DİFÜZYON BESLEME SUYU VE HAM ŞERBETİN SAFLAŞTIRILMASINDA ZEOLİT UYGULAMASI

1.GİRİŞ

Gıda teknolojilerinin modern gelişimi yüksek kaliteli ve güvenli ürünler elde etmeyi amaçlamaktadır. Şeker
kalitesinin iyileştirilmesine yönelik yenilikçi teknolojilerin geliştirilmesi ve uygulanması şu anda önemlidir. Bu sorunlarla
başa çıkmak, yüksek teknolojik şeker pancarı kalitesinin sağlanması ve işlenmesinin etkinliğinin arttırılması sorununun
kapsamlı bir çözümünü gerektirir. Aynı zamanda üretim her zaman kalite gereksinimlerini karşılamayan ve mekanik
olarak hasar görmüş ve mikrobiyolojik olarak etkilenen pancarların yüksek içeriği ile karakterize edilen hammaddeleri
alır. Bu, şerbetlerin teknolojik endekslerinde ve şeker üretiminin bitmiş ürünlerinde önemli bir kalite düşüşüne yol açar.

Bitmiş ürünün verimini ve kalitesini belirleyen teknolojik sürecin ana aşamalarından biri, pancar kıyımlarından
sakaroz çıkarma işlemidir. Ekstraksiyon işleminin amacı diğer kimyasal bileşiklerin ham şerbet bileşimine minimum
geçişi koşuluyla sakkarozun maksimum ekstraksiyonunu sağlamaktır. Büyük moleküllü bileşikler esas olarak proteinler,
pektin maddeleri, araban, galaktan ve saponin ham şerbetin önemli bir bölümünü oluşturur. Mukoza bakterilerinin
gelişmesinin bir sonucu olarak şerbetin teknolojik süreci ve elde edilen şekerin kalitesini olumsuz yönde etkileyen
polisakkarit dekstran biriktirebilir.

Bu nedenle şeker üretiminde besleme suyu ve şerbetlerin saflaştırılması için ek reaktiflerin uygulanması ve
alternatif yöntemlerin araştırılması öncelikle AB'nin gereksinimlerini karşılayan beyaz şekerin kalitesini sağlama ihtiyacı
nedeniyle önemlidir.

2.LİTERATÜR TARAMASI VE PROBLEM İÇERİĞİ

Ekstraksiyonun etkinliği ve elde edilen ham şerbetin saflığı, besleme suyunun kalitesi ve işlemin en uygun
parametrelerine uyulması da dahil olmak üzere birkaç faktöre bağlıdır. Besleme suyu hazırlamanın en yaygın yolu, pH'ı
5.8–6.2'ye getirmek için sülfitasyondur. Araştırma kondensatların amonyak giderimini ve prese suyunun hazırlanmasının
bir dizi yolunu göz önünde bulundurur ancak bu yöntemler sürecin yüksek güç tüketimi ve etkinlik eksikliği de dahil
olmak üzere çeşitli faktörler nedeniyle yaygın olarak kullanılmamıştır.

Kimyasal reaktiflerin pancar kıyımları üzerindeki etkisini kullanarak ekstraksiyon süreci performasının
artırılmasının çeşitli yolları geliştirilmiştir. Özellikle kimyasal işlem olarak Ca(OH)2 kullanma girişimleri defalarca
yapılmıştır. Böylece araştırma, ekstraksiyon işleminin yoğunlaştırılmasının pancar kıyımlarının kalsiyum içeren çözelti ile
3,5 dakika muamele edilmesiyle elde edildiğini göstermektedir. Şerbetin ayrılmasından sonra, kıyımlar alkali şeker içeren
çözeltiyi uzaklaştırmak için ham şerbet ile yıkanır. Bununla birlikte önerilen yöntem, karmaşıklığı nedeniyle üretime
sokulmamıştır. Ek olarak bu tür bir uygulama mukoza bakterilerinden etkilenen pancarın işlenmesi durumunda kabul
edilemez.

