Palabas Bukas, Problema Ngayon

June 23, 2014

Palabas Bukas, Problema Ngayon

ni Silvino V. Epistola
May problema dahil mapanuri ang manonood. Nasisiyahan lamang siya
kapag kasalimuotan sa buhay na kailangang pag-isipan at himaymayin nang
maayos ang isinasaentablado. Kung matawa siya nais niyang malaman kung
bakit siya natawa. Kung sakali namang matigatig ang kanyang kalooban,
kailangan din niyang matalos kung ano sa palabas ang nakatigatig sa kanya
at kung bakit. Kailangan din niyang malaman kung ano ang kahulugan ng
palabas at kung ano ang katuturan ng kanyang pinanood.

Problema din ang palabas bukas para sa mga taga-teatro. Hindi pa man
nasisimulan ng mandudula ang kanyang obra, problema na ang palabas
bukas. Nang mapasakamay ng direktor ang eskrip, problema pa rin itong
humihingi ng kalutasan. Sa pagsisimula ng mga rehersal naging problema na
ito ng mga aktor na katuwang ng direktor sa pagbibigay-buhay sa dula sa
ibabaw ng entablado. Bago pa man naitakda ang mga petsa ng
pagpapalabas, marami na ang nasangkot sa paglutas ng problema. Sa
pagtataas ng telon at sa pagliliwanag ng entablado saka pa lamang
magsisimulang matanto ng mapanuring manonood kung pagsasayang ng
oras o hindi ang kanyang pananatili sa loob ng teatro.

Ang karaniwang manonood ay may problema rin. Batid niyang may

kakapusan ang kanyang kaalaman tungkol sa panonood ng mga palabas
para itanong ang itinatanong ng mapanuring manonood. Bakit niya
hinahanapan ng kahuluga’t kabuluhan ang palabas? Sapat nang naaliw sila,
tumawa’t lumuha hanggang tuluyan na nilang malimutan ang mga suliraning
hindi magpatahimik sa isipan at pati na rin ang hirap at pasakit na di-
maiwasan sa totoong buhay. Hindi ba sulit na r’yan ang ipinambayad sa
takilya? Ngunit sa isang kung anong dahilan hindi maiusal ng karaniwang
manonood ang “Oo” na ibig-ibig na sana niyang ibigay. Naisip niyang
marami pa siyang dapat alamin tungkol sa panonood ng palabas para
maunawaan niya kung ano ang nangyayari sa ibabaw ng entablado at kung
ano ang nangyayari sa kanyang sarili na hindi niya tantong mawawaan.

Ganyan ang problemang haharapin natin dito ngayon.

Ang Problema
Masisisi kaya ang mga taga-teatro kung magdaldalan o magbatuhan kaya ng
nilamukos na papel ang mga nasa loob ng teatro sa halip na panoorin ang
 palabas? May magsasabi agad na walang ibang may kasalanan kundi ang
mga taga-teatro na rin. Ang palabas ay hindi raw nakaakit ng matamang
pagsubaybay. Walang nakitang mahalagang nagaganap sa ibabaw ng
entablado ang mga manonood. Ni hindi rin sila nakakita ng anumang
nakaaaliw, kaya’t inaliw na lamang nila ang kanilang sarili.

Mayroon ding magsasabing wala ritong dapat sisihin kundi ang mga
manonood na rin. Dala ng kakulangan sa aral, hindi nila tantong naunawaan
ang nangyayari sa entablado. Hindi sila tinuruang manood, kayat ganoon
ang kanilang inasal. Napilit silang magpunta sa teatro para panoorin ang
dulang sinasabing hindi lamang maganda kundi makahulugan pa gayong
hindi naman sila inakay na magkamuwang sa paganito’t paganyan ng teatro.

Kung sasabad sa usapan ang nagpapunta sa kanila sa teatro, ganito ang

ating maririnig. “Saan pa kaya matututong manood ng palabas ang mga
walang muwang kundi sa teatro na rin? Kung hindi nakayanang hulihin ng
palabas at ng mga nagpapalabas ang puso’t diwa ng manonood, kangino pa
kayang pagkukulang iyan kundi ng mga taga-teatro?” Hindi na inabot ng
ganyang pagsisisihan ang mapanuring manonood. Nang makita niyang
walang tinutungo ang palabas umalis na siya.

Ang Pagkapalabas ng Palabas

Sa magkatambal na ugnayan ng teatro at buhay panlipunan
masusumpungan ang pagkapalabas ng palabas (sa salitang panteatro,
teatrikalidad).

Sa teatro at sa lipunan man, naaayon sa umiral na mga kaugalian ang

gawa’t asal ng tao. Pag-aralan natin at himaymaying mabuti ang mga
kaugaliang iyan at ating matitiyak kung ano talaga ang bumubuo sa
pagkapalabas ng palabas (o teatrikalidad) sa gawa’t kilos ng tao sa ibabaw
ng entablado at sa lalong malawak na entablado ng lipunan. Ang
panteatrong talinghaga, kung gayon, ay bunga ng may kalabuang pagtingin
sa buhay ng tao bilang palabas at sa panteatrong palabas bilang larawan ng
buhay sa tunay na daigdig.

Malinaw samakatuwid sa ating pagkakaunawa sa teatrikalidad na hinuhubog

at tumutulong sa pamuling paghubog ng panlipunang kaayusan ang palabas.
Napapanatili at napapababago nito ang sistema ng pagpapahalaga at
gayundin ang balangkas ng mga pamantayan sa lipunan tumatangkilik sa
teatro laban sa mga katunayang di-kabilang sa mga umiiral na katunayang
panlipunan.

Sa teatro kinikilala itong bahagi ng pagkamalikhain ng dulaan. Dahil walang

mandudula at wala ring eskrip sa totoong lipunan, hindi karaniwang
napapansin ang malikhain sa mga ginagawa at inaasal ng mga tao sa tunay
na buhay. Kung ito man ay mapansin, itinuturing itong kakatwa, dapat
marahil ikahiya, may pagkamapangahas at mula sa anumang anggulo
 lalabas at lalabas na kakaiba. Dahil mataas ang pagpapahalagang
iginagawad sa likas at tunay na pag-uugnayan ng tao sa tao, ihinihiwalay
ang “likas” sa “panteatro,” ang “tunay” sa “plastik” (“maarte,” “O.A.”).

Ibababa muna nating sumandali ang telon sa suliranin ng teatrikalidad

ngayong nababanaagan na nating teatro ang teatro at daigdig ang daigdig.
Huwaran ng dulaan ang daigdig, ngunit huwaran ba ng daigdig ang dulaan?
Kailangan pa nating linawin ang pagkakaiba ng dulaan at ng daigdig na
galawan ng tao sa tunay nilang buhay.

Ang Talinghaga ng Teatro

Sa loob at labas ng teatro, may katwiran ang katuwiran.

