Οδυσσέας Γκιλής. ΣΥΣΚΕΥΗ. Αποσπάσματα Από Αρχαία Κείμενα. Θεσσαλονίκη. 2020.

1
Οδυσσέας Γκιλής
Επιμέλεια
ΣΥΣΚΕΥΗ
Αποσπάσματα από αρχαία Ελληνικά,Βυζαντινά και

θεολογικά κείμενα
Θεσσαλονίκη 2020
2
Περιεχόμενα
3
Λεξικόν Δημητράκου τόμος ΙΔ σελ. 7010.................................................................................3

Χρονολογική ταξινόμηση αποσπασμάτων...............................................................................5
Αποσπάσματα από αρχαία Ελληνικά,Βυζαντινά και θεολογικά κείμενα...............................36
Λεξικόν Δημητράκου τόμος ΙΔ σελ. 7010

4
5
Χρονολογική ταξινόμηση αποσπασμάτων
1. Αριστοφάνης κωμικός. Vespae {0019.004} (5-4 B.C.) Line 1251

Φι. ”—πολλὰ δὴ διεκόμπασας σὺ κἀγώ.”
Βδ. τουτὶ μὲν ἐπιεικῶς σύ γ’ ἐξεπίστασαι.
ὅπως δ’ ἐπὶ δεῖπνον εἰς Φιλοκτήμονος ἴμεν. (1250)
παῖ παῖ· τὸ δεῖπνον, Χρυσέ, συσκεύαζε νῷν
—ἵνα καὶ μεθυσθῶμεν διὰ χρόνου.
Φι. μηδαμῶς. (1252)
κακὸν τὸ πίνειν. ἀπὸ γὰρ οἴνου γίγνεται

2. Ξενοφών. Ελληνικά. (5-4 B.C.) Book 2 ch. 4 se. 7 line 2
καὶ ἀπέκτειναν τῶν μὲν ὁπλιτῶν πλέον ἢ εἴκοσι καὶ ἑκατόν,
τῶν δὲ ἱππέων Νικόστρατόν τε τὸν καλὸν ἐπικαλούμενον,
(7) καὶ ἄλλους δὲ δύο, ἔτι καταλαβόντες ἐν ταῖς εὐναῖς. ἐπ-
αναχωρήσαντες δὲ καὶ τροπαῖον στησάμενοι καὶ συσκευασάμενοι ὅπλα
τε ὅσα ἔλαβον καὶ σκεύη ἀπῆλθον ἐπὶ Φυλῆς.
οἱ δὲ ἐξ ἄστεως ἱππεῖς βοηθήσαντες τῶν μὲν πολεμίων
οὐδένα ἔτι εἶδον, προσμείναντες δὲ ἕως τοὺς νεκροὺς ἀνεί- (5)
(8) λοντο οἱ προσήκοντες ἀνεχώρησαν εἰς ἄστυ. ἐκ δὲ τούτου

6
βεις ἐκέλευσεν ὡς πολλὴν χάριν αὐτῷ ἔχοι, ὅτι ἐπιορκήσας

αὐτὸς μὲν πολεμίους τοὺς θεοὺς ἐκτήσατο, τοῖς δ’ Ἕλλησι
συμμάχους ἐποίησεν. ἐκ δὲ τούτου εὐθὺς τοῖς μὲν στρατιώ- (10)
ταις παρήγγειλε συσκευάζεσθαι ὡς εἰς στρατείαν, ταῖς δὲ
πόλεσιν εἰς ἃς ἀνάγκη ἦν ἀφικνεῖσθαι στρατευομένῳ ἐπὶ
Καρίαν προεῖπεν ἀγορὰν παρασκευάζειν. ἐπέστειλε δὲ καὶ
Ἴωσι καὶ Αἰολεῦσι καὶ Ἑλλησποντίοις πέμπειν πρὸς ἑαυτὸν

ἅπαντα τόν τε Σπιθριδάτην καὶ τοὺς Παφλαγόνας, ἵνα δὴ
(27) πολλὰ ἀπαγάγοι τὰ αἰχμάλωτα τοῖς λαφυροπώλαις. ἐκεῖνοι
μέντοι ταῦτα παθόντες οὐκ ἤνεγκαν, ἀλλ’ ὡς ἀδικηθέντες καὶ
ἀτιμασθέντες νυκτὸς συσκευασάμενοι ᾤχοντο ἀπιόντες εἰς
Σάρδεις πρὸς Ἀριαῖον, πιστεύσαντες, ὅτι καὶ ὁ Ἀριαῖος
(28) ἀποστὰς βασιλέως ἐπολέμησεν αὐτῷ. Ἀγησιλάῳ μὲν δὴ
τῆς ἀπολείψεως τοῦ Σπιθριδάτου καὶ τοῦ Μεγαβάτου καὶ

αὐτοῦ ἤδη τὴν ἐπὶ τὸ στρατόπεδον, οἱ τῶν Θηβαίων ἱππεῖς
τέως ἀφανεῖς ὄντες ἐξαίφνης διὰ τῶν ὡδοποιημένων τοῦ
χαρακώματος ἐξόδων ἐξελαύνουσι, καὶ οἷα δὴ ἀπιόντων πρὸς
δεῖπνον καὶ συσκευαζομένων τῶν πελταστῶν, τῶν δ’ ἱππέων (5)
τῶν μὲν ἔτι καταβεβηκότων, τῶν δ’ ἀναβαινόντων, ἐπελαύ-
νουσι· καὶ τῶν πελταστῶν συχνοὺς κατέβαλον καὶ τῶν
ἱππέων Κλέαν καὶ Ἐπικυδίδαν Σπαρτιάτας, καὶ τῶν περιοί-

πάλιν κατέρχεται. καὶ τοῦ μὲν ἄστεως ἐκράτει σὺν τῷ
δήμῳ· Θηβαίου δὲ ἁρμοστοῦ τὴν ἀκρόπολιν ἔχοντος, ἐπεὶ (5)
ἔγνω οὐκ ἂν δυνάμενος τῶν Θηβαίων ἐχόντων τὴν ἀκρόπολιν
τῆς πόλεως κρατεῖν, συσκευασάμενος χρήματα ᾤχετο, ὡς
τούτοις πείσων Θηβαίους ἐκβάλλειν μὲν τοὺς κρατίστους,
(5) παραδοῦναι δ’ αὐτῷ πάλιν τὴν πόλιν. αἰσθόμενοι δὲ οἱ
πρόσθεν φυγάδες τὴν ὁδὸν αὐτοῦ καὶ τὴν παρασκευήν, ἀντε-

7
(9) δὲ ἦσαν οἱ βέλτιστοι. αὖθις δὲ μετὰ τῶν ἐναντιωτάτων ὑμῖν

Ἀθηναίων κατελθὼν εἰς τὴν πόλιν ἐναντία μὲν ἔθετο τὰ
ὅπλα τῷ παρ’ ὑμῶν ἁρμοστῇ· ἐπεὶ δ’ ἐκεῖνον οὐκ ἐδυνάσθη
ἐκ τῆς ἀκροπόλεως ἐκβαλεῖν, συσκευασάμενος χρήματα δεῦρο
ἀφίκετο. καὶ εἰ μὲν ὅπλα ἡθροικὼς ἐφάνη ἐφ’ ὑμᾶς, καὶ (5)
χάριν ἄν μοι εἴχετε, εἰ ἀπέκτεινα αὐτόν· ὃς δὲ χρήματα ἦλθε
παρασκευασάμενος, ὡς τούτοις ὑμᾶς διαφθερῶν καὶ πείσων

παρεσκευάζοντο ποιεῖν τὰ Ὀλύμπια σὺν Πισάταις τοῖς πρώ-
τοις φάσκουσι προστῆναι τοῦ ἱεροῦ. ἐπεὶ δὲ ὅ τε μὴν ἧκεν (5)
ἐν ᾧ τὰ Ὀλύμπια γίγνεται αἵ τε ἡμέραι ἐν αἷς ἡ πανήγυρις
ἁθροίζεται, ἐνταῦθα δὴ οἱ Ἠλεῖοι ἐκ τοῦ φανεροῦ συσκευασά-
μενοι καὶ παρακαλέσαντες Ἀχαιοὺς ἐπορεύοντο τὴν Ὀλυμ-
(29) πιακὴν ὁδόν. οἱ δὲ Ἀρκάδες ἐκείνους μὲν οὐκ ἄν ποτε ᾤοντο
ἐλθεῖν ἐπὶ σφᾶς, αὐτοὶ δὲ σὺν Πισάταις διετίθεσαν τὴν
πανήγυριν. καὶ τὴν μὲν ἱπποδρομίαν ἤδη ἐπεποιήκεσαν καὶ

9. Ξενοφών. Αναβασις. (5-4 B.C.) Book 1 ch. 3 se. 14 line 5
πορεύεσθαι εἰς τὴν Ἑλλάδα στρατηγοὺς μὲν ἑλέσθαι ἄλλους
ὡς τάχιστα, εἰ μὴ βούλεται Κλέαρχος ἀπάγειν· τὰ δ’
ἐπιτήδει’ ἀγοράζεσθαι (ἡ δ’ ἀγορὰ ἦν ἐν τῷ βαρβαρικῷ
στρατεύματι) καὶ συσκευάζεσθαι· ἐλθόντας δὲ Κῦρον αἰτεῖν (5)
πλοῖα, ὡς ἀποπλέοιεν· ἐὰν δὲ μὴ διδῷ ταῦτα, ἡγεμόνα
αἰτεῖν Κῦρον ὅστις διὰ φιλίας τῆς χώρας ἀπάξει. ἐὰν δὲ
μηδὲ ἡγεμόνα διδῷ, συντάττεσθαι τὴν ταχίστην, πέμψαι

πρόσθεν λόγῳ δεδήλωται.]
(2) Ἅμα δὲ τῇ ἡμέρᾳ συνελθόντες οἱ στρατηγοὶ ἐθαύμαζον
ὅτι Κῦρος οὔτε ἄλλον πέμπει σημανοῦντα ὅ τι χρὴ ποιεῖν
οὔτε αὐτὸς φαίνοιτο. ἔδοξεν οὖν αὐτοῖς συσκευασαμένοις
ἃ εἶχον καὶ ἐξοπλισαμένοις προϊέναι εἰς τὸ πρόσθεν, ἕως
(3) Κύρῳ συμμείξειαν. ἤδη δὲ ἐν ὁρμῇ ὄντων ἅμα ἡλίῳ ἀνέ-
χοντι ἦλθε Προκλῆς ὁ Τευθρανίας ἄρχων, γεγονὼς ἀπὸ

8
ἔστιν ἔχειν· ἰέναι δὲ παρὰ τοὺς Κύρου φίλους πάνυ καλὰ

(4) ἡμῖν τὰ ἱερὰ ἦν. ὧδε οὖν χρὴ ποιεῖν· ἀπιόντας δειπνεῖν ὅ
τι τις ἔχει· ἐπειδὰν δὲ σημήνῃ τῷ κέρατι ὡς ἀναπαύεσθαι,
συσκευάζεσθε· ἐπειδὰν δὲ τὸ δεύτερον, ἀνατίθεσθε ἐπὶ τὰ
ὑποζύγια· ἐπὶ δὲ τῷ τρίτῳ ἕπεσθε τῷ ἡγουμένῳ, τὰ μὲν
(5) ὑποζύγια ἔχοντες πρὸς τοῦ ποταμοῦ, τὰ δὲ ὅπλα ἔξω. ταῦτ’
ἀκούσαντες οἱ στρατηγοὶ καὶ λοχαγοὶ ἀπῆλθον καὶ ἐποίουν

βασιλέως γυναικὸς ἀδελφὸς τοῖς τῶν Ἑλλήνων στρατηγοῖς
(29) καὶ λοχαγοῖς καὶ ἔλαβον παρὰ τῶν Ἑλλήνων. μετὰ δὲ ταῦτα
Τισσαφέρνης εἶπε· Νῦν μὲν δὴ ἄπειμι ὡς βασιλέα· ἐπειδὰν
δὲ διαπράξωμαι ἃ δέομαι, ἥξω συσκευασάμενος ὡς ἀπάξων
ὑμᾶς εἰς τὴν Ἑλλάδα καὶ αὐτὸς ἀπιὼν ἐπὶ τὴν ἐμαυτοῦ
ἀρχήν. (5)
2.4.
(1) Μετὰ ταῦτα περιέμενον Τισσαφέρνην οἵ τε Ἕλληνες καὶ

πάντα χαλεπὰ νύκτωρ καὶ θορύβου ὄντος. τούτου ἕνεκα
(36) πόρρω ἀπεσκήνουν τῶν Ἑλλήνων. ἐπεὶ δὲ ἐγίγνωσκον
αὐτοὺς οἱ Ἕλληνες βουλομένους ἀπιέναι καὶ διαγγελλο-
μένους, ἐκήρυξε τοῖς Ἕλλησι συσκευάζεσθαι ἀκουόντων τῶν
πολεμίων. καὶ χρόνον μέν τινα ἐπέσχον τῆς πορείας οἱ
βάρβαροι, ἐπειδὴ δὲ ὀψὲ ἐγίγνετο, ἀπῇσαν· οὐ γὰρ ἐδόκει (5)
λύειν αὐτοὺς νυκτὸς πορεύεσθαι καὶ κατάγεσθαι ἐπὶ τὸ

(18) ἐπὶ τούτοις ἐθύσαντο, ὅπως ἡνίκα καὶ δοκοίη τῆς ὥρας τὴν
πορείαν ποιοῖντο· τὴν γὰρ ὑπερβολὴν τῶν ὀρέων ἐδεδοίκεσαν
μὴ προκαταληφθείη· καὶ παρήγγειλαν, ἐπειδὴ δειπνήσαιεν,
συσκευασαμένους πάντας ἀναπαύεσθαι, καὶ ἕπεσθαι ἡνίκ’ ἄν
τις παραγγέλλῃ. (5)
4.1.
(1) ΚΥΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΕΩΣ Δ
9
[Ὅσα μὲν δὴ ἐν τῇ ἀναβάσει ἐγένετο μέχρι τῆς μάχης, (1)

πόρον καὶ τὰ λοιπὰ ἀγαθὰ ἐπιτελέσαι. σπείσας δ’ εὐθὺς
ἦγε τοὺς νεανίσκους παρὰ τὸν Χειρίσοφον, καὶ διηγοῦνται (5)
(14) ταὐτά. ἀκούσας δὲ καὶ ὁ Χειρίσοφος σπονδὰς ἐποίει. σπεί-
σαντες δὲ τοῖς μὲν ἄλλοις παρήγγελλον συσκευάζεσθαι,
αὐτοὶ δὲ συγκαλέσαντες τοὺς στρατηγοὺς ἐβουλεύοντο ὅπως
ἂν κάλλιστα διαβαῖεν καὶ τούς τε ἔμπροσθεν νικῷεν καὶ
(15) ὑπὸ τῶν ὄπισθεν μηδὲν πάσχοιεν κακόν. καὶ ἔδοξεν αὐτοῖς

τόπεδον.
4.5.
(1) Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἐδόκει πορευτέον εἶναι ὅπῃ δύναιντο
τάχιστα πρὶν ἢ συλλεγῆναι τὸ στράτευμα πάλιν καὶ κατα-
λαβεῖν τὰ στενά. συσκευασάμενοι δ’ εὐθὺς ἐπορεύοντο διὰ
χιόνος πολλῆς ἡγεμόνας ἔχοντες πολλούς· καὶ αὐθημερὸν
ὑπερβαλόντες τὸ ἄκρον ἐφ’ ᾧ ἔμελλεν ἐπιτίθεσθαι Τιρίβαζος (5)
(2) κατεστρατοπεδεύσαντο. ἐντεῦθεν δ’ ἐπορεύθησαν σταθμοὺς

(14) ἂν ἀπωλόμεθα. ἤδη δὲ καὶ μαλακιζόμενόν τινα καὶ οὐκ
ἐθέλοντα ἀνίστασθαι ἀλλὰ προϊέμενον αὑτὸν τοῖς πολεμίοις
καὶ ἔπαισα καὶ ἐβιασάμην πορεύεσθαι. ἐν γὰρ τῷ ἰσχυρῷ
χειμῶνι καὶ αὐτός ποτε ἀναμένων τινὰς συσκευαζομένους
καθεζόμενος συχνὸν χρόνον κατέμαθον ἀναστὰς μόλις καὶ (5)
(15) τὰ σκέλη ἐκτείνας. ἐν ἐμαυτῷ οὖν πεῖραν λαβὼν ἐκ τούτου
καὶ ἄλλον, ὁπότε ἴδοιμι καθήμενον καὶ βλακεύοντα, ἤλαυνον·

ἀφ’ ἑσπέρας ᾤχοντο ἀπιόντες, καὶ τοὺς Ἕλληνας δ’ ἔφασαν
οἴχεσθαι· ὅποι δέ, οὐκ εἰδέναι.
(24) Ταῦτα ἀκούσαντες οἱ ἀμφὶ Ξενοφῶντα, ἐπεὶ ἠρίστησαν,
10
συσκευασάμενοι ἐπορεύοντο, βουλόμενοι ὡς τάχιστα συμ-

μεῖξαι τοῖς ἄλλοις εἰς Κάλπης λιμένα. καὶ πορευόμενοι
ἑώρων τὸν στίβον τῶν Ἀρκάδων καὶ Ἀχαιῶν κατὰ τὴν ἐπὶ
Κάλπης ὁδόν. ἐπεὶ δὲ ἀφίκοντο εἰς τὸ αὐτό, ἄσμενοί τε (5)

ἔξω γένηται τὸ στράτευμα, τότε ἀπαλλάττεσθαι. Ταῦτα
τοίνυν, ἔφη ὁ Ξενοφῶν, ἐλθόντες πρὸς Ἀναξίβιον διαπρα-
(11) ξόμεθα. οὕτως ἐλθόντες ἔλεγον ταῦτα. ὁ δὲ ἐκέλευεν οὕτω
ποιεῖν καὶ ἐξιέναι τὴν ταχίστην συσκευασαμένους, καὶ
προσανεῖπεν, ὃς ἂν μὴ παρῇ εἰς τὴν ἐξέτασιν καὶ εἰς τὸν
(12) ἀριθμόν, ὅτι αὐτὸς αὑτὸν αἰτιάσεται. ἐντεῦθεν ἐξῇσαν οἵ
τε στρατηγοὶ πρῶτοι καὶ οἱ ἄλλοι. καὶ ἄρδην πάντες πλὴν

οἱ ἥττους ἐῶσι λαμβάνειν, ἐκεῖ ἔχοντας τὰ ἐπιτήδεια ἀκού-
οντας ὅ τι τις ἡμῶν δεῖται, αἱρεῖσθαι ὅ τι ἂν ἡμῖν δοκῇ κρά- (5)
(6) τιστον εἶναι. καὶ ὅτῳ γε, ἔφη, ταῦτα δοκεῖ, ἀράτω τὴν χεῖρα.
ἀνέτειναν ἅπαντες. Ἀπιόντες τοίνυν, ἔφη, συσκευάζεσθε,
καὶ ἐπειδὰν παραγγέλλῃ τις, ἕπεσθε τῷ ἡγουμένῳ.
(7) Μετὰ ταῦτα Ξενοφῶν μὲν ἡγεῖτο, οἱ δ’ εἵποντο. Νέων
δὲ καὶ †παρ’ Ἀριστάρχου ἄλλοι† ἔπειθον ἀποτρέπεσθαι· οἱ

21. Ξενοφών. Κύρου Παιδεία {0032.007} (5-4 B.C.) Book 1 ch. 4 se.
25 line 11
λέγεται εἰπεῖν ὅτι ἀπιέναι βούλοιτο, μὴ ὁ πατήρ τι ἄχθοιτο
καὶ ἡ πόλις μέμφοιτο. καὶ τῷ Ἀστυάγει δὲ ἐδόκει εἶναι
ἀναγκαῖον ἀποπέμπειν αὐτόν. ἔνθα δὴ ἵππους τε αὐτῷ (10)
δοὺς οὓς αὐτὸς ἐπεθύμει λαβεῖν καὶ ἄλλα συσκευάσας πολλὰ
ἔπεμπε καὶ διὰ τὸ φιλεῖν αὐτὸν καὶ ἅμα ἐλπίδας ἔχων
μεγάλας ἐν αὐτῷ ἄνδρα ἔσεσθαι ἱκανὸν καὶ φίλους ὠφελεῖν
καὶ ἐχθροὺς ἀνιᾶν. ἀπιόντα δὲ τὸν Κῦρον προύπεμπον

43 line 5
11
Καὶ ἐπὶ πόσῳ ἄν, ἔφη, ἐθέλοις τὴν γυναῖκά σου ἀκοῦσαι ὅτι
σκευοφορεῖς; Ἀλλ’ οὐδέν, ἔφη, ἀκούειν δεήσει αὐτήν· ἄξω
γάρ, ὥστε ὁρᾶν ἐξέσται αὐτῇ ὅ τι ἂν ἐγὼ πράττω. Ὥρα ἄν,
ἔφη, συσκευάζεσθαι ὑμῖν εἴη. Νόμιζ’, ἔφη, συνεσκευασμέ- (5)
νους παρέσεσθαι ὅ τι ἂν ὁ πατὴρ δῷ. τότε μὲν δὴ ξενισθέντες
οἱ στρατιῶται ἐκοιμήθησαν.
3.2.
(1) Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἀναλαβὼν ὁ Κῦρος τὸν Τιγράνην καὶ τῶν

20 line 6
Κῦρε καὶ οἱ ἄλλοι Πέρσαι, ἐγὼ ἄχθομαι ὑμᾶς τρέφων μηδ’
ὑπονοεῖτε· τό γε μέντοι ἰέναι εἰς τὴν πολεμίαν ἤδη καὶ
ἐμοὶ δοκεῖ βέλτιον εἶναι πρὸς πάντα. Ἐπεὶ τοίνυν, (5)
ἔφη ὁ Κῦρος, ὁμογνωμονοῦμεν, συσκευαζώμεθα καὶ ἢν
τὰ τῶν θεῶν ἡμῖν θᾶττον συγκαταινῇ, ἐξίωμεν ὡς
τάχιστα.
(21) Ἐκ τούτου τοῖς μὲν στρατιώταις εἶπον συσκευάζεσθαι· ὁ

21 line 1
τάχιστα.
(21) Ἐκ τούτου τοῖς μὲν στρατιώταις εἶπον συσκευάζεσθαι· ὁ
δὲ Κῦρος ἔθυε πρῶτον μὲν Διὶ βασιλεῖ, ἔπειτα δὲ καὶ τοῖς
ἄλλοις θεοῖς, οὓς ἡγεῖτο ἵλεως καὶ εὐμενεῖς ὄντας ἡγεμόνας
ἂν γενέσθαι τῇ στρατιᾷ καὶ παραστάτας ἀγαθοὺς καὶ

35 line 2
μένοις εἶναί τινα ὅτῳ καὶ σκηνῆς μελήσει καὶ ὅπως τὰ (5)
ἐπιτήδεια παρεσκευασμένα τοῖς στρατιώταις εἰσιοῦσιν ἔσται.
(35) καὶ τοίνυν ἔγνω ὅτι τούτους εἰκὸς μάλιστα πάντων ἐν τῷ
στρατοπέδῳ νῦν κατειλῆφθαι [ἦν] διὰ τὸ ἀμφὶ συσκευασίαν
ἔχειν· ἐκήρυξε δὴ παρεῖναι τοὺς ἐπιτρόπους πάντας· εἰ δέ
12
που μὴ εἴη ἐπίτροπος, τὸν πρεσβύτατον ἀπὸ σκηνῆς· τῷ

δὲ ἀπειθοῦντι πάντα τὰ χαλεπὰ ἀνεῖπεν. οἱ δὲ ὁρῶντες καὶ (5)

17 line 9
μὲν πρὸς τοὺς θεοὺς τὸν πατέρα ἐρώτα, τὰ δὲ πρὸς τὸ
κοινὸν τὰς ἀρχάς. πεμψάντων δὲ καὶ ὀπτῆρας ὧν πράτ-
τομεν καὶ φραστῆρας ὧν ἐρωτῶμεν. καὶ σὺ μέν, ἔφη,
συσκευάζου καὶ τὸν λόχον προπομπὸν ἄγε.
(18) Ἐκ τούτου δὲ καὶ τοὺς Μήδους ἐκάλει, καὶ ἅμα ὁ παρὰ
τοῦ Κυαξάρου ἄγγελος παρίσταται, καὶ ἐν πᾶσι τήν τε
πρὸς Κῦρον ὀργὴν καὶ τὰς πρὸς Μήδους ἀπειλὰς αὐτοῦ

16 line 2
γοῦν, ἔφη, ταύτην ἑωρακὼς καὶ πάνυ καλῆς δοξάσης μοι
εἶναι ὅμως καὶ παρὰ σοί εἰμι καὶ ἱππεύω καὶ τἆλλα τὰ ἐμοὶ
(16) προσήκοντα ἀποτελῶ. Ναὶ μὰ Δί’, ἔφη ὁ Κῦρος· ἴσως
γὰρ θᾶττον ἀπῆλθες ἢ ἐν ὅσῳ χρόνῳ ἔρως πέφυκε συσκευ-
άζεσθαι ἄνθρωπον. καὶ πυρὸς γάρ τοι ἔστι θιγόντα μὴ
εὐθὺς καίεσθαι καὶ τὰ ξύλα οὐκ εὐθὺς ἀναλάμπει· ὅμως δ’
ἔγωγε οὔτε πυρὸς ἑκὼν εἶναι ἅπτομαι οὔτε τοὺς καλοὺς (5)
εἰσορῶ. οὐδέ γε σοὶ συμβουλεύω, ἔφη, ὦ Ἀράσπα, ἐν

17 line 1
τὰ στρατεύματα καὶ τὰς κλίμακας κομίζοιεν, τοὺς μὲν εἴασεν
ὁ Γαδάτας διαφεύγειν· οὓς δ’ ἔλαβε, βασανίζων ἐναντίον
πολλῶν, ὡς ἤκουσεν ἐφ’ ἃ ἔφασαν πορεύεσθαι, εὐθέως (5)
(17) συσκευασάμενος ὡς ἐξαγγελῶν τῆς νυκτὸς ἐπορεύετο. τέλος
δὲ πιστευθεὶς ὡς βοηθὸς εἰσέρχεται εἰς τὸ φρούριον· καὶ
τέως μὲν συμπαρεσκεύαζεν ὅ τι δύναιτο τῷ φρουράρχῳ· ἐπεὶ
δὲ ὁ Κῦρος ἦλθε, καταλαμβάνει τὸ χωρίον συνεργοὺς ποιησά-

26 line 3
13
τοὺς προσχώρους. (5)
(26) Ἐκ δὲ τούτου προσέρχεται τῷ Κύρῳ ὁ Γαδάτας καὶ λέγει
ὅτι ἥκουσιν αὐτῷ ἄγγελοι ὡς ὁ Ἀσσύριος, ἐπεὶ πύθοιτο τὰ
περὶ τοῦ φρουρίου, χαλεπῶς τε ἐνέγκοι καὶ συσκευάζοιτο ὡς
ἐμβαλῶν εἰς τὴν αὑτοῦ χώραν. ἐὰν οὖν ἀφῇς με, ὦ Κῦρε,
τὰ τείχη ἂν πειραθείην διασῶσαι, τῶν δ’ ἄλλων μείων λόγος. (5)
(27) καὶ ὁ Κῦρος εἶπεν· Ἐὰν οὖν ἴῃς νῦν, πότε ἔσῃ οἴκοι; καὶ ὁ

35 line 5
αὐτῶν καὶ ἡγείσθω αὐτοῖς· καὶ γὰρ ὁδῶν ἔμπειρος καὶ τἆλλα
ἱκανός· ἡμεῖς δ’, ἔφη, καὶ ἵπποις τοῖς δυνατωτάτοις καὶ
ἀνδράσι πορευώμεθα, τὰ ἐπιτήδεια τριῶν ἡμερῶν λαβόντες·
ὅσῳ δ’ ἂν κουφότερον συσκευασώμεθα καὶ εὐτελέστερον, (5)
τοσούτῳ ἥδιον τὰς ἐπιούσας ἡμέρας ἀριστήσομέν τε καὶ
δειπνήσομεν καὶ καθευδήσομεν. νῦν δ’, ἔφη, πορευώμεθα
(36) ὧδε· πρώτους μὲν ἄγε σύ, Χρυσάντα, τοὺς θωρακοφόρους,

52 line 1
ταῦτα δὴ πάντας ὠνόμαζεν αὐτὸς ὅτῳ τι προστάττοι. (5)
(51) Καὶ Κῦρος μὲν δὴ περὶ τούτων οὕτως ἐγίγνωσκεν. οἱ δὲ
στρατιῶται τότε μὲν δειπνήσαντες καὶ φυλακὰς καταστησά-
(52) μενοι καὶ συσκευασάμενοι πάντα ἃ ἔδει ἐκοιμήθησαν. ἡνίκα
δ’ ἦν ἐν μέσῳ νυκτῶν, ἐσήμηνε τῷ κέρατι. Κῦρος δ’ εἰπὼν
τῷ Χρυσάντᾳ ὅτι ἐπὶ τῇ ὁδῷ ὑπομενοίη ἐν τῷ πρόσθεν τοῦ
στρατεύματος ἐξῄει λαβὼν τοὺς ἀμφ’ αὑτὸν ὑπηρέτας· βραχεῖ

38 line 2
χαίρεις, ἔχων σὺν σαυτῷ πορεύου. καὶ σύ τ’ ἂν ἐμοί, ὥς
γ’ ἐμοὶ δοκεῖ, πάνυ χρήσιμος εἴης, ἐγώ τε σοὶ ὅσα ἂν δύνω-
(38) μαι πειράσομαι. ἀκούσας ταῦτα ὁ Γαδάτας ἀνέπνευσέ τε
καὶ εἶπεν· Ἆρ’ οὖν, ἔφη, δυναίμην ἂν συσκευασάμενος φθά-
σαι πρίν σε ἐξιέναι; βούλομαι γάρ τοι, ἔφη, καὶ τὴν μη-
τέρα ἄγειν μετ’ ἐμαυτοῦ. Ναὶ μὰ Δί’, ἔφη, φθάσεις μέντοι.
14
(39) ἐγὼ γὰρ ἐπισχήσω ἔστ’ ἂν φῇς καλῶς ἔχειν. οὕτω δὴ ὁ

33. Ξενοφών. Κύρου Παιδεία {0032.007} (5-4 B.C.) Book 6 ch. 2 se. 3
line 3
ἀπαγγέλλειν ἢ ὅσα πάντες ἴσασιν· οἱ δὲ οἷοίπερ ὑμεῖς (10)
(3) ἄνδρες πολλάκις καὶ τὰ βουλευόμενα καταμανθάνουσιν. οἱ
μὲν δὴ Ἰνδοὶ ἡδέως ἀκούσαντες καὶ ξενισθέντες τότε παρὰ
Κύρῳ, συσκευασάμενοι τῇ ὑστεραίᾳ ἐπορεύοντο, ὑποσχόμενοι
ἦ μὴν μαθόντες ὅσα ἂν δύνωνται πλεῖστα ἐκ τῶν πολεμίων
ἥξειν ὡς δυνατὸν τάχιστα. (5)
(4) Ὁ δὲ Κῦρος τά τε ἄλλα εἰς τὸν πόλεμον παρεσκευάζετο

25 line 3
δὲ οὐδείς, ἐκ τούτου δὴ ὁ Κῦρος ἤρχετο λόγου τοιοῦδε. (5)
(25) Ἄνδρες σύμμαχοι, αἱ μὲν ψυχαὶ καὶ τὰ σώματα καὶ τὰ
ὅπλα οἷς δεήσει χρῆσθαι ἐκ πολλοῦ ἡμῖν σὺν θεῷ παρε-
σκεύασται· νῦν δὲ τὰ ἐπιτήδεια δεῖ εἰς τὴν ὁδὸν συσκευά-
ζεσθαι αὐτοῖς τε ἡμῖν καὶ ὁπόσοις τετράποσι χρώμεθα μὴ
μεῖον ἢ εἴκοσιν ἡμερῶν. ἐγὼ γὰρ λογιζόμενος εὑρίσκω πλέον (5)
ἢ πεντεκαίδεκα ἡμερῶν ἐσομένην ὁδόν, ἐν ᾗ οὐδὲν εὑρήσομεν
τῶν ἐπιτηδείων· ἀνεσκεύασται γὰρ τὰ μὲν ὑφ’ ἡμῶν, τὰ δ’

26 line 1
μεῖον ἢ εἴκοσιν ἡμερῶν. ἐγὼ γὰρ λογιζόμενος εὑρίσκω πλέον (5)
τῶν ἐπιτηδείων· ἀνεσκεύασται γὰρ τὰ μὲν ὑφ’ ἡμῶν, τὰ δ’
(26) ὑπὸ τῶν πολεμίων ὅσα ἐδύναντο. συσκευάζεσθαι οὖν χρὴ
σῖτον μὲν ἱκανόν· ἄνευ γὰρ τούτου οὔτε μάχεσθαι οὔτε ζῆν
δυναίμεθ’ ἄν· οἶνον δὲ τοσοῦτον ἕκαστον ἔχειν χρὴ ὅσος
ἱκανὸς ἔσται ἐθίσαι ἡμᾶς αὐτοὺς ὑδροποτεῖν· πολλὴ γὰρ

27 line 1
15
δυναίμεθ’ ἄν· οἶνον δὲ τοσοῦτον ἕκαστον ἔχειν χρὴ ὅσος

ἱκανὸς ἔσται ἐθίσαι ἡμᾶς αὐτοὺς ὑδροποτεῖν· πολλὴ γὰρ
ἔσται τῆς ὁδοῦ ἄοινος, εἰς ἣν οὐδ’ ἂν πάνυ πολὺν οἶνον (5)
(27) συσκευασώμεθα, διαρκέσει. ὡς οὖν μὴ ἐξαπίνης ἄοινοι
γενόμενοι νοσήμασι περιπίπτωμεν, ὧδε χρὴ ποιεῖν· ἐπὶ μὲν
τῷ σίτῳ νῦν εὐθὺς ἀρχώμεθα πίνειν ὕδωρ· τοῦτο γὰρ ἤδη
(28) ποιοῦντες οὐ πολὺ μεταβαλοῦμεν. καὶ γὰρ ὅστις ἀλφιτοσιτεῖ,

40 line 1
ἐμοὶ προσαγαγὼν καὶ ἐγγυητὰς ἦ μὴν πορεύσεσθαι σὺν τῇ
στρατιᾷ, λαμβανέτω ὧν ἡμεῖς ἔχομεν. ἐγὼ μὲν δὴ ταῦτα
προαγορεύω· εἰ δέ τίς τι καὶ ἄλλο δέον ἐνορᾷ, πρὸς ἐμὲ (5)
(40) σημαινέτω. καὶ ὑμεῖς μὲν ἀπιόντες συσκευάζεσθε, ἐγὼ δὲ
θύσομαι ἐπὶ τῇ ὁρμῇ· ὅταν δὲ τὰ τῶν θεῶν καλῶς ἔχῃ,
σημανοῦμεν. παρεῖναι δὲ χρὴ ἅπαντας τὰ προειρημένα
ἔχοντας εἰς τὴν τεταγμένην χώραν πρὸς τοὺς ἡγεμόνας

line 5
δὴ ἔφερε λαβών· οἱ δὲ ἡγεμόνες ἐπεὶ ἴδοιεν αὐτόν, ἔλεγον·
Μέγας δὴ σύγε, ὦ Φεραύλα, ὁπότε γε καὶ ἡμῖν τάξεις ἃ ἂν
δέῃ ποιεῖν. Οὐ μὰ Δί’, ἔφη ὁ Φεραύλας, οὐ μόνον γε, ὡς
ἔοικεν, ἀλλὰ καὶ συσκευοφορήσω· νῦν γοῦν φέρω τώδε δύο (5)
κασᾶ, τὸν μὲν σοί, τὸν δὲ ἄλλῳ· σὺ μέντοι τούτων λαβὲ
(8) ὁπότερον βούλει. ἐκ τούτου δὴ ὁ μὲν λαμβάνων τὸν κασᾶν
τοῦ μὲν φθόνου ἐπελέληστο, εὐθὺς δὲ συνεβουλεύετο αὐτῷ

line 3
καὶ τοῦ χοροῦ ἡγήσατο Πέρσαις κατὰ τὰ πάτρια καὶ τὰ (5)
(2) δῶρα πᾶσι διέδωκεν ὥσπερ εἰώθει. κοιμηθεὶς δ’ ἐν τῷ βασι-
λείῳ ὄναρ εἶδε τοιόνδε. ἔδοξεν αὐτῷ προσελθὼν κρείττων
τις ἢ κατὰ ἄνθρωπον εἰπεῖν· Συσκευάζου, ὦ Κῦρε· ἤδη γὰρ
εἰς θεοὺς ἄπει. τοῦτο δὲ ἰδὼν τὸ ὄναρ ἐξηγέρθη καὶ σχεδὸν
(3) ἐδόκει εἰδέναι ὅτι τοῦ βίου ἡ τελευτὴ παρείη. εὐθὺς οὖν
16
λαβὼν ἱερεῖα ἔθυε Διί τε πατρῴῳ καὶ Ἡλίῳ καὶ τοῖς ἄλλοις

40. Ξενοφών. Agesilaus {0032.009} (5-4 B.C.) Ch. 1 se. 14 line 2
πολλὴν χάριν αὐτῷ ἔχοι ὅτι ἐπιορκήσας αὐτὸς μὲν πολε-
μίους τοὺς θεοὺς ἐκτήσατο, τοῖς δ’ Ἕλλησι συμμάχους
(14) ἐποίησεν. ἐκ δὲ τούτου εὐθὺς τοῖς μὲν στρατιώταις παρήγ-
γειλε συσκευάζεσθαι ὡς εἰς στρατείαν· ταῖς δὲ πόλεσιν εἰς
ἃς ἀνάγκη ἦν ἀφικνεῖσθαι στρατευομένῳ ἐπὶ Καρίαν προεῖπεν
ἀγορὰν παρασκευάζειν. ἐπέστειλε δὲ καὶ Ἴωσι καὶ Αἰολεῦσι
καὶ Ἑλλησποντίοις πέμπειν πρὸς αὑτὸν εἰς Ἔφεσον τοὺς (5)

41. PLATO Phil. Theaetetus {0059.006} (5-4 B.C.) Stephanus pa. 175
se. e line 4
(e) μὲν τῷ ὄντι ἐν ἐλευθερίᾳ τε καὶ σχολῇ τεθραμμένου, ὃν
δὴ φιλόσοφον καλεῖς, ᾧ ἀνεμέσητον εὐήθει δοκεῖν καὶ
οὐδενὶ εἶναι ὅταν εἰς δουλικὰ ἐμπέσῃ διακονήματα, οἷον
στρωματόδεσμον μὴ ἐπισταμένου συσκευάςαςθαι μηδὲ ὄψον
ἡδῦναι ἢ θῶπας λόγους· ὁ δ’ αὖ τὰ μὲν τοιαῦτα πάντα (5)
δυναμένου τορῶς τε καὶ ὀξέως διακονεῖν, ἀναβάλλεσθαι δὲ
οὐκ ἐπισταμένου ἐπιδέξια ἐλευθερίως οὐδέ γ’ ἁρμονίαν λόγων

42. LYSIAS Orat. In Philonem {0540.031} (5-4 B.C.) Se. 9 line 1
οἱ μὲν εἰς τὸ ἄστυ οἱ δ’ εἰς τὸν Πειραιᾶ συνελέγοντο,
καὶ καθ’ ὅσον ἕκαστος οἷός τ’ ἦν, κατὰ τοσοῦτον ἐβοήθει
τῇ πατρίδι, τὰ ἐναντία ἅπασι τοῖς ἄλλοις πολίταις ἐποίησε·
(9) συσκευασάμενος γὰρ τὰ ἑαυτοῦ ἐνθένδε εἰς τὴν ὑπερορίαν
ἐξῴκησε, καὶ ἐν Ὠρωπῷ μετοίκιον κατατιθεὶς ἐπὶ προστά-
του ᾤκει, βουληθεὶς παρ’ ἐκείνοις μετοικεῖν μᾶλλον ἢ
μεθ’ ἡμῶν πολίτης εἶναι. οὐ τοίνυν οὐδ’ ὥσπερ ἔνιοί τινες

43. Δημοσθένης. De Chersoneso {0014.008} (4 B.C.) Se. 5 line 2
τινὸς ἤκουσ’ εἰπόντος ἐν τῇ βουλῇ, ὡς ἄρα δεῖ τὸν συμβου-
λεύοντα ἢ πολεμεῖν ἁπλῶς ἢ τὴν εἰρήνην ἄγειν συμβουλεύειν.
(5) †ἔστι δέ,† εἰ μὲν ἡσυχίαν Φίλιππος ἄγει καὶ μήτε τῶν
ἡμετέρων ἔχει παρὰ τὴν εἰρήνην μηδὲν μήτε συσκευάζεται
πάντας ἀνθρώπους ἐφ’ ἡμᾶς, οὐκέτι δεῖ λέγειν, ἀλλ’ ἁπλῶς
17
εἰρήνην ἀκτέον, καὶ τά γ’ ἀφ’ ὑμῶν ἕτοιμ’ ὑπάρχονθ’ ὁρῶ·

εἰ δ’ ἃ μὲν ὠμόσαμεν καὶ ἐφ’ οἷς τὴν εἰρήνην ἐποιησάμεθα, (5)

44. Δημοσθένης. De Chersoneso {0014.008} (4 B.C.) Se. 6 line 7
ἡμετέρων ἀδίκως εἰληφώς, ὑπὲρ ὧν ψηφίσμαθ’ ὑμέτερ’ ἐγκα-
λοῦντα κύρια ταυτί, πάντα δὲ τὸν χρόνον συνεχῶς τὰ τῶν (5)
ἄλλων Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων λαμβάνων καὶ ἐφ’ ἡμᾶς
συσκευαζόμενος, τί τοῦτο λέγουσιν, ὡς πολεμεῖν ἢ ἄγειν
(7) εἰρήνην δεῖ; οὐ γὰρ αἵρεσίς ἐστιν ἡμῖν τοῦ πράγματος, ἀλλ’
ὑπολείπεται τὸ δικαιότατον καὶ ἀναγκαιότατον τῶν ἔργων, ὃ
ὑπερβαίνουσιν ἑκόντες οὗτοι. τί οὖν ἐστι τοῦτο; ἀμύνεσθαι

45. HARPOCRATION Gramm. Lexicon in decem oratores Atticos
{1389.001} (A.D. 1/2?) Alphabetic letter delta lemma 48 line 1
τοὺς ἀγῶνας, ὁτὲ δὲ πρὸς ὕδωρ. (10)
(47) Διάμετρον: τὸ ἐλλεῖπον ἀπὸ τοῦ δικαίως μετρηθέντος· Δείναρ-
χος ἐν τῇ κατὰ Καλλισθένους εἰσαγγελίᾳ.
(48) Διασκευάσασθαι: ἀντὶ τοῦ συσκευάςαςθαι Ἰσαῖος ἐν τῷ πρὸς
Καλλικράτην.
(49) Διασείστους: Αἰσχίνης κατὰ Τιμάρχου. ἐοίκασιν ὠνομάσθαι
παρὰ τὸ κινεῖσθαι καὶ διασείεσθαι πρότερον, εἶτα βάλλεσθαι, ἵν’ ἀκα-

46. CHARITON Scr. Erot. De Chaerea et Callirhoe {0554.001} (A.D.
2?) Book 8 ch. 2 se. 5 line 6
Αἰγύπτιον, συγκαλέσας τὸ πλῆθος “νικῶμεν, ἄνδρες” εἶπε, “καὶ
τὴν πεζὴν στρατιὰν τὴν βασιλέως· οὗτος γὰρ ὁ ἀνὴρ τὰ εὐαγγέλια
ἡμῖν φέρει καὶ γράμματα παρὰ τοῦ Αἰγυπτίου· δεῖ δὲ τὴν ταχίστην (5)
ἡμᾶς πλεῖν, ἔνθα ἐκεῖνος ἐκέλευσε. συσκευασάμενοι οὖν πάντες
ἐμβαίνετε.”
(6) Ταῦτα εἰπόντος ὁ σαλπιστὴς τὸ ἀνακλητικὸν εἰς τὰς τριήρεις
ἐσήμαινε. λάφυρα δὲ καὶ αἰχμαλώτους τῆς προτεραίας ἦσαν ἐντεθει-

48. GREGORIUS NYSSENUS Theol. De vita Gregorii Thaumaturgi
{2017.069} (A.D. 4) Vol. 46 pa. 904 line 15
18
ὑπὲρ αὐτοῦ χαλεπαίνουσιν, οὔτε τι τοιοῦτον εἶπεν

συκοφαντούμενος, οἷον εἰκὸς τὸν ἀχθόμενον· οὐ μάρ-
τυρας τοῦ βίου προσεκαλέσατο, οὐχ ὅρκῳ τὸν μῶμον
ἀπώσατο, οὐ τὴν κακίαν τῶν ταῦτα κατ’ αὐτοῦ συ- (15)
σκευασαμένων διήλεγξεν· ἀλλ’ ἐν ἠρεμαία τε καὶ
καθεστώσῃ φωνῇ πρός τινα τῶν συνήθων ἀποστρα-
φεὶς, «Ὦ οὗτος,» ἔφη, «διάλυσον αὐτῇ τὸ ἀργύ-
ριον, ὡς ἂν μὴ διὰ πλεῖον διοχλοῦσα, τὴν προκειμέ-

49. EUSEBIUS Scr. Eccl. et Theol. Antiquorum martyriorum collectio
(frag.) {2018.025} (A.D. 4) Vol. 20 pa. 1521 line 2
Χριστοῦ ἐν τῇ πρὸς Ἀντωνῖνον περὶ τοῦ καθ’ ἡμᾶς
δόγματος ἀπολογίᾳ φησί· ὃς καὶ αὐτὸς θείῳ τότε μαρ-
(1521) τυρίῳ κατακοσμεῖται. Κρέσκεντός τινος τῶν παρ’
Ἕλλησιν Κυνικῶν φιλοσόφων τὴν ἐπιβουλὴν συσκευα-
σαμένου, ἐν Λουγδούνῳ τῆς Γαλλίας διωγμοῦ κινηθέν-
τος πλεῖστοι τῷ ὑπὲρ Χριστοῦ μαρτυρίῳ κατεκο-
σμήθησαν· ὧν οἱ περιφανέστατοι καὶ γενναιότατοι (5)
μάλιστά εἰσιν οὗτοι. Ποθεινὸς ἐπίσκοπος τῆς αὐτῆς

50. EUSEBIUS Scr. Eccl. et Theol. Quaestiones evangelicae ad
Stephanum {2018.028} (A.D. 4) Vol. 22 pa. 932 line 41
τοῦ Γαβριὴλ φωνὴν οἰκείᾳ παραδοὺς γραφῇ, σαφῶς
ἠπίστατο τὸν Ἰησοῦν οὐκ ἐπὶ τὸ Ἰουδαίων ἔθνος
τὸν Σωτῆρα βεβασιλευκότα, οὐδὲ εἰς τοὺς αἰῶνας (40)
αὐτὸν ἄρξαντα, ὧν γε καὶ τὴν κατ’ αὐτοῦ συσκευὴν,
καὶ τὴν εἰς θάνατον ἐπιβουλὴν ἀκριβῶς ἱστορεῖ·
καὶ οὐ μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν ἀπο-
στόλων τὰς κατὰ τῶν τοῦ Ἰησοῦ μαθητῶν ἐπανα-

51. Ευσέβιος σχόλια στους Ψαλμούς. (A.D. 4) Vol. 23 pa. 164 line 31
καταπίῃ. Ὑπέλαβόν με καὶ αὐτὸν ὡς λέων ἕτοι-
μος εἰς θήραν, καὶ ὡς σκύμνος οἰκῶν ἐν ἀποκρύ-
φοις. Οὐδὲ γὰρ ἐκ τοῦ προφανοῦς ἐποιοῦντο τὴν κατ’ (30)
ἐμοῦ συσκευὴν, ἀλλὰ λαθραίως ἐνεδρεύοντες.
Ἀνάστηθι, Κύριε, πρόφθασον αὐτοὺς καὶ ὑπο-
σκέλισον αὐτούς· ῥῦσαι τὴν ψυχήν μου ἀπὸ ἀσε-
19
βοῦς, ῥομφαίαν σου ἀπὸ ἐχθρῶν τῆς χειρός σου.

ὑπὸ τὴν σαυτοῦ χεῖρα σκεπάζων αὐτοὺς ἀπὸ ἀντι-
λογίας γλωσσῶν, πρὸς τὸ μηδὲν καταβλάπτεσθαι μήτε
ὑπὸ τῶν λόγοις αὐτοὺς καταπολεμούντων, μήτε ὑπὸ
τῶν δι’ ἔργων τὰς κατ’ αὐτῶν μηχανὰς συσκευαζομένων.
Εὐλογητὸς Κύριος, ὅτι ἐθαυμάστωσε τὸ ἔλεος
αὐτοῦ ἐν πόλει περιοχῆς. Διὰ τοσούτων τὴν πρὸς
τὸν Θεὸν ἔντευξιν πεποιημένος ὁ ἐξομολογούμενος,

Καὶ ταῦτα μὲν περὶ τοῦ πλήθους τῶν κατ’ αὐτοῦ
συνελθόντων· τὰ δὲ ἑξῆς οὐκέτι περὶ πολλῶν, περὶ (20)
δ’ ἑνὸς λελεγμένα, δύναται προσαγορεύεσθαι περὶ τοῦ
Ἰούδα, ὃς, κρύπτων τὴν κατ’ αὐτοῦ συσκευὴν, φι-
λίαν τε καθυποκρινόμενος, φιλήματι παρεδίδου τὸν
Διδάσκαλον. Διὸ περὶ αὐτοῦ λέγοι ἂν τὸ, Ἐλθέτω
αὐτῷ παγὶς ἣν οὐ γινώσκει, καὶ ἡ θήρα ἣν ἔκρυ- (25)

ἐπ’ ἐμὲ τὸ στόμα αὐτῶν· εἶπον· Εὖγε, εὖγε, εἶ-
δον οἱ ὀφθαλμοὶ ἡμῶν. Εἰ μὴ τὰ τέλη αἴσια τὰ μετὰ
τοῦ πάθους τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἑωρᾶτο, τάχα που χώ- (30)
ραν εἶχον καταχαρῆναι αὐτοῦ οἱ τὴν κατ’ αὐτοῦ συ-
σκευὴν μεμηχανημένοι, ὡς ἀφανισθέντος καὶ μηδὲν
δεδυνημένου· ἐπεὶ δὲ ἡ Ἐκκλησία αὐτοῦ ἡ πολλὴ καὶ
μεγάλη διαλάμπει καθ’ ὅλης τῆς οἰκουμένης· αὐτός
τε εἰσέτι καὶ νῦν ἐν μέσῳ ἑστὼς συγκροτεῖ τὸν βαρὺν (35)

αὐτῷ, ἤτοι περὶ τῶν Ζιφαίων τῶν διαβεβληκότων
αὐτὸν πρὸς τὸν Σαοὺλ, ἢ καὶ νοητῶν τινων ἢ καὶ (40)
ἀφανῶν ἐχθρῶν τῶν διαφθονουμένων αὐτοῦ τῇ κατὰ
Θεὸν προκοπῇ, καὶ διὰ τοῦτο συσκευαζομένων αὐτὸν,
ἐν τῷ, Ἀποστρέψει τὰ κακὰ τοῖς ἐχθροῖς μου, καὶ
20
ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου ἐξολόθρευσον αὐτούς. Κατὰ δὲ

τὸν Σύμμαχον· Ἀνταποδώσει, φησὶ, κακὰ τοῖς (45)

διδάσκαλοι καὶ ἀρχιερεῖς, καὶ λοιποὶ ἄρχοντες τοῦ
λαοῦ, δολίως αὐτῷ προσιόντες, πειράζειν αὐτὸν ἐτόλ-
(480) μων, λαβὰς θηρώμενοι, καὶ ἐπιβουλὰς κατ’ αὐτοῦ
συσκευαζόμενοι. Ὃ δὴ καὶ ἕτερος ᾐνίττετο ψαλμὸς
ἐξ αὐτοῦ προσώπου φήσας· Περιεκύκλωσάν με ταῦ-
ροι πολλοὶ, μόσχοι πίονες περιέσχον με. Ἤνοι-
ξαν ἐπ’ ἐμὲ τὸ στόμα αὐτῶν ὡς λέων ἁρπάζων (5)

τειῶν αὐτῆς τόκος καὶ δόλος· ἀνθ’ οὗ ὁ μὲν Ἀκύλας,
ὄφλημα καὶ ἐπίθεσιν, ἡρμήνευσεν· ὁ δὲ Σύμμαχος, (50)
ζημίαν καὶ ἐπίθεσιν. Πάντων γὰρ πεπλήρωντο κακῶν
οἱ τὴν κατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιβουλὴν συσκευασάμενοι.
Ὅτι, εἰ ἐχθρὸς ὠνείδισέ με, ὑπήνεγκα ἂν, καὶ
εἰ ὁ μισῶν με ἐπ’ ἐμὲ ἐμεγαλοῤῥημόνησεν, ἐκρύ- (55)
βην ἂν ἀπ’ αὐτοῦ. Σὺ δὲ, ἄνθρωπε ἰσόψυχε, ἡγε-

γὰρ, φησὶ, διὰ πάσης ἡμέρας ἐμοὶ ἐσχόλαζον, τοὺς (35)
περὶ ἐμοῦ λόγους κινοῦντες, καὶ πᾶς διαλογισμὸς αὐ-
τῶν κατ’ ἐμοῦ ἐγίγνετο· ὡς σπουδάζειν συνάγεσθαι
αὐτοὺς ὁμοῦ συσκευάς· καὶ μὴ μέχρι τούτου χωρεῖν,
ἀλλὰ καὶ περιεργάζεσθαί μου τὴν πτέρναν, τουτέστι
τὴν τοῦ βίου πορείαν, εἴ πως σκελίσαντες δυνηθεῖεν (40)
καταβαλεῖν με. Καὶ τὰ ἴχνη δέ μου παρετήρουν, ὅποι

ἂν βαδίζοιμι, καὶ ἵν’ ὅπως ἐπιλάβοιντό μου. Ταῦτα
μὲν οὖν οἱ μάτην διώκοντες κατ’ ἐμοῦ ἔπραττον. Σὺ
δὲ, Κύριε, ἡ ἐμὴ ἐλπὶς, ἐμὲ μὲν τῆς ἀδίκου αὐτῶν
συσκευῆς ῥῦσαι, αὐτοὺς δὲ μετελθὼν τῇ σεαυτοῦ (45)
ὀργῇ, κατάβαλε τῆς μεγαλαυχίας καὶ τῆς ὑψηλοφρο-
21
σύνης· τοῦτο γὰρ αὐτοῖς συνοίσει. Ὑψούμενοι γὰρ

καὶ ἐπαιρόμενοι, ἐπ’ ὀλέθρῳ τῷ ἑαυτῶν ταῦτ’ ἔπρατ-

οὖν ὁ παρὼν λόγος οὐ τῆς τοῦ θανάτου πράξεως,
ἣν ὥρισε μὲν Πιλάτος, διεπράξαντο δὲ οἱ ὑπ’ αὐτῷ (45)
στρατιῶται, μνημονεύει, ἀλλὰ τῆς τῶν ἀρχιερέων
συσκευῆς, καὶ τῆς τῶν συκοφαντῶν μαρτυρίας, τῆς
τε φωνῆς τοῦ πλήθους ἐπιβοήσαντος κατ’ αὐτοῦ.
Διό φησιν· Ἁμαρτίαν στόματος αὐτῶν, λόγον χει-
λέων αὐτῶν· ὡσεὶ ἔλεγε σαφέστερον· Δι’ ἁμαρτίαν (50)

(621) σαθρὸν, οὐ γυμνὸν αὐτὸν προβάλλονται, ἀλλὰ περι-
βάλλουσιν ἔξωθεν παγίσι, κρύπτοντες διά τινων σο-
φισμάτων καὶ παραλογισμῶν τὴν κατὰ τῶν ἐπιβου-
λευομένων συσκευήν· οὕτω γὰρ ἄληπτοι καὶ ἀθήρα-
τοι ἔσεσθαι ὑπολαμβάνουσι. Διὸ «εἶπαν» ἐν ἑαυτοῖς· (5)
«Τίς ὄψεται αὐτούς;» καὶ, «ἐξερεύνησαν ἀνο-
μίας.» Οὐδὲν γὰρ ὠφέλιμον ἀπὸ τοῦ θείου νόμου ζητή-

φυγὴν ἑαυτοῦ καὶ τεῖχος, λιμένα τε σωτήριον ἡγεῖ- (55)
σθαι τὸν ἑαυτοῦ Κύριον· ἵν’, εἴτε ἐν καιροῖς διωγμῶν
ὑπ’ ἐχθρῶν ἐλαυνώμεθα, εἴτε ὑπὸ ἀοράτων πολεμίων
πολεμούμεθα, εἴτε ὑπὸ τῶν συσκευάζεσθαι ἡμᾶς πει-
(1125) ρωμένων ἐπιβουλευοίμεθα, νηφόντως ἐπὶ τὸν Κύριον
ἡμῶν καὶ τὸν Θεὸν καταφύγοιμεν, τὸν κατὰ γενεὰν
καὶ γενεὰν ὑπέρμαχον γιγνόμενον καὶ ὑπερασπιστὴν

. ἢ, Ὁ Θεός μου, καὶ εὐθαρσήσω ἐν αὐτῷ, κατὰ
τὸν Σύμμαχον. Τούτῳ δὴ οὖν τῷ τῶν εἰρημένων
τρόπῳ ἀνακειμένῳ τῇ τοῦ Θεοῦ βοηθείᾳ ἐπιβουλαί
τινες καὶ συσκευαὶ μυρίων κατ’ αὐτοῦ στρατευομένων (20)
ἐπανέστησαν· παγίδες γοῦν θηρευτῶν ὠνομάσθησαν,
22
καὶ λόγοι ταραχώδεις, καὶ φόβος νυκτερινὸς, καὶ

βέλος πετόμενον ἡμέρας, καὶ πρᾶγμα ἐν σκότει δια-

64. EUSEBIUS Scr. Eccl. et Theol. Frag. in Lucam {2018.037} (A.D. 4)
Vol. 24 pa. 589 line 8
κατ’ ἀξίαν ἑκάστῳ διανεμητικὴν ἐξουσίαν, τὴν τῶν (5)
οἰκείων αὐτοῦ καὶ πιστῶν θεραπευόντων εὐδοκίμησιν,
τὴν τῶν μὴ τοιούτων κατάγνωσιν, τὴν τῶν πολιτῶν
τοῦ βασιλέως κατ’ αὐτοῦ συσκευὴν, τὴν μετελευσο-
μένην αὐτοὺς ἐπαξίως ὧν ἔδρασαν δίκην· ταῦτα γὰρ
ὁμοῦ πάντα διὰ τῶν ἐκτεθεισῶν φωνῶν ἐδήλου. Καὶ (10)
πρῶτον μὲν ἄνθρωπον αὐτὸς ἑαυτὸν ὠνόμαζε διὰ τὴν

65. GREGORIUS NAZIANZENUS Theol. In laudem sororis Gorgoniae
(orat. 8) {2022.021} (A.D. 4) Vol. 35 pa. 813 line 13
καὶ εἰς πέρας ἄγοντος τὰ αἰτήματα.
ΚΑʹ. Ὡς δὲ ἅπαντα εἶχεν αὐτῇ κατὰ νοῦν, καὶ (11)
οὐδὲν ἐνέδει τῶν ποθουμένων, καὶ ἡ κυρία πλησίον,
οὕτως ἤδη τῷ θανάτῳ συσκευάζεται καὶ τῇ ἐκδημίᾳ,
καὶ πληροῖ τὸν περὶ ταῦτα νόμον διὰ τῆς κατακλί-
σεως. Ἐπισκήψασα δὲ καὶ ἀνδρὶ, καὶ τέ- (15)
κνοις, καὶ φίλοις, ὅσα εἰκὸς τὴν φίλανδρον, καὶ φιλό-

66. ATHANASIUS Theol. Apologia ad Constantium imperatorem
{2035.011} (A.D. 4) Se. 1 line 8
εἰδὼς αὐτὸν μὲν κήρυκα τῆς ἀληθείας, σὲ δὲ τῶν αὐτοῦ (5)
ῥημάτων φιλήκοον, θεοφιλέστατε Αὔγουστε. Περὶ μὲν
οὖν τῶν ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς κατ’ ἐμοῦ γενομένης
συσκευῆς, αὐτάρκη τὰ γραφέντα παρὰ τῶν τοσούτων
ἐπισκόπων μαρτυρῆσαι τῇ σῇ εὐλαβείᾳ· ἱκανὰ δὲ καὶ τὰ
τῆς μετανοίας Οὐρσακίου καὶ Οὐάλεντος δεῖξαι πᾶσιν, (10)
ὅτι μηδὲν ὧν ἐπέστησαν καθ’ ἡμῶν εἶχεν ἀληθές. Τί γὰρ

67. ATHANASIUS Theol. Frag. varia {2035.054} (A.D. 4) Vol. 26
column 1296 line 1
23
Μεθὸ γὰρ Εὐστάθιος εἰς φυγαδείαν ἠλαύνετο, ὡς (45)

διείληπται, πρῶτος ἐπέβη τοῦ θρόνου Εὐφρόνιος, ὃν
Πλάκητος διεδέξατο· τὸν δὲ Στέφανος. Ὃς, πονηρὰν
(1296) συσκευὴν διά τινος τῶν αὐτῷ προσηκόντων ὠμοτάτου
καὶ τὸν τρόπον καὶ τὴν ψυχήν· Ὄναγρος ἦν αὐτῷ
ὄνομα· ἐξαρτύσας τοῖς ἐκ Ῥώμης ἥκουσι πρέσβεσι
παρὰ Κώνσταντος· ὃς τὰς αὐτὰς ὠδῖνας Κων-

68. ATHANASIUS Theol. Expositiones in Psalmos {2035.061} (A.D. 4)
Vol. 27 pa. 197 line 42
δοῦναι, κἀγὼ ὑμῖν παραδώσω αὐτόν;
Κατ’ ἐμοῦ ἐψιθύριζον πάντες οἱ ἐχθροί μου. Τὰ (40)
κατ’ αὐτοῦ τῶν Ἰουδαίων σκώμματα, τὰς κατ’ αὐ-
τοῦ τῶν Ἰουδαίων συσκευὰς σημαίνει, καὶ τὰ λελη-
θότα σκέμματα, τοὺς ἀρχιερεῖς τοὺς συμφωνοῦντας
πρὸς τὸν Ἰούδαν λέγων, οἵτινες ἐψιθύριζον, τὰ περὶ
τοῦ Ἰησοῦ σύμφωνα πρὸς τὸν Ἰούδαν τιθέμενοι. (45)

69. ATHANASIUS Theol. Homilia de passione et cruce domini [Sp.]
{2035.070} (A.D. 4) Vol. 28 pa. 209 line 1
κρινόμενος ὁ Σωτήρ. Μέγα πρᾶγμα καὶ παράδοξον
ἀληθῶς πεποίηκεν ὁ Σωτήρ· σιωπῶν ἐνήργει, καὶ μὴ
ἀπολογούμενος ἐποίει τὸν δικαστὴν ὁμολογεῖν τὴν
(209) συσκευὴν, καὶ ὅτι μᾶλλον τοῖς ὄχλοις ἢ τῷ δικαίῳ
πέπεισται. Ἀπολογουμένου μὲν γὰρ, ἦν ὑπονοῆσαι
δειλίαν τοῦ θανάτου· σιωπῶντος δὲ, τὸ στεῤῥὸν καὶ
τὴν ἀνδρείαν θαυμάσαι. Καὶ τὸ οὕτως δὲ τὸν Πιλᾶ-

70. ATHANASIUS Theol. Homilia de passione et cruce domini [Sp.]
{2035.070} (A.D. 4) Vol. 28 pa. 212 line 23
λαγγα. Οὐ γὰρ πολὺ γέγονε τὸ διάστημα, καὶ πάντων (20)
ἐσκύλευσε τὸν ἐχθρόν· ὅτε καταισχυνθεὶς λοιπὸν δι’
ἑαυτοῦ ἐκίνει πάντα κατὰ τοῦ Κυρίου· Ἰουδαίους
μὲν, ἵνα συσκευάςωνται, Πιλᾶτον δὲ ἵνα κατακρίνῃ·
τοὺς δὲ στρατιώτας, ἵνα παίζωσι κατ’ αὐτοῦ· ἀλλὰ
καὶ τοῦτο ἠγνόει καθ’ ἑαυτοῦ ποιῶν· τυφλὸν γὰρ ἡ (25)
24
κακία, καὶ ἀπροόρατον ἡ πονηρία· καθ’ ἑαυτῆς τὰς

71. SOCRATES Scholasticus Hist. Εκκλησιαστική ιστορία {2057.001}
(A.D. 4-5) Book 2 ch. 25 line 20
τοῦ ‘ὁμοουσίου’ λέξιν περὶ τὰς ἐκκλησίας πόλεμος ἦν. Ἐν τού-
τοις καθεστώτων τῶν πραγμάτων, Μαγνέντιος περὶ τὰ ἑσπέρια
μέρη ἐπεφύη τύραννος· ὃς Κώνσταντα, τὸν τῶν ἑσπερίων μερῶν
βασιλεύοντα, περὶ τὰς Γαλλίας διάγοντα ἐκ συσκευῆς ἀνεῖλε. Οὗ (20)
γενομένου, ἐμφύλιος μέγιστος ἀνερριπίσθη πόλεμος. Μαγνέντιος
μὲν γὰρ ὁ τύραννος πάσης Ἰταλίας ἐκράτει, Ἀφρικήν τε καὶ Λιβύην
ὑφ’ ἑαυτῷ πεποίητο, καὶ αὐτὰς τὰς Γαλλίας ἔσχε λαβών. Ἐν

72. SOCRATES Scholasticus Hist. Εκκλησιαστική ιστορία {2057.001}
(A.D. 4-5) Book 2 ch. 31 line 4
(31) Περὶ Ὁσίου τοῦ Κουδρούβης ἐπισκόπου.
Ἐπειδὴ δὲ περὶ Ὁσίου τοῦ Ἱσπανοῦ μνήμην ὡς ἀκουσίως παρόν-

τος πεποιήμεθα, βραχέα καὶ περὶ τούτου λεκτέον. Μικρὸν γὰρ
ἔμπροσθεν οὗτος ἐκ συσκευῆς τῶν Ἀρειανιζόντων εἰς ἐξορίαν
ἀπέσταλτο· τότε δὲ σπουδῇ τῶν ἐν τῷ Σιρμίῳ συνελθόντων ὁ (5)
βασιλεὺς αὐτὸν μετεπέμψατο, βουλόμενος ἢ πειθοῖ ἢ ἀνάγκῃ τοῖς
παροῦσιν ὁμοφωνῆσαι. Τούτου γὰρ γενομένου, μέγιστον ἐδόκει

73. Ιωάννης Χρυσόστομος. Sermo antequam iret in exsilium {2062.091}
(A.D. 4-5) Vol. 52 pa. 431 line 9
γμάτων· οὐκ ἠπείλουν, ἀλλὰ παρίσταντο. Ἔστι γὰρ
καιρὸς νῦν εἰπεῖν τὰ περὶ τῆς ἐμῆς θλίψεως. Νόμος
ἐστὶν, ἀλλ’ ὁ νομοθέτης νικᾶται. Τέκνα, μὰ τὴν ὑμε-
τέραν ἀγάπην, βλέπω συσκευὴν πολεμοῦσαν, καὶ
τὸν Θεὸν ὑβριζόμενον· βλέπω τὸν ἀγῶνα πί- (10)
πτοντα, καὶ τὸν ἀγωνοθέτην λυπούμενον· βλέπω τὸ
πιθανὸν τῆς ἀληθείας μαραινόμενον, καὶ τὴν συ-

74. Ιωάννης Χρυσόστομος. Sermo antequam iret in exsilium {2062.091}
(A.D. 4-5) Vol. 52 pa. 431 line 12
25

τὸν Θεὸν ὑβριζόμενον· βλέπω τὸν ἀγῶνα πί- (10)
πτοντα, καὶ τὸν ἀγωνοθέτην λυπούμενον· βλέπω τὸ
σκευὴν ἀνθοῦσαν. Λέγουσί μοι, ὅτι Ἔφαγες καὶ ἐβά-
πτισας. Εἰ ἐποίησα τοῦτο, ἀνάθεμα ἔσομαι· μὴ ἀριθ-
μηθείην εἰς ἐπισκόπων ῥίζαν· μὴ γένωμαι μετ’ (15)
ἀγγέλων· μὴ ἀρέσω Θεῷ· εἰ δὲ καὶ ἔφαγον καὶ

75. Ιωάννης Χρυσόστομος. In Joannem (homiliae 1-88) {2062.153}
(A.D. 4-5) Vol. 59 pa. 115 line 47
λαμβάνει τοὺς μαθητὰς τοὺς ἑαυτοῦ, καὶ περὶ τούτων
αὐτοῖς διαλέγεται ὁ Ἰωάννης, καὶ οὕτως αὐτοὺς δίδωσι (45)
τῷ Χριστῷ, ἀλλὰ δημοσίᾳ μετὰ πάντων αὐτοῖς
φησιν· Ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ; Ἵνα μὴ δόξῃ συ-
σκευῆς εἶναι τὸ ἔργον. Εἰ μὲν γὰρ παρ’ αὐτοῦ κατ’
ἰδίαν παρακληθέντες ἀπῄεσαν, καὶ ὡς χάριν αὐτῷ
παρέχοντες, ταχέως ἂν ἴσως καὶ ἀπεπήδησαν· νῦν δὲ (50)
ἐκ τῆς κοινῆς γενομένης διδασκαλίας καταδεξάμενοι

76. Ιωάννης Χρυσόστομος. In Joannem (homiliae 1-88) {2062.153}
(A.D. 4-5) Vol. 59 pa. 346 line 62
προσκρούειν; Πόσης ταῦτα μανίας; ἆρ’ οὐ γελάσον-
ται Ἕλληνες; ἆρ’ οὐ μύθους τὰ ἡμέτερα εἶναι νομί- (60)
σουσιν; Ἐροῦσι γάρ· Οὐκ ἔστιν ἀνάστασις, ἀλλὰ
χλεύη τὰ τῶν Χριστιανῶν, ἀπάτη καὶ συσκευή. Καθά-
(347) περ γὰρ οὐδενὸς ὄντος μετὰ ταῦτα, οὕτω κωκύου-
σιν αἱ παρ’ αὐτοῖς γυναῖκες· οὐ προσέχουσι τοῖς ῥή-
μασι τοῖς ἐν τοῖς βιβλίοις αὐτῶν κεχαραγμένοις. Πλά-

77. Ιωάννης Χρυσόστομος. Frag. in Jeremiam (in catenis) {2062.186}
(A.D. 4-5) Vol. 64 pa. 873 line 26
μεῖ; τοῦτο ἠπόρουν.
Τί ὅτι ὁδὸς ἀσεβῶν εὐοδοῦσαι;
Περὶ τῶν παρανόμων τοῦ λαοῦ λέγει· γνοὺς γὰρ (25)
τὴν κατ’ αὐτοῦ συσκευὴν, κατεύχεται αὐτῶν, ἐπεί-
γων τὴν κατ’ αὐτῶν τιμωρίαν.
26
Ἐφύτευσας αὐτοὺς, καὶ ἐῤῥιζώθησαν.

Ἀκούεις πάντων εὐθέως, καὶ τῶν εὐχῶν αὐτῶν,

(A.D. 4-5) Vol. 64 pa. 876 line 52
τὴν διάνοιαν νομίζω. Ἀλλ’ ἐπειδὴ τὴν κατ’ αὐτοῦ
κακίαν ἐγνωκὼς ὁ προφήτης ἐπηράσατο αὐτοῖς, (50)
ἐπισπεύδων τὴν κατ’ αὐτῶν τιμωρίαν, φησὶ, σπεύ-
δων αὐτοὺς ἀναιρεθῆναι. Γνοὺς τὴν κατ’ αὐτοῦ συ-
σκευὴν, καὶ ταῦτα ἐν εἰρήνῃ ὢν, οὐχ ὑπὸ πολεμίων
ἐλαυνόμενος. Τί ποιήσουσιν οὗτοι τῶν πολεμίων
(877) ἐπιστάντων, ἡνίκα οὐδὲ φυγῆς ἔχουσι καιρὸν τά-
χιστα τῶν ἵππων αὐτοὺς ἐπιφθανόντων;

(A.D. 4-5) Vol. 64 pa. 877 line 11
ἀνήκεστα παρ’ αὐτῶν πεπονθὼς ἐπηράσω αὐτοῖς
κακά;
Τουτέστι καὶ ταῦτα αὐτοῖς, ἀντὶ τοῦ, τὰ κακὰ, (10)
ἐπεύχῃ, συσκευὴν ἀκούσας κατὰ σοῦ. Ἀδελφοὺς
γὰρ καὶ οἰκείους τοῦ πατρὸς τοὺς ὁμογενεῖς λέγει,
τουτέστι τοὺς Ἰσραηλίτας.
Ἐπισυνήχθησάν σοι, μὴ πιστεύσῃς αὐτοῖς, ὅτι

80. CYRILLUS Alexandrinus Theol. Expositio in Psalmos {4090.100}
(A.D. 4-5) Vol. 69 pa. 996 line 25
Τί δὲ ἐλάλει; «Τί θέλετέ μοι δοῦναι, κἀγὼ ὑμῖν
παραδώσω αὐτόν;»
Κατ’ ἐμοῦ ἐψιθύριζον πάντες οἱ ἐχθροί μου.
(A f. 224) Τὰς κατ’ αὐτοῦ τῶν Ἰουδαίων συσκευὰς (25)
σημαίνει καὶ τὰ λεληθότα σκέμματα· εὐλαβούμενοι
γὰρ τὸ πλῆθος, οὐκ ἐτόλμων φανερῶς ταῦτα τίθεσθαι,
ἀλλὰ συμβούλιον λαθραίως ἐποιοῦντο. Ψιθυρισμὸς

81. Ιωάννης Μαλαλάς. Χρονογραφία {2871.001} (A.D. 5-6) Pa. 25
line 9
27
ἐδόθη αὐτῷ χρησμὸς οὗτος. Πρῶτα θεός, μετέπειτα λόγος καὶ

πνεῦμα σὺν αὐτοῖς· σύμφυτα δὲ πάντα καὶ εἰς ἓν ἰόντα, οὗ
κράτος αἰώνιον. ὠκέσι ποσὶ βάδιζε, θνητέ, ἄδηλον διανύων
βίον. καὶ εὐθέως ἐξελθὼν ἐκ τοῦ μαντείου, συσκευασθεὶς ὑπὸ
τῶν ἰδίων [εὐθέως] ἐσφάγη ἐν τῇ Ἀφρικῇ. ταῦτα δὲ τὰ παλαιὰ (10)
καὶ ἀρχαῖα βασίλεια τῶν Αἰγυπτίων Μανέθων συνεγράψατο· ἐν
οἷς συγγράμμασιν αὐτοῦ ἐμφέρεται ἄλλως λέγεσθαι τὰς ἐπωνυ-

line 6
τούτου τελευτὴν τοῦ Μίνωος ἐβασίλευσε τῆς Κρήτης ὁ Μινώ-
ταυρος, ὁ Πασιφάης υἱὸς καὶ Ταύρου τοῦ νοταρίου αὐτῆς. καὶ
ὕβριν λογιζόμενοι οἱ συγκλητικοὶ τῆς Κρήτης τὸ βασιλευθῆναι (5)
ὑπὸ τοῦ Μινωταύρου, ὡς μοιχογεννήτου, συσκευάζονται αὐτῷ
καὶ προτρέπονται τὸν Θησέα, ὡς γενναῖον, τὸν υἱὸν τοῦ Αἰγέως,
βασιλέως τῆς Θεσσαλίας, εἰς τὸ πολεμῆσαι αὐτῷ, συνταξάμενοι
προδίδειν τὸν Μινώταυρον καὶ τὴν χώραν πᾶσαν, καὶ διδόναι

line 1
Ἀσαβίνου πολιτευομένου, Ἰουδαίου τὴν θρησκείαν, πλησίον τοῦ
Ξυστοῦ καὶ τοῦ Κομμοδίου δημοσίου. ἐσφάγη δὲ ὁ αὐτὸς Ἰου- (20)
λιανὸς Δίδιος ὑπὸ κουβικουλαρίου εἰς τὴν πηγὴν τοῦ παλατίου
(291) Ῥώμης ἔσω, ὡς προσέχει τοῖς ἰχθύσι, κατὰ συσκευὴν τοῦ μετ’
αὐτόν. ἦν δὲ ἐνιαυτῶν ξʹ.
Μετὰ δὲ τὴν βασιλείαν Διδίου Ἰουλιανοῦ ἐβασίλευσεν ὁ θειό-
τατος Σέβηρος ὁ καὶ Σεπτίμιος, ὑπὸ τῆς συγκλήτου Ῥώμης ψη-

line 22
ὑπόσιμος, δασυπώγων, μελάγκορος, μεγαλόφθαλμος, δειλός,
σκνιφός. ἐπὶ δὲ τῆς αὐτοῦ βασιλείας εἷς τῶν πολιτευομένων (20)
Ἀντιοχείας τῆς μεγάλης ὀνόματι Μαριάδης, ἐκβληθεὶς ἐκ τῆς
βουλῆς κατὰ συσκευὴν τοῦ παντὸς βουλευτηρίου καὶ τοῦ δήμου,
ἐλείπετο γὰρ εἰς τὰ ἱππικά, εἰς οἷον δήποτε μέρος ἐστρατήγησε,
(296) μὴ ἀγοράζων ἵππους, ἀλλὰ τὰ τοῦ ἱππικοῦ δημόσια ἀποκερδαί-
28
νων, ἀπῆλθεν εἰς τὴν Περσίδα καὶ ἐπηγγείλατο τῷ βασιλεῖ Περ-

85. ALEXANDER Scr. Eccl. Inventio crucis (fort. auctore Alexandro
alio) {2860.001} (A.D. 6?) Pa. 4069 line 26
σεις δεκαοκτὼ, εὐδοκίμως συγγεγραμμέναι, ἐν αἷς
τὸ ἅγιον Σύμβολον ἑρμηνεύσας μνήμην τῆς τοῦ
ὁμοουσίου λέξεως οὐκ ἐποιήσατο, τῶν καταδυνα- (25)
στευόντων τότε τὰς συσκευὰς ὑφορώμενος. Ἔμεινε
δὲ ὅμως σὺν τοῖς ἁγίοις Πατράσι, συνηγορῶν ἀγρά-
φως τῇ Ἐκκλησίᾳ. Οὗτος ἔγραψε τῷ βασιλεῖ Κων-
σταντίῳ περὶ τοῦ γενομένου σημείου. Ἄμεινον δὲ τὰ

86. Γεώργιος Μοναχός Chronicon breve (lib. 1-6) (redactio recentior)
{3043.002} (A.D. 9) Vol. 110 pa. 633 line 29
λείας αὐτοῦ· φησὶ γὰρ ὁ μέγας Ἀθανάσιος, γνοὺς
πάλιν καὶ τὸν βασιλέα Κωνστάντιον τὰ τῶν Ἀρεια-
νῶν κρατύνειν βουλόμενον, καὶ τοὺς Ἀρειανοὺς
συσκευαζομένους ἀθέμιτα αὐτοῦ κατηγορεῖν ἐπὶ
διεφθαρμένου δικαστηρίου, μηδενὶ θαῤῥήσας, αἰφνί- (30)
διον ἐν μεσαιτάτῃ [νυκτὶ] ζητούμενος, κατέφυγε
πρός τινα παρθένον ἁγίαν, ἥτις ἐπὶ τῷ πράγματι

{3043.002} (A.D. 9) Vol. 110 pa. 692 line 24
καὶ πορφύρᾳ κεκοσμημένον. 464 Οὐαλεντινιανοῦ
δὲ τοῦ γέροντος τελευτήσαντος, Μάξιμος ὁ δήμιος
τὴν ὑπαρχότητα τῶν Γαλλιῶν εἰς μανίαν ἔτρεψε
καί τινα συσκευὴν πεποιηκὼς Θεοδόσιον τὸν πρε-
σβύτερον τροπαίοις κεκορεσμένον σφαγῆναι προσ- (25)
έταξε, ὃς πρὶν τελευτῆσαι τὸ θεῖον βάπτισμα δεξά-
μενος καὶ εἰς τὴν ἀθανασίαν ἀναγεννηθεὶς ἐτελεύτησε.

{3043.002} (A.D. 9) Vol. 110 pa. 1048 line 25
ταύτην τοῦ παλατίου καταγαγὼν, εἰς τὸ μοναστή-
ριον τὰ Γαστρία καὶ αὐτὴν ἀποστέλλει. Ἥτις,
29
ἀθυμίᾳ μετεωρισθεῖσα τὸν νοῦν καὶ ὑπὸ ἐκπλήξεως

ἀφαιρεθεῖσα καὶ τὸ φρονεῖν, ἀναξίαν ἑαυτῆς συ- (25)
σκευάζει βουλὴν κατὰ Βάρδα βουλευομένη σὺν πολ-
λοῖς καὶ ἄλλοις, σχοῦσα κοινωνὸν καὶ τοῦ βασιλέως
τὸν πρωτοστράτορα, ὅπως, ὑποστρέφοντος Βάρδα
ἀπὸ τοῦ προαστείου αὐτοῦ τοῦ Κοσμιδίου, ἀναιρή-

{3043.002} (A.D. 9) Vol. 110 pa. 1085 line 36
πιώτης· καὶ ἀπελθὼν μετὰ λαοῦ ἐν Ταρσῷ ἡτ-
τήθη καὶ πάντας ἀπώλεσεν· καὶ πάλιν προχει-
ρίζεται Ἀνδρέας παρὰ τοῦ βασιλέως δομέστικος. (35)
(26) Ἐγένετο δὲ συσκευὴ κατὰ τοῦ βασιλέως
παρὰ Ἰωάννου τοῦ Κροκόα, δομεστίκου ὄντος τῶν
ἱκανάτων, χρηματισθέντος παρὰ τοῦ ὄντος ἐν Βλα-
χέρναις ἐγκλείστου. Εὑρέθησαν δὲ πολλοὶ τῶν

{3043.002} (A.D. 9) Vol. 110 pa. 1089 line 38
πόλει. Ἀνδρέας δὲ ὁ δομέστικος καὶ Στέφανος ὁ (35)
μάγιστρος (ὁ τῆς Καλομαρίας) οἱ πολλὰ λοιδορη-
θέντες ἐπὶ Βασιλείου παρὰ Σανταβαρηνοῦ ὑπέθη-
καν τῷ βασιλεῖ συσκευὴν ποιησάμενοι, ὡς ὅτι Φώ-
(1092) τιος ὁ πατριάρχης καὶ Θεόδωρος ὁ Σανταβαρηνὸς
βουλὴν εἶχον ποιῆσαι βασιλέα ἐκ τῶν ἰδίων Φωτίου
πατριάρχου. Προσέταξε δὲ ὁ βασιλεὺς ἀγαγεῖν

{3043.002} (A.D. 9) Vol. 110 pa. 1092 line 28
ἀναζητεῖν αὐτὰ, ἐξουσίαν ἔχει ἀναλαβέσθαι (25)
αὐτά.» Καὶ ὁ Ἀνδρέας ἔφη πρὸς αὐτόν· «Εἰπὲ,
τίνα ἐβούλου ποιῆσαι βασιλέα, ὑποθέμενος τῷ ἐμῷ
πατρὶ διὰ συσκευῆς σου τυφλῶσαί με, τοῦ πατριάρ-
χου ἴδιον ἢ σόν;» Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· «Οὐ
γινώσκω τὸ σύνολον περὶ ὧν λέγετε κατηγοροῦντές (30)
με». Λέγει οὖν Στέφανος ὁ μάγιστρος πρὸς αὐ-

30

{3043.002} (A.D. 9) Vol. 110 pa. 1157 line 9
Τατζάτης Ἀρμένιος πλούσιος πάνυ, τῇ ὑποθήκῃ καὶ
συμβουλῇ Βάρδα τοῦ Βοήλα στρατηγοῦντος ἐν
Χαλδίᾳ τυραννίδα καὶ ἀνταρσίαν κατὰ Ῥωμανοῦ
βασιλέως συσκευάζουσι, τὸ Πάνπερ τε λεγόμε-
νον ὀχύρωμα κατασχόντες· οὓς ὁ τῶν σχολῶν (10)
δομέστικος Ἰωάννης ὁ Κροκόας καταπολεμήσας
τοὺς μὲν κατέσχεν, ὧν τοὺς περιφανεστέρους ἀπο-

93.Φώτιος Scr. Eccl. et Theol. Lexicon (Ε—Ω) {4040.030} (A.D. 9)
Alphabetic letter xi Pa. 312 line 25
Ξυνωμοσάμην: συνήγαγον καὶ φίλους ἐποίησα.
Ξυνῶνα: τὸν κοινωνόν· Σοφοκλῆς.
Ξυναλλαγῆναι: τὸ συμβῆναι· Θουκυδίδης.
Ξυνσάσσεται: συσκευάζεται. (25)
(313) Ξυρεῖσθαι: οὐδὲ ξυρᾶσθαι λέγουσιν.
Ξυρόν: ἐκτεταμένως τὰ πολλὰ λέγουσιν.
Ξυστίδες: εἶδος ὑποδημάτων· ἢ κόσμος γυναικεῖος·

94.Φώτιος Scr. Eccl. et Theol. Lexicon (Ε—Ω) {4040.030} (A.D. 9)
Alphabetic letter sigma Pa. 558 line 1
Σύροι πρὸς Φοίνικας: ἑκάτερα τὰ ἔθνη διαβέβληται
ὡς πανοῦργα· ἢ ὅτι ἑκάστοτε δι’ ἔχθρας ἀλλήλοις
ὄντα οὐδέποτε πιστῶς διαλλάττεται. (25)
(558) Συσκευάζει: λόγωι ἐπιβουλεύει.
Συσπειραθέντες: συστραφέντες.
Συσσεισμός: λαῖλαψ· συστροφὴ ἀνέμου.
Συσσιτίαι: τὰ δεῖπνα ἃ κοινὰ ποιοῦνται Λακεδαιμό-

95. Συμεών Λογοθέτης Chronicon (sub nomine Leonis Grammatici vel
Theodosii Melisseni vel Julii Pollucis) (redactio A + B operis sub titulo
Epitome fort. sub auctore Trajano Patricio) {3070.001} (A.D. 10) Pa.
105 line 3
Ἀρκαδιακοὺς ἐκάλεσεν· ἔστησε δὲ καὶ τὸν κίονα τοῦ Ξηρολόφου, (20)
(105) ἱδρύσας ἐν αὐτῷ τὸν ἑαυτοῦ ἀνδριάντα, καὶ πόλιν ἐν τῇ
Θρᾴκῃ κτίσας ἐκάλεσεν Ἀρκαδίου πόλιν. ἐπὶ τούτου ἐξωρί-
31
σθη Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος συσκευῆς γεγονυίας ὑπ’ Εὐδο-

ξίας Αὐγούστης καὶ Θεοφίλου πάπα Ἀλεξανδρείας· ἐπέμφθη
ἐν Κουκουσῷ. ἀσπασαμένου δὲ αὐτοῦ Ὀλυμπιάδα θυγατέρα (5)
Σελεύκου ἀπὸ ἐπάρχων καὶ ἑτέρας σεμνὰς γυναῖκας, ἐξῆλθε

237 line 12
διαλλαττομένης δὲ τῆς μητρὸς αὐτοῦ ἔχθρα ὑπῆρχεν ἀναμε-
ταξὺ αὐτῶν ἄσπονδος. ὁ δὲ αὐτὴν καταγαγὼν εἰς τὸ μονα- (10)
στήριον τὸ οὕτω τὰ Γαστρία καλούμενον ἀπέστειλεν, ἥτις
ἀθυμίᾳ μετεωρισθεῖσα τὸν νοῦν ἀναξίαν ἑαυτὴν Συσκευάζει
βουλὴν κατὰ Βάρδαν, βουλομένη σὺν πολλῶν καὶ ἄλλοις κοι-
νωνὸν καὶ τοῦ βασιλέως τὸν πρωτοστράτορα ὅπως ὑποστρέ-
φοντα Βάρδαν ἀπὸ τοῦ προαστείου αὐτοῦ ἀναιρήσωσιν αὐ- (15)

261 line 8
δὲ προεβλήθη δομέστικος ὁ Στουπιώτης, καὶ ἀπελθὼν μετὰ (5)
λαοῦ ἐν Τάρσῳ ἡττήθη. καὶ πάλιν προχειρίζεται παρὰ τοῦ
βασιλέως Ἀνδρέας δομέστικος.
Ἐγένετο δὲ συσκευὴ κατὰ τοῦ βασιλέως παρὰ τοῦ Ἰωάννου
τοῦ Κουρκούα δομεστίκου ὄντος τῶν Ἱκανάτων, χρηματισθέν-
τος παρὰ τοῦ ὄντος ἐν Βλαχέρναις ἐγκλείστου· εὑρέθησαν (10)
δὲ πολλοὶ μετ’ αὐτοῦ τῶν συγκλητικῶν καὶ λοιπῶν ἀρχόντων,

264 line 1
ὁ βασιλεὺς εἰς Εὐχάϊταν, καὶ ἤγαγεν Θεόδωρον τὸν Σαντα- (20)
βαρηνὸν ἐν τῇ πόλει. Ἀνδρέας δὲ ὁ δομέστικος καὶ Στέφα-
νος ὁ μάγιστρος ὁ τῆς Καλομαρίας, οἱ πολλὰ λοιδορηθέντες
(264) παρὰ Σανταβαρηνοῦ, ὑπέθηκαν τῷ βασιλεῖ συσκευὴν ποιησά-
32
μενοι ὡς ὅτι Φώτιος ὁ πατριάρχης καὶ Θεόδωρος ὁ Σαντα-

βαρηνὸς βουλὴν εἶχον ποιῆσαι βασιλέα ἐκ τῶν ἰδίων Φωτίου
τοῦ πατριάρχου. προσέταξεν δὲ ὁ βασιλεὺς ἀγαγεῖν Φώτιον

264 line 23
ἡμέραν, εἰσίν. νῦν δὲ ἐπεὶ κελεύει ἀναζητεῖν ταῦτα, ἐξουσίαν (20)
ἔχει ἀναλαβέσθαι αὐτά.” καὶ ὁ Ἀνδρέας ἔφη πρὸς αὐτὸν
“εἰπέ· τίνα ἐβούλου ποιῆσαι βασιλέα, ὑποθέμενος τῷ ἐμῷ
πατρὶ διὰ συσκευῆς σου τυφλῶσαί με, πατριάρχου ἴδιον ἢ
(265) σόν;” ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν “οὐ γινώσκω τὸ σύνολον περὶ
τούτου.” λέγει οὖν ὁ μάγιστρος Στέφανος “καὶ πῶς ἐμήνυ-
σας τῷ βασιλεῖ ἐλέγξειν περὶ τούτου τὸν πατριάρχην;” ὁ δὲ

308 line 19
Ἀδριανὸς δέ τις Χάλδος, πρὸς δὲ καὶ Τατζάτης Ἀρμέ-
νιος πλούσιος πάνυ, τῇ συνθήκῃ καὶ συμβουλῇ Βάρδα τοῦ
Βοηλᾶ στρατηγοῦντος ἐν Χαλδίᾳ, τυραννίδα καὶ ἀνταρσίαν
κατὰ Ῥωμανοῦ βασιλέως συσκευάζουσι, τὸ Παΐπερτε λεγόμε-
νον ὀχύρωμα κατασχόντες· οὓς ὁ δομέστικος τῶν σχολῶν (20)
Ἰωάννης ὁ Κουρκούας καταπολεμήσας τοὺς μὲν κατέσχεν, ὧν
τοὺς περιφανεστέρους ἀποτυφλοῖ, τὴν οὐσίαν δημεύσας·
Prev | Next
101. Μιχαήλ Ατταλιάτης Historia {3079.001} (A.D. 11) Pa. 32 line 16
τίων ὁμόσε χωρεῖ· καὶ πρὸ τοῦ χάρακα βαλεῖν καὶ στρατο-
πεδεύσασθαι καὶ βουλὰς στρατηγικὰς προλαβεῖν καὶ συμβα-
λεῖν τὰ προσήκοντα, κατὰ μέτωπον τοῖς ἐναντίοις, ὡς εἶχε (15)
φόρτου καὶ συσκευῆς ἀγοραστικῆς, ἐπιφαίνεται, σπεύδων αὐ-
τός τε καὶ οἱ σὺν αὐτῷ καταλαβεῖν τοὺς ἀντιτεταγμένους πρὸ
τοῦ φυγεῖν, καὶ πανωλεθρίαν τούτων ἐργάσασθαι. ὡς δ’ ἐκεῖ-
νοι περιτετειχισμένοι ταῖς ἁμάξαις τὴν ἔφοδον αὐτῶν ἐξεδέ-

33

ὅπως ἑτέρου τὴν νίκην ἀφαρπάσῃ, περὶ τῆς ἑαυτοῦ σωτηρίας (20)
ἀπροόπτως οὐ διεσκόπησεν. ὡς γὰρ ἐκράτησεν ἡ γνώμη τού-
του τὸν πόλεμον ἀπαναινομένου, περὶ λύχνων ἁφὰς αἵ τε
σκηναὶ περιῃροῦντο καὶ συσκευασάμενος ἕκαστος τῆς οἴκοι
(39) φερούσης ἥπτετο. οἱ δὲ Σκύθαι προεγνωκότες τὴν τῶν Ῥω-
μαίων προαίρεσιν παρὰ τῶν ἑαλωκότων αὐτοῖς, προκαταλαμ-
βάνουσιν τὰς ἐξόδους, καὶ τούτους ἀσυντάκτους εὑρόντες πο-

νος καὶ μετασκευάζων πρὸς τὸ συμφέρον θεός, ὁ τὸ Χρι-
στιανικὸν φῦλον περιέπων ἀεί, τινὶ τῶν Λατίνων ἰσχὺν
καὶ βουλὴν ὑπερτέραν ἐννοίας ἐνέπνευσε· καὶ λαβὼν οὗτος
ἄγγος τι φέρον ἔνδον τοῦ Μηδικοῦ πυρὸς συσκευήν, τῆς τοῦ
(47) ἄστεως πύλης δρομαῖος ἐξήλασε, καὶ καθιεὶς ἑαυτὸν εἰς μέ-
σους τοὺς ἐναντίους, πῦρ τε τῷ στόματι τοῦ ἄγγους ἐναπε-
ρείσας, τοῦτο συντρίβει πρὸς τὸ μηχάνημα. καὶ αὐτίκα πῦρ

καὶ θόρυβος ἀνερριπίσθη πολύς, αἵ τε ἀγγελίαι φθάνουσαι
ἑτέρα τὴν ἑτέραν τῷ βασιλεῖ προσεφοίτησε, καὶ ὁ δῆμος ἅπας
συνεκροτεῖτο καὶ συνηθροίζετο, καὶ ταραχῆς ὑπῆρχον τὰ κατὰ (15)
τὴν πόλιν ἀνάμεστα καὶ συγχύσεως, συσκευασάμενος οὗτος ὁ
βασιλεὺς ἅμα τῇ Αὐγούστῃ καὶ τοῖς ἐξ αὐτῶν γεννηθεῖσιν
εἰς τὴν γείτονα κατῆλθον ἀκτήν, καὶ μὴ εὑρόντες τῶν βασι-
λικῶν πλοίων τινὰ εἰς τὸ προσορμίσαν νέον ἔκ τινος ἀπροό-

105. Μιχαήλ Ατταλιάτης Historia {3079.001} (A.D. 11) Pa. 109 line
17
μιδὴν ἐποιήσαντο (ἀφθονίαν γὰρ τούτων εὗρον ἐκεῖσε καὶ
οἴνου τι μέρος καὶ τῶν εὐτελεστάτων εἰδῶν), τῶν δὲ τιμιω- (15)
τέρων λαφύρων ἀπέτυχον, προλαβόντων τῶν πολεμίων καὶ
συσκευασαμένων αὐτὰ μεθ’ ἑαυτῶν ἐν τῷ ἀποδρᾶναι.
Καὶ ταῦτα μὲν ἐπὶ τῆς μεγαλοπόλεως ἐκείνης, ἥτις
ἀμαχητὶ κρατηθεῖσα πολλὴν εὐμάρειαν δέδωκε τοῖς στρα-
τιώταις πρὸς τὴν ἐκεῖσε διαγωγήν, πλὴν τινῶν πύργων (20)

34
106. Anna COMNENA Hist. Alexias {2703.001} (A.D. 11-12) Book 1

ch. 2 se. 7 line 4
κατεσίγαζε τῇ χειρὶ τὸν θόρυβον. (7) Ὀψὲ δὲ καὶ μόλις
τούτους καταπαύσας καὶ πρὸς τὸ πλῆθος τὸν λόγον ἀνενεγ-
κὼν ἔφη «θαυμάζειν ἔπεισί μοι, ἄνδρες Ἀμασειανοί, ὅπως
τὴν συσκευὴν τουτωνὶ τῶν ἐξαπατώντων ὑμᾶς παντάπασιν
ἠγνοήσατε τὴν σφῶν αὐτῶν σωτηρίαν τῷ ὑμετέρῳ αἵματι (5)
ἐξωνουμένων καὶ μεγίστην ὑμῖν τὴν βλάβην προξενούντων
ἀεί. Ποία γὰρ ὑμῖν τῆς τοῦ Οὐρσελίου τυραννίδος ἡ ὠφέ-

107. Ευστάθιος. MACREMBOLITES Scr. Erot. Hysmine et Hysminias
{3072.001} (A.D. 12) Book 4 se. 12 line 17
λειμῶνα τερπνόν, τοὺς ἐν μηρίνθῳ παραπετομένους στρου-
θούς, τοὺς ἐν οἰκίσκοις ἡδὺ μελιζομένους καὶ χάριεν· γίνεται (15)
πρὸς τῷ λειμῶνι, πρὸς τοῖς στρουθοῖς, καὶ τῷ δόλῳ συνέ-
χεται· ὁ δὲ τὸν δόλον συσκευασάμενος ἰξευτὴς συνέχει
καὶ σφάττει καὶ τῆς εὐηθείας καταγελᾷ.
(13) Μετὰ δὴ ταῦτα ζεῦγος βοῶν ἄροτρον φέρον ἐγέγραπτο
καί τις ἀνὴρ ἀροτρεύς, ᾧ φαῦλα μὲν ὁ τεχνίτης ὑπέρραψε

108. Κωνσταντίνος Μανασής Compendium chronicum {3074.001}
(A.D. 12) Line 930
ἀπ’ ἄκρων τῶν ἀνατολῶν μέχρι δυσμῶν ἐσχάτων.
ὡς δὲ καὶ τοῦτον ἄνθρωπον ὄντα θνητὸν τῇ φύσει
ἐχρῆν τὸ χρέως τῆς θνητῆς φύσεως ἀποδοῦναι,
φάρμακον μὲν συσκευασθὲν γῆθεν αὐτὸν ἁρπάζει, (930)
τὸ δὲ τοσοῦτον μέγεθος αὐτοῦ τῆς βασιλείας
εἰς δέκα μεταβέβηκεν ἄνδρας εὐτολμοτάτους,
τῶν Ἀλεξάνδρου δηλαδὴ τοὺς πρώτους δορυφόρων,

(A.D. 12) Line 1283
καὶ Τρῶας παρεθάρρυνεν ἐκείνου χολωθέντος. (1280)
τὸ δὲ τῆς λύπης αἴτιον τῆς τοῦτον πικρανάσης
ὁ Παλαμήδους φόνος ἦν ἀδίκως ὀλωλότος.
τὸ δ’ ὅπως γέγονε, καὶ τίς ὁ συσκευάςας, λέξω.
Ὁ νησιώτης Ὀδυσσεὺς κατὰ τοῦ Παλαμήδους
35
ἄσπονδον μῖσος ἔτρεφε καὶ φθόνον ἐκ καρδίας, (1285)

ὅτι παρὰ τοῖς Ἕλλησιν ἦν Παλαμήδους κλέος

(A.D. 12) Line 4698
ἀνακαλύπτει φανεροῖ γυμνοῖ τὸ κεκρυμμένον. (4695)
πρὸς τὸν τῶν οἴκων φύλακα τὸν ἐν τοῖς ἀνακτόροις
(παπίαν λέγομεν αὐτὸν κατὰ Ῥωμαίων γλῶσσαν),
καὶ σὺν αὐτῷ καὶ δι’ αὐτοῦ τὸ δρᾶμα Συσκευάζει
καὶ σκύφον τῆς ἐπιβουλῆς ἀρτύει τῷ κρατοῦντι.
καὶ τοίνυν συνεισάγουσι νύκτωρ τοῖς ψαλτῳδοῦσι (4700)
θωρακοφόρους αἰχμητὰς ἄνδρας ῥομφαιοφόρους,

(A.D. 12) Line 6527
ὡς ἐπιβούλους, ὡς αὐτοῦ πτέρναν ἐπιτηροῦντας,
βαρὺς ἐδόκει καὶ πικρὸς οὐ τοῖς ἐν τέλει μόνον (6525)
ἀλλ’ ἤδη καὶ τῇ γαμετῇ καὶ τοῖς τοῦ Δούκα τέκνοις.
ἐντεῦθεν λόγοι ψίθυροι καὶ συσκευαὶ καὶ δόλοι,
ἐντεῦθεν μῖσος ἔκφυλον καὶ θήρατρα καὶ πάγαι.
καὶ τοῖς ἐχθροῖς ἐσκέπτοντο τὸν κράτορα προδοῦναι
ἄπονον ἀπραγμάτευτον θήραν ἑτοιμοτάτην. (6530)

112. ΕΥΣΤΆΘΙΟΣ. Thessalonicensis Philol. et Scr. Eccl. Exegesis in
canonem iambicum {4083.012} (A.D. 12) Se. 3 line 6
ἔτι δὲ καὶ πρὸς ἑτεροίους γνόφους ὁποίους ἐπαιγίζειν φιλεῖ ὁ ἀρχαίκακος
δαίμων ἐπὶ βλάβῃ
ἐκκλησιαστικῇ, ἐχόμενα δὲ εἰπεῖν χριστιανικῇ. καὶ γέμει πολλῶν
τοιούτων γνόφων ἡ ἁγία
ἱστορία, οὓς ὁ τοῦ σκότους ἄρχων πυκνοῖ νεφέλας ἀγείρων κατὰ τῶν
μισουμένων (5)
αὐτῷ, συσκευαζόμενος μέν ποτε καὶ τεχνώμενος καὶ εἰς φῶς
ἐξαστράπτειν καὶ οὕτως ἐκλάμπειν,
οὐκ ἔχων δὲ κατορθοῦν αὐτὸ καὶ εἰς τέλος, ἀλλὰ σκοταῖος ταχὺ
ἀποβαίνων ὡς εἰ καὶ σέλας
ἀστραπαῖον ἅμα ἐκλάμψαν ἀπέσβη. οὐ τοίνυν τοιοῦτος τὸν μακάριον
Μωϋσῆν ἀμφεκάλυψε
36
γνόφος, ἀλλὰ τῷ ὄντι θεῖος· ὑπὸ Θεοῦ τε γὰρ συνηγμένος εἰς μέλαν
ἐστεγάνωτο καὶ Θεοῦ

113. Joannes TZETZES Gramm. et Poeta Argumentum et allegoriae in
Homeri Iliadem {9022.016} (A.D. 12) Se. 18 line 319
ὅπως Πηλεῖ τῷ Αἰακοῦ ἄκουσα συνεζύγη·
καὶ οὗτος γήρει κεῖται μὲν ἐν οἴκοις βεβλαμμένος·
ὁ παῖς δὲ ταύτης Ἀχιλεὺς λελύπεται μυρία,
ὅπλων δὲ δεῖται συσκευῆς ἄοπλος ὑπηργμένος·
εὐθὺς ἐξεργασάμενος ἣν πανοπλίαν γράφει, (320)
δίδωσι ταύτης τῷ υἱῷ αὐτὴν ἀποκομίσαι.
Τὴν μὲν τοῦ μύθου σύμπασαν ὑφὴν νῦν ἠκηκόεις,

114. Joannes TZETZES Gramm. et Poeta Argumentum et allegoriae in
Homeri Iliadem {9022.016} (A.D. 12) Se. 22 line 121
ὁ συνεργῶν πρὶν ἥλιος τῷ βλάπτειν Ἀχιλέα,
οὐδὲν ἐλυσιτέλησεν ὡς μὴ θανεῖν ἐκεῖνον·
«Πηλείωνα δ’ ἵκανε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη·» (120)
Νῦν Ἀθηνᾶν, τὴν συσκευήν, τὸν δόλον ὀνομάζει·
δι’ οὗ περ διεξέδραμεν Ἕκτωρ τὴν βίου πύλην·
θεοὺς δ’ ἐπιμοσώμεθα, ὀμόσωμεν στοιχεῖα,
τὸν οὐρανόν τε καὶ τὴν γῆν, τὴν θάλασσαν,
Αποσπάσματα από αρχαία Ελληνικά,Βυζαντινά και θεολογικά

κείμενα
Πλούταρχος. Cato Maior (0007: 025)“Plutarchi vitae parallelae, vol.

1.1, 4th edn.”, Ed. Ziegler, K.Leipzig: Teubner, 1969.
Ch. 11, se. 4, line 9
έντων τοῖς ἀσημοτέροις, τῶν δ' ὥσπερ αὐτός ἐστι δη-

μοτικῶν ἁμιλλωμένων ἀρετῇ πρὸς τοὺς τῷ γένει καὶ τῇ
δόξῃ προήκοντας. οὐ μὴν ἀλλὰ τῆς συγκλήτου ψηφισα-
μένης μηδὲν ἀλλάττειν μηδὲ κινεῖν τῶν διῳκημένων
37
ὑπὸ τοῦ Κάτωνος, ἡ μὲν ἀρχὴ τῷ Σκιπίωνι τῆς αὐτοῦ

μᾶλλον ἢ τῆς Κάτωνος ἀφελοῦσα δόξης ἐν ἀπραξίᾳ καὶ
σχολῇ μάτην διῆλθεν, ὁ δὲ Κάτων θριαμβεύσας οὐχ,
ὥσπερ οἱ πλεῖστοι τῶν μὴ πρὸς ἀρετήν, ἀλλὰ πρὸς δό-
ξαν ἁμιλλωμένων, ὅταν εἰς τὰς ἄκρας τιμὰς ἐξίκωνται
καὶ τύχωσιν ὑπατείας καὶ θριάμβων, ἤδη τὸ λοιπὸν εἰς
ἡδονὴν καὶ σχολὴν συσκευασάμενοι τὸν βίον ἐκ τῶν κοι-
νῶν ἀπίασιν, οὕτω καὐτὸς ἐξανῆκε καὶ κατέλυσε τὴν
ἀρετήν, ἀλλ' ὅμοια τοῖς πρῶτον ἁπτομένοις πολιτείας
καὶ διψῶσι τιμῆς καὶ δόξης ἀφ' ἑτέρας ἀρχῆς συντείνας
ἑαυτὸν ἐν μέσῳ παρεῖχε καὶ φίλοις χρῆσθαι καὶ πο-
λίταις, οὔτε τὰς συνηγορίας οὔτε τὰς στρατείας ἀπειπά-
μενος.
Πλούταρχος. Marius (0007: 031)“Plutarchi vitae parallelae, vol. 3.1,

2nd edn.”, Ed. Ziegler, K.Leipzig: Teubner, 1971.Ch. 18, se. 2, line 1
καὶ πρὸς ὕβριν ἀπελαύνων τοῦ βήματος. ὃ δὴ καὶ μάλι-

στα τῷ λόγῳ τοῦ ἀνθρώπου πίστιν παρέσχεν· οὐ γὰρ
ἔφθη τῆς ἐκκλησίας λυθείσης ὁ Αὖλος εἰς οἶκον ἐπανελ-
θεῖν, καὶ πυρετὸς ἐξήνθησεν αὐτῷ τοσοῦτος, ὥστε πᾶσι
καταφανῆ γενόμενον καὶ περιβόητον ἐντὸς ἑβδόμης ἡμέ-
ρας ἀποθανεῖν.
Οἱ δὲ Τεύτονες ἐπεχείρησαν μὲν ἡσυχάζοντος
τοῦ Μαρίου πολιορκεῖν τὸ στρατόπεδον, βέλεσι δὲ πολ-
λοῖς ἐντυχόντες ἀπὸ τοῦ χάρακος φερομένοις καί τινας
ἐξ αὑτῶν ἀποβαλόντες, ἔγνωσαν εἰς τοὔμπροσθεν χωρεῖν
ὡς ὑπερβαλοῦντες ἀδεῶς τὰς Ἄλπεις. καὶ συσκευασάμε-
νοι παρήμειβον τὸ στρατόπεδον τῶν Ῥωμαίων, τότε δὴ
μάλιστα παμπληθεῖς μήκει καὶ χρόνῳ τῆς παρόδου φα-
νέντες· ἡμέραις γὰρ ἓξ λέγονται τὸν χάρακα τοῦ Μαρί-
ου παραμείψασθαι συνεχῶς ὁδεύοντες. ἐπορεύοντο δ' ἐγ-
γύς, πυνθανόμενοι τῶν Ῥωμαίων μετὰ γέλωτος, εἴ τι
πρὸς τὰς γυναῖκας ἐπιστέλλοιεν· αὐτοὶ γὰρ ἔσεσθαι τα-
χέως παρ' αὐταῖς. ἐπεὶ δὲ παρήλλαξαν οἱ βάρβαροι καὶ
προῄεσαν, ἄρας καὶ αὐτὸς ἐπηκολούθει σχέδην, ἐγγὺς
μὲν ἀεὶ καὶ παρ' αὐτοὺς ἐκείνους ἱδρυόμενος, ὀχυραῖς δὲ
χρώμενος στρατοπεδείαις καὶ χωρία καρτερὰ
Πλούταρχος. Comparatio Agesilai et Pompeii (0007: 046)

38
“Plutarch's lives, vol. 5”, Ed. Perrin, B.Cambridge, Mass.: Harvard

University Press, 1917, Repr. 1968.Ch. 3, se. 4, line 5
τὰ ὅπλα πράγμασι καὶ λογισμοῖς προστίθεται

πρωτεῖον ἀρετῆς ἀνδρὸς ἡγεμόνος, οὐ μικρὸν ὁ
Λάκων τὸν Ῥωμαῖον ἀπολέλοιπε. πρῶτον μὲν
γὰρ οὐ προήκατο τὴν πόλιν οὐδ' ἐξέλιπεν ἑπτὰ
μυριάσι στρατοῦ τῶν πολεμίων ἐμβαλόντων,
ὀλίγους ἔχων ὁπλίτας καὶ προνενικημένους ἐν
Λεύκτροις· Πομπήϊος δέ, πεντακισχιλίοις μόνοις
καὶ τριακοσίοις μίαν Καίσαρος πόλιν Ἰταλι-
κὴν καταλαβόντος, ἐξέπεσε τῆς Ῥώμης ὑπὸ
δέους, ἢ τοσούτοις εἴξας ἀγεννῶς ἢ πλείονας
ψευδῶς εἰκάσας· καὶ συσκευασάμενος τὰ τέκνα
καὶ τὴν γυναῖκα αὑτοῦ, τὰς δὲ τῶν ἄλλων
πολιτῶν ἐρήμους ἀπολιπὼν ἔφυγε, δέον ἢ κρατεῖν
μαχόμενον ὑπὲρ τῆς πατρίδος ἢ δέχεσθαι δια-
λύσεις παρὰ τοῦ κρείττονος· ἦν γὰρ πολίτης καὶ
οἰκεῖος· νῦν δὲ ᾧ στρατηγίας χρόνον ἐπιμετρῆσαι
καὶ ὑπατείαν ψηφίσασθαι δεινὸν ἡγεῖτο, τούτῳ
παρέσχε λαβόντι τὴν πόλιν εἰπεῖν πρὸς Μέτελ-
λον ὅτι κἀκεῖνον αἰχμάλωτον αὑτοῦ νομίζει καὶ
τοὺς ἄλλους ἅπαντας.
Πλούταρχος. Caesar (0007: 048)“Plutarchi vitae parallelae, vol. 2.2,

βίους, κατακόπτουσι δ' ἀμυνομένους· πεντακόσιοι γὰρ ἀπὸ

μυριάδων ἓξ σωθῆναι λέγονται, βουλευταὶ δὲ τρεῖς ἀπὸ
τετρακοσίων.
Ταῦθ' ἡ σύγκλητος πυθομένη πεντεκαίδεχ' ἡμέρας
ἐψηφίσατο θύειν τοῖς θεοῖς καὶ σχολάζειν ἑορτάζοντας,
ὅσας ἐπ' οὐδεμιᾷ νίκῃ πρότερον. καὶ γὰρ ὁ κίνδυνος ἐφάνη
μέγας ἐθνῶν ἅμα τοσούτων ἀναρραγέντων, καὶ τὸ
νίκημα λαμπρότερον, ὅτι Καῖσαρ ἦν ὁ νικῶν, ἡ πρὸς ἐκεῖ-
νον εὔνοια τῶν πολλῶν ἐποίει.
Καὶ γὰρ αὐτὸς εὖ θέμενος τὰ κατὰ τὴν Γαλατίαν,
πάλιν ἐν τοῖς περὶ Πάδον χωρίοις διεχείμαζε, συσκευαζό-
μενος τὴν πόλιν. οὐ γὰρ μόνον οἱ τὰς ἀρχὰς παραγγέλ-
λοντες, ἐκείνῳ χρώμενοι χορηγῷ καὶ τοῖς παρ' ἐκείνου
χρήμασι διαφθείροντες τὸν δῆμον, ἀνηγορεύοντο καὶ
39
πᾶν ἔπραττον ὃ τὴν ἐκείνου δύναμιν αὔξειν ἔμελλεν, ἀλλὰ

καὶ τῶν ἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν καὶ μεγίστων οἱ πλεῖστοι
συνῆλθον πρὸς αὐτὸν εἰς Λοῦκαν, Πομπήϊός τε καὶ
Κράσσος, καὶ Ἄππιος ὁ τῆς Σαρδόνος ἡγεμών, καὶ Νέ-
πως ὁ τῆς Ἰβηρίας ἀνθύπατος, ὥστε ῥαβδούχους μὲν
ἑκατὸν εἴκοσι γενέσθαι, συγκλητικοὺς δὲ πλείονας ἢ
Πλούταρχος. Phocion (0007: 049)“Plutarchi vitae parallelae, vol. 2.1,

ἡμέρας ὀλίγας πυθομένων τῶν Ἀθηναίων ὅτι τέθνηκεν ὁ Ἀντίπατρος, ἐν

αἰτίαις ὁ Φωκίων ἦν καὶ κακῶς ἤκουεν ὡς προαισθόμενος καὶ κατασιω-
πήσας χάριτι τοῦ Νικάνορος. ὁ δὲ τούτων μὲν οὐκ ἐφρόντιζεν,
ἐντυγχάνων
δὲ τῷ Νικάνορι καὶ διαλεγόμενος, εἴς τε τἆλλα τοῖς Ἀθηναίοις πρᾷον
αὐτὸν καὶ κεχαρισμένον παρεῖχε, καὶ φιλοτιμίας τινὰς ἔπεισε καὶ δαπάνας
ὑποστῆναι γενόμενον ἀγωνοθέτην.

Ἐν τούτῳ δὲ Πολυπέρχων, τὴν τοῦ βασιλέως ἐπιμέλειαν ἔχων ὑφ'
ἑαυτῷ καὶ καταπολιτευόμενος τὸν Κάσσανδρον, ἔπεμψεν ἐπιστολὴν τοῖς
ἐν ἄστει γεγραμμένην, ὡς τοῦ βασιλέως ἀποδιδόντος αὐτοῖς τὴν δημο-
κρατίαν καὶ πολιτεύεσθαι κατὰ τὰ πάτρια πάντας Ἀθηναίους κελεύοντος.
ἦν δὲ τοῦτο κατὰ τοῦ Φωκίωνος ἐπιβουλή. συσκευαζόμενος γὰρ εἰς
ἑαυτόν, ὡς μικρὸν ὕστερον ἔδειξε τοῖς ἔργοις, ὁ Πολυπέρχων τὴν πόλιν,
οὐδὲν ἤλπιζε περαίνειν μὴ τοῦ Φωκίωνος ἐκπεσόντος· ἐκπεσεῖσθαι δ'
ἐκεῖνον ἅμα τῶν ἀπεψηφισμένων ἐπιχυθέντων τῇ πολιτείᾳ καὶ πάλιν τὸ
βῆμα δημαγωγῶν κατασχόντων καὶ συκοφαντῶν. ὑποκινουμένων δὲ πρὸς
ταῦτα τῶν Ἀθηναίων, βουλόμενος ἐντυχεῖν αὐτοῖς ὁ Νικάνωρ, ἐν

Πειραιεῖ
βουλῆς γενομένης, παρῆλθε τῷ Φωκίωνι ἐμπιστεύσας τὸ σῶμα. Δερκύλ-
λου δὲ τοῦ ἐπὶ τῆς χώρας στρατηγοῦ συλλαβεῖν αὐτὸν ἐπιχειρήσαντος,
ἐκεῖνος μὲν προαισθόμενος ἐξεπήδησε καὶ φανερὸς ἦν εὐθὺς
ἀμυνούμενος
τὴν πόλιν· ὁ δὲ Φωκίων ἐπὶ τῷ προέσθαι τὸν ἄνδρα καὶ μὴ κατασχεῖν ἐγ-
καλούμενος, ἔφη πιστεύειν μὲν τῷ Νικάνορι καὶ μηδὲν ἀπ' αὐτοῦ προς
Πλούταρχος. Cato Minor (0007: 050)“Plutarchi vitae parallelae, vol.

2.1, 2nd edn.”, Ed. Ziegler, K.Leipzig: Teubner, 1964.Ch. 43, se. 7, line 2
40
λόγον ἔδωκαν. ὡς δὲ πολλὰ λέγων καὶ διδάσκων καὶ προθεσπίζων κατ-

ανάλωσε τὸν χρόνον, οὐκέτι λέγειν αὐτὸν εἴων, ἀλλ' ἐπιμένοντα
κατέσπασεν
ὑπηρέτης προσελθών. ὡς δὲ καὶ κάτωθεν ἱστάμενος ἐβόα καὶ τοὺς
ἀκούοντας καὶ συναγανακτοῦντας εἶχε, πάλιν ὁ ὑπηρέτης ἐπιλαβόμενος
καὶ
ἀγαγὼν αὐτὸν ἔξω τῆς ἀγορᾶς κατέστησε. καὶ οὐκ ἔφθη πρῶτον ἀφεθείς,
καὶ πάλιν ἀναστρέψας ἵετο πρὸς τὸ βῆμα, μετὰ κραυγῆς ἐγκελευόμενος
τοῖς πολίταις ἀμύνειν. πολλάκις δὲ τούτου γενομένου, περιπαθῶν ὁ Τρε-
βώνιος ἐκέλευσεν αὐτὸν εἰς τὸ δεσμωτήριον ἄγεσθαι, καὶ πλῆθος ἐπηκο-
λούθει, λέγοντος ἅμα [σὺν] τῷ βαδίζειν ἀκροώμενον, ὥστε δείσαντα τὸν
Τρεβώνιον ἀφεῖναι. κἀκείνην μὲν οὕτω τὴν ἡμέραν ὁ Κάτων
κατανάλωσε·
ταῖς δ' ἐφεξῆς οὓς μὲν δεδιξάμενοι τῶν πολιτῶν, οὓς δὲ συσκευασάμενοι
χάρισι καὶ δωροδοκίαις, ἕνα δὲ τῶν δημάρχων Ἀκύλλιον ὅπλοις

εἴρξαντες
ἐκ τοῦ βουλευτηρίου προελθεῖν, αὐτὸν δὲ τὸν Κάτωνα βροντὴν γεγονέναι
βοῶντα τῆς ἀγορᾶς ἐκβαλόντες, οὐκ ὀλίγους δὲ τρώσαντες, ἐνίων δὲ καὶ

πεσόντων, βίᾳ τὸν νόμον ἐκύρωσαν, ὥστε πολλοὺς συστραφέντας ὀργῇ
τοὺς Πομπηΐου βάλλειν ἀνδριάντας. ἀλλὰ τοῦτο μὲν ἐπελθὼν ὁ Κάτων
διεκώλυσε· τῷ δὲ Καίσαρι πάλιν νόμου γραφομένου περὶ τῶν ἐπαρχιῶν
καὶ
τῶν στρατοπέδων, οὐκέτι πρὸς τὸν δῆμον ὁ Κάτων, ἀλλὰ πρὸς αὐτὸν
τραπό-μενος Πομπήϊον,
Πλούταρχος. Agis et Cleomenes (0007: 051)

“Plutarchi vitae parallelae, vol. 3.1, 2nd edn.”, Ed. Ziegler, K.
Leipzig: Teubner, 1971.Ch. 6, se. 4, line 3
ὥσπερ ἐσθῆτα τὴν δίαιταν ἐπ' ἐλευθερίᾳ συμμεταβάλ-

λοντες. τῶν δὲ πρεσβυτέρων, ἅτε δὴ πόρρω διαφθορᾶς
γεγονότων, συνέβαινε τοὺς πλείστους, ὥσπερ ἐπὶ δες-
πότην ἀγομένους ἐκ δρασμοῦ, δεδιέναι καὶ τρέμειν τὸν
Λυκοῦργον, καὶ καθήπτοντο τοῦ Ἄγιδος, ὀδυρομένου
τὰ παρόντα πράγματα καὶ τὸ παλαιὸν ἀξίωμα τῆς Σπάρ-
της ἐπιποθοῦντος. Λύσανδρος δ' ὁ Λίβυος καὶ Μαν-
δροκλείδας ὁ Ἐκφάνους, ἔτι δ' Ἀγησίλαος ἀπεδέξαντο
καὶ συμπαρώρμησαν αὐτοῦ τὴν φιλοτιμίαν. ἦν δὲ Λύς-
ανδρος μὲν ἐν δόξῃ μάλιστα τῶν πολιτῶν, Μανδρο-
κλείδας δὲ δεινότατος Ἑλλήνων πράγματα συσκευάςα-
41
σθαι καὶ τὸ συνετὸν τοῦτο καὶ δολερὸν τόλμῃ μεμειγμέ-

νον ἔχων· Ἀγησίλαον μέντοι, θεῖον ὄντα τοῦ βασιλέως
καὶ δυνατὸν εἰπεῖν, ἄλλως δὲ μαλακὸν καὶ φιλοχρήματον,
ἐμφανῶς μὲν ὁ υἱὸς Ἱππομέδων ἐκίνει καὶ παρεθάρρυ-
νεν, εὐδόκιμος ἐν πολλοῖς πολέμοις ἀνὴρ καὶ μέγα δι' εὔ-
νοιαν τῶν νέων δυνάμενος· ἡ δ' ἀληθῶς ἀναπείσασα τὸν
Ἀγησίλαον αἰτία τῶν πραττομένων μετασχεῖν ὀφλημάτων
πλῆθος ἦν, ὧν ἤλπιζεν ἀπαλλαγήσεσθαι μεταβάλλων
τὴν πολιτείαν. ὡς οὖν τάχιστα προσηγάγετο τοῦτον ὁ
Ἆγις, εὐθὺς ἐπιχειρεῖ μετ' αὐτοῦ τὴν μητέρα πείθειν,
Πλούταρχος. Cicero (0007: 055)“Plutarchi vitae parallelae, vol. 1.2, 3rd

edn.”, Ed. Ziegler, K.Leipzig: Teubner, 1964.Ch. 47, se. 4, line 1
μενοι δὲ τὰς προγραφάς, ἔγνωσαν εἰς Ἄστυρα μεταβῆναι,

χωρίον παράλιον τοῦ Κικέρωνος, ἐκεῖθεν δὲ πλεῖν εἰς
Μακεδονίαν πρὸς Βροῦτον· ἤδη γὰρ ὑπὲρ αὐτοῦ λόγος
ἐφοίτα κρατοῦντος. ἐκομίζοντο δ' ἐν φορείοις, ἀπειρη-
κότες ὑπὸ λύπης, καὶ κατὰ τὴν ὁδὸν ἐφιστάμενοι καὶ τὰ
φορεῖα παραβάλλοντες ἀλλήλοις προσωλοφύροντο. μᾶλ-
λον δ' ὁ Κόιντος ἠθύμει, καὶ λογισμὸς αὐτὸν εἰσῄει τῆς
ἀπορίας· οὐδὲν γὰρ ἔφθη λαβεῖν οἴκοθεν, ἀλλὰ καὶ τῷ
Κικέρωνι γλίσχρον ἦν ἐφόδιον· ἄμεινον οὖν εἶναι τὸν
μὲν Κικέρωνα προλαμβάνειν τῆς φυγῆς, αὐτὸν δὲ μετα-
θεῖν οἴκοθεν συσκευασάμενον. ταῦτ' ἔδοξε, καὶ περιβα-
λόντες ἀλλήλους καὶ ἀνακλαυσάμενοι διελύθησαν. ὁ μὲν
οὖν Κόιντος οὐ πολλαῖς ὕστερον ἡμέραις ὑπὸ τῶν οἰκε-
τῶν προδοθεὶς τοῖς ζητοῦσιν, ἀνῃρέθη μετὰ τοῦ παιδός.
ὁ δὲ Κικέρων εἰς Ἄστυρα κομισθεὶς καὶ πλοῖον εὑρών,
εὐθὺς ἐνέβη καὶ παρέπλευσεν ἄχρι Κιρκαίου πνεύματι
χρώμενος. ἐκεῖθεν δὲ βουλομένων εὐθὺς αἴρειν τῶν κυβερ-
νητῶν, εἴτε δείσας τὴν θάλασσαν, εἴτ' οὔπω παντάπασι
τὴν Καίσαρος ἀπεγνωκὼς πίστιν, ἀπέβη καὶ παρῆλθε
πεζῇ σταδίους ἑκατὸν ὡς εἰς Ῥώμην πορευόμενος. αὖθις
δ' ἀλύων καὶ μεταβαλλόμενος, κατῄει πρὸς θάλασσαν εἰς
Πλούταρχος. Demetrius (0007: 057)“Plutarchi vitae parallelae, vol.

καίως καὶ τῆς Κιλικίας ἁπτόμενος, ἣν Πλείσταρχος εἶχε,

μετὰ τὴν πρὸς Ἀντίγονον μάχην ἐξαίρετον αὐτῷ δοθεῖ-
42
σαν ὑπὸ τῶν βασιλέων· ἦν δὲ Κασσάνδρου Πλείσταρχος

ἀδελφός. ἀδικεῖσθαι δὲ τὴν χώραν αὑτοῦ νομίζων ὑπὸ
Δημητρίου κατὰ τὰς ἀποβάσεις καὶ μέμψασθαι βουλό-
μενος τὸν Σέλευκον, ὅτι τῷ κοινῷ διαλλάττεται πολεμίῳ
δίχα τῶν ἄλλων βασιλέων, ἀνέβη πρὸς αὐτόν.
Αἰσθόμενος δὲ τοῦτο Δημήτριος ὥρμησεν ἀπὸ
θαλάσσης ἐπὶ Κυΐνδων, καὶ τῶν χρημάτων εὑρὼν ἔτι
λοιπὰ χίλια καὶ διακόσια τάλαντα, ταῦτα συσκευασάμενος
καὶ φθάσας ἐμβαλέσθαι διὰ ταχέων ἀνήχθη. καὶ παρούσης
ἤδη Φίλας τῆς γυναικὸς αὐτῷ περὶ Ῥωσσὸν ἀπήντησε
Σέλευκος, καὶ τὴν ἔντευξιν εὐθὺς ἄδολον καὶ ἀνύποπτον
καὶ βασιλικὴν ἐποιοῦντο, πρότερον μὲν Σέλευκος ἑστιάσας
ἐπὶ σκηνῆς ἐν τῷ στρατοπέδῳ Δημήτριον, αὖθις δὲ
Δημήτριος ἐκεῖνον ἐν τῇ τρισκαιδεκήρει δεξάμενος. ἦσαν
δὲ καὶ σχολαὶ καὶ κοινολογίαι καὶ συνδιημερεύσεις
ἀφρούρων καὶ ἀνόπλων, ἄχρι οὗ Σέλευκος τὴν Στρατονί-
κην ἀναλαβὼν λαμπρῶς εἰς Ἀντιόχειαν ἀνέβη.
Πλούταρχος. Antonius (0007: 058)“Plutarchi vitae parallelae, vol. 3.1,

καὶ αὐτοὶ πρὶν εἰς χεῖρας ἐλθεῖν ἔφευγον. ὁ δ' Ἀντώνιος

ἐνέκειτο τῇ διώξει καὶ μεγάλας εἶχεν ἐλπίδας, ὡς τοῦ
πολέμου τὸ σύμπαν ἢ τὸ πλεῖστον ἐκείνῃ τῇ μάχῃ διαπε-
πραγμένος. ἐπεὶ δὲ τῆς διώξεως γενομένης τοῖς μὲν πεζοῖς
ἐπὶ πεντήκοντα στάδια, τοῖς δ' ἱππεῦσιν ἐπὶ τρὶς τοσαῦτα,
τοὺς πεπτωκότας τῶν πολεμίων καὶ τοὺς ἡλωκότας
ἐπισκοποῦντες εὗρον αἰχμαλώτους μὲν τριάκοντα, νεκροὺς
δ' ὀγδοήκοντα μόνους, ἀπορία καὶ δυσθυμία πᾶσι παρέστη,
δεινὸν εἶναι λογιζομένοις, εἰ νικῶντες μὲν οὕτως ὀλίγους
κτενοῦσιν, ἡττώμενοι δὲ στερήσονται τοσούτων ὅσους
ἀπέβαλον περὶ ταῖς ἁμάξαις. τῇ δ' ὑστεραίᾳ συσκευασά-
μενοι τὴν ἐπὶ Φραάτων καὶ τοῦ στρατοπέδου προῆγον.
ἐντυχόντες δὲ κατὰ τὴν ὁδὸν πρῶτον μὲν ὀλίγοις τῶν
πολεμίων, ἔπειτα πλείοσι, τέλος δὲ πᾶσιν ὥσπερ ἀηττήτοις
καὶ νεαλέσι, προκαλουμένοις καὶ προσβάλλουσι παντα-
χόθεν, μοχθηρῶς καὶ πολυπόνως ἀπεσώθησαν εἰς τὸ
στρατόπεδον. τῶν δὲ Μήδων ἐκδρομήν τινα ποιησαμένων
ἐπὶ τὸ χῶμα καὶ τοὺς προμαχομένους φοβησάντων,
ὀργισθεὶς ὁ Ἀντώνιος ἐχρήσατο τῇ λεγομένῃ δεκατείᾳ
πρὸς τοὺς ἀποδειλιάσαντας· διελὼν γὰρ εἰς δεκάδας τὸ
πλῆθος, ἀφ' ἑκάστης ἕνα τὸν λαχόντα κλήρῳ διέφθειρε,
43
Πλούταρχος. Antonius Ch. 40, se. 7, line 3
φεύγειν. πολλῶν δὲ ταῦτα πρὸς τὸν Ἀντώνιον ἀναφε-

ρόντων, μαλασσόμενος ὑπὸ τῆς ἐλπίδος, ὅμως οὐ πρό-
τερον ἐπεκηρυκεύσατο πρὸς τὸν Πάρθον, ἢ πυθέσθαι τῶν
φιλοφρονουμένων ἐκείνων βαρβάρων, εἰ τοῦ βασιλέως
ταῦτα φρονοῦντος διαλέγοιντο. φασκόντων δὲ καὶ παρα-
καλούντων μὴ δεδιέναι μηδ' ἀπιστεῖν, ἔπεμψέ τινας τῶν
ἑταίρων, πάλιν τὰς σημαίας ἀξιῶν ἀπολαβεῖν καὶ τοὺς
αἰχμαλώτους, ὡς δὴ μὴ παντάπασιν ἀγαπᾶν τὸ σωθῆναι
καὶ διαφυγεῖν νομισθείη. τοῦ δὲ Πάρθου ταῦτα μὲν ἐᾶν
κελεύοντος, ἀπιόντι δ' εὐθὺς εἰρήνην καὶ ἀσφάλειαν εἶναι
φήσαντος, ὀλίγαις ἡμέραις συσκευασάμενος ἀνεζεύγνυεν.
ὢν δὲ καὶ δήμῳ πιθανὸς ἐντυχεῖν καὶ στρατὸν ἄγειν διὰ
λόγου παρ' ὁντινοῦν τῶν τότε πεφυκώς, ἐξέλιπεν αὐτὸς
αἰσχύνῃ καὶ κατηφείᾳ τὸ παραθαρρῦναι τὸ πλῆθος,
Δομίτιον δ' Ἀηνόβαρβον ἐκέλευε τοῦτο ποιῆσαι. καί
τινες μὲν ἠγανάκτησαν ὡς ὑπερορώμενοι, τὸ δὲ πλεῖ-
στον ἐπεκλάσθη καὶ συνεφρόνησε τὴν αἰτίαν· διὸ καὶ
μᾶλλον ᾤοντο δεῖν ἀνταιδεῖσθαι καὶ πείθεσθαι τῷ στρα-
τηγῷ.
Πλούταρχος. Aratus (0007: 063)“Plutarchi vitae parallelae, vol. 3.1,

πλείστους ἐλευθεροῦντες καὶ σῴζοντες διετέλουν.

Ἦν δ' Ἄρατος τῷ τρόπῳ πολιτικός, μεγαλόφρων,
ἀκριβέστερος εἰς τὰ κοινὰ μᾶλλον τῶν ἰδίων, πικρῶς
μισοτύραννος, ἔχθρας ὅρῳ καὶ φιλίας ἀεὶ τῷ κοινῷ συμ-
φέροντι χρώμενος. ὅθεν οὐχ οὕτως δοκεῖ γεγονέναι φί-
λος ἀκριβής, ὡς ἐχθρὸς εὐγνώμων καὶ πρᾶος, ὑπὸ τῆς
πολιτείας ἐπ' ἀμφότερα τῷ καιρῷ συμμεταβαλλόμενος,
ὁμονοίας ἐθνῶν καὶ κοινωνίας πόλεων καὶ συνεδρίου καὶ
θεάτρου μίαν φωνὴν ἀφιέντος ὡς οὐδενὸς ἄλλου τῶν
καλῶν ἐραστής, πολέμῳ καὶ ἀγῶνι χρήσασθαι φανερῶς
ἀθαρσὴς καὶ δύσελπις, κλέψαι δὲ πράγματα καὶ συσκευά-
σασθαι κρύφα πόλεις καὶ τυράννους ἐπηβολώτατος. διὸ καὶ
πολλὰ τῶν ἀνελπίστων κατορθώσας ἐν οἷς ἐτόλμησεν, οὐκ
ἐλάττονα δοκεῖ τῶν δυνατῶν ἐγκαταλιπεῖν δι' εὐλάβειαν.
οὐ γὰρ μόνον ὡς ἔοικε θηρίων τινῶν ὄψεις, ἐνεργοὶ διὰ σκό-
44
τους οὖσαι, μεθ' ἡμέραν ἀποτυφλοῦνται ξηρότητι καὶ

λεπτότητι τῆς περὶ τὸν ὀφθαλμὸν ὑγρότητος, μὴ φερού-
σης τὴν πρὸς τὸ φῶς σύγκρασιν, ἀλλὰ καὶ δεινότης τίς
ἐστιν ἀνθρώπου καὶ σύνεσις ἐν τοῖς ὑπαίθροις καὶ διακε-
κηρυγμένοις εὐτάρακτος φύσει, πρὸς δὲ τὰς ἐπικρύφους
καὶ λαθραίους ἀναθαρσοῦσα πράξεις. τὴν δὲ τοιαύτην
Πλούταρχος. Artaxerxes (0007: 064)“Plutarchi vitae parallelae, vol.

παρασχεῖν χάριτι καὶ γνώμῃ τῆς Παρυσάτιδος. πεμ-

πομένου δὲ καθ' ἡμέραν τῷ Κλεάρχῳ κωλῆνος ἐπὶ τοῖς
σιτίοις, παρακαλεῖν αὐτὸν καὶ διδάσκειν, ὡς χρὴ μικρὸν
εἰς τὸ κρέας ἐμβαλόντα μαχαίριον ἀποκρύψαντα πέμψαι,
καὶ μὴ περιιδεῖν ἐν τῇ βασιλέως ὠμότητι τὸ τέλος αὐτοῦ
γενόμενον· αὐτὸν δὲ φοβούμενον μὴ ἐθελῆσαι. βασιλέα
δὲ τῇ μὲν μητρὶ παραιτουμένῃ μὴ κτεῖναι τὸν Κλέαρχον
ὁμολογῆσαι καὶ ὀμόσαι· πεισθέντα δ' αὖθις ὑπὸ τῆς
Στατείρας, ἀποκτεῖναι πάντας πλὴν Μένωνος. ἐκ δὲ
τούτου τὴν Παρύσατιν ἐπιβουλεῦσαι τῇ Στατείρᾳ καὶ
συσκευάςαςθαι τὴν φαρμακείαν κατ' αὐτῆς, οὐκ εἰκότα
λέγων ἀλλὰ πολλὴν ἀλογίαν ἔχοντα τῆς αἰτίας, εἰ δει-
νὸν ἔργον οὕτως ἔδρασε καὶ παρεκινδύνευσεν ἡ Παρύ-
σατις διὰ Κλέαρχον, ἀνελεῖν τολμήσασα τὴν γνησίαν
βασιλέως γυναῖκα καὶ τέκνων κοινωνὸν ἐπὶ βασιλείᾳ
τρεφομένων. ἀλλὰ ταῦτα μὲν οὐκ ἄδηλον ὡς ἐπιτρα-
γῳδεῖ τῇ Κλεάρχου μνήμῃ. καὶ γὰρ ἀναιρεθέντων φησὶ
τῶν στρατηγῶν τοὺς μὲν ἄλλους ὑπὸ κυνῶν σπαράττε-
σθαι καὶ ὀρνέων, τῷ δὲ Κλεάρχου νεκρῷ θύελλαν ἀνέ-
μου γῆς θῖνα πολλὴν φέρουσαν ἐπιχῶσαι καὶ ἐπικρύψαι
τὸ σῶμα· φοινίκων δέ τινων διασπαρέντων, ὀλίγῳ χρόνῳ
Πλούταρχος. Otho (0007: 066)“Plutarch's lives, vol. 11”, Ed. Perrin, B.

Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1926, Repr. 1962.
Ch. 3, se. 3, line 4
τοὺς πρώτους καὶ κρατίστους αἰσθόμενος ἐπὶ

τούτῳ δυσχεραίνοντας ἐπαύσατο.
Τοιαύτην δὲ τῆς ἡγεμονίας κατάστασιν αὐτῷ
λαμβανούσης, οἱ μισθοφόροι χαλεποὺς παρεῖχον
ἑαυτούς, ἀπιστεῖν παρακελευόμενοι καὶ φυλάτ-
45
τεσθαι καὶ κολούειν τοὺς ἀξιολόγους, εἴτ' ἀληθῶς

φοβούμενοι δι' εὔνοιαν, εἴτε προφάσει χρώμενοι
ταύτῃ τοῦ ταράττειν καὶ πολεμοποιεῖν. Κρισπῖ-
νον δὲ πέμψαντος αὐτοῦ τὴν ἑπτακαιδεκάτην
σπεῖραν Ὠστίας ἀπάξοντα, κἀκείνου νυκτὸς ἔτι
συσκευαζομένου καὶ τὰ ὅπλα ταῖς ἁμάξαις ἐπιτι-
θέντος, οἱ θρασύτατοι πάντες ἐβόων οὐδὲν ὑγιὲς
τὸν Κρισπῖνον ἥκειν διανοούμενον, ἀλλὰ τὴν σύγ-
κλητον ἐπιχειρεῖν πράγμασι νεωτέροις, καὶ τὰ ὅπλα
κατὰ Καίσαρος, οὐ Καίσαρι παρακομίζεσθαι. τοῦ
δὲ λόγου πολλῶν ἁπτομένου καὶ παροξύνοντος, οἱ
μὲν ἐπελαμβάνοντο τῶν ἁμαξῶν, οἱ δὲ τοὺς ἐνι-
σταμένους ἑκατοντάρχας δύο καὶ τὸν Κρισπῖνον
αὐτὸν ἀπέκτειναν, πάντες δὲ διασκευασάμενοι καὶ
παρακαλέσαντες ἀλλήλους Καίσαρι βοηθεῖν ἤλαυ-
νον εἰς τὴν Ῥώμην· καὶ πυθόμενοι παρ' αὐτῷ
Πλούταρχος. Mulierum virtutes (242e–263c) (0007: 083)

“Plutarchi moralia, vol. 2.1”, Ed. Nachstädt, W.Leipzig: Teubner, 1935,
Repr. 1971.Stephanus pa. 251, se. D, line 4
ἀνῄρει καὶ πλείονας ἐφυγάδευεν· ὀκτακόσιοι γοῦν λέγον-

ται καταφυγεῖν ἐπ' Αἰτωλοὺς δεόμενοι τὰς γυναῖκας
αὑτοῖς καὶ τὰ νήπια τῶν τέκνων κομίσασθαι παρὰ τοῦ
τυράννου. ὀλίγῳ δ' ὕστερον αὐτὸς ἐκήρυξε τὰς βουλο-
μένας γυναῖκας ἀπιέναι πρὸς τοὺς ἄνδρας, ὅσα βούλονται
τῶν γυναικείων χρημάτων ἐπιφερομένας. ἐπεὶ δὲ πάσας
ᾔσθετο μεθ' ἡδονῆς τὸ κήρυγμα δεδεγμένας (ἐγένοντο
γὰρ ὑπερεξακόσιαι τὸ πλῆθος), ἐκέλευσεν ἀθρόας ἡμέρᾳ
ῥητῇ βαδίζειν, ὡς τὴν ἀσφάλειαν αὐτὸς παρέξων. ἐνστά-
σης δὲ τῆς ἡμέρας αἱ μὲν ἐπὶ τὰς πύλας ἠθροίζοντο τὰ
χρήματα συσκευασάμεναι, καὶ τῶν τέκνων τὰ μὲν ἐν
ταῖς ἀγκάλαις φέρουσαι τὰ δ' ἐπὶ τῶν ἁμαξῶν ἔχουσαι,
καὶ περιέμενον ἀλλήλας· ἄφνω δὲ πολλοὶ τῶν τοῦ τυράν-
νου ἐπεφέροντο, μένειν βοῶντες ἔτι πόρρωθεν. ὡς δ'
ἐγγὺς ἐγένοντο, τὰς μὲν γυναῖκας ἐκέλευον ἀναχωρεῖν
ὀπίσω, τὰ δὲ ζεύγη καὶ τὰς ἁμάξας ὑποστρέψαντες
ἔωσαν εἰς αὐτὰς καὶ διὰ μέσων ἀφειδῶς διήλαυνον, οὔτ'
ἀκολουθεῖν οὔτε μένειν ἐῶντες οὔτε τοῖς νηπίοις βοηθεῖν
ἀπολλυμένοις (τὰ μὲν γὰρ ἐκπίπτοντα τῶν ἁμαξῶν τὰ
δ' ὑποπίπτοντα διεφθείροντο), βοῇ καὶ μάστιξιν ὥσπερ
46
Πλούταρχος. De defectu oraculorum (409e–438d) (0007: 092)

“Plutarchi moralia, vol. 3”, Ed. Sieveking, W.Leipzig: Teubner, 1929,
Repr. 1972.Stephanus pa. 413, se. A, line 8
τοῦ τόπου καὶ διὰ τὸν θεὸν ἅπασι προσήκων· καὶ ὅπως
οὐ συνάξετε τὰς ὀφρῦς ἐπιχειροῦντες.’
Ὡς οὖν ἀνεμίχθημεν διακαθεζόμενοι καὶ προύβαλεν
εἰς μέσον ὁ Δημήτριος τὸν λόγον, | εὐθὺς ἀναπηδήσας ὁ
κυνικὸς Δίδυμος, ἐπίκλησιν Πλανητιάδης, καὶ τῇ βακτη-
ρίᾳ δὶς ἢ τρὶς πατάξας ἀνεβόησεν ‘ἰοὺ ἰού, δύσκριτον
πρᾶγμα καὶ ζητήσεως δεόμενον πολλῆς ἥκετε κομίζοντες
ἡμῖν. θαυμαστὸν γάρ ἐστιν, εἰ τοσαύτης κακίας ὑποκεχυ-
μένης μὴ μόνον, ὡς προεῖπεν Ἡσίοδος (OD 197 ss.),
Αἰδὼς καὶ Νέμεσις τὸν ἀνθρώπινον βίον ἀπολελοίπασιν,
ἀλλὰ καὶ πρόνοια θεῶν συσκευασαμένη τὰ χρηστήρια
πανταχόθεν οἴχεται; τοὐναντίον ὑμῖν ἐγὼ προβάλλω δια-
πορῆσαι, πῶς οὐχὶ καὶ τόδ' ἀπείρηκεν οὐδ' Ἡρακλῆς
αὖθις ἤ τις ἄλλος θεῶν ὑπέσπακε τὸν τρίποδα κατα-
πιμπλάμενον αἰσχρῶν καὶ ἀθέων ἐρωτημάτων, ἃ τῷ θεῷ
προβάλλουσιν οἱ μὲν ὡς σοφιστοῦ διάπειραν λαμβάνοντες
οἱ δὲ περὶ θησαυρῶν ἢ κληρονομιῶν ἢ γάμων παρανόμων
διερωτῶντες· ὥστε κατὰ κράτος ἐξελέγχεσθαι τὸν Πυθα-
γόραν εἰπόντα βελτίστους ἑαυτῶν γίγνεσθαι τοὺς ἀνθρώ-
πους, ὅταν πρὸς τοὺς θεοὺς βαδίζωσιν· οὕτως ἄρ' ἃ καλῶς
εἶχεν ἀνθρώπου πρεσβυτέρου παρόντος ἀρνεῖσθαι καὶ ἀπο
Αθηναίος Δειπνοσοφιστές (0008: 001)“Athenaei Naucratitae

deipnosophistarum libri xv, 3 vols.”, Ed. Kaibel, G.Leipzig: Teubner, 1–
2:1887; 3:1890, Repr. 1–2:1965; 3:1966.Book 8, Kaibel paragraph 68,
line 17
ἐπιδόσιμον παρὰ τἄλλα τοῦτ' ἔσται. {Α.} φιλῶ

αἰσθητικὴν γραῦν.
καὶ Κρώβυλος ἐν Ψευδυποβολιμαίῳ (IV 567 M)·
Λάχης, ἐγὼ δὲ πρὸς σέ. πρόαγε. {Β.} ποῖ;
{Α.} ὅποι μ' ἐρωτᾶς; ὡς Φιλουμένην, παρ' ᾗ
τἀπιδόσιμ' ἡμῖν ἐστιν· ἧς ἐχθὲς πιεῖν
κυάθους ἀκράτου μ' ἐβιάσω σὺ δώδεκα.
47
οἴδασι δὲ οἱ ἀρχαῖοι καὶ τὰ νῦν καλούμενα ἀπὸ σπυ-

ρίδος δεῖπνα. ἐμφανίζει δὲ Φερεκράτης περὶ τού-
των ἐν Ἐπιλήσμονι ἢ Θαλάττῃ οὕτως (I 159 K)·
συσκευασάμενος δεῖπνον ἐς τὸ σπυρίδιον
ἐβάδιζεν ὡς πρὸς ωφελην.
τοῦτο δὲ σαφῶς δηλοῖ τὸ ἀπὸ σπυρίδος δεῖπνον, ὅταν
τις αὐτὸς αὑτῷ σκευάσας δεῖπνον καὶ συνθεὶς εἰς σπυ-
ρίδα παρά τινα δειπνήσων ἴῃ. σύνδειπνον εἴρηκεν
ἐπὶ συμποσίου Λυσίας ἐν τῷ κατὰ Μικίνου φόνου
(fr. 174 Tur). φησὶν γάρ· ‘ἐκεῖνον ἐπὶ τὸ σύνδειπνον
κεκλημένον.’ καὶ Πλάτων δ' ἔφη (symp. p. 172b?)
’τοῖς τὸ σύνδειπνον ποιησαμένοις.’ καὶ Ἀριστοφάνης
Γηρυτάδῃ (I 429 K)·
Δημοσθένης De Chersoneso (0014: 008)“Demosthenis orationes, vol.

1”, Ed. Butcher, S.H.Oxford: Clarendon Press, 1903, Repr. 1966.
Se. 5, line 2
ποντον ὢν πειρᾶται προλαβεῖν, κἂν ἅπαξ ὑστερήσωμεν,

οὐκέθ' ἕξομεν σῶσαι, περὶ τούτων δ' οἴομαι τὴν ταχίστην
συμφέρειν καὶ βεβουλεῦσθαι καὶ παρεσκευάσθαι, καὶ μὴ τοῖς
περὶ τῶν ἄλλων θορύβοις καὶ ταῖς κατηγορίαις ἀπὸ τούτων
ἀποδρᾶναι.
Πολλὰ δὲ θαυμάζων τῶν εἰωθότων λέγεσθαι παρ' ὑμῖν,
οὐδενὸς ἧττον, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τεθαύμακα, ὃ καὶ πρώην
τινὸς ἤκουσ' εἰπόντος ἐν τῇ βουλῇ, ὡς ἄρα δεῖ τὸν συμβου-
λεύοντα ἢ πολεμεῖν ἁπλῶς ἢ τὴν εἰρήνην ἄγειν συμβουλεύειν.
†ἔστι δέ,† εἰ μὲν ἡσυχίαν Φίλιππος ἄγει καὶ μήτε τῶν
πάντας ἀνθρώπους ἐφ' ἡμᾶς, οὐκέτι δεῖ λέγειν, ἀλλ' ἁπλῶς
εἰρήνην ἀκτέον, καὶ τά γ' ἀφ' ὑμῶν ἕτοιμ' ὑπάρχονθ' ὁρῶ·
εἰ δ' ἃ μὲν ὠμόσαμεν καὶ ἐφ' οἷς τὴν εἰρήνην ἐποιησάμεθα,
ἔστιν ἰδεῖν καὶ γεγραμμένα κεῖται, φαίνεται δ' ἀπ' ἀρχῆς ὁ
Φίλιππος, πρὶν Διοπείθην ἐκπλεῦσαι καὶ τοὺς κληρούχους,
οὓς νῦν αἰτιῶνται πεποιηκέναι τὸν πόλεμον, πολλὰ μὲν τῶν
ἡμετέρων ἀδίκως εἰληφώς, ὑπὲρ ὧν ψηφίσμαθ' ὑμέτερ' ἐγκα-
λοῦντα κύρια ταυτί, πάντα δὲ τὸν χρόνον συνεχῶς τὰ τῶν
ἄλλων Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων λαμβάνων καὶ ἐφ' ἡμᾶς
Δημοσθένης De Chersoneso Se. 6, line 7

48
πάντας ἀνθρώπους ἐφ' ἡμᾶς, οὐκέτι δεῖ λέγειν, ἀλλ' ἁπλῶς

εἰρήνην ἀκτέον, καὶ τά γ' ἀφ' ὑμῶν ἕτοιμ' ὑπάρχονθ' ὁρῶ·
εἰ δ' ἃ μὲν ὠμόσαμεν καὶ ἐφ' οἷς τὴν εἰρήνην ἐποιησάμεθα,
ἔστιν ἰδεῖν καὶ γεγραμμένα κεῖται, φαίνεται δ' ἀπ' ἀρχῆς ὁ
Φίλιππος, πρὶν Διοπείθην ἐκπλεῦσαι καὶ τοὺς κληρούχους,
οὓς νῦν αἰτιῶνται πεποιηκέναι τὸν πόλεμον, πολλὰ μὲν τῶν
ἡμετέρων ἀδίκως εἰληφώς, ὑπὲρ ὧν ψηφίσμαθ' ὑμέτερ' ἐγκα-
λοῦντα κύρια ταυτί, πάντα δὲ τὸν χρόνον συνεχῶς τὰ τῶν
ἄλλων Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων λαμβάνων καὶ ἐφ' ἡμᾶς
εἰρήνην δεῖ; οὐ γὰρ αἵρεσίς ἐστιν ἡμῖν τοῦ πράγματος, ἀλλ'
ὑπολείπεται τὸ δικαιότατον καὶ ἀναγκαιότατον τῶν ἔργων, ὃ
ὑπερβαίνουσιν ἑκόντες οὗτοι. τί οὖν ἐστι τοῦτο; ἀμύνεσθαι
τὸν πρότερον πολεμοῦνθ' ἡμῖν. πλὴν εἰ τοῦτο λέγουσι νὴ
Δί', ὡς, ἂν ἀπέχηται τῆς Ἀττικῆς καὶ τοῦ Πειραιῶς
Φίλιππος, οὔτ' ἀδικεῖ τὴν πόλιν οὔτε ποιεῖ πόλεμον. εἰ δ'
ἐκ τούτων τὰ δίκαια τίθενται καὶ τὴν εἰρήνην ταύτην ὁρί-
ζονται, ὅτι μὲν δήπουθεν οὔθ' ὅσι' οὔτ' ἀνεκτὰ λέγουσιν οὔθ'
ὑμῖν ἀσφαλῆ, δῆλόν ἐστιν ἅπασιν, οὐ μὴν ἀλλ' ἐναντία
συμβαίνει ταῖς κατηγορίαις ἃς Διοπείθους κατηγοροῦσι καὶ
Δημοσθένης De falsa legatione (0014: 019)“Demosthenis orationes, vol.

