ამორალური ჟურნალისტიკა

ანუ

რა ვასწავლოთ ქართველ ჟურნალისტებს ანტიკური ლიტერატურიდან

„ბევრი რამ არის ქვეყნად საშიში და საკვირველი1,

მაგრამ ადამიანზე უფრო საშიში და საკვირველი არაფერია!“ –

ეს სიტყვები სოფოკლეს „ანტიგონედანაა“ და მათ ჭეშმარიტებას ჯერ კიდევ ძვ. წ. მე-5

საუკუნეში იაზრებდა ათენური საზოგადოება. მიუხედავად იმისა, რომ ათენელთა ამბებსაც
და ცხოვრებასაც მეტ-ნაკლებად კარგად ვიცნობ და თითქოს აღარც რამე უნდა მაკვირვებდეს
ამ გაგანია 21-ე საუკუნეში, მაინც ძალიან, ძალიან მიკვირს - როგორ ახერხებენ ადამიანები
ამდენსაუკუნოვანი გამოცდილებიდან ვერაფრის სწავლას.

ბოლო პერიოდში ფემიციდის საქართველოში დადასტურებულმა შემთხვევებმა და ამ

შემთხვევების სრულიად მანიაკალურმა გაშუქებამ ჩვენი ძვირფასი მასმედიის საშუალებით
ჩემში ახალი გაკვირვება და შიში აღმოაცენა, რომელიც დაახლოებით ასე ჟღერს: „ბევრი რამ
არის ამ ქვეყანაში საშიში, მაგრამ ქართულ ჟურნალისტიკაზე უფრო საშიში ამჟამად
არაფერია“.

მე როგორც ვიცი, ქართული „ელიტარული“ ჟურნალისტიკის კაშკაშა ვარსკვლავები სწორედ

იქ სწავლობდნენ, სადაც მე. შესაბამისად, მათაც ის ადამიანები ასწავლიდნენ, ვინც - მე და
კიდევ ერთხელ შესაბამისად, ისინიც გადიოდნენ ანტიკური ლიტერატურის ისტორიის
საუნივერსიტეტო კურსს - რომლისგანაც, სამწუხაროდ, ვერაფერი ისწავლეს.

მათ ვერ ისწავლეს, რომ ანტიკურ თეატრში, რომელსაც გარდა კათარტული ფუნქციისა,
მასშტაბური და მძლავრი საინფორმაციო წყაროს ფუნქციაც ჰქონდა, თითქმის არასდროს
აჩვენებდნენ მკვლელობისა და ძალადობის ამსახველ სცენებს. ამის შესახებ მაყურებლის
ინფორმირება ხდებოდა მხოლოდ ვერბალურად, უმთავრესად - მაცნეთა საშუალებით.
როგორც ჩანს, ქართველ ჟურნალისტებს, რომლებსაც სრულიად არაადეკვატური „რატომ“-
ებით დამშვენებული კარიერა უბრწყინავთ ეკრანებიდან, არასდროს გასჩენიათ კითხვა - თუ
რატომ არ უჩვენებდნენ ანტიკურ თეატრში ძალადობის ამსახველ სცენებს. ალბათ ამით
აიხსნება ისიც, რომ სხვა სახის „რატომ“-ებში ჩაკარგული, ჩვენი თანამემამულე
ჟურნალისტები ვერ ხედავენ ზღვარს კინოსა და ჟურნალისტიკას, ლიტერატურასა და
ჟურნალისტიკას, მხატვრობასა და ჟურნალისტიკას შორის და ერთმანეთს ეჯიბრებიან
რეალური ძალადობის ამსახველი შემზარავი ნატურალისტური კადრების ფრიალ-ფრიალში.

არისტოტელეს „პოეტიკაში“ წერია: „მიბაძვა თანდაყოლილი აქვს ადამიანს ბავშვობიდანვე.