Ang hirap nga lamang ay marami ang mga katwiran sa mundo at marami rin
ang masusumpungang katuwiran kahit saan. May mga katwirang nagsasaad
na ito at wala nang iba ang katuwiran. May mga katwiran ding nagsasaad na
iba ang katuwiran. Kahit na ano na yata ay maaaring ipangatwirang
katuwiran. Bago tayo tuluyang mangaligaw sa dawagan ng mga katwiran at
katuwiran, bakit hindi muna natin intindihin kung ano talaga ang ating pinag-
uusapan? Ang tanong na dapat nating harapin ay iisa: Ano nga ba ang
teatro?

Ang sabi ng Mandudula ay isang entablado ang buong daigdig at lahat

tayong naririto ay may papel na gagampanan. Pagdating ng takdang
panahong itinaning para sa bawat nilalang, isa-isa tayong pagigitna sa
entablado, mamayagpag sandali at mag-iingay ng bahagya at pagkatapos
uurong na sa likod ng telon upang hindi na makita o makaringgan pa ng
kahit ano. Sinabi din ng Mandudula na ang buhay ng tao sa daigdig ay isang
dula.

Paniwalaan nating totoo ang sinabi ng Mandudula at isang matulaing

kaunawaan ang bubulaga sa ating kamalayan, kagilagilalas at totoong
nakabibigla. Sa teatro magdadalawa ang ating pagkabigla sa sandaling
makilala natin ang hindi inaasahang katangian ng katunayan, pangkalikasan
man ito o panlipunan. Sa unang pagkabigla makikilala natin ang palabas sa
ibabaw ng entablado bilang isang natatanging likhang-isip na binubuo ng
isang kapanipaniwalang paglalarawan ng gawa’t asal ng tao na may
inihahayag na kahalagahan at may masasabing kahihinatnan. Sa ikalawang
pagkabigla, makikilala natin na ating ginagamit ang pangngalang at
kasangkapang pandalumat na siyang nagbibigay sa palabas ng bisang
makasangkapan sa pag-unawa ng gawa’t asal ng tao sa tunay na buhay.

Totoo kung gayon ang sabi ng iba kung naaalala pa ninyo ang lumang awit:
May palabas bukas sa teatro. May palabas araw-araw sa may bukana ng
Pitong Gatang at Umbuyan.

Ang Dulaan sa Kasaysayan

Mahirap iwasan sa panunuri ng iba’t ibang mga nakaugalian nang sistema ng
paggawa sa teatro ang paghahanay ng mga sistemang ito ayon sa
kanikanilang panahon sa kasaysayan ng teatro. Tila baga sa ganitong
paraang pangkasaysayan maipakikita na may pagsulong na nangyayari sa
teatro. Tila baga ang kasaysayan ng teatro ay kasaysayan ng pagbabago
mula sa pinakapayak tungo sa masasalimuot na paraan ng
pagsasaentablado ng mga dulang pasaligutgot nang pasaligutgot ang
pagkakatha. Sa katunayan, hindi ganyan ang nangyari sa totoong panahon
ng teatro.

Hindi napapalitan ng bagong sistema ng paggawa ang nakaugalian nang

sistema sa dulaan tuwing magbabago ang panahong pangkasaysayan. Ang
bago ay nadaragdag sa luma. Dahil may katapat na kaugaliang panlipunan
ang bawat kaparaanang ginagamit sa teatro sa sarili nitong panahon, ang
tradisyon sa teatro ay hindi lamang isang kodigo ng mga alituntuning
kailangang sundin ng mga nagsisiganap sa entablado, ng mga mangangatha
ng dula, at mangyari pa ng mga manonood. Ang tradisyon sa teatro ay isa
ring katipunan ng mga posibleng pamamaraang magagamit sa paglalarawan
ng mga panlipunang pagkilos.

Madalas na ngayong makita sa ating mga tanghalan ang sari-saring paraan

at estilo ng pagpapalabas. Naririyan ang bukas o bilog na entablado, ang
dulaang walang telon, ang tuwirang paggamit ng mga pangretorikang
sangkap na pawang hiram sa teatro ng Renasimiento. Kung ginagamit man
ang mga pamamaraang iyan ngayon hindi ito masasabing pagbabalik sa
mga paraan ng pag-iisip at pagkilos na nangingibabaw sa panahong yaon na
matagal nang lumipas. Ang tangi nating masasabing kahulugan ng ganitong
paglitaw ng mga lumang kaparaanan ay nagawa nang palawakin ng mga
taga-teatro ang kanilang kamalayan hanggang sa masaklaw nito ang
katuturan at ang kahalagahan ng mga kaugalian bilang tagapagpahayag ng
kahulugan.

Sa ating pangkasalukuyang teatro ang talinghagang panteatro pa rin ang

nakapangyayaring larawang-diwa. Sa ibang mga lupain at gayundin dito sa
ating bayan, ito pa rin ang talinghagang nagbibigay katipayakan sa patuloy
na pag-iral ng teatrikalidad at ng ating pagkamalay rito. Kabilang si Plato sa
mga madalas gumamit sa talinghagang nabanggit. Sinabi niya na ang
dakilang entablado ng buhay ang pinangyayarihan ng komedya at trahedya.
Sa iba namang aklat sinabi niyang tau-tauhan lamang na pinagagalaw ng
mga diyos at diyosa sa pamamagitan ng dalawang pisi ng magkatunggaling
kapanatagang-loob at pagkatakot.

Dalawa ang ibig sabihin ni Plato: Isa, hindi kapanagutan ng isang tao ang
kanyang ginagawa. Kapanagutan ito ng di-nakikita at di-matiyak na lumikha
sa buong palabas. Dalawa, mayroon pang ibang lipunan na umiral sa labas
ng ating kasalukuyang tinatanggap na totoong lipunan. Nakapaloob sa sinabi
 ni Plato ang problema ng kaugnayan ng tao sa papel na kailangan niyang
gampanan. Iyan ang problemang laging binubuhay ng panteatrong
talinghaga. Subalit ang lalong malinaw na aspekto ng talinghagang
panteatro (ang pagtutumbas ng “pangganap sa ibabaw ng entablado” at ng
gawa’t asal ng tao) ang pinakamadalas gamitin ng mga manunulat na
Griyego at Romano.

Noon pang ika-16 na dantaon palasak na ang talinghagang Theatrum

Mundi(Teatro ng Mundo). Hindi lamang sa panitikan kundi pati na rin sa mga
larawan ng sining lumalabas ang konsepto ng teatro bilang sagisag ng buhay
ng tao. Kahit na noong nagiging popular ang mga teatrong pang-relihiyon at
ang mga tanghalang wala kahit katiting na kaugnayan sa relihiyon bilang
mga pook na pinagpapalabasan ng mga dula, naroroon pa rin at hindi
nawawala ang moral o relihiyosong konsepto ng klasikong teatro.
Sa gayon, kapag ginagamit sa dula ang talinghagang panteatro ang
tinutukoy nito ay hindi lamang ang entabladong nakikita ng lahat sa loob ng
tanghalan kundi pati na rin ang daan-daan taong pagtanaw sa entablado
bilang huwaran ng buhay at sa mga hangganang ipinataw sa pag-itan ng
posibleng asal at ng mga katunayan ng pamumuhay sa totoong lipunan.
Batid ito ng karamihang nasa teatro at ugali na nilang pag-ugnayin ang
teatro, sa pampanitikan nitong kahulugan, at ang pang-moralidad at
mapunahing pagtanaw sa sangkatauhan.

