POMORSKI FAKULTET U RIJECI ,BRODOSTROJARSTVO,AK.

GOD. 2019/2020

FILIP GLAVAŠ

OSOVINSKI VOD

SEMINARSKI RAD

BRODSKI POMOĆNI STROJEVI I UREĐAJI

PREDDIPLOMSKI STUDIJ

RIJEKA , 2020
LISTA SADRŽAJA
OSOVINSKI VOD :....................................................................................................................................2

DIJELOVI OSOVINSKOG VODA :......................................................................................................3

MEĐUOSOVINA.................................................................................................................................3

ODRIVNA OSOVINA..........................................................................................................................3

OSOVINA BRODSKOG VIJKA...........................................................................................................4

STATVENA CIJEV...............................................................................................................................4

REDUKTORI.......................................................................................................................................4

SPOJKE...............................................................................................................................................5

PROPULZORI............................................................................................................................................6

BRODSKI VIJAK (PROPELER)............................................................................................................6

OSNOVNI POJMOVI KOJI KARAKTERIZIRAJU VIJAK...................................................................6

TIPOVI BRODSKIH VIJAKA..............................................................................................................7

VIJAK S FIKSNIM KRILIMA (eng. Fixed pitch propeller [FPP])......................................................7

VIJAK S ZAKRETNIM KRILIMA (ENG. Controllable pitch propeller [CPP])...................................7

BRODSKI VIJAK U SAPNICI (ENG. Ducted propeller).....................................................................7

VOITH–SCHNEIDEROV porivni uređaj (cikloidni vijak)...................................................................8

SSP -AZIMUTALNI SUSTAV...............................................................................................................8

PROPULZIJA VODENIM MLAZOM (ENG.WATERJET)...............................................................8

KAVITACIJA.........................................................................................................................................9

VRSTE KAVITACIJE........................................................................................................................9

BRZINA BRODA I SKLIZ...............................................................................................................10

LITERATURA:.........................................................................................................................................11

1
2
OSOVINSKI VOD :
Osovinski vod (vratilo) je dio koji spaja brodski vijak (propeler) i porivni stroj , a postiže se
zakretnim momentom koji stvara porivni stroj a , nastoji se prenijeti uz sto manji gubitak
energije . Zakretni moment koji se prenosi s vratila na brodski vijak moze imati istu ili različitu
brzinu vrtnje od porivnog stroja . Porivni strojevi s većom brzinom vrtnje od 200 o/min
priključeni su na vratilo indirektno preko reduktora dok porivni strojevi s manjom brzinom na
vratilo su prikljuceni direktno. Osovinski vod mora biti izveden na način da se njemu može
pristupiti u bilo kojem trenutku, bilo za vrijeme plovidbe ili u mirovanju. Dužina osovinskog
voda ovisi o položaju strojarnice, odnosno porivnog stroja, a budući da prodire izvan oplate
broda taj prolaz mora biti izveden tako da voda ne može prodirati u brod. Osovinski vod sastoji
se od niza osovina , tj. međuosovina i osovina koja se nosi na brodski vijak- propeler i upravo
taj osovinski vod ostvaruje vezu između motora i brodskog vijka.osovine osovinskog voda
spajaju se prirubnicama ili hidrauličnim spojkama. Za manje brzine vrtnje ugrađuju se klizni
radijalni ležajevi koji imaju kučište od lijevanog željeza u kojima se nalaze blaznice obložene
bijelom kovinom . Bijelu kovinu čine Kositar ( Sn), Antimon(Sb) te Bakar(Cu). U praksi prvi
ležaj do porivnog i zadnji do statvene cijevi imaju gornju i donju blaznicu dok ostali imaju samo
donju . •Stupnj djelovanja (iskoristivosti) η osovinskog voda je jednak omjeru snage prenesene
brodskom vijku Pv i snage koju daje porivni stroj Pp , na izlaznom vratilu: •Ovisi o nagibu
osovinskog voda i podmazivanju osovinskih ležajeva. •Obično se iznosi oko 0,985, ali može
varirati između 0,96 i 0,995.