ადამიანი იმით განსხვავდება სხვა ცხოველისგან, რომ იგი ყველაზე უფრო წამბაძავია და

1
ბერძნული სიტყვა δεινός იტევს - საშიშის, საკვირველისა და საზარელის მნიშვნელობებს ერთად.
თავის პირველ სწავლას მიბაძვის საშუალებით იძენს.“ არისტოტელე სწორედ ამით ხსნის
პოეზიის წარმოშობას, მაგრამ თუ ცოტა უფრო მეტს ვიფიქრებთ და თანამედროვე
ანთრორპოლოგიურ, კულტურულოგიურ, ფსიქოლოგიურ და სხვა სახის -ლოგიურ
კვლევებსაც მოვიშველიებთ, ან სულაც - გარშემო კარგად მიმოვიხედავთ, მიბაძვის
ფენომენის ნეგატიური ძალის ამოცნობაც არ გაგვიჭირდება: მიბაძვა, რომელიც
თანდაყოლილი აქვს ადამიანს ბავშვობიდან, შესაძლოა იყოს მიბაძვა ძალადობრივი
ქცევისადმი და ძალიან საკვირველი და საშიშია ის ფაქტი, რომ ჩვენმა ჟურნალისტებმა ეს
ვერაფრით ისწავლეს.

მათ ვერ ისწავლეს, რომ არ შეიძლება მკვლელობის სცენის ტელევიზიით გაშუქება, არ

შეიძლება მოძალადის მოტივებზე საუბარი, არ შეიძლება მკვლელობის იარაღების
ნატურალისტური აღწერა, არ შეიძლება რეიტინგზე ნადირობა მაშინ, როცა ეს რეიტინგი
ვიღაცას შესაძლოა სიცოცხლის ფასად დაუჯდეს. ქართველმა ჟურნალისტებმა ვერ ისწავლეს,
რომ არ შეიძლება ამორალური ჟურნალისტიკა, ასე, პირდაპირ - არ შეიძლება!

სოფოკლეს „ანტიგონეში“ ასევე ვკითხულობთ:

„ვისაც ჰგონია, რომ მარტოდენ ის ფიქრობს სწორად,

ან მართალს ამბობს, ან მარტოა სულით მდიდარი,

როგორც კი გახსნი, ცარიელი შეგრჩება სულაც.

ადამიანი, რაც არ უნდა ბრძენკაცი იყოს,

მეტის შეცნობა სამარცხვინო როდია მისთვის“2.

ერთ-ერთი ცნობილი გადაცემის ნახვისა და მას მერე განვითარებული მოვლენების შემდეგ,

პირველი ვინც ამ სიტყვებზე გამახსენდება სტუდენტებთან საუბრისას, სწორედ ის ე.წ.
ჟურნალისტი იქნება, რომელსაც ვფიქრობ, არასდროს წაუკითხავს სოფოკლეს
ზემოხსენებული ტექსტი.

არ წაუკითხავს იმიტომ, რომ არ იცის:

არსებობს კანონი და არსებობს ადამიანური ღირსება და ხანდახან ეს ღირსება უფრო მაღლა

დგას, ვიდრე კანონი. სოფოკლეს „ანტიგონე“ სწორედ დაწერილი და დაუწერელი კანონების
დაპირისპირების ტრაგედიაა, რომელშიც უპირობოდ იმარჯვებს ღირსება, ანუ ის, რაც ნანუკა
ჟორჟოლიანსა და ქართველი ჟურნალისტების დიდ ნაწილს ასე აკლია.

ეტეოკლე და პოლინიკე - ოიდიპოსის ვაჟები, რომლებიც ტახტისთვის წაეკიდნენ და

ერთმანეთს შეაკვდნენ კიდეც შვიდბჭიანი თებეს გალავანთან, ღვთაებრივი კანონის ან
გნებავთ, ადამიანური ღირსებისა თუ მორალის წინაშე თანასწორნი არიან. მაგრამ ქალაქის
მმართველისა და მათი ბიძის - კრეონის ბრძანებით, ეტეოკლე პატივით დაკრძალეს,
პოლინიკეს გვამი კი დაუმარხავი დატოვეს ფრინველებისა და ცხოველების საჯიჯგნად.
კრეონმა გამოსცა ბრძანება, მისი თქმით - ნომოსი ანუ კანონი, ანტიგონეს თქმით კი - კერუგმა

2
მთარგმნელი - გიორგი ხომერიკი.
ანუ უწყება, რომელიც თებეს მოქალაქეებს ამცნობდა: თუ ვინმე მოღალატე პოლინიკეს გვამს
დაკრძალავდა, სიკვდილით დაისჯებოდა. ასეთი კი პოლინიკესა და ეტეოკლეს და -
ანტიგონე აღმოჩნდა, რომელმაც დაწერილ კანონზე უზენაესად მიიჩნია ღვთაებრივი კანონი
იმის შესახებ, რომ მკვდრები ადამიანური კანონით ვერ განისჯებიან, რომ ყველა მკვდარი -
მტერიც კი უნდა დაიკრძალოს.