Nasa loob ng bakuran ng galak at aliw ang mga bagong teatro ng ika-18
dantaon, nasa bahagi ng buhay na wala nang kahit anong kaugnayan sa
relihiyon. Nakapako na ngayon ang pansin ng lahat sa saligang konsepto ng
buhay bilang isang kathang pandulaan, sa mga pandramang aspekto ng
ordinaryong pampubliko at pansariling buhay. Ang pagkawili ng madla sa
teatro ay pinasigla ng mga paghahambing ng pagganap sa ibabaw ng
entablado at ng pagkilos sa pangkaraniwang buhay ng pangkaraniwang tao
sa lipunan. Sa palabas hindi magkalayo ang asal at estilo ng pagkilos ng mga
nagsisiganap at ng mga manonood na buhat sa Korte at sa mga lungsod
sampu ng kanilang mga alila at mga alalay.

Noong mga panahong yaon ang konsepto ng mundo bilang isang teatro na
pinagpapalabasan ng drama ay nahila na mula sa rurok ng kalangitan at
ibinaba sa antas ng pang araw-araw na buhay sa ordinaryong lipunan.
Itinuring na salamin ng katunayan ang entablado sa halip na salamin ng
kabanalan, at ang mga palabas sa ibabaw ng entablado ay itinuturing na
maiikling kasaysayan sa buhay ng tao sa isang tiyak na panahon at sa isang
tiyak na pook. Hango ang kaisipang ito sa lumilinaw na noong pagkamalay
ng mga tao na may kaparaanan silang magagamit sa pagbuo ng sarili nilang
katauhan, sa pagsasaayos ng mga sitwasyon sa buhay at pati na rin sa
pagdidisenyo ng ginagalawan nilang kapaligiran. Hindi na bago noon pa man
ang ganitong pananaw. Naging lalong malinaw lamang ito mula noong mga
huling dekada ng ika-17 dantaon hanggang sa kasalukuyan. Ngayon, ang
 pangmundong pananaw ng nakararami ay wala nang kaugnayan sa
relihiyong dating pinagkukunan ng mga kaisipang pambuo sa kaliit-liitan
nilang konsepto.

Ang Manonood at ang Tagaganap

Ang palasak na kaunawaang panteatro, sa pagkakatanggap ng karaniwang
tao, ay nahubaran na ngayon ng katuturang kosmiko at moral. Pumalit dito
ang pansariling kamalayan ng aktor.

Ang panteatrong katangian ng buhay na tinatanggap ng halos lahat ng tao

nang wala nang isip-isip pa ay mukhang nararanasan na lamang nang
tahasan ng mga taong malayo sa pinakamata ng mga pangyayari. Manonood
lamang ang turing nila sa kanilang sarili. Maaaring hindi sila nabigyan ng
papel na magagampanan gayong naroroon naman sila o kung nabigyan man
sila ng papel hindi naman nila masabing malinaw kung papaano nila ito
uunawain at gagampanan kaya’t hindi na sila sumama sa karamihang
pumagitna sa entablado ng buhay.

Matatagpuan ang mga manonood sa mga seremonya, sa mga kaguluhang

nangyayari sa lansangan o sa tapat ng bahay na walang kurtina
samantalang nagsasagutan ang mga nasa loob. Mga aktor silang walang
papel dahil sa isang neurotikong sanhi ay hindi nila maituturing na bahagi
sila ng buhay, o kaya hindi pa nila tantong nagagagap ang kaugalian ng
bayang hindi nila sarili. Mga aktor ding walang papel ang mga nasadlak na
lamang at sukat sa isang situwasyong ni sa panaginip ay hindi nila inakalang
kasasangkutan nila bilang pasyente, halimbawa, sa isang pagamutan ng
mga baliw, o bilang isang kriminal na tinutugis ng mga pulis.

Gayari ang karaniwang nararanasan sa unang araw ng mga pumapasok sa

di-bukas at di-kilalang daigdig ng pagawaan. Sa mga pagkakataong ganito
binibigyang diin ng marami ang pagkaramdam nila na may pagka di
makatotohanan ang kanilang nararanasan. Sinasabi nilang tila sila nasa
isang panaginip o dili kaya ay nanonood ng palabas sa isang teatro.

Ang ganitong damdamin ay nagkakaroon ng kasidhian kapag may

ipinagagampan na di-kilalang papel na imposibleng maunawaan sa loob ng
napaka-ikling panahong ibinigay. Hindi makapaniwala ang aktor na siya na
nga ang nasa gitna ng entablado at gumagampan sa papel na bigla na
lamang naging kanya. Hinahalagahan ng iba ang kanyang pagganap. May
paratang na “sobra” o “kulang” ang paggampan niya, “maaga” o “huli” ang
kanyang pagdating o paglisan. Sasabihin ding magaling siyang kumilos sa
ibabaw ng entablado (sa di kanaisnais nitong kahulugan).

Ang gawa’t kilos ng tao ay nagaganap sa isang “eksena’ na may sadyang

kaayusan. Ang ganitong lengguwahe, naging pangkaraniwan man ito sa
maraming konteksto, ay ginagamit pa rin sa pagtitiyak ng mga pagkilos na
may pagkateknikal. Natural paminsan-minsan kung kumilos ang karamihan
 gayong inaamin din nilang “arte” ang kanilang ginagawa. Ang sapantaha
rito’y mayroong napagtibay ngunit totoong napakahirap tiyaking karaniwang
antas ng pagkilos na hindi masyadong malaman at hindi rin masasabing
walang kahulugan.

Ang Pagkilala sa Teatrikalidad

Ang mga nakaaalam kung ano ang drama, kahit na wala silang nalalaman
kundi ang teatro sa sarili nilang bayan sa sarili nilang panahon, ang tanging
makapagsasabi kung may pagkapanteatro ang pagkilos ng isang tao. Pang-
ngalang pangmanonood ang “panteatro” tulad ng “teatro” na ang kahulugan
sa Griego ay pook na inilaan para sa panonood ng mga palabas.

