RICHARD ABORDO PANES, LPT

Instruktor

1
 TUNGKOL SA MODYUL

Ang Pilipinas ay mayaman sa iba’t ibang anyo ng

panitikang naglalarawan sa kulturang Pilipino. Sa modyul
na ito, makikilala mo ang ilan sa mga katutubong
panitikan sa Pilipinas na nasusulat sa Pilipino. Ilalarawan
dito ang mga tanyag na halimbawa ng kwentong-bayan,
maikling kwento o katha, sanaysay, tula, dula, nobela, at
iba pa.
Isa-isang ilalahad sa modyul na ito ang iba’t ibang
anyo ng panitikang Pilipino. Sa pamamagitan ng
pagpaparinig ng mga akdang binibigyang-buhay sa iskrip
na panradyo, malilinang ang iyong kakayahan sa
pakikinig. Sa pamamagitan din ng pagbibigay ng
pagkakataon sa iyo na basahin ang isang uri ng panitikan,
masasagot mo ang mga katanungan ukol dito.
Ito ang mga sumusunod na mga paksang tatalakayin sa asignaturang ito:
Aralin 1: Panimula
Aralin 2: Panitikan sa Matandang Panahon o Panitikan Bago Dumating ang mga Kastila
( Bago Mag-Ika-16 na Siglo )
Aralin 3: Panitikan sa Panahon ng mga Kastila (1565-1898 )
Aralin 4: Panitikan sa Panahon ng Propaganda at Himagsikan o Pambansang Pagkamulat
( 1872-1898 )
Aralin 5: Panitikan sa Panahon ng Amerikano ( 1899-1941 )
Aralin 6: Panitikan sa Panahon ng Hapon ( 1942-1945 )
Aralin 7: Panitikan sa Panahon ng Bagong Kalayaan ( Simula 1946 )
Aralin 8: Ang Panitikan sa Panahon ng Aktibismo ( Dekada ’70 )
Aralin 9: Panitikan sa Panahon ng Bagong Lipunan ( 1972-1986 )
Aralin 10: Panitikan sa Panahon ng Bagong Demokrasya ( Simula 1986 )
Aralin 11: Panitikan ng Iba’t Ibang Rehiyon

I. INTRODUKSYON

Sa kabanatang ito, mabibigyan ng kahulugan ang panitikan at ang ang

kahalagahan ng panitikan bilang bahagi ng kurso, at mga uri ng
panitikan.Napakahalaga ng papel na ginagampanan ng panitikan sa pang-araw-
araw na pamumuhay ng bawat tao. Hindi maikukubli ang mga aral na makukuha
rito at ang aliw na dulot ng panitikan.
Dito matutuklasan ang yaman ng Pilipinas kapag panitikan ang pag-
uusapan. Bilang isang mag-aaral, nararapat na maikintal sa isipan ang lahat ng
kaalaman na makuha rito at isapuso.
Sa kasalukuyang kaayusang pang-edukasyon, partikular sa antas-kolehiyo,
ang pag-aaral ng literatura ay nakabatay sa dalawang aspeto: kognitibo at kultural,
bukod sa iba pa. Lunsaran ang literatura ng pagpapaunlad ng mga kasanayang
kognitibo o pampag-iisip ng mga mag-aaral. Bukod dito, kasangkapan din ito,
partikular ang pag-aaral ng ating sariling panitikan.
Ayon sa maraming eksperto, may malaking kaugnayan dito ang paraan ng
pagtuturo – pag-aaral ng literature sa mga paaralan. Tanggapin man natin o hindi,
ang kawalan ng interes ng mga kabataan sa pagbabasa at ang mababaw na
pagsusuri ng mga akda ay maaaring maisisi sa mga guro ng larangang ito.
Nakasaad sa konstitusyon ng Pilipinas Artikulo XIV sek. 15, “Dapat
tangkilikin ng Estado ang mga sining at panitikan.Dapat pangalagaan, itaguyod, at
ipalaganap ng estado ang pamanang historical, kultural, ang mga likha at mga
kayamanang batis autistiko ng bansa.”

2
 II. GAWAIN NG KURSO ( TALAKAYAN AT MGA GAWAING INIHANDA )

A. PAGBABASA

Ano ang Panitikang Filipino?

Ang panitikan ay nagsasabi o nagpapahayag ng mga kaisipan, mga damdamin, mga

karanasan, hangarin at diwa ng mga tao. At ito rin ang pinakapayak na paglalarawan lalo na sa
pagsulat ng tuwiran o tuluyan at patula. Ang salitang panitikan ay nanggaling sa salitang
"pang-titik-an" na kung saan ang unlaping "pang" ay ginamit at hulaping "an". At sa salitang
"titik" naman ay nangunguhulugang literatura (literature), na ang literatura ay galing sa Latin
na litterana nangunguhulugang titik.
Nagsasalaysay din ito sa pamahalaan, lipunan at mga pananampatalaya at mga
karanasang may kaugnay ng iba’t ibang uri ng damdamin tulad ng pag-ibig, kaligayahan,
kalungkutan, pag-asa, pagkapoot, paghihiganti, pagkasuklam, sindak at pangamba. (
http://panitika.blogspot.com/2013/02/panitikang-pilipino.html )
Ayon naman kay Lalic ( 2004 ), ang panitikang Pilipino ay pahayag na pasalita o
pasulat ng mga damdaming tungkol sa pamumuhay, pag-uugaling panlipunan, paniniwalang
pampulitika, at pananampalaytayang niyakap ng mga Pilipino.
Ang panitikan ng isang lahi ay ulat na nagpapakilala ng pagkukuro at mga damdamin
ng lahi nito. Sa panitikan ng isang bansa mababakas ang mga kaisipan at mga bagay na
nilulunggati, kinahuhumalingan o kinasusuklaman ng lahi nito. Ang pagbabago sa kabuhayan
ng isang bansa ay nakaiimpluwensiya sa panitikan nito.
Ang tunay na panitikan ay isang matapat na paglalarawan ng buhay na isinasagawa sa
paraang makasining. Ito ay maayos na pagtutugma-tugma ng mga karanasan ng tao, alinsunod
sa ninanais na paraan ng pagpapahayag. Ang panitikan, ayon kay Long ( 1917 ), ay nasusulat
na tala ng pinakamabubuting kaisipan at damdamin ng tao. Ayon naman kay Dr. Rufino
Alejandro ( 1949 ) ang panitikan ay katuturang bungang-isip na isinatitik.

Kahulugan ng Panitikan ayon sa iba’t-ibang Awtoridad

(http://thenzai.blogspot.com/2009/06/ibat.html )

1. Honorio Azarias
 nagpapahayag ng damdamin hinggil sa mga bagay-bagay sa daigdig sa pamumuhay sa
lipunan at sa pamahalaan at sa kaugnayan ng kaluluwa sa bathalang lumikha.

2. Webster
 anumang bagay raw na naisasatik basta may kaugnayan sa pag-iisip at damdamin ng
tao maging ito'y totoo, kathang isip o bungang tulog lamang ay maaring tawaging
panitikan.