Bir dizi çalışma sonucu Al3+ tuzlarının yüksek etkinliğinden faydalanılması amacıyla besleme suyu ve pancar
kıyımlarına uygulanması için alüminyum sülfat tesisi kurulmuştur. Araştırma sonuçlarına göre alüminyumun sulu
komplekslerinin pektin ile etkileşimi sonucu pektin makromoloküllerinin yapısında değişiklikler tespit edilmiştir. Bu
durumda pancarın dokusu içerisinde kalan pektin pancar elastikiyetinde artışa katkıda bulunmuş ve bu moleküllerin ham
şerbete geçişini azaltmıştır. Poliheksametilen guaidin hidroklorürün mikrobiyolojik süreçlerin oluşmasını ve gelişmesini
engelleyerek ham ve arıtılmış şerbetin kalitesini artırarak sakkaroz kaybını azaltmak için uygulama yolları çalışılmış ve
geliştirilmiştir. Bununla birlikte modern teknolojilerin gelişiminin ana eğiliminin kimyasal reaktiflerin kullanımını
azaltarak çevre dostu hale getirdiğini belirtmek gerekir. Modern yöntemler arasında sorbentlerin kullanımı
vurgulanmaktadır. Aktif karbon, silika jel, alumojeller, zeolitler,killer ve diğer adsorbanlar gıda üretiminde yaygın olarak
kullanılmaktadır.Böylece şeker pancarı üretimi için nano boyut koşullarında alüminyum hidroksitin etkinliği deneysel
olarak makalede oluşturulmuştur.Gıda ile doğrudan temas halinde olan adsorbanlar biyolojik olarak güvenli yani toksisite
göstermeden ve ürüne ilave maddelerin girmesine yol açmadan çalışmalıdır.Farklı kökenli doğal mineral oluşumları
arasında dağılmış silika,kil mineralleri ve zeolitler pratikte en yaygın kullanımı olanlardır.
 Ukrayna topraklarında toplam rezervi 100 milyon ton olan farklı tiplerde 100’den fazla kil minerali birikimi
bilinmektedir. Çevre koruma yönünden zeolitler ekolojik olarak temiz, uygun fiyatlı ve ucuz hammaddelerdir bu nedenle
potansiyel olarak gıda ürünlerinin imalatında kullanıma uygundur. Zeolitlerin gıda endüstrisinde bitkisel yağların ve
hayvansal yağların ağartılması ayrıca içme suyunun toksik elementlerden ve ksenobiyotiklerden temizlenmesi,gıda
üretimi için suyun ve şerbetlerin temizlenmesi için kullanıldığı bilinmektedir.Özellikle araştırmacılar zeolitin gıda
endüstrisinin farklı dallarında uygulamasının araştırma sonuçlarını sunmaktadır.Zeolitlerin su arıtma işlemlerinde (su
demineralizasyon ve yumuşatma,dealkalizasyon,nitrat,arsenik,silika ve demir giderimi v.b),alkolsüz içeceklerin
üretiminde (karbonatlı içeceklerde kullanım için karbondioksitin giderilmesi) ve gıda ürünlerinin ambalajlanmasında
pratik kullanım bulduğu gösterilmiştir.

Klinoptilolit ortalama % 60 silikon dioksit içeren silis ve alümina oranı %3,5 ila 10,5 arasında olan yüksek bir
silika zeolittir. % 60-75 SіО2 içeren zeolitlerin özellikleri birçok yönden silis özelliklerine benzer. Doğal zeolitlerin
özelliği zeolitin bir sorbent olarak değerini belirleyen toplam hacminin % 50'sine kadar olabilen yapıdaki boşluklar ve
kanallar sisteminin varlığıdır. Klinoptilolitte boşluktaki giriş porlarının çapı 0,4 nm'ye eşittir. Rezerve bağlı olarak, Si / Al
oranında ve kalsiyum ile zenginleştirilmiş düşük silika çeşitleri gibi değişim katyonlarının bileşiminde bir değişiklik
gözlemlenebilir. Klinoptilolit temel hücrenin aşağıdaki parametreleri monoklinik kristal yapısı ile karakterize edilir: а =
0.741 nm, b = 1.789 nm, с = 1.585 nm. Temel hücrenin ideal bileşimi (Na, K)4СаAl6Si30O12х24Н2О, katyonlar K+,Nа2 +,
Ca2 +, Mg2 +. Cu2 +, Zn2 +, Pl2 +, Со2 +, Mn2 +, Ni2 +, Fe2 iyonları klinoptilolit üzerinde başarıyla emilir. NH+ iyonlarının
emilimi, K+, Са2+, Fe3+, АІ3+, Mg2+ 'ün sorpsiyonundan bile daha aktif olarak tüm konsantrasyon aralığında farklı
seçicilikle gerçekleşir. Klinoptilolitin yüksek iyon değişim aktivitesi sürekli elektron krizi ile karakterize edilen Аl3+
içeriği ile ilişkilidir. Zeolit tarafından adsorbe edilen katyonlar, aşırı negatif stresi telafi eder ve negatif yükü nötralize
eder. Yani bu tür adsorpsiyon aktivitesine sorbentin kendisinin yapısında katyonların olmaması ve sistemlerin “zeolit-
ortam” dengeleme eğiliminden kaynaklanmaktadır.