3
DIJELOVI OSOVINSKOG VODA :

MEĐUOSOVINA
Međuosovina je element koji spaja propeler (brodski vijak) sa motorom (porivnim strojem).
Napravljene su od ugljičnog čelika prekidne čvrstoće 440-700 Mpa. Da bi osovina imala
izvjesnu slobodu pri savijanju brodskog trupa na valovima, ležaji se često izvode tako da su s
osovinom u dodiru samo donje blazinice ležaja. Na uzburkanom moru, naročito kad je osovinski
vod dug, ležaji međuosovina su teško opterećeni te se griju. Da bi se u tim slučajevima ležaji
mogli hladiti, uz svaki se ležaj postavlja priključak na vatrogasni vod kroz koji se ležaji, kad
zatreba, hlade morskom vodom.

ODRIVNA OSOVINA
Još zvana i grbenasta osovina nalazi se na početku osovinskog voda uz propulzijski stroj. Na nju
se, pomoću spojne prirubnice, priključuje s pramčane strane propulzijski stroj, a s krmene strane
međuosovina. Izvodi se što kraća s jednim grebenom , a služi za prijenos aksijalne sile s
brodskog vijka , a odatle na konstrukciju broda . Da bi odrivna osovina mogla porivnu silu
predati odrivnomležaju, mora na sebi imati kolut — zvan greben — okomit na aksijalni smjer
porivne sile. Greben prenosi porivnu silu na odrivni ležaj u koji je smještena odrivna osovina. U
današnje vrijeme se koristi Michellov ležaj koji ima obodnu brzinu do 30 m/s. Broj segmenata
6-8-12 od bijele kovine .Zbog velikih obodnih brzina između segmenata ležaja i grbena stvara se
uljni klin koji omogućuje hidrodinamičko plivanje segmenata. Za podmazivanje koristi se ulje
koje je pod tlakom , uz to razlikujemo aksijalne kuglične i valjne ležajeve .

4
OSOVINA BRODSKOG VIJKA
Proizlazi iz unutrašnjosti broda kroz brodski trup. Na svome kraju ima konični završetak na
kojemu se nalazi navučena glavčina propelera . Mora biti pouzdano zaštićena od morske vode
što je učinjeno brončanom navlakom . ima zadaću proizvoditi porivnu silu koja će gurati brod,
međutim samim time je opterećena tlačnim i vlačnim silama kao i momentom savijanja . Kad bi
voda prodrla, nastale bi galvanske struje koje troše čelik propelerske osovine u tolikoj mjeri da se
osovina može prelomiti, pa otpadne konus propelerske osovine zajedno s propelerom.

STATVENA CIJEV
Statvena cijev omogućava izlaz osovinskog voda iz trupa broda i spriječava prodiranje vode u
osovinski tunel i strojarnicu. Statvena cijev se proteže od prednje pregrade krmenog pika do
kraja krmene statve. Napravljena je od lijevanog željeza ili čeličnog debelog lima Zbog momenta
uslijed težine konzolno postavljenog propelera jako je opterećena donja polovina krmenog ležaja
pa se ležaj jako troši. Da bi se smanjilo trošenje ležaja (rakovina) u donju polovinu krmenog
ležaja postavljaju se letve (od rakovine) izrezane poprijeko iz debla, tako da osovina leži
okomito na smjeru vlakanaca drva. Ako ulazi voda to se riješava tiskanjem vode iz sistema
drenaže strojarnice . Podmazujemo uljem preko tanka krmenog pika ili direktno sa pumpom i
rashldnikom .Radi spriječavanja izlaska ulje prema van i prodora morske vode potrebno je
osigurati brtvljenje .

REDUKTORI
Su zupčani prijenosi koji služe za smanjenje broja okretaja , dok uređaji za povećanje broja
okretaja zovu se multiplikatori . Dijele se na : standardne , Obične zupčane prijenose s
višestrukim zahvatom (sa spajanjem i dijeljenjem snage ), planetarni prijenos i kombinirani .
Maksimalni prijenosni omjer kod jednostupanjskog zupčanog prijenosnika iznosi : i= 7:1 kod

5
reduktora, a i= 1:7 kod multiplikatora. Ležajevi mogu biti klizni ili kotrljajući. U tom slučaju
nastaju u radu zupčanika-reduktora smetnje zbog nejednolikog momenta vrtnje pojedinih
priključenih dizel-motora. Zbog toga se između motora i zupčanika-reduktora višemotornih
brodova moraju ugraditi posebne spojke koje prigušuju nejednolikosti rada motora s unutrašnjim
izgaranjem .