3. Maria Ramos
 kasaysayan ng kaluluwa ng mga mamamayan.Nasasalamin ang mga layunin,
damdamin, panaginip, pag-asa, hinaing at guni-guni ng mga mamamayan na nasusulat
o binabanggit sa maganda, makulay, makahulugan, matalinghaga at masining na mga
pahayag; lumilinang ng nasyonalismo, nag-iingat ng karanasan , tradisyon, at
kagandahan ng kultura

4. Atienza, Ramos, Zalazar at Nozal na "Panitikang Pilipino"

 ang tunay na panitikan ay walang kamatayan nagpapahayag ng damdamin ng tao blang
ganti niya sa kanyang pang-araw-araw na pagsusumikap upang mabuhay at lumigaya
sa kanyang kapaligiran.

5. Arrogante ( 1983 ) (https://lakbaysapanitikan.wordpress.com/about/ )

 isang talaan ng buhay ang panitikan kung saan nagsisiwalat ang isang tao ng mga
bagay na kaugnay ng napupuna niyang kulay ng buhay at buhay sa kanyang daigdig na

3
 kinabibilangan. Ginagawa ito ng isang tao sa pamamagitan ng malikhain pamamaraan.

6. Salazar ( 1995 ) (https://lakbaysapanitikan.wordpress.com/about/ )

 ang panitikan bilang isang lakas na nagpapagalaw sa lipunan. Dinagdag pa niyang isa
itong kasangkapang makapangyarihan na maaaring magpalaya sa isang ideyang
nagpupumiglas upang makawala. Para sa kanya, isa rin itong kakaibang karanasang
pantaong natatangi sa sangkatauhan.

MGA URI NG PANITIKAN

1. Panggawaing Panitikan
 Ang layunin ng panggawaing panitikan ay mapalaganap ang kaalamannkol sa gayo't
ganitong uri ng gawain at karunungan.
2. Masining na Panitikan
 Ang ating bait, higit kaysa ating damdamin, ang tinatawag na masining na panitikan.
Ang masining na panitikan ay may kambal na layunin a. pukawin ang guniguni't
gisingin ang damdamjn; at b. magturo o maghikayat,
3. Malikhaing Panitikan
 Ang layunin naman ng malikhaing panitikan ay tahasang pukawin ang ating guniguni
at damdamin na nakakakita ng saya sa isang paraluman (ideal). Ito binansagang gayon
sapagkat:
a. Ang paksa ay hindi na isang hubad na pangyayari, kundi pangyayaring
binigyang-kulay
ng isang maalab na damdamin at muling hinubog guniguni ng kumatha.
b. Nauugnay ito hindi lamang sa sarili nating kapakanan o damdamin; iyon
ang pangitain
ukol sa kahulugan ng buhay para sa puso ng lahat ng tao sa lahat ng
panahon.
c. Sinisikap nitong pukawin sa atin ang guniguning ito at sa gayong paraa’y
gisingin sa ating mga puso ang damdaming nag-uudyok dito upang
lumikha at maghandog sa mambabasa.
d. Ang pamamaraan at ang diwang nilalaman ay nagdudulot ng isang
kagalakang nagtataas
sa ating kalagayan sa buhay.

Ang bisa ng panitikan ay nanggaling sa kalawakan ng diwa nito. Tunay ngang ito’y
nagsasalita sa pamamagitan ng nilimbag na dahoon, gaya rin naman na ang mga pintura ay
nagsasalita sa pamamagitan ng gramatika ng mga kulay, liwanag, at anino. Subalit ang mga
salitang nalimbag ay isa lamang kasangkapan. Ang matatag na kaisipan, ang marahas na
damdamin ng puso, ang pag-ibig, ang kalungkutan, lumbay, galak, pakikiramay, paghihiganti,
paninibugho, at ang matatamis at masasaklap na karanasan ng kaluluwa ang lahat ng ito ay
natititik sa panitikan ng isang bansa.

ANG DAHILAN KUNG BAKIT MAHALAGA ANG PAG-AARAL NG ATING

SARILING PANITIKAN

1. Malalaman ng mga tao ang kanilang kalinangan at kasaysayan.

2. Mababatid nila ang kalakasan o kahinaan ng kanilang paniniwala at pag- uugali.
3. Magiging matatag at matibay ang kanilang pagkalahi.
4. Makikilala ang mga kapintasan at kagalingang pampanitikan upang lalong
mapayabong.
5. Magkakaroon ng pagmamalasakit sa ating sariling panitikan.

4
 MGA PARAAN AT HANGARIN NG PANITIKAN

Maging tuluyan o patula man, ang apat na paraan ng pagpapahayag ay ayon sa hinihingi
ng hangarin:

1. Paglalahad- kung nais magpaliwanag.

2. Paglalarawan- kung nais magpahiwatig ng hitsura, anyo, lagay, hugis, kulay, at iba pa.
3. Pagsasalaysay- kung nais magpakita ng pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari.
4. Pangangatwiran-kung nais magpaniwala, manghikayat, o mag-paganap.

MGA KALAGAYANG NAKAPANGYAYARI SA PANITIKAN

1. Klima – may kinalaman sa pag-iisip at pag-uugali ng tao.

2. Gawaing Pang-araw-araw – ang hanapbuhay at mga tungkulin ng karaniwang tao ay
nagpapasok ng mga salita at kakanyahan ng pagkukuro sa wika at panitikan ng isang
lahi o bansa.
3. Kinatitirahan- ang kinatitirhang pook ng isang lahi ay nagtatakda sa hilig at takbo ng
talasalitaan at himig ng tayutay ng panitikan.
4. Lipunan at Pulitika – mga ugaling panlipunan at mga simulating pampulitika at
pamahalaang nagdadala ng kahilingan at kabihasnang napapasama sa panitikan ng
isang bansa.
5. Relihiyon at Edukasyon- ang tayog, lalim, at lawak ng isang panitikan ay nakukuha rin
sa pananampalatayang dala ng relihiyon at sa kabihasnan at kalinangang naituturo ng
pilosopiya ng edukasyon ng bansa.

DALAWANG ANYO NG PANITIKAN (https://brainly.ph/question/566031 )

1. Mga Tula (poetry) - may mga naratibo't lirikal at maingat ang pagsukat at tugma sa
mga ito. Ito ay nabubuo sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng maaanyong salita o
mga mga retorika sa mga taludtod na may mga sukat o bilang ng mga pantig at
pagtutugma sa bawat saknong. Kabilang dito ang mga tulang liriko, tulang pasalaysay,
at tulang pangtanghalan.

2. Mga Tuluyan o Prosa (Prose) - mga lipon ng mga salita't pangungusap na may mga
kwento at aral. Ito ay nabubuo sa pamamagitan naman ng malayang pagsasama-sama
ng mga salita sa mga pangungusap at pagtatalata. Hindi limitado o kaya ay pigil ang
mga paggamit ng mga pangungusap. Kabilang ang mga maikling kwento, nobela, dula,
alamat, pabula, talambuhay, sanaysay, balita at editorial sa mga tuluyan o prosa. Sa
madaling sabi, ang mga prosa ay mga lipon ng mga salita't pangungusap na may mga
kwento at aral. Kung tutuusin, ang mga akdang pampanitikan ay kalimitang mga prosa.
Maluwang na pagsasama-sama ng mga salita sa loob ng pangungusap. Ito ay nasusulat
sa karaniwang takbo ng pangungusap o pagpapahayag.

