प. प.

ीमत्वासु
दे
वानंद
सर वती (टबे
) वामी महाराज

ी ेमाणगाव ( ज. सधुग, महारा ) ये थेसन

१८५४ म ये परमहंस प र ाजकाचाय ीवासु देवानं
द
सर वती वामीमहाराज यां चा टबेघरा यात ज म
झाला. यां
चे जीवन हणजे अ त ु, वल ण अवतारी
पुषाचेआदशपू ण चैत यमय च र आहे . एका म
आ या मक भारतीय रा वादाचे तक हणजे
वामीमहाराजांचे म व, वा य, आ ण जीवन ी
आहे . ी वा मनी संपणूभारतात पायी अनवाणी
मण केले. या वासात सदैव यान, तप या, ले खन
व वचन असा यां चा न यनेम होता. यां
नी ी
ग डेर ये थे सन १९१४ साली समाधी घे तली.

प. प. ीमत्
वासु
दे
वानं
द सर वती (टबे
) वामी
महाराज
ज म: आनं
द नाम सं
व सर. ावण व ५ अ नहो ी
क हाडेा हण कुळात.
आई/वडील: रमाबाई /गणे
शभ .
कायकाळ: १८५४-१९१४.
ववाह: २१ ा वष १८७५ ला अ पू
णबाईशी ववाह,
१८९१ प नीचेनधन.
सं
यास: प नीचे
नधनानं
तर १३ ा दवशी.
गु: मंोपदे
श- गो वद वामी (नर सह सर वती),
संयास द ा- ी नृ सहसर वती वामी.
समाधी: १९१४ आषाढ शु तपदा, ग डेर ये
थ.े
श य: ी रं
ग अवधुत, ी गां
डा महाराज, योगीराज ी
गु
ळवणी महाराज.
जत य गणा णीर भरत: परे ण ।
कलौ ु
तपथावने
ऽ तनयोऽवतीण: वयम्
॥
करा सु
कम डलु
: कु
मतख डने
द डभृ
त्
।
पद णतव सलो जय त वासु
दे
वो य त: ॥

ज म व बालपण

एक जा व य द ावतार हणजे सन १८५४ ते १९१४

ा काळात होऊन गे
ले
लेपरमहं स प र ाजकाचाय
ीमत्वासु
दे
वानं
द सर वती (टबे
) वामी महाराज होय.
ी ेमाणगाव ये थेी ह रभट टबे या द ोपासकाचे
वा त होते . यांचेथोरलेचरं जीव ी. गणेशपंत टबे
हेमु ळचे
च वर होते . व डलांया द भ चा वारसा
ी. गणे
शपंतांनी उचलला होता. तेदररोज ी
द पा कां ची पूजा व ीगुच र ाचे वाचन करीत
असत. ीनृ सहसर वती वामी महाराजां या
आशीवादानेावण शु ष ीला ीद पानेी
गणे शपंत ट यांया घरी अवतार घेतला. नवजात
बालकाचं बारा ा दवशी थाटात बारसं झालं आण
बाळाचं नाव ‘वासुदे
व’ ठेव यात आलं.
बालपणापासू
नच ग भ बु म ा आ ण ते
ज वी
वाणी असणा या वासु
दे
वाची छाप कोणावरही चटकन
पडत असे. लहानपणीच वे
द मुखो त क न सव
शा ांचं
अ ययन याने केलंहोतं
. वया या बारा ा
वष दश थंी ा ण हणू न ते स झाले .
ीवासु
दे
वशा ीबु वां
चा ववाह यां या वया या २१ ा
वष ीबाबाजीपं त गोडे यां
ची क या अ पू णाबाईशी
झाला व तद् नत
ंर यां नी ‘ मातागी’ उपासना सु के ली.
या सोबत ीगाय ी पु र रण आ ण यो तषाचा
अ यास चालू होताच. व डलोपा जत द भ चा
वारसा ीवासु दे
वशा ीबु वां
कडे आला होताच. अखं ड
वे
दा ययन, वै य क साधना आ ण यासोबत
पी डतां
ना मागदशन यां ची याला मळाले ली जोड,
यामुळेतेलहान वयातच उ च आ या मक अनु भवाचे
अ धकारी बनले . प रणाम व प यां ना व ां
तासह
ीदे
वां
ची (भगवान ीद ा े य) वाणी ऐकू येत असे.
संत नामदेवां
बरोबर या माणेी व ल बोलत असे ,
या माणे भगवान ीद ा े य यां याशी सं वाद साधत
असत. यां चंसंपणूजीवन या पथ दशक
ीदे
ववाणी या काशातच तीत झालं , एवढंच न हे
तर यांया संपकात जेजे आले, या या सवाचं
जीवन
यां
नी या वाणीसाम या ारे
उजळू न टाकलं
.
कोकणातील माणगाव ये थील ही घटना आहे . एका
गृ
ह था या घरी भती गाय होती.ती या दवशी काही
केया ध काढू दे
ईना. ती गाय लाथा झाडीत असे . या
गृ
ह थाला कु णी तरी गावातील ी गणे शभट टबे यांया
मुलाचे नाव सुच वले . याचे नाव वासु
देव. वासु दे
वाला
( ीमद् परमहं स प र ाजकाचाय वासु देवान द सर वती
(टबे) वामी महाराज) मंां ची मा हती होती. गाय ध
दईनाशी झाली होती, ती यावर मंा योग कर यासाठ
ट यां या वासुदेवाला आमंण देयात आले . वासुदेव
या गृह था या घरी उप थत झाला आ ण यानेया
धगाणा घालणा या गायीवर मं योग के ला. मं योग
केयानं तर, लाथा झाडणारी ती गाय अगद शां त झाली
होती; मग ती ध काढूायला तयार झाली.वासु देव हा
एकपाठ होता. एकदा वाचले ली गो यां ची त डपाठ
होत असे . वया या बारा ा वष च याने ऋ वे द सं हता,
पदे, घन, इ याद चा अ यास के ला होता. याच वे ळ तो
दश थ ंी ा नावाने स यी पावला. गुचारी ाचा पाठ
तो त दनी वाचत असे . वया या पंधरा ा वषापासू न
लोक ट यां या वासु
देवाला शा ीबु वा हणून संबोधू
लागले. या वेळ उ जै नीला जा यासाठ हणू न
शा ीबु वा नमदा तीरावर या मंडलेर ा गावी
आले लेहोते.तेथे
कैव या म नावाचे थोर स पुष
वा त करीत होते .शा ीबु वां
नी वाम ची भे ट घेऊन
चचा केली. या वेळ वाम नी मी तु हाला दं
ड देतो
असे सांगतले . यामु
ळे शा ीबु वा उ जै नीला न जाता
मं
डलेरलाच रा हले . याच रा ी ीद भगवान हे
शा ीबु वांया व ात गे लेव यांना वचा लागले क
तुही माझी आ ा उ लं घन करणार क काय? स या
दवशी सकाळ उठ यावर शा ीबु वानी व ातली सारी
ह ककत कै व या म वाम या कानावर घातली. हे
ऐक यावर वाम नी शा ीबु वाना दं
ड दला नाही.
नं
तर शा ीबुवा ते
थन
ू नघून उ जै नीला येऊन पोचले.
तथ या द मं दरात जाऊन शा ीबु वां
नी
नारायण वाम ची भे
ट घे
तली व यां ना नम कार क न
मं
डलेर गावी, कैव या म वाम कडे घडलेली
ह ककत नवे दन केली. यावर नारायण वामी यांना
 हणाले ,अन वामी हेमाझे स गुमहाराज आहे त.
यां
नी जर जर का आ ा के ली तर मला तु माला दंड
देता ये
ईल. एरवी दं ड डरता येणार नाही. शा ीबु वा
अ न ा वम कडे गेलेव यांना आदरपू वक नम कार
क न आपली सारी ह ककत यां या कानावर घातली.
ते हा तेहणाले , फार उ म.नं तर वाम नी
नारायण वाम ना बोलावू न घेतले आ ण शा ीबु वाना
दंड देया वषयी आ ा के ली. जेव तीयेया
दवशी शा ीबु वाना दंड देयाचा वधी झाला, आ ण
यां
चे नाव वासुदे वानं
दसर वती असे ठे
व यात आले .
या दवसापासू न सारे लोक शा ीबु वां
ना,
वासु दे
वानं
दसर वती वामीमहाराज हणू लागले. या
दवशी वासु दे
वानं दानी नारायण वाम बरोबर भ ा
केली. ी द महाराजां ना ही गो पसं त पडली नाही.
वासु दे
वानं
दां
ना ओका या सुझा या. कतीही उपाय
केले तरी या थां बत न ह या. नारायण वामी घाब न
गेले. ी द महाराजां ची आ ा उ लं घन केयामु ळे हा
सारा कार झाला असे कळताच नारायण वाम नी. ी
द महाराजां ना वंदन क न यां ची ाथना के ली.
द महाराज! हा आपला श य आहे . व मीही आपलाच
श य आहे . मा या अपराधाब ल मला मा करा.
आ ण ा आप या श याला आपण बरं करा. ा पु
ढे
आप या आ े व कोणते ही काय यांना कधी
सां
गणार नाही, व या नं
तर वासुदे
वानंदांया ओका या
थां
ब या.
नरसोबा या वाडीला ी वासुदे
वानंदसर वती
वामीमहारा यां
चेमृतमं दर आहे . नरसोबा वाडीचे
द थान हे च ी वासुदे
वानं
दसर वती
वामीमहाराजां
चेरेणा थान होय.
ी ेमाणगाव ये थेीवासु दे
वशा ीबुवां
नी थापन
केले
लंीद मं दर, हा या ीदे ववाणीचाच आ ा प
आ व कार आहे . यापुढ ल सात वष आपण
माणगावम ये राहणार आहोत, ा श दां म ये
ीद ा ेयां
नी आप या परमभ ाला आ ा सत के लं
आ ण माणगावात ीद मं दराची थापना करवली. ते
वष होतंसन १८८३ भगवान ीद ा े यआण
ीवासु
देवशा ीबु वा, ा देव-भ ा या आ हाददायक
लीलां
ना सा ी हो याचे भा य माणगावकरांना लाभले
.
तसे च हजारो भ ां
नी ीद ा े
यांया ते
थील
सा याचा अनु भव घे
त आपले लौ कक आ ण
पारलौ कक क याणही साधून घे
तले. माणगावचे
ीद मंदर हेी ेनृ सहवाडीचाच एक भाग आहे,
अशी धारणा ीवासु दे
वशा ीबुवां
ची होती.
अशा कारे सात वष गे यानं
तर एकेदवशी
वासु दे
वशा ीबु वां
नी माणगाव सोड याची ीदेवां
ची
आ ा झाली. जत या आ मीयते ने
ीवासु
दे
वशा ीबु वांनी तेद थान उभारलंआण
वाढवलं होतं, तत याच नरपेत ेन
ेआ ण त परतेने
यांनी आप या सौभा यवत सह पौष मासात सन
१८८९ म येी ेमाणगाव सोडले आ ण तीथया ेला
ारं
भ केला.
जत य गणा णी रस भरत: परेहणी ।
कलौ त
ुीपथावने
ऽ तनयोऽव तण: वयं
।
करा सु
कमं
डलु
कूमत खं
डने
दं
डभृ
त।
पद णत व सलो जयती वासू
दे
वो यती: ।
तीथया े
दर यानच ा दं
पतीला एक पुझाला होता,
परंतुतो ज मत:च मृत झाला. या नंतर गं
गाखे ड इथे
सन १८९१ म येयां ना सतत साथ दे णा या यां या
सौभा यवत चे अ प आजारानं तर देहावसान झाले .
ापंचक असले , तरी मु
ळात वृीने संयासीच
असणा या ीवासु दे
वशा ीबु वां
नी प नीचं
औ वदे हक उरक यावर चौदा ा दवशी व धपू वक
सं यास हण के ला. याच वष ीद ा े यांया
आ न ेस
ुार यां
नी उ ज यनी येथील ीनारायणानं द
सर वती वामी महाराजां कडून दं
ड हण के ला आ ण
यांनी यां
चे
नाव ‘वासुदे
वानं
द सर वती’ असे ठेवले.
ट येवाम चे संयास घेत यानंतरचे नाव ी
वासुदे
वानंद सर वती असे होते. धमाशा ाचे सारे
नयम ते काटेकोरपणे पाळ त. भ ाटन करीत. यां चे
अखं ड मण चाले . वामी गावागावां
तनू वचने करीत.
यां
नी गुच र ाची अने क पारायणे केली, अने
क
तीथया ा केया. अ त-अवघड अशी ते केली आ ण
अनुभतूी व अनुभवातून जेान ा त झाले ते
उपदेश पाने साधकांना सां
गत असत.
ी द माहा य, ीगुदे
व च र , श ा यम्
, ी
द चंप,ू ीस यद पू जाकथा, न य उपासना म
अशी ी महाराजां ची थ
ंसंपदा खू
प मोठ आहे. पूय
ट येवामी यांया उपदे
शाचेथोड यात सार असे,
सव उपदे
शाचे
सार
१. मनु
याचे
मन, बु , च शु असावे
.
२. मनु
या या कमाचा हे
तू
व भाव शु असावे
त.
३. मनु
याची वृी वकारां
पासू
न र रा हली पा हजे
.
४. मनुयानेवण, मनन न द यासपू
वक वे
दा त चतन
केलेपा हजे
.
५. चराचर व हणजे
ई राचे
सगु
ण व प होय.
६. गुभ हे
परमाथ-मागातील एक साधन आहे
.
७. मनु
यानेशा न ा (धम थ ं), गुसे
वा व
आ मानुभव या ारा मो धमाची उपासना करावी.
८. मनु
य जीवनात ववे
क नमाण हावा.
९. समपण, आस वरहीत कम, अ यास, न य-
नैम क कम, ई रोपासना, तपालन, तीथया ा,
सं
तसहवास (स सं
ग) , शरणागती, नरपेभगव
या गो ी आ या मक वकासास आव यक आहे
त.
१०. ान वना मो नाही आ ण ईशकृ
पेशवाय स गु
ा ती नाही.
११. कम, भ , ान आ ण योग हे
चार माग नसू
न
मो ोपाय आहे
.
१२. ववे
क, वै
रा य, दै
वी गु
ण सं
पदा व मु
मुु
व याने
भ चा वकास घडतो.
१३. व शां
तीसाठ मनु
याचा सवा मकभाव होणे
गरजेचे
आहे.
हे
च पू
. ट येवाम नी सां
गतले
या उपदे
शाचे
सार आहे
.
