ल मीपू

जन
कलन : गरीष दा ं
सं टे
सर , मनमाड

ल मीपू जना या दवशी ी व णू

नेल मीसह सव दे वां
ना बळ या
कारागृहातून मु के लेअशी कथा आहे . ातःकाळ मंगल नान क न
दे
वपू जा, पारी पावण ा अन् ा णभोजन आ ण दोषकाळ
( सं याकाळ ) लताप लव नी सु शो भत केले या मं
डपात ल मी,
ी व णुइ याद दे
वता आ ण कु बे
र यां
ची पू
जा, असा ल मीपूजन या
दवसाचा वधी आहे .
ी ल मीपू
जना या वेळ अ तांनी बनवले लेअ दल कमल कवा व तक
यां
वरच ी ल मीची थापना के ली जाते. यानंतर ल याद देवतां
ना लवं
ग,
वे
लची आ ण साखर घालू न तयार के
ले या गायी या धा या ख ाचा नैवे
दाखवतात. धने
, गूळ, साळ या ला ा, ब ासे इ याद पदाथ ल मीला वा न
नं
तर तेआ तेांना वाटतात.
आ न अमावा ये या रा ी ल मी सव सं चार करतेआ ण आप या
नवासासाठ यो य असेथान शोधू लागते
. जे
थेचा र यवान, कत द ,
सं
यमी, धमाfन , दे
वभ आ ण माशील पुष आ ण गु णवती आ ण
पती ता या असतात, या घरी वा त करणे ल मीला आवडते .
आ न अमावा येस ल मीपूजन हा सण साजरा केला जातो.या दवशी
दोषकाळ (सं
याकाळ ) ल मीचे पू
जन केलेजाते
.ल मी ही फार चं
चल
असतेअसा समज आहे. यामु
ळे
, श यतोवर ह शा ा माणे ल मीपूजन हे
 थर ल नावर करतात. याने ल मी थर राहते असा समज आहे . अने
क
घरां
त ीसूपठणही के लेजाते . ापारी लोकां चेहशोबाचेनवीन वष
ल मीपू जनानंतर सु होते . या दवशी सव अ यं ग नान करतात. पाटावर
रां
गोळ काढू न तांळ ठे वतात. यावर वाट कवा तबक ठे वतात. यात
सो याचे दा गने
, चां
द चा पया, दा गनेठेवू
न यांची पू
जा करतात. हा दवस
ापारी लोक फार उ साहात साजरा करतात. या दवशी व छता
कर यासाठ लागणारी नवी के रसुणी वकत घे तात. तलाच ल मी मानून
त यावर पाणी घालू न हळद-कुं
कू वा न घरात वापर यास सुवात करतात.
ाचीन काळ या रा ी कु बेरपू
जन कर याची रीत होती. कु बेर हा शवाचा
ख जनदार आ ण धनसं प ीचा वामी मानला जातो. द प वलन क न य
आ ण यां चा अ धपती कुबेराला नमंत क न पू जणे हा मूळचा सांकृतक
काय म होता. परंतुगु तकाळात वै णव पंथाला राजा य मळा याने आधी
कुबे
राबरोबरच ल मीचीही पू जा होऊ लागली. व वध ठकाणी झाले या
उ खननात कु शाण काळातील अने क मू
त सापड या आहे त. यां
म येकुबे
र
आ ण ल मी एक दश वले आहेत. काही मूत म ये कुबे
र याची पत्नी
इ रतीसह दाख वला आहे . याव न असेदसतेक ाचीन काळ कु बे
र
आ ण यां ची पत्नी इ रती यां ची पू
जा के ली जात असावी. कालां तराने
इ रतीचेथान ल मीने घे
तले आ ण पुढे
कुबेरा या जागी गणपतीला त त
केलेगे
ले.
अल मी हणू न या दे वतेला म यरा ी हाकलू
न देयाची था आहे , तीच
खरी या सणाची इ देवता अस याचे ही हटलेजाते
. तला येा, ष ी वा
सटवी, नऋती या नावांनीही ओळखतात. नऋती ही सधू -सं
कृतीतील
मातृ
दे
वता समजली जाते . तला ा णी सं कृ
तीनेअल मी हणू न
तर कारले
असले तरी ती रा सांची ल मी आहेअसे दे
व मानत अस याचे
उ लेख गास तशतीम ये आहे त.
ल मीपूजना या न म ाने 'आ थक वहारातील सचोट व नीती ' आ ण
'अथ ा ती या साधनांवषयी कृत ता' अशी दोन मह वाची मू येमनात
जतात, हणू न या पूजेची वशे षता आहे. भगवान महावीर मो ाला
गे यानं
तर याच दवशी सं याकाळ महावीरां
चेमुख श य गौतम गणधर
यां
ना केवल ान ा त झालेहणू नच दवाळ या सं याकाळ ल मीपूजन
केले जाते
ते संप ी पी ल मी मळव यासाठ न हे , तर मो -ल मी कवा
आ मक याण पी ल मी मळव यासाठ . गणधर यां चा द - वनी
सवसामा यांपयत पोहोच वतात. दवाळ साठ पू व ज मनीवर आ ण
राज थानातील थेमाणेतां दळा या ओ या पठाची रां गोळ काढतात.
याला 'मां
डणे' असेहणतात. यावर पाट मां डून ल मीपू जन कवा
ओवाळणे आद वधी के लेजातात.

ल मीपू
जना या दवशी रा ी के
र का काढतात ?
आ न अमावा ये ला सू म व पात गतीमान होणारी ासदायक पं दने
जागृत होतात आ ण पु हा पूण वायू
मडंलात गतीमान हो यास सुवात होते.
केर काढ यामु ळेघरात शरले ले ासदायक घटक आ ण वायू मड
ंलात
गतीमान असणारी ासदायक पं दनेघरा या बाहे
र फे
कले जातात. यामुळे
घराचे पा व यही टकून रहाते. हणून आ न अमावा ये या रा ी अल मी
नःसारण, हणजे च रा ी १२ वाजता घरात केर काढतात.

!! द पावली शु
भ चतन - गरीष दा ं
टे
सर , मनमाड !!