HALIMBAWA NG TULUYAN O PROSA

(https://www.academia.edu/36790153/Ang_dalawang_uri_o_anyo_ng_Panitikan_ay_ang
_tinatawag_na_Tuluyan_at_Prosa )

a. Alamat – isang uri ng panitikan na nagkukuwento tungkol sa mga pinagmulan ng mga

bagay-bagay sa daigdig. Karaniwang nagsasalaysay ang mga ito ng mga pangyayari hinggil sa
tunay na mga tao at pook, at mayroong pinagbatayan sa kasaysayan. Kaugnay ang alamat ng
mga mito at kuwentong-bayan. 10

Pinakasikat na Alamat sa Pilipinas

(https://pinoycollection.com/alamat-halimbawa/ )
1. Alamat ng Pinya

5
 2. Alamat ng Pilipinas
3. Alamat ng Saging
4. Alamat ng Ampalaya
5. Alamat ng Mangga
6. Alamat ng Sampaguita
7. Alamat ng Lansones
8. Alamat ng Rosas
9. Alamat ng Bayabas
10. Alamat ng Butiki

b. Anekdota – isang uri ng akdang tuluyan na tumatalakay sa kakaiba o kakatwang

pangyayaring naganap sa buhay ng isang kilala, sikat o tanyag na tao. Ito ay may dalawang
uri: kata-kata at hango sa totoong buhay. Ito rin ang mga ginagawa ng mga pagpapaliwanag sa
mga ginagawa ng mga tao. Isa sa sikat na anekdota ay ang anekdota ng ating bayani na si Jose
Rizal tungkol sa kanyang tsinelas. Kung maaalala, inilihad ni Rizal sa anekdotang ito na
noong tinangay ng tubig ang kanyang isang tsinelas habang nakasakay sa bangka ay itinapon
na lang din niya ang isa pa upang magamit ito ng kung sino man ang makakakuha.

c. Nobela o Kathambuhay– isang mahabang kuwentong piksyon na binubuo ng iba’t ibang

kabanata. Mayroon itong 60,000-200,000 salita o 300-1,300 pahina. Noong ika-18 siglo,
naging istilo nito ang lumang pag-ibig at naging bahagi ng mga pangunahing literary genre.
Ngayon, ito ay kadalasan may istilong artistiko at isang tiyak na istilo o maraming tiyak na
istilo. Halimbawa rito ay ang imortal na nobela ni Dr. Jose Rizal ang Noli Me Tangere at El
Felibusterismo.

d. Pabula – isang uri ng kathang-isip na panitikan kung saan mga hayop o kaya mga bagay na
walang-buhay ang gumaganap na mga tauhan, katulad ng leon at daga, pagong at matsing, at
lobo at kambing. May natatanging kaisipang mahahango mula sa mga pabula, sapagkat
nagbibigay ng mga moral na aral para sa mga batang mambabasa. Tinatawag din itong
kathang kuwentong nagbibigay-aral.

10 Pinaka Popular na mga Pabula sa Pilipinas

(https://pinoycollection.com/pabula-halimbawa/ )
1. Si Langgam at si Tipaklong
2. Si Kuneho at si Pagong
3. Si Pagong at si Matsing
4. Ang Daga at ang Leon
5. Si Paruparo at si Langgam
6. Ang Kabayo at ang Kalabaw
7. Ang Aso at ang Uwak
8. Ang Lobo at ang Kambing
9. Sino ang Magtatali ng Kuliling?
10. Ang Gorilya at ang Alitaptap

e. Parabula- maikling salaysay na maaaring nasa anyong patula o prosa na malimit

nangangaral o nagpapayo hinggil sa isang pangyayari, na kadalasang isinasalarawan ang isang
moral o relihiyosong aral. Taliwas sa pabula, ang parabula ay walang inilalahok na tauhang
hayop, halaman, bagay, at puwersa sa kalikasan na pawang kumikilos at nagsasalita gaya ng
tao.

Halimbawa ng mga Parabula

(https://www.kapitbisig.com/philippines/tagalog-version-of-parables-mga-parabula-mga-
parabula-ng-pilipinas_1045.html )
1. Ang Alibughang Anak (Parabula / Parable)
2. Ang Balyenang Naghangad (Parabula / Parable)
3. Ang Ginintuang Aral (Parabula / Parable)
4. Ang Magandang Dilag at ang Kuba (Parabula / Parable)

6
 5. Ang Magkapatid (Parabula / Parable)
6. Ang Manok at ang Gintong Itlog (Parabula / Parable)
7. Ang Pagmamahal sa Kapwa (Parabula / Parable)
8. Ang Palaka na Naghahangad Lumipad (Parabula / Parable)
9. Ang Pinakamaliit na Bato (Parabula / Parable)
10. Ang Pulubi at ang Mahabaging Diwata (Parabula / Parable)
11. Ang Regalo ng Liwanag (Parabula / Parable)
12. Ang Talinghaga ng Nawawalang Tupa (Parabula / Parable)
13. Mga Mabuting Samaritano (Parabula / Parable)
14. Nang Magtampo ang Buwan (Parabula / Parable)

f. Maikling Kuwento – binaybay ding maikling kwento – ay isang maigsing salaysay hinggil
sa isang mahalagang pangyayaring kinasasangkutan ng isa o ilang tauhan at may iisang
kakintalan o impresyon lamang. Isa itong masining na anyo ng panitikan. Tulad ng nobela at
dula, isa rin itong paggagad ng realidad, kung ginagagad ang isang momento lamang o iyong
isang madulang pangyayaring naganap sa buhay ng pangunahing tauhan.

9 Maikling Kwento na Yaman ng Panitikang Filipino

(https://deldoctrines.wordpress.com/2014/02/11/9-maikling-kwento-na-yaman-ng-panitikang-
filipino/ )

1. Sa Bagong Paraiso ni Efren Abueg

 Nilisan nina Ariel at Cleofe ang kinagisnang daigdig upang lasapin ang biyayang
handog ng itinuturing nilang bagong paraiso. Basahin:
http://teksbok.blogspot.com/2011/03/sa-bagong-paraiso.html

2. Ang Kwento ni Mabuti ni Genoveva Edroza-Matute

 Naunawaan ni Fe na ang kanyang guro na si Mabuti ay tao rin na kagaya niya —
nagmamahal, nasasaktan, at nagkakasala. Basahin:
http://magbasanatayo.blogspot.com/2010/06/ang-kwento-ni-mabuti.html

3. Tata Selo ni Rogelio Sicat

 Sinubukan ng magsasakang si Tata Selo na bawiin ang lahat ng sa kanya sa
pamamagitan ng pagpaslang kay Kabesang Tano. Basahin:
http://kadipanvalsci.blogspot.com/2010/07/tata-selo-ni-regilio-sikat.html