Mineralin farklı alanlarda yaygın kullanımı klinoptilolitin aşırı teknik mukavemeti, yüksek sıcaklıklara direnç,
korozif ortamlar ve iyonizasyon radyasyonları gibi özelliklerle de belirlenir. Bu durumda doğal zeolitlerin düşük
maliyetleri iyonit rejenerasyonu içermeyen sorpsiyon işlemlerinde kullanım olasılığını belirler.

Bu nedenle yukarıdaki avantajlara rağmen zeolit-klinoptilolitin özellikleri şeker üretiminde şerbet ve ürünlerin
saflaştırılması açısından henüz yeterince araştırılmamıştır. Bu nedenle araştırma II.karbonasyonun dekalsinasyonu için
zeolit klinoptilolitin etkinliğini gösterir. Bu durumda araştırmacılar zeolitin iyon değişim özelliklerini incelediler. Genel
olarak kabul edilen teknolojik şemaya göre ham şerbet kireçleme-karbonizasyon saflaştırma işlemine tabi tutulur, bu
esnada protein,pektin bileşikleri,saponin dahil olmak üzere büyük moleküllü şekerdışı maddelerin çoğu giderilir. Eğer
şerbet polisakkarit dekstran içeriyorsa arıtılmış şerbetin kalitesi düşer ve çökeltinin filtrasyon-sedimantasyon özellikleri
bozulur.Devamında kristalleşme sürecinin yavaşlatılmasına vakum pişirim süresinde artışa ve kristal şeker kalitesinde
bozulmaya yol açar.

Dekstran, özellikleri küçük moleküllü çözünürden büyük moleküllü çözünmeze kadar makromolekülün
boyutlarına bağlı olarak değişen bir poliglukandır. Ek olarak, dekstranın çözünürlüğü, bir makromolekülün yapısal
bileşimine bağlıdır: a (1 → 6) bağlarının içeriği ne kadar yüksek olursa, çözünürlük o kadar büyük olur. Tersine,
polimerdeki a (1 → 3) bağlarının yüzdesi ne kadar yüksek olursa, sudaki çözünürlük o kadar düşük olur. I.karbonatlama
şerbetinin çökeltisinin sedimantasyon-filtrasyon özelliklerinin bozulması, kalsiyum karbonat yüzeyinin polisakkarit
molekülleri tarafından bloke edilmesiyle açıklanmaktadır. Bu durumda ince bir şekilde dağılmış amorf çökelti oluşur. Bu
nedenle dekstran dahil olmak üzere büyük moleküllü bileşiklerin etkisinin hafifletilmesi teknolojik işlemlerin etkinliğinin
ve şeker kalitesinin artmasına katkıda bulunacaktır. Bu nedenle şeker üretiminde şerbetlerin ve ürünlerin kalitesinin
arttırılması sorununun çözümü özellikle sorpsiyon ve iyon değişim özelliklerine sahip doğal sorbentlerin kullanımını
amaçlayan daha sonraki araştırmaları gerektirir.
3.ÇALIŞMANIN AMACI VE HEDEFLERİ

Bu araştırmanın amacı ham şerbetin saflaştırılması için doğal zeolitin uygulaması sırasında büyük moleküllü
bileşiklerin çıkarılma oranlarını belirlemektir. Bu ham şerbetin saflaştırılmasının etkinliğini artırmayı ve yüksek
teknolojik performansı sağlamayı mümkün kılacaktır.

Hedefleri gerçekleştirmek için aşağıdaki çalışmalar üzerinde duruldu.

 Adsorban zeolit ile besleme suyunun arıtılmasının etkinliğini belirlemek ve çeşitli teknolojik kalitede şeker
pancarı işlenmesi sırasında ham şerbet çekişinde zeolitin uygulama yollarını belirlemek.
 Ham şerbet ve arıtılmış şerbetlerin teknolojik kalitesini iyileştirmek için pancar kıyımlarından sakaroz çıkarma
işleminde sorbent zeolitin rasyonel tüketimini belirlemek.
 Zeolit yardımıyla ham şerbetten büyük moleküllü bileşiklerin giderilme derecesini araştırmak.

4.DOĞAL ZEOLİTİN HAM ŞERBETİN TEKNOLOJİK KALİTESİNİN İYİLEŞTİRİLMESİNE ETKİSİ

ÜZERİNE ARAŞTIRMA MATERYALLERİ VE YÖNTEMLERİ

4. 1. Deneyde kullanılan araştırma materyalleri

Araştırma için, doğal zeolit <0.3 (toz haline getirilmiş), 0.2-0.5 mm ve 1-3 mm fraksiyonları ile kullanılmıştır.