‘सव भरतखं डात पायीच सं
चार क न उपदे श करावा,
ई र न ा व वधम न ा जागृ त करावी,’ हा
ीद ा े
यां
चा आदेश शरोधाय मानू न यां नी भारतभर
तेवीस चातु
मास केले
. सं
पण
ूमहारा , उ र भारत
आ ण गु जरात ेात यां चा वशे ष सं
चार होता.
नमदा कनारीचा दे श आ ण ी ेनृ सहवाडी ये थे
यां
चेअ धकांश काय घडले . यांया तपो न जीवनात
दे
हक , हालअपेा, उपेा आ ण मानहानीचे अनेक
 संग आले . परं
तु कोण याही सं
कटात लोको ारा या
कायापासून आ ण स गुन े पासू
न ते तसूभरही
ढळले नाहीत, इतक व ासारखी अभेकणखरता
यांयाकडे होती. तेजथे जात तथे भ ांची चं ड
गद होत असे . ी वामी महाराजांया पु ात फळे ,
साद आ ण पै शां
चा ढ ग पडत असे . रोज सवाना
प वा ाचं भोजन दले जात असे परं
तुवत: ी वामी
महाराज मा के वळ भ ा घे त असत.
संयास हणानं तर यांनी काशीपासू न रामेरापयत
आ ण ारके पासू
न राजमह पयत भारत- मण के ले
आ ण शा ाचरणा वषयी लोकां या मनात ा
नमाण कर याचा य न के ला. यांनी अने क ठकाणी
द मूत ची थापना के ली, द ोपासने चा चार के ला
आ ण उपासने ला सदैव रे क ठरे ल अशा मौ लक
सा ह याची न मती के ली. यांनी सव वास पायी के ला.
यां
ची ही पदया ा केवळ दोन छा ा, दोन लं गो ा व
एक कमं डलू एव ाच सा ह या नशी चालू असे .
उ ज यनी, ावत, बदरीके दार, गं
गो ी, ह र ार,
पे
टलाद, तलकवाडा, ारका, चखलदरा, मे हतपू र
नरसी, बढवाणी, तं
जावर, मुाला, पवनी, हाबनू र,
कुरग ी, ग डेर या ठकाणी यां नी संयत
जीवनातील चातु मास काढले . याव न यां या
सं
चाराची ा ती समजू न येईल. माणगाव, वाडी,
ावत व ग डेर असतानाच येव ३० शके
१८३६ या दवशी रा ी ीद ा े या या समोर
उ रा भमु ख अव थे त यां
नी नजानं द गमन के ले .
ग डेराला यां चे समाधीमं दर आ ण द मं दर
बां
धलेले असून ते
थेयां या पु य तथीचा उ सव मो ा
माणात होत असतो.
ी वामी महाराजां
चा शे
वटचा, हणजे तेवसावा
चातुमास ी ेग डेर ये थे झाला. तथे वै
शाखाम ये
यां
ची कृ ती बघडली. ‘औषध या’ असं
सांगणा यांना तेहणाले, "या दे
हाला दोन वे
ळा
महा ाधी, दोन वेळा कोड इतके रोग उ प झाले .
संहणी तर कायमचीच आहे . या वे
ळ कोणी औषध
दले ? ज मापासून या वैाला धरले आहे तो याही
वे
ळ आहे च. याची इ छा असे ल तसे होईल."
ी वामी महाराजां
ची ीनमदामाते
वर अपार ा
होती. माते
न कुमा रकेया पात वाम ना वे ळोवेळ
दशन दलं होतं
. ‘ ी वामी महाराजांनी आप या
तीरावर वास क न आप याला ध य करावे , ही माते
ची
इ छा तने च पूण करवू न घेतली. मायलेकरातील हे
ममबं ध शेवटपयत अतू ट रा हले
. आषाढ शु तपदा,
मं
गळवार द. २४ जु लै१९१४, रोजी ी वामी
महाराजांनी चर व ां ती ीनमदामाते या कुशीतच
घे
तली.
ीसीताराम महाराज टबे
, ीमत्प. प. ीनृ सह
सर वती द त वामी महाराज, प.प. ीयोगानं द
सर वती वामी ऊफ ी गां डा महाराज,स गुनाथ
ीसं
त वामनरावजी गुळवणी महाराज, ीरं गावधूत
वामी महाराज, ी वामी शवानंद महाराज,
ीनारायण द ानंद सर वती वामी महाराज,
ीपढारकर वामी महाराज अशा स पुषां ना ीमत् प.
प. वासुदे
वानं
द सर वती (टबे
) वामी महाराजांया
अनुहाचा लाभ झाला.
ढळढळ त वैरा याचे
ऐ यले
णे लाभले ले
, सं
यासधमाचे
कठोर पालन करणारेआ ण तरीही परम क णामय
असले लेी वामी महाराज अ तशय उ कटते ने
ीद भ करत असत आ ण तत याच उ साहाने
ीमत् आ शं कराचाय यां
या वचारां
चा आ ण
वा याचा पु र कार दे
खील करत असत. अशा रीतीने
‘अ ै त’ यां
नी वत: जाणलं होतं
आ ण अं गकारलंही
होतं. अशा ा लोको र अ धकारी महापुषाला वन
अ भवादन!
ी टबेवामी महाराजां
चे
काय
वासुदे
वानं
द सर वत ची थ ंरचना फार मोठ आहे .
गुच र ाचे सं कृत पा तर (‘गुसं हता’),
द वषयक पौरा णक साम ीचा उपयोग क न आ ण
आपलेवचार यां त सं गौ च यानें थत क न
ल हलेलेसं कृत ‘द पु
राण’, सामा यजनांसाठ
मराठ त ल हले ले ओवीब ‘द माहा य’, जीवना या
अव था यीचे नयमन कर यासाठ ल हले ले
‘ श ा य’ (कुमार श ा, यु
वा श ा आ ण वृश ा),
‘स तशती गुच र ’ (मराठ : ओवीब ),
‘माघमाहा य’ (मराठ : ओवीब ), ी- श ा (सं कृ
त)
इ याद थ ंआ ण शे कडो सं कृ
त व मराठ तो े
एवढा यां या रचनेचा ाप आहे . चार-पाच हजार
पृां
चा हा चं ड थंसंभार वाम या द भ चे ,
धम न े च,ेगाढ चतनशीलते चे आ ण लोको ारा या
तळमळ चे यं तर घडवत आहे . प. प. ी. ट ये वामी
महाराज हणजे संयासधमाचे आदश आचाय होत.
य भगवान ीद ा े य भू च यां या पाने
अवतरले व यां नी ीद संदायाची सं पणूघडी नीट
बसवली. नृ सहवाडी, औ ं बर, गाणगापू र या
द थानां वर आचारसं हता घालू न दली व चालू
असले या उपासनेला यो य दशा व अ ध ान ा त
क न दले . भगवान ी ीपाद ीव लभ वाम चे
ज म थान- पीठापू र व भगवान ीनृ सह सर वती
वाम चे ज म थान-कारं जा, ही दो ही शोधू न काढून
ते
थहेी उपासना सु क न दली.
यां
ची "क णा पद " ही अजरामर रचना जवळपास
सव द भ रोजच हणतात. यां या कांड व ा
आ ण वल ण बु म े चेलोभस दशन यां या
व वध थ ंां
मधू
न आप याला होते
. ते
अ तशय उ म
यो तषी आ ण आयु
व दक औषधां चे
जाणकार
 हणूनही स होते . सं कृत आ ण मराठ अशा
दो ही भाषां
मधून अ यं त सहज, ऐटबाज सं चार
करणारी यां ची अ त ु तभा भ या-भ या पं डतां
ना
त डात बोटेघालायला लावणारी आहे . यां
नी रचले ले
" ीद माहा य, स तशती गुच र सार,
द लीलामृ ता धसार, शती गुच र , साह ी
गुच र , ीद पु राण", यां
सारखेथ ंतसे च अ यं त
भावपू ण अशी शे कडो तो े ही ीद संदायाचे
अलौ कक वै भवच आहे ! यांनी रचलेली पदे, अभंग
यांया परम र सक अं त:करणाचा यय दे तात. ते
अतुलनीय भाषा भू तर होतेच शवाय यां ची
मरणश दे खील अफलातू न होती. पण मनाने
अ यंत भावूक आ ण अन यशरणागत असे ते एक थोर
भ ेही होते; हे
च यां या अ तशय वलोभनीय,
भावपू ण रचनां
चे खरे रह य आहे . यां
चेअभं ग
वाचताना डोळे पाणावतात. प. प. ी. ट ये वाम या
वा याचे फार मोठे वेगळे पण हणजेयां ची मंगभ
रचना. तेएकाच तो ात खु बीने अनेक मंगु फ
ंत
असत. ीद ा े य अ ो रशतनाम तो ाम येयां नी
केवळ चोवीस ोकां म येचौदा वे
गवेगळे मंगु फ
ंले ले
आहे त. यासाठ यां नी वत:च ीद भू च
ंी नवीन
नावे तयार केलेली दसू न ये
तात, इतक यां ची
बु म ा ग भ होती. यां नी ीद माहा या या
शेवट या तीन अ यायां तील ओ ां मधून मां
डुय व
ईशावा य ही दोन उप नषदे दे
खील गुफ
ंले ली आहे त.
अशा कारची अलौ कक व अपू व रचना हेी.
ट ये वाम या वा यसागराचे वैश च आहे ! प. प.
ी. ट येवाम नी संपण ूभारत दे श पायी फ न
सनातन वै दक धमाला आले ली लानी र क न
धमाची पु न थापना के ली. यांचेकाय इतके अ त ु
आहे क , याची क पनाही आपण क शकत नाही.
ग
ंरे
ृ ी पीठाचेत कालीन शं कराचाय ीमत् स चदानं द
शवा भनव भारती महा वाम नी उप थतां ना प. प. ी.
ट ये वामी महाराजां
ची ओळख "गु त पातील भगवान
ीमद् आ शं कराचाय" अशीच क न दली होती व
हीच व तुथती आहे . तेसा ात्भगवान
ीशंकराचायच होते .
ी टबेवामीच र ाचे
वहं
गावलोकन
 ी. ट येवाम चा ज म ावण कृण पं चमी, द. १३
ऑग ट १८५४ रोजी सावं तवाडी सं थानातील माणगांव
या छो ाशा खे ात ी. गणे शपं
त व सौ. रमाबाई या
अ यं त स वशील व द भ दां प या या पोट झाला.
बालपणीच यां यातील अवता र वाची चु णूक दसू
लागली होती. वया या बारा ा वष यां चा संपण
ू
वेदा यास क न झाले ला होता व ते दश थ ंी ा ण
हणू न स ही झाले लेहोते . सोळा ा वषापासू न ते
इतरांना वेद, यो तष, आयु वद, मंशा इ. शा े
शकवीत असत. नृ सहवाडी ये थेयां
ना भगवान
ीनृ सह सर वती वामी महाराजां नी व ात मंद ा
दली. पुढे ीद भू ंया आ न ेेयां या घरी माणगां
व
येथेयां नी द मं दर बांधून सात वष उपासना
चाल वली व दे वांयाच आ न ेेणात ते सगळे वै
भव
सोडू न बाहेरही पडले . पु
ढेप नी या नधनानं तर यांनी
सं यास घेतला व नं तरची २३ वष ीद संदाया या
संवधनाचे अ त ुकाय के ले.
ीद संदायाला उपासना आ ण त व ान अशा
दो ही अं
गां
नी सबळ आधार आ ण दैवी अ ध ान
देयाचे
काय प. प. ी. ट येवाम या थंां
नीच
केले
लेआहे! भगवान ीद ा े य भूयां याशी बोलत
असत व दे
वांया आ ेशवाय ते कोणतीच गो करीत
नसत.
ीट येवाम चेच र वल ण असू न नैक
सं यासधमाचा परमादश आहे . अ यंत कडक धमाचरण
हा यांचा वशेष स गुण, पण याचवे ळ परम म ेळ,
कनवाळू अंत:करण हाही यांचा थायीभाव होता. या
दोन गो ी सहसा एक सापडत नाहीत.
धमाचरणातील कमठपणा आ ण अपार क णा यां चा
दे
व लभ सं गम प. प. ी. ट ये वाम या ठायी झाले
ला
होता व हेयांया च र ातील सं गां
व न लगेच
यानात येत.ेयांया लीला फार फार सुद
ंर आ ण
साधकां साठ मागदशक आहे त.
पु या या ीवामनराज काशन सं थेने"प. प. स गु
ीवासु
दे
वानं
द सर वती वामी महाराज
अ यवा यमाला" या मह वाकांी क पां तगत, प.
प. ी. ट येवाम चेजवळपास सव वा य सु लभ
मराठ अथासह पु हा का शत के लेलेआहे . साधक
भ ां साठ हे सव श दवैभव सेवा हणू न ना नफा
त वावर के वळ न मतीमू यात उपल ध क न दले
जाते. ीमत् ट येवाम चे
पावन च र हणजे
आज या काळातला जवं त चम कारच हणायला हवा.
यां
चे अ यं
त कमठ शा ाचरण, वल ण द भ ,
अतीव म ेळ वभाव, लोकां वषयीची जगावे गळ
क णा, ते ज वी बु म ा, कोणताही वषय सहज
आ मसात कर याची हातोट , अं गी वसणारे अनेक
कलागु ण, सारेसारेअ तशय अलौ कक व अ त ुच
आहे . यां
चे च र वाचताना आपण वारं वार
आ यच कत होऊन यां या ीचरण नतम तकच
होतो.
प. प. ट येवामी महाराजां
नी वया या साठा ा वष ,
गुजराथ रा यातील नमदा काठावरील प व ग डेर
थानी, आषाढ शु तपदा, द. २३ जू न १९१४ रोजी
रा ी साडे अकरा या सु
मारास न र दे हाचा याग केला.
यांचेपावन समाधी मंदर ते
थेउभार यात आले ले आहे .
ी. गणेशपंत सातवळेकर यां
नी प. प. ी.
ट ये वाम ना एकदा वचारलेहोतेक , आप यालाही
पु
नज म आहे का? यावर प. प. ी. वामी उ रले ,
"हो आहे तर. हा तर केवळ अ णोदय आहे ." यानुसार
प. प. ी. ट येवामी महाराजां नी प. पू
. सौ.
पावतीदेवी दे
शपांडे यां
ना दले या आशीवादानु सार,
समाधी घेत यावर लगे च स-या दवशी पु हा यां या
पोट ज म घे तला. तेच पु हा " ीपाद" पाने अवतरले .