4. Walang Panginoon ni Deogracias Rosario

 Napatunayan ni Marcos na may nakalaang kaparusahan ang Poong Maykapal sa
anumang sala ng tao. Basahin: http://magbasanatayo.blogspot.com/2010/05/walang-
panginoon-ni-deogracias-rosario.html

5. Sandosenang Sapatos ni Luis Gatmaitan

 Naintidihan ng ate ni Susie na hindi perpekto ang buhay pero may mga perpektong
sandaligaya ng mga sandaling nilikha ng kanilang Tatay ang pinakamagagarang
sapatos para sa kanyang kapatid. Basahin: http://hulotniguimo.wordpress.com/u-p-
hayskul-sa-iloilo/filipino-i/sandosenang-sapatos-ni-luis-p-gatmaitan-m-d/

6. Utos ng Hari ni Jun Cruz Reyes

 Tinanggap ng pangunahing tauhan ang katotohanan na sa kaharian ng akademya, may
mga hari at reyna na nagpapatupad ng kani-kanilang batas. Basahin:
http://pant0mime.wordpress.com/2007/01/12/utos-ng-hari-ni-jun-cruz-reyes/

7. Bangkang Papel ni Genoveva Edroza-Matute

 May mga bagay mula sa pagkabata na palaging magpapaalala ng masasakit na bahagi
sa buhay ng isang pamilya. Basahin: http://www.pandiwa.com/bangkang-papel-ni-
genoveva-edroza-matute-520.php

7
 8. Geyluv ni Honorio de Dios
 Nasumpungan nina Benjie at Mike ang pag-ibig sa isang byaheng hindi tinatahak ng
mapanghusgang lipunan. Basahin:
http://bihirangpanitikangpilipino.blogspot.com/2013/08/geyluv-by-honorio-bartolome-
de-dios.html

9. Ang Kalupi ni Benjamin Pascual

 May mabigat na pagkakasala sa batas si Aling Marta dahil sa mali niyang paghatol sa
katauhan ng bata. Basahin: http://markjan-markjan.blogspot.com/2009/03/ang-kalupi-
maikling-kwento-ni-benjamin.html

g. Dula – isang uri ng panitikan. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo.
Pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Bawat yugot nito
ay mayroong maraming eksena. Ito rin ay tinatawag na “Stage Play” dahil ang isang dula ay
itinatanghal sa isang entablado. Ngunit mayroong ring ibat-ibang uri ng Dula katulad lamang
ng: Dulang panradyo, Dulang pantelibisyon, Dulang panlansangan at Tulang Padula. Mayroon
ring Dulang Komedya katulad lamang ng “Sa Pula, Sa Puti” na isinulat ni Francisco ‘Soc’
Rodrigo, Kahapon, Ngayon, Bukas ni Aurelio Tolentino. Ang mga sangkap ng Dula ay ang
mga sumusunod: Simula – mamamalas dito ang tagpuan, tauhan, at sulyap sa suliranin. Gitna
– matatagpuan ang saglit na kasiglahan, ang tunggalian, at ang kasukdulan. Wakas –
matatagpuan naman dito ang kakalasan at ang kalutasan.

h. Sanaysay – isang maiksing komposisyon na kailimitang naglalaman ng personal na kuru-

kuro ng may-akda. Ang sanaysay o essay sa wikang Ingles ay isang komposisyon na kadalasan
ay naglalaman ng pananaw o kuro-kuro ng may akda. Sa ganitong paraan, naipapahayag ng
may akda ang kanyang damdamin sa mga mambabasa. Isa rin itong uri ng pakikipag-
komunikasyon na ang layunin ay maipabatid ang iyong saloobin sa isang makabuluhan at
napapanahong paksa o isyu. (https://pinoycollection.com/sanaysay/ ). Ito ay may dalawang uri:
ang pormal at di-pormal. Pormal-tumatalakay ito sa mga siryosong paksa na nagtataglay ng
masusing pananaliksik ng sumulat. Kadalasan itong nagbibigay ng impormasyon tungkol sa
isang tao, bagay, lugar o pangyayari. Ang tono nito ay siryoso at walang halong biro. Isang uri
ng pormal na sanaysay ang editoryal sa mga pahayagan. Ito ay tungkol sa opinyon ng sumulat
sa mga maiinit na balita. Di-pormal-
ito naman ay tumatalakay sa mga paksang karaniwan, personal at pang araw-araw na
nagbibigay-lugod o mapang-aliw sa mga mambabasa. Binibigyan diin nito ang mga bagay-
bagay at karanasan ng may akda sa isang paksa kung saan mababakas ang kanyang
personalidad na para bang nakikipag-usap lamang siya sa isang kaibigan kaya naman ito ay
madaling maintindihan.

Mga Bahagi ng Sanaysay

 Mayroon itong tatlong bahagi: ang simula o panimula, gitna o katawan, at wakas.
1. Simula/Panimula
 Ang bahaging ito ang pinakamahalaga dahil dito nakasalalay kung ipagpapatuloy ng
mambabasa ang kanyang binabasa. Sa simula pa lamang ay dapat mapukaw na ng
may-akda ang damdamin ng mga mambabasa.

 2. Gitna/Katawan
 Dito naman mababasa ang mahahalagang puntos tungkol sa paksang isinulat ng may-
akda. Malaman ang bahaging ito dahil ipinapaliwanag ng mabuti dito ang paksang
tinatalakay o pinag-uusapan.

 3. Wakas
 Ito ang bahaging nagsasara sa talakayang nagaganap sa gitna o katawan ng sanaysay.
Dito rin nahahamon ang pag-iisip ng mambabasa na maisakatuparan ang mga tinalakay
sa paksang pinag-usapan.

8
 Mga Halimbawa ng Sanaysay
1. Tungkol sa Pag-ibig
2. Tungkol sa Pamilya
3. Tungkol sa Kahirapan
4. Tungkol sa Kaibigan
5. Tungkol sa Wika
6. Tungkol sa Kalikasan

i. Talambuhay – isang anyo ng panitikan na nagsasaad ng kasaysayan ng buhay ng isang tao

hango sa mga tunay na tala, pangyayari o impormasyon. Ang talambuhay o biyograpiya ay
isang anyo ng panitikan na nagsasaad ng kasaysayan ng buhay ng isang tao hango sa mga
tunay na tala, pangyayari at impormasyon.
Isang paglalahad tungkol sa buhay ng isang hayop na naging sikat sa isang bansa, lalawigan,
bayan, o kahit sa isang maliit na pamayanan o grupo ng mga tao dahil sa angking galing ng
mga ito.

j. Talumpati – isang buos ng kaisipan o opinyon ng isang tao na pinababatid sa pamamagitan

ng pagsalita sa entablado. Layunin nitong humikayat, tumugon, mangatwiran, magbigay ng
kaalaman o impormasyon at maglahad ng isang paniniwala. Ito ay isang uri ng
komunikasyong pampubliko na nagpapaliwanag sa isang paksa na binibigkas sa harap ng mga
tagapakinig.

k. Kuwentong-bayan – ay mga salaysay hinggil sa mga likhang-isip na mga tauhan na

kumakatawan sa mga uri ng mamamayan, katulad ng matandang hari, isang marunong na
lalaki, o kaya sa isang hangal na babae. Karaniwang kaugnay ang kwentong-bayan ng isang
tiyak na pook o rehiyon ng isang bansa o lupain. Kaugnay nito ang alamat at mga mito

Kuwentong-bayan (Kahulugan at Halimbawa)

(http://filipinoforfilipinos.blogspot.com/2017/01/kuwentong-bayan-kahulugan-at-
halimbawa.html )

Ang mga kuwentong-bayan ay bahagi ng ating katutubong panitikang nagsimula

bago pa man dumating ang mga Espanyol. Ito’y lumaganap at nagpasalin-salin sa iba’t ibang
henerasyon sa paraang pasalindila o pasalita. Nasa anyong tuluyan ang mga luwentong-bayan
at karaniwang naglalahad ng kaugalian at tradisyon ng lugar kung saan ito nagsimula at
lumaganap.