4.2. Zeolit kullanımı ile pancar kıyımlarından sakaroz ekstraksiyonu işlemi için besleme suyu hazırlama
prosedürü

Araştırma için barometrik su ve 2.brüde kondensatları kullanılmıştır. İşlem besleme suyunun 1-3 mm fraksiyonlu
zeolit ile doldurulmuş temas kolonundan geçirilmesiyle gerçekleştirildi. Suyun zeolit ile temas süresi 4-6 dakika idi.
Barometrik suda zeolit uygulaması öncesi ve sonrasında renk değişimi, tortu, permanganat oksidasyonu, amonyum,
sülfat, toplam demir (Fe2+; Fe3+) içeriği belirlenmiştir. 2.brüde kondensatlarında sadece amonyum içeriği belirlenmiştir.

4. 3. Zeolit ile muamele edilmiş besleme suyu kullanılarak ham şerbet elde etme prosedürü

Araştırma için %86,8 saflığa sahip şeker üretimi için ideal pancardan elde edilmiş şerbetin yanı sıra mukoza
bakteriyozisinden %15’e kadar etkilenen kök içeren (%72.2 saflık) pancar kullanılmıştır.Pancar kıyımlarından sakkaroz
çıkarmak için daha önce 70O C’e getirilmiş besleme suyu kullanılmıştır.Ekstraksiyon işlemi 68-72O C’de 6,2-6,25 pH
aralığında zeolit fraksiyonu < 0,3 mm ve tüketimi %0,1-0,4 olacak şekilde 60-80 dakika aralığında gerçekleştirildi.Ham
şerbetin saflaştırılması yaygın olarak kullanılan kireç-karbonatlama şeması ile gerçekleştirildi; şerbet %0,25 lik kireç
tüketimiyle ön kireçleme yapmak için CaO ile muamele edildi, %1,8 CaO şerbete ilave edilerek ana kireçleme işlemini
gerçekleştirmek için 85OC’ye kadar ısıtıldı.Birinci karbonatlama sırasıyla %0,1 CaO alkalinitesinde
gerçekleştirildi,süzüldü daha sonra ikinci karbonatlama %0,5 CaO ilavesi ile %0,03 CaO alkalinitesine kadar CO2 ile
muamele edildi,süzüldü ve analiz edildi.Ham şerbette dekstran,pektin maddeleri (PM),büyük moleküllü bileşikler(BMB)
içeriği belirlendi ve şerbet saflığı hesaplandı.İlk karbonatlama şerbetinde ortalama sedimantasyon hızı ölçüldü.Arıtılmış
şerbetin Ca+2 tuzları ve rengi belirlendi.

4.4. Şerbetlerin kalitesinin temel teknolojik parametrelerini belirleme prosedürü

Çalışmalar sırasında, ham şerbet ve şaflaştırılmış şerbet kalitesinin temel teknolojik parametrelerini belirlemek
için standart yöntemleri kullandı.
5.HAM ŞERBET VE SAFLAŞTIRILMIŞ ŞERBETİN TEKNOLOJİK KALİTESİNİ ARTIRMAK İÇİN ZEOLİT
UYGULAMASININ İNCELENMESİ SONUÇLARI

Ham şerbet eldesi ve kireçleme-karbonatlama işlemi teknolojik etkinliğini arttırmak ve işlemlerin daha efektif
çalıştırılabilmesi için ek reaktifler veya fiziksel/kimyasal yöntemlerin kullanılması tavsiye edilir. Araştırmanın belirlenen
görevlerine dayanarak , zeolit sorbenti kullanmanın aşağıdaki yolları seçildi;

1)Pancar kıyımlarından sakaroz ekstraksiyonu için kullanılan besleme suyunun saflaştırılması;

2)Pancar kıyımlarından daha kaliteli ekstraksiyon yapılması ve ham şerbet kalitesinin arttırılması amacıyla toz zeolitin
besleme suyuna uygulanması.

5. 1. Zeolit kullanımı ile besleme suyu arıtımının etkinliği konusundaki araştırma sonuçları

Besleme suyunun kalitesi kirleticilerin içeriğine bağlı olduğundan, doğal zeolit ile besleme suyu arıtımının suyun
kimyasal bileşimi üzerindeki etkisini ve ham şerbet kalitesine çözücünün parçası olan ikinci brüde buharlarının
kondensatlarını inceledik. Bu nedenle Tablo 1 işlemden önce ve sonra barometrik su kalitesi ve ikinci brüde buharları
kondansatlarının araştırılması sonuçlarını göstermektedir.