Ang pagkilos kung gayon ay panteatro hindi dahil may uri itong teatro kundi
dahil may nakita ang isang tagamasid na kaayusan at pagkasunod-sunod ng
mga kilos na may pagkakahawig sa nakikita niya sa teatro. Sa tingin ng
manonood sa teatro iyan ay gawa ng mandudula, ng direktor at ng mga
tagaganap. Ngunit kung kasangkot nang kahit bahagya ang manonoood
malamang na hindi magiging ganoon kalinaw ang pagkamalay niya sa mga
prosesong nagibibigay kabuoan sa pagkilos na kanyang pinanonood.
Sinasapantaha niya hindi lamang ang mga motibo at mga intensyon kundi
pati na ang mga pinagmumulan sampu ng antas ng mga puwersang
nagpapakilos sa tao at kung ano ang nangyayaring di-inaasahang
mangyayari. Nasa kanyang kamalayan ang isang prosesong humuhubog sa
mga pangyayari upang magkaroon ang mga ito ng kabuoan at kahihinatnan
gayong hindi naman laging matitiyak kung anu-anong mga puwersa ang
nakapangyayari.

Ang teatrikalidad kung gayon ay hindi isang sistema ng pagkilos o ng

pagpapahiwatig, ngunit nagiging katangian ng kahit anong uri ng pagkilos na
masusundan at mabibigyan ng kahulugan nang ayon sa mga konseptong
panteatro. May lalong malinaw na pagkamalay ang ibang mga tao sa simbolo
kaysa nakakasangkapang aspekto ng alinmang pagkilos na sa pakiramdam
nila ay may katangiang panteatro. Mangyari pa, mayroon laging panlipunang
panuntunang sinusunod ang mga kaanib sa isang lipunan, kaya’t ang antas
ng teatrikalidad ay tinitiyak nang ayon sa isang partikular na pananaw, isang
sistema ng pagtingin sa mundo.

Pangkat-pangkat na naninirahan ang mga tao sa maraming panlipunang

daigdig at bawat daigdig na iyan ay likhang isip na nagmumula sa iisang
pananaw na hawak ng mga magkakaanib. Ang pagkilos sa alinman sa mga
daigdig na iyan ay maaaring lumitaw na may pagkapanteatro sa paningin ng
hindi kasangkot na tagamasid o ng mga bagong dating na bago-bago pa
lamang natututuhan ang mga alituntunin. Batid nila ang mga elemento ng
komposisyon sa pamamahala ng pagsusunod-sunod ng pagkilos na maaaring
mamalayan ng mga nagsisiganap na kusang nangyayari.

Drama ay Pagkilos
Ang pagkilala ng mapagpahiwatig na aspekto ng karaniwang pagkilos bilang
mga bagay na makatuturan at nakaaakit pag-aralan ay hindi bahagi ng pag-
unawa ng drama bilang isang uri ng sining. Ang pagkilalang ito ay lumilitaw
sa kasaysayan ng tao sa sandaling malaman ng batang paslit na ang mga
nangyayari sa kanyang paligid ay hindi niya mapamamahalaan. Ang mga
pangyayaring may epekto sa kanya o may kabuluhan para sa kanya ay gawa
ng ibang tao, kilala man niya ito o hindi.

Dumarating sa kamalayan ng bata ang katangiang dramatiko kapag may

nakikita siyang pangyayari na hindi niya kinasasangkutan kahit na tinangka
niyang makisangkot sa simula. Wala sa kabatiran ng maliliit na bata ang
mga hangganang nakapalibot sa mga taong hindi niya kilala o kaya sa mga
taong walang kinalaman sa kanila hanggang hilahin silang palayo o
hanggang sila ay itaboy ng mga nakatatanda sa kanila. Unti-unti nilang
natutuhan na maraming pangyayari, at ang ilan sa mga ito ay maaaring may
kinalaman sa sarili nilang pamilya, na hindi sila inaasahang makisangkot
nang tahasan. Kaharap nila ang mga pagkilos na mauunawaan lamang nila
kung ipaliliwanag o lilinawin ang mga ito sa pamamagitan ng salita.

“Pagkilos” ang ibig sabihin ng “drama” ngunit ang tinutukoy ay pagkilos na

ginaya, pagkilos na higit sa lahat ay may pagkasagisag, sa kahulugang may
kinalaman ito sa kung anong nangyari na o maaaring nangyari na. Kung sa
bagay bahagi ito ng teatro. Gayunpaman sa pang-araw-araw na buhay
lumilikha ng drama ang mga tao sa pamamagitan ng epekto ng kanilang
pagpapakahulugan sa nangyari at gayon din sa pamamagitan ng epekto ng
kanilang pagpapakahulugan sa asal ng mga kasangkot sa nangyayari. Ang
“asal” sa gayon ay nagiging “pagkilos” kapag kinikilala na itong may
ipinahihiwatig na intensyon.

Kadalasan ang intensyon ay kahulugang kinakailangang igawad sa asal at

kilos ng tao at nang magkaroon naman ng kahulugan ang gayong asal at
pagkilos. Kung sa lengguwahe ay mayroong mapanglikhang gramatika na
nakapagbibigay sa atin ng kakayahang unawain ang mga pangungusap na
walang katulad, mayroon ding isang uri ng gramatika na nakapagbibigay sa
atin ng kakayahang unawain na ang isang tapik sa balikat ay
nagpapahiwatig ng pagsang-ayon sa ating paninindigan o ng
pagpapaalalang mali ang ating ginagawa.

Batid natin siyempre kung papaano binibigyang kahulugan ng ibang tao ang
ating pagkilos sa kanilang pagsasapantaha na ganito’t ganyan ang intensyon
ng bawat gawin nating pagkilos. Sa gayon ang demonstrasyon sa Plaza
Miranda, ang kaguluhan sa Welcome Rotunda, ang libing sa Loyola, ang
pagkakaingay ng magkakaibigan sa isang beer garden o kahit na ang
mainitang pagsasagutan ng mag-asawa na ating namataan sa isang bukas
na pinto ay nagiging para sa sinumang nais manood.
 Para sa mga kasangkot sa aksyong nagaganap, ang pagkilos ay
kasangkapang magagamit sa pagsasakatuparan ng isang mahalagang
layunin, ngunit magkakaroon lamang ng kaganapan ang katuparang iyan
kapag naunawaan ng iba ang buong kahulugan at tunguhin ng pagkilos. Sa
sandaling mangyari iyan, matutupad ang nais matupad.

Ilusyon at Realidad
Lahat ng uri ng katha ay panggagaya, at ang dramatikong paglalarawan ang
pinakakompletong panggagaya, sapagkat nasasalalay ito sa pagpapalagay
na ang pinatauhang daigdig na pandrama ay nagsasarili at kumakatawan sa
isang pansamantalang realidad na katumbas ang kahalagahan sa
kahalagahan ng realidad ng panlipunang daigdig sa labas ng teatro.
Sapagkat ginaganap ngayon sa ating harapan ang drama iginigiit nito na
bahagi ng kasalukuyan at hindi ng isang panahong nakaraan na ang
nagaganap na drama sa ibabaw ng entablado.