Maraming kuwentong-bayan ang pumapaksa sa mga hindi pangkaraniwang

pangyayari tulad ng ibong namgimgitlog ng ginto o kaya’y mga nilalang na may pambihirang
kapangyarihan tulad ng mga diyosa, mga anito, diwata, engkantada, sirena, siyokoy, at iba pa.
Masasalamin sa mga kuwentong-bayan ang kaugalian, pananampalataya, at mga suliraning
panlipunan sa panahon kung kalian ito naisulat. May mga kuwentong-bayang ang
pangunahing layunin ay makapanlibang ng mga mambabasa o tagapakinig subalit ang
karamihan sa mga ito ay kapupulutan din ng mahahalagang aral sa buhay.

May mga tampok o kilalang kuwentong-bayan ang bawat rehiyon sa Pilipinas.

Nagkaroon na nga lang ng iba’t ibang bersiyon ang mga ito dahil sa lumaganap ito nang
pasalita, kaya’t minsa’y binabago ng tagapagkuwento ang mga detalye na nagdudulot ng ibang
bersiyon dahil sa pagbabago sa banghay o pagdaragdag ng mga tauhan bagama’t nananatili
ang mga pangunahing tauhan gayundin ang tagpuan kung saan naganap ang kuwentong-bayan.

Uri ng Kuwentong-bayan
1. Kuwentong-bayan Tagalog
 Si Mariang Makiling
 Si Malakas at Si Maganda
 Mga Kuwento ni Juan Tamad

9
2. Mga Kuwentong-bayan sa Bisaya
 Ang Bundok ng Kanlaon
 Ang Batik ng Buwan

3. Mga Kuwentong-bayan sa Mindanao

 Isang Aral Para sa Sultan
 Si Monki, si Makil, at ang mga Unggoy

l. Balita -mga iba’t-ibang makatotohanang pangyayari na nagaganap sa isang lugar o bansa.

MGA URI NG TULA (https://www.panitikan.com.ph/mga-uri-ng-tula/ ) at Pinagyamang

Pluma 8, Ikalawang Edisyon

1. Tulang Liriko o Tula ng Damdamin

 ito ay tula matatawag ding tula ng puso. Nagsasaad ito ng marubdob na karanasan,
guniguni, o damdamin ng may-akda. Mula sa pangalan ng uri, ito ay sumasalamin
lamang sa damdamin ng makata o sumusulat ng tula. Walang anumang konsiderasyon
sa pagsulat nito ngunit ang damdamin o emosyon lamang ng sumusulat. Hindi nito
kinakailangan na mayroong tauhan o karakter sa isusulat na tula. Tumatalakay lamang
ang tulang ito sa perspektibo, pagpapahalaga, emosyon, o iniisip ng makata. Mayroong
iba’t ibang uri ang tulang liriko: Awit, soneto, oda, dalit, elehiya.

1.1 Awit ( dalitsuyo )

 Ito ay isang tula na may tig-aapat na taludtod bawat saknong. Ang bawat taludtod
naman ay binubuo ng labindalawang (12) pantig. Iisa rin ang tugma ng bawat taludtod.
Katumbas nito sa kasalukuyan ang awit o mga kantang mayroong liriko.
 May paksang nauukol sa matimyas na pagmamahal, pagmamalasakit, at pamimighati
ng isang mangingibig. Halimbawa nito ang awit o kundiman na nahihinggil sa pag-ibig
na kalimitang ginagamit sa paniningalang-pugad ng mga binata. Madalas ang himig ng
awit ay malungkot at mapanglaw. Halimbawa: ang tulang “ Kay Selya” ni Francisco
Baltazar.

1.2 Soneto ( dalitwari )

 Ito ay isang mahabang tula na binubuo ng 14 na linya. Karaniwang tumatalakay naman
ito sa kaisipan, diwa ng makata.
 Karaniwang ang unang walong taludtod ay nagpapahayag ng isang pangyayaring
nagwawakas sa isang malubhang suliranin o sa pagtataka sa malalim na kahulugan ng
buhay at kalikasan. Ang sumusunod namang mga saknong ay nagsasaad ng katuturan
at kahalagahan ng sinasabi ng walong unang taludtod. Ang huling taludturan naman ay
siyang pumapawi sa isinasaad ng sinundang taludtod. Mahalagang malaman na ang
isang soneto ay hindi basta lamang tula na binubuo ng labing-apat na taludtod sa halip
ito ay naghahatid ng aral sa mga bumabasa. Isang halimbawa nito ang ang tulang
isinulat ni Jose Villa Panganiban na may pamagat na “ Buhay at Kamatayan “

1.3 Oda ( dalitpuri )

 Nakatuon naman sa pagbibigay ng papuri o dedikasyon sa isang tao, bagay, o anumang
elemento ang oda.
 Sa makabagong panulaan ay isang uri ng tulang liriko na may kaisipan at estilong higit
na dakila at marangal. Wala itong liriko na bilang ng pantig o kaya’y tiyak na bilang ng
mga taludtod sa isang taludturan. Isang magandang halimbawa nito ay ang tulang “
Manggagawa” na isinulat ni Jose Corazon de Jesus.

1.4 Elehiya ( dalitlumbay )

 Isang uri naman ng malungkot at pagdadalamhating babasahin ang elehiya. Ito ay
tulang damdamin na may temang kamatayan o pagluluksa.
 May dalawang katangiang pagkakakilanlan. Una, ito ay isang tulang pananangis, lalo

10
 na sa pag-alala sa isang yumao. Ikalawa, ang himig nito ay matimpi at mapagmuni-
muni. Batay sa uri ng paksa ang elehiya ay higit na personal na pagpapahayag ng
damdamin kaysa sa ibang estilo ng panulaan. Ang isang halimbawa nito ay ang “
Punongkahoy” ni isinulat ni Jose Corazon de Jesus bago siya namatay.