SPOJKE
Služe za spajanje dviju osovina ili vratila u svrhu prenošenja zakretnog momenta te posjeduju još
neka svojstva: centriraju vratilo ako postoje blaga odstupanja , omogućuju uključivanje i
isključivanja stroja bez udaraca i bez njegovog zaustavljanja ,prigušuju vibracije torzijskog
momenta , umanjuju torzijska naprezanja , osiguravanja od preopterećenja ili neželjenog smjera
okretanja .

Dijelimo ih na : torzijske krute (ljuskaste) spojke, elastične, hidraulične, tarne, elektromagnetske.

Postoje prekretne i neprekretne spojke. Prekretna spojka ima zadatak da pri nepromijenjenom
smjeni okretanja propulzijskog stroja (gotovo uvijek se radi o dizel- -motoru) omogući da se
propeler okreće i u istom smislu kao osovina propulzijskog stroja (vožnja »naprijed«) i u
protivnom smjeru (vožnja »krmom«) i da se prekine veza između motora i propelera tako da
propeler miruje (»stoj«).

6
PROPULZORI
Mogu biti brodski vijci (propeleri) ili mlazni propulzori , a zadatk im je pretvorba snage motora
u silu koja pomiče brod odnosno ostvaruje poriv.

BRODSKI VIJAK (PROPELER)

Brodski vijak najrašireniji je tip brodskog propulzora, gdje se okretanjem radijalno raspoređenih
krila snaga brodskog stroja pretvara u porivnu silu čime je osigurano pokretanje broda. Osnovni
cilj propulzije je osigurati poriv. To se odvija na način da se moment i rotacijsko gibanje pretvara
u poriv i translacijsko gibanje pomoću propulzora. Razne izvedbe brodskog vijka su : brodski
vijak s fiksnim krilima, brodski vijak s prekretnim krilima, izvedba u sapnici, podtrupni
propulzori.

OSNOVNI POJMOVI KOJI KARAKTERIZIRAJU VIJAK

Dijametar vijka-d, je promjer opisanog kruga oko vrhova krila.

Uspon vijka p (eng. Pitch) je linearni je pomak koji vijak prođe u jednom punom okretu za 360°.

Omjer uspona (eng.pitch) i promjera brodskog vijka p/d ima isto tako značajni utjecaj na
korisnost brodskog vijka.

Gubitak u koraku s obzirom na karakteristike vodenazivamo Skliz (engl.Slip).

Brzina napredovanja vijka vA (eng.speed of advance), tj. brzina pritjecanja čestica vode vode
vijku, a koja se daje kao prosječna brzina na cijeloj površini vijka.

Kut uspona vijka , tj. zakrenutost krila (eng. Skew).

Napadni kut vijka, tj. nakošenost krila vijka (eng. Rake).

Ulazni i izlazni brid vijka-Ulazni brid onaj je koji zahvaća vodu, te je preko tlačne plohe lista
potiskuje prema izlaznom bridu.

7
Usisna strana vijka –strana okrenuta prema pramcu dok je tlačna strana vijka strana krenuta
prema krmi.

Razlikujemo broj krila vijka te u koju se stranu okreću , odnosno jesu li lijevookretni ili
desnookretni .

TIPOVI BRODSKIH VIJAKA

Tipovi su :

VIJAK S FIKSNIM KRILIMA (eng. Fixed pitch propeller [FPP])

Vijak koji se zajedno s glavčinom lijeva u jednome komadu .Načinjeni su od legura bakra
(olovna bronza, legura bakra, nikla i aluminija CuNiAl). Najviše se upotrebljavaju najjeftiniji su
te su najmanje podložni kvarovima. Pogodni su za one brodove gdje se ne traže posebno dobra
manevarska svojstva kao što su npr. kontejnerski brodovi, tankeri, brodovi za rasuti teret itd. Kad
prilikom plovidbe dođe do nevremena, vijak s fiksnim krilima ne može u potpunosti iskoristiti
snagu motora.