Tablo 1- Zeolit uygulaması öncesi ve sonrası barometrik suyun incelenmesi

No Gösterge Birim Sonuçlar

Uygulama Uygulama
öncesi sonrası
Barometrik su
1 Renk derece 26 20
2 Amonyum mg/dm3 31,5 5,4
içeriği
3 Sülfatların mg/dm3 52,9 50,2
içeriği
4 Tortu mg/dm3 426,0 419,0
5 Toplam
demir içeriği mg/dm3 0,86 0,43
(Fe2+; Fe3+)
6 Permanganat mg О2/dm3 48 10
oksidasyonu
2.Brüde kondensatı
7 Amonyum mg/dm3 126 35
içeriği

Çalışmaların sonuçları zeolit ile su arıtımına bağlı olarak örneklerdeki toplam demir ve amonyum içeriğinin
azaldığını ortaya koymaktadır. Bu nedenle yoğuşmaların zeolit ile işlenmesi durumunda su numunelerindeki amonyum
içeriği %70-80 oranında azalmıştır. Kimyasal oksidasyona sahip organik ve inorganik bileşiklerin içeriğinde önemli bir
azalmaya işaret eden permanganat oksidasyon göstergesinde de önemli bir azalma vardır. Elde edilen sonuçlar, zeolit
yardımı ile ekstraksiyon işlemi için besleme suyu arıtımının etkinliğini göstermektedir. Ayrıca besleme suyu arıtımı
durumunda besleme suyunun ve ham şerbetin mikrobiyal üremenin sırasıyla %30 ve 23 oranında azaldığı bulunmuştur
(Tablo 2).
 Tablo-2 Besleme suyundaki mikroorganizmaların toplam içeriği

Besleme suyu Mezofilik Aerobik ve Fakültatif Anaerobik

Mikroorganizma Sayısı CFU/cm3
içeriği
Uygulama Uygulama sonrası
öncesi
2.Brüde Steril Steril
kondensatı
Barometrik 5,6×104 3,8×104
suyu
Prese suyu 1,8×106 1,3×106
Ham şerbet 0,96×106 0,74×106

Bu nedenle zeolit ile saflaştırılmış suyun kullanılması elde edilen ham şerbetin mikrobiyolojik kontaminasyonunu
azaltmaya yardımcı olur, bu da mikrobiyolojik bozunma sonucu sakkaroz kayıplarının azaltılması açısından önemlidir.

5-2. Besleme suyu arıtımı için zeolit kullanarak pancar kıyımlarının sakkaroz ekstraksiyonu için kullanılan bu
teknik çalışmanın sonuçları:

Zeolitin ham şerbet ve saflaştırılmış şerbetin teknolojik kalitesini arttırmak açısından rasyonel tüketimini
belirlemek için zeolit-şerbet-kıyım karışımı sisteminde çalışma yapılmıştır. Ham şerbet kalitesini artırmak için besleme
suyuna ufalanmış zeolitin (fraksiyon 0.3 mm'den az) sokulmasının etkinliğine ilişkin deneysel çalışmaların sonuçları
Şekil 1 ve Tablo 3'te gösterilmektedir.

Çalışmanın önemli bir amacı, büyük moleküllü bileşiklerin ham şerbetten doğal zeolit ile uzaklaştırılma
derecesini araştırmaktı. Zeolitin sokulması durumunda, pancar kıyımlarının yüzeyinde, ekstrakttaki büyük moleküllü
bileşiklerin elastikiyetinde ve daha düşük geçişinde bir artışa katkıda bulunduğuna dikkat edilmelidir. Bu nedenle, deneye
göre, pancar ağırlığının% 0.1-0.4 zeolit tüketiminde, ham şerbette büyük moleküllü bileşiklerin ve pektinlerin içeriği
sırasıyla% 30-40 azalır (Şekil 1)

Şekil 1. Ham şerbetteki pektinler de dahil olmak üzere büyük moleküllü bileşiklerin (BMB) içeriğinin zeolit tüketimine
bağlılığı

Pektik maddelerin içeriği (uygun hammaddeler), KM başına%

BMB içeriği (uygun hammaddeler), 100 KM başına%

 BMB içeriği (mukoza bakteriyozu nedeniyle hammaddelerin hasar derecesi -% 15), 100 KM başına%

Pektik maddelerin içeriği (mukoza bakteriyozu nedeniyle hammaddelerin hasar derecesi - % 15), 100 KM başına %

Yapılan çalışmaların sonuçları, besleme suyu ve pancar kıyımlarının zeolit ile işlenmesi durumunda, ham şerbetteki
dekstran polisakkarit içeriğinin azaldığını ortaya koymuştur (şek. 2).

Şekil 2. Mukoza bakteriyozundan etkilenen hammaddelerden elde edilen ham şerbette dekstran içeriğinin zeolit
tüketimine bağlılığı

Bu nedenle, pancar hammaddesinde, mukoza bakteriyozundan %13-18 etkilenen kökler varsa, ham şerbetteki
dekstran içeriğinde 800-820 mg/dm3 oranında önemli bir artış gözlenir. Aynı zamanda, pancar kıyımlarının tedavisi için
%0.2–0.4 zeolit içeriğine sahip besleme suyu kullanılması durumunda, ham şerbetteki dekstran içeriği 500-640 mg/dm3'e
kadar azalır.