मुलाचेहेनावही वाम नीच आधी सां गन
ूठे वलेले होते.
हे
च ीपाद द ा े य दे
शपांडेहणजे प. पू. ी.
मामासाहेब दे
शपां डेमहाराज होत. यां चहेी संदाय
सेवाकाय प. प. ी. ट ये वाम सारखे च वल ण आहे .
सलासी तू
का द ा । तु
जवरी सलो आता ।।१।।
हाक न ऐकली माझी । नायके
मी बोली तु
झी ।।२।।
का न प हले
मला । न पाहीन आता तु
ला ।।३।।
का उपेले
मला । आता उपेु
क तु
ला ।।४।।
वासु
दे
व सला द ा । समजावी या या च ा ।।५।।

श ा यम
प. पू. ी वासु
देवानं
द सर वती वामी महाराजां या
अथां ग अशा वाडमय सागरातील ' श ा यम' हे एक
अनमोल थ ंर न आहे . ी गु
ळवणी महाराजां नी पुनः
छापू न स के ले या ी वामी महाराजां या सम
वाडमयातील थमखं ड याच थंराजाचा होता.
'शा ानुप आचरण ठे ऊन, न काम कमयोग सा धत
ई रोपासनेारेान ा ती करवू न घेऊन,मो लाभ
कसा साधू न यावा? 'या वषयी अ यंत मम ाही आ ण
सू म असे ववरण स गु ी वामीमहाराजानी तु त
थ
ंात समा व असणा या तीन कारणा ारे केलेले
आहे . हे
सव ववरण अ रश: कलशात सागर
साठवावा इतके अ त ुआ ण अपू व आहे . ' श यी'
ही ' थान यी' चे सार पच आहे . साधकां नी या सव
परंपराबोधाची चतन-मनन- न द यासनपू वक जोड
आप या न य साधने ला जर दली, तर तेयाची देही
कृताथ झा या शवाय राहणार नाहीत. जे हा मानवाचे
क याण करणा या धमाचा अधम ास क लागतो,
ते हा अनंतकोट ां
डनायक भगवान आपले
अज म व आ ण अ व बाजू
ला ठेऊन या
भूतलावर मानाव पात कट होतात आ ण काल माना
नुसार लोकमनावर उ प झाले ली अ ववे
काची
काजळ झाडू न टाकू
न आप या आचार वचारानी ते
थे
ववेकद प व लत करतात. याच पा भू मीवर
भगवान द ा े यां
नी ी द भ दा प या पोट
दे
'वासु व'या नावाने
अवतार घे
तला.
वामी महाराजांची थ ंसंपदा तर सा ात द भु नी
यां
ना न म क न रचले ली आहे , असे तेवतःच
सांगत असत व ते स यही आहे . कारण अ य यन न
करता, मो ामो ा व ानां ना च कत करणारी सु मारे
पाऊण लाख इतक सं कृत- ाकृ त थ ंन मती करणे हे
यांयाच भाषे त सां
गायचे तर,"रामो हरी" करणा या
मुखाचे काम न हे.!" या थ
ंसंपदे पक
ै 'कु मार श ा,'
व श ा' व 'वृश ा ' ही तीन ' श यम' हणू
'यु न
स असले ली करणे होत. कमयोग, भ योग व
ानयोग या ई र ा ती या तीन योगां ची साधकांना
सांगोपां
ग मा हती हावी हणू न या करण थ ंाची
रचना कर यात आले ली आहे. ता मळनाडूां तात
कृणे या तरावर मुयाला नावाचे गाव आहे. या
गावात इ. स. १९०८ म ये १८ वा चातु मास संप झाला.
या ठकाणी वशे ष वदळ नस यानेी महाराजां ना पू
ण
व ां ती मळाली. येथचे यां नी श ा यीची रचना
केली. यातील वृश ब ेाबत यां चेप. प.
द त वाम ना ल हले ले एक प उपल ध आहेयात
तेहणतात," ीकृणा तरी नजामशाहीत कोट लग
नावा चेेी १० दवस राहणे झाले. तेहा तु
हाला
णव व मा ा ल याथ वगै रेबरोबर ववे चन सां
ग यास
मळाले नाही, असे मनात येऊन वृश ा नामक
करण (पू व कु मार श ा के ली व या माणे
यु
व श ाही असावी हणू न १०० ोक यु व श ाही
ीगुकृपे
नेरचली) व गाहनाथ जाणू न सा ात ा या
सांगत या माणे वर स व तर ा या सुआहे .आता
७० ोक पावे तो ा या पू णझाली. जशी
नाम मरणासाठ हातात मरणी, तशी उप नशीत सू
मरणाथ ही मरणी जाणावी. एकदा अ णा द त
वगैरेमं
डळ स तचा अथ जाणू न नं
तर दवसरा ी घडे ल
ततका वचार करीत जावा. बाक ची ट का
अवकाशा माणे पाठवता येईल. तु ही वतः वृश ा
समया माणे पाहावी व पा ह या ोकात
सांगत या माणेणवोपसना ठे वावी.
 णावा यासकडेच वृी ठे व याने
च वृी शां त
होईल. आपण सां गत या माणेणवोप।सना
चालवावी तीच तारे
ल' या प ाव न ी महाराजांचेथ ं,
ट का, तो व इतर वाडगमय हे कोण या न कोण या
न म ाने बन याचेल ात ये त.े
कुमार श त
े त ुी मृती या ई रा या आ ा आहे त,
हणून यात सांगतलेली कम ई रसं तोषाथ करावीत'
'ई र। त वाब ल माण', 'के नोप न शदातील कथा,
'भ ांसाठ शरीरधारण', ' शरोळ गावातील
भोजनपा ाची कथा', 'अ तथी स काराचे मह व',
इ याद वषय सां गन
ू न काम कमयोगाचे मह व वशद
केले
ले आहे.
यु
वश त े'उपा यई राचेव प', ’वे दां
चे
अपौ शेयव
व ामा य' वेदां
ची व था, ोत उपासने चेव प,
वाम माग य उपासने
चे नराकरण क न उपासने नेई र
कसा स होतो हे नारायण वामी व समथ रामदासां
चे
उदाहरणानेप के ले
ले आहे.
वृश ते णवोपसना, भागवादा त मं
द वै
रा यशील
सं
याशालाही ान ा ती, वणमनना दकां
ची व
शड वध ता पयाची ल णे , त वपदाथ ववेचन,
दाशोप नशीत ता पय, इ याद ानमागा वषयी
सां
गोपां
ग मा हती आलेली आहे . उप नषदथ व सुाथ
मरणाथ हा थ ं मरणीय आहे .
या त ही श ात गहन अथ असं याने
महाराजां नी
कुमार व वृया दोन श ां वर वतःच ट का ल हले ली
आहे व यांचच ेप श य द त वामी महाराजां चे
आ व े न गो ाचे गो वदमामा उपा ये यां
नी
यु
वा श व ेर ट का ल हली. यामु ळेथंाचेआकलन
सुलभ झाले . सव वी माणभू त असले या वेदां
व न
ई राचेव प, भ चेकार, तचे फळ इ याद गो ी
शा ात सां गतले या आहे त. पण शा ांचेगूढव
गं
भीर ान सवसामा यां ना होणे कठ ण आहे . ान
झालेतर याकडेवृी व वृीमु ळेइ स होत
अस यामु ळे, थम ान होणे आव यक आहे . तेान
लोको र भावं सपं व भागवत ा त अ धकारी
महा यांकडू न मळा यास नःसं द ध व काय म होते .
हणूनच ी वामीमहाराज।नी श यी ची न मती
केले
ली आहे .
 त थ योगी
गणेशभ हे पू
वज मीचे सू
य पासक होते . वासुदे
व
लहानपणीच वे द, यो तष अ यासातू न, मं योगाचे
चम कार क लागले होते
. लहानपणापासू नच वर .
कालसं या करीत असत. ने हमी छ ी, जोडा, खडावा
या शवाय वास करायचा, इ. नयमां नसुार वागत.
चांायण त पाळू न गाय ीचे पुर रण के ले होते.
नृसहवाडीस द ा े यां
नी व ाम येयां ना मंोपदे श
दला व यां ना सतत द ा े यां
चे सा ा कार होत रा हले .
द ां या उपदेशांमाणेयां नी अर यात जाऊन
योगा यास के ला. ह थानात चोहीकडे उपयोगी
पड यासाठ यां नी मराठ गुच र ाचे सं कृतम ये
पांतर केले
. द ां या आ ेमाणेयां ना वागावे लागे .
न वाग यास याचेयां नाही ाय भोगावे लागे .
माणूस कतीही मोठा असला तरी यालासुा
शरीरभोगाला त ड ावे लागते. तथा प साधु संतयोगी
याकडे फारसे ल दे त नाहीत व शोक करीत बसत
नाहीत. यांनी अनेक या ा केया. २ छा ा, २
लंगो ा व एक कमं डलू एवढेच यां चेसा ह य होते . इ.
स. १९१४ साली अमाव ये स रा ी ी द ा या समोर
उ रा भमु ख बसू न ते कैव यपदास गे लेव नं
तर यांचा
दे
ह नमदे या वाहात सोडू न दला. अशात हे ने
कम ान व भ यां चे एक व असले ला
द ासंदायातील मु कुटमणी द ा े याम येव लन
झाला. ी. टबे वाम नी यां या ‘द ा ेय षोडशावतार’
या थ ंात द ा ेयां
नी सोळा अवतार घे त याचा
तपशीलवार व ज म तथीसह वृां त दला आहे . हे
अवतार अ ी ऋषी व अनसू या यांचस
ेाठ (पु हणू न)
व इतर भ ां साठ व सवाचे क याण क न यां ना
उपदे श देयासाठ घे तले होते
. हेअवतार या माणे :
योगीराज, अ ीवरद, वयं द , काला नीशमन,
योगीजनव लभ, लीला व ं भर, स राज, ानसागर,
व ंभरावधू त, मायामुावधू त, याच नावाचा
(मायामुावधू त) आणखी एक अवतार, आ दगु,
शव प, दे वदेवावतार, दगं बर, शामकमल लोचन हे
होत.
संयासधम नयमांमाणेजर भ ा ा त झाली नाही
तर एकवीस-एकवीस दवसां
पयत उपवास करणारे
असे सं यासी हणून यां याही काळात स होते .
याचबरोबर ते शं
कराचायासारखे वल ण वेदां
ती,
दश थंी वैदक, सं कृत सा ह याचेमम अ यासक
आ ण सं शोधक शा होते. आ शंकराचायानं
तर
अशा कारचे सा ह य यां याचसारखेसतत मण
करीत असताना नमाण करणारेवामी महाराज हे
एकमे वा तीय असे संयासी आचाय आहे त, असे
बृ
ह महारा ातील वै दक आ ण सं कृत पं
डतांम ये
वामी महाराजां
ची थंसंपदा आ ण सं कृ
त वाड्
मय
पा ह यानंतर मानलेजाते.
वामी महाराजांया वाड्मयाची संदभसूची नजरेखालून
घातली तरी आ शं कराचायानंतर १८ ा शतकात
वावरणाया वाम या अलौ ककते ची जाणीव होते.
वामी महाराजां
नी इ.स. १८८९ म ये माणगाव येथे
आपला प हला ‘ साह ी’ हा २000 ोकां चा
‘गुच र ’ या थंावरील सं कृत भा य थं ल हला.
यानं
तर यांनी लहानमोठय़ा बावीस थ ंां
ची रचना
केली आ ण ४५0 न जा त सं कृत व मराठ भाषे त
तो े
, पदे
, अभंग याची ासा दक अशी रचना आप या
उव रत सं
यासा मात या सतत मणकालात के
ली.
केवळ दोन छा ा, लंगोट , दं
ड, कमंडलू व एखाद
पोथी एवढे
च जवळ ठे वू
न सतत पायी मण करणाया
आ ण गंगा, नमदा, कृणा अशा न ां या तीरावर
एखा ा मंदरात रा ी मुकाम करणाया भ ा ावर
नवाह करणाया वाम नी एवढ थ ंसंपदा तकू ल
प र थतीम ये कशी के ली असे ल याची क पनाही
आ यच वाटावे अशी आहे . मह वाचेहणजेवाम चे
हेथंमोठमोठय़ा सं कृत पं डतां
नादे
खील
व मयच कत करणारे आहे त.
वासुदे
वानं
द सर वती वामी महाराजां या वैश पू ण
थ
ंवाड्मयात ‘ साह ी गुच र ’, ‘ शती का म् ’,
‘स तशती’, ‘सम ोक (एकू ण ोकसंया सात
हजार) ‘द पु राण’ (सं
कृ त ोक ४५००),
‘द माहा य’(मराठ ओवीब ३५०० ओ ा), वतं
‘द पुराण बो धनी ट का’ (ग ), ‘ य श ा थं’
हणजे च कुमार श ा, यु
वा श ा आ ण वृश ा हे
तीन सं कृ
त व ‘ ी श ा’ हा मराठ लघुथ ं,
‘कृणालहरी’, ‘नमदालहरी’ हेलहरीका लघुथ ं,
‘दकारा द द ा ेय सह नाम मंगभ तो म् ’ हा
लघुथं, ‘द चं प’ु
हा छंदशा ावर आधा रत थ ं,
चपा कम’ हा
‘पं यो तषावर आधा रत थ ं,
‘सम ोक चु णका’ थ ंआ ण ‘कू मपुराण भा य’
अशी अ त ुथ ंरचना दसू न ये
त.ेया शवाय वामी
महाराजांनी स यनारायण पू जस
ेारखी द पु राण व
माक डे य पुराण इ याद चा आधार असले ली
‘स यद पू जा’ आ ण ‘द ा े य षोडशावतार’ या
लघुथंांची न मती क न ती द ोपासकां त ढ के ली.

प. प. ीमत्वासु
दे
वानं
द सर वती (टबे
) वामी
महाराजां
चा अं
तम संदे
श

१. मु चा लाभ क न घे
णे
हेमनु
यज माचे
कत
आहे .
२. याक रता थम मन थर हावे
या उ े
शाने
वणा म वर हत धमाचे
यथाशा आचरण झाले
पा हजे
.
३. वे
दा ताचेवण, मनन, न द यासन न य करावे
.
४. मुयत: ल पू
वक वणाने
मनातील आस कमी
होईल.
५. सा वक वृीने
च मानवाची उ ती होते
.
६. सा वक वृी हो याक रता आहार हा हत, मत
व मेय हणजेप व अस याकडे ल दले पा हजे
.