ეს ტრაგედია სინამდვილეში კრეონის ტრაგედიაა და არა ღირსებისათვის მებრძოლი

ანტიგონესი. და ის, რაც ზემოხსენებულ გადაცემაში მოხდა, ძალიან ჰგავს კრეონის
ტრაგედიას: სიკვდილთან მებრძოლი მსხვერპლი ქალის განსჯა პირდაპირ ეთერში
არაფრითაა კრეონის ბრძანებაზე ნაკლებად ამორალური.

ამ ტელეწამყვანმა ვერ ისწავლა, რომ კრეონი, რომელიც ტირანია ამ ტრაგედიაში და

რომელსაც, ისევე როგორც ყველა ტირანს ერთი მთავარი ვნება მართავს - „როგორც ისურვებს
ისე თქვას და ისე მოიქცეს“, ჩვენი ტირანული და სასტიკი საზოგადოების
პერსონიფიცირებული სახეა: ჩვენს მახინჯ სოციუმს (ძალიან მწყინს ამ ეპითეტის გამოყენება,
მაგრამ სხვა არ მახსენდება) ამოძრავებს კრეონის მანიაკალური ვნება და მისი აზრით,
ვალდებულება - მუდმივად იყოს მსაჯულის პოზიციაში, განსაკუთრებით მაშინ, თუ საქმე
ქალებს ეხება და კიდევ უფრო განსაკუთრებით - თუ საქმე ძალადობის მსხვერპლ ქალებს
ეხება. მაგრამ ამ საზოგადოებამ არ იცის და ვერც ამ ჟურნალისტმა ისწავლა თავის დროზე,
რომ კრეონის კანონზე მაღლა დგას ადამიანური თუ ღვთაებრივი კანონი, რომლის
მიხედვითაც მკვდრის დასჯა და განსჯა ამორალური საქციელია და ეს არავის არ შერჩება.
ჩვენი საზოგადოებისა არ იყოს, კრეონსაც ღრმად და გულწრფელად სწამდა, რომ მას ჰქონდა
ვალდებულება განესაჯა და დაესაჯა მკვდარი, რომელიც თავს ვეღარასდროს დაიცავდა,
თავის სიმართლეს ვეღარსად ვერ დაამტკიცებდა. მოქალაქენი კი კრეონის ამ მანიაკალურ
ვნებას მორჩილებით პასუხობდნენ. ჩვენმა ტელეწამყვანმა კი ვერ ისწავლა, რომ მაშინ, როცა
საზოგადოების მანიაკალურ ვნებას - განსაჯონ და დასაჯონ მსხვერპლი - მორჩილებით
პასუხობ, რაც ამ შემთხვევაში გადაცემაში მკვლელობის მცდელობაში ბრალდებული კაცის
დედის მოწვევით გამოვლინდა, შენც დამნაშავე ხარ.

დამნაშავე ხარ იმიტომ, რომ მკვლელობა ბოროტებაა და მკვლელობის მოტივზე

ტელევიზიით საუბარი არანაკლები ბოროტებაა. მოტივებზე ლიტერატურაში ვსაუბრობთ
ჩვენ - ფილოლოგები ან მკითხველები, ცხოვრებაში კი საუბრობს გამოძიება. რეალური
მკვლელობის მოტივებზე საუბარი ტელევიზიით არის ერთგვარი წაქეზება დანაშაულისა,
რაც, რა თქმა უნდა, ბოროტებაა.