Büyük moleküllü bileşiklerin pancar kıyımlarından ham şerbete geçişindeki bir azalma, saflık da dahil olmak
üzere şerbet kalitesinin artmasına katkıda bulunur (Tablo 3).

Tablo-3:Ham şerbet kalitesinin teknolojik göstergelerinde artış

Zeolit tüketimi,
su ağırlığına göre%
Teknolojik göstergeler
0 0.1 0.2 0.4
Uygun hammaddeler
Ham şerbet saflığı (doğrudan polarizasyon yöntemi ile),%
87.7 88.4 88.9 89.2
Ekstraksiyon sırasında şerbet arıtma etkisi, %
7.8 13.7 17.9 20.4
Temizlenmiş şerbetin saflığı, % 91.3 92.1 92.4 92.6
Kireç-karbonatlama esnasında saflaştırma etkisi,
% 32.1 34.6 34.1 34
%15-mukoz bakterizasyonu ile hasarın derecesi
Ham şerbet saflığı (doğrudan polarizasyon yöntemi ile),%
73.4 74.9 76.4 77.2
Ekstraksiyon sırasında şerbet arıtma etkisi,%
5.9 13.0 19.8 23.3
Ham şerbet saflığı (ters polarizasyon yöntemi ile),%
72.3 74.5 75.4 77.2
Temizlenmiş şerbetin saflığı,% 80.1 81.5 82.8 83.5
Kireçleme-karbonatlama sırasında saflaştırma etkisi, %
31.4 32.3 32.7 33.1
 Bu nedenle, %0,1-0,4'lük zeolit tüketiminde, sırasıyla 0,7-1.5 ve 0,8-1.3 oranında uygun hammaddenin işlenmesi
sırasında elde edilen ham şerbet ve saflaştırılmış şerbet saflığında bir artış gözlemlemek mümkündür.

Difüzyon besleme suyuna zeolit girişi durumunda, ekstraksiyon sırasında ham şerbet saflaştırmanın etkisinin,
farklı teknolojik kalitede pancarların işlenmesi sırasında ortalama 8-15 birim arttığı belirtilmelidir. Bu durumda, mukoza
bakterisinden etkilenen pancarın işlenmesi durumunda biraz daha yüksek bir etkinlik gözlenir.

Saflaştırılmış ham şerbetin teknolojik göstergelerinin analizi (Tablo 3), zeolit tüketiminin artmasıyla, şerbetin
saflığının ve arıtımının etkisinin arttığını göstermiştir. Çökeltinin kireç-karbonizasyon bileşiminin filtrasyon-
sedimantasyon özelliklerinde bir iyileşme olduğu da not edilmelidir (Şekil 3).

Zeolit kullanımının, karbonasyon şerbetinin çökeltisinin filtrasyon-sedimantasyon özelliklerinin iyileştirilmesini

sağladığı kanıtlanmıştır. Böylece, zeolit ile muamele edilmiş difüzyon besleme suyu kullanımı ile elde edilen 1.
Karbonatlama şerbetinin S5min çökeltisinin ortalama sedimentasyon hızı %8-32 oranında artmış ve uygun hammaddeler
işlenirken %0,4 tüketim oranında çökme hızı 3,4 cm/dak. olmuştur. Mukoza bakteriyozundan %15 etkilenen
hammaddelerin işlenmesi sırasında, bu gösterge %20-50 oranında artmıştır.

Ekstraksiyon aşamasında, çeşitli miktarlarda zeolit eklenmesiyle saflaştırılmış şerbetlerin kalite göstergelerinin
karşılaştırmalı verileri Şekil 4, 5'te gösterilmektedir.

Zeolitin farklı miktarlarda kullanılmasıyla elde edilen saflaştırılmış şerbette (şek . 4), özellikle hammaddelerin
teknolojik kalitesinin bozulması durumunda gözlemlenen kontrol şerbetine kıyasla kalsiyum içeriğinde bir azalma vardır.

Yapılan çalışmalar, sakkaroz ekstraksiyonu sürecinde besleme suyu ve pancar kıyımlarının arıtılması için toz
zeolitin %0.1- 0.4 oranında uygulanmasının etkinliğini göstermiştir.

İşletme için gelen şeker pancarının kalitesine bağlı olarak zeolit tüketiminin düzenlenmesi tavsiye edilir.
Rasyonel zeolit tüketimimin pancar şerbetine bağlı değişimi Şekil 6'da gösterilmektedir.