७. आपली कृ त सा वक झाली आहे हे
ओळख याची खू ण अशी, क वधमावर ढ ा
बसून नान, सं या, दे
वपूजा, पं
चमहाय हे वे
ळेवर
करणे , अ त थस कार, गोसे वा, माता पतरां
ची से
वा ही
हातू
न घडणे , कथा- कतन, भजन-पु राण यां
चेवण
होणे, सवाबरोबर गोड बोलणे , स याचे नु
कसान होईल
असे न वागणे , यां नी सासरी रा न सासू-सासरे व
इतरही वडील माणसे यांया आ त ेपतीची ढ न े ने
सेवा करणे इ. गु
ण आप याम ये येणे. आपली कृ त
सा वक बन याची ही च हे आहे त.
८. उदर नवाहाक रता ापार, शे
ती, नोकरी, कोणताही
वसाय केला तरी वे
द व हत कम व गुवा ापालन
कधीही सोडू
नये
.
९. वकम के
लेतरच अं
त:करण शु होते
.
१०. अं
त:करण शु झाले
तर उपासना थर होते
.
११. उपासना थर झाली तर मनाला शां
त मळते
.
१२. आ ण मनाची गडबड थां बली हणजे आ म ान
होऊन मो ाचा लाभ होतो. या माणे
जो वागे
ल तो
शेवट पू
ण सु
खी होईल.
- प. प. ी. वासु
दे
वानं
दसर वती (टबेवामी) महाराज

ी वासु
दे
वानंद सर वती टबेवां
मी महाराज यां
ची
स गुडाँ. रामचंमहाराज पारनेरकर यांनी लहलेली
आरती

आरती भ भावे
क नी, म या गुअं
तःकरणी।।धृ
।।
स गुतोची कृ
पामु
त , दे
त मज कवणाची फु
त
भु
वन अगाध गुम हमा, कळे
ना नगमासही सीमा
जे
थे
वा मीक ास ऋषी थकले
श य कसे
मजसी.
परी तो सदय गुराणा, वसतसे
भ ां
या याना
तोची मती दे
त,मु
का वद वत, पं
गुगरीचढत
जयाची अत यही करणी, तया या लागतसे
चरणी
।।१।।
होतो अवनीला भार, कराया याचा प रहार
जगाला करावया पु
नीत, द गुयु
गय
ेु
गे
ये
त
चरं
तन परं
परा गुची, वहाते
गं
गा योगाची.
या गृ
ही प त ता नारी, भु
चा ज म तचे
दारी
नृ
सह सर वती, नाथ भु
ती, स सां
गती
ीमद वासु
दे
व वामी, सतसं
क पी गुवाणी।।२।।
पोळलो त ह ही तापाने
, बु
डालो वकृ
त पापाने
,
ष पु
छळती सदाकाळ , मती मम न झाली
गे
ला ज म फु
कट गे
ला, असा हा न य मनी झाला
स गुसदा सवकाळ, माता होऊनी सां
भाळ
तु
च माऊली, तु
च सावली, ब त तारली
करावा साथ ज म वामी, मज दयासी लावु
नी ।।३।।
जयजय स गुसवषा, श य तारक परमे
शा
ज मुनी वत दे
शी, केलेतप गं
गे पाशी. घे
ऊनी सु
खे
चौथी द ा, मानीलेवेदा या प ा.
होई अवतार मु
ळारं
भ, वष तो भ चा मे
घ
भ ऊधळ त, ान ऊजळ त, योग साधीत
स गुवासु
दे
व वामी तया या लागतसे
भजनी।।४।।
स गु व णु महाराज पारने
रकर सं
क पीत क व े
ी दासोपं
त वरचीत ीद महा म थ ंातु
न सादर.
अ) ी गुमहाराजां
चेव ागु
१) वे
दमू
त ह र भ ट ये
(आजोबा) ाथ मक श ण
२) वे
दमू
त ता या उ कडवे
-दश थ
ंव काही या ीक
३) वे
दमू
त भा करभ ओळकर.-या ीक
४) यो तषी सं
भष
ू ी साधले
- सं
कृत, यो तष
यो तगणीत
५) यो तषी नलां
भ खड्
गाठेयो तष व वै
दक
६) व णू
भटजी आळवणी -मौ लक मागदशन
ब) गुमहाराजां
चे
अ या मक गु
मो गु
१) गुद ा य- सवसाधनां
चे
मागदशक
२) प. प. गो वद वामी- मो गु
३) प. प. नारायणानं
द सर वती-दं
डगु
क) गुमहाराजां
ची दं
ड परं
परा
प. प अचू
तानं
दसार वती वामी महाराज
|
प. प. अ न नं
द सर वती वामी महाराज
|
प. प. नारायणानं
द सर वती वामीमहाराज
|
प. प. वासु
दे
वानं
द सर वती वामी महाराज
प. प. वासु
दे
वानं
द सर वती महाराज यां
चे
कं
ठातील
वाडमयीन हार
प.प वासुदे
वानंद सर वती वामी महाराजां या काही
तमा आपण पाहतो. वं दन करतो. याम येवामी
महाराजांची दं
ड, कमं डलू , कौ पन, छाट धारण के ले
ली
भ म वभू षत एक उभी तमा आहे . या उ या
तमेत महाराजां या ग यात एक ोकब हार आहे .
इ. स. १९१३ म ये वै
शाखात प. प. गु ळवणी महाराज
ी ेग डेरी आले . येताना यानी ी द त
वामी यां
नी रचना के ले या हारब व ोकब
असले लेएक छाया च आणले लेहोते. व यांनी ते
थोरले महाराजांना अपण के ले. प. प. थोर या
महाराजांनी ते ोकब हाराचे च प हले व याचा
वीकार क न प. प. द त वामी महाराजां ना परत
करणे स सांगतले . तो ोक खालील माणे ,
मे
शं
केशं
सु
शं
भ,ु
भुवनवनवहं
, मारहं
र नर नं
।
वं
देी दे
वदे
वं
सगु
णगुगु
ं, ीकरं
कंजकं
जम्
।।
माम ं
म भभ भवदव सु
वहं
वासनासवसं
धे
|
मातः पातः सु
त ते
वहरह स हरे
देशकेश य श यम्
||
१) मे
शं
- ल मीचा ईश, अथात व णू
.
२) के
शं
- हा जो ी ीकता आहे
.
३) सु
शं
भ-ुमो ाचे
सु
ख दे
णारा शं
भ.ू
४) भु
वन-वन-वहं- १४ भु
वनां
चा धारण करणारा, पालन
करणारा व णू.
५) मारहं
- कामदे
वाला मारणारा अथात शव व प.
६) र नर नं
- ेा म येेअथात प. प. वासु
दे
वानं
द
सर वती वामी महाराज.
७) ी दे
वदे
व-ंदे
वां
चा जो दे
व तो महादे
व, भगवान
शं
कर.
८) सगु
णगुगु
ं- सग या गु
ंचा गु हणजे
सगु
ण
परमेर.
९) ीकरं- वे
दवे
दां
त व ा शकवू
न श यान। ते
ज वी
बनवणारा
१०) कं
जकं
जम्
- करकमळात कमं
डलू
धारण करणारा.
११) माम -ंअ मा वहंहणजे
अ ानी अशा मला
ा हाकडेघेऊन जावे
.
१२) म भभ- म म्
- अभम्
अथात मद मोह त
बालकास
१३) भवदव सु
वहं
- सं
सार पी दावानलातू
न बाहे
र
ने
णारा
१४) वासनासवसं
धे
- वासनां
या जा यात
१५) मातः पातः- तु
झा पुआहे
, माझे
पतन न होवो.
१६) श य श यं
- श यां
चा श य
सरळ अथ:
" हा व णू व शव व प चतु दश हणजे चौदा
भुवनां
चा पालनकता, व णू व प, कामदेवांचा भ म
करणारेशव व प, परमहं स प र ाजकाम येे ी
सदा शव प, सगु ण, गु ं
चेगु, कर कमळात कमं डलू
धारण करणारे प. प. ी वासु दे
वानं
द सर वती याना मी
वं
दन करतो. वासनां या जा यात माझेपतन होऊ दे ऊ
नका. मला अधःप तत क नका. मी तु मचा पुआहे .
संसार पी दावानलातू न मला बाहे
र काढा. हेव णू
व प गुमाते , मला एकांतात ानोपदेश दे ऊन
श यां
चा श य बनवा."
अशा कारे हा ोकब हारबं ध हणजे एका पूणपा
श यो माने कृ
पावंत स गुकडे मा गतले
लेहे
आजवपू ण गा हाणे आहे. हेमनुय जीवनाचेसर
सव व आहे . ह मागणी लौ कक कवा ऐ हक नसू न
शा त ान स च र ाचे पालन कर याची ाथना आहे .
श द वकारांवर मात क न ई रचरणी मन क त
क न आ मक वकास आ ण उ ार क न
घेयासाठ , एकां
ताम येगुमु खातील ान हण
करणेसाठ गु ं
ना केले
ली ही आत ाथना आहे .
प. प. ी वासु
देवानं
द सर वती वामी महाराज एके
दवशी नद वर नानास एकटे च गेले होते
. याच वे ळ
एक बाई पाणी आण याक रता नद वर गे ली . तो तला
असा चम कार दसला क , " तीरावर महाराज एका
झाडाखाली मांडी घालून बसले आहे त. मां
डीवर सुद
ंर
६ म ह यां
चेबाल आप या डा ा हाता या अं गठा
त डात ध न महाराजां याकडे पाहत आहे आण
महाराजही या याकडे सारखे पाहत आहे त ". तेपा न
तला पाणी ने याचेही शु न रा न ती या शयाकडे
एका ची ाने पाहत रा हली. काही वे
ळाने
महाराजांची नजर त याकडे जाताच तेबाल दसे नासे
झाले व बाईही मूचत होऊन खाली पडली. महाराजां नी
या बाई या जवळ जाऊन त या त डात पाणी घातले
व हणाले . " तू
पु यवान आहे स. ही हक कात कोणाला
सां
गू नकोस, जा ". मग ती बाई पाणी घे
ऊन घरी गे
ली.
अ त सु
लभ द नाम । न पडेया कम प दाम ।।१।।
नज ज हा ह साधन । नाम घे
ता नोहे
द न ।।२।।
द द उ चा रता । द भे
टे
भो या भ ा ।।३।।
माहा य द नामाचे
। हो अग य वे
दवाचे
।।४।।
वासु
दे
व हणे
द । नामे
भ होती मु ।।५।।
वामीमहाराजां
या वाडगमयाची वै
श े
क पना करा. एखादेभले मोठेतो आप यासमोर
आहे. आपण ते सरळ वाचतो आहे . अन् कोणी हणाले
क ‘ या तो ात या ये क ओळ तील चौथे अ र
बाजू
ला काढ आ ण ते सरळ वाच यातू न एक वेगळेच
मंतयार होतो.’ तशी ती झाली, तर.. अ या
रचनाकाराला अपण काय सं बोधणार? यातही ते
संकृतम येआ ण याही अने क संकट सं गी उपाय
अस यासारखे सवसामा यांना मोठा दलासा देणा या
असतील तर! असे अ त ुवा य ल हणारे होते
वासुदे
वानंद सर वती अथात टबे वामी. स तशती
गुच र ातील ये क ओळ तील तसरे अ र हणजे
ी भगव ते चा पं
धरावा अ याय! ी द संदायातील
हा महान थ ं. यां
नी केले
ले गणपती तो ही असे च.
यात या ये क ओळ तील आधी तसरे अ र घेतले
आ ण यानं तर पुहा आठवे अ र घेतले तर ी
गणे शाचा वे
दां
तील गणानांवा. हा मंतयार होतो.
गं
गा तो ातून अशाच काही अ रातू न गंगच
ेा मं,
हनुमतं तो ातून हनुमत
ंाचा मं, अशा अने क रचना!
यां
चेघोरक ो ारण तो तर ये क
द सांदा यका या रोज या उपासनेत आहे च.
कोणतेही सं
कट असो, वाम या या तो ाचा आधार
सग यांनाच! या शवाय मंा मक ोक हणजे
उपायां
ची खा ीशीर हमी असे समजले जाते! अशी
कतीतरी तो े अगद रोज या उपयोगाची. सग या
रचना लोकक याणकारी, अ त ुव दै
वी गु
णांनी
नटले या. यां
चेजीवनच र ही असेच जगावे गळे. यां
चे
रोजचे जेवण कसे ? टोपेयां
नी १८८७ या मे म ह यात
ी वाम ना पा ह याची आठवण सां गतली आहे .
‘‘ वामी रोज पारी आमचे घरी भ ल ेा येत असत.
भ त ेते तू
प वाढू देत नसत. तीन घरची भ ा
झा यावर ते सरळ गं गवेर जात असत. भ ा ाची
झोळ तीन वे ळा गंगतेील पा यात बुडवू न ती घे
ऊन
अं ताजी पंतांया घाटावरील आप या झोपडीत परत
येत असत. ते थेती झोळ थोडा वे ळ एका खु ट
ंला
टांगनूठेवणार. यातील सव पाणी गळू न गेले क ती
खाली घे ऊन यातील अ ाचे चार भाग करणार. एक
गरीबाला दान करणे , एक कुयाला दे णे, एक गंगल
ेा
अपण करणे व श लक चौथा वत: घे णार!’’
ज हालौ य जक याची, वै रा याची प रसीमा गाठले ली
अशी कती उदाहरणे आज दसतील हा च आहे.
‘ दगंबरा दगंबरा ीपाद व लभ दगं बरा’ हा व शां ती
मंजगाला दे ऊन यां नी लोकमं
गल, लोकक याणकारी
वा य ल हले . भारतीय त व ान व वा याम ये
वाम नी मोलाचे योगदान दलेले आहे. यां या
वा यावर महारा , म य दे श व गु
जरात या ां तातील
अ यासकां नी बंध तयार क न व वध व ापीठां तन
ू
मा यता मळवले ली आहे . आज या व ान यु गात
मानव हा एक यंबनू लागला आहे . शा त चरं तन
मू याची मानवाला खरच गरज आहे . वैा नक गती
कतीही झाली तरी मान सक दौब य वाढत चालले ले
आहे . वरवर सु
खी समाधानी, दसणारा समाज
अंतयामी :खी, ख , उदासीन आहे . या दो ही
गो ीतील तफावत कशी कमी होणार? या ां
ची उ रे
वाम या वा यात आहे त. भौ तक गतीबरोबरच
शा त चरं तन मू याचा ठेवा आपण ाणपणाने जपला
पा हजे असेयांचेवा य सां गते
.