Subalit ang isang dramatikong paglalarawan ay isang balangkas ng mga

kaunawaan at mga kahulugan. Wala itong pagkakasangkapan. Ang
pagkaunawa ng isang mandudula sa posibleng dramatikong pagbuo ng
aksyon at tema ang siyang binibigyan ng kahulugan ng isang direktor. Ito
naman ang ipinaaabot niya sa mga tagaganap na siyang magpapaabot nito
sa mga manonood sa loob ng teatro sa araw ng palabas. Isang kung anong
malayo na sa orihinal na pagkakaunawa ng mandudula ang mapapanood at
kanya-kanya nila itong uunawain nang ayon sa sarili nilang karanasan sa
buhay at sa pananaw na hango mula sa kanilang pakikisangkot, tuwiran man
o hindi, sa buhay ng samahan, komunidad at lipunang kanilang ginagalawan.
Ang maraming iba’t ibang kaunawaang ito ang nagbubukas ng puwang para
makapasok sa bawat palabas ang elemento ng ilusyon. Nakikita ng mga
manonood ang nais nilang makita, at bumabagay ang mga tagaganap sa
mga kanaisang iyan sa abot ng kanilang kaya.

Sa teatro ang realidad at ilusyon ay mga pang-ngalang may paiba-ibang mga

kahulugan at katukuyan. Wala sa mga salitang ito ang kahulugang
“salungatan.” Masasabing realidad lahat ang mga nagaganap sa ibabaw ng
entablado sapagkat nakikita at naririnig na nangyayari lahat ito. Sapagkat
nahihiwatigan sa pamamagitan ng mga pandama kasing totoo ng anumang
nangyayari sa tunay na buhay sa labas ng teatro ang ginaganap na pagkilos
sa entablado. Sa kabilang dako may pagkakasundo ang mga kasangkot sa
palabas, tagaganap man sila o manonood, na walang ugnayan ng sanhi at
epekto sa dalawang uri ng makatotohanang pangyayari sa loob at labas ng
teatro. Tiyak ang pagkalisok ng dalawa sapagkat wala naman talagang
naniniwalang ang aktor at ang persona na kanyang binibigyang tinig at
katawan ay iisa. Batid ng lahat na ang mga pagkilos na makabuluhang
makapagpapabago sa lagay ng situwasyon sa teatro tulad ng pagsilang,
pagkamatay, kasalan, gahasa at iba ay laging pagkukunwa.
 Sa pagtitiyak ng aktor kung sang antas ng realidad sila magsasalubong ng
manonood, sa tatlong kaparaanan tuwirang nakikipagtalastasan ang aktor sa
manonood. Isa, ang pagsasapakatan nila ng manonood, “Magkunwa tayong
realidad ang palabas.” Dalawa, ang paghikayat niya sa manonood,
“Kapanipaniwalang pamalit ang palabas na ito, isang realidad na totoong
malapit, manapa’y maipamamalit sa tinanggap mong realidad sa tunay na
buhay. Tatlo, ang pag-anyaya niya sa manonood, “Pagtuwangan nating
gawin itong realidad na makapagpapawalang saysay sa alinmang realidad
na iyong naranasan na.” Sa bawat antas ng realidad naroroon ang ilusyon.
Subalit magkakaroon lamang ng lubos na kaganapan ang ilusyon kung
magkakaisa ang aktor at ang manononood sa alinmang antas ng realidad o
“Pagtitiyak ng situwasyon.”

Maipaliliwanag ang pagtitiyak ng situwasyon sa pang-araw-araw na buhay

bilang isang prosesong pangsosyolohiya na galing sa magkabalalay na
kamalayan ng paglitaw at pag-uugnayan ng panlipunang pagkilos. Tinutukoy
ng “paglitaw” ang unang pagsulpot sa ating kamalayan at
pagpapakahulugan sa mga balangkas na napatotohanan na ng tagaganap sa
sarili niyang situwasyon. Sa gayon pansamantalang napagsasama-sama niya
ang magkakahiwalay na mga pangyayari sa pamamagitan ng paglalagay ng
mga ito sa isang batayan ng kahulugan.

Upang makalahok sa isang panlipunang okasyon at maisabalikat ang mga

kaugnayang kaakibat ng paglahok, kailangang tanggapin ang panimulang
pangako na sisikapin nilang panatiliing umiral ang okasyong kanilang
sinalihan at mananatili silang nasa loob ng takdang kasaklawan nito. Sa
gayon kailangan magkaroon ng isang kaunawaang panlahat kung ano talaga
ang kasaklawang ito, ang pagtanggap ng matitiyak na pagkapangkaraniwan
ng asal, hangarin at layon. Iyan ang pinangalanang “pagkakasundo.”

Ang pagkilala at pagtanggap ng mga kabawalang ipinapataw ng pagdalo sa

isang okasyong panlipunan, kasabay ng pagtanggap ng tiyak na mga
kahalagahan at kahulugan ng uring ito ng mga sanhi at epekto ng pagkilos,
ng iisang paniniwala sa malamang na kahihinatnan at kahahantungan ng
asal at gawa. Iyan ang tinaguriang “pakikisangkot sa isang situwasyon.”

Ang pagkakasundo at pakikisangkot sa isang situwasyon ay bahagi ng isang

lumilitaw na prosesong umiral tuwing magkakaroon ng ugnayan ng mga
dumadalo sa anumang okasyon. Habang matagumpay na naisasagawa ang
prosesong ito na lumikha ng kaukulang mga pamantayan, mga kahalagahan
at mga alituntuning makikitang kaugnay din sa mga pamantayan, mga
kahalagahan at mga alintuntuning nagsiiral sa nangyari nang mga okasyon.
Ang “paglitaw” at “pakikisangkot” ay dalawang sangkap ng prosesong
nagtutulak na maganap ang isang panlipunang pagkilos. Nakita ng aktor,
nagpakahulugan at pagkatapos gumanap siya.
 Bagamat mukhang labis ang pagkasimple ng panghihimaymay na ito ng
kaparaanan ng pag-unawa, layon at paglikha sa pang-araw-araw na buhay,
halos katumbas ito ng paglikha na inihaharap ng mandudula sa teatro at
tinatanggap naming kapanipaniwala ng mga manonood. Kung matagumpay.
Ang pagkaunawa ng manonood sa palabas ay batay sa paglitaw ng
kahulugan at ang kakayahan ng manonood na iugnay ang palabas sa sariling
karanasan, pagkakaunawa sa mga kaugalian, mga papel na ginagampanan
at mga alituntuning pang-asal ng kasalukuyan o nagdaan nang panahon ng
panlipunang kapaligiran.

Kadalasan, bahagi na ng isang tiyak nang kaayusan ang tema ng isang dula
(maliban na lamang kung ito’y improbisasyon) at ang aksyon ay binibigyang
buhay lamang ng mga tagaganap. Ang ibig sabihin nito ay nagkaroon na ng
pagpipilian at naitakda na ang uri ng pagkilos na maaaring isagawa. Dito
unang lumilitaw ang ilusyon. Natiyak na ang antas ng realidad at may lubos
nang katuparan ang pagpapalagayan ng mga kaugnay sa palabas, ang mga
tagaganap at ang mga manonood.