დამნაშავე ხარ იმიტომ, რომ:

უმტკიცესი მოტივი ჰქონდა კლიტემნესტრას მოეკლა აგამემნონი - ქმარი, რომელმაც

მოტყუებით, საკუთარი ხელით ჩააყვანინა მათი შვილი - იფიგენია ავლისში და მსხვერპლად
შესწირა ღმერთებს; ქმარი - რომელიც მთელი ცხოვრება ღალატობდა და ამცირებდა, ტროას
ომიდან დაბრუნებულმა კი ხარჭა მიაყენა სასახლის კარზე; ქმარი, რომელმაც 10 წლით
მიატოვა ოჯახი - მერე რა რომ „სამშობლოსათვის“ - და დაბრუნებულმა, ვითომც აქ
არაფერიაო, მედიდურად და ოჯახისთავურად შეაბიჯა სასახლეში; დიახ, უმტკიცესი მოტივი
ჰქონდა კლიტემნესტრას მოეკლა აგამემნონი, მაგრამ როდესაც მან ქმარი მოკლა, ჩვენ
კლიტემნესტრას მხარეს არ დავდექით - იმიტომ რომ მკვლელობას მოტივი არ ამართლებს.

დამნაშავე ხარ იმიტომ, რომ:

უმტკიცესი მოტივი ჰქონდა მედეას, შური ეძია იასონზე - ქმარზე, რომლის გამოც საკუთარი
ძმაც კი სასიკვდილოდ გაიმეტა; ქმარზე - რომლისთვისაც სამშობლოს უღალატა, ქმარზე -
რომლის წარმატებული ცხოვრებაც მან შექმნა, პირდაპირი მნიშვნელობით. უმტკიცესი
მოტივი ჰქონდა - ვერ აეტანა შეურაცხყოფა, შვილების კეთილდღეობის ნიღაბს
ამოფარებული ქმრის ღალატი, ბარბაროსის სტატუსი და დამამცირებელი სიტყვები კაცისგან,
რომელსაც საკუთარი ცხოვრება აჩუქა; უმტკიცესი მოტივი ჰქონდა მედეას სწორედ შვილები
ექცია მოღალატე, უმადური და მატყუარა ქმრის დასჯის იარაღად, უმტკიცესი მოტივი
ჰქონდა, მაგრამ როდესაც მან ეს ჩაიდინა, ჩვენ მედეას მხარეს არ დავდექით, იმიტომ რომ
მკვლელობას მოტივი არ ამართლებს.3

დამნაშავე ხარ იმიტომ, რომ:

ამბობ, „მედალიონს ორი მხარე აქვს“ და გჯერა ამ სისულელისა, რადგან არ იცი, რომ
ზოგიერთ მედალიონს მხოლოდ ერთი მხარე აქვს და ქართული მისოგინური და
გინეფობიური საზოგადოების მხრიდან ქალთა მიმართ ძალადობაში არანაირი ორი მხარე არ
არსებობს, არსებობს მხოლოდ ერთი, ჩვენი მახინჯი მენტალობის მიერ ზარ-ზეიმით
დამტკიცებული მოცემულობა - ქალია და ღირსი იყო!

დამნაშავე ხარ იმიტომ, რომ:

არ წაგიკითხავს არისტოფანეს „ლისისტრატე“ და არ იცი - რამხელა ძალა აქვს შენ მიერ

ირონიით არაერთგზის მოხსენიებულ პერფორმანსს, თუ მას ქალების ერთიანობა ქმნის.
დამნაშავე ხარ იმიტომ, რომ არ იცი - იმ ანტიკურ პერფორმანსშიც, რომელიც 26 საუკუნის
წინ გათამაშდა აკროპოლისზე, იყვნენ ქალები, ვისაც პროტესტის გამოხატვის
ლისისტრატესეული ფორმა შესაძლოა დიდად არ ხიბლავდათ, მაგრამ რაკი ისინი ერთი
იდეის - ომის შეწყვეტისთვის იბრძოდნენ, გაერთიანდნენ და გაიმარჯვეს. და შენ დამნაშავე
ხარ, თუ ვერ ხვდები, რამხელა უგუნურებაა იმ ერთი იდეის გარშემო გაერთიანებული
ქალების გაქილიკება, რისთვისაც, ამბობ, რომ როგორც ქალი თავადაც იბრძვი.

დამნაშავე ხარ იმიტომ, რომ ამ ბრძოლაში, როდესაც მომაკვდავი მსხვერპლი გოგოს ამბავს
მთელი ქვეყნის გასაჭორად აქცევ, შენ დგახარ იმ ბერიკაცთა გუნდის მხარეს, რომლებიც
„ლისისტრატეში“ ამბობენ: „გულიდან ვერ ამოვიგდებ დედაკაცთა სიძულვილსო“.