ी. प. प. वासु
दे
वानं
द सर वती (ट ये
) वामी महाराज
यांनी नमाण के लेली थंसं
पदा व तो े.
१) साह ी ीगुच रत सट कम् ळ १८८९)-
(मू
रचना थळ माणगां
व, महारा
चू
णका (ट का १८९९)- रचना थळ भास व ारका,
गु
जरात.
२) ीद पु
राण (सं
कृत) (१८९२)- रचना थळ
 हावत, उ रां
चल
३) नमदालहरी (१८९६)- रचना थळ ह र ार,
उ रां
चल
४) ीद ललामृ ता धसार (मराठ ) (१८९७)-
रचना थळ पे
टलाद, म य दे
श
५) कू
मपु
राणाचे
दे
वनागरीत ल यंतर (१८९८)-
रचना थळ तलकवाडा, गुजरात
६) अनसू
या तो (१८९८)- रचना थळ शनोर, गु
जरात
७) ीद पु
राणट का (१८९९)- रचना थळ स पू
र,
गु
जरात
८) ीद माहा यव श त गुच र (मराठ ) (१९०१)
- रचना थळ मप पू
र, म य दे
श
९) सम ोक गुच र (१९०३)- रचना थळ हावत,
उ रां
चल
१०) लघु
वासु
दे
वमननसार (मराठ ) (१९०३)-
रचना थळ हावत, उ रांचल
११) स तश तगुच र सार (मराठ ) (१९०४)-
रचना थळ हावत, उ रां
चल
१२) ीकृणालहरी (५१ ोक) (१९०५) ीगुतु
त-
तो - रचना थळ गाणगापू
र, कनाटक
१३) द चंपू वक णा पद (१९०५)- रचना थळ
नरसी, महारा
१४) द थ षडानन तो व कु
मार श ा (१९०७)-
रचना थळ हं
पी, कनाटक
श ा यम् कृ
(सं त) यु
वा श ा (१९०८)- रचना थळ
मुयाला, आं देश
वृश ा (१९०८)- रचना थळ मुयाला, आं दे
श
१५) गुसं
हता (सम ोक गुच र ) (१९०७)-
रचना थळ तं
जावर, आं दे
श
१६) ी श ा (मराठ ) (१९०८)- रचना थळ
मुयाला, आं देश
१७) गं
गच
ेी तु
ती (१८९६)- रचना थळ ह र ार,
उ रां
चल
१८) नमदा तु
ती- रचना थळ ने
मावर, म य दे
श
१९) अभं
ग- म म भां
डती- रचना थळ चखलदा,
म य दे
श
२०) स सर वती तु
ती- रचना थळ स पू
र, गु
जरात
२१) कृणावे
णीपं
चगं
गा तो - रचना थळ मं
डलेर,
म य देश
२२) अखंड आ माअ वनाशी द तो - रचना थळ
गाणगापू
र, कनाटक
२३) साकारता तो (१९०६)- रचना थळ बडवानी,
म य देश
२४) कृणालहरीसं
कृत टका- रचना थळ तजां
वर,
त मळनाडू
२५) गोदावरी तु
ती- रचना थळ स तगोदावरी,
आं दे श
२६) वै
नगं
गा तो (१९०९)- रचना थळ पवनी, महारा
२७) भू
त पशाच तो - रचना थळ गु
लहोसू
र, कनाटक
२८) तु
ग
ंभ ा तु
ती, पुरां
तकेर तो (१९१०)-
रचना थळ हावनु
र, कनाटक
२९) षट्
पच
ंशकावे
दा तपर तो - रचना थळ ह रहर,
कनाटक
३०) द महा मन तो - रचना थळ जै
नापू
र, कनाटक
३१) ीपाद ीव लभ तो (१९११)- रचना थळ
कू
रवपू
र, कनाटक
३२) जगदं
बा तु
ती- रचना थळ तु
ळजापू
र, महारा
ी वासु
दे
वानं
द सर वती वामी महाराज - मह वा या
घटनां
चेसाल
१८५४ - ी प प वासु
दे
वानं
द सर वती वामी महाराज
माणगांव ज म, आनं
द नाम सं
व सर, ावण कृ।।५,
र ववार
१८६२ - माणगां
व तबं
ध, अ ययन
१८७५ - माणगां
व ववाह, माता न-उपासना, गाय ी
पुरण, वय २१ वष यो तष अ यास
१८७७ - माणगां
व पतृ
छ मटले .
.मू
(वे .गणेशभटज चा मृ
यू
).वय २३ वष
१८८३ - ीद मं
दराची न मती व वै
शाख शु
।। ५ ला
मू
त ची थापना. वय २९ वष
१८८९ - माणगां
वचा सहकुटु
ं
ब याग व वाडीस आगमन.
वय ३५ वष को हापू
र- भलवडी-औ ंबर-पंढरपू
र-बाश
माग-
१८९१ - गंगाखे
ड वै. व।। १४ प नीचा मृयूव १४ ा
दवशी वय ३५ वष सं यास हण ( यै . शु
।। १३).
वाशीम-उमरखे ड-मा र-खां डवा-बढवाई-मंडलेर-
बलवाडा माग उ जै नी. प. प.
ीनारायणानं
दसर वत कडू न दं
ड हण व प हला
चातुमास. मह पू
र-सारंगपूर-बजरंगगड- पछौरा-खरेरा-
जालवण वय ३८ वष
माणगावी असताना वासु
दे
वानं
द सर वती टबेवामी
महाराज दन म
एक वसा ा शतकात वावरणा या आज या
उ च व ा वभू षत माणसाना या सव गो ी
कपोलक पत वाटतील, आज या सं गणक य यु गातील
मानवाला दया, मा, शां
ती आद गुणां
चा परमो कष
मानवाम येहोऊ शकतो हे कळणे कठ णच आहे .
माणसा या अधीन राहणारी ह जनावरेयाने फ
सकशीतच पा हलेली असतात. परं
तुीशा ीबु
वां
या
पाने
हेसव अमूत गुण यां
या आ याला ये
ऊन समू त
झालेहोते
.
बु
वा आता पहाटेचार वाजता उठुन ातः मरण क न
योगा यास करीत.खरेहणजे आता योगा यास तरी
कशासाठ करावयाचा? आता यां चा संबध
ं य
भगवान ीद ा े यांशीच ये
त होता. योगा यास क न
जो आ मसा ा कार साधावयाचा होता तो बु वां
ना
आता साधला न हता, असेहण याचे धाडस कोण
करेल? पण यांनी ने
हमीचा योगा यास चुकवला नाही.
पू
णावतार भगवान ीगोपालकृणनाथमहाराज सु दा
ा हमुतावर उठूनयोगसाधना करीत असत.
खेचरीमुा आ ण व ोलीमुा यां चा अ यास मा
बु
वां
नी आपला गृह था म सं प यावर के ला.
एका ीरामनवमीची अशी गो सां गतात क , या
दवशी सकाळ बु वांनी नद वर जाऊन ब तीची या
केली. ब तीची या कर यासाठ ते पपईची नळ
वापरीत. पोटातील मळ जाऊन पोट अ धक शु द हावे
हणुन यांनी पुहा एकदा ब तीचा योग के ला,
 यामु
ळे पोटातील सव मळ बाहे र पडुन यांना फार
थकवा आला. च कर ये उन ते
तासभर बे शु द होऊन
पडले . शुद वर आ यानं तर यां
ना ीरामनवमीची
आठवण झाली. अं गात श नस यामु ळे थोडावेळ
चालत व थोडावे ळ थांबत तेमंदराम येयेऊन प चले व
ीदे
वांसमोर नजू न रा हले. ीदे
वांसमोर काही फळे
होती. ती खा यावर यां ना शारी आली.
योगा यासानं तर शौच, मुखमाजन व नानसं याद
आटोपु न बुवा मंदरा म येीद मू त ची पू
जा करीत.
भगवान ीद ा े य यां चाशी बोलत असत, इतके च
न हे, ीदे व भ ां कडू न आपले कोडकौतु क करवून
घेत होते. मंदरा या पाठ मागे व उतरे या बाजू
ला
बुवां
नी फु लझाडे व तुळशी लाव या हो या. यां या
जवळ व ा यास शक यासाठ ये णारेव ाथ या
फुलझाडां ची काळजी घे त. पू
जसेाठ ताजी फु लेव
तुळशी बु वा वतः खु डू
न आ णत.ज मनीवर गळू न
पडले ले फु ल ीदे वां
ना चालत नसे .सुरवाती-सू
रवातीला
रोज महा यास क न ीदे वाला कदा शनी होत असे .
पुढेजसजसा ाप वाढू लागला तसतसे दररोज एकाच
 ावतन होऊ लागले
. पु
ढेपढ
ुेतर फ पुषसुाने च
अ भषेक होऊ लागला. अथात हेसव बदल
ीदे
वांयाच आ नेे
होत गेले
. हे
पाहीलेहणजे
भ ाची काळजी ीदे वांशवाय कोणाला असणार! या
वचनाची चती आ या शवाय रहात नाही.
जप वगै रेरोजचे कम पूजा झा यावर होत असे . अगद
सुरवातीला ीदे वां
ना नै
वेसमपण क न बु वा
जेव यासाठ घरी जात. पण ते थेीगु ादशीचा
प हला उ सव झा या दवसापासू न बुवां
नी घरी जाणे
बं
द केले. यानंतर यांनी कोरडी भ ा माग यास
सुरवात केली. तेभ ा एकाच घरी मागत असत.
भ ेन ये ताना वयंपाकाला लागणारे सरपण वतः
गोळा क न आणावयाचे . असा बु
वां
चा दररोजचा म
होता. भ ल ेा जाताना रज वला ी कवा अं यज
ीला पड यास या दवशी भ ा न करता ते
उपोषण करीत असत. भ ेन आ यावर नान क न
म या हसं या, हय वगै रे
आटोपु न मू
त ची पू जा
करावयाची व आणले या भ तेनूवैदे व नै
वे, क न
मग वतः भोजन करावयाचे असा यांचा नयम होता.
तांळ व मु गाची डाळ एक क न बु वा वतः
वयं पाक करीत. मं दराला कोणीतरी एक गाय दली
होती, तचेध व तु प तेवयं पाकाला वापरीत असत.
शज वले या अ ातून गो ास व अ तथीसाठ भोजन
बाजू ला काढून उरलेला भाग बुवा वतः हण करीत
असत. वयं पाकाची भांडी तेवतःच घाशीत. पु ढेपु
ढे
बु
वांचा एक भाचा यां याबरोबर राहत असे . याला
बु
वां या वयं पाकाची भांडी घासावयाचे भा य लाभले
होते. कोणी काही वचारावयाला आले तर यां या
ां
ची उ रे बुवा पारी दे
त. कधी पु राण सांगत.
सं याकाळ नानसं या झा यावर ीदे वां
ना धुप घालू न
आरती करीत असत. रा ी मंपु प होऊन शे जारती
झा यावर ीदे वां
ना पलंगावर नज व यात ये त असे .
यानं तर बुवां
चेथंवाचन होत असे . नंतर पुहा
योगा यास क न मग ते झोपावयाला जात असत. बु वा
दे
वळातच झोपत असत. यां चेअखं ड नाम मरण चालु
असे . या काळात तेपूणपणे चयवृीने रा हले होते .
ीदेवांची आ ा झा या शवाय गृ ह था म सु
करावयाचा नस यामु ळे ीदे वां
ची आ ा होई पयत
यां
नी व ीसं बध
ंमु ळ च के ला नाही. अपूव व कठोर
आ मसं यम क न ते रा हले. मा सौ. अ पू णाबा चा
रोज सकाळ ीदे वांपढ
ु ेसारवून, रां
गोळ घालू
न
जा याचा व पारी जेव यापू व देवदशन क न,
तीथ साद घे
ऊन जा याचा नयम होता.
थोरले
महाराज व श य शं
का समाधान
श य:- अनु
बध
ंचतुय कोणत?
गु:- वषय, योजन, सं बधंआ ण अ धकारी हे
अनुबं
चतुय होय. वेदां
तशा ाचा ह वषय, मो योजन,
बो यबोधकभावसं बध
ं, साधनचतुयसंप माता
अ धकारी होय. ा णानच बृ ह पतीसव, आ ण
यानच राजसूयय करावा. या माणच या
अ धकायान वे दां
त वण करावा.
श य:- चार साधन कोणत ?
गु:- न या न यव तु ववेक ( वचार), इहामूाथभोग
वराग (वै
रा य). - शमा दषट्
क व मुमुा (मो ाची
इ छा) ह चार साधन; यां तनू ह स य, आ ण जग
अ न य ( म या) असा वणान होणारा वचार ह प हल
साधन होय. या लोकां तील ीभोगा द व वग
अमृतपाना द ह सव अ न य जानू न कुया या
ओक माण या वषयां चा वीट मानण ह सर (वै रा य)
होय. १ शम, २ दम, ३ उपर त, ४ त त ा, ५ ा, ६
समाधान ह शमा दषट् क. वषयां कडू नमनाला वळवू न
व प ठे वण तो शम (शां त). बा यां
चा न ह
करण ( वाधीन ठेवण) तो दम. २ उपर त हणजे
संयास तो न घडेल तर न कामकमानुान कवा
वहारलोप करण. ३ ार धान ा त झाले ल शीतो ण
:खा द सहन करण ती त त ा. ४ गुवा यावर
व ास ठे वण ती ा. ५ वणा दक होत असतां
मनाचे समाधान करण हे समाधान. ६ ह सहा मळू न
शमा दषट्क होय. चोह बाजू न
ं घर जळत असतां धन,
धा य, ी, पुा दकांला सोडू न घरधनी
वतापोपशां यथ आपणच बाहे र पडून तापशांतीची
जशी इ छा क रतो, तशी सं सा रक ताप य शमन
कर याची जी ती इ छा होण ती मु मुा होय.
श य :-ही चाह साधन पा हजे
त काय?
गु:- क ये
काला न या न य वचार जाहला तरी
वषया भलाष असतो तो ानाला तबं धक होतो.