VIJAK S ZAKRETNIM KRILIMA (ENG. Controllable pitch propeller [CPP])

Pružaju mogućnost mijenjanja uspona vijka odnosno kut zakreta krila, čime je pogon
ekonomičniji, a vijek trajanja pogonskog stroja dulji . Glavčina im je nešto veća u odnosu na FPP
. Prekretanje u ovakvom tipu je prilično spor proces jer se ostvaruje zakretanjem krila i to
uglavnom pri konstantnom broju okretaja . Pogodniji za brodove poput tegljača, ribarski
brodova, ledolomaca, malih tankera za distribuciju, Ro-Robrodova. Skuplji su 3-4 puta nego FPP
a samim time je I održavanje skuplje .

BRODSKI VIJAK U SAPNICI (ENG. Ducted propeller)

Poseban oblik koji se koristi na brodovima gdje su velika opterećenja , mala brzina plovidbe te
mali gaz kako bi sapnica poboljšala učinkovitost brodskog vijka. Zanimljivo je da se sapnica
sužava prema krmi te na taj način ubrzava vodu koja dostrujava vijku, te da sapnica može služiti
i kao kormilo ako se izvede na način da se može okretati oko vertikalne osi.

8
VOITH–SCHNEIDEROV porivni uređaj (cikloidni vijak)
Sastoji se od četiri do šest krila raspoređenih po obodu okomito na ploču vodoravnoga
rotirajućeg kotača. Rotacijom kotača voda struji oko lopatica i stvara poriv, čija veličina i smjer
ovise o položaju lopatica. Imaju dobru upravljivost I visoku učinkovitost, te su trajni . Obzirom
da se njima upravlja sa zapovjedničkog mosta, nema potrebe za ugradnjom kormila, osovinskog
voda, statvene cijevi s brtvenicom. Skupi su i komplicirane su izvedbe, a ugrađuju se na manje
plovne objekte kao što su tegljači, plovne dizalice, trajekti, ratni brodovi (uglavnom minolovci),
protupožarni brodovi, dakle kod plovila kod kojih je potrebno trenutno promijeniti smjer
potiska .

SSP -AZIMUTALNI SUSTAV

SSP (Siemens-Schottel Propulsion) izvedba za razliku od klasičnog azimutalnog sustava, koji
ima jedan vijak sa 4 krila, je sto koriste dva vijka po 3 krila. U ovom slučaju zahtijeva se
korištenje dvostrukih propulzora zbog povećanja učinkovitosti te kako bi se ujedno smanjilo
opterećenje svakog propulzora pojedinačno. komplicirane tehnoloske izgradnje , no
propulzijski modul konstruiran tako da je omogućeno njegovo sklapanje i rasklapanje dok je
brod u moru, pa nije potrebno vađenje broda zbog servisiranja.

PROPULZIJA VODENIM MLAZOM (ENG.WATERJET)

Ubrzava vodu koristeću pumpu koja se nalazi unutar broda, umjesto da koristi vijak koji se
nalazi izvan broda. Voda se usisava na dnu broda, ubrzava u pumpi i izbacuje na krmi stvarajući
potisak ili poriv. Izvrsna je upravljivost , te se koristi za vrlo brze poludeplasmanske brodove
(>30čv.) Ovakav tip propulzije ima velike gubitke radi velikih brzina ali je vrlo precizan . Manje
su vibracije i buka te ne zahtijeva komplicirano održavanje .