Subalit ang ilusyon ay isa lamang tiyak na pang-ngalang panteatro para sa

isang prosesong likas sa lahat ng pag-uugnayang panlipunan. Ito ay
pagpapako ng pansin sa mga kasangkot sa isang tiyak na situwasyon,
pagtatakda sa nasabing situwasyon ng mga kilos na angkop o makabuluhan
o may malinaw na kahihinatnan, at pagkilos na naaayon sa napiling antas ng
realidad. Ang proseso ay isang uri ng pagkukuwadro sa mga pangyayari. Ang
mahalaga ay maipahiwatig ang antas ng pagkaselan o pagkamakahulugan
na masasabi tungkol sa isang pangyayari.

Sa bawat pagtitipon batid ng mga panauhin na aliw ang layon ng kanilang

pagdalo, at kumikilos ang bawat isa na parang magkakapantay silang lahat,
na parang pinararangalan ang bawat isa nang higit sa lahat. Hindi isang
pansamantalang katha lamang ang “parang” ng pagkapantay-pantay ng
lahat. Ilusyon ito. Ganoon din ang “parang” ng kahalagahan ng okasyon, ang
pangangailangang panatiliin ang pagkasunod-sunod ng mga pagkilos
hanggang sa kahuli-hulihang sandali, pigilin ang mga nakakaasiwang di-pag-
iimikan, ang paglalantad ng kapootan, ang lubusang pagkayamot na
makapagbibigay sa mga panauhin ng dahilan para magsilisan nang wala sa
panahon.

Ang may pagsasariling uri ng dula ay sadyang pinanatili ng mga sumasali sa

ganoong mga okasyon. Kahit na sa karaniwang buhay ang antas ng realidad
ay pinipili kahit na hindi ito magagawang panatiliin kung hindi makatatalima
ang mga kasali sa mga mahihigpit na alituntuning kinababatayan ng
pagpapanatili nito. Ang mga antas ng realidad na tinatanggap sa teatro ?
ang “kunwaring” realidad, ang “mapipiling iba,” at ang nakapagpapawalang-
saysay na realidad na may kinalaman sa pagsisikap na baguhin at
panindigan ang pagtitiyak sa situwasyon, ang tinatawag na “mga alituntunin
ng laro.”

Hindi lubos na magkakaiba ang tatlong antas na ito ng realidad sa

panlipunang daigdig. Batay ang bawat isa sa napagkasunduang mga
alituntunin hinggil sa maaaring kalabasan ng pagkilos. Para sa mga mapag-
alinlangan ang “nakapangyayaring realidad” mismo ay kathang-isip lamang,
ngunit para sa mga may tiyak na paninindigan ang tinutukoy nito ay isang
kasaklawang maaaring pangyarihan ng di-mababawing pagkilos na may bisa
sa buong katauhan ng bawat tao at sa maaari niyang gawin sa hinaharap.
Ang konsepto ng katunayan ay karaniwang napalalawak upang saklawin ang
isang mas mahabang hanay ng mga pangyayaring pinili ng isang tao sa
dahilang ang mga iyan ang nakapagbibigay kabuoan sa kanyang pang-
biyolohiya at panlipunang karera.

Sa katunayan, karaniwang tinitiyak kung ano ang “totoong” sarili at kung

ano ang “totoong” gawa ng sarili sa pamamagitan ng isang di-malinaw na
pang-daylektikong pagsasalungatan ng pagka-di-makatunayang
pagkukunwa at ng “maaaring mapiling ibang realidad.” Ibinabawas ng isang
tao sa kanyang buhay ang mga gawa sa larangan ng pulitika, karera,
pampamilya o panlipunang buhay na itinuturing niyang laro. Marahil sa mata
ng isang nagmamasid na ibang tao, pagkatapos ng ganyang pagbabawasan
wala nang matitira pa sa buhay ng tao, ngunit para sa indibidwal batay ang
katinuan ng isip sa paniniwalang mayroong natitira na magagawa niyang
pamantayan ng lahat ng kanyang mga gawa. Sa gayon ang daigdig ng mga
di-makatotohanang gawa ang sumusuhay sa isang pansariling
pangangatuwiran na magagamit sa pagsasaayos ng “tunay” na buhay.

Nasa institusyonalisasyon ng laro (pagkukunwa) o di-makatuturang pagkilos

sa lipunang kinabibilangan ang pagtataguyod ? pagpapatibay, halos ? ng
personal na realidad. O kaya isa itong larawan ng institusyonalisasyon ng
tatlong antas sa lipunan.

Higit na masalimuot at mas mahirap kaysa madadalumat mula sa karanasan

ang pagkilala sa realidad. Sa “likas na pananaw” ng isang pangkaraniwang
tao sa pang-araw-araw niyang buhay, may matatagpuang isang paraang
makapagpapanatili sa isang napagkasunduan nang antas ng realidad.
Ginagamit ang pang-ngalang ” epoche” na pantukoy sa pagkukulong sa ad
hoc na kuwadrong inilalapat sa palibot ng isang tiyak na uri ng situwasyon at
pagkilos. Sa gayon naisasaisantabi ang paniniwala sa realidad ng daigdig at
ng mga pangyayaring nasa labas ng situwasyong ikinuwadro. Para sa taong
nasasakupan ng “likas na pananaw,” epoche ng “likas na pananaw” ang
pagtatakwil sa anumang pag-aalinlangan na ang daigdig at ang mga laman
nito ay naiiba sa nakikita niya.
Makakasangkapan din ito ng manonood sa pagpapaliwanag ng katuturan ng
pandulang daigdig sa loob ng teatro, subalit sa pagkakataong ito
 ang epoche , ang kuwadrong kinapalolooban ng aksyon, ay naihayag na at
batid na ng lahat na pansamantala lamang ito. Nagiging isa pang mapipiling-
iba ngunit marupok na realidad ang daigdig ng palabas.
Sa gayon, nanatiling malapit ang mga tagateatro sa udyok na paglaruan,
tulad ng paglalaro ni Pirandello sa Six Characters in Search of an Author ,
ang pabago-bagong mga hangganan sa pagitan ng daigdig na panteatro at
ng pangkaraniwang daigdig. Nagawa niyang ihayag ang pag-aalinlangan
hinggil sa realidad nang hindi sinisira ang ilusyon ng realidad. Nagawa niya
ito dahil lahat ng kanyang gawain ay ginawa niya sa loob ng sinaklungang
daigdig na walang realidad. Makapagsasalamin ng napakaraming mga
larawan ngunit hindi kailanman mababasag ang salaming daigdig. Sa
puntong iyan hinihiwalayan ni Pirandello ang kanyang mga kapanahong
mandudula at direktor na nagtangkang sumira sa bilog ng ilusyon magawa
lamang nilang iisa ang dalawang daigdig ng teatro at ng totoong buhay.
Subalit hindi nila naiwasan ang suliranin sa pagtatakda ng kahulugan. Sa
kanilang panghihikayat na makisangkot ang mga manonood ginawa nilang
teatrikalidad ang teatro.
Inihahandog ng tradisyonal na teatro ang isang daigdig ng laro (gaano man
ito kaseryo) na makapagpapaluwag sa kaigtingan ng mga kaligaligang dulot
sa mga manonood na nag-iisip kung ano ang kalalabasan at kahihinatnan ng
mga pagkilos; malinaw at hayag na ang pagkakasunod-sunod ng mga
pagkilos at ang di-kaginsaginsang pagpasok ng di-inaasahang pangyayari.
Sa mga “happening” o sa mga palabas na hindi talagang pinaghahandaan,
magkakalayo ang mga panaklong na nakapalibot sa di-makatunayang
daigdig ng teatro kaya’t malayang nakapapasok ang alinlangan sa
kalalabasan, para sa mga manonood at mga tagaganap, ang mga pagkilos
sa karaniwang pinid na daigdig ng teatro, ng nangyayari at ng maaari nilang
gawin sa labas ng teatro. Kabaligtaran ng prosesong ito sa karaniwang
buhay ang pagkilala at kung minsan ang panggigiit sa teatrikalidad bilang
isang karapat-dapat tanggaping sangkap ng seremonya at ritwal na may
pagkarelihiyoso at may pagkasekular, sapagkat sa paniniwala ng marami-
rami din namang mga tao makatutugon ito sa isang kung anong layunin,
kahit hindi na ito ang orihinal na layunin.