 हणून वै
रा य पा हजेव त असतां
ही क ये काला
कोपताप होतो, हणू न शमा दक पा हजे व ते
ही असले
तथा प सगु णोपासकाला मो ाची इ छा होत नाह
हणून मु
मुाही पा हजे. अशा अ धकायान हात
उपहार (नजराणा) घेऊन गुला शरण जाऊन ाथना
करावी क , हेभगवत् जीव कोण, ई र कोण, जग कस,
ह य कोठू न उ प झाल व याचा उपरम कसा (शां ती)
होईल असा करावा. ु त (लोक नाना योनी
फरतांफरतां शेवट ार धवश वैरा य उ प होत -
यान ानाक रतांीगुला (शा द ान आ ण
ानु
भव असणाया पुषाला हाती स मधा घे ऊन
शरण जाव) मृ त (त वदश ानी जे , यां
ना नमू
न
क न से वन
ेत ान जाणावते च उपदेश करतील )
असा श य शरण आ यावर गुस व, रज, तमोगु ण,
ई र, जीव आ ण जग व कार सां गन
ू
करतलामलकवत् आ मबोध करतात. अशा
अ धकायाला अश साधन व तो गु मळण हा
ई रानुह आ ण याला पू वपुयोदयच पा हजे . ह ान
दे
णारा गुई रच जाणावा. या या साद जो
जीवा याचा आ न ाचा भे
द नरसू
न टा कतो तो
मु होतो.
ी. प. प. वासु
दे
वानं
द सर वती ट येवामी
महाराजानी रचले या तो ां
चेफ लत
१. घोरक ो दरण तो - आक मक अ र ाचे
(संकटाचे
) नवारण करणारे
आ ण भ वा स याने
ओत ोत भरले लेतो हणजे आप ी नवारणा या
आ या मक व पाचेा य कच आहे .
२. ीद माला मं- रोज मनोभावे
कमीत कमी १०८
वे
ळा जपला असता मानवी दे
हाचे
च तीथ ेहोते.
३. ी द ा े
य कवच- सव शारी रक सं
र ण.
४. ी द तो - राग कमी होणे, मनशां
ती व
र दाबाचा वकार कमी होणे.
५. ीपादव लभ तो - दे
ह पी ीसदगु ा तीसाठ .
६. अपराध मापन तु
त- न य पू
जा केयानं
तर
हणावयाचेतो .
७. ी द भावसु
धारस तो - पू
ण वाचनानेीगुच र
वाचनाचेफल मळते . (मं ं ६३ भगवदभ सं तान
हो यासाठ व मं ं ६६ पोट खी कमी हो यासाठ
असे सां
गतले आहे
.)
८. ी स तशतीगुच र - घराम येअखंड शांतता
राह यासाठ , उ म आरो य व मनकामनापू
त साठ .
९. ी द लीलामृ ता धसार- घराम ये
अखंड शां
तता
राह यासाठ , उ म आरो य व मनकामनापू
त साठ .
१०. ी द माहा य- घराम ये अखंड शां
तता
राह यासाठ , उ म आरो य व मनकामनापू
त साठ .
११. वासुदे
वमननसार- पं
चाम ये
रा न अ या म कसे
साधावे.
१२. साथ बाला शष तो - कु
माराना क कु
मा रकां
ना
, नजर लागूनयेव अभकांना हा द पीडा पासू
न
मु करणारे .
१३. मंा मक ोक- जप कसा करावा, कज
नवार याचा व सौभा याचा मं..
१४. चा ष
ुोप नषद- डो यां
चे
सव वकार व नं
बर कमी
हो यासाठ व वं
शाम ये
कोणालाही नेवकार न
हो यासाठ .
१५. मे
शंके
शंसु
श भुं
भु
वनवनवहंमारहंर न र नं
।
व देी दे
वदे
वंसु
गण
ुगुगुं ीकरंकंज कंजम ।।
थोर या महाराजां
या च र ातील वशे
ष
थोर या महाराजां या च र ात यांना यां या आयु यात
दोन वेळा सप दं श ,तीन वेळा महामारी, एक वे ळ
स पात, दोन वे ळा महा ाधी, दोन वेळा कोड, इतके
रोग उ प झाले , संहणी अथात अ तसार ाधी ह
कायम मागे होती. पाणी या यावर या ाधीचा उ े क
जा त होत असे . सामा य मनु याला इतके रोग झाले
असते तर तो तग ध शकला नसता पण द व पी
अशा थोर या महाराजां ना काय अश य आहे . व तुड
ं
कवी र महाराजानी हे सा ात द महाराज आहे त हे
सांगतले ही होते. संहणी हा आजार यां ना उ प
हायला कारण एक मनु याने के
लेला अ भचारक
योग होय, पण हे ओळखू न दे
खील यां नी याचा
तकार के ला नाही .
तलकवा ाला आठवा चातु
मास झाला ते
हा ते
लु
गू
लपीतील कू मपु राण यां
नी दे
वनागरी भाषे
त
भाषां त रत केले, ते
लगूभाषा? बढवाई या
चातुमासानं तर महाराज जे हा नृसहवाडीला आले
ते हा पंढरपूर तेवाडी अं
तर केवळ एका दवसात पार
केले, न वद ते शंभर मैल अंतर एका दवसात? वतः
डॉ टर असले या ताटकेयां
चा हा ा ण आजार
यां
नी बरा के ला (हा आजार वैक शा ात असा य
मानला जातो) असे असंय चम कार ते य द
महाराज अस याची सा दे त आहेत. द सा ह य
हणाल तर याची तु लना कशाशीच करता ये त नाही.
केवळ आद शं कराचाय हेएक नाव यां या बरोबरीने
येत,ेआणखी कोणी नाही.
फार पू
व ची गो , मी ी ेनृ सहवाडी येथे
तीथ पांसोबत असताना वे दशा सं प बापू शा ी
कोडणीकर यां चक
ेडे राह याचा यो य आला, थोर या
महाराजांनी के
ले या कृणा लहरी या अथावर तेवतः
बराच वेळ बोलत होते . येक ओवीचे चार चार अथ,
एक व णु प ,ेएक आकाश प ,े एक कृणामाईला
उ े
शून, एक द ा े य प .ेएकेक ोक हणजे द
सा ह यातील एके
क र न आहे
.
ीवासुदे
वानंद सर वती वामीमहाराज वास करीत
करीत ीगं गो ीला आले (शके १८१६-१७. इ.स.
१८९३-९४). ीगं गो ी हणजेीगं गामातेचेमंद र.
एका हमनद पासू न ीगं गच
ेा उगम झाला आहे . या
हमनद चे पाणी एका गोमु खातून पड याची व था
केली आहे . हा ीगंगच
ेा खरा उगम अ तशय गम
अशा थं ड दे शात आहे . सामा य या े
क ं ना ते
थपयत
जाता येत नाही हणू न ीमदा शं कराचायानी वतः
जेथेथम नान के लेतेथच
े यांनी ीगंगो ी या
मं दराची थापना के ली. ीगंगो ी मंदर गोमुखापासून
जवळजवळ पं चवीस मैलां या अं
तरावर आहे . या
मं दराजवळ जे कु
ंड आहेयाला भगीरथ शळा
हणतात. या े क याच कु ं
डाम येनान करतात; पण
काही या ेक पु ढेजाऊन गोमु खाजवळ या वाहात
नान करतात. ये थील वाह मू ळ हम नद चाच वाह
अस यामु ळेयातील पाणी अ तशय थं ड असते .
ी वामी महाराजानी गोमु
खाजवळ नान केले
. नान
करताच यांचे शरीर हमदंशाने
ब धर झाले
व तेपार
गारठू न गे
ले. यां
ना कसलीही हालचाल करता ये ईना.
जणू काही का वत् कवा थानु वत्अचे तन अव था
यां
ना ा त झाली. यां ची ही अव था तेथील
या ेक ंया नजरे ला ये
ताच यां यापै
क कोणीतरी
ी वामीमहाराजां जवळ पे टलेली शेगडी आणू न ठे
वली.
ी वामीमहाराजां चा दे
ह यावेळ थंडीने ये
वढा गारठला
होता क , याला चे तना आण यासाठ दले या
आगी या शे कानेयां या अंगावरील शेम जळू न काही
ठकाणी कातडीसुा भाजली. बयाच वे ळाने ते
भानावर आले . यावेळ यां या कानावर असे शद
आले , "उठ अ नजवळ बसू न शेकतोस काय?" हे शद
कानी पडताच ते उठून शेगद पासून र गेले.
सं याशा म वकार यानं तर संयाशाने अ नीला पश
करावयाचा नाही असा नयम अस यामु ळेएवढाच एक
नयमभं ग आप या हातू न घडला, असे
ी वामीमहाराज आप या उ रायु यात सांगत असत.
ीवासु
दवानं
दसर वती वामी महाराजांया हमालय
या ेतील एक हक कत ी. गं
गाधरपं त वैयांनी
पु
ढ ल माणेल न ठे वली आहे . ी वामीमहाराज
 ीब नारायण आद उ र या े ला गे लेहोते
. एके
दवसी सोबतची मं डळ पु ढेनघू न गेली व यानी
च वर राहा याची जागा वगै रे
ची आपआपली तजवीज
लावू न घे
तली. मा ी वामीमहाराजां ना संयाकाळचे
आ हक उरकावयाचे अस यामु ळे तेथम नद काठ
गेले, आपले सायंकाळचे आ हक उरकू न जवळ जवळ
दोन तासांनी ते च वर आले . यावे ळ ते थील च वर
राह यास तसू भरही जागा श लक न रा ह याने
चौक दारानेयां ना असे सां
गतले क "या ठकाणी
आता उतर यास एकाही माणसास जागा बाक रा हली
नाही. आपण फार रा क न आलात. यामु ळे माझा
नाईलाज आहे . आपण आपली सोय सरीकडे लावू
न
या." हेऐकताच "ठ क आहे " एवढे च
ी वामीमहाराजां नी याला उ र दले . यानं
तर
च या बाहे रच कोठे बसता ये ईल का व कशाचा तरी
आसरा घे ता ये
ईल का हे पा हले. ते हा यां
ना भतीला
बाहेन एक कोनाडा अस याचे व यात एका
माणसाला सहज बसता ये ईल एवढा तो मोठा
अस याचे ल ात आले . ी वामीमहाराज या
कोना ात बसले व रा भर यां नी सूयभेद ाणायाम
क न या महाभयं
कर अशा कडक थं
डीचे
नवारण
के
ले
.
जशी रा होत गे ली तशी थंडी वाढत गे
ली व बफही
पडू लागला. धमशाळे या आत या लोकाना दोन दोन,
तीन तीन लँ केटानी सु
धा थं
डीचे नवारण होईना.
कशीबशी रा काढली. पहाट झाली. बाहे र
ी वामीमहाराज कु ठ या अव थेत दसतील अशी
सवा या मनात भीती होती. दरवाजा उघडला. सव
भयभीत नजरे नेी वामीमहाजां कडे आले . बघतात
तर काय? ी वामीमहाराज यानम न बसले लेदसले
व यां या शरीरावर घामाचे ब दसत होते !
अवधू
त चतन ीगुदे
वद
एका ठकाणी ी प. प. वासु दे
वानं
द सर वती वामी
यांया यांया पायावर डोकेठेऊन दशन घे यास एक
म हला नेमहाराज समोर इ छा केली या वे
ळेस
ी वामी महाराज हणले तसे दशन घे
ता ये
णार
नाही,परत परत ती म हला वनवणी करीत होती यावर
महाराज हणले ठ क आहे उ ा येआ ण सोबत शे रभर
वारी घे
ऊन ये ती हो हणाली आ ण वचार क
लागली वारी कशा करीता असे ल, सरेदवशी ती
वारी घे
ऊन आली आ ण महाराज समोर दशन करीता
उभी राहीली,सवाचे
दशन झा यानंतर या म हलाला
हणले आधी पायावर वारी टाक मग दशन घेवारी
पायावर टाकताच वारी फुटू
न ला ां
चा ढ ग झाला
आ ण महाराज हणले घे दशन आता....
म हलाने
दशन न घे
ताच हाथ जोडले
.
याचे
कारण संयासाचे दशन म हलाना पायावर डोके
ठे
ऊन घे
ता ये
त नाही.
ीशा ीबु वांनी जे हा तो साद यावयाचे नाकारले
तेहा सौ. अ पू णाबाई यां ना असेहणा या क , "हा
साद आहे , पा हजे तर आता खाऊ नका, पण तो
घे
ऊन बांधुन ठे वा." यांया सां
ग या माणे
ीशा ीबु वांनी तो साद फड यात बां धु
न ठेऊन
दला.मा यां नी तो हण के ला नाही. उभयतांनी एका
धमशाळे त मुकाम के ला होता. रा ी व ात
ीपां
डुरं
गाने येऊन यां ना असे वचारलेक , "आमचा
साद तु ही का हण के ला नाही?" हेऐकताच बुवा
असेहणाले क , "तो साद बाजार या भाजले या
डा यां चा होता. असेबाजारातील ओले क न
भाजले लेडाळेा णाने खाऊ नये असे शा ाने
सांगतले असु न, हे
शा आपणच नमाण के लेआहे.
आ ही ते पाळतो. शा पालनासाठ आप या हात या
सादाचा अवमान करावा लागत आहे या ब ल मा
असावी. पण शा पालनाचेीद आ ही सोडणार
नाही." बरेतर! नका खाऊ." असेहणू न ीदेवअ य
झाले. सकाळ जागे झा यावर बुवां
नी सादाची
पु
रचुड
ंी शोधली, पण ती नाहीशी झाली होती. ीदे
वां
नी
आपला साद परत ने ला होता.
अशा कारेी वामीमहाराजां नी उ या आयु यभर
कटा ाने व काटेकोरपणे शा प रपालन के ले. या
बाबतीत यां नी माणसाशी तर नाहीच नाही, परं तु
ीदे
वां
शीही कधी तडजोड के ली नाही आ ण ते
आप या न यापासू न कधी ही ढळले नाहीत. ी े
पं
ढरपू र न ीशा ीबु वा बाश ला ीअं बरीषवरदाचे
दशन यावयाला गे ले. ये
थेी ेमाणगावचेी
द ु शा ी साधले रहात होते. यां
नी ीशा ीबु वां
ना
पाहीले. आप या मातृ भमूी या सुपुाची भेट झाली
 हणू न यांना आनं द झाला. ीवासुदेवशा ी यां नी
काही दवस आप या घरी रहावे असा ी. साध यानी
यांना आ ह के ला. या माणे तेतीन दवस यां या
घरी रा हले. याकाळात एकेदवशी ी.साधले बुवां
ना
वाटखचासाठ सहा पये दे
ऊ लागले, पण यां नी ते
पै
से घे याचेनाकारले . शेवट बु
वा बाहेर गे याचेपा न
ीद ु शा ी यां नी तेपैसेबु
वां
या नकळत यां या
करं ात ठे वले . बु
वा बाहेन येताच तेी द ु शा ी
यांना असेहणाले क ," आम या ीदे वांना आता
संह करावा असे वाटू लागलेआहे." हेऐकु न आप या
अपरो घडले या गो ीसुा जाण या या
ीशा ीबु वांया साम य ब ल ीद ु शा ी यांना फार
आ य वाटले .