1”, Ed. Butcher, S.H.Oxford: Clarendon Press, 1903, Repr. 1966.
Se. 303, line 4
πεποιηκότι καὶ προδεδωκότι συμμάχους καὶ φίλους καὶ

καιρούς, μεθ' ὧν ἢ καλῶς ἢ κακῶς ἑκάστοις ἔχει τὰ πάντα,
οὐ μὴν οὐδενὶ μᾶλλον οὐδὲ δικαιότερον ἢ τούτῳ. ὃς γὰρ
ἑαυτὸν τάξας τῶν ἀπιστούντων εἶναι Φιλίππῳ, καὶ μόνος καὶ
πρῶτος ἰδὼν ὅτι κοινὸς ἐχθρὸς ἐκεῖνός ἐστιν ἁπάντων τῶν
Ἑλλήνων, ηὐτομόλησε καὶ προὔδωκε καὶ γέγονεν ἐξαίφνης
ὑπὲρ Φιλίππου, πῶς οὐ πολλάκις οὗτος ἄξιός ἐστ' ἀπολω-
λέναι; ἀλλὰ μὴν ὅτι ταῦθ' οὕτως ἔχει, αὐτὸς οὐχ οἷός τ'
ἀντειπεῖν ἔσται. τίς γάρ ἐσθ' ὁ τὸν Ἴσχανδρον προσάγων
ὑμῖν τὸ κατ' ἀρχάς, ὃν παρὰ τῶν ἐν Ἀρκαδίᾳ φίλων τῇ
πόλει δεῦρ' ἥκειν ἔφη; τίς ὁ συσκευάζεσθαι τὴν Ἑλλάδα
καὶ Πελοπόννησον Φίλιππον βοῶν, ὑμᾶς δὲ καθεύδειν; τίς
ὁ τοὺς μακροὺς καὶ καλοὺς λόγους ἐκείνους δημηγορῶν, καὶ τὸ
Μιλτιάδου καὶ τὸ Θεμιστοκλέους ψήφισμ' ἀναγιγνώσκων
καὶ τὸν ἐν τῷ τῆς Ἀγλαύρου τῶν ἐφήβων ὅρκον; οὐχ οὗτος;
τίς ὁ πείσας ὑμᾶς μόνον οὐκ ἐπὶ τὴν ἐρυθρὰν θάλατταν
πρεσβείας πέμπειν, ὡς ἐπιβουλευομένης μὲν ὑπὸ Φιλίππου
49
τῆς Ἑλλάδος, ὑμῖν δὲ προσῆκον προορᾶν ταῦτα καὶ μὴ

προΐεσθαι τὰ τῶν Ἑλλήνων; οὐχ ὁ μὲν γράφων τὸ ψήφισμ'
Εὔβουλος ἦν, ὁ δὲ πρεσβεύων εἰς Πελοπόννησον Αἰσχίνης
οὑτοσί; ἐλθὼν δ' ἐκεῖσε ἅττα μέν ποτε διελέχθη καὶ
Δημοσθένης In Timocratem (0014: 024)“Demosthenis orationes, vol.

2.1”, Ed. Butcher, S.H.Oxford: Clarendon Press, 1907, Repr. 1966.
Se. 206, line 2
πρῶτον μὲν ὡς ἀληθῶς τὸν ἐντυχόντ' ἀδικεῖ, καὶ οὐκ ἂν

οἷός τ' εἴη πάντας ἐκδύειν οὐδὲ τὰ πάντων ὑφελέσθαι, εἶτα
καταισχύνει τὴν αὑτοῦ δόξαν καὶ τὸν βίον μόνον. εἰ δέ
τις εἰσφέρει νόμον ἐξ οὗ τοῖς ὑμᾶς βουλομένοις ἀδικεῖν ἡ
πᾶσ' ἐξουσία καὶ ἄδεια γενήσεται, οὗτος ὅλην ἀδικεῖ τὴν
πόλιν καὶ καταισχύνει πάντας· νόμος γὰρ αἰσχρὸς ὅταν
κύριος ᾖ, τῆς πόλεως ὄνειδός ἐστι τῆς θεμένης, καὶ βλάπτει
πάντας ὅσοι περ ἂν αὐτῷ χρῶνται. τὸν οὖν καὶ βλάπτειν
ὑμᾶς καὶ δόξης ἀναπιμπλάναι φαύλης ἐπιχειροῦντα, τοῦτον
οὐ τιμωρήσεσθε λαβόντες; καὶ τί φήσετε; γνοίη δ' ἄν τις
οὕτω μάλισθ' ἡλίκα πράγματα συσκευάσας γέγραφ' αὐτόν,
καὶ ταῦθ' ὡς ὑπεναντία τῇ καθεστώσῃ πολιτείᾳ, εἰ λογίσαιθ'
ὅτι πάντες, ὅταν που καταλύοντες τὸν δῆμον πράγμασιν
ἐγχειρῶσι νεωτέροις, τοῦτο ποιοῦσι πρῶτον ἁπάντων· ἔλυσαν
τοὺς πρότερον νόμῳ δι' ἁμαρτίαν τινὰ ταύτην ὑπέχοντας τὴν
δίκην. πῶς οὖν οὐκ ἄξιος οὗτος, εἰ δυνατόν, τρίς, οὐχ ἅπαξ
ἀπολωλέναι, ὃς εἷς ὢν καὶ οὐ δήπου μέλλων καταλύσειν
ὑμᾶς, ἀλλὰ τοὐναντίον αὐτὸς ἐν ὑμῖν, ἂν τὰ δίκαια καὶ τὰ
προσήκοντα ποιῆτε, ἀπολεῖσθαι, ὅμως ἐμιμήσατο τοῦτο τἀδί-
κημα, καὶ διὰ τοῦ νόμου λύειν ἠξίωσεν οὓς δέδεκεν τὰ
δικαστήρια, γράψας ἀναιδῶς, εἴ τινι προστετίμηται δεσμοῦ
Δημοσθένης In Neaeram [Sp.] (0014: 059)“Demosthenis orationes, vol.

3”, Ed. Rennie, W.Oxford: Clarendon Press, 1931, Repr. 1960.
Se. 35, line 3
Χιωνίδης Ξυπεταιών, Εὐθετίων Κυδαθηναιεὺς μαρτυροῦσι κλη-

θῆναι ὑπὸ Χαβρίου ἐπὶ δεῖπνον, ὅτε τὰ ἐπινίκια εἱστία Χαβρίας
τῆς νίκης τοῦ ἅρματος, καὶ ἑστιᾶσθαι ἐπὶ Κωλιάδι, καὶ εἰδέναι
Φρυνίωνα παρόντα ἐν τῷ δείπνῳ τούτῳ ἔχοντα Νέαιραν τὴν νυνὶ
ἀγωνιζομένην, καὶ καθεύδειν σφᾶς αὐτοὺς καὶ Φρυνίωνα καὶ
50
Νέαιραν, καὶ αἰσθάνεσθαι αὐτοὶ ἀνισταμένους τῆς νυκτὸς πρὸς

Νέαιραν ἄλλους τε καὶ τῶν διακόνων τινάς, οἳ ἦσαν Χαβρίου
οἰκέται.
Ἐπειδὴ τοίνυν ἀσελγῶς προὐπηλακίζετο ὑπὸ τοῦ Φρυνί-
ωνος καὶ οὐχ ὡς ᾤετο ἠγαπᾶτο, οὐδ' ὑπηρέτει αὐτῇ ἃ ἐβού-
λετο, συσκευασαμένη αὐτοῦ τὰ ἐκ τῆς οἰκίας καὶ ὅσα ἦν αὐτῇ
ὑπ' ἐκείνου περὶ τὸ σῶμα κατεσκευασμένα ἱμάτια καὶ χρυσία,
καὶ θεραπαίνας δύο, Θρᾷτταν καὶ Κοκκαλίνην, ἀποδιδράσκει
εἰς Μέγαρα. ἦν δὲ ὁ χρόνος οὗτος ᾧ Ἀστεῖος μὲν ἦν ἄρχων
Ἀθήνησιν, ὁ καιρὸς δ' ἐν ᾧ ἐπολεμεῖθ' ὑμεῖς πρὸς Λακεδαιμο-
νίους τὸν ὕστερον πόλεμον. διατρίψασα δ' ἐν τοῖς Μεγά-
ροις δύ' ἔτη, τόν τ' ἐπ' Ἀστείου ἄρχοντος καὶ Ἀλκισθένους
ἐνιαυτόν, ὡς αὐτῇ ἡ ἀπὸ τοῦ σώματος ἐργασία οὐχ ἱκανὴν
εὐπορίαν παρεῖχεν ὥστε διοικεῖν τὴν οἰκίαν, (πολυτελὴς δ'
ἦν, οἱ Μεγαρεῖς δ' ἀνελεύθεροι καὶ μικρολόγοι,
Ηρωδιανός Ab excessu divi Marci (0015: 001)

“Herodiani ab excessu divi Marci libri octo”, Ed. Stavenhagen, K.
Leipzig: Teubner, 1922, Repr. 1967.Book 2, ch. 11, se. 1, line 2
στῆναι αἱρήσονται, καὶ σωμάτων μεγέθεσι καὶ πόνων

ἀσκήσεσιν [καὶ] ἐν τῇ συστάδην μάχῃ πολὺ ὑμῶν ἀπο-
λείποντες. φθάσωμεν οὖν τὴν Ῥώμην προκαταλαβόντες,
ἔνθα ἡ βασίλειος ἔστιν ἑστία· κἀκεῖθεν ὁρμώμενοι τὰ
λοιπὰ εὐμαρῶς διοικήσομεν, θείαις τε προρρήσεσι πι-
στεύοντες καὶ τῇ τῶν ὑμετέρων ἀνδρείᾳ ὅπλων τε καὶ
σωμάτων.”
τοιαῦτα εἰπόντα τὸν Σεβῆρον εὐφημήσαντες οἱ στρα-
τιῶται, καλοῦντες Σεβαστὸν καὶ Περτίνακα, πᾶσαν ἐν-
εδείκνυντο προθυμίαν καὶ σπουδήν. ὁ δὲ Σεβῆρος μη-
δένα διδοὺς καιρὸν ἀναβολῆς, συσκευάςαςθαί τε αὐτοὺς
ὡς ἔνι μάλιστα εὐστελέστατα ἐκέλευσε, τήν τε ἐς τὴν
Ῥώμην ἔξοδον ἐπήγγειλε· νομάς τε αὐτοῖς διαδοὺς καὶ
ἐφόδια τῆς ὁδοιπορίας εἴχετο. συντόνῳ δὲ σπουδῇ καὶ
γενναίοις πόνοις τὴν ὁδὸν ἐπετάχυνε, μήτε που ἐνδια-
τρίβων, μήτε διδοὺς καιρὸν ἀναπαύλης, εἰ μὴ τοσοῦτον
ὅσον ὀλίγον τοὺς στρατιώτας ἀναπνεύσαντας ἔχεσθαι
τῆς ὁδοῦ. ἐκοινώνει δὲ τῶν καμάτων αὐτοῖς, σκηνῇ τε
χρώμενος εὐτελεῖ, καὶ σιτία καὶ ποτὰ προσφερόμενος οἷα
καὶ πᾶσιν ὑπάρχειν ἠπίστατο· οὐδαμοῦ δὲ τρυφὴν ἐν
51
Ηρωδιανός Ab excessu divi Marci Book 3, ch. 6, se. 3, line 1
έτι τὴν ἔχθραν ἔκρυπτεν, ἀλλὰ συγκαλέσας πᾶν τὸ

στρατιωτικὸν ἔλεξε πρὸς αὐτοὺς τοιάδε·
“μήτε κουφότητά τις ἢ μετάνοιαν ἐπὶ τοῖς πεπραγμέ-
νοις ἡμῖν ἐγκαλείτω, μήτ' ἄπιστον ἐμὲ ἢ ἀγνώμονα
πρὸς τὸν νομισθέντα φίλον ἡγείσθω. τὰ μὲν γὰρ παρ'
ἡμῶν πάντα ὑπῆρχεν αὐτῷ, βεβαίας βασιλείας κοινωνίᾳ,
πράγματος οὗ μόλις τις καὶ ἀδελφοῖς γνησίοις μεταδί-
δωσιν· ὃ δὲ ἐμοὶ μόνῳ ὑμεῖς ἐχειροτονήσατε, τοῦτ' ἐγὼ
πρὸς ἐκεῖνον ἐνειμάμην. μεγάλων τέ μοι κατατεθεισῶν
ἐς αὐτὸν εὐεργεσιῶν ἀχαρίστους τὰς ἀμοιβὰς Ἀλβῖνος
ἀποδίδωσιν. ὅπλα καὶ στρατὸν ἐφ' ἡμᾶς συσκευάζεται,
καταφρονήσας μὲν τῆς ὑμετέρας ἀνδρείας, ἀμελήσας δὲ
τῆς πρὸς ἐμὲ πίστεως, ἀπλήστῳ τε ἐπιθυμίᾳ βουλόμενος
λαβεῖν μετὰ κινδύνων οὗ τὸ μέρος εἶχεν ἄνευ πολέμου
καὶ μάχης, οὔτε θεοὺς αἰδεσθείς, οὓς πολλάκις ὤμοσεν,
οὔτε τῶν ὑμετέρων καμάτων φεισάμενος, οὓς μετὰ το-
σαύτης δόξης τε καὶ ἀρετῆς ὑπὲρ ἡμῶν ἐκάμετε. ἐν γὰρ
οἷς κατωρθώσατε, κἀκεῖνος τὸ μέρος ἐκαρποῦτο· ἔσχε δ'
ἄν τι καὶ μεῖζον, εἰ καὶ τὸ πιστὸν ἐτήρει, τῆς ἀμφοτέροις
ἡμῖν παρ' ὑμῶν μεμερισμένης τιμῆς. ὥσπερ δὲ ἄδικον
τὸ ἄρχειν ἔργων πονηρῶν, οὕτως ἄνανδρον τὸ μὴ
“ὦ δέσποτα, ὡς μὲν ὁ πέμψας οἴεται, φονεὺς καὶ δήμιος,

ὡς δ' αὐτὸς εὔχομαί τε καὶ βούλομαι, σωτήρ τε καὶ εὐ-
εργέτης. Πλαυτιανὸς γὰρ ἐπιβουλεύων τῇ ἀρχῇ ἐνετεί-
λατό μοι φόνον σόν τε καὶ τοῦ παιδός, καὶ τοῦτο οὐ λό-
γοις μόνον ἀλλὰ καὶ γράμμασι· καὶ μαρτυρεῖ τὸ γραμ-
ματεῖον. ἐγὼ δὲ ὑπεσχόμην μέν, ὅπως μὴ ἐμοῦ τὸ ἔργον
παραιτησαμένου ἄλλῳ ἐγχειρισθῇ· σοὶ δὲ ταῦτα δηλώ-
σων ἥκω, ὡς ἂν μὴ λάθῃ τὰ τολμώμενα.” τοιαῦτά τινα
λέγοντος αὐτοῦ καὶ δακρύοντος οὐκ εὐθέως ὁ Σεβῆρος
ἐπίστευσεν, ἀλλ' ἅτε πολὺ ἔχων ἐν τοῖς στέρνοις τὸ
Πλαυτιανοῦ φίλτρον, συσκευήν τινα καὶ σκηνὴν τὸ
πρᾶγμα ὑπώπτευεν, ἡγεῖτό τε τὸν υἱὸν αὑτοῦ ἔχθει
τοῦ Πλαυτιανοῦ καὶ μίσει τῆς ἐκείνου θυγατρὸς εὑρηκέ-
ναι τινὰ τέχνην κατ' αὐτοῦ καὶ διαβολὴν θανατηφόρον.
μεταπεμψάμενος δὲ τὸν υἱὸν ᾐτιᾶτο ὡς τοιαῦτα συσκευά-
ζοντα κατὰ ἀνδρὸς εὔνου καὶ οἰκείου. ὁ δ' Ἀντωνῖνος
τὰ μὲν πρῶτα ἀπώμνυτο, μηδ' εἰδέναι φάσκων τὰ λεγό-
52
μενα· ἐγκειμένου δὲ τοῦ χιλιάρχου καὶ τὸ γραμματεῖον

δεικνύντος παρεθάρσυνέ τε αὐτὸν καὶ προύτρεπεν ἐς
τοὺς ἐλέγχους ὁ Ἀντωνῖνος. ὁ δὲ χιλίαρχος ὁρῶν ἐς
ὅσον κίνδυνον ἥκει, δεδιώς τε τὴν πρὸς τὸν Πλαυτιανὸν
γοις μόνον ἀλλὰ καὶ γράμμασι· καὶ μαρτυρεῖ τὸ γραμ-

ματεῖον. ἐγὼ δὲ ὑπεσχόμην μέν, ὅπως μὴ ἐμοῦ τὸ ἔργον
παραιτησαμένου ἄλλῳ ἐγχειρισθῇ· σοὶ δὲ ταῦτα δηλώ-
σων ἥκω, ὡς ἂν μὴ λάθῃ τὰ τολμώμενα.” τοιαῦτά τινα
λέγοντος αὐτοῦ καὶ δακρύοντος οὐκ εὐθέως ὁ Σεβῆρος
ἐπίστευσεν, ἀλλ' ἅτε πολὺ ἔχων ἐν τοῖς στέρνοις τὸ
Πλαυτιανοῦ φίλτρον, συσκευήν τινα καὶ σκηνὴν τὸ
πρᾶγμα ὑπώπτευεν, ἡγεῖτό τε τὸν υἱὸν αὑτοῦ ἔχθει
τοῦ Πλαυτιανοῦ καὶ μίσει τῆς ἐκείνου θυγατρὸς εὑρηκέ-
ναι τινὰ τέχνην κατ' αὐτοῦ καὶ διαβολὴν θανατηφόρον.
μεταπεμψάμενος δὲ τὸν υἱὸν ᾐτιᾶτο ὡς τοιαῦτα συσκευά-
ζοντα κατὰ ἀνδρὸς εὔνου καὶ οἰκείου. ὁ δ' Ἀντωνῖνος
τὰ μὲν πρῶτα ἀπώμνυτο, μηδ' εἰδέναι φάσκων τὰ λεγό-
μενα· ἐγκειμένου δὲ τοῦ χιλιάρχου καὶ τὸ γραμματεῖον
δεικνύντος παρεθάρσυνέ τε αὐτὸν καὶ προύτρεπεν ἐς
τοὺς ἐλέγχους ὁ Ἀντωνῖνος. ὁ δὲ χιλίαρχος ὁρῶν ἐς
ὅσον κίνδυνον ἥκει, δεδιώς τε τὴν πρὸς τὸν Πλαυτιανὸν
τοῦ Σεβήρου εὔνοιαν, ἐπιστάμενός τε ὡς, εἰ λάθοι ἡ
ἐπιβουλὴ καὶ μὴ ἐλεγχθείη, ὄλεθρος αὐτῷ οὐχ ὁ τυχὼν
ἐπήρτηται, “καὶ τίνα” ἔφη, “ὦ δέσποτα, ἔλεγχον μείζονα
βούλεσθε, ἢ ποίαν ἀπόδειξιν φανερωτέραν; ἐπιτρέψατε
τε εἰσῆλθεν ἀγνοούντων τὸ πραττόμενον τῶν φυλάκων,

ὑπαντώμενος ὁ χιλίαρχος ἐνεδρεύων τε προσεῖπεν αὐτο-
κράτορα, καὶ δῆθεν συνήθως λαβόμενος τῆς χειρὸς ἐς
τὸ δωμάτιον εἰσήγαγεν, ἔνθα ἔφασκεν ἐρρῖφθαι τὰ τῶν
βασιλέων σώματα. ἤδη δὲ παρεσκευάκει ὁ Σεβῆρος νεα-
νίας τῶν περὶ αὑτὸν σωματοφυλάκων, οἳ συλλήψονται
αὐτὸν εἰσελθόντα. ὁ δὲ Πλαυτιανὸς ἐφ' ἑτέραις εἰσελ-
θὼν ἐλπίσιν ὁρᾷ τοὺς βασιλέας ἀμφοτέρους ἑστῶτας,
συλληφθείς τε κατείχετο· καὶ ἐκπλαγεὶς τῷ πράγματι
ἐδεῖτο καὶ ἐλιπάρει. ἀπελογεῖτό τε, φάσκων πάντα ψευ-
δῆ εἶναι καὶ συσκευὴν κατ' αὐτοῦ καὶ δρᾶμα ἐσκευάσθαι.
πολλὰς δὲ τοῦ μὲν Σεβήρου ὀνειδίζοντος εὐεργεσίας τε
53
καὶ τιμάς, τοῦ δὲ πίστεώς τε καὶ εὐνοίας τῆς ἄνωθεν

ὑπομιμνήσκοντος, ἠρέμα πως ὁ Σεβῆρος ὑπήγετο πειθοῖ
τῶν ὑπὸ τοῦ Πλαυτιανοῦ λεγομένων, ἔστε δὴ ὑπεφάνη
τοῦ θώρακος μέρος καταραχθείσης τῆς ἐπ' αὐτῷ ἐσθῆ-
τος. ὅπερ ἰδὼν ὁ Ἀντωνῖνος, ἅτε νέος θρασὺς θυμοειδής
τε καὶ φύσει μισῶν τὸν ἄνθρωπον, “ἀλλὰ πρὸς δύο” ἔφη
“ταῦτα τί ἂν ἀποκρίναιο; ἥκεις πρὸς βασιλέας ἑσπέρας
μὴ κελεύσαντας· ὅ τε θώραξ σοι τί βούλεται; τίς γὰρ
τὴν γοητείαν ταύτην ὑπισχνουμένων· ὑποπτεύων δ' αὐ-

τοὺς ὡς οὐ τἀληθῆ αὐτῷ ἀλλὰ πρὸς κολακείαν θεσπί-
ζοντας, ἐπιστέλλει Ματερνιανῷ τινί, τότε πάσας ὑπ' αὐ-
τοῦ τὰς ἐν Ῥώμῃ πράξεις ἐγκεχειρισμένῳ, πιστοτάτῳ
εἶναι δοκοῦντι φίλων καὶ μόνῳ κοινωνῷ τῶν ἀπορρή-
των· κελεύει δὲ αὐτῷ μάγων τοὺς ἀρίστους ζητήσαντι
νεκυίᾳ τε χρησαμένῳ μαθεῖν περὶ τοῦ τέλους τοῦ βίου
αὐτοῦ, καὶ μή τις ἄρα ἐπιβουλεύοι τῇ ἀρχῇ. ὁ δὲ Ματερ-
νιανὸς χρησάμενος ἀδεῶς τοῖς ὑπὸ τοῦ βασιλέως κελευ-
σθεῖσιν, εἴτε ὄντως αὐτῷ δαιμόνων ταῦτα θεσπισάντων
εἴτε ἄλλως συσκευαζόμενος [τὸν Μακρῖνον], ἐπιστέλλει
τῷ Ἀντωνίνῳ ἐπιβουλεύειν τῇ ἀρχῇ τὸν Μακρῖνον καὶ
δεῖν αὐτὸν ἀποσκευάσασθαι. ταῦτα τὰ γράμματα ἀπο-
σημηνάμενος μετὰ καὶ ἑτέρων ἐπιστολῶν κατὰ τὸ ἔθος
δίδωσι τοῖς διακομίζουσιν, οὐκ εἰδόσιν ἃ φέρουσι. τῷ
δὲ συνήθει τάχει τῆς ὁδοιπορίας ἐκεῖνοι χρησάμενοι
ἐφίστανται τῷ Ἀντωνίνῳ, ἤδη τε σκευὴν ἡνιόχου ἀνει-
ληφότι καὶ τοῦ ἅρματος ἐπιβαίνοντι προσκομίζουσι πάντα
τὸν σύνδεσμον τῶν ἐπιστολῶν, ἐν αἷς ἦν καὶ τὰ κατὰ
Μακρίνου γράμματα. ὁ δ' Ἀντωνῖνος τὴν ὁρμὴν ἤδη
καὶ τὴν γνώμην περὶ τὴν ἱπποδρομίαν ἔχων,
πείαν πᾶσαν, ἣ συγγεγόνει τῷ Ἀλεξάνδρῳ τοσούτων

ἐτῶν, τῆς βασιλείου αὐλῆς ἀπέπεμψε. τοὺς δὲ πλείστους
αὐτῶν καὶ ἀπέκτεινεν, ἐπιβουλὰς ὑποπτεύων· ᾔδει γὰρ
ἀλγοῦντας ἐπὶ τῇ ἐκείνου ἀναιρέσει.
ἔτι δὲ καὶ μᾶλλον αὐτὸν ἐς ὠμότητα καὶ τὴν πρὸς
ἅπαντας ὀργὴν προυκαλέσατο συνωμοσία τις διαβληθεῖσα
54
κατ' αὐτοῦ συγκροτουμένη, πολλῶν τε ἑκατοντάρχων

συμπνεόντων καὶ τῶν ἀπὸ τῆς βουλῆς ἁπάντων. Μάγνος
τις ὄνομα ἦν τῶν εὐπατριδῶν τε καὶ ὑπατευκότων· οὗ-
τος διεβλήθη συνάγειν κατ' αὐτοῦ χεῖρα, καὶ στρατιώτας
τινὰς πείθειν ἐς αὑτὸν τὴν ἀρχὴν μετάγειν. ἡ δὲ συσκευὴ
τοιαύτη τις ἐλέγετο ἔσεσθαι. γεφυρώσας τὸν ποταμὸν ὁ
Μαξιμῖνος ἔμελλεν ἐπὶ Γερμανοὺς διαβήσεσθαι· ἅμα γὰρ
τῷ τὴν ἀρχὴν παραλαβεῖν εὐθέως πολεμικῶν ἔργων ἤρ-
ξατο, καὶ διὰ σώματος μέγεθος καὶ ἰσχὺν [στρατιωτικὴν]
καὶ ἐμπειρίαν πολεμικὴν δοκῶν ἐπιλελέχθαι ἔργοις τὴν
δόξαν καὶ τὴν τῶν στρατιωτῶν ὑπόληψιν ἐπιστοῦτο, τήν
τε Ἀλεξάνδρου μέλλησιν καὶ τὴν πρὸς τὰ πολεμικὰ ἔργα
δειλίαν ἐλέγχειν ἐπειρᾶτο εἰκότως κατεγνωσμένην. ἀσκῶν
τε οὖν καὶ γυμνάζων τοὺς στρατιώτας οὐ διέλειπεν, αὐ-
τός τε ἐν ὅπλοις ὢν καὶ τὸν στρατὸν παρορμῶν.
τοίνυν τὴν γέφυραν ζεύξας ἔμελλεν ἐπὶ Γερμανοὺς δια-

βήσεσθαι. ὁ δὲ Μάγνος ἐλέγετο στρατιωτῶν μὲν ὀλίγους,
ἀλλὰ τοὺς ἐξοχωτάτους καὶ μάλιστα τοὺς τὴν φρουρὰν
τῆς γεφύρας καὶ τὴν ἐπιμέλειαν πεπιστευμένους, ἀνα-
πεῖσαι μετὰ τὸ διαβῆναι τὸν Μαξιμῖνον λύσαντας τὴν
γέφυραν προδοῦναι τοῖς βαρβάροις, οὐχ ὑπαρχούσης
αὐτῷ ἐπανόδου· πλάτει γὰρ καὶ βάθει μέγιστος ὁ ποτα-
μὸς ῥέων ἄβατος αὐτῷ ἐγίνετο, οὔτε νεῶν οὐσῶν ἐν ταῖς
πολεμίαις ὄχθαις τῆς τε γεφύρας λυθείσης. ἡ μὲν τῆς
ἐπιβουλῆς φήμη τοιαύτη ἐγένετο, εἴτε ἀληθὴς ὑπάρξασα
εἴτε ὑπὸ τοῦ Μαξιμίνου συσκευασθεῖσα· ἀκριβὲς δὲ εἰπεῖν
οὐ ῥᾴδιον, ἐπεὶ ἔμενεν ἀνεξέλεγκτος. μήτε γὰρ κρίσεως
τινι μεταδοὺς μήτε ἀπολογίας, πάντας οὓς ὑπώπτευεν
αἰφνιδίως συναρπασθέντας ἀφειδῶς ἐφόνευσεν.
ἐγένετο δέ τις καὶ Ὀσροηνῶν τοξοτῶν ἀπόστασις, οἳ
πάνυ ἀλγοῦντες ἐπὶ τῇ Ἀλεξάνδρου τελευτῇ, περιτυχόν-
τες τῶν ἀπὸ ὑπατείας καὶ φίλων Ἀλεξάνδρου τινί (Κου-
αρτῖνος δὲ ἦν ὄνομα, ὃν Μαξιμῖνος ἐκπέμψας ἦν τοῦ
στρατοῦ) ἁρπάσαντες ἄκοντα καὶ οὐδὲν προειδότα στρα-
τηγὸν ἑαυτῶν κατέστησαν, πορφύρᾳ τε καὶ πυρὶ προ-
πομπεύοντι, ὀλεθρίοις τιμαῖς, ἐκόσμησαν,

55
δέξεσθαι ἄνδρα εὖ γεγονότα καὶ ἐκ πολλῶν ἡγεμονιῶν

ὥσπερ κατ' ἀκολουθίαν ἐπὶ τοῦτο ἐλθόντα. συνέβαινε
δὲ ἐκείνης τῆς ἡμέρας, ἧς ταῦτα ἐπράττετο, οἴκοι τὸν
Γορδιανὸν διατρίβειν ἡσυχάζοντα, δεδωκότα τοῖς καμά-
τοις ἀνάπαυλαν ἀργίαν τε ταῖς πράξεσιν. οἱ δὲ νεανίσκοι
ξιφήρεις σὺν παντὶ τῷ πλήθει, βιασάμενοι τοὺς ταῖς
αὐλείαις ἐφεστῶτας, εἰσπηδήσαντες καταλαμβάνουσιν αὐ-
τὸν ἐπί τινος σκιμποδίου ἀναπαυόμενον, περιστάντες δὲ
χλαμύδι πορφυρᾷ περιβάλλουσι σεβασμίαις τε τιμαῖς
προσαγορεύουσιν. ὃ δὲ τῷ παραδόξῳ τοῦ πράγματος
ἐκπλαγείς, ἐνέδραν καὶ συσκευὴν ἐξ ἐπιβουλῆς καθ' ἑαυ-
τοῦ νομίζων, ῥίψας ἀπὸ τοῦ σκίμποδος ἐς γῆν αὑτὸν
ἐδεῖτο φείδεσθαι γέροντος μηδὲν αὐτοὺς ἀδικήσαντος,
σώζειν δὲ τὴν πίστιν καὶ τὴν εὔνοιαν τῷ βασιλεύοντι.
ἐπεὶ δὲ οἳ μὲν ξιφήρεις ἐνέκειντο, ἐκεῖνος δὲ ὑπὸ δέους
καὶ ἀγνοίας οὐκ ᾔδει τὸ πεπραγμένον οὐδὲ τὸ τῆς παρ-
ούσης τύχης αἴτιον, εἷς τῶν νεανίσκων, ὃς ἦν αὐτῶν
γένει καὶ δυνάμει λόγων προύχων, τοὺς λοιποὺς κατα-
σιγάσας ἡσυχάζειν τε προστάξας, ἔχων πρόκωπον τὴν
δεξιὰν ἔλεξε πρὸς αὐτὸν τοιάδε· “δύο κινδύνων προκει-
μένων, τοῦ μὲν παρόντος τοῦ δὲ μέλλοντος, καὶ τοῦ μὲν
Aristophanes Comic., Vespae (0019: 004)“Aristophanes. Wasps”, Ed.

MacDowell, D.M.Oxford: Clarendon Press, 1971.Line 1251
“οὐκ ἔστιν ἀλωπεκίζειν, οὐδ' ἀμφοτέροισι γίγνεσθαι φίλον.”

{Βδ.} μετὰ τοῦτον Αἰσχίνης ὁ Σέλλου δέξεται,
ἀνὴρ σοφὸς καὶ μουσικός, κᾆτ' ᾄσεται·
“χρήματα καὶ βίαν
Κλειταγόρᾳ τε κἀ-
μοὶ μετὰ Θετταλῶν – ”
{Φι.} “ – πολλὰ δὴ διεκόμπασας σὺ κἀγώ.”
{Βδ.} τουτὶ μὲν ἐπιεικῶς σύ γ' ἐξεπίστασαι.
ὅπως δ' ἐπὶ δεῖπνον εἰς Φιλοκτήμονος ἴμεν.
παῖ παῖ· τὸ δεῖπνον, Χρυσέ, συσκεύαζε νῷν
– ἵνα καὶ μεθυσθῶμεν διὰ χρόνου.
{Φι.} μηδαμῶς.
κακὸν τὸ πίνειν. ἀπὸ γὰρ οἴνου γίγνεται
καὶ θυροκοπῆσαι καὶ πατάξαι καὶ βαλεῖν,
κἄπειτ' ἀποτίνειν ἀργύριον ἐκ κραιπάλης.
{Βδ.} οὔκ, ἢν ξυνῇς γ' ἀνδράσι καλοῖς τε κἀγαθοῖς.
56
ἢ γὰρ παρῃτήσαντο τὸν πεπονθότα,

ἢ λόγον ἔλεξας αὐτὸς ἀστεῖόν τινα,
Αἰσωπικὸν γέλοιον ἢ Συβαριτικόν,
ὧν ἔμαθες ἐν τῷ συμποσίῳ· κᾆτ' ἐς γέλων
Dinarchus Orat., In Demosthenem (0029: 004)

“Dinarchi orationes cum fragmentis”, Ed. Conomis, N.C.
Leipzig: Teubner, 1975.Se. 80, line 5
ΨΗΦΙΣΜΑ
Ἀκούετ' ἄνδρες δικασταί. ἀπιέναι φησὶ {τὸ ψήφισμα}

τὰς ⌈ᾑ⌉ρημένας πρεσβείας. ἐπειδὴ γὰρ ἤκουσε μετὰ
τὴν μάχην τὴν ἐν Χαιρωνείᾳ Φίλιππον εἰς τὴν χώραν ἡμῶν
μέλλειν εἰσβάλλειν, αὐτὸς ἑαυτὸν πρεσβευτὴν κατασκευά-
σας, ἵν' ἐκ τῆς πόλεως ἀποδραίη, ᾤχετο συσκευασάμε-
νος ἐκ τῆς διοικήσεως ὀκτὼ τάλαντα, οὐδὲν φροντίσας
τῆς τότε παρούσης ἀπορίας, ἡνίχ' οἱ ἄλλοι πάντες ἐκ τῶν
ἰδίων ἐπεδίδοσαν εἰς τὴν ὑμετέραν σωτηρίαν. τοιοῦτος
ὑμῖν ὁ σύμβουλος, καὶ δύο ταύτας μόνας ἐν τῷ βίῳ Δημο-
σθένης πεποίηται ἀποδημίας, μετὰ τὴν μάχην ὅτ' ἀπε-
δίδρασκεν ἐκ τῆς πόλεως, καὶ νῦν εἰς Ὀλυμπίαν, ἐπεὶ
Νικάνορι διὰ τῆς ἀρχεθεωρίας ἐντυχεῖν ἐβούλετο. ἄξιόν
γε τούτῳ παρακαταθέσθαι τὴν πόλιν καὶ ἐπιτρέψαι
Υπερείδης In Demosthenem (0030: 001)

“Hyperidis orationes sex”, Ed. Jensen, C.Leipzig: Teubner, 1917, Repr.
1963.Fragment 3, column 15, line 11
μὴ νομίζ[ῃ̣ τις διὰ

τῆς τούτω[ν̣ δωρο-
δοκίας τὰ τυ[χόντα τῶν
πραγμάτω̣[ν ἁλίς-
⸏κεσθαι. ο[ὐ γὰρ ἄδηλόν
ἐστιν, ὅτι [π̣άντες
οἱ ἐπιβουλεύοντε[ς
τοῖς Ἑλληνικοῖς πρ[ά-
γμασιν τὰς μὲν μ[ι-
κρὰς πόλεις τοῖς ὅ-
57
πλοις συσκευάζο[ν-
ται, τὰς δὲ μεγάλας
τοὺς δυναμένους
ἐν αὐταῖς ὠνούμε-
νοι, ο]ὐδ' ὅτι Φίλιππος
τηλικ̣]οῦτος ἐγένετο
ἐξ ἀρχ]ῆς χ̣[ρ]ήματα δια-
πέμψα̣]ς [ε]ἰς Πελο-
πόννη̣]σ̣ο̣ν̣ καὶ Θετ-
ταλίαν̣] κ[α]ὶ τὴν ἄλλην
Ἑλλάδα], καὶ τοὺς ἐν
Υπερείδης Pro Lycophrone (0030: 002)

“Hyperidis orationes sex”, Ed. Jensen, C.Leipzig: Teubner, 1917, Repr.
1963.Fragment Ar, column 7, line 21
μενοι διὰ τὸν φόβον

πολλὰ καὶ τῶν πε-
πραγμένων αὑτοῖς
εἰπεῖν ἐπιλανθά-
⸏νονται· ἔπειτα οἱ
μὲν ἐπειδὰν πρότε-
ρον λόγον λάβωσιν,
οὐ μόνον ἃ ἔχουσιν
αὐτοὶ δίκαια περὶ τοῦ
πράγματος λέγου-
σιν, ἀλλὰ συσκευ-
άσαντες λοιδορίας
ψευδεῖς κατὰ τῶν
κρινομένων ἐξι-
στᾶσιν τῆς ἀπολο-
⸏γίας
Υπερείδης In Athenogenem (0030: 005)“Hyperidis orationes sex”, Ed.

Jensen, C.Leipzig: Teubner, 1917, Repr. 1963.Column 7, line 7
............ ἐν ταῖς συν]θήκαι[ς], ὅ-

⸏σους [ἐπυ̣θόμην, οὐδὲν ἀντιλέ]γω σοι, ἀλ-
⸏λ' ὁμ̣ολογ[ῶ̣ ὀφείλειν. μετὰ δὲ τ]αῦτα ἕ-
τερο]ς νόμο[ς ἐστὶ περὶ ὧν ὁμολογοῦν-
τες ἀλλήλοις συμβάλλουσιν, ὅταν τις
58
πωλῆι ἀνδράποδον, προλέγειν, ἐάν τι ἔχηι

ἀρρώστημα· εἰ δ[ὲ μ̣]ή, ἀναγωγὴ τούτου ἐ-
⸏στίν. καίτοι ὅπου τὰ παρὰ τῆς τύχης νοσή-
μ̣α̣τα ἂν μὴ δηλώσηι τις πωλῶν οἰκέτ[ην
ἀνάγειν ἔξεστι, πῶς τά γε παρὰ σοῦ ἀδι-
κήματα συσκευασθέντα οὐκ ἀναδε-
⸏κτέον σοι ἐστίν; ἀλλὰ μὴν τὸ μὲν ἐπί-
ληπτον ἀνδράποδον οὐ προσαπολλύ-
ει τοῦ πριαμένου τὴν οὐσίαν· ὁ δὲ Μίδας,
ὃν σύ μοι ἀπέδου, κ[α]ὶ τὴν τῶν φίλων τῶν
⸏ἐμῶν ἀπολώλεκ[ε]. σκέψαι δὲ ὦ Ἀθηνόγε-
νες μὴ μόνον π̣ε̣ρὶ τῶν οἰκετῶν, ἀλλὰ
καὶ περὶ τῶν ἐλευθέρων σωμάτων ὃν
τρόπον οἱ νόμοι ἔχουσιν. οἶσθα γὰρ δήπου
καὶ σὺ καὶ οἱ ἄλ[λ]οι πάντες, ὅτι οἱ ἐκ τῶν ἐγγυ-
ητῶν γυναικῶν πα̣ῖ̣δ̣ες,
Ξενοφών. ,Ελληνικά. (0032: 001)“Xenophontis opera omnia, vol. 1”,

Ed. Marchant, E.C.Oxford: Clarendon Press, 1900, Repr. 1968.
Book 2, ch. 4, se. 7, line 2
νυκτός· θέμενος δὲ τὰ ὅπλα ὅσον τρία ἢ τέτταρα στάδια

ἀπὸ τῶν φρουρῶν ἡσυχίαν εἶχεν. ἐπεὶ δὲ πρὸς ἡμέραν
ἐγίγνετο, καὶ ἤδη ἀνίσταντο ὅποι ἐδεῖτο ἕκαστος ἀπὸ τῶν
ὅπλων, καὶ οἱ ἱπποκόμοι ψήχοντες τοὺς ἵππους ψόφον
ἐποίουν, ἐν τούτῳ ἀναλαβόντες οἱ περὶ Θρασύβουλον τὰ
ὅπλα δρόμῳ προσέπιπτον· καὶ ἔστι μὲν οὓς αὐτῶν κατέ-
βαλον, πάντας δὲ τρεψάμενοι ἐδίωξαν ἓξ ἢ ἑπτὰ στάδια,
καὶ ἀπέκτειναν τῶν μὲν ὁπλιτῶν πλέον ἢ εἴκοσι καὶ ἑκατόν,
τῶν δὲ ἱππέων Νικόστρατόν τε τὸν καλὸν ἐπικαλούμενον,
καὶ ἄλλους δὲ δύο, ἔτι καταλαβόντες ἐν ταῖς εὐναῖς. ἐπ-
αναχωρήσαντες δὲ καὶ τροπαῖον στησάμενοι καὶ συσκευασά-
μενοι ὅπλα τε ὅσα ἔλαβον καὶ σκεύη ἀπῆλθον ἐπὶ Φυλῆς.
οἱ δὲ ἐξ ἄστεως ἱππεῖς βοηθήσαντες τῶν μὲν πολεμίων
οὐδένα ἔτι εἶδον, προσμείναντες δὲ ἕως τοὺς νεκροὺς ἀνεί-
λοντο οἱ προσήκοντες ἀνεχώρησαν εἰς ἄστυ. ἐκ δὲ τούτου
οἱ τριάκοντα, οὐκέτι νομίζοντες ἀσφαλῆ σφίσι τὰ πράγματα,
ἐβουλήθησαν Ἐλευσῖνα ἐξιδιώσασθαι, ὥστε εἶναι σφίσι
καταφυγήν, εἰ δεήσειε. καὶ παραγγείλαντες τοῖς ἱππεῦσιν
ἦλθον εἰς Ἐλευσῖνα Κριτίας τε καὶ οἱ ἄλλοι τῶν τριάκοντα·
ἐξέτασίν τε ποιήσαντες ἐν τοῖς ἱππεῦσι, φάσκοντες εἰδέναι
59
Ξενοφών. ,Ελληνικά. Book 3, ch. 4, se. 11, line 11
Ἐπεὶ δὲ μέγα φρονήσας ὁ Τισσαφέρνης ἐπὶ τῷ κατα-

βάντι στρατεύματι παρὰ βασιλέως προεῖπεν Ἀγησιλάῳ
πόλεμον, εἰ μὴ ἀπίοι ἐκ τῆς Ἀσίας, οἱ μὲν ἄλλοι σύμμαχοι
καὶ Λακεδαιμονίων οἱ παρόντες μάλα ἀχθεσθέντες φανεροὶ
ἐγένοντο, νομίζοντες ἐλάττω τὴν παροῦσαν εἶναι δύναμιν
Ἀγησιλάῳ τῆς βασιλέως παρασκευῆς, Ἀγησίλαος δὲ μάλα
φαιδρῷ τῷ προσώπῳ ἀπαγγεῖλαι Τισσαφέρνει τοὺς πρές-
βεις ἐκέλευσεν ὡς πολλὴν χάριν αὐτῷ ἔχοι, ὅτι ἐπιορκήσας
αὐτὸς μὲν πολεμίους τοὺς θεοὺς ἐκτήσατο, τοῖς δ' Ἕλλησι
συμμάχους ἐποίησεν. ἐκ δὲ τούτου εὐθὺς τοῖς μὲν στρατιώ-
ταις παρήγγειλε συσκευάζεσθαι ὡς εἰς στρατείαν, ταῖς δὲ
πόλεσιν εἰς ἃς ἀνάγκη ἦν ἀφικνεῖσθαι στρατευομένῳ ἐπὶ
Καρίαν προεῖπεν ἀγορὰν παρασκευάζειν. ἐπέστειλε δὲ καὶ
Ἴωσι καὶ Αἰολεῦσι καὶ Ἑλλησποντίοις πέμπειν πρὸς ἑαυτὸν
εἰς Ἔφεσον τοὺς συστρατευσομένους. ὁ δὲ Τισσαφέρνης,
καὶ ὅτι ἱππικὸν οὐκ εἶχεν ὁ Ἀγησίλαος, ἡ δὲ Καρία ἄφιππος
ἦν, καὶ ὅτι ἡγεῖτο αὐτὸν ὀργίζεσθαι αὐτῷ διὰ τὴν ἀπάτην,
τῷ ὄντι νομίσας ἐπὶ τὸν αὑτοῦ οἶκον εἰς Καρίαν αὐτὸν
ὁρμήσειν, τὸ μὲν πεζὸν ἅπαν διεβίβασεν ἐκεῖσε, τὸ δ' ἱπ-
πικὸν εἰς τὸ Μαιάνδρου πεδίον περιῆγε, νομίζων ἱκανὸς εἶναι
καταπατῆσαι τῇ ἵππῳ τοὺς Ἕλληνας,
ἐκπώματα καὶ ἄλλα δὴ οἷα Φαρναβάζου κτήματα, πρὸς δὲ

τούτοις σκεύη πολλὰ καὶ ὑποζύγια σκευοφόρα. διὰ γὰρ τὸ
φοβεῖσθαι μή, εἴ που κατασταίη, κυκλωθεὶς πολιορκοῖτο,
ἄλλοτε ἄλλῃ τῆς χώρας ἐπῄει, ὥσπερ οἱ νομάδες, καὶ μάλα
ἀφανίζων τὰς στρατοπεδεύσεις. ἐπεὶ δὲ τὰ ληφθέντα χρή-
ματα ἀπήγαγον οἵ τε Παφλαγόνες καὶ ὁ Σπιθριδάτης,
ὑποστήσας Ἡριππίδας ταξιάρχους καὶ λοχαγοὺς ἀφείλετο
ἅπαντα τόν τε Σπιθριδάτην καὶ τοὺς Παφλαγόνας, ἵνα δὴ
πολλὰ ἀπαγάγοι τὰ αἰχμάλωτα τοῖς λαφυροπώλαις. ἐκεῖνοι
μέντοι ταῦτα παθόντες οὐκ ἤνεγκαν, ἀλλ' ὡς ἀδικηθέντες καὶ
ἀτιμασθέντες νυκτὸς συσκευασάμενοι ᾤχοντο ἀπιόντες εἰς
Σάρδεις πρὸς Ἀριαῖον, πιστεύσαντες, ὅτι καὶ ὁ Ἀριαῖος
ἀποστὰς βασιλέως ἐπολέμησεν αὐτῷ. Ἀγησιλάῳ μὲν δὴ
τῆς ἀπολείψεως τοῦ Σπιθριδάτου καὶ τοῦ Μεγαβάτου καὶ
60
τῶν Παφλαγόνων οὐδὲν ἐγένετο βαρύτερον ἐν τῇ στρατείᾳ.

Ἦν δέ τις Ἀπολλοφάνης Κυζικηνός, ὃς καὶ Φαρναβάζῳ
ἐτύγχανεν ἐκ παλαιοῦ ξένος ὢν καὶ Ἀγησιλάῳ κατ' ἐκεῖνον
τὸν χρόνον ἐξενώθη. οὗτος οὖν εἶπε πρὸς τὸν Ἀγησίλαον
ὡς οἴοιτο συναγαγεῖν αὐτῷ ἂν εἰς λόγους περὶ φιλίας
Φαρνάβαζον. ὡς δ' ἤκουσεν αὐτοῦ, σπονδὰς λαβὼν καὶ
δεξιὰν παρῆν ἄγων τὸν Φαρνάβαζον εἰς συγκείμενον χωρίον,
ὁρμηθεὶς ᾔει ἐπὶ τὴν τῶν Θηβαίων χώραν. εὑρὼν δὲ ἀπο-

τεταφρευμένον τε καὶ ἀπεσταυρωμένον κύκλῳ τὸ πεδίον καὶ
τὰ πλείστου ἄξια τῆς χώρας, στρατοπεδευόμενος ἄλλοτ'
ἄλλῃ καὶ μετ' ἄριστον ἐξάγων ἐδῄου τῆς χώρας τὰ πρὸς
ἑαυτοῦ τῶν σταυρωμάτων καὶ τῆς τάφρου. οἱ γὰρ πολέμιοι,
ὅπου ἐπιφαίνοιτο ὁ Ἀγησίλαος, ἀντιπαρῇσαν αὐτῷ ἐντὸς τοῦ
χαρακώματος ὡς ἀμυνούμενοι. καί ποτε ἀποχωροῦντος
αὐτοῦ ἤδη τὴν ἐπὶ τὸ στρατόπεδον, οἱ τῶν Θηβαίων ἱππεῖς
τέως ἀφανεῖς ὄντες ἐξαίφνης διὰ τῶν ὡδοποιημένων τοῦ
χαρακώματος ἐξόδων ἐξελαύνουσι, καὶ οἷα δὴ ἀπιόντων πρὸς
δεῖπνον καὶ συσκευαζομένων τῶν πελταστῶν, τῶν δ' ἱππέων
τῶν μὲν ἔτι καταβεβηκότων, τῶν δ' ἀναβαινόντων, ἐπελαύ-
νουσι· καὶ τῶν πελταστῶν συχνοὺς κατέβαλον καὶ τῶν
ἱππέων Κλέαν καὶ Ἐπικυδίδαν Σπαρτιάτας, καὶ τῶν περιοί-
κων ἕνα, Εὔδικον, καὶ τῶν Θηβαίων τινὰς φυγάδας, οὔπω
ἀναβεβηκότας ἐπὶ τοὺς ἵππους. ὡς δὲ ἀναστρέψας σὺν
τοῖς ὁπλίταις ἐβοήθησεν ὁ Ἀγησίλαος, οἵ τε ἱππεῖς ἤλαυνον
ἐναντίον τοῖς ἱππεῦσι καὶ τὰ δέκα ἀφ' ἥβης ἐκ τῶν ὁπλιτῶν
ἔθει σὺν αὐτοῖς. οἱ μέντοι τῶν Θηβαίων ἱππεῖς ἐῴκεσαν
ὑποπεπωκόσι που ἐν μεσημβρίᾳ· ὑπέμενον μὲν γὰρ τοῖς
ἐπελαύνουσιν ὥστ' ἐξακοντίζειν τὰ δόρατα, ἐξικνοῦντο δ' οὔ.
οὖν ἐδυνάσθην ἐγώ, ὅλην ἂν ἔχων τὴν πόλιν πρὸς ὑμᾶς

ἀπέστην· νῦν δ' οὗ ἐγκρατὴς ἐγενόμην τὸν λιμένα παρα-
δέδωκα ὑμῖν. ἠκροῶντο μὲν δὴ πολλοὶ αὐτοῦ ταῦτα· ὁπόσοι
δὲ ἐπείθοντο οὐ πάνυ κατάδηλον.
Ἀλλὰ γὰρ ἐπείπερ ἠρξάμην, διατελέσαι βούλομαι τὰ περὶ
Εὔφρονος. στασιασάντων γὰρ ἐν τῷ Σικυῶνι τῶν τε βελ-
τίστων καὶ τοῦ δήμου, λαβὼν ὁ Εὔφρων Ἀθήνηθεν ξενικὸν
61
πάλιν κατέρχεται. καὶ τοῦ μὲν ἄστεως ἐκράτει σὺν τῷ

δήμῳ· Θηβαίου δὲ ἁρμοστοῦ τὴν ἀκρόπολιν ἔχοντος, ἐπεὶ
ἔγνω οὐκ ἂν δυνάμενος τῶν Θηβαίων ἐχόντων τὴν ἀκρόπολιν
τῆς πόλεως κρατεῖν, συσκευασάμενος χρήματα ᾤχετο, ὡς
τούτοις πείσων Θηβαίους ἐκβάλλειν μὲν τοὺς κρατίστους,
παραδοῦναι δ' αὐτῷ πάλιν τὴν πόλιν. αἰσθόμενοι δὲ οἱ
πρόσθεν φυγάδες τὴν ὁδὸν αὐτοῦ καὶ τὴν παρασκευήν, ἀντε-
πορεύοντο εἰς τὰς Θήβας. ὡς δ' ἑώρων αὐτὸν οἰκείως τοῖς
ἄρχουσι συνόντα, φοβηθέντες μὴ διαπράξαιτο ἃ βούλεται,
παρεκινδύνευσάν τινες καὶ ἀποσφάττουσιν ἐν τῇ ἀκροπόλει
τὸν Εὔφρονα, τῶν τε ἀρχόντων καὶ τῆς βουλῆς συγκαθη-
μένων. οἱ μέντοι ἄρχοντες τοὺς ποιήσαντας εἰσήγαγον εἰς
τὴν βουλήν, καὶ ἔλεγον τάδε.
μὴν τίς ἂν περιφανέστερος Εὔφρονος εἴη, ὃς φιλαίτατος μὲν

ὢν Λακεδαιμονίοις ὑμᾶς ἀντ' ἐκείνων εἵλετο· πιστὰ δὲ δοὺς
καὶ λαβὼν παρ' ὑμῶν πάλιν προύδωκεν ὑμᾶς καὶ παρέδωκε
τοῖς ἐναντίοις τὸν λιμένα; καὶ μὴν πῶς οὐκ ἀπροφασίστως
τύραννος ἦν, ὃς δούλους μὲν οὐ μόνον ἐλευθέρους ἀλλὰ καὶ
πολίτας ἐποίει, ἀπεκτίννυε δὲ καὶ ἐφυγάδευε καὶ χρήματα
ἀφῃρεῖτο οὐ τοὺς ἀδικοῦντας, ἀλλ' οὓς αὐτῷ ἐδόκει; οὗτοι
δὲ ἦσαν οἱ βέλτιστοι. αὖθις δὲ μετὰ τῶν ἐναντιωτάτων ὑμῖν
Ἀθηναίων κατελθὼν εἰς τὴν πόλιν ἐναντία μὲν ἔθετο τὰ
ὅπλα τῷ παρ' ὑμῶν ἁρμοστῇ· ἐπεὶ δ' ἐκεῖνον οὐκ ἐδυνάσθη
ἐκ τῆς ἀκροπόλεως ἐκβαλεῖν, συσκευασάμενος χρήματα δεῦρο
ἀφίκετο. καὶ εἰ μὲν ὅπλα ἡθροικὼς ἐφάνη ἐφ' ὑμᾶς, καὶ
χάριν ἄν μοι εἴχετε, εἰ ἀπέκτεινα αὐτόν· ὃς δὲ χρήματα ἦλθε
παρασκευασάμενος, ὡς τούτοις ὑμᾶς διαφθερῶν καὶ πείσων
πάλιν κύριον αὐτὸν ποιῆσαι τῆς πόλεως, τούτῳ ἐγὼ τὴν δίκην
ἐπιθεὶς πῶς ἂν δικαίως ὑφ' ὑμῶν ἀποθάνοιμι; καὶ γὰρ οἱ μὲν
ὅπλοις βιασθέντες βλάπτονται μέν, οὐ μέντοι ἄδικοί γε ἀνα-
φαίνονται· οἱ δὲ χρήμασι παρὰ τὸ βέλτιστον διαφθαρέντες
ἅμα μὲν βλάπτονται, ἅμα δὲ αἰσχύνῃ περιπίπτουσιν. εἰ μὲν
τοίνυν ἐμοὶ μὲν πολέμιος ἦν, ὑμῖν δὲ φίλος, κἀγὼ ὁμολογῶ
φθέντες διενεμήθησαν· καὶ ἓν μὲν μέρος ἔλαβον Ἀργεῖοι, ἓν

δὲ Θηβαῖοι, ἓν δὲ Ἀρκάδες, ἓν δὲ Μεσσήνιοι. οἱ δὲ σύμ-
62
παντες ληφθέντες Σπαρτιατῶν τε καὶ περιοίκων πλείους τῶν

ἑκατὸν ἐγένοντο.
Ἐπεί γε μὴν οἱ Ἀρκάδες ἐσχόλασαν ἀπὸ τοῦ Κρώμνου,
πάλιν δὴ περὶ τοὺς Ἠλείους εἶχον, καὶ τήν τε Ὀλυμπίαν
ἐρρωμενέστερον ἐφρούρουν, καὶ ἐπιόντος Ὀλυμπιακοῦ ἔτους
παρεσκευάζοντο ποιεῖν τὰ Ὀλύμπια σὺν Πισάταις τοῖς πρώ-
τοις φάσκουσι προστῆναι τοῦ ἱεροῦ. ἐπεὶ δὲ ὅ τε μὴν ἧκεν
ἐν ᾧ τὰ Ὀλύμπια γίγνεται αἵ τε ἡμέραι ἐν αἷς ἡ πανήγυρις
ἁθροίζεται, ἐνταῦθα δὴ οἱ Ἠλεῖοι ἐκ τοῦ φανεροῦ συσκευασά-
μενοι καὶ παρακαλέσαντες Ἀχαιοὺς ἐπορεύοντο τὴν Ὀλυμ-
πιακὴν ὁδόν. οἱ δὲ Ἀρκάδες ἐκείνους μὲν οὐκ ἄν ποτε ᾤοντο
ἐλθεῖν ἐπὶ σφᾶς, αὐτοὶ δὲ σὺν Πισάταις διετίθεσαν τὴν
πανήγυριν. καὶ τὴν μὲν ἱπποδρομίαν ἤδη ἐπεποιήκεσαν καὶ
τὰ δρομικὰ τοῦ πεντάθλου· οἱ δ' εἰς πάλην ἀφικόμενοι οὐκέτι
ἐν τῷ δρόμῳ, ἀλλὰ μεταξὺ τοῦ δρόμου καὶ τοῦ βωμοῦ
ἐπάλαιον. οἱ γὰρ Ἠλεῖοι σὺν τοῖς ὅπλοις παρῆσαν ἤδη εἰς
τὸ τέμενος. οἱ δὲ Ἀρκάδες πορρωτέρω μὲν οὐκ ἀπήντησαν,
ἐπὶ δὲ τοῦ Κλαδάου ποταμοῦ παρετάξαντο, ὃς παρὰ τὴν
Ἄλτιν καταρρέων εἰς τὸν Ἀλφειὸν ἐμβάλλει. καὶ σύμμαχοι
Ξενοφών. , Oeconomicus (0032: 003)“Xenophontis opera omnia, vol. 2,

2nd edn.”, Ed. Marchant, E.C.Oxford: Clarendon Press, 1921, Repr.
1971.Ch. 8, se. 13, line 4
γὰρ σκεύη ἐν σμικροτάτῳ ἀγγείῳ διακεχωρισμένα ἐθεασάμην.

διὰ πολλῶν μὲν γὰρ δήπου, ἔφη, ξυλίνων σκευῶν καὶ πλεκτῶν
ὁρμίζεται ναῦς καὶ ἀνάγεται, διὰ πολλῶν δὲ τῶν κρεμαστῶν
καλουμένων πλεῖ, πολλοῖς δὲ μηχανήμασιν ἀνθώπλισται πρὸς
τὰ πολέμια πλοῖα, πολλὰ δὲ ὅπλα τοῖς ἀνδράσι συμπεριάγει,
πάντα δὲ σκεύη ὅσοισπερ ἐν οἰκίᾳ χρῶνται ἄνθρωποι τῇ
συσσιτίᾳ ἑκάστῃ κομίζει· γέμει δὲ παρὰ πάντα φορτίων ὅσα
ναύκληρος κέρδους ἕνεκα ἄγεται. καὶ ὅσα λέγω, ἔφη, ἐγώ,
πάντα οὐκ ἐν πολλῷ τινι μείζονι χώρᾳ ἔκειτο ἢ ἐν δεκακλίνῳ
στέγῃ συμμέτρῳ. καὶ οὕτω κείμενα ἕκαστα κατενόησα ὡς οὔτε
ἄλληλα ἐμποδίζει οὔτε μαστευτοῦ δεῖται οὔτε ἀσυσκεύαστά
ἐστιν οὔτε δυσλύτως ἔχει, ὥστε διατριβὴν παρέχειν, ὅταν
τῳ ταχὺ δέῃ χρῆσθαι. τὸν δὲ τοῦ κυβερνήτου διάκονον, ὃς
πρῳρεὺς τῆς νεὼς καλεῖται, οὕτως ηὗρον ἐπιστάμενον ἑκάστων
τὴν χώραν ὡς καὶ ἀπὼν ἂν εἴποι ὅπου ἕκαστα κεῖται καὶ ὁπόσα
ἐστὶν οὐδὲν ἧττον ἢ ὁ γράμματα ἐπιστάμενος εἴποι ἂν Σωκρά-
τους καὶ ὁπόσα γράμματα καὶ ὅπου ἕκαστον τέτακται. εἶδον
δέ, ἔφη ὁ Ἰσχόμαχος, καὶ ἐξετάζοντα τοῦτον αὐτὸν ἐν τῇ
63
σχολῇ πάντα ὁπόσοις ἄρα δεῖ ἐν τῷ πλοίῳ χρῆσθαι. θαυμά-

σας δέ, ἔφη, τὴν ἐπίσκεψιν αὐτοῦ ἠρόμην τί πράττοι. ὁ δ'
εἶπεν· Ἐπισκοπῶ, ἔφη, ὦ ξένε, εἴ τι συμβαίνοι γίγνεσθαι,
Ξενοφών. ,Ανάβασις (0032: 006)“Xenophontis opera omnia, vol. 3”, Ed.

Marchant, E.C.Oxford: Clarendon Press, 1904, Repr. 1961.
ὁμοίως ὁρῶμέν τε καὶ ἐπιστάμεθα· καὶ γὰρ οὐδὲ πόρρω

δοκοῦμέν μοι αὐτοῦ καθῆσθαι. ὥστε ὥρα λέγειν ὅ τι τις
γιγνώσκει ἄριστον εἶναι. ταῦτα εἰπὼν ἐπαύσατο. ἐκ δὲ
τούτου ἀνίσταντο οἱ μὲν ἐκ τοῦ αὐτομάτου, λέξοντες ἃ ἐγί-
γνωσκον, οἱ δὲ καὶ ὑπ' ἐκείνου ἐγκέλευστοι, ἐπιδεικνύντες
οἵα εἴη ἡ ἀπορία ἄνευ τῆς Κύρου γνώμης καὶ μένειν καὶ
ἀπιέναι. εἷς δὲ δὴ εἶπε προσποιούμενος σπεύδειν ὡς τάχιστα
πορεύεσθαι εἰς τὴν Ἑλλάδα στρατηγοὺς μὲν ἑλέσθαι ἄλλους
ὡς τάχιστα, εἰ μὴ βούλεται Κλέαρχος ἀπάγειν· τὰ δ'
ἐπιτήδει' ἀγοράζεσθαι (ἡ δ' ἀγορὰ ἦν ἐν τῷ βαρβαρικῷ
στρατεύματι) καὶ συσκευάζεσθαι· ἐλθόντας δὲ Κῦρον αἰτεῖν
πλοῖα, ὡς ἀποπλέοιεν· ἐὰν δὲ μὴ διδῷ ταῦτα, ἡγεμόνα
αἰτεῖν Κῦρον ὅστις διὰ φιλίας τῆς χώρας ἀπάξει. ἐὰν δὲ
μηδὲ ἡγεμόνα διδῷ, συντάττεσθαι τὴν ταχίστην, πέμψαι
δὲ καὶ προκαταληψομένους τὰ ἄκρα, ὅπως μὴ φθάσωσι μήτε
Κῦρος μήτε οἱ Κίλικες καταλαβόντες, ὧν πολλοὺς καὶ
πολλὰ χρήματα ἔχομεν ἀνηρπακότες. οὗτος μὲν τοιαῦτα
εἶπε· μετὰ δὲ τοῦτον Κλέαρχος εἶπε τοσοῦτον. Ὡς μὲν
στρατηγήσοντα ἐμὲ ταύτην τὴν στρατηγίαν μηδεὶς ὑμῶν
λεγέτω· πολλὰ γὰρ ἐνορῶ δι' ἃ ἐμοὶ τοῦτο οὐ ποιητέον·
Ξενοφών. ,Ανάβασις Book 2, ch. 1, se. 2, line 3
ΚΥΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΕΩΣ Β
[Ὡς μὲν οὖν ἡθροίσθη Κύρῳ τὸ Ἑλληνικὸν ὅτε ἐπὶ τὸν

ἀδελφὸν Ἀρταξέρξην ἐστρατεύετο, καὶ ὅσα ἐν τῇ ἀνόδῳ
ἐπράχθη καὶ ὡς ἡ μάχη ἐγένετο καὶ ὡς Κῦρος ἐτελεύτησε
καὶ ὡς ἐπὶ τὸ στρατόπεδον ἐλθόντες οἱ Ἕλληνες ἐκοιμή-
θησαν οἰόμενοι τὰ πάντα νικᾶν καὶ Κῦρον ζῆν, ἐν τῷ
πρόσθεν λόγῳ δεδήλωται.]
Ἅμα δὲ τῇ ἡμέρᾳ συνελθόντες οἱ στρατηλοὶ ἐθαύμαζον
ὅτι Κῦρος οὔτε ἄλλον πέμπει σημανοῦντα ὅ τι χρὴ ποιεῖν
οὔτε αὐτὸς φαίνοιτο. ἔδοξεν οὖν αὐτοῖς συσκευασαμένοις
ἃ εἶχον καὶ ἐξοπλισαμένοις προϊέναι εἰς τὸ πρόσθεν, ἕως
64
Κύρῳ συμμείξειαν. ἤδη δὲ ἐν ὁρμῇ ὄντων ἅμα ἡλίῳ ἀνέ-

χοντι ἦλθε Προκλῆς ὁ Τευθρανίας ἄρχων, γεγονὼς ἀπὸ
Δαμαράτου τοῦ Λάκωνος, καὶ Γλοῦς ὁ Ταμώ. οὗτοι ἔλεγον
ὅτι Κῦρος μὲν τέθνηκεν, Ἀριαῖος δὲ πεφευγὼς ἐν τῷ σταθμῷ
εἴη μετὰ τῶν ἄλλων βαρβάρων ὅθεν τῇ προτεραίᾳ ὡρμῶντο,
καὶ λέγει ὅτι ταύτην μὲν τὴν ἡμέραν περιμένοιεν αὐτούς,
εἰ μέλλοιεν ἥκειν, τῇ δὲ ἄλλῃ ἀπιέναι φαίη ἐπὶ Ἰωνίας,
ὅθενπερ ἦλθε. ταῦτα ἀκούσαντες οἱ στρατηγοὶ καὶ οἱ ἄλλοι
Ἕλληνες πυνθανόμενοι βαρέως ἔφερον. Κλέαρχος δὲ τάδε
τοις εἶπε. μετὰ ταῦτα ἤδη ἡλίου δύνοντος συγκαλέσας

στρατηγοὺς καὶ λοχαγοὺς ἔλεξε τοιάδε. Ἐμοί, ὦ ἄνδρες,
θυομένῳ ἰέναι ἐπὶ βασιλέα οὐκ ἐγίγνετο τὰ ἱερά. καὶ εἰκότως
ἄρα οὐκ ἐγίγνετο· ὡς γὰρ ἐγὼ νῦν πυνθάνομαι, ἐν μέσῳ ἡμῶν
καὶ βασιλέως ὁ Τίγρης ποταμός ἐστι ναυσίπορος, ὃν οὐκ ἂν
δυναίμεθα ἄνευ πλοίων διαβῆναι· πλοῖα δὲ ἡμεῖς οὐκ ἔχομεν.
οὐ μὲν δὴ αὐτοῦ γε μένειν οἷόν τε· τὰ γὰρ ἐπιτήδεια οὐκ
ἔστιν ἔχειν· ἰέναι δὲ παρὰ τοὺς Κύρου φίλους πάνυ καλὰ
ἡμῖν τὰ ἱερὰ ἦν. ὧδε οὖν χρὴ ποιεῖν· ἀπιόντας δειπνεῖν ὅ
τι τις ἔχει· ἐπειδὰν δὲ σημήνῃ τῷ κέρατι ὡς ἀναπαύεσθαι,
συσκευάζεσθε· ἐπειδὰν δὲ τὸ δεύτερον, ἀνατίθεσθε ἐπὶ τὰ
ὑποζύγια· ἐπὶ δὲ τῷ τρίτῳ ἕπεσθε τῷ ἡγουμένῳ, τὰ μὲν
ὑποζύγια ἔχοντες πρὸς τοῦ ποταμοῦ, τὰ δὲ ὅπλα ἔξω. ταῦτ'
ἀκούσαντες οἱ στρατηγοὶ καὶ λοχαγοὶ ἀπῆλθον καὶ ἐποίουν
οὕτω. καὶ τὸ λοιπὸν ὁ μὲν ἦρχεν, οἱ δὲ ἐπείθοντο, οὐχ
ἑλόμενοι, ἀλλὰ ὁρῶντες ὅτι μόνος ἐφρόνει οἷα δεῖ τὸν
ἄρχοντα, οἱ δ' ἄλλοι ἄπειροι ἦσαν. [ἀριθμὸς τῆς ὁδοῦ ἣν
ἦλθον ἐξ Ἐφέσου τῆς Ἰωνίας μέχρι τῆς μάχης σταθμοὶ
τρεῖς καὶ ἐνενήκοντα, παρασάγγαι πέντε καὶ τριάκοντα καὶ
πεντακόσιοι, στάδιοι πεντήκοντα καὶ ἑξακισχίλιοι καὶ μύριοι·
ἀπὸ δὲ τῆς μάχης ἐλέγοντο εἶναι εἰς Βαβυλῶνα στάδιοι
ὑμῖν τὴν χώραν καὶ ἀδόλως ἀπάξειν εἰς τὴν Ἑλλάδα ἀγορὰν
παρέχοντας· ὅπου δ' ἂν μὴ ᾖ πρίασθαι, λαμβάνειν ὑμᾶς ἐκ
τῆς χώρας ἐάσομεν τὰ ἐπιτήδεια. ὑμᾶς δὲ αὖ ἡμῖν δεήσει
ὀμόσαι ἦ μὴν πορεύσεσθαι ὡς διὰ φιλίας ἀσινῶς σῖτα καὶ
ποτὰ λαμβάνοντας ὁπόταν μὴ ἀγορὰν παρέχωμεν, ἐὰν δὲ
65
παρέχωμεν ἀγοράν, ὠνουμένους ἕξειν τὰ ἐπιτήδεια. ταῦτα

ἔδοξε, καὶ ὤμοσαν καὶ δεξιὰς ἔδοσαν Τισσαφέρνης καὶ ὁ τῆς
βασιλέως γυναικὸς ἀδελφὸς τοῖς τῶν Ἑλλήνων στρατηγοῖς
καὶ λοχαγοῖς καὶ ἔλαβον παρὰ τῶν Ἑλλήνων. μετὰ δὲ ταῦτα
Τισσαφέρνης εἶπε· Νῦν μὲν δὴ ἄπειμι ὡς βασιλέα· ἐπειδὰν
δὲ διαπράξωμαι ἃ δέομαι, ἥξω συσκευασάμενος ὡς ἀπάξων
ὑμᾶς εἰς τὴν Ἑλλάδα καὶ αὐτὸς ἀπιὼν ἐπὶ τὴν ἐμαυτοῦ
ἀρχήν.
Μετὰ ταῦτα περιέμενον Τισσαφέρνην οἵ τε Ἕλληνες καὶ
ὁ Ἀριαῖος ἐγγὺς ἀλλήλων ἐστρατοπεδευμένοι ἡμέρας πλείους
ἢ εἴκοσιν. ἐν δὲ ταύταις ἀφικνοῦνται πρὸς Ἀριαῖον καὶ οἱ
ἀδελφοὶ καὶ οἱ ἄλλοι ἀναγκαῖοι καὶ πρὸς τοὺς σὺν ἐκείνῳ
Περσῶν τινες, οἳ παρεθάρρυνόν τε καὶ δεξιὰς ἐνίοις παρὰ
βασιλέως ἔφερον μὴ μνησικακήσειν βασιλέα αὐτοῖς τῆς σὺν
Κύρῳ ἐπιστρατείας μηδὲ ἄλλου μηδενὸς τῶν παροιχομένων.
τούτων δὲ γιγνομένων ἔνδηλοι ἦσαν οἱ περὶ Ἀριαῖον
τοπεδεύοντο οἱ βάρβαροι τοῦ Ἑλληνικοῦ ἑξήκοντα σταδίων,

φοβούμενοι μὴ τῆς νυκτὸς οἱ Ἕλληνες ἐπιθῶνται αὐτοῖς.
πονηρὸν γὰρ νυκτός ἐστι στράτευμα Περσικόν. οἵ τε γὰρ
ἵπποι αὐτοῖς δέδενται καὶ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ πεποδισμένοι εἰσὶ
τοῦ μὴ φεύγειν ἕνεκα εἰ λυθείησαν, ἐάν τέ τις θόρυβος
γίγνηται, δεῖ ἐπισάξαι τὸν ἵππον Πέρσῃ ἀνδρὶ καὶ χαλινῶσαι,
δεῖ καὶ θωρακισθέντα ἀναβῆναι ἐπὶ τὸν ἵππον. ταῦτα δὲ
πάντα χαλεπὰ νύκτωρ καὶ θορύβου ὄντος. τούτου ἕνεκα
πόρρω ἀπεσκήνουν τῶν Ἑλλήνων. ἐπεὶ δὲ ἐγίγνωσκον
αὐτοὺς οἱ Ἕλληνες βουλομένους ἀπιέναι καὶ διαγγελλο-
μένους, ἐκήρυξε τοῖς Ἕλλησι συσκευάζεσθαι ἀκουόντων τῶν
πολεμίων. καὶ χρόνον μέν τινα ἐπέσχον τῆς πορείας οἱ
βάρβαροι, ἐπειδὴ δὲ ὀψὲ ἐγίγνετο, ἀπῇσαν· οὐ γὰρ ἐδόκει
λύειν αὐτοὺς νυκτὸς πορεύεσθαι καὶ κατάγεσθαι ἐπὶ τὸ
στρατόπεδον. ἐπειδὴ δὲ σαφῶς ἀπιόντας ἤδη ἑώρων οἱ Ἕλ-
ληνες, ἐπορεύοντο καὶ αὐτοὶ ἀναζεύξαντες καὶ διῆλθον ὅσον
ἑξήκοντα σταδίους. καὶ γίγνεται τοσοῦτον μεταξὺ τῶν στρα-
τευμάτων ὥστε τῇ ὑστεραίᾳ οὐκ ἐφάνησαν οἱ πολέμιοι οὐδὲ
τῇ τρίτῃ, τῇ δὲ τετάρτῃ νυκτὸς προελθόντες καταλαμβάνουσι
χωρίον ὑπερδέξιον οἱ βάρβαροι, ᾗ ἔμελλον οἱ Ἕλληνες
παριέναι, ἀκρωνυχίαν ὄρους, ὑφ' ἣν ἡ κατάβασις ἦν εἰς τὸ

66
τε πρὸς ἐκείνους καὶ ἐκείνων πρὸς ἑαυτούς. ἀκούσαντες ταῦτα

οἱ στρατηγοὶ ἐκάθισαν χωρὶς τοὺς ἑκασταχόσε φάσκοντας
εἰδέναι, οὐδὲν δῆλον ποιήσαντες ὅποι πορεύεσθαι ἔμελλον.
ἐδόκει δὲ τοῖς στρατηγοῖς ἀναγκαῖον εἶναι διὰ τῶν ὀρέων εἰς
Καρδούχους ἐμβαλεῖν· τούτους γὰρ διελθόντας ἔφασαν εἰς
Ἀρμενίαν ἥξειν, ἧς Ὀρόντας ἦρχε πολλῆς καὶ εὐδαίμονος.
ἐντεῦθεν δ' εὔπορον ἔφασαν εἶναι ὅποι τις ἐθέλοι πορεύεσθαι.
ἐπὶ τούτοις ἐθύσαντο, ὅπως ἡνίκα καὶ δοκοίη τῆς ὥρας τὴν
πορείαν ποιοῖντο· τὴν γὰρ ὑπερβολὴν τῶν ὀρέων ἐδεδοίκεσαν
μὴ προκαταληφθείη· καὶ παρήγγειλαν, ἐπειδὴ δειπνήσαιεν,
συσκευασαμένους πάντας ἀναπαύεσθαι, καὶ ἕπεσθαι ἡνίκ' ἄν
τις παραγγέλλῃ.
ΚΥΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΕΩΣ Δ
[Ὅσα μὲν δὴ ἐν τῇ ἀναβάσει ἐγένετο μέχρι τῆς μάχης,

καὶ ὅσα μετὰ τὴν μάχην ἐν ταῖς σπονδαῖς ἃς βασιλεὺς καὶ
οἱ σὺν Κύρῳ ἀναβάντες Ἕλληνες ἐποιήσαντο, καὶ ὅσα παρα-
βάντος τὰς σπονδὰς βασιλέως καὶ Τισσαφέρνους ἐπολεμήθη
πρὸς τοὺς Ἕλληνας ἐπακολουθοῦντος τοῦ Περσικοῦ στρατεύ-
ματος, ἐν τῷ πρόσθεν λόγῳ δεδήλωται. ἐπεὶ δὲ ἀφίκοντο
ἔνθα ὁ μὲν Τίγρης ποταμὸς παντάπασιν ἄπορος ἦν διὰ τὸ
βάθος καὶ μέγεθος, πάροδος δὲ οὐκ ἦν, ἀλλὰ τὰ Καρδούχεια
δόξαι ἀσφαλὲς εἶναι διαβῆναι· οὐδὲ γὰρ τοῖς πολεμίοις

ἱππεῦσι προσβατὸν εἶναι κατὰ τοῦτο. ἐκδύντες δ' ἔφασαν
ἔχοντες τὰ ἐγχειρίδια γυμνοὶ ὡς νευσόμενοι διαβαίνειν·
πορευόμενοι δὲ πρόσθεν διαβῆναι πρὶν βρέξαι τὰ αἰδοῖα·
καὶ διαβάντες, λαβόντες τὰ ἱμάτια πάλιν ἥκειν. εὐθὺς οὖν
Ξενοφῶν αὐτός τε ἔσπενδε καὶ τοῖς νεανίσκοις ἐγχεῖν ἐκέ-
λευε καὶ εὔχεσθαι τοῖς φήνασι θεοῖς τά τε ὀνείρατα καὶ τὸν
πόρον καὶ τὰ λοιπὰ ἀγαθὰ ἐπιτελέσαι. σπείσας δ' εὐθὺς
ἦγε τοὺς νεανίσκους παρὰ τὸν Χειρίσοφον, καὶ διηγοῦνται
ταὐτά. ἀκούσας δὲ καὶ ὁ Χειρίσοφος σπονδὰς ἐποίει. σπεί-
σαντες δὲ τοῖς μὲν ἄλλοις παρήγγελλον συσκευάζεσθαι,
αὐτοὶ δὲ συγκαλέσαντες τοὺς στρατηγοὺς ἐβουλεύοντο ὅπως
ἂν κάλλιστα διαβαῖεν καὶ τούς τε ἔμπροσθεν νικῷεν καὶ
ὑπὸ τῶν ὄπισθεν μηδὲν πάσχοιεν κακόν. καὶ ἔδοξεν αὐτοῖς
67
Χειρίσοφον μὲν ἡγεῖσθαι καὶ διαβαίνειν ἔχοντα τὸ ἥμισυ

τοῦ στρατεύματος, τὸ δ' ἥμισυ ἔτι ὑπομένειν σὺν Ξενοφῶντι,
τὰ δὲ ὑποζύγια καὶ τὸν ὄχλον ἐν μέσῳ τούτων διαβαίνειν.
ἐπεὶ δὲ ταῦτα καλῶς εἶχεν ἐπορεύοντο· ἡγοῦντο δ' οἱ νεα-
νίσκοι ἐν ἀριστερᾷ ἔχοντες τὸν ποταμόν· ὁδὸς δὲ ἦν ἐπὶ
τὴν διάβασιν ὡς τέτταρες στάδιοι. πορευομένων δ' αὐτῶν
ἀντιπαρῇσαν αἱ τάξεις τῶν ἱππέων.
βαρβάρων καὶ ἵπποι ἥλωσαν εἰς εἴκοσι καὶ ἡ σκηνὴ ἡ Τιρι-

βάζου ἑάλω καὶ ἐν αὐτῇ κλῖναι ἀργυρόποδες καὶ ἐκπώματα
καὶ οἱ ἀρτοκόποι καὶ οἱ οἰνοχόοι φάσκοντες εἶναι. ἐπειδὴ
δὲ ἐπύθοντο ταῦτα οἱ τῶν ὁπλιτῶν στρατηγοί, ἐδόκει αὐτοῖς
ἀπιέναι τὴν ταχίστην ἐπὶ τὸ στρατόπεδον, μή τις ἐπίθεσις
γένοιτο τοῖς καταλελειμμένοις. καὶ εὐθὺς ἀνακαλεσάμενοι
τῇ σάλπιγγι ἀπῇσαν, καὶ ἀφίκοντο αὐθημερὸν ἐπὶ τὸ στρα-
τόπεδον.
Τῇ δ' ὑστεραίᾳ ἐδόκει πορευτέον εἶναι ὅπῃ δύναιντο
τάχιστα πρὶν ἢ συλλεγῆναι τὸ στράτευμα πάλιν καὶ κατα-
λαβεῖν τὰ στενά. συσκευασάμενοι δ' εὐθὺς ἐπορεύοντο διὰ
χιόνος πολλῆς ἡγεμόνας ἔχοντες πολλούς· καὶ αὐθημερὸν
ὑπερβαλόντες τὸ ἄκρον ἐφ' ᾧ ἔμελλεν ἐπιτίθεσθαι Τιρίβαζος
κατεστρατοπεδεύσαντο. ἐντεῦθεν δ' ἐπορεύθησαν σταθμοὺς
ἐρήμους τρεῖς παρασάγγας πεντεκαίδεκα ἐπὶ τὸν Εὐφράτην
ποταμόν, καὶ διέβαινον αὐτὸν βρεχόμενοι πρὸς τὸν ὀμφαλόν.
ἐλέγοντο δ' οὐδὲ πηγαὶ πρόσω εἶναι. ἐντεῦθεν ἐπορεύοντο
διὰ χιόνος πολλῆς καὶ πεδίου σταθμοὺς τρεῖς παρασάγγας
†πεντεκαίδεκα†. ὁ δὲ τρίτος ἐγένετο χαλεπὸς καὶ ἄνεμος
βορρᾶς ἐναντίος ἔπνει παντάπασιν ἀποκαίων πάντα καὶ
πηγνὺς τοὺς ἀνθρώπους. ἔνθα δὴ τῶν μάντεών τις εἶπε
κατορυχθῆναι; τοῦτον μὲν ἀνέκραγον ὡς ὀλίγας παίσειεν·

ἄλλους δ' ἐκέλευε λέγειν διὰ τί ἕκαστος ἐπλήγη. ἐπεὶ δὲ
οὐκ ἀνίσταντο, αὐτὸς ἔλεγεν· Ἐγώ, ὦ ἄνδρες, ὁμολογῶ
παῖσαι δὴ ἄνδρας ἕνεκεν ἀταξίας ὅσοις σῴζεσθαι μὲν ἤρκει
δι' ὑμῶν ἐν τάξει τε ἰόντων καὶ μαχομένων ὅπου δέοι, αὐτοὶ
δὲ λιπόντες τὰς τάξεις προθέοντες ἁρπάζειν ἤθελον καὶ
ὑμῶν πλεονεκτεῖν. εἰ δὲ τοῦτο πάντες ἐποιοῦμεν, ἅπαντες
ἂν ἀπωλόμεθα. ἤδη δὲ καὶ μαλακιζόμενόν τινα καὶ οὐκ
68
ἐθέλοντα ἀνίστασθαι ἀλλὰ προϊέμενον αὑτὸν τοῖς πολεμίοις

καὶ ἔπαισα καὶ ἐβιασάμην πορεύεσθαι. ἐν γὰρ τῷ ἰσχυρῷ
χειμῶνι καὶ αὐτός ποτε ἀναμένων τινὰς συσκευαζομένους
καθεζόμενος συχνὸν χρόνον κατέμαθον ἀναστὰς μόλις καὶ
τὰ σκέλη ἐκτείνας. ἐν ἐμαυτῷ οὖν πεῖραν λαβὼν ἐκ τούτου
καὶ ἄλλον, ὁπότε ἴδοιμι καθήμενον καὶ βλακεύοντα, ἤλαυνον·
τὸ γὰρ κινεῖσθαι καὶ ἀνδρίζεσθαι παρεῖχε θερμασίαν τινὰ
καὶ ὑγρότητα, τὸ δὲ καθῆσθαι καὶ ἡσυχίαν ἔχειν ἑώρων
ὑπουργὸν ὂν τῷ τε ἀποπήγνυσθαι τὸ αἷμα καὶ τῷ ἀποσή-
πεσθαι τοὺς τῶν ποδῶν δακτύλους, ἅπερ πολλοὺς καὶ ὑμεῖς
ἴστε παθόντας. ἄλλον δέ γε ἴσως ἀπολειπόμενόν που διὰ
ῥᾳστώνην καὶ κωλύοντα καὶ ὑμᾶς τοὺς πρόσθεν καὶ ἡμᾶς
τοὺς ὄπισθεν πορεύεσθαι ἔπαισα πύξ, ὅπως μὴ λόγχῃ ὑπὸ
προελαύνοντες ἐλάνθανον αὑτοὺς ἐπὶ τῷ λόφῳ γενόμενοι

ἔνθα ἐπολιορκοῦντο οἱ Ἕλληνες. καὶ οὐχ ὁρῶσιν οὔτε
φίλιον στράτευμα οὔτε πολέμιον (καὶ ταῦτα ἀπαγγέλλουσι
πρὸς τὸν Ξενοφῶντα καὶ τὸ στράτευμα), γρᾴδια δὲ καὶ
γερόντια καὶ πρόβατα ὀλίγα καὶ βοῦς καταλελειμμένους.
καὶ τὸ μὲν πρῶτον θαῦμα ἦν τί εἴη τὸ γεγενημένον, ἔπειτα
δὲ καὶ τῶν καταλελειμμένων ἐπυνθάνοντο ὅτι οἱ μὲν Θρᾷκες
ἀφ' ἑσπέρας ᾤχοντο ἀπιόντες, καὶ τοὺς Ἕλληνας δ' ἔφασαν
οἴχεσθαι· ὅποι δέ, οὐκ εἰδέναι.
Ταῦτα ἀκούσαντες οἱ ἀμφὶ Ξενοφῶντα, ἐπεὶ ἠρίστησαν,
συσκευασάμενοι ἐπορεύοντο, βουλόμενοι ὡς τάχιστα συμ-
μεῖξαι τοῖς ἄλλοις εἰς Κάλπης λιμένα. καὶ πορευόμενοι
ἑώρων τὸν στίβον τῶν Ἀρκάδων καὶ Ἀχαιῶν κατὰ τὴν ἐπὶ
Κάλπης ὁδόν. ἐπεὶ δὲ ἀφίκοντο εἰς τὸ αὐτό, ἄσμενοί τε
εἶδον ἀλλήλους καὶ ἠσπάζοντο ὥσπερ ἀδελφούς. καὶ ἐπυν-
θάνοντο οἱ Ἀρκάδες τῶν περὶ Ξενοφῶντα τί τὰ πυρὰ κατα-
σβέσειαν· ἡμεῖς μὲν γάρ, ἔφασαν, ᾤμεθα ὑμᾶς τὸ μὲν
πρῶτον, ἐπειδὴ τὰ πυρὰ οὐχ ἑωρῶμεν, τῆς νυκτὸς ἥξειν ἐπὶ
τοὺς πολεμίους· καὶ οἱ πολέμιοι δέ, ὥς γε ἡμῖν ἐδόκουν,
τοῦτο δείσαντες ἀπῆλθον· σχεδὸν γὰρ ἀμφὶ τοῦτον τὸν
χρόνον ἀπῇσαν. ἐπεὶ δὲ οὐκ ἀφίκεσθε, ὁ δὲ χρόνος ἐξῆκεν,
προσελθὼν ἠσπάζετο αὐτὸν ὡς ἀποπλευσούμενος ἤδη. ὁ δὲ

69
αὐτῷ λέγει· Μὴ ποιήσῃς ταῦτα· εἰ δὲ μή, ἔφη, αἰτίαν ἕξεις,

ἐπεὶ καὶ νῦν τινὲς ἤδη σὲ αἰτιῶνται ὅτι οὐ ταχὺ ἐξέρπει τὸ
στράτευμα. ὁ δ' εἶπεν· Ἀλλ' αἴτιος μὲν ἔγωγε οὐκ εἰμὶ
τούτου, οἱ δὲ στρατιῶται αὐτοὶ ἐπισιτισμοῦ δεόμενοι διὰ
τοῦτο ἀθυμοῦσι πρὸς τὴν ἔξοδον. Ἀλλ' ὅμως, ἔφη, ἐγώ
σοι συμβουλεύω ἐξελθεῖν μὲν ὡς πορευσόμενον, ἐπειδὰν δ'
ἔξω γένηται τὸ στράτευμα, τότε ἀπαλλάττεσθαι. Ταῦτα
τοίνυν, ἔφη ὁ Ξενοφῶν, ἐλθόντες πρὸς Ἀναξίβιον διαπρα-
ξόμεθα. οὕτως ἐλθόντες ἔλεγον ταῦτα. ὁ δὲ ἐκέλευεν οὕτω
ποιεῖν καὶ ἐξιέναι τὴν ταχίστην συσκευασαμένους, καὶ
προσανεῖπεν, ὃς ἂν μὴ παρῇ εἰς τὴν ἐξέτασιν καὶ εἰς τὸν
ἀριθμόν, ὅτι αὐτὸς αὑτὸν αἰτιάσεται. ἐντεῦθεν ἐξῇσαν οἵ
τε στρατηγοὶ πρῶτοι καὶ οἱ ἄλλοι. καὶ ἄρδην πάντες πλὴν
ὀλίγων ἔξω ἦσαν, καὶ Ἐτεόνικος εἱστήκει παρὰ τὰς πύλας
ὡς ὁπότε ἔξω γένοιντο πάντες συγκλείσων τὰς πύλας καὶ
τὸν μοχλὸν ἐμβαλῶν. ὁ δὲ Ἀναξίβιος συγκαλέσας τοὺς
στρατηγοὺς καὶ τοὺς λοχαγοὺς ἔλεγεν· Τὰ μὲν ἐπιτήδεια,
ἔφη, λαμβάνετε ἐκ τῶν Θρᾳκίων κωμῶν· εἰσὶ δὲ αὐτόθι
πολλαὶ κριθαὶ καὶ πυροὶ καὶ τἆλλα ἐπιτήδεια· λαβόντες δὲ
πορεύεσθε εἰς Χερρόνησον, ἐκεῖ δὲ Κυνίσκος ὑμῖν
λήψεσθαι μισθόν, οὔτε περιόψεσθαι ἔτι ὥσπερ νυνὶ δεο-

μένους τῶν ἐπιτηδείων. οὗτος μὲν ταῦτα λέγει· Σεύθης
δέ φησιν, ἂν πρὸς ἐκεῖνον ἴητε, εὖ ποιήσειν ὑμᾶς. νῦν οὖν
σκέψασθε πότερον ἐνθάδε μένοντες τοῦτο βουλεύσεσθε ἢ
εἰς τὰ ἐπιτήδεια ἐπανελθόντες. ἐμοὶ μὲν οὖν δοκεῖ, ἐπεὶ
ἐνθάδε οὔτε ἀργύριον ἔχομεν ὥστε ἀγοράζειν οὔτε ἄνευ
ἀργυρίου ἐῶσι λαμβάνειν, ἐπανελθόντας εἰς τὰς κώμας ὅθεν
οἱ ἥττους ἐῶσι λαμβάνειν, ἐκεῖ ἔχοντας τὰ ἐπιτήδεια ἀκού-
οντας ὅ τι τις ἡμῶν δεῖται, αἱρεῖσθαι ὅ τι ἂν ἡμῖν δοκῇ κρά-
τιστον εἶναι. καὶ ὅτῳ γε, ἔφη, ταῦτα δοκεῖ, ἀράτω τὴν χεῖρα.
ἀνέτειναν ἅπαντες. Ἀπιόντες τοίνυν, ἔφη, συσκευάζεσθε,
καὶ ἐπειδὰν παραγγέλλῃ τις, ἕπεσθε τῷ ἡγουμένῳ.
Μετὰ ταῦτα Ξενοφῶν μὲν ἡγεῖτο, οἱ δ' εἵποντο. Νέων
δὲ καὶ †παρ' Ἀριστάρχου ἄλλοι† ἔπειθον ἀποτρέπεσθαι· οἱ
δ' οὐχ ὑπήκουον. ἐπεὶ δ' ὅσον τριάκοντα στάδια προεληλύ-
θεσαν, ἀπαντᾷ Σεύθης. καὶ ὁ Ξενοφῶν ἰδὼν αὐτὸν προς-
ελάσαι ἐκέλευσεν, ὅπως ὅτι πλείστων ἀκουόντων εἴποι αὐτῷ
ἃ ἐδόκει συμφέρειν. ἐπεὶ δὲ προσῆλθεν, εἶπε Ξενοφῶν·
Ἡμεῖς πορευόμεθα ὅπου μέλλει ἕξειν τὸ στράτευμα τροφήν·
70
ἐκεῖ δ' ἀκούοντες καὶ σοῦ καὶ τῶν τοῦ Λακωνικοῦ αἱρησόμεθα
ἃ ἂν κράτιστα δοκῇ εἶναι. ἢν οὖν ἡμῖν ἡγήσῃ ὅπου πλεῖστά
Ξενοφών. , Κύρου Παιδεία (0032: 007)“Xenophontis opera omnia, vol.

4”, Ed. Marchant, E.C.Oxford: Clarendon Press, 1910, Repr. 1970.
Ἐν μὲν δὴ Μήδοις ταῦτα ἐγεγένητο, καὶ οἵ τε ἄλλοι

πάντες τὸν Κῦρον διὰ στόματος εἶχον καὶ ἐν λόγῳ καὶ ἐν
ᾠδαῖς, ὅ τε Ἀστυάγης καὶ πρόσθεν τιμῶν αὐτὸν τότε
ὑπερεξεπέπληκτο ἐπ' αὐτῷ. Καμβύσης δὲ ὁ τοῦ Κύρου
πατὴρ ἥδετο μὲν πυνθανόμενος ταῦτα, ἐπεὶ δ' ἤκουσεν ἔργα
ἀνδρὸς ἤδη διαχειριζόμενον τὸν Κῦρον, ἀπεκάλει δή, ὅπως
τὰ ἐν Πέρσαις ἐπιχώρια ἐπιτελοίη. καὶ ὁ Κῦρος δὲ ἐνταῦθα
λέγεται εἰπεῖν ὅτι ἀπιέναι βούλοιτο, μὴ ὁ πατήρ τι ἄχθοιτο
καὶ ἡ πόλις μέμφοιτο. καὶ τῷ Ἀστυάγει δὲ ἐδόκει εἶναι
ἀναγκαῖον ἀποπέμπειν αὐτόν. ἔνθα δὴ ἵππους τε αὐτῷ
δοὺς οὓς αὐτὸς ἐπεθύμει λαβεῖν καὶ ἄλλα συσκευάσας πολλὰ
ἔπεμπε καὶ διὰ τὸ φιλεῖν αὐτὸν καὶ ἅμα ἐλπίδας ἔχων
μεγάλας ἐν αὐτῷ ἄνδρα ἔσεσθαι ἱκανὸν καὶ φίλους ὠφελεῖν
καὶ ἐχθροὺς ἀνιᾶν. ἀπιόντα δὲ τὸν Κῦρον προύπεμπον
πάντες [καὶ παῖδες] καὶ ἥλικες καὶ ἄνδρες καὶ γέροντες ἐφ'
ἵππων καὶ Ἀστυάγης αὐτός, καὶ οὐδένα ἔφασαν ὅντιν' οὐ
δακρύοντ' ἀποστρέφεσθαι. καὶ Κῦρον δὲ αὐτὸν λέγεται
σὺν πολλοῖς δακρύοις ἀποχωρῆσαι. πολλὰ δὲ δῶρα δια-
δοῦναί φασιν αὐτὸν τοῖς ἡλικιώταις ὧν Ἀστυάγης αὐτῷ
ἐδεδώκει, τέλος δὲ καὶ ἣν εἶχε στολὴν τὴν Μηδικὴν ἐκδύντα
δοῦναί τινι, δηλοῦνθ' ὅτι τοῦτον μάλιστα ἠσπάζετο.
Ξενοφών. , Κύρου Παιδεία Book 3, ch. 1, se. 43, line 5
στρατεύεσθαι. εἰς τρίτην ἡμέραν παρεῖναι· τὰ δὲ χρήματα ὧν

εἶπεν ὁ Κῦρος διπλάσια ἀπηρίθμησεν. ὁ δὲ Κῦρος ὅσα εἶπε
λαβὼν τἆλλα ἀπέπεμψεν· ἤρετο δὲ πότερος ἔσται ὁ τὸ
στράτευμα ἄγων, ὁ παῖς ἢ αὐτός. εἰπέτην δὲ ἅμα ὁ μὲν
πατὴρ οὕτως· Ὁπότερον ἂν σὺ κελεύῃς· ὁ δὲ παῖς οὕτως·
Ἐγὼ μὲν οὐκ ἀπολείψομαί σου, ὦ Κῦρε, οὐδ' ἂν σκευοφόρον
ἐμὲ δέῃ σοι συνακολουθεῖν. καὶ ὁ Κῦρος ἐπιγελάσας εἶπε·
Καὶ ἐπὶ πόσῳ ἄν, ἔφη, ἐθέλοις τὴν γυναῖκά σου ἀκοῦσαι ὅτι
σκευοφορεῖς; Ἀλλ' οὐδέν, ἔφη, ἀκούειν δεήσει αὐτήν· ἄξω
γάρ, ὥστε ὁρᾶν ἐξέσται αὐτῇ ὅ τι ἂν ἐγὼ πράττω. Ὥρα ἄν,
ἔφη, συσκευάζεσθαι ὑμῖν εἴη. Νόμιζ', ἔφη, συνεσκευασμέ-
νους παρέσεσθαι ὅ τι ἂν ὁ πατὴρ δῷ. τότε μὲν δὴ ξενισθέντες
71
οἱ στρατιῶται ἐκοιμήθησαν.
Τῇ δ' ὑστεραίᾳ ἀναλαβὼν ὁ Κῦρος τὸν Τιγράνην καὶ τῶν
Μήδων ἱππέων τοὺς κρατίστους καὶ τῶν ἑαυτοῦ φίλων
ὁπόσους καιρὸς ἐδόκει εἶναι, περιελαύνων τὴν χώραν κατε-
θεᾶτο, σκοπῶν ποῦ τειχίσειε φρούριον. καὶ ἐπ' ἄκρον τι
ἐλθὼν ἐπηρώτα τὸν Τιγράνην ποῖα εἴη τῶν ὀρέων ὁπόθεν οἱ
Χαλδαῖοι καταθέοντες λῄζονται. καὶ ὁ Τιγράνης ἐδείκνυεν.
ὁ δὲ πάλιν ἤρετο· Νῦν δὲ ταῦτα τὰ ὄρη ἔρημά ἐστιν; Οὐ μὰ
Δί', ἔφη, ἀλλ' ἀεὶ σκοποὶ εἰσὶν ἐκείνων οἳ σημαίνουσι τοῖς
πολὺ τοῦτο ἡμῖν ἐγὼ πλεονέκτημα νομίζω, καὶ τὸν κίνδυνον

οὕτως ἡμῖν μὲν ἐλάττω λογίζομαι, τοῖς δὲ πολεμίοις μείζω.
πολὺ γὰρ μᾶλλον, ὡς καὶ ὁ πατὴρ αἰεὶ λέγει καὶ σὺ φῄς,
καὶ οἱ ἄλλοι δὲ πάντες ὁμολογοῦσιν ὡς αἱ μάχαι κρίνονται
μᾶλλον ταῖς ψυχαῖς ἢ ταῖς τῶν σωμάτων ῥώμαις. ὁ μὲν
οὕτως εἶπε· Κυαξάρης δὲ ἀπεκρίνατο· Ἀλλ' ὅπως μέν, ὦ
Κῦρε καὶ οἱ ἄλλοι Πέρσαι, ἐγὼ ἄχθομαι ὑμᾶς τρέφων μηδ'
ὑπονοεῖτε· τό γε μέντοι ἰέναι εἰς τὴν πολεμίαν ἤδη καὶ
ἐμοὶ δοκεῖ βέλτιον εἶναι πρὸς πάντα. Ἐπεὶ τοίνυν,
τάχιστα.
Ἐκ τούτου τοῖς μὲν στρατιώταις εἶπον συσκευάζεσθαι· ὁ
συμμάχους καὶ συμβούλους τῶν ἀγαθῶν. συμπαρεκάλει δὲ
καὶ ἥρωας γῆς Μηδίας οἰκήτορας καὶ κηδεμόνας. ἐπεὶ δ'
ἐκαλλιέρησέ τε καὶ ἁθρόον ἦν αὐτῷ τὸ στράτευμα πρὸς τοῖς
ὁρίοις, τότε δὴ οἰωνοῖς χρησάμενος αἰσίοις ἐνέβαλεν εἰς τὴν
πολὺ γὰρ μᾶλλον, ὡς καὶ ὁ πατὴρ αἰεὶ λέγει καὶ σὺ φῄς,

καὶ οἱ ἄλλοι δὲ πάντες ὁμολογοῦσιν ὡς αἱ μάχαι κρίνονται
μᾶλλον ταῖς ψυχαῖς ἢ ταῖς τῶν σωμάτων ῥώμαις. ὁ μὲν
οὕτως εἶπε· Κυαξάρης δὲ ἀπεκρίνατο· Ἀλλ' ὅπως μέν, ὦ
Κῦρε καὶ οἱ ἄλλοι Πέρσαι, ἐγὼ ἄχθομαι ὑμᾶς τρέφων μηδ'
72
ὑπονοεῖτε· τό γε μέντοι ἰέναι εἰς τὴν πολεμίαν ἤδη καὶ

ἐμοὶ δοκεῖ βέλτιον εἶναι πρὸς πάντα. Ἐπεὶ τοίνυν,
τάχιστα.
Ἐκ τούτου τοῖς μὲν στρατιώταις εἶπον συσκευάζεσθαι· ὁ
συμμάχους καὶ συμβούλους τῶν ἀγαθῶν. συμπαρεκάλει δὲ
καὶ ἥρωας γῆς Μηδίας οἰκήτορας καὶ κηδεμόνας. ἐπεὶ δ'
ἐκαλλιέρησέ τε καὶ ἁθρόον ἦν αὐτῷ τὸ στράτευμα πρὸς τοῖς
ὁρίοις, τότε δὴ οἰωνοῖς χρησάμενος αἰσίοις ἐνέβαλεν εἰς τὴν
πολεμίαν. ἐπεὶ δὲ τάχιστα διέβη τὰ ὅρια, ἐκεῖ αὖ καὶ Γῆν
ἱλάσκετο χοαῖς καὶ θεοὺς θυσίαις καὶ ἥρωας Ἀσσυρίας
οἰκήτορας ηὐμενίζετο. ταῦτα δὲ ποιήσας αὖθις Διὶ πατρῴῳ
δὲ κοπίδας προχείρους ἔχοντες ἐν τάξει περιέστασαν. οἱ μὲν

δὴ τὰ ὅπλα ἔχοντες ἐρρίπτουν, ἀποφέροντες εἰς ἓν χωρίον
ὅποι ἐκέλευε· καὶ ταῦτα μὲν οἷς ἐπέταξεν ἔκαιον.
Ὁ δὲ Κῦρος ἐνενόησεν ὅτι ἦλθον μὲν οὔτε σῖτα οὔτε ποτὰ
ἔχοντες, ἄνευ δὲ τούτων οὔτε στρατεύεσθαι δυνατὸν οὔτ' ἄλλο
ποιεῖν οὐδέν. σκοπῶν δ' ὅπως ἂν κάλλιστα καὶ τάχιστα
ταῦτα γένοιτο, ἐνθυμεῖται ὅτι ἀνάγκη πᾶσι τοῖς στρατευο-
μένοις εἶναί τινα ὅτῳ καὶ σκηνῆς μελήσει καὶ ὅπως τὰ
ἐπιτήδεια παρεσκευασμένα τοῖς στρατιώταις εἰσιοῦσιν ἔσται.
καὶ τοίνυν ἔγνω ὅτι τούτους εἰκὸς μάλιστα πάντων ἐν τῷ
στρατοπέδῳ νῦν κατειλῆφθαι [ἦν] διὰ τὸ ἀμφὶ συσκευασίαν
ἔχειν· ἐκήρυξε δὴ παρεῖναι τοὺς ἐπιτρόπους πάντας· εἰ δέ
που μὴ εἴη ἐπίτροπος, τὸν πρεσβύτατον ἀπὸ σκηνῆς· τῷ
δὲ ἀπειθοῦντι πάντα τὰ χαλεπὰ ἀνεῖπεν. οἱ δὲ ὁρῶντες καὶ
τοὺς δεσπότας πειθομένους ταχὺ ἐπείθοντο. ἐπεὶ δὲ παρε-
γένοντο, πρῶτον μὲν ἐκέλευε καθίζεσθαι αὐτῶν ὅσοις ἐστὶ
πλέον ἢ δυοῖν μηνοῖν ἐν τῇ σκηνῇ τὰ ἐπιτήδεια. ἐπεὶ δὲ
τούτους εἶδεν, αὖθις ἐκέλευσεν ὅσοις μηνὸς ἦν· ἐν τούτῳ
σχεδὸν πάντες ἐκαθίζοντο. ἐπεὶ δὲ ταῦτα ἔμαθεν, εἶπεν ὧδε
αὐτοῖς· Ἄγετέ νυν, ἔφη, ὦ ἄνδρες, οἵ τινες ὑμῶν τὰ μὲν κακὰ
μισεῖτε, μαλακοῦ δέ τινος παρ' ἡμῶν βούλοισθ' ἂν τυγχάνειν,
73
τάχιστα ἐπιπέμπειν στράτευμα, εἴπερ ἐπιθυμοῦσι Πέρσαι

τὴν ἀρχὴν τῆς Ἀσίας αὐτοῖς καὶ τὴν κάρπωσιν γενέσθαι.
ἴθι μὲν οὖν σύ, ἔφη, ὁ πρεσβύτατος, καὶ ἰὼν ταῦτα λέγε,
καὶ ὅτι οὓς ἂν πέμπωσι στρατιώτας, ἐπειδὰν ἔλθωσι παρ'
ἐμέ, ἐμοὶ μελήσει περὶ τροφῆς αὐτοῖς. ἃ δ' ἔχομεν ἡμεῖς,
ὁρᾷς μὲν αὐτός, κρύπτε δὲ τούτων μηδέν, ὅ τι δὲ τούτων
ἐγὼ πέμπων εἰς Πέρσας καλῶς καὶ νομίμως ποιοίην ἂν τὰ
μὲν πρὸς τοὺς θεοὺς τὸν πατέρα ἐρώτα, τὰ δὲ πρὸς τὸ
κοινὸν τὰς ἀρχάς. πεμψάντων δὲ καὶ ὀπτῆρας ὧν πράτ-
τομεν καὶ φραστῆρας ὧν ἐρωτῶμεν. καὶ σὺ μέν, ἔφη,
συσκευάζου καὶ τὸν λόχον προπομπὸν ἄγε.
Ἐκ τούτου δὲ καὶ τοὺς Μήδους ἐκάλει, καὶ ἅμα ὁ παρὰ
τοῦ Κυαξάρου ἄγγελος παρίσταται, καὶ ἐν πᾶσι τήν τε
πρὸς Κῦρον ὀργὴν καὶ τὰς πρὸς Μήδους ἀπειλὰς αὐτοῦ
ἔλεγε· καὶ τέλος εἶπεν ὅτι ἀπιέναι Μήδους κελεύει, καὶ
εἰ Κῦρος μένειν βούλεται. οἱ μὲν οὖν Μῆδοι ἀκούσαντες
τοῦ ἀγγέλου ἐσίγησαν, ἀποροῦντες μὲν πῶς χρὴ καλοῦντος
ἀπειθεῖν, φοβούμενοι δὲ πῶς χρὴ ἀπειλοῦντι ὑπακοῦσαι,
ἄλλως τε καὶ εἰδότες τὴν ὠμότητα αὐτοῦ. ὁ δὲ Κῦρος
εἶπεν· Ἀλλ' ἐγώ, ὦ ἄγγελέ τε καὶ Μῆδοι, οὐδέν, ἔφη,
θαυμάζω εἰ Κυαξάρης, πολλοὺς μὲν πολεμίους τότ' ἰδών,
γνώσκεις, ἀλλὰ κολάζεις; οὕτω μέντοι, ἔφη, καὶ οἱ καλοὶ

οὐκ ἀναγκάζουσιν ἐρᾶν ἑαυτῶν οὐδ' ἐφίεσθαι ἀνθρώπους ὧν
μὴ δεῖ, ἀλλὰ τὰ μοχθηρὰ ἀνθρώπια πασῶν οἶμαι τῶν
ἐπιθυμιῶν ἀκρατῆ ἐστι, κἄπειτα ἔρωτα αἰτιῶνται· οἱ δέ γε
καλοὶ κἀγαθοὶ ἐπιθυμοῦντες καὶ χρυσίου καὶ ἵππων ἀγαθῶν
καὶ γυναικῶν καλῶν, ὅμως πάντων τούτων δύνανται ἀπέ-
χεσθαι ὥστε μὴ ἅπτεσθαι αὐτῶν παρὰ τὸ δίκαιον. ἐγὼ
γοῦν, ἔφη, ταύτην ἑωρακὼς καὶ πάνυ καλῆς δοξάσης μοι
εἶναι ὅμως καὶ παρὰ σοί εἰμι καὶ ἱππεύω καὶ τἆλλα τὰ ἐμοὶ
προσήκοντα ἀποτελῶ. Ναὶ μὰ Δί', ἔφη ὁ Κῦρος· ἴσως
γὰρ θᾶττον ἀπῆλθες ἢ ἐν ὅσῳ χρόνῳ ἔρως πέφυκε συσκευ-
άζεσθαι ἄνθρωπον. καὶ πυρὸς γάρ τοι ἔστι θιγόντα μὴ
εὐθὺς καίεσθαι καὶ τὰ ξύλα οὐκ εὐθὺς ἀναλάμπει· ὅμως δ'
ἔγωγε οὔτε πυρὸς ἑκὼν εἶναι ἅπτομαι οὔτε τοὺς καλοὺς
εἰσορῶ. οὐδέ γε σοὶ συμβουλεύω, ἔφη, ὦ Ἀράσπα, ἐν
τοῖς καλοῖς ἐᾶν τὴν ὄψιν ἐνδιατρίβειν· ὡς τὸ μὲν πῦρ τοὺς
74
ἁπτομένους καίει, οἱ δὲ καλοὶ καὶ τοὺς ἄπωθεν θεωμένους

ὑφάπτουσιν, ὥστε αἴθεσθαι τῷ ἔρωτι. Θάρρει, ἔφη, ὦ
Κῦρε· οὐδ' ἐὰν μηδέποτε παύσωμαι θεώμενος, οὐ μὴ κρα-
τηθῶ ὥστε ποιεῖν τι ὧν μὴ χρὴ ποιεῖν. Κάλλιστα, ἔφη,
λέγεις· φύλαττε τοίνυν, ἔφη, ὥσπερ σε κελεύω καὶ ἐπι-
μελοῦ αὐτῆς· ἴσως γὰρ ἂν πάνυ ἡμῖν ἐν καιρῷ γένοιτο αὕτη
ὁ εὐνοῦχος συνωμολόγει τε πάντα καὶ συνέθετο ἃ ἔδει. ἐπεὶ

δὲ ἀπήγγειλεν ὁ Γωβρύας ὅτι πάντα δοκοίη ἰσχυρῶς τῷ
εὐνούχῳ τὰ ἐπισταλέντα, ἐκ τούτου τῇ ὑστεραίᾳ προσέβαλε
μὲν ὁ Κῦρος, ἀπεμάχετο δὲ ὁ Γαδάτας. ἦν δὲ καὶ ὃ ἔλαβε
χωρίον ὁ Κῦρος, ὁποῖον ἔφη ὁ Γαδάτας. τῶν δὲ ἀγγέλων
οὓς ἔπεμψεν ὁ Κῦρος προειπὼν ᾗ πορεύσοιντο, ὅπως ἄγοιεν
τὰ στρατεύματα καὶ τὰς κλίμακας κομίζοιεν, τοὺς μὲν εἴασεν
ὁ Γαδάτας διαφεύγειν· οὓς δ' ἔλαβε, βασανίζων ἐναντίον
πολλῶν, ὡς ἤκουσεν ἐφ' ἃ ἔφασαν πορεύεσθαι, εὐθέως
συσκευασάμενος ὡς ἐξαγγελῶν τῆς νυκτὸς ἐπορεύετο. τέλος
δὲ πιστευθεὶς ὡς βοηθὸς εἰσέρχεται εἰς τὸ φρούριον· καὶ
τέως μὲν συμπαρεσκεύαζεν ὅ τι δύναιτο τῷ φρουράρχῳ· ἐπεὶ
δὲ ὁ Κῦρος ἦλθε, καταλαμβάνει τὸ χωρίον συνεργοὺς ποιησά-
μενος καὶ τοὺς παρὰ τοῦ Κύρου αἰχμαλώτους. ἐπεὶ δὲ τοῦτο
ἐγένετο, εὐθὺς [Γαδάτας] ὁ εὐνοῦχος τὰ ἔνδον καταστήσας
ἐξῆλθε πρὸς τὸν Κῦρον, καὶ τῷ νόμῳ προσκυνήσας εἶπε,
Χαῖρε, Κῦρε. Ἀλλὰ ποιῶ ταῦτ', ἔφη· σὺ γάρ με σὺν τοῖς
θεοῖς οὐ κελεύεις μόνον ἀλλὰ καὶ ἀναγκάζεις χαίρειν. εὖ γὰρ
ἴσθι, ἔφη, ὅτι ἐγὼ μέγα ποιοῦμαι φίλιον τοῦτο τὸ χωρίον
τοῖς ἐνθάδε συμμάχοις καταλείπων· σοῦ δ', ἔφη, ὦ Γαδάτα,
δὲ πεζούς τε ὁπόσους ἐδύναντο προσεξέπεμψαν καὶ ἱππέας

ἐξεπλήρωσαν εἰς δισχιλίους· τὸ γὰρ πρόσθεν καταλελειμμένοι
ἦσαν πλείους οἴκοι αὐτοῖς ἱππεῖς, ὅτι καὶ οἱ Καδούσιοι καὶ
οἱ Σάκαι τοῖς Ἀσσυρίοις πολέμιοι ἦσαν. ὅσον δὲ χρόνον
ἐκαθέζετο ὁ Κῦρος ἀμφὶ τὴν περὶ τὸ φρούριον οἰκονομίαν,
τῶν Ἀσσυρίων τῶν κατὰ ταῦτα τὰ χωρία πολλοὶ μὲν ἀπῆγον
ἵππους, πολλοὶ δὲ ἀπέφερον ὅπλα, φοβούμενοι ἤδη πάντας
τοὺς προσχώρους.
Ἐκ δὲ τούτου προσέρχεται τῷ Κύρῳ ὁ Γαδάτας καὶ λέγει
ὅτι ἥκουσιν αὐτῷ ἄγγελοι ὡς ὁ Ἀσσύριος, ἐπεὶ πύθοιτο τὰ
75
περὶ τοῦ φρουρίου, χαλεπῶς τε ἐνέγκοι καὶ συσκευάζοιτο ὡς

ἐμβαλῶν εἰς τὴν αὑτοῦ χώραν. ἐὰν οὖν ἀφῇς με, ὦ Κῦρε,
τὰ τείχη ἂν πειραθείην διασῶσαι, τῶν δ' ἄλλων μείων λόγος.
καὶ ὁ Κῦρος εἶπεν· Ἐὰν οὖν ἴῃς νῦν, πότε ἔσῃ οἴκοι; καὶ ὁ
Γαδάτας εἶπεν· Εἰς τρίτην δειπνήσω ἐν τῇ ἡμετέρᾳ. Ἦ καὶ
τὸν Ἀσσύριον, ἔφη, οἴει ἐκεῖ ἤδη καταλήψεσθαι; Εὖ μὲν
οὖν, ἔφη, οἶδα· σπεύσει γὰρ ἕως ἔτι πρόσω δοκεῖς ἀπεῖναι.
Ἐγὼ δ', ἔφη ὁ Κῦρος, ποσταῖος ἂν τῷ στρατεύματι ἐκεῖσε
ἀφικοίμην; πρὸς τοῦτο δὴ ὁ Γαδάτας λέγει· Πολὺ ἤδη, ὦ
δέσποτα, ἔχεις τὸ στράτευμα καὶ οὐκ ἂν δύναιο μεῖον ἢ ἐν
ἓξ ἢ ἑπτὰ ἡμέραις ἐλθεῖν πρὸς τὴν ἐμὴν οἴκησιν.
βλέψαι τις ἡμῶν δύναιτο Γαδάτᾳ, εἰ ἡττῴμεθ' αὐτοῦ εὖ

ποιοῦντος τοσοῦτοι ὄντες ἑνὸς ἀνδρὸς καὶ τούτου οὕτω διακει-
μένου; ὁ μὲν οὕτως εἶπεν· οἱ δὲ πάντες ἰσχυρῶς συνεπῄνουν
ταῦτα ποιεῖν.
Ἄγε τοίνυν, ἔφη, ἐπεὶ καὶ ὑμῖν συνδοκεῖ ταῦτα, ἐπὶ μὲν
τοῖς ὑποζυγίοις καὶ ὀχήμασι καταλίπωμεν ἕκαστοι τοὺς μετ'
αὐτῶν ἐπιτηδειοτάτους πορεύεσθαι. Γωβρύας δ' ἡμῖν ἀρχέτω
αὐτῶν καὶ ἡγείσθω αὐτοῖς· καὶ γὰρ ὁδῶν ἔμπειρος καὶ τἆλλα
ἱκανός· ἡμεῖς δ', ἔφη, καὶ ἵπποις τοῖς δυνατωτάτοις καὶ
ἀνδράσι πορευώμεθα, τὰ ἐπιτήδεια τριῶν ἡμερῶν λαβόντες·
ὅσῳ δ' ἂν κουφότερον συσκευασώμεθα καὶ εὐτελέστερον,
τοσούτῳ ἥδιον τὰς ἐπιούσας ἡμέρας ἀριστήσομέν τε καὶ
δειπνήσομεν καὶ καθευδήσομεν. νῦν δ', ἔφη, πορευώμεθα
ὧδε· πρώτους μὲν ἄγε σύ, Χρυσάντα, τοὺς θωρακοφόρους,
ἐπεὶ ὁμαλή τε καὶ πλατεῖα ἡ ὁδός ἐστι, τοὺς ταξιάρχους
ἔχων ἐν μετώπῳ πάντας· ἡ δὲ τάξις ἑκάστη ἐφ' ἑνὸς ἴτω·
ἁθρόοι γὰρ ὄντες καὶ τάχιστα καὶ ἀσφαλέστατα πορευοίμεθ'
ἄν. τούτου δ' ἕνεκα, ἔφη, κελεύω τοὺς θωρακοφόρους
ἡγεῖσθαι ὅτι τοῦτο βραδύτατόν ἐστι τοῦ στρατεύματος· τοῦ
δὲ βραδυτάτου ἡγουμένου ἀνάγκη ῥᾳδίως ἕπεσθαι πάντα τὰ
θᾶττον ἰόντα· ὅταν δὲ τὸ τάχιστον ἡγῆται ἐν νυκτί,
ἀπέχεσθαι. ἠλίθιον δὲ καὶ τοῦτ' ἐδόκει εἶναι αὐτῷ τὸ ὁπότε

τι βούλοιτο πραχθῆναι, οὕτω προστάττειν ὥσπερ ἐν οἴκῳ
ἔνιοι δεσπόται προστάττουσιν, Ἴτω τις ἐφ' ὕδωρ, Ξύλα τις
σχισάτω· οὕτω γὰρ προσταττομένων εἰς ἀλλήλους τε ὁρᾶν
76
πάντες ἐδόκουν αὐτῷ καὶ οὐδεὶς περαίνειν τὸ προσταχθὲν καὶ

πάντες ἐν αἰτίᾳ εἶναι καὶ οὐδεὶς τῇ αἰτίᾳ οὔτε αἰσχύνεσθαι
οὔτε φοβεῖσθαι ὁμοίως διὰ τὸ σὺν πολλοῖς αἰτίαν ἔχειν· διὰ
ταῦτα δὴ πάντας ὠνόμαζεν αὐτὸς ὅτῳ τι προστάττοι.
Καὶ Κῦρος μὲν δὴ περὶ τούτων οὕτως ἐγίγνωσκεν. οἱ δὲ
στρατιῶται τότε μὲν δειπνήσαντες καὶ φυλακὰς καταστησά-
μενοι καὶ συσκευασάμενοι πάντα ἃ ἔδει ἐκοιμήθησαν. ἡνίκα
δ' ἦν ἐν μέσῳ νυκτῶν, ἐσήμηνε τῷ κέρατι. Κῦρος δ' εἰπὼν
τῷ Χρυσάντᾳ ὅτι ἐπὶ τῇ ὁδῷ ὑπομενοίη ἐν τῷ πρόσθεν τοῦ
στρατεύματος ἐξῄει λαβὼν τοὺς ἀμφ' αὑτὸν ὑπηρέτας· βραχεῖ
δὲ χρόνῳ ὕστερον Χρυσάντας παρῆν ἄγων τοὺς θωρακο-
φόρους. τούτῳ μὲν ὁ Κῦρος δοὺς ἡγεμόνας τῆς ὁδοῦ
πορεύεσθαι ἐκέλευεν ἡσύχως· οὐ γάρ πω ἐν ὁδῷ πάντες
ἦσαν· αὐτὸς δὲ ἑστηκὼς ἐν τῇ ὁδῷ τὸν μὲν προσιόντα
προυπέμπετο ἐν τάξει, ἐπὶ δὲ τὸν ὑστερίζοντα ἔπεμπε καλῶν.
ἐπεὶ δὲ πάντες ἐν ὁδῷ ἦσαν, πρὸς μὲν Χρυσάνταν ἱππέας
ἔπεμψεν ἐροῦντας ὅτι ἐν ὁδῷ ἤδη πάντες· ἄγε οὖν ἤδη
ἐμὲ ἀνιᾶν καὶ σὺν πονηροῖς ῥᾳδίως οἶμαι κρείττων ἔσται.

Ἀκούσαντι ταῦτα τῷ Κύρῳ ἔδοξεν ἄξια ἐπιμελείας λέγειν·
καὶ εὐθὺς εἶπε· Τί οὖν, ἔφη, ὦ Γαδάτα, οὐχὶ τὰ μὲν τείχη
φυλακῇ ἐχυρὰ ἐποιήσαμεν, ὅπως ἄν σοι σῷα ᾖ χρῆσθαι ἀσφα-
λῶς, ὁπόταν εἰς αὐτὰ ἴῃς· αὐτὸς δὲ σὺν ἡμῖν στρατεύῃ, ἵνα
ἢν οἱ θεοὶ ὥσπερ νῦν σὺν ἡμῖν ὦσιν, οὗτος σὲ φοβῆται, ἀλλὰ
μὴ σὺ τοῦτον; ὅ τι δὲ ἡδύ σοι ὁρᾶν τῶν σῶν ἢ ὅτῳ συνὼν
χαίρεις, ἔχων σὺν σαυτῷ πορεύου. καὶ σύ τ' ἂν ἐμοί, ὥς
γ' ἐμοὶ δοκεῖ, πάνυ χρήσιμος εἴης, ἐγώ τε σοὶ ὅσα ἂν δύνω-
μαι πειράσομαι. ἀκούσας ταῦτα ὁ Γαδάτας ἀνέπνευσέ τε
καὶ εἶπεν· Ἆρ' οὖν, ἔφη, δυναίμην ἂν συσκευασάμενος φθά-
σαι πρίν σε ἐξιέναι; βούλομαι γάρ τοι, ἔφη, καὶ τὴν μη-
τέρα ἄγειν μετ' ἐμαυτοῦ. Ναὶ μὰ Δί', ἔφη, φθάσεις μέντοι.
ἐγὼ γὰρ ἐπισχήσω ἔστ' ἂν φῇς καλῶς ἔχειν. οὕτω δὴ ὁ
Γαδάτας ἀπελθὼν φύλαξι μὲν τὰ τείχη σὺν Κύρῳ ὠχυρώ-
σατο, συνεσκευάσατο δὲ πάντα ὁπόσοις ἂν οἶκος μέγας κα-
λῶς οἰκοῖτο. ἤγετο δὲ καὶ τῶν ἑαυτοῦ τῶν τε πιστῶν οἷς
ἥδετο καὶ ὧν ἠπίστει πολλούς, ἀναγκάσας τοὺς μὲν καὶ γυ-
ναῖκας ἄγειν, τοὺς δὲ καὶ ἀδελφούς, ὡς δεδεμένους τούτοις
κατέχοι αὐτούς. καὶ τὸν μὲν Γαδάταν εὐθὺς ὁ Κῦρος ἐν τοῖς
περὶ αὑτὸν ᾔει ἔχων καὶ ὁδῶν φραστῆρα καὶ ὑδάτων καὶ χιλοῦ
77
φυλάττειν τὰ χρήματα καὶ ζῆν ὅπως ὑμῖν ἥδιστον· τρεῖς δέ

μοι ἐλθόντες ὑμῶν ἐς τοὺς πολεμίους ὡς παρὰ τοῦ Ἰνδοῦ
περὶ συμμαχίας, καὶ τὰ ἐκεῖ μαθόντες ὅ τι ἂν λέγωσί τε καὶ
ποιῶσιν, ὡς τάχιστα ἀπαγγείλατε ἐμοί τε καὶ τῷ Ἰνδῷ· κἂν
ταῦτά μοι καλῶς ὑπηρετήσητε, ἔτι μᾶλλον ὑμῖν χάριν εἴσομαι
τούτου ἢ ὅτι χρήματα πάρεστε ἄγοντες. καὶ γὰρ οἱ μὲν
δούλοις ἐοικότες κατάσκοποι οὐδὲν ἄλλο δύνανται εἰδότες
ἀπαγγέλλειν ἢ ὅσα πάντες ἴσασιν· οἱ δὲ οἷοίπερ ὑμεῖς
ἄνδρες πολλάκις καὶ τὰ βουλευόμενα καταμανθάνουσιν. οἱ
μὲν δὴ Ἰνδοὶ ἡδέως ἀκούσαντες καὶ ξενισθέντες τότε παρὰ
Κύρῳ, συσκευασάμενοι τῇ ὑστεραίᾳ ἐπορεύοντο, ὑποσχόμενοι
ἦ μὴν μαθόντες ὅσα ἂν δύνωνται πλεῖστα ἐκ τῶν πολεμίων
ἥξειν ὡς δυνατὸν τάχιστα.
Ὁ δὲ Κῦρος τά τε ἄλλα εἰς τὸν πόλεμον παρεσκευάζετο
μεγαλοπρεπῶς, ὡς δὴ ἀνὴρ οὐδὲν μικρὸν ἐπινοῶν πράττειν,
ἐπεμελεῖτο δὲ οὐ μόνον ὧν ἔδοξε τοῖς συμμάχοις, ἀλλὰ καὶ
ἔριν ἐνέβαλλε πρὸς ἀλλήλους τοῖς φίλοις ὅπως αὐτοὶ ἕκαστοι
φανοῦνται καὶ εὐοπλότατοι καὶ ἱππικώτατοι καὶ ἀκοντιστι-
κώτατοι καὶ τοξικώτατοι καὶ φιλοπονώτατοι. ταῦτα δὲ
ἐξειργάζετο ἐπὶ τὰς θήρας ἐξάγων καὶ τιμῶν τοὺς κρατί-
στους ἕκαστα· καὶ τοὺς ἄρχοντας δὲ οὓς ἑώρα ἐπιμελομένους
αὐτοὺς ὡς τάχιστα, ἵνα πρῶτον μὲν αὐτοὺς φθάσωμεν ἀφικό-

μενοι, ἢν δυνώμεθα, ὅπου τὰ ἐπιτήδεια αὐτοῖς συλλέγεται·
ἔπειτα δὲ ὅσῳ ἂν θᾶττον ἴωμεν, τοσούτῳ μείω μὲν τὰ παρόντα
αὐτοῖς εὑρήσομεν, πλείω δὲ τὰ ἀπόντα. ἐγὼ μὲν δὴ οὕτω
λέγω· εἰ δέ τις ἄλλῃ πῃ γιγνώσκει ἢ ἀσφαλέστερον εἶναι ἢ
ῥᾷον ἡμῖν, διδασκέτω. ἐπεὶ δὲ συνηγόρευον μὲν πολλοὶ ὡς
χρεὼν εἴη ὅτι τάχιστα πορεύεσθαι ἐπὶ τοὺς πολεμίους, ἀντέλεγε
δὲ οὐδείς, ἐκ τούτου δὴ ὁ Κῦρος ἤρχετο λόγου τοιοῦδε.
Ἄνδρες σύμμαχοι, αἱ μὲν ψυχαὶ καὶ τὰ σώματα καὶ τὰ
σκεύασται· νῦν δὲ τὰ ἐπιτήδεια δεῖ εἰς τὴν ὁδὸν συσκευά-
μεῖον ἢ εἴκοσιν ἡμερῶν. ἐγὼ γὰρ λογιζόμενος εὑρίσκω πλέον
78

τῶν ἐπιτηδείων· ἀνεσκεύασται γὰρ τὰ μὲν ὑφ' ἡμῶν, τὰ δ'
ὑπὸ τῶν πολεμίων ὅσα ἐδύναντο. συσκευάζεσθαι οὖν χρὴ
σῖτον μὲν ἱκανόν· ἄνευ γὰρ τούτου οὔτε μάχεσθαι οὔτε ζῆν
δυναίμεθ' ἄν· οἶνον δὲ τοσοῦτον ἕκαστον ἔχειν χρὴ ὅσος
ἱκανὸς ἔσται ἐθίσαι ἡμᾶς αὐτοὺς ὑδροποτεῖν· πολλὴ γὰρ
ἔσται τῆς ὁδοῦ ἄοινος, εἰς ἣν οὐδ' ἂν πάνυ πολὺν οἶνον
συσκευασώμεθα, διαρκέσει. ὡς οὖν μὴ ἐξαπίνης ἄοινοι
ῥᾷον ἡμῖν, διδασκέτω. ἐπεὶ δὲ συνηγόρευον μὲν πολλοὶ ὡς

χρεὼν εἴη ὅτι τάχιστα πορεύεσθαι ἐπὶ τοὺς πολεμίους, ἀντέλεγε
δὲ οὐδείς, ἐκ τούτου δὴ ὁ Κῦρος ἤρχετο λόγου τοιοῦδε.
Ἄνδρες σύμμαχοι, αἱ μὲν ψυχαὶ καὶ τὰ σώματα καὶ τὰ
γενόμενοι νοσήμασι περιπίπτωμεν, ὧδε χρὴ ποιεῖν· ἐπὶ μὲν
τῷ σίτῳ νῦν εὐθὺς ἀρχώμεθα πίνειν ὕδωρ· τοῦτο γὰρ ἤδη
ποιοῦντες οὐ πολὺ μεταβαλοῦμεν. καὶ γὰρ ὅστις ἀλφιτοσιτεῖ,
ὕδατι μεμαγμένην ἀεὶ τὴν μᾶζαν ἐσθίει, καὶ ὅστις ἀρτοσιτεῖ,
ὕδατι δεδευμένον τὸν ἄρτον, καὶ τὰ ἑφθὰ δὲ πάντα μεθ'

79

γενόμενοι νοσήμασι περιπίπτωμεν, ὧδε χρὴ ποιεῖν· ἐπὶ μὲν
τῷ σίτῳ νῦν εὐθὺς ἀρχώμεθα πίνειν ὕδωρ· τοῦτο γὰρ ἤδη
ποιοῦντες οὐ πολὺ μεταβαλοῦμεν. καὶ γὰρ ὅστις ἀλφιτοσιτεῖ,
ὕδατι μεμαγμένην ἀεὶ τὴν μᾶζαν ἐσθίει, καὶ ὅστις ἀρτοσιτεῖ,
ὕδατι δεδευμένον τὸν ἄρτον, καὶ τὰ ἑφθὰ δὲ πάντα μεθ'
ὕδατος τοῦ πλείστου ἐσκεύασται. μετὰ δὲ τὸν σῖτον
ἐὰν οἶνον ἐπιπίνωμεν, οὐδὲν μεῖον ἔχουσα ἡ ψυχὴ ἀναπαύσεται.
ἔπειτα δὲ καὶ τοῦ μετὰ δεῖπνον ἀφαιρεῖν χρή, ἔστ' ἂν λάθωμεν
ὑδροπόται γενόμενοι. ἡ γὰρ κατὰ μικρὸν παράλλαξις πᾶσαν
ποιεῖ φύσιν ὑποφέρειν τὰς μεταβολάς·
καὶ ἔμπορος βούληται ἕπεσθαι πωλεῖν τι βουλόμενος, τῶν

μὲν προειρημένων ἡμερῶν τὰ ἐπιτήδεια ἔχειν ἤν τι πωλῶν
ἁλίσκηται, πάντων στερήσεται· ἐπειδὰν δ' αὗται παρέλθωσιν
αἱ ἡμέραι, πωλήσει ὅπως ἂν βούληται. ὅστις δ' ἂν τῶν
ἐμπόρων πλείστην ἀγορὰν παρέχων φαίνηται, οὗτος καὶ παρὰ
τῶν συμμάχων καὶ παρ' ἐμοῦ δώρων καὶ τιμῆς τεύξεται. εἰ δέ
τις χρημάτων προσδεῖσθαι νομίζει εἰς ἐμπολήν, γνωστῆρας
ἐμοὶ προσαγαγὼν καὶ ἐγγυητὰς ἦ μὴν πορεύσεσθαι σὺν τῇ
στρατιᾷ, λαμβανέτω ὧν ἡμεῖς ἔχομεν. ἐγὼ μὲν δὴ ταῦτα
προαγορεύω· εἰ δέ τίς τι καὶ ἄλλο δέον ἐνορᾷ, πρὸς ἐμὲ
σημαινέτω. καὶ ὑμεῖς μὲν ἀπιόντες συσκευάζεσθε, ἐγὼ δὲ
θύσομαι ἐπὶ τῇ ὁρμῇ· ὅταν δὲ τὰ τῶν θεῶν καλῶς ἔχῃ,
σημανοῦμεν. παρεῖναι δὲ χρὴ ἅπαντας τὰ προειρημένα
ἔχοντας εἰς τὴν τεταγμένην χώραν πρὸς τοὺς ἡγεμόνας
αὐτῶν. ὑμεῖς δὲ οἱ ἡγεμόνες τὴν ἑαυτοῦ ἕκαστος τάξιν
εὐτρεπισάμενος πρὸς ἐμὲ πάντες συμβάλλετε, ἵνα τὰς ἑαυτῶν
ἕκαστοι χώρας καταμάθητε.
ραύλαν ἐπιμεληθῆναι ὅπως ἂν οὕτω γένηται αὔριον ἡ ἐξέλασις

ὥσπερ ἔδοξε καλῶς ἔχειν. Εἴρηκα δέ, ἔφη, ἐγὼ πάντας
πείθεσθαί σοι περὶ τῆς ἐν τῇ ἐξελάσει τάξεως· ὅπως δ' ἂν
ἥδιον παραγγέλλοντός σου ἀκούωσι, φέρε λαβών, ἔφη,
χιτῶνας μὲν τουτουσὶ τοῖς τῶν δορυφόρων ἡγεμόσι, κασᾶς
δὲ τούσδε τοὺς ἐφιππίους τοῖς τῶν ἱππέων ἡγεμόσι δός, καὶ
80
τῶν ἁρμάτων τοῖς ἡγεμόσιν ἄλλους τούσδε χιτῶνας. ὁ μὲν

δὴ ἔφερε λαβών· οἱ δὲ ἡγεμόνες ἐπεὶ ἴδοιεν αὐτόν, ἔλεγον·
Μέγας δὴ σύγε, ὦ Φεραύλα, ὁπότε γε καὶ ἡμῖν τάξεις ἃ ἂν
δέῃ ποιεῖν. Οὐ μὰ Δί', ἔφη ὁ Φεραύλας, οὐ μόνον γε, ὡς
ἔοικεν, ἀλλὰ καὶ συσκευοφορήσω· νῦν γοῦν φέρω τώδε δύο
κασᾶ, τὸν μὲν σοί, τὸν δὲ ἄλλῳ· σὺ μέντοι τούτων λαβὲ
ὁπότερον βούλει. ἐκ τούτου δὴ ὁ μὲν λαμβάνων τὸν κασᾶν
τοῦ μὲν φθόνου ἐπελέληστο, εὐθὺς δὲ συνεβουλεύετο αὐτῷ
ὁπότερον λαμβάνοι· ὁ δὲ συμβουλεύσας ἂν ὁπότερος βελτίων
εἴη καὶ εἰπών· Ἤν μου κατηγορήσῃς ὅτι αἵρεσίν σοι ἔδωκα,
εἰς αὖθις ὅταν διακονῶ, ἑτέρῳ χρήσῃ μοι διακόνῳ· ὁ μὲν δὴ
Φεραύλας οὕτω διαδοὺς ᾗ ἐτάχθη εὐθὺς ἐπεμελεῖτο τῶν εἰς
τὴν ἐξέλασιν ὅπως ὡς κάλλιστα ἕκαστα ἕξοι.
Ἡνίκα δ' ἡ ὑστεραία ἧκε, καθαρὰ μὲν ἦν πάντα πρὸ
ἡμέρας, στοῖχοι δὲ εἱστήκεσαν ἔνθεν καὶ ἔνθεν τῆς ὁδοῦ,
Κύρῳ χαρίσαιτο· καὶ γὰρ ὁ Κῦρος λαμβάνων παρ' ἑκάστων

ὧν ἀφθονίαν εἶχον οἱ διδόντες ἀντεδίδου ὧν σπανίζοντας
αὐτοὺς αἰσθάνοιτο.
Οὕτω δὲ τοῦ αἰῶνος προκεχωρηκότος, μάλα δὴ πρεσβύτης
ὢν ὁ Κῦρος ἀφικνεῖται εἰς Πέρσας τὸ ἕβδομον ἐπὶ τῆς αὑτοῦ
ἀρχῆς. καὶ ὁ μὲν πατὴρ καὶ ἡ μήτηρ πάλαι δὴ ὥσπερ εἰκὸς
ἐτετελευτήκεσαν αὐτῷ· ὁ δὲ Κῦρος ἔθυσε τὰ νομιζόμενα ἱερὰ
καὶ τοῦ χοροῦ ἡγήσατο Πέρσαις κατὰ τὰ πάτρια καὶ τὰ
δῶρα πᾶσι διέδωκεν ὥσπερ εἰώθει. κοιμηθεὶς δ' ἐν τῷ βασι-
λείῳ ὄναρ εἶδε τοιόνδε. ἔδοξεν αὐτῷ προσελθὼν κρείττων
τις ἢ κατὰ ἄνθρωπον εἰπεῖν· Συσκευάζου, ὦ Κῦρε· ἤδη γὰρ
εἰς θεοὺς ἄπει. τοῦτο δὲ ἰδὼν τὸ ὄναρ ἐξηγέρθη καὶ σχεδὸν
ἐδόκει εἰδέναι ὅτι τοῦ βίου ἡ τελευτὴ παρείη. εὐθὺς οὖν
λαβὼν ἱερεῖα ἔθυε Διί τε πατρῴῳ καὶ Ἡλίῳ καὶ τοῖς ἄλλοις
θεοῖς ἐπὶ τῶν ἄκρων, ὡς Πέρσαι θύουσιν, ὧδ' ἐπευχόμενος·
Ζεῦ πατρῷε καὶ Ἥλιε καὶ πάντες θεοί, δέχεσθε τάδε καὶ
τελεστήρια πολλῶν καὶ καλῶν πράξεων καὶ χαριστήρια ὅτι
ἐσημαίνετέ μοι καὶ ἐν ἱεροῖς καὶ ἐν οὐρανίοις σημείοις καὶ
ἐν οἰωνοῖς καὶ ἐν φήμαις ἅ τ' ἐχρῆν ποιεῖν καὶ ἃ οὐκ ἐχρῆν.
πολλὴ δ' ὑμῖν χάρις ὅτι κἀγὼ ἐγίγνωσκον τὴν ὑμετέραν
ἐπιμέλειαν καὶ οὐδεπώποτε ἐπὶ ταῖς εὐτυχίαις ὑπὲρ ἄνθρωπον
Ξενοφών. , Agesilaus (0032: 009)“Xenophontis opera omnia, vol. 5”,

81
Ed. Marchant, E.C.Oxford: Clarendon Press, 1920, Repr. 1969.

Ch. 1, se. 14, line 2
ἐπεὶ δὲ μέγα φρονήσας ὁ Τισσαφέρνης ἐπὶ τῷ καταβάντι

στρατεύματι προεῖπεν Ἀγησιλάῳ πόλεμον, εἰ μὴ ἀπίοι ἐκ
τῆς Ἀσίας, οἱ μὲν ἄλλοι σύμμαχοι καὶ Λακεδαιμονίων οἱ
παρόντες μάλα ἀχθεσθέντες φανεροὶ ἐγένοντο, νομίζοντες
μείονα τὴν παροῦσαν δύναμιν Ἀγησιλάῳ τῆς βασιλέως
παρασκευῆς εἶναι· Ἀγησίλαος δὲ μάλα φαιδρῷ τῷ προσώπῳ
ἀπαγγεῖλαι τῷ Τισσαφέρνει τοὺς πρέσβεις ἐκέλευσεν ὡς
πολλὴν χάριν αὐτῷ ἔχοι ὅτι ἐπιορκήσας αὐτὸς μὲν πολε-
μίους τοὺς θεοὺς ἐκτήσατο, τοῖς δ' Ἕλλησι συμμάχους
ἐποίησεν. ἐκ δὲ τούτου εὐθὺς τοῖς μὲν στρατιώταις παρήγ-
γειλε συσκευάζεσθαι ὡς εἰς στρατείαν· ταῖς δὲ πόλεσιν εἰς
ἃς ἀνάγκη ἦν ἀφικνεῖσθαι στρατευομένῳ ἐπὶ Καρίαν προεῖπεν
ἀγορὰν παρασκευάζειν. ἐπέστειλε δὲ καὶ Ἴωσι καὶ Αἰολεῦσι
καὶ Ἑλλησποντίοις πέμπειν πρὸς αὑτὸν εἰς Ἔφεσον τοὺς
συστρατευσομένους. ὁ μὲν οὖν Τισσαφέρνης, καὶ ὅτι
ἱππικὸν οὐκ εἶχεν ὁ Ἀγησίλαος, ἡ δὲ Καρία ἄφιππος ἦν,
καὶ ὅτι ἡγεῖτο αὐτὸν ὀργίζεσθαι αὐτῷ διὰ τὴν ἀπάτην, τῷ
ὄντι νομίσας ἐπὶ τὸν αὐτοῦ οἶκον εἰς Καρίαν ὁρμήσειν αὐτόν,
τὸ μὲν πεζὸν ἅπαν διεβίβασεν ἐκεῖσε, τὸ δὲ ἱππικὸν εἰς τὸ
Μαιάνδρου πεδίον περιήγαγε, νομίζων ἱκανὸς εἶναι κατα-
πατῆσαι τῇ ἵππῳ τοὺς Ἕλληνας πρὶν εἰς τὰ δύσιππα
Lycurgus Orat., Oratio in Leocratem (0034: 001)

“Lycurgi oratio in Leocratem”, Ed. Conomis, N.C. (post C. Scheibe & F.
Blass)Leipzig: Teubner, 1970.Se. 17, line 2
Δέομαι δ' ὑμῶν ὦ Ἀθηναῖοι, ἀκοῦσαί μου τῆς κατ-

ηγορίας διὰ τέλους, καὶ μὴ ἄχθεσθαι, ἐὰν ἄρξωμαι ἀπὸ
τῶν τῇ πόλει τότε συμβάντων, ἀλλὰ τοῖς αἰτίοις ὀργίζε-
σθαι, {καὶ} δι' οὓς ἀναγκάζομαι νῦν μεμνῆσθαι περὶ αὐτῶν.
Γεγενημένης γὰρ τῆς ἐν Χαιρωνείᾳ μάχης, καὶ συνδρα-
μόντων ἁπάντων ὑμῶν εἰς τὴν ἐκκλησίαν, ἐψηφίσατο ὁ
δῆμος, παῖδας μὲν καὶ γυναῖκας ἐκ τῶν ἀγρῶν εἰς τὰ
τείχη κατακομίζειν, τοὺς δὲ στρατηγοὺς τάττειν εἰς τὰς
φυλακὰς τῶν Ἀθηναίων καὶ τῶν ἄλλων τῶν οἰκούντων
Ἀθήνησι, καθ' ὅ τι ἂν αὐτοῖς δοκῇ. Λεωκράτης δὲ τού-
των οὐδενὸς φροντίσας, συσκευασάμενος ἃ εἶχε χρήματα
μετὰ τῶν οἰκετῶν ἐπὶ τὸν λέμβον κατεκόμισε, τῆς νεὼς
ἤδη περὶ τὴν Ἀκτὴν ἐξορμούσης, καὶ περὶ δείλην ὀψίαν
82
αὐτὸς μετὰ τῆς ἑταίρας Εἰρηνίδος κατὰ μέσην τὴν Ἀκτὴν

διὰ τῆς πυλίδος ἐξελθὼν πρὸς τὴν ναῦν προσέπλευσε καὶ
ᾤχετο φεύγων, οὔτε τοὺς λιμένας τῆς πόλεως ἐλεῶν, ἐξ
ὧν ἀνήγετο, οὔτε τὰ τείχη τῆς πατρίδος αἰσχυνόμενος,
ὧν τὴν φυλακὴν ἔρημον τὸ καθ' αὑτὸν μέρος κατέλιπεν,
οὔτε τὴν ἀκρόπολιν καὶ τὸ ἱερὸν τοῦ Διὸς τοῦ Σωτῆρος καὶ
τῆς Ἀθηνᾶς τῆς Σωτείρας ἀφορῶν καὶ προδιδοὺς ἐφοβήθη,
οὓς αὐτίκα σώσοντας ἑαυτὸν ἐκ τῶν κινδύνων
Galenus Med., De simplicium medicamentorum temperamentis ac

facultatibus libri xi (0057: 075)“Claudii Galeni opera omnia, vols. 11–
12”, Ed. Kühn, C.G.Leipzig: Knobloch, 1826, Repr. 1965.
Vol. 12, pa. 208, line 17
γειν καιρὸς ἐξ ἐμπειρίας μόνης ἐχόντων τὴν πίστιν, οὐ κατὰ

μέθοδόν τινα λογικὴν εἰς χρῆσιν ἠγμένων. ἄλλος οὖν ὁ περὶ
τούτων ἔσται καιρός τε καὶ τόπος. νυνὶ δ' ἐπὶ τὸ προκείμε-
νον ἐξ ἀρχῆς ἡμῖν ἐν ὅλῃ τῇ πραγματείᾳ πάλιν ἀνέλθωμεν.
Περὶ τῶν μεταλλικῶν φαρμάκων. [αʹ. Περὶ
κοινῶν τῶν μετάλλων λόγων τε καὶ συστάσεων καὶ δυνά-
μεων.] Μεταλλικὰ φάρμακα προσαγορεύειν ἔθος ἐστὶν τοῖς
ἰατροῖς ὧν ἡ γένεσις ἐν τοῖς μετάλλοις ἐστὶν, ἤτοι γε αὐ-
τοφυὴς ἢ διὰ καμίνου γινομένη. καὶ τρίτα γε πρὸς
αὐτοῖς ἐστιν ὅσα πάλιν ἐκ τούτων αὐτῶν οἱ ἄνθρωποι συ-
σκευάζουσιν καθ' ὁντιναοῦν τρόπον, οἷον ψιμμύθιον, ψω-
ρικὸν, σάνδικα, φύκον. ἐφεξῆς οὖν ὑπὲρ ἁπάντων εἰρήσεται
κατὰ τὴν τῶν γραμμάτων τάξιν, ἀφ' ὧν ἄρχεται τῶν ὀνο-
μάτων ἕκαστον, ἐκεῖνο πρότερον ὑπὲρ ἁπάντων αὐτῶν κοινῇ
προειποῦσιν ἡμῖν, ὥσπερ ἐπί τε τῶν λίθων ἐποιήσαμεν ὀλί-
γον ἔμπροσθεν ἐπί τε τούτων ἀνώτερον περὶ τῆς φαρμα-
κώδους γῆς. ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνα, κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ
τὰ μεταλλικὰ πάντα φάρμακα κοινὸν ἔχει τὸ ξηραίνειν. γεώ-
δης γὰρ αὐτῶν ἐστιν ἡ οὐσία, κατὰ τὸ τῆς στοιχειώδους γῆς
σημαινόμενον ὀνομάζοντός μου νῦν. ἀλλ' ὥσπερ ὑφ' ἡμῶν
ἐκ τῆς κεραμίτιδος γῆς οἱ πίθοι τε καὶ αἱ κεραμίδες αἵ τε
Plato Phil., Theaetetus (0059: 006)“Platonis opera, vol. 1”, Ed. Burnet,
J.Oxford: Clarendon Press, 1900, Repr. 1967.Stephanus pa. 175, se. e,
line 4
83
διδόναι τὸν σμικρὸν ἐκεῖνον τὴν ψυχὴν καὶ δριμὺν καὶ

δικανικόν, πάλιν αὖ τὰ ἀντίστροφα ἀποδίδωσιν· εἰλιγγιῶν
τε ἀπὸ ὑψηλοῦ κρεμασθεὶς καὶ βλέπων μετέωρος ἄνωθεν
ὑπὸ ἀηθείας ἀδημονῶν τε καὶ ἀπορῶν καὶ βατταρίζων γέλωτα
Θρᾴτταις μὲν οὐ παρέχει οὐδ' ἄλλῳ ἀπαιδεύτῳ οὐδενί, οὐ
γὰρ αἰσθάνονται, τοῖς δ' ἐναντίως ἢ ὡς ἀνδραπόδοις τρα-
φεῖσι πᾶσιν. οὗτος δὴ ἑκατέρου τρόπος, ὦ Θεόδωρε, ὁ
μὲν τῷ ὄντι ἐν ἐλευθερίᾳ τε καὶ σχολῇ τεθραμμένου, ὃν
δὴ φιλόσοφον καλεῖς, ᾧ ἀνεμέσητον εὐήθει δοκεῖν καὶ
οὐδενὶ εἶναι ὅταν εἰς δουλικὰ ἐμπέσῃ διακονήματα, οἷον
στρωματόδεσμον μὴ ἐπισταμένου συσκευάςαςθαι μηδὲ ὄψον
ἡδῦναι ἢ θῶπας λόγους· ὁ δ' αὖ τὰ μὲν τοιαῦτα πάντα
δυναμένου τορῶς τε καὶ ὀξέως διακονεῖν, ἀναβάλλεσθαι δὲ
οὐκ ἐπισταμένου ἐπιδέξια ἐλευθερίως οὐδέ γ' ἁρμονίαν λόγων
λαβόντος ὀρθῶς ὑμνῆσαι θεῶν τε καὶ ἀνδρῶν εὐδαιμόνων
βίον [ἀληθῆ].
Διόδωρος Σικελός Βιβλιοθήκη. historica (lib. 1–20) (0060: 001)

“Diodori Βιβλιοθήκη. historica, 5 vols., 3rd edn.”, Ed. Vogel, F.,
Fischer, K.T. (post I. Bekker & L. Dindorf)Leipzig: Teubner, 1:1888;
2:1890; 3:1893; 4–5:1906, Repr. 1964.Book 15, ch. 19, se. 1, line 3
πλησίον τῆς Λεύκης πόλιν, ἐξ ἧς ὁρμηθέντες ἅμ'

ἡλίῳ ἀνατέλλοντι ἔφθασαν τοὺς Κυμαίους τὴν
θυσίαν ἐπιτελέσαντες. τούτῳ δὲ τῷ φιλοτεχνήματι
γενόμενοι κύριοι τῆς Λεύκης, ἐπώνυμον ἑορτὴν
ἄγειν κατ' ἐνιαυτὸν ἐνεστήσαντο, τὴν πανήγυριν
ὀνομάσαντες προφθάσειαν. τούτων δὲ πραχθέντων
αἱ μὲν κατὰ τὴν Ἀσίαν ἐπαναστάσεις αὐτομάτως
κατελύθησαν.
Λακεδαιμόνιοι δὲ μετὰ τὸν τοῦ Γλῶ καὶ τοῦ
Ταχῶ θάνατον τὰς μὲν κατὰ τὴν Ἀσίαν πράξεις
ἀπέγνωσαν, τὰ δὲ κατὰ τὴν Ἑλλάδα 8συσκευαζόμε-
νοι, καὶ τῶν πόλεων ἃς μὲν πειθοῖ προσαγόμενοι,
ἃς δὲ διὰ τῆς τῶν φυγάδων καθόδου βίᾳ χειρού-
μενοι, φανερῶς ἤδη τὴν ἡγεμονίαν τῆς Ἑλλάδος εἰς
ἑαυτοὺς μεθίστασαν παρὰ τὰς κοινὰς συνθήκας τὰς
ἐπ' Ἀνταλκίδου γενομένας συνεπιλαβομένου τοῦ
Περσῶν βασιλέως. κατὰ δὲ τὴν Μακεδονίαν Ἀμύν-
του τοῦ βασιλέως ἡττηθέντος ὑπὸ Ἰλλυριῶν καὶ τὰ
κατὰ τὴν ἀρχὴν ἀπογνόντος, πρὸς δὲ τούτοις τῷ
84
δήμῳ τῶν Ὀλυνθίων δωρησαμένου πολλὴν τῆς

ὁμόρου χώρας διὰ τὴν ἀπόγνωσιν τῆς ἑαυτοῦ
Διόδωρος Σικελός Βιβλιοθήκη. historica (lib. 1-20)

Φλιουντίους ἐκπέμψαντες καὶ μάχῃ νικήσαντες ἠνάγ-

κασαν ὑποταγῆναι τοὺς Φλιουντίους τοῖς Λακε-
δαιμονίοις. κατὰ δὲ τοῦτον τὸν χρόνον οἱ βασιλεῖς
τῶν Λακεδαιμονίων διεφέροντο πρὸς ἀλλήλους ταῖς
αἱρέσεσιν· Ἀγησίπολις μὲν γάρ, εἰρηνικὸς ὢν καὶ
δίκαιος, ἔτι δὲ καὶ συνέσει διαφέρων, ἔφη δεῖν
ἐμμένειν τοῖς ὅρκοις καὶ παρὰ τὰς κοινὰς συνθήκας
μὴ καταδουλοῦσθαι τοὺς Ἕλληνας· ἀδοξεῖν γὰρ
ἀπεφήνατο τὴν Σπάρτην τοῖς μὲν Πέρσαις ἐκδότους
πεποιημένην τοὺς κατὰ τὴν Ἀσίαν Ἕλληνας, αὐτὴν
δὲ συσκευαζομένην τὰς κατὰ τὴν Ἑλλάδα πόλεις,
ἐν ταῖς κοιναῖς συνθήκαις ὀμόσασαν τηρήσειν αὐτο-
νόμους. ὁ δ' Ἀγησίλαος, ὢν φύσει δραστικός,
φιλοπόλεμος ἦν καὶ τῆς τῶν Ἑλλήνων δυναστείας
ἀντείχετο.
Ἐπ' ἄρχοντος δ' Ἀθήνησιν Εὐάνδρου Ῥωμαῖοι
κατέστησαν ἀντὶ τῶν ὑπάτων χιλιάρχους ἕξ, Κόιν-
τον Σολπίκιον, Γάιον Φάβιον, Κόιντον Σερουίλιον,
Πόπλιον Κορνήλιον. ἐπὶ δὲ τούτων Λακεδαιμόνιοι
κατελάβοντο τὴν Καδμείαν ἐν ταῖς Θήβαις διά τινας
τοιαύτας αἰτίας. ὁρῶντες τὴν Βοιωτίαν ἔχουσαν
Book 17, ch. 106, se. 2, line 9
μὲν ἡμέρας προῄει κεκοσμημένῃ τῇ δυνάμει πανηγυρι-

κῶς καὶ Διονύσῳ κῶμον ἤγαγεν ἑορτάζων καὶ μέθῃ
καὶ πότοις χρώμενος κατὰ τὴν ὁδοιπορίαν. ἀπὸ τού-
των δὲ γενόμενος, ἀκούσας ὅτι * πολλοὶ τῶν βιαίως καὶ
ὑβριστικῶς κεχρημένων ταῖς ἐξουσίαις παρανενομήκασι,
πολλοὺς τῶν τε σατραπῶν καὶ στρατηγῶν τιμωρίας
ἠξίωσεν. τῆς δ' εἰς τοὺς παρανενομηκότας ἡγεμόνας
μισοπονηρίας διαβοηθείσης πολλοὶ τῶν στρατηγῶν
συνειδότες ἑαυτοῖς ὕβρεις καὶ παρανομίας εἰς φόβον
ἐνέπιπτον καὶ τινὲς μὲν μισθοφόρους ἔχοντες ἀφ-
ίσταντο τοῦ βασιλέως, τινὲς δὲ χρήματα συσκευασά-
μενοι δρασμοὺς ἐποιοῦντο. ταῦτα δὲ πυνθανόμενος
85
ὁ βασιλεὺς πρὸς πάντας τοὺς κατὰ τὴν Ἀσίαν στρατη-

γοὺς καὶ σατράπας ἔγραψεν, ἐπειδὰν ἀναγνῶσι τὴν
ἐπιστολήν, παραχρῆμα πάντας τοὺς μισθοφόρους ἀπο-
λῦσαι.