Ang napakadaling makaligtaang mga seremonya at ritwal sa

pangkaraniwang buhay (mga demonstrayon, pagpapalitan ng mga regalo,
pag-iibang anyo sa pagpasok sa piitan, sa pagamutan, sa hukbong
sandatahan, o kahit na sa unang araw ng pagpasok sa pagawaan, mga ritwal
ng prosesong pampulitika at iba pa) ay maaaring bigla na lamang maglantad
ng sarili bilang pinagsama-samang mga katangian ng asal at gawa na
mukhang nakawala sa kanilang mga panaklong, mga larawang hubad sa
realidad sa gitna ng realidad, mga larawang tumatawag ng totohanang
pagtingin sa karaniwang ipinalalagay na pangkaraniwan (hindi panteatro) sa
pagkilos.
Ang guhit na naghihiwalay sa dalawang uri ng pagkilos, ang panteatro at ang
di-panteatro, ay batay sa kaalaman tungkol sa pagpili ng moral na pananaw
na nagkakaroon ng bisa nang ayon sa proseso ng sosyalisasyon sa isang
partikular na panlipunang kapaligiran, at sa isang partikular na panahon.
Hindi ito dahil lamang sa antas ng paglalantad. Ang matimping asal ng isang
grupo ng mga Ingles sa isang pormal na pagtitipon ay maaaring lumitaw sa
mga nagmamasid na kasing panteatro ng lantarang asal ng isang pamilyang
Italyano sa kanilang pagbabatiang may kasamang halik, yakap at kamayan.

Malayang ginagamit ang terminolohiya ng teatro sa karaniwang usapan at

mahalagang bahagi na ito ng pampropesyonal na lengguwahe ng mga
peryodista. Palasak din ito sa pagsusulat ng mga talambuhay na sa
pagkakasulat ay tagamasid ang manunulat at hindi tagalikha ng mga
tauhan. Ang ganitong uri ng lengguwahe ay maaaring maging kapalit ng
paghihimaymay bagamat maaari rin itong kasangkapanin sa panunuri.

Hindi marami ang nagnanais maniwalang umaarte sila tuwina. Mukha itong
pagkilala sa paratang ng kawalan ng sinseridad at pagtatatwa sa sariling
“kaakuhan.” Sa pagtataguyod ng tangi nilang pag-aaral, handa ang mga
sosyolohista na panindigang hindi maaaring malaman ang sarili at lahat ng
mapagmamasdan ay maaaring ilarawan sa isang makahulugang paraang sa
pamamagitan ng tinatawag nilang teorya tungkol sa pagganap ng papel,
isang pagpapabuti sa pang-ngalang hango sa lengguwahe ng teatro.
Ginagamit din ang salitang “dramatismo” na tumutukoy sa isang paraang ng
panghihimaymay na kumakasangkapan ng mga saligang uri ng akto, eksena,
tagaganap, pagkatagaganap, persona, layunin. Binibigyan-diin ng
“dramatismo” ang mga batayang porma ng pag-iisip na kinasasalalayan ng
panlipunang pagkilos. At ayon sa pagkakilala ng tao sa daigdig sa kanilang
karanasan, lumilitaw ito sa pagkakilala ng tao sa daigdig sa kanilang
karanasan, lumilitaw ito tuwing may magpapataw ng mga motibo sa gawa
ng iba.

Ang karamihan sa mga sosyolohista ay nagbukas ng kanilang isip sa

tagaganap o aktor. Ginagamit nila ang ilang kategorya ng akto, eksena,
tagaganap, pagkatagaganap, persona, motibo, at layon sa pagkakaugnay ng
mga ito sa aktor. Ang diing ibinibigay sa konsepto ng “papel” ay nagmumula
sa katunayang galing dito ang kailangang kawil na magdadatig, sa isang
dako, ng panlipunang realidad ng isinaayos na daigdig ng mga institusyon at
ng mga pagbabagong pinagdaraanan ng mga ito at, sa kabila, ng pantaong
realidad ng pansariling kamalayan at pansariling asal.

Ang Palabas sa Loob at Labas ng Teatro

Ang mga katumbasan ng paggampan ng papel sa loob at labas ng teatro, ng
pagsasaayos ng eksena sa entablado at sa ibang mga lugar, at ng mga tema
ng drama at sa ritwal sa pangkaraniwang buhay. Ang ibig sabihin nito’y
isang gawaing kinasasangkutan ng lahat ang pagsasadula ng buhay.
 Hindi rin nito ibig sabihing nawawalan ng halaga ang drama bilang isang
sining, bilang isang bagay na nagpapalawak ng karanasan at nagpapasidhi
ng kahulugan. Naghahandog ang drama ng karanasang makitid ngunit
kinapapalamanan ng buong ikit ng mga situwasyong mapagsasaliksikan at
mapagpipilian ng mga kinahinatnan ng mga pagpipili, pagpapasiya at
pagkilos.

Ang aksyon sa dula ay hindi lamang likhang-sining kundi isa rin kathang
buhay na nag-aatas ng isang pamantayan. Pamana ng ritwal ang katangian
ng dulang mag-atas ng mga pamantayan. Batay ang tagumpay ng isang
dula sa paghihikayat ng mandudula na magtatakda ang mga manonood ng
isang paninindigan, tanggapin ang ilang tiyak na pamantayan sa pagkilos at
sa mga kumikilos, at hatulan lahat na masama o mabuti, matagumpay o
bigo, umaayon o sumasalungat. Ang manonood ay naggagawad ng hatol
mula sa isang kinatatayuang hindi maaaring maging kanya sa tunay na
buhay. Mula sa ganyang panteatrong kinatatayuan nakikita niya at napag-
aalaman ang lahat ng dapat makita at malaman.