Bu nedenle, hammaddelerin kalitesi göz önüne alındığında, <0.3 mm'lik fraksiyonun zeolit tüketimi, pancar
ağırlığına göre %0.1-0.4 oranında değişir.

Yukarıdaki grafikte 1 ve 2 no’lu stunlarda farklı teknolojik kalitede pancarların işlenmesinde kireç-karbonizasyon
çökeltisinin filtrasyon-sedimantasyon özellikleri üzerindeki zeolitin etkisi:

1 - Uygun hammaddeler (% 86.6 pancar şerbetinin saflığı)

2- Mukoza bakteriyozundan etkilenen hammaddeler (pancar suyunun %72.2 saflığı)
 Tablo-4

Yukarıdaki grafikte 1 ve 2 nolu stunlarda arıtılmış şerbetteki Са2 + tuzlarının içeriğinin, farklı teknolojik kalitede
pancarların işlenmesinde zeolit tüketimine bağlılığı:

1 - Uygun hammaddeler (% 86.8 pancar şerbeti saflığı)

2- Mukoza bakteriyozundan etkilenen hammadde (%72.2 pancar şerbeti saflığı)

Tablo 5

Şekil 5. Farklı teknolojik kalitede pancarların işlenmesinde saflaştırılmış şerbet renklenmesinin zeolit tüketimine
bağımlılığı:

1 - Mukoza bakteriyozundan etkilenen hammadde (pancar şerbetin % 72.2 saflığı)

2 - Uygun hammaddeler (% 86.8 pancar şerbetinin saflığı)
 Şekil 6. Uygun zeolit tüketiminin ham şerbet saflığına bağlılığı yukarıdaki grafikte gösterilmiştir.

6. ZEOLİT UYGULAMASININ, HAM ŞERBET VE SAFLAŞTIRILMIŞ ŞERBETİN TEKNOLOJİK

KALİTESİNİ İYİLEŞTİRMEK İÇİN ETKİSİNİN İNCELENMESİ SONUÇLARININ TARTIŞILMASI

Elde edilen deneysel verilerden görüldüğü gibi (Tablo 3) difüzyon besleme suyunun ve ham şerbetin
iyileştirilmesi için zeolitin uygulanması sırasında sorbent tüketimindeki artışla birlikte şerbet saflaştırma etkisinde bir artış
gözlemlenir. Bunun nedeni sistemdeki zeolit: besleme suyu – ham şerbet içindeki iyon değişimi ve sorpsiyon
işlemlerinden kaynaklanmaktadır. Bu durumda şeker dışı maddelerin bir kısmı kıyımların içinde kalırken, bir kısmı zeolit
yüzeyine adsorbe edilir. Bu, ham şerbetteki büyük moleküllü bileşiklerin içeriğinin% 30-40 oranında azalmasıyla
kanıtlanmıştır (Şekil 1). Bu nedenle, zeolit uygulanması durumunda hem besleme suyunun arıtılması için elde edilen
suyun, hem de saflaştırılmış şerbetin kalitesi arttırılır.

Mikrobiyolojik süreçlerin ilerlemesi ve mikrobiyal metabolizma ürünlerinin birikimi, özellikle polisakkarit

dekstranın bir sonucu olarak elde edilen deneysel verilerle ham şerbetin teknolojik kalitesi önemli ölçüde kötüleşir.
(Tablo 4). Dekstran içeriğinde bir artış olması durumunda saflaştırılmış şerbetin kalitesi ve çökeltinin sedimantasyon-
filtrasyon özellikleri kötüleşir. Elde edilen sonuçlar diğer çalışmaların bulgularıyla tutarlıdır. Ham şerbetin saflaştırılması
için %0.1–0.4 oranında zeolit uygulanması durumunda dekstran içeriği azalır (şek. 2), şerbetin teknolojik kalitesinin
iyileştirilmesine ve çökeltinin sedimantasyon-filtrasyon özelliklerinde artış sağlar. Zeolitin farklı miktarlarda uygulanması
sırasında ham şerbet arıtımının etkinliğinin karşılaştırılması, hammaddelerin kalitesinin bozulmasında zeolitin kullanım
miktarı artışlarının uygunluğuna işaret etmektedir (şek. 6). Bu şerbetteki şeker dışı maddelerin içeriğine bağlı olarak ek
reaktiflerin tüketimini açıklığa kavuşturma ihtiyacı ile ilgili çalışmaların bulguları ile tutarlıdır.