Book 17, ch. 108, se. 6, line 8
ὄνομα Πυθονίκην μετεπέμψατο καὶ ζῶσάν τε αὐτὴν

βασιλικαῖς δωρεαῖς ἐτίμησε καὶ μεταλλάξασαν ἔθαψε
πολυτελῶς καὶ τάφον κατὰ τὴν Ἀττικὴν κατεσκεύασε
πολυδάπανον. μετὰ δὲ ταῦτα ἄλλην ἑταίραν Ἀττικὴν
ὄνομα Γλυκέραν μεταπεμψάμενος ἐν ὑπερβαλλούσῃ
τρυφῇ καὶ πολυδαπάνῳ διαιτήματι διεξῆγεν· εἰς δὲ
τὰ παράλογα τῆς τύχης καταφυγὰς ποριζόμενος εὐερ-
γέτει τὸν τῶν Ἀθηναίων δῆμον. τοῦ δὲ Ἀλεξάνδρου
μετὰ τὴν ἐξ Ἰνδῶν ἐπάνοδον πολλοὺς τῶν σατραπῶν
κατηγορηθέντας ἀνελόντος φοβηθεὶς τὴν τιμωρίαν καὶ
συσκευασάμενος ἀργυρίου μὲν τάλαντα πεντακισχίλια,
μισθοφόρους δ' ἀθροίσας ἑξακισχιλίους ἀπῆρεν ἐκ τῆς
Ἀσίας καὶ κατέπλευσεν εἰς τὴν Ἀττικήν. οὐδενὸς δὲ
αὐτῷ προσέχοντος τοὺς μὲν μισθοφόρους ἀπέλιπε περὶ
Ταίναρον τῆς Λακωνικῆς, αὐτὸς δὲ μέρος τῶν χρημά-
των ἀναλαβὼν ἱκέτης ἐγένετο τοῦ δήμου. ἐξαιτούμενος
δὲ ὑπ' Ἀντιπάτρου καὶ Ὀλυμπιάδος καὶ πολλὰ χρήματα
διαδοὺς τοῖς ὑπὲρ αὐτοῦ δημηγοροῦσι ῥήτορσι διέδρα
καὶ κατῆρεν εἰς Ταίναρον πρὸς τοὺς μισθοφόρους.
ἐκεῖθεν δὲ πλεύσας εἰς Κρήτην ὑπὸ Θίβρωνος ἑνὸς
τῶν φίλων ἐδολοφονήθη. οἱ δ' Ἀθηναῖοι τῶν τοῦ

ὄρος, παραγενόμενος δ' εἰς Κελαινὰς τῆς Φρυγίας

διεῖλε τὸ στρατόπεδον εἰς χειμασίαν. μετὰ δὲ ταῦτα
τὸν στόλον ἐκ Φοινίκης μετεπέμψατο Μηδίου ναυαρ-
χοῦντος, ὃς περιτυχὼν ταῖς * Πυδναίων ναυσίν, οὔσαις
τριάκοντα ἕξ, καὶ καταναυμαχήσας αὐτάνδρων τῶν
σκαφῶν ἐκυρίευσεν. καὶ τὰ μὲν περὶ τὴν Ἑλλάδα καὶ
τὴν Ἀσίαν ἐν τούτοις ἦν.
86
Κατὰ δὲ τὴν Σικελίαν οἱ τῶν Συρακοσίων φυ-

γάδες διατρίβοντες ἐν Ἀκράγαντι παρεκάλουν τοὺς
προεστηκότας τῆς πόλεως μὴ περιορᾶν Ἀγαθοκλέα
συσκευαζόμενον τὰς πόλεις· αἱρετώτερον γὰρ εἶναι πρὸ
τοῦ τὸν τύραννον ἰσχυρὸν γενέσθαι διαπολεμεῖν ἑκου-
σίως ἢ περιμείναντας αὐτοῦ τὴν αὔξησιν ἐξ ἀνάγκης
πρὸς ἰσχυρότερον διαγωνίζεσθαι. δοξάντων δ' αὐτῶν
ἀληθῆ λέγειν ὁ μὲν δῆμος τῶν Ἀκραγαντίνων ἐψηφί-
σατο τὸν πόλεμον καὶ Γελῴους μὲν καὶ Μεσσηνίους
εἰς τὴν συμμαχίαν προσελάβοντο, εἰς δὲ τὴν Λακεδαι-
μονίαν τῶν φυγάδων τινὰς ἐξέπεμψαν, ἐντειλάμενοι
πειρᾶσθαι στρατηγὸν ἄγειν τὸν δυνάμενον πραγμάτων
ἀφηγήσασθαι· τοὺς γὰρ πολιτικοὺς ὑπώπτευον ὡς ὄν-
τας οἰκείους τυραννίδος, τοὺς δ' ἔξωθεν ὑπελάμβανον

Book 19, ch. 102, se. 8, line 3
τὸ διακείμενον ἀλλοτρίως κατὰ τὴν Σικελίαν ἐκ ποδῶν

ἐποιεῖτο. οἱ δὲ Μεσσήνιοι τῶν ξένων τοὺς εὐνουστά-
τους αὐτοῖς καὶ δυναμένους ἀμύνασθαι τὸν τύραννον
ἐκβεβληκότες ἐκ τῆς πόλεως καὶ τῶν πολιτῶν τοὺς
ἀλλοτρίως ἔχοντας πρὸς τὸν δυνάστην ὁρῶντες ἀνῃρη-
μένους, ἔτι δὲ τοὺς ἐπὶ κακουργίᾳ καταδεδικασμένους
ἠναγκασμένοι καταδέξασθαι μετεμέλοντο μὲν ἐπὶ τοῖς
πεπραγμένοις, ἠναγκάζοντο δὲ καρτερεῖν, καταπεπληγ-
μένοι τὴν ὑπεροχὴν τῶν κρατούντων. ὁ δ' Ἀγαθο-
κλῆς τὸ μὲν πρῶτον ἀνέζευξεν ἐπ' Ἀκράγαντος, δια-
νοούμενος καὶ ταύτην τὴν πόλιν συσκευάςαςθαι· τῶν
δὲ Καρχηδονίων καταπλευσάντων ναυσὶν ἑξήκοντα
ταύτης μὲν τῆς προθέσεως ἀπέστη, τὴν δὲ χώραν
τὴν ὑπὸ Καρχηδονίους ἐπιὼν ἐλεηλάτει καὶ τῶν
φρουρίων ἃ μὲν ᾕρει κατὰ κράτος, ἃ δὲ δι' ὁμολογίας
προσήγετο.

Book 19, ch. 106, se. 1, line 3
ὡσανεί τινα βασιλείαν δορίκτητον. τὰ μὲν οὖν κατὰ

τὴν Ἀσίαν καὶ τὴν Εὐρώπην καὶ τὰ περὶ τὴν Ἑλλάδα
καὶ Μακεδονίαν ἐν τούτοις ἦν.
87
κατὰ δὲ τὴν Ἰταλίαν Ῥωμαῖοι δυνάμεσιν ἁδραῖς

πεζῶν τε καὶ ἱππέων ἐστράτευσαν ἐπὶ Πολλίτιον, Μαρ-
ρουκίνων οὖσαν πόλιν. ἀπέστειλαν δὲ καὶ τῶν πολι-
τῶν εἰς ἀποικίαν καὶ κατῴκισαν τὴν προσαγορευομένην
Ἰντέραμναν.
Κατὰ δὲ τὴν Σικελίαν ἀεὶ μᾶλλον αὐξομένου Ἀγα-
θοκλέους καὶ δυνάμεις ἁδροτέρας ἀθροίζοντος Καρχη-
δόνιοι πυνθανόμενοι τὸν δυνάστην συσκευαζόμενον τὰς
ἐν τῇ νήσῳ πόλεις, ταῖς δὲ δυνάμεσιν ὑπερέχοντα τῶν
σφετέρων στρατιωτῶν ἔδοξαν ἐνεργέστερον ἅψασθαι
τοῦ πολέμου. εὐθὺς οὖν τριήρεις μὲν κατήρτησαν
τριάκοντα πρὸς ταῖς ἑκατόν, στρατηγὸν δὲ προχειρισά-
μενοι τῶν παρ' αὐτοῖς ἐπιφανεστάτων Ἀμίλκαν ἔδωκαν
αὐτῷ τῶν μὲν πολιτικῶν στρατιωτῶν δισχιλίους, ἐν
οἷς ἦσαν πολλοὶ καὶ τῶν ἐπιφανῶν, τῶν δ' ἀπὸ τῆς
Λιβύης μυρίους, ἐκ δὲ τῆς Τυρρηνίας μισθοφόρους
χιλίους καὶ ζευγίππας διακοσίους, ἔτι δὲ Βαλιάρας
σφενδονήτας χιλίους, ὁμοίως δὲ χρημάτων πλῆθος καὶ
Διόδωρος Σικελός Βιβλιοθήκη. historica (lib. 21–40) (0060: 003)

“Diodorus of Sicily, vols. 11–12”, Ed. Walton, F.R.
Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 11:1957; 12:1967, Repr.
11:1968.Book 34/35, ch. 28, se. 1, line 4
τῶν κυρούντων τὸν νόμον. τῆς δὲ τοῦ δήμου

κρίσεως εἰς οὕτω μικρὰν ῥοπὴν συγκλειομένης, ὁ
Γράκχος ἠγωνία ὡς ὑπὲρ τοῦ ζῆν κινδυνεύων, τῇ
δὲ προσθήκῃ μιᾶς γνώμης μαθὼν ἑαυτὸν νικῶντα
μετὰ χαρᾶς ἀνεφθέγξατο, Τὸ μὲν ξίφος ἐπίκειται
τοῖς ἐχθροῖς, περὶ δὲ τῶν ἄλλων ὡς ἂν ἡ τύχη
βραβεύσῃ στέρξομεν. (Const. Exc. 4, pp. 389 – 390.)
Ὅτι ὁ Ἀλέξανδρος οὐ πιστεύων τοῖς ὄχλοις
διά τε τὴν ἀπειρίαν τῶν ἐν τῷ πολέμῳ κινδύνων καὶ
τὴν πρὸς τὰς μεταβολὰς ὀξύτητα παρατάξασθαι
μὲν οὐκ ἐτόλμησε, διενοεῖτο δὲ συσκευάςαςθαι τὰ
βασιλικὰ χρήματα καὶ τὰ τῶν θεῶν ἀναθήματα
συλῆσαι, καὶ μετὰ τούτων νυκτὸς ἀπᾶραι εἰς τὴν
Ἑλλάδα. συλᾶν δὲ ἐπιβαλόμενος διά τινων βαρ-
βάρων τὸ τοῦ Διὸς ἱερόν, καὶ φωραθείς, ἐκινδύνευσε
μὲν μετὰ τῆς δυνάμεως ἐκ χειρὸς τυχεῖν τῆς ἁρμοτ-
τούσης τιμωρίας, φθὰς δὲ καὶ διαδρὰς μετ' ὀλίγων
ἐπεβάλετο φεύγειν εἰς Σελεύκειαν. τῆς δὲ φήμης
88
αὐτὸν καταταχούσης, οἱ Σελευκεῖς ἀκούσαντες τὰ

περὶ τὴν ἱεροσυλίαν ἀπέκλεισαν αὐτὸν τῆς πόλεως.
ὁ δὲ ἀποπεσὼν καὶ ταύτης τῆς ἐπιβολῆς ὥρμησε
Lucianus Soph., Timon (0062: 022)“Luciani opera, vol. 1”, Ed.

Macleod, M.D.Oxford: Clarendon Press, 1972.Se. 4, line 10
Τοιγάρτοι ἀκόλουθα τῆς ῥᾳθυμίας τἀπίχειρα κομίζῃ παρ'

αὐτῶν, οὔτε θύοντος ἔτι σοί τινος οὔτε στεφανοῦντος, εἰ μή τις
ἄρα πάρεργον Ὀλυμπίων, καὶ οὗτος οὐ πάνυ ἀναγκαῖα ποιεῖν
δοκῶν, ἀλλ' εἰς ἔθος τι ἀρχαῖον συντελῶν· καὶ κατ' ὀλίγον
Κρόνον σε, ὦ θεῶν γενναιότατε, ἀποφαίνουσι, παρωσάμενοι τῆς
τιμῆς. ἐῶ λέγειν ποσάκις ἤδη σου τὸν νεὼν σεσυλήκασιν· οἱ δὲ
καὶ αὐτῷ σοὶ τὰς χεῖρας Ὀλυμπίασιν ἐπιβεβλήκασι, καὶ σὺ ὁ
ὑψιβρεμέτης ὤκνησας ἢ ἀναστῆσαι τοὺς κύνας ἢ τοὺς γείτονας
ἐπικαλέσασθαι, ὡς βοηδρομήσαντες αὐτοὺς συλλάβοιεν ἔτι συ-
σκευαζομένους πρὸς τὴν φυγήν· ἀλλ' ὁ γενναῖος καὶ Γιγαντολέτωρ
καὶ Τιτανοκράτωρ ἐκάθησο τοὺς πλοκάμους περικειρόμενος ὑπ'
αὐτῶν, δεκάπηχυν κεραυνὸν ἔχων ἐν τῇ δεξιᾷ.
Ταῦτα τοίνυν, ὦ θαυμάσιε, πηνίκα παύσεται οὕτως ἀμελῶς
παρορώμενα; ἢ πότε κολάσεις τὴν τοσαύτην ἀδικίαν; πόσοι
Φαέθοντες ἢ Δευκαλίωνες ἱκανοὶ πρὸς οὕτως ὑπέραντλον ὕβριν τοῦ
βίου; ἵνα γὰρ τὰ κοινὰ ἐάσας τἀμὰ εἴπω, τοσούτους Ἀθηναίων
εἰς ὕψος ἄρας καὶ πλουσίους ἐκ πενεστάτων ἀποφήνας καὶ πᾶσι
τοῖς δεομένοις ἐπικουρήσας, μᾶλλον δὲ ἀθρόον εἰς εὐεργεσίαν τῶν
φίλων ἐκχέας τὸν πλοῦτον, ἐπειδὴ πένης διὰ ταῦτα ἐγενόμην,
οὐκέτι οὐδὲ γνωρίζομαι πρὸς αὐτῶν οὐδὲ προσβλέπουσιν οἱ
Lucianus Soph., Revivescentes sive piscator (0062: 025)

“Lucian, vol. 3”, Ed. Harmon, A.M.Cambridge, Mass.: Harvard
University Press, 1921, Repr. 1969.Se. 25, line 12
βίον, ὦ Φιλοσοφία, πάνυ ἀκριβῶς οἶσθα καὶ

οὐδὲν δεῖ λόγων· ἵνα γὰρ τὸ κατ' ἐμὲ σιωπήσω,
ἀλλὰ Πυθαγόραν τοῦτον καὶ Πλάτωνα καὶ
Ἀριστοτέλη καὶ Χρύσιππον καὶ τοὺς ἄλλους τίς
οὐκ οἶδεν ὅσα εἰς τὸν βίον καλὰ εἰσεκομίσαντο; ἃ
δὲ τοιούτους ὄντας ἡμᾶς ὁ τρισκατάρατος οὑτοσὶ
Παρρησιάδης ὕβρικεν ἤδη ἐρῶ.
Ῥήτωρ γάρ τις, ὥς φασιν, ὤν, ἀπολιπὼν τὰ
δικαστήρια καὶ τὰς ἐν ἐκείνοις εὐδοκιμήσεις, ὁπό-
σον ἢ δεινότητος ἢ ἀκμῆς ἐπεπόριστο ἐν τοῖς
89
λόγοις, τοῦτο πᾶν ἐφ' ἡμᾶς συσκευασάμενος οὐ

παύεται αὐτὸς μὲν ἀγορεύων κακῶς γόητας καὶ
ἀπατεῶνας ἀποκαλῶν, τὰ πλήθη δὲ ἀναπείθων
καταγελᾶν ἡμῶν καὶ καταφρονεῖν ὡς τὸ μηδὲν
ὄντων· μᾶλλον δὲ καὶ μισεῖσθαι πρὸς τῶν πολ-
λῶν ἤδη πεποίηκεν αὐτούς τε ἡμᾶς καὶ σὲ τὴν
Φιλοσοφίαν, φληνάφους καὶ λήρους ἀποκαλῶν
τὰ σὰ καὶ τὰ σπουδαιότατα ὧν ἡμᾶς ἐπαίδευσας
ἐπὶ χλευασμῷ διεξιών, ὥστε αὐτὸν μὲν κροτεῖ-
σθαι καὶ ἐπαινεῖσθαι πρὸς τῶν θεατῶν, ἡμᾶς δὲ
ὑβρίζεσθαι. φύσει γὰρ τοιοῦτόν ἐστιν ὁ πολὺς
Lucianus Soph., Alexander (0062: 038)“Lucian, vol. 4”, Ed. Harmon,

A.M.Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1925, Repr. 1961.
Se. 25, line 5
θανόντας ἀναστήσειεν. δρόμος οὖν καὶ ὠθισμὸς

ἁπανταχόθεν ἐγίγνετο καὶ θυσίαι καὶ ἀναθήματα,
καὶ διπλάσια τῷ προφήτῃ καὶ μαθητῇ τοῦ θεοῦ.
καὶ γὰρ αὖ καὶ οὗτος ἐξέπεσεν ὁ χρησμός·
Τιέμεναι κέλομαι τὸν ἐμὸν θεράπονθ' ὑποφήτην·
οὐ γάρ μοι κτεάνων μέλεται ἄγαν, ἀλλ' ὑποφήτου·
Ἐπεὶ δὲ ἤδη πολλοὶ τῶν νοῦν ἐχόντων ὥσπερ
ἐκ μέθης βαθείας ἀναφέροντες συνίσταντο ἐπ'
αὐτόν, καὶ μάλιστα ὅσοι Ἐπικούρου ἑταῖροι
ἦσαν, καὶ ἐν ταῖς πόλεσιν ἐπεφώρατο ἠρέμα ἡ
πᾶσα μαγγανεία καὶ συσκευὴ τοῦ δράματος,
ἐκφέρει φόβητρόν τι ἐπ' αὐτούς, λέγων ἀθέων
ἐμπεπλῆσθαι καὶ Χριστιανῶν τὸν Πόντον, οἳ
περὶ αὐτοῦ τολμῶσι τὰ κάκιστα βλασφημεῖν·
οὓς ἐκέλευε λίθοις ἐλαύνειν, εἴ γε θέλουσιν ἵλεω
ἔχειν τὸν θεόν. περὶ δὲ Ἐπικούρου καὶ τοιοῦτόν
τινα χρησμὸν ἀπεφθέγξατο· ἐρομένου γάρ τινος
τί πράττει ἐν Ἅιδου ὁ Ἐπίκουρος;
Lucianus Soph., Toxaris vel amicitia (0062: 044)

“Lucian, vol. 5”, Ed. Harmon, A.M.Cambridge, Mass.: Harvard
University Press, 1936, Repr. 1972.Se. 28, line 20
ἔλεγον στρεβλούμενοι ἐπὶ τοῦ τροχοῦ, καὶ ἀγό-

μενοι ἧκον ἐπὶ τὴν οἰκίαν τοῦ Ἀντιφίλου, καὶ τὰ
90
φώρια ἐξέφερον ὑπὸ κλίνῃ τινὶ ἐν σκοτεινῷ κείμενα.

ὅ τε οὖν Σύρος ἐδέδετο εὐθὺς καὶ ὁ δεσπότης
αὐτοῦ Ἀντίφιλος, οὗτος μὲν καὶ μεταξὺ ἀκροώ-
μενος τοῦ διδασκάλου ἀνασπασθείς. ἐβοήθει δὲ
οὐδείς, ἀλλὰ καὶ οἱ τέως ἑταῖροι ἀπεστρέφοντο ὡς
τὸ Ἀνουβίδειον σεσυληκότα καὶ ἀσέβημα αὐτῶν
ἡγοῦντο εἶναι εἰ συνέπιόν ποτε ἢ συνειστιάθησαν
αὐτῷ. καὶ οἱ λοιποὶ δὲ τῶν οἰκετῶν, δύο ὄντες,
ἅπαντα ἐκ τῆς οἰκίας συσκευασάμενοι ᾤχοντο
φεύγοντες.
Ἐδέδετο οὖν ὁ ἄθλιος Ἀντίφιλος πολὺν ἤδη
χρόνον, ἁπάντων ὅσοι ἦσαν κακοῦργοι ἐν τῷ
δεσμωτηρίῳ μιαρώτατος εἶναι δοκῶν, καὶ ὁ
ἐπὶ τῶν δεσμῶν Αἰγύπτιος, δεισιδαίμων ἄνθρωπος,
ᾤετο χαριεῖσθαι καὶ τιμωρήσειν τῷ θεῷ βαρὺς
τῷ Ἀντιφίλῳ ἐφεστώς. εἰ δ' ἀπολογοῖτό ποτε,
λέγων ὡς οὐδὲν τοιοῦτον εἴργασται, ἀναίσχυντος
ἐδόκει καὶ πολὺ πλέον ἐπὶ τούτῳ ἐμισεῖτο. ὑπενό-
σει τοιγαροῦν ἤδη καὶ πονηρῶς εἶχεν οἷον εἰκὸς
Lucianus Soph., Dialogi meretricii (0062: 069)

“Lucian, vol. 7”, Ed. Macleod, M.D.Cambridge, Mass.: Harvard
University Press, 1961.Dialogue 9, se. 5, line 15
{ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ} Ὡς βρεφυλλίοις ταῦτα, ὦ μισθοφόρε, ἡμῖν λέ-

γεις καὶ μορμολύττῃ. σὺ γὰρ ἀλεκτρυόνα πώποτε
ἀπέκτεινας ἢ πόλεμον εἶδες; ἐρυμάτιον ἐφρούρεις
τάχα διμοιρίτης ὤν, ἵνα καὶ τοῦτο προσχαρίσωμαί
σοι.
{ΠΟΛΕΜΩΝ}
Καὶ μὴν εἴσῃ μετ' ὀλίγον, ἐπειδὰν προσιόντας
ἡμᾶς ἐπὶ δόρυ θεάσῃ στίλβοντας τοῖς ὅπλοις.
{ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ}
Ἥκετε μόνον συσκευασάμενοι. ἐγὼ δὲ καὶ Τί-
βειος οὗτος – μόνος γὰρ οὗτος ἕπεταί μοι – βάλλοντες
ὑμᾶς λίθοις τε καὶ ὀστράκοις οὕτω διασκεδάσομεν,
ὡς μηδὲ ὅποι οἴχεσθε ἔχοιτε εἰδέναι.
Flavius Arrianus Hist., Phil., AlexandriΑνάβασις (0074: 001)

“Flavii Arriani quae exstant omnia, vol. 1”, Ed. Roos, A.G., Wirth, G.
Leipzig: Teubner, 1967 (1st edn. corr.).Book 5, ch. 10, se. 3, line 4
91
ἀκριβῶς ὡπλισμένη ἐκβαίνουσιν αὐτοῖς ἐπιθήσεσθαι

ἔμελλεν· οἵ τε ἵπποι οὐκ ἂν ἐδόκουν αὐτῷ ἐθελῆσαι
οὐδὲ ἐπιβῆναι τῆς ὄχθης τῆς πέραν, προσκειμένων
σφίσιν εὐθὺς τῶν ἐλεφάντων καὶ τῇ τε ὄψει ἅμα καὶ
τῇ φωνῇ φοβούντων, οὐδ' ἂν ἔτι πρόσθεν μεῖναι ἐπὶ
τῶν διφθερῶν κατὰ τὸν πόρον, ἀλλ' ἐκπηδᾶν γὰρ ἐς τὸ
ὕδωρ ἀφορῶντες πέραν τοὺς ἐλέφαντας [καὶ] ἔκφρονες
γιγνόμενοι. κλέψαι οὖν ἐπενόει τὴν διάβασιν ὧδε πράτ-
των. νύκτωρ παραγαγὼν ἄλλῃ καὶ ἄλλῃ τῆς ὄχθης τοὺς
πολλοὺς τῶν ἱππέων βοήν τε ἐποίει καὶ ἠλαλάζετο
τῷ Ἐνυαλίῳ καὶ τἆλλα ὅσα ἐπὶ διαβάσει συσκευαζο-
μένων θόρυβος παντοδαπὸς ἐγίγνετο. καὶ ὁ Πῶρός
τε ἀντιπαρῄει πρὸς τὴν βοὴν ἐπάγων τοὺς ἐλέφαντας
καὶ Ἀλέξανδρος ἐς ἔθος αὐτὸν τῆς ἀντιπαραγωγῆς
καθίστη. ὡς δὲ ἐπὶ πολὺ τοῦτο ἐγίγνετο καὶ βοὴ
μόνον καὶ ἀλαλαγμὸς ἦν, οὐκέτι ὁ Πῶρος μετεκινεῖτο
πρὸς τὰς ἐκδρομὰς τῶν ἱππέων, ἀλλὰ κενὸν γὰρ
γνοὺς τὸν φόβον κατὰ χώραν ἐπὶ στρατοπέδου ἔμενε·
σκοποὶ δὲ αὐτῷ πολλαχοῦ τῆς ὄχθης καθειστήκεσαν.
Ἀλέξανδρος δὲ ὡς ἐξείργαστο αὐτῷ ἄφοβον τὸ τοῦ Πώρου
εἰς τὰς νυκτερινὰς ἐπιχειρήσεις μηχανᾶταί τι τοιόνδε.
Διονύσιος Αλικαρνασσέας Antiquitates Romanae (0081:

001)“Dionysii Halicarnasei antiquitatum Romanarum quae supersunt, 4
vols.”, Ed. Jacoby, K.Leipzig: Teubner, 1:1885; 2:1888; 3:1891; 4:1905,
Repr. 1967.Book 3, ch. 35, se. 5, line 5
δειον ὑπολαμβάνοντα τὸν καιρὸν ἅμα τοῖς ἑταίροις

ἔχουσιν ὑπὸ ταῖς περιβολαῖς τὰ ξίφη παρελθεῖν εἴσω
τῶν θυρῶν, ἀποκτείναντα δὲ τὸν βασιλέα καὶ τοὺς
παῖδας αὐτοῦ καὶ τῶν ἄλλων ὅσοις ἐνέτυχεν ἐνεῖναι
πῦρ εἰς τὴν οἰκίαν κατὰ πολλοὺς τόπους, ταῦτα δὲ
πράξαντα τὸν ὑπὲρ τῆς κεραυνώσεως διασπεῖραι λό-
γον. ἐγὼ δὲ τοῦτον μὲν οὐ δέχομαι τὸν λόγον οὔτ'
ἀληθῆ νομίζων οὔτε πιθανόν, τῷ δὲ προτέρῳ μᾶλλον
προστιθέμενος κατὰ δαίμονα νομίζω τὸν ἄνδρα ταύ-
της τῆς τελευτῆς τυχεῖν. οὔτε γὰρ ἀπόρρητον φυ-
λαχθῆναι τὴν πρᾶξιν ὑπὸ πολλῶν συσκευαζομένην
εἰκὸς ἦν, οὔτε τῷ συστήσαντι αὐτὴν βέβαιον ἦν ὅτι
μετὰ τὴν Ὁστιλίου τελευτὴν ἐκεῖνον ἀποδείξουσι Ῥω-
μαῖοι βασιλέα τῆς πόλεως, οὔτ' εἰ τὰ παρ' ἀνθρώ-
92
πων αὐτῷ πιστὰ καὶ βέβαια ἦν, τά γέ τοι παρὰ τῶν

θεῶν ὅμοια ἔμελλε ταῖς ἀνθρωπίναις ἀγνοίαις ἔσε-
σθαι. μετὰ γὰρ τὴν ὑπὸ τῶν φυλῶν γενησομένην
ψηφηφορίαν τοὺς θεοὺς ἔδει τὴν βασιλείαν αὐτῷ δι'
οἰωνῶν αἰσίων ἐπιθεσπίσαι· ἄνδρα δὲ μιαρὸν καὶ
τοσούτοις ᾑμαγμένον φόνοις ἀδίκοις τίς ἔμελλε θεῶν
ἢ δαιμόνων παρήσειν βωμοῖς τε προσιόντα καὶ
Διονύσιος Αλικαρνασσέας Antiquitates Romanae

τῆς οὐσίας τὸν περιλειπόμενον τῶν παίδων Λοκό-

μωνα καταλιπών· ὃς παραλαβὼν τὸν πατρικὸν πλοῦ-
τον μέγαν ὄντα πολιτεύεσθαί τε καὶ τὰ κοινὰ πράτ-
τειν καὶ ἐν τοῖς πρώτοις τῶν ἀστῶν εἶναι προῄρητο.
ἀπελαυνόμενος δὲ πανταχόθεν ὑπὸ τῶν ἐπιχωρίων
καὶ οὐχ ὅπως ἐν τοῖς πρώτοις ἀριθμούμενος, ἀλλ'
οὐδ' ἐν τοῖς μέσοις, ἀνιαρῶς ἔφερε τὴν ἀτιμίαν.
ἀκούων δὲ περὶ τῆς Ῥωμαίων πόλεως, ὅτι πάντας
ἀσμένως ὑποδεχομένη τοὺς ξένους ἀστοὺς ποιεῖται καὶ
τιμᾷ κατὰ τὴν ἀξίαν ἕκαστον, ἐκεῖ μετενέγκασθαι τὴν
οἴκησιν ἔγνω τά τε χρήματα πάντα συσκευασάμενος
καὶ τὴν γυναῖκα ἐπαγόμενος καὶ τῶν ἄλλων φίλων
καὶ οἰκείων τοὺς βουλομένους· ἐγένοντο δὲ οἱ συν-
απαίρειν αὐτῷ προθυμηθέντες συχνοί. ὡς δὲ κατὰ
τὸ καλούμενον Ἰανίκολον ἦσαν, ὅθεν ἡ Ῥώμη τοῖς
ἀπὸ Τυρρηνίας ἐρχομένοις πρῶτον ἀφορᾶται, κατα-
πτὰς ἀετὸς ἄφνω καὶ τὸν πῖλον αὐτοῦ τὸν ἐπὶ τῆς
κεφαλῆς κείμενον ἁρπάσας, ἀνέπτη πάλιν ἄνω κατὰ
τὴν ἐγκύκλιον αἰώραν φερόμενος καὶ εἰς τὸ βάθος
τοῦ περιέχοντος ἀέρος ἀπέκρυψεν· ἔπειτ' ἐξαίφνης
ἐπιτίθησι τῷ Λοκόμωνι τὸν πῖλον ἐπὶ τὴν κεφαλὴν

δέ τισιν ἦν βουλομένοις μετέχειν τῆς στρατείας τῶν

σφετέρων, οὐχ ὅπως ἀποτρέποντες, ἀλλὰ καὶ παρορ-
μῶντες. ἐγεγόνει τ' ἐν οὐ πολλῷ χρόνῳ τοσαύτη
δύναμις περὶ τοὺς Οὐολούσκους, ὅσην οὐ πώποτ' ἔσχον,
93
ὅτε μάλιστ' ἤκμαζον ταῖς πόλεσιν· ἣν ἐπαγόμενος ὁ

Μάρκιος ἐνέβαλεν αὖθις εἰς τὴν Ῥωμαίων γῆν, καὶ
ἐγκαθεζόμενος ἡμέρας συχνὰς ἐδῄου τῆς γῆς, ὅσην ἐν
τῇ πρότερον εἰσβολῇ παρέλιπε. σωμάτων μὲν οὖν
ἐλευθέρων οὐκέτι πολλῶν ἐγκρατὴς ἐγένετο κατὰ ταύ-
την τὴν στρατείαν· οἱ γὰρ ἄνθρωποι τὰ πλείστου ἄξια
συσκευασάμενοι παλαίτερον ἔτι κατεπεφεύγεσαν, οἱ μὲν
εἰς τὴν πόλιν, οἱ δ' εἰς τὰ πλησίον φρούρια, εἴ τινα
ἦν ἐχυρώτατα· τὰ δὲ βοσκήματα αὐτῶν, ὅσα οὐχ οἷοί
τ' ἦσαν ἀπελάσαι, καὶ τοὺς νέμοντας θεράποντας λαμ-
βάνει τόν τε σῖτον τὸν ἐπὶ ταῖς ἅλωσιν ἔτι κείμενον
καὶ τοὺς ἄλλους καρπούς, τοὺς μὲν ἐν χερσὶν ὄντας,
τοὺς δὲ καὶ συγκεκομισμένους ἀναιρεῖται. προνομεύσας
δὲ καὶ διαπορθήσας ἅπαντα οὐθενὸς ὁμόσε χωρῆσαι
τολμήσαντος ἀπῆγεν ἐπ' οἴκου τὴν στρατιὰν βαρεῖαν
οὖσαν ἤδη τῷ πλήθει τῶν ὠφελειῶν καὶ σχολῇ πο-
ρευομένην.

καὶ τοὺς τραυματίας αὐτῶν οὐκ ἐλάττους ὄντας τῶν

πεφευγότων λαμβάνει, τήν τε ἵππον ἐκπέμψας ἐπὶ τοὺς
ἐσκεδασμένους ἀνὰ τὰς ὁδούς τε καὶ τὰς ὕλας πολλῶν
γίνεται σωμάτων ἐγκρατής· καὶ τὸ λοιπὸν ἤδη τὴν Ἑρνί-
κων γῆν ἐπῄει λεηλατῶν ἀδεῶς, οὐδενὸς ἔτι ὑπομένον-
τος εἰς χεῖρας ἰέναι. ταῦτα μὲν Ἀκύλλιος ἔδρασεν.
Ὁ δ' ἕτερος τῶν ὑπάτων Τῖτος Σίκκιος,
ὁ πεμφθεὶς ἐπὶ Οὐολούσκους, ὅσον ἦν κράτιστον τῆς
δυνάμεως μέρος ἀναλαβὼν εἰς τὴν Οὐελιτρανῶν χώραν
εἰσέβαλεν. ἐνταῦθα γὰρ ἦν Τύλλος Ἄττιος ὁ τῶν
Οὐολούσκων ἡγεμὼν τὴν ἀκμαιοτάτην συσκευασάμενος
στρατιάν, γνώμην ἔχων τὰ συμμαχικὰ Ῥωμαίων κα-
κῶσαι πρῶτον, ὥσπερ ὁ Μάρκιος ἔδρασεν, ὅτ' ἤρχετο
τοῦ πολέμου, δόξας ἐν τῷ αὐτῷ φόβῳ Ῥωμαίους ἔτι
διαμένειν καὶ μηδεμίαν τοῖς ὑπὲρ αὐτῶν κινδυνεύουσι
πέμψειν ἐπικουρίαν. ὡς δ' ὤφθησάν τε καὶ εἶδον
ἀλλήλας αἱ δυνάμεις, οὐδὲν ἔτι ἀναβαλόμεναι συνῄεσαν
εἰς ταὐτόν. ἦν δ' ὁ χῶρος ὁ μεταξὺ τῶν στρατοπέ-
δων, ἐν ᾧ τὴν μάχην ἔδει γενέσθαι, λόφος πετρώδης
πολλαχῇ περικατεαγώς, ἔνθα οὐδετέροις ἡ ἵππος ἔμελ-
λεν ἔσεσθαι χρησίμη. μαθόντες δὲ τοῦθ' οἱ τῶν Ῥω
94

ἐπαγάγῃ τῇ πατρίδι. τοῦτο τὸ τέλος τῆς δίκης λα-

βούσης ἀγαγόντες οἱ ταμίαι τὸν ἄνδρα ἐπὶ τὸν ὑπερ-
κείμενον τῆς ἀγορᾶς κρημνόν, ἁπάντων ὁρώντων ἔρρι-
ψαν κατὰ τῆς πέτρας. αὕτη γὰρ ἦν τοῖς τότε Ῥωμαίοις
ἐπιχώριος τῶν ἐπὶ θανάτῳ ἁλόντων ἡ κόλασις.
Ὁ μὲν οὖν πιθανώτερος τῶν παρα-
δεδομένων ὑπὲρ τοῦ ἀνδρὸς λόγων τοιόσδε ἐστίν· δεῖ
δὲ καὶ τὸν ἧσσον πιθανόν, ἐπειδὴ κἀκεῖνος πεπίστευται
ὑπὸ πολλῶν καὶ ἐν γραφαῖς ἀξιοχρέοις φέρεται, μὴ
παρελθεῖν. λέγεται δή τισιν, ὡς ἀδήλου πᾶσιν οὔσης
ἔτι τῆς ὑπ' αὐτοῦ συσκευαζομένης τυραννίδος, πρῶτος
ὑποπτεύσας ὁ πατὴρ τοῦ Κασσίου καὶ διὰ τῆς ἀκρι-
βεστάτης βασάνου τὸ πρᾶγμα ἐξετάσας ἧκεν ἐπὶ τὴν
βουλήν· ἔπειτα κελεύσας ἐλθεῖν τὸν υἱὸν μηνυτής τε
καὶ κατήγορος αὐτοῦ ἐγένετο· καταγνούσης δὲ καὶ τῆς
βουλῆς ἀγαγὼν αὐτὸν εἰς τὴν οἰκίαν ἀπέκτεινε. τὸ
μὲν οὖν πικρὸν καὶ ἀπαραίτητον τῆς τῶν πατέρων
ὀργῆς εἰς υἱοὺς ἀδικοῦντας καὶ μάλιστ' ἐν τοῖς τότε
Ῥωμαίοις οὐδὲ ταύτην ἀπωθεῖται τὴν πρόφασιν· ἐπεὶ
καὶ πρότερον Βροῦτος ὁ τοὺς βασιλεῖς ἐκβαλὼν ἀμ-
φοτέρους τοὺς υἱοὺς ἐδικαίωσε κατὰ τὸν τῶν κακούρ

παρέδοσαν, τήν τε φρουρὰν τὴν ἐν αὐτῇ κοιμωμένην

εὑρόντες κατέσφαξαν πλὴν ὀλίγων, οἳ ἔτυχον ἀφυστε-
ροῦντες, οἱ δὲ λοιποὶ μεγάλῃ χειρὶ στρατεύσαντες ἐπὶ
πόλιν Ὀρτῶνα τοῦ Λατίνων ἔθνους ἐξ ἐφόδου κατα-
λαμβάνονται, καὶ ὅσα Ῥωμαίους οὐχ οἷοί τε ἦσαν
ἐργάσασθαι, ταῦτα δι' ὀργὴν τοὺς συμμάχους αὐτῶν
διέθεσαν. τοὺς μὲν γὰρ ἐν ἥβῃ πάντας, πλὴν εἴ
τινες διέφυγον εὐθὺς ἁλισκομένης τῆς πόλεως, ἀπ-
έκτειναν, γυναῖκας δὲ καὶ παῖδας αὐτῶν καὶ τὰ γηραιὰ
τῶν σωμάτων ἠνδραποδίσαντο, καὶ τῶν χρημάτων ὅσα
δύναμις ἦν αὐτοῖς φέρειν συσκευασάμενοι κατὰ σπου-
95
δήν, πρὶν ἅπαντας ἐπιβοηθῆσαι Λατίνους, ἀνέστρεψαν.

τούτων δὲ ἅμα προσαγγελλομένων ὑπό τε Λατίνων
καὶ τῶν ἐκ τῆς φρουρᾶς διασωθέντων ἡ μὲν βουλὴ
στρατιὰν ἐκπέμπειν ἐψηφίσατο καὶ τοὺς ὑπάτους ἀμ-
φοτέρους πορεύεσθαι· οἱ δὲ περὶ τὸν Οὐεργίνιον
δήμαρχοι πέμπτον ἔτος ἐπὶ τῆς αὐτῆς ὄντες ἐξουσίας
ἐκώλυον, ὥσπερ καὶ ἐν τοῖς πρότερον ἐποίουν ἔτεσιν,
ἐνιστάμενοι ταῖς στρατολογίαις τῶν ὑπάτων, τὸν ἐντὸς
τείχους πρῶτον ἀξιοῦντες καταλυθῆναι πόλεμον ἀπο-
δοθείσης τῷ δήμῳ τῆς περὶ τοῦ νόμου διαγνώσεως,

κιος ὑπὲρ τοῦ μηδενὶ φράσειν ὅστις ἦν, ἅπασαν ἔγνω

τήν τε διάνοιαν τοῦ Μαιλίου καὶ τὴν παρασκευήν.
ὡς δὲ καὶ τεκμήριον ἔλαβεν ἀναμφίλεκτον καὶ τὴν
πρᾶξιν ἐν χερσὶν οὖσαν ἔγνω, λέγει πρὸς τοὺς ὑπά-
τους· ἐκεῖνοι δ' οὐκ ἀξιοῦντες ἐφ' ἑαυτοῖς ποιῆσαι μό-
νοις ἐπιχειρήσεως τηλικαύτης ἐξέτασιν εἰς τὴν βουλὴν
ᾤοντο δεῖν τὸ πρᾶγμα εἰσφέρειν, καὶ συνεκάλουν τὸ
συνέδριον εὐθὺς ὡς περὶ πολέμου δή τινος ὑπερορίου
βουλευσόμενοι. πληρωθέντος δὲ τοῦ συνεδρίου διὰ
ταχέων παρελθὼν ἅτερος αὐτῶν ἔλεξεν, ὅτι πρᾶξις
αὐτοῖς μεμήνυται συσκευαζομένη κατὰ τῆς πόλεως
πολλῆς πάνυ καὶ ταχείας φυλακῆς δεομένη διὰ τὸ τοῦ
κινδύνου μέγεθος· ταύτης δ' ἔφη μηνυτὴν οὐ τῶν
ἐπιτυχόντων εἶναί τινα πολιτῶν, ἀλλ' ὃν αὐτοὶ δι'
ἀρετὴν ἐπὶ τῆς μεγίστης τε καὶ ἀναγκαιοτάτης τῷ
κοινῷ χρείας ἔταξαν, δοκιμάσαντες αὐτοῦ τήν τε πίστιν
καὶ τὴν πρὸς τὰ κοινὰ φιλοτιμίαν ἐκ τῶν παρὰ πάντα
τὸν βίον ἐπιτηδευομένων. μετεώρου δὴ τῆς βουλῆς
ἐπὶ τῇ προσδοκίᾳ γενομένης ἐκάλει τὸν Μηνύκιον,
κἀκεῖνος ἔλεξεν· [ζήτει ἐν τῷ περὶ δημηγοριῶν].
Αίλιος Αριστείδης Παναθηναϊκός (0284: 013)

“Aristides, vol. 1”, Ed. Dindorf, W.Leipzig: Reimer, 1829, Repr. 1964.
Jebb pa. 140, line 24
ναῖκα ἐπελθοῦσαι διέφθειραν ἐκ χειρός. καὶ παράκλησις

αὕτη πρώτη πρὸς τὴν ναυμαχίαν τοῖς Ἕλλησιν ἐγένετο
96
κοινὴ τῶν τε ἀνδρῶν καὶ τῶν γυναικῶν. οὐ μὴν κατῄσχυ-

ναν ταύτην τοῖς ἔργοις ἐφεξῆς, ἀλλὰ πρῶτον μὲν ἀνάξια
τῶν Ἑλλήνων βουλευομένων τῆς ἐπ' Ἀρτεμισίῳ τόλμης καὶ
τῆς Ἀθηναίων παρουσίας καὶ νικῶντος ἤδη τοῦ δρασμοῦ,
διεκώλυσαν αὐτοὶ καὶ κατηνάγκασαν ὥσπερ παῖδας ἄκον-
τας ὑποστῆναι τῇ θεραπείᾳ πάντα πραγματευσάμενοι, τὸ
μὲν πρῶτον ἐνδεχομένους μόλις φωνὴν πείθοντες, ἔπειτα,
ὡς ἀπέραντον ἦν, ἀπροσδοκήτως περιθέντες τὰς ἀνάγκας
καὶ συσκευάσαντες τὴν ναυμαχίαν, ὥστε πρὸς βίαν θαρ-
ρῆσαι. ἔπειτα γιγνομένης τῆς συνόδου καὶ τῶν βαρβάρων
περικαλυψάντων ταῖς ναυσὶν ἅπαντα τὸν ἔξω τόπον, τότε
ἤδη καὶ γῆς καὶ θαλάττης παρὰ τοσοῦτον ἐξειργόμενοι,
παρ' ὅσον αἱ τριήρεις ἐπεῖχον, καὶ ὡς ἀληθῶς ὥσπερ ἐν
θαλάττῃ καὶ κύμασι πανταχῆ ταυτὸν ὁρῶντες ὅποι βλέ-
ψειαν, πολεμίους, οὐδὲν παρεῖσαν ἑτέροις, ἀλλὰ πρῶτοι
μὲν αὐτοὶ κατῆρξαν τῆς ναυμαχίας, ὥσπερ ἐν Εὐβοίᾳ
πάντων ἀποκνούντων, μόνοι δὲ τὸ πᾶν ἐξειργάσαντο, ὅσα
μὲν στρατηγοῦ προνοίᾳ κακῶσαι τὸν βασιλέα ἔδει πρότε-
ρον παρασκευάσαντες, ὥστ' ἐν τοῖς πολεμίοις φιλίων καὶ
Αίλιος Αριστείδης Παναθηναϊκός Jebb pa. 155, line 31
λύσειν πολιορκίαν, τὴν Αἰγίνης· οὐ γὰρ ἄλλοθέν γε

λοιπὸν ἥξειν αὐτούς. οἱ δὲ τοσοῦτον κατεγέλασαν τοῦ
σοφίσματος ὥστ' οὐδὲν μᾶλλον οἱ πρὸς Αἰγίνῃ τότ'
ἐκινήθησαν τῶν ἐν Αἰγύπτῳ καὶ μηδὲν πεπυσμένων, ἀλλὰ
τὸ λοιπὸν τῆς ἡλικίας οἱ πρεσβύτατοι καὶ νεώτατοι βοη-
θοῦσιν εἰς τὰ Μέγαρα, καὶ δυοῖν μάχαιν ἑξῆς κρείττους
τῆς τῶν Κορινθίων καὶ Πελοποννησίων ἀκμῆς ἐφάνησαν·
ὥστ' ἐκείνους ἀκριβῶς ἤδη συγχωρῆσαι καὶ μηδὲν ἔχειν
εἰπεῖν ἔτι, μηδ' ὡς οὐ δικαίως τά γε νῦν ταῦτα προς-
ανιμήκεσαν. καί μοι δοκεῖ θεῶν τινος εὐνοίᾳ καὶ σπουδῇ
πρὸς τὴν πόλιν συσκευασθῆναι τοῦτο τὸ δεύτερον, ὥσπερ
ἐν δράματι. εἰ μὲν γὰρ ὡς ἅπαξ ἐπλήγησαν, ἀπῆλθον,
τάχ' ἄν τις ἦν αὐτοῖς ὕστερον ἀντιλαβὴ, τὸ δ' ὀνειδί-
ζεσθαι μὲν ὑπὸ τῶν οἰκείων, ὀνειδιζομένους δὲ αὖθις
ἐξελθεῖν, ἀνθιστάντας δὲ τρόπαιον μείζω τῶν πρότερον
προσπαθεῖν, αὐτοὺς ἐποίησεν ἐπισφραγίζεσθαι τὴν νίκην,
ὡς μὴ δοκεῖν τύχῃ μᾶλλον ἢ τῷ τοῦ κρείττονος λόγῳ τὸ
ἔργον κριθῆναι καὶ νῦν καὶ πρότερον. οὔκουν τοῦ τρίτου
γε ἐπειράθησαν, καίτοι τοὺς ἀγωνιστὰς αὐτοὶ προσαναγ-
κάζοντες ἐν Ἰσθμῷ.
97
Αίλιος Αριστείδης Ἱεροὶ λόγοι εʹ (0284: 027)

“Aristides, vol. 1”, Ed. Dindorf, W.Leipzig: Reimer, 1829, Repr. 1964.
Jebb pa. 349, line 30
ζικηνοὶ τὴν ἱερομηνίαν τὴν ἐπὶ τῷ νεῷ, ἐμοὶ δὲ ὕπνοι τε

ἦσαν ἐργώδεις καὶ πέψις ἀπήντα μόλις ἐν συχνῷ τινι
μέρει τῆς ἐπιούσης ἡμέρας ἡσυχάζοντι μὲν, καθεύδοντι
δ' οὔ. τότε δ' οὖν ἡνίχ' ἧκε τὸ ὄναρ, ἡμέρα τε ἦν ἐκ
πολλοῦ καὶ ὕπνου τοσούτου σχεδὸν ἔλαχον ὅσον δόξαι ἃ
ἔδοξα. ταῦτα δ' ἦν, Πορφυρίων ὁ ἰατρὸς ἐδόκει μοι τοὺς
Κυζικηνοὺς ἐπιὼν παραπλήσια τοῖς τῆς Ἀθηνᾶς πρὸς
τοὺς Φαίακας λέγειν, μέγαν τε ἄγων ἐμὲ καὶ προμνώμε-
νος συνουσίας περὶ λόγους. οἱ δὲ πείθεσθαι καὶ ἅμα
θέατρόν τε εἶναι καὶ αὐτὸς ἐν τῷ θεάτρῳ, καὶ ἄλλ' ἄττα
εἰς τοῦτο φέροντα ἦν. ἀνίσταμαι καὶ συσκευάζεσθαι τοῖς
οἰκέταις εἰπὼν, ὡς αὐτίκα ἐξιόντας, ἐξήλαυνον, μεσημ-
βρίας οὐ πολλῷ τινι θᾶττον. οἷα δ' ἐπαναμένων τοὺς
οἰκέτας προῄειν σχολαίτερον, κἀν τούτῳ ἐτρίβη τι τῆς
ὥρας. καὶ γίγνομαι περὶ δείλην ὀψίαν ἐπὶ τοῖς ὕδασι τοῖς
θερμοῖς, καὶ πάντα ἦν θορύβου μεστὰ καὶ πλήθους ἀν-
θρώπων, ὥστ' οὐχ οἷόν τ' ἦν στέγην εὑρεῖν, ἀλλ' ἔδει
παρελαύνειν, καὶ εἵποντο μὲν ὀλίγοι ἤδη. προελθὼν δὲ
τετταράκοντα στάδια εἴς τινα κώμην, ὡς οὐδέν με προσίετο
τῶν αὐτόθι, ἔγνων τῇ νυκτὶ χρῆσθαι. αὐτῷ μὲν οὖν μοι
ἐδέδοκτο ἐλαύνειν εἰς αὐτὴν Κύζικον, οἱ δ' ἀκόλουθοι
Δίων Κάσσιος. Ιστορίαι. Romanae (0385: 001)“Cassii Dionis

Cocceiani historiarum Romanarum quae supersunt, 3 vols.”, Ed.
Boissevain, U.P.Berlin: Weidmann, 1:1895; 2:1898; 3:1901, Repr. 1955.
τοῦ, πρὸς ἀπάτην ἐτράποντο. τῶν γὰρ χωρίων τὰ ἐπιτηδειότατα

ὁ Ἀμβιόριξ προλοχίσας ἦλθεν ἐξ ἐπικηρυκείας πρὸς τοὺς Ῥω-
μαίους ὡς οὐχ ἑκὼν δὴ πολεμήσας, καὶ αὐτὸς μὲν μεταγιγνώσκειν
ἔφη, τοὺς δ' ἄλλους φυλάττεσθαί σφισι παρῄνεσεν· οὔτε γὰρ αὐτῷ
πειθαρχεῖν αὐτοὺς καὶ ἐκείνοις μέλλειν τῆς νυκτὸς ἐπιθήσεσθαι.
κἀκ τούτου καὶ γνώμην αὐτοῖς ἔδωκε τὴν μὲν Ἐβουρωνίαν, ὡς καὶ
κινδυνεύσουσιν ἂν καταμείνωσι, καταλιπεῖν, πρὸς δὲ συστρατιώτας
98
τινὰς πέλας που χειμάζοντας ὡς τάχιστα μεταστῆναι. ἀκούσαντες

δὲ ταῦτα οἱ Ῥωμαῖοι ἐπείσθησαν, ἄλλως τε καὶ ὅτι εὐηργέτητο
πολλὰ ὑπὸ τοῦ Καίσαρος καὶ χάριν αὐτῷ ταύτην ἀντιδιδόναι ἐδόκει.
συσκευασάμενοί τε σπουδῇ εὐθὺς ἀφ' ἑσπέρας ἀφώρμησαν, καὶ
ἐμπεσόντες ἐς τὰ λελοχισμένα δεινῶς ἐσφάλησαν· ὅ τε γὰρ Κότ-
τας παραχρῆμα μετὰ πολλῶν ἀπώλετο, καὶ τὸν Σαβῖνον ὁ Ἀμ-
βιόριξ μετεπέμψατο μὲν ὡς καὶ σώσων (οὔτε γὰρ τοῖς γιγνομέ-
νοις παρῆν, καὶ πιστὸς αὐτῷ καὶ τότε ἔτ' ἐδόκει εἶναι), συλλαβὼν
δὲ δή, καὶ ἀποδύσας καὶ τὰ ὅπλα καὶ τὴν ἐσθῆτα, κατηκόντισεν,
ἐπιλέγων ἄλλα τε καὶ ὅτι τοιοίδε μέντοι ὄντες πῶς τηλικούτων
ἡμῶν ὄντων ἄρχειν ἐθέλετε; οὗτοι μὲν δὴ ταῦτ' ἔπαθον· οἱ δὲ
λοιποὶ διέπεσον μὲν ἐς τὸ τάφρευμα ὅθεν ἀπανειστήκεσαν, ἐπεὶ δὲ
οἵ τε βάρβαροι καὶ ἐκεῖ προσέμιξαν καὶ οὔτ' ἀμύνασθαι αὐτοὺς
οὔτε διαφυγεῖν ἠδυνήθησαν, ἀλλήλους ἀπέκτειναν.
Δίων Κάσσιος. Ιστορίαι. Romanae Book 40, ch. 31, se. 4, line 3
Ἀμβιόριξ τοὺς Τρηουήρους χαλεπῶς ἔτι καὶ τότε τῷ τοῦ Ἰνδου-

τιομάρου θανάτῳ ἔχοντας παραλαβὼν τά τε αὐτόθεν ἐπὶ πλεῖον
συνέστησε, καὶ παρὰ τῶν Κελτῶν μισθοφορικὸν μετεπέμψατο.
βουληθεὶς οὖν ὁ Λαβιῆνος, πρὶν ἐκείνους ἐπελθεῖν, συμμῖξαί σφισι,
προενέβαλεν ἐς τὴν τῶν Τρηουήρων χώραν. καὶ ἐπειδὴ μὴ ἠμύνοντο
τὴν ἐπικουρίαν ἀναμένοντες, ἀλλὰ ποταμόν τινα διὰ μέσου ποιησά-
μενοι ἡσύχαζον, συνεκάλεσε τοὺς στρατιώτας, καὶ ἐδημηγόρησε
τοιάδε ἀφ' ὧν τούς τε σφετέρους καταπλήξειν καὶ ἐκείνους ..,
ἔμελλε, χρῆναί τέ σφας ἔλεγε, πρὶν τοὺς Κελτοὺς αὐτοῖς ἐπαμῦναι,
πρός τε τὸν Καίσαρα καὶ ἐς τὸ ἀσφαλὲς ἀποχωρῆσαι, ἐσήμηνέ τε
εὐθὺς συσκευάςαςθαι. καὶ ἐξανέστη οὐ πολλῷ ὕστερον, προσδο-
κήσας ἔσεσθαι τοῦτο ὃ καὶ ἐγένετο. οἱ γὰρ βάρβαροι ἀκούσαντες
ταῦτα (ἦν γὰρ αὐτοῖς ἐπιμελές, καὶ δι' αὐτό γε τοῦτο καὶ φανερῶς
ἐλέχθη) δεδιέναι τε αὐτὸν ὄντως καὶ φυγὴν ὡς ἀληθῶς ποιεῖσθαι
ἐπίστευσαν, καὶ τὸν ποταμὸν σπουδῇ διαβάντες θυμῷ ἐπ' αὐτοὺς
ἐχώρουν, ὡς τάχους ἕκαστος εἶχε. καὶ οὕτως ὁ Λαβιῆνος ὑπέστη
τέ σφας ἐσκεδασμένους, καὶ τοὺς πρώτους ἐκπλήξας ῥᾳδίως καὶ
τοὺς λοιποὺς δι' αὐτῶν ἐκείνων ἐτρέψατο. κἀκ τούτου φευγόντων
τέ σφων τεταραγμένως καὶ ἀλλήλοις ἐμπιπτόντων καὶ πρὸς τὸν
ποταμὸν ὠθουμένων πολλοὺς ἀπέκτεινε.

ἐκείνοις ἐπεθυμήσατε· οὐ μέντοι καὶ ἐπέτρεψαν οἱ τὴν πολιτείαν

99
μηκέτι κοινὴν ἀλλ' ἰδίαν αὑτῶν νομίζοντες εἶναι οὔτε τούτῳ τὰ

λοιπὰ προσκαταστρέψασθαι οὔθ' ὑμῖν πάντων αὐτῶν κυριεῦσαι,
ἀλλὰ τῇ ἀσχολίᾳ αὐτοῦ ἀποχρησάμενοι πολλὰ καὶ ἀνόσια ἐτόλμη-
σαν, ὥσθ' ὑμᾶς τῆς παρ' αὐτοῦ βοηθείας δεηθῆναι. καὶ διὰ τοῦτο
καταλιπὼν τὰ προκείμενα ταχέως ὑμῖν ἐπεκούρησε, καὶ πᾶσαν τὴν
Ἰταλίαν ἐκ τῶν ἐπαρτηθέντων αὐτῇ κινδύνων ἠλευθέρωσε, καὶ
προσέτι τήν τε Ἰβηρίαν ἀλλοτριουμένην ἐκομίσατο, καὶ τὸν Πομ-
πήιον τήν τε πατρίδα καταλιπόντα καὶ βασιλείαν ἰδίαν ἐν Μακε-
δονίᾳ κατασκευάζοντα, καὶ ἐκεῖσε πάντα τὰ ὑμέτερα ἀγαθὰ μετα-
φέροντα, τούς τε ὑπηκόους ὑμῶν ἐφ' ὑμᾶς συσκευαζόμενον καὶ τοῖς
χρήμασιν ὑμῶν ἐφ' ὑμᾶς χρώμενον ἰδὼν τὸ μὲν πρῶτον πεῖσαί πως
ἠθέλησε, καὶ ἰδίᾳ καὶ κοινῇ προσπέμπων, παύσασθαι καὶ μεταθέ-
σθαι, πίστεις λαβόντα μεγίστας ἦ μὴν ἐν τοῖς ἴσοις καὶ ὁμοίοις
αὖθις αὐτὸν γενήσεσθαι· ἐπεὶ δ' οὐδένα τρόπον ἠδυνήθη τοῦτο
ποιῆσαι, ἀλλ' ἐκεῖνος τά τε ἄλλα καὶ τὴν συγγένειαν τὴν πρὸς
τὸν Καίσαρα αὐτῷ ὑπάρξασαν ὑπερβὰς ἀντιπολεμεῖν ὑμῖν εἵλετο,
οὕτω δὴ καταναγκασθεὶς τοῦ ἐμφυλίου πολέμου προσάψασθαι τί
μὲν δεῖ λέγειν ὡς εὐτόλμως ἐπ' αὐτόν, καίπερ χειμῶνος ὄντος,
ἔπλευσε, τί δὲ ὡς εὐθαρσῶς αὐτῷ, καίτοι πάντα τὰ ἐκεῖ χωρία
ἔχοντι, συνέμιξε, τί δὲ ὡς ἀνδρικῶς αὐτοῦ, καίπερ πολὺ τῷ πλήθει
δεινά, εἶτα περιιδόντας αὐτὰ γενόμενα μετανοῆσαι. μηδὲ ἐθελή-

σητε, προέμενοι τὰ παρόντα, Κασσίου τινὸς αὖθις ἄλλου καὶ Βρού-
των τινῶν ἄλλων δεηθῆναι· γελοῖον γάρ, ἐξὸν αὐτοὺς ἑαυτοῖς τὰ
κατὰ καιρὸν βοηθῆσαι, ζητεῖν μετὰ ταῦτα τοὺς ἐλευθεροῦντας
ἡμᾶς. οὓς ἴσως οὐδὲ εὑρήσομεν, ἄλλως τε κἂν οὕτω τοῖς παροῦσι
χρησώμεθα. τίς γὰρ ἂν ἰδίᾳ ὑπὲρ τῆς δημοκρατίας κινδυνεῦσαι
ἐθελήσειεν, ὁρῶν ἡμᾶς δημοσίᾳ πρὸς τὴν δουλείαν ἑτοίμως ἔχον-
τας; καὶ μὴν ὅτι γε οὐ στήσεταί ποτε ταῦτα ποιῶν, ἀλλ' ἐν τοῖς
πόρρω καὶ ἐλάττοσιν ἐφ' ἡμᾶς αὐξάνεται, παντὶ δῆλόν ἐστιν. οὐ
γάρ που δι' ἄλλο τι Δεκίμῳ πολεμεῖ καὶ Μούτιναν πολιορκεῖ ἢ
ἵνα νικήσας αὐτοὺς καὶ λαβὼν ἐφ' ἡμᾶς συσκευάςηται· οὔτε γὰρ
ἠδίκηταί τι ὑπ' αὐτῶν ὥστ' ἀμύνασθαι δοκεῖν, οὔτ' αὖ τῶν μὲν
ἀγαθῶν τῶν παρ' ἐκείνοις ἐπιθυμεῖ, καὶ διὰ τοῦτο καὶ πόνους
καὶ κινδύνους ὑπομένει, τῶν δ' ἡμετέρων, οἳ καὶ ἐκεῖνα καὶ ἄλλα
πολλὰ κεκτήμεθα, ἐθελοντὴς ἀφέξεται. τοῦτ' οὖν ἀναμενοῦμεν,
ἵνα καὶ ταῦτα καὶ ἄλλα ἄττα προσλαβὼν δυσπολέμητος γένηται;
καὶ πιστεύσομεν ἐξαπατῶντι αὐτῷ καὶ λέγοντι ὅτι οὐ πολεμεῖ
τῇ πόλει; καὶ τίς οὕτως εὐήθης ἐστὶν ὥστε τοῖς ῥήμασι μᾶλλον
ἢ τοῖς ἔργοις τὸν πολεμοῦντα ἡμῖν ἢ μὴ σκοπεῖν; ἐγὼ μὲν γὰρ
100
οὐ νῦν πρῶτον, ὅτε ἐκ τῆς πόλεως ἐκδέδρακε καὶ ἐπὶ τοὺς συμμά-
χους ἐστράτευκε καὶ Βρούτῳ προσβάλλει καὶ τὰς πόλεις πολιορ
ὡς καὶ ἀληθὲς ὄνομα αὐτοκράτορος ἀπ' ἀμφοτέρων σφῶν τὸν

Κλαύδιον λαβεῖν.
τῷ δὲ ἐχομένῳ οἱ αὐτοὶ αὖθις Μαῦροι πολεμήσαντες κατεστρά-
φησαν. Σουητώνιος μὲν γὰρ Παυλῖνος, ἐκ τῶν ἐστρατηγηκότων
ὤν, τὴν χώραν αὐτῶν μέχρι τοῦ Ἄτλαντος ἀντικατέδραμε, Γναῖος
δὲ Ὁσίδιος Γέτας ἐκ τῶν ὁμοίων μετ' ἐκεῖνον στρατεύσας ἐπὶ τὸν
Σάλαβον τὸν στρατηγόν σφων εὐθὺς ὥρμησε, καὶ ἐνίκησεν αὐτὸν
καὶ ἅπαξ καὶ δεύτερον. ἐπειδή τε ἐκεῖνος, καταλιπών τινας πρὸς
τοῖς μεθορίοις εἴργειν τοὺς ἐπιδιώξοντας, πρὸς τὰ ψαμμώδη ἀπέ-
φυγεν, ἐτόλμησεν ἐπισπέσθαι οἱ, καὶ ἀντικαταστήσας πρὸς τοὺς
ἐφεδρεύοντας μέρος τοῦ στρατοῦ προῄει, συσκευασάμενος ὕδωρ
ὅσον ἐνεδέχετο. ὡς δὲ τοῦτό τε ἐπέλειπε καὶ ἄλλο οὐχ εὑρίσκετο,
ἐν παντὶ κακοῦ ἐγένετο· οἱ μὲν γὰρ βάρβαροι ἄλλως τε ἐπὶ μακρό-
τατον πρὸς τὸ δίψος ὑπὸ τοῦ ἔθους ἀντέχοντες, καὶ πάντως τι
ὕδωρ ἐμπειρίᾳ τῶν χωρίων ποριζόμενοι, διεγίγνοντο, τοῖς δὲ δὴ
Ῥωμαίοις ἐκ τῶν ἐναντίων ἀδύνατον μὲν προχωρῆσαι χαλεπὸν δὲ
καὶ ὑποστρέψαι ἦν. ἀποροῦντα οὖν αὐτὸν ὅ τι χρὴ πρᾶξαι, ἀνέ-
πεισέ τις τῶν ἐπιχωρίων τῶν ἐνσπόνδων ἐπῳδαῖς τέ τισι καὶ μαγ-
γανείαις χρήσασθαι, λέγων πολλάκις σφίσιν ἐκ τοῦ τοιούτου πολὺ
ὕδωρ δεδόσθαι· καὶ αὐτῷ παραχρῆμα τοσοῦτον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ
ἐρρύη ὥστε καὶ τὸ δίψος ἐξακέσασθαι καὶ τοὺς πολεμίους προς
Δίων Κάσσιος. Ιστορίαι. Romanae (versio 1 in volumine 1) (0385:

002)
“Cassii Dionis Cocceiani historiarum Romanarum quae supersunt, vol.
1”, Ed. Boissevain, U.P.Berlin: Weidmann, 1895, Repr. 1955.
Pa. 245, line 10
[Zonaras 9, 8, 6 – 8 (2, 221, 13 sqq. B. = 2, 272, 24 sqq. D.)]
καὶ ἀγνοοῦντα ἔτι τὴν τῆς πόλεως ἅλωσιν καὶ μηδὲν προσδοκῶντα κατὰ
τὴν πορείαν πολέμιον, προσαπήντησεν αὐτῷ, καὶ ἐν τῷ στρατοπέδῳ αὐ-
τοῦ κρατήσας ἐνηυλίσατο, καὶ πολλοὺς τῶν ἐκεῖ προσεποιήσατο. ἦν μὲν
101
γὰρ ἐν ταῖς στρατηγίαις δεινός, ἐν δὲ ταῖς ὁμιλίαις ἐπιεικής, καὶ ἐς μὲν

τοὺς ἀνθισταμένους φοβερός, ἐς δὲ τοὺς ὑπείκοντας καὶ μάλα φιλάν-
θρωπος. μάλιστα δ' ὅτι καὶ ἐθείασε, προειπὼν ὡς ἐν τῇ τῶν πολεμίων
στρατοπεδεύσοιτο, πάντες ἐτίμων αὐτόν· οἱ δ' Ἴβηρες καὶ βασιλέα μέγαν
ὠνόμαζον.
Ὁ δ' Ἀσδρούβας ἀπελπίσας τὴν Ἰβηρίαν ἀπᾶραι πρὸς τὴν Ἰταλίαν
ἐβούλετο. καὶ ἐν τῷ χειμῶνι συσκευασάμενος ὁ μὲν ὥρμητο, οἱ δὲ συ-
στράτηγοι αὐτοῦ κατὰ χώραν μείναντες ἀσχολίαν τῷ Σκιπίωνι παρεῖχον,
ὥστε μὴ τὸν Ἀσδρούβαν ἐπιδιῶξαι μήτε τοῖς ἐν τῇ Ἰταλίᾳ Ῥωμαίοις
ἐπικουφίσαι τὸν πόλεμον γενομένῳ ἐκεῖ, ἢ πρὸς τὴν Καρχηδόνα πλεῦσαι.
ὁ δὲ Σκιπίων τὸν μὲν Ἀσδρούβαν οὐκ ἐπεδίωξε, πέμψας δὲ

δρομοκήρυκας
τὴν πρόσοδον αὐτοῦ τοῖς ἐν τῇ Ῥώμῃ δι' αὐτῶν προεκήρυξεν, αὐτὸς δὲ
τῶν ἐν χερσὶν εἴχετο. καὶ ὁρῶν τοὺς ἐναντίους πολλαχῇ τῆς χώρας ὄντας,
Pherecrates Comic., Frag. (0486: 001)

“Comicorum Atticorum frag., vol. 1”, Ed. Kock, T.
Leipzig: Teubner, 1880.Fragment 52, line 1
ΕΠΙΛΗΣΜΩΝ Η ΘΑΛΑΤΤΑ
κἂν μὲν σιωπῶ, τείρεται καὶ πνίγεται,

καί φησι, τί σιωπᾷς; ἐὰν δέ γ' ἀποκριθῶ,
οἴμοι τάλας, φησίν, χαράδρα κατελήλυθεν.
συσκευασάμενος δεῖπνον εἰς τὸ σπυρίδιον,
ἐβάδιζεν ὡς πρὸς Ὠφέλην.
τὸν ἱδρῶτα καὶ τὴν ἄρδαν ἀπ' ἐμοῦ σπόγγισον.
ὅστις παρέθηκε κρανί' ἢ τραχήλια.
ὦλεν ὀβελίαν σποδεῖν, ἄρτου δὲ μὴ προτιμᾶν. τοῖς σοῖσι συνὼν
κορακινιδίοις καὶ μαινιδίοις.
Pherecrates Comic., Frag. (0486: 002)

“Frag. comicorum Graecorum, vol. 2.1”, Ed. Meineke, A.
Berlin: Reimer, 1839, Repr. 1970.Play Epi, fragment 3, line 1
ΕΠΙΛΗΣΜΩΝ Η ΘΑΛΑΤΤΑ.
Ὦλεν ὀβελίαν σποδεῖν, ἄρτου δὲ μὴ προτιμᾶν.

102
Τοῖς σοῖσι συνὼν κορακινιδίοις

καὶ μαινιδίοις.
Συσκευασάμενος δεῖπνον, ἓν τὸ σπυρίδιον,
ἐβάδιζεν ὡς πρὸς Ὠφέλην.
Κἂν μὲν σιωπῶ, φέρεται, πνίγεται,
καί φησι, τί σιωπᾶς; ἐὰν δέ γ' ἀποκριθῶ,
οἴμοι τάλας, φησίν, χαράδρα κατελήλυθεν.
Τὸν ἱδρῶτα καὶ τὴν ἄρδαν ἀπ' ἐμοῦ σπόγγισον.
Φλάβιος Ιώσηφος Antiquitates Judaicae (0526: 001)

“Flavii Iosephi opera, vols. 1–4”, Ed. Niese, B.
Berlin: Weidmann, 1:1887; 2:1885: 3:1892; 4:1890, Repr. 1955.
Book 16, ch. 324, line 3
δ' ἐπεσκοπεῖτο τὰ γινόμενα καὶ λαλούμενα, καὶ τί γὰρ ἢ καταδίκων

εἶχον ἀδοξίαν καὶ δέος. ἕτερος δ' αὐτῶν Ἀριστόβουλος ἐκ βαρυ-
θυμίας ὑπαγόμενος καὶ τὴν ἑαυτοῦ τηθίδα καὶ πενθερὰν συναλγεῖν
αὐτῷ ταῖς συμφοραῖς καὶ μισεῖν τὸν τοιαῦτα πειθόμενον “οὐ γάρ,
ἔφη, καὶ σοὶ κίνδυνος ἀπωλείας διαβεβλημένῃ Συλλαίῳ κατ' ἐλπίδα
γάμων ἅπαντα τἀνθάδε προμηνύειν;” τούτους ἐκείνη ταχὺ μάλα
τἀδελφῷ προσφέρει τοὺς λόγους. ὁ δ' οὐκέτι κατασχὼν αὑτὸν δῆ-
σαί τε κελεύει καὶ διαστήσαντας ἀπ' ἀλλήλων ὅσα κακῶς ἐποίησαν
ἐπὶ τῷ πατρὶ ταῦτα γραψαμένους ἀποφέρειν. οἱ δ' ἐπεὶ τοῦτο
προσετέτακτο αὐτοῖς, ἐγγράφουσιν ἐπιβουλὴν μὲν οὔτε νοῆσαι κατὰ
τοῦ γεγεννηκότος οὔτε συσκευάςαςθαι, δρασμῷ δὲ ἐπιβαλέσθαι καὶ
τοῦτο δι' ἀνάγκην ὑπόπτου καὶ δυσχεροῦς ὄντος αὐτοῖς τοῦ βίου.
Κατὰ δὲ τὸν χρόνον ἥκοντος ἐκ Καππαδοκίας πρεσβευτοῦ
παρὰ Ἀρχελάου Μήλα τινός, ὃς ἦν δυνάστης τῶν ἐκείνου, βουλό-
μενος Ἡρώδης ἐνδείξασθαι τὴν δύσνοιαν Ἀρχελάου πρὸς αὐτὸν
ἐκάλει τὸν Ἀλέξανδρον ὡς ἦν ἐν τοῖς δεσμοῖς καὶ πάλιν ἠρώτα
περὶ τῆς φυγῆς, ὅπου καὶ πῶς ἐγνώκασιν ἀποχωρεῖν. ὁ δὲ Ἀλέξαν-
δρος πρὸς Ἀρχέλαον ἔφη κἀκεῖθεν εἰς Ῥώμην ὁμολογήσαντα δια-
πέμψειν· ἄλλο δ' οὐδὲν οὔτ' ἄτοπον οὔτε δυσχερὲς ἐντεθυμῆσθαι
κατὰ τοῦ πατρὸς οὐδ' ὅσα συνεσκεύασται κακοηθείᾳ τῶν ἐναντίων
ἀληθὲς εἶναί τι τούτων.
Φλάβιος Ιώσηφος Josephi vita (0526: 002)“Flavii Iosephi opera, vol.

4”, Ed. Niese, B.Berlin: Weidmann, 1890, Repr. 1955.Se. 110, line 2
εἰς τὴν ἀγορὰν σκηψάμενος ἀγνοεῖν τὴν ἐπιβουλήν· ἐπηγόμην δὲ

πολλοὺς ὁπλίτας Γαλιλαίους, τινὰς δὲ καὶ Τιβεριέων. εἶτα προς-
103
τάξας τὰς ὁδοὺς πάσας ἀσφαλέστατα φρουρεῖσθαι παρήγγειλα τοῖς

ἐπὶ τῶν πυλῶν μόνον Ἰησοῦν, ἐπειδὰν παραγένηται, μετὰ τῶν
πρώτων εἰσελθεῖν ἐᾶσαι, ἀποκλεῖσαι δὲ τοὺς ἄλλους, βιαζομένους
δὲ τύπτειν. τῶν δὲ τὸ προσταχθὲν ποιησάντων εἰσῆλθεν ὁ Ἰησοῦς
μετ' ὀλίγων. καὶ κελεύσαντος ἐμοῦ ῥῖψαι τὰ ὅπλα θᾶττον, εἰ γὰρ
ἀπειθοίη τεθνήξεσθαι, περιεστῶτας ἰδὼν πανταχόθεν αὐτῷ τοὺς
ὁπλίτας φοβηθεὶς ὑπήκουσεν· οἱ δ' ἀποκλεισθέντες τῶν ἐπακολου-
θούντων αὐτῷ πυθόμενοι τὴν σύλληψιν ἔφυγον. κἀγὼ τὸν Ἰησοῦν
προσκαλεσάμενος κατ' ἰδίαν οὐκ ἀγνοεῖν ἔφην τὴν ἐπ' ἐμὲ συσκευα-
σθεῖσαν ἐπιβουλὴν οὐδ' ὑπὸ τίνων πεμφθείη, συγγνώσεσθαι δ'
ὅμως αὐτῷ τῶν πεπραγμένων, εἰ μέλλοι μετανοήσειν καὶ πιστὸς
ἐμοὶ γενήσεσθαι. ὑπισχνουμένου δὲ πάντα ποιήσειν ἐκείνου ἀπέ-
λυσα συγχωρήσας αὐτῷ συναγαγεῖν πάλιν οὓς πρότερον εἶχεν. Σεπ-
φωρίταις δ' ἠπείλησα, εἰ μὴ παύσαιντο τῆς ἀγνωμοσύνης, λήψε-
σθαι παρ' αὐτῶν δίκας.
Κατὰ τοῦτον τὸν καιρὸν ἀφικνοῦνται πρός με δύο μεγι-
στᾶνες τῶν ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν τοῦ βασιλέως ἐκ τῆς τῶν Τραχωνιτῶν
χώρας ἐπαγόμενοι τοὺς ἑαυτῶν ἵππους καὶ ὅπλα, χρήματα δ' ὑπο-
κομίζοντες. τούτους περιτέμνεσθαι τῶν Ἰουδαίων ἀναγκαζόντων,
Φλάβιος Ιώσηφος De bello Judaico libri vii (0526: 004)

“Flavii Iosephi opera, vol. 6”, Ed. Niese, B.Berlin: Weidmann, 1895,
Repr. 1955.Book 2, se. 621, line 3
γῆς ἤδη τὸν σίδηρον ἀπεπήδησεν εἰς τὸν αἰγιαλόν· εἱστήκει δὲ

δημηγορῶν ἐπὶ βουνοῦ τινος ἑξαπήχους τὸ ὕψος· καὶ παρορμοῦντος
ἐπιπηδήσας σκάφους σὺν δυσὶν σωματοφύλαξιν εἰς μέσην τὴν λίμνην
ἀνέφυγεν.
Οἱ στρατιῶται δ' αὐτοῦ ταχέως ἁρπάσαντες τὰ ὅπλα κατὰ
τῶν ἐπιβούλων ἐχώρουν. ἔνθα δείσας ὁ Ἰώσηπος, μὴ πολέμου κινη-
θέντος ἐμφυλίου δι' ὀλίγων φθόνον παραναλώσῃ τὴν πόλιν, πέμπει
τοῖς σφετέροις ἄγγελον μόνης προνοεῖν τῆς ἑαυτῶν ἀσφαλείας, μήτε
δὲ κτείνειν τινὰ μήτ' ἀπελέγχειν τῶν αἰτίων. καὶ οἱ μὲν τῷ
παραγγέλματι πεισθέντες ἠρέμησαν, οἱ δ' ἀνὰ τὴν πέριξ χώραν
πυθόμενοι τήν τε ἐπιβουλὴν καὶ τὸν συσκευάςαντα συνηθροίζοντο
κατὰ Ἰωάννου· φθάνει δ' ἐκεῖνος εἰς Γίσχαλα φυγὼν τὴν πατρίδα.
συνέρρεον δὲ πρὸς τὸν Ἰώσηπον οἱ Γαλιλαῖοι κατὰ πόλεις, καὶ
πολλαὶ μυριάδες ὁπλιτῶν γενόμεναι παρεῖναι σφᾶς ἐπὶ τὸν Ἰωάν-
νην τὸν κοινὸν ἐπίβουλον ἐβόων· συγκαταφλέξειν γὰρ αὐτῷ καὶ
τὴν ὑποδεξαμένην πατρίδα. ὁ δὲ ἀποδέχεσθαι μὲν αὐτῶν ἔφασκεν
τὴν εὔνοιαν, ἀνεῖργεν δὲ τὴν ὁρμήν, χειρώσασθαι συνέσει τοὺς
104
ἐχθροὺς μᾶλλον ἢ κτεῖναι προαιρούμενος. ἐκλαβὼν δὲ τοὺς ἀφ'

ἑκάστης πόλεως Ἰωάννῃ συναφεστῶτας κατ' ὄνομα, προθύμως δὲ
ἐνεδείκνυντο τοὺς σφετέρους οἱ δημόται, καὶ διὰ κηρύκων ἀπειλήσας
ἐντὸς ἡμέρας πέμπτης τῶν μὴ καταλιπόντων Ἰωάννην τάς τε οὐσίας
Φλάβιος Ιώσηφος De bello Judaico libri vii Book 5, se. 110, line 1
πεδεύσασθαι προαιρούμενος πρὸς μὲν τοὺς ἐκτρέχοντας ἔστησεν

ἐπιλέξας ἱππέων τε καὶ πεζῶν ὅσους ἀρκέσειν ὑπελάμβανεν, τῇ δ'
ὅλῃ δυνάμει προσέταξεν ἐξομαλίζειν τὸ μέχρι τοῦ τείχους διάστημα.
καταβληθέντος δὲ παντὸς ἕρκους καὶ περιφράγματος, ὅσα κήπων
προανεστήσαντο καὶ δένδρων οἱ οἰκήτορες, ὕλης τε ἡμέρου τῆς μεταξὺ
πάσης ἐκκοπείσης ἀνεπλήσθη μὲν τὰ κοῖλα καὶ χαραδρώδη τοῦ
τόπου, τὰς δὲ πετρώδεις ἐξοχὰς σιδήρῳ κατεργαζόμενοι χθαμαλὸν
ἐποίουν πάντα τὸν τόπον ἀπὸ τοῦ Σκοποῦ μέχρι τῶν Ἡρώδου μνη-
μείων, ἃ προσέχει τῇ τῶν ὄφεων ἐπικαλουμένῃ κολυμβήθρᾳ.
Καὶ κατὰ ταύτας τὰς ἡμέρας ἐνέδραν οἱ Ἰουδαῖοι κατὰ τῶν
Ῥωμαίων συσκευάζονται τοιάνδε. τῶν στασιαστῶν οἱ τολμηροὶ
προελθόντες ἔξω τῶν Γυναικείων καλουμένων πύργων, ὡς ἐκβε-
βλημένοι δῆθεν ὑπὸ τῶν εἰρηνικὰ φρονούντων καὶ δεδοικότες τὴν
τῶν Ῥωμαίων ἔφοδον ἀνειλοῦντο καὶ παρ' ἀλλήλους ὑπέπτησσον.
οἱ δὲ διαστάντες ἐπὶ τοῦ τείχους δῆμος εἶναι δοκῶν εἰρήνην ἐβόων
καὶ δεξιὰν ᾐτοῦντο καὶ τοὺς Ῥωμαίους ἐκάλουν ἀνοίξειν ὑπισχνού-
μενοι τὰς πύλας· ἅμα δὲ ταῦτα κεκραγότες καὶ τοὺς σφετέρους
ἔβαλλον λίθοις ὡς ἀπελαύνοντες τῶν πυλῶν. κἀκεῖνοι βιάζεσθαι
τὰς εἰσόδους ὑπεκρίνοντο καὶ τοὺς ἔνδον ἱκετεύειν, συνεχῶς τε πρὸς
τοὺς Ῥωμαίους ὁρμήσαντας ἐπιστρεφόμενοι ταραττομένοις προς-
εῴκεισαν. παρὰ μὲν οὖν τοῖς στρατιώταις τὸ πανοῦργον αὐτῶν
Pseudo-Galenus Med., De remediis parabilibus libri iii (0530: 029)
“Claudii Galeni opera omnia, vol. 14”, Ed. Kühn, C.G.Leipzig:
Knobloch, 1827, Repr. 1965.Vol. 14, pa. 556, line 2
κρέασι κοπανιστοῖς ἕψει μετὰ μέλιτος ἱκανοῦ καὶ τρέφου

σὺν οἴνῳ τὸ ἀρκοῦν· τῇ ιʹ. ἡμέρᾳ ἐν κρέασι καὶ ἐν νη-
στείαις ῥοὸς κόκον ὁμοίως τοῖς προειρημένοις ἕψει καὶ τρέ-
φου σὺν οἴνῳ τὸ ἀρκοῦν. αὕτη ἐστὶν ἡ δίαιτα τῶν τροφῶν.
ἐν τῇ ὥρᾳ τοῦ δείπνου ἀεὶ χρῶ ἡδυοσμόμελι, διὰ τὸ τὰς
τροφὰς χωνεύειν καὶ οὐκ ἐᾷν πληθυνθῆναι φλέγμα ἐν τῷ
στομάχῳ· καὶ ὡς ἂν ὑγιὴς μένῃς, μηκέτι φλεβοτόμει ἄνευ
πάθους. ὅταν δέ σοι συμβῇ νόσημα περὶ τὴν κεφαλὴν,
φλεβοτόμησον τὴν κρανιακὴν φλέβα καὶ ἔμβαλε ὅσον μι-
λιάρια ιʹ. συσκεύαζε δὲ τὸν χρόνον δὶς τὸν Ἀπρίλλον
105
μῆνα καὶ τὸν Σεπτέμβριον ποιῶν ἀποχὴν ἡμέρας γʹ. ἔμ-

προσθεν καὶ ὄπισθεν πίνειν καὶ βοήθημα τὸν χρόνον δὶς
τοῖς προειρημένοις μησί. καὶ κωδείαις χρῶ διὰ τὸν ὕπνον·
δεῖ σε ἀπέχεσθαι τῶν συνουσιῶν, εἰ δὲ βούλει, ἅπαξ τὴν
ἑβδομάδα μετὰ τὸ διαβῆναι τὸ μεσόνυκτον· τὸν δὲ Ἰούλιον
μῆνα καὶ τὸν Αὔγουστον δεῖ σε ἐμεῖν ἡμέρας βʹ. ἄμφω, διὰ
τὸ εἰς μίαν ἡμέραν ὁ στόμαχος κάθαρσιν οὐ λαμβάνει· ὅταν
δὲ ἐμεῖς, βλέπε μήποτε πίῃς ὕδωρ ἢ ἔμπροσθεν ἢ ὄπισθεν·
ὅταν δὲ ἐμεῖς, τοὺς ὀφθαλμοὺς σκέπασον καὶ δῆσον καὶ
ἱστάμενος ἔμει ἐν ὑψηλῷ τόπῳ ἢ ἐν ποταμῷ.
Αχιλλέας Τάτιος Leucippe et Clitophon (0532: 001)

“Achilles Tatius. Leucippe and Clitophon”, Ed. Vilborg, E.
Stockholm: Almqvist & Wiksell, 1955.Book 2, ch. 27, se. 1, line 4
βεβουλευμένη. ἅμα τε οὖν ὁ Κλεινίας ἤκουσεν ἡμῶν ἃ πεπόνθαμεν

καὶ τῆς Κλειοῦς ἡμεῖς, ὅπως φύγοι, καὶ πάλιν ἡμῶν ἡ Κλειὼ τί
ποιεῖν μέλλομεν.
παρελθόντες οὖν εἴσω τῶν θυρῶν τῷ Κλεινίᾳ
διηγούμεθα τὰ γεγονότα καὶ ὅτι φεύγειν διεγνώκαμεν. λέγει ἡ
Κλειώ· “Κἀγὼ σὺν ὑμῖν· ἢν γὰρ περιμείνω τὴν ἕω, θάνατός μοι
πρόκειται, τῶν βασάνων γλυκύτερος.”
Ὁ οὖν Κλεινίας τῆς χειρός μου λαβόμενος ἄγει τῆς Κλειοῦς
μακρὰν καὶ λέγει· “Δοκῶ μοι καλλίστην γνώμην εὑρηκέναι, ταύτην
μὲν ὑπεξαγαγεῖν, ἡμᾶς δὲ ὀλίγας ἡμέρας ἐπισχεῖν, κἂν οὕτω δοκῇ,
συσκευασαμένους ἀπελθεῖν.
οὐδὲ γὰρ νῦν οἶδε τῆς κόρης ἡ μήτηρ
τίνα κατέλαβεν, ὡς ὑμεῖς φατε, ὅ τε καταμηνύσων οὐκ ἔσται, τῆς
Κλειοῦς ἐκ μέσου γενομένης· τάχα δὲ καὶ τὴν κόρην συμφυγεῖν
πείσετε.” ἔλεγε δὲ καὶ αὐτὸς ὅτι κοινωνὸς γενήσεται τῆς ἀποδημίας.
ταῦτα ἔδοξε. καὶ τὴν μὲν Κλειὼ τῶν οἰκετῶν αὑτοῦ τινι παρα-
δίδωσι, κελεύσας ἐμβαλέσθαι σκάφει, ἡμεῖς δὲ αὐτοῦ καταμείναντες
ἐφροντίζομεν περὶ τῶν ἐσομένων· καὶ τέλος ἔδοξεν ἀποπειραθῆναι
τῆς κόρης καί, εἰ μὲν θελήσει συμφυγεῖν, οὕτω πράττειν, εἰ δὲ μή,
μένειν αὐτοῦ, παραδόντας ἑαυτοὺς τῇ τύχῃ. κοιμηθέντες οὖν ὀλίγον
τῆς νυκτὸς ὅσον τὸ λοιπόν, περὶ τὴν ἕω πάλιν ἐπὶ τὴν οἰκίαν
Αχιλλέας Τάτιος Leucippe et Clitophon

πείσετε.” ἔλεγε δὲ καὶ αὐτὸς ὅτι κοινωνὸς γενήσεται τῆς ἀποδημίας.

ταῦτα ἔδοξε. καὶ τὴν μὲν Κλειὼ τῶν οἰκετῶν αὑτοῦ τινι παρα-
106
δίδωσι, κελεύσας ἐμβαλέσθαι σκάφει, ἡμεῖς δὲ αὐτοῦ καταμείναντες

ἐφροντίζομεν περὶ τῶν ἐσομένων· καὶ τέλος ἔδοξεν ἀποπειραθῆναι
τῆς κόρης καί, εἰ μὲν θελήσει συμφυγεῖν, οὕτω πράττειν, εἰ δὲ μή,
μένειν αὐτοῦ, παραδόντας ἑαυτοὺς τῇ τύχῃ. κοιμηθέντες οὖν ὀλίγον
τῆς νυκτὸς ὅσον τὸ λοιπόν, περὶ τὴν ἕω πάλιν ἐπὶ τὴν οἰκίαν ἐπανήλ-
θομεν.
Ἡ οὖν Πάνθεια ἀναστᾶσα περὶ τὰς βασάνους τῆς Κλειοῦς
ηὐτρεπίζετο καὶ καλεῖν αὐτὴν ἐκέλευεν. ὡς δ' ἦν ἀφανής, πάλιν ἐπὶ
τὴν θυγατέρα ἵεται καί, “Οὐκ ἐρεῖς,” ἔφη, “τὴν συσκευὴν τοῦ δρά-
ματος; ἰδοὺ καὶ ἡ Κλειὼ πέφευγεν.”
ἡ δὲ ἔτι μᾶλλον ἐθάρσησε
καὶ λέγει· “Τί πλέον εἴπω σοι, τίνα δὲ ἄλλην προσαγάγω πίστιν
τῆς ἀληθείας μείζονα; εἰ παρθενίας ἔστι τις δοκιμασία, δοκίμασον.”
“Ἔτι καὶ τοῦτο,” ἔφη ἡ Πάνθεια, “λείπεται, ἵνα καὶ μετὰ μαρτύ-
ρων δυστυχῶμεν.” ταῦτα ἅμα λέγουσα ἀνεπήδησεν ἔξω.
Αχιλλέας Τάτιος Leucippe et Clitophon Book 7, ch. 1, se. 4, line 4
διαφθαρῆναί με φαρμάκῳ.
ὡς δ' οὐκ ἔπειθεν (ἐδεδίει γὰρ τὴν
πόλιν· καὶ γὰρ ἄλλον ἄρχοντα πρὸ αὐτοῦ ληφθέντα τοιαύτην ἐργα-
σάμενον φαρμακείαν ἀποθανεῖν), δευτέραν αὐτῷ προσφέρει δέησιν,
ἐμβαλεῖν τινα εἰς τὸ οἴκημα, ἔνθα ἔτυχον δεδεμένος, ὡς δὴ καὶ
αὐτὸν ἕνα τῶν δεσμωτῶν, προσποιησάμενος βούλεσθαι τἀμὰ δι'
ἐκείνου μαθεῖν.
ἐπείσθη καὶ ἐδέξατο τὸν ἄνθρωπον. ἔμελλε δ'
ἐκεῖνος παρὰ τοῦ Θερσάνδρου δεδιδαγμένος τεχνικῶς πάνυ περὶ τῆς
Λευκίππης λόγον ἐμβαλεῖν, ὡς εἴη πεφονευμένη, τῆς Μελίτης συ-
σκευασαμένης τὸν φόνον.
τὸ δὲ τέχνασμα ἦν τῷ Θερσάνδρῳ εὑρε-
θέν, ὡς ἂν ἀπογνοὺς ἐγὼ μηκέτι ζῶσαν τὴν ἐρωμένην, κἂν τὴν δίκην
φύγοιμι, μὴ πρὸς ζήτησιν αὐτῆς ἔτι τραποίμην.
προσέκειτο δὲ ἡ
Μελίτη τῷ φόνῳ, ἵνα μή, τετελευτηκέναι τὴν Λευκίππην δοκῶν, τὴν
Μελίτην γήμας ὡς ἂν ἐρῶσαν, αὐτοῦ μένοιμι κἀκ τούτου παρέχοιμί
τινα φόβον αὐτῷ τοῦ μὴ μετὰ ἀδείας Λευκίππην ἔχειν, ἀλλὰ μισή-
σας, ὡς τὸ εἰκός, τὴν Μελίτην ὡς ἂν ἀποκτείνασάν μου τὴν ἐρω-
μένην, ἀπαλλαγείην ἐκ τῆς πόλεως τὸ παράπαν.
Ὡς οὖν ὁ ἄνθρωπος ἐγένετό μου πλησίον, καὶ τοῦ δράματος
Αχιλλέας Τάτιος Leucippe et Clitophon Book 7, ch. 11, se. 6, line 3

107
κατε; δούλη γὰρ ἦν ἐμή, Σωσθένους αὐτὴν ἐωνημένου· καὶ εἰ περιῆν

καὶ μὴ πρὸς αὐτῶν ἐπεφόνευτο, πάντως ἂν ἐδούλευεν ἐμοί.”
τοῦ-
τον δὲ τὸν λόγον ὁ Θέρσανδρος πάνυ κακοήθως παρενέβαλεν, ἵνα κἂν
ὕστερον ἡ Λευκίππη φωραθῇ ζῶσα, πρὸς δουλείαν αὐτὴν ἀγάγῃ.
εἶτα προσετίθει· “Κλειτοφῶν μὲν οὖν ὡμολόγησεν ἀνῃρηκέναι καὶ
ἔχει τὴν δίκην, Μελίτη δὲ ἀρνεῖται· πρὸς ταύτην αἱ τῶν θεραπαινῶν
εἰσι βάσανοι.
ἂν γὰρ φανῶσι παρὰ ταύτης λαβοῦσαι τὴν κόρην,
εἶτα οὐκέτι πάλιν ἀγαγοῦσαι, τί γέγονε; τί δὲ ὅλως ἐξεπέμπετο; καὶ
πρὸς τίνα; ἆρ' οὐκ εὔδηλον τὸ πρᾶγμα, ὡς συσκευασάμενοι μὲν ἦσάν
τινας ὡς κτενοῦντας;
αἱ δὲ θεράπαιναι τούτους μέν, ὡς εἰκός, οὐκ
ᾔδεσαν, ἵνα μὴ μετὰ πλειόνων μαρτύρων γενόμενον τὸ ἔργον κίν-
δυνον ἔχῃ μείζονα· κατέλιπον δὲ αὐτὴν ἔνθα ἦν ὁ τῶν λῃστῶν λόχος
λανθάνων, ὥστε ἐνεχώρει μηδὲ ἐκείνας τὸ γενόμενον ἑωρακέναι. ἐλή-
ρησε δὲ καὶ περὶ δεσμώτου τινός, ὡς εἰπόντος περὶ τοῦ φόνου.
καὶ
τίς ὁ δεσμώτης οὗτος, ὃς τῷ στρατηγῷ μὲν οὐδὲν εἶπε, τούτῳ δὲ
μόνῳ τὰ ἀπόρρητα διελέγετο τοῦ φόνου, πλὴν εἰ μὴ κοινωνοῦντα
ἐγνώρισεν; οὐ παύσεσθε φληνάφων ἀνεχόμενοι κενῶν καὶ τηλικοῦτον
Lysias Orat., In Philonem (0540: 031)“Lisia. I discorsi”, Ed. Albini, U.

Florence: Sansoni, 1955.Se. 9, line 1
Οὗτος γάρ, ὦ βουλή, ὅτε ἡ συμφορὰ τῇ πόλει ἦν (ἧς

ἐγώ, καθ' ὅσον ἀναγκάζομαι, κατὰ τοσοῦτον μέμνημαι),
ἐκκεκηρυγμένος ἐκ τοῦ ἄστεως ὑπὸ τῶν τριάκοντα μετὰ
τοῦ ἄλλου πλήθους τῶν πολιτῶν τέως μὲν ᾤκει ἐν ἀγρῷ,
ἐπειδὴ δὲ οἱ ἀπὸ Φυλῆς κατῆλθον εἰς τὸν Πειραιᾶ, καὶ
οὐ μόνον οἱ ἐκ τῶν ἀγρῶν ἀλλὰ καὶ οἱ ἐκ τῆς ὑπερορίας
οἱ μὲν εἰς τὸ ἄστυ οἱ δ' εἰς τὸν Πειραιᾶ συνελέγοντο,
καὶ καθ' ὅσον ἕκαστος οἷός τ' ἦν, κατὰ τοσοῦτον ἐβοήθει
τῇ πατρίδι, τὰ ἐναντία ἅπασι τοῖς ἄλλοις πολίταις ἐποίησε·
συσκευασάμενος γὰρ τὰ ἑαυτοῦ ἐνθένδε εἰς τὴν ὑπερορίαν
ἐξῴκησε, καὶ ἐν Ὠρωπῷ μετοίκιον κατατιθεὶς ἐπὶ προστά-
του ᾤκει, βουληθεὶς παρ' ἐκείνοις μετοικεῖν μᾶλλον ἢ
μεθ' ἡμῶν πολίτης εἶναι. οὐ τοίνυν οὐδ' ὥσπερ ἔνιοί τινες
τῶν πολιτῶν μετεβάλοντο, ἐπειδὴ ἑώρων τοὺς ἀπὸ Φυλῆς
ἐν οἷς ἔπραττον εὐτυχοῦντας, οὐδὲ τούτων τι τῶν εὐτυχη-
μάτων ἠξίωσε μετασχεῖν, ἐπὶ κατειργασμένοις μᾶλλον ἐλ-
108
θεῖν βουλόμενος ἢ συγκατελθεῖν κατεργασάμενός τι τῶν

τῇ κοινῇ πολιτείᾳ συμφερόντων· οὐ γὰρ ἦλθεν εἰς τὸν Πει-
ραιᾶ, οὐδ' ἔστιν ὅπου ἑαυτὸν ὑμῖν τάξαι παρέσχεν. καίτοιγε
ὅστις εὐτυχοῦντας ὁρῶν ἡμᾶς ἐτόλμα προδιδόναι,
Julius Pollux Gramm., Onomasticon (0542: 001)“Pollucis onomasticon,

2 vols.”, Ed. Bethe, E.Leipzig: Teubner, 9.1:1900; 9.2:1931, Repr. 1967;
Lexicographi Graeci 9.1–9.2.Book 10, se. 15, line 8
ἀνασκευάζεσθαι τὰ ἐκ τῶν ἀγρῶν, καὶ τὸ ἐνεσκευάσθαι τινὰ σκευήν,

καὶ τὸ ἐνσκευάσαι τι πρᾶγμα, καὶ οἱ παρὰ Θουκυδίδῃ ὅμοροι τοῖς Σκύ-
θαις καὶ ὁμόσκευοι (II 96. 1. III 95. 3), καὶ αὐτόσκευος ὁ αὐτουργός,
καὶ ἄσκευος ὁ ψιλός, καὶ ἀκατάσκευος ὁ εὐτελής. τάχα δ' ἀπὸ τούτων
καὶ ἡ σκευωρία καὶ ἡ σκευοποιία καὶ τὸ ἐσκευοποιημένον πρᾶγμα,
ὡς Ἰσαῖος ἐν τῷ περὶ τοῦ Ἀρχεπόλιδος κλήρου (fg 8 Tur) ‘δια-
θηκῶν δὲ τεττάρων ὑπ' αὐτῶν ἐσκευοποιημένων.’ ὁ δ' αὐτὸς ῥήτωρ
ἐν τῷ πρὸς Λυσίβιον (fg 89 Tur) ἔφη ‘τοιαῦτα μέντοι οὗτοι ἐπὶ τῷ
τεθνεῶτι σκευοποιοῦντες.’ σκευοποιήματα δὲ Ὑπερείδης ἐν τῷ πρὸς
Δημέαν (fg 93 Bl) καὶ σκευασίαν δὲ Ὑπερείδης (nov) καὶ
σκευάσαι, καὶ συσκευασάμενοι τὰ πλείστου ἄξια, καὶ ἀσυσκεύαστον
ὡς Ξενοφῶν (Oecon VIII 13), καὶ σκευοποιοί, καὶ διασκευασάμενος
τὴν οὐσίαν, ὡς φησὶ Δημοσθένης (XXIX 3)· καὶ σκευασάμενοι, ὡς
Δείναρχος (p 340. 31 Tur), τὰ ἐκ τῆς οἰκίας· καὶ ἀπεσκευασμένος τὰ
χρήματα, καὶ ἀνασκευασθῆναι τὴν τράπεζαν, καὶ ἐπισκευάσαι τὸ τεῖχος,
καὶ πομπείων ἐπισκευαστής. Κρατῖνος δ' ἐν Πανόπταις (I p 62. 159 Ko)
τὸν σκευοφύλακα ἔοικε σκευωρὸν καλεῖν. τοῦτον δὲ καὶ σκοῖδόν
τινες ὠνόμαζον, τὸν ἐπὶ τῶν σκευῶν ἐν ταῖς βαρβαρικαῖς ἀπο-
σκευαῖς· ἕτεροι δὲ οὕτως οἴονται κεκλῆσθαι τὸν ἐπὶ τῶν σιτίων.
τὸ μέντοι ἥψηται ἐσκεύασται ἐν τῷ ἕκτῳ (2. 28) Παιδείας Ξενοφῶν
ἔφη· ‘καὶ τὰ ἑφθὰ πάντα μεθ' ὕδατος τὰ πλεῖστα ἐσκεύασται.’
Claudius Aelianus Soph., Frag. (0545: 004)“Claudii Aeliani de natura

animalium libri xvii, varia historia, epistolae, frag., vol. 2”, Ed. Hercher,
R.Leipzig: Teubner, 1866, Repr. 1971.Fragment 347, line 2
ἀπώνητο ὧν ᾔτησε. δεῖγμα γοῦν τῆς ἐν Κρότωνι

ὑγιείας ῥωμαλέοι τέ εἰσιν οἱ οἰκήτορες καὶ ἀθλητῶν
ἡ πόλις πολλῶν καὶ ἀγαθῶν μήτηρ ἐγένετο. πλοῦτος
ἄρα καὶ ὑγίεια δῶρα ἄμφω ἐστόν· αἵρεσις δὲ ἐρρω-
μένη καὶ διάνοια ὑγιαίνουσα αἱρεῖται τὰ βελτίω, καὶ
ἀπέφηναν καὶ οὗτοι ὃ μὲν συνετώτερος ὤν, ὃ δὲ οὐ
109
πάντη ἐλευθέριος. τῶν γὰρ οὖν ἀγαθῶν τῶν ἀν-

θρωπικῶν τὸ μὲν πρεσβύτερον, τὸ δὲ δεύτερον, ὡς
καὶ Πλάτων φησὶ καὶ τὸ σκολιὸν ᾄδει.
ὄναρ ἐφίσταται θεία τις ὄψις, καὶ λέγει δεῖν
συσκευάζεσθαι· καλεῖν γὰρ τὸ χρεὼν αὐτόν.
ὃ δὲ ἦν πλούτῳ καὶ γένει διαφανής. οὐκοῦν οἱ
πολῖται ὤδινον κατ' αὐτοῦ φθόνον γενναῖον.
ὃ δὲ ὑπὸ ἀρρωστίας λεπτόν τε καὶ τρομερὸν
ἐφθέγξατο.
ὃ δὲ τοῦ τολμήματος ἡγεμὼν διόβλητος γενόμε-
νος εἶτα κατεπρήσθη.
ἄγαλμα ἦν τιμώμενον ὑπ' αὐτοῦ ἐκ πολλοῦ.
ὁ δὲ Κελτὸς προθυμίαν εἶχεν, ἐμφὺς τῷ πολεμίῳ
καὶ χερσὶ καὶ στόματι δίκην θηρίου διασπάσαι αὐτόν.
Ἀμοιβὴν τοῦ θεοειδεστάτου τρόπου θαυμαστὴν ἐφέρετο·
Αππιανός Mithridatica (0551: 014)“Appiani historia Romana, vol. 1”,

Ed. Viereck, P., Roos, A.G., Gabba, E.Leipzig: Teubner, 1939, Repr.
1962 (1st edn. corr.).Se. 366, line 4
διέφευγον ὡς ἐκ πεδίου πάντοθεν ἀκόσμως, ὅπῃ δύναιτο

ἕκαστος αὐτῶν, ἄνευ στρατηγοῦ καὶ ἐπιστάτου παραγγέλ-
ματος. ὧν ὁ Μιθριδάτης ὀξύτερόν τε καὶ σὺν ἀταξίᾳ γιγνο-
μένων αἰσθόμενος ἐξέδραμεν ἐκ τῆς σκηνῆς ἐς αὐτοὺς
καὶ λέγειν τι ἐπεχείρει, οὐδενὸς δ' ἐσακούοντος ἔτι συνθλι-
βεὶς ὡς ἐν πλήθει κατέπεσε καὶ ἐς τὸν ἵππον ἀναβληθεὶς
ἐς τὰ ὄρη σὺν ὀλίγοις ἐφέρετο.
Λούκουλλος δέ, τῆς περὶ τὴν ἀγορὰν εὐπραγίας πυθό-
μενος καὶ τὴν φυγὴν τῶν πολεμίων ἰδών, ἐπὶ μὲν τοὺς
ἐκφυγόντας ἔπεμπε διώκειν ἱππέας πολλούς, τοῖς δὲ
συσκευαζομένοις ἔτι κατὰ τὸ στρατόπεδον τοὺς πεζοὺς περι-
στήσας ἐκέλευε μὴ διαρπάζειν ἐν τῷ τότε μηδέν, ἀλλὰ
κτείνειν ἀφειδῶς. οἳ δὲ σκεύη τε χρύσεα καὶ ἀργύρεα πολ-
λὰ καὶ ἐσθῆτας πολυτελεῖς θεώμενοι ἐξέστησαν τοῦ παρ-
αγγέλματος. αὐτόν τε τὸν Μιθριδάτην οἱ καταλαμβά-
νοντες, ἡμίονόν τινα τῶν χρυσοφόρων ἐς τὸ σάγμα πατά-
ξαντες, προπεσόντος τοῦ χρυσίου, περὶ τόδε γενόμενοι,
διαφυγεῖν ἐς Κόμανα περιεῖδον· ὅθεν ἐς Τιγράνην ἔφυγε
σὺν ἱππεῦσι δισχιλίοις. ὃ δὲ αὐτὸν εἰς ὄψιν οὐ προσέμενος ἐν
χωρίοις ἐκέλευσε διαίτης βασιλικῆς ἀξιοῦσθαι, ὅτε δὴ
καὶ μάλιστα τῆς ἀρχῆς ἀπογνοὺς ὁ Μιθριδάτης Βάκχον
110
Αππιανός Bellum civile (0551: 017)

“Appian's Roman history, vols. 3–4 (ed. H. White)”, Ed. Viereck, P.
Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1913, Repr. 3:1964;
4:1961.Book 2, ch. 11, se. 75, line 6
ἐπὶ τὴν μάχην τὰ τείχη τὰ σφέτερα αὐτῶν καὶ

τὴν τάφρον ἐγχώσατε, ἵνα μηδὲν ἔχωμεν, ἂν μὴ
κρατῶμεν, ἴδωσι δ' ἡμᾶς ἀσταθμεύτους οἱ πολέμιοι
καὶ συνῶσιν, ὅτι πρὸς ἀνάγκης ἐστὶν ἡμῖν ἐν τοῖς
ἐκείνων σταθμεῦσαι.”
Ὁ μὲν τοσάδε εἰπὼν φυλακὴν ὅμως τῶν
σκηνῶν κατέπεμπε δισχιλίους τοὺς πάνυ γέρον-
τας· οἱ δ' ἐξιόντες τὸ τεῖχος ἤρειπον μετὰ σιωπῆς
βαθυτάτης καὶ ἐς τὴν τάφρον αὐτὸ ἐνεχώννυον.
ὁρῶν δ' ὁ Πομπήιος, ἡγουμένων τινῶν ἐς φυγὴν
αὐτοὺς συσκευάζεσθαι, συνίει τοῦ τολμήματος καὶ
ἔστενε καθ' αὑτόν, ὅτι χωροῦσιν ἐς χεῖρας θηρίοις,
λιμὸν ἔχοντες, ἄξιον θηρίων φάρμακον. ἀλλ' οὐ
γὰρ ἦν ἀναδῦναι ἔτι, τῶν πραγμάτων ὄντων ἐπὶ
ξυροῦ. διὸ δὴ καὶ τετρακισχιλίους τῶν Ἰταλῶν
φύλακας τοῦ στρατοπέδου καταλιπὼν παρέτασσε
τοὺς λοιποὺς ἐς τὸ μεταξὺ Φαρσάλου τε πόλεως
καὶ Ἐνιπέως ποταμοῦ, ἔνθα καὶ ὁ Καῖσαρ ἀντιδι-
εκόσμει, τοὺς μὲν Ἰταλοὺς ἑκάτερος αὐτῶν ἐς τρία
διαιρῶν ἐπὶ μετώπου, μικρὸν ἀλλήλων διεστῶτας,
καὶ τοὺς ἱππέας ἐπὶ τοῖς κέρασι τοῖς κατὰ μέρη
Chariton Scr. Erot., De Chaerea et Callirhoe (0554: 001)

“Charitonis Aphrodisiensis de Chaerea et Callirhoe amatoriarum
narrationum libri octo”, Ed. Blake, W.E.Oxford: Clarendon Press, 1938.
Ταῦτα ἀκούσας Χαιρέας ἀνέθορε· Καλλιρόη δὲ αὐτοῦ λαβομένη

“ποῦ σπεύδεις” εἶπε “πρὶν βουλεύσασθαι περὶ τῶν ἐφεστηκότων;
ἂν γὰρ τοῦτο δημοσιεύσῃς, μέγαν πόλεμον κινήσεις σεαυτῷ, πάντων
ἐπισταμένων ἤδη καὶ καταφρονούντων· πάλιν δὲ ἐν χερσὶ γενόμενοι
πεισόμεθα τῶν πρώτων βαρύτερα.” ταχέως ἐπείσθη τῇ συμβουλῇ
καὶ τοῦ θαλάμου προῆλθε μετὰ τέχνης. κρατῶν γὰρ τῆς χειρὸς τὸν
Αἰγύπτιον, συγκαλέσας τὸ πλῆθος “νικῶμεν, ἄνδρες” εἶπε, “καὶ
τὴν πεζὴν στρατιὰν τὴν βασιλέως· οὗτος γὰρ ὁ ἀνὴρ τὰ εὐαγγέλια
ἡμῖν φέρει καὶ γράμματα παρὰ τοῦ Αἰγυπτίου· δεῖ δὲ τὴν ταχίστην
111
ἡμᾶς πλεῖν, ἔνθα ἐκεῖνος ἐκέλευσε. συσκευασάμενοι οὖν πάντες

ἐμβαίνετε.”
Ταῦτα εἰπόντος ὁ σαλπιστὴς τὸ ἀνακλητικὸν εἰς τὰς τριήρεις
ἐσήμαινε. λάφυρα δὲ καὶ αἰχμαλώτους τῆς προτεραίας ἦσαν ἐντεθει-
μένοι, καὶ οὐδὲν ἐν τῇ νήσῳ καταλέλειπτο, πλὴν εἰ μή τι βαρὺ καὶ
ἄχρηστον. ἔπειτα ἔλυον τὰ ἀπόγεια καὶ ἀγκύρας ἀνῄρουν καὶ βοῆς
καὶ ταραχῆς ὁ λιμὴν πεπλήρωτο καὶ ἄλλος ἄλλο τι ἔπραττε. παριὼν
δὲ Χαιρέας εἰς τὰς τριήρεις σύνθημα λεληθὸς τοῖς τριηράρχαις
διέδωκεν ἐπὶ Κύπρου κρατεῖν, ὡς δῆτα ἀναγκαῖον ἔτι ἀφύλακτον
οὖσαν αὐτὴν προκαταλαβεῖν· πνεύματι δὲ φορῷ χρησάμενοι τῆς
ὑστεραίας κατήχθησαν εἰς Πάφον, ἔνθα ἐστὶν ἱερὸν Ἀφροδίτης.
Clemens Alexandrinus Theol., Paedagogus (0555: 002)

“Clément d'Alexandrie. Le pédagogue, 3 vols.”, Ed. Marrou, H.–I., Harl,
M., Mondésert, C., Matray, C.Paris: Cerf, 1:1960; 2:1965; 3:1970;
Sources chrétiennes 70, 108, 158.Book 3, ch. 4, subch. 26, se. 2, line 4
Τίσι συνδιατριπτέον.
Ἀλλὰ γὰρ ἐλελήθειν παραπλεύσας τῷ πνεύματι τὴν

ἀκολουθίαν, ἐφ' ἣν αὖθις παλινδρομητέον καὶ τῶν οἰκετῶν
τὴν πολυκτημοσύνην ὀνειδιστέον. Φεύγοντες γὰρ αὐτουργίαν
καὶ αὐτοδιακονίαν ἐπὶ τοὺς θεράποντας καταφεύγουσιν,
ὀψοποιῶν καὶ τραπεζοποιῶν καὶ τῶν ἐντέχνως εἰς μοίρας
κατατεμνόντων τὰ κρέα τὸν πολὺν συνωνούμενοι ὄχλον.
Μεμέρισται δὲ αὐτοῖς ἡ θητεία πολυσχιδῶς· καὶ οἳ μὲν
περὶ τὴν γαστριμαργίαν αὐτῶν πονοῦσι δαιτροί τε καὶ
καρυκευταὶ καὶ οἱ τῶν πεμμάτων καὶ οἱ τῶν μελιπήκτων
καὶ οἱ τῶν ῥοφημάτων συσκευασταί τε καὶ δημιουργοί,
οἳ δὲ περὶ τὰς ἐσθῆτας ἀσχολοῦνται τὰς περιττάς, οἳ δὲ
χρυσοφυλακοῦσιν ὡς γρῦπες, οἳ δὲ τὸν ἄργυρον φυλάττουσι
καὶ σμήχουσιν τὰ ἐκπώματα καὶ τὰς περὶ τὰς ἑστιάσεις
παρασκευὰς εὐτρεπίζουσιν, ἄλλοι καταψήχουσι τὰ ὑπο-
ζύγια, οἰνοχόων τε ὅμιλος ἀσκεῖται παρ' αὐτοῖς καὶ μει-
ρακίων ὡραίων ἀγέλαι καθάπερ θρεμμάτων, παρ' ὧν
ἀμέλγονται τὸ κάλλος.
Κομμωταὶ δὲ καὶ κομμώτριαι περὶ τὰς γυναῖκας
ἀμφιπολεύουσιν αἳ μὲν τὰ κάτοπτρα, αἳ δὲ τοὺς κεκρυφάλους,
ἄλλαι τοὺς κτένας **, εὐνοῦχοι πολλοὶ καὶ οὗτοι
Polyaenus Rhet., Strategemata (0616: 001)

112
“Polyaeni strategematon libri viii”, Ed. Woelfflin, E., Melber, J.

Leipzig: Teubner, 1887, Repr. 1970.
ἐς τὸ στρατόπεδον ἔρημον διήρπαζον ἀτάκτως κατα-

γελῶντες τῶν Ἑλλήνων ὡς φευγόντων. Ἰφικράτης
ἐξ ἀφανοῦς ἐξορμήσας πολλοὺς μὲν αὐτῶν ἀπέκτεινε,
πολλοὺς δὲ καὶ αἰχμαλώτους ἔλαβεν.
Ἰφικράτης μέλλων ὁδὸν ἄνυδρον δυσὶν ἡμέραις
πορεύεσθαι παρήγγειλε δειπνοποιησαμένους ὕδατος
πληρῶσαι τὰ ἀγγεῖα καὶ ἡλίου δύντος ἤγαγε τὴν
δύναμιν διὰ νυκτός. ἡμέρας δὲ γενομένης κατεστρα-
τοπέδευσε καὶ προσέταξε σιτοποιεῖσθαι τῷ ὕδατι χρη-
σαμένους καὶ κοιμηθέντας δι' ἡμέρας δειπνοποιήσα-
σθαι καὶ συσκευασαμένους ὁδεῦσαι διὰ νυκτὸς πάλιν·
ὥστε ἀντὶ δύο ἡμερῶν δύο νύκτας ἀναψύχοντες διεξ-
ῆλθον, καὶ ἡμέρᾳ μιᾷ καὶ τὸ ὕδωρ αὐτοῖς ἱκανὸν
ἐγένετο.
Ἰφικράτης περὶ Ἐπίδαυρον λείαν ἦγε πολλήν. ὁ
φρούραρχος τῆς χώρας Λάκων ἐδίωκεν αὐτὸν ἐγγίζοντα
ταῖς ναυσίν· οἱ μὲν διώκοντες ἦσαν ἐπὶ λόφου, Ἰφι-
κράτης δὲ πρὸ τῆς λείας τοὺς ὁπλίτας τάξας κούφους
καὶ ψιλοὺς κατ' ὀλίγους ἄλλον ἄλλῃ ** καὶ τῷ Λάκωνι
προσέβαλε· τοῦ δὲ προσέχοντος τοῖς πολλαχόθεν ἐφορ-
μῶσιν, οἱ τοῦ Ἰφικράτους τὰ ὑπερδέξια χωρία
Flavius Philostratus Soph., Vita Apollonii (0638: 001)

“Flavii Philostrati opera, vol. 1”, Ed. Kayser, C.L.
Leipzig: Teubner, 1870, Repr. 1964.Ch. 6, se. 22, line 22
θεῖν αὐτὰς καὶ μὴ ἀρύσασθαί τινας αὐτῶν λόγους.”

“ἴθι χαίρων” ἔφη “καὶ ὅ τι σοι φίλον, εὔχου ταῖς
πηγαῖς, θεῖαι γάρ. ἡγεμόνα δὲ οἶμαι ποιήσῃ τὸν
πάλαι Ναυκρατίτην, νῦν δὲ Μεμφίτην, Τιμασίωνα,
τῶν τε γὰρ πηγῶν ἐθὰς οὗτος καὶ οὕτω τι καθαρός,
ὡς μὴ δεῖσθαι τοῦ ῥαίνεσθαι. σοὶ δέ, ὦ Νεῖλε,
βουλόμεθα ἐφ' ἑαυτῶν διαλεχθῆναί τι.” ὁ μὲν δὴ
νοῦς τῶν λόγων οὐκ ἀφανὴς ἦν τῷ Ἀπολλωνίῳ,
ξυνίει γὰρ αὐτῶν δυσχερῶς διακειμένων, ἐπειδὴ
ἤρα αὐτοῦ ὁ Νεῖλος, ἐξιστάμενος δὲ αὐτοῖς τῆς δια-
λέξεως ἀπῄει συσκευασόμενος, ὡς ἐξελῶν ἅμα τῇ
ἕῳ, μετ' οὐ πολὺ δὲ ἥκων ὁ Νεῖλος, ἀπήγγειλε μὲν
113
οὐδὲν ὧν ἤκουσεν, ἐφ' ἑαυτοῦ δὲ θαμὰ ἐγέλα· ἠρώτα

δ' οὐδεὶς ὑπὲρ τοῦ γέλωτος, ἀλλ' ἐφείδοντο τοῦ
ἀπορρήτου.
Τότε μὲν δὴ δειπνήσαντες καὶ διαλεχθέντες οὐχ
ὑπὲρ μεγάλων αὐτοῦ ἐκοιμήθησαν, ἅμα δὲ τῇ ἡμέρᾳ
τοὺς Γυμνοὺς προσειπόντες ἐπορεύοντο τὴν ἐς τὰ
ὄρη τείνουσαν ἀριστεροὶ τοῦ Νείλου, τάδε ὁρῶντες
λόγου ἄξια· οἱ Κατάδουποι γεώδη ὄρη καὶ παρα-
πλήσια τῷ Λυδῶν Τμώλῳ, κατάρρους δὲ ἀπ' αὐτῶν
Flavius Philostratus Soph., Epistulae et dialexeis (0638: 006)

“Flavii Philostrati opera, vol. 2”, Ed. Kayser, C.L.
Leipzig: Teubner, 1871, Repr. 1964.Se. 1, epistle or discourse 13, line 10
ιγʹ. Ὁ καλὸς ἂν μὲν ᾖ θηριώδης, πῦρ ἐστιν,

ἂν δὲ ἥμερος, φῶς· μὴ κᾷε οὖν, ἀλλὰ σῶζε καὶ τὸν
Ἐλέου βωμὸν ἐν τῇ ψυχῇ ἔχε ἀντιλαβὼν βέβαιον
φίλον ὠκυμόρου δωρεᾶς καὶ φθάσας τὸν χρόνον,
ὃς μόνος καταλύει τοὺς καλούς, ὥσπερ οἱ δημοτικοὶ
τοὺς τυράννους. ὡς δέδοικά γε – ὃ φρονῶ γὰρ
εἰρήσεται – μὴ μέλλοντός σου καὶ βραδύνοντος
τὰ γένεια ἐπέλθῃ καὶ τὴν τοῦ προσώπου συσκιάσῃ
χάριν, ὥσπερ εἴωθε τὸν ἥλιον κρύπτειν ἡ νεφῶν
συσκευή. τί δέδοικα, ἅπερ ἔστιν ἤδη βλέπειν; ἕρπει
μὲν ὁ ἴουλος, αἱ δὲ παρειαὶ χλοάζουσι, τὸ δὲ πρός-
ωπον ὅλον ἀνθεῖ. πρὶν οὖν σου τὸ ἔαρ ἀπελθεῖν
ὅλον καὶ χειμῶνα ἐπιστῆναι, δὸς αὐτοῦ πρὸς Ἔρω-
τος, πρὸς τούτων τῶν γενείων, ἃ δεῖ με αὔριον
ὀμνύναι.
Aristophanes Gramm., Frag. (0644: 003)“Aristophanis Byzantii

grammatici Alexandrini frag., 2nd edn.”, Ed. Nauck, A.Halle: Lippert &
Schmid, 1848, Repr. 1963.Fragment 98, line 5
Hesych. I. p. 859: Γρίσων· ὗς. Ἀριστοφά-

νης δὲ ὄνομα δρομέως, νενικηκότος ἐν Ὀλυμπίᾳ στάδιον. Si-
militer Etym. M. p. 241, 49: γρίσων ὁ χοῖρος· Ἀριστοφάνης
δέ φησι δρομέως ὄνομα. Zon. Lex. p. 452: γρίσων ὁ χοῖρος,
καὶ ὄνομα δρομέως παρὰ Ἀριστοφάνει. Cf. Eust. Od. p. 1926,
56: γρίσσων ὁ χοῖρος κατὰ γλῶσσαν.
114
Etym. M. p. 286, 23. sive Zon. p. 571. sq.:

Δρᾶμα. λέγεται δὲ δράματα καὶ τὰ ὑπὸ τῶν θεατρικῶν
μιμηλῶς γινόμενα, ὡς ἐν ὑποκρίσει, ὥς φησιν Ἀριστοφάνης·
ἐπειδὴ ἐν ἱερῷ Ἡρακλέους δειπνοῦντες ἐγίνοντο χορός. καὶ τὰ
ἐκ συσκευῆς δὲ καὶ κακουργίας δρώμενα κατά τινος ὑπό τι-
νων δράματα.
Etym. M. p. 625, 24: ὅθεν καὶ τὸ ἐνικλᾶν·
τοῦτο δὲ ὁ Ἀριστοφάνης ἀντὶ τοῦ ἀντιλέγειν φησί· τὴν γὰρ
ἐν πρόθεσιν ἀντὶ τῆς ἀντί εὑρίσκει, ὡς παρὰ Σοφοκλεῖ ἐν
τῷ Αἴαντι, οἷον· τὸν σὸν ἐνστάτην λέγω, ἀντὶ τοῦ ἀντιστά-
την. Ὦρος.
Etym. M. p. 539, 38: Κροαίνω· τὸ κτυπῶ καὶ
ἠχῶ. Ἀριστοφάνης τὸ τοῖς ποσὶ σκιρτᾶν καὶ κροτεῖν. Cf.
Etym. Gud. p. 348, 7: Κροαίνειν φησὶν Ἀριστοφάνης τὸ
τοῖς ποσὶ κροτεῖν καὶ σκιρτᾶν.
Ηλιόδωρος Aethiopica (0658: 001)

“Héliodore. Les Éthiopiques (Théagène et Chariclée), 3 vols., 2nd edn.”,
Ed. Rattenbury, R.M., Lumb, T.W., Maillon, J.
Paris: Les Belles Lettres, 1960.Book 1, ch. 4, se. 2, line 6
βάλλει τῇ κόρῃ τὴν χεῖρα καὶ ἀνίστασθαί τε καὶ ἕπεσθαι

ἐκέλευεν. Ἡ δὲ τῶν μὲν λεγομένων οὐδὲν συνιεῖσα τὸ δὲ
προσταττόμενον συμβαλοῦσα συνεφείλκετο τὸν νεανίσκον
οὐδὲ αὐτὸν μεθιέντα, καὶ τὸ ξίφος ἐπιφέρουσα τοῖς στέρ-
νοις ἑαυτὴν ἀποσφάξειν ἠπείλει εἰ μὴ ἀμφοτέρους ἄγοιεν.
Συνεὶς οὖν ὁ λῄσταρχος τὸ μέν τι τοῖς λεγομένοις,
πλέον δὲ τοῖς νεύμασι, καὶ ἅμα συνεργὸν ἕξειν εἰς τὰ
μέγιστα τὸν νεανίαν εἰ περισωθείη προσδοκήσας, κατα-
βιβάσας τόν τε ὑπασπιστὴν καὶ ἑαυτὸν τῶν ἵππων ἀνατί-
θεται τοὺς αἰχμαλώτους, τοὺς μὲν ἄλλους τὰ λάφυρα συς-
κευασαμένους ἕπεσθαι προστάξας, αὐτὸς δὲ ἐκ ποδὸς
παραθέων καὶ προσανέχων, εἴ πού τις αὐτῶν περιτρέποιτο.
Καὶ ἦν δόξης οὐκ ἐκτὸς τὸ γινόμενον· δουλεύειν ὁ
ἄρχων ἐφαίνετο καὶ ὑπηρετεῖσθαι ὁ κρατῶν τοῖς ἑαλω-
κόσιν ᾑρεῖτο. Οὕτως εὐγενείας ἔμφασις καὶ κάλλους ὄψις
καὶ λῃστρικὸν ἦθος οἶδεν ὑποτάττειν καὶ κρατεῖν καὶ τῶν
αὐχμηροτέρων δύναται.
Ηλιόδωρος Aethiopica Book 1, ch. 15, se. 6, line 10

115
Ἀλλ' ὦ γλυκεῖα Θίσβη τίνα

λύσιν ὠνόμαζες;» «Ῥᾳδίαν ὦ δέσποινα» ἔφη· «τοῖς
πολλοῖς μὲν ὁ Κνήμων ὑπεξῆλθε τοῦ ἄστεος καὶ τῆς
Ἀττικῆς ἐξώρμησε τῇ κρίσει πειθόμενος, ἐμὲ δὲ ἅπαντα
διὰ σὲ πραγματευομένην οὐκ ἔλαθεν αὐτοῦ που πρὸ τοῦ
ἄστεος κρυπτόμενος. Ἀρσινόην ἀκούεις που πάντως τὴν
αὐλητρίδα· ταύτῃ ἐκέχρητο· μετὰ δὲ τὴν δυστυχίαν ὑπο-
δέχεται αὐτὸν ἡ μεῖραξ καὶ συναπαίρειν ἐπαγγελλομένη
παρ' ἑαυτῇ κατέχει κρυπτόμενον τέως ἕως ἂν συ-
σκευάσηται.»
Καὶ ἡ Δημαινέτη «μακαρία μὲν Ἀρ-
σινόη» φησὶ «τῆς τε πρότερον πρὸς Κνήμωνα συνηθείας
καὶ τῆς σὺν αὐτῷ νυνὶ προσδοκωμένης ἐκδημίας· ἀλλὰ
τί ταῦτα ἂν εἴη πρὸς ἡμᾶς;» «Μεγάλα» ἔφη «ὦ δές-
ποινα· ἐρᾶν μὲν ἐγὼ προσποιήσομαι τοῦ Κνήμωνος, παρα-
καλέσω δὲ τὴν Ἀρσινόην, οὖσαν μοι πάλαι γνωρίμην ἀπὸ
τῆς τέχνης, εἰσαγαγεῖν με ὡς αὐτὸν νύκτωρ ἀνθ' ἑαυτῆς·
ἅπερ εἰ γένοιτο, σὸν ἂν εἴη τὸ ἐντεῦθεν Ἀρσινόην εἶναι
δοκεῖν καὶ φοιτᾶν παρ' αὐτὸν ὡς ἐκείνην.
Τοιγάρτοι τούτων ὑφέξεις οὐκ εἰς μακρὰν

τὴν δίκην καὶ τῶν ὁμοίων ἐμοὶ παθῶν αἰσθήσῃ, θαλάττῃ τε
ἅμα καὶ γῇ πολεμίοις ἐντυγχάνων· τὴν κόρην δὲ ἣν ἄγεις
παρὰ τῆς ἐμῆς γαμετῆς πρόσειπε, χαίρειν γὰρ αὐτῇ φησι
διότι πάντων ἐπίπροσθεν ἄγει τὴν σωφροσύνην καὶ τέλος
αὐτῇ δεξιὸν εὐαγγελίζεται.»
Ἀνηλάμην ὑπὸ τῆς
ὄψεως παλλόμενος καὶ τοῦ Θεαγένους ὅ τι πέπονθα ἐρομέ-
νου «Τάχα» ἔφην «ὠψίσθημεν τῆς ἀναγωγῆς καὶ τεθο-
ρύβημαι ἀφυπνίσας πρὸς τὴν ἔννοιαν· ἀλλ' αὐτός τε
ἀνίστω καὶ τὰ ὄντα συσκευάζου τὴν Χαρίκλειάν τε ἐγὼ
μετελεύσομαι.» Παρῆν ἡ παῖς ἐμοῦ τοῦτο σημήναντος
καὶ ὁ Τυρρηνὸς αἰσθόμενος διανέστη καὶ τὸ γινόμενον ἐπυν-
θάνετο.
Κἀγὼ «Τὸ μὲν γινόμενον ἔστιν» ἔλεγον «ἡ
σὴ συμβουλή· διαδρᾶναι πειρώμεθα τοὺς ἐπιβουλεύοντας·
σὺ δὲ αὐτός τε σῴζοιο πρὸς τῶν θεῶν, ἀνδρῶν βέλτιστος
περὶ ἡμᾶς γεγενημένος, καὶ τήνδε δίδου τελευταίαν χάριν·
θῦε διαπλεύσας εἰς Ἰθάκην ὑπὲρ ἡμῶν Ὀδυσσεῖ καὶ αἴτει
τῆς μήνιδος ἀνεῖναι τῆς καθ' ἡμῶν ἣν ἀγανακτεῖν ὡς
116
πίας καὶ ἔρωτος καὶ ἀποτυχίας οἰστρηθείς, ἱκανῶν καὶ

ἄλλον τινὰ διαταράξαι πραγμάτων, μή τί γε δὴ βάρβαρον,
τὴν προσπεσοῦσαν ἔννοιαν ἐπιλογισμῷ μὴ διακρίνας ἐκ δὲ
τῆς πρώτης ὁρμῆς κρατύνας,
ἑσπέρας ἐπελθούσης
ἵππον τε Ἀρμένιον τῶν εἰς πομπὰς καὶ πανηγύρεις τῷ
σατράπῃ φατνιζομένων ὑφελέσθαι δυνηθείς, ἀφιππάσατο
ὡς τὸν Ὀροονδάτην κατὰ Θήβας τότε τὰς μεγάλας τὴν
ἐπ' Αἰθίοπας συγκροτοῦντα στρατείαν καὶ πᾶν εἶδος πολέ-
μου καὶ χεῖρα παντοίαν ἀθροίζοντα καὶ τὴν ἐπ' αὐτοὺς
ἔξοδον ἤδη συσκευαζόμενον.
Ὁ γὰρ δὴ βασιλεὺς ὁ Αἰθιόπων ἀπάτῃ περιεληλυ-
θὼς τὸν Ὀροονδάτην καὶ θατέρου τῶν ἐπάθλων τοῦ πολέ-
μου γεγονὼς ἐγκρατὴς καὶ τὴν πόλιν ἐπίμαχον τὰς Φίλας
ἀεὶ τυγχάνουσαν ἐκ προλήψεως ὑφ' αὑτῷ πεποιημένος, εἰς
πᾶσαν ἀμηχανίαν καὶ ὥστε κατηπειγμένως ποιεῖσθαι τὴν
ἐκστρατείαν καὶ αὐτοσχέδιον τὰ πολλὰ κατηνάγκαζεν.
Ἡ γὰρ πόλις αἱ Φίλαι κεῖται μὲν ἐπὶ τῷ Νείλῳ τῶν
ἐλαττόνων καταρρακτῶν ἀνωτέρω μικρόν, Συήνης δὲ καὶ
Ἐλεφαντίνης ἑκατόν που τοῖς μεταξὺ σταδίοις διείργεται·
ταύτην ποτὲ φυγάδες Αἰγύπτιοι καταλαβόντες καὶ ἐνοική
Comica Adespota (Suppl. Com.), Adespota novae comoediae (0659:

002)“Supplementum comicum”, Ed. Demian/czuk, J.
Krakau: Nakl̸adem Akademii, 1912, Repr. 1967.Fragment 21, line 33
[δι]άλυσις .[..].[...].[....]ε̣ πραγμάτων. { – }

ἦ γὰρ νομίζε̣ι̣σ[̣ ...]λ̣ι̣σ̣ [..]υ̣λαι;
π̣ρέ̣σ̣βεις [...]σ̣α[..]λου[....] πέμπομεν
τὰ τ̣ρ̣ι̣μ̣ε.[.]...ησε...[...]
τὸ χ̣ρ̣υσίον δ̣ὲ̣ [λ]άμβανε. { – } οὐ τ̣.[......]
ἐμοί γε. { – } ἀρ̣ι̣θη̣σον ἐν τοσούτ̣[ωι δ' εἰς]ι̣ὼ̣ν
πρὸς τὴγ γυναῖκα βούλομ' εἶπ̣αι̣ [τ]ὴν ἐμὴν
εἰς τὴν ὁδόν γ̣' ἔ̣τ' αὐτὰ ταναγκαι, ὅπως
ὑμῖμ παρ[όντ]ων ἔνδοθεν συνσκ[ε]υάσηι. { – }
ἔχομεν ἅ̣π̣α̣ν̣τα. { – } Ἄπολλον ὡς ἄγροικος εἶ.
συσκευα[ς]άτω πέραινε· παύομαι λέγων.
νὴ τὴν Ἀθήν[η]γ καὶ θεοὺς ἀγωνιῶ
117
οὐκ οἶ[δ' ὅ]πως [νῦ]ν̣ αὐτὸς ἐπὶ τῶι πράγματι

Ἑλλη[ν..] β̣ε̣.[..] φ̣αίνεταί τις τοὺς τρόπους
ὁ Δημέα[ς ἄ]ν[θρω]πος, ἀλλὰ τῆι τύχηι
οὐθ̣ὲν δια̣[φέρειν] φαίνε[θ'] ὃμ̣ π̣[ο]εῖ κακῶς. { – }
γύναι, τί βούλ̣[ει ...]εμβ[...]ητα γε
ν̣ῦ̣μ πρῶ̣το̣[ν .....]ο̣ι̣κ[.... π]αιδίον
κλάεις π̣ερ[..]λυ̣σ[̣ .]τ̣[... π]ροίεσαι;
ἔξω φέρετ̣[ε] αὐτὸ δεῦ[ρό μοι 'πὶ] τὰς θύρας.
τὸν ἡμέτε[ρομ] μὲμ πα̣.[......]ου γραῦς ἔχει.
Comica Adespota (CGFPR), Adespota novae comoediae (0662: 003)

“Comicorum Graecorum frag. in papyris reperta”, Ed. Austin, C.
Berlin: De Gruyter, 1973.Fragment 258, line 36
{ – }εἰ γάρ. { – } νομίζε̣ι̣.[...]λ̣ι̣σ̣[.....].λαι

{ – }πρέσβεις π̣[ρὸ]ς α[..]λου[.......] πέμπομεν.
{ – }τὰ τ̣ρ̣ι̣με.[.]..ε̣.ησε...[
τὸ χρυσίον δ̣ὲ̣ [λ]άμβαν'. { – } οὐ τα̣[
{ – }ἔμοιγ'. {(ΔΗ.)} ἀρίθμησον· ἐν τοσούτ[ωι δ' εἰσι]ὼν
{ – }πρὸς τὴγ γυναῖκα βούλομ' εἰπε̣ῖ̣ν̣ τ[ὴ]ν ἐμήν,
εἰς τὴν ὁδόν γ' ἔτ' αὐτὰ τἀναγκαῖ' ὅπως
ὑμῖμ παρ' [ἡμ]ῶν ἔνδοθεν συνσκευάσηι.
{ – }{(ΝΕ.)} ἔχομεν ἅπαντ'. {(ΔΟ.)} Ἄπολλον, ὡς ἄγροικος εἶ·
{ – }
συσκευα[ς]άτω. {ΝΕ.} πέραινε. {ΔΟ.} παύομαι λέγων.
{(ΝΕ.)} νὴ τὴν Ἀθην[ᾶ]γ καὶ θεούς, ἀγωνιῶ,
οὐκ οἶ[δ' ὅ]πως, [νῦ]ν̣ αὐτὸς ἐπὶ τῶι πράγματι·
Ἕλλη[μ βε]βα̣ί[̣ ως] φαίνεταί τις τοὺς τρόπους
ὁ Δημέα[ς ἄ]ν[θρω]πος· ἀλλὰ τῆι τύχηι
οὐθὲν δια[φέρειν] φαίνε[θ'], ὃμ π[ο]εῖ κακῶς.
{ – }{(?)} γύναι, τί βούλ[ει; νὴ Δί',] ἐμβ[ρόντ]ητ', ἄγε
νῦμ πρῶτο[ν ἐκ τῆς] ο̣ἰ̣κ[ίας τὸ π]αιδίον·
κλάεις περ[ιβα]λ[ο]ῦ̣σ̣' [αὐτὸ κοὐχὶ π]ροίεσαι;
ἔξω φέρετ' αὐτὸ δεῦ[ρό μοι 'πὶ] τὰς θύρας·
τὸν ἡμέτε[ρομ] μὲμ πα̣[ῖδα .....]ου γραῦς ἔχει
Cornelius Alexander Polyhist., Frag. (0697: 003)

“FHG 3”, Ed. Müller, K.Paris: Didot, 1841–1870.Fragment 5, line 1
118
Cap. 19: Ὁ δὲ τὴν συσκευὴν τὴν κατὰ Ἰουδαίων

γράψας Μόλων, κατὰ τὸν κατακλυσμόν φησιν ἀπὸ τῆς
Ἀρμενίας ἀπελθεῖν τὸν περιλειφθέντα ἄνθρωπον μετὰ
τῶν υἱῶν, ἐκ τῶν ἰδίων ἐξελαυνόμενον ὑπὸ τῶν ἐγχω-
ρίων· διανύσαντα δὲ τὴν μεταξὺ χώραν ἐλθεῖν εἰς τὴν
ὀρεινὴν τῆς Συρίας οὖσαν ἔρημον. Μετὰ δὲ τρεῖς γενεὰς
Ἀβραὰμ γενέσθαι, ὃν δὴ μεθερμηνεύεσθαι Πατρὸς φί-
λον, ὃν δὴ σοφὸν γενόμενον τὴν ἐρημίαν μεταδιώκειν·
λαβόντα δὲ δύο γυναῖκας, τὴν μὲν ἐντοπίαν συγγενῆ,
τὴν δὲ Αἰγυπτίαν θεράπαιναν, ἐκ μὲν τῆς Αἰγυπτίας
γεννῆσαι υἱοὺς ιβʹ, οὓς δὴ εἰς Ἀραβίαν ἀπαλλαγέντας
Ctesias Hist., Med., Frag. (0845: 002)“FGrH #688”.

Vol.-Jacobyʹ-F 3c,688,F, fragment 28, line 19
καταναλίσκειν, ὀλίγα τῶι Κλεάρχωι διδόντας ἀπ' αὐτῶν. ἰάσασθαι δὲ καὶ

τοῦτό
φησιν ὁ Κτησίας, πλείονα τῶι Κλεάρχωι πέμπεσθαι διαπραξάμενος,
ἰδίαι δ' ἕτερα τοῖς στρατιώταις δίδοσθαι· καὶ ταῦτα μὲν ὑπουργῆσαι καὶ
παρα-
σχεῖν χάριτι καὶ γνώμηι τῆς Παρυσάτιδος. (4) πεμπομένου δὲ καθ'
ἡμέραν
τῶι Κλεάρχωι κωλῆνος ἐπὶ τοῖς σιτίοις, παρακαλεῖν αὐτόν, καὶ διδάσκειν
ὡς
χρὴ μικρὸν εἰς τὸ κρέας ἐμβαλόντα μαχαίριον ἀποκρύψαντα πέμψαι, καὶ
μὴ
περιιδεῖν ἐν τῆι βασιλέως ὠμότητι τὸ τέλος αὐτοῦ γενόμενον· αὐτὸν δὲ
φοβού-
μενον μὴ ἐθελῆσαι. (5) βασιλέα δὲ τῆι μὲν μητρὶ παραιτουμένηι μὴ
κτεῖναι
τὸν Κλέαρχον ὁμολογῆσαι, καὶ ὀμόσαι· πεισθέντα δ' αὖθις ὑπὸ τῆς
Στατείρας
ἀποκτεῖναι πάντας πλὴν Μένωνος. (6) ἐκ δὲ τούτου τὴν Παρύσατιν ἐπι-
βουλεῦσαι τῆι Στατείραι καὶ συσκευάςαςθαι τὴν φαρμακείαν κατ' αὐτῆς,
οὐκ εἰκότα λέγων ἀλλὰ πολλὴν ἀλογίαν ἔχοντα τῆς αἰτίας, εἰ δεινὸν
ἔργον οὕτως ἔδρασε,
καὶ παρεκινδύνευσεν ἡ Παρύσατις διὰ Κλέαρχον, ἀνελεῖν τολμήσασα τὴν
γνησίαν βασι-
λέως γυναῖκα καὶ τέκνων κοινωνὸν ἐπὶ βασιλείαι τρεφομένων. ἀλλὰ
ταῦτα μὲν οὐκ ἄδηλον,
119
ὡς ἐπιτραγωιδεῖται τῆι Κλεάρχου μνήμηι. (7) καὶ γὰρ ἀναιρεθέντων φησὶ

τῶν
στρατηγῶν, τοὺς μὲν ἄλλους ὑπὸ κυνῶν σπαράττεσθαι καὶ ὀρνέων, τῶι
δὲ
Κλεάρχου νεκρῶι θύελλαν ἀνέμου γῆς θῖνα πολλὴν φέρουσαν ἐπιχῶσαι
καὶ
ἐπικρύψαι τὸ σῶμα. (8) φοινίκων δέ τινων διασπαρέντων, ὀλίγωι χρόνωι
θαυμαστὸν ἄλσος ἀναφῦναι, καὶ κατασκιάσαι τὸν τόπον, ὥστε καὶ
βασιλεῖ
σφόδρα μεταμέλειν, ὡς ἄνδρα θεοῖς φίλον ἀνηιρηκότι τὸν Κλέαρχον.
PLUTARCH. Artox, 6, 9:
Posidonius Phil., Frag. (1052: 001)“Posidonios. Die Fragmente, vol. 1”,

Ed. Theiler, W.Berlin: De Gruyter, 1982.Fragment 166, line 3
27. Ὅτι ἑπτακαίδεκα φυλαὶ τὸν νόμον ἀπεδοκίμαζον, ἄλλαι δὲ ταύταις

ἴσαι παρεδέχοντο· τῆς δὲ ὀκτωκαιδεκάτης διαριθμουμένης μία ψῆφος
ὑπερῆρε τῶν κυρούντων τὸν νόμον. τῆς δὲ τοῦ δήμου κρίσεως εἰς οὕτω
μικρὰν ῥοπὴν συγκλειομένης ὁ Γράκχος ἠγωνία ὡς ὑπὲρ τοῦ ζῆν κινδυ-
νεύων, τῇ δὲ προσθήκῃ μιᾶς γνώμης μαθὼν ἑαυτὸν νικῶντα μετὰ χαρᾶς
ἀνεφθέγξατο· Τὸ μὲν ξίφος ἐπίκειται τοῖς ἐχθροῖς, περὶ δὲ τῶν ἄλλων
ὡς ἂν ἡ τύχη βραβεύσῃ στέρξομεν. (Const. Exc. 4,389 – 390)
Diodor 34/35,28
28. Ὅτι ὁ Ἀλέξανδρος οὐ πιστεύων τοῖς ὄχλοις διά τε τὴν ἀπειρίαν
τῶν ἐν τῷ πολέμῳ κινδύνων καὶ τὴν πρὸς τὰς μεταβολὰς ὀξύτητα, παρα-
τάξασθαι μὲν οὐκ ἐτόλμησε, διενοεῖτο δὲ συσκευάςαςθαι τὰ βασιλικὰ
χρήματα καὶ τὰ τῶν θεῶν ἀναθήματα συλῆσαι, καὶ μετὰ τούτων νυκτὸς
ἀπᾶραι εἰς τὴν Ἑλλάδα. συλᾶν δὲ ἐπιβαλόμενος διά τινων βαρβάρων τὸ
τοῦ Διὸς ἱερόν, καὶ φωραθείς, ἐκινδύνευσε μὲν μετὰ τῆς δυνάμεως ἐκ
χειρὸς τυχεῖν τῆς ἁρμοττούσης τιμωρίας, φθάσας δὲ καὶ διαδρὰς μετ'
ὀλίγων ἐπεβάλετο φεύγειν εἰς Σελεύκειαν. τῆς δὲ φήμης αὐτὸν κατατα-
χούσης, οἱ Σελευκεῖς ἀκούσαντες τὰ περὶ τὴν ἱεροσυλίαν ἀπέκλεισαν
αὐτὸν τῆς πόλεως. ὁ δὲ ἀποπεσὼν καὶ ταύτης τῆς ἐπιβολῆς, ὥρμησε φεύ-
γειν ἐπὶ τὸ Ποσίδειον, ἀντεχόμενος τῶν παραθαλαττίων τόπων.
Ὅτι Ἀλέξανδρος μετὰ τὸ ἱεροσυλῆσαι ἔφευγεν ἐπὶ τὸ Ποσίδειον.
Favorinus Phil., Rhet., Frag. (1377: 003)“Favorino di Arelate. Opere”,

Ed. Barigazzi, A.Florence: Monnier, 1966.Fragment 96,25, line 6
αὖ μονή, οὔτε ἀτιμία οὔτε τιμή, οὔτε ἀδικία οὔτε – , οὔτε ἐλευ-
120
θερία οὔτε δουλεία, οὔτε πλοῦτος ἢ πενία | ἀγαθὰ ἢ κακά, ἀλλὰ

ἡ μὲν τούτων εἰς τὸ δέον χρῆ|σις ἀγαθή, ἡ δὲ εἰς τὸ μὴ δέον κακή·
καὶ πάλιν αὖ | [ἡ] μὲν μετ' εὐγνωμοσύνης αἰσχρά τε καὶ
λυπη|ρά.
Οὐ γὰρ τότε χρὴ πρῶτον εἰδέναι ἀνθρώπους | ὄντας
καὶ ἐπὶ πολὺ ταύταις ταῖς ξυμφοραῖς τρα|φέντας, ὅταν τις ἐπιγένη-
ται τῆς τύχης μεταβο|λή· ὀψὲ γάρ τοι σωφρονήσομεν· ἀλλὰ καὶ
ἡνίκα | εὐπραγοῦμεν, ἐκ πολλοῦ χρὴ τὰ δεινὰ προβλέ|πειν καὶ
προσδοκᾶν πρός τε τὴν ἔφοδον αὐτῶν | παρεσκευάσθαι, οἷα τοὺς
ἀγαθοὺς κυβερνήτας | πρὸ τοῦ χειμῶνος συσκευαζομένους, καὶ
τὴν | [ad 23 ll.].ων δίκην | [ad 18 ll. παλινδρο]μίαν ἐγὼ | ....π̣ρ̣ι̣ν-
τε. [ad 6 ll. τῇ νηῒ ο]ὐριοδρομού|σῃ ἡ τῶν κακῶ[ν τρικυμία] ἄφνω
προσπε|σοῦσα εὐθὺ πρῴρ[αν βαλεῖ]ν̣ ἢ καὶ πλάγιον ἀ|νατρέψαι
τὸ σκάφος. 2. ἀλλὰ κἂν ἕτερόν τινα | ἴδῃς συμφορᾷ π[εριπ]|επτω-
κότα, ὥσπερ ἑτέ|ραν ναῦν ἐκ πο[λλοῦ] χειμαζομένην προ|ϊδών, καὶ
πρὸς αὑτὸν ἥξειν τὸν ἐκεῖ χειμῶ|να προσδόκα· εἰ δὲ καὶ κατα̣-
δυθεῖσαν ἴδοις, | τότε δή, τότε πα̣[ρ]ε̣ῖχε τὸ σαυτοῦ ἀναγκαῖον |
ὁρᾶν ἐν τῷ τοῦ πέλας παραδείγματι. καὶ γὰρ | ἡ σὴ ναῦς φθαρτὴ
καὶ “φορητὴ κύμασιν παντοδαπῶν ἀνέμω[ν ῥ]ιπαῖσι” καὶ ἐξ
ὁμοίων | ξύλων συμπεπηγ[υῖα]· τῇ δ̣ὲ προνοίᾳ καὶ | ἀσφαλείᾳ
Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου. Recensio Byzantina poetica (cod.