Abala kung gayon ang mga manonood sa isang ulirang pagyari at pamuling
pagyari ng moral na buhay. Dahil dito ang kalumaan o kawalang saysay ng
isang dula ay higit na nakapagpapawalang sigla kaysa nobela. Ang mga
manonood ay hindi lamang hinihilingang magsikap na panatilihin ang daloy
ng drama, hinihilingan din silang iugnay ang palabas sa sariling karanasan sa
buhay sa labas ng teatro, kahit na sa iisang kalagayan lamang ito kaugnay,
sa alta sociedad ng Bacolod, halimbawa, bago nagkadigma o sa magulo at
maruming dako sa may bukana ng Umbuyan at Pitong Gatang.

Lumilitaw ang drama sa pamamagitan ng karanasan ng mandudula at ng

mga tagaganap mula sa kinikilalang teatrikalidad ng pangkaraniwang buhay.
Ngunit kailangan nito ang walang patid na pag-uugnayan ng sining at buhay.
Ang mga panteatrong posibilidad ay makikilala lamang kung nagawa nang
paghiwalayin ang manonood at ang tagaganap. Ang pagbabalangkas ng mga
pangyayari, ang pagbubuhos ng pansin sa mga situwasyon at sa mga
indibidwal ay bahagi ng realidad na nararanasan ng lahat sa pangkaraniwan
nilang buhay sa mundo. Ngunit binibigyang daan ng kathambuhay ang
pagmumuni-muni sa karanasang inilarawan nang walang kagulumihanang
dala ng pangangailangang magpasya o magsagawa ng kaukulang pagkilos.
Ang drama ay isang uri ng pinaigting na kathambuhay kaya tinutularan nito
ang tunay na pagkilos sa totoong buhay. Kahit na sa tradisyonal na teatro
ang manonood ay kasangkot sa palabas. May ginagampanan siyang papel na
maisasaisantabi niya pagkatapos. Dahil sa ganitong pagkakasangkot ng mga
manonood masasabing existentialist ang teatro. Sa tanghalan may tulong na
ibinibigay ang mga manonood sa pagkaseremonya ng palabas habang
minamasdan nilang ginagawang mga pormang panseremonya ang buhay.
Ang kaigtingang nakapamagitan sa mga grupong kasangkot sa palabas, ang
mga manonood at ang mga tagaganap, ay kaugnay sa karanasan ng
 teatrikalidad na nasa kamalayan ng lahat ng mga manonood sa labas ng
teatro.
Sa pangkaraniwang buhay bawat tao ay abala sa walang tigil na pagsisikap
na takdaan ang kanyang papel, ang kanyang eksena, ang mga hakbang na
kanyang gagawin. Abala din ang bawat isa sa pagkilala kung sinu-sino ang
kanyang mga kapwa tagaganap. Napag-isipan na sa teatro ang ganitong
mga hangganang naghihiwalay sa mga uri. Ang pakikisangkot ay hindi na
kailangang magdulot pa ng agam-agam. Sa dramatikong palabas ang
panteatrong pagkilos ay naituwid na at naiayon sa mga alituntuning umiral.
Binalangkas ang panteatrong pagkilos sa isang paraang makapagpapakita sa
mga posibilidad ng magkakaugnay na kawil ng sanhi at epekto, pinutol ng
hindi sinasadyang pangyayari o ng panghihimasok. Ang pansamantalang
realidad ng panteatrong daigdig kahit na sa pinakamataas nitong antas ay
hindi pagkamakatunayan ay nakatuon lagi sa totoong daigdig na nasa bingit
ng kamalayan ng mga manonood.

Ang kamalayang pinagmumulan ng nakakasangkapang kilos ang siya ring

kamalayang kumikilala sa sariling pagkabuo sa elemento ng teatrikalidad.
Ang pagkilalang ito ang maaaring maging masakit at humantong sa
pagtatakwil sa sarili. Sa pinakamahalaga nilang pakikipag-ugnayan at
pinagkakaabalahan, nais isipin ng mga tao na wala sa kanila ang lahat ng
mga katangian ng tagaganap. Mapananatili ang kaukulang kaunawaan ng
katunayan kung titingnan ang teatrikalidad hindi bilang isang paraan ng
pagkilos kundi bilang isang paraang ng pagkilala. Bahagi ito ng mapanuri,
mapaghatol, mapagpahalagang ‘ako” na tumatayo sa tabi ng sarili bilang
konsyensya o “ego.” Ngunit ang sadyang kagamitan nito ay napagyayaman
ng panteatrong pagkamalay at ng kabatirang panteatro na nagbibigay ng
kabuluhan sa sarili bilang isang panlipunang nilalang.

Kung ang drama ay isang pagpapalawak ng buhay, ang panteatrong panaw

man ay nakapagpapalawak din. Ipinalagay ni Sartre na di-
mapagkakatiwalaang lubos at di-maitatakwil ng tao ang kathambuhay. Hindi
rin mapagkakatiwalaan at hindi maitatakwil ang teatro at ang panteatrong
pananaw na bumubuo at binubuo nito. Kung wala tayong kakayahang bumuo
at kumilala sa pagkakabuo ng ating sariling pagkilos at ng pagkilos ng iba,
malamang na malansag ang panlipunan at pansariling buhay. Maaaring
malaya tayo sa ating pakiramdam, ngunit ito ay kalayaan na sa kasalukuyan
nating estado ng kasulungan ay hindi natin mapag-uukulan ng pagdidili-dili.
Kailangan nito ang kumpletong pamuling pagyaring sarili ng bawat
indibidwal.

Ang mga panganib ng “teatrikalidad” ay nasa kahigpitan o sa pagkamaulit.

Madalas lumitaw ang magkakatulad na pananaw. Ito ay dala ng kawalan ng
kakayahang yumari o kumilala ng bagong mga kaanyuan sa pagkatha. Ang
panlipunang asal ay maaaring lumitaw na tila binubuo ng mga ritwal na
walang katuturan kung ipagkakait natin ang bago sa sarili nating karanasan.
 Pinagkakasya na lamang natin ang mga “larawan ng daigdig” na hatid ng
sosyalisasyon. Ang kaugalian, panretorika man o pampatotoo, ang pagganap
ng papel at pagbalangkas ng mga pagkilos bilang mga banghay at tema ay
batay lahat sa mapagkasundo at mapaglikhang ugnayan ng mga indibidwal
sa iba’t ibang panlipunang kapaligiran. Sa panteatrong pananaw, ang mga
ito ang gramatika ng mga panuntunan ng pag-iisip at pagdamdam na
kinababatayan ng panlipunang pagkilos.

Mangyari pa, ang tanging kailangan nating taglayin pagpunta natin sa teatro
bukas ay ang gramatikang ito. Kung sakaling problema pa rin bukas ang
palabas, may hawak na tayong mabisang kasangkapan upang buwagin ang
mga balakid sa ating pag-unawa sa palabas bukas.