Zeolitin ham şerbet elde etme süreci üzerindeki etkisi hakkında elde edilen verilere aşağıda değinilmiştir :

- Pancardan şeker üretiminde şerbetin ve ürünlerin kalitesini artırmanın etkili bir yolu, iyon değiştirme ve emme
özelliklerine sahip ek reaktif olarak zeolitin uygulanmasıdır;
- Besleme suyu hazırlanmasında su ağırlığına göre 0,1-0,4 % miktarında <0,3 fraksiyonlu zeolit kullanılması
tavsiye edilir (Tablo 3);
- Besleme suyu arıtımı için zeolit kullanımı ham şerbetteki büyük moleküllü bileşiklerin içeriğini ortalama %30-
40, özellikle de dekstran içeriğinde 15-40% oranında azaltmaya yardımcı olur. (şek. 2, Tablo 4);
- Pancar kıyımlarından sakkaroz ekstraksiyonu aşamasında zeolit girişi durumunda, ana kireçleme koşulları altında
şeker dışı çökelti stabilitesinin artması nedeniyle renklenmede bir azalma, arıtılmış şerbetin saflığında bir artış
elde ederiz (Tablo 4) ve çökeltinin filtrasyon-sedimantasyon özelliklerinin iyileştirilmesini sağlarız (şek. 3).
 Elde edilen sonuçlar pratik açıdan ele alınabilir, çünkü ham şerbetin kalitesini arttırmak amacıyla gerekli tüketimi ve
sorbent girişinin yerini makul bir şekilde belirlememize olanak tanır. Bununla birlikte bu çalışmanın sonuçlarının zeolit
tüketiminin artması durumunda arıtma etkisinde çok az bir artışa işaret ettiğini not edebiliriz. Fakat bu ekonomik açıdan
tavsiye edilmez.

Teorik açıdan bakıldığında fiziksel ve kimyasal süreçlerin ilerlemesi ve ham şerbetteki şeker dışı maddelerin özellikle
de büyük moleküllü bileşiklerin zeolit yüzeyinde emilimi doğrulanmıştır. Bununla birlikte zeolitlerin sorpsiyon
özelliklerinin bu çalışma çerçevesinde ele alınmayan bir dizi faktöre bağlı olduğuna dikkat edilmelidir. Bu sonraki
araştırmalar için olanaklar dahilinde bilimsel ve pratik yöntemlerin gelişmesine neden olabilir. Bu araştırmada
polisakkaritlerin makromoleküllerinin boyutlarının zeolit yüzeyi üzerindeki sorpsiyonun etkinliği üzerindeki etkisinin
incelenmesine odaklanılmıştır. Bu tür çalışmalar zeolit – ham şerbet uygulamalarındaki mikroyapısal dönüşümü
incelemeyi ve şeker dışı maddeleri gidermenin etkinliğini önemli ölçüde etkileyen sürecin giriş değişkenlerini belirlemeyi
mümkün kılacaktır.

7.SONUÇLAR
1. Zeolitin aşağıdaki durumlar için uygulanmasının uygun olduğu belirlenmiştir:

 Demir giderme, deamonizasyon ve organik bileşiklerin uzaklaştırılması amacıyla besleme suyu arıtımı;
 Pancar kıyımlarından sakaroz ekstraksiyonu için besleme suyu mikrobiyal bozunmasında azalma;
 Pancar kıyımlarından sakaroz ekstraksiyonu ve şeker üretiminde teknolojik kaliteli ürünlerin geliştirilmesi
sürecinde ham şerbetin ek saflaştırılması.

2. Yapılan araştırma çeşitli teknolojik kalitede şeker pancarlarının işlenmesinde ham şerbetin kalitesini arttırmak için
ek bir reaktif sorbent olarak doğal zeolitin uygulanmasının etkinliğini ortaya koymuştur. Zeolitin % 0.1-0.4 oranında
tüketiminde kullanılmasıyla uygun hammaddelerin sırasıyla 0.7-1.5 ve 0.8-1.3 birim işleme tabi tutulması sonucunda elde
edilen ham ve arıtılmış şerbet saflığındaki artış gözlemlenmiştir. Mukoza bakteriyozisinden etkilenen pancarın
işlenmesinde kireçleme-karbonatlama sırasında şerbet saflaştırmanın etkisi 1-2 birim artmıştır. Zeolit ilavesi arıtılmış
şerbetin renk artışında önemli ölçüde düşüş sağlar, bunun sebebi zeolitin yüzeyinde gerçekleşen emilim süreçlerinden
kaynaklanmaktadır.

3.Besleme suyu arıtımı için zeolit kullanımının ham şerbetteki büyük moleküllü bileşiklerin içeriğinde ortalama %30-
40 oranında bir azalmaya katkıda bulunduğu belirlenmiştir. Özellikle zeolit tüketiminde ham şerbetteki dekstran içeriği
%0.1-0.4, mukoz bakteriyozundan etkilenen hammaddelerin işlenmesinde %15-40 oranında azalır.