Marcianus 408) (1386: 018)“Das byzantinische Alexandergedicht nach
dem codex Marcianus 408 herausgegeben”, Ed. Reichmann, S.
Meisenheim am Glan: Hain, 1963; Beiträge zur klassischen Philologie
13.Line 364
Ὡς δ' ἡ γαστὴρ ἐξώγκωτο, προσβλέψασα τῷ μάγῳ,

φόβῳ προσέφησεν αὐτῷ, «τί μέλλεις, ὦ προφῆτα,
ἐὰν παραγενόμενος ὁ Φίλιππος ἐνταῦθα
ἔγκυον προσευρήσῃ μοι, τί πρὸς αὐτὸν ἀντείπω;»
Εἶπε δ' αὐτῇ Νεκτεναβώ, «μὴ πτοηθῇς ἐν τούτῳ·
ἔχεις τὸν τρίμορφον Θεὸν Ἄμμωνα βοηθοῦντα
καὶ πρὸς τοῖς ὕπνοις Φίλιππον δεῖξαι καὶ καταπεῖσαι,
πῶς ἔσχες σὺ τὴν σύλληψιν παρὰ Θεῶν τριμόρφων·
ὡς οὖν ἀνέγκλητος λοιπόν, ἄφοβος ἔσο τοίνυν.»
Νεκτεναβὼ δὲ προσλαβὼν ἱέρακα θαλάσσης
καὶ τοῦτον τέχνῃ μαγικῇ πέτασθαι συσκευάσας
ἀπέστειλε πρὸς Φίλιππον δηλῶσαι τὰ πραχθέντα
πρὸς τοῖς ὀνείροις τοῖς αὐτοῦ, μεγίστῃ γοητείᾳ
καὶ μαγικοῖς σοφίσμασι πάντα καταπαγγεῖλαι·
121
ὅθεν ἱέραξ προσελθών, ἱπτάμενος, ὡς ἔφην,

πολλῷ τῷ διαστήματι μεγάλῃ μαγγανείᾳ,
πρὸς Φίλιππον ὑπάρχοντα τόποις τοῖς ξενοτάτοις,
εἶπεν ἐν ὕπνοις πρὸς αὐτὸν ἅπαντα τὰ πραχθέντα,
αὐτὰ τὰ συμβησόμενα τῇ ὁμευνέτῃ τούτου.
Λοιπὸν ὁ Φίλιππος ἰδὼν ἱέρακα τοῖς ὕπνοις
ἀπόρρητα φθεγγόμενον πλεῖστα προσεταράχθη·

Marcianus 408) Line 881
ἀκόλουθος Νικόλαος μετὰ πολλοῦ τοῦ θράσους,

θέλων αὐτὸν Ἀλέξανδρον δολίως ἀναιρῆσαι·
ἦν δ' Ἀριδαῖος ὁ πατὴρ αὐτοῦ τοῦ Νικολάου
παρὰ Φιλίππου πρότερον σφαγεὶς ἐν τῷ πολέμῳ,
καὶ τοῦτο γνοὺς Ἀλέξανδρος ἔπραξεν ὡς φρενήρης·
παραχωρεῖ Νικόλαον ἔμπροσθεν κατατρέχειν.
Καὶ τρέχων οὗτος ἔμπροσθεν, θέλων στεφανωθῆναι,
κατόπισθεν Ἀλέξανδρος κατέτρεχε θρασέως.
Ὡς οὖν ταχίστως ἤλαυνον μέχρι καμπτήρων δύω,
ἐκύρτανε Νικόλαος Ἀλέξανδρον διφρεῦσαι.
Ξανθίας δὲ κατέμπροσθεν ὤν, συσκευὴν ἐποίει,
ὅπως ἐλθὼν Ἀλέξανδρος ἐν ταύτῃ καταπέσῃ.
Ἔνθεν αὐτὸς Νικόλαος ὄπισθεν ἐπιβλέπων
ἔτυπτε κατὰ πρόσωπον βουκέφαλον τὸν ἵππον·
καὶ τοῦ Ξανθίου τρέχοντος ἔμπροσθεν Νικολάου
ἵππος ὁ δεξιώτατος ὁ τούτου σκονδυλίζει·
ὅλον γοῦν ἅρμα σὺν αὐτῷ τάχιστα καταπίπτει.
Ἔρχεται καὶ Νικόλαος ἐπάνω τοῦ Ξανθίου,
κατ' Ἀλεξάνδρου πρόσωπον πρόσωπον φέρων οὗτος·
ἅρμα δὲ τούτου σὺν αὐτῷ κακίστως καταπίπτει.
Ἐδήχθη γὰρ Νικόλαος παρὰ τοῦ βουκεφάλου·

Marcianus 408) Line 4121
ἔστειλον δὲ τὸ τίμημα μετὰ γραφῆς πρὸς ταύτην.

Πειρῶ μοι γοῦν, φιλτάτη μου, φρονεῖν καὶ σὲ τοιαῦτα
καὶ πίστιν ἔχειν πρὸς αὐτὴν καλὴν Ὀλυμπιάδα·
ταῦτα γὰρ πράττουσα καλῶς ἐμοὶ περιποιήσεις
εὐσχημοσύνην μάλιστα καὶ σεαυτὴν δοξάσεις.
122
Ἔρρωσο, περιπόθητε, θύγατερ τοῦ Δαρείου.»

Μεθ' ἡδονῆς ἰδοῦσα δὲ τὰ γράμματα Ῥωξάνη
ἔπεμψε πρὸς Ἀλέξανδρον χλανίδας πολυτίμους,
κόσμια περιδέραια, λίθους πολλοὺς, μαργάρους,
ἐσθῆτά τε βασιλικὴν πατρὸς αὐτῆς Δαρείου
καὶ πάντα κόσμον τίμιον χρυσῷ συσκευασθέντα·
ὅστις αὐτὰ δεξάμενος πρὸς τὴν μητέρα τούτου
σὺν γράμμασιν ἀπέστειλε, φάσκων αὐτὴν τοῦ στεῖλαι
ἕτερα κόσμια χρυσᾶ, πολυτελεῖς ἐσθῆτας,
ἃς οἶδε κρείττονας αὐτή, πρὸς τὴν καλὴν Ῥωξάνην.
Ὀλυμπιὰς ἰδοῦσα δὲ πάλιν γραφὴν τὴν τούτου
ἀπέστειλε βασιλικὰς πολλὰς ἐσθῆτας τούτῳ,
κόσμον τε πολυτίμητον ἀπὸ Μακεδονίας.
Καὶ τελεσθέντων τοιγαροῦν τῶν γάμων Ἀλεξάνδρου
μετὰ Ῥωξάνης, θυγατρὸς ἄνακτος τοῦ Δαρείου,
Harpocration Gramm., Lexicon in decem oratores Atticos (1389: 001)

“Harpocrationis lexicon in decem oratores Atticos, vol. 1”, Ed. Dindorf,
W.Oxford: Oxford University Press, 1853, Repr. 1969.Pa. 93, line 10
πρὸς δὴ τοῦτο ἠγωνίζοντο οἱ μέγιστοι καὶ περὶ τῶν μεγίστων ἀγῶνες.

διενέμετο δὲ τρία μέρη τὸ ὕδωρ, τὸ μὲν τῷ διώκοντι, τὸ δὲ τῷ φεύ-
γοντι, τὸ δὲ τρίτον τοῖς δικάζουσι. ταῦτα δὲ σαφέστατα αὐτοὶ οἱ
ῥήτορες δεδηλώκασιν, ὥσπερ καὶ Αἰσχίνης ἐν τῷ κατὰ Κτησιφῶν-
τος· Ἀριστοτέλης δ' ἐν τῇ Ἀθηναίων πολιτείᾳ διδάσκει περὶ τούτων.
ἐπισκεπτέον δὲ τὸ παρ' Ἰσαίῳ ἐν τῷ κατ' Ἐλπαγόρου καὶ Δημοφάνους,
πῶς μεμετρημένης τῆς ἡμέρας ὁτὲ μέν φησι χωρὶς ὕδατος γίνεσθαι
τοὺς ἀγῶνας, ὁτὲ δὲ πρὸς ὕδωρ.
Διάμετρον: τὸ ἐλλεῖπον ἀπὸ τοῦ δικαίως μετρηθέντος· Δείναρ-
χος ἐν τῇ κατὰ Καλλισθένους εἰσαγγελίᾳ.
Διασκευάσασθαι: ἀντὶ τοῦ συσκευάςαςθαι Ἰσαῖος ἐν τῷ πρὸς
Καλλικράτην.
Διασείστους: Αἰσχίνης κατὰ Τιμάρχου. ἐοίκασιν ὠνομάσθαι
παρὰ τὸ κινεῖσθαι καὶ διασείεσθαι πρότερον, εἶτα βάλλεσθαι, ἵν' ἀκα-
κούργητοι μᾶλλον ὦσι· Μένανδρος Πωλουμένοις.
Διαψήφισις: ἰδίως λέγεται ἐπὶ τῶν ἐν τοῖς δήμοις ἐξετάσεων,
αἳ γίγνονται περὶ ἑκάστου τῶν δημοτευομένων, εἰ τῷ ὄντι πολίτης
καὶ δημότης ἐστὶν ἢ παρεγγέγραπται ξένος ὤν· Αἰσχίνης κατὰ Τι-
μάρχου. ἐντελέστατα δὲ διείλεκται περὶ τῶν διαψηφίσεων, ὡς γε-
γόνασιν ἐπὶ Ἀρχίου ἄρχοντος, Ἀνδροτίων ἐν τῇ Ἀτθίδι καὶ Φιλό-
χορος ἐν ϛʹ τῆς Ἀτθίδος.
123
(H)eren(n)ius Philo Gramm., Hist., Frag. (1416: 006)

“FGrH #790”.Vol.-Jacobyʹ-F 3c,790,F, fragment 1, line 13
τῶν ἐθνῶν ἁπάντων πολύθεος πλάνη μακροῖς ὕστερον αἰῶσι πέφανται,

ἀρξαμένη μὲν
ἀπὸ Φοινίκων καὶ Αἰγυπτίων, διαβᾶσα δὲ ἐκ τούτων ἐπί τε τὰ λοιπὰ ἔθνη
καὶ μέχρις
αὐτῶν Ἑλλήνων, ὡς καὶ τοῦτο πάλιν ἡ τῶν παλαιτάτων ἱστορία κατέχει,
ἣν καὶ αὐτὴν
ἐπισκέψασθαι καιρὸς ἀπὸ τῶν Φοινικικῶν ἀρξαμένους.
(20) ἱστορεῖ δὲ ταῦτα Σαγχουνιάθων, ἀνὴρ παλαίτατος καὶ
τῶν Τρωικῶν χρόνων, ὥς φασι, πρεσβύτερος, ὃν καὶ ἐπ' ἀκρι-
βείαι καὶ ἀληθείαι τῆς Φοινικικῆς ἱστορίας ἀποδεχθῆναι μαρ-
τυροῦσιν. Φίλων δὲ τούτου πᾶσαν τὴν συγγραφὴν – ὁ Βύβλιος,
οὐχ ὁ Ἑβραῖος – μεταβαλὼν ἀπὸ τῆς Φοινίκων γλώττης ἐπὶ τὴν
Ἑλλάδα φωνὴν ἐξέδωκε. (21) μέμνηται τούτων ὁ καθ' ἡμᾶς τὴν καθ'
ἡμῶν πεποιημένος συσκευὴν ἐν τετάρτωι τῆς πρὸς ἡμᾶς ὑποθέσεως
(Porphyrios
260 F 34), ὧδε τῶι ἀνδρὶ μαρτυρῶν πρὸς λέξιν· «ἱστορεῖ δὲ τὰ περὶ
Ἰουδαίων
ἀληθέστατα, ὅτι καὶ τοῖς τόποις καὶ τοῖς ὀνόμασιν αὐτῶν τὰ
συμφωνότατα,
Σαγχουνιάθων ὁ Βηρύτιος, εἰληφὼς τὰ ὑπομνήματα παρὰ
Ἱερομβάλου τοῦ ἱερέως θεοῦ Ἰευώ (?), ὃς Ἀβιβάλωι τῶι
βασιλεῖ Βηρυτίων τὴν ἱστορίαν ἀναθεὶς ὑπ' ἐκείνου καὶ τῶν
κατ' αὐτὸν ἐξεταστῶν τῆς ἀληθείας παρεδέχθη. οἱ δὲ τούτων
χρόνοι καὶ πρὸ τῶν Τρωικῶν πίπτουσι χρόνων, καὶ σχεδὸν τοῖς
Μωσέως πλησιάζουσιν, ὡς αἱ τῶν Φοινίκης βασιλέων μηνύουσι
διαδοχαί. Σαγχουνιάθων δὲ ὁ κατὰ τὴν Φοινίκων διάλεκτον
φιλαλήθως πᾶσαν τὴν παλαιὰν ἱστορίαν ἐκ τῶν κατὰ πόλιν
(H)eren(n)ius Philo Gramm., Hist., Frag. (1416: 008)

“FHG 3”, Ed. Müller, K.Paris: Didot, 1841–1870.Fragment 1, line 9
PROOEMIO LIBRI PRIMI.
Eusebius Pr. Ev. I, 9:

Ἱστορεῖ δὲ ταῦτα (sc. τὰ Φοινικικὰ) Σαγχουνιάθων,
124
ἀνὴρ παλαιότατος καὶ τῶν Τρωικῶν χρόνων, ὥς φασι,

πρεσβύτερος, ὃν καὶ ἐπ' ἀκριβείᾳ καὶ ἀληθείᾳ τῆς
Φοινικικῆς ἱστορίας ἀποδεχθῆναι μαρτυροῦσι. Φίλων
δὲ τούτου πᾶσαν τὴν συγγραφὴν ὁ Βύβλιος, οὐχ ὁ Ἑ-
βραῖος, μεταβαλὼν ἀπὸ τῆς Φοινίκων γλώσσης ἐπὶ τὴν
Ἑλλάδα φωνὴν ἐξέδωκε. Μέμνηται τούτων ὁ καθ' ἡμᾶς
τὴν καθ' ἡμῶν πεποιημένος συσκευὴν ἐν τετάρτῳ τῆς
πρὸς ἡμᾶς ὑποθέσεως, ὧδε τῷ ἀνδρὶ μαρτυρῶν πρὸς λέξιν·
»Ἱστορεῖ δὲ (*) τὰ περὶ Ἰουδαίων ἀληθέστατα,
ὅτι καὶ τοῖς τόποις καὶ τοῖς ὀνόμασιν αὐτῶν τὰ συμφω-
νότατα, Σαγχουνιάθων ὁ Βηρύτιος, εἰληφὼς τὰ ὑπομνή-
ματα παρὰ Ἱερομβάλου τοῦ ἱερέως Θεοῦ τοῦ Ἰευώ·
ὃς Ἀβελβάλῳ (**) τῷ βασιλεῖ Βηρυτίων τὴν ἱστορίαν
ἀναθεὶς, ὑπ' ἐκείνου καὶ τῶν κατ' αὐτὸν ἐξεταστῶν τῆς
ἀληθείας παρεδέχθη. Οἱ δὲ τούτων χρόνοι καὶ πρὸ τῶν
Τρωικῶν πίπτουσι χρόνων, καὶ σχεδὸν τοῖς Μωσέως
πλησιάζουσιν, ὡς αἱ τῶν Φοινίκων βασιλέων μηνύουσι
Memnon Hist., Frag. (1496: 003)“FHG 3”, Ed. Müller, K.

Paris: Didot, 1841–1870.Fragment 1, line 25
ἄτοπα τολμηρόν· φῦναι δὲ καὶ δραστήριον τὸν παλα-

μναῖον οἷς ἂν ἐπιβάλοι, οὐ κατὰ τῶν ὁμοφύλων μόνον,
ἀλλὰ καὶ εἴ τι ἐν ἀλλοφύλοις ἐφρόνει πολέμιον. Βιβλιο-
θήκην μέντοι κατασκευάσαι πρὸ τῶν ἄλλων, οὓς
ἡ τυραννὶς ἀπέδειξεν ὀνομάζεσθαι. (3) Τοῦτον δὲ ἐπι-
βουλὰς μὲν πολλὰς πολλάκις διὰ τὸ μιαιφόνον καὶ μι-
σάνθρωπον καὶ ὑβριστικὸν κατ' αὐτοῦ συστάσας διαφυ-
γεῖν, ὀψὲ δὲ καὶ μόλις ὑπὸ Χίωνος τοῦ Μάτριος, ἀνδρὸς
μεγαλόφρονος καὶ κοινωνίαν πρὸς αὐτὸν τὴν ἐξ αἵμα-
τος ἔχοντος, καὶ Λέοντος καὶ Εὐξένωνος καὶ ἑτέρων οὐκ
ὀλίγων συσκευασθῆναι πληγὴν καιρίαν ἐνεγκεῖν, καὶ
τελευτῆσαι πικρῶς ἀπὸ τοῦ τραύματος. (4) Ἔθυεν μὲν
γὰρ δημοτελῆ θυσίαν ὁ τύραννος· οἱ δὲ περὶ τὸν Χίωνα,
ἐπιτήδειον εἶναι τὸν καιρὸν τῇ πράξει νομίσαντες, τῇ
τοῦ Χίωνος χειρὶ τὸ ξίφος διὰ τῶν τοῦ κοινοῦ πολεμίου
λαγόνων ἐλαύνουσιν. Ὁ δὲ, πολλῶν αὐτὸν καὶ πικρῶν
ἀλγηδόνων κατατεινόντων, καὶ τοσούτων φασμάτων
ἐκδειματούντων (εἴδωλα δὲ τὰ φάσματα ἦν ὧν ἐκεῖνος
μιαιφόνως ἀνῃρήκει), οὕτω δευτεραῖος τὸν βίον κατέ-
στρεψε, ζήσας μὲν ἔτη ηʹ καὶ νʹ, τούτων δὲ τυραννήσας
δυοκαίδεκα. (5) Εἶχεν δὲ τὴν Περσῶν ἀρχὴν
125
Moeris Attic., Lexicon Atticum (1515: 001)“Harpocration et Moeris”,

Ed. Bekker, I.Berlin: Reimer, 1833.Pa. 210, line 2
σάκος Ἀττικοί, σάκκος διὰ δύο κκ Ἕλληνες.

σκίμπους Ἀττικοί, κράβατος Ἕλληνες.
σκότος οὐδετέρως Ἀττικοί, σκοτία Ἕλληνες.
σμώμενος Ἀττικοί, σμηχόμενος Ἕλληνες.
συβωτεῖν Ἀττικοί, ὑοβοσκεῖν Ἕλληνες.
σαίρειν Ἀττικοί, σαροῦν Ἕλληνες.
σμικρόν Ἀττικοί, μικρόν κοινόν.
σφαδάζειν Ἀττικοί, δυσθανατᾶν Ἕλληνες.
στέμφυλα Ἀττικοί, στρέμφυλα Ἕλληνες.
στύρακα θηλυκῶς Ἀττικοί, ἀρσενικῶς Ἕλληνες.
σκευωρία καὶ σκευωρήματα Ἀττικοί, συσκευή Ἕλληνες.
συνέριθοι Ἀττικοί, συνυφαίνουσαι Ἕλληνες.
στρωματόδεσμος Ἀττικοί, στρωματεύς Ἕλληνες.
στασιώτης Ἀττικοί, στασιαστής Ἕλληνες.
στερίφη Ἀττικοί, στερρά Ἕλληνες.
σκιμαλίσαι Ἀττικοί, καταδακτυλίσαι Ἕλληνες.
σιτίζειν τὸ παιδίον Ἀττικοί, ψωμίζειν Ἕλληνες.
σχινδαλμός ἐν τῷ χ Ἀττικοί, σκινδαλμός Ἕλληνες.
ταινία Ἀττικοί, στηθοδεσμίς Ἕλληνες.
τευτλίον Ἀττικοί, σεῦτλον Ἕλληνες.
τάγηνον Ἀττικοί, τήγανον Ἕλληνες.
Vitae Aesopi, Vita Pl vel Accursiana (sub auctore Maximo Planude)

(recensio 1) (1765: 003)“Fabulae romanenses Graece conscriptae, vol.
1”, Ed. Eberhard, A.Leipzig: Teubner, 1872.Pa. 290, line 18
ψυχήν, μετ' οὐ πολλὰς ἡμέρας τὸν βίον μετήλλαξεν.

Αἴσωπος δὲ τοὺς ἰξευτὰς πάντας προσκαλεσά-
μενος, ἀετῶν νεοττοὺς τέτταρας συλληφθῆναι κε-
λεύει. συλληφθέντας οὖν οὕτως ἔθρεψεν, ὡς λέγε-
ται, καὶ ἐπαίδευσεν, ὅπερ οὐ πάνυ τί με πειθόμενον
ἔχει, ὡς παῖδας διὰ θυλάκων αὐτοῖς προσηρτημένων
βαστάζοντας εἰς ὕψος αἴρεσθαι, καὶ οὕτως ὑπηκόους
τοῖς παισὶν εἶναι, ὡς ὅποιπερ ἂν ἐκεῖνοι βούλοιντο
ἵπτασθαι ἄν τε εἰς ὕψος, ἄν τε εἰς γῆν χαμάζε. τῆς
δὲ χειμερινῆς ὥρας παραδραμούσης καὶ ἦρος διαγε-
λάσαντος, ἅπαντα τὰ πρὸς τὴν ὁδὸν συσκευασάμενος
Αἴσωπος, καὶ τούς τε παῖδας λαβὼν καὶ τοὺς ἀετούς,
126
ἀπῆρεν εἰς Αἴγυπτον, πολλῇ φαντασίᾳ καὶ δόξῃ

πρὸς κατάπληξιν τῶν ἐκεῖ κεχρημένος. Νεκτεναβὼ
δ' ἀκούσας παραγεγονέναι τὸν Αἴσωπον, “ἐνήδρευ-
μαι”, φησὶ τοῖς φίλοις, “μεμαθηκὼς Αἴσωπον τε-
θνηκέναι”. τῇ δ' ἐπιούσῃ κελεύσας ὁ βασιλεὺς πάν-
τας τοὺς ἐν τέλει λευκὰς περιβαλέσθαι στολάς, αὐτὸς
κιρρὰν ἐνεδύσατο καὶ διάδημα καὶ διάλιθον κί-
ταριν. καὶ καθεσθεὶς ἐφ' ὑψηλοῦ δίφρου, καὶ τὸν
Αἴσωπον εἰσαχθῆναι κελεύσας, “τίνι με εἰκάζεις,”
Θεμίστιος Δεκετηρικὸς ἢ περὶ τῶν πρεπόντων λόγων τῷ βασιλεῖ

(2001: 011)“Themistii orationes quae supersunt, vol. 1”, Ed. Schenkl, H.,
Downey, G.Leipzig: Teubner, 1965.Harduin pa. 143, se. c, line 4
τὸ ψεῦδος πορρωτάτω ἀπῳκισμένον, καὶ ταύτην μόνην

οὐκ ἀποκνεῖ εἰσπράττεσθαι, οἷόν τινα ἐτήσιον τοῦ ἔργου
εἰσφοράν. ἀλλὰ καὶ μελλούσης οὐ καρτερεῖ καὶ εὐλαβου-
μένης οὐ ξυγχωρεῖ καὶ χρόνον αἰτούσης εἰς τὴν παρα-
σκευὴν οὐκ ἀνέχεται. καὶ ἔστι μὲν δὴ ἀτεχνῶς λόγος ἔργου
σκιά· ὁ δὲ καὶ μᾶλλον αὐτὸν ποιεῖ σκιάν, ἐπείγων τε καὶ
ἐπαναγκάζων.
Καὶ μὴ δυσχεράνητε πρὸς τῶν Μουσῶν, ὦ φίλοι ἑταῖροι,
εἰ φαινοίμην ἐγὼ ἐπιγαυρούμενος τῇ εἰσπράξει τοῦ βασι-
λέως, ἥν με ἐφ' ἁπάντων ὑμῶν εὐθύς τε ἰδὼν εἰσεπράτ-
τετο καὶ οὐκ ἀνῆκεν ἐφεξῆς, ἕως ἧκον αὐτῷ συσκευασά-
μενος τὰ δῶρα, ἅττα ἐν ὀλίγῳ δεδύνημαι. εἰ δ' ἵππων
ὑπόχρεως ἦν ἢ χρυσίου ἢ ἱματίων, πάντως ἄν με ἀφῆκεν,
εὖ οἶδα, καὶ ἀπωνάμην ἂν καὶ ἐγὼ τοῦ κύκλου τῆς δε-
κάδος τῶν εὐδαιμόνων ἐνιαυτῶν, ὥσπερ οἱ γεωργοί. νῦν
δὲ ἐκείνοις μέν που ἀφήσει οὐκ εἰς μακρὰν τὰ ἐλλείμματα,
ἀφήσει δὲ καὶ ἑτέροις πολλοῖς βαρύτερα ὀφλήματα τῶν
χρημάτων· τοῖς λόγοις δὲ οὐκ ἀφήσει τὸ ὄφλημα οὐδὲ
χαριεῖται, ἀλλὰ καὶ φιλονεικήσει καὶ φιλοτιμήσεται τῇ
φιλονεικίᾳ, καὶ οὐκ ἐπιστήσει ἀρχὴν τῇ εἰσπράξει ταύτῃ
οὐδὲ στρατιώτην, ἀλλὰ αὐτὸς εἰσπράξεται δι' ἑαυτοῦ καὶ
Θεμίστιος Βασανιστὴς ἢ φιλόσοφος (2001: 021)

“Themistii orationes quae supersunt, vol. 2”, Ed. Schenkl, H., Downey,
G., Norman, A.F.Leipzig: Teubner, 1971.Harduin pa. 253, se. c, line 2
οὗτοι μὲν ἡμᾶς οὐκ ἀπατῶσιν, ἀλλ' οὐδὲ ὀρχηστὴν ὀνομά-

127
ζομεν τὸν σχηματίζεσθαι ἀδυνατοῦντα τορῶς καὶ ποικί-

λως, οὐδὲ κιθαριστὴν τὸν οὐκ ἐπιστάμενον κιθαρίζειν, σο-
φὸν δὲ πειθόμεθα εἶναι καὶ τὸν μὴ ὄντα; ὅτι τὰ κρούματα
μέν, οἶμαι, καὶ τὰ ὀρχήματα ὠσί τε καὶ ὀφθαλμοῖς δοκιμά-
ζεται καὶ ἐξαρκεῖ αὐτοῖς τὰ ὄργανα ταῦτα τὸ σφέτερον
ἡδὺ καὶ λυπηρὸν διαγινώσκειν, σοφία δὲ κρίνεται ἐπὶ σο-
φίας. ἐπεὶ οὖν ἡμεῖς οἱ πολλοὶ ὦτα μὲν κεκτήμεθα καὶ
ὀφθαλμούς, σοφίαν δὲ οὐχ οὕτως, πάνυ τῇ ἀπειρίᾳ τῇ
ἡμετέρᾳ ἐπιτίθεται αὕτη ἡ γοητεία, καὶ αἰσθανομένη ξέ-
νως ἔχοντας ἡμᾶς τῆς σοφωτέρας διαλέκτου, συσκευα-
σαμένη ῥηματίσκια παμπάλαιά τε καὶ αἰνιγματώδη ὑπὸ
χρόνου ἐκπαταγεῖ ἡμῖν τὰ ὦτα· τὸν ἄτοπον πευθῆνα ἔπει-
σι καὶ τἀμυντήριον καὶ τοιαῦτα ἄττα μορμολυκεῖα, ὥστε
τοὺς ἀκούοντας φρίττειν τε καὶ ἀδημονεῖν καὶ μικροῦ γίνε-
σθαι ἀναύδους, καθάπερ φασὶ τοὺς ὑπὸ λύκου προτέρους
ὀφθέντας. εἰ δὲ δὴ καὶ ἐρέσθαι ἐπιχειρήσεις, μὴ συνεὶς ὅ
τι εἴρηκεν, ἑτέρῳ πεπλήξῃ ὀνόματι δυσκολώτερον ὠνο-
μασμένῳ. περανεῖς δὲ οὐδέποτε οὐδέν, οὐδὲ αὐτὸς ὁ λέγων
ἐκεῖνος, ἀλλ' εὖ μάλα ἀνακυκλήσας τὸ δήπουθεν καὶ τὸ
κἄπειτα καὶ τὼ Διοσκόρω, οἰχήσεται ἀποτρέχων
Συνέσιος Aegyptii sive de providentia (2006: 003)

“Synesii Cyrenensis opuscula”, Ed. Terzaghi, N.Rome: Polygraphica,
1944.Ch. 2, se. 1, line 40
τις ἦν πολέμου καὶ παρατάξεως, ἱππεῖς ἐν ἀγορᾷ σὺν τάξει

φοιτῶντες, ὑπὸ σάλπιγγι κατὰ λόχους κινούμενοι· καὶ γὰρ
εἰ καπήλου τις δέοιτο, καὶ εἴ τις ὑποδηματορράφου, καὶ εἰ
φαιδρῦναι τὸ ξίφος, τὴν ἑκάστου χρείαν ἅπαντες ἐδορυφό-
ρουν, τοῦ μηδὲ ἐν ταῖς ἀγυιαῖς διασπᾶσθαι τὴν φάλαγγα·
οὗτοι τοὺς γυμνούς, τοὺς ἀόπλους, τοὺς καταπεπτωκότας
ταῖς γνώμαις, τοὺς οὐδὲ εὐξαμένους νικᾶν, φυγῇ φεύγοντες
ὑπὸ σύνθημα κοινὸν ἀνεχώρουν τοῦ ἄστεος, παῖδας, γυναῖ-
κας, καὶ τὰ τιμιώτατα κλέπτοντες, ὡς οὐκ ἐνὸν φανερῶς καὶ
τὰς Αἰγυπτίων ἀνδραποδίζεσθαι. ταῦθ' ἡ πληθὺς ὁρῶντες
συσκευαζομένους αὐτούς, οὔπω τοῦ γινομένου ξυνίεσαν,
ἀλλ' ἔτι μᾶλλον ἑαυτῶν ἀπέγνωσαν, ὥστε οἱ μὲν οἴκοι
σφᾶς αὐτοὺς κατακλείσαντες εἶχον, ἐκεῖ περιμένοντες τὸ πῦρ·
οἱ δὲ πυρὸς σίδηρον ἀνθαιρούμενοι, θανάτου κουφότερον
ὄργανον ἠγόραζον, οὐκ ἐπί τινα πρᾶξιν, ἀλλ' ἑαυτούς, ὅταν
ᾖ, προτενοῦντες εἰς τὴν σφαγήν· οἱ δὲ πλεῖν ἐπεβάλλοντο,
καὶ περιενόουν νήσους καὶ κώμας καὶ πόλεις ὑπερορίους.
128
ἐδόκει γὰρ ἅπαν τότε χωρίον ἐχυρώτερον εἶναι τῶν

μεγάλων Θηβῶν, ἐν αἷς ἐπεποίητο τὰ Αἰγυπτίων βασίλεια.
ὡς δὲ καὶ μόλις αὐτοὺς καὶ κατὰ βραχὺ προσήγαγον οἱ
θεοὶ τῷ τε πιστεῦσαι τοῖς γινομένοις, τῷ τε ἀναθαρρή
Συνέσιος Aegyptii sive de providentia Ch. 2, se. 2, line 26
ὄντων τοῖς ἀδικουμένοις τῶν ἀδικούντων. τόν τε οὖν κώ-

θωνα τὸν ἀργυρολόγον ἀνατρέψασα, καὶ συχνὰ ἄττα
ἀποδυραμένη τε καὶ θεοκλυτήσασα, «Ἀλλ' ὑμᾶς γε» ἔφη,
»γῆς πατρῴας ἐκπεπτωκότας καὶ ἀλητεύοντας, ἐδέξατο μὲν
Αἴγυπτος ὡς ἱκέτας, ἐχρήσατο δὲ οὐχ ὅσον μόνον ἱκέταις
εἶχε καλῶς, ἀλλὰ καὶ πολιτείας ἠξίωσε, καὶ γερῶν μετέ-
δωκε, καί, τὸ τελευταῖον δὴ τοῦτο, κυρίους τῶν πραγμά-
των ἐποίησεν, ὥστε ἤδη τινὲς Αἰγυπτίων σκυθίζουσιν,
ὠφελούσης αὐτοὺς καὶ τῆς προσποιήσεως. αὐτὰ τὰ ὑμέ-
τερα τῶν ἐπιχωρίων ἐπιτιμότερα. ἀλλὰ τί ταῦτα; τί μετα-
σκηνοῦτε; τί δὲ σκευαγωγεῖτε καὶ συσκευάζεσθε; οὔτι που
ταῦτα ἐπὶ τοὺς εὐεργέτας δικάζουσιν ἀχαριστίᾳ θεοί. καὶ
γὰρ εἰσὶ καὶ ἥξουσιν, εἰ καὶ κατόπιν Θηβῶν». ἡ μὲν εἰποῦσα
πρηνῆ κατέβαλεν ἑαυτήν. ἐφίσταται δέ τις Σκύθης τὴν
κοπίδα σπασάμενος, ὡς ἀπαράξων τῆς ἀνθρώπου τὴν κεφα-
λήν, ἣν λοιδορεῖσθαί τε ὑπετόπασεν καὶ καταφανὲς ποι-
ῆσαι τὸ νυκτερινὸν ἔργον. ᾤετο γὰρ ἔτι λανθάνοντας
αὐτὸ δρᾶν, ἐπεὶ μηδεὶς τῶν ᾐσθημένων εὔτολμος ἦν ἐξε-
λέγχειν· καὶ ἡ μὲν ἔργον ἂν ἐγεγόνει σιδήρου. ἐπιφαίνεται
δέ τις, εἴτε θεός, εἴτε κατὰ θεόν· ἑωρᾶτο δ' οὖν ἄνθρω-
πος, ὃς ἀγανακτῶν τε δῆλος ἐγένετο, καὶ κινήσας ἐφ' ἑαυ
Συνέσιος De insomniis (2006: 005)“Synesii Cyrenensis opuscula”, Ed.

Terzaghi, N.Rome: Polygraphica, 1944.Se. 11, line 29
στάμενον ἐχούσης τῶν ἐν ἀνθρώπου δυνάμει τὸ τιμιώτατον.

οὐδὲ γὰρ διὰ τοῦτο ἐλάττων ἡ τῇδε χρεία τῆς συνημμένης
ψυχῆς τῷ θεῷ, ὅτι τῆς ἐπαφῆς τῶν κρειττόνων ἠξίωται·
οὔτε γὰρ ἀνεπίστρεπτός ἐστι τοῦ ζῴου, καὶ ἐκ περιωπῆς
ἐπισκοπεῖται τὰ κάτω πολύ που τρανότερον ἢ μετ' αὐτῶν
οὖσα καὶ συμπεφυρμένη τοῖς χείροσιν, ὥστε μένουσα ἀτρε-
μὴς δώσει τῷ ζῴῳ τὰ τῶν γινομένων ἰνδάλματα. καὶ
τοῦτ' ἔστι τὸ λεγόμενον, κατιόντα μὴ κατιέναι, ὅταν ἀσχέ-
τως ὁ κρείττων ἐπιμελῆται τοῦ χείρονος. ταύτην ἐγὼ τὴν
129
μαντικὴν ἐμαυτῷ τε ἀξιῶ παρεῖναι καὶ παισὶ καταλιπεῖν,

ἐφ' ἣν οὐ δεῖ βαδίζειν συσκευασαμένους ὁδὸν μακρὰν ἢ
πλοῦν ὑπερόριον, ὥσπερ Πυθῶδε καὶ ἐς Ἄμμωνος, ἀλλ' ἀρκεῖ
καταδαρθεῖν χεῖρα νιψάμενόν τε καὶ εὐφημήσαντα·
ἡ δ' ὑδρηναμένη, καθαρὰ χροῒ εἵμαθ' ἑλοῦσα,
εὔχετ' Ἀθηναίῃ.
Οὕτως αἰτήσομεν ὄνειρον, ὥσπερ ἴσως Ὅμηρος
ᾔτησεν. κἂν ἐπιτήδειος ᾖς, πάρεστιν ὁ πόρρω θεὸς ὅτε γε
καὶ μηδὲ ταῦτα πραγματευσαμένων ἑκάστοτε παραγίνεται
μόνον καταδαρθοῦσι· καὶ τοῦτ' ἔστιν ἡ πᾶσα πραγματεία
τῆς τελετῆς, δι' ἣν οὐδείς πω πενίαν ὠδύρατο, ὡς ταύτῃ
μειονεκτῶν τοῦ πλουσίου. ἔνιαι γέ τοι τῶν πόλεων τοὺς ἱερο
Γρηγόριος Νύσσης In inscriptiones Psalmorum (2017: 027)

“Gregorii Nysseni opera, vol. 5”, Ed. McDonough, J.
Leiden: Brill, 1962.Vol. 5, pa. 146, line 10
μενος, οὗ χάριν καὶ ἐνστηλιτεύεται τὸ κατόρθωμα ἐν

ἀνεξαλείπτῳ γραφῇ διαιωνιζούσης τῶν γεγονότων τῆς
μνήμης. γίνεται οὖν ἡ νίκη τῷ Δαβὶδ εἰς στηλογραφίαν,
Ὁπότε, φησίν, ἐκράτησαν αὐτὸν οἱ ἀλλόφυλοι ἐν Γέθ. ὡς
δ' ἂν μὴ παραδράμῃ ἡμᾶς ἡ διὰ τῶν αἰνιγμάτων τῆς ἱστορίας
ὑφαινομένη διάνοια τῷ λόγῳ, συντέμνων δι' ὀλίγου ἐπιδρα-
μοῦμαι τὴν ἱστορίαν. φθόνος ἐνεφύη κατὰ τοῦ Δαβὶδ τῷ
τυραννικῷ Σαοὺλ ἐπὶ τῇ νίκῃ τοῦ Γολιὰθ ἐν τῇ εὐφημίᾳ
τῶν διὰ χορείας φαιδρυνομένων τῇ νίκῃ· καὶ πάσαις ἐπινοίαις
λάθρα τε καὶ ἐκ τοῦ προδήλου τὸν κατ' αὐτοῦ φόνον ὁ Σαοὺλ
ἐξηρτύετο, νῦν μὲν κρύβδην τὰς ἐπιβουλὰς συσκευάζων,
αὖθις δὲ διὰ τοῦ προδήλου τῶν ὅπλων ἁπτόμενος καὶ συγκινῶν
κατ' αὐτοῦ τὸ ὑπήκοον. πολλῆς δὲ πολλάκις προσαχθείσης
πείρας παρὰ τοῦ Σαοὺλ τῷ Δαβὶδ τέλος παρὰ τοῖς Γετθαίοις
γενόμενος πόλιν ᾤκησεν τῶν ἀλλοφύλων μίαν ἑκουσίως
παραχωρησάντων αὐτῷ, ἐν ᾗ μετὰ τῶν συνασπιστῶν ἦν, δύο
νομίμοις γυναιξὶ συνοικῶν, ὧν ἡ μὲν ἦν Ἰσραηλῖτις, ἡ δὲ τῶν
κατὰ τὸν Κάρμηλόν τινος δυναστευόντων γενομένη γυνὴ
μετὰ θάνατον ἐκείνου τῷ Δαβὶδ συνοικήσασα. ταῦτα περιέχει
ἡ ἱστορία.
Τὸ τοίνυν κεκρατῆσθαι αὐτὸν ἐν τοῖς ἀλλοφύλοις οὐ τὴν
Γρηγόριος Νύσσης Contra Eunomium (2017: 030)

“Gregorii Nysseni opera, vols. 1.1 & 2.2”, Ed. Jaeger, W.
Leiden: Brill, 1960.Book 1, ch. 1, se. 100, line 6
130
χειν πράγματα τῇ φύσει πρὸς τὸ δοκοῦν διὰ τῶν τοῦ σώ-

ματος ὀρέξεων προϊούσῃ μηδὲ ἀντιβαίνειν ταῖς ἡδοναῖς
μηδὲ ἀκριβολογεῖσθαι περὶ τὴν τοιαύτην τοῦ βίου σπουδήν;
οὐδὲ γὰρ εἶναί τινα βλάβην ψυχῆς διὰ τῶν τοιούτων συνι-
σταμένην, ἀλλὰ μόνην ἀρκεῖν τῷ ἀνθρώπῳ τὴν αἱρετικὴν
πίστιν πρὸς τελειότητα. εἰ δὲ ἀρνεῖται τὸ μὴ οὕτως ἔχειν
αὐτοῖς τὰ διδάγματα, εὐξαίμην ἂν ἔγωγε καὶ τῶν εὖ φρο-
νούντων ἕκαστος ἀληθεύειν αὐτὸν ἐν τοῖς τοιούτοις ἀρνού-
μενον· ἀλλ' οὐκ ἐάσουσιν αὐτῷ προχωρῆσαι τὴν ἄρνησιν
οἱ γνήσιοι μαθηταί, ἢ τὸ μέγιστον αὐτοῦ θεώρημα πεσεῖται
καὶ καταλυθήσεται ἡ συσκευὴ τῶν διὰ τοῦτο μάλιστα προς-
εδρευόντων τῷ δόγματι. ἀναιδὴς δὲ τίς καὶ τὸν ἀν-
θρώπινον ψόγον οὐκ εὐλαβούμενος, ἐκ τῶν ἐν
νεότητι βεβιωμένων ἢ ἐκ τῶν μετὰ ταῦτα βούλει σκοπή-
σωμεν; ἀλλὰ δι' ἀμφοτέρων ἐπ' αὐτὸν ἂν εὕροις ἐπανιοῦ-
σαν τῆς ἀναιδείας τὴν μέμψιν. οὐ τὰ αὐτὰ γὰρ ἑκατέροις
οὔτε ἡ νεότης οὔτε ὁ μετὰ ταῦτα μαρτυρεῖ βίος. ὑπο-
μνησάτω ἑαυτὸν ὁ λογογράφος τῶν τε ἐπὶ τῆς πατρίδος
κατὰ τὸν τῆς νεότητος καιρὸν καὶ τῶν ἐν Κωνσταντινου-
πόλει βεβιωμένων αὐτῷ, καὶ ἀκουσάτω παρὰ τῶν εἰδότων
οἷα τῷ συκοφαντουμένῳ συνίσασιν.
Γρηγόριος Νύσσης Epistulae (2017: 033)

“Gregorii Nysseni opera, vol. 8.2, 2nd edn.”, Ed. Pasquali, G.
Leiden: Brill, 1959.Epistle 16, se. 2, line 5
εὐώνυμον τὴν βολὴν προδείξαντες, ἐφ' ὅπερ δ' ἂν ἴδωσιν

αὐτὸν ὁρμῶντα, κατὰ τὸ ἐναντίον ἀποπεμπόμενοι καὶ τὴν ἐλ-
πίδα δι' ἀπάτης ἐψεύσαντο· τοιαῦτα κατώρθωται καὶ νῦν παρὰ
τοῖς πολλοῖς ἡμῶν, οἳ τὸ σπουδάζειν ἀφέντες, ἐν εὐφυΐᾳ τοὺς
ἀνθρώπους σφαιρίζομεν, ἀντὶ τῆς δεξιᾶς ἐλπίδος, ἣν προϊσχό-
μεθα, τῇ σκαιότητι τῶν γινομένων τὰς ψυχὰς τῶν ἐλπιζόντων
ἐφ' ἡμῖν παρακρουόμενοι. γράμματα καταλλακτήρια, φιλο-
φροσύναι, σύμβολα, δῶρα, ἀγαπητικαὶ διὰ γραμμάτων περι-
πλοκαί, ταῦτά ἐστι τῆς σφαίρας ἡ ἔνδειξις ἡ κατὰ τὸ δεξιὸν
προδεικνυμένη· ἀλλ' ἀντὶ τῆς ἐλπισθείσης διὰ τούτων εὐφρο-
σύνης κατηγορίαι, συσκευαί, διαβολαί, μέμψεις, ἐγκλήματα,
μονομερῶν ἀποφάσεων ὑφαρπαγαί. μακάριοι τῶν ἐλπίδων
ὑμεῖς οἱ διὰ τῶν τοιούτων τὴν πρὸς τὸν θεὸν παρρησίαν πραγ-
ματευόμενοι. ἀλλὰ παρακαλοῦμεν ὑμᾶς μὴ πρὸς τὰ ἡμέτερα
131
βλέπειν, ἀλλὰ πρὸς τὴν δεσποτικὴν τοῦ εὐαγγελίου διδασκαλί-

αν (τίς γὰρ ἂν ἑτέρῳ τῶν ὀδυνῶν παραμυθία γένοιτο [ἂν ἄλλος]
αὐτὸς ταῖς ὀδύναις ὑπερβαλλόμενος;), ὡς [δ'] ἂν τὴν ἰδίαν
διέξοδον λάβῃ τὰ πράγματα, ὥς φησιν· Ἐμοὶ ἐκδίκησις, ἐγὼ
ἀνταποδώσω, λέγει κύριος. σὺ δέ μοι, ὦ ἄριστε, πράττειν
σεαυτοῦ ἀξίως καὶ τῷ θεῷ ἐπελπίζειν καὶ μὴ ἐγκόπτεσθαι
πρὸς τὸ καλός τε καὶ ἀγαθὸς εἶναι διὰ τὰ παρ' ἡμῶν
Γρηγόριος Νύσσης Encomium in sanctum Stephanum

protomartyrem i (2017: 040)“Gregorius Nyssenus. Encomium in
sanctum Stephanum protomartyrem”, Ed. Lendle, O.
Leiden: Brill, 1968.Pa. 12, line 22
πολλοῖς συμμίσγων κατ' αὐτὸν καὶ ἐλάττοσιν. ἐν τούτῳ

τοίνυν τὸ μὲν φαινόμενον Ἀλεξανδρεῖς καὶ Λιβερτῖνοι καὶ
Κυρηναῖοι καὶ οἱ πανταχόθεν ἦσαν ἄνθρωποι πρὸς τὸν τῆς
ἀληθείας ἀγωνιστὴν συμπλεκόμενοι, τὸ δὲ διὰ τοῦ φαινομένου
νοούμενον ὁ πατὴρ τοῦ ψεύδους ἦν, δι' ἀνθρωπίνων προσώπων
πρὸς τὴν ἐν τῷ Στεφάνῳ λαλουμένην ἀλήθειαν ἑαυτὸν ἀντε-
γείρων. ἀλλ' ἡ μὲν ἀλήθεια κατὰ τοῦ ψεύδους τροπαιοφόρος
ἦν, καλῶς τρεψαμένου τοῦ ἀριστέως πάντας τοὺς προαγωνιστὰς
τῆς ἀπάτης. ὁ δὲ διάκονος τῆς ἀληθείας παρὰ τοῦ ἐχθροῦ τῆς
ἀληθείας ἐπεβουλεύετο, ὡς οὐχὶ φανερῶν τὴν οὖσαν, ἀλλὰ
ποιῶν τὴν μὴ οὖσαν ἀλήθειαν. τί ταῦτα Συσκευάζεις κατὰ τοῦ
κήρυκος; πρὸς τὸν διάβολον εἴποιμι ἄν· εἰ σοί τίς ἐστι δύνα-
μις, τὴν ἐν Στεφάνῳ βλάψον ἀλήθειαν· εἰ δὲ ἐκείνη τῶν σῶν
μηχανημάτων ὑψηλοτέρα, τί περὶ τὸ σκεῦος τῆς ἀληθείας
ἀπασχολεῖς τὴν κακόνοιαν καὶ ἀναιρεῖς τὸ περιέχον κατα-
λιπὼν τὸ ἐγκείμενον, οἷόν τι ποιοῦσιν οἱ κύνες, τοὺς λίθους
οἷς βάλλονται περιχαίνοντες, τοῦ βάλλοντος οὐχ ἁπτόμενοι;
ἐπειδὴ τοίνυν ἀπηλέγχθη διὰ τῶν ἀληθεστάτων τὸ ψεῦδος,
καὶ οὐκέτι οἷός τε ἦν [ὁ πονηρὸς] ἄλλον τινὰ προαγωνιστὴν
τῆς ἀπάτης εὑρεῖν, πάντων πρὸς τὴν φανέρωσιν τῆς ἀληθείας
ἀποβλεπόντων, ἀναμέμνηται τοῦ ἰδίου παλαίσματος καὶ
Γρηγόριος Νύσσης De vita Mosis (2017: 042)

“Grégoire de Nysse. La vie de Moïse, 3rd edn.”, Ed. Daniélou, J.
Paris: Cerf, 1968; Sources chrétiennes 1 ter.Ch. 1, se. 29, line 9
τῶν σταθμῶν μετὰ τῆς ἐπεζευγμένης αὐτοῖς φλιᾶς καταση-

μανθέντων διὰ τοῦ αἵματος.
132
Ἐπὶ τούτοις τῶν Αἰγυπτίων τῇ τῶν πρωτοτόκων

συμφορᾷ βεβλημένων καὶ καθ' ἑαυτὸν ἑκάστου καὶ κοινῇ
πάντων ὀλοφυρομένων τὰ πάθη, καθηγεῖται τῆς ἐξόδου
τοῖς Ἰσραηλίταις ὁ Μωϋσῆς, προπαρασκευάσας αὐτοὺς
ἐπὶ σχήματι χρήσεως μεθ' ἑαυτῶν τὸν τῶν Αἰγυπτίων
πλοῦτον ἀνακομίσασθαι. Καὶ τριῶν ἡμερῶν ὁδὸν ἔξω τῆς
Αἰγύπτου γεγενημένων, πάλιν φησὶν ἡ ἱστορία χαλεπὸν
ποιήσασθαι τὸν Αἰγύπτιον τὸ μὴ παραμεῖναι τῇ δουλείᾳ τὸν
Ἰσραὴλ καὶ πολεμικῶς ἅπαν συσκευάςαντα τὸ ὑπήκοον διὰ
τῆς ἱππικῆς δυνάμεως ἐπιδραμεῖν τῷ λαῷ, τὸν δὲ θεασάμενον
τὴν τῶν ἵππων τε καὶ τῶν ὅπλων παρασκευήν, ἀπειρο-
πόλεμον ὄντα καὶ τῶν τοιούτων θεαμάτων ἀγύμναστον,
εὐθὺς καταπλαγῆναι τῷ φόβῳ καὶ κατὰ τοῦ Μωϋσέως
συνίστασθαι, ὅτε καὶ τὸ παραδοξότατον περὶ τοῦ Μωϋσέως
ἡ ἱστορία λέγει, διχῇ ταῖς ἐνεργείαις τεμνόμενον, τῇ μὲν
φωνῇ καὶ τῷ λόγῳ παραθαρσύνειν τε τοὺς Ἰσραηλίτας
καὶ τὰς ἀγαθὰς ἔχειν ἐλπίδας παρακελεύεσθαι, ἔνδοθεν δὲ
τῇ διανοίᾳ τῷ Θεῷ προσάγειν τὴν ὑπὲρ τῶν κατεπτηχότων
ἱκετηρίαν καὶ ὅπως ἂν διαφύγοι τὸν κίνδυνον διὰ τῆς ἄνωθεν
Γρηγόριος Νύσσης In Basilium fratrem (2017: 048)

“Encomium of Saint Gregory Bishop of Nyssa on his brother Saint Basil”,
Ed. Stein, J.Washington, D.C.: The Catholic University of America,
1928.Se. 22, line 22
ὅπλῳ χρησάμενος τῇ προσευχῇ. οὗ τὰς χεῖρας ἐπαίροντος ὁ

ἀληθινὸς Ἰησοῦς κατηγωνίζετο τὸν πολέμιον. πολλῶν κατὰ
τὸν Βαλαὰμ ἐκεῖνον γοήτων τὰς μαγγανείας διέλυσεν·
οἳ οὐχὶ τοῦ ἀληθινοῦ λόγου ἀκούοντες, ἀλλὰ τῇ ὀνώδει
διδασκαλίᾳ τῶν δαιμόνων πειθόμενοι ἀνενέργητον εἶχον εἰς
κακίαν τὸ στόμα τῆς τοῦ διδασκάλου εὐχῆς εἰς εὐλογίαν
τὴν κατάραν μετατιθείσης. ταῦτα δὲ παρ' ἡμῶν λέγεται δι'
ἐπιδρομῆς τε καὶ συντομίας· ἐφαρμόσει δὲ τῇ ἀληθείᾳ τῶν
γεγονότων τὰ καθ' ἕκαστον ὁ μὴ ἀγνοῶν τοῦ Ἁγίου τὸν βίον,
ὅσοι διὰ φαρμακείας τε καὶ γοητείας ἐπιβουλὰς κατά τινων
συσκευάσαντες ἄπρακτον ἔσχον τὴν πονηρίαν, μὴ συγχωρη-
θέντες ὑπὸ τῆς τοῦ διδασκάλου πίστεως προαγαγεῖν τὸ κακὸν
εἰς τελείωσιν. ἀλλὰ πάντα τὰ διὰ μέσου καταλιπὼν τοῦ
τέλους ἀμφοτέρων ἐπιμνησθήσομαι·
Ἀφῆκε μὲν τὸν βίον ἑκάτερος· μνημόσυνον δὲ τῆς ἰδίας περὶ
τὴν σάρκα σχέσεως οὐθέτερος αὐτῶν τῷ βίῳ κατέλιπεν. οὔτε
γὰρ Μωϋσέως τάφος εὑρίσκεται, οὔτε οὗτος περιουσίᾳ τινὶ ὑλικῇ
133
ὑπεχώσθη· ἀλλ' ὁμοῦ τε παρῆλθε τὸν βίον καὶ συμπαρῆλθεν

αὐτῷ πάντα δι' ὧν ὁ βίος τῶν ἀνθρώπων ἔχει τὴν σύστασιν,
ὡς μηδὲν εὑρεθῆναι τοῦ ἀνδρὸς ὑλικὸν μνημεῖον ἐκ τῆς τῶν
ὑπολειφθέντων περιουσίας καταχωννύον αὐτοῦ τὴν πρὸς τὸ
Γρηγόριος Νύσσης De vita Gregorii Thaumaturgi (2017: 069); MPG

46.Vol. 46, pa. 904, line 16
ηθείᾳ, δι' ὧν ἐφθέγγετό τε καὶ ἐποίει, σχηματιζόμενον·

εἶτα ἔλεγε τῶν μισθωμάτων ἀποστερεῖσθαι, προστιθεῖ-
σα καὶ τὰς ἀφορμὰς ὑπ' ἀναιδείας, ὑπὲρ ὧν ᾐτιᾶτο τὴν
τῶν μισθῶν ἀποστέρησιν. Τῶν δὲ συνεγνωκότων αὐτῷ
τὸν καθαρὸν βίον, ἀγανακτούντων τε καὶ ὀργῇ κατὰ
τοῦ γυναίου συγκινουμένων, οὔτε συνεταράχθη τοῖς
ὑπὲρ αὐτοῦ χαλεπαίνουσιν, οὔτε τι τοιοῦτον εἶπεν
συκοφαντούμενος, οἷον εἰκὸς τὸν ἀχθόμενον· οὐ μάρ-
τυρας τοῦ βίου προσεκαλέσατο, οὐχ ὅρκῳ τὸν μῶμον
ἀπώσατο, οὐ τὴν κακίαν τῶν ταῦτα κατ' αὐτοῦ συ-
σκευασαμένων διήλεγξεν· ἀλλ' ἐν ἠρεμαία τε καὶ
καθεστώσῃ φωνῇ πρός τινα τῶν συνήθων ἀποστρα-
φεὶς, «Ὦ οὗτος,» ἔφη, «διάλυσον αὐτῇ τὸ ἀργύ-
ριον, ὡς ἂν μὴ διὰ πλεῖον διοχλοῦσα, τὴν προκειμέ-
νην τοῦ λόγου σπουδὴν ἐπιταράσσοι.» Ἐπεὶ δὲ μα-
θὼν παρὰ τῆς ἑταιρίδος ὁ τοῦτο προστεταγμένος,
ὅσον ᾔτει παρ' αὐτοῦ τὸ ἀργύριον, ἑτοίμως ἅπαν
ἀπηριθμήσατο, καὶ πέρας εἶχεν κατὰ τοῦ σώφρονος
ἡ ἐπιβουλὴ τοῖς ἀκολάστοις, καὶ ἦν ἐν ταῖς χερσὶν
ἤδη τῆς ἀτίμου τὸ κέρδος· τότε δὴ γίνεται θεόθεν
ἥ τε μαρτυρία τῆς σωφροσύνης τοῦ νέου, καὶ τῆς
Ευσέβιος Προπαρασκευή Ευαγγελίου (2018: 001)

“Eusebius Werke, Band 8: Die Praeparatio evangelica”, Ed. Mras, K.
Berlin: Akademie–Verlag, 43.1:1954; 43.2:1956; Die griechischen
christlichen Schriftsteller 43.1 & 43.2.Book 1, ch. 9, se. 20, line 6
ιʹ. ΟΤΙ ΝΕΩΤΕΡΑ ΤΩΙ ΒΙΩΙ ΠΑΡΕΙΣΗΚΤΑΙ ΤΑ ΠΕΡΙ ΤΩΝ

ΘΕΩΝ ΠΑΡΑ ΤΟΙΣ ΠΟΛΛΟΙΣ ΤΕΘΡΥΛΗΜΕΝΑ
134
Ἱστορεῖ δὲ ταῦτα Σαγχουνιάθων, ἀνὴρ παλαιότατος καὶ τῶν Τρωϊ-

κῶν χρόνων, ὥς φασι, πρεσβύτερος, ὃν καὶ ἐπ' ἀκριβείᾳ καὶ ἀληθείᾳ
τῆς Φοινικικῆς ἱστορίας ἀποδεχθῆναι μαρτυροῦσιν· Φίλων δὲ τούτου πᾶ-
σαν τὴν γραφὴν ὁ Βύβλιος, οὐχ ὁ Ἑβραῖος, μεταβαλὼν ἀπὸ τῆς Φοινίκων
γλώττης ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα φωνὴν ἐξέδωκε. μέμνηται τούτων ὁ καθ'

ἡμᾶς τὴν καθ' ἡμῶν πεποιημένος συσκευὴν ἐν τετάρτῳ τῆς πρὸς ἡμᾶς
ὑποθέσεως, ὧδε τῷ ἀνδρὶ μαρτυρῶν πρὸς λέξιν·
“Ἱστορεῖ δὲ τὰ περὶ Ἰουδαίων ἀληθέστατα, ὅτι καὶ τοῖς τόποις καὶ
τοῖς
ὀνόμασιν αὐτῶν τὰ συμφωνότατα, Σαγχουνιάθων ὁ Βηρύτιος, εἰληφὼς
τὰ
ὑπομνήματα παρὰ Ἱερομβάλου τοῦ ἱερέως θεοῦ Ἰευώ· ὃς Ἀβιβάλῳ τῷ
βασι-
λεῖ Βηρυτίων τὴν ἱστορίαν ἀναθεὶς ὑπ' ἐκείνου καὶ τῶν κατ' αὐτὸν ἐξετα-
στῶν τῆς ἀληθείας παρεδέχθη. οἱ δὲ τούτων χρόνοι καὶ πρὸ τῶν Τρωϊκῶν
πίπτουσι χρόνων καὶ σχεδὸν τοῖς Μωσέως πλησιάζουσιν, ὡς αἱ τῶν

Φοινίκης
βασιλέων μηνύουσι διαδοχαί. Σαγχουνιάθων δὲ ὁ κατὰ τὴν Φοινίκων
διάλεκ-
τον φιλαλήθως πᾶσαν τὴν παλαιὰν ἱστορίαν ἐκ τῶν κατὰ πόλιν
ὑπομνημάτων καὶ
τῶν ἐν τοῖς ἱεροῖς ἀναγραφῶν συναγαγὼν δὴ καὶ συγγράψας ἐπὶ
Σεμιράμεως
Ευσέβιος Προπαρασκευή Ευαγγελίου Book 5, ch. 1, se. 9, line 4
τὴν ἀληθῆ θεοσέβειαν παραγγέλματα περιέχουσαι, ἀνδράσιν ὁμοῦ καὶ

γυναιξὶ
καὶ παισὶν εἰς ἐπήκοον παραδέδονται, νεκρὰ δὲ τὰ ἀπὸ δαιμόνων πάντα
χρη-
στήριά τε καὶ μαντεύματα; οὐδέ τις εἰς τοσοῦτον ἀνθρώπων μέμηνεν
νῦν, ἐξ οὗπερ εἰς πάντας φωτὸς δίκην ἐξέλαμψεν ἡ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν
ἔνθεος
καὶ εὐαγγελικὴ δύναμις, ὡς τολμᾶν τῷ τοῦ φιλτάτου φόνῳ καὶ ταῖς δι'
ἀνθρωποθυσιῶν σφαγαῖς τὰ φονικὰ καὶ φίλαιμα μισάνθρωπά τε καὶ
ἀπάν-
θρωπα δαιμόνια ἐξιλεοῦσθαι, οἷα πράττειν τοῖς πάλαι σοφοῖς καὶ
βασιλεῦσι
δαιμονῶσιν ὡς ἀληθῶς φίλον ἦν. περὶ δὲ τοῦ μηκέτι δύνασθαί τι κατ-
135
ισχύειν τοὺς φαύλους δαίμονας μετὰ τὴν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν εἰς
ἀνθρώπους
πάροδον καὶ αὐτὸς ὁ καθ' ἡμᾶς τῶν δαιμόνων προήγορος ἐν τῇ καθ' ἡμῶν
συσκευῇ τοῦτόν που λέγων μαρτυρεῖ τὸν τρόπον·

“Νυνὶ δὲ θαυμάζουσιν εἰ τοσοῦτον ἐτῶν κατείληφεν ἡ νόσος τὴν
πόλιν,
Ἀσκληπιοῦ μὲν ἐπιδημίας καὶ τῶν ἄλλων θεῶν μηκέτι οὔσης. Ἰησοῦ γὰρ
τιμωμένου οὐδεμιᾶς δημοσίας τις θεῶν ὠφελείας ᾔσθετο.”
Ταῦτα ῥήμασιν αὐτοῖς ὁ Πορφύριος. εἰ δὴ οὖν κατὰ τήνδε τὴν ὁμολογίαν
Ἰησοῦ τιμωμένου οὐδεμιᾶς τις θεῶν δημοσίας ὠφελείας ᾔσθετο, μηκέτ'

οὔσης μήτε Ἀσκληπιοῦ ἐπιδημίας μήτε τῶν ἄλλων θεῶν, πόθεν δὴ
λοιπὸν τὸ ὡς περὶ θεῶν καὶ ἡρώων δόγμα; τί γὰρ οὐχὶ μᾶλλον τὰ τῶν
θεῶν καὶ τὰ Ἀσκληπιοῦ κρατεῖ τῆς Ἰησοῦ δυνάμεως; εἰ δὴ ὁ μὲν θνητός,
ὡς ἂν φαῖεν, ἄνθρωπος (τάχα δ' ἂν εἴποιεν ὅτι καὶ πλάνος), οἱ δὲ σωτῆρες
καὶ θεοί, τί δῆτα τοίνυν πάντες ἀθρόως αὐτῷ Ἀσκληπιῷ πεφεύγασι, τὰ

νῶτα
διανοίας ἀπὸ τῶν ὁρωμένων ἐπὶ τὸ ἀφανὲς τῶν ἐγκρυπτομένων τοῖς

ξοάνοις
καὶ τὴν πλάνην κραταιότερον ἐπικυρούσης. οὕτω δῆτα λοιπὸν οἱ
περίγειοι
δαίμονες οἵ τε ἀμφὶ τὸν ἀέρα 8“κοσμοκράτορες” καὶ 8“τὰ πνευματικὰ
τῆς
πονηρίας” ὅ τε ἐπὶ πᾶσιν αὐτοῖς τῆς κακίας ἐξάρχων θεῶν οἱ μέγιστοι
παρὰ
τοῖς πᾶσιν ἐνομίζοντο ἥ τε τῶν πάλαι νεκρῶν μνήμη τῆς μείζονος
ἠξιοῦτο θε-
ραπείας. ὧν τὰς μὲν τῶν σωμάτων ἰδέας οἱ τῶν κατὰ πόλεις ἀφιε-
ρωμένων εἰκόνων φέρειν ἐδόκουν τύποι, τὰς δὲ ψυχὰς καὶ τὰς ἐνθέους
καὶ
ἀσωμάτους δυνάμεις οἱ φαῦλοι δαίμονες καθυπεκρίνοντο διὰ πολλῆς τῆς
τερα-
τοποιίας, καὶ αὐτῶν ἤδη τῶν θεραπευόντων καὶ ἱερωμένων αὐτοῖς ἐπὶ τὸ
μεῖζον αἰεὶ τὸν ἐκ τῆς φαντασίας τῦφον ἐπαγόντων καὶ δὴ καὶ γοητικαῖς
κακοτεχνίαις τὰ πολλὰ συσκευαζόντων, τῆς καὶ τούτων διδασκαλίας
αὐτῶν
πάλιν τῶν φαύλων δαιμόνων τοῖς θεραπεύουσι προκαταρξάντων. οἵδε
136
γοῦν
καὶ τῆς ἀρχεκάκου γοητείας παντὶ τῷ τῶν ἀνθρώπων βίῳ κατέστησαν
αἴτιοι,
ὡσπεροῦν ὁ πρὸ τούτου διήλεγξεν λόγος.
σμένοις τῶν θεῶν ὀνόμασι δαίμονάς τινας καλοῦμεν οὐ θαυμαστέον,

εἶπεν ὁ
ξένος. ᾧ γὰρ ἕκαστος θεῷ συντέτακται καὶ οὗ τῆς δυνάμεως μετείληχεν,
ἀπὸ τούτου φιλεῖ καλεῖσθαι· καὶ γὰρ ἡμῶν ὁ μέν τίς ἐστιν Δῖος, ὁ δὲ Ἀθή-
ναιος, ὁ δὲ Ἀπολλώνιος ἢ Διονύσιος ἢ Ἑρμαῖος. ἀλλ' ἔνιοι μὲν ὀρθῶς

κατὰ
τύχην ἐκλήθησαν, οἱ δὲ πολλοὶ μηδὲν προσηκούσας, ἀλλ' ἐνηλλαγμένας
ἐκτή-
σαντο θεῶν παρωνυμίας.”
Τοσαῦτα ὁ Πλούταρχος ἐν οἷς ἐσπούδασεν 8“Περὶ τῶν ἐκλελοιπότων
χρηστηρίων”, πρὸς τοῖς ἄλλοις καὶ θνήσκειν παριστὰς τοὺς δαίμονας, ὃ
καὶ
αὐτὸ κατὰ τὸν δέοντα καιρὸν παραθήσομαι. τέως δὲ φέρε συλλεξώμεθα
ὅσα ἄλλα περὶ τῆς τῶν ἀγαθῶν, ὥς φασιν, δαιμόνων δυνάμεώς τε καὶ
ἐνερ-
γείας αὖθις ὁ τὴν καθ' ἡμῶν συσκευὴν πεποιημένος ἐν οἷς ἐπέγραψε
8“Περὶ
τῆς ἐκ λογίων φιλοσοφίας” ἐκτέθειται· μάλιστα γὰρ αὐτῷ καὶ νῦν ὥσπερ
οὖν καὶ πολλάκις μάρτυρι χρήσομαι καὶ ἐλέγχῳ τῆς περὶ οὓς
ὑπολαμβάνουσιν
θεοὺς πλάνης, ὡς ἂν ἐκ τῶν οἰκείων βελῶν καὶ τοξευμάτων βαλλόμενοι
καταισχύνοιντο. οὕτως γὰρ καὶ γένοιτ' ἂν ἡμῖν ἐξ αὐτῶν τῶν τοῖς θεοῖς
προσφιλῶν καὶ δὴ καὶ εὐσεβῶν νενομισμένων ἀκριβῶς τε τὸν περὶ τῶν
οἰκείων
λόγον διηρευνηκότων ἀνελλιπὴς καὶ ἀπαραίτητος ἡ τῶν προκειμένων
ἀπόδει-
ξις. γράφει δὲ ταῦτα ὁ δεδηλωμένος ἐν οἷς ἐπέγραψεν 8“Περὶ τῆς ἐκ
λογίων φιλοσοφίας”, ἔνθα μαρτύρεται μὴ τὰ ἀπόρρητα τῶν θεῶν
ἐκφαίνειν,
ἐπομνύμενός τε αὐτὸς καὶ παραγγέλλων κρύπτειν καὶ μὴ εἰς πολλοὺς
ἐκφέ-ρειν τὰ λεχθησόμενα. τίνα δὲ ἦν τὰ τοιαῦτα; τὸν Πᾶνα Διονύσου
φησὶ
137
αὐτόν· ἐπεὶ οὐκ ἄν, μὰ τὸν Διόνυσον, ἔτι αὐτοῖς ἐνεπλάκη τοῖς λίνοις.
ἀλλ'
ἐξ ἄκρου κεφαλοειδὴς ὁ κορμός (Ἄπολλον, ξένου κατασκευάσματος!)· τί
ποτ'
οὖν ἔπραττεν ἐν τῷ πελάγει; ἀπορήσαι ἄν τις. τί γὰρ ἄλλο ἢ ἐκάθητο, νὴ
τὸν Δία, ἀναμένων ἕως ἄνθρωποι μαινόμενοι (οὐ γὰρ φήσω ὅτι καὶ θεοί)
ἐγκυρήσαντες αὐτῷ οὐ διοπετές, ἀλλὰ ποσειδωνοπετὲς ἡγήσωνται
κἄπειτα εἰς
ἄστυ ἀναγάγωσιν, ὥσπερ τινὰ ἀγαθὴν τύχην, κακὴν οὖσαν ὡς ἀληθῶς οὐ
τύχην, ἀλλὰ τυφεδόνα; ἢ οὐκ ἤρκει ἄρα αὐτοῖς οἴκοθεν διολλύουσα, ἀλλ'
αὐτὴν ἐπέρρωσέν τε καὶ προσεπέτεινεν θεοπληξίας, ὡς ἄν τις εἴποι, ἐκ
Δελφῶν
μετάπεμπτος ἐπιθήκη.”
Τοσαῦτα καὶ ὁ Οἰνόμαος. ἀλλὰ γὰρ μετὰ τὰ εἰρημένα μεταβὰς αὖθις
ἐπὶ τὴν Ἐκ λογίων φιλοσοφίαν τοῦ τὴν συσκευὴν καθ' ἡμῶν
πεποιημένου,
ἀνάγνωθι ἐκ τῶν περὶ εἱμαρμένης τοῦ Πυθίου χρησμῶν, εἰ μὴ καὶ σοὶ
θείας
ἀλλότριος ὢν δυνάμεως ἔτι μᾶλλον ὁ περὶ τῶν θρυλουμένων χρηστηρίων
ὑποπεσεῖται λόγος.
φορᾶς ὁμοίως ἀνθρώποις καταστοχάζονται

βʹ. Ὅτι καὶ τὸ ἐφ' ἡμῖν ἀναιροῦσιν, ἐξ εἱμαρμένης φάσκοντες καὶ τὰς
προαιρέσεις κι-
νεῖσθαι
αὐτὸν διδάξαι· μείναντα δὲ ἔτη ἐκεῖ εἴκοσι πάλιν εἰς τοὺς κατὰ Συρίαν
ἀπαλλα-
γῆναι τόπους· τῶν δὲ τούτῳ συνελθόντων πολλοὺς ἐν Αἰγύπτῳ
καταμεῖναι
διὰ τὴν εὐδαιμονίαν τῆς χώρας. ἐν δὲ ἀδεσπότοις εὕρομεν τὸν Ἁβραὰμ
ἀνα-
φέροντα εἰς τοὺς γίγαντας, τούτους δὲ οἰκοῦντας ἐν τῇ Βαβυλωνίᾳ διὰ
τὴν ἀσέ-
138
βειαν ὑπὸ τῶν θεῶν ἀναιρεθῆναι, ὧν ἕνα Βῆλον ἐκφεύγοντα τὸν θάνατον
ἐν Βα-
βυλῶνι κατοικῆσαι πύργον τε κατασκευάσαντα ἐν αὐτῷ διαιτᾶσθαι, ὃν
δὴ
ἀπὸ τοῦ κατασκευάσαντος Βήλου Βῆλον ὀνομασθῆναι. τὸν δὲ Ἅβραμον
τὴν
ἀστρολογικὴν ἐπιστήμην παιδευθέντα πρῶτον μὲν ἐλθεῖν εἰς Φοινίκην
καὶ τοὺς
Φοίνικας ἀστρολογίαν διδάξαι, ὕστερον δὲ εἰς Αἴγυπτον παραγενέσθαι.”
ιθʹ. ΜΟΛΩΝΟΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ
“Ὁ δὲ τὴν συσκευὴν τὴν κατὰ Ἰουδαίων γράψας Μόλων μετὰ τὸν
κατα-
κλυσμόν φησιν ἀπὸ τῆς Ἀρμενίας ἀπελθεῖν τὸν περιλειφθέντα ἄνθρωπον
μετὰ
τῶν υἱῶν, ἐκ τῶν ἰδίων ἐξελαυνόμενον ὑπὸ τῶν ἐγχωρίων· διανύσαντα δὲ
τὴν
μεταξὺ χώραν ἐλθεῖν εἰς τὴν ὀρεινὴν τῆς Συρίας οὖσαν ἔρημον. μετὰ δὲ
τρεῖς γενεὰς Ἁβραὰμ γενέσθαι, ὃν δὴ μεθερμηνεύεσθαι πατρὸς φίλον, ὃν
δὴ σο-
φὸν γενόμενον τὴν ἐρημίαν μεταδιώκειν· λαβόντα δὲ δύο γυναῖκας, τὴν
μὲν ἐντο-
πίαν, συγγενῆ, τὴν δὲ Αἰγυπτίαν, θεράπαιναν, ἐκ μὲν τῆς Αἰγυπτίας
γεννῆσαι
δώδεκα υἱούς, οὓς δὴ εἰς Ἀραβίαν ἀπαλλαγέντας διελέσθαι τὴν χώραν
καὶ πρώ-
τους βασιλεῦσαι τῶν ἐγχωρίων· ὅθεν ἕως καθ' ἡμᾶς δώδεκα εἶναι
βασιλεῖς Ἀρά-
βων ὁμωνύμους ἐκείνοις. ἐκ δὲ τῆς γαμετῆς υἱὸν αὐτῷ γενέσθαι ἕνα, ὃν
Ἑλληνιστὶ Γέλωτα ὀνομασθῆναι. καὶ τὸν μὲν Ἁβραὰμ γήρᾳ τελευτῆσαι,
εὑρήσεις ἔτη φεʹ. τοσαῦτα δὲ ἀπὸ τοῦ δηλωθέντος ἔτους τῆς Κέκροπος
βασι-
λείας τὸν ἀνωτέρω χρόνον ἀπαριθμούμενος ἐπὶ Νίνον ἥξεις τὸν
Ἀσσύριον, ὃν
πρῶτόν φασιν ἁπάσης τῆς Ἀσίας πλὴν Ἰνδῶν κεκρατηκέναι· οὗ Νίνος
ἐπώνυ-
μος πόλις, ἣ Νινευὴ παρ' Ἑβραίοις ὠνόμασται, καθ' ὃν Ζωροάστρης ὁ
139
μάγος
Βακτρίων ἐβασίλευσε. Νίνου δὲ γυνὴ καὶ διάδοχος τῆς βασιλείας
Σεμίραμις·
ὥστ' εἶναι τὸν Ἁβραὰμ κατὰ τούτους.
Ταῦτα μὲν οὖν ἀποδεικτικῶς ἐν τοῖς πονηθεῖσιν ἡμῖν 8Χρονικοῖς Κα-
νόσιν οὕτως ἔχοντα συνέστη. ἐπὶ δὲ τοῦ παρόντος πρὸς τοῖς εἰρημένοις
μάρ-
τυρι τῆς Μωσέως ἀρχαιότητος χρήσομαι τῷ πάντων δυσμενεστάτῳ καὶ
πολεμιωτάτῳ Ἑβραίων τε καὶ ἡμῶν, φημὶ δὲ τῷ καθ' ἡμᾶς φιλοσόφῳ, ὃς
τὴν καθ' ἡμῶν συσκευὴν ὑπερβολῇ μίσους προβεβλημένος οὐ μόνους
ἡμᾶς,
ἀλλὰ καὶ Ἑβραίους αὐτόν τε Μωσέα καὶ τοὺς μετ' αὐτὸν προφήτας ταῖς
ἴσαις ὑπηγάγετο δυσφημίαις. οὕτω γὰρ διὰ τῆς τῶν ἐχθρῶν ὁμολογίας
ἀναμφηρίστως ἡγοῦμαι τὴν ἐπαγγελίαν πιστώσεσθαι. γράφει τοίνυν
ἐν τῷ τετάρτῳ τῆς καθ' ἡμῶν συσκευῆς ὁ Πορφύριος ῥήμασιν αὐτοῖς
τάδε·
“Ἱστορεῖ δὴ τὰ περὶ Ἰουδαίων ἀληθέστατα, ὅτι καὶ τοῖς τόποις καὶ
τοῖς
τὰ ὑπο-
μνήματα παρὰ Ἱερομβάλου τοῦ ἱερέως θεοῦ Ἰευώ, ὃς Ἀβελβαλῷ τῷ
Ευσέβιος Προπαρασκευή Ευαγγελίου

Βακτρίων ἐβασίλευσε. Νίνου δὲ γυνὴ καὶ διάδοχος τῆς βασιλείας

Σεμίραμις·
ὥστ' εἶναι τὸν Ἁβραὰμ κατὰ τούτους.
Ταῦτα μὲν οὖν ἀποδεικτικῶς ἐν τοῖς πονηθεῖσιν ἡμῖν 8Χρονικοῖς Κα-
νόσιν οὕτως ἔχοντα συνέστη. ἐπὶ δὲ τοῦ παρόντος πρὸς τοῖς εἰρημένοις
μάρ-
τυρι τῆς Μωσέως ἀρχαιότητος χρήσομαι τῷ πάντων δυσμενεστάτῳ καὶ
πολεμιωτάτῳ Ἑβραίων τε καὶ ἡμῶν, φημὶ δὲ τῷ καθ' ἡμᾶς φιλοσόφῳ, ὃς
τὴν καθ' ἡμῶν συσκευὴν ὑπερβολῇ μίσους προβεβλημένος οὐ μόνους
ἡμᾶς,
ἀλλὰ καὶ Ἑβραίους αὐτόν τε Μωσέα καὶ τοὺς μετ' αὐτὸν προφήτας ταῖς
ἴσαις ὑπηγάγετο δυσφημίαις. οὕτω γὰρ διὰ τῆς τῶν ἐχθρῶν ὁμολογίας
ἀναμφηρίστως ἡγοῦμαι τὴν ἐπαγγελίαν πιστώσεσθαι. γράφει τοίνυν
ἐν τῷ τετάρτῳ τῆς καθ' ἡμῶν συσκευῆς ὁ Πορφύριος ῥήμασιν αὐτοῖς
τάδε·
“Ἱστορεῖ δὴ τὰ περὶ Ἰουδαίων ἀληθέστατα, ὅτι καὶ τοῖς τόποις καὶ
τοῖς
140

τὰ ὑπο-
μνήματα παρὰ Ἱερομβάλου τοῦ ἱερέως θεοῦ Ἰευώ, ὃς Ἀβελβαλῷ τῷ
βασιλεῖ
Βηρυτίων τὴν ἱστορίαν ἀναθεὶς ὑπ' ἐκείνου καὶ τῶν κατ' αὐτὸν
ἐξεταστῶν
τῆς ἀληθείας παρεδέχθη. οἱ δὲ τούτων χρόνοι καὶ πρὸ τῶν Τρωϊκῶν
πίπτουσι
χρόνων καὶ σχεδὸν τοῖς Μωσέως πλησιάζουσιν, ὡς αἱ τῶν Φοινίκης
βασιλέων
μηνύουσι διαδοχαί. Σαγχουνιάθων δὲ ὁ κατὰ τὴν τῶν Φοινίκων
διάλεκτον
φιλαλήθως πᾶσαν τὴν παλαιὰν ἱστορίαν ἐκ τῶν κατὰ πόλιν ὑπομνημάτων
καὶ
τῶν ἐν τοῖς ἱεροῖς ἀναγραφῶν συναγαγὼν καὶ συγγράψας ἐπὶ Σεμιράμεως
γέγονε τῆς Ἀσσυρίων βασιλίδος.”
καὶ ἀνθρωπίνης ὅλως εὐδαιμονίας καὶ ἀθλιότητος ἐπὶ σκέψιν, ποίω τέ

τινέ
ἐστον καὶ τίνα τρόπον ἀνθρώπου φύσει τὸ μὲν κτήσασθαι αὐτοῖν
προσήκει,
τὸ δὲ ἀποφυγεῖν· περὶ πάντων τούτων ὅταν αὖ δέῃ λόγον διδόναι τὸν
σμικρὸν
ἐκεῖνον τὴν ψυχὴν καὶ δριμὺν καὶ δικανικόν, πάλιν αὖ τὰ ἀντίστροφα
ἀπο-
δίδωσιν· ἰλιγγιῶν τε ἀπὸ ὑψηλοῦ κρεμασθεὶς καὶ βλέπων μετέωρος
ἄνωθεν
ὑπὸ ἀηθείας ἀδημονῶν τε καὶ ἀπορῶν καὶ βαρβαρίζων γέλωτα Θρᾴτταις
μὲν οὐ
παρέχει οὐδ' ἄλλῳ ἀπαιδεύτῳ οὐδενί (οὐ γὰρ αἰσθάνονται), τοῖς δ'
ἐναντίως
ἢ ὡς ἀνδραπόδοις τραφεῖσι πᾶσιν. οὗτος δὴ ἑκατέρου τρόπος, ὦ
Θεόδωρε,
ὁ μὲν τῷ ὄντι ἐλευθερίᾳ τε καὶ σχολῇ τεθραμμένου, ὃν δὴ φιλόσοφον
καλεῖς,
ᾧ ἀνεμέσητον εὐήθει δοκεῖν καὶ οὐδενὶ εἶναι, ὅταν εἰς δουλικὰ ἐμπέσῃ
δια-
κονήματα, οἷον στρωματόδεσμον μὴ ἐπισταμένου συσκευάςαςθαι μηδὲ
ὄψον
141
ἡδῦναι ἢ θῶπας λόγους· τοῦ δ' αὖ τὰ μὲν τοιαῦτα πάντα δυναμένου

ὀρθῶς
τε καὶ ὀξέως διακονεῖν, ἀναβάλλεσθαι δὲ οὐκ ἐπισταμένου ἐπιδέξια
ἐλευθέρως
οὐδ' ἁρμονίαν λόγων λαβόντος ὀρθῶς ὑμνῆσαι θεῶν τε καὶ ἀνδρῶν
εὐδαιμό-
νων βίον ἀληθῆ.
Εἰ πάντας, ὦ Σώκρατες, πείθοις ἃ λέγεις ὥσπερ ἐμέ, πλείων ἂν εἰρήνη
καὶ κακὰ ἐλάττω κατ' ἀνθρώπους εἴη.
Ἀλλ' οὔτ' ἀπολέσθαι τὰ κακὰ δυνατόν, ὦ Θεόδωρε (ὑπεναντίον γάρ τι τῷ
ἀγαθῷ ἀεὶ εἶναι ἀνάγκη) οὔτ' ἐν θεοῖς αὐτὰ ἰδρῦσθαι, τὴν δὲ θνητὴν
Ευσέβιος Εκκλησιαστική ιστορία (2018: 002)“Eusèbe de Césarée.

Histoire ecclésiastique, 3 vols.”, Ed. Bardy, G.Paris: Cerf, 1:1952;
2:1955; 3:1958, Repr. 3:1967; Sources chrétiennes 31, 41, 55.
ρούμενος, ὅτι δὴ καὶ αὐτὸς ὁ τοῦ Ναυῆ Ἰησοῦς τοῦ σωτῆρος

ἡμῶν τὴν εἰκόνα ἔφερεν, τοῦ μόνου μετὰ Μωυσέα καὶ τὸ συμπέ-
ρασμα τῆς δι' ἐκείνου παραδοθείσης συμβολικῆς λατρείας, τῆς
ἀληθοῦς καὶ καθαρωτάτης εὐσεβείας τὴν ἀρχὴν διαδεξαμένου.
καὶ Μωυσῆς μὲν ταύτῃ πῃ δυσὶ τοῖς κατ' αὐτὸν ἀρετῇ καὶ δόξῃ
παρὰ πάντα τὸν λαὸν προφέρουσιν ἀνθρώποις, τῷ μὲν ἀρχιερεῖ,
τῷ δὲ μετ' αὐτὸν ἡγησομένῳ, τὴν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ
Χριστοῦ προσηγορίαν ἐπὶ τιμῇ τῇ μεγίστῃ περιτέθειται· σαφῶς
δὲ καὶ οἱ μετὰ ταῦτα προφῆται ὀνομαστὶ τὸν Χριστὸν προανε-
φώνουν, ὁμοῦ τὴν μέλλουσαν ἔσεσθαι κατ' αὐτοῦ συσκευὴν τοῦ
Ἰουδαίων λαοῦ, ὁμοῦ δὲ καὶ τὴν τῶν ἐθνῶν δι' αὐτοῦ κλῆσιν
προμαρτυρόμενοι, τοτὲ μὲν ὧδέ πως Ἱερεμίας λέγων «πνεῦμα
προσώπου ἡμῶν Χριστὸς κύριος συνελήφθη ἐν ταῖς διαφθοραῖς
αὐτῶν, οὗ εἴπομεν ἐν τῇ σκιᾷ αὐτοῦ ζησόμεθα ἐν τοῖς ἔθνεσιν»,
τοτὲ δὲ ἀμηχανῶν Δαυὶδ διὰ τούτων «ἵνα τί ἐφρύαξαν ἔθνη καὶ
λαοὶ ἐμελέτησαν κενά; παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, καὶ οἱ
ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτό, κατὰ τοῦ κυρίου καὶ κατὰ
τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ». οἷς ἑξῆς ἐπιλέγει ἐξ αὐτοῦ δὴ προσώπου
τοῦ Χριστοῦ· «κύριος εἶπεν πρός με υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμε-
ρον γεγέννηκά σε. αἴτησαι παρ' ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι ἔθνη
142
Ευσέβιος Εκκλησιαστική ιστορία Book 3, ch. 33, se. 2, line 7
ταὐτῷ μηνῦσαι μηδὲν ἀνόσιον μηδὲ παρὰ τοὺς νόμους πράττειν

αὐτοὺς κατειληφέναι, πλὴν τό γε ἅμα τῇ ἕῳ διεγειρομένους τὸν
Χριστὸν θεοῦ δίκην ὑμνεῖν, τὸ δὲ μοιχεύειν καὶ φονεύειν καὶ τὰ
συγγενῆ τούτοις ἀθέμιτα πλημμελήματα καὶ αὐτοὺς ἀπαγορεύειν
πάντα τε πράττειν ἀκολούθως τοῖς νόμοις· πρὸς ἃ τὸν Τραϊανὸν
δόγμα τοιόνδε τεθεικέναι, τὸ Χριστιανῶν φῦλον μὴ ἐκζητεῖσθαι
μέν, ἐμπεσὸν δὲ κολάζεσθαι· δι' οὗ ποσῶς μὲν τοῦ διωγμοῦ
σβεσθῆναι τὴν ἀπειλὴν σφοδρότατα ἐγκειμένην, οὐ χεῖρόν γε
μὴν τοῖς κακουργεῖν περὶ ἡμᾶς ἐθέλουσιν λείπεσθαι προφάσεις,
ἔσθ' ὅπῃ μὲν τῶν δήμων, ἔσθ' ὅπῃ δὲ καὶ τῶν κατὰ χώρας ἀρχόν-
των τὰς καθ' ἡμῶν συσκευαζομένων ἐπιβουλάς, ὡς καὶ ἄνευ
προφανῶν διωγμῶν μερικοὺς κατ' ἐπαρχίαν ἐξάπτεσθαι πλείους
τε τῶν πιστῶν διαφόροις ἐναγωνίζεσθαι μαρτυρίοις. εἴληπται
δ' ἡ ἱστορία ἐξ ἧς ἀνώτερον δεδηλώκαμεν τοῦ Τερτυλλιανοῦ
Ῥωμαϊκῆς ἀπολογίας, ἧς ἡ ἑρμηνεία τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον·
»καίτοι εὑρήκαμεν καὶ τὴν εἰς ἡμᾶς ἐπιζήτησιν κεκωλυμένην.
Πλίνιος γὰρ Σεκοῦνδος ἡγούμενος ἐπαρχίου κατακρίνας Χριστια-
νούς τινας καὶ τῆς ἀξίας ἐκβαλών, ταραχθεὶς τῷ πλήθει, διὸ
ἠγνόει τί αὐτῷ λοιπὸν εἴη πρακτέον, Τραϊανῷ τῷ βασιλεῖ ἀνεκοι-
νώσατο λέγων ἔξω τοῦ μὴ βούλεσθαι αὐτοὺς εἰδωλολατρεῖν
οὐδὲν ἀνόσιον ἐν αὐτοῖς εὑρηκέναι· ἐμήνυεν δὲ καὶ τοῦτο,
τινὰς τοιαύτας, μαθεῖν καὶ ἐλέγξαι ὅτι ἀληθῶς μηδὲν ἐπίσταται,

εἰδέναι ὑμᾶς βούλομαι, καὶ ὅτι ἀληθῆ λέγω, εἰ μὴ ἀνηνέχθησαν
ὑμῖν αἱ κοινωνίαι τῶν λόγων, ἕτοιμος καὶ ἐφ' ὑμῶν κοινωνεῖν
τῶν ἐρωτήσεων πάλιν· βασιλικὸν δ' ἂν καὶ τοῦτο ἔργον εἴη. εἰ
δὲ καὶ ἐγνώσθησαν ὑμῖν αἱ ἐρωτήσεις μου καὶ αἱ ἐκείνου ἀποκ-
ρίσεις, φανερὸν ὑμῖν ἐστιν ὅτι οὐδὲν τῶν ἡμετέρων ἐπίσταται·
ἢ εἰ ἐπίσταται, διὰ τοὺς ἀκούοντας δὲ οὐ τολμᾷ λέγειν, ὡς
πρότερον ἔφην, οὐ φιλόσοφος, ἀλλὰ φιλόδοξος ἀνὴρ δείκνυται,
ὅς γε μηδὲ τὸ Σωκρατικόν, ἀξιέραστον ὄν, τιμᾷ».
ταῦτα μὲν οὖν ὁ Ἰουστῖνος· ὅτι δὲ κατὰ τὴν αὐτοῦ πρόρρησιν
πρὸς τοῦ Κρήσκεντος συσκευασθεὶς ἐτελειώθη, Τατιανός, ἀνὴρ
τὸν πρῶτον αὐτοῦ βίον σοφιστεύσας ἐν τοῖς Ἑλλήνων μαθήμασι
καὶ δόξαν οὐ σμικρὰν ἐν αὐτοῖς ἀπενηνεγμένος πλεῖστά τε ἐν
συγγράμμασιν αὐτοῦ καταλιπὼν μνημεῖα, ἐν τῷ Πρὸς Ἕλληνας
ἱστορεῖ, λέγων ὧδε.
»καὶ ὁ θαυμασιώτατος Ἰουστῖνος ὀρθῶς ἐξεφώνησεν ἐοικέναι
143
τοὺς προειρημένους λῃσταῖς.»

εἰτ' ἐπειπών τινα περὶ τῶν φιλοσόφων, ἐπιλέγει ταῦτα·
»Κρήσκης γοῦν ὁ ἐννεοττεύσας τῇ μεγάλῃ πόλει παιδεραστίᾳ
μὲν πάντας ὑπερήνεγκεν, φιλαργυρίᾳ δὲ πάνυ προσεχὴς ἦν·
θανάτου δὲ ὁ καταφρονεῖν συμβουλεύων οὕτως αὐτὸς ἐδεδίει
ἄλλο σχολικὸν περὶ ψυχῆς, ἐν ᾧ διαφόρους πεύσεις προτείνας

περὶ τοῦ κατὰ τὴν ὑπόθεσιν προβλήματος, τῶν παρ' Ἕλλησιν
φιλοσόφων παρατίθεται τὰς δόξας, αἷς καὶ ἀντιλέξειν ὑπισχνεῖται
τήν τε αὐτὸς αὐτοῦ δόξαν ἐν ἑτέρῳ παραθήσεσθαι συγγράμματι.
καὶ διάλογον δὲ πρὸς Ἰουδαίους συνέταξεν, ὃν ἐπὶ τῆς Ἐφεσίων
πόλεως πρὸς Τρύφωνα τῶν τότε Ἑβραίων ἐπισημότατον πεποίη-
ται· ἐν ᾧ τίνα τρόπον ἡ θεία χάρις αὐτὸν ἐπὶ τὸν τῆς πίστεως
παρώρμησε λόγον, δηλοῖ ὁποίαν τε πρότερον περὶ τὰ φιλόσοφα
μαθήματα σπουδὴν εἰσενήνεκται καὶ ὅσην ἐποιήσατο τῆς ἀληθείας
ἐκθυμοτάτην ζήτησιν. ἱστορεῖ δ' ἐν ταὐτῷ περὶ Ἰουδαίων ὡς
κατὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ διδασκαλίας ἐπιβουλὴν συσκευασαμένων,
αὐτὰ ταῦτα πρὸς τὸν Τρύφωνα ἀποτεινόμενος·
»οὐ μόνον δὲ οὐ μετενοήσατε ἐφ' οἷς ἐπράξατε κακῶς, ἀλλὰ
ἄνδρας ἐκλεκτοὺς ἐκλεξάμενοι τότε ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ ἐξεπέμψατε
εἰς πᾶσαν τὴν γῆν, λέγοντες αἵρεσιν ἄθεον Χριστιανῶν πεφάν-
θαι καταλέγοντές τε ταῦτα ἅπερ καθ' ἡμῶν οἱ ἀγνοοῦντες
ἡμᾶς πάντες λέγουσιν, ὥστε οὐ μόνον ἑαυτοῖς ἀδικίας αἴτιοι
ὑπάρχετε, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ἁπλῶς ἀνθρώποις».
γράφει δὲ καὶ ὡς ὅτι μέχρι καὶ αὐτοῦ χαρίσματα προφητικὰ
διέλαμπεν ἐπὶ τῆς ἐκκλησίας, μέμνηταί τε τῆς Ἰωάννου
Ἀποκαλύψεως, σαφῶς τοῦ ἀποστόλου αὐτὴν εἶναι λέγων·
θαι· ποιησάντων δὲ καὶ τοῦτο, παρὰ πάντα λόγον δυνάμει

παραδόξῳ καὶ θείᾳ μεταβαλεῖν ἐξ ὕδατος εἰς ἐλαίου ποιότητα
τὴν φύσιν, παρά τε πλείστοις τῶν αὐτόθι ἀδελφῶν ἐπὶ
μήκιστον ἐξ ἐκείνου καὶ εἰς ἡμᾶς βραχύ τι δεῖγμα τοῦ τότε
θαύματος φυλαχθῆναι.
ἄλλα τε πλεῖστα περὶ τοῦ βίου
τοῦδε τοῦ ἀνδρὸς μνήμης ἄξια καταλέγουσιν, ἐν οἷς καὶ
τοιόνδε τι. τὸ εὔτονον αὐτοῦ καὶ στερρὸν τοῦ βίου φαῦλοί
τινες ἀνθρωπίσκοι μὴ οἷοί τε φέρειν, δέει τοῦ μὴ δίκην
ὑποσχεῖν ἁλόντας, διὰ τὸ μυρία κακὰ ἑαυτοῖς συνεγνωκέναι,
144
συσκευὴν κατ' αὐτοῦ προλαβόντες συρράπτουσιν καί τινα

δεινὴν καταχέουσιν αὐτοῦ διαβολήν.
εἶτα πιστούμενοι
τοὺς ἀκροωμένους, ὅρκοις ἐβεβαίουν τὰς κατηγορίας, καὶ
ὃ μέν, ἦ μὴν ἀπόλοιτο πυρί, ὤμνυεν, ὃ δέ, ἦ μὴν σκαιᾷ
νόσῳ δαπανηθείη τὸ σῶμα, ὁ δὲ τρίτος, ἦ μὴν τὰς ὁράσεις
πηρωθείη· ἀλλ' οὐδ' οὕτως αὐτοῖς, καίπερ ὀμνύουσιν,
τῶν πιστῶν τις προσεῖχε τὸν νοῦν διὰ τὴν εἰς πάντας
λάμπουσαν ἐκ τοῦ παντὸς σωφροσύνην τε καὶ πανάρετον
ἀγωγὴν τοῦ Ναρκίσσου.
γάμων τε λαμπρῶν ἀδελφῆς μετουσίαν οὐκ ἀπηρνήσατο,

ἀλλὰ καὶ τῆς ἐκ πατέρων εὐγενείας βασιλικοῦ τε ἀνέκαθεν
αἵματος κοινωνὸν γενέσθαι ἠξίωσεν τῆς τε κατὰ πάντων
ἀπολαύειν ἀρχῆς οἷα κηδεστῇ καὶ συμβασιλεῖ παρεῖχεν τὴν
ἐξουσίαν, οὐκ ἔλαττον μέρος τῶν ὑπὸ Ῥωμαίους ἐθνῶν
διέπειν αὐτῷ καὶ διοικεῖν κεχαρισμένος.
ὁ δ' ἔμπαλιν
τούτοις τἀναντία διεπράττετο, παντοίας ὁσημέραι κατὰ τοῦ
κρείττονος μηχανὰς ἐπιτεχνώμενος πάντας τε ἐπινοῶν
ἐπιβουλῆς τρόπους, ὡς ἂν κακοῖς τὸν εὐεργέτην ἀμείψοιτο.
τὰ μὲν οὖν πρῶτα πειρώμενος τὴν συσκευὴν ἐπικρύπτειν,
φίλος εἶναι προσεποιεῖτο, δόλῳ τε καὶ ἀπάτῃ πλειστάκις
ἐπιθέμενος ῥᾷστα ἂν τυχεῖν τοῦ προσδοκωμένου ἤλπισεν·
τῷ δὲ ἄρα ὁ θεὸς ἦν φίλος κηδεμών τε καὶ φύλαξ, ὃς
αὐτῷ τὰς ἐν ἀπορρήτῳ καὶ σκότει μηχανωμένας ἐπιβουλὰς
εἰς φῶς ἄγων διήλεγχεν. τοσοῦτον ἀρετῆς τὸ μέγα τῆς
θεοσεβείας ὅπλον πρὸς ἄμυναν μὲν ἐχθρῶν, οἰκείας δὲ
φυλακὴν σωτηρίας ἰσχύει· ᾧ δὴ πεφραγμένος ὁ θεοφιλές-
τατος ἡμῶν βασιλεὺς τὰς τοῦ δυσωνύμου πολυπλόκους
ἐπιβουλὰς διεδίδρασκεν.
ὃ δὲ τὴν λαθραίαν συσκευὴν ὡς
τὰ μὲν οὖν πρῶτα πειρώμενος τὴν συσκευὴν ἐπικρύπτειν,

φίλος εἶναι προσεποιεῖτο, δόλῳ τε καὶ ἀπάτῃ πλειστάκις
ἐπιθέμενος ῥᾷστα ἂν τυχεῖν τοῦ προσδοκωμένου ἤλπισεν·
τῷ δὲ ἄρα ὁ θεὸς ἦν φίλος κηδεμών τε καὶ φύλαξ, ὃς
145
αὐτῷ τὰς ἐν ἀπορρήτῳ καὶ σκότει μηχανωμένας ἐπιβουλὰς

εἰς φῶς ἄγων διήλεγχεν. τοσοῦτον ἀρετῆς τὸ μέγα τῆς
θεοσεβείας ὅπλον πρὸς ἄμυναν μὲν ἐχθρῶν, οἰκείας δὲ
φυλακὴν σωτηρίας ἰσχύει· ᾧ δὴ πεφραγμένος ὁ θεοφιλές-
τατος ἡμῶν βασιλεὺς τὰς τοῦ δυσωνύμου πολυπλόκους
ἐπιβουλὰς διεδίδρασκεν.
ὃ δὲ τὴν λαθραίαν συσκευὴν ὡς
οὐδαμῶς ἑώρα κατὰ γνώμην αὐτῷ χωροῦσαν, τοῦ θεοῦ
πάντα δόλον τε καὶ ῥᾳδιουργίαν τῷ θεοφιλεῖ βασιλεῖ κατά-
φωρα ποιοῦντος, οὐκέθ' οἷός τε ὢν ἐπικρύπτεσθαι, προφανῆ
πόλεμον αἴρεται.
ὁμόσε δῆτα Κωνσταντίνῳ πολεμεῖν
διαγνούς, ἤδη καὶ κατὰ τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων, ὃν ἠπίστατο
σέβειν αὐτόν, παρατάττεσθαι ὡρμᾶτο, κἄπειτα τοὺς ὑπ'
αὐτῷ θεοσεβεῖς, μηδὲν μηδ' ὅλως πώποτε τὴν ἀρχὴν αὐτοῦ
λυπηρὸν διαθεμένους, ἠρέμα τέως καὶ ἡσυχῇ πολιορκεῖν
ἐπεβάλλετο. καὶ τοῦτ' ἔπραττεν, δεινῶς ἀβλεπτεῖν ὑπὸ τῆς
Ευσέβιος Demonstratio evangelica (2018: 005)

“Eusebius Werke, Band 6: Die Demonstratio evangelica”, Ed. Heikel,
I.A.Leipzig: Hinrichs, 1913; Die griechischen christlichen Schriftsteller
23.Book 1, ch. 6, se. 76, line 8
ὥστε τοιαῦτα μανθάνειν φιλοσοφεῖν μὴ μόνον ἄνδρας ἀλλὰ καὶ

γυναῖκας, πλουσίους τε καὶ πένητας, καὶ δούλους ἅμα δεσπόταις.
Καὶ μὴν ὁ τῆς καινῆς ταύτης νομοθεσίας εἰσαγωγεὺς τὰ πάντα
κατὰ τὸν Μωσέως νόμον εἰσῆκται πεπολιτευμένος· ὃ καὶ αὐτὸ θαυ-
μάζειν ἄξιον, ὅτι δὴ νέας πολιτείας νομοθέτης μέλλων καταστήσε-
σθαι, τῆς κατὰ τὸ εὐαγγέλιον αὐτοῦ καινῆς διαθήκης, οὐχ ὡς ἐχθρὰ
καὶ ἐναντία τὰ Μωσέως παρῃτήσατο· ἦ γὰρ ἂν ἐνομίσθη τὰ πολέμια
Μωσεῖ διατάττεσθαι, οὕτω τε ἂν καὶ παρέσχεν τῆς κατὰ Μωσέως
καὶ τῶν προφητῶν τοῖς ἀθέοις αἱρεσιώταις πλείστης δυσφημίας
ὑπόθεσιν, τοῖς τε ἐκ περιτομῆς εὔλογον τῆς κατ' αὐτοῦ συσκευῆς
αἰτίαν, οἳ δὴ ὡς παραβάτῃ καὶ ἀποστάτῃ τοῦ νόμου τὴν πρὸς θά-
νατον ἐπιβουλὴν αὐτῷ συνεσκευάσαντο.
Νυνὶ δὲ πάντα κατὰ τὸν Μωσέως νόμον πεπολιτευμένος
τοῖς ἀποστόλοις αὐτοῦ κέχρηται διακόνοις τῆς καινῆς αὐτοῦ νομο-
θεσίας, ὁμοῦ μὲν καὶ τὰ Μωσέως οὐκ ἀλλότρια οὐδ' ἐχθρὰ τῆς οἰ-
κείας θεοσεβείας ἡγεῖσθαι δεῖν διδάξας, ὁμοῦ δὲ καὶ αὐθέντης καὶ
εἰσηγητὴς νέας καὶ σωτηρίου πᾶσιν ἀνθρώποις καταστὰς νομοθεσίας,
ὡς μηδαμῶς εἰς τὰ Μωσεῖ δοκοῦντα παρανομῆσαι αὐτόν, τέλος δ'
146
ἐκείνοις ἐπιθεῖναι πρότερον, καὶ πληρωτὴν αὐτῶν γενέσθαι, καὶ

οὕτως ἐπὶ τὴν αὐθεντίαν τοῦ κατὰ τὸ εὐαγγέλιον νόμου παρελη
Ευσέβιος Demonstratio evangelica Book 3, ch. 2, se. 57, line 10
σημαίνει δὲ διὰ τούτων ὡς ἄρα ὁ Χριστὸς ἐκτὸς

πάσης ὑπάρχων πλημμελείας τὰς ὑπὲρ ἀνθρώπων ἁμαρτίας εἰς ἑαυτὸν
ἀναδέξεται. διὸ καὶ πείσεται τὰ τῶν ἡμαρτηκότων καὶ ὑπὲρ ἡμῶν
ὀδυνηθήσεται, ἀλλ' οὐχ ὑπὲρ ἑαυτοῦ. εἰ δὲ καὶ τραυματισθήσεται
λόγοις βλασφήμοις βαλλόμενος, καὶ τοῦτ' ἔργον ἔσται τῶν ἡμετέρων
ἁμαρτιῶν· ἐπεὶ καὶ μεμαλάκισται διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, ὅπως ἡμεῖς,
ἀνειληφότος αὐτοῦ τὰ ἡμέτερα ἀμπλακήματα καὶ τὰ τῆς ἡμετέρας
κακίας τραύματα, τῷ μώλωπι αὐτοῦ ἰαθῶμεν. καὶ τὰ μὲν αἴτια, ὧν
παρ' ἀνθρώποις πείσεται ὁ ἀναμάρτητος, ταῦτα ἦν. Ἰουδαίων δὲ
τῶν τὸν θάνατον αὐτῷ συσκευασαμένων οὐδὲν ὑπεριδόμενος, ὁ θαυ-
μάσιος προφήτης διαρρήδην ἀπελέγχει, καὶ τοῦτο ἄντικρυς σχετλιά-
ζων καὶ λέγων· «ἀπὸ τῶν ἀνομιῶν τοῦ λαοῦ μου ἤχθη εἰς θάνατον».
εἶτ' ἐπεὶ παραχρῆμα καὶ οὐκ εἰς μακρὸν μετὰ τὴν κατὰ τοῦ Χρι-
στοῦ τόλμαν ὁ παντελὴς αὐτοὺς μετῆλθεν ὄλεθρος πολιορκηθέντας
ὑπὸ Ῥωμαίων, οὐδὲ τοῦτο παριδὼν ἐπιλέγει· «καὶ δώσω τοὺς πο-
νηροὺς ἀντὶ τῆς ταφῆς αὐτοῦ καὶ τοὺς πλουσίους ἀντὶ τοῦ θανάτου
αὐτοῦ».
οὐδὲν γάρ ἐστιν ὃ μὴ γίνεται ὧν βούλεται· ἐβουλήθη δὲ

»καθαρίσαι αὐτὸν» καὶ «δεῖξαι αὐτῷ φῶς». ἐποίησεν ἄρα ταῦτα, καὶ
καθαρίσας αὐτὸν ἔδειξεν αὐτῷ φῶς. καὶ ἐπεὶ ἐβουλήθη, καὶ βουλη-
θεὶς ἀφεῖλε τὸν πόνον τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, καὶ ἔδειξεν αὐτῷ φῶς, εἰ-
κότως ὁ προφήτης ἐπισυνάπτει λέγων· «διὰ τοῦτο αὐτὸς κληρονο-
μήσει πολλοὺς καὶ τῶν ἰσχυρῶν μεριεῖ σκῦλα».
Ἔνθα λοιπὸν ἤδη καὶ τῆς κληρονομίας τοῦ Χριστοῦ μέμνηται
τῷ δευτέρῳ συμφώνως ψαλμῷ, δι' οὗ περὶ τῆς ἐπιβουλῆς τῆς κατ'
αὐτοῦ συσκευασθείσης ὀνομαστὶ θεσπίσας ὁ λόγος ἐν τῷ «παρέστησαν
οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, καὶ οἱ ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ
τοῦ κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ», ἑξῆς ἐπιλέγει· «κύριος εἶπεν
πρός με, υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε· αἴτησαι παρ'
ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν κληρονομίαν σου, καὶ τὴν κατάσχεσίν
σου τὰ πέρατα τῆς γῆς».
147
ταῦτα δ' οὖν τὰ ἔθνη καὶ ὁ προφήτης

ᾐνίξατο εἰπών· «διὰ τοῦτο αὐτὸς κληρονομήσει πολλούς», καὶ ἐπι-
λέγει· «καὶ τῶν ἰσχυρῶν μεριεῖ σκῦλα». τῶν γὰρ δυνάμεων τῶν
ἀντικειμένων, αἳ πάλαι τῶν ἐθνῶν ἦρχον, τὰς ὑποχειρίους ῥυσά-
μενος ψυχάς, οἷα δή τινα σκῦλα τοῖς οἰκείοις διένειμεν μαθηταῖς.
κύριος εἶπεν πρός με, υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε.
αἴτησαι παρ' ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν κληρονομίαν σου καὶ τὴν
κατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς».
Σαφέστατα καὶ διὰ τούτων τὸ θεῖον πνεῦμα τὸν Χριστὸν ἀνα-
φωνεῖ, υἱόν τε αὐτὸν ἀποκαλεῖ τοῦ θεοῦ κατὰ τὰ προηγορευμένα,
ὁμοῦ καὶ ἐπιβουλήν τινα ἔσεσθαι κατ' αὐτοῦ σημαίνει, καὶ τῶν ἐθνῶν
τὴν δι' αὐτοῦ γενομένην κλῆσιν προκηρύττει· ἅπερ διαρρήδην αὐτοῖς
ἔργοις ἐπὶ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ τῶν πραγμάτων
ἐπέδειξεν ἔκβασις, εἰσέτι τε νῦν ἔθνη καὶ λαοὶ βασιλεῖς τε καὶ ἄρ-
χοντες οὔπω παύονται τῆς κατά τε αὐτοῦ καὶ τῆς διδασκαλίας αὐ-
τοῦ συσκευῆς.
εἰ δ' ἐπὶ μέλλοντα χρόνον ἀναφέροιεν ταῦτα οἱ ἐκ
περιτομῆς, ὥρα τὸν προσδοκώμενον αὐτοῖς Χριστὸν ἐπιβουλευθήσε-
σθαι αὖθις ὁμολογεῖν, κατὰ τὸ παρὸν λόγιον φάσκον· «παρέστησαν
οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς καὶ οἱ ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ
τοῦ κυρίου καὶ κατὰ τοῦ χριστοῦ αὐτοῦ». ὅπερ οὐκ ἂν δοῖεν, δυνά-
στην τινὰ μέγαν καὶ βασιλέα αἰώνιον καὶ λυτρωτὴν ἑαυτῶν ἔσεσθαι
τὸν ἥξοντα Χριστὸν προσδοκῶντες.
ἐξ αὐτοῦ προσώπου διδάσκων αὐτὸν εἶναι τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, διὰ
τοῦ «κύριος εἶπεν πρός με, υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά
σε». ᾧ παραθήσεις καὶ τὸ ἐν Παροιμίαις πάλιν ἐξ αὐτοῦ προσώπου
ὧδέ πως εἰρημένον· «πρὸ τοῦ ὄρη ἑδρασθῆναι, πρὸ δὲ πάντων βου-
νῶν γεννᾷ με», τό τε ἐν ρθʹ ψαλμῷ πρὸς τοῦ πατρὸς αὐτῷ προς-
πεφωνημένον κατὰ τὸ «ἐκ γαστρὸς πρὸ ἑωσφόρου γεγέννηκά σε».
ἐπίστησον δέ, ὡς ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν ὀνομαστὶ Χριστὸν ὁμοῦ καὶ
υἱὸν θεοῦ ὑπ' ἀνθρώπων ἐπιβουλευόμενον, καὶ κλῆρον τὰ ἔθνη λη-
ψόμενον, περάτων τε γῆς κρατήσοντα θεσπίζουσιν αἱ ἱεραὶ γραφαί,
δυσὶ τεκμηρίοις τὴν εἰς ἀνθρώπους οἰκονομίαν αὐτοῦ σημαίνουσαι,
διά τε τῆς κατ' αὐτοῦ συσκευῆς καὶ διὰ τῆς ὑπ' αὐτὸν τῶν ἐθνῶν
148
ὑποταγῆς.
Ψαλμοῦ ιθʹ. «Πληρώσαι κύριος πάντα τὰ αἰτήματά σου.
νῦν ἔγνων ὅτι ἔσωσεν κύριος τὸν χριστὸν αὐτοῦ· ἐπακούσεται αὐτοῦ
ἐξ οὐρανοῦ ἁγίου αὑτοῦ.»
Ἐπεὶ πρόκειται νῦν παραστῆσαι δι' ὅσων ὀνομαστὶ ὁ Χριστὸς
ἐν ταῖς προφητείαις ἀνηγόρευται, εἰκότως καὶ ταῦτα παρατίθεμαι
ἐναργῶς κηρύττοντα τὸν Χριστόν.
διδοὺς πνοὴν τῷ λαῷ τῷ ἐπ' αὐτῆς καὶ πνεῦμα τοῖς πατοῦσιν αὐ-
τήν. ἐγὼ κύριος ὁ θεός σου ἐκάλεσά σε ἐν δικαιοσύνῃ, καὶ κρατήσω
τῆς χειρός σου καὶ ἐνισχύσω σε, καὶ ἔδωκά σε εἰς διαθήκην γένους,
εἰς φῶς ἐθνῶν, ἀνοῖξαι ὀφθαλμοὺς τυφλῶν, καὶ ἐξαγαγεῖν ἐκ δεσμῶν
δεδεμένους καὶ ἐξ οἴκου φυλακῆς καθημένους ἐν σκότει.»
Καὶ ταύτης ὁ εὐαγγελιστὴς μνημονεύει τῆς λέξεως, ὅτε «ἐξελ-
θόντες οἱ Φαρισαῖοι συμβούλιον ἔλαβον» κατὰ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν,
»ὅπως αὐτὸν ἀπολέσωσιν», ἐπειδὴ τοῖς σάββασιν τοὺς κάμνοντας
ἐθεράπευεν. τὸ τηνικαῦτα γάρ, ὥς φησιν, «γνοὺς» ὁ Ἰησοῦς τὴν κατ'
αὐτοῦ συσκευὴν «ἀνεχώρησεν ἐκεῖθεν, καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι
πολλοί, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτοὺς πάντας, καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς, ἵνα
μὴ φανερὸν αὐτὸν ποιήσωσιν.»
οἷς ἐπιφέρει λέγων· καὶ ταῦτα
πάντα γέγονεν (τουτέστιν τὸ ἀναχωρεῖν αὐτὸν καὶ τὸ ἐκκλίνειν τοὺς
ἐπιβούλους καὶ τὸ λανθάνειν σπουδάζειν ἐν οἷς ἔπραξεν παραδόξοις
καὶ τὸ παρεγγυᾶν τοῖς θεραπευομένοις μὴ φανερὸν αὐτὸν ποιεῖν),
»ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος, ἰδοὺ ὁ παῖς
μου, εἰς ὃν εὐδόκησα, ὁ ἀγαπητός μου, ὃν ᾑρέτισεν ἡ ψυχή μου· θήσω
τὸ πνεῦμά μου ἐπ' αὐτόν, καὶ κρίσιν τοῖς ἔθνεσιν ἀπαγγελεῖ. οὐκ
ἐρίσει οὐδὲ κραυγάσει, οὐδὲ ἀκούσεταί τις ἐν ταῖς πλατείαις
Ευσέβιος Demonstratio evangelica Book 10, ch. Pin, se. 1, line 2
τὴν δ' ἐπιφάνειαν αὐτοῦ πάλιν ἡμέραν ὀνο-

μάζει, «ἣν ἐποίησεν ὁ κύριος», ἐπεὶ καὶ «φῶς» ἦν αὐτὸς «τὸ ἀληθι-
νὸν» καὶ «ἥλιος δικαιοσύνης» καὶ ἡμέρα τοῦ θεοῦ, ἐν ᾗ γένοιτο καὶ
ἡμᾶς εἰπεῖν· «αὕτη ἡ ἡμέρα ἣν ἐποίησεν ὁ κύριος, ἀγαλλιασώμεθα
καὶ εὐφρανθῶμεν ἐν αὐτῇ».
Καὶ τούτων δὲ τοῦτον συντετμημένων τὸν τρόπον, καιρὸς καὶ
ἐπὶ τὰς περὶ τοῦ πάθους αὐτοῦ μεταβῆναι προφητείας
149
Τάδε ἔνεστιν ἐν τῷ δεκάτῳ συγγράμματι τῆς περὶ τοῦ

σωτῆρος ἡμῶν εὐαγγελικῆς ἀποδείξεως.
Περὶ τῆς Ἰούδα τοῦ προδότου καὶ τῶν σὺν αὐτῷ κατὰ τοῦ Χρι-
στοῦ γενησομένης συσκευῆς· ἐκ τῶν ὑποσεσημειωμένων γραφῶν.
αʹ. Ἀπὸ Ψαλμοῦ μʹ.
βʹ. Ἀπὸ Ψαλμοῦ νδʹ.
γʹ. Ἀπὸ Ψαλμοῦ ρηʹ.
δʹ. Ἀπὸ τοῦ Ζαχαρίου.
εʹ. Ἀπὸ τοῦ Ἱερεμίου.
Περὶ τῶν ἀμφὶ τὸν καιρὸν τοῦ πάθους αὐτοῦ συμβεβηκότων.
ϛʹ. Ἀπὸ τοῦ Ἀμώς.
ζʹ. Ἀπὸ τοῦ Ζαχαρίου.
ʹ. Ἀπὸ Ψαλμοῦ καʹ.
Ευσέβιος Demonstratio evangelica Book 10, ch. Prooem, se. 2, line 2
Εὐαγγελικῆς ἀποδείξεως τόμος δέκατος.

Μετὰ τὰς ἀποδεδομένας προρρήσεις περὶ τῆς εἰς ἀνθρώπους
ἀφίξεως τοῦ προκηρυττομένου θεοῦ καλεῖ δὴ καιρὸς καὶ τὰ περὶ τὴν
ἀπαλλαγὴν τοῦ ἐξ ἀνθρώπων αὐτοῦ βίου διεξελθεῖν, συνιδεῖν τε αὖθις
οἷα συμβήσεσθαι περὶ αὐτὸν ἄνωθεν ἐκ τῶν προφητικῶν ἐθεσπίζετο
χρόνων.
πρῶτα δὲ διελεύσομαι τὰ περὶ τῶν τὸν θάνατον αὐτῷ
συσκευωρησαμένων, μέρος οὐ μικρὸν τυγχάνοντα τῆς προκειμένης
προτάσεως. πρὸ δέ γε τοῦ λόγου τὰ πολλάκις ἡμῖν εἰρημένα περὶ
τῆς κατ' αὐτὸν οἰκονομίας τηρητέον, ὅτι δὴ τὰ μὲν κατὰ τὴν θεό-
τητα αὐτοῦ τὰ δὲ κατὰ τὴν ἐνανθρώπησιν ἐπινοεῖται.
πῆ μὲν γὰρ
εἰσάγεται λόγος ὢν θεοῦ καὶ θεοῦ δύναμις καὶ θεοῦ σοφία, «μεγάλης
τε βουλῆς ἄγγελος», μέγας τε καὶ αἰώνιος ἀρχιερεὺς ὑπὲρ τῆς τῶν
γεννητῶν ἁπάντων οὐσιώσεώς τε καὶ σωτηρίας ἱερωμένος καὶ ἱλεού-
μενος τὸν πατέρα, πῆ δὲ «ὁ ἀμνὸς τοῦ θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν
τοῦ κόσμου» καὶ «πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν» ἀγόμενον· τοῦτο δὲ ἦν τὸ
ἀνθρώπειον σκῆνος, ὃ δίκην ἀμνοῦ καὶ προβάτου ἐκ τῆς ἡμετέρας
150
Ευσέβιος Demonstratio evangelica Book 10, ch. Prooem, se. 8, line 3
ἑαυτὸν εἶναι καὶ τὰς λοιπὰς ἐπινοίας τῆς κατ' αὐτὸν θεολογίας ἐπαί-
δευεν, τοῖς δὲ ἀμυήτοις τῶν κατ' αὐτὸν ἀπορρήτων ἔλεγεν· τί «με
ζητεῖτε ἀποκτεῖναι ἄνθρωπον, ὃς τὴν ἀλήθειαν ὑμῖν λελάληκα;»
ὥσπερ οὖν τὰ τῆς θεολογίας ἰδιώματα ἐν τοῖς ἔμπροσθεν ἀποδέδο-
ται, τὸν ὅμοιον δὴ τρόπον κἀνταῦθα τοῦ ἀμνοῦ τὰ ἀνθρωποπαθῆ
παραστήσεται, τῶν πρὸ τοῦ πάθους αὐτοῦ μέσον ὄντων, ὁμοῦ τε
ἄμφω, τά τε κατὰ τὸν θεὸν καὶ τὰ κατὰ τὸν ἄνθρωπον αὐτοῦ, περιει-
ληφότων.
τούτων χρησίμως ἡμῖν προτετηρημένων, ἤδη καὶ τῶν
λογίων αὐτῶν ἐφαψώμεθα περὶ τῆς Ἰούδα τοῦ προδότου καὶ τῶν
σὺν αὐτῷ κατὰ τοῦ Χριστοῦ γενομένης συσκευῆς περί τε τῶν ἀμφὶ
τὸν καιρὸν τοῦ πάθους αὐτοῦ συμβεβηκότων.
Ἀπὸ ψαλμοῦ μʹ. «Μακάριος ὁ συνιὼν ἐπὶ πτωχὸν καὶ πέ-
νητα, ἐν ἡμέρᾳ πονηρᾷ ῥύσεται αὐτὸν ὁ κύριος. κύριος διαφυλάξει
αὐτόν, καὶ ζήσαι αὐτόν, καὶ μακαρίσαι αὐτὸν ἐν τῇ γῇ, καὶ μὴ παραδῷ
αὐτὸν εἰς χεῖρας ἐχθρῶν αὐτοῦ. κύριος βοηθήσει αὐτῷ ἐπὶ κλίνης
ὀδύνης αὐτοῦ, ὅλην τὴν κοίτην αὐτοῦ ἔστρεψας ἐν τῇ ἀρρωστίᾳ
αὐτοῦ. ἐγὼ εἶπα, κύριε, ἐλέησόν με· ἴασαι ψυχήν μου, ὅτι ἥμαρτόν
σοι. οἱ ἐχθροί μου εἶπαν κακά μοι, πότε ἀποθανεῖται καὶ ἀπολεῖται
τὸ ὄνομα αὐτοῦ; καὶ εἰ εἰσεπορεύετο τοῦ ἰδεῖν, μάτην ἐλάλει·
Ὁρῶντας δὲ εἰκότως τοὺς ἐπιβουλεύοντας, οὐ μόνον ἀνθρώπους

ἀλλὰ καὶ ἀοράτους δυνάμεις, τὴν ὑπερβάλλουσαν ἰσχὺν αὐτοῦ τῆς
θείας προσηγορίας καὶ τοῦ ὀνόματος, δι' οὗ μικρὸν ὕστερον Χριστι-
ανῶν τὴν πᾶσαν κατέπλησεν οἰκουμένην, σβέσειν αὐτὴν [οἴεσθαι]
ὑπειληφέναι, εἰ τὰ πρὸς θάνατον ἐπιβουλεύσαιεν αὐτῷ,
τοῦτο δὴ
οὖν αὐτὸ διελέγχει, φάσκων· «οἱ ἐχθροί μου εἶπαν κακά μοι, πότε
ἀποθανεῖται καὶ ἀπολεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ;» ἐπεὶ δὲ καθυποκρινό-
μενοι προσῄεσαν, πειράζοντες «ὅπως αὐτὸν παγιδεύσωσιν», ὡς ἡ
θεία γραφὴ μαρτυρεῖ, ἄλλοτε ἄλλας αὐτοὺς προφάσεις καὶ κατηγορίας
κατ' αὐτοῦ συσκευάζεσθαι ἱστοροῦσα, τούτων ἕνεκα ἐπιλέγει· «καὶ εἰ
εἰσεπορεύετο τοῦ ἰδεῖν, μάτην ἐλάλει· ἡ καρδία αὐτοῦ συνήγαγεν
ἀνομίαν ἑαυτῷ, ἐξεπορεύετο ἔξω καὶ ἐλάλει ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατ' ἐμοῦ».
ἑξῆς δὲ τούτοις ἤδη σαφῶς ἐμφαίνει καὶ αὐτὸν ἐκεῖνον τὸν δυσσε-
βέστατον προδότην, ἐπειδὴ συνέβαινεν, μεθ' ἃς πεποίητο συνθήκας
τοῖς ἄρχουσι τῶν Ἰουδαίων περὶ τῆς τοῦ διδασκάλου προδοσίας,
μηκέτ' ἀπαντᾶν αὐτὸν συνήθως ἐπὶ τὴν τῶν θείων μαθημάτων
151
διδασκαλίαν, μηδ' ὡς παρὰ διδάσκαλον φοιτᾶν μηδ' ὁμοίως τοῖς

ἑτέροις παραβάλλειν τῇ τοῦ σωτῆρος διατριβῇ, ἀλλ' ἐπὶ τῷ κατο-
πτεύειν καὶ θηρεύειν καιρὸν ὅτε δεῖ ἐπιθέσθαι αὐτῷ.
Ευσέβιος Onomasticon (2018: 011)“Eusebius Werke, Band 3.1: Das

Onomastikon”, Ed. Klostermann, E.Leipzig: Hinrichs, 1904; Die
griechischen christlichen Schriftsteller 11.1.Pa. 78, line 2
Ἀριθμῶν καὶ Δευτερονομίου.
Δαιβὼν (Num 21, 26f. 30) ἢ Δίβων. ἐπὶ τῆς ἐρήμου σταθμὸς
τῶν υἱῶν Ἰσραήλ. ἔστι δὲ καὶ ἄλλη εἰς ἔτι νῦν κώμη παμμεγέθης
παρὰ τὸν Ἀρνωνᾶν, ἣν τὸ παλαιὸν οὖσαν τῶν υἱῶν Μωὰβ καὶ μετὰ
ταῦτα Σηὼν τοῦ Ἀμορραίου οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ ἀπέλαβον, καὶ γέγονε
φυλῆς Γάδ. μέμνηται δὲ αὐτῆς Ἡσαΐας ἐν ὁράσει τῇ «κατὰ τῆς
Μωαβίτιδος», καὶ Ἱερεμίας.
Δαιβωνγάδ (Num 33, 45). σταθμὸς υἱῶν Ἰσραήλ.
Δυσμαὶ Μωάβ (Num 22, 1ff.). «παρὰ τὸν Ἰορδάνην κατὰ Ἱεριχώ»,
ἔνθα Βαλὰκ «βασιλεὺς Μωὰβ» καὶ «ἡ γερουσία Μαδιὰμ»
συσκευάζονται
τὸν Ἰσραήλ, ἔνθα καὶ Μωϋσῆς τὸ Δευτερονόμιον γράφει.
Ευσέβιος Commentarius in Isaiam (2018: 019)“Eusebius Werke, Band

9: Der Jesajakommentar”, Ed. Ziegler, J.Berlin: Akademie–Verlag, 1975;
Die griechischen christlichen Schriftsteller.Book 1, se. 92, line 87
καὶ διὰ τὸ σίκερα ἀπὸ «χολῆς καὶ πικρίας καὶ θυμοῦ δρακόντων».
ἐπλανή-
θησαν διὰ τὸ σίκερα, ⌊ὅπερ οἱ 8λοιποὶ ἑρμηνευταὶ μέθυσμα ὠνόμασαν.
ἵνα δὲ μήτις οἶνον ὑπολάβοι καὶ μέθυσμα τὸ προχείρως νοούμενον,
προησφαλί-
σατο ἀνωτέρω εἰπών· «οἱ μεθύοντες ἄνευ οἴνου». οὐκοῦν ἕτερος ἦν
οὗτος ὁ
οἶνος καὶ ἄλλο τὸ καλούμενον σίκερα ἢ τὸ μέθυσμα, δι' οὗ τὰ τῆς πλάνης
αὐτοῖς γέγονεν.⌋ εἶτα ἐπιλέγει· τοῦτό ἐστι φάσμα· ⌈φάσμα γὰρ ἦν ἀληθῶς
καὶ φάντασμα τὸ πάντας αὐτοὺς ἀθρόως τὰ τοσαῦτα παθεῖν καὶ τὸ
βουλὴν
βουλεύσασθαι δεινὴν καὶ ἄθεον, ἣν καταλήψεται ἡ ἐκ τοῦ θεοῦ ἀρά.
Ἰούδας μὲν
οὖν χρημάτων ἕνεκεν καὶ τῆς τούτων πλεονεξίας «προεδίδου» τὸν
σωτῆρα, οἱ
152
δὲ λοιποὶ μεταποιούμενοι τῆς ἐκ τοῦ λαοῦ πλεονεξίας, καὶ μή πη ὁ

Χριστοῦ λό-
γος καθέλοι αὐτούς, τῆς ἀρχῆς ὑφορώμενοι τὴν κατ' αὐτοῦ συσκευὴν
ἐτύρευσαν.
διὸ εἴρηται· αὕτη γὰρ ἡ βουλὴ ἕνεκεν πλεονεξίας⌉ ἐσκέψαντο. καλεῖ
δὲ τὴν βουλὴν ἐπιβουλήν.
⌈Διαγράψας ὁ λόγος τὴν περὶ «τοῦ στεφάνου τῆς ὕβρεως»
καὶ τῶν ἑξῆς ἐπενηνεγμένων προφητείαν, μεταβαίνει πάλιν ἐπὶ τὸ τάγμα
τὸ
ἀποστολικόν, οὗ ἐλέγετο εἶναι αὐτὸς «ὁ κύριος σαβαὼθ στέφανος
ἐλπίδος» καὶ
»κίδαρις δόξης». διδάσκει δὲ τοῦτον αὐτόν, λέγω δὲ τὸν ἀποστολικὸν
χορὸν παρα-
σκευάζεσθαι καὶ ἑτοίμους γίγνεσθαι πρὸς θλίψεις μελλούσας αὐτοῖς
ἐπάγεσθαι
διὰ τὸν Χριστοῦ λόγον. διὸ ὥσπερ ἐπιφωνῶν αὐτοῖς λέγει· τίνι
Ευσέβιος Vita Constantini (2018: 020)“Eusebius Werke, Band 1.1:

Über das Leben des Kaisers Konstantin”, Ed. Winkelmann, F.
Berlin: Akademie–Verlag, 1975; Die griechischen christlichen
Schriftsteller.Book Pin, ch. 1, se. 51, line 1
Ἐπισκόπων τιμαὶ καὶ ἐκκλησιῶν οἰκοδομαί.

Περὶ τῶν εἰς τοὺς πένητας καὶ δεομένους εὐεργεσιῶν Κωνσταντίνου.
Ὅπως ταῖς συνόδοις τῶν ἐπισκόπων συμπαρῆν.
Ὅπως καὶ τῶν Ἄφρων ἠνείχετο.
Νῖκαι κατὰ βαρβάρων.
⌈Μαξιμιανοῦ⌉ θελήσαντος ἐπιβουλεῦσαι θάνατος καὶ ἄλλων, οὓς ἐξ
ἀποκαλύψεως
Κωνσταντῖνος εὗρεν.
Δεκαετηρίδος Κωνσταντίνου πανήγυρις.
Ὅπως τὴν ἀνατολὴν ἐκακούχει Λικίνιος.
Ὅπως Κωνσταντίνῳ Λικίνιος ἐπιβουλεύειν ἤθελεν.
Λικινίου κατ' ἐπισκόπων συσκευαὶ καὶ συνόδων κωλύσεις.
Ἐξορισμοὶ καὶ δημεύσεις κατὰ Χριστιανῶν.
Γυναῖκας εἰς ἐκκλησίας μὴ συνάγεσθαι πρόσταγμα καὶ πρὸ τῶν πυλῶν
εὔχεσθαι
τοὺς λαούς.
Τοὺς μὴ θύοντας ἀποστρατεύεσθαι, καὶ τοὺς ἐν φυλακαῖς μὴ τρέφεσθαι.
Περὶ τῶν Λικινίου παρανομιῶν καὶ πλεονεξιῶν καὶ αἰσχρουργιῶν.
Ὅτι διωγμὸν ποιῆσαι λοιπὸν ἐπεχείρει.
Ὅτι Μαξιμιανὸς σύριγγι καὶ σκώληκι δαμασθεὶς ὑπὲρ Χριστιανῶν
153
ἔγραψεν.
Ευσέβιος Vita Constantini Book 2, ch. 1, se. 2, line 5
ΛΟΓΟΣ Β
Ὧδε μὲν οὖν ὁ δηλωθεὶς ἐπὶ τὸν τῶν θεομάχων βυθὸν κατεκρημνίζετο,
καὶ ὧν ὀφθαλμοῖς ἐπεῖδε τοὺς ἐπὶ τῆς δυσσεβείας ὀλέθρους, τούτων τὸν
ζῆλον ἐπὶ κακῷ τῷ αὐτοῦ μετιών, τὸν κατὰ Χριστιανῶν διωγμὸν ὥσπερ
τινὰ πάλαι κατεσβεσμένην πυρὸς ἀκμὴν ἀνερρίπιζε, δεινοτέραν ἢ οἱ
πρόσθεν
τὴν τῆς δυσσεβείας ἐξάπτων φλόγα. καὶ δὴ οἷά τις θὴρ δεινὸς ἢ σκολιὸς
ὄφις περὶ ἑαυτὸν ἰλυσπώμενος, θυμοῦ τε καὶ ἀπειλῆς θεομάχου πνέων,
οὔπω
μὲν ἐκ τοῦ προφανοῦς διὰ τὸν Κωνσταντίνου φόβον τὰς ὑπ' αὐτὸν
ἐκκλησίας
τοῦ θεοῦ πολεμεῖν ἐτόλμα, κρύπτων δὲ τῆς κακίας τὸν ἰὸν λαθραίας καὶ
μερικὰς ἐποιεῖτο τὰς κατὰ τῶν ἐπισκόπων συσκευάς, ⌈ἀνῄρει τε⌉ δι'
ἐπιβου-
λῆς τῶν κατ' ἔθνος ἀρχόντων τοὺς τούτων δοκιμωτάτους. καὶ ὁ τρόπος δὲ
τοῦ κατ' αὐτῶν φόνου ξενίζων τις ἦν, οἷος οὐδεπώποτ' ἀκοῇ γνωσθῆναι.
τὰ
γοῦν ἀμφὶ τὴν Ἀμάσειαν τοῦ Πόντου κατεργασθέντα πᾶσαν ὑπερβολὴν
ὠμότητος ὑπερηκόντιζεν.
Ἔνθα τῶν ἐκκλησιῶν αἱ μὲν ἐξ ὕψους εἰς ἔδαφος τοῦτο δεύτερον μετὰ
τὰς πρώτας καθῃροῦντο πολιορκίας, τὰς δ' ἀπέκλειον οἱ κατὰ τόπους
ἡγε-
μόνες, ὡς ἂν μὴ συνάγοιτό τις τῶν εἰωθότων μηδὲ τῷ θεῷ τὰς ἐνθέσμους
ἀποδιδοίη λατρείας. συντελεῖσθαι γὰρ οὐχ ἡγεῖτο ὑπὲρ αὐτοῦ ταύτας ὁ τὰ
τοιάδε προστάττων, συνειδότι φαύλῳ τοῦτο λογιζόμενος, ὑπὲρ δὲ

Κωνσταντίνου πάντα πράττειν ἡμᾶς
Ευσέβιος Generalis elementaria introductio (= Eclogae propheticae)

(2018: 023)“Eusebii Pamphili episcopi Caesariensis eclogae
propheticae”, Ed. Gaisford, T.Oxford: Oxford University Press, 1842.
Pa. 176, line 20
καὶ μετὰ τῶν ἀρχόντων αὐτοῦ· ἁρμόζοι δ' ἂν περὶ τοῦ

Θεοῦ Λόγου, Κυρίου καὶ αὐτοῦ χρηματίζοντος, ταῦτα
προφητεύεσθαι· καὶ γὰρ οὖν αὐτὸς ὁ κηρυχθεὶς πᾶσι
τοῖς ὑπὸ τὸν οὐρανὸν Θεοῦ Λόγος εἰς κρίσιν μετὰ
154
πάντων καταστήσεται, μὴδ' ἑνὶ τῶν ἀσεβῶν χώραν

διδοὺς ἀπολογίας, ἅτε εἰς τὰς ἁπάντων ἀκοὰς δια-
δραμούσης αὐτοῦ τῆς διδασκαλίας· ἥξει δ' εἰς κρίσιν
Ἰησοῦς Χριστὸς μετὰ τῶν πρεσβυτέρων μάλιστα
τοῦ λαοῦ καὶ μετὰ τῶν ἀρχόντων αὐτοῦ, οἷα δὴ αὐ-
τῶν ἐπισυναχθέντων κατ' αὐτοῦ, καὶ τὴν ἐπιβουλὴν
αὐτῷ συσκευασαμένων· οἳ καὶ μακαρίζοντες τὸν ἀρ-
χόμενον ὑπ' αὐτῶν λαὸν ἐπλάνων αὐτὸν, λέγοντες
τὸ πονηρὸν καλὸν, καὶ τοὺς καλοὺς τοῦ Σωτῆρος
ἡμῶν λόγους πονηροὺς ὑπάρχειν ἀποφαινόμενοι.
Ευσέβιος Antiquorum martyriorum collectio (frag.) (2018: 025);

MPG 20.Vol. 20, pa. 1521, line 2
Ἐκκλησίας γραφείσης ἐπιστολῆς. Ἐπὶ τῶν αὐτῶν

βασιλέων Πτολεμαῖος γυναῖκα τῶν εὐγενῶν πρὸς τὴν
εὐσέβειαν μεταζήσας, διεβλήθη παρὰ τοῦ ταύτης ἀν-
δρὸς Οὐρβικίῳ τῷ ἄρχοντι· καὶ τοῦ Οὐρβικίου κελεύ-
σαντος αὐτὸν ἀπαχθῆναι, Λούκιος ὁ γενναῖος παῤῥη-
σιασάμενος καὶ αὐτὸς ἀπήχθη τὴν ἐπὶ θάνατον. Ταῦ-
τα Ἰουστῖνος, ὁ τῷ ὄντι φιλοσοφώτατος καὶ μάρτυς
Χριστοῦ ἐν τῇ πρὸς Ἀντωνῖνον περὶ τοῦ καθ' ἡμᾶς
δόγματος ἀπολογίᾳ φησί· ὃς καὶ αὐτὸς θείῳ τότε μαρ-
τυρίῳ κατακοσμεῖται. Κρέσκεντός τινος τῶν παρ'
Ἕλλησιν Κυνικῶν φιλοσόφων τὴν ἐπιβουλὴν συσκευα-
σαμένου, ἐν Λουγδούνῳ τῆς Γαλλίας διωγμοῦ κινηθέν-
τος πλεῖστοι τῷ ὑπὲρ Χριστοῦ μαρτυρίῳ κατεκο-
σμήθησαν· ὧν οἱ περιφανέστατοι καὶ γενναιότατοι
μάλιστά εἰσιν οὗτοι. Ποθεινὸς ἐπίσκοπος τῆς αὐτῆς
πόλεως γεγονὼς, ὑπὸ τοῦ δημώδους πλήθους αἰκισθεὶς,
καὶ ἐν φυλακῇ ῥιφθεὶς μετὰ δʹ ἡμέρας τὴν ψυχὴν τῷ
Κυρίῳ παρέθετο· μεθ' ὃν Εἰρηναῖος τῆς ἐν Λουγδού-
νῳ παροικίας ἐπεσκόπευσε. Βιβλιὸς μία οὖσα τῶν ἠρ-
νημένων, ἐπεὶ καὶ βλασφημῆσαι τὸν Κύριον
Ευσέβιος Quaestiones evangelicae ad Stephanum (2018: 028); MPG

22.Vol. 22, pa. 932, line 41
νος· ἀλλ' ἦν ἀληθῶς καθ' ὅλης τῆς ἀνθρώπων οἰκουμένης, φωτὸς δίκην,
ἐκλάμπων ὡς ἡ σελήνη
κατηρτισμένη εἰς τὸν αἰῶνα, ψυχὰς νοερὰς καταυγάζων διὰ τῆς ἐνθέου
καὶ οὐρανίου διδασκαλίας
155
αὐτοῦ.
εʹ. Εἰ δὲ λέγοιτο ἐπὶ τὸν Ἰακὼβ βασιλεύσειν, μὴ
τὸ Ἰουδαίων ἔθνος νόμιζε διὰ τοῦ Ἰακὼβ δηλοῦσθαι.
Ὁ γοῦν ταῦτα ἱστορῶν Λουκᾶς ὁ εὐαγγελιστὴς, μετὰ
τὴν εἰς οὐρανοὺς ἀνάληψιν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τὴν
τοῦ Γαβριὴλ φωνὴν οἰκείᾳ παραδοὺς γραφῇ, σαφῶς
ἠπίστατο τὸν Ἰησοῦν οὐκ ἐπὶ τὸ Ἰουδαίων ἔθνος
τὸν Σωτῆρα βεβασιλευκότα, οὐδὲ εἰς τοὺς αἰῶνας
αὐτὸν ἄρξαντα, ὧν γε καὶ τὴν κατ' αὐτοῦ συσκευὴν,
καὶ τὴν εἰς θάνατον ἐπιβουλὴν ἀκριβῶς ἱστορεῖ·
καὶ οὐ μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν ἀπο-
στόλων τὰς κατὰ τῶν τοῦ Ἰησοῦ μαθητῶν ἐπανα-
στάσεις αὐτῶν· οὐκ ἂν οὖν ἐπ' αὐτοὺς βασιλεύσειν
τὸν Χριστὸν τὴν φωνὴν τοῦ Γαβριὴλ νομίσας εἰρη-
κέναι, ὡς ἀληθῆ αὐτὴν παρελάμβανεν, εἰ μὴ πάντας
τοὺς διὰ τῆς κλήσεως τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐξ ἁπάντων
τῶν ἐθνῶν εἰς τὴν τῶν ἁγίων υἱοθεσίαν εἰσποιούμε-
νος, οἶκον Ἰακὼβ ἡγήσατο κατὰ διάνοιαν δηλοῦσθαι·
ὅθεν καὶ ὁ θεῖος Ἀπόστολος ἐπιστάμενος σαφέστατα,
Ευσέβιος Σχόλια στους Ψαλμούς. (2018: 034); MPG 23–24.