अ कलकोटचेवामी समथ महाराज व य तच वत
वासु
दे
वानं
दसर वती वामी महाराज
ी क तु
रे
यांनी यती र प रया ा या वामी
महाराजांया च र ात एक व ां
त सांगतले
ला आहे
.
वासुदे
वानं
दसर वती वामी महाराज यां या व ात
एकदा अ कलकोटचेवामी समथ महाराज आले .
 यां
नी जेहा द भून
ंा वचारणा के
ली क , हे
कोण
आहे त? तेहा द भून
ंी उ र दलेक , ते
अ कलकोटचेवामी समथ महाराज असू न तेहणजे
माझाच द ावतार आहेत. हे
ल ात घे
ऊन तूयां या
दशनाला जा. अथात द भू ंया आ नेसुार
य तच वत वासु दे
वानं
दसर वती वामी महाराज
अ कलकोट या वाम या दशनाला गे लेव यां
चेमन
स झाले .
ीगुतो
भाव नमू ंीगुया पदासी । जे
आपदासी ह र दे
पदां
सी ।
दासीपरी ी न म या पदां
सी । यासी भजे
तो न मत
पदां
सी ॥ १ ॥
सतत वनतग य े ां अग य । सदय दयल य
ा थती यासी स य ।
समद वमद होती य सादे न हो ती । कु
ग त सु
गत
दे
ती या पदा हे
वनं
ती ॥ २ ॥
गुपदा वपदापहरा सदा । अभयदा भयदामयदारदा ।
 तवदा यमदा तव दा य दे
। अमददा गदहा न कु
दा य
दे
॥३॥
नम ते
भवारे
नम ते
शतारे
। नम ते
ऽघवै
रेश तेक
।
नम ते
खलारेवह तेदा े
। नम ते
ऽ रवै
रे
सम तेस े
॥४॥
गुपद मद वारी सव भे
दां
नवारी । गुपद गद वारी
सव खे
दांनवारी ।
सतत वनत होतां
वा र ज आपदां सी । सतत वनत
होऊं
आ ह ही या पदांसी ॥ ५ ॥
भाव पठ त जे
लोक ह गुतो पं
चक । तयां
होय ान
बर वासु
दे
व हणेवर ॥ ६ ॥
॥ इ त ी परमहं
स प र ाजकाचाय ीवासु
दे
वानं
द
सर वती वर चतंीगुतो ं सं
पण
ूम्॥
॥ ीगुचरणापणम तु
॥

प. पू
. ी वासुदे
वानं
दसर वती वामी महाराज यां
चा
हमालय या े तील संग
 ी वासुदे
वानं
दसर वती वामी महाराज हे पराकोट चे
द ोपासक आ ण द भ होते . यां
चेसं
पण
ूजीवन हे
द मय आ ण द आ त ेहोते . द महाराजांची आ ा
झा या शवाय ते कु ठलेही काय करत नसत आ ण यदा
कदा द ा े यांया आ च ें उ लंघन झालेच तर ता काळ
याची चती आ या शवाय राहत नसे . वामी महाराज
संपणूद मय होते . ही भ ची सग यात ेअव था
आहे जथे भ आ ण भगवं त ात काही अं तर राहत
नाही आ ण हणू नच वामी महाराज सा ात
द व पच आहे त. ी वासु दे
वानंदसर वती वामी
महाराजानी आसे तु हमाचल पायी वास के ला. हा
संपणू वास द महाराजां या आ न ेे
आ ण अ रशः
यां या सां
ग या माणे होत असे . ाच वासात वामी
महाराज यां या हमालयातील वा त ात असतानाचा
हा एक सं ग आहे .
प. पू
. ी वासु
दे
वानंदसर वती वामी महाराज एकदा
हमालया या एका तळा या काठाव न जात असताना
अचानक यां ना या अध बफा छा दत हमतळा या
थरावर कं पने आढळली ती पा न एका एक वामी
महाराज त ध झाले हळू हळू ती कंपने वाढत गेली
आ ण थो ाच वे ळात या अध बफा छा दत
जलाशयातू न एक स योगी वर आले आ ण वामी
महाराजांना पा न यांनी नम कार के ला आ ण भा य
केलेक आ ही अने काने क वषापासू न अग य अ या
ठकाणी बसू न तप या करीत आहोत तरी सृी म ये
होणारे बदल आ ण श ची उलाढाल आ हाला ात
आहे . तसेच क लयु गातील अवधू तां चेसा ात
अवतार व प आपण प. पू . वासुदेवानंदसर वती
वामी ा नावाने आसे तु हमाचल लोकोधाराथ यती
पात सं चार करीत आहात हे आ हाला अं तर ानाने
कळले आहे . अशा परमहंस च मय मू त चे दशन झाले
हेआम या तपचरणाचे फळ आहे . असेहणू न या
स यो याने पु
न वामी महाराजां ना वंदन केले
.
वामी महाराजांनी नारायण असा आशीवाद दला
आ ण ते योगी आप या तपः थानी तळा या आत पु हा
तप यत वलीन झाले आ ण वामी महाराज तथू न
नघून गे ले
.
ी प.प.वासु
दे
वानं
द सर वती वामी ीगुमहराजां
चा
श यप रवार
१ प. प. ी ानं
दसर वती (मोघे
) वामी, गाघाट
काशी
२ ी वनायक रामचंतथा प. प. ीपू
णानं
दसर वती
) वामी, आयनी - मे
(पडसे टे
३ ी नारायण ल मण तथा प. प. ी
नृ
सहानंदसर वती (द त) वामी, औरवाड
४ प. प. ी नारायणद ानं
दनं
दसर वती वामी,
नायकोटवाडी
५ ी पू
. वामनराव तथा बाबाजीमहाराज ाम थ,
लोधीखे
डा
६ ी व णू गो वद तथा प. प. ीआ मानं
दतीथ (मोघे
)
वामी, गढवाल, उ रकाशी
७ ी क याणभाई दे साई तथा प. प. ी
योगानं
दसर वती (गां
डा), वामी, गु
ज
ं
८ ी पू
. धु
ं
डीराजमहाराज कवी र, नृ
सहवाडी
९ ी पू
. यो गराज वामनराव द ा े
य गु
ळवणीमहाराज,
पु
णे
१० चारी, राजयोगी ीसीतारामबु
वा ट ये
, झरी
११ ी पू
. पां
डु
रं
ग व वळामे
तथा ीरं
गावधू
तमहाराज,
नारेर
१२ ी पू
मातड शं
जोशी तथा नानामहाराज तराणे
कर,
इ दौर
१३ ी ह. भ. प. व णु
बव
ुा कृ
पटवधन मौजे
पो हडी
खु
१४ ी पू
.गणे
शपं
त ं
सातवळे
कर, कोलगाव
१५ ी पू
. गोपाळबु
वा राजा य , (पं
डत) सोलगाव
१६ . यो गवर ीनरहरी वा दवाण तथा द महाराज
अ े
कर, आ ा
१७ ी पू
.गो वदमहाराज पं
डत, स ी
१८ ी शं
कर शा ी कु लकण तथा प. प. ी जगदगु
शं
कराचाय वामी, शरोळकर
१९ ी पू.कृणाजी सखाराम तथा प. प. ी शवानं
द
(ट ये
) वामी, पां
गरे
२० ी.पू
.सखाराम रामचंतथा प. प. ी
के
शवानं
दसर वती (तां
ब)ेवामी, इ दौर
२१ ी पू
. वामनराव व णू
तथा काकामहाराज
खानोलकर,साळगाव
२२ ी पू . नळकंठ अनं
त तथा भाऊमहाराज करं
द कर,
बोरीवली – खोपोली.
नमदा माता व थोरलेवामी महाराज, शके
१८१८
(ई.स. १८९६) मधील एक संग
हावतात गंगातीर ीवासु दे
वानंद सर वती वामी
महाराजांचा मुकाम होता. महाराजांनी आप या
तीरावरही यावेअस नमदा नद ला वाटू न तन
महाराजांना ां त दे
ऊन आपली इ छा कळवली. पण
तकडे महाराजांनी ल दले नाही. पु
ढे एकाएक असा
चम कार घडला क , एका ा हणा या अं गावर फोड
झाले होतेव तो फार गां
जला होता. याला कोणीतरी
सां
गीतले क तू महाराजां
या पायां
चे तीथ घेतलेतर
तु
झा रोग बरा होईल. तो ा हण सं धीची वाट पा ं
लागला.
एकेदवश महाराज ल ह यास मां डी उपडी क न
बसले होते. या वे
ळ यां चे पाय माग होते. ा हणान
ती संधी साधून पाठ मागे जाऊन महाराजां या पायां
वर
पाणी घातल व यां ना शवू न तेसव तीथजल गोळा
क न पऊन टाकले व अंगाला लावले . महाराजांनी
एकदम मागे वळून असे कर याचे कारण या
ा हणाला वचारले , तेहा याने ाध या प रहाथ
एका या सां ग याव न आपण असे केले आहे , असे
सां
गनूअपराधाची मा मा गतली. महाराज लगे च
उठून गंगवेर जाऊन नान क न आले पण यां या
च ास समाधान वाटे ना. रा ी व ांत एक चां डाळ ण
महाराजां ना शवली. यां नी लगे च उठून देवाचेयान
केले. सकाळ उठू न पहातात त सव अं गभर फोड
उठले आहे त. या रा ी ृां त झाला क 'अनअ धकारी
माणसाला पायाच तीथ द यामु ळेहा ास भोगावा
लागला. तथा प हे कृय बु पू वक घडले ल नाह .
क रतां तीन दवस नमदे चेनान केयावर शरीर पू ववत्
चां
गले होईल"
या माणे
गं
गच
ेी अनुा घे
ऊन महाराज कनारी
येयाक रतां हावता न नघाले . महाराज नमदातीर
ने
मावर येथ येऊन प चलेव नमदामातेची
नम कारपू वक ाथना के ली क 'मा या थो ा
अपराधाब ल के वढ ही कडक श ा के ली?
मा या शवाय तुझ मह व वाढ वणारा सरा कोणी
नाही काय?' अशी ाथना क न तथे मुकाम केला.
तीन दवसां त नमदामातेया नानान तो व फोटक रोग
बरा झाला. यावेळ नमदालहरी हणू न नमदेची तु
ती
केली.
ने
मावर हे
नमदे
चेनाभी ना भ थान असू
न ते
थेस ेर
हणू
न स दे व थान आहे .
सं
दभ थं: ी गुदेव च र , व ावाच पती, ी
द ा य कवी र शा ी
ीवासु
दे
वानं
द सर वती टबेवामी महाराज वास,
अ तुअनु भव
खरेरा न ी वामीमहाराज काशी या वाटे ला लागले
.
ये
थनूकाशीला जा याचा माग अ तशय खडतर होता.
दोन-तीन दवसांची वाट होती व तीही जं
गलातू
न जात
होती. ापदां
ची भीतीही होती. यामुळे सव मं
डळ नी
 ी वामीमहाराजां
ना असा आ ह केला क ," रे
वे
झा यापासून या पायवाटे
नेकोणीही वास करीत नाही.
वाटेत घनघोर जंगल असून ते
थेह पशु ं
चा ासही
होतो. शवाय वासात दोन-तीन दवस एकही गाव
लागत नाही. तरी आपण पायवाटेनेवास न करता
रे वे
नच
े वास करावा."
खरे यातील सव मं डळ नी असा म ेानेआ ह के ला
असला तरी या सवाना ी वामीमहाराज असेहणाले
क ," आतापयतचा वास ीद महाराजां या आ न ेे
पायीच झाला आहे . यापु
ढे
ही तो पायीच होईल.
स याशां नी वाहनातून वास क नये अशी शा ा ा
आहे . यापुढे ीद भू ंया इ छेला ये
ईल तसे च घडे ल."
असे सव मं डळ ना सांगनू यांनी आपला पु ढ ल वास
पायवाटे नेसुके ला.काशीची वाट बकट होती, पण
ी वामीमहाराजांना याचे काय? यां नी भगवान
ीद ा े याचेमरण करीत आपला माग मण
कर यास सुवात के ली होती. वाटे
त घोर अर य
लागले , पण ी वामीमहाराजां ना भीती कशाची आ ण
कोणाची? सव व ाशी एक प झाले या, यां
ना अर य
काय आ ण व ती असलेलेगाव काय? यां
या ले
खी
दो ही परमेराचीच पे
होती.
आप या भ ाची काळजी भ व सल भू ला होती.
यावेळ अर यातू न वास करीत असताना एक भ ल
ी वामीमहाराजांसमोर आला आ ण नम कार क न
कोठपयत वास करणार अशी याने चौकशी के ली.
आपण काशीला जावयाला नघालो आहोत, असे
ी वामीमहाराजांनी याला सांगताच तो भ ल यां ना
असेहणाला क ," वामीमहाराज! काशी ये थनूफार
र आहे . कमीतकमी तीनचार दवस तरी तु हाला हे
अर य तु डवीत जावे लागे
ल. मा या मागु
न या. मी
तु हाला अगद जवळची वाट दाख वतो. मा या
पाठ मागून या हणजे झाले." असेहणून तो भ ल
पु
ढे चालू लागला व ी वामीमहाराज या या
पाठ मागून चालू लागले. दोनतीन तास या
भ लाबरोबर चालू न गेयावर एक लहानशी टे कडी
उत न ते दोघे खाली आले . ते
थन
ूसमोर दसणा या
गावाकडे बोट दाखवून तो भ ल यां ना असेहणाला
क ," या समोर दसणा या गावात गे यावर ते
थनूजो
र ता पु
ढेजातो तो सरळ काशीला जातो. "असेहणू न
तो भ ल मागे वळलाव अर यात दसे नासा झाला.
ी वामीमहाराज पु
ढे चालूलागलेव या गावात आले .
तेथेआ यावर यां ना असे कळले क , तीन चार
दवसांची वाट आपण काही घटकां म ये च चालून आलो
आहोत. ते हा यां
ना भू च
ंी अत य लीला व याचे
कौतुक पा न याचे फार आ य वाटले . तो भ ल
हणजे य ीद महाराजच असावे त असेयां ना
खा ीने वाटले. भूच
ंी माया एवढ अग य असते क,
य आप या लाड या भ ालाही ते आपणा
वतःची ओळख पटू दे
त नाहीत.