9
KAVITACIJA
Kavitacija je općenito štetna pojava koja uzrokuje tlačne udare u strujom toku kapljevine, a što
dovodi do stvaranja mehaničkih vibracija, buke, erozije materijala te smanjenje hidrodinamičkog
stupnja djelovanja. Kod hidrodinamičkog strujanja realnih tekućina pojam kavitacija se može
općenito shvatiti kao dinamički proces stvaranja i implozije šupljina unutar strujnog toka koje su
ispunjene parama kapljevine, a koje nastaje u područjima niskog tlaka. Najveća opasnost od
kavitacije prijeti visoko opterećenim vijcima, odnosno onima koji daju veliki poriv. Ako su na
krmi broda ugrađena dva ili više vijaka, mogućnost kavitacije načelno je manja negoli kad je
prisutan samo jedan vijak. . Iznad određenog broja okretaja nastupa razgradnja tekućine i gubitak
poriva te tako dolazi do kavitacije. Posljedice su : pad učinkovitosti propelera,oštećenja vijka i
trupa brod, vibracije buka.

VRSTE KAVITACIJE
 Slojastakavitacija (engl. sheetcavitation) nastaje na usisnoj strani odnosno naličju krila
gdje su pozitivni upadni kutovi dostrujavanja kao i na tlačnoj strani, odnosno na licu, a
dijelovi krila su s pod negativnim upadnim kutovima dostrujavanja. Kavitacija može
napredovati do te mjere da sloj mjehurića prekrije cijelu usisnu stranu od krila pa sve do
glavine. Ovaj tip kavitacije uglavnom je stabilan i ne izaziva eroziju krila.
 Mjehurićasta kavitacija (engl. bubblecavitation) javlja se na mjestu najveće debljine
odsječka, najčešće na sredini krila uz umjerene upadne kutove. Implodiranje mjehurića
može izazvati eroziju krila.
 Magličasta kavitacija (engl. cloud cavitation) zna se javiti iza mjesta gdje se pojavi
slojasta ili mjehurićastakavitacija, stvori se vrtložno strujanje gdje više malih vrtloga
stvara jezgre koje su ispunjene mjehurićima pare. Ovo je najopasniji oblik kavitacije.
 Vrtložna kavitacija na glavini ili na vrhu krila (engl. hubvortex, tip vortex) Javlja se na
glavini ili pak na vrhu krila, uglavnom negdje iza vrhova vijčanih krila. Strujanje oko
vrhova krila koje s tlačne strane na usisnu stranu stvara nestabilan vrtlog pomičući se s
vrha krila odnosno glavine u struji kao što je to slučaj vrtloga u struji na vrhu krila.
Kavitacija se javlja unutar jezgre vrtloga jer je najniži tlak u sredini vrtloga. Ovaj oblik

10
 kavitacije u početnoj fazi nije u dodiru s krilom, ali jačanjem vrtloga ili snižavanjem tlaka
fluida kavitacija na vrhu krila dolazi u dodir s površinom krila.

BRZINA BRODA I SKLIZ

To je gubitak u koraku koji se zove skliz ili slip (prividna razlika brzina). Kako se brzina
povećava skliz se postepeno smanjuje i najmanji je kod optimalne brzine pri mirnom vremenu.
Skliz uglavnom ovisi o brzini, broju okretaja vijka, podvodnom obliku broda (uglavnom o otporu
broda), usponu vijka itd.

Koeficijent prividnog skliza S A indicira nam opterećenja brodskog vijka u različitim uvjetima

rada. Oznaka mu je S A . Formula glasi : s A =¿ ∆ v = p∗n− v =1− v

¿
p∗n p∗n p∗n

Koeficijent stvarnog skliza S Rje veći od koeficijenta prividnog skliza S A jer je stvarna brzina

S
napredovanja brodskog vijka v A manja od brzine broda v. R= p∗n−v A
=1−
vA
p∗n p∗n

11
LITERATURA:
https://tehnika.lzmk.hr/tehnickaenciklopedija/brod_20_osovinski_vod.pdf

https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/propulsor

http://repozitorij.fsb.hr/8489/1/Mandaric_2018_zavrsni_preddiplomski.pdf

https://hr.wikipedia.org/wiki/Osovinski_vod

https://www.worldmaritimeaffairs.com/learn-about-waterjet-propulsion-system/

..\Desktop\Osov. vod+propulzija.pdf (vaši materijali)

https://sh.wikipedia.org/wiki/Spojka

https://hr.wikipedia.org/wiki/Reduktor

12