Vol. 23, pa. 164, line 31
κλωσάν με, ὁ Σύμμαχος οὕτως ἡρμήνευσε· Μακα-

ρίζοντές με παραχρῆμα περιεκύκλουν με, καὶ
τοὺς ὀφθαλμοὺς δὲ αὐτῶν, φησὶν, ἔθεντο κατ' ἐμοῦ
τοῦ παρακλῖναί με. Παρασαλεῦσαι γάρ με καὶ ἀποκι-
νῆσαι τῆς στάσεως καὶ τῆς κατὰ Θεὸν προκοπῆς
ἐσπούδαζον· μιμούμενοι τὸν ἀντίδικον ἡμῶν διάβο-
λον, ὃς ὡς λέων ὠρυόμενος περιπατεῖ ζητῶν τίνα
καταπίῃ. Ὑπέλαβόν με καὶ αὐτὸν ὡς λέων ἕτοι-
μος εἰς θήραν, καὶ ὡς σκύμνος οἰκῶν ἐν ἀποκρύ-
φοις. Οὐδὲ γὰρ ἐκ τοῦ προφανοῦς ἐποιοῦντο τὴν κατ'
ἐμοῦ συσκευὴν, ἀλλὰ λαθραίως ἐνεδρεύοντες.
Ἀνάστηθι, Κύριε, πρόφθασον αὐτοὺς καὶ ὑπο-
σκέλισον αὐτούς· ῥῦσαι τὴν ψυχήν μου ἀπὸ ἀσε-
βοῦς, ῥομφαίαν σου ἀπὸ ἐχθρῶν τῆς χειρός σου.
Κύριε, ἀπὸ ὀλίγων ἀπὸ γῆς διαμέρισον αὐτοὺς
ἐν τῇ ζωῇ αὐτῶν, καὶ τῶν κεκρυμμένων σου
ἐπλήσθη ἡ γαστὴρ αὐτῶν. Ἐχορτάσθησαν υἱῶν,
καὶ ἀφῆκαν τὰ κατάλοιπα τοῖς νηπίοις αὐτῶν.
Καὶ κατὰ τοῦτο ὠφεληθείην· ἀλλὰ καὶ τὴν ῥομφαίαν
156
σου, φησὶ, ῥῦσαι ἀπὸ τῆς χειρὸς τῶν ἐχθρῶν· δέος

γὰρ μήποτε τὴν σὴν ῥομφαίαν,
Ευσέβιος Σχόλια στους Ψαλμούς. Vol. 23, pa. 273, line 20
αὐτὴν κατὰ καιρὸν πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν τῶν υἱῶν

τῶν ἀνθρώπων, ὥστε πάντας ἰδεῖν τὴν σὴν χρηστό-
τητα, καιρῷ τῆς τῶν ἀγαθῶν ἀμοιβῆς διδομένην τοῖς
ἀξίοις· διόπερ καὶ ἐν τῷ βίῳ τάς σοι ἀνακειμένας
ψυχὰς κατὰ τοὺς τῶν πειρατηρίων καιροὺς τῆς παρὰ
σαυτοῦ σκέπης καταξιῶν ἀποκρύπτεις, ῥυόμενος αὐ-
τοὺς ἀπὸ ταραχῆς ἀνθρώπων, καὶ ὥσπερ ἐν σκέπη
ὑπὸ τὴν σαυτοῦ χεῖρα σκεπάζων αὐτοὺς ἀπὸ ἀντι-
λογίας γλωσσῶν, πρὸς τὸ μηδὲν καταβλάπτεσθαι μήτε
ὑπὸ τῶν λόγοις αὐτοὺς καταπολεμούντων, μήτε ὑπὸ
τῶν δι' ἔργων τὰς κατ' αὐτῶν μηχανὰς συσκευαζο-
μένων.
Εὐλογητὸς Κύριος, ὅτι ἐθαυμάστωσε τὸ ἔλεος
αὐτοῦ ἐν πόλει περιοχῆς. Διὰ τοσούτων τὴν πρὸς
τὸν Θεὸν ἔντευξιν πεποιημένος ὁ ἐξομολογούμενος,
ἐπὶ χρηστὸν περιγράφει τέλος τὸν λόγον, εὐλογῶν
τὸν Θεὸν, ὅτι ἐθαυμάστωσε τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἐν
πόλει περιοχῆς· ὅπερ ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσεν οὕτως·
Εὐλογητὸς Κύριος ὁ παραδείξας τὸ ἔλεος αὐτοῦ
ἐμοὶ, ὡς ἐν πόλει περιπεφραγμένῃ. Δι' ἐμοῦ γὰρ,
φησὶν, ὁ Θεὸς ἐδοξάσθη, ὅτι, μυρίων ἐπ' ἐμὲ
τοῦ Σωτῆρος κατευχομένου τῶν ἑαυτοῦ ἐχθρῶν τοῦ

τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς παρηγγελκότος, Προσεύχεσθε
ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων καὶ ἀδικούντων αὐτούς·
ἀλλὰ γὰρ τούτων ἄκουε ὡς προφητικῶς εἰρημένων,
καὶ τὰ μέλλοντα αὐτοῖς συμβήσεσθαι προαναφωνούν-
των. Ταῦτα δὲ αὐτοῖς ἔσεσθαι θεσπίζει διὰ ποίαν αἰτίαν, ἑξῆς διδάσκει
λέγων· Ὅτι δωρεὰν ἔκρυψάν
μοι διαφθορὰν παγίδος αὐτῶν, μάτην ὠνείδισαν τὴν ψυχήν μου.
Καὶ ταῦτα μὲν περὶ τοῦ πλήθους τῶν κατ' αὐτοῦ
συνελθόντων· τὰ δὲ ἑξῆς οὐκέτι περὶ πολλῶν, περὶ
δ' ἑνὸς λελεγμένα, δύναται προσαγορεύεσθαι περὶ τοῦ
Ἰούδα, ὃς, κρύπτων τὴν κατ' αὐτοῦ συσκευὴν, φι-
λίαν τε καθυποκρινόμενος, φιλήματι παρεδίδου τὸν
Διδάσκαλον. Διὸ περὶ αὐτοῦ λέγοι ἂν τὸ, Ἐλθέτω
157
αὐτῷ παγὶς ἣν οὐ γινώσκει, καὶ ἡ θήρα ἣν ἔκρυ-

ψε συλλαβέτω αὐτὸν, καὶ ἐν τῇ παγίδι πεσεῖται
ἐν αὐτῇ. Καὶ ταῦτα μὲν περὶ τούτων.
Εὖ δὲ εἰδὼς εἰς οἷον ἀγαθὸν τέλος ἡ κατ' αὐτοῦ
παραστήσεται ἐπιβουλὴ, καὶ τοῦτο παρίστησι λέ-
γων· Ἡ δὲ ψυχή μου ἀγαλλιάσεται ἐπὶ τῷ Κυ-
ρίῳ, τερφθήσεται τῷ σωτηρίῳ αὐτοῦ. Πάντα τὰ
ὀστᾶ μου ἐροῦσι· Κύριε, τίς ὅμοιός σοι;
σίᾳ μεγάλῃ· ὁ δὲ Υἱὸς ἐξομολογεῖται τῷ Πατρὶ ἐν Ἐκκλησίᾳ πολλῇ, τῇ

καθ' ὅλης τῆς Ἐκκλησίας ἱδρυ-
μένῃ.
Μὴ ἐπιχαρείησάν μοι οἱ ἐχθραίνοντές μοι ἀδί-
κως, οἱ μισοῦντές με δωρεὰν καὶ διανεύοντες
ὀφθαλμοῖς. Ὅτι ἐμοὶ μὲν εἰρηνικὰ ἐλάλουν, καὶ
ἐπ' ὀργῇ δόλους διελογίζοντο. Καὶ ἐπλάτυναν
ἐπ' ἐμὲ τὸ στόμα αὐτῶν· εἶπον· Εὖγε, εὖγε, εἶ-
δον οἱ ὀφθαλμοὶ ἡμῶν. Εἰ μὴ τὰ τέλη αἴσια τὰ μετὰ
τοῦ πάθους τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἑωρᾶτο, τάχα που χώ-
ραν εἶχον καταχαρῆναι αὐτοῦ οἱ τὴν κατ' αὐτοῦ συ-
σκευὴν μεμηχανημένοι, ὡς ἀφανισθέντος καὶ μηδὲν
δεδυνημένου· ἐπεὶ δὲ ἡ Ἐκκλησία αὐτοῦ ἡ πολλὴ καὶ
μεγάλη διαλάμπει καθ' ὅλης τῆς οἰκουμένης· αὐτός
τε εἰσέτι καὶ νῦν ἐν μέσῳ ἑστὼς συγκροτεῖ τὸν βαρὺν
καὶ δυνατὸν αὑτοῦ λαὸν, καὶ ἐξομολογεῖται δι' αὐτῶν
τῷ ἑαυτοῦ Πατρί· Ὅπου γὰρ δύο ἢ τρεῖς συν-
ηγμένοι εἰς τὸ αὐτοῦ ὄνομα, ἐκεῖ εἰμὶ ἐν μέσῳ αὐ-
τῶν· εἰκότως οἱ ἐπιχαιρεσίκακοι, αἰσχύνην καταχεά-
μενοι, ἀπεστράφησαν εἰς τὰ ὀπίσω. Τί γὰρ καὶ ἄξιον
ἔχθρας παθόντες τὸ πρὸς αὐτὸν ἤραντο μῖσος; διό-
περ ὁ Ἀκύλας, ἀναιτίως, ἡρμήνευσε.
διανοίας. Τὰ μὲν γὰρ ὡς ἐν προσευχῇ ἀνεπέμπετο

τῷ Θεῷ· τὰ δὲ προφητικῶς ἐπιλέγει, τὰ θεσπίζοντα
σωτηρίαν μὲν τῷ εὐξαμένῳ, πτῶσιν δὲ τοῖς ἐχθροῖς,
ἀφ' ὧν ῥυσθῆναι ηὔξατο. Ταῦτ' οὖν ἐξ ἁγίου Πνεύμα-
τος προφητεύει, τὰ μὲν περὶ αὐτὸν σημαίνων ἐν
158
τούτοις· Ἰδοὺ γὰρ ὁ Θεὸς βοηθεῖ μοι, Κύριος ἀν-

τιλήπτωρ τῆς ψυχῆς μου· τὰ δὲ περὶ τῶν ἐναντίων
αὐτῷ, ἤτοι περὶ τῶν Ζιφαίων τῶν διαβεβληκότων
αὐτὸν πρὸς τὸν Σαοὺλ, ἢ καὶ νοητῶν τινων ἢ καὶ
ἀφανῶν ἐχθρῶν τῶν διαφθονουμένων αὐτοῦ τῇ κατὰ
Θεὸν προκοπῇ, καὶ διὰ τοῦτο συσκευαζομένων αὐτὸν,
ἐν τῷ, Ἀποστρέψει τὰ κακὰ τοῖς ἐχθροῖς μου, καὶ
ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου ἐξολόθρευσον αὐτούς. Κατὰ δὲ
τὸν Σύμμαχον· Ἀνταποδώσει, φησὶ, κακὰ τοῖς
ἀποτειχίζουσί με, ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου ἀποσιώπη-
σον αὐτούς. Καὶ ὅρα εἰ μὴ συμφωνεῖ ταῦτα τῇ ἱστο-
ρίᾳ. Ἐπειδήπερ οἱ Ζιφαῖοι βουλόμενον αὐτὸν κρύπτε-
σθαι παρ' αὐτοῖς, ὥσπερ ἀπογυμνοῦντες καὶ ἀποτει-
χίζοντες, διέβαλλον πρὸς τὸν Σαοὺλ, λόγοις διαβολι-
κοῖς κατ' αὐτοῦ χρώμενοι· διόπερ αὐτοὺς, ὡς εἰκὸς,
αἰνιττόμενος ἔλεγεν·
καὶ καταδίελε τὰς γλώσσας αὐτῶν. Ἢ, κατὰ τὸν

Σύμμαχον· Καταποντισθῆναι ποίησον, Δέσποτα,
καὶ ἀσύμφωνον ποίησον τὴν γλῶσσαν αὐτῶν.
Τῆς γὰρ μοχθηρᾶς συμφωνίας πολὺ κρεῖττον γένοιτ'
ἂν ἡ ἀσυμφωνία, ἀτονωτέραν καὶ ἀσθενεστέραν κα-
κίαν ἀπεργαζομένη. Τοῦτο μὲν οὖν τὸ πρῶτον ἦν αὐ-
τῶν κακόν. Οἵ τε γὰρ τοῦ ἔθνους προεστῶτες, νομο-
διδάσκαλοι καὶ ἀρχιερεῖς, καὶ λοιποὶ ἄρχοντες τοῦ
λαοῦ, δολίως αὐτῷ προσιόντες, πειράζειν αὐτὸν ἐτόλ-
μων, λαβὰς θηρώμενοι, καὶ ἐπιβουλὰς κατ' αὐτοῦ
συσκευαζόμενοι. Ὃ δὴ καὶ ἕτερος ᾐνίττετο ψαλμὸς
ἐξ αὐτοῦ προσώπου φήσας· Περιεκύκλωσάν με ταῦ-
ροι πολλοὶ, μόσχοι πίονες περιέσχον με. Ἤνοι-
ξαν ἐπ' ἐμὲ τὸ στόμα αὐτῶν ὡς λέων ἁρπάζων
καὶ ὠρυόμενος. Κἀκεῖ γὰρ τοὺς ἄρχοντας ᾐνίττετο τοῦ λαοῦ· διὸ πάλιν
τοῦ στόματος αὐτῶν ἐμνημόνευε
διὰ τὰς κατ' αὐτοῦ ἐπιβουλάς τε καὶ σκέψεις.
Καὶ ὁ πᾶς δὲ τῶν Ἰουδαίων λαὸς ὁποίας ἐπὶ τοῦ Πον-
τίου Πιλάτου κατ' αὐτοῦ προσήκατο φωνὰς, ἱστορεῖ τὰ
Εὐαγγέλια. Ὃ δὴ καὶ αὐτὸ παρίστη ἐν καʹ ψαλμῷ ὁ
εἰπών· Ὅτι ἐκύκλωσάν με κύνες πολλοὶ, συν-
αγωγὴ πονηρευομένων περιέσχον με. Καὶ ταῦτα
159
μαχον, ὀδύνη καὶ ταλαιπωρία. Σημαίνει δὲ τὰ ἐκ-

τὸς τῆς πόλεως πεπραγμένα, ὁπηνίκα κατεξαγαγόν-
τες αὐτὸν ἤγαγον εἰς τὸν λεγόμενον τόπον Γολγοθά.
Καὶ τὰ μὲν ἔξω τοιαῦτα ἦν, μεστὰ ἀληθῶς ὀδύνης καὶ
ταλαιπωρίας· πάλιν δὲ τὰ ἔνδον αὐτῆς, ἐπηρείας, φησὶ
καὶ ζημίας καὶ ἐπιθέσεως εἶδον μεστά· ἀδικία τε
ἦν ἐν μέσῳ αὐτῆς, καὶ οὐκ ἐξέλιπεν ἐκ τῶν πλα-
τειῶν αὐτῆς τόκος καὶ δόλος· ἀνθ' οὗ ὁ μὲν Ἀκύλας,
ὄφλημα καὶ ἐπίθεσιν, ἡρμήνευσεν· ὁ δὲ Σύμμαχος,
ζημίαν καὶ ἐπίθεσιν. Πάντων γὰρ πεπλήρωντο κακῶν
οἱ τὴν κατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιβουλὴν συσκευα-
σάμενοι.
Ὅτι, εἰ ἐχθρὸς ὠνείδισέ με, ὑπήνεγκα ἂν, καὶ
εἰ ὁ μισῶν με ἐπ' ἐμὲ ἐμεγαλοῤῥημόνησεν, ἐκρύ-
βην ἂν ἀπ' αὐτοῦ. Σὺ δὲ, ἄνθρωπε ἰσόψυχε, ἡγε-
μών μου καὶ γνωστέ μου, ὃς ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐλίπα-
νάς μοι ἐδέσματα, ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Θεοῦ ἐπο-
ρεύθημεν ἐν ὁμονοίᾳ. Εἰς ἑαυτοῦ πρόσωπον ἀναλα-
βὼν ὁ Προφήτης τὰ κατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τολμη-
θησόμενα, εἰκότως ἔφασκε τεταράχθαι καὶ δειλίας
θανάτου πεπληρῶσθαι. Μάλιστα μὲν γὰρ καὶ πᾶσα,
τὴν ψυχήν μου, ὑπὲρ τοῦ μηδενὸς σώσεις αὐ-

τούς· ἐν ὀργῇ λαοὺς κατάξεις, ὁ Θεός. Καὶ ταῦτα
ἀσαφῶς εἰρημένα παρὰ τοῖς Ἑβδομήκοντα, λευκότε-
ρον διηρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος, εἰπών· Συνήγοντο
λάθρα, καὶ τὰ ἴχνη μου παρετήρουν προσδοκῶν-
τες τὴν ψυχήν μου διὰ τὴν ἀδικίαν. Ῥῦσαι ἀπ'
αὐτῶν, ἐν ὀργῇ λαοὺς κατάγαγε, ὁ Θεός. Οὕτως
γὰρ, φησὶ, διὰ πάσης ἡμέρας ἐμοὶ ἐσχόλαζον, τοὺς
τῶν κατ' ἐμοῦ ἐγίγνετο· ὡς σπουδάζειν συνάγεσθαι
αὐτοὺς ὁμοῦ συσκευάς· καὶ μὴ μέχρι τούτου χωρεῖν,
τὴν τοῦ βίου πορείαν, εἴ πως σκελίσαντες δυνηθεῖεν
ἂν βαδίζοιμι, καὶ ἵν' ὅπως ἐπιλάβοιντό μου. Ταῦτα
160
μὲν οὖν οἱ μάτην διώκοντες κατ' ἐμοῦ ἔπραττον. Σὺ

συσκευῆς ῥῦσαι, αὐτοὺς δὲ μετελθὼν τῇ σεαυτοῦ
σύνης· τοῦτο γὰρ αὐτοῖς συνοίσει. Ὑψούμενοι γὰρ
καὶ ἐπαιρόμενοι, ἐπ' ὀλέθρῳ τῷ ἑαυτῶν ταῦτ'
γὰρ, φησὶ, διὰ πάσης ἡμέρας ἐμοὶ ἐσχόλαζον, τοὺς

τῶν κατ' ἐμοῦ ἐγίγνετο· ὡς σπουδάζειν συνάγεσθαι
αὐτοὺς ὁμοῦ συσκευάς· καὶ μὴ μέχρι τούτου χωρεῖν,
τὴν τοῦ βίου πορείαν, εἴ πως σκελίσαντες δυνηθεῖεν
ἂν βαδίζοιμι, καὶ ἵν' ὅπως ἐπιλάβοιντό μου. Ταῦτα
μὲν οὖν οἱ μάτην διώκοντες κατ' ἐμοῦ ἔπραττον. Σὺ
συσκευῆς ῥῦσαι, αὐτοὺς δὲ μετελθὼν τῇ σεαυτοῦ
σύνης· τοῦτο γὰρ αὐτοῖς συνοίσει. Ὑψούμενοι γὰρ
καὶ ἐπαιρόμενοι, ἐπ' ὀλέθρῳ τῷ ἑαυτῶν ταῦτ' ἔπρατ-
τον· ὁ γὰρ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπει-
νοῖς δὲ δίδωσι χάριν· διὸ, ἱκετεύω, πάντας τοὺς
ἐπανισταμένους μοι κατάγαγε· ἢ, κατὰ τὸν Ἀκύλαν,
καταβίβασον· ὡς ἂν, μέτριον φρόνημα λαβόντες
καὶ ταπεινὰ φρονοῦντες, τὰ μεγάλα ὠφεληθεῖεν.
Τὴν ζωήν μου ἐξήγγειλά σοι, ἔθου τὰ δάκρυά
μου ἐνώπιόν σου· ὡς καὶ ἐν τῇ ἐπαγγελίᾳ σου,
τούτοις ἀνατίθησι, ἀλλὰ τὴν αἰτίαν. Οἵ τε γὰρ ἄρ-

χοντες τῶν Ἰουδαίων, συνέδριον ποιησάμενοι, πᾶσαν
ἐκίνησαν μηχανὴν, ὅπως αὐτὸν ἀπολέσωσιν· οἵ τε
τούτοις χαριζόμενοι ψευδομάρτυρες καὶ συκοφάνται
εἰς πρόσωπον ἔστησαν τοῦ Σωτῆρος· ὅ τε πᾶς λαὸς
φωναῖς καὶ χείλεσιν οἰκείοις τὸ αἷμα αὐτοῦ καθ' ἑαυ-
τῶν καὶ κατὰ τῶν ἰδίων παίδων ἐζητήσαντο. Εἰκότως
οὖν ὁ παρὼν λόγος οὐ τῆς τοῦ θανάτου πράξεως,
ἣν ὥρισε μὲν Πιλάτος, διεπράξαντο δὲ οἱ ὑπ' αὐτῷ
161
στρατιῶται, μνημονεύει, ἀλλὰ τῆς τῶν ἀρχιερέων

συσκευῆς, καὶ τῆς τῶν συκοφαντῶν μαρτυρίας, τῆς
τε φωνῆς τοῦ πλήθους ἐπιβοήσαντος κατ' αὐτοῦ.
Διό φησιν· Ἁμαρτίαν στόματος αὐτῶν, λόγον χει-
λέων αὐτῶν· ὡσεὶ ἔλεγε σαφέστερον· Δι' ἁμαρτίαν
στόματος αὐτῶν, καὶ διὰ λόγον χειλέων αὐτῶν. Διὰ
γὰρ ταῦτα διασκόρπισον αὐτοὺς τῇ δυνάμει σου,
καὶ κατάγαγε αὐτοὺς, ὁ ὑπερασπιστής μου Κύριε.
Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, Ἁμαρτίᾳ, φησὶ, τοῦ στό-
ματος αὐτῶν, καὶ τῷ λόγῳ τῶν χειλέων αὐτῶν τὰ
προλεχθέντα αὐτοῖς ἐπαχθήσεσθαι.
τοῖς λόγον πονηρόν.» Οὐ γὰρ παρὰ τοῦ Θεοῦ λαβόν-

τες λόγον, ἀλλ' ἑαυτοῖς πλασάμενοι καὶ συνθέντες,
τοῦτον ἐκράτυναν. Τοιοῦτοι δέ εἰσιν οἱ συκοφάνται,
καὶ οἱ κρατύνειν καὶ βεβαιοῦν πειρώμενοι ἃς ἑαυτοῖς
ἀνεζωγράφησαν καὶ ἀνεπλάσαντο ψευδοδοξίας. Εἶτα
δὲ τὸν πονηρὸν λόγον ὃν ἑαυτοῖς ἐκράτυναν ὁρῶντας
σαθρὸν, οὐ γυμνὸν αὐτὸν προβάλλονται, ἀλλὰ περι-
βάλλουσιν ἔξωθεν παγίσι, κρύπτοντες διά τινων σο-
φισμάτων καὶ παραλογισμῶν τὴν κατὰ τῶν ἐπιβου-
λευομένων συσκευήν· οὕτω γὰρ ἄληπτοι καὶ ἀθήρα-
τοι ἔσεσθαι ὑπολαμβάνουσι. Διὸ «εἶπαν» ἐν ἑαυτοῖς·
»Τίς ὄψεται αὐτούς;» καὶ, «ἐξερεύνησαν ἀνο-
μίας.» Οὐδὲν γὰρ ὠφέλιμον ἀπὸ τοῦ θείου νόμου ζητή-
σαντες εὗρον· ἀλλ' ἀνομίας ἑαυτοῖς ἐπενόησαν. Κατὰ
δὲ τὸν Σύμμαχον, «ἐξερεύνησαν ἀνομίας σύμπαν-
τες·» καὶ ἐπὶ τούτοις πολλὰ ζητήσαντες καὶ μυρία
παρ' ἑαυτοῖς ἐπινοήσαντες, μηδὲν δὲ ἀληθὲς ἐπὶ τέλει
εὑρόντες, ἐξέλιπον, πλέον οὐδὲν ἀπὸ τῆς πολλῆς ἐρεύ-
νης κτησάμενοι. Διὸ λέλεκται· «Ἐξέλιπον ἐξερευ-
νῶντες ἐξερευνήσεις.» Τοσούτους τινὰς διέγραψεν
ἐν τοῖς περιστατικοῖς καιροῖς, ἐπ' αὐτὸν καταφυ-

γεῖν. Καὶ ἐπειδήπερ οἱ μὲν χειμαζόμενοι στέγης,
οἱ δὲ κατὰ τὴν θάλασσαν κλυδωνιζόμενοι λιμέ-
νος, οἱ δὲ ὑπὸ ἐχθρῶν καὶ πολεμίων ἢ καὶ θη-
162
ρῶν ἀγρίων διωκόμενοι, τείχους εἰς καταφυγὴν δέον-

ται· πᾶσι δὲ τούτοις ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος κατὰ τὸν
παρόντα βίον παλαίει· ἀναγκαίως διδάσκεται κατα-
φυγὴν ἑαυτοῦ καὶ τεῖχος, λιμένα τε σωτήριον ἡγεῖ-
σθαι τὸν ἑαυτοῦ Κύριον· ἵν', εἴτε ἐν καιροῖς διωγμῶν
ὑπ' ἐχθρῶν ἐλαυνώμεθα, εἴτε ὑπὸ ἀοράτων πολεμίων
πολεμούμεθα, εἴτε ὑπὸ τῶν συσκευάζεσθαι ἡμᾶς πει-
ρωμένων ἐπιβουλευοίμεθα, νηφόντως ἐπὶ τὸν Κύριον
ἡμῶν καὶ τὸν Θεὸν καταφύγοιμεν, τὸν κατὰ γενεὰν
καὶ γενεὰν ὑπέρμαχον γιγνόμενον καὶ ὑπερασπιστὴν
τῶν ἐπικαλουμένων αὐτόν. Ἀντὶ δὲ τοῦ, Ἐν γενεᾷ
καὶ γενεᾷ, σαφέστερον ὁ Σύμμαχος ἐξέδωκεν εἰπὼν,
Ἐν ἑκάστῃ γενεᾷ· καὶ πάλιν· Πρὸ τοῦ ὄρη γενη-
θῆναι καὶ πλασθῆναι τὴν γῆν καὶ οἰκουμένην,
συμφώνως ὁμοῦ Ἀκύλας καὶ Σύμμαχός φασι· Πρὶν
ὄρη τεχθῆναι καὶ ὠδινηθῆναι γῆν καὶ τὴν οἰκου-
μένην.
σου. Πολλὰς ἐπαναστάσεις ὁ λόγος προαγορεύει γε-

νήσεσθαι τῷ προφητευομένῳ. Οὗτος δὲ ἦν σπάνιός
τις καὶ θαυμαστὸς, ἐν ἀποκρύφῳ τοῦ Ὑψίστου κα-
θήμενος, ὑπὸ τὴν σκιὰν τοῦ ἱκανοῦ αὐλιζόμενος,
καὶ λέγων τῷ Κυρίῳ· Ἀντιλήπτωρ μου καὶ κατα-
φυγή μου, ὁ Θεός μου, καὶ ἐλπιῶ ἐπ' αὐτόν· ἢ
κατὰ τὸν Ἀκύλαν, Ὁ Θεός μου, πεποιθήσω ἐν αὐ-
τῷ· ἢ, Ὁ Θεός μου, καὶ εὐθαρσήσω ἐν αὐτῷ, κατὰ
τὸν Σύμμαχον. Τούτῳ δὴ οὖν τῷ τῶν εἰρημένων
τρόπῳ ἀνακειμένῳ τῇ τοῦ Θεοῦ βοηθείᾳ ἐπιβουλαί
τινες καὶ συσκευαὶ μυρίων κατ' αὐτοῦ στρατευομένων
ἐπανέστησαν· παγίδες γοῦν θηρευτῶν ὠνομάσθησαν,
καὶ λόγοι ταραχώδεις, καὶ φόβος νυκτερινὸς, καὶ
βέλος πετόμενον ἡμέρας, καὶ πρᾶγμα ἐν σκότει δια-
πορευόμενον, καὶ σύμπτωμα δαιμονίου μεσημβρινοῦ·
καὶ πρὸς τούτοις ἅπασι χιλιάδες καὶ μυριάδες· αἱ
μὲν χιλιάδες τὰ ἀριστερὰ αὐτοῦ ἀπολαμβάνουσαι, αἱ
δὲ τὰ δεξιὰ μυριάδες. Αὐταὶ γὰρ τοῖς δεξιοῖς ὡς ἂν
κραταιοτέροις καὶ ἰσχυροτέροις μέρεσιν ἐπεβούλευον.
Τούτων δὲ πάντων οὐδὲν προσψαύειν τῷ περὶ οὗ ὁ λό-
γος προφητεύει.
163
Ευσέβιος Frag. in Lucam (2018: 037); MPG 24.Vol. 24, pa. 589, line 8
Ἄνθρωπός τις εὐγενὴς ἐπορεύθη εἰς χώραν μα-

κρὰν λαβεῖν ἑαυτῷ βασιλείαν, καὶ ὑποστρέψαι.
Τοσαῦτα διὰ τῆς παραβολῆς διδασκόμεθα, τὴν

μέλλουσαν αὐτοῦ καὶ μηδέπω παροῦσαν βασιλείαν,
κἂν αἰσθητὴν ταύτην τινὲς ἐφαντάζοντο, τὴν ἀπὸ γῆς
εἰς οὐρανὸν μετάστασίν τε καὶ ἀνάληψιν, τὴν δευτέραν
καὶ ἔνδοξον αὐτοῦ θεοφάνειαν, τὴν κριτικὴν καὶ τοῦ
κατ' ἀξίαν ἑκάστῳ διανεμητικὴν ἐξουσίαν, τὴν τῶν
οἰκείων αὐτοῦ καὶ πιστῶν θεραπευόντων εὐδοκίμησιν,
τὴν τῶν μὴ τοιούτων κατάγνωσιν, τὴν τῶν πολιτῶν
τοῦ βασιλέως κατ' αὐτοῦ συσκευὴν, τὴν μετελευσο-
μένην αὐτοὺς ἐπαξίως ὧν ἔδρασαν δίκην· ταῦτα γὰρ
ὁμοῦ πάντα διὰ τῶν ἐκτεθεισῶν φωνῶν ἐδήλου. Καὶ
πρῶτον μὲν ἄνθρωπον αὐτὸς ἑαυτὸν ὠνόμαζε διὰ τὴν
κατὰ σάρκα γέννησιν, τὴν κατὰ ἄνθρωπον αὐτῷ συ-
στᾶσαν· ἔπειτα εὐγενῆ, ἀλλ' οὔπω βασιλέα ἑαυτὸν
ἐκάλει, διὰ τὸ μηδέπω τῇ βασιλικῇ ἀξίᾳ κατὰ τὴν
πρώτην θεοφάνειαν κεχρῆσθαι. Τῆς δ' εὐγενείας αὐ-
τοῦ μάρτυρες οἱ τοῦ γένους καὶ τῆς ἐκ προγόνων δια-
δοχῆς τὴν ἱστορίαν γραφῇ παραδεδωκότες· ὧν ὁ μέν
τις, τὴν κατὰ ἀνθρώπους εὐγένειαν αὐτοῦ παριστὰς,
Επιφάνιος Panarion (= Adversus haereses) (2021: 002)

“Epiphanius, Bände 1–3: Ancoratus und Panarion”, Ed. Holl, K.
Leipzig: Hinrichs, 1:1915; 2:1922; 3:1933; Die griechischen christlichen
Schriftsteller 25, 31, 37.Vol. 1, pa. 299, line 1
ἐπαινέσειεν, ὡς ἡμῶν προαγγειλάντων ὅτι τισὶν αὐτῶν παρετύχομεν,

τινὰ δὲ διὰ συγγραμμάτων ἐγνώκαμεν, τινὰ δὲ δι' ἐνηχήσεών τε καὶ
μαρτυριῶν ἀξιοπίστων ἀνδρῶν δυναμένων ἡμῖν τὴν ἀλήθειαν ὑπο-
δεικνύναι, ὡς καὶ ἐνταῦθα φιλαλήθως οὐχ ὑπερβεβήκαμεν τὸν τόπον,
ἀλλὰ ἐδείξαμεν ὡς μία ἐστὶν αὕτη τῶν ἡμῖν περιτυχουσῶν αἱρέσεων.
καὶ σαφῶς περὶ ταύτης ἠδυνήθημεν λέγειν ἐξ ὧν (μὴ γένοιτο) οὐ
πράξαντες, ἀλλὰ μεμαθηκότες ἀκριβῶς ἐγνώκαμεν παρὰ τῶν ἡμᾶς
εἰς τοῦτο πειθόντων καὶ μὴ κατισχυσάντων, ἀλλὰ τὴν ἑαυτῶν ἐλπίδα
τῆς εἰς ἡμᾶς ἀπωλείας ἀπολεσάντων καὶ μὴ ἐπιτυχόντων τοῦ σκοποῦ
164
τῆς εἰς τὴν τάλαιναν ἡμῶν ψυχὴν ἐπιχειρουμένης ὑπ' αὐτῶν τε καὶ
τοῦ ἐν αὐτοῖς διαβόλου συσκευῆς, ὡς καὶ συνῳδὰ ἡμᾶς λέγειν τῷ
ἁγιωτάτῳ Δαυὶδ ὅτι «βέλη νηπίων ἐγενήθησαν αἱ πληγαὶ αὐτῶν»
καὶ τὰ ἑξῆς, καὶ ὅτι «ἐπιστρέψει ὁ πόνος αὐτῶν εἰς κεφαλὴν αὐ-
τῶν, καὶ ἡ ἀδικία αὐτῶν ἐπὶ κορυφὴν αὐτῶν καταβήσεται». ὡς
οὖν περιτυχόντες καὶ ἀποδράντες καὶ ἀναγνόντες, γνόντες καὶ κατα-
γνόντες, σωθέντες τε ὑπερβεβήκαμεν, οὕτω καὶ σὲ τὸν ἀναγινώσκοντα
παρακαλοῦμεν ἀναγνόντα καὶ καταγνόντα τοῦ * ὑπερβῆναι, εἰς τὸ
μὴ ἐμπεσεῖν ἐν τῷ ἰῷ τῆς τῶν ἑρπετῶν τούτων μοχθηρίας. ἀλλ'
εἰ καί ποτε περιτύχοις τισὶ τῶν ἀπὸ τῆς ὀφιώδους ταύτης σχολῆς,
εὐθὺς τὸ ξύλον ἀναλαβὼν τὸ διὰ τοῦ κυρίου ἡμῖν ἑτοιμασθέν, ἐν ᾧ
ὁ κύριος ἡμῶν προσεπάγη Χριστός, καὶ κατὰ τῆς κεφαλῆς τοῦ
Επιφάνιος Panarion (= Adversus haereses) Vol. 2, pa. 51, line 22
χρόνων τὴν πολύμορφον καὶ τερατώδη φαντασίαν αὐτοῖς ἐξειργάσατο.

ἀπὸ γὰρ τοῦ ἑνὸς καὶ ἀληθινοῦ θεοῦ ἀποστήσας αὐτοὺς ἐνεκίσσησε
πάλαι τὴν τῆς εἰδωλολατρείας καὶ πολυθεΐας βλάσφημον κενοφωνίαν.
οὐ γὰρ ἦσαν θεοί, ὥσπερ οὐδέ εἰσιν, ἀλλὰ μόνος ὁ θεός· προεκίσσα
δὲ τὴν εἰδωλομανίαν καὶ πολυθεΐαν καὶ ἀπατηλὴν διάνοιαν. οὐκ
ἦν δὲ αἴτιος μόνος ὁ φαινόμενος τότε ὄφις, ἀλλὰ ὁ ἐν τῷ ὄφει ὄφις
λαλήσας (φημὶ δὲ ὁ διάβολος) καὶ τὴν ἀκοὴν τοῦ ἀνθρώπου ταρά-
ξας διὰ τῆς γυναικός. καὶ οὐδὲ τὸ ξύλον ἦν ἁμαρτία (θεὸς γὰρ οὐδὲν
πονηρὸν φυτεύει), γνῶσιν δὲ ἐνεποίησε τὸ ξύλον τοῦ εἰδέναι ἀγαθόν
τε καὶ φαῦλον. καὶ οὐχὶ διὰ τὸ εἰδέναι ὁ θάνατος, ἀλλὰ διὰ τὴν
παρακοήν. καὶ γὰρ ἡ πᾶσα τοῦ ἐχθροῦ τότε συσκευὴ οὐχ ἕνεκεν τοῦ
βρώματος γέγονεν, ἀλλὰ ἕνεκεν τοῦ ἐργάσασθαι αὐτοῖς τὴν παρακοήν.
ὅθεν παρακούσαντες τότε τοῦ μὲν παραδείσου ἔξωθεν γίνονται, ἐπι-
τιμηθέντες δικαιότατα, οὐ κατὰ μῖσος ἀλλὰ κατὰ ἐπιμέλειαν τοῦ
θεοῦ. φησὶ γὰρ πρὸς αὐτοὺς ὁ κύριος «γῆ εἶ, καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ».
ἔδει γὰρ τὸν ὄντως ὄντα τεχνίτην κεραμέως δίκην ἐπιμελόμενον τοῦ
ἰδίου διὰ χειρῶν πεπλασμένου αὐτοῦ πλάσματός τε καὶ ἄγγους, τοῦτο
ὕστερον ἐν ἐλαττώματι γεγονὸς διὰ τῆς παρακοῆς καὶ ὡς εἰπεῖν,
ἔτι πηλοῦ ὄντος καὶ ὡς ὑπὸ ῥαγάδος ἀπόρριμμα γεγονότος τοῦ
ἄγγους, μὴ ἐᾶσαι οὕτως ἀλλὰ μεταβαλεῖν εἰς τὸ ἀρχαῖον φύραμα, ἵνα
καὶ συστάσεις τινὰς γενῶν τὴν αὐτῶν ἀταξίαν ἐμποιήσασαν, πορευ-

θεῖσα πάλιν ἡ αὐτὴ Μήτηρ τε καὶ Θήλεια κατακλυσμὸν ἤνεγκε καὶ
ἀπώλεσε πᾶσαν στάσιν ἀνθρώπου παντός τε γένους ἐναντίου, ἵνα
165
δῆθεν τὸ καθαρὸν γένος τὸ ἀπὸ τοῦ Σὴθ καὶ δίκαιον μόνον μείνῃ
ἐν κόσμῳ, εἰς σύστασιν τοῦ ἄνωθεν γένους τε καὶ σπινθῆρος τῆς
δικαιοσύνης. ἔλαθον δὲ αὐτὴν πάλιν οἱ ἄγγελοι καὶ εἰσέδυσαν τὸν
Χὰμ εἰς τὴν κιβωτόν, ὄντα τοῦ αὐτῶν σπέρματος. ὀκτὼ γὰρ ψυχῶν
σωθεισῶν ἐν τῇ τότε λάρνακι τοῦ Νῶε ἑπτὰ μὲν εἶναι τοῦ καθαροῦ
γένους φασί, τὸν δὲ ἕνα εἶναι τὸν Χὰμ τῆς ἄλλης δυνάμεως ὑπάρ-
χοντα, ὃν εἰσδῦναι λαθόντα τὴν ἄνω Μητέρα. ὑπὸ τῶν ἀγγέλων
δὲ τὸ τοιοῦτο συσκευασθὲν οὕτως ἀποτελεσθῆναι· ἐπειδὴ γάρ, φασίν,
ἔγνωσαν οἱ ἄγγελοι ὅτι μέλλει πᾶν τὸ σπέρμα αὐτῶν ἀπαλείφεσθαι
ἐν τῷ κατακλυσμῷ, πανουργίᾳ τινὶ τὸν προειρημένον Χὰμ εἰς δια-
τήρησιν τοῦ ὑπ' αὐτῶν κτισθέντος γένους τῆς κακίας παρεισέβαλον.
καὶ ἐκ τούτου λήθη καὶ πλάνη περὶ τοὺς ἀνθρώπους καὶ ἄτακτοι
φοραὶ ἁμαρτημάτων καὶ πολυμιξία κακίας ἐν τῷ κόσμῳ γεγένηται.
καὶ οὕτως ὁ κόσμος εἰς τὸ ἀρχαῖον τῆς ἀταξίας αὖθις ἀνέκαμψεν
καὶ ἐνεπλήσθη κακῶν ὡς ἐξ ἀρχῆς πρὸ τοῦ κατακλυσμοῦ. ἀπὸ δὲ
τοῦ Σὴθ κατὰ σπέρμα καὶ κατὰ διαδοχὴν γένους ὁ Χριστὸς ἦλθεν
αὐτὸς Ἰησοῦς, οὐχὶ κατὰ γέννησιν ἀλλὰ θαυμαστῶς ἐν τῷ κόσμῳ
πεφηνώς, ὅς ἐστιν αὐτὸς ὁ Σὴθ ὁ τότε καὶ [Χριστὸς] νῦν
πον ἄνθρωπον θέλων ἐξ ἀρχῆς ἔκτισεν. εἰ δὲ θέλων, θέλει δὲ τὸ καλόν,

καλὸν δὲ ὁ ἄνθρωπος, ἄνθρωπος δὲ τὸ ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος λέγεται
συντεθέν, οὐκ ἔσται ἄρα ἐκτὸς σώματος ὁ ἄνθρωπος, ἀλλὰ μετὰ
σώματος,
ἵνα μὴ ἄλλος παρὰ τὸν ἄνθρωπον ὁ ἄνθρωπος γενηθῇ. δεῖ γὰρ τῷ θεῷ
τὰ ἀθάνατα γένη πάντα σῴζεσθαι. ἀθάνατον δὲ καὶ ὁ ἄνθρωπος. «ἔκ-
τισε», γάρ φησιν ἡ σοφία «τὸν ἄνθρωπον ὁ θεὸς ἐπὶ ἀφθαρσίᾳ καὶ εἰκόνα
τῆς ἰδίας ἀιδιότητος ἐποίησεν αὐτόν». οὐκ ἄρα ἀπόλλυται τὸ σῶμα· ὁ γὰρ
ἄνθρωπος ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος.

43. 8Διὸ ἐπίστησον, ὡς καὶ ὁ κύριος τὰ αὐτὰ ταῦτα διδάσκειν θέλων,
μὴ πιστευόντων Σαδδουκαίων εἰς τὴν ἀνάστασιν τῆς σαρκός – δόγμα γὰρ
τοῦτο Σαδδουκαίων· ὅθεν συσκευασάμενοι τὴν κατὰ τὴν γυναῖκα καὶ

τοὺς
ἑπτὰ ἀδελφοὺς παραβολήν, ἵνα τὸν περὶ ἀναστάσεως τῆς σαρκὸς λόγον
ἀποκηρύσσωσι, προσῆλθον αὐτῷ· ἀμέλει αὐτὸς ὁ εὐαγγελιστὴς ἐπεσημή-
νατο, «προσῆλθον δὲ αὐτῷ» εἰπών «καὶ Σαδδουκαῖοι, λέγοντες μὴ εἶναι
ἀνάστασιν» – ὁ οὖν Χριστός, εἰ μὴ ἦν ἀνάστασις σαρκός, ἀλλὰ μόνον
ἐσῴζετο
166
ψυχή, συνέθετο ἂν αὐτοῖς ὡς καλῶς καὶ ὀρθῶς φρονοῦσι. νυνὶ δὲ ἀπο-

κρούεται λέγων «ἐν τῇ ἀναστάσει οὔτε γαμοῦσιν οὔτε γαμίσκονται, ἀλλ'
ὡς ἄγγελοι ἐν οὐρανῷ εἰσιν», οὐ τῷ σάρκα μὴ ἔχειν, ἀλλὰ τῷ μὴ γαμεῖν
καὶ γαμεῖσθαι, ἀλλὰ εἶναι λοιπὸν ἐν ἀφθαρσίᾳ καὶ φωσίν, ἀγγέλοις
κατὰ τοῦτο παραπλησιασθέντας, ἵν' ὥσπερ οἱ ἄγγελοι ἐν τῷ οὐρανῷ,
οὕτως καὶ ἡμεῖς ἐν τῷ παραδείσῳ,
ἐνώπιον τοῦ θυσιαστηρίου, τοῦ Εὐσεβίου λέγοντος ὅτι εἰ μὴ βουληθείης

ἑκὼν τοῦτον αὐτὸς συνάξαι, ἄκοντός σου σὺν ἐμοὶ εἰσελεύσεται τῇ
αὔριον
ἡμέρᾳ, κυριακὴ δὲ ἐπέφωσκεν – ὡς δὲ ἔφην εὐξαμένου τοῦ Ἀλεξάνδρου
καὶ δεηθέντος τοῦ κυρίου ἡμῶν ἢ αὐτὸν ἐπᾶραι, ἵνα μὴ συμμολυνθῇ τῷ
Ἀρείῳ τῷ κατὰ τοῦ κυρίου βλασφημήσαντι, ἢ ποιῆσαι παράδοξόν τι, ὡς
εἴωθεν ἐν γενεᾷ καὶ γενεᾷ παραδοξοποιεῖν, οὐκ εἰς μακρὰν ἡ εὐχὴ τοῦ
ἁγίου
ἐπληροῦτο. κατὰ τὰς νύκτας εἰσελθὼν ὁ Ἄρειος εἰς θᾶκον πρὸς τὸ
τὰς αὐτοῦ χρείας παρασκευασθῆναι, ἐλάκησε, καθάπερ καὶ Ἰούδας ποτέ.
καὶ οὕτως τὸ τέλος αὐτοῦ γέγονεν ἐν τόπῳ δυσώδει τῆς ἀκαθαρσίας.
7. Μετὰ δὲ τοῦτον τὸν χρόνον λοιπὸν ἐκαττύετο παρὰ τῶν τούτου
μαθητῶν τὰ κατὰ τὴν συσκευὴν τῆς ἐκκλησίας. ἐτελεύτα δὲ Ἀλέξανδρος
ὁ
Ἀλεξανδρείας μετὰ τὴν ἐν Νικαίᾳ σύνοδον. οὐ παρῆν δὲ Ἀθανάσιος μετὰ
τὸν
θάνατον Ἀλεξάνδρου· διάκονος γὰρ ἦν κατ' ἐκεῖνο καιροῦ ὑπὸ
Ἀλέξανδρον
καὶ ἀπεστάλη ὑπ' αὐτοῦ εἰς τὸ κομητάτον. Ἀλεξάνδρου δὲ ἐντειλαμένου
μηδένα κατασταθῆναι, εἰ μὴ Ἀθανάσιον, ὡς αὐτός τε καὶ οἱ τοῦ κανόνος
ἐμαρτύρουν καὶ πᾶσα ἡ ἐκκλησία, λαβόμενοι καιροῦ οἱ κατὰ Μελίτιον
ἐπίσκοπον τῆς Αἰγύπτου, ἐπισκόπου μὴ παρόντος τῆς Ἀλεξανδρείας (οὐ
γάρ
ποτε ἡ Ἀλεξάνδρεια δύο ἐπισκόπους ἔσχεν, ὡς αἱ ἄλλαι πόλεις),
καθιστῶσι
τοίνυν ἀντὶ Ἀλεξάνδρου Θεωνᾶν τινα ὀνόματι, ὃς μῆνας τρεῖς ποιήσας
ἐτελεύτα. καὶ παρεγένετο Ἀθανάσιος μετ' οὐ πολὺ μετὰ τὴν τελευτὴν
κατάστασις γέγονεν αὐτοῦ καὶ ἀπεδόθη αὐτῷ ὁ θρόνος τῷ ἀξίῳ καὶ ᾧ

ἦν ἡτοιμασμένος κατὰ τὴν θεοῦ βούλησιν καὶ κατὰ τὴν τοῦ μακαρίου
Ἀλεξάνδρου μαρτυρίαν τε καὶ ἐντολήν.
167
Ἐντεῦθεν ἄρχεται Ἀθανάσιος βιοφορεῖσθαί τε καὶ λυπεῖσθαι διὰ

τὸν μερισμὸν τῆς ἐκκλησίας, τῶν τε Μελιτιανῶν καὶ τῆς καθολικῆς
ἐκκλησίας. ἔπειθε, παρεκάλει, καὶ οὐκ ἠνείχοντο· ἠνάγκαζεν, ἐβιάζετο *.
ἐπισκεπτόμενος δὲ πολλάκις ἐγίνετο τὰς σύνεγγυς ἐκκλησίας, μάλιστα
τὰς κατὰ τὸν Μαρεώτην. καὶ ποτὲ Μελιτιανῶν συναγόντων γέγονεν ἐκ
τοῦ πλήθους τοῦ μετὰ Ἀθανασίου διάκονόν τινα ἐπεισελθόντα, μετὰ καί
τινων τῶν ἀπὸ τοῦ λαοῦ, κατεᾶξαι κανδήλαν ὡς ἔχει ὁ λόγος καὶ μάχην
γενέσθαι. ἐντεῦθεν ἡ κατὰ Ἀθανασίου συσκευὴ γέγονε, τῶν Μελιτιανῶν
κατηγορησάντων καὶ συκοφαντησάντων αὐτόν, ἕτερα ἀνθ' ἑτέρων
λέγοντες, Ἀρειανῶν δὲ συσκευαζομένων καὶ συνεπιδόντων ἑαυτοὺς διὰ
τὸν πρὸς τὴν ἁγίαν θεοῦ πίστιν καὶ ὀρθοδοξίαν φθόνον. καὶ
ἀνακοινοῦνται
τῷ βασιλεῖ Κωνσταντίνῳ. Εὐσέβιος δὲ ἦν, ὁ προειρημένος τῆς Νικο-
μηδείας, ὁ ὑπουργὸς τοῦ παντὸς αὐτῶν συστήματος καὶ συσκευαστὴς
τῆς
κατὰ τὴν ἐκκλησίαν τε καὶ τὸν πάπαν Ἀθανάσιον βλάβης. οἱ κατήγοροι
Ἀλεξάνδρου μαρτυρίαν τε καὶ ἐντολήν.

Ἐντεῦθεν ἄρχεται Ἀθανάσιος βιοφορεῖσθαί τε καὶ λυπεῖσθαι διὰ
τὸν μερισμὸν τῆς ἐκκλησίας, τῶν τε Μελιτιανῶν καὶ τῆς καθολικῆς
τῆς
οὖν
προσῆλθον τῷ βασιλεῖ, σκεῦός τι μυστηρίων λέγοντες εἶναι, ὅπερ καν-
δήλαν τινὲς ἔφασαν ὡς προεῖπον. ἄλλα τέ τινα κατηγόρουν, φάσκοντες
πρεσβύτερόν τινα τοῦ Μαρεώτου Ἀρσένιον τετυπτῆσθαι, τούτου τε τὴν
χεῖρα μαχαίρᾳ ὑπὸ τῶν τοῦ Ἀθανασίου λαῶν εἴτ' οὖν αὐτοῦ Ἀθανασίου
168
τετμῆσθαι. ἐπεφέροντο γὰρ καὶ χεῖρα ἐν τῷ κομητάτῳ καὶ ἐπεδείκνυον,

ἥτις ἦν ἐν γλωσσοκόμῳ.

τῆς
οὖν
προσῆλθον τῷ βασιλεῖ, σκεῦός τι μυστηρίων λέγοντες εἶναι, ὅπερ καν-
δήλαν τινὲς ἔφασαν ὡς προεῖπον. ἄλλα τέ τινα κατηγόρουν, φάσκοντες
πρεσβύτερόν τινα τοῦ Μαρεώτου Ἀρσένιον τετυπτῆσθαι, τούτου τε τὴν
χεῖρα μαχαίρᾳ ὑπὸ τῶν τοῦ Ἀθανασίου λαῶν εἴτ' οὖν αὐτοῦ Ἀθανασίου
τετμῆσθαι. ἐπεφέροντο γὰρ καὶ χεῖρα ἐν τῷ κομητάτῳ καὶ ἐπεδείκνυον,
ἥτις ἦν ἐν γλωσσοκόμῳ.
μάτων τῆς μάχης. οἱ δὲ ἀπελθόντες οὐκ ἐκεῖνα ἀνήνεγκαν ὅσα ἦν ἀληθῆ,

ἀλλ' ἕτερα ἀνθ' ἑτέρων † παραχωρήσαντες ἐψεύσαντο καὶ
ἐσυκοφάντησαν
τὸν μακαρίτην πάπαν Ἀθανάσιον. κἀκεῖνα δὲ ὡς ἀληθῆ ὄντα πλασάμενοι
ἐγγράφως ἐνέγκαντες ἀνέφερον ἐπὶ τὴν σύνοδον τῶν περὶ Εὐσέβιον καὶ
τοὺς ἄλλους, ὡς εἰσύστερον ἔδειξαν μετανοοῦντες Οὐρσάκιος καὶ
Οὐάλης
μετὰ λιβέλλων προσελθόντες τῷ μακαρίτῃ Ἰουλίῳ τῷ ἐπισκόπῳ Ῥώμης,
ὑπεραπολογούμενοι τοῦ αὐτῶν σφάλματος· ὅτι ἐσυκοφαντήσαμεν τὸν
πάπαν Ἀθανάσιον, ἀλλὰ δέξαι ἡμᾶς εἰς κοινωνίαν καὶ εἰς μετάνοιαν.
169
καὶ πρὸς αὐτὸν δὲ τὸν Ἀθανάσιον ταῖς αὐτῶν ἐχρήσαντο ἐγγράφοις διὰ
μετανοίας συστάσεσιν. ὁρῶντος δὲ τοῦ πάπα Ἀθανασίου ὄντος ἐν τῇ
Τύρῳ βαρεῖαν τὴν τότε συσκευὴν ἐκ πανταχόθεν, πρὶν ἢ εἰσελθεῖν εἰς τὸ
δικαστήριον ἢ εἰς πρόσωπον τὰ συκοφαντούμενα ἐξ ἀντικαταστάσεως
γένηται, νύκτωρ ἀναχωρήσας ἀνέρχεται πρὸς Κωνσταντῖνον εἰς τὸ
κομητάτον καὶ προσφέρει αὐτῷ τὰ κατ' αὐτὸν ἀναδιδάσκων. ὁ δὲ ἔτι
λύπῃ φερόμενος καὶ νομίζων μή πη ἄρα ἀληθεύουσιν οἱ κατηγορήσαντες,
ψεύδεται δὲ ὁ ἀπολογούμενος, ἔτι ἐχαλέπαινε. χαλεπαίνοντος δὲ αὐτοῦ

ὁ πάπας Ἀθανάσιος λόγον βαρὺν τῷ βασιλεῖ ἐπετείνετο· ὡς ὅτι δικάσει
κύριος ἀνὰ μέσον ἐμοῦ καὶ σοῦ, ὁποῖα καὶ αὐτὸς συμφωνεῖς τοῖς
συκοφαντοῦσι
καὶ διαιρετὸς καὶ τρεπτὸς, καὶ σῶμα κατ' αὐτοὺς καὶ τὸ ὅσον ἐπ'
αὐτοῖς τὰ ἀκόλουθα σώματι πάσχων, ὁ ἀσώματος θεός. ἐρρῶσθαί
σε ἐν κυρίῳ εὔχομαι, μακάριε πάπα. Ἄρειος, Ἀειθάλης, Ἀχιλλᾶς,
Καρπώνης, Σαρματᾶς, Ἄρειος, πρεσβύτεροι· διάκονοι Εὐζώϊος, Λούκιος,
Ἰούλιος, Μηνᾶς, Ἑλλάδιος, Γάϊος· ἐπίσκοποι Σεκοῦνδος Πενταπόλεως,

Θεωνᾶς Λίβυς, Πιστός· ὃν κατέστησαν εἰς Ἀλεξάνδρειαν οἱ Ἀρειανοί.
9. Ὡς οὖν οὕτω παρεκινεῖτο τὰ πράγματα, Ἀλέξανδρος Κωνσταν-
τίνῳ τῷ βασιλεῖ γράφει. ὁ δὲ μακαρίτης βασιλεὺς συγκαλεσάμενος τὸν
Ἄρειον καί τινας ἐπισκόπους ἀνέκρινεν. ὁ δὲ τοὺς συμμύστας συνερ-
γοὺς ἔχων τὸ μὲν πρῶτον ἠρνεῖτο εἰς πρόσωπον τοῦ βασιλέως, ἔσωθεν
δὲ εἰργάζετο τὴν συσκευὴν τῆς ἐκκλησίας. ὡς οὖν συνεκαλέσατο αὐτὸν
ὁ μακάριος Κωνσταντῖνος, ὡς καὶ ἐκ μέρους ἀπὸ πνεύματος ἁγίου
ἐνεπνεύσθη, λόγον αὐτῷ προσεφθέγξατο λέγων ὅτι πεπίστευκα τῷ
θεῷ, εἰ δολίως ἔχεις τι κεκρυμμένον καὶ ἀρνῆσαι, τάχιον ὁ πάντων δες-
πότης ἐλέγξαι σε ἔχει, μάλιστα καθ' οὗ ὤμοσας. ὅθεν καὶ ἐφωράθη
τὰ αὐτὰ φρονῶν, καὶ εἰς πρόσωπον τοῦ βασιλέως ἠλέγχθη. πάλιν δὲ
ὡσαύτως ἠρνεῖτο, καὶ πολλοὶ αὐτοῦ ὑπερασπισταὶ ὑπερεδέοντο διὰ
Εὐσε-
βίου τοῦ Νικομηδείας. ὁμοῦ δὲ ζήλῳ ἐπαρθεὶς ὁ βασιλεὺς [καὶ]
ἐπιστολὴν
μεγάλην ἐγκύκλιον ὅλῃ τῇ Ῥωμανίᾳ γέγραφε κατὰ Ἀρείου καὶ τῆς
αὐτοῦ πίστεως, πάσης σοφίας ἔμπλεων καὶ ἀληθινῶν ῥημάτων· ὡς καὶ
αὕτη εἰς ἔτι δεῦρο παρὰ φιλοκάλοις σῴζεται, περιέχουσα τὴν ἀρχήν·

170
καὶ μὴ «ὑπεραιρομένους κατὰ τὰς κέδρους τοῦ Λιβάνου», ὅτι «μὴ

ἐν διδακτοῖς ἀνθρωπίνης σοφίας λόγοις, ἀλλ' ἐν διδακτοῖς πίστεως»
ἡ ὁμαλὴ καὶ εἰρηνικὴ κατορθοῦται σοφία, μήτε διαπορεῖν ἡμᾶς, ἀλλ'
ὁτιοῦν ποιοῦντες εὐαρεστήσωμεν τῷ θεῷ καὶ πατρὶ καὶ μετ' αὐτοῦ
καὶ σὺν αὐτῷ τῷ υἱῷ ἐν ἁγίῳ πνεύματι, ᾧ ἡ δόξα, τὸ κράτος,
ἡ τιμὴ καὶ ἡ δύναμις νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.

Πεπλήρωται ἡ τοῦ Μελιτίου ὁμιλία.

34. Ἔδοξε δὲ τοῦτο τοῖς μετενέγκαι αὐτὸν ἀπὸ τῆς Ποντικῆς χώρας
σπουδάσασι τοὺς πλείους τῶν Ἀρειανῶν οὐκ ἐπὶ χαρᾶς καταστῆσαι,
οὐδὲ εἰς αὐτῶν ἀνάπαυσιν, ἀλλ' εἰς ἐπάχθειαν εἰρῆσθαι. ἐντεῦθεν
κινοῦσι τὸν βασιλέα καὶ συσκευάζονται τὸν ἄνδρα ὡς διὰ τὸ μὴ ὡμολο-
γηκέναι κτίσμα τέλειον αὐτὸν καὶ ἐξεοῦσι τῆς αὐτοῦ καθέδρας. καὶ
νύκτωρ φυγαδεύεται ὁ ἀνὴρ ἕως τῶν χρόνων τούτων· ὃς καὶ δεῦρο
ὑπάρχει
ἐν τῇ ἰδίᾳ πατρίδι τίμιος ἀνὴρ καὶ ἐπιπόθητος, μάλιστα δι' ὧν νυνὶ
ἐνηχού-
μεθα κατωρθωκέναι καὶ ἀφ' ὧν νυνὶ οἱ ὑπ' αὐτὸν ἐν Ἀντιοχείᾳ ὁμολογοῦ-
σιν, οὐκέτι ὅλως οὔτε ἐν παραδρομῇ μεμνημένοι κτίσματος ὀνόματος,
ἀλλ' ὁμοούσιον ὁμολογοῦντες πατέρα καὶ υἱὸν καὶ ἅγιον πνεῦμα, τρεῖς
ὑποστάσεις, μίαν οὐσίαν, μίαν θεότητα· καθώς ἐστιν ἡ ἀληθινὴ πίστις,
ἡ ἀπὸ τῶν ἀνέκαθεν, προφητική τε καὶ εὐαγγελικὴ καὶ ἀποστολική,
ἣν ὡμολόγησαν οἱ συνελθόντες πατέρες ἡμῶν καὶ ἐπίσκοποι ἐν τῇ
Νικαίᾳ συνόδῳ ἐπὶ Κωνσταντίνου τοῦ μεγάλου καὶ μακαριωτάτου
βασιλέως.
Γρηγόριος Ναζιανζηνός Epistulae (2022: 001)“Saint Grégoire de

Nazianze. Lettres, 2 vols.”, Ed. Gallay, P.Paris: Les Belles Lettres,
1:1964; 2:1967.Epistle 168, se. 1, line 7
ΦΩΤΙΩΙ
Πάντα ὅσα ἔχεις ἐμά ἐστι (Θεοῦ γὰρ φωνὴν

ποιήσομαι τὸ προοίμιον), ἐμὰ δὲ λέγω οὐ κατὰ τὴν
κοινωνίαν μόνην τοῦ πνεύματος, ἀλλ' ὅτι καὶ τῇ παρούσῃ
καταστάσει τῆς Ἐκκλησίας ἴσως οὐκ ὀλίγην μοῖραν
171
συνεισηνέγκαμεν, ἕως ἦμεν ἔτι ἐν τοῖς πράγμασι καὶ τοῦ

κοινοῦ προειστήκειμεν. Νῦν γὰρ ἓν φροντίζεται μόνον
ἡμῖν, ἡ ἐκδημία, πρὸς ἣν συστελλόμεθα καὶ συσκευα-
ζόμεθα.
Ἔστω δὴ καὶ τὰ ἐμὰ σά, τῇ ἀγάπῃ κοινο-
ποιούμενα· κάλλιστον δὲ τῶν ἐμῶν ὁ τιμιώτατος ἀδελφὸς
καὶ συμπρεσβύτερος ἡμῶν Σακερδώς, δι' οὗ σὲ καὶ προς-
φθεγγόμεθα καὶ ὁρᾶν νομίζομεν.
Γρηγόριος Ναζιανζηνός Christus patiens [Dub.] (fort. auctore

Constantino Manasse) (2022: 003)Grégoire de Nazianze. La passion du
Christ”, Ed. Tuilier, A.Paris: Cerf, 1969; Sources chrétiennes 149.
Line 490
Ὀπισθόπους δ' ἔξιθι καὶ σιγῇ βάθι.

Ἕρπ' εἰς τὰ δεινά· νῦν ἀγὼν εὐψυχίας·
ἡμεῖς τ' ἐφεψόμεσθα δειλαίᾳ βάσει·
ὄχλος γὰρ αὐτὸν μαινόλης περιτρέχει,
κοὐ δεῖ πελάζειν ἐγγὺς ἐνθυμουμένοις.
Βαρεῖα γὰρ φρήν, οὐδ' ἀνέξεται βλέπειν
ὅμιλος ἐχθρός, δυσμενής, μιαιφόνος,
ὁρμήν τε δεινὸς στυγερᾶς γνώμης ῥοπῇ·
ἄγριον ἦθος, βαρβάρου φύσις φρενός.
Δέδοικα δ' αὐτόν, μή τι βουλεύσας νέον
δριμυτέραν σοι συμφορὰν συσκευάσῃ·
καὶ κάρτα τόνδ' ὁρῶσα δειμαίνω πλέον
μὴ θηκτὸν ὤσῃ φάσγανον δι' ἥπατος,
κἄπειτα μείζω συμφορὰν δέξῃ νέαν,
ἔγκατα Παιδὸς εἰ λεωφόρος λάβῃ.
Ἀλλ' ἐκκλίνασαι βραχὺ τῶν ἀλαστόρων,
ἐπισκοπῶμεν δρᾶμα τῶν μιαιφόνων.
Ἴωμεν οὖν, ἴωμεν ᾗχί που νάπος.
{ΘΕΟΤΟΚΟΣ}
Νικᾶτ' ἐπειδὴ ταῦτα πάσαις ἁνδάνει·
καὶ λοιπὸν ἀπίωμεν, ἔνθ' ὑμῖν δοκεῖ.
Γρηγόριος Ναζιανζηνός In laudem sororis Gorgoniae (orat. 8) (2022:

021); MPG 35.Vol. 35, pa. 813, line 13
172
Ἓν δὲ τοῖς πᾶσι προστεθῆναι ζητοῦσα τὴν τοῦ ἀνδρὸς

τελείωσιν (βούλεσθε γράψω τὸν ἄνδρα συντόμως;
ἀνδρὸς ἐκείνης, καὶ οὐκ οἶδ' ὅ τι χρὴ πλέον εἰπεῖν),
ἵν' ὅλῳ τῷ σώματι Θεῷ καθιερωθῇ, καὶ μὴ ἐξ ἡμι-
σείας ἀπέλθῃ τετελεσμένη, μηδ' ὑπολείπηταί τι τῶν
ἑαυτῆς ἀτελὲς, οὐδὲ ταύτης διαμαρτάνει τῆς δεήσεως
παρὰ τοῦ θέλημα τῶν φοβουμένων αὐτὸν ποιοῦντος,
καὶ εἰς πέρας ἄγοντος τὰ αἰτήματα.
ΚΑʹ. Ὡς δὲ ἅπαντα εἶχεν αὐτῇ κατὰ νοῦν, καὶ
οὐδὲν ἐνέδει τῶν ποθουμένων, καὶ ἡ κυρία πλησίον,
οὕτως ἤδη τῷ θανάτῳ συσκευάζεται καὶ τῇ ἐκδημίᾳ,
καὶ πληροῖ τὸν περὶ ταῦτα νόμον διὰ τῆς κατακλί-
σεως. Ἐπισκήψασα δὲ καὶ ἀνδρὶ, καὶ τέ-
κνοις, καὶ φίλοις, ὅσα εἰκὸς τὴν φίλανδρον, καὶ φιλό-
τεκνον, καὶ φιλάδελφον, καὶ λαμπρῶς περὶ τῶν ἐκεῖ-
θεν φιλοσοφήσασα, καὶ πανηγύρεως ἡμέραν ποιησα-
μένη τὴν τελευταίαν, κοιμᾶται, πλήρης μὲν οὐ τῶν
κατὰ ἄνθρωπον ἡμερῶν, ὅ τι μηδὲ συνηύχετο,
ταύτας ἑαυτῇ πονηρὰς εἰδυῖα, καὶ τὰ πολλὰ μετὰ
τοῦ χοὸς καὶ τῆς πλάνης, τῶν δὲ κατὰ Θεὸν καὶ
λίαν πλήρης, ὡς οὐκ οἶδ' εἴ τις ῥᾳδίως τῶν ἐν
Ιάμβλιχος. De vita Pythagorica (2023: 001)

“Iamblichi de vita Pythagorica liber”, Ed. Klein, U. (post L. Deubner)
Leipzig: Teubner, 1937, Repr. 1975.Ch. 29, se. 164, line 9
ἧττον δοκιμάζειν, αὐτῶν δὲ τούτων τοῖς πρὸς τὰς ἑλκώ-

σεις μάλιστα χρῆσθαι, τὰ δὲ περὶ τὰς τομάς τε καὶ
καύσεις ἥκιστα πάντων ἀποδέχεσθαι. χρῆσθαι δὲ καὶ ταῖς
ἐπῳδαῖς πρὸς ἔνια τῶν ἀρρωστημάτων. ὑπελάμβανον δὲ
καὶ τὴν μουσικὴν μεγάλα συμβάλλεσθαι πρὸς ὑγείαν, ἄν
τις αὐτῇ χρῆται κατὰ τοὺς προσήκοντας τρόπους. ἐχρῶντο
δὲ καὶ Ὁμήρου καὶ Ἡσιόδου λέξεσι διειλεγμέναις πρὸς
ἐπανόρθωσιν ψυχῆς.
ᾤοντο δὲ δεῖν κατέχειν καὶ διασῴζειν ἐν τῇ μνήμῃ
πάντα τὰ διδασκόμενά τε καὶ φραζόμενα, καὶ μέχρι τούτου
συσκευάζεσθαι τάς τε μαθήσεις καὶ τὰς ἀκροάσεις, μέχρι
ὅτου δύναται παραδέχεσθαι τὸ μανθάνον καὶ διαμνημονεῦον,
ὅτι ἐκεῖνό ἐστιν ᾧ δεῖ γιγνώσκειν καὶ ἐν ᾧ γνώμην φυ-
λάσσειν. ἐτίμων γοῦν σφόδρα τὴν μνήμην καὶ πολλὴν
αὐτῆς ἐποιοῦντο γυμνασίαν τε καὶ ἐπιμέλειαν, ἔν τε τῷ
μανθάνειν οὐ πρότερον ἀφιέντες τὸ διδασκόμενον, ἕως
173
περιλάβοιεν βεβαίως τὰ ἐπὶ τῆς πρώτης μαθήσεως, καὶ

καθ' ἡμέραν λεγομένων ἀνάμνησιν ποιούμενοι τόνδε τὸν
τρόπον. Πυθαγόρειος ἀνὴρ οὐ πρότερον ἐκ τῆς κοίτης
ἀνίστατο ἢ τὰ χθὲς γενόμενα πρότερον ἀναμνησθείη. ἐποι-
εῖτο δὲ τὴν ἀνάμνησιν τόνδε τὸν τρόπον.
Ιάμβλιχος. Protrepticus (2023: 002)“Iamblichi protrepticus ad fidem

codicis Florentini”, Ed. Pistelli, H.Leipzig: Teubner, 1888, Repr.
1967.Pa. 75, line 23
καὶ δικανικόν, πάλιν αὖ τὰ ἀντίστροφα ἀποδίδωσιν.

ἰλιγγιῶν τε ἀπὸ ὑψηλοῦ κρεμασθεὶς καὶ βλέπων μετ-
έωρος ἄνωθεν ὑπὸ ἀηθείας ἀδημονῶν τε καὶ ἀπορῶν
καὶ βαρβαρίζων γέλωτα Θρᾴτταις μὲν οὐ παρέχει οὐδ'
ἄλλῳ ἀπαιδεύτῳ οὐδενί (οὐδὲ γὰρ αἰσθάνονται), τοῖς
δὲ ἐναντίως ἢ ὡς ἀνδραπόδοις τραφεῖσι πᾶσιν. οὗτος
δὴ ἑκατέρου τρόπος τῆς ζωῆς· ὁ μὲν τῷ ὄντι ἐν
ἐλευθερίᾳ τε καὶ σχολῇ τεθραμμένου, ὃν δὴ δεῖ
φιλόσοφον καλεῖν, ᾧ ἀνεμέσητον εὐήθει δοκεῖν καὶ
οὐδενὶ εἶναι, ὅταν εἰς δουλικὰ ἐμπέσῃ διακονήματα,
οἷον στρωματόδεσμον μὴ ἐπισταμένου συσκευάςαςθαι
μηδὲ ὄψον ἡδῦναι ἢ θῶπας λόγους· ὁ δ' αὖ τὰ μὲν
τοιαῦτα πάντα δυναμένου τορῶς θατέρου καὶ ὀξέως
διακονεῖν, ἀναβάλλεσθαι δὲ οὐκ ἐπισταμένου ἐπὶ
δεξιὰ ἐλευθέρως οὐδὲ ἁρμονίαν λόγων λαβόντος ὀρθῶς
ὑμνῆσαι θεῶν τε καὶ ἀνδρῶν εὐδαιμόνων βίον ἀληθῆ.
οἶμαι δὴ οὖν, εἰ πείθοιντο οἱ ἄνθρωποι τούτοις,
πλείονα ἂν εἰρήνην καὶ κακὰ ἐλάττω κατ' αὐτοὺς
ἔσεσθαι. τὰ μὲν οὖν κακὰ οὔτ' ἀπολέσθαι δυνατόν
(ὑπεναντίον γάρ τι τῷ ἀγαθῷ ἀεὶ εἶναι ἀνάγκη), οὔτ'
ἐν θεοῖς αὐτὰ ἱδρύσθαι, τὴν δὲ θνητὴν φύσιν καὶ
Σωπάτερ. Διαίρεσις ζητημάτων (2031: 001)

“Rhetores Graeci, vol. 8”, Ed. Walz, C.Stuttgart: Cotta, 1835, Repr.
1968.Vol. 8, pa. 44, line 6
βανον, καὶ ἀνθ' ἑρμαίου τινὸς τὴν ἐμὴν συντυχίαν ἐσπού-

δαζον, ὀνειροπολοῦντες τὴν μίμησιν, πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν
τὴν ὠφέλειαν τιθέμενοι· οἱ δὲ τῷ χρόνῳ τὴν πολιτείαν
174
φθάσαντες τὴν ἐμὴν ἐστενοχωροῦντο τῷ φόνῳ βασκαί-

νοντες, τὰς δημηγορίας διασύροντες τὰς ἐμὰς, τὰς πρά-
ξεις μεμφόμενοι, συντόμως εἰπεῖν ἐπὶ τοῖς λόγοις ἀρχό-
μενοι· τοιγαροῦν Ἀριστάρχου ζηλωτοῦ τῆς ἐμῆς πολιτείας
ὑπάρξαντος, καὶ τῇ συντυχίᾳ τὴν ἐπιθυμίαν ἐκτείναντος,
ἐπετήρουν τὸ μειράκιον ἅπαντες, ἐσκόπουν, ὅτῳ τρόπῳ
τὴν καθ' ἡμῶν ἐπιβουλὴν ἐκπεράνοιεν, καὶ τὴν Νικοδή-
μου φιλίαν πόθεν συσκευάσαντες ἕνα λοιπὸν εἶχον σκο-
πὸν, ὅπως ἐμὲ διαφθείροιεν· νῦν ἀνελεῖν Δημοσθένην
καιρὸς, νῦν τὴν πολιτείαν ἀπώσασθαι, νῦν πληρῶσαι
τὰ κατὰ τοῦ ῥήτορος δράματα, ἐκ ταύτης τῆς φιλίας
Δημοσθένης ἁλώσεται, ἐκ ταύτης πληρῶσαι τὴν ἡμετέ-
ραν προαίρεσιν· τοῦτον νῦν Νικόδημος παρασκευάσει
κατὰ Δημοσθένους τὸν φόνον· πληρώσει τὴν σκευὴν τὸ
μειράκιον· ἂν τοῦτον ἀφανῆ καταστήσωμεν, συλληψώ-
μεθα καὶ Δημοσθένην τῇ κρίσει, καὶ τὰ τοιαῦτα· εἶτα
τοιαῦτα καὶ τοσαῦτα πρὸς αὐτὸν λογισάμενοι, καὶ ταύ-
την τὴν ἔχθραν ταῖς ἐλπίσιν αὐξήσαντες, καιρὸν ἐπετή
Σωπάτερ. Διαίρεσις ζητημάτων Vol. 8, pa. 50, line 20
συκοφαντῶν καὶ κατὰ τοῦ Φιλίππου καλῶς ἐμαυτὸν, τοῖς

μὲν συνήθεσιν ἐγὼ πολιτεύμασι χρήσομαι· πέμψω δὲ
τοὺς ἀναζητοῦντας Ἀρίσταρχον, τοὺς ἀνερευνήσοντας
ἅπαντας, τοὺς διδάξαντας τῶν κατηγόρων τὰ δράμα-
τα· φάνηθί μοι νῦν ἐπὶ τοῦ βήματος, Ἀρίσταρχε, κοινῇ
τὴν ἐπιβουλὴν ἐλέγξωμεν, δεῦρο τοὺς φονεύσαντας μετὰ
τὴν ἀπολογίαν ζητήσωμεν, δεῦρο τελευταίαν ταύτην χά-
ριν τῷ κειμένῳ παράσχωμεν· τάχα που ἐπὶ σοὶ κἀκεῖνος
ἀγανακτεῖ· δυσχεραίνει κἀκεῖνος φίλον ὁρῶν οὕτω δια-
βαλλόμενον· ἀγανακτεῖ πάντως, εἴ τις ἐστὶν αἴσθησις τὴν
συσκευὴν ταύτην θεώμενος, καλέσει μοί τις τὴν Ἀρι-
στάρχου μητέρα· νῦν ἐπὶ τοῦ βήματος ἐλθὲ, γύναι, τῷ
δήμῳ τὸν παῖδα καλέσασα ἐπάγγειλαι· ἔγνω τὴν ἐπι-
βουλὴν τὸ δικαστήριον· οὐ παραχθήσεται βασκάνων
ῥητόρων δεινότητι· οὐ παρασκευή τις ἑτέρα νικήσει τὸ
δικαστήριον· ἀλλὰ σὺ μὲν, Ἀρίσταρχε, παρὼν, αἱρήσεις,
ὡς πέπεισμαι, τὸν γραψάμενον· ἐγὼ δὲ ὑπὲρ τῶν Ἑλλή-
νων ἁπάντων σωτηρίας τὸν Φίλιππον.

Σωπάτερ. Διαίρεσις ζητημάτων Vol. 8, pa. 105, line 26

175
Ο ΚΑΤΑ ΣΥΛΛΗΨΙΝ ΟΡΟΣ.
Νόμος τὸν βιασάμενον κόρην διδόναι χιλίας· τοῦ συστρατή-

γου τις ἐβιάσατο θύγατρα, καὶ διδοὺς τὰς χιλίας κατὰ τὸν νό-
μον κρίνεται δημοσίων ἀδικημάτων.
Ὁ κατὰ σύλληψιν ὅρος ἔοικε τῇ τῶν συσκευα-
ζομένων στοχασμῶν ἐργασίᾳ· καὶ γὰρ ἐκεῖνοι καθ' ἕκα-
στον κεφάλαιον κοινὴν ποιοῦνται τὴν ἔκθεσιν· κἀνταῦθα
καθ' ἕκαστον κεφάλαιον διπλᾶ τὰ κεφάλαια· τοῦ μὲν
φεύγοντος, δίδωμι κατὰ τὸν νόμον τὰς χιλίας· καὶ ὁρι-
ζομένου, ὅτι δημοσίᾳ τὴν πόλιν ἠδίκησε· γίνεται δὲ αὐ-
τῷ τὸ μὲν τῆς βίας ἐν αὐξήσει· ὁμολογούμενον γάρ ἐστι·
τὸ δὲ τοῦ δημοσίου ἀδικήματος ἐν κατασκευῇ ῥητορικῇ·
καὶ τὸ μὲν δημόσιον πρῶτον μὲν ὁρίζεται καθ' ἕκαστον
κεφάλαιον· εἰσάγει δὲ ἑξῆς τὴν βίαν· οἷον δημοσίᾳ οὐκ
Πορφύριος. Contra Christianos (frag.) (2034: 023)

“Porphyrius. Gegen die Christen”, Ed. von Harnack, A.
Berlin: Reimer, 1916; Abhandlungen der königlich preussischen
Akademie der Wissenschaften, Philosoph.–hist. Kl. 1.
Fragment 40, line 6
βίβλοις, παρ' ὧν τὸν μεταληπτικὸν τῶν παρ' Ἕλλησιν μυστηρίων γνοὺς

τρόπον
ταῖς Ἰουδαϊκαῖς προσῆψεν γραφαῖς.»
Ταῦτα τῷ Πορφυρίῳ κατὰ τὸ γʹ σύγγραμμα τῶν γραφέντων αὐτῷ κατὰ
Χριστιανῶν
εἴρηται, ἐπαληθεύσαντι μὲν περὶ τῆς τἀνδρὸς ἀσκήσεως καὶ πολυμαθείας,
ψευσαμένῳ
δὲ σαφῶς – τί γὰρ οὐκ ἔμελλεν ὁ κατὰ Χριστιανῶν; – ἐν οἷς αὐτὸν
μέν φησιν ἐξ Ἑλλήνων μετατεθεῖσθαι, τὸν δ' Ἀμμώνιον ἐκ βίου τοῦ
κατὰ θεοσέβειαν ἐπὶ τὸν ἐθνικὸν τρόπον ἐκπεσεῖν.
Ταῦτα μὲν οὖν εἰς παράστασιν ἐκκείσθω τῆς
τοῦ ψευδηγόρου συκοφαντίας.
(Syncellus: Ἑλληνικῶν δὲ
φιλοσόφων, ὅστις ποτὲ ἦν ἐκεῖνος ἀνήρ, ὁ τὴν καθ' ἡμῶν συσκευὴν
προβεβλημένος
ἐν τῇ δʹ τῆς εἰς μάτην αὐτῷ πονηθείσης καθ' ἡμῶν ὑποθέσεως πρὸ τῶν
Σεμι-
176
ράμεως χρόνων τὸν Μωϋσέα γενέσθαι φησί· βασιλεύει δὲ Ἀσσυρίων ἡ

Σεμίραμις
πρόσθεν ἔτεσι νʹ πρὸς τοῖς ρʹ· ὥστε εἶναι κατὰ τοῦτον τῶν Τρωϊκῶν
Μωϋσέα
πρεσβύτερον νʹ καὶ ωʹ ἔτεσιν).
Euseb., Praepar. ev. I, 9, 20f.: Μέμνηται τούτων ὁ καθ' ἡμᾶς τὴν καθ'
ἡμῶν πεποιημένος συσκευὴν ἐν δʹ τῆς πρὸς ἡμᾶς ὑποθέσεως ὧδε τῷ
ἀνδρὶ
μαρτυρῶν πρὸς λέξιν·
»Ἱστορεῖ δὲ τὰ περὶ Ἰουδαίων ἀληθέστατα, ὅτι καὶ τοῖς τόποις καὶ τοῖς
ὀνό-
μασιν αὐτῶν τὰ συμφωνότατα, Σαγχουνιάθων ὁ Βηρύτιος, εἰληφὼς τὰ
ὑπομνήματα
παρὰ Ἱερομβάλου τοῦ ἱερέως θεοῦ τοῦ Ἰευώ· ὃς Ἀβιβάλῳ (Ἀβελβαλῷ)
τῷ βασιλεῖ
Πορφύριος. Contra Christianos (frag.) Fragment 41, line 2
κατὰ θεοσέβειαν ἐπὶ τὸν ἐθνικὸν τρόπον ἐκπεσεῖν.

Ταῦτα μὲν οὖν εἰς παράστασιν ἐκκείσθω τῆς
τοῦ ψευδηγόρου συκοφαντίας.
(Syncellus: Ἑλληνικῶν δὲ
φιλοσόφων, ὅστις ποτὲ ἦν ἐκεῖνος ἀνήρ, ὁ τὴν καθ' ἡμῶν συσκευὴν
προβεβλημένος
ἐν τῇ δʹ τῆς εἰς μάτην αὐτῷ πονηθείσης καθ' ἡμῶν ὑποθέσεως πρὸ τῶν
Σεμι-
ράμεως χρόνων τὸν Μωϋσέα γενέσθαι φησί· βασιλεύει δὲ Ἀσσυρίων ἡ
Σεμίραμις
πρόσθεν ἔτεσι νʹ πρὸς τοῖς ρʹ· ὥστε εἶναι κατὰ τοῦτον τῶν Τρωϊκῶν
Μωϋσέα
πρεσβύτερον νʹ καὶ ωʹ ἔτεσιν).
Euseb., Praepar. ev. I, 9, 20f.: Μέμνηται τούτων ὁ καθ' ἡμᾶς τὴν καθ'
ἡμῶν πεποιημένος συσκευὴν ἐν δʹ τῆς πρὸς ἡμᾶς ὑποθέσεως ὧδε τῷ
ἀνδρὶ
μαρτυρῶν πρὸς λέξιν·
»Ἱστορεῖ δὲ τὰ περὶ Ἰουδαίων ἀληθέστατα, ὅτι καὶ τοῖς τόποις καὶ τοῖς
ὀνό-
μασιν αὐτῶν τὰ συμφωνότατα, Σαγχουνιάθων ὁ Βηρύτιος, εἰληφὼς τὰ
ὑπομνήματα
παρὰ Ἱερομβάλου τοῦ ἱερέως θεοῦ τοῦ Ἰευώ· ὃς Ἀβιβάλῳ (Ἀβελβαλῷ)
τῷ βασιλεῖ
Βηρυτίων τὴν ἱστορίαν ἀναθεὶς ὑπ' ἐκείνου καὶ τῶν κατ' αὐτὸν
177
ἐξεταστῶν τῆς
ἀληθείας παρεδέχθη. οἱ δὲ τούτων χρόνοι καὶ πρὸ τῶν Τρωϊκῶν πίπτουσι
χρόνων,
καὶ σχεδὸν τοῖς Μωσέως πλησιάζουσιν, ὡς αἱ τῶν Φοινίκης βασιλέων
μηνύουσι δια-
δοχαί. Σαγχουνιάθων δὲ ὁ κατὰ τὴν Φοινίκων διάλεκτον φιλαλήθως
πᾶσαν τὴν
παλαιὰν ἱστορίαν ἐκ τῶν κατὰ πόλιν ὑπομνημάτων καὶ τῶν ἐν τοῖς ἱεροῖς
ἀνα-
γραφῶν συναγαγὼν δὴ καὶ συγγράψας ἐπὶ Σεμιράμεως γέγονε τῆς
Ἀσσυρίων
Πορφύριος. Contra Christianos (frag.) Fragment 80, line 2
Καὶ νῦν φοβήθητε αὐτὸν καὶ λατρεύσατε αὐτῷ μόνῳ καὶ περιέλεσθε τοὺς
θεούς, οἷς ἐλάτρευσαν οἱ πατέρες ὑμῶν, καὶ Παῦλος δὲ οὐ περὶ

ἀνθρώπων,
ἀλλὰ περὶ τῶν ἀσωμάτων φησίν· Εἴπερ εἰσὶν οἱ λεγόμενοι θεοὶ πολλοὶ καὶ
κύριοι πολλοί, εἴτε ἐπὶ γῆς, εἴτε ἐν οὐρανῷ, ἀλλ' ἡμῖν εἷς θεὸς καὶ πατὴρ
ἐξ οὗ τὰ πάντα. διὸ πάνυ σφάλλεσθε νομίζοντες χαλεπαίνειν τὸν θεόν, εἴ
τις καὶ
ἄλλος κληθείη θεὸς καὶ τῆς αὐτοῦ προσηγορίας τυγχάνοι, ὁπότε καὶ
ἄρχοντες
ὑπηκόοις καὶ δούλοις δεσπόται τῆς ὁμωνυμίας οὐ φθονοῦσιν· οὐ θεμιτὸν
γοῦν
μικροψυχότερον ἀνθρώπων τὸν θεὸν εἶναι νομίζειν. καὶ περὶ μὲν τοῦ
εἶναι θεοὺς
καὶ δεῖν τιμᾶσθαι τούτους ἅλις.
Euseb., Praep. ev. V, 1, 9f.: Αὐτὸς ὁ καθ' ἡμᾶς τῶν δαιμόνων προήγορος
ἐν τῇ καθ' ἡμῶν συσκευῇ τοῦτόν που λέγων μαρτυρεῖ τὸν τρόπον·

»Νυνὶ δὲ θαυμάζουσιν εἰ τοσούτων ἐτῶν κατείληφε τὴν πόλιν ἡ νόσος,
Ἀσκληπιοῦ μὲν ἐπιδημίας καὶ τῶν ἄλλων θεῶν μηκέτ' οὔσης· Ἰησοῦ γὰρ
τιμω-
μένου οὐδεμιᾶς τις θεῶν δημοσίας ὠφελείας ᾔσθετο.»
Methodius, 1891, S. 347, Z. 20ff.:
Οἴονταί τινες καὶ τὸν θεόν, πρὸς τὸ τῆς οἰκείας διαθέσεως
μέτρον ἰσάζοντες αὐτόν, τὰ αὐτὰ τοῖς φαύλοις ἢ ἐπαινετέα ἢ ψεκτέα
ἡγεῖσθαι,
ὥσπερ κανόνι καὶ μέτρῳ χρώμενον ταῖς δόξαις τῶν ἀνθρώπων, οὐ
178
συννοήσαντες
διὰ τὴν οὖσαν ἐν αὐτοῖς ἄγνοιαν, ὅτι πᾶσα δήπουθεν ἡ κτίσις ἐνδεής ἐστι
τοῦ κάλλους τοῦ θεοῦ.
Πορφύριος. Frag. (2034: 025)“FGrH #260”.Vol.-Jacobyʹ-F 2b,260,F,

fragment 34, line 2
phirium nec non Livanium ... sed et Castorium et Lolianum atque

Arbitionem ...
ego autem secundum ..... Livanium .....
GEOGR. RAV. IV 7 p. 185, 14: Mysiae duae.
EUSEB. HIER. Chron. praef. 8, 5 Helm: ex
ethnicis vero impius ille Porphyrius in quarto operis sui libro, quod ad-
versum nos casso labore contexuit, post Moysen Semiramin fuisse ad-
firmat, quae apud Assyrios CL ante Inachum regnavit annis. itaque
iuxta eum DCCC paene et quinquaginta annis Troiano bello Moyses
senior invenitur.
EUSEB. PE I 9 p. 31 A – C (X 9 p. 485 A – C): μέμνη-
ται τούτων ὁ καθ' ἡμᾶς τὴν καθ' ἡμῶν πεποιημένος συσκευήν, ἐν τετάρ-
τωι τῆς πρὸς ἡμᾶς ὑποθέσεως ὧδε τῶι ἀνδρὶ (sc. Φίλωνι τῶι Βυβλίωι)
μαρτυρῶν πρὸς λέξιν· «ἱστορεῖ δὲ τὰ περὶ Ἰουδαίων ἀλη-
θέστατα, ὅτι καὶ τοῖς τόποις καὶ τοῖς ὀνόμασιν αὐτῶν
τὰ συμφωνότατα, Σαγχουνιάθων ὁ Βηρύτιος, εἰληφὼς
τὰ ὑπομνήματα παρὰ Ἱερομβάλου τοῦ ἱερέως θεοῦ τοῦ
Ἰευώ· ὃς Ἀβιβάλωι τῶι βασιλεῖ Βηρυτίων τὴν ἱστορίαν
ἀναθεὶς ὑπ' ἐκείνου καὶ τῶν κατ' αὐτὸν ἐξεταστῶν τῆς
ἀληθείας παρεδέχθη. οἱ δὲ τούτων χρόνοι καὶ πρὸ τῶν
Τρωικῶν πίπτουσι χρόνων καὶ σχεδὸν τοῖς Μωσέως
πλησιάζουσιν, ὡς αἱ τῶν Φοινίκης βασιλέων μηνύουσι
Αθανάσιος θεολόγος Apologia contra Arianos sive Apologia secunda

(2035: 005)“Athanasius Werke, vol. 2.1”, Ed. Opitz, H.G.
Berlin: De Gruyter, 1940.Ch. 1, se. 4, line 1
κριθεῖσιν ὑπὲρ ἡμῶν συνεψηφίσαντο μὲν ἐπίσκοποι πλείους τριακοσίων

ἐξ ἐπαρχιῶν
Αἰγύπτου Λιβύης καὶ Πενταπόλεως Παλαιστίνης Ἀραβίας Ἰσαυρίας
Κύπρου Παμ-
φυλίας Λυκίας Γαλατίας Δακίας Μυσίας Θρᾴκης Δαρδανίας Μακεδονίας
Ἠπείρων
179
Θεσσαλίας Ἀχαίας Κρήτης Δαλματίας Σισκίας Παννονίων Νωρικοῦ

Ἰταλίας Πικηνοῦ
Τουσκίας Καμπανίας Καλαβρίας Ἀπουλίας Βριττίας Σικελίας Ἀφρικῆς
πάσης Σερ-
δανίας Σπανίων Γαλλίων Βρεττανίων. ἐπεμαρτύρησαν δὲ τούτοις
Οὐρσάκιος καὶ
Οὐάλης οἱ πρότερον μὲν διαβάλλοντες, ὕστερον δὲ μεταγνόντες. οὐ γὰρ
μόνον ἀπε-
δέξαντο τὰ κριθέντα ὑπὲρ ἡμῶν, ἀλλὰ καὶ συκοφάντας ἑαυτούς τε καὶ
τοὺς ἄλλους τοὺς
καθ' ἡμῶν γενομένους ὡμολόγησαν. οἱ γὰρ οὕτως μεταγνόντες καὶ οὕτως
γράψαντες
δῆλοί εἰσι καὶ τοὺς περὶ Εὐσέβιον ἐλέγχοντες· μετὰ γὰρ αὐτῶν κοινῇ τὴν
καθ' ἡμῶν
ἐμηχανήσαντο συσκευήν. τὰ τοίνυν ὑπὸ τοσούτων καὶ τηλικούτων
ἐπισκόπων
δοκιμασθέντα καὶ κριθέντα ἀποδειχθέντα τε λευκῶς περιττὸν εἶναι πάλιν
ἀνακρίνεσθαι
πᾶς ὁστισοῦν ὁμολογήσειεν, ἵνα μή, κἂν νῦν ἐξετασθῇ, πάλιν ἀνακριθῇ
καὶ αὖθις ἐξετασθῇ
καὶ οὕτως εἰς ἀπέραντον τὰ τῶν περιεργαζομένων γένηται.
Ἤρκει μὲν γὰρ καὶ ἡ τῶν τοσούτων ἐπισκόπων ψῆφος δυσωπῆσαι τοὺς
ἔτι κἂν
προσποιεῖσθαι καθ' ἡμῶν βουλομένους· ὅτε δὲ καὶ ἐχθροὶ μαρτυροῦσιν
ὑπὲρ ἡμῶν τε
καὶ καθ' ἑαυτῶν φάσκοντες τὰ καθ' ἡμῶν εἶναι συσκευήν, τίς ἔτι λοιπὸν
ἀμφιβάλλων
οὐκ αἰσχύνεται; τοῦ γὰρ νόμου κελεύοντος «ἐπὶ στόματος δύο καὶ τριῶν
μαρτύρων»
ἵστασθαι τὰς κρίσεις ἰδοὺ τοσοῦτον πλῆθος ὑπὲρ ἡμῶν ἐστι μαρτύρων
ἔχον προσθήκην
καὶ τὴν παρὰ τῶν ἐχθρῶν ἀπόδειξιν, ὥστε καὶ τοὺς ὑπολειπομένους
μηκέτι προσέχειν

δέξαντο τὰ κριθέντα ὑπὲρ ἡμῶν, ἀλλὰ καὶ συκοφάντας ἑαυτούς τε καὶ

τοὺς ἄλλους τοὺς
καθ' ἡμῶν γενομένους ὡμολόγησαν. οἱ γὰρ οὕτως μεταγνόντες καὶ οὕτως
γράψαντες
δῆλοί εἰσι καὶ τοὺς περὶ Εὐσέβιον ἐλέγχοντες· μετὰ γὰρ αὐτῶν κοινῇ τὴν
180
καθ' ἡμῶν
ἐμηχανήσαντο συσκευήν. τὰ τοίνυν ὑπὸ τοσούτων καὶ τηλικούτων
ἐπισκόπων
δοκιμασθέντα καὶ κριθέντα ἀποδειχθέντα τε λευκῶς περιττὸν εἶναι πάλιν
ἀνακρίνεσθαι
πᾶς ὁστισοῦν ὁμολογήσειεν, ἵνα μή, κἂν νῦν ἐξετασθῇ, πάλιν ἀνακριθῇ
καὶ αὖθις ἐξετασθῇ
καὶ οὕτως εἰς ἀπέραντον τὰ τῶν περιεργαζομένων γένηται.
Ἤρκει μὲν γὰρ καὶ ἡ τῶν τοσούτων ἐπισκόπων ψῆφος δυσωπῆσαι τοὺς
ἔτι κἂν
προσποιεῖσθαι καθ' ἡμῶν βουλομένους· ὅτε δὲ καὶ ἐχθροὶ μαρτυροῦσιν
ὑπὲρ ἡμῶν τε
καὶ καθ' ἑαυτῶν φάσκοντες τὰ καθ' ἡμῶν εἶναι συσκευήν, τίς ἔτι λοιπὸν
ἀμφιβάλλων
οὐκ αἰσχύνεται; τοῦ γὰρ νόμου κελεύοντος «ἐπὶ στόματος δύο καὶ τριῶν
μαρτύρων»
ἵστασθαι τὰς κρίσεις ἰδοὺ τοσοῦτον πλῆθος ὑπὲρ ἡμῶν ἐστι μαρτύρων
ἔχον προσθήκην
καὶ τὴν παρὰ τῶν ἐχθρῶν ἀπόδειξιν, ὥστε καὶ τοὺς ὑπολειπομένους
μηκέτι προσέχειν
οἷς, ὡς ἠθέλησαν, ἐδίκασαν, ἀλλὰ βιάζεσθαι λοιπὸν καὶ ἀντὶ τῶν
εὐλόγων ἀδικεῖν τοὺς
ἐλέγχοντας αὐτούς. τοῦτο γὰρ αὐτοὺς μάλιστα λυπεῖ, ἐπειδήπερ ἅπερ
ἔκρυψαν
αὐτοὶ πράξαντες καὶ καθ' ἑαυτοὺς ἐν γωνίᾳ συνέθεντο, ταῦτα Οὐάλης καὶ
Οὐρσάκιος
ἐξήγαγον καὶ ἀπεκάλυψαν. καὶ ἴσασιν ἀκριβῶς, ὡς ἡ τούτων μετάνοια
κατακρίνει μὲν
ἐκείνους, δικαιοῖ δὲ τοὺς ἀδικηθέντας παρ' αὐτῶν. διὰ τοῦτο γοῦν καὶ ἐν
τῇ κατὰ
Σαρδικὴν συνόδῳ καθῃρέθησαν, ὥσπερ ἔμπροσθεν εἶπον, καὶ εἰκότως γε·
οὕτω γὰρ
καὶ οἱ τότε Φαρισαῖοι ἀπολογούμενοι ὑπὲρ τοῦ Παύλου διήλεγχον τὴν
ἑαυτῶν καὶ τῶν

τούτους τῇ χάριτι τοῦ κυρίου ζῶντας ὁρῶσι. καὶ Ἄρειον δὲ καὶ τὴν
αἵρεσιν ἀνεθεμάτισαν
ἀκολούθως τοῦτο ποιοῦντες. εἰδότες γάρ, ὡς δι' οὐδὲν ἕτερον οἱ περὶ
Εὐσέβιον ἡμῖν
181
ἐπεβούλευον ἢ διὰ τὴν ἰδίαν ἑαυτῶν ἀσέβειαν, ἅπαξ κρίναντες

ὁμολογῆσαι τὴν καθ'
ἡμῶν συκοφαντίαν εὐθὺς ἠρνήσαντο καὶ τὴν χριστομάχον αἵρεσιν, δι' ἣν
καὶ τὰ καθ'
ἡμῶν ὑπεκρίναντο.
Τὰ μὲν οὖν γραφέντα παρὰ τῶν ἐπισκόπων ὑπὲρ ἡμῶν κατὰ διαφόρους
συνόδους
καὶ πρῶτα τὰ τῶν Αἰγυπτίων ἔστι τάδε·
Ἡ ἁγία σύνοδος ἡ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ συναχθεῖσα ἀπό τε τῆς Αἰγύπτου καὶ
τῆς
Θηβαίδος καὶ Λιβύης καὶ Πενταπόλεως τοῖς ἁπανταχοῦ τῆς καθολικῆς
ἐκκλησίας ἐπι-
σκόποις ἀγαπητοῖς καὶ ποθεινοτάτοις ἀδελφοῖς ἐν κυρίῳ χαίρειν.
Ἠδυνάμεθα μέν, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, καὶ κατὰ τὴν ἀρχὴν ἅμα τῷ
συσκευασθῆναι
τὸν συλλειτουργὸν ἡμῶν Ἀθανάσιον ἢ καὶ μετὰ τὸ εἰσελθεῖν αὐτὸν εἰς
τὴν Ἀλεξάνδρειαν
ἀπολογήσασθαι περὶ ὧν συνεσκευάσαντο αὐτῷ οἱ περὶ Εὐσέβιον καὶ
αἰτιάσασθαι περὶ
ὧν πέπονθε παρ' αὐτῶν καὶ δεῖξαι πάσας τὰς γεγενημένας κατ' αὐτοῦ
συκοφαντίας·
ἐπειδὴ δὲ τότε μὲν οὐκ ἐπέτρεπε τὰ πράγματα, ὡς ἴστε καὶ ὑμεῖς, νῦν δ'
ἐνομίζομεν μετὰ
τὴν ἐπάνοδον Ἀθανασίου τοῦ ἐπισκόπου δυσωπεῖσθαι καὶ ἐρυθριᾶν
αὐτοὺς ἐπὶ οὕτω
φανεροῖς αὐτῶν ἀδικήμασι, τούτου ἕνεκεν σιγᾶν ἑαυτοὺς ἐπείσαμεν. ἐπεὶ
δὲ μετὰ τὸ
παθεῖν τοσαῦτα τὸν ἄνδρα, μετὰ τὴν εἰς Γαλλίας ἀποδημίαν, μετὰ τὴν ἐπὶ
ξένης ἀντὶ
τῆς οἰκείας καὶ πορρωτάτω διατριβήν, μετὰ τὸ ὀλίγου δεῖν αὐτὸν
ἀποθανεῖν ἐκ τῶν δια-
βολῶν αὐτῶν, εἰ μὴ βασιλέως ἔτυχε φιλανθρώπου, ἐφ' οἷς ἂν καὶ πᾶς
ἐχθρὸς ἐκορέσθη κἂν
τὸν θυμὸν ὠμότατος, οὐκ ἐρυθριῶσιν, ἀλλὰ πάλιν ἐπινεανιεύονται κατὰ
τῆς ἐκκλησίας καὶ

τὴν ἐπάνοδον Ἀθανασίου τοῦ ἐπισκόπου δυσωπεῖσθαι καὶ ἐρυθριᾶν

αὐτοὺς ἐπὶ οὕτω
φανεροῖς αὐτῶν ἀδικήμασι, τούτου ἕνεκεν σιγᾶν ἑαυτοὺς ἐπείσαμεν. ἐπεὶ
182
δὲ μετὰ τὸ
παθεῖν τοσαῦτα τὸν ἄνδρα, μετὰ τὴν εἰς Γαλλίας ἀποδημίαν, μετὰ τὴν ἐπὶ
ξένης ἀντὶ
τῆς οἰκείας καὶ πορρωτάτω διατριβήν, μετὰ τὸ ὀλίγου δεῖν αὐτὸν
ἀποθανεῖν ἐκ τῶν δια-
βολῶν αὐτῶν, εἰ μὴ βασιλέως ἔτυχε φιλανθρώπου, ἐφ' οἷς ἂν καὶ πᾶς
ἐχθρὸς ἐκορέσθη κἂν
τὸν θυμὸν ὠμότατος, οὐκ ἐρυθριῶσιν, ἀλλὰ πάλιν ἐπινεανιεύονται κατὰ
τῆς ἐκκλησίας καὶ
τοῦ ἀνδρὸς καὶ πρὸς τὴν ἄφεσιν ἀγανακτοῦντες αὐτοῦ χείροσιν
ἐπιτολμῶσι δευτέροις.
καὶ κατηγοροῦσι μὲν εὐχερῶς, οὐ φοβοῦνται δὲ τὸ ἐν ταῖς ἁγίαις γραφαῖς
γεγραμμένον
»μάρτυς ψευδὴς οὐκ ἀτιμώρητος ἔσται» καὶ «στόμα καταψευδόμενον
ἀναιρεῖ ψυχήν». διά
τοι τοῦτο οὐκέτι μὲν δυνάμεθα σιγᾶν, θαυμάζομεν δὲ τὴν πονηρίαν
αὐτῶν καὶ τὴν ἀκό-
ρεστον ἐπὶ συσκευαῖς φιλονεικίαν. ἰδοὺ γὰρ οὐ παύονται πάλιν βασιλικὰς
ἀκοὰς κι-
νοῦντες καθ' ἡμῶν, οὐ παύονται γράφοντες ὀλέθρου γράμματα πρὸς
ἀναίρεσιν ἐπισκόπου
τοῦ τῆς ἀσεβείας αὐτῶν ἐχθροῦ. πάλιν γὰρ ἔγραψαν τοῖς βασιλεῦσι κατ'
αὐτοῦ, πάλιν
αὐτὸν συσκευάςαςθαι βούλονται, σφαγὰς αἰτιώμενοι μὴ γενομένας,
πάλιν αὐτὸν φονεῦσαι
βούλονται φόνους αἰτιώμενοι μὴ γενομένους. καὶ τότε γὰρ ἂν ἐφόνευσαν
διαβάλλοντες,
εἰ μὴ φιλανθρώπου βασιλέως ἐτύχομεν. πάλιν αὐτόν, ἵνα τὸ ἔλαττον
εἴπωμεν, ἐπ' ἐξο-
ριστίαν ἀπελθεῖν ἐπείγονται συμφορὰς ἐξορίστων ὡς παρ' αὐτοῦ
γενομένων προσποιού-
μενοι θρηνεῖν. καὶ θρηνοῦσι μὲν παρ' ἡμῖν τὰ μὴ γενόμενα, οὐκ
ἀρκοῦνται δὲ τοῖς
γενομένοις κατ' αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ δεύτερα χείρονα προσάψαι βούλονται.
οὕτως εἰσὶ πρᾶοι
καὶ φιλάνθρωποι καὶ τὸν τρόπον ἐπιεικεῖς, μᾶλλον δὲ (εἰρήσεται γὰρ
τἀληθές) πονηροὶ
καὶ πικροὶ καὶ ἐκ φόβων καὶ ἀπειλῶν ἢ ἐξ εὐσεβείας καὶ ἐπιεικείας, ἃ τοῖς
ἐπισκόποις

Ch. 40, se. 1, line 6
183
χαίρετε τοίνυν ἀπολαμβάνοντες ἑαυτῶν τὸν ἐπίσκοπον Ἀθανάσιον· διὰ

τοῦτο γὰρ
καὶ μετ' εἰρήνης αὐτὸν ἀπελύσαμεν. ὅθεν καὶ παραινοῦμεν πᾶσι τοῖς ἢ
διὰ φόβον ἢ διὰ
περιδρομήν τινων κοινωνήσασι Γρηγορίῳ, ἵνα νῦν ὑπομνησθέντες καὶ
προτραπέντες καὶ
ἀναπεισθέντες παρ' ἡμῶν παύσωνται τῆς πρὸς ἐκεῖνον μυσαρᾶς
κοινωνίας καὶ λοιπὸν
ἑαυτοὺς συνάψωσι τῇ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ.
Ἐπειδὴ δὲ ἔγνωμεν ὅτι καὶ Ἀφθόνιος καὶ Ἀθανάσιος ὁ Καπίτωνος καὶ
Παῦλος καὶ
Πλουτίων οἱ συμπρεσβύτεροι ἡμῶν συσκευὴν καὶ αὐτοὶ πεπόνθασιν ὑπὸ
τῶν περὶ Εὐσέβιον,
ὥστε τοὺς μὲν ἐξορισμοῦ πειραθῆναι, τοὺς δὲ καὶ θανάτων ἀπειλὰς
διαπεφευγέναι, τούτου
ἕνεκεν καὶ περὶ τούτου δηλῶσαι ὑμῖν ἀναγκαῖον ἡγησάμεθα, ἵνα
γινώσκητε ὅτι καὶ
τούτους ἀπεδεξάμεθα καὶ ἀθώους ἀπελύσαμεν εἰδότες ὅτι πάντα τὰ παρὰ
τῶν περὶ
Εὐσέβιον κατὰ τῶν ὀρθοδόξων γενόμενα ἐπὶ δόξῃ καὶ συστάσει τῶν
συσκευασθέντων
ὑπ' αὐτῶν γέγονεν. ἔπρεπε μὲν οὖν τὸν ὑμέτερον ἐπίσκοπον, τὸν
συλλειτουργὸν
ἡμῶν Ἀθανάσιον, περὶ αὐτῶν ὡς περὶ ἰδίων ὑμῖν δηλῶσαι, ἐπειδὴ δὲ ὑπὲρ
πλείονος
μαρτυρίας καὶ τὴν ἁγίαν σύνοδον ἠθέλησεν ὑμῖν γράψαι, διὰ τοῦτο οὐκ
ἀνεβαλλόμεθα,
ἀλλὰ καὶ σημᾶναι ὑμῖν ἐσπουδάσαμεν, ἵν' ὥσπερ ἡμεῖς οὕτως καὶ ὑμεῖς
αὐτοὺς ἀπο-
δέξησθε. ἄξιοι γὰρ καὶ αὐτοὶ ἐπαίνου, ὅτι διὰ τὴν εἰς Χριστὸν εὐσέβειαν
καὶ αὐτοὶ ἠξιώ-
θησαν παρὰ τῶν αἱρετικῶν ὕβριν ὑπομεῖναι. [τίνα δέ ἐστι τὰ παρὰ τῆς
ἁγίας συνόδου
δογματισθέντα κατὰ Θεοδώρου καὶ Ναρκίσσου καὶ Στεφάνου καὶ
Ἀκακίου καὶ Μηνοφάντου
καὶ Οὐρσακίου καὶ Οὐάλεντος καὶ Γεωργίου, τῶν προισταμένων τῆς

Ch. 42, se. 7, line 1
πάντων ἡμῶν θάνατον ὑπομείνας καὶ δι' ἑαυτοῦ τὴν εἰς οὐρανὸν ἄνοδον
πᾶσιν ἡμῖν
184
δεδωκώς. πάλαι μὲν οὖν γραψάντων τῶν περὶ Εὐσέβιον Ἰουλίῳ τῷ

συλλειτουργῷ ἡμῶν
τῷ τῆς Ῥωμαίων ἐκκλησίας ἐπισκόπῳ κατὰ τῶν προειρημένων
συλλειτουργῶν ἡμῶν,
λέγομεν δὴ Ἀθανασίου καὶ Μαρκέλλου καὶ Ἀσκληπᾶ, ἔγραψαν καὶ οἱ
ἀπὸ τῶν ἄλλων
μερῶν ἐπίσκοποι μαρτυροῦντες μὲν τῇ καθαρότητι τοῦ συλλειτουργοῦ
ἡμῶν Ἀθανασίου,
τὰ δὲ παρὰ τῶν περὶ Εὐσέβιον γενόμενα μηδὲν ἕτερον ἢ ψευδῆ καὶ
συκοφαντίας εἶναι
μεστά. καὶ εἰ καὶ τὰ μάλιστα ἐκ τοῦ κληθέντας αὐτοὺς παρὰ τοῦ
ἀγαπητοῦ ἡμῶν καὶ
συλλειτουργοῦ Ἰουλίου μὴ ἀπαντῆσαι, καὶ ἐκ τῶν γραφέντων παρὰ τοῦ
αὐτοῦ Ἰουλίου
φανερὰ τούτων ἡ συκοφαντία πέφηνεν (ἦλθον γὰρ ἄν, εἴπερ ἐθάρρουν
οἷς ἔπραξαν καὶ
πεποιήκασι κατὰ τῶν συλλειτουργῶν ἡμῶν), ὅμως καὶ ἐξ ὧν πεποιήκασιν
ἐν ταύτῃ τῇ
ἁγίᾳ καὶ μεγάλῃ συνόδῳ φανερωτέραν τὴν ἑαυτῶν συσκευὴν ἀπέδειξαν.
ἀπαντή-
σαντες γὰρ εἰς τὴν Σερδῶν πόλιν, ἰδόντες τοὺς ἀδελφοὺς ἡμῶν
Ἀθανάσιον καὶ Μάρ-
κελλον καὶ Ἀσκληπᾶν καὶ τοὺς ἄλλους ἐφοβήθησαν εἰς κρίσιν ἐλθεῖν, καὶ
οὐχ ἅπαξ οὐδὲ
δεύτερον, ἀλλὰ καὶ πολλάκις κληθέντες οὐκ ἐπήκουσαν ταῖς κλήσεσι,
καίτοι πάντων
ἡμῶν τῶν συνελθόντων ἐπισκόπων καὶ μάλιστα τοῦ εὐγηροτάτου Ὁσίου
τοῦ καὶ διὰ
τὸν χρόνον καὶ τὴν ὁμολογίαν καὶ διὰ τὸ τοσοῦτον κάματον
ὑπομεμενηκέναι πάσης αἰδοῦς
ἀξίου τυγχάνοντος ἀναμενόντων καὶ προτρεπομένων αὐτοὺς εἰσελθεῖν εἰς
τὴν κρίσιν, ἵν'
ἅπερ ἀπόντων τῶν συλλειτουργῶν ἡμῶν ἐθρύλησαν καὶ ἔγραψαν κατ'
αὐτῶν, ταῦτα
παρόντες ἐλέγξαι δυνηθῶσιν. ἀλλ' οὐκ ἦλθον κληθέντες, καθάπερ
προείπομεν, δεικ-
νύντες καὶ ἐκ τούτων τὴν συκοφαντίαν ἑαυτῶν καὶ μονονουχὶ τὴν
ἐπιβουλὴν καὶ συσκευήν,
ἣν πεποιήκασι, βοῶντες διὰ τῆς παραιτήσεως. οἱ γὰρ θαρροῦντες οἷς
λέγουσι τούτοις

Ch. 77, se. 3, line 4
185
ραντο, ἔστι ταῦτα·

Τοῖς ἐν Τύρῳ συνελθοῦσιν ἐπισκόποις, κυρίοις τιμιωτάτοις, οἱ ἀπ'
Αἰγύπτου
σὺν Ἀθανασίῳ ἐλθόντες τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας ἐν κυρίῳ χαίρειν.
Οὐκέτι νομίζομεν τὴν συσκευὴν ἄδηλον εἶναι τὴν παρὰ τῶν περὶ
Εὐσέβιον καὶ
Θεόγνιον καὶ Μάριν καὶ Νάρκισσον καὶ Θεόδωρον καὶ Πατρόφιλον ἡμῖν
γιγνομένην.
καὶ κατ' ἀρχὴν μὲν γὰρ παρῃτούμεθα πάντες διὰ τοῦ συλλειτουργοῦ
ἡμῶν Ἀθανασίου
παρόντων αὐτῶν τὴν ἀκρόασιν γενέσθαι εἰδότες ὅτι καὶ ἑνὸς μόνου
ἐχθροῦ παρουσία,
μήτιγε πολλῶν, ταράττειν καὶ βλάπτειν δύναται τὴν ἀκρόασιν. οἴδατε γὰρ
καὶ
ὑμεῖς αὐτοὶ τὴν ἔχθραν αὐτῶν, ἣν οὐ πρὸς ἡμᾶς μόνον ἐσχήκασιν, ἀλλὰ
καὶ πρὸς πάντας
τοὺς ὀρθοδόξους, ὅτι διὰ τὴν Ἀρείου μανίαν καὶ τὴν ἀσεβῆ διδασκαλίαν
ἐκείνου κατὰ
πάντων ἐπιφύονται καὶ πᾶσι συσκευάζονται. ἐπειδὴ δὲ θαρροῦντες ἡμεῖς
τῇ ἀληθείᾳ
δεῖξαι τὴν συκοφαντίαν τὴν κατὰ τῆς ἐκκλησίας ὑπὸ τῶν Μελιτιανῶν
γινομένην ἠθε-
λήσαμεν, οὐκ οἴδαμεν πῶς οἱ περὶ Εὐσέβιον ταράττειν τὰ παρ' ἡμῶν
λεγόμενα ἐπει-
ρῶντο καὶ ἐπὶ πολὺ ἐσπούδαζον τὰ παρ' ἡμῶν λεγόμενα ἐκβάλλεσθαι,
τοῖς μὲν ἀκεραίως
δικάζουσιν ἀπειλοῦντες, τοὺς δὲ καὶ ὑβρίζοντες, μόνον ἵνα τὸ καθ' ἡμῶν
σπουδαζόμενον
αὐτοῖς γένηται. καὶ ἴσως ἡ ἔνθεος ὑμῶν εὐλάβεια, κύριοι τιμιώτατοι,
ἠγνόει τὴν
γενομένην παρ' αὐτῶν συσκευήν, ἀλλὰ νῦν νομίζομεν φανερὰν
γεγενῆσθαι αὐτήν. ἰδοὺ
γὰρ φανερῶς αὐτοὶ τὴν συσκευὴν ἐνεδείξαντο. τοὺς γὰρ ἐξ αὐτῶν
ὑποπτευομένους
ἀποστεῖλαι ἠθέλησαν εἰς τὸν Μαρεώτην, ἵνα ἀπόντων ἡμῶν καὶ ἐνταῦθα
μενόντων τοὺς
μὲν λαοὺς ταράξωσιν, ἃ δὲ βούλονται διαπράξωνται. εἶδον γὰρ ὅτι οἱ
Ἀρειομανῖται καὶ Κολλουθιανοὶ καὶ Μελιτιανοὶ ἐχθροὶ τῆς καθολικῆς
ἐκκλησίας εἰσί

Ch. 79, se. 3, line 2
186
Πολλὰς ὁρῶντες συσκευὰς καθ' ἡμῶν γινομένας καὶ ἐπιβουλὰς ἐκ

συσκευῆς τῶν
περὶ Εὐσέβιον καὶ Νάρκισσον καὶ Φλάκιλλον καὶ Θεόγνιον καὶ Μάριν
καὶ Θεόδωρον
καὶ Πατρόφιλον, οὓς κατὰ τὴν ἀρχὴν θελήσαντες παραιτήσασθαι οὐκ
ἐπετράπημεν,
ἀνάγκην ἔχομεν ἐπὶ τήνδε τὴν διαμαρτυρίαν ἐλθεῖν. καὶ γὰρ πολλὴν ὑπὲρ
Μελιτιανῶν
ὁρῶμεν σπουδὴν γιγνομένην, κατὰ δὲ τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν
Αἰγύπτῳ δι' ἡμῶν
ἐπιβουλήν. ὅθεν ἐπιδίδομέν σοι τήνδε τὴν ἐπιστολὴν ἀξιοῦντες ἐν νῷ σε
λαβεῖν τὸν θεὸν
τὸν παντοκράτορα τὸν τὴν βασιλείαν τοῦ εὐσεβεστάτου καὶ
θεοφιλεστάτου βασιλέως
Κωνσταντίνου διαφυλάττοντα τηρῆσαι τὴν ἀκρόασιν τῶν καθ' ἡμᾶς
πραγμάτων αὐτῷ
τῷ εὐσεβεστάτῳ βασιλεῖ. καὶ γὰρ εὔλογον ἀποσταλέντα σε παρὰ τῆς
βασιλείας αὐτοῦ
καὶ ἡμῶν ἐπικαλεσαμένων τὴν εὐσέβειαν αὐτοῦ αὐτῷ τηρῆσαι τὸ
πρᾶγμα. οὐκέτι γὰρ
φέρομεν συσκευαζόμενοι καὶ ἐπιβουλευόμενοι διὰ τῶν περὶ Εὐσέβιον
τῶν προειρημένων.
καὶ διὰ τοῦτο τῷ εὐσεβεστάτῳ καὶ θεοφιλεστάτῳ βασιλεῖ τηρηθῆναι τὸ
πρᾶγμα ἀξιοῦ-
μεν, παρ' ᾧ δυνάμεθα καὶ τὰ δίκαια τῆς ἐκκλησίας καὶ τὰ ἑαυτῶν
παραθέσθαι. πιστεύο-
μεν γὰρ ὅτι ἡ εὐσέβεια αὐτοῦ ἀκούσασα οὐ καταγνώσεται ἡμῶν. καὶ
πάλιν οὖν ὁρκίζο-
μέν σε τὸν παντοκράτορα θεὸν καὶ τὸν εὐσεβέστατον βασιλέα ἀεὶ εἰς
πολλὰς ἐτῶν
περιόδους νικῶντα καὶ ὑγιαίνοντα μετὰ τῶν παίδων τῆς εὐσεβείας αὐτοῦ
μηδὲν πλέον
πρᾶξαι μηδὲ ἐπιτρέψαι τι σεαυτῷ ἐν τῇ συνόδῳ κινῆσαι περὶ τῶν καθ'
ἡμᾶς πραγ-
μάτων, ἀλλὰ τηρῆσαι τῇ εὐσεβείᾳ αὐτοῦ τὴν ἀκρόασιν. περὶ δὲ τῶν
αὐτῶν καὶ τοῖς
κυρίοις μου ἐπισκόποις τοῖς ὀρθοδόξοις ἐδηλώσαμεν.
Ταῦτα δεξάμενος Ἀλέξανδρος ὁ ἐπίσκοπος τῆς Θεσσαλονίκης ἔγραψε
Διονυσίῳ τῷ κόμητι ταῦτα·
Αθανάσιος θεολόγος Homilia de passione et cruce domini [Sp.]

187
Vol. 28, pa. 212, line 23
προσῆλθε τῷ Κυρίῳ, Εἶτα, θεωρῶν τὴν ἀνδρείαν αὐ-

τοῦ, κατέπτησσε· θεωρῶν δὲ καὶ τὴν τοῦ σώματος
ἀσθένειαν, πάλιν ἐτόλμα· καὶ λοιπὸν ἦν ἰδεῖν τὸν μὲν
διάβολον σὺν ὅλῃ τῇ στρατιᾷ αὐτοῦ, καὶ ταῖς ἀρχαῖς,
καὶ ταῖς ἐξουσίαις αὐτοῦ φεύγοντα· τὸν δὲ Κύριον
ἀνθρωπίνοις ὅπλοις διώκοντα τὴν διαβολικὴν φά-
λαγγα. Οὐ γὰρ πολὺ γέγονε τὸ διάστημα, καὶ πάντων
ἐσκύλευσε τὸν ἐχθρόν· ὅτε καταισχυνθεὶς λοιπὸν δι'
ἑαυτοῦ ἐκίνει πάντα κατὰ τοῦ Κυρίου· Ἰουδαίους
μὲν, ἵνα συσκευάςωνται, Πιλᾶτον δὲ ἵνα κατακρίνῃ·
τοὺς δὲ στρατιώτας, ἵνα παίζωσι κατ' αὐτοῦ· ἀλλὰ
καὶ τοῦτο ἠγνόει καθ' ἑαυτοῦ ποιῶν· τυφλὸν γὰρ ἡ
κακία, καὶ ἀπροόρατον ἡ πονηρία· καθ' ἑαυτῆς τὰς
χεῖρας ἀκονῶσα ἠγνόει. Οἷον γὰρ εἴ τις ὄφεως τῇ
χειρὶ ἐπιλάβοιτο, καὶ θέλων καὶ ἑτέρῳ ῥῖψαι, πάντως
αὐτὸς ἐδάχθη· ἢ καὶ πῦρ τῇ χειρὶ κρατῶν, καὶ θέλων
τὸν ἐχθρὸν ἀδικῆσαι, οὐκ οἶδεν, ὅτι πάντως αὐτὸς κα-
τακαίεται· οὕτως ἡ κακία κατὰ τῶν χρωμένων αὐτῇ
στρατεύεται, καὶ μᾶλλον ἀδικεῖ τοὺς κατέχοντας
ἢ πρὸς οὓς ἂν αὐτὴν ἀποστεῖλαι θέλωσιν. Οὕτως
Ωριγένης. Frag. in Psalmos 1–150 [Dub.] (2042: 044)

“Analecta sacra spicilegio Solesmensi parata, vols. 2 and 3”, Ed. Pitra,
J.B.2:Paris; 3:Venice: 2:Tusculum; 3:St. Lazarus Monastery, 2:1884;
3:1883, Repr. 1966.Psalm 58, verse 13,14, line 28
Καὶ ἔστι θαυμάσαι τὸ ἀκριβὲς τῆς τοῦ ἁ-

γίου Πνεύματος προῤῥήσεως, ἐπειδὴ γὰρ οὐκ
αὐτοὶ Ἰουδαῖοι κατὰ τὸν τοῦ πάθους τοῦ
Σωτῆρος καιρὸν θάνατον αὐτῷ εἰργάσαντο,
ῥωμαϊκῇ δὲ χειρὶ τοῦτο ἐπράκτετο· δικάζον-
τος μὲν Πιλάτου, καὶ διαλαβόντων στρατιω-
τῶν καὶ ἀπαγόντων αὐτὸν, Ἰουδαίων δὲ
μηδ' ὁτιοῦν τούτων πεποιηκότων, εἰκότως
οὐκ αὐτὸ τὸ ἔργον τοῦ θανάτου τούτοις
ἀνατίθησιν, ἀλλὰ τὴν αἰτίαν, τῆς τῶν ἀρ-
χιερέων συσκευῆς καὶ τῆς τῶν συκοφάν-
των ψευδομαρτυρίας μνημονεύων, τῆς τε φω-
νῆς τοῦ πλήθους ἐπιβοήσαντος κατ' αὐτοῦ.
188
Διό φησιν· ἁμαρτίαν στόματος αὐτῶν, ὡσεὶ

ἔλεγε σαφέστερον· δι' ἁμαρτίαν στόματος
αὐτῶν καὶ διὰ λόγον χειλέων αὐτῶν, καὶ
συλληφθήτωσαν ἐν τῇ ὑπερηφανίᾳ αὐτῶν·
ἢ κατὰ Σύμμαχον, μετὰ τῆς ὑπερηφανίας
αὐτῶν. Ὑπερήφανοι γὰρ ὄντως καὶ ἀλαζό-
νες, οὐκ ἔφερον τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τὴν
παῤῥησίαν· διὸ καὶ ἔλεγον αὐτῷ·
Ωριγένης. Selecta in Genesim (frag. e catenis) (2042: 048); MPG 12.

Vol. 12, pa. 140, line 25
ὁ Θεὸς, καὶ ἐποίησέ με ὡς πατέρα Φαραὼ, καὶ

κύριον παντὸς τοῦ οἴκου αὐτοῦ, καὶ ἄρχοντα πά-
σης γῆς Αἰγύπτου. Ὁ ἄρχων τῶν σωματικῶν πρα-
γμάτων, καὶ μηδαμῶς αὐτοῖς εἴκων, λέγοιτ' ἂν τὸ,
Ἐποίησέ με ὁ Θεὸς πάσης τῆς γῆς Αἰγύπτου κύ-
ριον.
Καὶ μὴ φείσησθε τοῖς ὀφθαλμοῖς τῶν σκευῶν
ὑμῶν. Τὰ γὰρ πάντα ἀγαθὰ Αἰγύπτου ὑμῶν ἔσται.
Εἴ τι ὑπάρχει ἐν τῇ τροπικῶς καλουμένῃ Αἰγύπτῳ,
οὐκ Αἰγυπτίων ἐστὶν, ἀλλὰ τοῦ Ἰσραήλ. Διὰ τοῦτο
καὶ ἐν τῇ ἐξόδῳ συσκευάζουσιν Ἑβραῖοι τοὺς Αἰ-
γυπτίους, καὶ λαμβάνουσι σκεύη χρυσᾶ καὶ ἀργυρᾶ,
καὶ εἴ τι ἀγαθὸν ἐν Αἰγύπτῳ ἦν.
Καὶ ἐγὼ ἀναβιβάσω σε εἰς τέλος. Πρέπουσα
ἐπαγγελία τῷ Θεῷ, οὐ μόνον ἀναβιβάζειν, ἀλλὰ καὶ
ἐπὶ τέλος φέρειν τὸν ἀναβιβαζόμενον.
Τοῦ αὐτοῦ. Πρὸς τοὺς ἀπὸ τῆς Πεντατεύχου ζη-
τοῦντας τὴν μετὰ ταῦτα ζωὴν φήσομεν· Ἐπείπερ
ἀψευδής ἐστιν ὁ εἰπὼν, Ἀναβιβάσω σε, ἀνεβίβασεν
ἐν τῇ ζωῇ ταύτῃ ὕστερον, καὶ μετὰ τὴν ἔξοδον ἀνεβί-
βασεν αὐτὸν, ὅτε μετὰ τοῦτο Ἰωσὴφ ἐπέβαλε τὰς
Salaminius Hermias Sozomenus Scr. Eccl., Εκκλησιαστική ιστορία

(2048: 001)“Sozomenus. Kirchengeschichte”, Ed. Bidez, J., Hansen, G.C.
Schriftsteller 50.Book 6, ch. 23, se. 12, line 6
«ἀλλότριον εἶναι τῆς ἡμετέρας κοινωνίας ἐκρίναμεν. ὅνπερ σωτηριώδη

»ὅρον καὶ τὴν προσκυνητὴν σκέψιν τινὲς μιᾶναι ἠθέλησαν. ἀλλ' ἐν αὐτῇ
189
»τῇ ἀρχῇ ἀπ' αὐτῶν τούτων, οἵτινες τοῦτο ἐν Ἀριμήνῳ ἀνανεώσασθαι ἢ

»ψηλαφῆσαι ἠναγκάζοντο, μέχρι τούτου διωρθώθη, ὡς ὁμολογεῖν αὐτοὺς
»ἑτέρᾳ τινὶ διαλέξει ὑφηρπάσθαι, ὅτι οὐκ ἐνόησαν τῇ τῶν πατέρων

γνώμῃ
»τῇ ἐν Νικαίᾳ ἀρεσάσῃ ἐναντίον εἶναι. οὐδὲ γὰρ πρόκριμά τι ἠδυνήθη
»γενέσθαι ἀπὸ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἐν Ἀριμήνῳ συναχθέντων, ὁπότε
συνέστηκε
»μήτε τοῦ Ῥωμαίων ἐπισκόπου, οὗ πρὸ πάντων ἔδει τὴν γνώμην
ἐκδέξασθαι,
»οὔτε Βικεντίου, ὃς ἐπὶ τοσούτοις ἔτεσι τὴν ἐπισκοπὴν ἀσπίλως
ἐφύλαξεν,
»οὔτε τῶν ἄλλων τοῖς τοιούτοις συγκαταθεμένων, ὁπότε μάλιστα, καθὼς
»προειρήκαμεν, αὐτοὶ οὗτοι, οἵτινες κατὰ συσκευὴν ὑποκλίνεσθαι
ἔδοξαν,
»οὗτοι καλλίονι γνώμῃ χρησάμενοι ἀπαρέσκειν αὐτοῖς ταῦτα
ἐμαρτύραντο.
»Συνορᾷ οὖν ἡ ὑμετέρα καθαρότης ταύτην μόνην τὴν πίστιν, ἥτις ἐν
»Νικαίᾳ κατὰ τὴν αὐθεντίαν τῶν ἀποστόλων ἐθεμελιώθη, διηνεκεῖ βεβαι-
»ότητι καθεκτέον εἶναι, καὶ μεθ' ἡμῶν τοὺς ἀνατολικούς, οἵτινες ἑαυτοὺς
»τῆς καθολικῆς εἶναι ἐπιγιγνώσκουσι, τοὺς δὲ δυτικοὺς καυχᾶσθαι. πι-
»στεύομεν δὲ οὐκ εἰς μακρὰν τοὺς ἄλλα νοοῦντας αὐτῇ τῇ ἐπιχειρήσει
ἀπὸ
»τῆς ἡμετέρας κοινωνίας χωρισθήσεσθαι καὶ περιαιρεθήσεσθαι αὐτῶν τὸ
»τοῦ ἐπισκόπου ὄνομα, ὥστε τοὺς λαοὺς τῆς πλάνης αὐτῶν
ἐλευθερωθέντας
»ἀναπνεῦσαι. οὐδενὶ γὰρ τρόπῳ διορθοῦσθαι δυνήσονται τὴν πλάνην τῶν
»ὄχλων, ὁπότε αὐτοὶ ὑπὸ τῆς πλάνης κατέχονται. συμφωνείτω τοίνυν
Salaminius Hermias Sozomenus Scr. Eccl., Εκκλησιαστική ιστορία

πολλοῦ διαγενομένου προϊούσῃ τῇ βασιλέως γαμετῇ προσῆλθον οἱ περὶ

Ἀμμώνιον τὰ κατ' αὐτῶν βεβουλευμένα Θεοφίλῳ μεμφόμενοι. ἡ δὲ
ἐπιβουλευθέντας αὐτοὺς ᾔσθετο καὶ τιμῶσα ἔστη· καὶ προκύψασα τοῦ
βασι-
λικοῦ ὀχήματος ἐπένευσε τῇ κεφαλῇ καί «εὐλογεῖτε», ἔφη, «καὶ εὔχεσθε
ὑπὲρ τοῦ βασιλέως καὶ ἐμοῦ καὶ τῶν ἡμετέρων παίδων καὶ τῆς ἀρχῆς·
ἐμοὶ
δὲ ἐν τάχει μελήσει συνόδου καὶ τῆς Θεοφίλου ἀφίξεως.» καὶ ἡ μὲν
τοιάδε ἐσπούδαζε. ψευδοῦς δὲ φήμης ἐν Ἀλεξανδρείᾳ κρατούσης, ὡς
190
ἐκοι-
νώνησεν Ἰωάννης τοῖς ἀμφὶ Διόσκορον καὶ προθυμεῖται πάντα βοηθεῖν
αὐ-
τοῖς, διενοεῖτο Θεόφιλος, εἴ πῃ δύναιτο, καὶ αὐτὸν Ἰωάννην τῆς
ἐπισκοπῆς
καθελεῖν.
Ταῦτά τε κατὰ νοῦν κρύπτων καὶ συσκευαζόμενος ἔγραφε κατὰ πόλεις
τοῖς ἐπισκόποις τὰ Ὠριγένους βιβλία κατηγορῶν. λογισάμενος δὲ
μέγιστον
αὐτῷ συνοίσειν, εἰ κοινωνὸν προσλάβοιτο τῶν σπουδαζομένων,
Ἐπιφάνιον
τὸν Σαλαμῖνος τῆς ἐν Κύπρῳ ἐπίσκοπον, ἄνδρα τῶν κατ' αὐτὸν αἰδοῖ βίου
ἐπισημότατον, φίλον ἐποιεῖτο, πρότερον αὐτῷ μεμφόμενος ὡς

ἀνθρωπόμορ-
φον τὸν θεὸν δοξάζοντι· ὡς ἐκ μετανοίας δὲ τὴν ὀρθὴν δόξαν ἐπιγνοὺς
ὁμο-
φρονεῖν αὐτῷ ἔγραφε καὶ κατὰ τῶν Ὠριγένους βιβλίων ὡς παραιτίων
δογμά-
των τοιούτων ἐκίνει διαβολάς. Ἐπιφάνιος δὲ πάλαι ἀποστρεφόμενος τὰ
Ὠρι-
γένους συγγράμματα ῥᾳδίως προσέθετο τῇ Θεοφίλου ἐπιστολῇ. καὶ συν-
ελθὼν ἅμα τοῖς ἐν Κύπρῳ ἐπισκόποις ἀπηγόρευσε τὴν ἀνάγνωσιν τῶν
Ὠρι
Eunapius Hist., Soph., Vitae sophistarum (2050: 001)“Eunapii vitae

sophistarum”, Ed. Giangrande, J.Rome: Polygraphica, 1956.
τὸ συμφέρον φεισάμενος, παράλογον εἶναι τὸ κενωθὲν ἔφη,

καὶ οὕτως ἐπισχεῖν ἐκέλευσεν· οὐδὲ γὰρ ἄπειρος ἦν ἰατρι-
κῆς ὁ ταῦτα γράφων. Ἑλλησπόντιος δὲ ἀκούσας παρῆν,
ἀγανακτῶν καὶ ποτνιώμενος, ὡς μεγάλου κακοῦ γεγονότος,
εἰ πρεσβύτης οὗτος ἀνὴρ τοσούτου διὰ τῆς χειρὸς αἵματος
ἀφῄρηται. ὡς δὲ ἤκουσεν τῆς φωνῆς, καὶ ὑγιαίνοντα εἶδεν,
πρὸς τὸν συγγραφέα τὸν λόγον ἐπιστρέψας “ἀλλά σέ γε”
φησίν “ἡ πόλις αἰτιῶνται δεινόν τι δεδρακέναι· νῦν δὲ
ἅπαντες σιωπήσουσιν, ὁρῶντες ὑγιαίνοντα.” τοῦ δὲ εἰπόν-
τος, ὡς οὐκ ἠγνόει τὸ συμφέρον, ὁ μὲν Ἑλλησπόντιος ὡς
συσκευασάμενος τὰ βιβλία, καὶ παρὰ τὸν Χρυσάνθιον ἥξων
ἐπὶ μαθήσει, τῆς πόλεως ἐξῄει. καὶ ἡ γαστὴρ αὐτοῦ νοσεῖν
191
ἤρχετο, καὶ παρελθὼν εἰς Ἀπάμειαν τῆς Βιθυνίας μετ-

ήλλαξε τὸν βίον, τῷ παρόντι τῶν ἑταίρων Προκοπίῳ
πολλὰ ἐπισκήψας μόνον θαυμάζειν Χρυσάνθιον. καὶ ὁ Προ-
κόπιος παραγενόμενος εἰς τὰς Σάρδεις, ταῦτα ἐποίει τε καὶ
ἀπήγγειλεν.
Ὁ δὲ Χρυσάνθιος, εἰς τὴν ἐπιοῦσαν ὥραν τοῦ ἔτους,
κατὰ θέρος ἱστάμενον, ἐπὶ τὴν αὐτὴν θεραπείαν ἐλθών, καί
τοι τοῦ συγγραφέως προειπόντος τοῖς ἰατροῖς περιμένειν
αὐτὸν κατὰ τὸ σύνηθες, οἱ μὲν ἔφθασαν ἐλθόντες, ὁ δὲ
Socrates Scholasticus Hist., Εκκλησιαστική ιστορία (2057: 001)

“Socrates' ecclesiastical history, 2nd edn.”, Ed. Bright, W.
Oxford: Clarendon Press, 1893.Book 2, ch. 25, line 20
δὲ Κωνσταντῖνος ὁ νέος τοῖς τοῦ ἀδελφοῦ μέρεσιν ἐπιὼν καὶ αὐτὸς

ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν συμβαλὼν ἀνῃρέθη, ἤδη πολλάκις πρότερον
εἴρηται. Μετὰ δὲ τὴν ἐκείνου ἀναίρεσιν ὁ Περσικὸς πρὸς Ῥωμαίους
ἐκινήθη πόλεμος, καθ' ὃν Κωνστάντιος οὐδὲν ἔπραττεν εὐτυχῶς· νυκ-
τομαχίας γὰρ περὶ τοὺς ὅρους Ῥωμαίων καὶ Περσῶν γενομένης, ἐπι-
κρατέστερα τότε τὰ Περσῶν πρὸς ὀλίγον ἔδοξε γίνεσθαι. Καθ' ὃν
καιρὸν οὔτε τὰ Χριστιανῶν ἡσύχαζεν, ἀλλὰ δι' Ἀθανάσιον καὶ τὴν
τοῦ ‘ὁμοουσίου’ λέξιν περὶ τὰς ἐκκλησίας πόλεμος ἦν. Ἐν τού-
τοις καθεστώτων τῶν πραγμάτων, Μαγνέντιος περὶ τὰ ἑσπέρια
μέρη ἐπεφύη τύραννος· ὃς Κώνσταντα, τὸν τῶν ἑσπερίων μερῶν
βασιλεύοντα, περὶ τὰς Γαλλίας διάγοντα ἐκ συσκευῆς ἀνεῖλε. Οὗ
γενομένου, ἐμφύλιος μέγιστος ἀνερριπίσθη πόλεμος. Μαγνέντιος
μὲν γὰρ ὁ τύραννος πάσης Ἰταλίας ἐκράτει, Ἀφρικήν τε καὶ Λιβύην
ὑφ' ἑαυτῷ πεποίητο, καὶ αὐτὰς τὰς Γαλλίας ἔσχε λαβών. Ἐν
Ἰλλυρικοῖς δὲ ἐν Σιρμίῳ πόλει ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν ἕτερος ἐπῇρτο
τύραννος· ὄνομα δὲ αὐτῷ Βετρανίων. Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τὴν
Ῥώμην ταραχὴ κατεῖχεν· τοῦ Κωνσταντίου γὰρ ἀδελφιδοῦς ἦν,
ᾧ Νεπωτιανὸς ὄνομα, ὃς ἀντεποιεῖτο τῆς βασιλείας χειρὶ μονο-
μάχων δορυφορούμενος. Νεπωτιανὸν μὲν οὖν οἱ Μαγνεντίου
καθεῖλον στρατηγοί· Μαγνέντιος δὲ ἐπιὼν πάντα τὰ ἑσπέρια κατ-
εστρέφετο.
Socrates Scholasticus Hist., Εκκλησιαστική ιστορία

Book 2, ch. 31, line 4
Περὶ Ὁσίου τοῦ Κουδρούβης ἐπισκόπου.

192
Ἐπειδὴ δὲ περὶ Ὁσίου τοῦ Ἱσπανοῦ μνήμην ὡς ἀκουσίως παρόν-

τος πεποιήμεθα, βραχέα καὶ περὶ τούτου λεκτέον. Μικρὸν γὰρ
ἔμπροσθεν οὗτος ἐκ συσκευῆς τῶν Ἀρειανιζόντων εἰς ἐξορίαν
ἀπέσταλτο· τότε δὲ σπουδῇ τῶν ἐν τῷ Σιρμίῳ συνελθόντων ὁ
βασιλεὺς αὐτὸν μετεπέμψατο, βουλόμενος ἢ πειθοῖ ἢ ἀνάγκῃ τοῖς
παροῦσιν ὁμοφωνῆσαι. Τούτου γὰρ γενομένου, μέγιστον ἐδόκει
μαρτύριον ὑπάρχειν τῆς ἐκείνων πίστεως. Διὰ ταῦτα οὖν, ὡς
ἔφην, ἐξ ἀνάγκης ἄκων παρῆν. Ἐπεὶ δὲ αὐτὸς παρῃτεῖτο συντί-
θεσθαι, πληγάς τε καὶ στρεβλώσεις τῷ πρεσβύτῃ προσέφερον· διὸ
καὶ ἐξ ἀνάγκης ταῖς τότε ἐκδοθείσαις ὑπαγορεύσεσι καὶ συνέθετο
καὶ ὑπέγραψε. Καὶ τὰ μὲν ἐν Σιρμίῳ τότε γενόμενα τοιοῦτον
ἔχει τὸ τέλος. Ὁ μέντοι βασιλεὺς Κωνστάντιος παρεῖλκεν ἐν τῷ
Σιρμίῳ, περιμένων τοῦ πρὸς Μαγνέντιον πολέμου τὴν ἔκβασιν.
Philostorgius Scr. Eccl., Εκκλησιαστική ιστορία (frag. ap. Photium)

(2058: 001)“Philostorgius. Kirchengeschichte, 3rd edn.”, Ed.
Winkelmann, F. (post J. Bidez)Berlin: Akademie–Verlag, 1981; Die
griechischen christlichen Schriftsteller.Book 2, fragment 11, line 25
ἐπιψηφίσαι τὴν κατοχὴν τοῦ θρόνου.

Ὕστερον δὲ μαθόντα τὰ πεπραγμένα, εἰς Τύρον τῆς Φοινίκης
αὐτὸν ἐξαποστεῖλαι, τῷ ἐκεῖσε συνεδρίῳ λόγον ὧν ἔδρασεν δώσοντα.
καὶ μόλις μὲν οὖν εἶξαι ταῖς βασιλείοις ἀπειλαῖς τὸν Ἀθανάσιον.
εἴξαντα δ' οὖν καὶ παραγενόμενον εἰς Τύρον τὴν μὲν δίκην οὐκ
εἰσέρχεσθαι· γύναιον δέ τι μισθωσάμενον ἑταιρικόν, ἤδη τῷ τῆς
γαστρὸς ὄγκῳ τὴν ἀκολασίαν στηλιτεῦον, ἐπαφεῖναι διαμηχανᾶσθαι
τῷ Εὐσεβίῳ, ὃς τοῦ ἐκεῖσε συνεδρίου κορυφαῖος ἐνομίζετο· τῷ διὰ
τὴν συκοφαντίαν, ὡς εἰκός, ἐμπεσόντι θορύβῳ καὶ ταράχῳ τήν τε
δίκην ὑπεκκλέψαι καὶ τὴν κρίσιν ἐκφυγεῖν διανοούμενον.
Φωραθῆναι δὲ τὴν συσκευὴν ὁ τοῦ ψεύδους φίλος ἀναγράφει
δι' ἧς μεθόδου φασὶν οἱ εὐσεβεῖς τὸ κατὰ τοῦ μεγάλου Ἀθανασίου
μισθωθὲν παρὰ τῶν δυσσεβῶν πορνίδιον διελεγχθῆναι. τὸν μὲν γὰρ
Εὐσέβιον διαπυνθάνεσθαι τῆς ἑταιρίδος εἰ γινώσκει αὐτῆς τὸν φθορέα·
τῆς δὲ καὶ μάλα διατεινομένης, προσαναπυθέσθαι εἰ ἄρα γε τοῦτον
ὁ παρὼν χορὸς ἔχει. τὴν δὲ φάναι· «εὐφήμει, ὦ δέσποτα· οὐ γὰρ
ἔγωγ' ἂν μαινοίμην, ἀνδρῶν τοιούτων αἰσχρᾶς ἡδονῆς δουλείαν
ὥστε καταγνῶναι». εἶτ' ἐντεῦθεν ἀρξαμένης παραγυμνοῦσθαι τῆς
ἀληθείας, τὴν ὅλην συσκευὴν ἀνακαλυφθῆναι. καὶ τὸν μὲν Εὐσέβιον
κρείττω συκοφαντίας πάσης ὀφθῆναι· τὸν δὲ Ἀθανάσιον,
193

Book 2, fragment 11, line 33
τὴν συκοφαντίαν, ὡς εἰκός, ἐμπεσόντι θορύβῳ καὶ ταράχῳ τήν τε

δίκην ὑπεκκλέψαι καὶ τὴν κρίσιν ἐκφυγεῖν διανοούμενον.
Φωραθῆναι δὲ τὴν συσκευὴν ὁ τοῦ ψεύδους φίλος ἀναγράφει
δι' ἧς μεθόδου φασὶν οἱ εὐσεβεῖς τὸ κατὰ τοῦ μεγάλου Ἀθανασίου
μισθωθὲν παρὰ τῶν δυσσεβῶν πορνίδιον διελεγχθῆναι. τὸν μὲν γὰρ
Εὐσέβιον διαπυνθάνεσθαι τῆς ἑταιρίδος εἰ γινώσκει αὐτῆς τὸν φθορέα·
τῆς δὲ καὶ μάλα διατεινομένης, προσαναπυθέσθαι εἰ ἄρα γε τοῦτον
ὁ παρὼν χορὸς ἔχει. τὴν δὲ φάναι· «εὐφήμει, ὦ δέσποτα· οὐ γὰρ
ἔγωγ' ἂν μαινοίμην, ἀνδρῶν τοιούτων αἰσχρᾶς ἡδονῆς δουλείαν
ὥστε καταγνῶναι». εἶτ' ἐντεῦθεν ἀρξαμένης παραγυμνοῦσθαι τῆς
ἀληθείας, τὴν ὅλην συσκευὴν ἀνακαλυφθῆναι. καὶ τὸν μὲν Εὐσέβιον
κρείττω συκοφαντίας πάσης ὀφθῆναι· τὸν δὲ Ἀθανάσιον, ἀντὶ τοῦ
φυγεῖν τὴν δίκην, διπλῆς ἔνοχον ἀπελεγχθῆναι, προσλαβούσης τῆς
οὐκ εὐαγοῦς χειροτονίας τὴν ἐναγεστάτην συκοφαντίαν. διὸ καὶ τὴν
καθαιρετικὴν ψῆφον ὁμόφωνον κατ' αὐτοῦ ἐξενεχθῆναι. ἐκεῖνον
μέντοι γε προσαναισχυντεῖν, καὶ λέγειν ἀπεχθείᾳ τὴν καθαίρεσιν
τοὺς συνεδρεύσαντας διαπράξασθαι ὥσπερ καὶ τὰς συκοφαντίας,
διότι μὴ παρ' αὐτῶν ἀνάσχοιτο τὴν ἀρχιερατικὴν χειροθεσίαν ὑπο-
στῆναι.

Ὅτι Ἀέτιος μὲν πρὸς τὴν Λυδίαν ἀφίκετο τὸν Κάνδιδον καὶ
Ἀρριανὸν ταῖς ἐκκλησίαις ἐνιδρῦσαι· ὁ δὲ προειρημένος Θεοδόσιος, τῶν
ἀνδρῶν ἐκείνων τὸν βίον ἔλεγχον τοῦ οἰκείου ὑπειδόμενος, δι' ἔχθρας
καθίσταται τῷ Ἀετίῳ, καίτοι γε μὴ ἀνασχόμενος πρὶν εἰς τὸν κατ'
αὐτοῦ τόμον χειρογραφῆσαι. ἀλλὰ τῷ γε Φόβῳ κοινωσάμενος (εἷς
δὲ καὶ οὗτος ἦν τῶν οὐχ ἑλομένων καταψηφίσασθαι Ἀετίου, φίλον
δ' αὐτὸν παλαιά τε συνήθεια ἐποίει καὶ τῆς ἐκθέσμου πολιτείας τὸ
ἀπαράλλακτον), οὗτοι δὴ καὶ Αὐξιδιανὸν ἑταιρισάμενοι (ἐπίσκοπος δ'
ἦν καὶ οὗτος ὥσπερ κἀκεῖνοι), κατὰ δὴ τοῦ Ἀετίου καὶ τῶν περὶ
Κάνδιδον συσκευάζονται. καὶ δὴ καὶ ἑτέρους ἓξ τῶν ἐπισκόπων
συναγειράμενοι καὶ συνέδριον καθίσαντες, κοινῇ ψήφῳ γράμμα τοῖς
περὶ Εὐδόξιον καὶ Μάριν διαπέμπονται.
Τὸ δὲ γράμμα τήν τε χειροτονίαν Ἀετίῳ ἐπεκάλει ὡς παρὰ
θεσμὸν γεγενημένην μάλιστά γε καὶ ὅτι μετὰ τὴν καθαίρεσιν τῆς
194
διακονίας, τῶν καθελόντων αὐτὸν οὐ λυσαμένων τὴν ψῆφον, ὁ δὲ

καθελκόμενος ἐκεῖθεν ὅμως καὶ πρὸς βαθμὸν ἀνεπήδησε μείζονα· καὶ
μὴν καὶ τὰς περὶ Κάνδιδον χειροτονίας ἀπεδοκίμαζεν ὡς παρὰ τὴν
κοινὴν νεωτερισθείσας γνώμην, ἀλλὰ γὰρ καὶ τὰς ἄλλας ἃς οἱ περὶ
Ἀέτιον ἐτελέσαντο.

μάτων τε τὰς ἱερωσύνας καὶ διδόντας καὶ λαμβάνοντας, καὶ τὰς

ὑπευθύνους καὶ σωματικὰς ἡδονὰς μεταδιώκοντας.
Ὅτι, φησίν, οἱ περὶ Εὐνόμιον τοσοῦτον τῶν εἰρημένων αἱρέσεων
ἀπεκρίθησαν, ὡς μήτε βάπτισμα αὐτῶν μήτε χειροτονίαν προσίεσθαι.
ἐβάπτιζον δὲ οἱ περὶ Εὐνόμιον οὐκ εἰς τρεῖς καταδύσεις, ἀλλ' εἰς
μίαν, εἰς τὸν θάνατον, ὡς ἔφασκον, τοῦ κυρίου βαπτίζοντες, ὃν
ἅπαξ μὲν ἀλλ' οὐχὶ δὶς ἢ τρὶς ὑπὲρ ἡμῶν ἀνεδέξατο.
Ὅτι, φησίν, ὁ βασιλεὺς Θεοδόσιος Ἀρκάδιον τὸν υἱὸν νέον
ὄντα κομιδῇ τὸ τῆς βασιλείας ἀξίωμα παρατίθεται. καὶ μετ' οὐ πολὺ
Γρατιανὸς ὁ βασιλεὺς περὶ τὰς ἄνω Γαλατίας τῇ τοῦ τυράννου
Μαξίμου συσκευῇ ἀναιρεῖται. πολλὰς δὲ καὶ διαβολὰς ὁ συγγραφεὺς
κατὰ Γρατιανοῦ ἀναπλάττει, ὡς καὶ τῷ Νέρωνι παρεικάζειν αὐτόν·
οὐ γὰρ ἤρκεσεν αὐτῷ, ὡς ἔοικεν, τῆς ἐκείνου πίστεως τὸ ὀρθόδοξον.
Ὅτι Θεοδόσιος ὁ βασιλεύς, εὑρών τινας τῶν ἐν τῷ κοιτῶνι
αὐτοῦ τὰ Εὐνομίου στέργοντας, τούτους μὲν τοῦ παλατίου ἐλαύνει,
τὸν δὲ Εὐνόμιον ἐκ τῆς Καλχηδόνος τὴν ταχίστην τοὺς ἁρπασομένους
ἐκπέμπει, καὶ πρὸς τὴν Ἁλμυρίδα φυγάδα ποιεῖν ἐγκελεύεται. τὸ δὲ
χωρίον τῆς ἐν Εὐρώπῃ Μυσίας ἐστὶν ἐν χώρᾳ τοῦ Ἴστρου διακείμενον.
ἀλλ' ἡ μὲν Ἁλμυρίς, κρυσταλλωθέντος τοῦ Ἴστρου, ὑπὸ τῶν δια-
βάντων αὐτὸν βαρβάρων ἁλίσκεται· ὁ δὲ Εὐνόμιος ἐκεῖθεν εἰς Και
Asterius Scr. Eccl., Homiliae 1–14 (2060: 001)“Asterius of Amasea.

Homilies i–xiv”, Ed. Datema, C.Leiden: Brill, 1970.Homily 6, ch. 5, se.
2, line 4
Ἐπειδὴ γὰρ οἱ γέροντες, ὡς ἐνόμιζον, εἶχον τὴν θήραν εἴσω

δικτύων, εἰσεπήδησαν δὲ ἐκ τῆς ἐνέδρας ὡς αὐτίκα ληψόμενοι, οὐχ εὗρον
δειλὴν τὴν βελτίστην ἔλαφον, ἀλλ' ἀνθισταμένην καὶ αὐτοῖς καὶ τῷ

δράκοντι τῷ τῶν γινομένων αἰτίῳ – ὀφιοκτόνον δὲ ζῷον ἡ ἔλαφος· καὶ
καλῶς εὗρεν ὁ λόγος τὴν εἰκόνα τοῦ ζῴου – · παρεκάλεσαν, οὐκ
ἠκούσθη-
195
σαν· ἠπείλησαν, οὐ κατέπληξαν.