ी टे
ब वामी महाराज व वै
नगं
गा
वदभातील प ावती/पवनी नावाचेाचीन नगर
वै
नगं
गा आहे . इथ म य दे शातील सवनी येथेउगम
पावले
ली ही नद द णवा हनी आहे . पवनीस ती
पू
ववा हनी होवुन वाहतेहणु न मो धा मक मह व
आलेल हजारो वषापासु नच ह , बो ध मयासाठ .
एकोणीसावे शतकातील कथा. गावात एक वामी आले .
पू
ववा हनी वै
नगं गा अन, गावातील तीन शतका यांवर
असले ली सुद
ंर थाप याची वे गवेगळ मं दरे. बघताच
याना स से वाटले. अन यां नी ठरवले "रहावे इथे
",
मुकाम पडला मग यां चा. वै
नगंगा तीरावरील
वै
जेराचे मंदर. वयं भूअन जागृ त होते. यासमोर
घाट होता. या ठकाणी एक थान होते . तथे बे
लपान
वा हलेतर ते बरोबर बुडेतथे . या थळ सारे तो
चम कार वह तेा य क क न पहात. या
वै
जेरा या मं दरात ते उतरले.
अप र चत होतेते
इथे. कोणीही ओळ खचे न हते
.
अ ल तपणे वागत गावकरी. नम ही व अ ल त ते
.
यां
ना याचेकाहीही वाटत न हते
. रोजचेकम
शां
त च ानेचालुहोतेयांच.े
एकेदवशी वाम नी पा यात पाय घातले . बर वाटल
यां
ना. गारे
गार पाणी. अन ध ुा तृ
षा शांत झा या
सारखी वाटली. सलग उपवास घडले ला होता दोनतीन
दवस. आजचा चौथा दवस. "ई री मज " यां नी
वचार के ला. द गुरो हणत ते बाहे
र आले . अन ते
भ ा मागावयास गे ले . यां
ची महती कोणी जानत
न हते. अन नमळ, नम ही, न ा य, असे ते
कोणासही सां
गत न हते
. न वळ शां
त रहात, शां
तमु
त.
आजही ते एका घरासमोर उभे रा हले
. भ ा मागताना
रोज या सारखच हडीस फडीस के ल गेल यांना. अन
आतु न एक ी बाहे र आली जलपा घे वनु. कोण आले
यां
ना ावयास. माहे री आले ली मुलगी होती ती. बाहे
र
आली, कोण आले ते पाहवयास. अन तनेवाम ना
ओळखले हे
. "इथे कसे ?" आ य च कत ती ! "अरे
दे
वा!" मनातच बोलली ती. "अ या हावत पा हलेक
ां
ना आपण !" ती पु टपुटली, अन वाम ना आत यान !
बोलली. अन वडीलां कडे पहात हणाली, "अ णा, हे
थोर वामी." अन तने बस यास पाट दला, पाय धु तले ,
धाचा मोठा पतळ पे ला समोर आणु न ठेवला. अन
नेहादराने बोलली, " या न गोरस!" तचे अग यशील
वागणे पा न तेस झाले . "सुखी रहा बाळ"
आश वाद दधला.
अन वामी नजरेसमो न हटताच तने वडीलांना "काय
हे
वागणेतु
मचे? बरोबर नाही बरे! मो ेवामी ते !
ावत पा हलेन मी. यां
चा स मान करणे सोडु न
अपमान कसा करता बरे?" यांचा झाले ला मान स मान
पा हले
ले
सारे
काही तने
वणन क न सां
गीतले
..
अन अ णा तफ सारृ या गावास कळले . शड शडीत
दसणारे , रागीट वाटणारे, तरी मेळ असणारे ,क र
धमाचरण करणारे , शु तपाचरणी, कत पताका
स , एकटे च वैजेरास राहणारे , मो ेवामी
चातु
मास कर यासाठ गावात आले लेत. हेी टबे
वामी महाराज मु ळ कोकणातील माणगावचे . आपला
ते
रावा चातुमास करावयास पवनीस आले ले. पण
आरंभी उपेा अन अपमानास सामोरे जावे लागले . मग
मा कौतु काने डो यावर घे तले. संयाशी जणां ना दोन
तीन दवसां शवाय कु ठे
ही मुकाम करणे मना, व य.
चालत पावसा यात जाणार कसे अन कु ठे? हणु न
केले
ली ही धमसोय. सं याशी जणां चा चातु मास दोन
म ह यां
चा. आषाढ ते भा पद पो णमा पयत. अन
जवळ नद असावा हा सं केत. मुयसा नद नाले ओढे
वाहत असले ले
, चं ड पाऊस हणु न दोन म हने
मुकाम करावयाची सोय धमा न ेे
झाले ली. मग
एखा ा मं दरात, धमशाळे त कुट त, झोपडीत मुकाम
करावा. धमचचा धमगो ी करा ा कतनेवचने ,
उपासना, आराधना करावी. लोकां स उपदेश ावा,
धमाचरण शकवावे , माग वाही करवु न ावे. हा असा
चातु
मास साजरा करीत असत. पु राण, वचने , कतने,
य याग वामीपा पु जा, सवा ण पुजन, चोळ बां गडी
नववार दे
वनु ा णपु जन, अ दान, हे व थत
केया गेले
, पवनीत वामी यां दे
खरेखीखाली.
वामी कत कठोर धमाचरणी |
पण जनां
साठ दयाळू
मायाळु
||
भासता उ पण मउ मवाळसे
|
शां
तमु
त म
ेळु
भ तपाळु
||
१९०९ मधे हा चातु
मास अ धकमास आ याने पवनीत
तीन म हनेके
ला गेला. ी दशपुे ां च व ल
मणी मंदर होत ते. दवसभर तथ या
बराखाली बसत अन रा ो मं दरात वा त ास
असत. पवनीत द मं दर न हतेहणु न यांनी वह ते
द यंतयार करवु न दले . यावर द मं दर
उभार यास सांगीतले. १९०९ मधली थापना
मंदरातील पं
चधातु या द गुमु त ची ती चोरी गे
ली.
मग १९७८ मधेसं
गमवराची मु
त बसव यात आली.
हची उपासना व रत फळतेअसा द ोपासकां
चा
अनुभव !
या वेळ या पाटावर बसु न तेसांगत, अनुानास
बसत तो प व पाट आजही सुथतीत आहे . अन
भा वक जन तो पहावयास लां बलाब नी ये
ताती.
अजु नही तेथल द मं दर प रसरातील पान
खडक या वै नगं
गा घाटावर तेनानास जात. अजु नह
सुथ तत आहे हा घाट. वा त ात असताना सु द
ंरसे
असे . वै
या तौ म यांनी रचलेले.
द ोपासने
वर वामीन काय काय लहले लेते
तुहां
आ हास ठावुके
. पण मी यां
ना लहानपणापासून
ओळखते पद वालेवामी महाराज हणु न. नुत
पद श दो चार केला क वाम ची ती आत
भावाकु
ल सुद
ंरखाशी द पद डो यासमोर ये तात.
अन रचलेली असंय सं कृ
त/मराठ तुती ौ म
गु
णगुणावीशी वाटणारी.
वामीचांावण व पं
चमी शके १७७६ मंजे१३-१-८-
१८५४ मधेज म झाले
ला. माणगावी कोकणात बडोदा
जवळ ग डेरला ते २४-६-१९१४ ला समा ध त झाले
.
अन प न या मृयुनतंर चौदा ा दवशी
ऊ ज य न या नारायणानंद सर वती वाम कडुन
सं
याश द ा घे
तली.
वाम नी भारतभर मण के ले
. आनेकां चे
ऐ हक अन
पारलौ कक हत के ले. नद कनारी अठरा चातु
मास
केले
. भरभ कम उं दड लखाण के ले. द गुमुत
बोलतसेां याशी. व न जसा आदे श/आ ा ये ई तसे
तेवागत.
पू
ववा हनी वै
नगं
गे
प व ा तु
।
वदभातली मुय स रता तु
।।
क ी इ तहास जलीजपला ।
भावबळे
नमन माते
तु
जला ।।
या वैनगंगस
े, वेा, वे णा अशीही नाव बर का तची
जलदे स काय मागावे ? य द ावतार असले याच
वामीपाय लागले तु या जलास. आधीच प व स रता
हणु न नावलौ कक तु झा पसरलासे. यात वामीचां
सहवास घडलासे . .आ ही येवु
तर तु या पुयपावन
जलानेकर प व आ हांस गे
. मनोमा ल य जावो नघुन.
व छ कर ज मोज मीची आ यावरची धु ळ काढुन.
अन ी वासुदे
वानं
द वामी महाराजां
स काय मागावे
? हे
टे
ब वामी ा या आ दगुरोची द गुची न वाथ भ .
अन कठोर तपाचरण कर याची श . आन
धममागावर चाल याची यु .
तव प द नमवु
माथां
, तु
हास दडं
वत. द ावतारी वामी,
वार नमन.
आ दगुस द गुस तनु
मनु
आ मना दयु
दं
डवत !
ज म प का स गुबदलू
शकतात
गुसा यात असणा या श याची प का कतीही
वाईट असूा. जर श याने गुसेवा ही ई रसे
वा
समजू न केली तर गुं
चेया या प के वर नयंण
राहते
. सामा य मनुय कवा यो तषी यात बदल क
शकत नाही. द अवतार वासु देवानं
द सर वती टबे
वाम या बाबतीत घडलेली ही स य घटना आहे . एका
ीचा मु
लगा खू प आजारी पडला. ती एका
यो तषाकडे गे
ली असता यानेमुला या प केत
 यावे
ळ मृ यू
योग अस याचे सांगतले . ती बाई रडत
टबेवाम कडे गेली. वाम नी प का पा हली. व वतः
प के तील हां ची थाने बदलून नवी प का मां डली.
यांया या कृ
तीनेमुलाचा मृ
यूयोग टळला.
जसेाय हरला गाडी कु ठे
ही थां
बवता येत.ेकारण
केवर याचे नयंण असते . पण वाशाचे ते
नसते .
तसेच या स गु ंया श चे आहे . हणून गु ं
चा
अ धकार आ ण आधार ई रापेा मोठा असतो.
श याने गुंना केहाही कोठूनही हाक मारली तरी गु
या या मदतीला धावू
न जाणारच. पण आप या हाके त
ती दा, ती आतता असली पा हजे !
गुकृ
पा ह के
वलम्
! श य परम मं
गलम्
!
ीवासु
दे
वानं
द सर वती टबेवामी महाराज व
द महाराजां
चंसा न य
खरेरा न ी वामीमहाराज काशी या वाटे ला लागले
.
ये
थनूकाशीला जा याचा माग अ तशय खडतर होता.
दोन-तीन दवसांची वाट होती व तीही जं
गलातू
न जात
होती. ापदां
ची भीतीही होती. यामुळे सव मं
डळ नी
 ी वामीमहाराजां
ना असा आ ह केला क ," रे
वे
झा यापासून या पायवाटे
नेकोणीही वास करीत नाही.
वाटेत घनघोर जंगल असून ते
थेह पशु ं
चा ासही
होतो. शवाय वासात दोन-तीन दवस एकही गाव
लागत नाही. तरी आपण पायवाटेनेवास न करता
रे वे
नच
े वास करावा."
खरे यातील सव मं डळ नी असा म ेानेआ ह के ला
असला तरी या सवाना ी वामीमहाराज असेहणाले
क ," आतापयतचा वास ीद महाराजां या आ न ेे
पायीच झाला आहे . यापु
ढे
ही तो पायीच होईल.
स याशां नी वाहनातून वास क नये अशी शा ा ा
आहे . यापुढे ीद भू ंया इ छेला ये
ईल तसे च घडे ल."
असे सव मं डळ ना सांगनू यांनी आपला पु ढ ल वास
पायवाटे नेसुके ला. काशीची वाट बकट होती, पण
ी वामीमहाराजांना याचे काय? यां नी भगवान
ीद ा े याचेमरण करीत आपला माग मण
कर यास सुवात के ली होती. वाटे
त घोर अर य
लागले , पण ी वामीमहाराजां ना भीती कशाची आ ण
कोणाची? सव व ाशी एक प झाले या, यां
ना अर य
काय आ ण व ती असलेलेगाव काय? यां
या ले
खी
दो ही परमेराचीच पे
होती.
आप या भ ाची काळजी भ व सल भू ला होती.
यावेळ अर यातू न वास करीत असताना एक भ ल
ी वामीमहाराजांसमोर आला आ ण नम कार क न
कोठपयत वास करणार अशी याने चौकशी के ली.
आपण काशीला जावयाला नघालो आहोत, असे
ी वामीमहाराजांनी याला सांगताच तो भ ल यां ना
असेहणाला क ," वामीमहाराज! काशी ये थनूफार
र आहे . कमीतकमी तीनचार दवस तरी तु हाला हे
अर य तु डवीत जावे लागे
ल. मा या मागु
न या. मी
तु हाला अगद जवळची वाट दाख वतो. मा या
पाठ मागून या हणजे झाले." असेहणून तो भ ल
पु
ढे चालू लागला व ी वामीमहाराज या या
पाठ मागून चालू लागले. दोनतीन तास या
भ लाबरोबर चालू न गेयावर एक लहानशी टे कडी
उत न ते दोघे खाली आले . ते
थन
ूसमोर दसणा या
गावाकडे बोट दाखवून तो भ ल यां ना असेहणाला
क ," या समोर दसणा या गावात गे यावर ते
थनूजो
र ता पु
ढेजातो तो सरळ काशीला जातो." असेहणू न
तो भ ल मागे वळलाव अर यात दसे नासा झाला.
ी वामीमहाराज पु
ढे चालूलागलेव या गावात आले .
तेथेआ यावर यां ना असे कळले क , तीन चार
दवसांची वाट आपण काही घटकां म ये च चालून आलो
आहोत. ते हा यां
ना भू च
ंी अत य लीला व याचे
कौतुक पा न याचे फार आ य वाटले . तो भ ल
हणजे य ीद महाराजच असावे त असेयां ना
खा ीने वाटले. भूच
ंी माया एवढ अग य असते क,
य आप या लाड या भ ालाही ते आपणा
वतःची ओळख पटू दे
त नाहीत.
( द महाराज सं
के
त थळ )
----------------------------------
सं
कलन :- अशोककाका कु
लकण
९०९६३४२४५१