მაგრამ ყველაზე მეტად დამნაშავე ხარ იმიტომ, რომ საკუთარი შეცდომის აღიარება მხოლოდ
იმის გამო გიჭირს, რომ ვიღაცამ, კონკრეტულ გადაცემაში კი - ერთ-ერთმა
უფლებადამცველმა, მრავალი ადამიანის პოზიცია გამოხატა და მიგითითა, რომ შეცდი, რომ
ასე ბრძოლა ბრძოლა არ არის, რომ ასე ბრძოლა - ბოროტებაა.

3
მიუხედავად იმისა, რომ მე როგორც ქალი ქალის მხარეს ვარ, აქ განგებ მომაქვს მაგალითები ქალი
პერსონაჟების მიერ ჩადენილი მკვლელობებისა ნიშანად იმისა, რომ მკვლელობას მოტივი და
სუბიექტური დამოკიდებულება არ ამართლებს.
8 მარტს, როდესაც ქალები საკუთარ პოზიციას ფემიციდის წინააღმდეგ ნანუკა ჟორჟოლიანის
მიერ დაწუნებული პერფორმანსით გამოხატავდნენ, მე ანტიგონე მახსენდებოდა. სოფოკლეს
ტექსტიდან მარტივად ვიგებთ, რომ ბოროტი კანონისა თუ უწყების წინააღმდეგ მებრძოლი
ანტიგონე თავიდან სულ მარტოა - მას საკუთარი დაც კი ზურგს შეაქცევს შიშის გამო, თან -
ზურგს შეაქცევს ამ სიტყვებით: „მოგდევს სიგიჟეც და მოძმეთა ღრმა სიყვარულიც“. ხოლო
მას შემდეგ, რაც ანტიგონე საკუთარ ვალს - ადამიანურ ვალს აღასრულებს, პირველი ვინც მას
თანამებრძოლად წარუდგება, სწორედ მისი დაა, რომელმაც იხილა მაგალითი და ამ
მაგალითმა მისი არსებიდან შიში განაგდო. შემდეგ ხდება სხვა პერსონაჟთა მეტამორფოზა -
გუნდიც, ჰემონიც - კრეონის შვილი და ბოლოს თავად ტირანი კრეონიც კი აღიარებენ
ანტიგონეს სიმართლეს და ამით მის მხარეს აღმოჩნდებიან. პერფორმანსის დროს,
ფილარმონიასთან იგივე სცენა გათამაშდა - ქუჩაში შემთხვევითი გამვლელები, რომლებიც
შესაძლოა, სეირის სანახავადაც კი მოვიდნენ, საბოლოოდ, იმ ქალების გვერდით დადგნენ,
რომლებიც ფემიციდს აპროტესტებდნენ და თავად იქცნენ პერფორმანსის მონაწილეებად. ეს
ანტიგონეს გზაა - გზა, რომელიც ვიღაცების მიერ, მათ შორის ქალი ჟურნალისტის მიერ
სიგიჟედაა წოდებული; გზა, რომელიც სამართლიანობისთვის ბრძოლით იწყება,
სხვებისთვის მაგალითად იქცევა და აუცილებლად მთავარდება გამარჯვებით.

ქართველ ტელეწამყვანს კი რომელმაც საკუთარ საქციელში შეცდომა ვერ დაინახა და

სრულიად მიუღებელი გადაცემის სასაცილო მოტივად ქალების უფლებებისთვის ბრძოლა
მოგვაგება, თავდაცვად კი მებრძოლ ქალებზე ქილიკი მოიშველია, და ზოგადად - იმ
ჟურნალისტებს, რომლებმაც არ იციან ის, რაც იცოდნენ ანტიკურ ათენში - რომ ადამიანი რაც
არ უნდა ბრძენი იყოს, მეტის შეცნობა მისთვის სამარცხვინო არ არის, ჩემგან, როგორც
ანტიკური ლიტერატურის ერთი რიგითი მასწავლებლისგან ჰქონდეს ეს ჩამონათვალი
ტექსტებისა და პერსონაჟებისა, რომლებიც სინამდვილეში ამბებს კი არა,
დამოკიდებულებებს გვასწავლიან და ამ დამოკიდებულებათა შორის უმთავრესს -
თანაგრძნობასა და კეთილგონიერებას, რაც ქართული ამორალური ჟურნალისტიკის ფონზე
ასე იკითხება: უღირს საქციელს მოტივები არ ამართლებს.