Ἀμηχανοῦσι λοιπὸν οἱ δυσέρωτες
καὶ δύο τοῖς μεγίστοις συνέχονται, ἀποτυχίᾳ τῆς ἐπιθυμίας καὶ φόβῳ
τοῦ ἐλέγχου. Ῥάπτουσι δὲ συκοφαντίαν αἱ μιαραὶ κεφαλαὶ καὶ λύσιν τοῦ
κακοῦ ἄλλο κακὸν ἐξευρίσκουσι καὶ μοιχείας κάλυμμα συσκευάζονται
φόνον. Ἁμαρτωλὸς γάρ, ὅταν εἰς ἀρχὰς ἐμπέσῃ πλημμελημάτων, ὥσπερ
σχοίνῳ τῇ ἀρχῇ καὶ τὰς ἀκολούθους ἀνομίας ἐφέλκεται. Καὶ γεννητικὰ
τυγχάνει τῶν καλῶν τὰ καλά, τῶν δὲ φαύλων τὰ ὅμοια.
Διὸ καὶ νῦν
φόνος ὁ καρπὸς τῆς μοιχείας ὑποβλαστάνει καὶ συνέδριον κατὰ σπούδην
κάθηται ὡς ἐπὶ μεγάλῳ τῆς γυναικὸς ἀδικήματι, καὶ δημαγωγεῖται
πλῆθος θέαν ἔχον τὴν κρινομένην. Κατήγοροι δὲ καὶ δικασταὶ οἱ αὐτοί·
καὶ πολιὰ συκοφαντοῦσα ἀξιόπιστος ἦν καὶ νεότης συκοφαντουμένη ἐκ
τῆς κρατούσης ὑπονοίας κατεδικάζετο.
Ιωάννης Χρυσόστομος., Sermo antequam iret in exsilium (2062: 091);

MPG 52.Vol 52, pg 431, ln 9
σις, ταῦτα παραμυθία, ταῦτα ἐμοὶ ἄλειμμα, ταῦτα

ζωὴ, ταῦτα ἀθανασίας ὑπόθεσις.
δʹ. Ἀλλ' ὁρῶ τοῖς ἐμαυτοῦ δόγμασί τινας ἐγκαρτε-
ρεῖν με πειθόντων. Φέρει γὰρ πολλὰ τῶν εὐτυχημά-
των εἰς τοὐναντίον· ὅτι οἷς ἐδόκουν ζηλωτὴς εἶναι,
περιπέπτωκα τῇ μοχθηρίᾳ· οἱ μὲν κατὰ τὸν τρόπον
καθαιροῦντες νικῶσι τὸν ἀγῶνα τῇ διαφορᾷ τῶν πρα-
γμάτων· οὐκ ἠπείλουν, ἀλλὰ παρίσταντο. Ἔστι γὰρ
ἐστὶν, ἀλλ' ὁ νομοθέτης νικᾶται. Τέκνα, μὰ τὴν ὑμε-
τὸν Θεὸν ὑβριζόμενον· βλέπω τὸν ἀγῶνα πί-
πτοντα, καὶ τὸν ἀγωνοθέτην λυπούμενον· βλέπω τὸ
πτισας. Εἰ ἐποίησα τοῦτο, ἀνάθεμα ἔσομαι· μὴ ἀριθ-
μηθείην εἰς ἐπισκόπων ῥίζαν· μὴ γένωμαι μετ'
ἀγγέλων· μὴ ἀρέσω Θεῷ· εἰ δὲ καὶ ἔφαγον καὶ
ἐβάπτισα, οὐδὲν ἄκαιρον τῶν πραγμάτων ἐποίησα.
Πρόσχες μοι μετὰ ἀκριβείας ὃ λέγω, καὶ λέγων οὐ
παύσομαι. Ἐμοὶ μὲν τὸ λέγειν οὐκ ὀκνηρὸν,
Ιωάννης Χρυσόστομος., Sermo antequam iret in exsilium

Vol 52, pg 431, ln 13
196
των εἰς τοὐναντίον· ὅτι οἷς ἐδόκουν ζηλωτὴς εἶναι,

περιπέπτωκα τῇ μοχθηρίᾳ· οἱ μὲν κατὰ τὸν τρόπον
καθαιροῦντες νικῶσι τὸν ἀγῶνα τῇ διαφορᾷ τῶν πρα-
γμάτων· οὐκ ἠπείλουν, ἀλλὰ παρίσταντο. Ἔστι γὰρ
ἐστὶν, ἀλλ' ὁ νομοθέτης νικᾶται. Τέκνα, μὰ τὴν ὑμε-
τὸν Θεὸν ὑβριζόμενον· βλέπω τὸν ἀγῶνα πί-
πτοντα, καὶ τὸν ἀγωνοθέτην λυπούμενον· βλέπω τὸ
πτισας. Εἰ ἐποίησα τοῦτο, ἀνάθεμα ἔσομαι· μὴ ἀριθ-
μηθείην εἰς ἐπισκόπων ῥίζαν· μὴ γένωμαι μετ'
ἀγγέλων· μὴ ἀρέσω Θεῷ· εἰ δὲ καὶ ἔφαγον καὶ
ἐβάπτισα, οὐδὲν ἄκαιρον τῶν πραγμάτων ἐποίησα.
Πρόσχες μοι μετὰ ἀκριβείας ὃ λέγω, καὶ λέγων οὐ
παύσομαι. Ἐμοὶ μὲν τὸ λέγειν οὐκ ὀκνηρὸν, ὑμῖν δὲ
ἀσφαλές. Ἀλλ' ἐπανέλθωμεν ἐπὶ τὸ προκείμενον.
Λέγουσιν ὅτι ἔφαγον καὶ ἐβάπτισα. Καθελέτωσαν οὖν
Παῦλον, ὅτι μετὰ τὸ δειπνῆσαι ἐχαρίσατο τῷ δεσμο-
φύλακι τὸ βάπτισμα. Τολμῶ λέγειν, καθελέτωσαν
Ιωάννης Χρυσόστομος., In Joannem (homiliae 1–88) (2062: 153);

MPG 59.Vol 59, pg 115, ln 48
μέλλῃ· οὕτω καὶ ἐνταῦθα συνέβη. Οὐκ εἰς τὸν οὐρα-

νὸν ἀνῆλθε τῶν ἀνθρώπων ἡ φύσις, ἀλλ' αὐτὸς πρὸς
τὴν εὐκαταφρόνητον ταύτην καὶ εὐτελῆ παραγέγονε·
καὶ γενομένων τῶν γάμων, οὐκ εἴασεν ἐνταῦθα μέ-
νειν αὐτὴν λοιπὸν, ἀλλὰ παραλαβὼν, πρὸς τὸν οἶκον
ἀνήγαγε τὸν πατρικόν. Τί δήποτε δὲ οὐ κατ' ἰδίαν
λαμβάνει τοὺς μαθητὰς τοὺς ἑαυτοῦ, καὶ περὶ τούτων
αὐτοῖς διαλέγεται ὁ Ἰωάννης, καὶ οὕτως αὐτοὺς δίδωσι
τῷ Χριστῷ, ἀλλὰ δημοσίᾳ μετὰ πάντων αὐτοῖς
φησιν· Ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ; Ἵνα μὴ δόξῃ συ-
σκευῆς εἶναι τὸ ἔργον. Εἰ μὲν γὰρ παρ' αὐτοῦ κατ'
ἰδίαν παρακληθέντες ἀπῄεσαν, καὶ ὡς χάριν αὐτῷ
παρέχοντες, ταχέως ἂν ἴσως καὶ ἀπεπήδησαν· νῦν δὲ
ἐκ τῆς κοινῆς γενομένης διδασκαλίας καταδεξάμενοι
τὴν ἀκολούθησιν, βέβαιοι λοιπὸν ἔμενον μαθηταὶ, ὡς
οὐ διὰ τὴν εἰς τὸν διδάσκαλον χάριν ἀκολουθήσαντες,
197
ἀλλ' εἰλικρινῶς καὶ πρὸς τὸ κέρδος ὁρῶντες τὸ ἑαυ-

τῶν. Οἱ μὲν οὖν προφῆται καὶ οἱ ἀπόστολοι πάντες
ἀπόντα αὐτὸν ἐκήρυττον· οἱ μὲν πρὸ τῆς κατὰ σάρκα
παρουσίας, οἱ δὲ μετὰ τὴν ἀνάληψιν· οὗτος δὲ μόνος
παρόντα. Διὸ καὶ φίλον αὐτὸν τοῦ νυμφίου φησὶν,
Ιωάννης Χρυσόστομος., In Joannem (homiliae 1-88)

Vol 59, pg 346, ln 62
ὑπὸ ἀσωτίας· καὶ τοὺς βραχίονας γυμνοῦσιν, ἐν ὄψεσι

καὶ ταῦτα ἀνδρῶν. Τί ποιεῖς, ὦ γύναι; γυμνοῖς σεαυ-
τὴν ἀσχημόνως, εἰπέ μοι, ἐπὶ μέσης τῆς ἀγορᾶς, τοῦ
Χριστοῦ μέλος οὖσα, ἀνδρῶν παρόντων κατὰ τὴν
ἀγοράν; καὶ τρίχας τίλλεις, καὶ διασχίζεις ἐσθῆτα,
καὶ μέγα κωκύεις, καὶ χορὸν περιιστᾷς, καὶ μαινά-
δων γυναικῶν εἰκόνα διασώζεις, καὶ οὐχ ἡγῇ τῷ Θεῷ
προσκρούειν; Πόσης ταῦτα μανίας; ἆρ' οὐ γελάσον-
ται Ἕλληνες; ἆρ' οὐ μύθους τὰ ἡμέτερα εἶναι νομί-
σουσιν; Ἐροῦσι γάρ· Οὐκ ἔστιν ἀνάστασις, ἀλλὰ
χλεύη τὰ τῶν Χριστιανῶν, ἀπάτη καὶ συσκευή. Καθά-
περ γὰρ οὐδενὸς ὄντος μετὰ ταῦτα, οὕτω κωκύου-
σιν αἱ παρ' αὐτοῖς γυναῖκες· οὐ προσέχουσι τοῖς ῥή-
μασι τοῖς ἐν τοῖς βιβλίοις αὐτῶν κεχαραγμένοις. Πλά-
σματα ἐκεῖνα πάντα, καὶ δηλοῦσιν αὐταί. Εἰ γὰρ ἐπί-
στευον, ὅτι ὁ τετελευτηκὼς οὐ τετελεύτηκεν, ἀλλ'
ἐπὶ βελτίονα ζωὴν μετέστη, οὐκ ἂν αὐτὸν ὡς οὐκ ἔτι
ὄντα ἐθρήνησαν, οὐκ ἂν οὕτω κατεκόπτοντο, οὐκ ἂν
τοιαύτας ἀφῆκαν φωνὰς ἀπιστίας γεμούσας·
Ιωάννης Χρυσόστομος., Frag. in Jeremiam (in catenis) (2062: 186);
MPG 64.Vol 64, pg 873, ln 26
αἰτίαν βούλεται μαθεῖν. Εὐθήνησαν πάντες οἱ

ἀθετοῦντες· τὸ μεῖζον ἄπορον, ὅτι πάντες πάσχου-
σιν αὐτὸ, καὶ οἱ Ἰουδαῖοι. Ἀλλ' οὐχ οὕτως, ἀλλὰ
μετὰ κακίας, ὡς ὅταν λέγωσι· Πᾶς ὁ ποιῶν τὸ πο-
νηρὸν, καλὸν ἐνώπιον Κυρίου, καὶ ἐν αὐτοῖς εὐδό-
κησεν. Εἶδες, ὅτι κἂν μὴ πάσχῃ δίκαιός τι πάθος
ἰδὼν ἕτερον πάσχοντα, ὡς καὶ αὐτὸς πάσχων ἀθυ-
μεῖ; τοῦτο ἠπόρουν.
Τί ὅτι ὁδὸς ἀσεβῶν εὐοδοῦσαι;
Περὶ τῶν παρανόμων τοῦ λαοῦ λέγει· γνοὺς γὰρ
τὴν κατ' αὐτοῦ συσκευὴν, κατεύχεται αὐτῶν, ἐπεί-
198
γων τὴν κατ' αὐτῶν τιμωρίαν.

Ἐφύτευσας αὐτοὺς, καὶ ἐῤῥιζώθησαν.
Ἀκούεις πάντων εὐθέως, καὶ τῶν εὐχῶν αὐτῶν,
μάστιγα δὲ οὐκ ἐπάγεις. Ἐν πόνῳ γὰρ ἀνθρώπων
οὐκ εἰσὶ, φησὶν ὁ Δαυΐδ, καὶ μετὰ ἀνθρώπων οὐ
μαστιγωθήσονται. Ὁ δὲ Ἰὼβ ἑτέρως· Διατί ἀσε-
βεῖς ζῶσι; πεπαλαίωνται δὲ ἐν πλούτῳ. Ἀλλ'
ἄξιον ἐντεῦθεν ζητῆσαι, τίνος ἕνεκεν ταῦτα ἐγίνετο.
Τανῦν μὲν γὰρ εἰκότως, ἅτε τῆς ἀναστάσεως ὀφει-
λούσης γενέσθαι δήλης [ἴσ. δῆλον]. Τότε δὲ τίς ἦν
Παλλάδιος. Historia Lausiaca (recensio G) (2111: 001)

“Palladio. La storia Lausiaca”, Ed. Bartelink, G.J.M.
Verona: Fondazione Lorenzo Valla, 1974.Vita 63, se. 1, line 5
Περὶ παρθένου τῆς ὑποδεξαμένης τὸν μακάριον

Ἀθανάσιον
Ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ἔγνων παρθένον ἣν κατείληφα

ὡς ἐτῶν ἑβδομήκοντα· προσεμαρτύρει δὲ αὐτῇ ὁ κλῆρος
ἅπας ὅτι νέα οὖσα ὡς ἐτῶν εἴκοσι καὶ σφόδρα ὡραιοτάτη
φευκτὴ ἦν διὰ τὸ κάλλος, ἵνα μή τινι μῶμον δῷ ἐξ ὑπο-
νοίας. Ὅτε οὖν συνέβη τοὺς Ἀρειανοὺς συσκευάςαςθαι τὸν
μακάριον Ἀθανάσιον τὸν ἐπίσκοπον Ἀλεξανδρείας δι' Εὐσε-
βίου τοῦ πραιποσίτου ἐπὶ Κωνσταντίου τοῦ βασιλέως, καὶ
ἀθέμιτα αὐτοῦ κατηγόρουν συκοφαντοῦντες, φεύγων τὸ παρὰ
διεφθαρμένου κριτηρίου κριθῆναι οὐκ ἐθάρρησεν οὐδενί, οὐ
συγγενεῖ οὐ φίλῳ οὐ κληρικῷ οὐκ ἄλλῳ τινί·
ἀλλ'
εἰσελθόντων τῶν ἐπαρχικῶν αἰφνίδιον εἰς τὸ ἐπισκοπεῖον
καὶ ζητούντων αὐτόν, λαβὼν αὐτοῦ τὸ στιχάριν καὶ τὸ βιρὶν
ἐν μεσαιτάτῃ νυκτὶ κατέφυγε πρὸς ταύτην τὴν παρθένον.
Ἡ δὲ ξενισθεῖσα ἐπὶ τῷ πράγματι διεπτοήθη.
Παλλάδιος. Dialogus de vita Joannis Chrysostomi (2111: 004)

“Palladii dialogus de vita S. Joanni Chrysostomi”, Ed. Coleman–Norton,
P.R.Cambridge: Cambridge University Press, 1928.Pa. 7, line 26
Ἀλεξανδρεὺς μετὰ γραμμάτων Θεοφίλου τοῦ πάπα, ἐν οἷς προς-

ανέφερεν καθῃρηκέναι τὸν Ἰωάννην. οἷς γράμμασιν ἐντυχὼν ὁ
μακάριος πάπας Ἰννοκέντιος μικρὸν ἀνετράπη, προπετείας καὶ
τύφου καταγνοὺς Θεοφίλου, ὅτι καὶ μόνος γεγράφηκε καὶ σαφῆ
199
τὴν γνῶσιν οὐκ ἔπεμψεν, ἢ δι' ὃ καθεῖλεν ἢ μετὰ τίνων καθεῖλεν.

ἐπὶ τούτοις διαπορῶν ἔμενεν, ἀντιγράφειν οὐ θέλων διὰ τὸ κοῦφον
τοῦ πράγματος. ἐν οἷς Εὐσέβιός τις διάκονος τῆς Κωνσταντινου-
πολιτῶν ἐκκλησίας, ἐκκλησιαστικῶν ἕνεκεν διατρίβων ἐν τῇ
Ῥώμῃ, προσελθὼν τῷ πάπᾳ Ἰννοκεντίῳ, ἐντευκτικοὺς λιβέλλους
ἐπέδωκεν, ὁρκίζων αὐτὸν μικρὸν ἀναμεῖναι χρόνον, ὀψόμενον τῆς
συσκευῆς τὴν ἀποκάλυψιν. ἐν οἷς ἐπέστησαν μετὰ τρεῖς ἡμέρας
ἐπίσκοποι τέσσαρες τοῦ μέρους Ἰωάννου, ἄνδρες εὐλαβεῖς, Παν-
σόφιος Πισιδίας, Πάππος Συρίας, Δημήτριος Γαλατίας δευτέρας,
Εὐγένιος Φρυγίας, ἀναδόντες ἐπιστολάς, μίαν πρὸς ταῖς δυσί, τὴν
μὲν Ἰωάννου τοῦ ἐπισκόπου, τὴν δὲ τεσσαράκοντα ἐπισκόπων
ἑτέρων κοινωνικῶν Ἰωάννου, τὴν δὲ λοιπὴν τοῦ κλήρου Ἰωάννου,
συμφώνους τὰς τρεῖς ἀπαιδεύτων θόρυβον σημαινούσας. εἶχεν δὲ
τὸ ὕφος τῆς ἐπιστολῆς τοῦ ἐπισκόπου Ἰωάννου·
Παλλάδιος. Dialogus de vita Joannis Chrysostomi Pa. 19, line 14
ὁ ἐπίσκοπος Ἑλενουπόλεως, δίχα γραμμάτων, ὃς ἔλεγεν καὶ

αὐτὸς πεφευγέναι τὴν τῶν ἀρχόντων μανίαν· ἐγκεντρότερον δὲ
ἡμῖν ἀφηγήσατο, ἐπιδείξας ἀντίγραφον διατάγματος περιέχοντος,
ὡς “Τὸν κρύπτοντα ἐπίσκοπον ἢ κληρικόν, ἢ ὅλως δεχόμενον ἐν
οἰκίᾳ κοινωνικὸν Ἰωάννου, τὸν οἶκον δημεύεσθαι.” μετὰ τὸν
Παλλάδιον Γερμανὸς πρεσβύτερος ἅμα Κασσιανῷ διακόνῳ τῶν
Ἰωάννου, ἄνδρες εὐλαβεῖς, ἐπιδόντες γράμματα παντὸς τοῦ κλήρου
Ἰωάννου ἐπέστησαν· ὅπου γράφουσι βίαν καὶ τυραννίδα
ὑπομεμενηκέναι αὐτῶν τὴν ἐκκλησίαν, τοῦ ἐπισκόπου αὐτῶν
στρατιωτικῇ βοηθείᾳ ἐκβληθέντος, καὶ εἰς ἐξορίαν πεμφθέντος
κατὰ συσκευὴν Ἀκακίου Βεροίας, καὶ Θεοφίλου Ἀλεξανδρείας,
καὶ Ἀντιόχου Πτολεμαΐδος, καὶ Σευηριανοῦ Γαβάλων· ἐν οἷς
καὶ βρέβιον ἐπέδειξαν οἱ προειρημένοι, ὅπου τὰ κειμήλια παρα-
διδόασιν ὑπὸ μάρτυσι τοῖς δικασταῖς, Στουδίου ἐπάρχου πόλεως,
καὶ Εὐτυχιανοῦ τῶν πραιτωρίων, καὶ Ἰωάννου κόμητος θησαυρῶν,
καὶ Εὐσταθίου κυαίστορος καὶ ταβουλαρίου, ἔν τε χρυσῷ καὶ
ἀργύρῳ καὶ ἀμφίοις, ἀποτριψάμενοι τοῦ ἐπισκόπου Ἰωάννου
τὴν συκοφαντίαν. μετὰ τούτους ἦλθε Δημήτριος ἐκ δευτέρου, ὁ
ἐπίσκοπος Πισινούντων, περιδραμὼν τὴν ἀνατολήν, καὶ κηρύξας
τὴν Ῥωμαίων κοινωνίαν τὴν πρὸς τὸν ἐπίσκοπον Ἰωάννην μετὰ
γραμμάτων τοῦ πάπα Ἰννοκεντίου, ἐνεγκὼν καὶ γράμματα τῶν

200
ἑαυτοῦ ἀδελφῷ καὶ συμβασιλεῖ Ἀρκαδίῳ, προστάξαι ἐν Θεσσα-

λονίκῃ γενέσθαι σύνοδον, ὥστε δυνηθῆναι εὐκόλως ἀμφότερα
συνδραμεῖν τὰ μέρη ἀνατολῆς τε καὶ δύσεως πρὸς τὸ τελείαν
γενομένην σύνοδον, οὐκ ἐν ποσότητι ἀριθμοῦ, ἀλλ' ἐν ποιότητι
γνώμης, ἀναμφίλεκτον ἐξενεγκεῖν ψῆφον. ἐξ ὧν πυρωθεῖσα αὐτοῦ
ἡ εὐσέβεια τῷ μὲν ἐπισκόπῳ Ῥώμης ἐπιστέλλει πέμψαι ἐπι-
σκόπους μὲν πέντε, πρεσβυτέρους δὲ δύο τῆς Ῥώμης, διάκονον
δὲ ἕνα, ὥστε διακομίσαι αὐτοῦ τὴν πρὸς τὸν ἀδελφὸν ἐπιστολήν,
ἥτις ἐπιστολὴ περιεῖχεν τὴν δύναμιν ταύτην· “Τρίτον γράφω
πρὸς τὴν σὴν ἡμερότητα, ἀξιῶν ἵνα διορθώσεως τύχῃ τὰ κατὰ τὴν
συσκευὴν τοῦ ἐπισκόπου Ἰωάννου τῆς Κωνσταντινουπολιτῶν·
καί, ὡς ἔοικεν, οὐκ ἤνυσται. ὅθεν πάλιν ἐπέστειλα διὰ τῶν ἐπι-
σκόπων καὶ πρεσβυτέρων, πάνυ φροντίζων τῆς ἐκκλησιαστικῆς
εἰρήνης, δι' ἧς καὶ ἡ ἡμῶν εἰρηνεύεται βασιλεία, ἵνα καταξιώσῃς
προστάξαι ἐν Θεσσαλονίκῃ συνελθεῖν τοὺς τῆς ἑῴας ἐπισκόπους.
καὶ γὰρ οἱ τῆς ἡμετέρας ἑσπερίας ἐπίσκοποι, ἐκλεξάμενοι ἄνδρας
ἀκλινεῖς πρὸς κακίαν καὶ ψεῦδος, ἀπεστάλκασιν ἐπισκόπους
μὲν πέντε, πρεσβυτέρους δὲ δύο, διάκονον δὲ ἕνα τῆς μεγίστης
ἐκκλησίας Ῥωμαίων. ὧν φροντίσαι παντοίαις τιμαῖς καταξίωσον,
ἵν', ἢ μὲν πεισθέντες ὅτιπερ δικαίως ἐκβέβληται ὁ ἐπίσκοπος
Ἰωάννης, διδάξωσί με ἀποστῆναι τῆς αὐτοῦ κοινωνίας· ἢ ἐλέγ
τοῦ συνεδρίου· εἰ δὲ ὡς κατηγόρους, στήσατε εἰς τὴν κρίσιν,

ἵνα γνῶ ὅπως κονίζωμαι, πότερον ὡς πρὸς ἀντιδίκους ἢ ὡς
δικαστάς· καὶ πάντως ἐλεύσομαι οὐ μόνον πρὸς τὴν ὑμετέραν
ἀγάπην, ἀλλὰ καὶ πρὸς πᾶσαν τῆς οἰκουμένης σύνοδον. ὥστε
οὖν γνῶτε, ἐὰν μυριάκις ἀποστείλητε πρός με, οὐδὲν πλέον
ἀκούσεσθε παρ' ἐμοῦ.” τούτων ἐξελθόντων, νοτάριος παρὰ
πόδας γράμμα ἔχων βασιλικόν, ἐν ᾧ προεδεήθησαν ἄκοντα
αὐτὸν ἀπαντῆσαι εἰς τὴν δίκην, κατήπειγεν αὐτὸν εἰς τὴν κρίσιν.
μετὰ τὴν ἀπόκρισιν τὴν πρὸς τὸν νοτάριον ἐμηνύθησαν δύο
πρεσβύτεροι τοῦ Ἰωάννου, Εὐγένιός τις, ὃς μισθὸν τῆς κατὰ
τοῦ ἐπισκόπου Ἰωάννου συσκευῆς τὴν προεδρίαν ἔλαβεν Ἡρα-
κλείας, καὶ ὁ ἡσυχαστὴς Ἰσαάκιος – ἵνα μὴ ἄλλως εἴπω –
λέγοντες· “Ἐδήλωσέν σοι ἡ σύνοδος· ‘Πέρασον πρὸς ἡμᾶς,
ἀπολογησόμενος τὰ ἐγκλήματα.’” πρὸς ταῦτα ὁ Ἰωάννης ἀντε-
δήλωσεν δι' ἐπισκόπων ἑτέρων· “Ποίᾳ ἀκολουθίᾳ δικάζετε, οἱ
μήτε τοὺς ἐχθρούς μου ἐξώσαντες, καὶ διὰ τῶν ἐμῶν κληρικῶν
με μεταστελλόμενοι;” οἱ δὲ λαβόντες τοὺς ἐπισκόπους, τὸν
μὲν ἔδειραν, τὸν δὲ περιέσχισαν, τῷ δὲ σίδηρα τῷ τραχήλῳ
201
περιέθηκαν, ἃ ἦσαν εὐτρεπίσαντες τῷ ἁγίῳ, ἵν' οὕτως βληθεὶς

εἰς πλοῖον, εἰς ἄδηλον ἀποσταλῇ τόπον· τοῦ δαίμονος καθάπερ
λέοντας ἀγριώσαντος αὐτούς. καὶ ὁ μὲν ὅσιος, εἰδὼς τὴν ἀναιδῆ
μέν, τῆς ἀνθρωπίνης σοφίας παιδεύματα· “καινὰ” δέ, τὰ τοῦ

Ἁγίου Πνεύματος λόγια. ἐξ ὧν θησαυρῶν ὁποτέρῳ μέρει τὸ
πρόσφορον δέδωκας, τῆς μὲν σῆς φρονήσεως φράσας τοῖς πλημ-
μελήσασιν ἃ ἥρμοζεν, τῆς δὲ Μωσαϊκῆς εὐλογίας πλέξας Ἰωάννῃ
τὸν ὀφειλόμενον στέφανον. ὃς ἀπαθῶς ἱερατεύσας, ἀληθῶς οὐκ
ἔγνω πατέρα ἢ μητέρα ἢ γένος αἱμάτινον δικαιοσύνης ὑπερβολῇ,
ἀλλ' ἢ τοὺς ἐραστὰς καὶ ἐργάτας τοῦ λόγου. οἱ δὲ καθ' ἡμᾶς
δοκοῦντες ἐπίσκοποι τὸ μὲν πήλινον γένος πορισμοῖς καὶ στρα-
τείαις καὶ ἀξιώμασιν ἐγκαθώρμησαν, παραβάντες τὸν εἰπόντα
νόμον· “Οὐ δώσουσιν οἱ ἱερεῖς τοὺς υἱοὺς αὐτῶν εἰς ἄρχοντας καὶ
παρατρέχοντας τῷ βασιλεῖ”· τὰ δὲ τοῦ Πνεύματος συσκευαῖς
καὶ δυσημερίαις καὶ φρουραῖς καὶ περιορισμοῖς ἐνδαπανῶντες,
ἄκρατον πιόντες τὴν ἄγνοιαν, ἐκ τούτων νομίζοντες ἀτιμάζειν
τοὺς φίλους τῆς ἀρετῆς, περὶ ὧν προεῖπεν ὁ Σωτήρ· “Ἐλεύσον-
ται ἡμέραι, ἐν αἷς δόξουσιν οἱ ἀποκτέννοντες ὑμᾶς λατρείαν
προσφέρειν τῷ Θεῷ.” καὶ οὐ δήπου περὶ Ἑλλήνων εἶπεν, ἐπεὶ
ἂν εἰρήκει, “τοῖς θεοῖς,” οἳ πλείονας παρὰ τὸν ἕνα σημαίνουσιν.
ἐξ ὧν δὲ τὸν ἕνα καὶ μόνον ὠνόμασεν, ἐδήλωσεν τοὺς νῦν ἡμᾶς
προσχήματι τῆς ἐκκλησίας λεηλατοῦντας. τὰς γὰρ ἰδίας κακο-
τροπίας καὶ φθόνους ἐπικρυψάμενοι, ὑπὲρ ταύτης φροντίζειν
κατασχηματίζονται λόγῳ, ἣν ἐλυμήναντο ἔργοις. ἀλλὰ κἂν
Hippolytus Scr. Eccl., Contra haeresin Noeti (2115: 002)

“Hippolytus of Rome. Contra Noetum”, Ed. Butterworth, R.
London: Heythrop College (University of London), 1977.
ἤδη μὲν οὖν ἐκ τῶν ἑτέρων πράξεων

εἰς τοῦτο φέρεται ὁ ἔλεγχος αὐτῶν ὅτι μὴ καθαρῷ
πνεύματι ἐφθέγγετο. ὁ γὰρ εἰς πνεῦμα ἅγιον βλας-
φημῶν ἔκβλητος γεγένηται κλήρου ἁγίου.
οὗτος
ἔλεγεν ἑαυτὸν εἶναι Μωυσῆν καὶ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ
Ἀαρών. ταῦτα ἀκούσαντες οἱ μακάριοι πρεσβύτεροι
προσκαλεσάμενοι ἐνώπιον τῆς ἐκκλησίας ἐξήταζον.
ὁ δὲ ἠρνεῖτο λέγων τὰς ἀρχὰς μὴ φρονεῖν.
202
ὕστ-
ερον δὲ ἐμφωλεύσας ἔν τισιν καὶ συσκευάσας ἑαυτῷ
συνπλανωμένους, καθαρῶς ὕστερον ἱστᾶν τὸ δόγμα
ἐβούλετο.
ὃν πάλιν προσκαλεσάμενοι οἱ μακάριοι
πρεσβύτεροι ἤλεγξαν. ὁ δὲ ἀνθίστατο λέγων, Τί οὖν
κακὸν ποιῶ δοξάζων τὸν Χριστόν; ....
Libanius Rhet., Soph., Orationes 1–64 (2200: 004)

“Libanii opera, vols. 1–4”, Ed. Foerster, R.Leipzig: Teubner, 1.1–
1.2:1903; 2:1904; 3:1906; 4:1908, Repr. 1997.Oration 1, se. 95, line 3
λέγειν, ὡς τῇ κεφαλῇ μοι φάρμακον μὲν ὁ παρ' ἡμῖν

ἀήρ, ἐχθρὸς δὲ ὁ παρ' ἐκείνοις, τὸν δὲ ἁπλῶς οὕτω
προσίεσθαι, πείθω πάλιν τῶν τινα ἐν βασιλείοις δυ-
νατῶν τῇ τῶν ἰατρῶν γνώμῃ συναγορεύοντα πεῖσαι
βασιλέα μὴ φθονῆσαι τῇ κεφαλῇ· ὁ δὲ ἐβοήθει μέν,
ἐβοήθει δὲ οὐ φιλῶν μέν, διειστήκει γὰρ τοῖς τρό-
ποις, ἐνδεικνύμενος δέ, ὡς οὐδὲν ἂν αὐτὸν ἐγχειρή-
σαντα διαφύγοι.
δίδωσι μὲν δὴ ὁ βασιλεὺς ἐπανελ-
θεῖν οὐδὲ τότε εἰς ἅπαξ, λαβὼν δὲ ἐγὼ τὰ γράμματα
καὶ συσκευαζόμενος δέχομαι πικρὰν ἀγγελίαν τεθνάναι
μοι τὴν ἀνεψιάν, κεῖσθαι δὲ τὸν θεῖον ἐν τέφρᾳ τῆς
Τύχης τὴν αὑτῆς διαφθειρούσης δόσιν· οὐ γὰρ ἔτ' ἦν
μοι βουλομένῳ τὴν πόλιν ἔχειν μέλλοντί γε ἀντὶ τῆς
γυναικὸς τὸν ἐκείνης ὄψεσθαι τάφον. αἰσθομένου δὲ
ἄμφω τοῦ θείου καὶ ὡς εἴην κύριος ἐπανελθεῖν καὶ
ὡς οὐκ ἐθέλοιμι, καὶ τρίτον γε, διότι, καὶ δακρύσαντός
γε, εἰ μηδ' ὃ μόνον αὐτῷ παραμύθιον λείποιτο, τῆς
ἐμῆς ἀκούοι φωνῆς, καὶ κατηγοροῦντος ἐν γράμμασιν,
εἰ μὴ κινοίμην, ἔρχομαι μέν, οὐχ ὁμοίᾳ δὲ καὶ πρό-
τερον τῇ ψυχῇ, ἀλλὰ τότε μὲν ἱλαρᾷ τε καὶ εὐθυ
Libanius Rhet., Soph., Orationes 1-64 Oration 18, se. 261, line 7
ἡγήσατο τὸ μάχεσθαι πρὸς αὐτούς. καὶ ἅμα ἡ τῶν

ἡγεμόνων πρὸς ἀλλήλους φιλονεικία ῥᾳθυμεῖν τοῖς
ἀρχομένοις ἐπέτρεπεν. ὁπότε γὰρ ἅτερος κινοίη, μέ-
νειν ἅτερος παραινῶν χαριζόμενος ἔπειθεν.
οὐ
203
μὴν χείρω γε ταῦτα ἐποίει τὸν βασιλέα. ἀλλ' οὐκ

ἐπῄνει μὲν ἀπόντας, πράττειν δὲ ὅσαπερ ἄν, εἰ παρ-
ῆσαν, ἠξίου καὶ πρὸς τὴν Ὑρκανίαν ἔτεινε τὸν λογισμὸν
καὶ τοὺς Ἰνδῶν ποταμούς. ἤδη δὲ τῆς στρατιᾶς ἐπὶ
ταῦτα ὡρμημένης καὶ τῶν μὲν πορευομένων, τῶν δὲ
συσκευαζομένων θεῶν τις τοῦ μὲν ἀφίστησι, νόστου
δὲ κατὰ τὸ ἔπος παρῄνει μεμνῆσθαι.
τὰ πλοῖα
δὲ πρὸς τὴν προτέραν βουλὴν ἀφεῖτο πυρί, κάλλιον
γὰρ ἦν ἢ τοῖς πολεμίοις. ταὐτὸν δ' ἂν εἰκότως ἐδρᾶτο
καὶ τοῦ προτέρου μὲν οὐ βουλευθέντος, τοῦ δὲ ἐπαν-
ιέναι νικῶντος. ὀξὺς γὰρ καὶ πολὺς ὁ Τίγρης ἐμπί-
πτων ταῖς πρώραις πολλῶν ἠνάγκαζε δεῖσθαι χειρῶν
τὰ πλοῖα καὶ ἔδει τοὺς ἀνέλκοντας ὑπὲρ ἥμισυ τῆς
στρατιᾶς γενέσθαι. τοῦτο δὲ ἦν κρατεῖσθαι μὲν τοὺς
μαχομένους, ἔχεσθαι δὲ ἀμαχεὶ μετ' ἐκείνους τὰ ἄλλα.
Libanius Rhet., Soph., Declamationes 1–51 (2200: 005)

“Libanii opera, vols. 5–7”, Ed. Foerster, R.
Leipzig: Teubner, 5:1909; 6:1911; 7:1913, Repr. 1997.
Declamation 40, (subdivision) 2, se. 19, line 5
λιώτερον, ἣν ὑπὸ παλαμναίῳ τῷ δαίμονι κακὸς κακῶς

ἐκεῖνος ὁ κατάρατος ἐσκαιώρησε; παρορᾷ μὲν τοὺς ἐμοὺς
λόγους οὓς πολλοὺς πολλάκις αὐτῇ περὶ σωφροσύνης
ἐπήντλουν, παρατρέχει δὲ τὴν ἐντεῦθεν τοῦ γένους
αἰσχύνην, τὸν δὲ τοῦ ἀνδρὸς οὐχ ὑφορᾶται δόλον καὶ
γίνεται τοῦ λοχήσαντος λάφυρον.
καὶ τὸ λοιπὸν ὁ
καλὸς ἐκεῖνος καὶ τῷ τῆς πόλεως καλῷ, δηλαδὴ τοῖς
νόμοις, ἐπὶ τὰ πάντων αἴσχιστα χρώμενος τὴν μὲν ὡς
ἀληθῶς μοιχευθεῖσαν τῆς οἰκίας ἀπέκλεισεν, αὐτὸς δ'
ὁ τὸ ξύμπαν δρᾶμα συσκευασάμενος οὐ μόνον τὸ μη-
δέν τι παθεῖν ἐδικαίωσεν, ἀλλ' ἤδη καὶ τῆς προικὸς
ἀποκερδαίνειν ἠξίου. τὸν γὰρ νόμον, ὡς ἔοικεν, ἐπὶ
γυναιξὶ μόναις γεγράφθαι τὴν ἀρχὴν ᾤετο.
Libanius Rhet., Soph., Declamationes 1-51

Declamation 40, (subdivision) 2, se. 27, line 13
περὶ τὴν φύσιν ὠμόν. καίτοι τίς οὐκ οἶδεν ὡς πατὴρ

204
μὲν ὁ δυστυχὴς περὶ τοὺς παῖδας ἐγώ, ἐκεῖνοι δ' οἱ

πεπτωκότες, ἡ μὲν κόρη τῶν νεογάμων, ἐφ' ᾗ πρὸ
μικροῦ καὶ γαμηλίου πυρὸς ἡψάμην καὶ μέχρι καὶ εἰς
παστάδα προεπόμπευσα καὶ πάνθ' ὁπόσα καὶ πατὴρ
ἀγαθὸς ἐπεύξαιτο τοὺς θεοὺς ὑπὲρ τῆς παιδὸς ἱκέ-
τευσα, εἰ καὶ μηδέν τι τῆς εὐχῆς ἐκείνης ἀπωνάμην
καὶ τῶν θυμάτων ὧν ἐπὶ τελουμένοις τοῖς γά-
μοις ἀνόνητά γε, ὡς ἔοικεν, ὁ δείλαιος ἐκαλλιέρουν.
ἐκεῖνος δ' ὁ τὴν τοῦ παντός μοι γένους ἐρημίαν συ-
σκευασάμενος καὶ τὰ φίλτατα ἐκπολεμώσας νυμφίος
μὲν ἦν, παῖς δ' οὖν καὶ οὗτος ἐμός, κἂν γονῆς ἑτέ-
ρας, ὡς ἀπὸ τῆς ἐμῆς ποτε θυγατρὸς ἐγνωρίζετο.
οὗτοι μὲν οὖν πάντες ὁπόσοι τοῦ βήματος ἐπιστα-
τεῖν εἰλήχασι καὶ νόμοις τὴν πόλιν ἰθύνειν πατέρες
τέ εἰσι καὶ τὴν ἐντεῦθεν περὶ τοὺς παῖδας φιλοστορ-
γίαν οὐκ ἀγνοοῦσι, σὺ δέ, εἰ μὲν οὔπω πατὴρ ἔφθης
πρὸς τῆς Τύχης γενόμενος, συγγνωστὸς μὲν οὐδ' οὕ-
τως ἂν εἴης, τί γὰρ ὧν οὐκ οἶσθα τὴν φύσιν, περὶ
τούτων διατείνεσθαι τολμᾷς ἐπ' ἐκκλησίας; εἴης δ' ἂν
ὅμως περὶ τὸ δοκεῖν θρασύνεσθαι μετριώτερος οἷς
Pythagoristae (D-K) Phil., Testimonia et frag. (2239: 001)

“Die Fragmente der Vorsokratiker, vol. 1, 6th edn.”, Ed. Diels, H.,
Kranz, W.Berlin: Weidmann, 1951, Repr. 1966.Fragment d1, line 15
καὶ ἀναπαύσεως. ἔπειτα περὶ αὐτῆς τῆς κατασκευῆς τῶν προσφερομένων

σχεδὸν
πρώτους ἐπιχειρῆσαί τε πραγματεύεσθαι καὶ διορίζειν. ἅψασθαι δὲ [χρὴ]
καὶ
καταπλασμάτων ἐπὶ πλείω τοὺς Πυθαγορείους τῶν ἔμπροσθεν, τὰ δὲ περὶ
τὰς
φαρμακείας ἧττον δοκιμάζειν, αὐτῶν δὲ τούτων τοῖς πρὸς τὰς ἑλκώσεις
μάλιστα
χρῆσθαι, τὰ δὲ περὶ τὰς τομάς τε καὶ καύσεις ἥκιστα πάντων
ἀποδέχεσθαι.
(164) χρῆσθαι δὲ καὶ ταῖς ἐπωιδαῖς πρὸς ἔνια τῶν ἀρρωστημάτων.
ὑπελάμβανον
δὲ καὶ τὴν μουσικὴν μεγάλα συμβάλλεσθαι πρὸς ὑγείαν, ἄν τις αὐτῆι
χρῆται κατὰ
τοὺς προσήκοντας τρόπους. ἐχρῶντο δὲ καὶ Ὁμήρου καὶ Ἡσιόδου
λέξεσιν ἐξει-
λεγμέναις πρὸς ἐπανόρθωσιν ψυχῆς. ὤιοντο δὲ δεῖν κατέχειν καὶ
205
διασώιζειν ἐν
τῆι μνήμηι πάντα τὰ διδασκόμενά τε καὶ φραζόμενα, καὶ μέχρι τούτου
συσκευάζε-
σθαι τάς τε μαθήσεις καὶ τὰς ἀκροάσεις, μέχρι ὅτου δύναται
παραδέχεσθαι τὸ
μανθάνον καὶ διαμνημονεῦον, ὅτι ἐκεῖνό ἐστιν, ὧι δεῖ γιγνώσκειν καὶ ἐν
ὧι γνώμην
φυλάσσειν. ἐτίμων γοῦν σφόδρα τὴν μνήμην καὶ πολλὴν αὐτῆς ἐποιοῦντο
γυμνα-
σίαν τε καὶ ἐπιμέλειαν, ἔν τε τῶι μανθάνειν οὐ πρότερον ἀφιέντες τὸ
διδασκό-
μενον, ἕως περιλάβοιεν βεβαίως τὰ ἐπὶ τῆς πρώτης μαθήσεως, καὶ τῶν
καθ'
ἡμέραν λεγομένων ἀνάμνησιν [τόνδε τὸν τρόπον]. (165) Πυθαγόρειος
ἀνὴρ οὐ
πρότερον ἐκ τῆς κοίτης ἀνίστατο ἢ τὰ χθὲς γενόμενα [πρότερον]
ἀναμνησθείη.
ἐποιεῖτο δὲ τὴν ἀνάμνησιν τόνδε τὸν τρόπον. ἐπειρᾶτο ἀναλαμβάνειν τῆι
διανοίαι,
τί πρῶτον εἶπεν ἢ ἤκουσεν ἢ προσέταξε τοῖς ἔνδον ἀναστάς, καὶ τί
δεύτερον καὶ
τί τρίτον. καὶ περὶ τῶν ἐσομένων ὁ αὐτὸς λόγος. καὶ πάλιν αὖ ἐξιὼν τίνι
πρώτωι
Πασχάλιον χρονικόν. Chronicon paschale (2371: 001)“Πασχάλιον

χρονικόν. vol. 1”, Ed. Dindorf, L.onn: Weber, 1832; Corpus scriptorum
Ιστορίαι. Byzantinae.Pa. 84, line 7
τινος πᾶσαν τὴν γῆν ἕως τοῦ Ὠκεανοῦ· καὶ ἐν τῷ ὑποστρέφειν

ἦλθεν ἐπὶ τὴν Ἀφρικὴν χώραν εἰς τὸ μαντεῖον ἐν ὑπερηφανίᾳ,
καὶ θυσιάσας ἐπυνθάνετο λέγων, Φράσον μοι, πυρισθενές, ἀψευ-
δές, μάκαρ, ὁ τὸν αἰθέριον μετεγκλίνων δρόμον, τίς πρὸ τῆς
ἐμῆς βασιλείας ἠδυνήθη ὑποτάξαι πάντα ἢ τίς μετ' ἐμέ; καὶ
ἐδόθη αὐτῷ χρησμὸς οὗτος.
πρῶτα θεός, μετέπειτα λόγος καὶ πνεῦμα σὺν αὐτοῖς.
ταῦτα δὲ σύμφυτα πάντα καὶ ἔντομον εἰς ἓν ἰόντα,
οὗ κράτος αἰώνιον· ὀρθοῖς ποσὶ βάδιζε, θνητέ,
ἄδηλον διανύων βίον.
καὶ εὐθέως ἐξελθὼν ἐκ τοῦ μαντείου συσκευασθεὶς ὑπὸ τῶν
ἰδίων ἐσφάγη ἐν τῇ Ἀφρικῇ χώρᾳ. ταῦτα δὲ τὰ ἀρχαῖα καὶ πα-
λαιὰ βασίλεια τῶν Αἰγυπτίων Μανέθων συνεγράψατο. καὶ ἐν
τοῖς συγγράμμασιν αὐτοῦ ἐμφέρεται ἄλλως λέγεσθαι τὰς ἐπωνυ-
206
μίας τῶν πέντε πλανητῶν ἀστέρων. τὸν γὰρ λεγόμενον Κρόνον

ἀστέρα ἐκάλουν τὸν Λάμποντα, τὸν δὲ Διὸς τὸν Φαέθοντα, τὸν
δὲ Ἄρεως τὸν Πυρώδη, τὸν δὲ Ἀφροδίτης τὸν Κάλλιστον, τὸν
δὲ Ἑρμοῦ τὸν Στίλβοντα.
Ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις ἐβασίλευσεν τῶν Αἰγυπτίων πρῶ-
τος ἐκ τῆς φυλῆς τοῦ Χὰμ Σέσωστρις, ὅστις ὁπλισάμενος ἐπο-
λέμησεν Ἀσσυρίοις καὶ ὑπέταξεν αὐτοὺς καὶ τοὺς Χαλδαίους καὶ
Πασχάλιον χρονικόν. Chronicon paschale Pa. 122, line 10
αὐτόν, Κύριος ὁ θεὸς τῶν Ἑβραίων προκέκληται ἡμᾶς· πορευ-

σόμεθα οὖν ὁδὸν τριῶν ἡμερῶν εἰς τὴν ἔρημον, ἵνα θύσωμεν
κυρίῳ τῷ θεῷ ἡμῶν. ἐγὼ δὲ οἶδα ὅτι οὐ προήσεται ὑμᾶς Φα-
ραὼ βασιλεὺς Αἰγύπτου πορευθῆναι, ἐὰν μὴ μετὰ χειρὸς κρα-
ταιᾶς. καὶ ἐκτείνας τὴν χεῖρά μου πατάξω τοὺς Αἰγυπτίους ἐν
πᾶσι τοῖς θαυμασίοις μου οἷς ποιήσω ἐν αὐτοῖς· καὶ μετὰ ταῦτα
ἐξαποστελεῖ ὑμᾶς. καὶ δώσω χάριν τῷ λαῷ τούτῳ ἐναντίον τῶν
Αἰγυπτίων. ὅταν δὲ ἀποτρέχητε, οὐκ ἀπελεύσεσθε κενοί, ἀλλ'
αἰτήσει γυνὴ παρὰ γείτονος καὶ συσκήνου αὐτῆς σκεύη ἀργυρᾶ
καὶ χρυσᾶ καὶ ἱματισμόν. καὶ ἐπιθήσετε ἐπὶ τοὺς υἱοὺς ὑμῶν,
καὶ ἐπὶ τὰς θυγατέρας ὑμῶν, καὶ συσκευάςατε τοὺς Αἰγυπτίους.
Ἀπεκρίθη δὲ Μωϋσῆς καὶ εἶπεν, Ἐὰν οὖν μὴ πιστεύσωσί
μοι μηδὲ εἰσακούσωσι τῆς φωνῆς μου· ἐροῦσι γὰρ ὅτι οὐκ ὦπταί
σοι ὁ θεός· τί ἐρῶ πρὸς αὐτούς; εἶπεν δὲ αὐτῷ ὁ θεός, τί τοῦ-
τό ἐστι τὸ ἐν τῇ χειρί σου; ὁ δὲ εἶπεν, Ῥάβδος. καὶ εἶπεν
αὐτῷ, Ῥῖψον αὐτὴν ἐπὶ τὴν γῆν. καὶ ἔῤῥιψεν αὐτὴν ἐπὶ τὴν
γῆν, καὶ ἐγένετο ὄφις, καὶ ἔφυγε Μωϋσῆς ἀπ' αὐτοῦ. καὶ εἶπεν
αὐτῷ κύριος, Ἔκτεινον τὴν χεῖρά σου καὶ ἐπιλαβοῦ τῆς κέρκου.
καὶ ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἐπελάβετο τῆς κέρκου, καὶ ἐγένετο ῥάβδος
ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ· ἵνα πιστεύσωσί σοι ὅτι ὦπταί σοι κύριος ὁ
τὸν χρυσοῦν περιέθηκαν περὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ ἐκήρυξεν

περὶ αὐτοῦ εἶναι αὐτὸν ἄρχοντα τρίτον ἐν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ. ἐν
ταύτῃ τῇ νυκτὶ ἀνῃρέθη Βαλτάσαρ ὁ Χαλδαῖος καὶ Δαρεῖος ὁ
Μῆδος παρέλαβε τὴν βασιλείαν.
μηʹ Ὀλυμπιάς.
Μετὰ Βαλτάσαρ βασιλεὺς Χαλδαίων Δαρεῖος ὁ Μῆδος ἔτη
γʹ. ὁμοῦ ͵δϡκβʹ.
αʹ.
207
Οὗτος Δαρεῖος κατέστησεν ἐπὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ σατρά-

πας ρκʹ, καὶ τούτων ἐπάνω τακτικοὺς γʹ, ὧν εἷς ἐτύγχανε Δανιὴλ
ὁ προφήτης. συσκευῇ δὲ καὶ διαβολῇ τῶν αὐτῶν σατραπῶν καὶ
τακτικῶν πεισθεὶς ὁ Δαρεῖος ἔβαλε τὸν Δανιὴλ εἰς λάκκον λεόν-
των, καὶ οὐκ ἐφθάρη, διὰ τὴν εἰς τὸν θεὸν μετὰ πεποιθήσεως
προσκύνησιν αὐτοῦ. καὶ εἶπεν ἄγγελος κυρίου τῷ Ἀμβακούμ,
Ἀπένεγκαι τὸ ἄριστον ὃ ἔχεις εἰς Βαβυλῶνα τῷ Δανιὴλ εἰς τὸν
λάκκον τῶν λεόντων. καὶ εἶπεν Ἀμβακούμ, Κύριε, Βαβυλῶνα
οὐχ ἑώρακα, καὶ τὸν λάκκον οὐ γινώσκω [ποῦ ἔστιν]. καὶ ἐπε-
λάβετο ὁ ἄγγελος κυρίου τῆς κορυφῆς αὐτοῦ, καὶ βαστάσας τῆς
κόμης τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ ἔθηκεν αὐτὸν εἰς Βαβυλῶνα ἐπάνω τοῦ
λάκκου ἐν τῷ ῥοίζῳ τοῦ πνεύματος αὐτοῦ. καὶ ἐβόησεν Ἀμβα-
κοὺμ λέγων, Δανιὴλ Δανιήλ, λάβε τὸ ἄριστον ὃ ἀπέστειλέν σοι
ξγʹ τοῦ Σάλα ξδʹ τοῦ Καϊνὰν

ξεʹ τοῦ Ἀρφαξὰτ ξϛʹ τοῦ Σὴμ
ξζʹ τοῦ Νῶε ξηʹ τοῦ Λάμεχ
ξθʹ τοῦ Μαθουσάλα οʹ τοῦ Ἐνὼχ
οαʹ τοῦ Ἰάρετ οβʹ τοῦ Μαλελεὴλ
ογʹ τοῦ Καϊνὰν οδʹ τοῦ Ἐνὼς
οεʹ τοῦ Σὴθ οϛʹ τοῦ Ἀδὰμ
οζʹ τοῦ θεοῦ.
Ἰνδ. ιʹ. ιδʹ. ὑπʹ. Ἰταλικοῦ καὶ Τραχάλου.
Ἐπὶ τούτων τῶν ὑπάτων ἀφανὴς γέγονεν Νέρων, καὶ τε-
λευτᾷ ἐκ συσκευῆς τῶν Ἰουδαίων, καθότι Πιλᾶτον ἀπεκεφάλισεν
ὡς εἰς ἐκδίκησιν τοῦ Χριστοῦ, καὶ τελευτᾷ ὁ αὐτὸς Νέρων, ὢν
ἐτῶν ξθʹ. μετὰ Νέρωνα Γαλβᾶς ἐβασίλευσεν ἐν Ἰβηρίᾳ, Οὐι-
τέλλιος ἐν Γερμανίᾳ, Ὄθων ἐπὶ Ῥώμης.
Ἕκαστος αὐτῶν ἰδίᾳ ἐπέβη τῇ ἀρχῇ. Γάλβας ἐβασίλευσεν
μῆνας ζʹ. καὶ ἐν μέσῃ τῇ Ῥωμαίων ἀγορᾷ τὴν κεφαλὴν ἀπε-
τμήθη.
Οὐϊτέλλιος βασιλεύσας μῆνας ιʹ ἑαυτῷ διεχειρίσατο Ὄθων
βασιλεύσας μῆνας ϛʹ ἐσφάγη ἐν τῷ παλατίῳ Ῥώμης.
σιβʹ Ὀλυμπιάς.

208
Περτίναξ ἀξιούσῃ τῇ συγκλήτῳ Ῥωμαίων τὴν γυναῖκα αὐ-

τοῦ σεβαστὴν ὀνομάσαι καὶ τὸν υἱὸν Καίσαρα ἀποδεῖξαι, ἀντεῖ-
πε φάσκων, Ἱκανὸν ὅτι βεβιασμένος πάρεισιν ἐπὶ τὴν ἀρχήν.
Περτίναξ ὁ καὶ Λούκιος ἐσφάγη ἀπὸ τῶν στρατιωτῶν, ὡς
ἐξέρχεται ἀπὸ τοῦ παλατίου εἰς τὸν Μάρτιον, ὢν ἐτῶν οʹ.
Ῥωμαίων ιζʹ ἐβασίλευσεν Δίδιος Ἰουλιανὸς ὁ καὶ Σίλβιος
μῆνας ζʹ. ὁμοῦ ἔτη ͵εψʹ.
Ἰνδ. ιδʹ. αʹ. ὑπ. Φλάκκου καὶ Κλάρου.
Καὶ οὗτος Δίδιος ἐσφάγη ἀπὸ κουβικουλαρίου εἰς τὴν πη-
γὴν τοῦ παλατίου Ῥώμης ἔσω, ὡς προσέχει τοῖς ἰχθύσιν, ἐκ συ-
σκευῆς τῶν μετ' αὐτοῦ, ὢν ἐτῶν ξʹ.
σμγʹ Ὀλυμπιάς.
Ῥωμαίων ιηʹ ἐβασίλευσεν Λούκιος Σεπτίμιος Σεβῆρος ἀπὸ
τῆς συγκλήτου Ῥώμης ψηφισθεὶς ἔτη ιθʹ. ὁμοῦ ἔτη ͵εψιθʹ
Ἰνδ. ιεʹ. αʹ. ὑπ. Σεβήρου Αὐγούστου καὶ Σαβίνου.
Ἰνδ. αʹ. βʹ. ὑπ. Τερτύλλου καὶ Κλήμεντος.
Ἰνδ. βʹ. γʹ. ὑπ. Δέξτρου καὶ Πρίσκου.
Ἰνδ. γʹ. δʹ. ὑπ. Λατερανοῦ καὶ Ῥουφίνου.
Λέγεται τὸ Βυζάντιον Θρᾴκης ἐμπόριον εἶναι, καὶ ὅτι το-
πάρχης ἦν ἐν αὐτῷ Βαρβύσιος ὁ πατὴρ Φεδαλίας, καὶ ὅτι ἐν
ζωῇ τοῦ πατρὸς αὐτῆς ἔκτισεν ἐκείνη πολλὰ ἐν αὐτῷ τῷ ἐμπορίῳ,
Marcellinus Biogr., Vita Thucydidis (2585: 001)“Thucydidis Ιστορίαι. ,

vol. 1”, Ed. Jones, H.S.Oxford: Clarendon Press, 1942, Repr. 1970 (1st
edn. rev.).Se. 12, line 2
Χερρονήσου οἰκιστής.
ἀποθανόντος δὲ τοῦ παιδὸς αὐτοῦ διαδέχεται
τὴν ἐν Χερρονήσῳ ἀρχὴν Στησαγόρας ὁ ... ἀδελφὸς ὁμομήτριος.
ἀπο-
θανόντος δὲ καὶ τούτου διαδέχεται τὴν ἀρχὴν Μιλτιάδης, ὁμώνυμος μὲν
τῷ πρώτῳ οἰκιστῇ, ἀδελφὸς δὲ Στησαγόρου ὁμομήτριος καὶ ὁμοπάτριος.
οὗτος οὖν, ὄντων αὐτῷ παίδων ἐξ Ἀττικῆς γυναικός, ὅμως ἐπιθυμῶν
δυναστείας λαμβάνει Θρᾳκῶν βασιλέως Ὀλόρου θυγατέρα Ἡγησιπύλην
πρὸς γάμον· ἐξ οὗ καὶ αὐτῆς γίγνεται παιδίον.

κατελθόντων δὲ εἰς τὴν
Ἑλλάδα Περσῶν συσκευασάμενος τὰ αὑτοῦ εἰς τὰς Ἀθήνας πέμπει καὶ
τὰ πολλὰ τοῦ γένους ἀποστέλλει. ἡ δὲ ναῦς ἁλίσκεται, ἐν ᾗ καὶ οἱ
παῖδες αὐτοῦ, ἀλλ' οὐχ οἱ ἐκ τῆς γυναικὸς τῆς Θρᾳκικῆς· ἀφίενται δ' ὑπὸ
βασιλέως, εἴ γε μὴ Ἡρόδοτος ψεύδεται. Μιλτιάδης δ' εἰς τὴν Ἀττικὴν
ἐκ Θρᾴκης διαφυγὼν σῴζεται.
209
οὐκ ἀπέδρα δὲ καὶ τὴν τῶν ἐχθρῶν

συκοφαντίαν· ἐγκλήματα γὰρ αὐτῷ ἐπέφερον διεξιόντες τὴν τυραννίδα.
ἀποφεύγει δὲ καὶ τούτους καὶ στρατηγὸς τοῦ πρὸς τοὺς βαρβάρους
πολέμου γίγνεται.
Astrampsychus Magus Onir., Oracula (2642: 002)

“Astrampsychi oraculorum decades ciii”, Ed. Hercher, R., 1863;
Programm Gymnasium Joachimsthal.Ch. decad, se. 53, line 8
δεκὰς νγη
α οὐχ εὑρήσεις τὸν φυγόντα

β ἄρξεις καὶ εὐημερήσεις καὶ δοξασθήσῃ
γ κληρονομήσεις τὴν μητέρα μόνος
δ οὐ κληρονομήσεις τὸν πατέρα· προτελευτήσεις γάρ
ε ἐλευθερωθήσῃ δοὺς ἀργύριον μετὰ παρακλήσεως
ϛ ὑβρισθήσῃ δεινῶς· ἀλλὰ μὴ φρόντιζε
ζ οὐ ζήσεται τὸ γεννώμενον. ἄρτι τελευτᾷ
η οὐ σωθήσῃ κατηγορούμενος. συσκευάζου
θ δώσεις ἄρτι τοὺς λόγους σου καὶ ὠφεληθήσῃ
ι οὐκ ἐλεύσεται ὁ ἀπόδημος· ἀσχολεῖται γάρ
δεκὰς νδη
α οὐ παραμενεῖ σοι ἡ γυνή

β οὐ δυνήσῃ ἀπαλλαγῆναι τοῦ κλήρου
γ οὐ γενήσῃ δεκάπρωτος. μὴ ἔλπιζε
δ θεάσῃ τὴν πατρίδα ἐν τάχει
ε οὐκ ἀπαρτίσεις ὃ ἐπιβάλλῃ
ϛ λήψῃ λεγάτον ἐπὶ βλάβῃ πολλῇ
ζ οὐ πεφαρμάκευσαι,
Μιχαήλ Ψελλός Χρονογραφία (2702: 001)

“Michel Psellos. Chronographie ou histoire d'un siècle de Byzance (976–
1077), 2 vols.”, Ed. Renauld, É.Paris: Les Belles Lettres, 1:1926; 2:1928,
Repr. 1967.Ch. 3, se. 10, line 14
210
τινας ὀλίγους ἐν τῷ πολέμῳ ζωγρήσαντες, καὶ τούτους ὅσους

ᾔδεισαν τῆς περιφανεστέρας τύχης καθεστηκότας, τοῖς
ἄλλοις χαίρειν εἰπόντες, ἐπὶ τὴν λείαν ἐτράπησαν. Καὶ
πρῶτά γε τὴν βασιλικὴν αἴρουσι σκηνὴν, πολλῷ τῶν νῦν
ἀνακτόρων ἀντίμετρον· ὅρμοι τε γὰρ καὶ στρεπτοὶ καὶ ται-
νίαι, λίθοι τε μαργαρίτιδες καὶ τῶν ἔτι κρειττόνων, καὶ πᾶν
εἴ τι λαμπρότερον, ταύτην ἐπλήρουν, ὧν οὔτε τὸ πλῆθος
ῥᾳδίως ἄν τις ἀπηριθμήσατο, οὔτε τὸ κάλλος καὶ τὸ μέγεθος
ἀπεθαύμασε· τοσαύτη καὶ τοιαύτη τῇ τοῦ βασιλέως σκηνῇ
ἀπέκειτο πολυτέλεια· πρῶτα μὲν οὖν ταύτην αἴρουσιν οἱ
βάρβαροι, ἔπειτα δὲ καὶ τὰ ἄλλα τῶν λαφύρων συσκευασά-
μενοι καὶ ἐφ' ἑαυτοὺς ἀναθέμενοι, ἐπὶ τοὺς ἑταίρους ἑαυτῶν
ἐπανέζευξαν· καὶ οἳ μὲν οὕτως. Ὁ δὲ βασιλεὺς προῆλθε
τοῦ βαρβαρικοῦ λόχου τῷ τοῦ ἵππου συμπλανώμενος δρόμῳ
καὶ πνεύματι, καὶ πρός τινι ἐγεγόνει λόφῳ, καὶ ἄποπτος
ὦπτο τοῖς θέουσί τε καὶ παραθέουσι (κατηγόρει γὰρ τοῦτον
τὸ περὶ τῷ πεδίλῳ χρῶμα), καὶ πρὸς ἑαυτὸν πολλοὺς τῶν
φευγόντων ἐπέσχε, καὶ ὑπ' ἐκείνοις κυκλωθεὶς ἵστατο. Εἶτα
δὴ τῆς περὶ αὐτὸν φήμης ἤδη διασπαρείσης, ἄλλοι τε
προσῄεσαν, καὶ δῆτα καὶ ἡ εἰκὼν αὐτῷ τῆς Θεομήτορος
ἐμφανίζεται, ἣν οἱ τῶν Ῥωμαίων βασιλεῖς ὥσπερ τινα
Μιχαήλ Ψελλός Χρονογραφία Ch. 3, se. 21, line 14
τῆς βροντῆς καὶ τὰς ἐκείνου περιηύγασε κόρας καὶ τὴν

ἀκοὴν κατεβρόντησεν, καὶ τὰ μὲν εἶδεν αὐτοῖς ὄμμασι, τὰ
δὲ ἠκηκόει, ὁ δὲ καὶ αὖθις ὥσπερ ἑκὼν ἐπέμυέ τε τοὺς
ὀφθαλμοὺς καὶ τοὺς ὤτων πόρους ἀπέφραττεν· ἀμέλει καὶ
συγκαθεύδων πολλάκις τῇ βασιλίδι ἄχρι τῆς ἐν εὐνῇ κατα-
κλίσεως ὑπὸ φοινικίδι περικαλυπτομένῃ μόνον τε τοῦτον ἐκά-
λει καὶ τῶν ποδῶν ἐπαφᾶσθαι καὶ ἀνατρίβειν τούτῳ προς-
έταττε, καὶ θαλαμηπόλον ἐποίει, καὶ ἐξεπίτηδες, ἵνα τοῦτο
ποιῇ, τὴν γυναῖκα τούτῳ κατεμνηστεύετο. Ἐπεὶ δὲ ἡ ἀδελφὴ
Πουλχερία καὶ τῶν περὶ τὸν κοιτωνίσκον τινὲς τὸν κατ'
αὐτοῦ συσκευαζόμενον θάνατον ἀπεκάλυψαν καὶ ἐτράνωσαν
καὶ φυλάξασθαι προετρέψαντο, ὁ δὲ, ἐξὸν τὸν κεκρυμμένον
ἀφανίζειν μοιχὸν καὶ τὸ πᾶν καταλύειν τοῦ δράματος, ἑτέ-
ραν μὲν πρόφασιν προβαλλόμενον ἐκπληροῦντα δὲ τὸ ἐνθύ-
μημα, τοῦτο μὲν οὐκ ἐποίησεν, οὐδέ τινα προσήνεγκε τῷ
πράγματι μηχανὴν, ἀλλὰ τὸν ἐραστὴν ἢ ἐρώμενον προσκαλέ-
σας ποτὲ περὶ τοῦ ἔρωτος ἐπυνθάνετο· καὶ ἐπειδὴ μηδὲν
εἰδέναι ἐκεῖνος προσεποιήσατο, πίστεις τε εἰσπράττεται καὶ
211
ὅρκους καθ' ἱερῶν· καὶ ἐπειδὴ τὴν πᾶσαν ἐκεῖνος ἐπιορκίαν

ἐτέλεσεν, τὰς μὲν τῶν ἄλλων φωνὰς συκοφαντίας ἡγεῖτο,
αὐτῷ δὲ μόνῳ προσεῖχε τὸν νοῦν καὶ πιστότατον
Μιχαήλ Ψελλός Oratoria minora (2702: 009)

“Michaelis Pselli oratoria minora”, Ed. Littlewood, A.R.
Leipzig: Teubner, 1985.Oration 28, line 8
Ἐγκώμιον εἰς τὴν φθεῖρα
Ἀλλ' ἡ φθεὶρ ἴσως τῇ ψύλλῃ τῆς εὐφημίας ἐπιβασκήνειεν. εἰσὶ μὲν γὰρ
ἄμφω τὰ ζῷα διῃρημένα τοῖς γένεσιν, ἡμεῖς δὲ ταῦτα κατὰ συζυγίαν
προφέρομεν, τὸ μὲν ἀρρενοῦντες ὥσπερ, τὸ δὲ θηλύνοντες· εἰσὶ δὲ ὅμως
τῶν ἐπικοίνων. πολλοὶ μὲν οὖν καὶ μεγάλοι λόγοι ἐπὶ θατέρῳ μέρει
ἐλέχθησαν (ἰσημερίας τε γὰρ τόκον τὴν ψύλλαν ἐδείξαμεν καὶ
δορυφόρον
τῆς ἡλιακῆς αὐξήσεως καὶ θεράπαιναν), οὐδὲν δὲ ἔλαττον καὶ ἐπὶ θατέρῳ
μέρει συσκευασόμεθα τὸ ἐγκώμιον· καὶ ἵνα γε καθ' ὁδὸν ἡμῖν ὁ λόγος

χωρήσῃ, τῇ γενέσει ταύτης φιλοχωρήσωμεν.
Τὴν μὲν οὖν ψύλλαν ἀλληλοτόκον ἡρμηνεύσαμέν τε καὶ ἀπεδείξαμεν
καὶ
τὸ εἶδος τῆς οἰκείας μὴ ἀφιεῖσαν γονῆς, καὶ ἔπαινον ἐπὶ τῷ πράγματι
συνεθήκαμεν· ἡ δὲ φθεὶρ ἄλλον τε τρόπον γεννᾶται καὶ τοῦ κατὰ τὴν
ψύλλαν θαυμασιώτερον, γονῆς γὰρ αὐτῇ μὴ ὑπούσης μηδὲ ὑλικοῦ
σπέρματος ἀποκειμένου αὐτόματον ὥσπερ ἔχει τὴν γένεσιν.
Θαυμάζομεν δὲ τῶν συνήθων μᾶλλον τὰ σπάνια· κἂν τὰ μὲν μείζονα
ᾖ, τὰ δὲ ἐλάττονα, ἐπὶ τοῖς ἐλάττοσιν ἐκπληττόμεθα. ἡλίου μέντοι οὐδὲν
θαυμασιώτερον οὐδὲ δημοσιώτερον πέφυκεν, ἀλλὰ τὸν κομήτην ἰδόντες

μᾶλλον ἀπεθαυμάσαμεν. οὕτω δή τι καὶ τὴν δρεπανίδα τῆς χελιδόνος
Anna Comnena Hist., Alexias (2703: 001)

“Anna Comnène. Alexiade, 3 vols.”, Ed. Leib, B.
Paris: Les Belles Lettres, 1:1937; 2:1943; 3:1945, Repr. 1–2:1967.
τὸν Οὐρσέλιον καὶ τὸ πλῆθος ἀντιλαβέσθαι τούτου ἐρεθι-

ζόντων, τῶν δὲ ἐκταραττομένων (τοιοῦτον γὰρ τὸ συρφετῶ-
δες πλῆθος) καὶ τὸν Οὐρσέλιον ἁρπάσαι θελόντων καὶ τῶν
δεσμῶν ἀπολύειν. Δῆμον οὖν ὁ στρατοπεδάρχης τοσοῦτον
212
ὁρῶν μαινόμενον ὡς ἐν στενῷ κομιδῆ τὰ κατ' αὐτὸν ἐγνώ-

κει, καταπεπτώκει μὲν οὐδαμῶς, ἀλλ' ἐπιρρώσας ἑαυτὸν
κατεσίγαζε τῇ χειρὶ τὸν θόρυβον.
Ὀψὲ δὲ καὶ μόλις
τούτους καταπαύσας καὶ πρὸς τὸ πλῆθος τὸν λόγον ἀνενεγ-
κὼν ἔφη «θαυμάζειν ἔπεισί μοι, ἄνδρες Ἀμασειανοί, ὅπως
τὴν συσκευὴν τουτωνὶ τῶν ἐξαπατώντων ὑμᾶς παντάπασιν
ἠγνοήσατε τὴν σφῶν αὐτῶν σωτηρίαν τῷ ὑμετέρῳ αἵματι
ἐξωνουμένων καὶ μεγίστην ὑμῖν τὴν βλάβην προξενούντων
ἀεί. Ποία γὰρ ὑμῖν τῆς τοῦ Οὐρσελίου τυραννίδος ἡ ὠφέ-
λεια, εἰ μὴ σφαγαὶ καὶ πηρώσεις καὶ ἀκρωτηριασμοὶ μελῶν;
Οὗτοι δὲ οἱ τῶν τοιούτων ὑμῖν πρόξενοι ἔνθεν μὲν τὰ
οἰκεῖα ἀσινῆ διετήρουν τὸν βάρβαρον θεραπεύοντες, ἐκεῖθεν
δὲ αὖθις τῶν ἐκ βασιλέως ἐνεφοροῦντο δωρημάτων χαριζό-
μενοι τούτῳ, ὅτι μὴ ὑμῶν τε καὶ τῆς πόλεως Ἀμασείας
παρεχώρησαν τῷ βαρβάρῳ, καὶ ταῦτα μηδένα λόγον ὑμῶν
ποιησάμενοι πώποτε. Διὰ τοῦτο καὶ τὴν τυραννίδα
Theodorus Studites Scr. Eccl., Theol., Epistulae (2714: 002)

“Theodori Studitae Epistulae, vol. 1–2”, Ed. Fatouros, G.
Berlin: De Gruyter, 1992; Corpus Fontium Ιστορίαι. Byzantinae, Series
Berolinensis 31.Epistle 5, line 47
ἀπόκριναί μοι. ἀλλ' ἀγχίθυρος ὁ πρὸς ἐμὲ οἶδ' ὅτι γέλως τοῦ ὅτι
ἐν μέτρῳ τοῦ προφήτου ἰσοστατεῖ ἑαυτόν. ἀλλ' οὐχ οὕτως, ὦ βέλτι-
στε· ταῦτα δέ, φησίν, ἐγράφη πρὸς νουθεσίαν ἡμετέραν. καὶ αὖθις ὁ
Παῦλος· μιμηταί μου γίνεσθε, καθὼς κἀγὼ Χριστοῦ. πῶς δὲ καὶ οἷόν
τε ὀρθοδοξεῖν τὸν λοξοεργοῦντα, τοῦ θείου Ἰακώβου ἐνισταμένου,
ἐκ τῶν ἔργων δείκνυσθαι τὴν πίστιν καὶ τοὺς περὶ τὸ ἓν σφαλλομέ-
νους μηδὲ τὸ θάτερον ἔχειν;
Τοσούτων οὖν καὶ τηλικούτων ὄντων μαρτυριῶν οὐκ οἴομαι ἀντι-
φάσκειν τὴν εὐγένειάν σου· εἰ δὲ τοῦτο, ἀντεπεστελλέτω τῇ ἀσυφηλίᾳ
ἡμῶν ἀναλύσεις μὲν ἐν λόγῳ τῶν προταθέντων, ἀντεξαγωγὰς δὲ
διευκρινεστέρας τῶν συσκευασθησομένων σοι. εἴθε καὶ πάρεισιν·
ἡμεῖς γε σιωπήσομεν καὶ συγγνώμην τῆς ἐνστάσεως, καίπερ ἐν ζήλῳ
οὔσης, αἰτησόμεθα. τὸ γὰρ ἐπιτιμᾶν μόνον ῥᾷστον καὶ τοῦ βουλο-
μένου παντός, ὡς ἀναγινώσκεις, τὸ δὲ ἀντεισάγειν τὴν ἑαυτοῦ γνώμην
διὰ μαρτυρίας τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς ἀνδρὸς ὄντως ὑγιοῦς καὶ
νοῦν ἔχοντος.
Πρὸς δὲ τὸ μὴ εἰς ἀμετρίαν ἐνεγκεῖν τὴν ἐπιστολὴν ἐνταῦθα
καταπαυσόμεθα τὸν λόγον, παραθέντες καὶ χρήσεις τοῦ Μεγάλου
Βασιλείου εἰς ἐντελεστέραν ἀπόδειξιν. φυλαχθείης οὖν ἡμῖν πανέ-
213
στιος ὁ ἠγαπημένος ἡμῶν δεσπότης, εὐεκτῶν ἀμφοτέρωθεν· ἡμεῖς

γὰρ τὸ τῆς ἀγάπης σου καλὸν καὶ γράφοντες καὶ μὴ γράφοντες
Marcus Diaconus Scr. Eccl., Vita Porphyrii episcopi Gazensis (2806:

001)“Marc le Diacre. Vie de Porphyre, évêque de Gaza”, Ed. Grégoire,
H., Kugener, M.–A.Paris: Les Belles Lettres, 1930.Ch. 2, line 25
τοὺς ἀγῶνας εἰσῆλθεν ὁ εἰρημένος Ἀπόστολος· ἀλλὰ καὶ

τοιούτους καὶ τηλικούτους ἔχων τοὺς ἀντιπάλους, ὁ τὴν
ὁμοίαν ἅμιλλαν κεκτημένος τῷ Ἀποστόλῳ Πορφύριος, ἴσην
καὶ τὴν νίκην ἀνεδήσατο, καὶ τρόπαιον ἤγειρεν εἰς τὸ μέσον
τῆς Γαζαίων τὴν νυνὶ κτισθεῖσαν ὑπ' αὐτοῦ ἁγίαν τοῦ
Χριστοῦ ἐκκλησίαν. Παρεῖχεν δὲ αὐτῷ τὴν νίκην οὐχ
ἡ ἀνθρωπεία φύσις, ἀλλ' ἡ γνώμη τὴν θείαν χάριν ἐφελκο-
μένη· ἐραστὴς γὰρ θερμότατος γενόμενος τοῦ Χριστοῦ,
πάντα παθεῖν καὶ δρᾶσαι ἠνέσχετο. Πόσας γὰρ πολέμων
προσβολὰς ὁ τοιοῦτος ἀνὴρ ὑπὸ τῶν δι' ἐναντίας ἐδέξατο,
πόσας συσκευὰς καὶ μυκτηρισμοὺς ὑπέμεινεν.
Ἀλλ' ἐπειδὴ πάντα τὰ κατὰ τὸν ἀοίδιμον ἄνδρα οὐ
δυνατὸν ἐξειπεῖν, πολλά τε ὄντα καὶ τοῖς πολλοῖς δοκοῦντα
εἶναι ἄπιστα, βραχέα ἐκθήσομαι ἅτινα καὶ ἐμνημόνευσα
συνοικήσας αὐτῷ πλεῖστον χρόνον καὶ ἀπολαύσας τῆς
μακαρίας καὶ φοβερᾶς ἐκείνης ψυχῆς τῆς μετ' ἀγγέλων
συμπολιτευομένης. Τοῦτον οὖν τὸν πᾶν εἶδος ἀρετῆς
εἰληφότα, τίς οὐκ ἂν δικαίως ἐπαινέσειεν; Οἶδα μὲν οὖν
ὡς τῆς ἀρετῆς τοιούτου ἀνδρὸς οὐδεὶς ἂν ἐφίκοιτο λόγος·
ὅμως γε ἐγχειρητέον, θαρροῦντός μου ταῖς ἁγίαις αὐτοῦ
εὐχαῖς. Συγγράψω δὲ τὴν ἐκείνου εὐφημίαν οὐ κομπῷ
Alexander Scr. Eccl., Inventio crucis (fort. auctore Alexandro alio)
(2860: 001); MPG 87.3.Pa. 4069, line 26
Γολγοθᾶ ἡμέρας μεσούσης παμμεγέστατος σταυρὸς

ἐκ φωτὸς κατεσκευασμένος, καλύπτων τὴν τοῦ ἡμε-
τέρου ἡλίου λαμπρότητα τῇ ὑπερβολῇ τοῦ φωτὸς,
ἐνώπιον πάντων τῶν τὴν πόλιν οἰκούντων, μικρῶν τε
καὶ μεγάλων, πιστῶν τε καὶ ἀπίστων. Κύριλλος δὲ ἦν
τότε ὁ τῶν Ἱεροσολύμων ἐπίσκοπος, τὸν ὁμολογητὴν
Μαξιμωνᾶν διαδεξάμενος. Τούτου σώζονται κατηχή-
σεις δεκαοκτὼ, εὐδοκίμως συγγεγραμμέναι, ἐν αἷς
τὸ ἅγιον Σύμβολον ἑρμηνεύσας μνήμην τῆς τοῦ
ὁμοουσίου λέξεως οὐκ ἐποιήσατο, τῶν καταδυνα-
στευόντων τότε τὰς συσκευὰς ὑφορώμενος. Ἔμεινε
214
δὲ ὅμως σὺν τοῖς ἁγίοις Πατράσι, συνηγορῶν ἀγρά-

φως τῇ Ἐκκλησίᾳ. Οὗτος ἔγραψε τῷ βασιλεῖ Κων-
σταντίῳ περὶ τοῦ γενομένου σημείου. Ἄμεινον δὲ τὰ
περὶ τούτου διδάξει αὐτὰ τοῦ ἐπισκόπου τὰ γράμ-
ματα, ἔχοντα τάδε·
»Ἐπὶ μὲν τοῦ μακαρίου καὶ ἀοιδίμου πατρός σου
τὸ σωτήριον εὕρηται τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ ξύλον·
ἐπὶ δὲ σοῦ, εὐσεβέστατε βασιλεῦ, προγονικὴ εὐσέ-
βειαν ἐπανάγοντος, εἰκότως οὐκ ἐκ γῆς, ἀλλ' ἐξ οὐ-
ρανοῦ τὰ θαυματουργήματα. Ἐν γὰρ ταῖς ἁγίαις
Alexander Scr. Eccl., Laudatio Barnabae apostoli (2860: 003)

“Hagiographica Cypria. Sancti Barnabae laudatio auctore Alexandro
monacho”, Ed. van Deun, P.Turnhout: Brepols, 1993; Corpus
Christianorum. Series Graeca 26.Line 706
τὴν ἐκκλησίαν Κύπρου ὑπὸ τὸν Ἀντιοχείας θρόνον εἶναι,

ἐπειδὴ ἀποστολικὸς καὶ πατριαρχικὸς θρόνος τυγχάνει·
ἀλλ' οὐκ ἔλαθεν ὁ ἀποστάτης αἱρετικὸς ὤν, τὰ ἐν Ἐφέσῳ
ἐπὶ τῆς κατὰ Κύριλλον ἁγίας συνόδου ὁρισθέντα πα-
ραχαράσσων. Ἀλλ' ὁ κήρυξ τῆς εὐσεβείας, ὁ ἁγιώτατος
ἐν ἀποστόλοις Βαρνάβας, ἤλεγξεν αὐτοῦ τὸ ἀνόητον, ἐν
καιρῷ τῆς πατρίδος γενόμενος ἀντιλήπτωρ. Τοῦ γὰρ
ἐπισκόπου τῆς Σαλαμινέων κελευσθέντος καταλαβεῖν τὴν
βασιλεύουσαν καὶ ἐπὶ τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου κριθῆ-
ναι πρὸς τοὺς Ἀντιοχείας, ἀπεναρκώθη τῷ φόβῳ, ὑφορώ-
μενος τὰς τοῦ Κναφέως συσκευάς· Ἀνθέμιος δὲ ἦν ὁ
θαυμάσιος ἀνήρ, ὡς τὰ μάλιστα ὀρθοδοξότατος καὶ βίῳ
ἀκηλιδώτῳ λελαμπρυσμένος, ὀλιγοστὸς δὲ πρὸς διάλεξιν
τῶν ἀντιδιατιθεμένων. Ἀμηχανοῦντι τοίνυν καὶ ἀδημο-
νοῦντι περὶ τὴν ἀποδημίαν, νύκτωρ ἐφίσταταί τις
αὐτῷ, καθεύδοντι ἐν ἰδιάζοντι τόπῳ, θεείκελον ἔχων τὸ
πρόσωπον καὶ φωτὸς μαρμαρυγὰς ἀπαστράπτων, στολὴν
ἐκ φωτὸς ἱεροπρεπῶς ἀναβεβλημένος, καὶ φησὶ πρὸς
αὐτόν· “Τί οὕτω λελύπησαι, ἐπίσκοπε, καὶ τίς ἡ περὶ
σὲ αὕτη ῥαθυμία καὶ ἵνα τί συνέπεσέ σου τὸ πρόσωπον;
Οὐδὲν πείσῃ δεινὸν ὑπὸ τῶν ἀντιδίκων.”
Ιωάννης Μαλαλάς. , Χρονογραφία (2871: 001)

“Ioannis Malalae Χρονογραφία ”, Ed. Dindorf, L.Bonn: Weber, 1831;
Corpus scriptorum Ιστορίαι. Byzantinae.Pa. 25, line 9
215
ἐβασίλευσεν Ὄσιρις, καὶ μετὰ Ὄσιριν ἐβασίλευσεν Ὧρος, καὶ

μετὰ Ὧρον ἐβασίλευσε Θοῦλις, ὃς παρέλαβε μετὰ δυνάμεως πολ-
λῆς πᾶσαν τὴν γῆν ἕως τοῦ Ὠκεανοῦ. καὶ ἐν τῷ ὑποστρέφειν ἦλ-
θεν ἐπὶ τὴν Ἀφρικὴν χώραν εἰς τὸ μαντεῖον ἐν ὑπερηφανίᾳ· καὶ
θυσιάσας ἐπυνθάνετο λέγων, Φράσον μοι, πυρισθενές, ἀψευ-
δές, μάκαρ, ὁ τὸν αἰθέριον μετεγκλίνων δρόμον, τίς πρὸ τῆς
ἐμῆς βασιλείας ἠδυνήθη ὑποτάξαι τὰ πάντα, ἢ τίς μετ' ἐμέ; καὶ
ἐδόθη αὐτῷ χρησμὸς οὗτος. Πρῶτα θεός, μετέπειτα λόγος καὶ
πνεῦμα σὺν αὐτοῖς· σύμφυτα δὲ πάντα καὶ εἰς ἓν ἰόντα, οὗ
κράτος αἰώνιον. ὠκέσι ποσὶ βάδιζε, θνητέ, ἄδηλον διανύων
βίον. καὶ εὐθέως ἐξελθὼν ἐκ τοῦ μαντείου, συσκευασθεὶς ὑπὸ
τῶν ἰδίων [εὐθέως] ἐσφάγη ἐν τῇ Ἀφρικῇ. ταῦτα δὲ τὰ παλαιὰ
καὶ ἀρχαῖα βασίλεια τῶν Αἰγυπτίων Μανέθων συνεγράψατο· ἐν
οἷς συγγράμμασιν αὐτοῦ ἐμφέρεται ἄλλως λέγεσθαι τὰς ἐπωνυ-
μίας τῶν πέντε πλανητῶν ἀστέρων. τὸν γὰρ λεγόμενον Κρόνον
ἀστέρα ἐκάλουν τὸν λάμποντα, τὸν δὲ Διὸς τὸν φαέθοντα, τὸν
δὲ Ἄρεος τὸν πυρώδη, τὸν δὲ Ἀφροδίτης τὸν κάλλιστον, τὸν δὲ
Ἑρμοῦ τὸν στίλβοντα· ἅτινα μετὰ ταῦτα Σωτάτης ὁ σοφώτατος
ἡρμήνευσε.
Ιωάννης Μαλαλάς. , Χρονογραφία Pa. 87, line 6
περὶ οὗ Δίδυμος ὁ σοφώτατος συνεγράψατο. τοῦ δὲ Ἰλίου τότε

ἐβασίλευσε μετὰ Δάρδανον Λαομέδων, ὁ αὐτοῦ υἱός.
Μετὰ δὲ Σαμψὼν ἡγεῖτο τοῦ Ἰσραὴλ Ἠλὶ ὁ ἱερεύς.
Ἐν δὲ τοῖς ἀνωτέρω χρόνοις ἐτελεύτα ὁ Ἀνδρόγηος, ὁ υἱὸς
τῆς Πασιφάης καὶ τοῦ Μίνωος, βασιλέως τῆς Κρήτης· ὡσαύ-
τως δὲ καὶ αὐτὸς Μίνωος ἐτελεύτησε, καὶ ἐκέλευσε μέλλων τε-
λευτᾶν βασιλεῦσαι τῆς Κρήτης τὸν Μινώταυρον. καὶ μετὰ τὴν
τούτου τελευτὴν τοῦ Μίνωος ἐβασίλευσε τῆς Κρήτης ὁ Μινώ-
ταυρος, ὁ Πασιφάης υἱὸς καὶ Ταύρου τοῦ νοταρίου αὐτῆς. καὶ
ὕβριν λογιζόμενοι οἱ συγκλητικοὶ τῆς Κρήτης τὸ βασιλευθῆναι
ὑπὸ τοῦ Μινωταύρου, ὡς μοιχογεννήτου, συσκευάζονται αὐτῷ
καὶ προτρέπονται τὸν Θησέα, ὡς γενναῖον, τὸν υἱὸν τοῦ Αἰγέως,
βασιλέως τῆς Θεσσαλίας, εἰς τὸ πολεμῆσαι αὐτῷ, συνταξάμενοι
προδίδειν τὸν Μινώταυρον καὶ τὴν χώραν πᾶσαν, καὶ διδόναι
αὐτῷ καὶ τὴν ἀδελφὴν αὐτοῦ εἰς γυναῖκα, τὴν Ἀριάδνην, τὴν ἐκ
Πασιφάης καὶ τοῦ Μίνωος βασιλέως· εἶχε γὰρ ἀπὸ τῆς Πασι-
φάης καὶ τοῦ Μίνωος τὸν Ἀνδρόγηον καὶ τὴν Ἀριάδνην. καὶ
ἦλθε κατ' αὐτοῦ ὁ Θησεὺς εἰς τὴν Κρήτην ἐξαίφνης, καὶ πάντες
ἐάσαντες τὸν Μινώταυρον οἱ συγκλητικοὶ καὶ ὁ στρατὸς ἔδοξαν
216
φεύγειν τὴν πόλιν Γόρτυναν. καὶ γνοὺς ὁ Μινώταυρος τὴν προ-

δοσίαν ἔφυγε καὶ αὐτὸς εἰς τὴν Λαβύρινθον χώραν· καὶ ἀνελθὼν
λιανὸς ὁ καὶ Σίλβιος μῆνας ζʹ. ἦν δὲ μακρός, μιξοπόλιος, οὐ-

λόθριξ, σύνοφρυς, ὑπόστραβος, λεπτοχαράκτηρος, μελίχρους.
Ἔκτισε δὲ ἐν Ἀντιοχείᾳ τῇ μεγάλῃ τὸ λεγόμενον Πλεθρίν,
ἐπειδὴ εἰς τὸ θέατρον ἐπετέλουν τὰς πάλας ἐν τοῖς Ὀλυμπίοις.
καὶ διὰ μηνύσεως τῶν τῆς πόλεως Ἀντιοχείας κτητόρων δεηθέν-
των παρέσχεν αὐτοῖς χρήματα εἰς τὸ κτίσαι τὸ αὐτὸ Πλεθρίν·
καὶ ἔκτισαν αὐτὸ πλησίον τοῦ Καισαρίου, ἀγοράσαντες τὴν οἰκίαν
Ἀσαβίνου πολιτευομένου, Ἰουδαίου τὴν θρησκείαν, πλησίον τοῦ
Ξυστοῦ καὶ τοῦ Κομμοδίου δημοσίου. ἐσφάγη δὲ ὁ αὐτὸς Ἰου-
λιανὸς Δίδιος ὑπὸ κουβικουλαρίου εἰς τὴν πηγὴν τοῦ παλατίου
Ῥώμης ἔσω, ὡς προσέχει τοῖς ἰχθύσι, κατὰ συσκευὴν τοῦ μετ'
αὐτόν. ἦν δὲ ἐνιαυτῶν ξʹ.
Μετὰ δὲ τὴν βασιλείαν Διδίου Ἰουλιανοῦ ἐβασίλευσεν ὁ θειό-
τατος Σέβηρος ὁ καὶ Σεπτίμιος, ὑπὸ τῆς συγκλήτου Ῥώμης ψη-
φισθείς, ἐπὶ τῆς ὑπατείας Φλάκωνος καὶ Κλάρου. ἐβασίλευσε δὲ
ἔτη ιζʹ καὶ μῆνας θʹ. ἦν δὲ διμοιριαῖος τῇ ἡλικίᾳ, λεπτός, εὔ-
στηθος, μακρόρινος, εὐόφθαλμος, μελάγχροος, οὐλόθριξ, ὁλο-
πόλιος, μεγαλοπώγων, τοὺς πόδας στυφόμενος, μεγαλόψυχος,
ὀργίλος.
Ἐπὶ δὲ τῆς αὐτοῦ βασιλείας ἐτυράννησεν Ἀλβῖνος ὁ συγκλη-
τικός· ὅντινα ὁ στρατός, ὡς πολεμεῖ τοῖς Γήπεσι πεμφθεὶς πα
τωνῖνος ὁ Καράκαλλος, υἱὸς Σεβήρου ἔτη ϛʹ καὶ ἡμέρας κβʹ. ἦν

δὲ εὐμήκης καὶ εὐσθενής, εὔχροος, στρεβλόρινος, δασυπώγων,
μιξοπόλιος, οὐλόθριξ. ἐφιλεῖτο δὲ ὑπὸ τοῦ δήμου Ῥώμης παν-
τός· ἔχαιρε δὲ εἰς τὸ Πράσινον μέρος. ἐσφάγη δὲ ἐν τῷ παλα-
τίῳ, ὡς ἐξήρχετο εἰς τὸ ἱερόν, ὢν ἐνιαυτῶν μζʹ.
Μετὰ δὲ τὴν βασιλείαν Ἀντωνίνου Καρακάλλου ἐβασίλευσε
Βαλεριανὸς ἔτη ϛʹ. ἦν δὲ κονδοειδής, λεπτός, ἁπλόθριξ, πολιός,
ὑπόσιμος, δασυπώγων, μελάγκορος, μεγαλόφθαλμος, δειλός,
σκνιφός. ἐπὶ δὲ τῆς αὐτοῦ βασιλείας εἷς τῶν πολιτευομένων
Ἀντιοχείας τῆς μεγάλης ὀνόματι Μαριάδης, ἐκβληθεὶς ἐκ τῆς
βουλῆς κατὰ συσκευὴν τοῦ παντὸς βουλευτηρίου καὶ τοῦ δήμου,
217
ἐλείπετο γὰρ εἰς τὰ ἱππικά, εἰς οἷον δήποτε μέρος ἐστρατήγησε,

μὴ ἀγοράζων ἵππους, ἀλλὰ τὰ τοῦ ἱππικοῦ δημόσια ἀποκερδαί-
νων, ἀπῆλθεν εἰς τὴν Περσίδα καὶ ἐπηγγείλατο τῷ βασιλεῖ Περ-
σῶν Σάπωρι προδίδειν αὐτῷ Ἀντιόχειαν τὴν μεγάλην, τὴν ἰδίαν
αὐτοῦ πόλιν. καὶ ἦλθεν ὁ αὐτὸς Σαπώρης, βασιλεὺς Περσῶν,
μετὰ δυνάμεως στρατοῦ πολλοῦ διὰ τοῦ λιμίτου Χαλκίδος, καὶ
παραλαμβάνει τὴν Συρίαν πᾶσαν καὶ πραιδεύει αὐτήν. καὶ πα-
ραλαμβάνει Ἀντιόχειαν τὴν μεγάλην πόλιν ἐν ἑσπέρᾳ καὶ πραι-
δεύει αὐτήν, καὶ στρέφει καὶ καίει αὐτήν, χρηματιζούσης τότε
τῆς μεγάλης Ἀντιοχείας τιδʹ. ἀπεκεφάλισε δὲ καὶ τὸν πολιτευό
Κύριλλος. Vita Sabae (2877: 002)“Kyrillos von Skythopolis”, Ed.

Schwartz, E.Leipzig: Hinrichs, 1939; Texte und Untersuchungen 49.2.
Pa. 103, line 14
καὶ ὅπερ εὐάρεστον ἐνόμιζεν εἶναι τῶι θεῶι, τοῦτο ἐποίει καὶ οὐδεὶς
τῶν ὑπ' αὐτὸν ἐτόλμα ἔν τινι ἐναντιωθῆναι αὐτῶι, Μαρτυρίου τὸ
τηνικαῦτα τὴν ἱεραρχίαν ἐγκεχειρισμένου καὶ ἀπὸ τῶν χρόνων τοῦ
μεγάλου Εὐθυμίου γινώσκοντος αὐτὸν καὶ σφόδρα ἀγαπῶντος.
Τοῦ δὲ ἐν ἁγίοις Μαρτυρίου τὸν ὄγδοον ἐν τῆι πατριαρχίαι διατε-
λοῦντος ἐνιαυτὸν πρὸς τὸν θεὸν ἐκδημήσαντος μηνὶ Ἀπριλίωι τρισκαι-
δεκάτηι τῆς ἐνάτης ἰνδικτιόνος καὶ Σαλουστίου τὴν ἱεραρχίαν δια-
δεξαμένου τῶι τεσσαρακοστῶι ὀγδόωι τῆς τοῦ πατρὸς ἡμῶν Σάβα
ἡλικίας χρόνωι ἀνεφύησαν τινὲς ἐν τῆι αὐτοῦ λαύραι σαρκικοὶ τῶι
φρονήματι καὶ κατὰ τὴν γραφὴν πνεῦμα μὴ ἔχοντες· οἵτινες
ἐπὶ χρόνον ἱκανὸν συσκευὴν ποιησάμενοι ἔθλιβον αὐτὸν παντοίως.
ἐνδέχεται γὰρ καὶ τὸν Ἰούδαν ἐν τοῖς ἀποστόλοις ἐᾶσθαι καὶ μετὰ
Ἐλισσαίου τὸν Γιεζεὶ ἕως καιροῦ καὶ τὸν Ἠσαῦ ἐκ τοῦ Ἰσαὰκ
γεννηθῆναι καὶ ἀδελφὸν εἶναι τοῦ Ἄβελ τὸν Κάιν. οὗτοι τοίνυν περὶ
ὧν ὁ λόγος, ὁμονοήσαντες ἀνέρχονται ἐν τῆι ἁγίαι πόλει καὶ τῶι
ἀρχιεπισκόπωι προσέρχονται Σαλουστίωι λαβεῖν παρακαλοῦντες
ἡγούμενον. ὁ δὲ ἀρχιεπίσκοπος λέγει πρὸς αὐτούς· ποίου τόπου
ἐστέ; οἳ δὲ εἶπον· εἰς χείμαρρόν τινα τῆς ἐρήμου οἰκοῦμεν. καί
φησιν ὁ ἀρχιεπίσκοπος· εἰς ποῖον χείμαρρον; οἳ δὲ στενούμενοι
λέγουσιν· εἰς τὸν παρά τισιν τοῦ ἀββᾶ Σάβα καλούμενον. καὶ λέγει
ὁ ἀρχιεπίσκοπος· καὶ ὁ ἀββᾶς Σάβας ποῦ ἐστιν;
Κύριλλος. Vita Sabae Pa. 193, line 9
οἱ περὶ Νόννον καθ' ὑπόθεσιν τοῦ εἰρημένου Θεοδώρου τοῦ ἐπίκλην

Ἀσκιδᾶ γράφουσιν τῶι ἀρχιεπισκόπωι τοιάδε
218
Δυσωποῦμεν τὴν ὑμετέραν ὁσιότητα διά τινος μετρίας πληρο-

φορίας θεραπεῦσαι τὰς ἡμετέρας διανοίας ἐν τῶι ὑμᾶς ἀποφαίνεσθαι
καθολικῶς μετὰ πάσης προθυμίας καὶ λέγειν· λελυμένον ἔστω καὶ
λέλυται ἐν ὀνόματι πατρὸς καὶ υἱοῦ καὶ ἁγίου πνεύματος πᾶν γεγονὸς
ἀνάθεμα μὴ ἀρέσκον θεῶι. τὴν γὰρ τοιαύτην πληροφορίαν κατα-
δεχόμεθα, εἰ καὶ μὴ τὴν κατὰ λεπτὸν ἀκρίβειαν ἔχει.
Τὴν τοιαύτην ἐπιστολὴν δεξάμενος ὁ ἀρχιεπίσκοπος τὰ μὲν
πρῶτα οὐ κατεδέχετο τὴν αἰτηθεῖσαν πληροφορίαν ποιήσασθαι ὡς
ταραχοποιὸν καὶ οὐκ ἔνθεσμον, πλὴν τὴν τοῦ Ἀσκιδᾶ συσκευὴν
ὑφορώμενος καὶ τὸν ἑαυτοῦ καιρὸν ἐξαγοράσασθαι διανοηθεὶς
μεταπέμπεται ἐκ τῆς πεδιάδος τοὺς περὶ Νόννον καὶ λαβὼν αὐτοὺς
κατ' ἰδίαν τὴν αἰτηθεῖσαν πρὸς αὐτοὺς ποιεῖται πληροφορίαν. καὶ
οὕτως πληροφορηθέντες ὑπέστρεψαν μὲν εἰς τὴν Νέαν λαύραν,
ἔμειναν δὲ ἐνέχοντες πικρῶς τοῖς τῆς Μεγίστης λαύρας πατράσιν.
τότε ὁ Ἀσκιδᾶς ἀνελθόντα ἐν Κωνσταντινουπόλει τὸν ἀρχιεπίσκοπον
Πέτρον ἠνάγκασεν συγκέλλους ἔχειν Πέτρον τε τὸν Ἀλεξανδρέα
καὶ Ἰωάννην τὸν Στρογγύλον, Ἰωάννην δὲ τὸν εὐνοῦχον τῆς μονῆς
Μαρτυρίου κρατοῦντα ἡγούμενον τῆς νέας ἐκκλησίας πεποίηκεν.
ἐντεῦθεν πλείονα ἄδειαν λαβόντες οἱ περὶ Νόννον τὴν μὲν ἑαυτῶν
Κύριλλος. Vita Sabae Pa. 195, line 3
τοῦ Ὠριγένους ἐμυσάττετο. ἐγὼ γὰρ σφόδρα μεταμεμέλημαι καθυ-

πογράψας τῶι γενομένωι ὑπὸ τῆς ἐρήμου λιβέλλωι κατ' ἐπιτροπὴν
τοῦ πατριάρχου πρὸς τὸ μὴ ἀναθεματισθῆναι αὐτόν. πλὴν ὅτι ὁ
θεὸς κηδόμενος τῆς ἑαυτοῦ ἐκκλησίας τὸν μὲν λίβελλον ἀπαράδεκτον
γενέσθαι ὠικονόμησεν, αὐτὸν δὲ Θεόδωρον ἀναθεματισθῆναι εὐδό-
κησεν. ταῦτα ὁ μακαρίτης Γελάσιος εἰπὼν τοῖς πατράσιν καὶ συν-
ταξάμενος ἐξῆλθεν. αὐτοῦ δὲ κατὰ τὸ Βυζάντιον γεγονότος
μηνύεται τῶι Ἀσκιδᾶι ἡ αὐτοῦ παρουσία καὶ παραγγέλλονται οἵ τε
τοῦ ὀρφανοτροφίου καὶ τοῦ πατριαρχείου καὶ τοῦ παλατίου μοναχὸν
ἀπὸ Ἱεροσολύμων μὴ δέξασθαι. ὁ οὖν ἀββᾶς Γελάσιος μηδαμοῦ
δεχθῆναι δυνηθεὶς καὶ τὰς τοῦ Ἀσκιδᾶ συσκευὰς ὑφορώμενος ἐξέρχεται
τοῦ Βυζαντίου ἐπὶ Παλαιστίνην πεζῆι τὴν πορείαν ποιούμενος.
καὶ δὴ φθάσας τὸ Ἀμόριον ἐτελεύτησεν μηνὶ Ὀκτοβρίωι τῆς ἐνάτης
ἰνδικτιόνος. καὶ τοῦτο ἐγνωκότες οἱ τῆς Μεγίστης λαύρας πατέρες ἀνῆλ-
θον ὁμοθυμαδὸν ἐν τῆι ἁγίαι πόλει αἰτῆσαι ἡγούμενον καὶ μηνύ-
σαντες τῶι πατριάρχηι τοῦ ἐπισκοπείου μεθ' ὕβρεων καὶ ὠθισμῶν
ἐξεβλήθησαν κατ' ἐπιτροπὴν τῶν συγκέλλων καὶ πολλῶν θλίψεων
αὐτοῖς ἐντεῦθεν ἐπιγενομένων ἄπρακτοι εἰς τὴν λαύραν ὑπέστρεψαν.
τότε δὴ πάντες προσετίθεντο τοῖς Ὠριγενιασταῖς ἢ χρείαι δουλεύ-
οντες ἢ κολακείαις δελεαζόμενοι ἢ ἀγνοίαι κλεπτόμενοι ἢ τὸ τῆς
ἀσεβείας κράτος φοβούμενοι. καὶ οὕτως οἱ ἑτερόδοξοι πάντων κρα
219
Joannes Cameniates Hist., De expugnatione Thessalonicae (3015: 001)

“Ioannis Caminiatae de expugnatione Thessalonicae”, Ed. Böhlig, G.
Berlin: De Gruyter, 1973; Corpus fontium Ιστορίαι. Byzantinae 4. Series
Berolinensis.Ch. 16, se. 2, line 5
παθόντες ἄλλοις ὑπόδειγμα ποιησώμεθα.

Ἀλλὰ τί δεῖ μακρολογεῖν; καιρὸς γὰρ ἤδη τῶν καιρίων διηγη-
μάτων ἐφάψασθαι, καὶ ὅπως τὴν ὀδυνηρὰν ἐκείνην πολιορκίαν
ὑπέστημεν
παραστῆσαι τῷ λόγῳ, ὡς εἶναι τοῖς μετέπειτα νουθεσίας ὑπόθεσιν καὶ
ἐναργοῦς διδασκαλίας παραίνεσιν.
ἐν τούτοις γὰρ ὄντων ἡμῶν ἧκέ
τις ταχυδρόμος ἄγγελος ἀπὸ τοῦ κρατοῦντος τὰ τῶν Ῥωμαίων σκῆπτρα,
Λέοντος τοῦ φιλευσεβοῦς ἄνακτος, τὴν ἔφοδον τῶν βαρβάρων, λέγω δὴ
τῶν δυσωνύμων Ἀγαρηνῶν, καταμηνύων καὶ ὡς τάχος ὁπλίζεσθαι καὶ
πρὸς τὴν μάχην ἡμᾶς συσκευάζεσθαι, πρόσφυγάς τινας ἀπ' αὐτῶν
ἐκείνων
τῶν βαρβάρων ἀφῖχθαι λέγων, καὶ τὴν βουλὴν αὐτῶν, ἥτις ἐστί, προ-
ειπόντας τῷ βασιλεῖ, καὶ ὅτι πᾶσαν τὴν ὁρμὴν ἐπὶ τήνδε πεποίηνται, ὑπὸ
πολλῶν ἤδη τῶν ὑπ' αὐτῶν προχειρωθέντων βεβαιωθέντες ὡς ἀτείχιστός
ἐστιν ἐκ τοῦ πρὸς θάλασσαν μέρους καὶ ταῖς ἀπὸ τῶν νηῶν μάχαις
εὐεπιχείρητος.
Γεώργιος Κεδρηνός. Σύντομαι ιστορίαι. (3018: 001)

“Georgius Cedrenus Ioannis Scylitzae ope, 2 vols.”, Ed. Bekker, I.
Bonn: Weber, 1:1838; 2:1839; Corpus scriptorum Ιστορίαι. Byzantinae.
Vol. 1, pa. 33, line 17
τὸν ἐμυθολόγησαν τῷ ῥοπάλῳ φονεύσαντα τὸν δράκοντα, τουτέστι

νικήσαντα τὸν πονηρὸν καὶ ποικίλον τῆς ἐπιθυμίας λογισμὸν διὰ
τοῦ ῥοπάλου ἤτοι τῆς φιλοσοφίας, ἔχοντα περιβόλαιον γενναῖον
φρόνημα ὡς δορὰν λέοντος, καὶ οὕτως ἀφελόμενον τὰ τρία μῆλα,
ὅπερ ἐστὶ τὰς τρεῖς ἀρετάς, τὸ μὴ ὀργίζεσθαι, τὸ μὴ φιληδονεῖν,
τὸ μὴ φιλαργυρεῖν. διὰ γὰρ τοῦ ῥοπάλου, τῆς καρτερικῆς ψυχῆς,
καὶ τῆς δορᾶς, τουτέστι τοῦ σώφρονος λογισμοῦ, ἐνίκησε τὸν
γήϊνον τῆς φαύλης ἐπιθυμίας ἀγῶνα, φιλοσοφήσας ἄχρι θανάτου,
καθὼς Ἡρόδοτος ὁ σοφώτατος συνεγράψατο, ὃς καὶ ἄλλους Ἡρα-
κλεῖς ἱστόρησε γενέσθαι ἑπτά.
Ὁ γοῦν Ἑρμῆς γνοὺς τὴν κατ' αὐτοῦ συσκευὴν τῶν ἀδελ-
220
φῶν αὐτοῦ, ὡς εἴπομεν (περί που γὰρ τοὺς οʹ ὑπῆρχον ἀπὸ δια-
φόρων γυναικῶν γεννηθέντες τῷ Διί), ἀνεχώρησεν εἰς Αἴγυπτον
πρὸς τὴν φυλὴν τοῦ Χὰμ υἱοῦ Νῶε, οἵτινες ἐδέξαντο αὐτὸν ἐν
τιμῇ· ὃς καὶ διέτριβεν ἐκεῖ ὑπερηφανῶν πάντας καὶ φορῶν χρυ-
σῆν στολήν. καὶ ἐφιλοσόφει παρὰ τοῖς Αἰγυπτίοις, λέγων αὐτοῖς
μαντείας· λογικὸς γὰρ ἦν φύσει. καὶ προσεκύνουν αὐτὸν Ἑρμῆν
ὡς λέγοντα τὰ μέλλοντα καὶ διακονοῦντα αὐτοῖς τὴν τῶν μελλόν-
των ἐκ τοῦ θεοῦ δῆθεν ἀπόκρισιν καὶ παρέχοντα αὐτοῖς χρήματα·
ὃν καὶ πλουτοδότην ἐκάλουν ὡς τοῦ χρυσοῦ θεὸν νομίζοντες.
Ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα δὲ χρόνοις, ἐπὶ τῆς βασιλείας Φοίνι
Γεώργιος Κεδρηνός. Σύντομαι ιστορίαι.

Vol. 1, pa. 73, line 13
τάχος ἐξωλόθρευσεν αὐτὸν ὁ θεός.

Ὅτι γεωμετρίαν μὲν Αἰγύπτιοι πρῶτοι ἐξεῦρον, ἀστρολο-
γίαν δὲ καὶ γενεθλιαλογίαν Χαλδαῖοι, Ἄραβες καὶ Φρύγες οἰωνο-
σκοπίαν, θεοῖς δὲ θύειν Χαλδαῖοι εἴτ' οὖν Κύπριοι (διφοροῦν-
ται γάρ, ἔθνος Περσικὸν ὄντες), ἀστρονομίαν δὲ Βαβυλώνιοι διὰ
Ζωροάστρου, ἐξ ὧν παρέλαβον Αἰγύπτιοι, μαγείαν δὲ καὶ γοη-
τείαν καὶ φαρμακείαν Μῆδοι καὶ Πέρσαι. ἔστι δὲ μαγεία μὲν
ἐπίκλησις δαιμόνων ἀγαθοποιῶν δῆθεν πρὸς ἀγαθοῦ τινὸς σύστα-
σιν, ὥσπερ τὰ τοῦ Τυανέως Ἀπολλωνίου· γοητεία δὲ καλεῖται ἀπὸ
τῶν γόων καὶ θρήνων τῶν περὶ τοὺς τάφους τοῖς τὰ τοιαῦτα ἐπι-
τηδεύουσι γινομένων· φαρμακεία δέ, ὅταν συσκευασία θανατη-
φόρος ᾖ πρὸς φίλτρον δοθεῖσά τινι διὰ τοῦ στόματος.
Ἰστέον ὅτι τὸ Φαραὼ κοινὸν ὄνομα πάντων τῶν Αἰγύπτου
βασιλέων ἐστίν, ἀπὸ τοῦ πρώτου Φαραώ, ὥσπερ καὶ Πτολεμαῖοι
ὕστερον, καὶ Αὔγουστοι οἱ βασιλεῖς Ῥωμαίων ἀπὸ τοῦ Αὐγού-
στου ἐκαλοῦντο. ἰδίῳ δὲ ὀνόματι ἕκαστος ἐχρῆτο, ὥσπερ καὶ ὁ
σκληροκάρδιος οὗτος Φαραὼ Πετισσώνιος, ὡς ἱστοροῦσιν οἱ πα-
λαιοί, ἰδίῳ ὠνόμαστο ὀνόματι, ὃς ὑπὸ τῶν θεηλάτων πληγῶν
περιστατούμενος, εἰς τὸ περιβόητον ἐν Μέμφει μαντεῖον γενόμε-
νος καὶ θυσιάσας, ἐπύθετο παρὰ τῆς Πυθίας οὕτω φάσκων
Γεώργιος Κεδρηνός. Σύντομαι ιστορίαι. Vol. 1, pa. 249, line 6
καὶ ἀνθίστατο αὐτῷ κραταιῶς ἅμα τῷ υἱῷ Ναυπλίου τῷ Αἴακι τὰ

ὅμοια φωραθέντι, οἳ διὰ τὸν πρὸς αὐτὴν ἔρωτα πολλῷ σθένει
ἀντεμάχουν αὐτῷ, ἰδὼν δὲ τούτους καὶ πᾶσαν τὴν Ἀργείαν χώραν
ἀνθισταμένην αὐτῷ, καὶ μηδὲ εἰς τὴν ἰδίαν χώραν τὴν Αἰτωλίαν
221
δυνάμενος ἀνελθεῖν, ἀνεχώρησεν ἀποπλεύσας ἐπὶ τὴν Καλαβρίαν

χώραν, καὶ κτίζει πόλιν ἐκεῖ παράλιον, ἣν ὠνόμασεν Ἀργυρίππην,
τὴν νυνὶ Βενεβεντόν.
Ὅτι ὁ Μῆδος Δαρεῖος καὶ Ἀρταξέρξης καὶ Ἀστυάγης καὶ
Ναβογίαδος ἐλέγετο. φασὶ δὲ αὐτὸν ὄνου ἔχειν ὦτα· πάππος δὲ
ἦν Κύρου. οὗτος ἐζεύχθη τῇ Ἐσθὴρ διὰ κάλλος, καὶ τὸν Δανιὴλ
ἐν μεγιστᾶσι κατέστησε. συσκευῆς δὲ ὑπὸ τῶν μεγιστάνων κατὰ
Δανιὴλ γενομένης ἐν τῷ λάκκῳ αὐτὸν τῶν λεόντων ἐνέβαλεν· οὗ
διασωθέντος ἐκεῖνοι τροφὴ τοῖς λέουσιν ἐμβληθέντες γεγόνασι.
τοῦτον τὸν Δαρεῖον Κῦρος ὁ Πέρσης ἀνελὼν τριάκοντα δύο ἔτη
Βαβυλῶνος ἐκράτησεν. ἐφ' οὗ Κροῖσος ὁ Λυδὸς τῷ τε πολλῷ
χρυσίῳ καὶ ταῖς νίκαις ἐπαρθεὶς δηλοῖ τῷ Κύρῳ ἢ παραχωρῆσαι
τούτῳ τῆς βασιλείας Περσῶν, ἢ προσδέχεσθαι τοῦτον εἰς πόλε-
μον. Κῦρος δὲ τὸν Δανιὴλ εἰσκαλεσάμενος ἤκουσε παρεγγυῶντος
θαρρεῖν, ὅτι καὶ Κροῖσον κατὰ κράτος νικήσεις καὶ εἰς Ἱερουσα-
λὴμ τὸν λαὸν Ἰσραὴλ ἀποστρέψεις. ἐπὶ αὐτοῦ τὰ κατὰ τὸν Μαρ-
δοχαῖον καὶ Ἀμὰν καὶ ἡ διὰ τῆς Ἐσθὴρ ἀπολύτρωσις τῶν Ἑβραίων.
Τῷ γʹ ἔτει μεταστειλαμένη Σοφία ἡ Αὐγοῦστα πάντας τοὺς

χρεωστοῦντας ἀπέδωκε τοῖς κεχρεωστημένοις πάντα τὰ ὀφειλόμενα,
ἀντιστραφέντων τῶν ἐνεχύρων τοῖς ἰδίοις αὐθένταις.
Τῷ δʹ ἔτει κτίζει τὸ παλάτιον τῶν Σοφιανῶν εἰς ὄνομα τῆς
γυναικὸς αὐτοῦ Σοφίας.
Τῷ εʹ ἔτει κτίζει τὴν μονὴν τῆς πρίγκηπος, προάστειον αὐ-
τὴν οὖσαν.
Τῷ ϛʹ ἔτει Ναρσῆς ὁ ἀγαπητὸς τοῦ βασιλέως ἔκτισε τὴν οἰ-
κίαν Ναρσοῦ καὶ τὴν μονὴν τῶν καθαρῶν. ἀκούσας δὲ Ἰουστῖνος
ὅτι ὁ ἀνεψιὸς αὐτοῦ Αὔγουστος, ὃς ἦν δοὺξ Ἀλεξανδρείας,
συσκευὴν μελετᾷ κατὰ τοῦ βασιλέως, πέμψας αὐτὸν ἀπεκεφά-
λισε.
Τῷ ζʹ ἔτει ἤρξατο Ἰουστῖνος κτίζειν τὸν ναὸν τῶν ἁγίων
ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου ἐν τῷ ὀρφανοτροφείῳ. προσέθηκε
δὲ καὶ εἰς τὸν ναὸν τῶν Βλαχερνῶν τὰς δύο ἁψῖδας, καὶ ἐποίησεν
αὐτὴν σταυρωτήν. τῷ αὐτῷ ἔτει γέγονε πόλεμος περὶ τὸ Σάργα-
θον μετὰ Περσῶν καὶ Ῥωμαίων, καὶ ἐνίκησαν οἱ Ῥωμαῖοι.
Τῷ θʹ ἔτει ἦλθον οἱ Ἄβαρες εἰς τὸν Δάνουβιν, καὶ ἐνίκη-
σαν τοὺς Ῥωμαίους. καὶ ὁ Πέρσης Ἀρταβὰν ἐξήλασε κατὰ τῶν
Ῥωμαίων, καὶ πολλὴν αἰχμαλωσίαν λαβὼν ὑπέστρεψεν εἰς τὴν
ἰδίαν χώραν, παραλαβὼν καὶ τὸ Δάρας.
222
εἶναι γενναῖον, ῥώμῃ τε ἀνυπόστατον καὶ ψυχῆς εὐγενείᾳ ἀσύγκρι-

τον, πιστὸν δὲ τὰ εἰς ἡμᾶς καὶ εὔνουν καὶ κατ' οὐδὲν ἡμῖν κακο-
νούστατον.” καὶ τότε μὲν τῆς τοιαύτης τύχης ἐπήρειαν οὕτω
παρέδραμεν ὁ Βασίλειος· Δαμιανοῦ δὲ τοῦ παρακοιμωμένου, ὃς
εὐνοῦχός τε ἦν καὶ Σκύθης καὶ τῇ τῶν πατρικίων ἀξίᾳ τετίμητο,
τὰ πραττόμενα παρὰ τοῦ βασιλέως κακίζοντος ὡς οὐ κατὰ τὸ δέον
τελούμενα, ἐξαιρέτως δὲ τὰ παρὰ τοῦ θείου αὐτοῦ Βάρδα τοῦ
Καίσαρος, ἀνηρεθίσθη ποτὲ πρὸς ἐπιστροφὴν ὁ βασιλεύς, λίαν
ἀμβλὺς καὶ νωχελὴς πρὸς ἀντίληψιν πραγμάτων ὑπάρχων, καὶ
ἐνίας τῶν τοῦ Καίσαρος πράξεων ἀνέτρεπε τάχα καὶ διωρθοῦτο.
ὅπερ μὴ φέρων ὁ Καῖσαρ λαθρηδὸν κατὰ τοῦ Δαμιανοῦ συσκευά-
ζεται· καὶ πολλαῖς διαβολαῖς κατ' αὐτοῦ πρὸς τὸν βασιλέα χρη-
σάμενος, καὶ πιθανῶς σοφισάμενος τὰς κατηγορίας, ἴσχυσε με-
ταστῆσαι τὸν βασιλέα τῆς περὶ τὸν Δαμιανὸν εὐνοίας, ὡς καὶ δια-
δέξασθαι δυνηθῆναι τῆς οἰκείας ἀξίας αὐτόν. ἐξωσθέντος οὖν
ἐκείνου ἐχήρευε λοιπὸν ἐπὶ χρόνον τινὰ τὸ τοῦ παρακοιμωμένου
λειτούργημα· τοῦ Καίσαρος δὲ καὶ τῆς περὶ αὐτὸν φατρίας ἄλλον
καὶ ἄλλον εἰς τοῦτο προβιβαζόντων, ἡ τοῦ θεοῦ πρόνοια, ἀορά-
τως ὡς αὐτῇ βουλητὸν τὰ πράγματα διεξάγουσα, πᾶσαν φρόνη-
σιν καὶ πανουργίαν ἀπέδειξεν ἄπρακτον. μετὰ χρόνον γάρ τινα
προβάλλεται παρακοιμώμενον ὁ βασιλεὺς τὸν Βασίλειον,
πολλάκις πρὸς τοὺς αὐτὸν ἀναπείσαντας ἀποσκευάσασθαι τὸν Δα-

μιανὸν ὅτι ταῖς κακοβουλίαις ὑμῶν πιθήσας ἐγώ, ἐξώσας ἀλώ-
πεκα, λέοντα ἀντεισήγαγον, ἵνα πάντας ἡμᾶς ἀθρόως λαφύ-
ξηται.
Ἄρτι δὲ τοῦ βασιλέως Μιχαὴλ κατὰ Κρητῶν ἐξελάσαντος
μετὰ Βάρδα Καίσαρος τοῦ θείου αὐτοῦ, καὶ σοβαρώτερον ἁπτο-
μένου τῶν πραγμάτων τοῦ Βάρδα καὶ κατὰ μικρὸν ἀνιῶντος τὸν
βασιλέα καὶ τοῖς περὶ αὐτὸν ὑπονοίας ἀφορμὴν διδόντος, ἐπεὶ ἐν
τοῖς Κήποις ἐγένοντο (τόπος δὲ οἱ Κῆποι κατὰ τὴν παράλιον, ἔνθα
πρὸς τὴν θάλασσαν εἰσβολὰς ποιεῖται ὁ Μαίανδρος ποταμός), ἐν-
ταῦθα δὴ τῆς συσκευῆς καὶ μελέτης γενομένης τοῖς περὶ τὸν βασι-
λέα, ἵνα μὴ καταταχηθέντες πάθωσι μᾶλλον ἢ δράσωσιν, ἐπι-
σπεύσαντες ἀναιροῦσι τὸν Βάρδαν, καθὼς ἄνωθεν ὁ λόγος διαρ-
ρήδην ἐδήλωσε, περιπλακέντα τοῖς τοῦ βασιλέως ποσί. πρώτην
223
ἦγε τηνικαῦτα μὴν ὁ Ἀπρίλλιος τῆς ιδʹ ἐπινεμήσεως. ἀποκταν-

θέντος οὖν τοῦ Βάρδα εὐθὺς ὁ βασιλεὺς τήν τε στρατοπεδείαν
καταλύει καὶ νόστου πρὸς τὴν βασιλεύουσαν μέμνηται. ἐπανελθὼν
δὲ πρὸς τὸ Βυζάντιον, ἐπείπερ οἰκείας ἠμοίρει γονῆς, εἰσποιεῖταί
τε τὸν Βασίλειον καὶ εἰς τὴν τῶν μαγίστρων ἀναβιβάζει τιμήν. ὃ
μὴ φέρων ὑπὸ φθόνου ὁ Συμβάτιος ὁ λογοθέτης τῶν δρόμου, ὁ
τοῦ Καίσαρος Βάρδα γαμβρός, προφασισάμενος τὸ μὴ δύνασθαι
γὼν δὲ τὸν κακῶς καὶ παρανόμως ἐκβληθέντα παρὰ τοῦ Βάρδα

Ἰγνάτιον. καὶ οὕτω γαληνιᾶν τὰς τοῦ θεοῦ ἐκκλησίας παρε-
σκεύασεν.
Ἀλλὰ καὶ τοὺς πολιτικοὺς νόμους πολλὴν ἀσάφειαν καὶ σύγ-
χυσιν ἔχοντας ἰδών, καὶ τούτους κατὰ τὸ προσῆκον προσφόρως
ἐπανασώσασθαι ἔσπευσε, καὶ τὴν μὲν τῶν ἀνῃρημένων ἀχρηστίαν
περιελεῖν, τῶν δὲ κυρίων ἀνακαθᾶραι τὸ πλῆθος. οὐκ ἔσχε δὲ
καιρὸν προκαταληφθεὶς θανάτῳ. ἤρξατο δὲ τοῦ ἔργου καὶ ἐξε-
πλήρωσε Λέων ὁ υἱὸς αὐτοῦ μετὰ ταῦτα.
Κατὰ τὸ πρῶτον ἔτος τῆς βασιλείας τοῦ Βασιλείου ἐπιβουλὴ
καὶ συσκευή τις ἐγένετο κατ' αὐτοῦ, ἐξαρχόντων τῆς μελέτης
Γεωργίου καὶ Συμβατίου τῶν πατρικίων. φωραθέντος δὲ τοῦ
κακουργήματος, προφανῶν δὲ γενομένων καὶ τῶν ἐλέγχων, οὗτοι
μὲν ἐκκόπτονται τοὺς ὀφθαλμοὺς ὡς αἴτιοι πρωτουργοὶ τῆς συμ-
βουλῆς, τὸ δὲ λοιπὸν ἅπαν πλῆθος τῶν συνωμοτῶν πομπευθέντες
ἐξωρίσθησαν. ἀνακόπτων δὲ τὰς ἐπιβουλὰς τῶν βασιλειώντων,
στέφει Κωνσταντῖνον καὶ Λέοντα τοὺς οἰκείους αὐτοῦ υἱούς. τῷ
δὲ τρίτῳ ἔτει τῆς μοναρχίας ἀναγορεύει καὶ Ἀλέξανδρον τὸν υἱόν.
τὸν δὲ νεώτερον πάντων Στέφανον ἱεροῖ καὶ τῇ τοῦ θεοῦ καταλέγει
ἐκκλησίᾳ. ἐπεὶ δὲ καὶ τέσσαρες ἦσαν αὐτῷ θυγατέρες, ἐν τῷ
θείῳ σεμνείῳ τῆς πανευφήμου μάρτυρος Εὐφημίας καὶ ταύτας
στόλου. προσετάχθη δὲ καὶ Ἀνδρόνικος ὁ Δοὺξ συνεισελθεῖν

αὐτῷ καὶ ἀγωνίσασθαι κατὰ τῶν Ἀγαρηνῶν. ὁ δὲ Σαμωνᾶς τῷ
τῶν Δουκῶν γένει ἀκατάλλακτος ὢν ἐχθρὸς διὰ τὴν παρὰ τοῦ
Κωνσταντίνου κατάσχεσιν, ὑποθείς τινι τῶν Ἀνδρονίκου φίλων
ἔπεισε γράψαι λαθραίως μὴ ἐν τοῖς πλοίοις εἰσελθεῖν, τοῦ Ἱμερίου
παράγγελμα ἔχοντος ἐκ βασιλέως ὑποβολῇ τοῦ Σαμωνᾶ ἐκτυφλῶ-
σαι αὐτόν. ὡς οὖν ἐδέξατο τὸ γράμμα, οὐκ ἤθελε τῷ Ἱμερίῳ
224
συνεισελθεῖν. διὸ καὶ μόνος ἠναγκάσθη κατὰ τὴν ϛʹ τοῦ Ὀκτω-

βρίου μηνὸς συμβαλεῖν τοῖς ἐχθροῖς. καὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο
κατὰ κράτος καὶ ἠφάνισε. τοῦτο μαθὼν ὁ Ἀνδρόνικος καὶ τοῖς
ὅλοις ἀπεγνωκώς, συσκευασάμενος ἅμα συγγενέσι καὶ δούλοις αὐ-
τοῦ ἀπελθὼν κατέσχε τι φρούριον ἄνωθεν τοῦ Ἰκονίου διακείμενον,
ὃ Καβάλαν ὠνόμαζον, καὶ εἰς ἀποστασίαν ἔβλεψεν. οὐκ ἀνίει
δ' ὁ Σαμωνᾶς ἀφορμῆς δραξάμενος καὶ παροξύνων καὶ συνταράς-
σων τὸν βασιλέα, καὶ λέγων ὡς ἐγὼ πάλαι κατανενοήκειν τὸν ἄν-
θρωπον, καὶ ὡς ἀποστασίαν ὠδίνει καὶ ὡς χρὴ προκαταλαβεῖν τὰς
ὁρμὰς αὐτοῦ. ἐπεὶ δὲ τῇ σῇ μελλήσει, ὦ βασιλεῦ, παρεῖται μὲν
ὁ ἐπιτήδειος καὶ ῥᾷστος καιρὸς καὶ ᾤχετο ἐκ μέσων ἡμῶν τῶν χει-
ρῶν ὁ πολέμιος, τὸν δεύτερον κἂν πλοῦν ποιητέον, μὴ καὶ λάθῃ
δράσας τι μᾶλλον ἢ παθών. τούτοις τοῖς λόγοις ὥσπερ τινὶ πλή-
κτρῳ νυγεὶς ὁ βασιλεὺς τὸν Ἰβηρίτζην Γρηγορᾶν, δομέστικον τῶν
διακονῆσαι τοῖς ὑπ' αὐτοῦ παραγγελθεῖσι, καὶ δώροις αὐτὸν με-

γίστοις πολυτελῶς ἐφιλοφρονήσατο. ἀπελθὼν οὖν ὁ Σαρακηνὸς
ἐνεχείρισε τῷ οὐζὴρ τὸν κηρόν· ὃν καθελὼν ἐκεῖνος καὶ τὸ γραμ-
μάτιον εὑρών, καὶ τὸν ἐν τούτῳ κείμενον ἀναλεξάμενος νοῦν,
ἀπήγγειλε τῷ ἀμερμουμνῇ. καὶ εὐθὺς Ἀνδρόνικον καὶ τοὺς σὺν
αὐτῷ τὸ δεσμωτήριον ὑπεδέχετο. ἐπὶ πολὺ οὖν κακουχούμενοι,
καὶ μὴ φέροντες τὰ ἐκ τῆς φυλακῆς λυπηρά, ἠναγκάσθησάν τινες
τὴν οἰκείαν ἐξομόσασθαι πίστιν. ὁ μὲν οὖν Ἀνδρόνικος οὕτω καὶ
τὸν βίον κατέλυσε.
Κωνσταντῖνος δὲ ὁ τούτου υἱὸς πρὸ τοῦ θανεῖν ἐκεῖνον,
εἰδήσει καὶ τοῦ πατρός, συσκευασάμενος μετὰ καί τινων ἄλλων
τῶν περὶ αὐτὸν (ἐτύγχανον γὰρ συχνοὶ μετ' αὐτοῦ ἔτι ἐν τῇ
φρουρᾷ ἐγκαθειργμένοι διὰ τὸ μὴ θελῆσαι τὸ οἰκεῖον ἀπώμοτον
θέσθαι σέβας) τὰ δεσμὰ διαρρήξαντες ἐξέρχονται τῆς φυλακῆς,
καὶ καλωδίῳ ἑαυτοὺς καθιμήσαντες ἵππων τε εὐπορήσαντες ἀπεδί-
δρασκον. στρατιωτῶν δὲ πεμφθέντων εἰς τὴν κατάσχεσιν τούτων,
νῦν μὲν ὑποστρέφοντες καὶ πολεμοῦντες νῦν δὲ χρυσίον ῥιπτοῦντες
ἀπεσκευάζοντο τοὺς διώκοντας, καὶ οὕτως ἴσχυσαν ἐπιβῆναι τῶν
ὁρίων Ῥωμαίων. ταχὺ μὲν οὖν ὁ βασιλεὺς τὸν Κωνσταντῖνον
μετεπέμψατο, καὶ ὡς αὐτὸν ἀγαγὼν δώροις αὐτὸν παντοίοις καὶ
τοὺς περὶ αὐτὸν ἐφιλοφρονήσατο. πληρωθείσης δὲ τῆς ἐντυχίας,

225
μαγίστρῳ Προυσιανῷ τῷ Βουλγάρῳ στρατηγοῦντι βουκελλαρίων,

ἐς τοσοῦτον προήχθη τόλμης ὡς καὶ διὰ μάχης τούτῳ ἐλθεῖν. τού-
των τὴν διένεξιν Κωνσταντῖνος ὁ βασιλεὺς ἀναισχυντίαν κρίνων
κατὰ τῆς βασιλείας καὶ ἄμφω ὑπερορίζει, τὸν μὲν ἐν τῇ Ὀξείᾳ
νήσῳ τὸν δὲ ἐν τῇ Πλάτῃ. μετὰ μικρὸν δὲ τὸν μὲν Βασίλειον,
κατηγορηθέντα ὡς εἴη ἀπόδρασιν μελετῶν, ἀπετύφλωσε, τὸν δὲ
Προυσιανὸν μικροῦ δεῖν τοῦτο αὐτὸ πείσεσθαι κινδυνεύοντα ἠλευ-
θέρωσεν. ἐτύφλωσε δὲ καὶ Ῥωμανὸν τὸν Κουρκούαν, ἐπ' ἀδελ-
φῇ ὄντα γαμβρὸν τοῦ Προυσιανοῦ καὶ τὸν Βογδάνον καὶ τὸν Γλα-
βᾶν καὶ τὸν Γουδέλην. ἐγλωσσοτόμησε δὲ καὶ τὸν μοναχὸν
Ζαχαρίαν τὸν συγγενῆ τοῦ Βέστου Θευδάτου, συσκευάςαςθαι
τούτους πλασάμενος κατ' αὐτοῦ.
Τούτῳ τῷ ἔτει καὶ Πατζινάκαι εἰσβολὴν ἐποιήσαντο κατὰ
Βουλγαρίας, καὶ πλεῖστον λαὸν καὶ στρατηγοὺς καὶ ταγματάρχας
ἔσφαξαν καὶ ἐζώγρησαν· διὸ ὁ βασιλεὺς Κωνσταντῖνος τὸν Διογέ-
νην ἄρχοντα Σιρμίου ὑπάρχοντα καὶ δοῦκα τῆς Βουλγαρίας ἐποίη-
σεν, ὃς συμπλακεὶς πολλάκις αὐτοῖς διεσπαρμένοις ἐτρέψατο καὶ
ἠνάγκασε περαιωθέντας τὸν Ἴστρον ἡσυχίαν ἄγειν. ἐγένετο δὲ
καὶ ἐφ' ὅλους τοὺς τῆς βασιλείας αὐτοῦ χρόνους μέγιστος αὐχμός,
ὡς ἀποξηρανθῆναι τὰς ἀεννάους πηγὰς καὶ τοὺς ποταμούς. τοῦ
βασιλέως δὲ Βασιλείου φειδοῖ τῶν πενήτων μὴ ἐγκαίρως τὰς
Μέλλοντος δὲ τοῦ Ἰωάννου καθαρσίου μετασχεῖν φαρμά-

κου, γνοῦσα τοῦτο Ζωὴ ἡ βασιλὶς διά τινος τῶν οἰκειοτάτων αὐτῇ
εὐνούχων τοῦ λεγομένου Σγουρίτζη δώροις ὑποφθείρει τὸν ἰατρὸν
οὐκ ὀλίγοις, ὑποσχομένη ἐς βίου τε περιφάνειαν ἄξειν αὐτὸν καὶ
πλούτου ὑπεροχήν, εἰ κεράσει τῷ φαρμάκῳ καὶ δηλητήριον. παι-
δαρίου δέ τινος τῶν ὑπηρετουμένων τῷ ἰατρῷ μηνύσαντος τὸ
σκευώρημα τῷ Ἰωάννῃ, καὶ τῆς ἐπιβουλῆς ἐλεγχθείσης, ὁ μὲν
ἰατρὸς εἰς Ἀντιόχειαν τὴν αὐτοῦ πατρίδα ἐξορίζεται, ὁ δὲ τὸ δη-
λητήριον συσκευασάμενος Κωνσταντῖνος πρωτοσπαθάριος ὁ Μου-
κουπέλης ἐξωθεῖται τῆς πόλεως, καὶ ἡ βασιλὶς ἐν ὑποψίαις ἔκειτο
μείζοσιν.
Ἄρτι δὲ καὶ Γεωργίου πατρικίου τοῦ Μανιάκη τὴν Σικε-
λίαν καταλαβόντος, οἱ ταύτης ἄρχοντες καὶ αὐτάδελφοι σπεισά-
μενοι πρὸς ἀλλήλους ἔσπευδον ἀπελάσαι τοῦτον τῆς νήσου. διὸ
καὶ συμμαχίαν ἐξ Ἀφρικῆς μετεπέμψαντο χιλιάδας πεντήκοντα·
ἧς ἐλθούσης γίνεται συμβολὴ κραταιὰ κατὰ τὰ λεγόμενα Ῥή-
ματα, καὶ τρέπεται κατὰ κράτος τοὺς Καρχηδονίους ὁ Μανιάκης,
226
τοσούτου γενομένου φόνου ὡς τὸν παραρρέοντα ποταμὸν πλημμυ-

ρῆσαι τῷ αἵματι. μετὰ δὲ ταῦτα εἷλε πόλεις Σικελικὰς ιγʹ, καὶ
στρέφων ἐν ἑαυτῷ καὶ καιρὸν ζητῶν ἐκδικήσεως.

Παραπλησίως δὲ διετέθη καὶ πρὸς Ἐρβέβιον τὸν Φραγγό-
πωλον, ἄνδρα συστρατευσάμενόν τε τῷ Μανιάκῃ ἐν Σικελίᾳ καὶ
μεγάλα τρόπαια στήσαντα καὶ ἀπ' ἐκείνου καὶ ἕως τούτου Ῥω-
μαίοις εὔνουν φαινόμενον. παρακαλοῦντα γὰρ καὶ αὐτὸν καὶ ἱκε-
τεύοντα τῆς τῶν μαγίστρων τιμῆς τυχεῖν οὐ μόνον οὐκ ἠξίωσε
λόγου, ἀλλὰ καὶ πολλὰ χλευάσας καὶ μυκτηρίσας ἀπεπέμψατο.
καὶ οὕτως ἦν ἀφυὴς καὶ δυσπρόσοδος περὶ τὰς ἐντεύξεις. ὁ δὲ
Ἐρβέβιος, οἷα βάρβαρος καὶ τὴν ὀργὴν ἀκατάσχετος, οὐ μετρίως
ἐνεγκὼν τὴν ὕβριν, ἀγνοῶν δὲ καὶ τὴν μελετωμένην παρὰ τῶν
Ῥωμαίων συσκευήν, οὐκ ἐκαρτέρησεν, ἀλλὰ σπουδάζων ἀμύνα-
σθαι τὸν ὑβριστήν, ἐξαιτησάμενος ἐπ' οἴκου πορευθῆναι καὶ ἀφε-
θείς, τῷ βασιλεῖ προσειπὼν τὰ ἐξιτήρια, ἐξῆλθεν εὐθύς, καὶ
πρὸς τὴν ἑῴαν περαιωθεὶς ἀνῆλθεν ἐν τῇ κατὰ τὸν Ἀρμενιακὸν
οἰκίᾳ αὐτοῦ, τῇ Δαβαράμῃ. καὶ κοινολογησάμενός τισι τῶν
Φράγγων ἐκεῖσε τότε διεσπαρμένοις οὖσιν εἰς παραχειμασίαν, καὶ
τριακοσίους ἄνδρας ἐκ τούτων ὑποφθείρας, ἀπῆρεν ἐκεῖθεν, καὶ
ἀνελθὼν ἐν Μηδίᾳ κοινοπραγεῖ τῷ Σαμούχ, ἐκεῖσε ἐνδιατρίβοντι,
ὥστε πολεμεῖν Ῥωμαίοις. καὶ χρόνον μέν τινα ἀσάλευτος ἔμεινεν
ἡ ὁμολογία· προσκρούσματος δέ τινος μεταξὺ τῶν Φράγγων γενο-
μένου καὶ Τούρκων, καὶ ἐκ τούτου ἐπιβουλευόντων ἀλλήλοις τῶν
Ιωάννης Κίνναμος. Epitome rerum ab Joanne et Alexio Comnenis

gestarum (3020: 001)“Ioannis Cinnami epitome rerum ab Ioanne et
Alexio Comnenis gestarum”, Ed. Meineke, A.Bonn: Weber, 1836;
πολέμια. τοῦ γε μὴν ναυτικοῦ Δημήτριος ἡγεῖτο ᾧ Βρανᾶς ἐπί-

κλησις ἔκειτο. ἀλλὰ Προσοὺχ μὲν καὶ ἄμφω τὼ Κοντοστεφάνω,
ἐπειδὴ πρὸς τοῖς Κιλίκων ὅροις ἐγένοντο, ἅ τε πρὸς Ἀντιοχέων
Ῥωμαῖοι ἀφαιρεθέντες ἔτυχον ἐν ὀλίγῳ ἀνεσώσαντο φρούρια, καὶ
Ῥαϊμούνδῳ ἐς χεῖρας ἐλθόντες ἐτρέψαντό τε αὐτὸν καὶ πολλοὺς
τῶν σὺν αὐτῷ ἔκτειναν. τὸ δ' ὅπως ἄρτι δηλώσω. ἐπειδὴ τὰ
227
εἰρημένα Ῥωμαῖοι παρεστήσαντο φρούρια, μηδενὸς ὅθεν δήποτε

ἀντιστατοῦντος αὐτοῖς ἄχρι καὶ ἐς Ἀντιόχου ἦλθον τὴν πόλιν,
λείαν Μυσῶν καὶ τὰ ἐν ποσὶν ἐργαζόμενοι. Ῥαϊμοῦνδος δὲ ἕως
μὲν προσιόντας Ῥωμαίους ἑώρα, ἐντὸς τειχέων ἀτρέμας εἶχεν.
ἐπεὶ δ' ἐκεῖθεν συσκευασάμενοι ἀνεχώρουν (ἐπεξῄει γὰρ σφίσιν
οὐδὲ εἷς), τότε κατὰ νώτου ἐπιθήσεσθαι αὐτοῖς ἐννοησάμενος
εἵπετο ἐν τῷ ἀφανεῖ. καὶ Ῥωμαῖοι μὲν ἐπί τινα χῶρον ἐλθόν-
τες, ἔνθα σφίσι σκηνοῦν ἐδόκει, χάρακα ἐπήγνυντο. ὁ δὲ ἐν
ἐπικαίρῳ καὶ αὐτὸς τὸ στράτευμα καταθεὶς ὀλίγοις ἅμα ἐπὶ κα-
τασκοπὴν τῶν πολεμίων ἐχώρει. οὐ μὴν ἔλαθε Ῥωμαίους ἐπιών·
τῶν γὰρ ἐπὶ χορταγωγίαν ἐξιόντων τινὲς οὐ μακρὰν ἄποθεν τῶν
χαρακωμάτων ἐντετυχηκότες αὐτῷ δρομαῖοι τοῖς στρατηγοῖς ἀπήγ-
γειλαν. οἱ δὲ τότε μέν, νὺξ γὰρ ἤδη ἦν, φυλακὰς τάξαντες ἀνε-
παύσαντο. ἑξῆς δὲ οὔπω ἡμέρας καταλαβούσης ταξάμενοι ὀπι-
σθόρμητοι ᾔεσαν, γνώμην ἔχοντες σκηνουμένοις

gestarum Pa. 39, line 9
ὑψηλὰ καὶ δεινῶς λάσια, ξυνέβαινεν ἐκ τῶν κατὰ τὰς λόχμας

ἀναγομένων ἀτμῶν ἐμπιπλαμένης αὐτῷ τῆς κεφαλῆς ἀθρόον
κατενηνέχθαι, ὡς μηκέτι μηδὲ ἀναστῆναι δύνασθαι. μέχρι μὲν
οὖν καὶ περὶ μέσας νύκτας σχεδόν τι καὶ ἀνεπαισθήτως εἶχεν
αὑτοῦ, μετὰ δὲ ὀλίγον ἀνασφήλας εἶτα ῥᾴων ἐς τὴν ὑστεραίαν
γεγονώς, αὐτὸς μὲν ἡσυχῆ ἔμεινε, μοῖραν δὲ τοῦ στρατεύματος
ἀπολεξάμενος ἱκανὴν ἅμα στρατηγοῖς ἐπὶ τὸ ἔργον διαφῆκεν, οἳ
καὶ οὐκ ἐς μακρὰν δυνάμεσι περιτετυχηκότες ἐχθρῶν, ἐπειδὴ κα-
θυπέρτεροι τῇ μάχῃ ἐγένοντο, λαφύρων τε μέγα τι περιεβάλοντο
χρῆμα καὶ σὺν τροπαίοις ἐκεῖθεν ἀνέστρεψαν. βασιλεὺς μὲν
ταῦτα ἔπρασσε. Πέρσαι δὲ ἐν τούτῳ συσκευασάμενοι στρατῷ
μεγάλῳ τῇ Θρακησίων ἐμβάλλουσι γῇ, οὐδενός τε σφίσιν ἀντι-
στρατοῦντος (Θεόδωρος γὰρ ᾧ Κοντοστέφανος ἐπίκλησις ἦν,
τούτου δὴ ἕνεκα πρὸς βασιλέως πεμφθείς, οὔπω ἔφθη τὸν στρα-
τὸν ἀγείρας τῇδε καταλαβεῖν) ἄχρι καὶ ἐπί τι τῶν οὐκ ἄπο θα-
λάσσης χωρίων, ὃ Κελβιανὸν ὀνομάζεται, προνομεύοντες ἦλθον,
λείαν τε ὡς πλείστην ἐπαγόμενοι ἀνεχώρησαν. τούτων ἐπειδὴ βα-
σιλεὺς ἤκουσεν, οὐκέτι κατέχειν ἑαυτὸν οἷός τε ἐγένετο. ταχὺ
γοῦν συσκευασάμενος ὅλαις ὁρμαῖς τὴν ἐς Ἰκόνιον ἐφέρετο, γράμ-
μασι περὶ τούτου τῷ σουλτὰν μεμηνυκὼς πρότερον. εἶχε δὲ τὰ
γράμματα ὧδε. “εἰδέναι βουλόμεθά σε πράγμασιν ἐγχειρεῖν,

228
θυπέρτεροι τῇ μάχῃ ἐγένοντο, λαφύρων τε μέγα τι περιεβάλοντο

χρῆμα καὶ σὺν τροπαίοις ἐκεῖθεν ἀνέστρεψαν. βασιλεὺς μὲν
ταῦτα ἔπρασσε. Πέρσαι δὲ ἐν τούτῳ συσκευασάμενοι στρατῷ
μεγάλῳ τῇ Θρακησίων ἐμβάλλουσι γῇ, οὐδενός τε σφίσιν ἀντι-
στρατοῦντος (Θεόδωρος γὰρ ᾧ Κοντοστέφανος ἐπίκλησις ἦν,
τούτου δὴ ἕνεκα πρὸς βασιλέως πεμφθείς, οὔπω ἔφθη τὸν στρα-
τὸν ἀγείρας τῇδε καταλαβεῖν) ἄχρι καὶ ἐπί τι τῶν οὐκ ἄπο θα-
λάσσης χωρίων, ὃ Κελβιανὸν ὀνομάζεται, προνομεύοντες ἦλθον,
λείαν τε ὡς πλείστην ἐπαγόμενοι ἀνεχώρησαν. τούτων ἐπειδὴ βα-
σιλεὺς ἤκουσεν, οὐκέτι κατέχειν ἑαυτὸν οἷός τε ἐγένετο. ταχὺ
γοῦν συσκευασάμενος ὅλαις ὁρμαῖς τὴν ἐς Ἰκόνιον ἐφέρετο, γράμ-
μασι περὶ τούτου τῷ σουλτὰν μεμηνυκὼς πρότερον. εἶχε δὲ τὰ
γράμματα ὧδε. “εἰδέναι βουλόμεθά σε πράγμασιν ἐγχειρεῖν, ἃ
τὴν ἡμετέραν κατὰ σοῦ διερεθίζουσιν ἔφοδον. Πρακανάν τε γὰρ
οὐδέν σοι προσήκουσαν αὐτὸς ἀφελόμενος ἔχεις, καὶ πρός γε Ῥω-
μαίων ἔναγχος ἐπῆλθες τῇ γῇ. σὺ δὲ καὶ Ἰαγονπασὰν ἀνδρὶ Ῥω-
μαίοις ὑποσπόνδῳ πλείστοις τε ἄλλοις τῶν τῇδε φυλάρχων οὐκ
ἀνίεις τρόπῳ τινὶ πολεμῶν. καίτοι ἔδει σε ἄνδρα ξυνετὸν ὄντα
ἐκεῖνο κατανοεῖν ὡς οὐκ ἄν ποτε Ῥωμαῖοι τοιάδε περιφρονούμενοι
καταδέξαιντο ἄν, καὶ λελείψεταί σε πολυπλασίαν ἅμα θεῷ τὴν
ποινὴν ἀποδοῦναι. ἢ τοίνυν ἀπόσχου τῶν παραλόγων

λῶν ἐς ἐκείνην τὴν ἡμέραν ἐς τὸ σῶμα πρὸς αὐτοῦ διὰ ταῦτα ζη-
μιωθέντων, τοὺς ἄλλους οὐδ' ἐπαΐειν τῶν πραττομένων μονονουχί.
τὸ γὰρ λίαν φιλόψυχον παντάπασιν ἀνεπίμνηστον τῆς ἀρετῆς γίνε-
ται. τὸν οὖν τρόπον τοῦτον ἀεὶ τῶν κατόπιν τοῖς ἔμπροσθεν ἐπι-
μιγνυμένων, ἅπαν λοιπὸν τὸ τοῦ πολέμου βάρος εἰς τὸν βασιλέα
περιστὰν δεινῶς τοῦτον ἐπίεζεν· ἀλλὰ στρατηγικῇ ἐμπειρίᾳ τοῖς πο-
λεμίοις ἀντεπεξιὼν ἀσινὴς οὕτω διαγενέσθαι ἴσχυσε. τότε δὴ τοῖς
μὲν ἄλλοις αὐτοῦ που σκηνοῦν ἐδόκει μηδὲ προσωτέρω χωρεῖν· τὸν
βασιλέα δὲ ταῦτα οὐδαμῆ ἤρεσκεν, ὡς μὴ ἐν συγχύσει καὶ ταράχῳ
φερομένοις καταπολεμήσεσθαι μᾶλλον Ῥωμαίοις γένηται ἢ αὐτίκα
ἢ γοῦν ἐς νέωτα πάντως ἐς τὴν ἀπορίαν συσκευαζομένοις ἐπεξιέναι
δὲ μᾶλλον ἔλεγεν εἶναι χρεών, εἴ πως τοὺς πολεμίους ἀπωσάμενοι
κατ' ἐξουσίαν τε τὸν χάρακα πήξονται καὶ σκηνώσουσιν οὐκ ἐν στε-
νῷ χώρου εἰρχθέντες. ταῦτα λέγων ἐπειδὴ μὴ καὶ πάντας ἐνδεχο-
μένους τὸν λόγον ἑώρα, Τζικανδύλην μὲν καὶ Σινωπίτην, πρὸς δὲ
229
καὶ Κριτόπλην καὶ τῶν ἄλλων πολλοὺς στρατηγῶν τῷ στρατοπέδῳ

ἐφίστα, ὁ δὲ αὐτὸς τὴν βασιλικὴν ἀνελόμενος σημαίαν σὺν τοῖς
ἀμφ' αὐτὸν ὅλῳ ῥυτῆρι ἐπὶ τοὺς ἐναντίους ἤλαυνε. καταπλήξας
τε τῷ ἀθρόῳ τῆς ἐπελάσεως εἰς φυγὴν βλέψαι ἠνάγκασε. λαμπρᾶς
τοίνυν γενομένης τῆς διώξεως, κατόπιν ἐπισπόμενοι Ῥωμαῖοι πολ-
λοὺς ἔκτειναν, τινὰς δὲ καὶ ζωγρείαν εἷλον, ἐν οἷς καὶ Φαρκουσᾶς

φαινομένου, τῶν περὶ αὐτόν τινας ἐπὶ κατασκοπήσει στείλας σκη-

νὰς μὲν ἐνταῦθα ἠθροῖσθαι πολλὰς ἤκουσε, τὰ δ' ἐπὶ τοῦ ἄλσους
ταράσσοντα ἵππους εἶναι τῶν ἐν ταῖς σκηναῖς ἀνέτῳ στόματι τῇ
πόᾳ ἐγχάσκοντας. τούς τε οὖν Πέρσας οἵτινες εἶεν αὐτίκα συνεῖ-
δεν ἐκ τῆς σφετέρας αὐτοὺς ὀνομάσας φυλῆς, Ῥαμάν τινα γεν-
νεάρχην αὐτοῖς καταλέγων εἶναι, καὶ ὡς κατ' ἔθος τὸ αὐτῶν τοὺς
ἐκ γειτόνων Ῥωμαίων ἤδη καὶ νῦν ληστεύσαντες λαφύρων πλησά-
μενοι ἥκουσι. καὶ δὴ τῶν περὶ αὐτὸν συχνοὺς ἀπολεξάμενος στρα-
τιωτῶν σπουδῇ διαφῆκεν ἐπὶ τὴν δίωξιν. ὁ δὲ εἰς ἄποπτόν τι χω-
ρίον ἀναδραμὼν ἐνταῦθα σὺν ὀλίγοις ἀποσκοπῶν ἵστατο. ἐν τού-
τοις δὲ οἱ Πέρσαι συσκευασάμενοι ἐκεῖθεν ἀπήλαυνον. ὡς δὲ τά-
χιστα πρὸς τῶν Ῥωμαίων καταλαμβάνεσθαι ἤρξαντο, σποράδην
αὐτοὺς φερομένους ἰδόντες, ἀντιστραφέντες ἀντιμέτωποι ἵσταντο.
ἀλλὰ Ῥωμαίων ἐπικαταλαμβανόντων νῶτα καὶ πάλιν ἐδίδουν·
τοῦτό τε πολλάκις γεγονὸς πολλοὺς Ῥωμαίων ἀπαυδῆσαι ἐποίησεν·
ὅθεν καὶ τοῦ διώκειν ἀφέμενοι παλινοδίας ἐμέμνηντο. ὅπερ ὁ βα-
σιλεὺς κατανοήσας (ἑστήκει γὰρ ἀνωτάτω που ὥσπερ ἔφην ἀπο-
σκοπῶν) αὐτίκα ὡς εἶχε τάχους ἀθωράκιστος ἐπ' ἐκείνους ἐχώρει.
Πέρσαι δὲ ἐπειδὴ πολλοὺς Ῥωμαίων τῇ διώξει ὥσπερ ἔφην ἤδη ἐκ-
κακήσαντας χωρὶς ἀπ' ἀλλήλων γεγονότας εἶδον, κομιδῇ ὀλίγους
τοὺς ἄλλους κατανοήσαντες ἀμφιβόλους τε ἤδη ἐποιήσαντο καὶ ἐγ

καὶ πάλιν δολώσεις κατὰ τὸ ἔθος ἐννοήσας ἀμαχητὶ τὸν Λουτή-

ρην ἐκεῖθεν ἀπήλασεν. ὅπως δέ, ὁ λόγος ἑξῆς παραστήσει. ἦν
τις τῷ Λουτήρῃ γαμβρός, ὃς τὰ μέγιστά τε παρ' αὐτῷ ἐδεδύ-
νητο καὶ τῷ Ἀλαμανῶν ἔθνει λόγου μετὰ Λουτήρην ἠξίωτο.
τοῦτον ὁ Ῥογέριος ὑπελθὼν χρήμασί τε ὑποκλέψας ἀνέπεισε, τοῦ
Λουτήρη μηδὲν ξυνειδότος, σύνθημα τῆς πολέμου τοῦδε κατα-
230
λύσεως τῷ Ἀλαμανῶν δεδωκέναι στρατῷ. ἔστι δὲ τοῦτο οὐ σάλ-

πιγγος ἠχὴ ἤ τι ἄλλο τοιοῦτον, ἀλλὰ βάρβαρός τις καὶ ἀξύνετος
τρόπος. μέλος γάρ τι κατ' ἔθος ἐπὶ τοῦ στρατοπέδου ἐκλαλη-
θὲν οὐκέτι μένειν ἐφίησι τὸ στρατιωτικόν, ἀλλ' ἅμα τε ἀκούει
καὶ ἅμα σκεδάννυται ἕκαστος πρὸς ἀποπορείαν συσκευαζόμενος.
τοῦτο δὴ τὸ μέλος καὶ τότε ὁ Λουτήρη γαμβρὸς τῷ Ἀλαμανῶν
ἔθνει ἐπιθρυλληθῆναι ἀθρόον ἐσκαιωρηκὼς αὐτίκα ἐνθένδεν ἀνα-
χωρεῖν ἐποίησε τὸν στρατόν. πρὸς ὅπερ ἀγανακτήσας ὁ Λου-
τήρης ἐπεβάλλετο μὲν τὴν ὀχλικὴν ὁρμὴν ἐπισχεῖν ἐς πεντακο-
σίους ἀνασκολοπίσας ἀνδρῶν, οὐ μὴν καὶ ἐδυνήθη. Ἀλαμανοὶ
γὰρ οὐδὲν ἧττον ἐξέρρεον, καὶ ποινῶν καὶ κολάσεων καθάπαξ
ἀφροντιστοῦντες. ὅθεν ἀθυμίᾳ συσχεθεὶς ὁ Λουτήρης πυρετοῖς
τε λάβροις διὰ τοῦτο ἁλούς, ὀλίγῳ ὕστερον ἐξ ἀνθρώπων ἠφά-
νιστο. Κορράδος δέ, καθάπερ εἴρηται, τὴν ἀρχὴν διαδέχεται.