1.5 Dalit ( dalitsamba)

 Tumutukoy naman ito sa isang uri ng tulang damdamin na nagpapakita ng luwalhati,
kaligayahan, o pagpapasalamat. Karaniwang para ito sa mga diyos o pinaniniwalaang
panginoon upang magpakita ng pagsamba. Karaniwan din itong isang saknong lamang.
 Isang maikling awit na pumupuri sa Diyos. Ito ay isang maikling tulang liriko na
nilikhang may aliw-iw ng awit subalit hindi ito kinakanta. Kalimitan itong wawaluhing
pantig na may dalawa, tatlo o kaya’y apat na taludturang may may apat na taludtod
bawat isa. DALIT (HIMNO)
of Mabini town (Batangas, Philippiness) to its Patron, St. Francis of Paola.

1.6 Pastoral ( dalitbukid )

 Ang tunay na layunin ay maglalarawan ng tunay na buhay sa bukid. Ang ganitong uri
ng pamumuhay ang karaniwang kinagigiliwang paksa sa tulang liriko. Isang
halimbawa nito ay ang “ Bahay-kubo” na isinulat ni Victor S. Fernandez

HALIMBAWA NG TULANG LIRIKO

Sa Dalampasigan
( https://www.tagaloglang.com/halimbawa-ng-tulang-liriko/ )
ni Teodoro A. Agoncillo
I.
O mumunting alon!
Buhat sa magalas na batong tuntungan,
Namamalas kitang tumatakbo-takbo’t sumasayaw-sayaw
Bago ka humalik sa dalampasigan.
Sa sinasayaw-sayaw, sa tinakbu-takbo ikaw ay kundimang
Namadmad sa labi ng isang kariktan!
Sa sinayaw-sayaw at hinalik-halik sa aking paanan,
Titik kang masigla ng luma ng talindaw.
O mumunting alon! Buhat sa magalas na aking tapakan,
Ikaw ay piraso’t nagkadurog-durog na sultanang buwan!

II
Buhat sa malayo,
Ikaw’y dambuhalang busilak ng bagwis,
Na kung ibuka mo’y parang niwawalat ang pinto ng langit,
Sa pananambulat ng iyong tilamsik
Ay nasaksihan ko ang pagkadurog-durog ng mga daigdig!
Habang sa malayo ikaw ay mabagsik,
Maamung-maamo, mayuming-mayumi ikaw kung lumapit!
Sa buhanging tuyo’t may kislap na init,
Marahang-mabining idinarampi mo ang wagas na halik!

III
Lumapit-lumayo
Ay pinapawi mo ang kayraming bakas
Na sa buhangina’y limbag na balita ng gabing lumipas,
Aywan kung ang mga magkatabing yapak
Ay pinawi mo rin sa bisa ng iyong pagliyag
Kung magkagayon man, nais kong isulat
Na “ibig ko na ring ako’y maging isang dagat na malawak;
Ako, sa ganito, ay magkakapalad

11
 Maging kahalikan ng tuyong buhangin sa tabi ng dagat!
Sa ganya’y lagi nang mayroong kabulungan at kayakap-yakap!”

IV
At ang mga bulong
Sa aki’y di ingay kundi mga awit
Ng pag-aanasan at pagsusumpaan ng lupa at tubig!
At sa paanan ko kung aking mamasid
Ang paghahabulan ng along animo’y kumakabang dibdib
Ng isang dalagang bago pang ninibig
Nais kong mawala, matunaw at muling iluwal ng langit,
Nang di ko madama yaring tinitiis!
Sa aki’y di ingay ang naririnig ko- kundi mga tinig
Niring kaluluwang di man lumuluha’y may piping hinagpis!

2. Tulang Pasalaysay – ito ay tulang may kuwento at may mga pangunahing tauhang
gumagalaw. Ang kagitingan ng mga bayani sa pkikidigma ang paksa nito. Ito naman
ay nakatuon sa pagkukuwento o pagpapakita ng balangkas ng isang pangyayari.
Walang bilang ng taludtod, saknong, o pantig ang tulang pasalaysay. Maaari itong mga
akdang mahaba o maikli na nagbibigay ng simple o komplikadong mga pangyayari
tulad ng daloy ng buhay pag-ibig o pakikipagsapalaran ng isang tao o bayani.
(https://www.panitikan.com.ph/mga-uri-ng-tula/ )
 Mga Uri ng Tulang Pasalaysay
a. Epiko- Ito ay isang napakahabang tula, isang uri ng kuwento tulad ng mga
nobela, na nakasulat nang patula. Karaniwang ang bida o pangunahing tauhan
sa epiko ay isang bayani o mahalagang tao sa isang lipunan. Mahalagang
bahagi ng isang bansa, pangkat etniko, o lipunan ang epiko. Binibigyang
halaga rin ng mga tao sa isang lipunan o pangkat ang pangunahing tauhan sa
isang epiko.
 Ayon sa KapitBisig, ito ay isang pangunahing pasalitang
anyo ng pampanitikan na matatagpuan sa mga iba’t-ibang
grupong etniko. May mga iba’t ibang katangian nito: Base
ito sa kahima-himala / kapangyarihang higit sa karaniwang
magagawa ng tao o taong nagpapakilala ng kabayanihan
noong unang panahon; Mula ito sa tradisyong pasalita;
Binubuo ito ng tula; Kadalasang ito ay kinakanta o
Binibigkas ng paulit-ulit sa tonong pakanta.
 Base sa ulat, kahit sa panahon natin ngayon, ang epiko ay
mayroon pa ring lugar sa buhay ng mga katutubong
minorya at kinakanta sa panahon ng pagtitipon, tulad ng
kasalan at lamayan
 Umaaliw ito sa komunidad ng kapuri-puring gawain ng
kanilang mga ninuno at naghahatid sa mga kaugalian at
paniniwala ng mga nakaraang henerasyon, malimit ay
nagbibigay ng halimbawa para sa mga susunod na
henerasyon.
 Sa pamamagitan nito, naghahatid tayo ng mga alaala ng
ating mga ninuno, ang kabuuan ng malayang daigdig at
ang tunay na anyo nito sa mundo

Mga Halimbawa ng EPIKO

1. Agyu : Ang Ilianon Epiko ng Mindanao (mula sa Manobos ng North Cotabato)

2. Hudhud hi Aliguyon (Awit ng Pag-aani ng Ifugao)
3. Kudaman (mula sa Palawan)
4. Lumalindaw (mula sa Ga’dang)
12
5. Ang Epiko ni Labaw Donggon (ng mga taga-Sulod ng Central Panay)
6. Ang Epiko ng Nalandangan: Ang Paghahanap ni Matabagka. sa Diyos ng Hangin (ng
mga taga-Talaandig ng Central Bukidnon)
7. Ang Guman ng Dumalinao (ng tribung Suban-on ng Northwestern Mindanao)
8. Ang Ibalon (from the Bikol region)
9. Ang Kaharian ni Keboklagan (ng tribung Suban-on tribe ng Northwestern Mindanao)
10. Ang Biag ni Lam-ang (Iang Epikong Ilokano )
11. The Maiden of the Buhong Sky (isang epiko ng isang bayaning Manuvu na
si”Tuwaang”)
12. Tulalang Slays the Dragon (ng Ilianen Manobo ng North Central Cotabato)
13. Tuwaang Attends a Wedding (ang ikalawang awit ng mga Manuvu Ethnoepic
Tuwaang cycle)
14. Ulahingan: The Visit of Lagaba’an to Nelendangan (ng mga Manobos ng North
Cotabato)

b. Awit o korido- Ito naman ay karaniwang may walong sukat o kung minsan
ay hindi sinusunod. Ito ay karaniwang ginagawa sa ibang bansa tulad ng
Europa, Espanya, Gresya, at Pransya
 Ang Awit ay sa bawat taludtod, may labing dalawang pantig, na
itinutula/ binigbigkas nang pasalaysay ngunit may himig na may bagal
o tinatawag na adante, at mayroong makatotohanan at malapit sa
katotohanang kuwento at mga tauhan and kanilang
pakikipagsapalaran. Ang sikat na hilambawa ng isang Awit ay ang
Florante at Laura.