λωσαν δὲ καὶ εἰς ἑκατὸν μάλιστα, ἐν οἷς καὶ Λάζαρος ἦν, ἀνὴρ
ἐπὶ πλεῖστον μὲν ἀνδρείας ἥκων, ἐπὶ τοῖς ἐν σφίσι φυλάρχοις
ἀπόβλεπτος ὤν· τοὺς δ' ἄλλους ἵππων τε ἀρετὴ καὶ τὸ τῶν ὀρῶν
διεσώσατο λάσιον, ἃ τῇδε πολλὰ παρατέταται. Ῥωμαῖοι δὲ τὰ
ἐκ προνομῆς ἀνελόμενοι πάντα ὀπίσω λοιπὸν ἀνεχώρουν, ὅτε δὴ
καὶ Σότας ἐκεῖνος, ὃν πλούτῳ τε καὶ γένει καθάπερ εἴρηται διε-
νεγκόντα ἀνδραποδισθῆναι Σκύθαις ξυνέβη, ἀδείας λαβόμενος
φυγὰς ἐπὶ τὸ στρατόπεδον ἦλθε.
4. Τοῦτο τὸ τρόπαιον ἐξ ὑπογυίου κατωρθωκὼς ὁ αὐτο-
κράτωρ ἐκεῖθεν ἀπήλαυνε πρὸς τὸν κατὰ Σικελίας ἤδη συσκευα-
ζόμενος πόλεμον. τοσοῦτον γὰρ αὐτῷ τὸ περὶ τοὺς πολεμικοὺς
καμάτους ἄτρυτον ἦν, ὅσον οὐδέπω οὐδενὶ οἶμαι ὑπῆρξε καὶ τῶν
τῆς κοινῆς καὶ στρατιωτικῆς γεγονότων μοίρας, μὴ ὅτι γε βασι-
λεῦσιν ἢ στρατηγοῖς. ᾔει τοίνυν Σικελίαν τε περινοῶν καὶ Ἰτα-
λίαν πᾶσαν· ἀλλ' ὡς ἔοικε τύχη καὶ δόξαν ἀληθῆ παραιτεῖται
καὶ τὴν σὺν ἐπιστήμῃ στρατηγίαν πόνῳ οὐδενὶ ἐς τοὐναντίον ἅπαν
ἀποκρίνειν ἐπίσταται. ὁ μὲν γὰρ καίτοι τῶν Σκυθικῶν μεταξὺ
περιεσπακότων ὅμως ἔφθη ἐπικαιρότατα τῷ χώρῳ ἐπιστάς, ὅθεν
καὶ τὴν ἀπόπλοιαν ποιεῖσθαι ἐχρῆν· τὸν δὲ στόλον ξυνέβαινεν,
εἴτε πνεύμασιν ἐναντίοις τῆς ἐπὶ τὰ πρόσω ἀνακοπέντα, εἴτε καὶ

231
ἄξιον ἔδρασαν· ταῖς δὲ περὶ τὴν Δαμάλεως περαίαν πῦρ ἐπα-

φεῖναι πειρασάμενοι καταγωγαῖς αἰσχρῶς ἐκεῖθεν ἀπηλλάγησαν
πολλοὺς τῶν σφετέρων ἀποβαλόντες. οὐ μὴν οὐδ' ὅσοι τὸν κίν-
δυνον ἔφυγον ἐρρύσθησαν ἐς τὸ παντελές. ναυσὶ γὰρ περιτυ-
χόντες, αἳ τὸ δημόσιον Κρήτηθεν ἐκόμιζον νόμισμα, τῆς μάχης
οἱ πλείους γεγόνασι λάφυρον. βασιλεὺς δὲ λιμῷ καὶ πολιορκίᾳ
τὴν πόλιν παραστησάμενος ἐκεῖθεν ἀνέζευξε. καὶ τοῦ λοιποῦ
περί τε Σικελίας καὶ τῆς Ἰταλῶν ἐσκέπτετο γῆς ὡς καὶ ταύτας
Ῥωμαίοις ἀνασώσαιτο.
6. Πυθόμενος δὲ ὅτι δὴ Ἀλαμανοὶ καὶ Δαλμάται καὶ
Παίονες ἐπὶ τὸν κατὰ Σικελίας συσκευάζεσθαι πόλεμον μεμαθη-
κότες αὐτὸν αὐτοὶ μὲν ἐξ ἑσπέρας Ῥωμαίοις ἐπιτεθήσεσθαι εἰς
ὁμολογίαν ἀλλήλοις ξυνῆλθον, Ἰαγουπασὰν δὲ ὁ Περσῶν φύλαρ-
χος τῷ σουλτὰν ἅμα Ἀσίαν ληΐζεσθαι ἔγνωσαν, αὐτὸς μὲν ἐπὶ
Δαλμάτας ἐφέρετο τὸν ἐν σφίσιν ἀρχιζουπάνον ἤδη καὶ χειρῶν
ἄρξαντα τῷ τέως ἀμυνεῖσθαι διὰ σπουδῆς ἔχων, τὸ δὲ ναυτικὸν
ἅπαν Ἰωάννῃ τῷ τῶν ἀνατολικῶν καὶ ἑσπερίων δομεστίκῳ πι-
στεύσας ἐκέλευε τῷ Ἀγκῶνι προσεσχηκέναι (ἐπίνειον δὲ Ἰταλίας
ἐστὶν ὁ Ἀγκὼν) ἐντεῦθέν τε ὡς ἐξ ὁρμητηρίου κατὰ τῆς Ἰταλίας
ἰέναι. ἀλλ' ὁ μὲν Ἰωάννης μέχρι ποταμοῦ Βοόσης ἐλθὼν περαι-
τέρω ἰέναι οὐδαμῆ ἐφρόντισεν. εἴτε δὲ ἀπειρίᾳ τῇ περὶ τὰ

ὡς δὲ τῶν ἀπειλῶν ἀφροντιστήσαντες Γιβενάτζιόν τε αὐτὸ ὁμολο-

γίᾳ ἔσχον καὶ περὶ τῶν λοιπῶν προϊόντες ἐσκέπτοντο, κόμησί τε
ἄλλοις καὶ δὴ καὶ τῷ Γιλιέλμου καντζιλερίῳ συγγεγονώς, ὃν λο-
γοθέτην εἴποι ἄν τις ἑλληνίζων ἀνήρ, ἐπὶ Τρᾶνιν σὺν αὐτοῖς ἦλ-
θεν ὡς αὐτοβοεὶ τὴν πόλιν ἀναρπασόμενος. ἠκολούθει δὲ αὐτοῖς
στράτευμα, ἱππεῖς μὲν δισχίλιοι πεζῶν δὲ καὶ ὁπλιτῶν μύριος ἄγαν
ὅμιλος. Ῥωμαῖοι τοίνυν σὺν βραχείᾳ τινὶ καὶ ὀλιγανδρούσῃ δυ-
νάμει ἔνδον ἀπολειφθέντες περί τε τῇ πόλει αὐτῇ καὶ τοῖς ὅλοις
ἔδεισαν πράγμασιν. ὅθεν καὶ ταχὺ τὸν Δούκαν μετεπέμποντο
γράμμασι τύχην αὐτῷ τὴν ἐνεστῶσαν παραδηλοῦντες. ὁ δὲ ἐπειδὴ
τὰ γράμματα ἐδέξατο, συσκευασάμενος αὐθημερὸν τὴν ἐπὶ Τρᾶ-
νιν ἠπείγετο. γενομένῳ γοῦν περί τινα χῶρον ᾧ Βουνὸς ἡ κλῆσίς
ἐστιν, ἐξῄεσαν οἱ ταύτῃ ἄνθρωποι παραλήψεσθαι σφίσι τὴν πό-
λιν ἀμαχητὶ τὸν Ῥωμαίων προτρεπόμενοι στρατόν. ἀλλ' ὁ Δού-
κας διατριβήν τινα ἐνταῦθα ποιεῖσθαι ἀσύμφορον οἰηθείς, ὡς μὴ
Ῥιτζάρδῳ κατ' ἐξουσίαν τὴν τοῦ πολέμου διοικεῖσθαι δώσει ῥοπήν,
232
ταῦτα μὲν ἐν τῷ τέως παρῆλθε, δυνατὸν ὂν καὶ εἰσέπειτα κατὰ

καιρὸν ἀνθέξεσθαι τούτων, ἐπὶ δὲ τὸν Ῥιτζάρδον ὅλαις ἐφέρετο
ὁρμαῖς. ἔστι δέ τι ἐπιθαλάττιον πόλισμα Βαρλὲτ ὄνομα, ἔνθα
τὸν καντζιλέριον συνέβαινεν εἶναι. τούτου δὴ ἄγχιστα γενομένῳ
τῷ Δούκᾳ ἱππεῖς ἐκ τῆς ἐκείνου στρατιᾶς τριακόσιοι μάλιστα

ἐπειδήπερ εἰς ὕπνον αὐτοὺς ἐνεχθέντας εἶδον, τὴν ἵππον ἐκεῖθεν

ἤλασαν· ὅπερ ἀκούσαντες Ῥωμαῖοι πρὸς τῶν ἐκ τῆς χορταγωγίας
ἐπανιόντων αὐτοῖς ἀγγελθέν, ταχὺ διώξαντες τήν τε ἵππον
ἀνείλοντο πᾶσαν καὶ τῶν πολεμίων τοὺς πλείστους ζωγρήσαν-
τες εἷλον. ὅτε δὴ καὶ ἄνδρα τῶν μάλιστα ἐν Ἰταλιώταις δοκί-
μων Συχέρην ὄνομα ἁλῶναι τετύχηκεν. ἀλλ' οὔπω καταφα-
νὴς ὅστις εἴη γεγονὼς χρυσίου δόσει τὸν κατασχόντα ὑπελθὼν
ἑαυτὸν ἔλυσε.
11. Ῥωμαίους δὲ φήμη τις περιέπτη ὡς Γιλίελμος ἔπει-
σιν ὀλίγῳ ὕστερον δυνάμεις ἐπαγόμενος βαρείας ἠπειρώτιδάς τε
καὶ ναυτικάς. ὅθεν καὶ ἐκ τῶν ἐνόντων συσκευασάμενοι ἡσυχῆ
ἔμενον. οὔπω δὲ πέμπτη μετ' ἐκείνην ἡμέρα ἐφειστήκει, καί
τις ἐκ τοῦ τῶν πολεμίων αὐτομολήσας στρατοῦ Γιλίελμον ἐγγὺς
παρεῖναι ἐμήνυε Ῥωμαίους ὡς ἐν ἄρκυσι συλληψόμενον. ταῦτα
οἱ Ῥωμαίων ἀκούσαντες στρατηγοὶ τὸν πόλεμον ἤδη διέγραφον.
ἐδόκει τοίνυν Βασαβίλαν μὲν καὶ Ἰωάννην τὸν Ἄγγελον τὸ μι-
σθοφορικὸν ἅπαν ἔχοντας καὶ τοὺς ὅσοι ἐξ Ἰταλίας τῷ βασιλεῖ
προσεχώρησαν, τὸν ἐκ τῆς ἠπείρου ἀναδέξασθαι πόνον, τόν γε
μὴν Δούκαν τοῖς ἐκ θαλάσσης διαγωνιεῖσθαι. οὕτω γὰρ ἔφασκον
ἀλλήλοις ἀμύνειν ἱκανοὶ ἔσεσθαι. ἕωθεν οὖν ὁ μὲν Δούκας σὺν
τοῖς καταφράκτοις τῶν περὶ αὐτὸν ἱππέων βάδην ἐπὶ τῆς ἀκτῆς
ἔφθη (Πύλαι ταύτῃ τὸ ὄνομα), καὶ πρέσβεσιν ἐκ τοῦ σουλτὰν

ἀφικομένοις ἐνταῦθά που χρηματίσας, ἐπειδὴ μηδὲν ὑγιὲς αὐ-
τοὺς ἀπαγγέλλοντας ἔγνω, αὐτοὺς μὲν ἀπεπέμψατο ἀπειλησάμε-
νος, ὅτι γε μὴ κατὰ γνώμην αὐτῷ ποιούντων οὐκ εἰς μακρὰν ἡ
Ῥωμαίων τῆς σφετέρας καταδραμεῖται ἵππος καὶ ληΐσονται πάντα
πολλῷ μᾶλλον ἢ νῦν. ὁ δὲ ἐπ' ὀλίγον τῇ Αὐγούστῃ συνδιατρί-
ψας χρόνον, εἶτα ἐκεῖθεν μεταβὰς (εἶχε γὰρ αὐτὸν χωρίον τη-
νικάδε ἐς τὴν περαίαν διαβάντα Ῥιτζίον πρὸς τῶν ἐγχωρίων κε-
κλημένον), ἐπὶ τὴν ἀντίπορθμον ἦλθεν, ἐκεῖθέν τε ὁδῷ προϊὼν
233
διὰ τῶν ἀγχιάλων πόλεων ἐπὶ τὴν Φιλαδέλφου καταλαμβάνει,

ὅθεν συσκευασάμενος ἐμβάλλει τῇ Περσικῇ. οἱ μέντοι πρέσβεις
διὰ τῶν Δορυλαίου πεδιάδων ἰόντες, ἀγνῶτές τε διὰ τοῦτο τὸ
παράπαν τοῦ βασιλέως ἐπὶ τὴν αὐτῶν ἦσαν ὁρμήν, καὶ τοῖς Βυ-
ζαντίου προαστείοις διατριβὴν αὐτὸν ποιεῖσθαι ἰσχυρίζοντο. ὅθεν
καὶ τῆς Ῥωμαίων ἐφόδου πανταχόθεν διαγγελλομένης, Πέρσαι τὰ
πρῶτα κομιδῇ ἄπιστον εἶναι τὸ πρᾶγμα ἡγοῦντο, ἐπεὶ δὲ αὐτο-
πτησάντων ἤδη πολλῶν ἤκουσαν, τότε δὴ πανστρατὶ κινηθέντες
ὑπαντιάσειν ἠπείγοντο. ἐπ' οὐδενὶ γὰρ οὕτω παθαίνεται βάρ-
βαρος ὡς ἐπὶ χρημάτων ἢ κτημάτων ἀποβολῇ. βασιλεὺς δὲ ἔτι
μηδέπω γνῶναι Πέρσας τὰ πρασσόμενα οἰηθείς, τὸ μὲν ἄλλο
Ῥωμαίων στράτευμα πρόσω ἐπὶ διαρπαγῇ ἔπεμψεν, ὁ δὲ κατόπιν

πέπτωκε παλάμην, καὶ ταύτην Ῥωμαίοις ἀνασώζεσθαι συνετίθετο.

τούτοις ἀναπεισθεὶς βασιλεὺς ὅρκοις τε δεινοτάτοις αὐτὸν κατειλή-
φει καὶ τὴν ἔχθραν λύσας ἐπ' οἴκου ἀνεκομίζετο. πυθόμενος δὲ
Σκύθας τὸν Ἴστρον διαβῆναι ἐφ' ᾧ Ῥωμαίων καταδραμεῖσθαι,
τῆς ἐπὶ Βυζάντιον φερούσης ἀφέμενος ἐπὶ τὸν ἀγχοῦ πόλεως Ἀβύ-
δου ἐχώρει πορθμόν, ἔνθα ἐπιθαλασσίδιόν τι ἐπὶ Θρᾴκης πόλισμα
κεῖται, ἀπὸ Καλλίου τοῦ Ἀθηναίων οἶμαι στρατηγοῦ τὴν προση-
γορίαν ἐσχηκός. ἐνταῦθα περαιωσάμενος ἐπὶ Σκύθας ἐφέρετο·
ἀλλ' οὔπω ἔφθη τὸν Ἴστρον καταλαβεῖν, κἀκεῖνοι τὴν Ῥωμαίων
ἀκούσαντες ἔφοδον ταχὺ συσκευασάμενοι ἀνεχώρησαν.
ΒΙΒΛΙΟΝ Ε.
1. Ταῦτα μὲν τῇδε συνηνέχθη γενέσθαι. ὁ δὲ βασιλεὺς ἐπειδὴ

μηδὲν ὁθενδήποτε ἀντιστατοῦν τῇ Ῥωμαίων ὑπεφαίνετο ἀρχῇ,
ψυχαγωγίας ἕνεκα ἐπί τι τῶν ἐγγὺς Βυζαντίῳ χωρίων ἐξῆλθε·
Λόγγοι ὄνομα τούτῳ. ἐνταῦθα διατριβὴν ποιουμένου, ἡ τέλειος
ἡμέρα τοῦ βίου τῇ βασιλίδι ἐπεγένετο Εἰρήνῃ, γυναικὶ ἐπὶ σω-
φροσύνῃ, ὥσπερ εἴρηταί μοι καὶ πρότερον, καὶ κοσμιότητι καὶ
οἴκτῳ τῷ πρὸς τοὺς δεομένους πολλῷ τὰς κατ' ἐκεῖνον ὑπερβαλ-
λούσῃ τὸν χρόνον. αὕτη δευεῖν μὲν ἐγένετο θυγατρίων μήτηρ, ὧν
ἡ μὲν πρεσβυτέρα ἐπεβίω τε καὶ τῷ πατρὶ ξυνδιήγαγεν,

234
οὗ καὶ καθ' οὗ σοὶ τοῦ θρόνου μέτεστιν οὐδὲ ταὐτὸν τῷ βαρβάρῳ

ἴσως, τῷ τυράννῳ, τῷ δούλῳ. ἀλλὰ τυραννοῦμαι, φησίν, ἀλλὰ
βιάζομαι. οὐκ ἔχει σοι χώραν ἡ σκῆψις· χθὲς γὰρ καὶ οὐ πολλῷ
πρότερον βασιλεῖ Μανουὴλ ταῦτα διωμολόγεις. κἂν αὐτὸς ἀρνη-
θείης, ἀλλ' αἱ βίβλοι κηρύττουσιν αἳ τὰ γράμματά σου τῷ ἐδα-
φίῳ μετεδέξαντο. ἀλλ' ὄντως βωμολοχία τίς ἐστι τὸ πρᾶγμα καὶ
τρόπος μικροπρεπὴς καὶ ἀνελεύθερος, καὶ κοθόρνου δίκην ἀεὶ με-
θαρμόζῃ ταῖς τύχαις. ἀλλὰ ταῦτα μὲν πλέον ἢ χρονικαῖς προσῆ-
κε διεξήλθομεν ὑποθέσεσιν, ὁ δὲ λόγος ἀναγέσθω καὶ πάλιν ἐπὶ
τὰ πρότερα.
8. Στέφανος μὲν οὕτω συσκευασάμενος κατὰ Ῥωμαίων
ἐφέρετο. βασιλέα δὲ ἐν τῇ τῶν Οὔννων γεγονότα ἐξῄεσαν οἱ ταύτῃ
ἄνθρωποι πανδημεὶ ὑποδεξόμενοι, ὅσοι τε ἐς τοὺς ἱερέας κατελέ-
γοντο ἐριουργεῖς ἀναβεβλημένοι στολὰς καὶ τὰ ἱερὰ χερσὶν ἔχοντες
λόγια, καὶ ὅσοι ὀχλικὸν καὶ δημῶδες ἦν, ᾠδύν τινα ἐμμελῶς
συντεθειμένην ἐκ τῶν παρ' ἡμῖν ἁρμοδιώτατα προσφωνοῦντες.
εἶχε δὲ ὧδε·
Κωνσταντίος 7ος Πορρφυρογέννητος De virtutibus et vitiis (3023:

002)“Excerpta historica iussu imp. Constantini Porphyrogeniti confecta,
vol. 2: excerpta de virtutibus et vitiis, pts. 1 & 2”, Ed. Büttner–Wobst, T.,
Roos, A.G.Berlin: Weidmann, 2.1:1906; 2.2:1910.Vol. 1, pa. 309, line 21
ὑποστὰς κινδύνους ὥσπερ ὑπὲρ Ῥωμαίων πολιτευόμενος, οὐ μόνον

αὐτὸς μεθ' ὅλης τῆς συγγενείας ἀπολυθεὶς ἀπέλαβε τὴν κτῆσιν,
ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν εἰς τοὺς Ῥωμαίους εὔνοιαν ἐξουσίαν ἔλαβεν
ἐννακοσίους τῶν πολιτῶν ἐκ τῆς δουλείας ἐξελέσθαι· ὁ γὰρ ὕπα-
τος μεγαλοψυχότερον τῆς ἰδίας ἐλπίδος αὐτῷ προσηνέχθη, πρὸ
ὀφθαλμῶν τιθεὶς τοῖς Γαλάταις τὴν εἰς ἑκάτερον μέρος τῶν Ῥω-
μαίων ὑπερβολὴν τῆς φιλανθρωπίας καὶ τιμωρίας.
345. (34 et 35, 28). Ὅτι ὁ Ἀλέξανδρος οὐ πιστεύων τοῖς ὄχλοις
διά τε τὴν ἀπειρίαν τῶν ἐν τῷ πολέμῳ κινδύνων καὶ τὴν πρὸς
τὰς μεταβολὰς ὀξύτητα παρατάξασθαι μὲν οὐκ ἐτόλμησε, διενοεῖτο
δὲ συσκευάςαςθαι τὰ βασιλικὰ χρήματα καὶ τὰ τῶν θεῶν ἀναθή-
ματα συλῆσαι καὶ μετὰ τούτων νυκτὸς ἀπᾶραι εἰς τὴν Ἑλλάδα.
συλᾶν δὲ ἐπιβαλόμενος διὰ τινῶν βαρβάρων τὸ τοῦ Διὸς ἱερὸν
καὶ φωραθεὶς ἐκινδύνευσε μὲν μετὰ τῆς δυνάμεως ἐκ χειρὸς τυχεῖν
τῆς ἁρμοττούσης τιμωρίας, φθὰς δὲ καὶ διαδρὰς μετ' ὀλίγων
ἐπεβάλετο φεύγειν εἰς Σελεύκειαν. τῆς δὲ φήμης αὐτὸν κατα-
ταχούσης, οἱ Σελευκεῖς ἀκούσαντες τὰ περὶ τὴν ἱεροσυλίαν ἀπέ-
235
κλεισαν αὐτὸν τῆς πόλεως. ὁ δὲ ἀποπεσὼν καὶ ταύτης τῆς ἐπι-

βολῆς ὥρμησε φεύγειν ἐπὶ τὸ Πισίδιον*, ἀντεχόμενος τῶν παρα-
θαλαττίων τόπων.
Κωνσταντίος 7ος Πορρφυρογέννητος De virtutibus et vitiis Vol. 2, pa.

49, line 21
Κύρῳ καὶ τῇ στρατιᾷ ἁπάσῃ ξένια ἔπεμπεν· προεῖπε δὲ τοῖς

ἑαυτοῦ, οὗ δεήσοι στρατεύεσθαι, εἰς τρίτην ἡμέραν παρεῖναι· τὰ
δὲ χρήματα ὧν εἶπεν ὁ Κῦρος διπλάσια ἀπηρίθμησεν. ὁ δὲ Κῦρος
ὅσα εἶπε λαβὼν τἆλλα ἀπέπεμψεν· εἴρετο δέ, πότερός ἐστι ὁ τὸ
στράτευμα ἄγων, ὁ παῖς ἢ αὐτός. εἰπέτην δὲ ἅμα ὁ μὲν πατὴρ
οὕτως, Ὁπότερον ἂν σὺ κελεύῃς· ὁ δὲ παῖς οὕτως, Ἐγὼ μὲν οὐκ
ἀπολείψομαί σου, ὦ Κῦρε, οὐδ' ἂν σκευοφόρον ἐμὲ δεήσοι συνα-
κολουθεῖν. καὶ ὁ Κῦρος ἐπιγελάσας εἶπεν, Καὶ ἐπὶ πόσῳ ἄρ',
ἔφη, ἐθέλοις τὴν γυναῖκά σου ἀκοῦσαι ὅτι σκευοφορεῖς; Ἀλλ'
οὐδέν, ἔφη, ἀκούειν δεήσει αὐτήν· ἄξω γάρ, ὥστε ὁρᾶν ἐξέσται ὅ
τι ἂν ἐγὼ πράττω. Ὥρα ἄν, ἔφη, συσκευάζεσθαι ὑμῖν εἴη. Νό-
μιζε δ', ἔφη, συνεσκευασμένους παρέσεσθαι ὅ τι ἂν ὁ πατὴρ δῷ.
7. Ὅτι ὁ Κῦρος παρασκευάσας τὸ φρούριον καὶ φύλαξιν
ἱκανοῖς καὶ τοῖς ἐπιτηδείοις πᾶσι, καταλιπὼν Μῆδον κατῄει εἰς
τὴν οἰκουμένην καὶ οὐδεὶς ἔμεινεν ἔνδον Ἀρμενίων οὔτε ἀνὴρ οὔτε
γυνή, ἀλλὰ πάντες ὑπήντων ἡδόμενοι τῇ εἰρήνῃ καὶ φέροντες καὶ
ἄγοντες ὅ τι ἕκαστος ἄξιον εἶχεν. καὶ ὁ Ἀρμένιος τούτοις οὐκ
ἤχθετο, οὕτως ἂν νομίζων καὶ τὸν Κῦρον μᾶλλον ἥδεσθαι τῇ ὑπὸ
πάντων τιμῇ. τέλος δ' οὖν ὑπήντησε καὶ ἡ γυνὴ τοῦ Ἀρμενίου,
τὰς θυγατέρας ἔχουσα καὶ τὸν νεώτερον υἱόν, καὶ σὺν ἄλλοις δώ-
ροις τὸ χρυσίον ἐκόμιζεν ὃ πρότερον λαβεῖν οὐκ ἤθελε Κῦρος.
Κωνσταντίος 7ος Πορρφυρογέννητος De virtutibus et vitiis
Vol. 2, pa. 292, line 28
ἐκείνοις ἐπεθυμήσατε· οὐ μέντοι ἐπέτρεψαν οἱ τὴν πολιτείαν

μηκέτι κοινὴν ἀλλ' ἰδίαν αὐτὴν νομίζοντες εἶναι οὔτε τούτῳ τὰ
λοιπὰ προσκαταστρέψασθαι οὔθ' ὑμῖν πάντων αὐτῶν κυριεῦσαι,
ἀλλὰ τῇ ἀσχολίᾳ αὐτοῦ ἀποχρησάμενοι καὶ πολλὰ ἀνόσια ἐτόλ-
μησαν ὥσθ' ἡμᾶς τῆς παρ' αὐτοῦ βοηθείας δεηθῆναι. καὶ διὰ
τοῦτο καταλιπὼν τὰ προκείμενα ταχέως ὑμῖν ἐπεκούρησεν, καὶ
πᾶσαν τὴν Ἰταλίαν ἐκ τῶν ἐπαρτηθέντων αὐτῇ κινδύνων ἠλευθέ-
ρωσεν, καὶ τὴν Ἰβηρίαν ἀλλοτριουμένην ἐκομίσατο, καὶ τὸν Πομ-
πήιον τήν τε πατρίδα καταλιπόντα καὶ βασιλείαν ἰδίαν ἐν Μακε-
δονίᾳ κατασκευάζοντα, καὶ ἐκεῖσε πάντα τὰ ὑμέτερα ἀγαθὰ μετα-
φέροντα, τούς τε ὑπηκόους ὑμῶν ἐφ' ὑμᾶς συσκευαζόμενον καὶ τοῖς
236
χρήμασιν ὑμῶν ἐφ' ὑμᾶς χρώμενον ἰδὼν τὸ μὲν πρῶτον πεῖσαί

πως ἠθέλησεν, καὶ κοινῇ καὶ ἰδίᾳ προσπέμπων, παύσασθαι καὶ
μεταθέσθαι, πίστεις λαβὼν μεγίστας ἦ μὴν ἐν τοῖς ἴσοις ὁμοίως
αὖθις αὐτὸν γενήσεσθαι· ἐπεὶ δ' οὐδένα τρόπον ἠδυνήθη τοῦτο
ποιῆσαι, ἀλλ' ἐκεῖνος τά τε ἄλλα καὶ τὴν συγγένειαν τὴν πρὸς τὸν
Καίσαρα αὐτῷ ὑπάρξασαν ὑπερβὰς ἀντιπολεμεῖν ὑμῖν εἵλετο, οὕτω
δὴ καταναγκασθεὶς τοῦ ἐμφυλίου πολέμου προσάψασθαι τί μὲν δεῖ
λέγειν ὡς εὐτόλμως ἐπ' αὐτόν, καίπερ χειμῶνος ὄντος, ἔπλευσεν,
τί δ' ὡς εὐθαρσῶς αὐτῷ, καίτοι πάντα τὰ ἐπιχώρια ἔχοντι, συν-
έμιξεν, τί δ' ὡς ἀνδρικῶς αὐτοῦ, καίπερ πολὺ τῷ πλήθει τῶν
Κωνσταντίος 7ος Πορρφυρογέννητος De insidiis (3023: 003)

“Excerpta historica iussu imp. Constantini Porphyrogeniti confecta, vol.
3: excerpta de insidiis”, Ed. de Boor, C.Berlin: Weidmann, 1905.
Pa. 145, line 12
οὐ μακρὰν δὲ Ὑπάτιος πάλιν ἐπὶ τὸν τύραννον ὁρμήσας Ἰουλιανὸν

ἀπέβαλε ζωγρηθέντα, τὸν ἐκ τοῦ λόγου τῶν λεγομένων μεμοριαλίων,
τολμήσαντα ὅλως καὶ θεάσασθαι πόλεμον. καὶ ὁ μὲν ἐν κλωβῷ
βληθεὶς καὶ περιαχθεὶς ἀφέθη χρυσίῳ. ἀναστήσας τοίνυν ὁ Ὑπά-
τιος ἐκ τῶνδε τὸν στρατόν, ἄρτι τε καὶ Τιμοθέου τινὸς τῶν ἐν
τοῖς σωματοφύλαξιν τεταγμένων τοῦ βασιλέως ὑπὸ τῶν βαρβάρων
ἀναιρεθέντος, ἐπὶ τῆς Ἀκρίδος στρατοπεδεύεται τὸ ἐκ τῶν ἁμαξῶν
χαράκωμα προβαλόμενος. τότε δὲ τῶν Οὔννων ἁπάντων συνα-
θροισθέντων καὶ εἰς ἅμα ἐφορμησάντων, ἐπέσχε μέν τις εἰς βραχὺν
χρόνον ἀντίπαλος τοξεία, ὡς δὲ οἱ βάρβαροι τοὺς τῶν ἁμαξῶν
βόας ἔβαλλον συσκευασθέντας ἤδη πρὸς μετάστασιν, διαλύεται μὲν
ἡ τοῦ χαρακώματος σύνταξις, ἐπ' αὐτοὺς δὲ ἴασιν οἱ βάρβαροι
τοὺς Ῥωμαίους οὐδὲ ἀντᾶραι σφίσιν τὰς χεῖρας τολμῶντας. ὑπὸ
δὲ μιᾶς τῆς πρὸς τὸ ἀποδρᾶναι σπουδῆς πιεζομένων πρὸς ἀλλή-
λων, καὶ ὑπό τινος μαγείας τῶν βαρβάρων ἐπιγενομένης ἀχλύος
ἐπισκοτισάσης αὐτοῖς τὰς ὄψεις, οὐ προϊδόντες ἐν οἷς τὴν φυγὴν
ἐποιοῦντο τόποις, ἐς κρημνοὺς καὶ φάραγγας καταφερόμενοι διε-
φθείροντο. ἀπώλοντο μὲν οὖν τῷδε τῷ τρόπῳ πλεῖον ἢ ξʹ χιλι-
άδες, καὶ ταῖς ἀκρωρείαις τὸ τῆς φάραγγος προσισώθη βάθος ὑπὸ
τοῦ πλήθους τῶν ἐμπεσόντων ἀνδρῶν τε καὶ ζώων ἀλόγων. ἥλω-
σαν δὲ καὶ οἱ τῶν λοχαγῶν τὴν τάξιν πληροῦντες·
Κωνσταντίος 7ος Πορρφυρογέννητος De insidiis

Pa. 163, line 29
237
Ζήνωνος ἐδέχετο μηνύων αὐτῷ τὴν ἀλήθειαν τίνα ἤθελε προ-

αχθῆναι.
35. Ὅτι ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ Ζήνωνος ἀντῆρεν ὁ πατρίκιος Ἰλλοῦς
ὁ Ἴσαυρος, ὁ θεῖος τοῦ αὐτοῦ Ζήνωνος, ἀναγαγὼν τὸν αὐτὸν Ζή-
νωνα μετὰ βοηθείας πολλῆς τὴν δευτέραν αὐτοῦ ἐπάναδον ἀπὸ
τῆς Ἰσαυρίας, ὅτε ἔφυγεν ἀπὸ Κωνσταντινουπόλεως βασιλεύων.
ὅστις Ἰλλοῦς ἀνῆλθεν ἐν Κωνσταντινουπόλει μετὰ Ζήνωνος, καὶ
ὡς θαρρούμενος παρ' αὐτῷ καὶ θαρρῶν αὐτῷ ἐβουλεύετο μετὰ
Ζήνωνος ὁ Ἰλλοῦς ὥστε ἐκβληθῆναι τὴν πενθερὰν Ζήνωνος ἀπὸ
Κωνσταντινουπόλεως, ἵνα μὴ πάλιν συσκευάςηται Ζήνωνα ὡς τὸ
πρῶτον. καὶ πέμπει τὸν Ἰλλοῦν ὁ Ζήνων εἰς Ἰσαυρίαν, ἵνα ἐνέγκῃ
Λογγῖνον τὸν ἀδελφὸν τοῦ αὐτοῦ Ζήνωνος. καὶ κατελθὼν ὁ Ἰλ-
λοῦς ἀπέμεινεν εἰς Ἰσαυρίαν χώραν γράφων Ζήνωνι ὥστε λαβεῖν
λόγον τὸν Ἰλλοῦν διὰ Βηρίνης δεσποίνης τῆς πενθερᾶς Ζήνωνος
βασιλέως, ὡς φοβούμενος Ζήνωνα. καὶ ἔπεισε Βηρίναν ὁ Ζήνων
ὡς γαμβρὸς αὐτῆς κατὰ τὰ δόξαντα μεταξὺ Ἰλλοῦ καὶ αὐτοῦ Ζή-
νωνος, ὥστε κατελθεῖν καὶ δοῦναι Ἰλλοῦ λόγον ὡς φοβουμένῳ
Ζήνωνα ἀπὸ θείας κελεύσεως καὶ ἀνενέγκαι Ἰλλοῦν καὶ τὸν ἀδελ-
φὸν αὐτοῦ Λογγῖνον. καὶ ἦλθε Βηρίνα ἡ πενθερὰ Ζήνωνος εἰς
Ἰσαυρίαν· καὶ δεξάμενος αὐτὴν Ἰλλοῦς ἀπέκλεισεν εἰς καστέλλιν
Κωνσταντίος 7ος Πορρφυρογέννητος De insidiis Pa. 179, line 21
καὶ Μαξιμιανόν. ὁ μὲν γὰρ ἐσφάγη ὑπὸ τῆς συγκλήτου, ὁ δὲ

ἀπήγξατο.
26. Ὅτι Λικίννιος ὁ γαμβρὸς τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου
περιορισθεὶς ἐν Θεσσαλονίκῃ καὶ πάλιν νεωτερίσας καὶ ὅπλων
ἁψάμενος προστάξει Κωνσταντίνου ἀνῃρέθη.
27. Ὅτι Κώνσταντας ὁ υἱὸς τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου τὸν
ἴδιον ἀδελφὸν Κώνσταντα φονεύσας μόνος τῆς δύσεως ἐκράτησε
ἔτη ιϛʹ. ἐσφάγη δὲ ὑπὸ τοῦ δήμου.
28. Ὅτι Οὐαλεντινιανοῦ τοῦ γέροντος τελευτήσαντος Μαξι-
μῖνος ὁ δήμιος τὴν ὑπαρχότητα τῶν Γαλλίων εἰς μανίαν ἔτρεψε
καί τινα συσκευὴν συντεθεικὼς Θεοδόσιον τὸν πρεσβύτην τοῖς
τροπαίοις κεκορεσμένον σφαγῆναι προσέταξεν· ὃς πρὶν τελευτήσει
τὸ θεῖον βάπτισμα δεξάμενος καὶ εἰς τὴν ἀθανασίαν ἀναγεννηθεὶς
ἐτελεύτησε. κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν καιρὸν Θεοδόσιος ὁ νεώτερος ἐν
τῇ τοῦ δουκὸς ἀξίᾳ ἐτύγχανεν, τῷ δὲ αὐτῷ βέλει τοῦ φθόνου ᾧπερ
καὶ ὁ πατὴρ διὰ Μαξιμίνου ἀδίκως ὑπέπιπτεν. ἀλλ' ὁ θεὸς αὐ-
τὸν διέσωσε. μεινάσης παρ' αὐτῷ τῆς ἀξίας, καὶ τῆς οὐσίας
ἀναδοθείσης αὐτῷ, εἰς τὴν πατρῴαν γῆν τῶν Σπανίων, ἐν ᾗ καὶ
ἐγεννήθη, ἐφοίτησε προστάγματι βασιλικῷ ἐκεῖσε ἡσύχως καὶ
238
πράως τὸν βίον διάγων, Πλακίλλαν δὲ τότε τὴν γενομένην Αὐγού-

σταν γαμετὴν ἠγάγετο, τότε καὶ βασιλέας ἐξ αὐτῆς ποιήσων·
Κωνσταντίος 7ος Πορρφυρογέννητος De insidiis

Pa. 214, line 34
παραπλησίων, ἔμελλέ τις ὅπερ εἰκὸς οὐ βέβαιος αὐτῷ ἔσεσθαι

φίλος, ἢ διὰ φόβον ἢ διὰ κέρδος ἴδιον· ᾧ τὰ πιστὰ δοὺς ὁ Μι-
νούκιος ὑπὲρ τοῦ μηδενὶ φράσειν ὅστις ἦν, ἅπασαν ἔγνω τήν τε
διάνοιαν τοῦ Μαλλίου καὶ τὴν παρασκευήν. ὡς δὲ καὶ τεκμήριον
ἔλαβεν ἀναμφίλεκτον, καὶ τὴν πρᾶξιν ἐν χερσὶν οὖσαν ἔγνω, λέγει
πρὸς τοὺς ὑπάτους. ἐκεῖνοι δὲ οὐκ ἀξιοῦντες ἐφ' ἑαυτοῖς ποιῆσαι
μόνοις ἐπιχειρήσεως τηλικαύτης ἐξέτασιν εἰς τὴν βουλὴν ᾤοντο
δεῖν τὸ πρᾶγμα εἰσφέρειν, καὶ συνεκάλουν τὸ συνέδριον εὐθὺς
ὡς περὶ πολέμου δή τινος ὑπερορίου βουλευόμενοι. πληρωθέντος
δὲ τοῦ συνεδρίου διὰ ταχέων, παρελθὼν ἅτερος αὐτῶν ἔλεξεν, ὅτι
πρᾶξις αὐτοῖς μεμήνυται συσκευαζομένη κατὰ τῆς πόλεως πολλῆς
πάνυ καὶ ταχείας φυλακῆς δεομένη διὰ τὸ τοῦ κινδύνου μέγεθος.
ταύτης δ' ἔφη μηνυτὴν οὐ τῶν ἐπιτυχόντων εἶναί τινα πολιτῶν,
ἀλλ' ὃν αὐτοὶ δι' ἀρετὴν ἐπὶ τῆς μεγίστης τε καὶ ἀναγκαιοτάτης
τῷ κοινῷ χρείας ἔταξαν, δοκιμάσαντες αὐτοῦ τήν τε πίστιν καὶ
τὴν πρὸς τὰ κοινὰ φιλοτιμίαν ἐκ τῶν παρὰ πάντα τὸν βίον ἐπι-
τηδευομένων. μετεώρου δὲ τῆς βουλῆς ἐπὶ τῇ προσδοκίᾳ γενομέ-
νης, ἐκάλει τὸν Μινούκιον. κἀκεῖνος ἔλεξεν· [ΖΗΤΕΙ ΕΝ ΤΩΙ
ΠΕΡΙ ΔΗΜΗΓΟΡΙΩΝ]
Ὡς δὲ ἐμηνύθη τῇ βουλῇ, δικτάτορα προχειρίζονται. ὁ δὲ
τὸν ἱππάρχην * ἐκέλευσεν ἔχοντι τοὺς ἱππεῖς ἥκειν ὡς αὐτὸν περὶ
Κωνσταντίος 7ος Πορρφυρογέννητος De strategematibus (olim sub

auctore Herone Byzantio) (3023: 005)“Griechische Poliorketiker”, Ed.
Schneider, R.Berlin: Weidmann, 1909, Repr. 1970; Abhandlungen der
königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philol.–hist.
Kl., N.F. 11, no. 1.Wescher pa. 232, line 15
Καὶ δεῖ εἰδέναι ὅτι τῶν κριῶν οἱ μὲν ὑπὸ πλήθους ἀνδρῶν
οἰακίζονται κατά τινας τῶν πάλαι μηχανικῶν, οἱ δὲ ἐξ ἀντι-
σπάστων ἐφέλκονται, καὶ ἕτεροι ἐπὶ κυλίνδρων προωθοῦνται. Ἔστι
δὲ ὅτε αὐτοὺς καὶ δι' ὀνίσκων περιστρεφομένων τήν τε προσαγωγὴν
καὶ ἀναστροφὴν ποιουμένους τὴν πλῆξιν ἀπεργάζεσθαι. Ἔξεστι δὲ τῷ
τεχνίτῃ πρὸς τὰ τῶν κριῶν μεγέθη καὶ τὴν ἀνήκουσαν τοῦ ἔργου
χρείαν ἐπινοεῖν καὶ τὴν κίνησιν.
239
Ἐὰν θελήσωμεν τὸ σύμπαχον τῶν τειχῶν καταμαθεῖν καὶ τὰς

γινομένας τῶν πολεμίων πράξεις καὶ τὸ πλῆθος ἐκ τῶν ὄπισθεν
σκοπῆσαι, ἐργασίας καὶ συσκευὰς ἡμερινάς τε καὶ νυκτερινὰς
ἔνδον τοῦ τείχους περὶ τὴν πόλιν πραττομένας θεάσασθαι, σκοπὸν
κατασκευάσομεν τοιοῦτον. Δύο ξύλα τετράγωνα ἑτεροπλατῆ λα-
βόντες, πλάτος ἔχοντα ἀνὰ δακτύλων ιβ, τὸ δὲ πάχος ἀνὰ
η, ὀρθὰ ἐπιστήσομεν τὸ μὲν ἓν μεταξὺ δύο κατὰ κρόταφον
κειμένων ἤτοι κατὰ πάχος, ἑτεροπλατῶν καὶ αὐτῶν ὄντων, ἀποκε-
χωρισμένων δὲ ἀπ' ἀλλήλων ὅσον κατὰ πάχος χωρηθῆναι τὸ
ὀρθόν· ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ ἕτερον πρὸς ἄλλα δύο ἴσα τε καὶ ὅμοια
καὶ ὁμοίως κείμενα· ἀπεναντίον δὲ τῶν κειμένων δύο διπλῶν κατὰ
μέσον ἄλλο πρὸς τῇ γῇ τιθέσθω ἀντικείμενον καὶ συμβαλλόμενον
τοῖς κειμένοις διπλοῖς πρὸς τοῖς ἐφεστῶσι δυσὶν ὀρθοῖς·
Κωνσταντίος 7ος Πορρφυρογέννητος Oratio de translatione

Chrysostomi (3023: 014)“”Λόγος ἀνέκδοτος εἰς τὴν ἀνακομιδὴν τοῦ
λειψάνου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου””, Ed. Dyobouniotes, K.J., 1925;
Ἐπιστημονικὴ ἐπετηρὶς θεολογικῆς σχολῆς τοῦ Ἀθήνησι Πανεπιστημίου 1.
Pa. 308, line 5
σοφίας ἀκρόπολις, ἡ ὡς ἀληθῶς οὐρανία φωνή, τὸ τοῦ θείου Πνεύ-

ματος καταγώγιον, ἡ σάλπιγξ τοῦ σωτηρίου κηρύγματος, ὁ τῆς οἰκου-
μένης ἄδυτος ἥλιος, τὸ τῆς ἐκκλησίας ἐμπρέπον ἱερῷ στερεώματι τὴν
περίγειον πᾶσαν οἰκουμένης διηύγαζε καὶ ταῖς ἀστραπηφόροις ἀκτίσιν
αὐτοῦ τῶν λόγων ὁ κόσμος κατεφαιδρύνετο καὶ πάντες ἐκ τοῦ καταρ-
ρύτου καὶ εὐώδους αὐτοῦ λειμῶνος τὰ παντοδαπὰ καὶ ποικίλα ἄνθη
τῶν ἀρετῶν ἀπεδρέποντο καὶ τὰ τῆς διανοίας ἀπεπλήρουν προκόλπια
καὶ πάντας εἶχε παιδευομένους καλῶς καὶ ἐκτρεφομένους ἐπὶ ζωηφό-
ρους νομὰς καὶ ἐφ' ὕδωρ πνευματικῆς ἀναπαύσεως. Ἐπεὶ δὲ τὴν
τοσαύτην τῶν ἀγαθῶν φορὰν οὐκ ἔμελλε πράως οἴσειν ὁ φθόνος, ἐκ
τῶν ἀνακτορικῶν θαλάμων αἱ συσκευαὶ καὶ ἡ ἄδικος ἐξορία συνερρά-
πτετό τε καὶ ἐξηρτύετο. Τὸ γὰρ βασιλέως γύναιον χρυσομανίας κάτοχον
ὂν καὶ τοῖς ἑτέρων καὶ μὴ προσήκουσι χρήμασιν ἐποφθαλμιῶν ἐμίσησε
τὸν ἐν πύλαις ἐλέγχοντα. Ὡς ἀπόλοιτο ἐξ ἀνθρώπων ἡ τοῦ πλείονος
ἔφεσις καὶ ἡ σύντροφος αὐτῇ ἀπληστία καὶ ἀσωτία καὶ ὁ ταύτην κακῶς
παραδείξας ἀπ' ἀρχῆς ἀνθρωποκτόνος διάβολος. Ὅσας γὰρ καὶ οἵας
ὁ δίκαιος οὗτος καὶ τοῦ θεοῦ ὄντως ἄνθρωπος ψυχωφελεῖς παραινέσεις
ἐκ θείων νόμων καὶ διδαχῶν καθ' ἑκάστην τῇ ἀπλήστῳ ταύτῃ καὶ
μιαρᾷ ἐπῇδε βασιλίσσῃ ἀνελλιπῶς ὑμῖν ἐστι τῷ τούτου περιτυχοῦσι
βίῳ μαθεῖν. Ἀλλ' αὕτη πᾶσαν ἀπωσαμένη καὶ σύνεσιν καὶ αἰδῶ πρὸς
240
Josephus Genesius Hist., Βασιλεῖαι (3040: 001)“Iosephi Genesii regum

libri quattuor”, Ed. Lesmüller–Werner, A., Thurn, J.Berlin: De Gruyter,
1978; Corpus fontium Ιστορίαι. Byzantinae 14. Series Berolinensis.
Book 4, se. 5, line 30
ἐπιστάντα τὸν κορυφαῖον δεξιᾷ τῇ χειρὶ τὰ αἰδοῖα καταπιέσαι καὶ

ἐπιφθέγξασθαι, μὴ τοῦ λοιποῦ πτοεῖσθαι τὴν φιλήδονον ἔφεσιν, μήτε
τὴν ἐκ ταύτης εἰς τὸ ἑξῆς ὑφορᾶσθαι ζωπύρησιν. ἐγὼ δὲ διϋπνισθεὶς
μετὰ σφοδρᾶς ἀλγηδόνος περιῆλθον ἐν σαρκικῇ τοιαύτῃ, καθὼς ὁρᾶτε,
νεκρότητι.” τοιαῦτα τοῦ πατριάρχου ταπεινοφρόνως εἰπόντος πανάλη-
θες, τῆς κατηφείας οἱ συμπαρόντες διΐσταντο. ἐξ ὧν Μανουὴλ πρὸς
ἀνέτασιν τῆς γυναικὸς ἀγωνίζεται διασαφῆσαι τὸ ἀκριβές, τὸ ξίφος
ἐπανατείνων καὶ παρὰ τίνος ὑποβεβλῆσθαι αὐτὴν ἀνετάζων. ἡ δὲ τοῖς
κατ' ἀπειλὴν λόγοις ἔκ τε τῆς ξιφήρους ἐκτάσεως τὴν ἀλήθειαν παρεδή-
λου περὶ τῶν πρὸς τοῦτο συσκευασθέντων καὶ τῶν ποσὸν ὅσον χρή-
ματος καταβαλομένων καὶ τὸ εἴς τι ἀγγείδιον τοῦτο εἶναι ἀπόθετον καὶ
ὑποκεκρύφθαι κατά τι κιβώτιον σίτου ὑπάρχον κατάπλεον. καὶ καθὼς
ἀνωμολόγητο ταύτῃ, οὕτως τὰ τῆς εὑρέσεως ἐμφανῶς ἐγνωρίζετο,
καὶ οἱ αἱρετικοὶ τηνικαῦτα ἄχλυσιν αἰσχύνης ἠμαύρωντο· οἷς ὁ θεοφιλὴς
πατριάρχης τῶν εἰς αὐτὸν ἐπταισμένων παρέσχε συμπάθειαν, τοῦ οζʹ
συγχωροῦντος Χριστοῦ τῷ νόμῳ πειθόμενος. διὸ καὶ παρὰ τῶν ἐπιστα-
τούντων τοῦ τοιούτου ἐλέγχου κατὰ τῶν ἐλεγχθέντων ἔκτοτε διώρισται
αὐτοῖς πρὸς ἀντέκτισιν, κἂν ὠφελείας ἀντεχομένην, ὅπως κατὰ τὸ τῆς ὀρ-
θοδοξοποιοῦ ἡμέρας γενέθλιον ἀπὸ τοῦ ἐν Βλαχέρναις τῆς Θεοτόκου
τιμωμένου ναοῦ τῆς λιτανείας μετὰ λαμπάδων προάγοιεν. καὶ τὸ
τοιοῦτον
Josephus Genesius Hist., Βασιλεῖαι Book 4, se. 9, line 9
ἀποκαταστήσας τὸν ἑαυτοῦ οἶκον μονασταῖς καταγώγιον, ἐν ᾧ καὶ

κεκήδευτο.
Μετὰ δὲ τὴν ἐκ τοῦ παλατίου αὐτοῦ ἀποικίαν φθόνῳ τῷ πρὸς
τὸν Θεόκτιστον διεγείρεται Βάρδας αὐτὸν ἀφαντῶσαι, καὶ τρόπῳ τοι-
ούτῳ τεχνάζεται. παρεντίθησι βασιλεῖ Μιχαὴλ τὴν μητέρα φρονεῖν
ἑαυτῇ γάμον ἢ ἐν μιᾷ τῶν αὐτῆς θυγατέρων ἐπισκευάσασθαι, δι' οὗ τὴν
αὐτοῦ βασιλείαν ποιήσειεν ἔκδοτον, τοῦτόν τε καθαιρήσειν αὐτῆς καὶ
ἀπομματῶσαι. ὡς δὲ τοῖς τοιούτοις λόγοις ἐκεκλυδώνιστο Μιχαήλ,
ἐπεῖπεν τὸν Θεόκτιστον τούτων αἴτιον ἔσεσθαι. καὶ ἐμμεριμνῶσιν ἀμφό-
τεροι περὶ τῆς κατ' αὐτοῦ ἐπιθέσεως, δολοφονῆσαι ἢ μᾶλλον ὑπερορίσαι
τοῦτον, εἴ γε δυνήσονται· καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ συσκευῇ προσλαμβάνουσιν
ὑποστρατήγους τινὰς τῆς οἰκείας περιῃρημένους ἀρχῆς, ὅπως αὐτοῖς
241
συνεργήσαιεν, ἀλλὰ μὴν καὶ Θεοδώρας τὴν σύγγονον, ἐφ' ᾗ Καλὴ Μαρία
τὸ εὔφημον, ὡς ἂν καὶ αὕτη τὰ κατὰ δολοφονίαν τοῦ Θεοκτίστου συμ-

πράξῃ τῷ βασιλεῖ κρυφίως, ἐξ ὑπερτέρου τετρημένου οἰκίσκου
διόπτειραν
καταστήσαντες, ἐντεῦθεν κατασημῆναι τῷ βασιλεῖ, ὁπόταν τὸν Βάρ-
δαν ἴδοι τῷ Θεοκτίστῳ ἐπιτιθέμενον. ὡς οὖν ταῦτα περὶ τούτου διε-
σκοπήκει ὁ Βάρδας, ταῖς πρὸς τὸν Λαυσιακὸν καθέδραις προσεποιεῖτο
διαναπαύεσθαι τοῖς πραιποσίτοις συνεδριάζων· καὶ δὴ τὰ λογοθέτου
τοῦ δρόμου πραγματικῶς Θεοκτίστου διευθετοῦντος, πάνυ τετηρη-
μένως ἔσχεν ὁ Βάρδας ἐκ βασιλέως ἀπανιόντα
Josephus Genesius Hist., Βασιλεῖαι Book 4, se. 23, line 16
το κατ' αὐτοῦ βουλὴν δολεράν, ὅπως μιαιφονήσειαν· ἀλλὰ τὴν ἑταιρει-

ῶτιν τούτου πληθὺν ἐδεδοίκεσαν, ἵνα μὴ παρ' αὐτῆς καταδυναστεύ-
οιντο. πρὸς ἁμιλλητήριον δρόμον ἵππων συμφύρονται σὺν Ἀντιγόνῳ
τῷ τούτου υἱῷ καὶ αὐτὸν πόρρω τῆς βασιλικῆς σκηνῆς διορίζουσι,
καὶ καίσαρος τοὺς πρωταγωνιστὰς ἐπὶ τούτῳ συνέλκουσιν, ὡς ἂν
ἐνησχολημένων αὐτῶν ἀφυλάκτως τῷ καίσαρι ἐπίθωνταί τινες καὶ
διαχειρίσωνται. Συμβατίου δὲ γαμβροῦ ἐπὶ θυγατρὶ καίσαρος τιμῆς τε
πατρικίων ἠξιωμένου καὶ τὰ τοῦ δρόμου διέπειν διειληχότος, εἰσιόντος
τῷ βασιλεῖ συμπαρόντι καίσαρι τάς τε δημοσίους ἀνεγνωκότος ἀνα-
φοράς, ἀπιόντος δὲ κατὰ τὰ πρόσθεν τύπῳ σταυρικῷ σχηματισαμέ-
νου, ἅτε καθηγουμένου τῆς συσκευῆς, οἱ ἐν παραβύστῳ σκηνῆς ἐνεδρεύ-
οντες ξιφηφόροι ἐπῄεσαν, καὶ προσενώπιον βασιλέως ἀνηλεῶς ἀπο-
κτέννοντες κατακερματίζουσι καίσαρα, μηνὶ Ἀπριλίῳ καʹ, ἰνδικτιῶνος
ιδʹ· μεθ' ὧν Χάλδος τις παρεύρητο, ᾧ Τζιφιναρίτης ἐπώνυμον. τῆς
οὖν στασιώτιδος ἐπηρείας ἀθρόως ἐπισυστάσης τοῦ τε βασιλέως ἐνθρο-
ηθέντος καὶ τῷ πτώματι ἀκουσίως ἐγκρημνισθέντος ὁ ἐπὶ τῆς βασιλι-
κῆς βίγλης ὑπερασπίζων ἦν βασιλεῖ Κωνσταντῖνος δρουγγάριος, τὸ
μὴ συμπεφονεῦσθαι αὐτόν, οἷα πιστὸς ὑπερασπιστὴς καὶ μέχρι ψυχῆς
τὸ εὔνουν ἐπιδεικνύμενος. καὶ τάχα ἂν ἀμφότεροι διεφθάρησαν, εἰ μὴ
αὐτὸς ἐκεῖνος εὐφημίαις ἐπιδημίοις καὶ αὐταῖς παλάμαις ἐπήμυνε θαρσο-
ποιήσας τὸν ἄνακτα καὶ τῶν μιαιφόνων ἐξήνεγκεν, καλοκἀγαθίᾳ
Γεώργιος Μοναχός , Chronicon (lib. 1–4) (3043: 001)

“Georgii monachi chronicon, 2 vols.”, Ed. de Boor, C.
Leipzig: Teubner, 1904, Repr. 1978 (1st edn. corr. P. Wirth).
Pa. 516, line 14
242
εὑρόντα ἐργωδέστερον, οὐ δεῖ ἐπιρρίπτειν τινὰ ἑαυτὸν τῷ

κρίνειν. τότε γοῦν ὁ ὀρθὸς ὅρος τῆς δικαιοσύνης σώζεται,
ὅταν τῇ μὲν αἰτίᾳ ἡ κρίσις, τῇ δὲ κρίσει ὁ ἔλεγχος, τῷ δὲ
ἐλέγχῳ ἡ ψῆφος ἡ πρὸς τὴν ποιότητα τοῦ ἁμαρτήματος τὴν
τιμωρίαν ὁρίζουσα.
Ὁ τοίνυν μέγας Ἀθανάσιος οὐ μόνον ὑπὸ τοῦ βασιλέως
Κωνσταντίνου διὰ τὰς τῶν Ἀρειανῶν κακουργίας ἐξωρίσθη,
ἀλλά γε καὶ ὑπὸ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Κωνσταντίου καὶ διαδόχου.
φησὶ γάρ· ὁ δὲ ἅγιος Ἀθανάσιος γνοὺς πάλιν καὶ τὸν βα-
σιλέα Κωνστάντιον τὰ τῶν Ἀρειανῶν κρατύνειν βουλόμενον,
καὶ τοὺς Ἀρειανοὺς συσκευαζομένους ἀθέμιτα αὐτοῦ κατηγο-
ρεῖ ἐπὶ διεφθαρμένου δικαστηρίου, μηδενὶ θαρρήσας αἰφνί-
διον ἐν μεσαιτάτῃ νυκτὶ ζητούμενος κατέφυγε πρός τινα
παρθένον ἁγίαν, ἥτις ἐπὶ τῷ πράγματι ξενισθεῖσα διηπόρει
τὴν ἄφιξιν. ὁ δὲ μακάριος πατριάρχης λέγει πρὸς αὐτήν·
ἐπιζητοῦμαι παρὰ τῶν Ἀρειανῶν καὶ ἀθέμιτα λοιδοροῦμαι.
ἵνα δὲ μὴ κἀγὼ δόξαν ἄλογον ἀπενέγκωμαι καὶ εἰς ἁμαρ-
τίαν ἐμβάλω τοὺς τιμωρήσασθαί με βουλομένους φυγεῖν ἐν-
εθυμήθην. ἀπεκάλυψεν οὖν μοι ὁ θεὸς τῇ νυκτὶ ταύτῃ
λέγων· παρ' οὐδενὶ σωθῆναι μέλλεις, εἰ μὴ παρ' ἐκείνῃ τῇ
παρθένῳ. καὶ γὰρ ἀεὶ τὰς κατ' αὐτοῦ προγινώσκων
Γεώργιος Μοναχός , Chronicon (lib. 1-4) Pa. 562, line 13
ἐποίησεν. τοῦτον δὲ τὸν ἑαυτοῦ υἱὸν τῇ μὲν ἐλπίδι μέγαν,

τῷ δὲ χρόνῳ μικρόν, (μόλις γὰρ ἦν τοῦ οὐδοῦ τῆς νεότητος
ἐπιβεβηκὼς) συγκλητικῷ τινι Ἀμαξοβίῳ κοινωνῷ αὐτοῦ τυγ-
χάνοντι τῆς γνώμης καὶ τῶν ἐπαίνων παραδέδωκεν ἐκπαι-
δεύειν. ὅστις Ἀμαξόβιος ἐγχειρισθέντα αὐτῷ τὸν νέον πρα-
ϋτάτῃ διδασκαλίᾳ καὶ αὐστηροτέρᾳ κολακείᾳ εἰς λαμπρὰν
ἄσκησιν τῆς ζωῆς ἐστερέωσεν. ἐκεῖσε τοίνυν ὄντος Θεοδο-
σίου, καθ' ὕπνους ἑαυτὸν εἰδέναι λέγεται βασιλικῇ χλανίδι
καὶ πορφύρᾳ κεκοσμημένον. Οὐαλεντινιανοῦ δὲ τοῦ γέ-
ροντος τελευτήσαντος, Μαξιμῖνος ὁ δήμιος τὴν ὑπαρχότητα
τῶν Γαλλίων εἰς μανίαν ἔτρεψε καί τινα συσκευὴν συν-
τεθεικὼς Θεοδόσιον τὸν πρεσβύτην τοῖς τροπαίοις κεκο-
ρεσμένον σφαγῆναι προσέταξεν. ὃς πρὶν τελευτήσῃ τὸ θεῖον
βάπτισμα δεξάμενος καὶ εἰς τὴν ἀθανασίαν ἀναγεννηθεὶς
ἐτελεύτησεν. κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν καιρὸν ὁ νεώτερος Θεο-
δόσιος ἐν τῇ τοῦ δουκὸς ἀξίᾳ ἐτύγχανεν, τῷ δὲ αὐτῷ βέλει
τοῦ φθόνου ᾧπερ καὶ ὁ πατὴρ διὰ Μαξιμίνου ὁμοίως ἀδί-
κως ὑπέπιπτεν. ἀλλ' ὁ θεὸς αὐτὸν διέσωσεν. μεινάσης παρ'
243
αὐτῷ τῆς ἀξίας, καὶ τῆς οὐσίας ἀναδοθείσης αὐτῷ, εἰς τὴν
πατρῴαν γῆν τῶν Σπανίων, ἐν ᾗ καὶ ἐγεννήθη, ἐφοίτησε
προστάγματι βασιλικῷ ἐκεῖσε ἡσύχως καὶ πράως τὸν βίον
Γεώργιος Μοναχός , Chronicon breve (lib. 1–6) (redactio recentior)

(3043: 002); MPG 110.Vol. 110, pa. 633, line 29
ποιότητα τοῦ ἁμαρτήματος [τὴν] τιμωρίαν ὁρί-

ζουσα.
ΡΠϞʹ. Περὶ τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου.
Ὁ τοίνυν μέγας Ἀθανάσιος οὐ μόνον ὑπὸ τοῦ
βασιλέως Κωνσταντίνου διὰ τὰς τῶν Ἀρειανῶν
κακουργίας ἐξωρίσθη, ἀλλά γε 421 καὶ ὑπὸ τοῦ
υἱοῦ αὐτοῦ Κωνσταντίου καὶ διαδόχου τῆς βασι-
λείας αὐτοῦ· φησὶ γὰρ ὁ μέγας Ἀθανάσιος, γνοὺς
πάλιν καὶ τὸν βασιλέα Κωνστάντιον τὰ τῶν Ἀρεια-
νῶν κρατύνειν βουλόμενον, καὶ τοὺς Ἀρειανοὺς
συσκευαζομένους ἀθέμιτα αὐτοῦ κατηγορεῖν ἐπὶ
διεφθαρμένου δικαστηρίου, μηδενὶ θαῤῥήσας, αἰφνί-
διον ἐν μεσαιτάτῃ [νυκτὶ] ζητούμενος, κατέφυγε
πρός τινα παρθένον ἁγίαν, ἥτις ἐπὶ τῷ πράγματι
ξενισθεῖσα διηπόρει τὴν ἄφιξιν. Ὁ δὲ μακάριος
λέγει πρὸς αὐτήν· «Ἐπιζητοῦμαι παρὰ τῶν
Ἀρειανῶν καὶ ἀθέμιτα λοιδοροῦμαι· ἵνα δὲ μὴ
κἀγὼ δόξαν ἀπενεγκόμενος εἰς τιμωρίαν ἐμ-
βάλω τοὺς τιμωρήσασθαί με βουλομένους, φυγεῖν
ἐνεθυμήθην· ἀπεκάλυψεν οὖν μοι ὁ Θεὸς ταύτῃ τῇ
νυκτὶ λέγων· «Παρ' οὐδενὶ σωθῆναι μέλλεις εἰ μὴ
Γεώργιος Μοναχός , Chronicon breve (lib. 1-6) (redactio recentior)

Vol. 110, pa. 692, line 24
ἐπιβεβηκώς, – συγκλητικῷ τινι ἀμαξοβίῳ, κοι-

νωνῷ αὐτοῦ τυγχάνοντι τῆς γνώμης καὶ τῶν πόνων,
παρέδωκεν ἐκπαιδεύειν, ὅστις ἀμαξόβιος ἐγχει-
ρισθέντα αὐτῷ τὸν νέον πραϋτάτῃ διδασκαλίᾳ καὶ
αὐστηροτέρᾳ κολακείᾳ εἰς λαμπρὰν ἄσκησιν τῆς
ζωῆς ἐστερέωσεν, Ἐκεῖσε τοίνυν ὄντος Θεοδοσίου,
καθ' ὕπνους ἑαυτὸν εἰδέναι λέγεται βασιλικῇ χλαμύδι
καὶ πορφύρᾳ κεκοσμημένον. 464 Οὐαλεντινιανοῦ
δὲ τοῦ γέροντος τελευτήσαντος, Μάξιμος ὁ δήμιος
τὴν ὑπαρχότητα τῶν Γαλλιῶν εἰς μανίαν ἔτρεψε
244
καί τινα συσκευὴν πεποιηκὼς Θεοδόσιον τὸν πρε-

σβύτερον τροπαίοις κεκορεσμένον σφαγῆναι προς-
έταξε, ὃς πρὶν τελευτῆσαι τὸ θεῖον βάπτισμα δεξά-
μενος καὶ εἰς τὴν ἀθανασίαν ἀναγεννηθεὶς ἐτελεύτησε.
Κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν καιρὸν ὁ νεώτερος Θεοδόσιος ἐν τῇ
τοῦ δουκὸς ἀξίᾳ ἐτύγχανε· τῷ δὲ αὐτῷ βέλει τοῦ
φθόνου, ὅπερ καὶ ὁ πατὴρ, διὰ Μάξιμον ὁμοίως ἀδί-
κως ὑπέπιπτεν· (121a) ἀλλ' ὁ Θεὸς αὐτὸν διεσώσατο,
μεινάσης παρ' αὐτῷ τῆς ἀξίας καὶ τῆς οὐσίας ἀνα-
δοθείσης, εἰς τὴν πατρῴαν γῆν τῶν Σπανίων, ἐν ᾗ
ἐγεννήθη, ἐφοίτησε προστάγματι βασιλικῷ,

Vol. 110, pa. 1048, line 26
731 (14) Ὑπὸ δὲ τῆς συγκλήτου (πάσης) εὐ-

φημισθεὶς μόνος αὐτοκρατορεῖ, καὶ προβάλλεται
Βάρδαν μάγιστρον καὶ δομέστικον τῶν σχολῶν. Μὴ
διαλλαττομένης δὲ τῆς μητρὸς αὐτοῦ δι' ἃ ἐλύπει
αὐτὴν καὶ τὴν ἄδικον σφαγὴν Θεοκτίστου, ἔχθρα
ὑπῆρχεν ἀναμεταξὺ αὐτῶν ἄσπονδος. Ὁ δὲ, καὶ
ταύτην τοῦ παλατίου καταγαγὼν, εἰς τὸ μοναστή-
ριον τὰ Γαστρία καὶ αὐτὴν ἀποστέλλει. Ἥτις,
ἀθυμίᾳ μετεωρισθεῖσα τὸν νοῦν καὶ ὑπὸ ἐκπλήξεως
ἀφαιρεθεῖσα καὶ τὸ φρονεῖν, ἀναξίαν ἑαυτῆς συ-
σκευάζει βουλὴν κατὰ Βάρδα βουλευομένη σὺν πολ-
λοῖς καὶ ἄλλοις, σχοῦσα κοινωνὸν καὶ τοῦ βασιλέως
τὸν πρωτοστράτορα, ὅπως, ὑποστρέφοντος Βάρδα
ἀπὸ τοῦ προαστείου αὐτοῦ τοῦ Κοσμιδίου, ἀναιρή-
σωσιν αὐτόν· ὧν ἡ μελέτη πρὸ τοῦ ἔργου φανερω-
θεῖσα κατ' ἐκείνων τῶν μελετησάντων τὸ κακὸν
ἐξενήνοχεν· (φωραθέντες γὰρ καὶ) κατασχεθέν-
τες, ἐν τῇ Σφενδόνῃ τὰς κεφαλὰς ἀπετμήθησαν. Καὶ
προβάλλεται τὸν Βασίλειον Μιχαὴλ ἀντὶ τοῦ τε-
λευτήσαντος πρωτοστράτορα, ὁμοίως καὶ Βάρδαν
τὸν θεῖον αὐτοῦ κουροπαλάτην.

Vol. 110, pa. 1085, line 36
ξάζετε περὶ τοῦ υἱοῦ μου τὸν Θεόν; πολλὰς θλίψεις

245
ὑπ' αὐτοῦ ἔχετε ὑπομεῖναι καὶ ἐπωδύνους ἡμέρας

διελθεῖν.»
(25) Κατηγορήθη δὲ Ἀνδρέας δομέστικος τῶν
σχολῶν παρὰ Σανταβαρηνοῦ πρὸς τὸν βασιλέα ὡς
τὰ Λέοντος φρονῶν, καὶ διεδέχθη παρὰ τοῦ βασι-
λέως· ἀντ' αὐτοῦ δὲ προεβλήθη δομέστικος ὁ Στυ-
πιώτης· καὶ ἀπελθὼν μετὰ λαοῦ ἐν Ταρσῷ ἡτ-
τήθη καὶ πάντας ἀπώλεσεν· καὶ πάλιν προχει-
ρίζεται Ἀνδρέας παρὰ τοῦ βασιλέως δομέστικος.
(26) Ἐγένετο δὲ συσκευὴ κατὰ τοῦ βασιλέως
παρὰ Ἰωάννου τοῦ Κροκόα, δομεστίκου ὄντος τῶν
ἱκανάτων, χρηματισθέντος παρὰ τοῦ ὄντος ἐν Βλα-
χέρναις ἐγκλείστου. Εὑρέθησαν δὲ πολλοὶ τῶν
συγκλητικῶν καὶ (λοιπῶν) ἀρχόντων μέχρι τῶν ξϛʹ·
ἦν γὰρ Μιχαὴλ ὁ ἑταιριάρχης, ὁ Κατουδάρης,
καὶ ὁ Μυξάρης, καὶ ὁ Βαβουτζίκιος, (καὶ οἱ λοιποί.
Τῆς γοῦν τοιαύτης ἐπιβουλῆς μηνυθείσης τῷ 765
βασιλεῖ παρὰ τοῦ πρωτοβεστιαρίου τοῦ Κροκόα)
κρατηθέντων τε πάντων, ἐξελθὼν ὁ βασιλεὺς ἐν τῷ
ἱπποδρόμῳ καὶ καθεσθεὶς ἐκεῖσε, καὶ ἀνακρίνας

Vol. 110, pa. 1089, line 38
αἰχμαλωτισθέντων πάντων τῶν ὄντων ἐκεῖσε. Γέγονε

δὲ καὶ ἐμπρησμὸς μέγας πλησίον τῶν Σοφιανῶν,
ἐμπρησθείσης καὶ τῆς ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου ἀποστό-
λου Θωμᾶ, ἣν ὁ αὐτὸς Λέων λαμπρῶς ἀνεκαί-
νισεν.
(5) Ἀπέστειλε δὲ ὁ βασιλεὺς εἰς Εὐχάϊτα καὶ
ἤγαγε 768 Θεόδωρον τὸν Σανταβαρηνὸν ἐν τῇ
πόλει. Ἀνδρέας δὲ ὁ δομέστικος καὶ Στέφανος ὁ
μάγιστρος (ὁ τῆς Καλομαρίας) οἱ πολλὰ λοιδορη-
θέντες ἐπὶ Βασιλείου παρὰ Σανταβαρηνοῦ ὑπέθη-
καν τῷ βασιλεῖ συσκευὴν ποιησάμενοι, ὡς ὅτι Φώ-
τιος ὁ πατριάρχης καὶ Θεόδωρος ὁ Σανταβαρηνὸς
βουλὴν εἶχον ποιῆσαι βασιλέα ἐκ τῶν ἰδίων Φωτίου
πατριάρχου. Προσέταξε δὲ ὁ βασιλεὺς ἀγαγεῖν
Φώτιον πατριάρχην καὶ Θεόδωρον τὸν Σανταβαρηνὸν
ἐν τοῖς παλατίοις τῶν Πηγῶν, καὶ ἰδίως αὐτοὺς
φρουρεῖσθαι διωρίσατο. Ἀπεστάλησαν δὲ παρὰ τοῦ
βασιλέως Στέφανος μαγίστρος καὶ Ἀνδρέας δομέστι-
246
κος ὁ καὶ Κρατερὸς καὶ ὁ πατρίκιος Γούβερ καὶ

Ἰωάννης ὁ Ἁγιοπολίτης (ἐπὶ τὸ ἐξετάσαι τὰ κατ'
αὐτῶν). Καὶ ἀγαγόντες τὸν πατριάρχην καὶ

Vol. 110, pa. 1092, line 28
πίσκοπον ὄντα Εὐχαΐτων.

(6) Ἤγαγον δὲ καὶ τὸν Σανταβαρηνὸν πρὸς
αὐτοὺς, καὶ λέγει πρὸς αὐτὸν Ἀνδρέας ὁ δομέστικος·
»Ὁ βασιλεύς σοι δηλοῖ· Ποῦ εἰσι τὰ χρήματα
καὶ πράγματα τῆς ἐμῆς βασιλείας;» Ὁ δὲ
ἔφη· «Ὅπου δέδωκεν αὐτὰ ὁ βασιλεὺς, 769 ὁ κατὰ
τὴν ἡμέραν, εἰσίν· νῦν δὲ, ἐπεὶ κελεύει ὁ βασιλεὺς
ἀναζητεῖν αὐτὰ, ἐξουσίαν ἔχει ἀναλαβέσθαι
αὐτά.» Καὶ ὁ Ἀνδρέας ἔφη πρὸς αὐτόν· «Εἰπὲ,
τίνα ἐβούλου ποιῆσαι βασιλέα, ὑποθέμενος τῷ ἐμῷ
πατρὶ διὰ συσκευῆς σου τυφλῶσαί με, τοῦ πατριάρ-
χου ἴδιον ἢ σόν;» Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· «Οὐ
γινώσκω τὸ σύνολον περὶ ὧν λέγετε κατηγοροῦντές
με». Λέγει οὖν Στέφανος ὁ μάγιστρος πρὸς αὐ-
τόν· «Καὶ πῶς ἐμήνυσας τῷ βασιλεῖ, ἵνα ἐλέγξω
τὸν πατριάρχην περὶ τούτου;» Ὁ δὲ Σανταβαρηνὸς
παρευθὺ πεσὼν εἰς τοὺς πόδας τοῦ πατριάρχου,
εἶπεν· «Ὁρκίζω σε κατὰ τοῦ Θεοῦ, δέσποτα,
ἵνα πρῶτον ποιήσῃς τὴν ἐμὴν καθαίρεσιν, καὶ
τότε γυμνὸν ὄντα τῆς ἱερωσύνης, κολαζέτωσαν
ὡς κακοῦργον· οὐ γὰρ τοιαῦτα ἐδήλωσα

Vol. 110, pa. 1157, line 9
προστάξει Ῥωμανοῦ βασιλέως ἤγαγε λάρνακα

ἔνζῳδον καὶ ἕτερα δύο γλυφῆς ἀμοιροῦντα ἐκ τῆς
τοῦ Ἁγίου Μάμαντος μονῆς ἀνδρείας, τῆς πλησίον
οὔσης τῶν Ξυλοκέρκου λεγομένης πόρτης, ἐν οἷς
φασιν ἐναποκεῖσθαι Μαυρίκιον σὺν τοῖς αὐτοῦ παισὶν,
ἃ καὶ ἀπετέθη ἐν τῇ τοῦ βασιλέως μονῇ.
(14) Ἀδριανὸς δέ τις Χάλδος, πρὸς δὲ καὶ
Τατζάτης Ἀρμένιος πλούσιος πάνυ, τῇ ὑποθήκῃ καὶ
συμβουλῇ Βάρδα τοῦ Βοήλα στρατηγοῦντος ἐν
247
Χαλδίᾳ τυραννίδα καὶ ἀνταρσίαν κατὰ Ῥωμανοῦ

βασιλέως συσκευάζουσι, τὸ Πάνπερ τε λεγόμε-
νον ὀχύρωμα κατασχόντες· οὓς ὁ τῶν σχολῶν
δομέστικος Ἰωάννης ὁ Κροκόας καταπολεμήσας
τοὺς μὲν κατέσχεν, ὧν τοὺς περιφανεστέρους ἀπο-
τυφλοῖ, τὰς οὐσίας αὐτῶν δημεύσας· Τατζά-
της δὲ, ἐν ἑτέρῳ ὀχυρωτάτῳ 823 καστελλίῳ
διαφυγὼν καὶ λόγον τοῦ μήτι κακὸν παθεῖν
δεξάμενος, ἐν τῇ πόλει εἰσεληλύθει, καὶ τῇ τοῦ
μαγλαβίτου ἀξίᾳ τιμηθεὶς ἐν τῷ οἴκῳ τῶν μαγγά-
νων διῃτᾶτο τηρούμενος. Δρασμὸν δὲ βουλευσά-
μενος ἁλίσκεται, καὶ τῶν ὀμμάτων στερίσκεται.
Γεώργιος Σύγγελος Ecloga chronographica (3045: 001)

“Georgius Syncellus. Ecloga chronographica”, Ed. Mosshammer, A.A.
Leipzig: Teubner, 1984.Pa. 73, line 19
φιλοσοφήσαντας ἐξ Ἑλλήνων Κλήμεντα τὸν Στρωματέα καὶ Τατιανόν,

ὡς αὐτὸς Εὐσέβιος ἐν τῷ προοιμίῳ τοῦ κανόνος ὧδέ πως γράφων
συμμαρτυρεῖ.
Μωυσέα γένος Ἑβραῖον, προφητῶν ἁπάντων πρῶτον, ἀμφὶ τοῦ σωτῆ-
ρος ἡμῶν, λέγω δὲ τοῦ Χριστοῦ, ἀμφί τε τῆς τῶν ἐθνῶν δι' αὐτοῦ
θεογνω-
σίας χρησμοὺς καὶ λόγια θεῖα γραφῇ παραδεδωκότα, τοῖς χρόνοις ἀκμά-
σαι κατὰ Ἴναχον εἰρήκασιν ἄνδρες ἐν παιδεύσει γνώριμοι, Κλήμης,
Ἀφρικανός, Τατιανὸς τοῦ καθ' ἡμᾶς λόγου, τῶν τε ἐκ περιτομῆς Ἰώσηπ-
πος καὶ Ἰοῦστος, ἰδίως ἕκαστος τὴν ἀπόδειξιν ἐκ παλαιᾶς ὑποσχὼν ἱστο-
ρίας. Ἴναχος δὲ τῶν Ἰλιακῶν ἔτεσιν ἑπτακοσίοις πρεσβεύει. Ἑλληνικῶν
δὲ φιλοσόφων, ὅστις ποτὲ ἦν ἐκεῖνος ἀνὴρ ὁ τὴν καθ' ἡμῶν συσκευὴν
προ-
βεβλημένος, ἐν τῇ δʹ τῆς εἰς μάτην αὐτῷ πονηθείσης καθ' ἡμῶν ὑποθέ-
σεως πρὸ τῶν Σεμιράμεως χρόνων τὸν Μωυσέα γενέσθαι φησί·
βασιλεύει
δὲ Ἀσσυρίων ἡ Σεμίραμις πρόσθεν ἔτεσι νʹ πρὸς τοῖς ρʹ. ὥστε εἶναι κατὰ
τοῦτον τῶν Τρωικῶν Μωυσέα πρεσβύτερον νʹ καὶ ωʹ ἔτεσιν.
Ἐγὼ δὲ περὶ πολλοῦ τὸν ἀληθῆ λόγον τιμώμενος καὶ τὸ ἀκριβὲς ἀν-
ιχνεῦσαι διὰ σπουδῆς προὐθέμην· ἔνθεν ὁρμηθεὶς ἐν μὲν τῇ πρὸ ταύτης
συντάξει ὕλας ἐκπορίζων ἐμαυτῷ χρόνων ἀναγραφὰς συνελεξάμην παν-
τοίας, βασιλείας τε Χαλδαίων, Ἀσσυρίων, Μήδων, Περσῶν, Λυδῶν, Ἑβ-
ραίων, Αἰγυπτίων, Ἀθηναίων, Ἀργείων, Σικυωνίων, Λακεδαιμονίων,
Κορινθίων, Θετταλῶν, Μακεδόνων, Λατίνων, οἷς ὕστερον γέγονεν
248
Γεώργιος Σύγγελος Ecloga chronographica Pa. 276, line 17
ἐκκλησιαστικὸς λαʹ. ἡμεῖς οὖν ἐπὶ τὴν ἀρχὴν Ἀστυάγους παρ' ἐνιαυτὸν
ἕνα συμφωνοῦντας ἠγάγομεν τοὺς δύο τούτους κανόνας.
Ναβόννηδος ὁ τελευταῖος βασιλεὺς Μήδων, Ἀστυάγης παρ' αὐτοῖς
λεγόμενος, ὁ αὐτὸς δὲ καὶ Δαρεῖος Ἀσουήρου καʹ ἔτει τῆς βασιλείας
αὐτοῦ καταστρεψάμενος σὺν ἄλλοις ἄρχουσι τῶν Χαλδαίων
Νιριγλήσαρον,
τὸν καὶ Βαλτάσαρ, γαμβρὸν τοῦ Εὐειλὰδ Μαροδὰχ υἱοῦ
Ναβουχοδονόσωρ,
ὃς ἀνεῖλεν αὐτὸν καὶ κατέσχε τὴν βασιλείαν Χαλδαίων καὶ Μήδων ἄλλα
ἔτη ιζʹ, κατὰ δέ τινας ἔτη ιαʹ, ἀπὸ τοῦ κζʹ ἔτους τῆς βασιλείας αὐτοῦ,
ὡς γέγραπται, καὶ Δαρεῖος ὁ Μῆδος παρέλαβε τὴν βασιλείαν ὢν ἐτῶν ξʹ.
Οὗτος τὸν Δανιὴλ πρῶτον ἐν μεγιστᾶσι κατέστησε καὶ αὖθις ἐν τῷ
λάκκῳ τῶν λεόντων ἐνέβαλεν συσκευασθέντα διὰ φθόνον ὑπὸ τῶν συμ-
μεγιστάνων αὐτοῦ.
Τούτῳ ἡ Ἐσθὴρ ἐζεύχθη διὰ κάλλος ἐκλεχθεῖσα ἐπὶ αὐτοῦ.
Τὰ κατὰ τὸν Μαρδοχαῖον καὶ Ἀμὰν καὶ ἡ διὰ τῆς Ἐσθὴρ ἀπολύτρωσις
τῶν Ἑβραίων.
Ὁ αὐτὸς καὶ Ἀρταξέρξης ἐλέγετο καὶ Ἀστυάγης καὶ Δαρεῖος Ἀσουήρου
καὶ Ναβόννηδος.
Ἐπὶ αὐτοῦ Δανιὴλ τὰς διὰ τοῦ Γαβριὴλ ὀπτασίας εἶδεν καὶ τὸν χρόνον
τῆς παρουσίας τοῦ κυρίου ἔμαθεν.
Ὁ αὐτὸς πάππος ἦν Κύρου, Δαρεῖος, Ἀσούηρος ὁ καὶ Ἀστυάγης.
Γεώργιος Σύγγελος Ecloga chronographica Pa. 470, line 26
Περσῶν εʹ Οὐραράκης ἐβασίλευσεν ἔτη ιζʹ.

Ῥώμης κϛʹ ἐπίσκοπος Διονύσιος ἔτη ηʹ.
Ἀντιοχείας ιϛʹ ἐπίσκοπος Δόμνος ἔτη γʹ.
Ἀντιοχείας ιζʹ ἐπίσκοπος Κύριλλος ἔτη ιεʹ.
Ἀλεξανδρείας ιεʹ ἐπίσκοπος Μάξιμος ἔτη ηʹ.
Ἱεροσολύμων λζʹ ἐπίσκοπος Μαζαβάνης ἔτη καʹ.
ΚΟΣΜΟΥ ΕΤΗ ΕΨΞΕ

Τῆς θείας σαρκώσεως ἔτη σξεʹ
Ῥωμαίων κθʹ βασιλεὺς Αὐρηλιανὸς ὁ προγεγραμμένος ἔτη ϛʹ.

249
Τῷ ϛʹ αὐτοῦ ἔτει Αὐρηλιανὸς μέλλων διωγμὸν κινεῖν κατὰ Χριστιανῶν

θείῳ κεραυνῷ διακωλύεται. συσκευῆς δὲ γενομένης περὶ αὐτοῦ ἐκ τῶν
κατ' αὐτὸν ἐδολοφονήθη ἐν καινῷ φρουρίῳ.
Μεθ' ὃν βασιλεύει Τάκητος μῆνας ϛʹ.
Οὗ σφαγέντος ἐν Πόντῳ βασιλεύει Φιλωριανὸς ἡμέρας πηʹ.
Οὗ σφαγέντος ἐν Ταρσῷ βασιλεύει Πρόβος ἔτη ϛʹ, μῆνας δʹ.
Ὁμοῦ γίνονται ἔτη ζʹ.
Γεώργιος Μοναχός Chronicon (continuatio) (redactio A) (3051:

001)“Theophanes Continuatus, Ioannes Cameniata, Symeon Magister,
Georgius Monachus”, Ed. Bekker, I.nn: Weber, 1838; Corpus scriptorum
Ιστορίαι. Byzantinae.Pa. 847, line 15
αὐτοῦ. τῆς δὲ ἐλεύσεως γενομένης ἰδόντες αὐτὸν οἱ λαοὶ ἐφώ-

νησαν τὸ “δόξα σοι ὁ θεός.” ὁ δὲ βασιλεὺς ἀναστραφεὶς ἀπελο-
γήσατο αὐτοῖς “δοξάζετε περὶ τοῦ υἱοῦ μου τὸν θεόν; πολλὰς
θλίψεις ὑπ' αὐτοῦ ἔχετε ὑπομεῖναι καὶ ἐπωδύνους ἡμέρας διελ-
θεῖν.”
25. Κατηγορηθεὶς δὲ Ἀνδρέας δομέστικος τῶν σχολῶν
παρὰ Σανταβαρηνοῦ ὡς τὰ Λέοντος φρονῶν διεδέχθη παρὰ τοῦ
βασιλέως. ἀντ' αὐτοῦ δὲ προεβλήθη δομέστικος ὁ Στυπιώτης·
καὶ ἀπελθὼν μετὰ λαοῦ ἐν Ταρσῷ ἡττήθη καὶ πάντας ἀπώλεσε.
καὶ πάλιν προχειρίζεται Ἀνδρέας παρὰ τοῦ βασιλέως δομέστικος.
26. Ἐγένετο δὲ συσκευὴ κατὰ τοῦ βασιλέως παρὰ Ἰωάν-
νου τοῦ Κροκόα δομεστίκου ὄντος τῶν ἱκανάτων, χρηματισθέντος
παρὰ τοῦ ὄντος ἐν Βλαχέρναις ἐγκλείστου. εὑρέθησαν δὲ πολλοὶ
τῶν συγκλητικῶν καὶ ἀρχόντων, μέχρι τῶν ἑξήκοντα ἕξ. ἦν γὰρ
Μιχαὴλ ὁ ἑταιρειάρχης ὁ Κατουδάρης καὶ ὁ Μύξαρις καὶ ὁ Βα-
βούτζικος καὶ οἱ λοιποί. τῆς γοῦν τοιαύτης ἐπιβουλῆς μηνυθείσης
τῷ βασιλεῖ παρὰ τοῦ πρωτοβεστιαρίου τοῦ Κορκόα, κρατηθέντων
τε πάντων, ἐξελθὼν ὁ βασιλεὺς ἐν τῷ ἱπποδρομίῳ καὶ καθεσθεὶς
ἐκεῖσε καὶ ἀνακρίνας τὰ κατ' αὐτούς, πάντας τύψας καὶ κουρεύ-
σας τὰς περιλειφθείσας τρίχας κατέκαυσε. μετὰ δὲ ταῦτα ἐξῆλ-
θεν ἐν τῇ προελεύσει τοῦ εὐαγγελισμοῦ, ὅτε καὶ τὴν ἐπιβουλὴν
Γεώργιος Μοναχός Chronicon (continuatio) (redactio A)

Pa. 850, line 8
Συκέων. 4. Ἐφ' οὗ Λέοντος προεδόθη τὸ κάστρον Ὑψηλή, καὶ

ἐκρατήθη ὑπὸ τῶν Ἀγαρηνῶν, αἰχμαλωτισθέντων πάντων τῶν
ὄντων ἐκεῖσε. γέγονε δὲ ἐμπρησμὸς μέγας πλησίον τῶν Σοφιανῶν,
250
ἐμπρησθείσης καὶ τῆς ἐκκλησίας τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Θωμᾶ, ἣν

ὁ αὐτὸς Λέων λαμπρῶς ἀνεκαίνισεν.
5. Ἀπέστειλε δὲ ὁ βασιλεὺς εἰς Εὐχάϊτα, καὶ ἤγαγε Θεό-
δωρον τὸν Σανταβαρηνὸν ἐν τῇ πόλει. Ἀνδρέας δὲ ὁ δομέστικος
καὶ Στέφανος ὁ μάγιστρος ὁ τῆς Καλομαρίας, οἱ πολλὰ λοιδορη-
θέντες ἐπὶ Βασιλείου παρὰ Σανταβαρηνοῦ, ὑπέθηκαν τῷ βασιλεῖ,
συσκευὴν ποιησάμενοι, ὡς ὅτι Φώτιος ὁ πατριάρχης καὶ Θεόδω-
ρος ὁ Σανταβαρηνὸς βουλὴν εἶχον ποιήσασθαι βασιλέα ἐκ τῶν
ἰδίων Φωτίου πατριάρχου. προσέταξε δὲ ὁ βασιλεὺς ἀγαγεῖν Φώ-
τιον πατριάρχην καὶ Θεόδωρον τὸν Σανταβαρηνὸν ἐν τοῖς παλα-
τίοις τῶν Πηγῶν, καὶ ἰδίως αὐτοὺς φρουρεῖσθαι διωρίσατο. ἀπε-
στάλησαν δὲ παρὰ τοῦ βασιλέως Στέφανος μάγιστρος καὶ Ἀνδρέας
δομέστικος ὁ Κρατερὸς καὶ ὁ πατρίκιος Γοῦμερ καὶ Ἰωάννης ὁ
Ἁγιοπολίτης ἐπὶ τὸ ἐξετάσαι τὰ κατ' αὐτῶν. καὶ ἀγαγόντες τὸν
πατριάρχην καὶ καθίσαντες ἐπὶ θρόνου ἐν τιμῇ, καὶ αὐτοὶ καθ-
εσθέντες, ἔφη πρὸς τὸν πατριάρχην Ἀνδρέας ὁ δομέστικος “γνωρί-
ζεις, ὦ δέσποτα, τὸν ἀββᾶν Θεόδωρον;” ὁ δὲ ἀπεκρίθη “ἀββᾶν

Pa. 851, line 4
εσθέντες, ἔφη πρὸς τὸν πατριάρχην Ἀνδρέας ὁ δομέστικος “γνωρί-

ζεις, ὦ δέσποτα, τὸν ἀββᾶν Θεόδωρον;” ὁ δὲ ἀπεκρίθη “ἀββᾶν
Θεόδωρον οὐ γνωρίζω.” καὶ ὁ Ἀνδρέας “τὸν ἀββᾶν Θεόδωρον
τὸν Σανταβαρηνὸν οὐ γνωρίζεις;” καὶ ὁ πατριάρχης “γινώσκω
τὸν μοναχὸν Θεόδωρον ἀρχιεπίσκοπον ὄντα Εὐχαΐτων.” (6) ἤγα-
γον δὲ καὶ τὸν Σανταβαρηνὸν πρὸς αὐτούς, καὶ λέγει πρὸς αὐτὸν
Ἀνδρέας ὁ δομέστικος “ὁ βασιλεύς σοι δηλοῖ, ποῦ εἰσὶ τὰ χρή-
ματα καὶ πράγματα τῆς ἐμῆς βασιλείας;” ὁ δὲ ἔφη “ὅπου δέδω-
κεν αὐτὰ ὁ βασιλεύς· νῦν δὲ ἐπεὶ ἀναζητεῖ αὐτά, ἐξουσίαν ἔχει
ἀναλαβέσθαι αὐτά.” καὶ ὁ Ἀνδρέας ἔφη πρὸς αὐτὸν “εἰπὲ τίνα
ἠβούλου ποιῆσαι βασιλέα, ὑποθέμενος τῷ ἐμῷ πατρὶ διὰ συσκευῆς
σου τυφλῶσαί με; τοῦ πατριάρχου ἴδιον ἢ σόν;” ὁ δὲ ἀποκρι-
θεὶς εἶπεν “οὐ γινώσκω τὸ σύνολον περὶ ὧν λέγετε κατηγοροῦντές
με.” λέγει οὖν Στέφανος ὁ μάγιστρος πρὸς αὐτὸν “καὶ πῶς ἐμή-
νυσας τῷ βασιλεῖ ἵνα ἐλέγξω τὸν πατριάρχην περὶ τούτου;” ὁ δὲ
Σανταβαρηνὸς παρευθὺ πεσὼν εἰς τοὺς πόδας τοῦ πατριάρχου εἶ-
πεν “ὁρκίζω σε κατὰ τοῦ θεοῦ, δέσποτα, ἵνα πρῶτον ποιήσῃς τὴν
ἐμὴν καθαίρεσιν, καὶ τότε γυμνὸν ὄντα τῆς ἱερωσύνης κολαζέτω-
σαν ὡς κακοῦργον· οὐ γὰρ τοιαῦτα ἐδήλωσα τῷ βασιλεῖ.” ὁ δὲ
πατριάρχης ἐνώπιον πάντων ἔφη “μὰ τὴν σωτηρίαν τῆς ἐμῆς ψυ-
χῆς, κῦρι Θεόδωρε, ἀρχιεπίσκοπος εἶς καὶ ἐν τῷ νῦν αἰῶνι καὶ ἐν
251

Pa. 896, line 12
13. Τηνικαῦτα δὲ καὶ Πετρωνᾶς αἰδεσιμώτατος, προστά-

ξει Ῥωμανοῦ βασιλέως, ἤγαγε λάρνακα ἔνζῳδον καὶ ἕτερα δύο
γλυφῆς ἀμοιροῦντα ἐκ τῆς τοῦ ἁγίου Μάμαντος μονῆς ἀνδρείας,
τῆς πλησίον οὔσης τῆς Ξυλοκέρκου λεγομένης πόρτης, ἐν οἷς φασὶν
ἐναποκεῖσθαι Μαυρίκιον σὺν τοῖς αὐτοῦ παισίν· ἃ καὶ ἀπετέθη ἐν
τῇ τοῦ βασιλέως μονῇ ἤτοι εἰς τὸ Μυρέλαιον.
14. Ἀδριανὸς δέ τις Χάλδος, πρὸς δὲ καὶ Τζάντζης
Ἀρμένιος πλούσιος πάνυ, τῇ ὑποθήκῃ καὶ συμβουλῇ Βάρδα τοῦ
Βόϊλα στρατηγοῦντος ἐν Χαλδίᾳ, τυραννίδα καὶ ἀνταρσίαν κατὰ
Ῥωμανοῦ βασιλέως συσκευάζουσι, τὸ Παΐπερτε λεγόμενον ὀχύ-
ρωμα κατασχόντες· οὓς ὁ τῶν σχολῶν δομέστικος Ἰωάννης ὁ
Κροκόας καταπολεμήσας τοὺς μὲν κατέσχεν, ὧν τοὺς περιφανε-
στέρους ἀποτυφλοῖ, τὰς οὐσίας αὐτῶν δημεύσας, τοὺς δὲ πενι-
χροὺς καὶ ἀσήμους ἀθῴους κελεύσας ὅποι βούλοιντο ἀπιέναι.
Τζάντζης δὲ ἐν ἑτέρῳ ὀχυρωτάτῳ καστελλίῳ διαφυγὼν καὶ λόγον
ἀπαθείας δεξάμενος ἐν τῇ πόλει εἰσεληλύθει, καὶ τῇ τοῦ μαγγλα-
βίτου ἀξίᾳ τιμηθεὶς ἐν τῷ οἴκῳ τῶν μαγγάνων διῃτᾶτο τηρούμε-
νος, δρασμὸν δὲ βουλευσάμενος ἁλίσκεται καὶ τῶν ὀφθαλμῶν
στερίσκεται. Βάρδαν τὸν Βόϊλαν ἀπέκειραν μοναχόν, τοῦ βασι-
λέως οἰκτείραντος φίλον τυγχάνοντα.
Ιωάννης Σκυλίτζης Synopsis historiarum (3063: 001)

“Ioannis Scylitzae synopsis historiarum”, Ed. Thurn, J.
Berlin: De Gruyter, 1973; Corpus fontium Ιστορίαι. Byzantinae 5. Series
Berolinensis.Emperor life Bas1, se. 11, line 8
πιστὸν δὲ τὰ εἰς ἡμᾶς καὶ εὔνουν καὶ κατ' οὐδενὸς κακονούστατον.’

καὶ τότε μὲν τὴν τῆς τοιαύτης τύχης ἐπήρειαν οὕτω παρέδραμεν ὁ
Βασίλειος.
Δαμιανοῦ δὲ τοῦ παρακοιμωμένου, ὃς εὐνοῦχός τε ἦν καὶ Σκύθης
καὶ τῇ τῶν πατρικίων ἀξίᾳ τετίμητο, τὰ πραττόμενα παρὰ τοῦ βασι-
λέως κακίζοντος, ὡς οὐ κατὰ τὸ δέον τελούμενα, ἐξαιρέτως δὲ τὰ παρὰ
τοῦ θείου αὐτοῦ Βάρδα τοῦ καίσαρος, ἀνηρεθίσθη ποτὲ πρὸς ἐπιστρο-
φὴν ὁ βασιλεύς, λίαν ἀμβλὺς καὶ νωχελὴς πρὸς ἀντίληψιν πραγμάτων
ὑπάρχων, καὶ ἐνίας τῶν τοῦ καίσαρος πράξεων ἀνέτρεπε τάχα καὶ
διωρθοῦτο. ὅπερ μὴ φέρων ὁ καῖσαρ λαθρηδὸν κατὰ τοῦ Δαμιανοῦ
252
συσκευάζεται, καὶ πολλαῖς διαβολαῖς κατ' αὐτοῦ πρὸς τὸν βασιλέα

χρησάμενος, καὶ πιθανῶς σοφισάμενος τὰς κατηγορίας, ἴσχυσε μετα-
στῆσαι τὸν βασιλέα τῆς περὶ τὸν Δαμιανὸν εὐνοίας, ὡς καὶ διαδέξασθαι
δυνηθῆναι τῆς οἰκείας ἀξίας αὐτόν. ἐξωσθέντος οὖν ἐκείνου ἐχήρευε
λοιπὸν ἐπὶ χρόνον τινὰ τὸ τοῦ παρακοιμωμένου λειτούργημα. τοῦ
καίσαρος δὲ καὶ τῆς περὶ αὐτὸν φατρίας ἄλλον καὶ ἄλλον εἰς τοῦτο
προβιβαζόντων, ἡ τοῦ θεοῦ πρόνοια ἀοράτως, ὡς αὐτῇ βουλητόν, τὰ
πράγματα διεξάγουσα πᾶσαν φρόνησιν καὶ πανουργίαν ἀπέδειξεν
ἄπρακτον. μετὰ χρόνον γάρ τινα προβάλλεται παρακοιμώμενον ὁ
βασιλεὺς τὸν Βασίλειον, τιμήσας αὐτὸν καὶ πατρικιότητι καὶ γυναικὶ
συζεύξας εὐπρεπείᾳ τε σώματος καὶ κάλλει καὶ σωφροσύνῃ πασῶν
Ιωάννης Σκυλίτζης Synopsis historiarum

Emperor life Bas1, se. 12, line 6
Βασίλειον τοῦ βασιλέως ἀγάπης ἐπιδιδούσης ἀεὶ ὁρῶν ὁ καῖσαρ, καὶ

τῷ φθόνῳ δακνόμενος καὶ περὶ τοῦ μέλλοντος ὀρρωδῶν, ἔλεγε πολλάκις
πρὸς τοὺς αὐτὸν ἀναπείσαντας ἀποσκευάσασθαι τὸν Δαμιανόν, ὅτι
’ταῖς κακοβουλίαις ὑμῶν πιθήσας ἐγώ, ἐξώσας ἀλώπεκα, λέοντα ἀν-
τεισήγαγον, ἵνα πάντας ἡμᾶς ἀθρόως λαφύξηται’.
Ἄρτι δὲ τοῦ βασιλέως Μιχαὴλ κατὰ Κρητῶν ἐξελάσαντος μετὰ
Βάρδα καίσαρος τοῦ θείου αὐτοῦ καὶ σοβαρώτερον ἁπτομένου τῶν
πραγμάτων τοῦ Βάρδα καὶ κατὰ μικρὸν ἀνιῶντος τὸν βασιλέα καὶ τοῖς
περὶ αὐτὸν ὑπονοίας ἀφορμὴν διδόντος, ἐπεὶ ἐν τοῖς Κήποις ἐγένοντο
(τόπος δὲ οἱ Κῆποι κατὰ τὴν παράλιον, ἔνθα πρὸς τὴν θάλασσαν εἰς-
βολὰς ποιεῖται ὁ Μαίανδρος ποταμός), ἐνταῦθα δὴ τῆς συσκευῆς καὶ
μελέτης γενομένης τοῖς περὶ τὸν βασιλέα, ἵνα μὴ καταταχηθέντες πάθωσι
μᾶλλον ἢ δράσωσιν, ἐπισπεύσαντες ἀναιροῦσι τὸν Βάρδαν, καθὼς
ἄνωθεν ὁ λόγος διαρρήδην ἐδήλωσε, περιπλακέντα τοῖς τοῦ βασιλέως
ποσί. πρώτην ἦγε τηνικαῦτα μὴν ὁ Ἀπρίλλιος τῆς τεσσαρεσκαιδεκάτης
ἐπινεμήσεως. ἀποκτανθέντος δὲ τοῦ Βάρδα εὐθὺς ὁ βασιλεὺς τήν τε
στρατοπεδείαν καταλύει καὶ νόστου πρὸς τὴν βασιλεύουσαν μέμνηται.
ἐπανελθὼν δὲ πρὸς τὸ Βυζάντιον, ἐπείπερ οἰκείας ἠμοίρει γονῆς, εἰσποι-
εῖταί τε τὸν Βασίλειον καὶ εἰς τὴν τῶν μαγίστρων ἀναβιβάζει τιμήν.
Ὃ μὴ φέρων ὑπὸ φθόνου Συμβάτιος ὁ λογοθέτης τοῦ δρόμου,
ὁ τοῦ καίσαρος Βάρδα γαμβρός, προφασισάμενος τὸ μὴ δύνασθαι ζῆν

τῇ ἀρχῇ Φώτιον, σχολάζειν κελεύσας, ἕως ἂν τὸν δικαίως ταχθέντα πρὸς

253
αὐτὸν μεταστήσῃ θεός, ἀντεισαγαγὼν δὲ τὸν κακῶς καὶ παρανόμως

ἐκβληθέντα παρὰ τοῦ Βάρδα Ἰγνάτιον, καὶ οὕτω γαληνιᾶν τὰς ἐκκλησίας
τοῦ θεοῦ παρεσκεύασεν. ἀλλὰ καὶ τοὺς πολιτικοὺς νόμους πολλὴν ἀσά-
φειαν καὶ σύγχυσιν ἔχοντας ἰδὼν καὶ τούτους κατὰ τὸ προσῆκον προσφό-
ρως ἐπανορθώσασθαι ἔσπευσε, καὶ τῶν μὲν ἀνῃρημένων τὴν ἀχρηστίαν
περιελεῖν, τῶν δὲ κυρίων ἀνακαθᾶραι τὸ πλῆθος. οὐκ ἔσχε δὲ καιρὸν
προκαταληφθεὶς θανάτῳ. ἐξεπλήρωσε δὲ τὸ ἔργον Λέων ὁ υἱὸς αὐτοῦ
μετὰ ταῦτα.
Κατὰ τὸ πρῶτον ἔτος τῆς βασιλείας τοῦ Βασιλείου ἐπιβουλὴ καὶ
συσκευή τις ἐγένετο κατ' αὐτοῦ, Γεωργίου καὶ Συμβατίου ἐξαρχόντων
τῆς μελέτης τῶν πατρικίων. φωραθέντος δὲ τοῦ κακουργήματος, προφα-
νῶν δὲ γενομένων καὶ τῶν ἐλέγχων, οὗτοι μὲν ἐκκόπτονται τοὺς ὀφθαλ-
μοὺς ὡς πρωτουργοὶ τῆς συμβουλῆς, τὸ δὲ λοιπὸν ἅπαν στῖφος τῶν
συνωμοτῶν πομπευθέντες ἐξωρίσθησαν. ἀνακόπτων δὲ τὰς ἐπιβουλὰς
τῶν βασιλειώντων στέφει Κωνσταντῖνον καὶ Λέοντα τοὺς οἰκείους υἱούς.
τῷ δὲ τρίτῳ ἔτει τῆς μοναρχίας ἀναγορεύει καὶ Ἀλέξανδρον τὸν τρίτον

υἱόν. τὸν δὲ νεώτερον πάντων Στέφανον ἱεροῖ καὶ τῇ τοῦ θεοῦ καταλέγει
ἐκκλησίᾳ. ἐπεὶ δὲ καὶ τέσσαρες ἦσαν αὐτῷ θυγατέρες, ἐν τῷ θείῳ
σεμνείῳ τῆς πανευφήμου μάρτυρος Εὐφημίας καὶ ταύτας καθιεροῖ.
Οὕτω δ', ὡς ἐδόκει, εὖ διαθεὶς τὰ οἰκεῖα, ἠπείγετο καὶ κατὰ τῶν

ἐνταῦθα δὴ λέγεται παρά τινος λεχθῆναι τοῦ τῶν Ἀρμενιακῶν συστή-

ματος, ὡς ‘ἵνα τί μάτην, ὦ συστρατιῶται, ἀπρεπῶς θρασυνόμεθα, ἐξὸν
τοῖς ἔργοις ἀναμφισβήτητον ἀρετὴν ἐπιδείξασθαι; οἱ πολέμιοι γὰρ οὐ
μακράν, καὶ ἔξεστιν ἐπὶ τῶν ἔργων φανῆναι τοὺς ἀριστεῖς.’ τοὺς
τοιούτους
τοίνυν λόγους διενωτισθέντες οἱ στρατηγοὶ καὶ τὴν πρὸς ἀνδρείαν ὁρμὴν
κατανοήσαντες τοῦ λαοῦ, καταμαθόντες δὲ καὶ τὴν ἀπὸ τοῦ τόπου
βοήθειαν, ὅτι ἐξ ὑπερδεξίων μέλλουσιν ἐπιτίθεσθαι τοῖς πολεμίοις ἐν
κοίλῳ κειμένοις τόπῳ, διχῇ διαιροῦσι τὴν δύναμιν. καὶ τὸ μὲν ἔκκριτον
ταύτης ἄχρις ἑξακοσίων μετ' αὐτῶν γε τῶν στρατηγῶν προσβαλεῖν
ἐκρίθη τῷ τῶν βαρβάρων στρατῷ. τὸ δὲ λοιπὸν καὶ εὐαρίθμητον τῆς
Ῥωμαϊκῆς στρατιᾶς εἰς δόκησιν πλήθους αὐτοῦ που συσκευάσαντες
πρὸς
τὰ μετέωρα καὶ σύνθημα δόντες, ἵν' ὅταν οὗτοι προσβάλωσι τοῖς ἐχθροῖς,
κἀκεῖνον σὺν ἀλαλαγμῷ μεγίστῳ καὶ σάλπιγξιν ἐκπληκτικὴν βοὴν

ἀναρρήξωσι, συνεπηχούντων καὶ τῶν ὀρέων, καὶ οὕτως ἀφανῶς διὰ τῆς
254
νυκτὸς τῇ στρατοπεδείᾳ τῶν ἐχθρῶν πλησιάζωσι. καὶ τοιούτου δοθέντος

συνθήματος, οὔπω τοῦ ἡλίου τὰς ἀκρωρείας αὐγάζοντος, βοῇ στιβαρᾷ
παιανίσαντες καὶ τὸ ‘σταυρὸς νενίκηκε’ συμβοήσαντες ἐπιτίθενται τοῖς
ἐχθροῖς, συνεπαλαλαξάντων ἀπὸ τοῦ ὄρους καὶ τῶν λοιπῶν. εὐθὺς οὖν
οἱ βάρβαροι τῷ ἀνελπίστῳ καταπλαγέντες καὶ μήτε συστῆναι, μήτε τὸ
ἐπιὸν πλῆθος, ὅσον ἐστί, λαβόντες καιρὸν κατιδεῖν, μήτ' ἄλλο τι
σωτήριον

Emperor life Leo6, se. 29, line 12
λεὺς Ἱμέριον τὸν λογοθέτην τοῦ δρόμου ἀρχηγέτην τοῦ Ῥωμαϊκοῦ

κατεστήσατο στόλου. προσετάχθη δὲ καὶ Ἀνδρόνικος ὁ Δοὺξ συνεισελ-
θεῖν αὐτῷ καὶ ἀγωνίσασθαι κατὰ τῶν Ἀγαρηνῶν. ὁ δὲ Σαμωνᾶς τῷ
τῶν Δουκῶν γένει ἀκατάλλακτος ὢν ἐχθρὸς διὰ τὴν παρὰ τοῦ Κωνσταν-
τίνου κατάσχεσιν ὑποθείς τινι τῶν Ἀνδρονίκου φίλων ἔπεισε γράψαι
λαθραίως, μὴ ἐν τοῖς πλοίοις εἰσελθεῖν, τοῦ Ἱμερίου παράγγελμα ἔχοντος
ἐκ βασιλέως, ὑποβολῇ τοῦ Σαμωνᾶ, ἐκτυφλῶσαι αὐτόν. ὡς οὖν ἐ-
δέξατο τὸ γράμμα, οὐκ ἤθελε τῷ Ἱμερίῳ συνελθεῖν. διὸ καὶ μόνος ἠναγ-
κάσθη κατὰ τὴν ἕκτην τοῦ Ὀκτωβρίου μηνὸς συμβαλεῖν τοῖς ἐχθροῖς.
καὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο κατὰ κράτος καὶ ἠφάνισε. τοῦτο μαθὼν ὁ Ἀν-
δρόνικος καὶ τοῖς ὅλοις ἀπεγνωκώς, συσκευασάμενος ἅμα συγγενέσι
καὶ δούλοις αὐτοῦ ἀπελθὼν κατέσχε τι φρούριον ἄνωθεν τοῦ Ἰκονίου
διακείμενον, ὃ Καβάλαν ὠνόμαζον, καὶ εἰς ἀποστασίαν ἔβλεψεν. οὐκ
ἀνίει
δ' ὁ Σαμωνᾶς ἀφορμῆς δραξάμενος καὶ παροξύνων καὶ συνταράσσων
τὸν βασιλέα, καὶ λέγων, ὡς ‘ἐγὼ πάλαι κατανενοήκειν τὸν ἄνθρωπον,
καὶ ὡς ἀποστασίαν ὠδίνει, καὶ ὡς χρὴ προκαταλαβεῖν τὰς ὁρμὰς αὐτοῦ.
ἐπεὶ δὲ τῇ σῇ μελλήσει, ὦ βασιλεῦ, παρεῖται μὲν ὁ ἐπιτήδειος καὶ ῥᾷστος
καιρός, καὶ ᾤχετο ἐκ μέσων ἡμῶν τῶν χειρῶν ὁ πολέμιος, τὸν δεύτερον
κἂν πλοῦν ποιητέον, μὴ καὶ λάθῃ δράσας τι μᾶλλον, ἢ παθών. τούτοις
τοῖς λόγοις ὥσπερ ὑπό τινος πλήκτρου νυγεὶς ὁ βασιλεὺς τὸν Ἰβηρίτ-
ζην Γρηγορᾶν, δομέστικον τῶν σχολῶν καὶ κηδεστὴν Ἀνδρονίκου
Ιωάννης Σκυλίτζης Synopsis historiarum Emperor life Leo6, se. 29, line
48
ἔφη, ‘τῆς Συρίας ἐστὶν ἡ ἀπώλεια. καὶ εἴ τι κήδῃ τοῦ ἔθνους τοῦ σοῦ
καὶ τῶν ὁμοπίστων, χερσὶ κατάθου τοῦτο τοῦ Οὐζήρ.’ ὥστε δὲ διακο-
νῆσαι τοῖς ὑπ' αὐτοῦ παραγγελθεῖσι, καὶ δώροις αὐτὸν μεγίστοις πολυ-
τελῶς ἐφιλοφρονήσατο. ἀπελθὼν οὖν ὁ Σαρακηνὸς ἐνεχείρισε τῷ Οὐζὴρ
τὸν κηρόν. ὃν καθελὼν ἐκεῖνος καὶ τὸ γραμμάτιον εὑρών, καὶ τὸν ἐν
255
τούτῳ κείμενον ἀναλεξάμενος νοῦν, ἀπήγγειλε τῷ ἀμερμουμνῇ. καὶ

εὐθὺς Ἀνδρόνικον καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ τὸ δεσμωτήριον ὑπεδέχετο. ἐπὶ
πολὺ οὖν κακουχούμενοι, καὶ μὴ φέροντες τὰ ἐκ τῆς φυλακῆς λυπηρά,
ἠναγκάσθησάν τινες τὴν οἰκείαν ἐξομόσασθαι πίστιν. ὁ μὲν οὖν Ἀνδρό-
νικος οὕτω καὶ τὸν βίον κατέλυσε. Κωνσταντῖνος δὲ ὁ τούτου υἱὸς πρὸ
τοῦ θανεῖν ἐκεῖνον, εἰδήσει καὶ τοῦ πατρός, συσκευασάμενος μετὰ καί
τινων ἄλλων τῶν περὶ αὐτόν (ἐτύγχανον γὰρ συχνοὶ μετ' αὐτοῦ ἔτι
ἐν τῇ φρουρᾷ καθειργμένοι διὰ τὸ μὴ θελῆσαι τὸ οἰκεῖον ἀπώμοτον
θέσθαι σέβας) τὰ δεσμὰ διαρρήξαντες ἐξέρχονται τῆς φυλακῆς, καὶ
καλωδίῳ ἑαυτοὺς καθιμήσαντες ἵππων τε εὐπορήσαντες ἀπεδίδρασκον.
στρατιωτῶν δὲ πεμφθέντων εἰς τὴν κατάσχεσιν τούτων, νῦν μὲν ὑπο-
στρέφοντες καὶ πολεμοῦντες, νῦν δὲ χρυσίον ῥιπτοῦντες ἀπεσκευάζοντο
τοὺς διώκοντας, καὶ οὕτως ἴσχυσαν ἐπιβῆναι τῶν ὁρίων Ῥωμαίων. ταχὺ
μὲν οὖν ὁ βασιλεὺς τὸν Κωνσταντῖνον μετεπέμψατο, καὶ ὡς αὐτὸν
ἀγαγὼν δώροις παντοίοις αὐτὸν καὶ τοὺς περὶ αὐτὸν ἐφιλοφρονήσατο.
Πληρωθείσης δὲ τῆς ἐντυχίας, ἐν τῷ μέλλειν ἀπὸ τοῦ

Emperor life Const8, se. 1, line 70
ἐτύφλωσε. Βασίλειος δὲ πατρίκιος ὁ Ῥωμανοῦ τοῦ Σκληροῦ υἱὸς

προσκρού-
ων τῷ μαγίστρῳ Προυσιάνῳ τῷ Βουλγάρῳ στρατηγοῦντι Βουκελλαρίων,
ἐς τοσοῦτον προήχθη τόλμης, ὡς καὶ διὰ μάχης τούτῳ ἐλθεῖν. τούτων

τὴν διένεξιν Κωνσταντῖνος ὁ βασιλεὺς ἀναισχυντίαν κρίνων κατὰ τῆς
βασιλείας ἄμφω ὑπερορίζει, τὸν μὲν ἐν τῇ Ὀξείᾳ νήσῳ, τὸν δὲ ἐν τῇ
Πλάτῃ. μετὰ μικρὸν δὲ τὸν μὲν Βασίλειον, κατηγορηθέντα, ὡς εἴη
ἀπόδρασιν
μελετῶν, ἀπετύφλωσε, τὸν δὲ Προυσιάνον μικροῦ δεῖν τοῦτο αὐτὸ
πείσεσθαι κινδυνεύοντα ἠλευθέρωσεν. ἐτύφλωσε δὲ καὶ Ῥωμανὸν τὸν
Κουρκούαν, ἐπ' ἀδελφῇ ὄντα γαμβρὸν τοῦ Προυσιάνου καὶ τὸν
Βογδάνον
καὶ τὸν Γλαβᾶν καὶ τὸν Γουδέλιον. ἐγλωσσοτόμησε δὲ καὶ τὸν μοναχὸν
Ζαχαρίαν τὸν συγγενῆ τοῦ βέστου Θευδάτου, συσκευάζεσθαι τούτους
πλασάμενος κατ' αὐτοῦ.
Τούτῳ τῷ ἔτει καὶ Πατζινάκαι εἰσβολὴν ἐποιήσαντο κατὰ Βουλ-
γαρίας, καὶ πλεῖστον λαὸν καὶ στρατηγοὺς καὶ ταγματάρχας ἔσφαξαν
καὶ ἐζώγρησαν. διὸ ὁ βασιλεὺς Κωνσταντῖνος τὸν Διογένην ἄρχοντα
Σιρμίου τυγχάνοντα καὶ δοῦκα τῆς Βουλγαρίας ἐποίησεν, ὃς συμπλακεὶς
πολλάκις αὐτοῖς διεσπαρμένοις ἐτρέψατο καὶ ἠνάγκασε περαιωθέντας
τὸν
256
Ἴστρον ἡσυχίαν ἄγειν. ἐγένετο δὲ καὶ ἐφ' ὅλους τοὺς τῆς βασιλείας
αὐτοῦ χρόνους αὐχμὸς μέγιστος, ὡς ἀποξηρανθῆναι τὰς ἀεννάους πηγὰς
καὶ τοὺς ποταμούς. τοῦ βασιλέως δὲ Βασιλείου φειδοῖ τῶν πενήτων μὴ
ἐγκαίρως τὰς δημοσίας εἰσπραττομένου συντελείας, ἀλλὰ ἀνακωχὴν καὶ

Emperor life Mich4, se. 15, line 8
σηνόν, ὡς ἂν ἔχῃ τοῦτον σύμβουλον καὶ παραστάτην ἐν τοῖς πολέμοις.

τοῦτο δὲ οὐκ ἐποίησε, καὶ λοιπὸν ἄπρακτος ὁ δομέστικος ὑπενόστησε.
Μέλλοντος δὲ τοῦ Ἰωάννου καθαρσίου μετασχεῖν φαρμάκου,
γνοῦσα τοῦτο Ζωὴ ἡ βασιλὶς διά τινος τῶν οἰκειοτάτων αὐτῇ εὐνούχων
τοῦ λεγομένου Σγουρίτζη δώροις ὑποφθείρει τὸν ἰατρὸν οὐκ ὀλίγοις,
ὑπο-
σχομένη ἐς βίου τε περιφάνειαν ἄξειν αὐτὸν καὶ πλούτου ὑπεροχήν, εἰ
κερά-
σει τῷ φαρμάκῳ καὶ δηλητήριον. παιδαρίου δέ τινος τῶν ὑπηρετούντων
τῷ ἰατρῷ μηνύσαντος τὸ σκευώρημα τῷ Ἰωάννῃ, καὶ τῆς ἐπιβουλῆς
ἐλεγχθείσης, ὁ μὲν ἰατρὸς εἰς Ἀντιόχειαν τὴν ἑαυτοῦ ἐξορίζεται πατρίδα,
ὁ δὲ τὸ δηλητήριον συσκευασάμενος Κωνσταντῖνος πρωτοσπαθάριος ὁ
Μουκουπέλης ἐξωθεῖται τῆς πόλεως, καὶ ἡ βασιλὶς ἐν ὑποψίαις ἔκειτο
μείζοσιν.
Ἄρτι δὲ καὶ Γεωργίου πατρικίου τοῦ Μανιάκη τὴν Σικελίαν
καταλαβόντος, οἱ ταύτης ἄρχοντες καὶ αὐτάδελφοι σπεισάμενοι πρὸς
ἀλλήλους ἔσπευδον ἀπελάσαι τοῦτον τῆς νήσου. διὸ καὶ συμμαχίαν
ἐξ Ἀφρικῆς μετεπέμψαντο χιλιάδας πεντήκοντα. ἧς ἐλθούσης γίνεται
συμβολὴ κραταιὰ κατὰ τὰ λεγόμενα Ῥήματα, καὶ τρέπεται κατὰ κράτος
τοὺς Καρχηδονίους ὁ Μανιάκης, τοσούτου γενομένου φόνου, ὡς τὸν
παραρρέοντα ποταμὸν πλημμυρῆσαι τῷ αἵματι. μετὰ δὲ ταῦτα εἷλε
πόλεις Σικελικὰς τρισκαίδεκα, καὶ κατὰ μικρὸν προϊὼν πᾶσαν ἐχειρώ

Emperor life Mich6, se. 4, line 9
θεὶς καὶ ὁ Βρυέννιος ἀπῄει δεινὰ στρέφων ἐν ἑαυτῷ καὶ καιρὸν ζητῶν
ἐκδικήσεως.
Παραπλησίως δὲ διετέθη καὶ πρὸς Ἐρβέβιον τὸν Φραγγόπωλον,
ἄνδρα συστρατευσάμενόν τε τῷ Μανιάκῃ ἐν Σικελίᾳ καὶ μεγάλα τρόπαια
στήσαντα καὶ ἀπ' ἐκείνου καὶ ἕως τούτου Ῥωμαίοις εὔνουν φαινόμενον.
παρακαλοῦντα γὰρ καὶ αὐτὸν καὶ ἱκετεύοντα τῆς τῶν μαγίστρων τιμῆς
257
τυχεῖν οὐ μόνον οὐκ ἠξίωσε λόγου, ἀλλὰ καὶ πολλὰ χλευάσας καὶ
μυκτηρίσας ἀπεπέμψατο. οὕτως ἦν ἀφυὴς καὶ δυσπρόσοδος περὶ τὰς
ἐντεύξεις. ὁ δὲ Ἐρβέβιος, οἷα βάρβαρος καὶ τὴν ὀργὴν ἀκατάσχετος, οὐ
μετρίως ἐνεγκὼν τὴν ὕβριν, ἀγνοῶν δὲ καὶ τὴν μελετωμένην παρὰ τῶν
Ῥωμαίων συσκευήν, οὐκ ἐκαρτέρησεν, ἀλλὰ σπουδάζων ἀμύνασθαι τὸν
ὑβριστήν, ἐξαιτησάμενος ἐπ' οἴκου πορευθῆναι καὶ ἀφεθείς, τῷ βασιλεῖ
προσειπὼν τὰ ἐξιτήρια, ἐξῆλθεν εὐθύς, καὶ πρὸς τὴν ἕω περαιωθεὶς
ἀνῆλθεν ἐν τῇ κατὰ τὸν Ἀρμενιακὸν οἰκίᾳ αὐτοῦ, τῇ Δαγαράβῃ. καὶ
κοινολογησάμενός τισι τῶν Φράγγων ἐκεῖσε τότε διεσπαρμένοις οὖσιν
εἰς
παραχειμασίαν καὶ τριακοσίους ἄνδρας ἐκ τούτων ὑποφθείρας, ἀπῇρεν
ἐκεῖθεν, καὶ ἀνελθὼν ἐν Μηδίᾳ κοινοπραγεῖ τῷ Σαμοὺχ ἐκεῖσε ἐνδιατρί-
βοντι, ὥστε πολεμεῖν Ῥωμαίοις. καὶ χρόνον μέν τινα ἀσάλευτος ἔμεινεν
ἡ ὁμολογία· προσκρούσματος δέ τινος μεταξὺ τῶν Φράγγων γενομένου
καὶ Τούρκων, καὶ ἐκ τούτου ἐπιβουλευόντων ἀλλήλοις τῶν γενῶν, ὁ
μὲν Σαμοὺχ προσεποιεῖτο τηρεῖν τὰ συντεθειμένα, ὁ δὲ Ἐρβέβιος διὰ
Scylitzes Continuatus, Continuatio Scylitzae (3064: 002)

“Ἡ συνέχεια τῆς χρονογραφίας τοῦ Ἰωάννου Σκυλίτση”, Ed. Tsolakes,
E.T.Thessalonica: n.p., 1968; Ἑταιρεία Μακεδονικῶν Σπουδῶν. Ἵδρυμα
Μελετῶν Χερσονήσου τοῦ Αἵμου 105.Pa. 182, line 18
πατριάρχου καὶ τῶν μητροπολιτῶν χειροτονεῖται Ἐφέσου ἀρχιερεύς.

Ἅπαξ μέντοι ἐν ἐκείνῃ ἐφοίτησε, καὶ ὑποστρέψας ἔμεινεν ἐν τῇ τοῦ Μα-
νουὴλ μονῇ, χερσὶν ἰδίαις ἐργαζόμενος. Ἐτιμήθη δὲ διαφερόντως ὑπὸ τοῦ
μετὰ ταῦτα βασιλεύσαντος Ἀλεξίου τοῦ Κομνηνοῦ, ἐφ' οὗ δὴ καὶ

ἐκοιμήθη,
τὴν ἑαυτοῦ σύζυγον Μαρίαν, μετὰ τὴν τοῦ Βοτανειάτου καθαίρεσιν μο-
ναχὴν γεγενημένην, συμπαθείας τῶν εἰς αὑτὸν ἐπταισμένων καταξιώ-
σας ἐν τῇ τελευτῇ.
Ὁ δὲ πρωτοπρόεδρος Νικηφόρος ὁ Βασιλάκιος τὸ Δυρράχιον κατα-
λαβὼν στρατὸν ἤθροιζεν ἐκ πασῶν τῶν ἐκεῖσε χωρῶν, μετεπέμψατο δὲ
καὶ Φράγκους ἐξ Ἰταλίας, διὰ τοῦ ἐπισκόπου Διαβόλεως Θεοδοσίου φι-
λοτίμοις ταῖς δεξιώσεσι, κατὰ τοῦ Βρυεννίου συσκευαζόμενος. Συναγηο-
χὼς δὲ στρατιὰν ἀξιόλογον ἔκ τε Φράγκων καὶ Βαράγγων, Ῥωμαίων
τε καὶ Βουλγάρων καὶ Ἀρβανιτῶν, ἄρας ἐκεῖθεν πρὸς Θεσσαλονίκην
ἠπείγετο. Ἀφιγμένος δὲ εἰς Ἀχρίδα ἠβούλετο μὲν ἐκεῖσε ἀναγορευθῆ-
ναι, σπουδῇ δὲ τοῦ ἐκεῖσε ἀρχιερατεύοντος ἐκωλύθη. Ἐν δὲ
Θεσσαλονίκῃ
258
γενόμενος ἐπληροφορήθη τὴν τοῦ Βοτανειάτου ἀναγόρευσιν καὶ δουλικὰ
πρὸς αὐτὸν ἀπέστειλε γράμματα, ἐν τῷ λεληθότι δὲ τὰ τῆς ἀνταρσίας

διεπράττετο συνεργὸν ἔχων πρὸς τοῦτο τόν τε λεγόμενον Γυμνὸν καὶ
Γρηγόριον τὸν Μεσημέριον καὶ τὸν Τεσσαρακοντάπηχυν. Προσκαλεῖται
δὲ καὶ τοὺς Πατζινάκους εἰς συμμαχίαν. Ὁ βασιλεὺς δ' ὡς ἔγνω τὸν τού-
του σκοπὸν καὶ τὴν προαίρεσιν, χρυσοβούλλῳ γραφῇ τὸ ἀμέριμνον
Leo Diaconus Hist., Historia (3069: 001)“Leonis diaconi Caloënsis

Ιστορίαι. libri decem”, Ed. Hase, K.B.Bonn: Weber, 1828; Corpus
scriptorum Ιστορίαι. Byzantinae.Pa. 109, line 6
ἀπόμοιραν τῆς σφετέρας στρατιᾶς διαιρέσαντες, Οὕννων τε καὶ

Μυσῶν πλῆθος ταύτῃ προσεταιρίσαντες, κατὰ Ῥωμαίων χωρεῖν
ἐκπεπόμφεσαν. ἄρτι δὲ τὴν τούτων ἐπήλυσιν ὁ Μάγιστρος Βάρ-
δας αἰσθόμενος, καὶ ἄλλως γενναῖός τε καὶ ῥέκτης τυγχάνων
ἀνὴρ, τότε δὲ σφαδάζων θυμῷ καὶ ῥώμης ὁρμῇ, τοὺς ἀμφ' αὑ-
τὸν λογάδας συνειληφώς, πρὸς τὴν τῶν ἐναντίων ἠπείγετο συμ-
πλοκήν. καὶ δὴ Ἰωάννην τὸν Ἀλακᾶ εἰσκαλέσας, εἰς κατασκο-
πὴν ἀπέστειλεν, ἀθρῆσαί τε τοὺς Σκύθας, καὶ τὸ τοῦ πλήθους
εἰκάσαι ποσὸν, καὶ καθ' ὃν αὐλίζοιντο τόπον, καὶ ὅ,τι πράτ-
τοιεν· πέμπειν τε τὴν ταχίστην ὡς αὐτὸν, καὶ πάντα διαγγέλ-
λειν, ὡς συσκευάςοι, καὶ ἐκτάξοι τὴν στρατιὰν πρὸς τὸν πόλε-
μον. Ἰωάννης δὲ, τοὺς ἑπομένους λογάδας ἀνειληφώς, κατὰ
τάχος ἐπὶ τοὺς Σκύθας ἱππάσατο· τῇ δὲ ὑστεραίᾳ παρὰ τὸν
Μάγιστρον στέλλει, ἐπισπεύδων τοῦτον ἱκέσθαι μετὰ τοῦ πλή-
θους· μὴ πόῤῥω γὰρ, ἀλλ' ἐγγύθεν, τοὺς Σκύθας αὐλίζεσθαι.
ὁ δὲ, τῶν τοιούτων λόγων διακούσας, τριχῆ διατάξας τὴν φά-
λαγγα, τῇ μὲν ἐφέπεσθαι παρήγγειλε κατὰ μέτωπον, ταῖς δὲ
κατὰ τοὺς ἐγκαρσίους προλοχίζειν δρυμούς· τηνικαῦτα δὲ τῆς
ἐνέδρας διεκθέειν, ὁπηνίκα τῆς σάλπιγγος, τὸ ἐνυάλιον ἐπηχού-
σης, διακούσαιεν. ταῦτα τοῖς λοχαγοῖς παρακελευσάμενος, κα-
τὰ στόμα τοῖς Σκύθαις ἀντεπῄει, κραταιῶς διαγωνιζόμενος.
Συμεών Λογοθέτης Chronicon (sub nomine Leonis Grammatici vel

Epitome fort. sub auctore Trajano Patricio) (3070: 001)
“Leonis Grammatici Χρονογραφία ”, Ed. Bekker, I.
Bonn: Weber, 1842; Corpus scriptorum Ιστορίαι. Byzantinae.
259
Pa. 105, line 3
Ἀρκάδιος.
Ἀρκάδιος ἐλθὼν ἀπὸ Ῥώμης ἐβασίλευσεν ἔτη κβʹ, ἐάσας

ἐν τῇ Ῥώμῃ Ὁνώριον. οὗτος ἐποίησεν ἴδιον ἀριθμόν, οὓς
Ἀρκαδιακοὺς ἐκάλεσεν· ἔστησε δὲ καὶ τὸν κίονα τοῦ Ξηρολόφου,
ἱδρύσας ἐν αὐτῷ τὸν ἑαυτοῦ ἀνδριάντα, καὶ πόλιν ἐν τῇ
Θρᾴκῃ κτίσας ἐκάλεσεν Ἀρκαδίου πόλιν. ἐπὶ τούτου ἐξωρί-
σθη Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος συσκευῆς γεγονυίας ὑπ' Εὐδο-
ξίας Αὐγούστης καὶ Θεοφίλου πάπα Ἀλεξανδρείας· ἐπέμφθη
ἐν Κουκουσῷ. ἀσπασαμένου δὲ αὐτοῦ Ὀλυμπιάδα θυγατέρα
Σελεύκου ἀπὸ ἐπάρχων καὶ ἑτέρας σεμνὰς γυναῖκας, ἐξῆλθε
τῆς ἐκκλησίας, καὶ παρευθὺ πῦρ ἐξελθὸν ἐκ τοῦ θυσιαστη-
ρίου κατέκαυσε πάντα. τῷ αὐτῷ δὲ χρόνῳ ἀντῆραν οἱ Ἴσαυ-
ροι πραιδεύοντες μέχρι Καππαδοκίας. ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ Ἀρ-
καδίου εἰσῆλθε καὶ τὰ λείψανα τοῦ ἁγίου Σαμουὴλ τοῦ προ-
φήτου, καὶ ἀπετέθησαν ἐν τῷ ναῷ αὐτοῦ πλησίον τοῦ ἑβδό-
μου. ἀρρωστήσας δὲ ὁ αὐτὸς βασιλεὺς τελευτᾷ, καταλιπὼν
Θεοδόσιον τὸν υἱὸν αὐτοῦ, πάντας τοὺς ὑπ' αὐτὸν ὄντας ἀρί

Theodosii Melisseni vel Julii Pollucis) (redactio A + B operis sub t
Pa. 237, line 12
ἐσχηματίζετο. καὶ δὴ τὰς μὲν ἀδελφὰς αὐτοῦ Θέκλαν Ἀνα-

στασίαν καὶ Ἄνναν ἐξωθεῖ τοῦ παλατίου, καταγαγὼν εἰς τὰ
Καριανοῦ, Πουλχερίαν δὲ ὡς ἠγαπημένην τῇ μητρὶ ἀπέστει-
λεν ἐν τῇ μονῇ τῶν Γαστρίων· εἶθ' οὕτω μετ' ὀλίγον ἑνώσας
πάσας ἐν τῇ μονῇ τῶν Γαστρίων ἀπέκειρεν. ὑπὸ δὲ τῆς συγ-
κλήτου πάσης εὐφημισθεὶς μόνος αὐτοκρατορεῖ, καὶ προβάλ-
λεται Βάρδαν μάγιστρον καὶ δομέστικον τῶν σχολῶν. μὴ
διαλλαττομένης δὲ τῆς μητρὸς αὐτοῦ ἔχθρα ὑπῆρχεν ἀναμε-
ταξὺ αὐτῶν ἄσπονδος. ὁ δὲ αὐτὴν καταγαγὼν εἰς τὸ μονα-
στήριον τὸ οὕτω τὰ Γαστρία καλούμενον ἀπέστειλεν, ἥτις
ἀθυμίᾳ μετεωρισθεῖσα τὸν νοῦν ἀναξίαν ἑαυτὴν Συσκευάζει
βουλὴν κατὰ Βάρδαν, βουλομένη σὺν πολλῶν καὶ ἄλλοις κοι-
νωνὸν καὶ τοῦ βασιλέως τὸν πρωτοστράτορα ὅπως ὑποστρέ-
260
φοντα Βάρδαν ἀπὸ τοῦ προαστείου αὐτοῦ ἀναιρήσωσιν αὐ-

τόν. ὧν ἡ μελέτη πρὸ τοῦ ἔργου φανερωθεῖσα κατ' αὐτῶν
ἐκείνων τῶν μελετησάντων τὸ κακὸν ἐξενήνοχεν· φωραθέντες
γὰρ καὶ κατασχεθέντες ἐν τῇ Σφενδόνῃ τὰς κεφαλὰς ἀπετμή-
θησαν. καὶ προβάλλεται τὸν Βασίλειον Μιχαὴλ ἀντὶ τοῦ τε-
λευτήσαντος πρωτοστράτορα, ὁμοίως καὶ Βάρδαν θεῖον αὐτοῦ
κουροπαλάτην. ἔπεσε δὲ τότε κόνις ἐκ τοῦ οὐρανοῦ κατενε-
χθεῖσα ἐπὶ τοὺς κεράμους αἱματώδης πλήρης. καὶ πολλοὶ

Pa. 261, line 8
Ἠλίου μνήμῃ. τῆς δὲ προελεύσεως γενομένης ἰδόντες αὐτὸν

οἱ λαοὶ ἐπεφώνησαν τὸ “δόξα σοι ὁ θεός.” ὁ δὲ βασιλεὺς
ἀντιστραφεὶς ἀπελογίσατο αὐτοῖς “δοξάζετε περὶ τοῦ υἱοῦ
μου τὸν θεόν; πολλὰς θλίψεις ὑπ' αὐτοῦ ἔχετε ὑπομεῖναι
καὶ ἐπωδύνους ἡμέρας.” κατηγορήθη δὲ Ἀνδρέας δομέστικος
τῶν σχολῶν παρὰ Σανταβαρηνοῦ πρὸς τὸν βασιλέα ὡς τὰ Λέ-
οντος φρονῶν, καὶ διεδέχθη παρὰ τοῦ βασιλέως. ἀντ' αὐτοῦ
δὲ προεβλήθη δομέστικος ὁ Στουπιώτης, καὶ ἀπελθὼν μετὰ
λαοῦ ἐν Τάρσῳ ἡττήθη. καὶ πάλιν προχειρίζεται παρὰ τοῦ
βασιλέως Ἀνδρέας δομέστικος.
Ἐγένετο δὲ συσκευὴ κατὰ τοῦ βασιλέως παρὰ τοῦ Ἰωάννου
τοῦ Κουρκούα δομεστίκου ὄντος τῶν Ἱκανάτων, χρηματισθέν-
τος παρὰ τοῦ ὄντος ἐν Βλαχέρναις ἐγκλείστου· εὑρέθησαν
δὲ πολλοὶ μετ' αὐτοῦ τῶν συγκλητικῶν καὶ λοιπῶν ἀρχόντων,
μέχρι τῶν ἑξήκοντα ἕξ. ἦν γὰρ Μιχαὴλ ὁ ἑταιριάρχης καὶ
ὁ Κατουδάρης καὶ ὁ Μυξάρης καὶ ὁ Βαβούτζικος καὶ οἱ λοι-
ποί. τῆς γὰρ τοιαύτης ἐπιβουλῆς μηνυθείσης τῷ βασιλεῖ πα-
ρὰ τοῦ πρωτοβεστιαρίου τοῦ Κουρκούα *** κατελθόντων
δὲ πάντων ἐξελθὼν βασιλεὺς ἐν τῷ ἱπποδρόμῳ, καὶ καθεσθεὶς
ἐκεῖσε καὶ ἀνακρίνας τὰ κατ' αὐτούς, πάντας τύψας καὶ κου-
ρεύσας, τὰς ἔτι περιλειφθείσας τρίχας κατέκαυσεν. μετὰ δὲ
Pa. 264, line 1
θάπτεται ἐν τῇ μονῇ τῶν Σικέλλων.

Ἐπὶ Λέοντος προεδόθη τὸ κάστρον ἡ λεγομένη Ὑψηλή,
καὶ ἐκρατήθη ὑπὸ τῶν Ἀγαρηνῶν, αἰχμαλωτισθέντων πάντων
τῶν ἐκεῖσε. γέγονε δὲ καὶ ἐμπρησμὸς μέγας πλησίον τῶν Σο-
261
φιῶν, ἐμπρησθείσης καὶ τῆς ἐκκλησίας τοῦ ἁγίου ἀποστόλου

Θωμᾶ, ἣν αὐτὸς Λέων λαμπρῶς ἀνεκαίνισεν. ἀπέστειλεν δὲ
ὁ βασιλεὺς εἰς Εὐχάϊταν, καὶ ἤγαγεν Θεόδωρον τὸν Σαντα-
βαρηνὸν ἐν τῇ πόλει. Ἀνδρέας δὲ ὁ δομέστικος καὶ Στέφα-
νος ὁ μάγιστρος ὁ τῆς Καλομαρίας, οἱ πολλὰ λοιδορηθέντες
παρὰ Σανταβαρηνοῦ, ὑπέθηκαν τῷ βασιλεῖ συσκευὴν ποιησά-
μενοι ὡς ὅτι Φώτιος ὁ πατριάρχης καὶ Θεόδωρος ὁ Σαντα-
βαρηνὸς βουλὴν εἶχον ποιῆσαι βασιλέα ἐκ τῶν ἰδίων Φωτίου
τοῦ πατριάρχου. προσέταξεν δὲ ὁ βασιλεὺς ἀγαγεῖν Φώτιον
τὸν πατριάρχην καὶ Θεόδωρον τὸν Σανταβαρηνὸν ἐν τοῖς πα-
λατίοις τῶν Πηγῶν, καὶ ἰδίως αὐτὸν φρουρεῖσθαι διωρίσατο.
ἀπεστάλησαν δὲ παρὰ τοῦ βασιλέως Στέφανος μάγιστρος καὶ
Ἀνδρέας δομέστικος ὁ Κρατερὸς καὶ ὁ Γοῦβερ πατρίκιοι καὶ
Ἰωάννης ὁ Ἁγιοπολίτης ἐπὶ τὸ ἐξετάσαι τὰ κατ' αὐτόν. καὶ
ἀγαγόντες τὸν πατριάρχην, καὶ καθίσαντες ἐπὶ θρόνου ἐν τι-
μῇ, καὶ αὐτοὶ καθεσθέντες, ἔφη πρὸς τὸν πατριάρχην

Pa. 264, line 23
δωρον;” ὁ δὲ “ἀββᾶν Θεόδωρον οὐ γνωρίζω.” καὶ ὁ Ἀνδρέας

“τὸν ἀββᾶν Θεόδωρον τὸν Σανταβαρηνὸν οὐ γνωρίζεις;” καὶ
ὁ πατριάρχης “γινώσκω τὸν ἀββᾶν Θεόδωρον ἀρχιεπίσκοπον
ὄντα Εὐχαΐτων.” ἤγαγον δὲ καὶ τὸν Σανταβαρηνόν· καὶ
λέγει πρὸς αὐτὸν Ἀνδρέας ὁ δομέστικος “ὁ βασιλεύς σοι δη-
λοῖ· ποῦ εἰσὶ τὰ χρήματα καὶ τὰ πράγματα τῆς ἐμῆς βασι-
λείας;” ὁ δὲ ἔφη “ποῦ δέδωκεν αὐτὰ ὁ βασιλεὺς ὁ κατὰ τὴν
ἡμέραν, εἰσίν. νῦν δὲ ἐπεὶ κελεύει ἀναζητεῖν ταῦτα, ἐξουσίαν
ἔχει ἀναλαβέσθαι αὐτά.” καὶ ὁ Ἀνδρέας ἔφη πρὸς αὐτὸν
“εἰπέ· τίνα ἐβούλου ποιῆσαι βασιλέα, ὑποθέμενος τῷ ἐμῷ
πατρὶ διὰ συσκευῆς σου τυφλῶσαί με, πατριάρχου ἴδιον ἢ
σόν;” ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν “οὐ γινώσκω τὸ σύνολον περὶ
τούτου.” λέγει οὖν ὁ μάγιστρος Στέφανος “καὶ πῶς ἐμήνυ-
σας τῷ βασιλεῖ ἐλέγξειν περὶ τούτου τὸν πατριάρχην;” ὁ δὲ
Σανταβαρηνὸς παρευθὺ πεσὼν εἰς πόδας τοῦ πατριάρχου εἶ-
πεν “ὁρκίζω σε κατὰ θεοῦ, δέσποτά μου, ἵνα πρῶτον ποιή-
σῃς τὴν ἐμὴν καθαίρεσιν· καὶ τότε γυμνὸν ὄντα με τῆς ἱε-
ρωσύνης κολαζέτωσαν ὡς κακοῦργον· οὐ γὰρ τοιαῦτα ἐδή-
λωσα τῷ βασιλεῖ.” ὁ δὲ πατριάρχης ἐνώπιον πάντων ἔφη
“μὰ τὴν σωτηρίαν τῆς ἐμῆς ψυχῆς, κῦρι Θεόδωρε· ἀρχιε-
πίσκοπος εἶ καὶ ἐν τῷ νῦν αἰῶνι καὶ ἐν τῷ μέλλοντι.”
262

Pa. 308, line 19
ἠδύνατο, πρὸς τὸ πλῆθος τῶν πολεμίων μεθίησιν τοῦ ἵππου

τὸν χαλινὸν καὶ εἰς φυγὴν ἤλαυνεν· ποταμὸν δέ τινα ἐκεῖσε
παραρρέοντα διαπερῶν, τοῦ ἵππου αὐτοῦ ἐν τῇ ἰλύϊ ἐμπαγέν-
τος, τιτρώσκεται κατὰ τῆς ἕδρας καὶ τοῦ μηροῦ. μόλις οὖν
τοῦ ἵππου ἐκτὸς ἰλύος ἀνασπασθέντος διασώζεται μέχρι τῶν
Βλαχερνῶν, καὶ τεθεὶς ἐν τῇ ἁγίᾳ σορῷ καιρίας τῆς πληγῆς
οὔσης τῇ νυκτὶ ἐτελεύτησεν.
Ἀδριανὸς δέ τις Χάλδος, πρὸς δὲ καὶ Τατζάτης Ἀρμέ-
νιος πλούσιος πάνυ, τῇ συνθήκῃ καὶ συμβουλῇ Βάρδα τοῦ
Βοηλᾶ στρατηγοῦντος ἐν Χαλδίᾳ, τυραννίδα καὶ ἀνταρσίαν
κατὰ Ῥωμανοῦ βασιλέως συσκευάζουσι, τὸ Παΐπερτε λεγόμε-
νον ὀχύρωμα κατασχόντες· οὓς ὁ δομέστικος τῶν σχολῶν
Ἰωάννης ὁ Κουρκούας καταπολεμήσας τοὺς μὲν κατέσχεν, ὧν
τοὺς περιφανεστέρους ἀποτυφλοῖ, τὴν οὐσίαν δημεύσας· Τα-
τζάτης δὲ ἐν ἑτέρῳ ὀχυρωτάτῳ καστελλίῳ διαφυγὼν καὶ λό-
γον τοῦ μή τι κακὸν παθεῖν δεξάμενος ἐν τῇ πόλει εἰσεληλύ-
θει, καὶ τῇ τοῦ μαγγλαβίτου ἀξίᾳ τιμηθεὶς ἐν τῷ οἴκῳ τῶν
Μαγγάνων διῃτᾶτο τηρούμενος. δρασμὸν δὲ βουλευσάμενος
ἁλίσκεται καὶ τῶν ὀμμάτων στερίσκεται. Βάρδαν δὲ τὸν
Βοηλᾶν ἀπέκειραν μοναχόν.
Κωνσταντίνος Μανασσής , Compendium chronicum (3074:

001)“Constantini Manassis breviarium Ιστορίαι. metricum”, Ed. Bekker,
I.Bonn: Weber, 1837; Corpus scriptorum Ιστορίαι. Byzantinae.
Line 930
Περσῶν παρέλυσεν ἀρχήν, εἷλε τὴν δυναστείαν,

εἰς ἔτη διαρκέσασαν ἀπὸ τοῦ πρώτου Κύρου
δὶς ἑκατὸν καὶ σὺν αὐτοῖς εἰς ἕτερα τρὶς δέκα,
ὡς ἐν τοῖς βίβλοις φέρεται τῶν παλαιγενεστέρων.
Οὗτος Περσῶν ἐκράτησεν, οὗτος Ἰνδῶν κατῆρξε,
τούτῳ καθυπετάγησαν Συρία καὶ Φοινίκη
καὶ πᾶν ἔθνος καὶ πάσης γῆς χωράρχαι καὶ σατράπαι
ἀπ' ἄκρων τῶν ἀνατολῶν μέχρι δυσμῶν ἐσχάτων.
ὡς δὲ καὶ τοῦτον ἄνθρωπον ὄντα θνητὸν τῇ φύσει
263
ἐχρῆν τὸ χρέως τῆς θνητῆς φύσεως ἀποδοῦναι,

φάρμακον μὲν συσκευασθὲν γῆθεν αὐτὸν ἁρπάζει,
τὸ δὲ τοσοῦτον μέγεθος αὐτοῦ τῆς βασιλείας
εἰς δέκα μεταβέβηκεν ἄνδρας εὐτολμοτάτους,
τῶν Ἀλεξάνδρου δηλαδὴ τοὺς πρώτους δορυφόρων,
κατατμηθὲν καὶ μερισθὲν εἰς δέκα διαιρέσεις.
ὁ μὲν γὰρ ἐκυρίευσε Συρίας καὶ Φοινίκης,
ὁ δὲ κατῆρξε γῆς Θρᾳκῶν, ἄλλος Παφλαγονίας,
Ἀσία δ' ἄλλον ἔλαχεν. ὁ δέ γε Πτολεμαῖος
τὴν γῆν ἐσφετερίσατο μόνος τὴν τῆς Αἰγύπτου,
ἐξ οὗ καὶ πάλιν Αἴγυπτος ἔσχεν ἀρχὴν τοῦ κράτους.
τοῦτον ἡμέροις ἔβλεψεν ἡ τύχη τοῖς βλεφάροις,
Κωνσταντίνος Μανασσής , Compendium chronicum

Line 1283
καὶ τὴν πυρώδη καὶ θερμὴν εἶδον εὐκινησίαν,

καὶ τὴν ἀρρενωπότητα καὶ τὴν θυμοτολμίαν,
ἐκάθηντο τοῖς τείχεσιν αὑτοὺς συγκεκλεικότες
καὶ μηδαμῶς τοῖς Ἕλλησιν ἀντεπελθεῖν τολμῶντες,
ἕως ἡ πάντα στρέφουσα καὶ πάντα συγκυκῶσα
καὶ πάντων μήτηρ τῶν κακῶν, ἡ βασκανία λέγω,
τὴν Ἀχιλλέως ἤμβλυνεν ὁρμὴν τὴν δραστηρίαν
καὶ Τρῶας παρεθάρρυνεν ἐκείνου χολωθέντος.
τὸ δὲ τῆς λύπης αἴτιον τῆς τοῦτον πικρανάσης
ὁ Παλαμήδους φόνος ἦν ἀδίκως ὀλωλότος.
τὸ δ' ὅπως γέγονε, καὶ τίς ὁ συσκευάςας, λέξω.
Ὁ νησιώτης Ὀδυσσεὺς κατὰ τοῦ Παλαμήδους
ἄσπονδον μῖσος ἔτρεφε καὶ φθόνον ἐκ καρδίας,
ὅτι παρὰ τοῖς Ἕλλησιν ἦν Παλαμήδους κλέος
καὶ πάντες οἷάπερ θεῷ προσέχοντες ἐκείνῳ
καρδιακὴν τὴν πρὸς αὐτὸν ὑπέτρεφον ἀγάπην.
καὶ γὰρ προέγνω τοῦ λοιμοῦ τὸ βέλος τὸ πυρφόρον,
καὶ πᾶσι προεμήνυσεν Ἑλλήνων στρατιάρχαις,
καὶ πάντων τούτων τῷ κακῷ πικρῶς δαμαζομένων
ἐκεῖνος διετήρησεν Ἕλληνας ἀπημάντους,
τὸ μὲν ὑποτιθέμενος καὶ λόγοις καταρτίζων,

Line 4698
264
καὶ κατὰ νοῦν ἐσκέπτετο πῶς ἀναλώσει τοῦτον.