 Ang Korido  naman ay nagmula sa impluwensiyang Kastila, may

walong pantig kada linya at apat na linya naman sa isang saknong. 'Di
tulag ng Awit, ang Korido ay binibigkas naman nang may kabilisan na
sinusundan ang pattern ng march/martsa. Ang kilalang halimbawa
naman ng isang Korido ay ang Ibong Adarna.

 Nang dumating ang mga Kastila sa ating bayan, panitikan ang

nagsilbing paraan upang madaling mapalaganap at maipamulat ang
Kristiyanismo sa mga katutubo. Upang matugunan naman ang
kanilang hilig na mas maaliw. Pumasok ang mga anyong panitikan na
tinatawag na awit at Korido. Naging kilala ang mga ito, at naging
mainam natagapag-ugnay sa mga manunulat at mambabasa. Dahil
dito, ipinalagay ng mga dayuhan na ang mga ito ay ligtas at
nakakatuwang libangan. (https://teksbok.blogspot.com/2010/09/awit-
at-korido.html )

 Ang awit at korido ay mga akdang nasa anyong patula. Ang sa

saknong ng mga ito ay may natatanging bilang o sukat at may
magkakasintunog o magkakatugmang mga pantig. Ang Korido ay
salaysay sa pakikipag-ibigan at pakikipagsapalaran ng isang tauhang
malabayani na punung-puno ng kababalaghan. Ang awit namaíy
salaysay sa pakikipag-ibigan at pakikipagsapalaran ngunit ang mga
tauhan at walang sangkap na kababalaghan.

 Sa kapanahunang ito siguro walang hihigit pa sa gawain ni Francisco

"Balagtas" Baltazar. Siya marahil ang mga unang makata na nag-
expose laban sa mga koloniyalistang kultura. Ang kaniyang
subversive work ay sa anyong Florante at Laura. Ang Florante at
Laura ay isang mahabang pasalaysay na tula na naglalaman ng mga
mensahe laban sa mga Kastila. Nakatakas ito sa mgas censura dahil
nagbalat-kayo na ang mga unang panauhin ay ang mga Kastila.
Ngunit sa mga totoong mambabasa ito'y may maraming tema una
13
 laban sa Kristiyanismo at pangalawa ang laban sa Espanya.

 Isa sa mga halimbawa ng korido ay ang Ibong Adarna. Binubuo ito ng

1,172 na saknong. Ito ay tumatalakay sa mga pangyayaring hindi
kapani-paniwala ngunit napapalooban ng mga aral sa totoong buhay.
Isinasaad din sa akdang ito kung sa papaanong paraan malalagpasan
ang mga pagsubok na kalimita'y dumadaig sa tao. Bagamat kilala ang
akda, hindi tiyak ang taong sumulat nito. Sinasabing ito ay
nagpasalin-salin na lamang mula sa maraming taong nagsalaysay.
Dahil dito, ang Ibong Adarna ay tinawag na sanaysaying-bayan.

Pagkakaiba Ng Awit Sa Korido

Ang kaibahan ng awit at korido ay maaaring nasa sukat at anyo:

1. Mabilis ang bigkas ng korido, may kabagalan naman ang awit.

2. Ang korido ay may walong pantig at binibigkas sa kumpas ng martsa “allegro”, samantala
ang awit ay may labindalawang pantig at inaawit na mabagal sa saliw ng gitara o bandurya
“allegro.

3. Ang ikinaganda ng awit ay sa mga aral na ipinahihiwatig samantala sa korido ang

ikinawiwili ng mga mambabasa ay ang kuwento o kasaysayang napapaloob dito

Kategorya ng Awit at Korido

Nakapaloob sa kategoryang ito ang iba't ibang uri ng awit at korido na nalathala sa Pilipinas.
Karaniwang nakasaad ang lagom [summary] ng akda, ang halaga niyon sa panitikan, at ang
mga kritikang lumabas hinggil sa naturan. Halina't makiisa sa pagbubuo ng nilalaman nito.

Katangian ng awit at korido

Ang korido ay isang tulang panrelihiyon. Ang awit ay isang tulang nagsasaad ng kabayanihan.

Mga Halimbawa ng Korido:

Ibong Adarna, Don Juan Tiñoso, Don Juan Teñoso, Mariang Kalabasa, Ang Haring Patay,
Mariang Alimango, Bernardo Carpio ni Jose de la Cruz, Rodrigo de Villas ni Jose de la Cruz,
Prinsipe Florenio ni Ananias Zorilla, Buhay na Pinagdaanan ni Donya Maria sa Ahas

Mga Halimbawa ng Awit:

Florante at Laura ni Francisco Balagtas, Buhay ni Segismundo ni Eulogio Juan de Tandiona,

Doce Pares na Kaharian ng Francia ni Jose de la Cruz, Salita at Buhay ni Mariang Alimango,
Prinsipe Igmidio at Prinsesa Clariana

c. Balad- tulang inaawit habang may nagsasayaw

Halimbawa ng Tulang Pasalaysay

(https://www.tagaloglang.com/tulang-pasalaysay-ang-pagbabalik/ )
ANG PAGBABALIK
Jose Corazon de Jesus

Babahagya ko nang sa noo’y nahagkan,

Sa mata ko’y luha ang nangag-unahan;
Isang panyong puti ang ikinakaway,
Nang siya’y iwan ko sa tabi ng hagdan:

14
 Sa gayong kalungkot na paghihiwalay,
Mamatay ako, siya’y nalulumbay!

Nang sa tarangkahan, ako’y makabagtas

Pasigaw ang sabing, “Magbalik ka agad!”
Ang sagot ko’y “Oo, hindi magluluwat!”
Nakangiti akong luha’y nalaglag…
At ako’y umalis, tinunton ang landas,
Nabiyak ang puso’t naiwan ang kabiyak;

Lubog na ang araw, kalat na ang dilim,

At ang buwan nama’y ibig nang magningning:
Maka orasyon na noong aking datnin,
Ang pinagsadya kong malayang lupain:
Kuwagong nasa kubo’t mga ibong itim,
Ang nagsisalubong sa aking pagdating.

Sa pinto ng naro’ong tahana’y kumatok,

Pinatuloy ako ng magandang loob;
Kumain ng konti, natulog sa lungkot,
Ang puso kong tila ayaw nang tumibok;
Ang kawikaan ko, “Pusong naglalagot,
Mamatay kung ako’y talaga nang kulog!”

Nang kinabukasang magawak ang dilim,

Araw’y namimintanang mata’y nagniningning;
Sinimulan ko na ang dapat kong gawin:
Ako’y nag-araro, naglinang, nagtanim;
Nang magdidisyembre, tanim sa kaingin,
Ay ginapas ko na’t sa irog dadalhin.

At ako’y umuwi, taglay ko ang lahat,

Mga bungang-kahoy, isang sakong bigas;
Bulaklak na damo sa gilid ng landas,
Ay pinupol ko na’t panghandog sa liyag;
Nang ako’y umalis, siya’y umiiyak…
O, marahil ngayon, siya’y magagalak!

At ako’y lumakad, halos lakad takbo,

Sa may dakong ami’y meron pang musiko,
Ang aming tahana’y masayang totoo
At nagkakagulo ang maraming tao…
“Salamat sa Diyos!” ang nabigkas ko,
“Nalalaman nila na darating ako.”

At ako’y tumuloy… pinto ng mabuksan,

Mata’y napapikit sa aking namasdan;
Apat na kandila ang nangagbabantay;
Sa paligid-ligid ng irog kong bangkay;
Mukha nakangiti at nang aking hagkan;
Para pang sinabi “Irog ko, paalam!”

3. Tulang Patnigan – Ang tulang patnigan ay isang uri ng pagtatalong patula na

ginagamitan ng pangagatwiran at matalas na pag-iisip.
(http://hayzkul.blogspot.com/2014/10/karagatan-duplo-batutian-balagtasan.html )

3.1 Karagatan - uri ng sinaunang panitikang larong patula na kadalasang ginagawa sa

15
 lamayan. Ang paksa ng karagatan ay tungkol sa isang prisesa na nawala ang
singsing sa karagatan. Nagpapasikatan ang mga binata sa kanilang mga husay at
talento (na isinasagawa sa pamamagitan ng pagtula). Kung sino man sa kanila ang
makakakuha ng singsing ay magiging asawa ng prinsesa.
3.2 Duplo - isa ring pagtatalo at pahusayan sa pagbigkas ng tula ang duplo na ginagawa
sa lamayan.tinaguriang punong halamanan ang haring namumuno rito.nagsimula
ang paligsahan sa pagdarasal para sa kaluluwa ng yumaong pinararangalan.
3.3 Batutian (Ingles: satirical joust) ay isang uri ng tulang patnigan na hinango sa
balagtasan. Ipinangalan ito sa kinikilalang " Unang Hari ng Balagtasan", si Jose
Corazon de Jesus (Huseng Batute). ginagawa ito sa mga lamayan upang libangin
ang mga tao. Naglalaman ito ng katatawanan ngunit may kasama ring katotohanan.
Ang batutian ay hango sa pangalan ng pinakatanyag na man-babalagtas na si Jose
Corazon de Hesus alyas "batuteng huse o Huseng Batute" Kabilang sa mga
katangian ng Batutian na lumabas sa magasin noon ang pagtalakay ng siste ang
pagtalakay sa kasalukuyan isyu pampulitika o pangkultura ang pagpapa-antig ng
damdamin ng mambabasa ang pagpapalitan ng katwirang maaaring taglayin ng
magkatunggaling sektor sa pamayanan ng tulaan.
3.4 Balagtasan - isang pagtatalo sa pamamagitan ng pagtutula. Inimbento ito noong
panahon na ang Pilipinas ay nasa ilalim ng Amerika, base sa mga lumang tradisyon
ng makatang pagtatalo gaya ng karagatan, huwego de prenda at duplo. Ang
pinagmulan ng pangalan na balagtasan ay ang orihinal na apelyido ni Francisco
Baltazar, Balagtas, dahil ginawa ito para sa okasyon ng pagdiwang ng anibersaryo
ng kanyang kaarawan. Ang balagtasan ay hawig sa isang duplo. Ang mga kasali
dito ay gumaganap na nasa isang korte na sumisiyasat sa kaso ng isang hari na
nawala ang paboritong ibon o singsing. May gumaganap na fiscal o tagausig, isang
akusado,at abogado. Ito ay magiging dibate o sinasabing tagisan ng katwiran sa
panig ng taga-usig at tagapagtanggol at maaaring paiba-iba ang paksa. Bagamat ito
ay lumalabas na debate sa pamamaraang patula, layunin rin nito na magbigay aliw
sa pamamagitan ng paghahalo ng katatawanan, talas ng isip, na may kasamang mga
aktor sa isang dula. Ang balagtasan ay ginamit ng mga manunulat upang
maipahiwatig ang kanilang palagay sa aspetong politika at mga napapanahong
pangyayari at usapan
3.5 Ensileda- isa pang paligsahan sa pagtula na ginagawa bilang pang-aliw sa
namatayan. Ito ay ginagawa gabi-gabi hanggang sa ika-siyam na gabi

4. Tulang Pandulaan- Ang tulang pandulaan ay naglalarawan ng mga dulang pangyayari

na karaniwang nagaganap sa araw araw nating pamumuhay o nangyayari sa tunay na
buhay at layunin nito na maitanghal. Masasabing ang katangian nito ay nabibilang o
patungkol sa dula at ang kaanyuan at kayarian nito ay patula.
 Ang moro-moro ay isang uri ng "komedya" sa Pilipinas na isang adaptasyon
mula sa dula sa Europa na comedia de capa y espada. Ang moro-moro, ay
natatangi sapagkat walang ibang bansa na nakaisip at nakapagsagawa ng
nasabing palabas na katulad nang sa Pilipinas. Ang Pilipinas lamang ang nawili
sa paggawa ng moro-moro na ang obrang ito ay tuluyan nang itinuring na
kasama sa buhay ng mga Pilipino sa halos dalawang siglo. Ang moro-moro ay
pinaniniwalaang nag-ugat mula sa sagupaan sa pagitan ng mga Kristiyano at
Pilipinong Muslim. Ang makasaysayang laban na ito ay nagsimula noong ika-
16 na siglo nang ang mga Kristiyanong Malay, mga Pilipino sa Luzon at
Visayas ay sumama sa pakikidigma ng mga Kastila laban sa mga Pilipinong
Muslim na nasa Timog ng Pilipinas

MGA AKDANG PAMPANITIKAN NA NAGPAPAKILALA NG KASAYSAYAN AT

KALINANGAN NG BANSANG PINANGGALINGAN
1. Banal na kasulatan mula sa Palestina at Gresia
2. Koran mula sa Arabia
3. Uncle Tom’s Cabin mula sa Estados Unidos
4. Noli Me Tangere at El Filibusterismo mula sa Pilipinas

16
5. Sanlibo’t Isang Gabi mula sa Arabia at Persia
6. Canterbury Tales buhat sa Inglatera
7. Iliad at Odyssey mula sa Gresia
8. El Cid Campeador mula sa Espanya

17