ἀλλ' ἀσθενὴς πᾶς ἄνθρωπος πρὸς τὰς θεοῦ παλάμας·
ἀλλὰ γὰρ μικροδύναμος ἰσχὺς τοῖς γηγενέσιν,
ὁ δὲ θεὸς μεγασθενὴς καὶ μεγαλοβραχίων,
καὶ τίς ἀντιπαλαίσειεν αὐτοῦ τῇ δυναστείᾳ;
ὁ Μιχαὴλ δὲ πεποιθὼς τοῖς θεσπιῳδηθεῖσι
τῷ καλλιγλώττῳ γέροντι, τῷ προφητικωτάτῳ,
ἀνακαλύπτει φανεροῖ γυμνοῖ τὸ κεκρυμμένον.
πρὸς τὸν τῶν οἴκων φύλακα τὸν ἐν τοῖς ἀνακτόροις
(παπίαν λέγομεν αὐτὸν κατὰ Ῥωμαίων γλῶσσαν),
καὶ σὺν αὐτῷ καὶ δι' αὐτοῦ τὸ δρᾶμα Συσκευάζει
καὶ σκύφον τῆς ἐπιβουλῆς ἀρτύει τῷ κρατοῦντι.
καὶ τοίνυν συνεισάγουσι νύκτωρ τοῖς ψαλτῳδοῦσι
θωρακοφόρους αἰχμητὰς ἄνδρας ῥομφαιοφόρους,
οἳ συμπεσόντες τῷ θηρὶ τῷ παλαμναιοτάτῳ
τελοῦντι τὸ λειτούργημα τῶν ὑπορθρίων ὕμνων
τοῖς ξίφεσι συγκόπτουσι καὶ θύουσιν ὡς ἄρνα,
πέντε μησὶ πρὸς τοῖς ἑπτὰ χρόνοις κεκρατηκότα.
καὶ Μιχαὴλ καθίσταται κράτωρ, ἀντὶ δεσμώτου
ἐλεύθερος, ἀπὸ φρουρᾶς αὐτάναξ αὐτοκράτωρ.
Καὶ ταῦτα μέντοι τοιαδί, τὰ δ' ἐφεξῆς ὁποῖα;

Line 6527
ἦν μὲν γὰρ φύσει Ῥωμανὸς αὐθέκαστος, αὐθάδης,

ὑπέροφρυς, φιλότυφος, φίλαυτος, αὐτογνώμων·
τότε δὲ πλέον φυσηθεὶς ἀπὸ τῆς ἁλουργίδος
καὶ μείζω τῦφον προσλαβὼν ἅτε Ῥωμαίων ἄναξ,
ναὶ μὴν καὶ προσκτησάμενος γνώμην ἀστατουμένην
καὶ τρόπον ἀλλοπρόσαλλον, καὶ πάντας ὑποπτεύων
καὶ πάντας ὑφορώμενος, οἰκείους, οὐκ οἰκείους,
ὡς ἐπιβούλους, ὡς αὐτοῦ πτέρναν ἐπιτηροῦντας,
βαρὺς ἐδόκει καὶ πικρὸς οὐ τοῖς ἐν τέλει μόνον
ἀλλ' ἤδη καὶ τῇ γαμετῇ καὶ τοῖς τοῦ Δούκα τέκνοις.
ἐντεῦθεν λόγοι ψίθυροι καὶ συσκευαὶ καὶ δόλοι,
ἐντεῦθεν μῖσος ἔκφυλον καὶ θήρατρα καὶ πάγαι.
καὶ τοῖς ἐχθροῖς ἐσκέπτοντο τὸν κράτορα προδοῦναι
ἄπονον ἀπραγμάτευτον θήραν ἑτοιμοτάτην.
ἐκίρνα δὲ τὸ κέρασμα τοῦτο τῆς προδοσίας
ὁ Καῖσαρ ὁ ταυτόσπορος τοῦ Δούκα Κωνσταντῖνος·
τούτου γὰρ παῖς Ἀνδρόνικος ἦν τότε στρατιάρχης.
265
κοινοῦται γοῦν τοῖς στρατηγοῖς καὶ τῷ παιδὶ τὸ σκέμμα,

καὶ δίκτυον ἐπλέκετο κινδύνου τῷ δειλαίῳ,
καὶ στόλισμα μελάμπεπλον ὑφαίνετο θανάτου.
εἶχε μὲν οὖν τὸν Ῥωμανὸν περαία Βυζαντίου
Μιχαήλ Ατταλιάτης , Historia (3079: 001)

“Michaelis Attaliotae historia”, Ed. Bekker, I.
Bonn: Weber, 1853; Corpus scriptorum Ιστορίαι. Byzantinae.
Pa. 32, line 16
Ἔγνω τοίνυν ὁ βασιλεὺς προσθήκην ἐμποιῆσαι τῇ στρα-

τιᾷ διὰ τῶν ἑώων ταγμάτων καὶ οὕτω τὴν Σκυθικὴν κατερ-
γάσασθαι παντευχίαν. διαβιβάζει τοίνυν εἰς Εὐρώπην ἐκ τῆς
Ἀσίας τοὺς στρατευομένους πασσυδίᾳ, καὶ πολυπλασιάσας τὸ
πλῆθος τοῖς Σκύθαις ἐπαφῆκεν, ὁμοῦ ἀρχηγὸν αὐτοῖς ἐπιστή-
σας εὐνοῦχόν τινα τῶν ἱερωμένων, τῷ τοῦ ῥέκτωρος τιμήσας
αὐτὸν ἀξιώματι. ὃς τὰς δυνάμεις ἀναλαβὼν κατὰ τῶν ἐναν-
τίων ὁμόσε χωρεῖ· καὶ πρὸ τοῦ χάρακα βαλεῖν καὶ στρατο-
πεδεύσασθαι καὶ βουλὰς στρατηγικὰς προλαβεῖν καὶ συμβα-
λεῖν τὰ προσήκοντα, κατὰ μέτωπον τοῖς ἐναντίοις, ὡς εἶχε
φόρτου καὶ συσκευῆς ἀγοραστικῆς, ἐπιφαίνεται, σπεύδων αὐ-
τός τε καὶ οἱ σὺν αὐτῷ καταλαβεῖν τοὺς ἀντιτεταγμένους πρὸ
τοῦ φυγεῖν, καὶ πανωλεθρίαν τούτων ἐργάσασθαι. ὡς δ' ἐκεῖ-
νοι περιτετειχισμένοι ταῖς ἁμάξαις τὴν ἔφοδον αὐτῶν ἐξεδέ-
χοντο, δρόμῳ καὶ βοῇ πολλῇ τῇ παρεμβολῇ τούτων τῶν Ῥω-
μαϊκῶν φαλάγγων τινὲς προσέβαλον. οἱ δὲ βέλεσιν ἑκηβόλοις
χρησάμενοι, καὶ τοὺς ἵππους αὐτῶν πληγαῖς θορυβήσαντες,
αἰσχρῶς τούτους φυγεῖν συνηνάγκασαν, εὐλαβουμένου τούτων
ἑκάστου ἵνα μὴ τὸν βίον ἀποβάλῃ πληγῇ ἀπροόπτῳ καὶ συμ-
πατηθῇ τοῖς συντρέχουσι. δευτέρας δὲ συμβολῆς γενομένης
ὡς τὴν ὁμοίαν ἐκτροπὴν οἱ Ῥωμαῖοι πεπόνθασιν,
Μιχαήλ Ατταλιάτης , Historia Pa. 38, line 23
νοῖσον τοῖς πᾶσι τὸ ἑαυτοῦ προτιθέμενος βούλημα, ἵνα μή,

φησὶν (ἐπεψιθύριζε γὰρ πρὸς τοὺς παρόντας λαθραίως), τοῖς
ὅπλοις τῆς ἑαυτοῦ ἡγεμονίας μέγας ὁ παρὰ βασιλέως δόξῃ
πεμφθείς, καὶ τοσοῦτον ἔργον κατωρθωκὼς ἐπιφημισθῇ καὶ
καταγάγοι τὸν θρίαμβον. ἔλαθε δὲ τὸ ξίφος ὠθῶν, ὡς ὁ λό-
γος, καθ' ἑαυτοῦ, καὶ τήνδε τὴν γνώμην ἀληθιζομένην δεικνύς,
ὅτι φθόνος οὐκ οἶδε προτιμᾶν τὸ συμφέρον· σκοπῶν γὰρ
266
ὅπως ἑτέρου τὴν νίκην ἀφαρπάσῃ, περὶ τῆς ἑαυτοῦ σωτηρίας

ἀπροόπτως οὐ διεσκόπησεν. ὡς γὰρ ἐκράτησεν ἡ γνώμη τού-
του τὸν πόλεμον ἀπαναινομένου, περὶ λύχνων ἁφὰς αἵ τε
σκηναὶ περιῃροῦντο καὶ συσκευασάμενος ἕκαστος τῆς οἴκοι
φερούσης ἥπτετο. οἱ δὲ Σκύθαι προεγνωκότες τὴν τῶν Ῥω-
μαίων προαίρεσιν παρὰ τῶν ἑαλωκότων αὐτοῖς, προκαταλαμ-
βάνουσιν τὰς ἐξόδους, καὶ τούτους ἀσυντάκτους εὑρόντες πο-
λὺν φόνον αὐτῶν εἰργάσαντο, καὶ κατὰ κράτος αὐτοὺς κατα-
γωνισάμενοι καὶ μέχρι πολλοῦ συνδιώξαντες, καὶ τοὺς τούτων
νεκροὺς σκυλεύσαντες, οὓς δὲ καὶ ζῶντας ἑλόντες, τὴν προτέ-
ραν ἧτταν ἀνεκαλέσαντο καὶ πρὸς εὐετηρίαν ἑαυτοὺς ἀνεκτή-
σαντο. ὁ δὲ τῶν Βουλγάρων ἀρχηγός, ὁ τὴν αἰτίαν τοῦ μὴ
κροτηθῆναι τὸν πόλεμον συνεισενεγκὼν καὶ φθόνῳ τὸ πᾶν
σκαιωρήσας τῆς χαλεπότητος, ἀγερώχῳ τινὶ καὶ θρασεῖ
πολλοῖς ἀνδράσι δυναμένῃ λίθον μεταρριπίζειν ὑπερμεγέθη

καὶ πᾶσι τοῖς δεχομένοις αὐτὸν ἀπροσμάχητον, δυσχερῶς
ἔσχεν ἀντιστῆναι καί τι δραστικώτερον πάλιν ἀντιτεχνάσα-
σθαι· οὔτε γὰρ ἀσπὶς οὔτε πέλτη οὔτ' ἔπαλξις οὔτε στερ-
ρότης τειχῶν τῇ ῥύμῃ τοῦ πεμπομένου λίθου παρὰ τὰ μη-
χανήματα ἀντιταχθῆναι ἠδύνατο. ἀλλ' ὁ πάντα δυνάμε-
νος καὶ μετασκευάζων πρὸς τὸ συμφέρον θεός, ὁ τὸ Χρι-
στιανικὸν φῦλον περιέπων ἀεί, τινὶ τῶν Λατίνων ἰσχὺν
καὶ βουλὴν ὑπερτέραν ἐννοίας ἐνέπνευσε· καὶ λαβὼν οὗτος
ἄγγος τι φέρον ἔνδον τοῦ Μηδικοῦ πυρὸς συσκευήν, τῆς τοῦ
ἄστεως πύλης δρομαῖος ἐξήλασε, καὶ καθιεὶς ἑαυτὸν εἰς μέ-
σους τοὺς ἐναντίους, πῦρ τε τῷ στόματι τοῦ ἄγγους ἐναπε-
ρείσας, τοῦτο συντρίβει πρὸς τὸ μηχάνημα. καὶ αὐτίκα πῦρ
ἀναφθὲν ἅπαν ἐξέληξε καὶ κατενεμήσατο· συνήρτηντο γὰρ
αὐτῷ καί τινα πέπλα, τὰς ἀπὸ τὼν τειχῶν ἀποτειχίζοντα
προσβολάς. καὶ παλίνορσος ὁ Λατῖνος πρὸς τὸ ἄστυ γενόμενος
ἀθιγὴς ἐρρύσθη τῆς τῶν ἐναντίων χειρὸς καὶ καταδιώξεως.
ἐκ τούτου δυσχεράνας ὁ πολεμήτωρ, καὶ πολλὴν εὐήθειαν τῶν
κατ' αὐτὸν κατεγνωκὼς ὅτι τῶν Ῥωμαίων ἀνανδρίαν κατα-
ψηφίζονται τοσούτων ὄντων τὴν ἀρετήν, εὐθὺς ἄρας ἐκεῖθεν
πλεκτάναις κατά γε τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν τοῦτον συγ-

267
κατασχεθῆναι καὶ θηραθῆναι συνάγουσα. τοῦ δὲ διασκε-

δάζοντος βουλὰς ἐθνῶν καὶ λογισμοὺς ἀθετοῦντος ἀρχόν-
των Κυρίου ἀπερίτρεπτος μένουσα ἡ βουλὴ τὰς τῶν γηί-
νων σκαιωρίας παρέσφαλε, καὶ παρ' ἐλπίδα τὴν σωτηρίαν τῷ
ἀπεγνωσμένῳ πανταρχικῶς ἐχαρίσατο. ὡς γὰρ ἡ στάσις ἀνῆψε
καὶ θόρυβος ἀνερριπίσθη πολύς, αἵ τε ἀγγελίαι φθάνουσαι
ἑτέρα τὴν ἑτέραν τῷ βασιλεῖ προσεφοίτησε, καὶ ὁ δῆμος ἅπας
συνεκροτεῖτο καὶ συνηθροίζετο, καὶ ταραχῆς ὑπῆρχον τὰ κατὰ
τὴν πόλιν ἀνάμεστα καὶ συγχύσεως, συσκευασάμενος οὗτος ὁ
βασιλεὺς ἅμα τῇ Αὐγούστῃ καὶ τοῖς ἐξ αὐτῶν γεννηθεῖσιν
εἰς τὴν γείτονα κατῆλθον ἀκτήν, καὶ μὴ εὑρόντες τῶν βασι-
λικῶν πλοίων τινὰ εἰς τὸ προσορμίσαν νέον ἔκ τινος ἀπροό-
πτου καὶ δεξιᾶς τύχης, μᾶλλον δὲ προνοίας ἀρρήτου θελήμα-
τος, ἀρχοντικὸν πλοιάριον, ὡς εἶχον σπουδῆς, ἀνέβησαν. καὶ
τῶν βασιλείων εὐθὺ τῆς εἰρεσίας ἀγούσης ἐπικατέλαβε τὸ
τῆς ἀνοσίας βουλῆς μετεσχηκὸς ἀκάτιον, τὸν βασιλέα προκα-
λούμενον εἰσελθεῖν ἐν αὐτῷ ὡς σπουδαιότερον δῆθεν ἀχθη-
σόμενον δι' αὐτοῦ. ὡς δ' ἀπεπέμπετο καὶ κατὰ χώραν ὁ
θηρευόμενος ἔμενε, καί τι προύργου πράξειν ἀπηναισχύντουν
ἀποθέμενοι, μηδ' ἐγχρονίσαντες ταύταις, ὅσοι τῆς ὑπηρεσίας

ὑπῆρχον καὶ τῆς τῶν Ἀρμενίων συντάξεως, εὐθὺ τῆς πόλεως
ὥρμησαν. καὶ ἐπείπερ εὗρον αὐτὴν οὐ πάνυ διὰ τῶν ἐντὸς
ἀντιμαχομένην (ἔφθησαν γὰρ οἱ Σαρακηνοὶ τῷ φόβῳ τῆς
βασιλικῆς ἐπιδημίας φυγαδείαν ἑλέσθαι πέραν τοῦ Εὐφράτου
ποταμοῦ), ταχὺ βιασάμενοι τὰς πύλας ἐντὸς εἰσεπήδησαν.
καὶ σιτίων μὲν καὶ τῆς ἄλλης διατροφῆς εἰς κόρον μετακο-
μιδὴν ἐποιήσαντο (ἀφθονίαν γὰρ τούτων εὗρον ἐκεῖσε καὶ
οἴνου τι μέρος καὶ τῶν εὐτελεστάτων εἰδῶν), τῶν δὲ τιμιω-
τέρων λαφύρων ἀπέτυχον, προλαβόντων τῶν πολεμίων καὶ
συσκευασαμένων αὐτὰ μεθ' ἑαυτῶν ἐν τῷ ἀποδρᾶναι.
Καὶ ταῦτα μὲν ἐπὶ τῆς μεγαλοπόλεως ἐκείνης, ἥτις
ἀμαχητὶ κρατηθεῖσα πολλὴν εὐμάρειαν δέδωκε τοῖς στρα-
τιώταις πρὸς τὴν ἐκεῖσε διαγωγήν, πλὴν τινῶν πύργων
ὑψηλοτάτων, τριῶν ἢ τεσσάρων, ἔνθα Σαρακηνοὶ ἀνιόντες,
καὶ τὴν ἄνοδον ὡς στενόπορον κατασχόντες, ἐφιλονείκησαν
κατὰ τὸ πάτριον αὐτῶν νόμιμον τῆς ἰδίας προκινδυνεῦσαι
θρησκείας καὶ πόλεως. ἀλλ' οὐκ ἠδυνήθησαν μέχρι παντὸς
ἀντισχεῖν· διὰ πολλῶν γὰρ μερῶν περισχόντες αὐτοὺς οἱ
Ῥωμαῖοι, καὶ τόλμῃ πολλῇ καὶ ὅπλοις ἑκηβόλοις καὶ
268
Nicephorus Bryennius Hist., Ιστορίαι. (3088: 002)“Nicéphore

Bryennios. Histoire”, Ed. Gautier, P.Brussels: Byzantion, 1975; Corpus
fontium Ιστορίαι. Byzantinae 9. Series Bruxellensis.Book p, se. 8, line 4
ρήγνυται τούτοις οὐχ ἅπαξ μόνον, ἀλλὰ καὶ πολλάκις εἰς πόλεμον αὐτὴν
προΐεται τὴν ψυχὴν καὶ τέλος τοὺς ἀντιπάλους νικᾷ καὶ λαμπρὸν
κατ' αὐτῶν τρόπαιον ἵστησι καὶ δορυαλώτους ἑλὼν εἰς τὴν βασιλίδα
τῶν πόλεων ἐπάγει καὶ τῷ βασιλεῖ παραδίδωσιν. Οἴδασι πάντες ταῦτα
καὶ ἐν χείλεσι πάντων κεῖται τὰ περὶ τούτων καὶ οὐκ ἔστιν ὅστις τῶν
εὖ φρονούντων ἠγνόησε ταῦτα.
Ἐπεὶ δὲ τῷ Κομνηνῷ τούτων καὶ ἑτέρων πολλῶν καὶ μεγάλων ἔργων
καὶ ὄντως ἀνδρικῶς καὶ γενναίως τετελεσμένων οὐδεμία τις ἦν ἀντι-
μισθία καὶ ἀμοιβή, ἀλλ' ἢ μόνος ζῆλος οὐκ ἀγαθὸς καὶ κατ' αὐτοῦ με-
λέτη καὶ συσκευή, ὅπως ἀποδοθείη τούτῳ πονηρὰ ἀντὶ ἀγαθῶν καὶ
ὅπως αὐτὸς μὲν ἐκκοπείη τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ ἀπόλοιτο, συνεκτριβείη
δὲ τούτῳ καὶ ὁ πορφυρογέννητος, οὐκ ἔτι ἐν φορητῷ ταῦτα τίθεται.
Ἀλλὰ βλέπων ὡς αὐτῷ μὲν εἰς κακὸν τὰ τοῦ πράγματος διήκει καὶ
ὅτι τοῦ θείου αὐτοῦ τὴν ἑαυτοῦ κληρονομίαν αὐθαιρέτως εἰς ἕτε-
ρον παραπέμψαντο ..., ἐπειδήπερ οὐδεὶς τῶν κατὰ γένος προσηκόντων
τῷ λαχόντι ταύτην προὐβέβλητο, ἕτερος δὲ ἀλλότριος εἰς τὴν ταύτην
ἀντεισῆκται κληρονομίαν, ἅμα δὲ καὶ ἑαυτῷ τὸ ἀσφαλὲς περιποιούμενος,
ἵνα μή τι δεινῶν πάθῃ ὁποῖα πολλὰ κατ' αὐτοῦ προβεβούλευτο, τῆς

μεγαλοπόλεως ἀπάρας εἰς Ἀδριανούπολιν ἄπεισι· καὶ τὸ ἐκεῖσε στρα-
τιωτικὸν ἄθροισμα εὑρὼν τῇ μὲν τοῦ Βοτανειάτου βασιλείᾳ ὡς τὰ πολλὰ
Nicetas Choniates Hist., Scr. Eccl., Rhet., Historia (= Χρονικὴ

διήγησις) (3094: 001)“Nicetae Choniatae historia, pars prior”, Ed. van
Dieten, J.Berlin: De Gruyter, 1975; Corpus fontium Ιστορίαι.
Byzantinae 11.1. Series Berolinensis.Reign Man1,pt2, pa. 80, line of pa.
13
κεφαλῆς διαδιδόναι πένησι καὶ πράγματα παρέχειν τοῖς ἀφ' ἑστίας μὴ

διφῶσι μόνον αὐτά, ἀλλὰ καὶ πρὸς εὐπορίαν ἄλλων τυρβαζομένοις.
Διὰ ταῦτα καὶ παρὰ πᾶσι μὲν ἦν αἰδέσιμος ὁ ἀνήρ, ὁ δὲ σεβαστο-
κράτωρ Ἰσαάκιος, ὁ τοῦ βασιλέως Μανουὴλ αὐθόμαιμος, μόνον οὐκ
ἐπέθυεν ὡς θεῷ, ἐκεῖνο θεοφιλὲς καὶ πρακτέον οἰόμενος, ὅπερ ἦν ὁ
πατρι-
269
άρχης ὑποτιθέμενος, κἀκεῖνο αὖθις θεομισὲς καὶ ἀπώμοτον, ὅπερ οὑτοσὶ

ἀπηγόρευεν. ἡ γοῦν φατρία τῶν τότε ἀντιδόξων τῆς ἀρετῆς ἀρχιερέων
καὶ τοῦ ἐργάτου ταύτης ἀντίθετος μοῖρα ἐνδιαβάλλουσι τὸν ἄνδρα τῷ
βασιλεῖ ὡς τῷ ἀδελφῷ Ἰσαακίῳ τὴν βασιλείαν μνώμενον, λαθραίας τὰς
προόπτους εἰς τὸ ἱερὸν ἀρχεῖον ἀνόδους τοῦ σεβαστοκράτορος ὀνομά-
ζοντες καὶ κρυφιώδεις συσκευὰς τὰ οὐκ ἐν μυχῷ γῆς καὶ παραβύστῳ
ἀλλ' ἐφ' ἡλίῳ συλλαλούμενα μάρτυρι.
Ὁ τοίνυν Μανουὴλ νέος ὢν ἔτι καὶ αὐτάρεσκος καὶ ἄλλως ὑπο-
βλέπεσθαι τὸν ἀδελφὸν ὑπὸ τῶν τοῦ πατριάρχου κατηγόρων ὡς
βασιλειῶντα ἐναγόμενος ἀνατρέψαι τοῦτον τοῦ θρόνου ἐζήτει. κἀπειδὴ
ἅπτεται Μῶμος καὶ τῶν ἀψαύστων, ὡς οἴδαμεν, καὶ ἅπας, ὡς καὶ τοῦτο
ἴσμεν, εἰς τὸ κακόν τι δρᾶν προσκλινέστερος, καθαιρέσει
καθυποβάλλεται
ὡς τῷ μοναχῷ δήπουθεν Νίφωνι συμφρονῶν. ἦν δὲ ὁ Νίφων συνήθης
μὲν τῷ πατρὶ καὶ πολλάκις ἐκ τῆς αὐτῆς τραπέζης ἑστιαθεὶς καὶ στέγης
ὁμοίως μετειληχώς, διεβέβλητο δὲ ὡς οὐκ ὀρθὸς εἴη τὰ ἐς πίστιν, διὸ καὶ
τὴν σχοινοτενῆ γένυν ἐκέκαρτο καὶ δεσμωτηρίῳ ἐνείρχθη παρὰ τοῦ
Nicolaus I Mysticus Theol., Epist., Epistulae (3100: 001)

“Nicholas I, Patriarch of Constantinople, Letters”, Ed. Jenkins, R.J.H.,
Westerink, L.G.Washington, D.C.: Dumbarton Oaks, 1973; Corpus
Fontium Ιστορίαι. Byzantinae 6.Epistle 20, line 23
θυμούμην γὰρ κατ' ἐμαυτὸν ὅτι ἀπελεύσομαι πρέσβυς καὶ τὴν ἱκεσίαν
φέρων, οὐ πρὸς ἄνθρωπον οἷοι πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ πρὸς
ἄνθρωπον ἐκ θεοῦ λαβόντα ἔθνους ἐξουσιάζειν, καὶ διὰ τοῦτο πολὺν ἐν
συνέσει, πολὺν ἐν διανοήσει, καὶ εἰδότα κρίνειν καὶ τὴν ἡμετέραν παρου-
σίαν ὅση τίς ἐστιν· ὅτι, καὶ εἰ ἁμαρτωλοί, ἀλλ' οὖν ἀρχιερεῖς οἵου καὶ
ὅσου λαοῦ, ὁποίας πόλεως τῆς ἀρχιερατεύεσθαι ὑφ' ἡμῖν λαχούσης, ἡλί-
κης ἐξουσίας πατὴρ εἰ καὶ ἀνάξιος προβέβλημαι, ἣν μόνην ἐπὶ γῆς ὁ
Χριστὸς ἀντ' αὐτοῦ τῶν ἐπὶ γῆς ἔθετο ἐξουσιάζειν. Ἀλλ' ἐνενόουν ὅτι
πρὸς τοιοῦτον ἄνθρωπον μέλλων πρεσβεύειν τελέσω τὴν πρεσβείαν, δια-
πράξομαι τὸ κοινῇ συμφέρον, καὶ ἀνασώσομαι τὴν εἰρήνην ἀπολωλυῖαν
πρῶτον μὲν δαίμονος συσκευῇ, ἔπειτα δὲ καὶ ἀνθρώπων κακοβουλίᾳ, καὶ
χαίρων ὑποστρέψω, φέρων μὲν τὴν εὐχαριστίαν θεῷ, ἐκδιηγούμενος δὲ

πᾶσι τὴν σὴν ἀρετήν, καὶ μεγαλύνων τοῖς ἐπαίνοις αὐτήν, εἴπερ τίς ἐστιν
λόγος ταπεινοῦ γέροντος καὶ ἀρχιερέως τοὺς σοὺς διεξιόντος ἐπαίνους·
φέρων δέ τι καὶ αὐτὸς ἐν μοίρᾳ κέρδους, ὃ πάντων κερδῶν ἐμοὶ τιμιώτα-
τον, τὴν Ῥωμαίων καὶ Βουλγάρων ὡς τὸ ἀπ' ἀρχῆς ὁμόνοιαν καὶ εἰρήνην.
Νῦν δὲ οὐχὶ ταῦτά μοι τὸ σὸν ὑπισχνεῖται γράμμα, ἀλλ' ὅσον ἐκ

270
τῶν ῥημάτων ἄλλα διδάσκομαι, ὅτι ματαιοπονήσω, ὅτι οὐδὲν ἐκτελέσω

τῶν δι' ἃ κοπιᾶν προαιροῦμαι, οὐδ' ἀπαντήσει μοι παρὰ σοῦ χάρις, οὐδὲ
δυσωπηθήσῃ ὁ ἀγαπητός μου υἱὸς τὸ τοῦ πατρὸς γῆρας, οὐδὲ ταπεινοῦ
Nicolaus I Mysticus Theol., Epist., Epistulae Epistle 32, line 6
ἀφορμῆς ὑπολιμπανομένης σκανδάλων, ἀλλὰ βεβαίας εἰρήνης καὶ

εὐζωΐας ἐν ἀμφοτέροις τοῖς ἔθνεσι διαμενούσης· ὃ παράσχοι Χριστὸς ὁ
θεὸς ἡμῶν, καταργῶν μὲν τὴν τοῦ διαβόλου ἐπήρειαν, ἐφαπλῶν δὲ τὰς
πτέρυγας αὐτοῦ καὶ σκέπων ἐν ἀπαθείᾳ τὴν κληρονομίαν αὐτοῦ, ἧς
ἔδωκεν τίμημα τὸ ἅγιον καὶ ζωοποιὸν αἷμα τῆς ἀχράντου πλευρᾶς αὐτοῦ.
Τῷ τὰ πάντα ἁγιωτάτῳ πάπᾳ τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης

Νικόλαος ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως περὶ τῆς
παραλόγως δεχθείσης τετραγαμίας παρὰ Ῥωμαίοις
Τί γράψομεν, ἀδελφοὶ τιμιώτατοι; Θρήνους ἐφ' οἷς πέπονθεν ἡ

καθ' ἡμᾶς ἐκκλησία ἢ πρὸς θεὸν εὐχαριστίαν οἷς ὑπ' αὐτοῦ ἠλεήθημεν;
Δοξολογίαν καὶ αἴνεσιν ἢ τὴν καθ' ἡμῶν συσκευὴν καὶ ἐπήρειαν;
Μέμψιν
ἀδελφικὴν πρὸς ὑμᾶς ἢ δικαίαν ἔγκλησιν τῶν καθ' ἡμῶν πονηρευσα-
μένων καὶ ὑμᾶς εἰς τὰς μέμψεις περιστησάντων; Τοιαῦτα γὰρ ἐξ
ἐναντίων μικτὰ πράγματα (χωρεῖ δὲ πρὸς τὸ ἄδηλον ἡ αἰτία) συνήντησεν
ἡμῖν. Ἀλλὰ τὴν μὲν εὐχαριστίαν καὶ τὴν αἴνεσιν καὶ τὴν δοξολογίαν
τῆς καταλαβούσης διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν τὴν ἐκκλησίαν
σκυθρωπότητος
διαλελυμένης προσφέρομεν· τὰ δὲ λοιπὰ αἰτίαν ἔχει τὴν σύστασιν τῶν
κακῶν, ἃ παραχωρηθέντα γένεσιν λαβεῖν τοῖς θρήνοις καὶ τοῖς πάθεσι
καὶ ταῖς μέμψεσι καὶ ταῖς ἐγκλήσεσιν ὥσπερ τισὶ παραβλαστήμασι πο-
νηροῖς ἔδωκε τὸ παραναβλαστεῖν. Ὧν ἡ κατὰ μέρος ἐξήγησις εἰς μῆκος
προελθεῖν ἀναγκάσει τὸ γράμμα· ὅπερ ὀχληρὸν εἰδότες ποιεῖν μὲν οὐκ
Θεοφύλακτος Σιμοκάτα. Ιστορίαι. (3130: 003)

“Theophylacti Simocattae Ιστορίαι. ”, Ed. de Boor, C.
Book-dialogue-index 3, ch. 18, se. 13, line 4
Περσῶν βασιλεῖ τῷ πρεσβύτῃ, καὶ εἰς τὰς Ἀρμενίας αὐτάς,

καὶ κατὰ τοὺς πολέμους ἐπιφανέστατος γεγονώς, στρατηγὸς
[οὐ] μετ' οὐ πολὺ καὶ τοῦ Περσικοῦ χειροτονεῖται ἀθροίσματος.
οὕτω δὲ κατ' ὀλίγον ἐξαιρούσης τῆς τύχης αὐτόν, ὡς καὶ
271
δαριγβεδοὺμ τῆς βασιλικῆς ἀναδεῖξαι ἑστίας (ὃν δὴ κουρο-

παλάτην Ῥωμαῖοι κατονομάζουσιν), ἐς μέγα ἀπονοίας ἐλή-
λακεν, καὶ ἐπὶ ταῖς κατὰ Τούρκων νίκαις μεγάλα καὶ ἀκά-
θεκτα πνέων τὰ τῆς τυραννίδος ὠδίνει κυήματα. ὁ μὲν
οὖν ὥσπερ σπινθῆρα ἐν σποδιᾷ τὴν τοῦ βασιλέως Ὁρμίσδου
ἀποκρύπτει τῆς λύπης ὑπόθεσιν, τὸ δὲ πλῆθος ἐξέμηνε
φενάκῃ συσκευασάμενος ὡς οἷα δὴ κατὰ τοῦ ὁπλιτικοῦ τοῦ
Περσῶν χαλεπαίνοντος βασιλέως καὶ προσαπειλοῦντος καὶ
φόνον τοῖς Βαβυλωνίοις στρατεύμασι διὰ τὰ περὶ τὴν
Σουανίαν τῆς συμπλοκῆς ἀτυχήματα. προσεφέρετο δὲ καὶ
ἐπίπλαστα τοῦ Ὁρμίσδου προστάγματα ἀποκολοβοῦντα τὰ
κατὰ τὸ εἰωθὸς τοῖς συντάγμασι [τῶν] ὑπὸ τῶν βασιλικῶν
πρυτανείων διανεμόμενα. κἀντεῦθεν παραδριμύττεται ἡ πᾶσα
πληθὺς καὶ ἐς ἀνάστατον ἀπροσεξίαν ἐχώρησεν.
Θεοφύλακτος Σιμοκάτα. Ιστορίαι. Book-dialogue-index 4, ch. 14, se.

10, line 2
τοῦ αὐτοκράτορος διὰ τῶν πρέσβεων ὡμολόγητο, πρέσβεις

ἐξέπεμψεν ἀξιῶν τὸν αὐτοκράτορα μηδαμῶς ταῖς Χοσρόου
τύχαις ἐπικουρεῖν, διισχυριζόμενος Νίσιβίν τε πόλιν παραδι-
δόναι Ῥωμαίοις καὶ τὰ ἄχρι Τίγριδος ποταμοῦ. ὁ μὲν οὖν
Βαρὰμ τηνάλλως ἐπλανᾶτο· οὐ γὰρ οἷός τε ἦν διαφθείρειν
τὴν τοῦ βασιλέως ὁσιότητα. οὐ πολλαῖς δὲ ἡμέραις καὶ τὸ
σοβαρὸν ἐξογκωσάμενος τοὺς μὲν συμμάχους ἀθετούμενος κατά-
φωρος ἦν, τῷ τε Περσικῷ φορτικός τις ὑπῆν καὶ ταῖς ἐπι-
βολαῖς ἀκατάσχετος πρὸς τὸ χαλεπώτερον ἐξαγριαίνων τὸ
τύραννον. καὶ οὖν οἱ ἀξιολογώτατοι σατράπαι τῆς τούτου
δυνάμεως ὑποσυρρέουσι συσκευήν, ὅπως δολοφονηθείη Βαράμ,
καὶ πρὸς τὸ γαληναῖον ἐπανήξῃ τοῖς Μήδοις τὰ πράγματα.
οἱ μὲν οὖν ἔξαρχοι τῆς περὶ τὸν Βαρὰμ συσκευῆς ὅ τε Ζαμέρ-
δης καὶ Ζοανάμβης ὁ Πέρσης· προσεταιρισάμενοι γοῦν οὗτοι
δὴ οὗτοι καὶ ἑτέρους τῆς Βαβυλωνίας πληθύος λογάδας, ὡς
ἐνῆν, τὰ τῆς ἐπιβουλῆς ἐξελίπαινον. ὑποτοπήσαντες δὲ καὶ
Βινδόην πρὸς κοινοπραξίαν αὐτοῖς εἶναι λυσιτελέστερον (οὗτος
δ' ὑπὸ τοῦ Βαρὰμ κατῴκει εἱρκτὴν) ἀναπληροῦσιν ἔργῳ τὸ
βούλημα, καὶ ἀθρόον ἐς τὴν φρουρὰν εἰσπηδήσαντες, τῶν
δεσμῶν τὸν Βινδόην διαλυσάμενοι ταγματάρχην τε λόχου
χειροτονήσαντες, οὔσης νυκτὸς εἰς τὰ βασίλεια τῷ Βαρὰμ
Θεοφύλακτος Σιμοκάτα. Ιστορίαι. Book-dialogue-index 4, ch. 14, se.

272
11, line 1
τύχαις ἐπικουρεῖν, διισχυριζόμενος Νίσιβίν τε πόλιν παραδι-

δόναι Ῥωμαίοις καὶ τὰ ἄχρι Τίγριδος ποταμοῦ. ὁ μὲν οὖν
Βαρὰμ τηνάλλως ἐπλανᾶτο· οὐ γὰρ οἷός τε ἦν διαφθείρειν
τὴν τοῦ βασιλέως ὁσιότητα. οὐ πολλαῖς δὲ ἡμέραις καὶ τὸ
σοβαρὸν ἐξογκωσάμενος τοὺς μὲν συμμάχους ἀθετούμενος κατά-
φωρος ἦν, τῷ τε Περσικῷ φορτικός τις ὑπῆν καὶ ταῖς ἐπι-
βολαῖς ἀκατάσχετος πρὸς τὸ χαλεπώτερον ἐξαγριαίνων τὸ
τύραννον. καὶ οὖν οἱ ἀξιολογώτατοι σατράπαι τῆς τούτου
δυνάμεως ὑποσυρρέουσι συσκευήν, ὅπως δολοφονηθείη Βαράμ,
καὶ πρὸς τὸ γαληναῖον ἐπανήξῃ τοῖς Μήδοις τὰ πράγματα.
ἐπιτίθενται. ὁ μὲν οὖν Βαρὰμ δευτέρᾳ φυλακῇ τῆς νυκτὸς
τῆς συσκευῆς ἐν γνώσει γενόμενος, ἐξοπλίσας τοὺς φύλακας
Θεοφύλακτος Σιμοκάτα. Ιστορίαι.

Book-dialogue-index 4, ch. 14, se. 13, line 2

ἐπιτίθενται. ὁ μὲν οὖν Βαρὰμ δευτέρᾳ φυλακῇ τῆς νυκτὸς
τῆς συσκευῆς ἐν γνώσει γενόμενος, ἐξοπλίσας τοὺς φύλακας
σιδηροφορεῖν ἐγκελεύεται, τούς τε ἔναγχος ἐκ τῶν ἐθνῶν
προσκεχωρηκότας αὐτῷ παρασκευασάμενος τοῖς ἐμπεσοῦσιν ἐς
τὸ καρτερὸν ἀντετίθετο. καὶ τῆς νυκτομαχίας ἰσχυρᾶς γενο-
μένης, ὑπερέσχε Βαρὰμ καὶ ζωγρήσας τοὺς πατέρας τοῦ
273
ἐγχειρήματος ἡμέρας ἤδη λαμψάσης ἀρθροτομεῖ τῶν μελῶν

τούτων τὰ πρακτικώτερα, εἶτα ὑποστορέσας τὰ λοιπὰ σώματα
τοῖς ἐλέφασιν εἴα πατεῖσθαι καὶ τὸν πανώλεθρον τοῦτον
ἐκείνους ἀποφέρεσθαι θάνατον.
Ιωάννης Ζωναράς. Epitome historiarum (lib. 1–12) (3135:

001)“Ioannis Zonarae epitome historiarum, 3 vols.”, Ed. Dindorf,
L.Leipzig: Teubner, 1:1868; 2:1869; 3:1870.Vol. 1, pa. 238, line 21
προσποιούμενος, καὶ φρούριόν τι τοῦ Ἀσσυρίου πρό-

βολον ὂν τοῦ πολέμου δόλῳ κατασχών, καὶ τῷ Κύρῳ
αὐτὸ παραδούς, ἦλθε καὶ αὐτὸς πρὸς Κῦρον. καὶ
δεξιωθείς “ὦ Γαδάτα” ἤκουσε, “παῖδας μέν, ὡς ἔοικε,
ποιεῖσθαί σε ἀφείλετο ὁ Ἀσσύριος, οὐ μέντοι καὶ
κτᾶσθαι φίλους ἐστέρησεν.” ὁ μὲν οὖν τοιαῦτα εἶπε.
τοῦ δὲ φρουρίου ὑπὸ τὸν Κῦρον γεγενημένου, καὶ
Καδούσιοι καὶ Σάκαι καὶ Ὑρκάνιοι πλείους συνε-
στρατεύοντο αὐτῷ· καὶ ἐπὶ τούτοις προσέρχεται Κύρῳ
ὁ Γαδάτας λέγων ὡς ὁ Ἀσσύριος περὶ τοῦ φρουρίου
πυθόμενος καὶ χαλεπήνας συσκευάζοιτο εἰς τὴν ἐμὴν
ἐμβαλεῖν χώραν. “ἐὰν οὖν ἀφῇς με, τὰ τείχη ἂν πει-
ραθείην διασῶσαι, τῶν δ' ἄλλων μείων μοι λόγος.”
ἤρετο οὖν ὁ Κῦρος “ἐὰν ἴῃς, πότε ἔσῃ οἴκοι;” ὁ δέ
“εἰς τρίτην” ἔφη “δειπνήσω ἐν τῇ ἡμετέρᾳ.” “ἐγὼ
δέ” ἔφη ὁ Κῦρος “ποσταῖος ἂν ἐκεῖσε ἀφικοίμην σὺν
τῷ στρατεύματι;” καὶ ὁ Γαδάτας “οὐκ ἂν δύναιο”
ἀπεκρίνατο “δέσποτα, εἰ μὴ ἐν ἓξ ἢ ἑπτὰ ἡμέραις
ἐλθεῖν.” καὶ ὁ Κῦρος “σὺ τοίνυν” ἔφη “ἄπιθι τά-
χιστα, ἐγὼ δ' ὡς ἂν δυναίμην πορεύσομαι.” καὶ ὁ
μὲν Γαδάτας ἀπῄει, ὁ δὲ Κῦρος τοῖς ἄρχουσι τῶν
Ιωάννης Ζωναράς. Epitome historiarum (lib. 1-12)

Vol. 1, pa. 239, line 5
τῷ στρατεύματι;” καὶ ὁ Γαδάτας “οὐκ ἂν δύναιο”

ἀπεκρίνατο “δέσποτα, εἰ μὴ ἐν ἓξ ἢ ἑπτὰ ἡμέραις
ἐλθεῖν.” καὶ ὁ Κῦρος “σὺ τοίνυν” ἔφη “ἄπιθι τά-
χιστα, ἐγὼ δ' ὡς ἂν δυναίμην πορεύσομαι.” καὶ ὁ
μὲν Γαδάτας ἀπῄει, ὁ δὲ Κῦρος τοῖς ἄρχουσι τῶν
συμμάχων εἶπε δεῖν τῷ Γαδάτᾳ ἐπαμῦναι παρὰ τοῦ
Ἀσσυρίου πολεμουμένῳ, ἀνδρὶ εὐεργέτῃ. καὶ πάν-
274
τες συνέφασαν. ὁ δέ “ἐπεὶ καὶ ὑμῖν συνδοκεῖ” ἔφη,

“ἄγετε πορευσώμεθα, ἵππων τε καὶ ἀνδρῶν τοὺς
δυνατωτάτους λαβόντες καὶ τριῶν ἡμερῶν τὰ ἐπιτή-
δεια, ἵν' εὔζωνοι ἴωμεν.” οὕτω δὲ συσκευασάμενοι
μέσων νυκτῶν τῆς ὁδοῦ εἴχοντο, τοῦ Γωβρύου σφῶν
ἡγουμένου.
Καὶ ὁ μὲν Κῦρος οὕτως ἀπῄει· ἀπιόντι δὲ τῷ
Γαδάτᾳ τῶν τις παρ' αὐτῷ δυνατῶν ἐπεβούλευσεν
ἐκείνῳ, καὶ πέμψας πρὸς τὸν Ἀσσύριον ἐδήλου τὴν
τοῦ Γαδάτου δύναμιν καὶ ὡς ἥκει, καὶ ἐνεδρεῦσαι
αὐτῷ ἐνετέλλετο, ἵν' οὕτως αὐτόν τε συλλάβοι τὸν
Γαδάταν καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ. ἐπεὶ δὲ ταῦτα ἤκουσεν
ὁ Ἀσσύριος, ἐνήδρευσεν. ὡς δ' ἐγγὺς ὁ Γαδάτας τῆς
ἐνέδρας ἐγένετο καὶ ἤδη ἐδόκει εἶναι ἁλώσιμος,

Vol. 1, pa. 240, line 26
ἄρχοντα ἑαυτοῖς ἐξ ἑαυτῶν παρῄνει αἱρήσεσθαι. καὶ

οἱ μὲν εἵλοντο. ὁ δὲ Γαδάτας ἧκε κομίζων τῷ Κύρῳ
δῶρα παντοῖά τε καὶ πολλὰ καὶ πλείστους ἵππους. ὁ
δὲ Κῦρος τοὺς μὲν ἵππους ἔφη δέχεσθαι, ἵν' ἐκπλη-
ρώσῃ τὸ Περσικὸν ἱππικὸν καὶ εἰς μυρίους περι-
σταῖεν αὐτῷ οἱ ἱππεῖς, τὰ δὲ χρήματα ἀπαγαγεῖν
αὐτῷ ἐνετέλλετο καὶ φυλάττειν ἔστ' ἂν καὶ αὐτὸν
ἀντιδωρεῖσθαι γνοίη δυνάμενον. καὶ παρῄνει τὴν
πόλιν αὐτοῦ ὑπὸ φυλακὴν ποιήσασθαι ἀσφαλῆ, αὐ-
τὸν δὲ αὐτῷ συστρατεύσασθαι. καὶ ὁ Γαδάτας ἥσθη
τῇ συμβουλῇ, συσκευασάμενός τε τῷ Κύρῳ συνεί-
πετο. ἐπεὶ δὲ πορευόμενος οὕτως εἰς τὰ μεθόρια τῶν
Σύρων καὶ Μήδων ἀφίκετο, ἐνταῦθα τρία ὄντα τῶν
Σύρων φρούρια τὸ μὲν ἓν αὐτὸς προσβαλὼν καὶ βια-
σάμενος ἔλαβε, τὰ δὲ δύο φοβῶν μὲν ὁ Κῦρος, πεί-
θων δὲ ὁ Γαδάτας παρεσκεύασαν παραδοῦναι τοὺς
φυλάσσοντας.
Εἶτα πέμπει πρὸς Κυαξάρην ἀξιῶν ἥκειν εἰς τὸ
στρατόπεδον, ὅπως περὶ ὧν ἂν δέοιντο βουλεύσαιντο.
καὶ ὁ μὲν ἄγγελος ᾤχετο· ὁ δὲ Κῦρος ἐκέλευσε τὴν σκη-
νὴν ἣν οἱ Μῆδοι τῷ Κυαξάρῃ ἐξεῖλον κατασκευάσαι ὡς

275
Vol. 1, pa. 245, line 14
καὶ οἱ ἄγοντες αὐτὰ ἀπήγγελλον αὐτῷ ὅτι ὁ Ἰνδὸς

λέγει ὡς “ἥδομαι, ὦ Κῦρε, ὅτι μοι περὶ ὧν ἐδέου
ἐδήλωσας, καὶ βούλομαί σοι ξένος εἶναι, καὶ πέμπω
σοι χρήματα, κἂν ἄλλων δέῃ, μεταπέμπου· ἐντέταλται
δὲ τοῖς παρ' ἐμοῦ ποιεῖν ἃ ἂν σὺ κελεύῃς.” ὁ δὲ
Κῦρος “κελεύω τοίνυν” εἶπε “τοὺς μὲν ἄλλους μένον-
τας ἔνθα κατεσκηνώσατε φυλάττειν τὰ χρήματα, τρεῖς
δέ μοι ἐλθόντες ὑμῶν εἰς τοὺς πολεμίους ὡς παρὰ
τοῦ Ἰνδοῦ περὶ συμμαχίας, καὶ τὰ ἐκεῖ μαθόντες ὅ,
τι ἂν λέγωσί τε καὶ ποιῶσιν ὡς τάχιστα ἀπαγγείλατε
ἐμοί τε καὶ τῷ Ἰνδῷ.” οἱ μὲν δὴ Ἰνδοὶ συσκευασά-
μενοι τῇ ὑστεραίᾳ ἐπορεύοντο, ὁ δὲ Κῦρος τὰ πρὸς
τὸν πόλεμον παρεσκευάζετο μεγαλοπρεπῶς. καὶ γὰρ
οἱ Πέρσαι ἱππεῖς ἔκπλεῳ ἤδη ἦσαν εἰς τοὺς μυρίους,
καὶ ἅρματα δρεπανηφόρα εἰς ἑκατόν, καὶ ὁ Ἀβρα-
δάτας ἕτερα κατεσκεύασεν ἑκατόν, καὶ τὰ Μηδικὰ
ἅρματα ἕτερα συνέστησαν ἑκατὸν μετασκευασθέντα
εἰς τὸν αὐτὸν τρόπον ἐκ τῆς Τρωικῆς καὶ Λιβυκῆς
διφρείας· καὶ ἐπὶ τὰς καμήλους δὲ τεταγμένοι ἦσαν
δύο ἐφ' ἑκάστην τοξόται. οὕτω δὲ διατιθεμένων τῷ
Κύρῳ τῶν τοῦ πολέμου ἧκον οἱ Ἰνδοὶ ἐκ τῶν

Vol. 1, pa. 261, line 2
Κύπρον καὶ Αἴγυπτον, τὴν δ' Αἰθιοπίαν πρὸς με-

σημβρίαν. αὐτὸς δ' ἐν μέσῳ τούτων πεποιημένος
τὴν δίαιταν, ἐν Βαβυλῶνι μὲν μῆνας διῆγεν ἑπτὰ
τὸν χρόνον δὴ τὸν χειμέριον, ἀλεεινὴ γὰρ αὕτη ἡ χώρα,
τρεῖς δὲ μῆνας τοὺς ἀμφὶ τὸ ἔαρ ἐν Σούσοις, ἐν δ'
Ἐκβατάνοις δύο διῆγε μῆνας τὴν τοῦ θέρους ἀκμήν.
Οὕτω δὲ ζήσας ὁ Κῦρος καὶ μάλα πρεσβύτης γε-
νόμενος ἀφικνεῖται εἰς Πέρσας τὸ ἕβδομον, πάλαι
τῶν τοκέων τετελευτηκότων αὐτῷ. καὶ κοιμωμένῳ
κατὰ τὰ βασίλεια ἔδοξεν αὐτῷ κατ' ὄναρ τις προς-
ελθεῖν κρείττων ἢ κατὰ ἄνθρωπον, λέγων “συσκευά-
ζου, ὦ Κῦρε· ἤδη γάρ σε μεταπέμπονται οἱ θεοί.” ἐκ
τούτου δ' εἴκαζεν ὅτι παρείη τοῦ βίου ἡ τελευτή, καὶ
τριταῖος τοὺς παῖδας ἐκάλεσε, συνείποντο γὰρ αὐτῷ,
καὶ τοὺς φίλους καὶ τὰς Περσῶν ἀρχάς, καὶ εἶπεν
276
“ἐμοὶ μὲν τοῦ βίου τὸ τέλος ἤδη πάρεστι, δεῖ δὲ σα-

φηνίσαι περὶ τῆς βασιλείας τίνι ἔσται μετ' ἐμέ, ἵνα
μὴ πράγματα ὑμῖν παράσχῃ γενομένη ἀμφίλογος. σὺ
μὲν οὖν, ὦ Καμβύση, πρεσβύτερος ὢν τὴν βασιλείαν
ἔχε, θεῶν διδόντων κἀμοῦ· σοὶ δέ, ὦ Ταναοξάρη,
εἶναι σατράπῃ δίδωμι Μήδων τε καὶ Ἀρμενίων καὶ

Vol. 1, pa. 368, line 21
νος, ἐκείνῃ τε χαρίζεσθαι διὰ τοὺς ἔρωτας καὶ τὰς

γοητείας ἀναγκαζόμενος, ἐξ ἑκατέρων τῶν χωρῶν
μέρη ἀποτεμόμενος, τούτοις αὐτῆς τὴν ἀπληστίαν
παρεμυθήσατο. ὁ μὲν οὖν Ἀντώνιος εἰς Ἀρμενίαν
ἐστράτευσεν, ἡ δὲ ὑποστρέφουσα εἰς τὴν Ἰουδαίαν
ἐγένετο, συντυχόντος αὐτῇ τοῦ Ἡρώδου. συνηθείας
δὲ αὐτῇ πρὸς Ἡρώδην γενομένης προσεκαλεῖτο αὐ-
τὸν εἰς εὐνήν, ἀκρατῶς πρὸς μίξιν διακειμένη, τάχα
δέ τι καὶ παθοῦσα πρὸς ἐκεῖνον ἐρωτικόν, ἢ τὸ πι-
θανώτερον, ἀρχὴν ἐνέδρας τὴν ἐπ' αὐτῇ ὁμιλίαν
κατὰ τοῦ ἀνδρὸς συσκευάζουσα. Ἡρώδης δὲ τοὺς μὲν
λόγους αὐτῆς διεκρούσατο, δωρεαῖς δὲ θεραπεύσας
ἐπ' Αἴγυπτον προύπεμψεν.
Ἑβδόμου δὲ ἤδη ἔτους Ἡρώδου τῆς βασιλείας
ἐνεστηκότος ἐσείσθη τῶν Ἰουδαίων ἡ γῆ ὡς οὐκ ἄλ-
λοτε, καὶ τῶν τε κτηνῶν φθορὰ πολλὴ γέγονε καὶ
τῶν ἀνθρώπων ὡσεὶ τρισμύριοι ἐν ταῖς καταπεπτω-
κυίαις οἰκίαις συγκατεχώσθησαν. τοὺς φόρους δὲ
τῶν ἀπονεμηθεισῶν τῇ Κλεοπάτρᾳ χωρῶν ἐξ Ἀρα-
βίας καὶ Ἰουδαίας Ἡρώδου μισθωσαμένου, ὁ Ἄραψ
περὶ τὴν τοῦ δασμοῦ καταβολὴν ἠγνωμόνει.

Vol. 1, pa. 388, line 19
ἀπισχυρίζετο. τότε μὲν οὖν φυλακὴ τῶν νεανίσκων

ἐγίνετο, καὶ καταδίκων εἶχον ἀδοξίαν καὶ δέος. ὁ δ'
Ἀριστόβουλος τὴν ἑαυτοῦ πενθερὰν Σαλώμην συναλ-
γεῖν οἰόμενος καὶ μισεῖν τὸν τὰ τοιαῦτα πειθόμενον,
“ταῦτα καὶ σοί” ἔφη “κίνδυνον προμηνύει, διαβε-
βλημένῃ κατ' ἐλπίδα γάμου Συλαίου.” τούτους
277
ἐκείνη τοὺς λόγους εὐθὺς προσφέρει τῷ ἀδελφῷ. ὁ

δὲ δεθῆναι κελεύει καὶ ἄμφω τοὺς υἱοὺς καὶ ἀπ' ἀλ-
λήλων διαστῆναι, γράψαι τε ἕκαστον ὅσα κατὰ τοῦ
πατρὸς ἐμελέτησαν. οἱ δὲ γράφουσιν ἐπιβουλὴν μὲν
οὔτ' ἐννοῆσαι κατὰ τοῦ πατρὸς οὔτε μὴν συσκευάςα-
σθαι, δρασμὸν δὲ μελετῆσαι, καὶ τοῦτον δι' ἀνάγκην,
ὑπόπτου καὶ περιδεοῦς οὔσης αὐτοῖς τῆς ζωῆς. τότε
τοίνυν ἥκοντος ἐξ Ἀρχελάου πρεσβευτοῦ ἐξῆγε τὸν
Ἀλέξανδρον δεσμώτην, καὶ περὶ τῆς φυγῆς ἐπυνθά-
νετο ἐπ' ἀκροάσει τοῦ πρεσβευτοῦ, ὅπου καὶ πῶς
ἐγνώκασιν ἀποχωρεῖν· ὁ δὲ πρὸς Ἀρχέλαον ἔφη ἐκεῖ-
θεν εἰς Ῥώμην συνθέμενον διαπέμψειν, ἄλλο δὲ οὐ-
δὲν ἄτοπον ἢ δυσχερὲς λογίσασθαι κατὰ τοῦ πατρός.
τούτων οὕτω ῥηθέντων ὁ βασιλεὺς γράμματα πρὸς
Καίσαρα δοὺς δύο τῶν ὑπ' αὐτὸν ἐκέλευσεν

Vol. 2, pa. 273, line 7
στρατοπέδῳ αὐτοῦ κρατήσας ἐνηυλίσατο, καὶ πολ-

λοὺς τῶν ἐκεῖ προσεποιήσατο. ἦν μὲν γὰρ ἐν ταῖς
στρατηγίαις δεινός, ἐν δὲ ταῖς ὁμιλίαις ἐπιεικής, καὶ
ἐς μὲν τοὺς ἀνθισταμένους φοβερός, ἐς δὲ τοὺς ὑπεί-
κοντας καὶ μάλα φιλάνθρωπος. μάλιστα δ' ὅτι καὶ
ἐθείασε, προειπὼν ὡς ἐν τῇ τῶν πολεμίων στρατο-
πεδεύσοιτο, πάντες ἐτίμων αὐτόν· οἱ δ' Ἴβηρες καὶ
βασιλέα μέγαν ὠνόμαζον.
Ὁ δ' Ἀσδρούβας ἀπελπίσας τὴν Ἰβηρίαν ἀπᾶραι
πρὸς τὴν Ἰταλίαν ἐβούλετο. καὶ ἐν τῷ χειμῶνι συ-
σκευασάμενος ὁ μὲν ὥρμητο, οἱ δὲ συστράτηγοι αὐτοῦ
κατὰ χώραν μείναντες ἀσχολίαν τῷ Σκιπίωνι παρεῖ-
χον, ὥστε μὴ τὸν Ἀσδρούβαν ἐπιδιῶξαι μήτε τοῖς
ἐν τῇ Ἰταλίᾳ Ῥωμαίοις ἐπικουφίσαι τὸν πόλεμον
γενομένῳ ἐκεῖ, ἢ πρὸς τὴν Καρχηδόνα πλεῦσαι. ὁ
δὲ Σκιπίων τὸν μὲν Ἀσδρούβαν οὐκ ἐπεδίωξε, πέμ-
ψας δὲ δρομοκήρυκας τὴν πρόσοδον αὐτοῦ τοῖς ἐν
τῇ Ῥώμῃ δι' αὐτῶν προεκήρυξεν, αὐτὸς δὲ τῶν ἐν
χερσὶν εἴχετο. καὶ ὁρῶν τοὺς ἐναντίους πολλαχῇ τῆς
χώρας ὄντας, ἐδεδίει μή τισιν αὐτῶν προσμίξας εἰς
ἓν ἅπαντας συναγάγῃ ἀλλήλοις ἐπικουρήσοντας.
278
Ιωάννης Ζωναράς. Epitome historiarum (lib. 13–18) (3135: 002)

“Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri xviii, vol. 3”, Ed. Büttner–
Wobst, T.Bonn: Weber, 1897; Corpus scriptorum Ιστορίαι. Byzantinae.
Pa. 384, line 16
μονῇ τινι περιορισθεὶς καὶ εὑρηκὼς ἐκεῖ εἰκόνα τοῦ σωτῆρος

Χριστοῦ καὶ τῆς αὐτὸν ἀσπόρως τεκούσης, τὰ ὄμματα τῶν σε-
βασμίων ἐκτυπωμάτων ἐξώρυξεν. ὃ μαθοῦσα ἡ βασιλὶς καὶ
ζῆλον θεῖον ζηλώσασα τοὺς τοῦ ἀσεβοῦς ἐκείνου ἐκκοπῆναι
προσέταξεν ὀφθαλμούς· ἀλλ' οὐκ εἰς ἔργον ἐξέβη τὸ πρόσταγμα,
τῇ βασιλίδι τὴν δικαίαν ὀργὴν καταπραϋνάντων τινῶν. πέμ-
ψασα δὲ σκυτάλῃ τοῦτον ᾐκίσατο, τῶν αἰκισμῶν παραταθέντων
μέχρις ἑκατοντάδος διπλῆς.
Ἀλλὰ καὶ οὕτως ἔχων ὁ γόης καὶ οἱ ὁμοδοξοῦντες αὐτῷ
καὶ τῇ αὐτῇ καθαιρέσει ὑποβληθέντες ἠρεμεῖν οὐκ ἠνείχοντο.
συσκευάζουσι δὲ κατὰ τοῦ ἱεροῦ Μεθοδίου σκαιώρημα τῆς αὐ-
τῶν ἀπονοίας ἢ κακονοίας μᾶλλον ἐπάξιον. γύναιον γάρ τι
αἰσχρὸν χρυσίου δόσει πολλοῦ ὑποφθείραντες κατηγορῆσαι πε-
πείκασι τοῦ ἀοιδίμου ἐκείνου ἀνδρὸς ὡς συμφθαρέντος αὐτῷ.
καὶ τῆς κατηγορίας οἱ προὔχοντες τῆς συγκλήτου παρῆσαν ἐξε-
τασταί. καὶ παρῆκτο τὸ γύναιον λέγον ὅσα παρὰ τῶν ἀσεβῶν
ἐκείνων συκοφαντῶν προκατήχητο καὶ εἰς πρόσωπον ἐλέγχον
δῆθεν τὸν ἅγιον. ὁ δὲ τέως μὲν ἡσυχίαν ἦγεν· ὡς δὲ σκυ-
θρωπάζον ἑώρα τῆς ἐκκλησίας τὸ πλήρωμα, καὶ πρὸ τῶν ἄλ-
λων τὸν μάγιστρον Μανουήλ, ἀνίσταται μέν, αἴρει δ' ἐπ' ὄψει
πάντων ταῖς χερσὶ τὸ κράσπεδον τῆς περιβολῆς καὶ ἀπογυμνοῖ

Pa. 422, line 3
φανῆναι τίνες ἄνδρες εἰσὶν ἀγαθοὶ τῶν πολεμίων παρόντων;”

ἔδοξεν οὖν ἡ βουλὴ τοῦ ἀνδρὸς ἀγαθὴ καὶ αὐτίκα τοῖς πολε-
μίοις ἐπέθεντο. οἱ δὲ τῷ αἰφνιδίῳ καταπλαγέντες νῶτα τοῖς
βάλλουσιν ἔτρεψαν, καὶ τῆς διώξεως ἐπὶ πολὺ γενομένης κατε-
στρώθη τὸ μεταξὺ πεδίον νεκροῖς, καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Χρυσόχειρ
ἔπεσε τότε, καὶ πολλοὶ δ' ἐζωγρήθησαν καὶ τῷ βασιλεῖ ἐστά-
λησαν δέσμιοι, καὶ αὐτὴ δ' ἡ κεφαλὴ τοῦ Χρυσόχειρος.
Ἰγνατίου δὲ τοῦ πατριάρχου μεταστάντος εἰς τὰς ἐκεῖθεν
μονάς, ὃς ἕνδεκα ἔτη τὰ πάντα τοὺς τῆς ἐκκλησίας ἴθυνεν
οἴακας, ὁ Φώτιος τὸ δεύτερον παρὰ τοῦ Βασιλείου εἰς τὸν τῆς
ἀρχιερωσύνης θρόνον ἀνάγεται. ἐπιβουλὴ δὲ συσκευαζομένη
κατὰ τοῦ βασιλέως οὐκ ἔλαθεν. ὅθεν ὁ μὲν ἐξάρχων αὐτῆς
279
Ῥωμανὸς ὁ Κουρκούας ἐξεκόπη τὰ ὄμματα, οἱ δὲ τούτῳ συν-

ομοσάμενοι αἰκισθέντες καὶ καρέντες τὴν τρίχωσιν ὑπερορίαν
κατεδικάσθησαν.
Ἤδη δὲ τοῦ ἔαρος ἀναλάμποντος ἐκστρατεύει κατὰ τῆς
Συρίας τὸν ἕνα τῶν υἱῶν τὸν Κωνσταντῖνον ἔχων μεθ' ἑαυτοῦ
καὶ εἷλε τῶν φρουρίων τινά, ἔνιοι δὲ προσεχώρησαν αὐτῷ διὰ
τὴν τῶν ἄλλων ἅλωσιν δειλιάσαντες. εἶτα τῇ Γερμανικείᾳ προς-
βάλλει καὶ τὰ προάστεια δῃώσας αὐτῆς ἀφίκετο πρὸς πόλιν
τὴν Ἄδαταν καὶ ταύτην ἐπολιόρκει. ὀλιγώρως δὲ πρὸς τὴν

Pa. 674, line 13
ὡμιληκώς, προσέχων δ' αὐτοῖς καὶ τοὺς τούτων τροφίμους

προσδεχόμενος. αἰτιώμενος δὲ ὅτι τυραννίδι ἐπικεχείρηκεν
“ὤκνουν” ἔλεγε “τῷ συνδούλῳ δουλεύειν καὶ τῶν εἰκότων μὴ
τυγχάνειν.”
Ὁ δὲ πρόεδρος Κωνσταντῖνος ὁ Δοῦκας τῆς βασιλείας
τυχὼν ἀπραγμόνως, ὡς εἴρηται, πολλοὺς τῶν τῆς συγκλήτου
βουλῆς καὶ τοῦ δημώδους πλήθους εἰς μείζονας ἀξιωμάτων
βαθμοὺς προεβίβασε. καὶ ὅσους δ' ὁ Κομνηνὸς ἀφείλετο τὰς
οἰκείας τιμάς (πολλοὶ δ' ἦσαν καὶ οὗτοι), εἰς ταύτας αὖθις
αὐτὸς ἐκείνους ἀποκατέστησεν.
Ἐπιβουλῆς δὲ κατ' αὐτοῦ συσκευασθείσης, μικροῦ δεῖν
ἐγένετο ἂν ὑποβρύχιος. ἦν μὲν γὰρ ἐν τοῖς βασιλείοις τῶν
Μαγγάνων, ἐσκέψαντο δὲ οἱ συνομοσάμενοι ὡς εἰ θόρυβος ἐν
τῇ τῆς πόλεως γεγονὼς ἀγγελθείη αὐτῷ ἀγορᾷ, αὐτίκα διὰ τῆς
θαλάσσης ἐκεῖνος ἀπελεύσεται πρὸς τὸ μέγα ἀνάκτορον. προ-
ῳκονόμητο δ' αὐτοῖς μὴ εἶναι τὴν βασιλικὴν τριήρη ἐκεῖ καὶ τοὺς
ἐκείνης οἰακοστρόφους, οὓς πρωτοκαράβους ἡ δημώδης λέγει
φωνή. ὁ μὲν οὖν βασιλεὺς ὡς τὸν θόρυβον ἠνωτίσατο, ἀπιέναι
δεῖν ἔκρινε τῶν ἀνακτόρων εὐθύ. ἐπεὶ δ' οὐχ εὕρηται ἡ βα-
σιλικὴ τριήρης ἐκεῖ, εἰς τὸ τυχὸν ἐμβεβήκει ἀκάτιον· ἀπιόντος
δὲ ἀνεφάνη καὶ ἡ ναῦς ἡ βασίλειος καὶ εἰρεσίᾳ πολλῇ σὺν ῥύμῃ
Ζωναράς. Lexicon (3136: 001)“Iohannis Zonarae lexicon ex tribus

codicibus manuscriptis, 2 vols.”, Ed. Tittmann, J.A.H.Leipzig: Crusius,
1808, Repr. 1967.Alphabetic letter delta, pa. 571, line 29
280
(Οὐδέτερον.)
Δράγματα. αἱ ἀπαρχαί.
Δράγμα. ὅσον περιλαμβάνει τῇ ἀριστερᾷ χειρὶ
ὁ θερίζων. παρὰ τὸ δράξασθαι, τὸ συλλαμ-
βάνειν. οὕτως δραγμὴ καλεῖται τὸ πλῆθος τῶν
κερμάτων ἤτοι τῶν ὀβολῶν.
Δρᾶμα. ὑπόκρισις, συσκευή. λέγεται δὲ καὶ τὸ
ποίημα καὶ τὸ πρᾶγμα· ἢ λόγος περιέχων ὑπό-
θεσιν. παρὰ τὸ δρῶ, τὸ ἐνεργῶ, ἀφ' οὗ καὶ
δρᾶσαι τὸ πρᾶξαι. [ὁ παθητικὸς παρακείμενος
δέδραμαι καὶ ἐξ αὐτοῦ δρᾶμα. λέγεται καὶ δρά-
ματα τὰ ὑπὸ τῶν θεατρικῶν μιμηλῶς γινόμε-
να, ὡς ἐν ὑποκρίσει· ὥς φησιν Ἀριστοφάνης·
ἐπειδὴ ἐν ἱερῷ Ἡράκλεις δειπνοῦντες, ἔπειτα
ἀναστάντες ἐγίνοντο χορός. καὶ τὰ ἐκ κατα-
σκευῆς καὶ κακουργίας δρώμενα κατά τινος ὑπό
τινων δράματα λέγονται.]
Λαόνικος Χαλκοκονδύλης Ιστορίαι. (3139: 001)

“Laonici Chalcocandylae historiarum demonstrationes, 2 vols. in 3”, Ed.
Darkó, E.Budapest: Academia Litterarum Hungarica, 1:1922; 2.1:1923;
2.2:1927.Vol. 1, pa. 117, line 13
πειρώμενος. καὶ τάφον τῷ Μεχμέτῃ πολυτελῆ κατασκευασάμενος

αὐτοῦ ὑπερεγένετο, τελετάς τε ἐπετέλει αὐτῷ μεγάλας τε ἀνὰ
πᾶν ἔτος, καὶ τοὺς ἄλλους ἔπειθεν αὐτῷ τε προσεύχεσθαι καὶ
ἐς τὸν τάφον αὐτοῦ φοιτῶντας δικαίους γίνεσθαι· καὶ νῦν ἀπό
τε τῆς Ἀσίας καὶ τῆς Λιβύης καὶ ἀπὸ τῆς Εὐρώπης δὴ οὐκ
ὀλίγοι ἰόντες ἐς τὸ μνῆμα τοῦ Μεχμέτεω μέγα τε σφίσιν οἴονται
ἐς εὐδαιμονίαν αὐτοῖς φέρειν τὸ τοιοῦτον. πορεύονται δ' οἱ μέν,
οἱ δὲ ἀργυρίου τελοῦσι τοῖς ὑπὲρ σφῶν αὐτῶν βουλομένοις ἰέναι.
ἔστι δὴ ὁδὸς χαλεπωτάτη ἴεσθαι διὰ τὴν ψάμμον, ἐπὶ καμήλων
δὲ τὴν τροφὴν φερουσῶν καὶ τὸ ὕδωρ· ἀφθόνως γὰρ οὐκ ἔχουσι
χρῆσθαι αὐτῷ τὸ παράπαν. καὶ οὕτω δὴ τὰ ἐπιτήδεια συσκευα-
σάμενοι σφίσιν ἀναβαίνουσί τε ἐπὶ τὰς καμήλους, σημείοις δια-
χρώμενοι ἐς τὴν πορείαν ταῖς τοῦ μαγνήτου ἀποδείξεσιν, ᾗ δὴ
281
ἀπὸ τῆς ἄρκτου ἐπιλεγόμενοι, ὅποι τῆς οἰκουμένης ἴεσθαι δεῖ

αὐτούς, τούτῳ τεκμαιρόμενοι τὴν ὁδὸν διαπορεύονται. ἐπειδὰν δὲ
ἀφίκωνται ἐς χώρας αὖθις τινάς, ἐν αἷς ἔνεστιν ὕδωρ, ὑδρευσά-
μενοι ταύτῃ ἐντεῦθεν ἀπιοῦσι, καὶ ἀφικνοῦνται ἡμέραις τεσσαρά-
κοντα τὴν ψάμμον διαβάντες ἐς τὸ σῆμα τοῦ Μεχμέτεω. λέγεται
δὲ τὸ σῆμα τοῦτο ὑπὸ λίθων πολυτελεστάτων κατασκευασθῆναι,
καὶ ἐν μέσῳ τοῦ ναοῦ τὸ σῆμα μετεωριζόμενον ἀπαιωρεῖσθαι.
[ὅπερ ἀπίθανόν μοι δοκεῖ.] διέχει δὲ ἀπὸ τοῦ χώρου τούτου,
Λαόνικος Χαλκοκονδύλης Ιστορίαι.

Vol. 2, pa. 46, line 6
καὶ ἐρασθέντα συγγενέσθαι, πειθομένην τὴν παῖδα τῷ πατρὶ

κατὰ τὰ ἐντεταλμένα, τῷ τε λεντίῳ αὐτίκα φιλοφρονουμένην
ἐκμάσσειν τὸ αἰδοῖον. καὶ ὡς ἥψατο ἐν ὑγρότητι γενομένου,
αὐτίκα πυρέξαι τὸν βασιλέα καὶ μετ' οὐ πολὺ ἀποθανεῖν. τε-
λευτῆσαι δὲ καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, ὡς ἐπ' αὐτὴν ἐπελήλυθε
τὸ κόνειον (διανεμηθὲν ἐγένετο δι' ὑγροῦ τὸ κόνειον ἁψαμένους
τοῦ λεντίου). τελευτήσαντος μὲν οὖν οὕτω τοῦ βασιλέως τόν τε
στρατὸν διαλυθῆναι, ἀποχωρήσαντα ἐπ' οἴκου, καὶ τὴν πόλιν
ἐλευθέραν γενέσθαι τῆς πολιορκίας. λέγουσι δὲ Ἰταλῶν τινες,
ὡς οὐχ ὁ πατὴρ εἴη ὁ τὸ λέντιον δεδωκὼς τῇ γυναικὶ καὶ ἐγκε-
ρασάμενος, ἀλλ' ἡ βουλὴ τῆς πόλεως αὐτὴν συσκευάςαςα τῷ
καλλίστῳ κόσμῳ, ὡς εὐπρεπεστέραν φανῆναι τῷ βασιλεῖ, καὶ
τὸ λέντιον ἐπιδοῦναι, τούτῳ δὴ φιλοφρονεῖσθαι βασιλέα ἐς τὴν
συνουσίαν.
Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐς τοσοῦτον λεγόμενα παρίεμεν, οὐκ εὐπρεπῆ
ὄντα· μετὰ δὲ τὴν τελευτὴν τοῦ βασιλέως Λαντισλάου τὴν γυ-
ναῖκα αὐτοῦ ἐνοχλουμένην εἰς τὴν βασιλείαν ὑπό τε τῶν Ἰτα-
λῶν καὶ ὑπὸ τῶν τῆς χώρας ἀρχόντων, πράγματα παρεχόντων
αὐτῇ γημαμένῃ Ῥαινερίῳ τῷ Προβεντίας βασιλεῖ, ἀνεψιῷ δ'
ὄντι τοῦ Κελτῶν βασιλέως, παραδοῦναί τε τὴν βασιλείαν τῆς
Παρθενόπης. ταύτην δ' εἶναι θυγατέρα ἐπυθόμεθα τοῦ Ταράν
Λαόνικος Χαλκοκονδύλης Ιστορίαι. Vol. 2, pa. 54, line 21
ἐπὶ Ταρακῶνα καὶ Βαλεντίαν. πρὸς τούτοις δὴ ἀπὸ τῶν Κελτῶν

κατιόντες οἱ τῶν Ἰβήρων βασιλεῖς διεδέξαντο τὸν πρὸς τοὺς
Λίβυας τούτους πόλεμον, ἐς πόλιν ἐχυρὰν συνελάσαντες, μετὰ
δὲ ταῦτα ἐπολιόρκουν, καὶ ἐς δεῦρο ἔτι τελοῦσι τῇ πόλει τε
282
ἐπελαύνοντες αἰεί τε καὶ στρατὸν ἐπάγοντες. καὶ δὴ ὁ τῶν Ἰβή-

ρων βασιλεὺς δόμνος Ἰωάννης, ὃς πρότερόν μοι ἐλέγετο, ἐπε-
λαύνων, προάγοντός τε τοῦ Ἀλβάρου καὶ ἐποτρύνοντος βασιλέα
ἐξελεῖν τοὺς Λίβυας, ὡς δὴ καταστρεψόμενος ἐπῆγε τὸν στρατὸν
ἐπὶ τὴν πόλιν. ἐνταῦθα ὡς οἱ Λίβυες ἐπολιορκοῦντο δεινῶς καὶ
ἐς τὸ ἔσχατον λιμοῦ ἀφικόμενοι, ἐς ἀπορίαν ἀπελαθέντες μη-
χανῶνται τοιόνδε. ἡμιόνοις δυοκαίδεκα ἰσχάδων φορτία συσκευα-
σάμενοι ἤλαυνον ἐπὶ τὸ στρατόπεδον· τὰς δὲ ἰσχάδας ὡς κατὰ
μίαν ἑκάστην διασχίζοντες ἐνέβαλον ἐντὸς χρύσινον ἕνα, καὶ
συνετέθειντο αὖθις. τὸ δὲ νόμισμα τῆς Ἰβηρίας χρυσοῦν δύναται
χρυσίνους Οὐενετῶν δύο ἕκαστον. ταύτας δὲ τὰς ἰσχάδας ὡς
ἐσκευάσαντο οὕτω καὶ ἐπὶ τοὺς ἡμιόνους ἀνετίθεσαν, ὥστε δύ-
νασθαι φέρειν ἕνα ἕκαστον, ἤλαυνον ἐπὶ τὴν τοῦ Ἀλβάρου σκη-
νήν. τὸν δέ, ὡς ἐπέγνω τὸ ἐν ταῖς ἰσχάσι χρυσίον, ἐρέσθαι
τὸν φέροντα, ὅ τι βούλοιτο αὐτοῖς τὸ χρυσίον ἐν ταῖς ἰσχά-
σιν. ὁ δὲ τοὺς ἡμιόνους ἐλαύνων ἀπεκρίνατο, ὡς τὸ χρυσίον τῆς
πόλεως συναγαγὼν ὁ βασιλεὺς ἐπιπέμπει, λέγων, ὡς ἤν τε ἕλῃς
τρίβειν δὲ τὸν χρόνον αὐτοῦ ἐπιμένοντας, καὶ ἀποχωροῦσι τοῖς

πολεμίοις ἐπιτίθεσθαι, τὸ τῆς Εὐρώπης στράτευμα ἐπιπέμπον-
τας. καὶ τήν τε εἴσοδον φυλάττειν, ὡς δεδύνηνται τὰ μάλιστα,
ἀμυνομένοις ἐδέδοκτο. τήν τε εἴσοδον ἐφύλαττον, ᾗ ἐδύναντο, ὡς
κράτιστα ἀμυνόμενοι. καὶ ἐπειρῶντο μὲν παριέναι οἱ Παίονες
καὶ βιάζεσθαι τοὺς Τούρκους, οὐ μέντοι ἐδύναντο. ὡς γὰρ ἐπι-
πίπτοντες ἐβιάζοντο ἰσχυρῶς, ἐνταῦθα οἱ λοιποὶ τῶν Τούρκων
ἐπεβοήθουν, καὶ ὠθισμὸς ἐγένετο ἀμφοτέρων. τέλος δὲ ὠσάμενοι
τοὺς Παίονας οἱ τοῦ βασιλέως ἵσταντο ἐμποδών. χρόνου δὲ ἐπι-
γενομένου, ὡς οὐδὲν ἤνυον οἱ Παίονες καὶ λιμῷ ἐπιέζοντο,
ἐνταῦθα ἀπεχώρουν τὰ ἔμπαλιν γενόμενοι. νυκτὸς δὲ συσκευα-
σάμενοι ἐπορεύοντο. ὡς δὲ ἠὼς ὑπέφαινε καὶ τὸ τῶν πολεμίων
στρατόπεδον ἑώρων οἱ Τοῦρκοι οἰχόμενον ὑπὸ τὴν νύκτα, ἔμενον.
ἐνταῦθα ἐπιλεξάμενος τοῦ στρατοῦ αὐτοῦ, ὅσοι ἔμενον καὶ πα-
ρεσκευασμένοι ἦσαν, ἐπιτρέπει Χασίμῃ τῷ Εὐρώπης στρατηγῷ
διώκειν τοὺς πολεμίους, καὶ τόν γε Τουραχάνην ἐκέλευεν ἕπεσθαι
ἔχοντα τὸ τῆς Θετταλίας στράτευμα. οὗτος μὲν οὖν λαβὼν τού-
τους, ὡς εἶχε ποδῶν, ἤλαυνεν ἐπιδιώκων τοὺς πολεμίους· ἐπεὶ
δὲ Ἰωάννης προῄδει τοὺς Τούρκους σφίσιν ἀποχωροῦσιν ἐπιτε-
θησομένους, ἐπιλεξάμενος καὶ οὗτος τῶν Παιόνων τινὰς τοὺς
ἀρίστους καθίστατο ἐς ἐνέδρας, ὡς ἐπιοῦσι τοῖς Τούρκοις καὶ
283
Οὗτος μὲν οὖν ἐκομίζετο ἐπ' οἴκου, καὶ οὐ πολλῷ ὕστερον

στρατηγόν τε εἵλοντο αὐτὸν καὶ ἐπιστάτην τῶν πραγμάτων σφί-
σιν, ἤδη ὑπό τε Γερμανῶν καὶ Βοέμων πολεμουμένοις, καὶ
ἐπέτρεψαν αὐτῷ τὰ πράγματα διαθεῖναι, ᾗ ἂν αὐτῷ φαίνοιτο. καὶ
στρατὸν δὲ συλλέξας ἐστρατεύετο ἐπὶ Βοέμους, καὶ ἐπολέμει δὴ
τούτοις συχνόν τινα χρόνον. καὶ πρὸς Ἴσκραν δέ, ἄνδρα εὐδαι-
μονοῦντα ἐν στρατηγίαις ἁπανταχῇ, ἐπολέμει, καὶ συμβαλὼν
ἡττήθη, καὶ ὕστερον αὖθις ἐπῄει τε συμβαλὼν καὶ περιεγένετο.
Ἀμουράτης δὲ ὡς τοῦ βασιλέως Λαδισλάου τὴν κεφαλὴν
ἀποταμόμενος ἐπὶ δόρατος περιέπεμπέ τε καὶ ἐπεδείκνυ ἐς τὰ
στρατεύματα, συσκευασάμενος ἐντεῦθεν ἐκομίζετο ἐπ' οἴκου.
ἔπεσον δ' ἐν ταύτῃ τῇ μάχῃ Τούρκων μέν, ὡς αὐτοὶ λέγου-
σιν, ἀμφὶ τοὺς ἑξακισχιλίους, Παιόνων δὲ καὶ πλείους τούτων.
ἀπώλοντο δ' οἱ πλείους ἐν τῇ ἀποχωρήσει ὑπὸ Δακῶν.
Ταῦτα μὲν οὖν οὕτω ἐγένετο, καὶ τὰ πράγματα ἐπανῆκεν
αὖθις τῷ Ἀμουράτῃ, εἰς ἐνδοιασμὸν τοῖς ἀνὰ τὴν Εὐρώπην
ἀφικόμενα οὐκ ὀλίγον. Θερίζην μέντοι τὸν τὴν κεφαλὴν τοῦ βασι-
λέως ἀπενεγκάμενον χρήμασί τε πολλοῖς ἐδωρήσατο καὶ χώραις,
καὶ ὕπαρχον ἀπέδειξε. τὸ μέντοι Καραζίεω σῶμα ἐνεγκάμενος
ἐς Ἀδριανούπολιν ἐξήνεγκέ τε αὐτὸς βασιλεὺς μεγάλως καὶ
ἔθαψεν ἀξίως λόγου. καὶ Σκοῦραν ἀντ' αὐτοῦ ἐστήσατο
σων, καί τινων τῶν τοῦ βασιλέως ἀναβάντων ἐπὶ τὸ ὄρος προ-
σέβαλέ τε καὶ ἐμάχετο, ἔργα ἀποδεικνύμενος ἄξια λόγου. ἐπεὶ
δὲ τῷ βασιλεῖ ἤδη ἱκανῶς κατεβέβλητο τὸ τεῖχος, ἐς μάχην
καθῆστο πανστρατιᾷ, καὶ ἐπειρῶντο οἱ νεήλυδες ἑλεῖν ταύτῃ, ᾗ
ἔκειτο τὸ τεῖχος ἐπὶ γῆς· οὐ μέντοι ὑπερεβάλοντο τοὺς ἐν τῇ
πόλει, παρ' ἐλπίδα ἀγωνισαμένους.
Ἐνταῦθα ὡς ἐπενόει λιμῷ ἐκπολιορκήσειν, καὶ αὖθις τὸ
δεύτερον προσβαλὼν κατὰ τὸ καρτερόν, ἀφικνεῖται ἀγγελίη παρὰ
Γεωργίου τοῦ Τριβαλλῶν ἡγεμόνος ὡς Ἰωάννης συναθροίσας
τοὺς Παίονας τόν τε Ἴστρον διαβαίνει καὶ συμπαραλαβὼν στρα-
τεύοιτο ἐπ' αὐτόν, ταῦτα ὡς ἐπύθετο, τὴν ταχίστην συσκευασά-
μενος ἀπῄει ἐνταῦθα, ᾗ ἐπιόντα ἐπυνθάνετο καὶ κήρυκα ἔπεμπε
πρὸς τὴν Εὐρώπην περιαγγέλλοντα παρεῖναι αὐτῷ ὡς ξύμπαντας
τῶν Τούρκων. οὗτοι μὲν οὖν παρεγένοντο αὐτῷ ὡς ἔτυχεν ἕκαστος
284
ἐκποδὼν γενόμενος, ὡς ἐν ὥρᾳ παραγένοιτο ἕκαστος καθιστὰς

αὐτῷ ἐς μάχην. ἐλαύνων δὲ παντὶ τῷ στρατῷ πρός τινος τῆς
Μυσίας αὐτοῦ χώρας κατὰ τὴν Τριβαλλῶν αὐτῶν χώραν (ἔστι
δὲ αὕτη ἡ χώρα, παρ' ἣν ἀμείβει Μοράβας ποταμὸς καὶ ἐκδι-
δοῖ ἐς τὸν Ἴστρον· παρήκει δὲ ἡ χώρα τοῦ βασιλέως ἐντεῦθεν
ἐπὶ σταδίους ὀκτακοσίους ἔστε ἐπὶ Νήσιον, πόλιν τοῦ βασιλέως ἐπὶ
δεξιὰ ἰόντι, ἐς τὸ πρόσω Νοβόπυργον πόλιν ἐπὶ ὄρους μεγάλου τοῦ
ἐν τῇ μάχῃ ταύτῃ, ὡς ἐπυθόμην (ἠριθμήθη γὰρ ὕστερον ἀμφο-

τέρων ὑπὸ τοῦ Τριβαλλῶν ἡγεμόνος), Παιόνων μὲν καὶ Δακῶν
συναμφοτέρων ἑπτακισχίλιοι καὶ μύριοι, Τούρκων δὲ ἐς τοὺς
τετρακισχιλίους. τὴν γὰρ διάγνωσιν ῥᾳδίως ποιοῦνται καὶ τὰ
αἰτήματα αὐτῶν ἀπό τε τῶν αἰδοίων περιτεμνομένων τῶν Τούρ-
κων, καὶ τὸ μὲν τοὺς Παίονας κομᾶν ἐπιεικῶς πάνυ, οἱ δὲ
Τοῦρκοι ξυρῶνται τὰς κεφαλὰς σὺν τρίχαις τισὶ τῶν ἐν τοῖς
κροτάφοις. βασιλεὺς δὲ ὡς ἀπὸ τῆς μάχης ἐγένετο, τά τε σώ-
ματα ἀνελομένους ἐκέλευε θάπτειν τοὺς Τούρκους ἐς τὸν πο-
ταμὸν τὸν Μοράβαν καλούμενον παρὰ τὸ χεῖλος, καὶ αὐτὸς
συσκευασάμενος ἀπήλαυνεν ἐπ' οἴκου.
Ὁ δὲ Ἰωάννης ὡς φεύγων ἀπεχώρει ἐπὶ τὸν Ἴστρον, καὶ
ἑσπέρα ἦν ἀφικομένῳ ἐπὶ τὸ Σβετζάνιον τοῦ βασιλέως πόλιν,
διηπόρει, ὡς ἀσφαλέστερον κομιζόμενος πρός τε τῶν Μυσῶν μὴ
κατάδηλος γένοιτο, καὶ κινδυνεύσῃ πρὸς τοῦ Τριβαλλῶν ἡγεμό-
νος ἁλῶναι· εἶδε γὰρ τὸν Γεώργιον, ὡς περιποιήσαιτο ἑλεῖν
αὐτὸν πολέμιον ὄντα καὶ διάφορον ἐς τὰ μάλιστα ἐπεὶ δὲ δι-
ασκοπούμενος ἐλογίζετο, ἐδόκει αὐτῷ χωρισθέντα τοῦ στρατοῦ
ἐλαύνειν σὺν ὀλίγοις τοῖς περὶ αὐτὸν εὐθὺ ἐπὶ Μπελογράδην. ὡς
δὲ ἐδόκει αὐτῷ, περὶ δευτέραν φυλακὴν τῆς νυκτὸς ἐπιλεξάμενος
τοὺς ἰδίους αὐτῷ ἐπορεύετο ἄλλην ὁδόν.
γίγνεται· τοὺς δ' ἄλλους τῶν Παιόνων, ὅσοι διεξελαύνουσιν

ἐντεῦθεν, ἐν οὐδενὶ λόγῳ ποιοῦνται.» ταῦτα λέγοντες ὡς οὐ
μεθίεντο αὐτοῦ, ἀλλ' ἰσχυρῶς τε ἥπτοντο, ἀναγκάζεται τῷ πρεσβυ-
τέρῳ μηνῦσαί τε ἑαυτόν, ὡς εἴη ὁ Χωνιάτης. καὶ ἐπηγγέλλετο
μεγάλα δοῦναι αὐτῷ ξένιά τε καὶ χρήματα καὶ χώραν, εἰ
285
ἐπὶ Μπελογράδην ἀγάγοι σῶον, ὑπὸ μηδενὸς τῶν Τριβαλλῶν

ὀφθέντα. ὁ μὲν οὖν πρεσβύτερος ἔγνω τε αὐτόν, καὶ ὑπεδέξατο
ἀσινῆ ἐς τὴν χώραν ἀπάξειν, τοῖς τε ἀδελφοῖς αὐτοῦ ἐξειπών,
ὅστις εἴη, προηγόρευε μηδαμῇ ἰόντας ὁμολογῆσαι τὸν ἄνδρα.
ἑσπέρας δὲ γενομένης ἀπήγαγον ἐς τὸ οἴκημα, ἐν ᾧ ἄχυρά τε
ἦν σφίσι καὶ ὑποζύγια, καὶ ἐνέμενον τῇ ὑστεραίᾳ συσκευασά-
μενοι ἀπάγειν ἐπὶ Μπελογράδην. τῇ δὲ ἡμέρᾳ ταύτῃ ἐν διαφορᾷ
γενομένων τῶν ἀδελφῶν ἐξαγορεύει τις τούτων τῷ τῆς πόλεως
ἄρχοντι, καὶ λαβὼν τοὺς θεράποντας ἄγει ἐπὶ τὸ οἴκημα, ἐν
ᾧ ἦν ὁ Χωνιάτης ἐν τοῖς τῶν ἀχύρων οἰκήμασι. καὶ λαβόντες
ἀπήγαγον παρὰ τὸν τῆς πόλεως ἄρχοντα. ὁ δὲ ἔπεμπε δέσμιον
ἀγόμενον παρὰ τὸν ἡγεμόνα, καὶ ἤγγειλεν, ὡς ἑάλω ἐν χόρτῳ
κεκρυμμένος. ὁ μὲν οὖν ἡγεμών, ὡς ἤχθη παρ' ἑαυτὸν ὁ Ἰωάν-
νης, εἰς φυλακὴν ποιησάμενος αὐτὸν εἶχεν ἐπί τινα χρόνον ἐν
τῇ ἀκροπόλει. ὁ δὲ πείθει τόν τε ἄρχοντα τῆς ἀκροπόλεως καὶ
τὴν φρουρὰν ἐπιθέσθαι ἅμα αὐτῷ τῷ ἡγεμόνι καὶ καταλαβεῖν
φυλακὴν τῆς παριστρίου αὐτοῦ χώρας, φυλάξοντάς τε οἷ σχή-

σουσι σὺν ταῖς ναυσὶν οἱ Παίονες, καὶ διακωλύειν τε αὐτούς,
ὥστε μὴ ἀποβαίνειν. παραγενόμενοι δὲ οὗτοι ἐς τὸν θόρυβον
τοῦτον καὶ ἐς τὴν μάχην ἐν μέσῳ τε ἐποιήσαντο τοὺς Παίονας,
καὶ συχνοὺς αὐτῶν ἐνταῦθα διέφθειραν, μετὰ δὲ τρεψάμενοι
ἐξεώσαντο τοὺς Παίονας ἀπὸ τοῦ στρατοπέδου ἐς τοὺς τηλε-
βόλους. καὶ οὕτω ἐνταῦθα ἡ μάχη ἐτελεύτα πρὸς ἑσπέραν ἤδη.
βασιλεὺς δὲ ὡς αὐτῷ τὰ πράγματα ᾔδει πονηρῶς ἔχοντα, τούς
τε νεήλυδας τετρωμένους καὶ ἐς φόβον καθισταμένους, τὰ στρα-
τεύματα αὐτῷ δρασμῷ τε ἐπεχείρει. νυκτὸς δὲ γενομένης παραγ-
γείλας ἐς τὰ στρατόπεδα συσκευάζεσθαι καὶ προϊέναι, ᾗ ἂν
αὐτὸς ἐξηγοῖτο, ἀπεχώρει ὑπὸ τὴν νύκτα, καὶ ἐξελαύνων ἐδεδίει,
μὴ οἱ Παίονες τῷ λοιπῷ στρατεύματι διαβάντες ἐπικέοιντο, καὶ
σφίσι χαλεπὴ γένοιτο ἡ ἀπαλλαγὴ καὶ ἡ ἐπ' οἴκου αὐτῶν κομιδή.
καὶ δοκεῖ ἄν μοι καὶ τοὺς Παίονας κατὰ νώτου γενέσθαι τῷ
βασιλέως στρατῷ, εἰ μὴ ὁ Χωνιάτης ἀποτρεπόμενος οὐκ εἴα
ἐπιδιώκειν, ἐπιστάμενος τοὺς Τούρκους, ἐπειδὰν σφίσι κίνδυνος
ἐπιστῇ, τότε πολλῷ τῷ μέσῳ σφῶν αὐτῶν γίγνεσθαι ἀμείνους
αἰεὶ καὶ ἀνεχομένους γίγνεσθαι. δοκεῖ δὲ καὶ ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ, ὃς
ἐπεγένετο τοῖς Παίοσιν ἐς τὸ στρατόπεδον καὶ ἐπίεζεν αὐτοὺς
πάνυ, ὥστε μηδὲ ἀναπνεῦσαι ἐπὶ συχνόν τινα χρόνον.

286
Ἕλληνας· παρῆν γὰρ τότε ἐν τῷ στρατοπέδῳ μετάπεμπτος ὑπὸ

βασιλέως, ὥστε ἐπιλαβέσθαι αὐτῷ ἐς τοὺς ἐν τῇ Πελοποννήσῳ
Ἀλβανούς, μετιόντα τε καὶ λόγους ἐπιπέμποντα περὶ προδοσίας.
ὡς δὲ ἐνταῦθα πέμπων ἐκέλευε προσφέρειν τοῖς ἐν τῇ πόλει, ὥστε
προσχωρῆσαι· παρῆσαν δὲ ἅμα αὐτῷ καί τινες τοῦ βασιλέως,
αἰτιασάμενοι παρὰ βασιλεῖ, ὡς δι' ἐκεῖνον σφίσι νεύματι χρησάμε-
νον οὐ παρέδωκαν σφᾶς, ἀχθεσθῆναί τε συνέβη τὸν βασιλέα, καὶ
προϊὼν ἀπιέναι ὅτι τάχιστα ἐκ τοῦ στρατοπέδου ἐξήλασεν. ὡς δὲ
ἀδύνατα προσβαλεῖν τῷ ἐρύματι (ἐκλελοιπότες γὰρ οἱ ἐν τῇ
πόλει ἔρυμα αὐτοῦ ταύτῃ, ὅτι ἐγγυτάτω ὄν, κατέλαβόν τε καὶ
διεσώζοντο) συσκευασάμενος ἀπῄει ἐντεῦθεν, καὶ τῇ ὑστεραίᾳ
ἐτέλεσεν ἐς τὸν Τεγεάτην χῶρον καὶ ἐπηυλίσατο. ἐνταῦθα ἐβου-
λεύετο ἐπ' ἀμφότερα, εἴ τε ἐς Σπάρτην ἐλαύνοι καὶ Ἐπίδαυρον.
δεινὸς γὰρ αὐτὸν ἐσῄει πόθος, ἰδεῖν τε Ἐπίδαυρον καὶ παρα-
στήσασθαι πόλιν ἐρυμνὴν πασῶν δὴ πόλεων, ὧν ἡμεῖς ἴσμεν, ἐς
ταύτην καταφυγὼν ὁ ἕτερος τῶν ἡγεμόνων, τοῦ ἑτέρου ἐς τὴν
Μαντίνειαν τῆς Λακωνικῆς πρὸς τῇ θαλάττῃ οὖσαν καταφυγόντος
σὺν τῇ γυναικί. καὶ πυνθανόμενος τὴν χώραν τραχεῖάν τε οὖσαν
καὶ χαλεπὴν διαπορεύεσθαι, ἐπέσχε μὲν ταύτην πορεύεσθαι,
συστραφεὶς δὲ ἐτράπετο ἐπὶ Μουχλὴν τῆς Τεγέης πόλιν. προει-
στήκει δὲ αὐτῆς Ἀσάνης ὁ Δημήτριος. ἐνταῦθα στρατοπεδευόμε
Οὐενετῶν προηγόρευον ἐντεῦθεν ἀπαλλάττεσθαι, μηδὲ ἐναντίον

βασιλέως ἀνέχειν ἐπὶ τοῦ σφετέρου λιμένος. οὗτος μέν, ὡς
βασιλεὺς ἐστρατοπεδεύετο, ἀπηλλάττετο ἀναγόμενος ἐς τὸ πέλα-
γος· οἱ δὲ Οὐενετῶν πρέσβεις ἀφικόμενοι ἐνταῦθα παρὰ βασι-
λέα τάς τε σπονδὰς ἐπεκύρουν σφίσι καὶ τὴν ξενίαν τε καὶ
εὔνοιαν ἐνεδείκνυντο βασιλεῖ. οἱ μὲν οὖν ἱπποδρόμοι ὅμως ἐς
τὴν Πύλον ἐπιδραμόντες τινὰς οὐκ ὀλίγους ἐνταῦθα τῶν ταύτῃ
Ἀλβανῶν τῶν περιοίκων ἑλόντες διέφθειρον. ἐλάσαντος δὲ ἵππῳ
τοῦ βασιλέως ἐπὶ Μεθώνην καὶ θεασαμένου, τινὲς τῶν τῆς
πόλεως ἐπεξῆλθον ὡς ἐπὶ σπονδαῖς, καί τινες αὐτῶν διεφθάρη-
σαν ὑπὸ τῶν βασιλέως. βασιλεὺς δὲ ἀπὸ Πύλου συσκευασάμενος
τὸν μέντοι Ἑλλήνων ἡγεμόνα ἐκέλευε τὴν μεσόγαιον ὑπάγοντα
εὐθὺ Βοιωτίας ἐλαύνειν, ὡς πρότερόν μοι δεδήλωται· αὐτὸς δὲ
ἐπὶ Ἀχαΐδος γενόμενος, καὶ τὰ ταύτῃ χωρία παραλαβὼν παρα-
δόντων τῶν ἀρχόντων, παρεγένετο ἐς Ἀχαΐαν, περιάγων καὶ
Ἀσάνην τὸν τοῦ ἡγεμόνος γυναικὸς ἀδελφόν. ἐνταῦθα δὲ ἀφικό-
μενος, ὡς ἐπύθετο τὰ περὶ Σανταμέριον γενόμενα, ἐχαλέπαινε
287
τῷ Ζαγάνῳ καὶ ἤχθετο, ὅτι διὰ τὴν ἐκείνου παράβασιν ἐς

τοὺς Ἕλληνας χαλεπῶς ἂν αὐτῷ προσχωρήσειε τὰ λοιπὰ τῶν
πολισμάτων. κήρυγμα δὲ ἐποιεῖτο ἀνὰ τὸ στρατόπεδον, ὥστε
ἀφιέναι τὰ ἀπὸ Σανταμερίου ἀνδράποδα. ἐνταῦθα, ὅσα ἦν,
σφίσιν. ὡς δὲ λύκοι ἐπὶ πρόβατα νομέων ἔρημα ἐσβαλόντες

αὐταρκῶς οὐδέποτε κορέννυνται τοῦ φόνου, ἐλεεινῶς δὲ πάσχου-
σιν ἀπὸ τῶν θηρίων τούτων τῶν λύκων, οὕτω δὴ καὶ ἡ Πελο-
πόννησος ἐν τῷ τοιῷδε κάκιστα ἀπώλλυτο, διαφθειρομένη ὑπὸ
τῶν βασιλέως ἀνδρῶν, οἰκτρότατα ἄλλων ἄλλῃ ἀπολλυμένων.
βασιλεὺς μὲν οὖν ἀφικόμενος ἐς Πάτρας τῆς Ἀχαΐας ἐστρατο-
πεδεύετο, τό τε Καστριμένον πόλισμα προσεχώρησεν αὐτῷ. καὶ
πρὸς Σαλμενίκην πέμπων κήρυκα ἐκέλευεν αὐτοὺς παραδοῦναι
τὴν πόλιν. οἱ δὲ οὐκ ἔφασαν ἑκόντες εἶναι σφᾶς παραδοῦναι,
εἰδότες ὡς ὅμοια πείσονται τοῖς ἄλλοις Ἕλλησι. ταῦτα μὲν
ὡς ἀνήχθη ἐς βασιλέα, συσκευασάμενος τῇ ὑστεραίᾳ ἀφίκετο
ἐπὶ τὴν Σαλμενίκην. ἔστι δὲ ἡ πόλις αὕτη ἐν ἄκρῃ, καθήκουσα
ἀπὸ ὀρέων ὑψηλοτάτων, ἐρυμνὴ μὲν ἐς τὰ μάλιστα, ἀκρόπολις
δ' ἀνέχει ἐπὶ πολὺ τοῦ κρημνοῦ ἀνατείνουσα. ἐς ταύτην τῶν
περιοίκων Ἑλλήνων τε καὶ Ἀλβανῶν οἱ πλεῖστοι διασώζοντες
αὐτοί τε καὶ αἱ γυναῖκες καὶ τὰ παιδία. βασιλεὺς οὖν ὡς ἐπέλα-
σεν, ἐπολιόρκει τὴν πόλιν, τηλεβόλοις τε παίων τὸ τεῖχος τῆς
πόλεως, ἐρυμνὸν ὂν καὶ αὐτὸ πάνυ. καὶ οἱ νεήλυδες προσέβαλλον
μὲν ἐγγύτατα τοῦ τείχους, καὶ ἐπειρῶντο καὶ ἄλλῃ, ᾗ προεχώρει·
οὐ μέντοι προεχώρει αὐτοῖς οὔτε ἡ τῆς πόλεως αἵρεσις οὔτε
οὐ μέντοι προεχώρει αὐτοῖς οὔτε ἡ τῆς πόλεως αἵρεσις οὔτε

τἄλλα ἀξίως τῆς παρασκευῆς. τηλεβολίσκοις μέντοι ἐτίτρωσκον
οὐκ ὀλίγους τῶν ἐν τῇ πόλει. ἡμέρας δὲ ἑπτὰ πολιορκῶν, καὶ
τὸ ὕδωρ τοῦ ποταμοῦ κατασχόντων τῶν νεηλύδων, οὐ πολλῷ
ὕστερον οἱ ἐν τῇ πόλει ἐν ἀπόρῳ καθεστηκότες, ὡς δίψει συνεί-
χοντο ἀπαύστῳ, παρέδωκαν σφᾶς τῷ βασιλεῖ. τούτους μέν, ἀμφὶ
τοὺς ἑξακισχιλίους ὄντας, ἐς ἀνδράποδα διελόμενος τοῖς ἀρίστοις
κατὰ τὸ στρατόπεδον, ἐπιλεξάμενος παῖδας ὡσεὶ ἐννακοσίους εἰς
τοὺς νεήλυδας, τοὺς ἄλλους ἀπέδοτο ἐν τῇ ἀγορᾷ. ὁ μέντοι ἐν
τῇ ἀκροπόλει τῶν Ἑλλήνων (Παλαιολόγος ἦν τοὔνομα) λόγους τε
ἐποιεῖτο, ἐφ' ᾧ παραδοίη τὴν ἀκρόπολιν, ἂν μέντοι συσκευασάμε-
288
νος σταθμὸν ἕνα ἀπιὼν στρατοπεδεύοιτο. βασιλεὺς δὲ προσίετό

τε τοὺς λόγους, καὶ ὁμήρους λαβὼν ἀπανέστη ἐντεῦθεν, κατιὼν
δὲ ἐς τὸ Αἴγιον ἐστρατοπεδεύετο, καταλιπὼν αὐτοῦ Χαμουζᾶν
τὸν Πελοποννήσου τε καὶ Θετταλίας ὕπαρχον· τοῦτον γὰρ ἐπι-
στήσας ἀφείλετο τὴν ἀρχὴν Ζαγάνου διὰ τὴν Σανταμερίου ἀπο-
τυχίαν. οὗτος μέντοι ὡς κατελέλειπτο αὐτοῦ, ἐφ' ᾧ παραλαβεῖν
τὴν πόλιν, διέτριβε τῇ ὑστεραίᾳ. καὶ οἱ μὲν Ἕλληνες ἀπόπειραν
ποιούμενοι ἐξέλιπόν τινας τῶν ἐν τῇ ἀκροπόλει, ὥστε ἀπιέναι
ἀποφερομένους τὰ ἔπιπλα σφῶν ἐς τὴν ἀντίπεραν τῆς Πελοπον-
νήσου ἤπειρον, οἳ διενοοῦντο διαβῆναι ἐπὶ τοὺς Οὐενετούς
βουλομένῳ, ὅτε πρῶτον παριὼν ἐπὶ τὴν βασιλείαν ἐστέλλετο ἐπὶ

Καραμᾶνον, ὀλίγου ὑπ' αὐτοῦ ἀποθανεῖν. ὡς γὰρ ἐρῶν τοῦ
παιδὸς ἐκάλει ἐς ὁμιλίας, καὶ φιλοτιμίαν αὐτῷ προπίνων ἐκάλει
ἐπὶ τὸν κοιτῶνα. ὁ μέντοι παῖς οὐδέν τι τοιοῦτον δοκῶν πρὸς
τοῦ βασιλέως πείσεσθαι, ἑώρα τὸν βασιλέα ἐπιφερόμενον αὐτῷ
ἐς τοιοῦτόν τε πρᾶγμα, ἀπεμάχετό τε καὶ οὐ συνεγινώσκετο ἐς
τὴν συνουσίαν βασιλέως. καὶ ἄκοντος ἐφίλει, σπασάμενος ὁ
παῖς μάχαιραν παίει τὸν βασιλέα κατὰ τὸν μηρόν, καὶ οὕτω
φεύγων αὐτίκα, ὅποι προεχώρει αὐτῷ, ᾤχετο. βασιλέως μέντοι
οἱ ἰατροὶ ἰάσαντο τὸ τραῦμα. ὁ δὲ παῖς ἐπὶ δένδρον αὐτοῦ που
ταύτῃ ἀναβὰς ἐκέκρυπτο. ὡς δὲ συσκευασάμενος ὁ βασιλεὺς
ἀπῄει, ἐντεῦθεν καταβὰς ὁ παῖς ἀπὸ τοῦ δένδρου καὶ διαπορευό-
μενος οὐ πολλῷ ὕστερον ἀφίκετο ἐπὶ τὰς θύρας, καὶ παιδικὰ
ἐγένετο βασιλέως. χρῆσθαι δὲ νομίζει οὐχ ἧττον τοῖς ἐς τὴν
ἑαυτοῦ δίαιταν τετραμμένοις· τούτοις μὲν γὰρ αἰεί τε συγγενό-
μενος συνδιατρίβει νύκτωρ καὶ μεθ' ἡμέραν, τοῖς δ' ἀλλοφύλοις οὐ
πάνυ τι χρῆσθαι νομίζεται βασιλέα, ἀλλ' ἐπὶ βραχύ. τούτου δὲ τοῦ
παιδὸς τῷ ἀδελφῷ Βλάδῳ ἐπέτρεψε βασιλεὺς τὴν Δακίας ἡγε-
μονίαν, καὶ συμβαλλομένου βασιλέως ἐπήλασέ τε καὶ κατέσχε
τὴν ἡγεμονίαν Βλάδος ὁ Δρακούλεω παῖς. ὡς δὲ ἐπὶ τὴν ἡγε-
μονίαν ἀφίκετο, πρῶτα μὲν ἑαυτῷ δορυφόρους ἐποιεῖτο καὶ
ἔργα, καὶ πρότερον βασιλεῖ δόκιμος ἐν πολλοῖς ἄλλοις γενό-

μενος.
Ταῦτα μὲν οὖν ἐς τοσοῦτον ἐγένετο καταστρεψαμένῳ βασι-
289
λεῖ τὰς Ἰλλυριῶν πόλεις. ἐντεῦθεν πρεσβείαν πέμπων ἐπὶ

Ῥαγούζιον πόλιν ἐζήτει τὴν βασιλέως γυναῖκα. ἡ δὲ προεξῄει
ἀπιοῦσα ἐκ τῆς πόλεως ἐς Ἰταλίαν· ὡς γὰρ ἐπυνθάνετο τὴν
ξύμπασαν χώραν γενέσθαι ὑπὸ βασιλεῖ, ὡς εἶχε, τάχιστα ἐκ
τῆς πόλεως ἀπηλλάττετο, οἰχομένη ἐς τὴν Ἰταλίαν. οἱ μὲν οὖν
πρέσβεις, ὡς οὐ κατέλαβον αὐτοῦ ταύτῃ τὴν βασιλέως γυναῖκα,
ἀπεχώρησαν ἄπρακτοι.
Ἐντεῦθεν βασιλεὺς συσκευασάμενος ἐσέβαλεν ἐς τὴν Σαν-
δάλεω χώραν καὶ ἐδῄου. ἱπποδρόμους δ' ἐπαφείς, ἐπέδραμον
τὴν χώραν αὐτοῦ σύμπασαν. μετὰ δὲ ἐπιὼν τὰς πόλεις ἐπολιόρ-
κει. καὶ οἱ τοῦ Σανδάλεω ἐπέθεντο τῷ βασιλέως κοιτῶνι, ὁρμώ-
μενοι ἐκ τῶν ὀρέων, καὶ ἔστιν ἃ διαρπάσαντες αὖθις ἐπὶ τῶν
ὀρέων οἴχοντο ἀπαλλασσόμενοι. ἔστι δ' ἡ χώρα οὐχ ἧττον
ἔρημος ἢ τῶν Ἰλλυριῶν. ἐπελάσας μὲν οὖν αὐτὸς ἐπολιόρκει
πολίχνην τὴν Σανδάλεω ἐπὶ ἡμέρας τινάς. καὶ ὡς οὐ προεχώρει
αὐτῷ ἡ τῆς πόλεως αἵρεσις, ἀπήλαυνε διὰ τῆς τοῦ Στάντεω
καὶ Κραΐκου καὶ Παύλου, τῶν ταύτῃ αὐτοῦ ἡγεμόνων, χώρας.
κήρυκα δ' ἔπεμπε κελεύων τήν τε αὐτῶν χώραν παραδιδόναι,
ἀκούσαντα τὸν βασιλέως ἡγεμόνα, ἐδόκει βασιλεῖ μὲν καταλαμ-

βάνοντα τὴν Πελοπόννησον ἀπαγγέλλειν, αὐτοὺς δὲ ἀναζεύξαντας
ἰέναι ἐς τὸ πρόσω ἐς Λεβαδίαν. βασιλεὺς μέν, ὡς ἀγγελία
αὐτῷ ἀφίκετο τήν τε παρασκευὴν μεγάλην τε εἶναι καὶ ἀξιόχρεω,
λεγέται δὲ αὐτῷ καὶ γράμματα ἐλθεῖν ἀπὸ Πελοποννήσου ἐπο-
τρύνοντα, ὡς, ἢν ἐπίῃ, οὐ μενοῦσιν αὐτὸν ἐπιόντα οἱ Οὐενετοί.
τὰ γράμματα ἐνέγκαι αὐτῷ ἄνδρα Ἀλβανὸν ἀπὸ Κορίνθου,
σκάφει τὸ πέλαγος νυκτός, τηρήσαντα πνεῦμα, ὡς οὔρου καθι-
σταμένου καὶ νυκτὸς ἀπαίροντα διαπεραιώσασθαι ἐς Βοιωτίαν,
ἀποβάντα δ' ἀφικέσθαι παρὰ Μαχουμούτην ἐς Θετταλίαν. τὸν
δὲ ἐπιφρασάμενον τὰ γράμματα, συσκευασάμενον ἐντεῦθεν ἐς τὸ
πρόσω ἐλαύνειν, ἐλάσαντα ἀγχοῦ Βοιωτίας, ἀφικνεῖται ἀγγελία,
ὡς Οὐενετοὶ τόν τε Ἰσθμὸν ἐκλελοιπότες ᾤχοντο φεύγοντες.
οὕτω δὴ ἑσπέρας οὔσης συσκευασάμενος, ἀπὸ τῆς Πλαταίας
χώρας πρὸς Κιθαιρῶνα νυκτὸς διαπορευθείς, ἕωθεν ἐς τὸν
Ἰσθμὸν παρῆν, καὶ τάς τε νῆας ἀφεώρα ἤδη ἀναγομένας, καὶ
τὸν Ἰσθμὸν ἔρημον καταλαβών, παρελθὼν εἴσω ἐστρατοπεδεύετο.
ἐντεῦθεν διὰ τῆς Κορίνθου διιὼν ἀφίκετο ἐς Ἄργος. τὸ δὲ
Ἄργος κατεῖχον οἱ Οὐενετοί, φρουράν τε ἐν αὐτῷ ἐγκαταλιπόντες
ἐφύλαττον. τούτους μέν, ὡς ἐπολιόρκει ἐπελάσας, παρεστήσατο,
καὶ τοὺς ἄνδρας δεσμίους ἀποπέμπων ὡς βασιλέα,
290
αὐτῷ ἀφίκετο τήν τε παρασκευὴν μεγάλην τε εἶναι καὶ ἀξιόχρεω,

λεγέται δὲ αὐτῷ καὶ γράμματα ἐλθεῖν ἀπὸ Πελοποννήσου ἐπο-
τρύνοντα, ὡς, ἢν ἐπίῃ, οὐ μενοῦσιν αὐτὸν ἐπιόντα οἱ Οὐενετοί.
τὰ γράμματα ἐνέγκαι αὐτῷ ἄνδρα Ἀλβανὸν ἀπὸ Κορίνθου,
σκάφει τὸ πέλαγος νυκτός, τηρήσαντα πνεῦμα, ὡς οὔρου καθι-
σταμένου καὶ νυκτὸς ἀπαίροντα διαπεραιώσασθαι ἐς Βοιωτίαν,
ἀποβάντα δ' ἀφικέσθαι παρὰ Μαχουμούτην ἐς Θετταλίαν. τὸν
δὲ ἐπιφρασάμενον τὰ γράμματα, συσκευασάμενον ἐντεῦθεν ἐς τὸ
πρόσω ἐλαύνειν, ἐλάσαντα ἀγχοῦ Βοιωτίας, ἀφικνεῖται ἀγγελία,
ὡς Οὐενετοὶ τόν τε Ἰσθμὸν ἐκλελοιπότες ᾤχοντο φεύγοντες.
οὕτω δὴ ἑσπέρας οὔσης συσκευασάμενος, ἀπὸ τῆς Πλαταίας
χώρας πρὸς Κιθαιρῶνα νυκτὸς διαπορευθείς, ἕωθεν ἐς τὸν
Ἰσθμὸν παρῆν, καὶ τάς τε νῆας ἀφεώρα ἤδη ἀναγομένας, καὶ
τὸν Ἰσθμὸν ἔρημον καταλαβών, παρελθὼν εἴσω ἐστρατοπεδεύετο.
ἐντεῦθεν διὰ τῆς Κορίνθου διιὼν ἀφίκετο ἐς Ἄργος. τὸ δὲ
Ἄργος κατεῖχον οἱ Οὐενετοί, φρουράν τε ἐν αὐτῷ ἐγκαταλιπόντες
ἐφύλαττον. τούτους μέν, ὡς ἐπολιόρκει ἐπελάσας, παρεστήσατο,
καὶ τοὺς ἄνδρας δεσμίους ἀποπέμπων ὡς βασιλέα, ἄνδρας τε
ἑβδομήκοντα. αὐτῷ μέντοι τῷ βασιλεῖ οὐκέτι ἐφαίνετο, ἄρας ἐς
τὴν Πελοπόννησον ἐσβαλεῖν καὶ τὰ στρατεύματα αὐτῷ κάμνειν·
ἄρτι ὡς ἐπύθετο καταληφθῆναι τὸν Ἰσθμόν, ἀπήλαυνεν ὀπίσω
Γεώργιος Ακροπολίτης Annales (3141: 002)“Georgii Acropolitae

opera, vol. 1”, Ed. Heisenberg, A.Leipzig: Teubner, 1903, Repr. 1978
(1st edn. corr. P. Wirth).Se. 37, line 43
καὶ πολεμικοῖς πράγμασι κατεξητασμένος παιδόθεν. τὸ δὲ

τῆς Λατινικῆς δυνάμεως περιὸν καὶ τὸ ἀπειροπληθὲς τῶν
Σκυθῶν καὶ τὸ τῶν ἑλεπόλεων συχνόν τε καὶ καρτερὸν
παραδοῦναι τοῦτον τὸ ἄστυ τοῖς Ἰταλοῖς πεποιήκεσαν. φασὶ
δέ τινες καὶ προδοσίαν μελετῆσαί τινας κρύφα, κἀντεῦθεν
πτοηθῆναι τὸ ἀπρόοπτον τῆς ἁλώσεως. οἱ μὲν οὖν Λατῖ-
νοι τὴν Τζουρουλὸν ἐχειρώσαντο, καὶ τοὺς ἐν ταύτῃ Ῥω-
μαίους συνάμα τῷ Πετραλίφᾳ δεσμώτας ἤγαγον εἰς τὴν
Κωνσταντίνου, καὶ πρὸς τοὺς οἰκείους αὐτοὺς ἀπημπόλησαν.
Τοῦ δὲ ἄστεος τῆς Τζουρουλοῦ πολιορκουμένου παρὰ τῶν
Ἰταλῶν, ὁ βασιλεὺς Ἰωάννης τριήρεις ἱκανὰς συσκευασάμε-
291
νος καὶ στράτευμα οὐκ ὀλίγον μεθ' ἑαυτοῦ προσλαβὼν κατὰ

τῶν Ἰταλῶν ἐπεχείρει. ἀπὸ μὲν οὖν τῆς Νικομηδείας ἀπά-
ρας καὶ παραμείψας τὸν Χάρακα ἐπόρθησε τὴν Λακίβυζαν
πρὸ καιροῦ καὶ κατέσχε ταύτην, προσέτι δὲ καὶ τὸ τοῦ
Νικητιάτου φρούριον, καὶ ὑφ' ἑαυτὸν καὶ τοῦτο πεποίηκεν.
ἐδυστύχησε δὲ τῷ τότε ἐν ταῖς τριήρεσιν, ἀπειροπολέμων
ὄντων τῶν ἐν αὐταῖς μαχομένων καὶ τοῦ Ἰοφρὲ τοῦ Ἀρμε-
νίου, εἰς τάξιν ἡγεμόνος ἐν τούτοις τυγχάνοντος καὶ ὀκνη-
ρότερον τελοῦντος περὶ τὰ μάχιμα. προϋπῆρχε δὲ τὴν τῶν
τριήρεων στρατηγίαν ὁ Κοντοφρὲ Μανουὴλ περιεζωσμένος,
Γεώργιος Ακροπολίτης Annales Se. 41, line 46
χάνον ἀμφοῖν· τοῦ γὰρ γένους τῶν Μουσουλμάνων παρὰ

τῶν Ταχαρίων ἀπολωλότος ἄνετος λείπεται τοῖς ἐναντίοις ἡ
κατὰ τῶν Ῥωμαϊκῶν χωρῶν ἔφοδος. καὶ ἦν τοῦτο πάνυ
γε ἀληθές. ὁ γοῦν βασιλεὺς Ἰωάννης, οἷα ἐκεῖνος δεινὸς
ἐν τοιούτοις πράγμασιν, ἀποδέχεται ἄσμενος τὴν πρεσβείαν
καὶ εἰς ἕνωσιν συνελθεῖν ᾑρετίσατο τῷ σουλτάν, ὡς ἂν
τοῦτο τοῖς ἐναντίοις εἰς ἀποτροπὴν γένοιτο· ἡνωμένων γὰρ
τῶν τοιούτων δύο ἀρχῶν μεγίστων εἰκὸς πτοίαν γενέσθαι
τοῖς πολεμίοις, πρὸς ἕνα μὲν ἔχουσι τὸν σκοπόν, πρὸς δὲ
δύο ἀθρόον εὑρισκομένοις. καὶ γοῦν ἐπὶ τοῖς τοιούτοις
συσκευασάμενοι συνηλθέτην καὶ ἄμφω, ὅ τε βασιλεὺς Ἰωάν-
νης καὶ ὁ σουλτὰν Ἰαθατίνης, ἐν τῷ ἄστει τῆς Τριπόλεως,
ὅπου καὶ ὁ Μαίανδρος ῥεῖ ποταμός. γέφυραν γοῦν ἐξ
αὐτοσχεδίου ἐκ ξύλων οἱ τοῦ σουλτὰν ἐργασάμενοι, εὐχερῆ
τοῖς βουλομένοις πεποιήκασι τὴν περαίωσιν. ἀλλήλους γοῦν
οἱ ἀρχοὶ φιλοφρόνως δεξιωσάμενοι, ἔτι δὲ καὶ τοὺς ὑφ'
ἑκάτερον ἑκάτεροι προύχοντας, καὶ συνθήκας, ἃς καὶ πρὸ
τοῦ εἶχον, κρειττόνως βεβαιωσάμενοι, ὡς ἂν μάχοιντο συν-
ημμένως τοῖς ἐναντίοις, διελύθησαν, ὁ μὲν βασιλεὺς ὑπο-
στρέψας εἰς τὴν Φιλαδέλφου, ὁ δὲ σουλτὰν εἰς τὴν Ἰκονιέων,
ἔνθα εἶχε καὶ τὰ βασίλεια. τότε μὲν καὶ ἀμφοῖν τὰ τῆς
προσῆκον καὶ μειρακίων ἀθύρμασι, μή τοι γε ἀνδρῶν προΐ-

στασθαι συνετῶν καὶ πολιτείας κατάρχειν καὶ νομίμως
ἐπιστατεῖν, ἐπιβουλὴν κατ' αὐτοῦ τινες ἐξαρτύουσιν, ὧν οἱ
292
ὀνομαστοί τε καὶ γνώριμοι Σπαρτηνὸς ἦσαν καὶ Καμπανός,

ὁ Ἰατρόπουλός τε καὶ ὁ Κουτζουλάτος, οἱ δὲ τῶν ἐπισήμων
ὅ τε Μιχαὴλ ὁ Λάσκαρις καὶ ὁ Τζυρίθων, ὃν καὶ μέγαν
χαρτουλάριον ὁ βασιλεὺς Ἰωάννης τετίμηκεν. ἄλλοι δὲ οἱ
τοῦ σκέμματος κοινωνοὶ οὔπω δῆλοι, ὡς αὐτοὶ σφίσι τοῦ
πράγματος σὺν τῷ πλήθει γεγόνασιν, ἀλλ' ἔμειναν ἀκατάγνω-
στοι τοῖς πλείοσιν. ἕνα γοῦν τούτων τῶν εἰρημένων, τὸν
Καμπανόν, οἱ πάντες συσκευασάμενοι εἰς τὸν αὐτοκράτορα
Ἰωάννην ἐκπέμπουσι πραγματείας μὲν προφάσεως χάριν, τῇ
δ' ἀληθείᾳ κοινοῦ χρυσοβούλλου ἐπευμοιρῆσαι, τῶν ἀνέκαθεν
προσαρμοσάντων Θεσσαλονίκῃ ἐθίμων τε καὶ δικαίων περι-
εκτικοῦ καὶ τῆς σφῶν ἐλευθερίας παρεκτικοῦ. ὁ μὲν οὖν βασι-
λεὺς πάντα τε τούτοις κατὰ σκοπὸν ἐπεπράχει καὶ δωρεῶν
ὑποσχέσεις τοῖς ὑπηρετήσουσι τῇ πράξει καὶ ἐγγράφους τίθησι.
Ταῦτα δὴ ἐς τὸ ἀσφαλὲς οἰκονομήσας ὁ βασιλεὺς ἀπά-
ρας τῶν Μελενίκου χωρίων περὶ τὴν Θεσσαλονίκην ἐφέ-
ρετο, πρότερον ἐξαποστείλας πρέσβεις εἰς τὸν Δημήτριον,
ὡς ἂν κατὰ τὰς αὐτοῦ ὑποθήκας ἀφίκοιτο εἰς αὐτὸν καὶ
εὐγενεῖς καὶ ἀγαθοὺς ἱππεῖς ἐγγύς που τῶν ἑκατόν. τοῦτο

τοὺς Ῥωμαίους ὑποχωρῆσαι τῆς πολιορκίας τοῦ ἄστεος
κατηνάγκασε καὶ εἰς τὴν Φιλέρημον ἐμφιλοχωρεῖν. οἱ μὲν
οὖν καταλελειμμένοι παρὰ τοῦ πρίγκιπος ἱππεῖς, καταλιμπά-
νοντες τοὺς πεζοὺς Γενουΐτας περὶ τῷ ἄστει, ἐξήρχοντο καὶ
τὴν πᾶσαν χώραν ἐλήιζον. τὰ μὲν οὖν χρειώδη ἑαυτοῖς
περιεποιοῦντο, σπάνιν δὲ τῶν ἀναγκαίων τοῖς Ῥωμαίοις ἐκ
τούτου συνέβη γίνεσθαι, ἐφ' ᾧ τυγχάνειν δρόμωνας καὶ
ἕτερα ξύλα τοῖς Γενουΐταις πειρατικά.
Ὁ μὲν οὖν βασιλεὺς Ἰωάννης τὸ Νύμφαιον καταλαβὼν
καὶ στόλον συσκευασάμενος ἀξιόμαχον ἐν τῇ Σμύρνῃ, ἱππαγω-
γούς τε τριήρεις οἰκονομήσας ὡς μέχρι καὶ τῶν τριακοσίων
ἵππων ἐπιφέρεσθαι, καὶ εἰς στρατηγὸν αὐτοῖς ἀποτάξας τὸν
Κοντοστέφανον Θεόδωρον τὴν τοῦ πρωτοσεβαστοῦ ἀξίαν διέ-
ποντα, καὶ ὅπως μέλλει τὰ τῆς μάχης καταρτίσαι τε καὶ συν-
τάξαι ποῦ τε καὶ ὅτε, ἐγγράφως αὐτῷ παραδούς, ἐξαπέστειλεν,
ἐπευξάμενος τούτῳ τε καὶ τοῖς μετὰ τούτου τὰ λῴονα. ὁ μὲν
οὖν πρωτοσεβαστὸς Θεόδωρος, ταῖς τριήρεσιν ἀναχθεὶς καὶ
εἰς τὴν νῆσον ἀφιγμένος Ῥόδον, πάντα τε ὡς ὁ βασιλεὺς
προσέταξε διαπραξάμενος, τοὺς Λατίνους κατετροπώσατο·
ἔξω γὰρ ληϊζομένοις ἐντυχόντες τοῖς Λατίνοις οἱ τοῦ βασι
293
μὲν ἐγεγόνει ταῦτα, καὶ εἰς τοιοῦτον τέλος κατηντήκει τὰ

πράγματα. παραχειμάσας οὖν ἐν τοῖς Βοδηνοῖς ὁ βασιλεὺς
ἦρος ὥρᾳ, ἐπεὶ καὶ τὴν ἀναστάσιμον ἑωρτάκει ἡμέραν, τὰ
στρατόπεδα αὐτοῦ που καταλελοιπὼς καὶ εἰς ἡγεμόνας αὐ-
τῶν τάξας τόν τε πρωτοβεστιάριον Ἀλέξιον τὸν Ῥαούλ,
γαμβρὸν ὄντα ἐπ' ἀδελφόπαιδι τοῦ βασιλέως, καὶ τὸν
Κομνηνὸν Μιχαὴλ τὸν Παλαιολόγον, μετὰ μετρίου στρατεύ-
ματος εἰς θέαν τῶν προσφάτως ἐπιγεγενημένων τούτῳ χώ-
ρων ἀφίκετο. καὶ ἀπῆλθε μὲν εἰς Ἀχρίδα, ἐπιδεδημήκει δὲ
εἰς Δεάβολιν κἀκεῖθεν εἰς Καστορίαν. καὶ τῇ τῆς ὀπώρας
ὥρᾳ συσκευασάμενος τὰ στρατεύματα τῆς εἰς ἕω φερούσης
ἐφήψατο.
Παραμείψας γοῦν τὴν Θεσσαλονίκην καὶ τὴν
Βισαλτίαν διαβάς, ἐς Φιλίππους ἐπήξατο τὴν σκηνὴν
λόγου πέρι, ὡς ἐδόκει τούτῳ, οὐχὶ σμικροῦ. ὁ γὰρ ἐκ τοῦ
Μελενίκου Μαγκλαβίτης Νικόλαος κατεῖπε πρὸς τὸν βασιλέα
τοῦ Παλαιολόγου Μιχαὴλ τοῦ προρρηθέντος υἱοῦ τοῦ με-
γάλου δομεστίκου, ὅτε ἦν ἐν τοῖς Βοδηνοῖς· ἐπεὶ δὲ οὐκ
ἦν καιρὸς τοιούτων πραγμάτων ἐρεύνης ἀλλ' ἐκστρατείας καὶ
μάχης, ἐταμιεύετο τῷ βασιλεῖ τὰ τῆς ὑποθέσεως ἐς ὥραν
εὔθετον. τότε γοῦν εἰς ἐξέτασιν τῶν τοιούτων ἐγεγόνει
ταχὺν κατωνόμαζον.
Τὰ ἐκεῖσε μὲν οὖν, ὡς ἦν εἰκός, οἰκονομήσας ὁ
βασιλεύς, καὶ τὰς γυναῖκας καὶ τοὺς παῖδας τῶν ἀπιστη-
σάντων ἐξορίσας τοῦ ἄστεος, πάντα δὲ τὰ αὐτῶν χρήματα
δημοσιευθῆναι κελεύσας, ἀπάρας τοῦ Μελενίκου ἐς τὴν
Θεσσαλονίκην ἀφίκετο, κἀκεῖθεν τὸν Βαρδάρειον διαπεράσας
καὶ τὰ Βοδηνὰ παραμείψας ὀλίγον ἐκεῖσε τὰς σκηνὰς
ἔπηξεν. ἐνόσησε δὲ νόσημα ἑδρικόν· τοῦτο δὲ καὶ ἐπι-
δήμιον τοῖς ἐκεῖσε στρατεύμασιν ἐγεγόνει. διακαρτερήσας
οὖν ἐκεῖσε μικρὸν ὅσον ῥαΐσαι τὴν νόσον, περὶ τὸν Πρίλα-
πον ὥρμησεν. ἐκεῖσε γοῦν προσηκόντως συσκευασάμενος
καὶ μηχανήματα προσλαβόμενος καὶ ἁμάξαις τὰς ἑλεπόλεις
συγκομισάμενος ἐς τὸν Βελεσὸν ἐχώρει πολιορκῆσαι τοῦτον
καὶ τῆς τῶν ἐχθρῶν χειρὸς ἐξελεῖν. οἱ δὲ καὶ μόνον τῇ
294
τοῦ βασιλέως ἐφόδῳ καταβροντηθέντες καὶ μηδὲ ἀναμεί-

ναντες ἀναστῆναι μηχανήματα, εἰς συνθήκας ἐλθόντες ἐφ'
ᾧ μηδέν τι παθεῖν δεινόν, αὐτοῖς δὲ ὅπλοις καὶ πράγμασι
τοῦ ἄστεος ἐξελθεῖν, τοὺς ὅρκους πρὸς τοῦ βασιλέως λα-
βόντες ἐξῄεσαν τοῦ φρουρίου. ὁ δὲ βασιλεὺς ἐπείπερ αὐ-
τοὺς ἐθεάσατο παμπόλλους μὲν τὸν ἀριθμὸν – εἰς γὰρ
πεντακοσίους ἠρίθμηντο – εὐμεγέθη δὲ κεκτημένους τὰ
Γεώργιος Ακροπολίτης Historia in brevius redacta (3141: 003)

“Georgii Acropolitae opera, vol. 1”, Ed. Heisenberg, A.Leipzig: Teubner,
1903, Repr. 1978 (1st edn. corr. P. Wirth).Se. 48, line 17
ριον ταύτης ὠνομασμένον Φιλέρημον, καὶ ἐμάχετο Γενουίταις.

ἐγγὺς δὲ τοῦ ἄστεος πηξάμενος τὰς σκηνὰς ἐπολιόρκει τοὺς
Γενουίτας. καὶ τάχος μὲν ἂν τὸ τῆς Ῥόδου ἄστυ ὑπὸ Ῥω-
μαίους ἐγένετο, εἰ μὴ ὁ τῆς Ἀχαΐας καὶ Πέλοπος πρίγγιψ
Βαλδουῖνος εἰς Συρίαν ἐπάγων συμμαχίαν – καὶ ὁπλίτας
εἶχεν ἱππότας – κἀκεῖθεν διιὼν συνθήκας μετὰ Γενουϊτῶν
ἐποίησε καὶ ἀφῆκεν αὐτοῖς ἄνδρας ἑκατόν· ὃ τοὺς Ῥωμαίους
ἔπεισεν ὑποχωρῆσαι εἰς τὸ Φιλέρημον. ἐξήρχοντο οὖν οἱ
τοῦ πρίγγιπος ἱππεῖς καὶ τὴν χώραν ἐληίζοντο καὶ σπάνιν
τῶν ἀναγκαίων Ῥωμαίοις ἐποίουν. ὁ μὲν οὖν βασιλεὺς
Ἰωάννης τὸ Νύμφαιον καταλαβὼν καὶ στόλον συσκευασάμε-
νος καὶ τριακοσίους ἱππεῖς, καὶ δοὺς αὐτοῖς στρατηγὸν τὸν
Κοντοστέφανον τὸν πρωτοσεβαστὸν Θεόδωρον ἐξαπέστειλεν.
οἳ τῇ νήσῳ ἐπιόντες καὶ τοὺς Λατίνους ἔξω καταλαβόντες
ἄρδην πάντας σπάθης ἔργον ἐποίησαν. οἱ δὲ Γενουῖται
παρέδωκαν τὸ ἄστυ καὶ αὐτοὶ πρὸς βασιλέα ἀφίκοντο.
Ὁ δὲ βασιλεὺς μετὰ τοῦ δεσπότου Μιχαὴλ συνθήκας
ἐποίησε καὶ εἰς κήδους κοινωνίαν συνῆλθε, τὸν υἱὸν τού-
του τὸν Νικηφόρον γαμβρὸν λαβὼν ἐπὶ τῇ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ
θυγατρὶ Μαρίᾳ, καὶ περὶ Πηγὰς τὴν μνηστείαν ποιεῖ. ἀλλὰ
τὸ τῆς παροιμίας κἀπὶ τῷ Μιχαὴλ ἐπαληθεῦον ἦν, στρεβλὸν
Γεώργιος Ακροπολίτης Laudatio Petri et Pauli (3141: 013)

“Georgii Acropolitae opera, vol. 2”, Ed. Heisenberg, A.
Se. 26, line 22
διδασκαλίας, διὰ ταύτης συμβολογραφεῖται ὁ τῷ Χριστῷ

295
διδασκόμενος. πῶς δὲ ἀλλήλους εἰς ἀγάπην συνάξαιμεν; οἱ

πλούσιοι ὧν πλουτοῦσι τοῖς πένησι μεταδιδότωσαν, οἱ πένη-
τες τὴν εὐχαριστίαν κομιζέτωσαν ἐν οἷς ἀπολαύουσιν· οἱ ἐν
δυναστείᾳ τὴν ἱλαρότητα ἐν οἷς ἄρχουσιν, οἱ ὑπήκοοι τὴν
εὐταξίαν ἐν οἷς ὑποτάσσονται· οἱ ἶσοι παρὰ τῶν ἴσων
μέτρων ἀπολαβέτωσαν, ἕκαστος ἑκάστῳ προσφερέτω λόγον
ὀνήσοντα, οὐδεὶς γὰρ ἀνενδεής, καὶ εἰ τῶν πάνυ πλουσίων
ὑπείληπται· οἱ πάντες τῶν οἰκείων δυνάμεών τε καὶ ἕξεων
κοινωνείτωσαν. εἰ οὕτω δὴ ὁπλισθείημεν καὶ οὕτω συ-
σκευασθείημεν, τάχος πρὸς οὐρανὸν ἀναπταίημεν καὶ τῷ θεῷ
παρασταίημεν καὶ καθαρῶς ἐφαψαίμεθα τοῦ καθαρωτάτου
καὶ λαμπροτάτου θύματος, οὗ νῦν ἀμυδρὰς τὰς ἐμφάσεις
δεδέγμεθα.
Ἀλλ' ὦ δυὰς ἡ κορυφαία τῶν μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ
– ἐπισυναπτέον γάρ μοι πάλιν αὐτούς – οἱ τῆς ὁλομε-
λείας τῆς δωδεκάδος τῶν μαθητῶν ὀφθαλμοί, οἱ φωστῆρες
οἱ παμφαέστατοι, οὐχ ὁ μὲν εἰς ἡμέρας φαῦσιν τεθεὶς ὁ
δὲ νυκτὸς τὴν δᾳδούχησιν, ἀλλὰ καὶ ἄμφω ἡμερινοὶ καὶ
τὴν νύκτα τῆς ἀγνοίας διώκοντες καὶ ὡς ἐν ἡμέρᾳ εὐσχη-
μόνως τοὺς διδασκομένους περιπατεῖν ἀναπείθοντες
Γεώργιος Παχυμέρης Συγγραφικαὶ ἱστορίαι (libri vi de Michaele

Palaeologo) (3142: 001)“Georges Pachymérès. Relations historiques, 2
vols.”, Ed. Failler, A., Laurent, V.Paris: Les Belles Lettres, 1984; Corpus
fontium Ιστορίαι. Byzantinae 24.1–2. Series Parisiensis.Pa. 79, line 15
κατὰ τὸ σύνηθες. Καὶ ἐξετίθεντο μὲν τὰ προσταττόμενα παμπληθεί, τὰς

δὲ δι' ἐρυθρῶν βασιλικὰς ὑποσημάνσεις, ἐπεὶ οὐκ ἦν τὸν νέον βασιλέα
χεῖρα κινεῖν καὶ ὑποσημαίνεσθαι, τῷ δηλωθέντι λογοθέτῃ τῶν ἀγελῶν
ποιεῖν ἐνεδίδοσαν. Ὁ μὲν οὖν πρωτοβεστιάριος πρὸς ταῖς περὶ τῶν ὅλων
φροντίσιν ἦν καὶ ἀσχόλως εἶχεν, ἐλευθέρῳ χρώμενος, ὡς μηδὲν
ὑπειδόμενος,
τῷ φρονήματι ἐφ' οἷς ἔπραττεν.
ιηʹ. Ἐπίθεσις τοῦ στρατοῦ κατὰ τῶν Μουζαλώνων.
Ἦν δὲ ἄρα ὁ πρὸς ἐκεῖνον φθόνος οἰδαίνων βαρὺς καὶ δεινὸς ὑφεῖρπεν
ἐκείνῳ, μὴ τὸ σύνολον ἐπαΐοντι. Καὶ ἡ σκῆψις τῶν ἀπορρήτων κατ'
ἐκείνου
τοῖς ὀργιζομένοις ὡς πιθανή· ἐδόκουν γὰρ καὶ ὑπὲρ βασιλέων ζηλοῦν,
τοῦ
μὲν ὅτι μαγγανείαις ταῖς παρ' ἐκείνων συσκευασθείσαις νοσοίη καὶ ὡς
κακῶς ἀπαλλάξειε πρόωρος, τοῦ δὲ ὅτι βασιλειᾷ καὶ ὑφαρπάζειν τὴν
ἀρχὴν
296
μελετᾷ καὶ μεῖζον ἢ καθ' αὑτὸν φρονεῖ, περιφρονῶν τοῦ βασιλέως καὶ
τὴν
βασιλείαν εὐπροσώπως ὑποποιούμενος. Τοῖς δὲ τῶν ξενικῶν Ἰταλοῖς, οὓς
δὴ καὶ ὑπὸ χεῖρα εἶχεν ὁ μέγας κονοσταῦλος, καὶ ἄλλα ἴδι' ἄττα ἦσαν τῆς
κατ' ἐκεῖνον ὁρμῆς αἰτιάματα, ὡς παρὰ Μουζαλώνων, καὶ μᾶλλον ἑνὸς
τοῦ πρώτου, στεροῖντο, ζῶντος βασιλέως, τῶν εἰς ῥόγας αὐτοῖς ἀποτεταγ-
μένων, ὡς καταφρονοῖντο ἐφ' οἷς ἐδικαίουν ἑαυτοὺς τετιμῆσθαι, ὡς τῆς
πρὸς τὸν βασιλέα ἀποκλείοιντο παρρησίας εἰσηγήσεσι ταῖς ἐκείνου, ὡς
ἀτιμοῖντο, τοῦ πρωτοβεστιαρίου προστάσσοντος. Τούτοις καὶ τοῖς

Palaeologo) Pa. 207, line 24
Ἐπεὶ δὲ καθίστατο καὶ αὖθις ἠρώτα, μαθεῖν γλιχόμενος τὸ ἡδυνοῦν, ὡς

ὑπε-
νόει, τότε προσετίθει τὰ εὐαγγέλια, ὡς ἥ τε πόλις ἁλῴη, ὅ τε καῖσαρ μετὰ
τοῦ Σκυθικοῦ ἐντὸς ἀνέδην διάγοι, καὶ ὡς εὐαγγέλια ἐκεῖθεν κομίσαιτο

παρ'
ἀνδρὸς ἐκεῖθεν ἥκοντος, ἐπὶ τούτοις ἰσχυριζομένου τὰ μάλιστα ὡς ἐκεῖ
πραττομένων παρόντος. Ἐπεὶ δὲ καὶ εἰ ἀποσταλείη παρὰ τοῦ καίσαρος
οὗτος
ἀνεπυνθάνετο, ἡ δὲ οὐκ εἰδέναι μὲν ἔφασκεν, ὅμως αὐτὸν παρόντα
αὐτάρκη
εἶναι ἀποκρινεῖσθαι. Ὁ μέντοι γε βασιλεύς, ἐννοῶν μὲν καὶ τὸ τοῦ
πράγματος
ξένον καὶ δὴ καὶ ὡς οὐκ ἀποστέλλοι ὁ καῖσαρ ἐπὶ τούτοις, ἐννοῶν δὲ καὶ
τὸ
τῶν ἐφεπομένων πλῆθος ὡς ἔλαττον ὂν ἢ ταῦτα πράττειν καὶ ὡς, εἰ βου-
ληθείη, οὐκ ἂν ἠδυνήθη, οὐδ' ὅλως τοῖς λεγομένοις ἑαυτὸν ἐδίδου· τὸ δὲ
χλεύην καὶ πάλιν εἶναι, μὴ καὶ ἀβέλτερος εἴη ὁ ταῦτα συσκευαζόμενος.
Αὐτὸς οὖν ἔγνω καθίσας διερωτᾶν τὸν ἥκοντα, οὐ τῷ τοῖς ῥηθησομένοις
ἐξ ἑτοίμου θήσεσθαι, τῷ δὲ νομίζειν ἐκεῖνον, εἰς φόβον καταστάντα
βασιλι-
κόν, τἀληθῆ λέξειν, τἀληθὲς ἐλπίζων πυθέσθαι. Εἰσήγετο τοίνυν, τοῦ
βασι-
λέως προστάξαντος, καὶ ἐρωτώμενος ἔλεγε καὶ ὡς ἴδοι ἐπιτελεσθεῖσαν
τὴν
ἅλωσιν ἐβεβαίου· λέγων οὖν καθ' ἕκαστον, πολλοῖς μὲν ἐνειργάζετο
πίστιν,
πᾶσι δὲ κατάπληξιν. Ὁ μέντοι γε βασιλεύς, παρὰ τοὺς πολλοὺς δοκεῖν
297
θέλων εἰδέναι, καὶ μᾶλλον ἐπὶ στρατείαις, καὶ ἅμα, ψευδῶν μὲν ὄντων
τῶν
λεγομένων, μὴ ξυναρπαγῆς ἔγκλημα φέρειν, ἀληθινῶν δέ, τὸ μετὰ
δοκούσης
ἀσφαλείας τῶν ὡς αὐτὸν ἀναφερομένων ἐπιλαμβάνεσθαι κερδαίνειν,

φύσει ἠρεμεῖν ἐώντων, τοῦ δὲ φόβου, ὡς μή τις μαθὼν προσαγγείλοι καὶ

οὐ
φυκτά οἱ τὰ τῆς κολάσεως γένοιτο, παρευθὺς συστέλλοντος· δεινὴ γὰρ ἐν
προσαγγελίαις διαφερόντως ἦν ἡ τοῦ τινα δοκεῖν προσκεῖσθαι τῷ παιδὶ

Ἰωάννῃ καὶ συμπαθεῖν.
ιβʹ. Τὰ κατὰ τοὺς Ζυγηνούς, ὅπως ἀπεστάτησαν βασιλέως διὰ τὸν
Ἰωάννην.
Παρ' ἣν αἰτίαν καὶ ὀλίγον ὕστερον οἱ κατὰ τῆς Νικαίας ἄκρας χωρῖται,
ἀγρόται μὲν ὄντες καὶ γεωργίᾳ προσέχοντες, θαρραλέοι δ' ἄλλως, πίσυνοι
τόξοις, ἅμα δὲ καὶ ταῖς κατὰ σφᾶς δυσχωρίαις τὸ πιστὸν ἔχοντες, ὡς οὐ

ῥᾳδίως πεισόμενοι, κἄν τι πράττοιεν, εὑρόντες ἥκοντά ποθεν νεανίσκον
νόσῳ λελυμασμένον τοὺς ὀφθαλμούς, φήμης προοδευούσης ἐκείνου
παρὰ τῶν
συσκευασαμένων τὸ δρᾶμα ὡς αὐτὸς εἴη τὸ παιδίον ὁ Ἰωάννης, ἀπρὶξ
συναχθέντες ἔχονται τούτου, ἅμα μὲν ὡς δεσπότου ὑπονοουμένου
σφίσιν,
ἐφ' ᾧπερ καί, ὅρκοις τοῖς πρὸς τὸν πατέρα πεδούμενοι, ταῖς ὑπὲρ ἐκείνου
προθυμίαις ἐσφάδαζον, ἅμα δὲ καὶ ὡς ἠδικημένῳ προσαμύνοντες. Καὶ
ἀποστατεῖν ἤρξαντο, δῆλοι ὄντες ἐξ ὧν ἐποίουν τοῖς ἐπιθησομένοις πολε-
μησείοντες· καὶ δὴ περιστείλαντες τοῖς εἰκόσιν ἐκεῖνον καὶ δουλικῶς
προσφερόμενοι, προΐστων εἰς βασιλέα καὶ ὑπὲρ αὐτοῦ κινδυνεύειν
ὥρμων.

κοιμώμενος τὸν ἐκείνης γαμβρὸν καὶ ὡς ἐπίτηδες κρατηθείη καὶ οὗτος εἰς
πόλεμον, ὀρύσσων βόθρον τῷ συστρατήγῳ, καὶ ὡς ἀληθῶς ἐπὶ τούτοις

κατηγορεῖται, λόγους ἔχων καὶ συμφωνίας πρὸς τὸν πρίντζην λαμβάνειν
τὴν
298
τοῦ Λάσκαρι Θεοδώρου τοῦ βασιλέως θυγατέρα – κεχήρωτο γὰρ τοῦ

ἀνδρός – , ἐκεῖσέ που διάγουσαν, καὶ μετ' αὐτῶν εἶναι, παραδόντα τὴν
χώραν,
καὶ ἀντιπράττειν τῷ βασιλεῖ.
Ταῦτα λέγουσα καί γε προστιθεῖσα, ἡ Εὐλογία πρὸς τὸν ἀδελφὸν πιθανὴ
ἐδόκει· ἦν γὰρ ἐκ πολλοῦ τοιαῦτα ἀκούσας περὶ ἐκείνου καὶ ὁ βασιλεύς.
Συνίστα δὲ τὰς κατηγορίας καὶ τὰ τοῦ ἀνδρὸς κατορθώματα, ὡς εἰκὸς
εἶναι
οὕτως εὐδοκιμοῦντα ὑπελθεῖν ἐκεῖνον τὸν πρίντζην καὶ τοιαῦτα μετ'
αὐτοῦ
συσκευάζεσθαι. Τὸ δέ γε πρὸς τὴν θυγατέρα τοῦ βασιλέως κῆδος καὶ
λίαν
ἱκανὸν οἰόμενος πείθειν ἐκεῖνον, ὡς μεγίστοις ἐπιγαμβρευσόμενον, καὶ
λίαν
παρέκνιζεν εἰς ὀργὴν διὰ τὴν τοῦ μίσους τῆς γυναικὸς ὑποψίαν. Ὅθεν καὶ
ὡς
ἀληθινὰ τὰ πιθανὰ δεξάμενος, τιμωρεῖν ἤθελε παραυτίκα καὶ παρὰ τοῖς
ἐχθροῖς ἐν τῇ φυλακῇ συνισχημένον τὸν ἄνδρα. Καὶ πέμψας αὐτὸν
ἀνταλλάττει
μεγίστων προσώπων Ἰταλικῶν καὶ παρασχεδὸν τῶν ὀφθαλμῶν
ἀφαιρεῖται,
ἀξίας ἀντιδόσεις διδοὺς τῶν ἀνδραγαθημάτων ὧν ἐκεῖνος εἰργάζετο κατὰ
πόλεμον, τοῖς ἐχθροῖς γενναίως καὶ ἀνδρικῶς ἀνθιστάμενος. Ἀλλ' οὕτω

μὲν καὶ ταῦτα συνέβη.

πόμενοι τοῦτον, οὐδὲν ἔχων δρᾶν ἄλλο ἢ τὸ μηδὲν φροντίζειν ἐκείνων εἰς
τιμῆς λόγον καὶ προστασίας, οὐχ ὅπως ἠξίου, ἀλλὰ καὶ ἠλόγει λεγόντων
τὰ
μάλιστα. Ἄνδρας δὲ πνευματικοὺς εἰδὼς κατ' ἀνατολὴν ἀρεταῖς
ἐνιδροῦντας
καὶ Θεῷ μόνῳ ζῶντας, ἀκούων καὶ περὶ ἐκείνων ὡς σκανδαλίζοιντο,
ἔσπευδε
κἀκείνων τὰς γνώμας προκατασχεῖν, αὐτοῖς ὄμμασι θεαθεὶς τοῖς ἐκείνων.
Καὶ δὴ περὶ τούτων τῷ βασιλεῖ κοινολογησάμενος, ὑπὸ πολλῇ τῇ
σπατάλῃ
ἐνσκευασθείς, ἐπ' ἀνατολῆς ἤλαυνε καί, τοῖς ἀνδράσιν ἐφιστάς, ὧν δὴ καὶ
ἐς
299
τὰ μάλιστα ὁ θαυμαστὸς ἅμ' ἀρετὴν καὶ λόγον Βλεμμίδης ἦν, πολὺς ἦν

τοὺς
ἄνδρας ὑποποιούμενος· καὶ προσέπειθε λέγων προσκεῖσθαι μὲν καὶ αὐτὸς
Ἀρσενίῳ καὶ πατριάρχην ἡγεῖσθαι, τῶν κατ' ἐκείνου συσκευασθέντων

διακενῆς
μηδὲ τὸ βραχὺ φροντίζων· ὅμως δ' ἀνάγκης οὔσης τὴν ἐκκλησίαν
ποιμαίνεσθαι,
ἀνάγκην εἶναι καί τινα τὸν ἐκείνου τόπον ἀποπληροῦν, ἐκείνου μὴ ὄντος·
αὐτὸν
δ' εἶναι παρὰ τοὺς ἄλλους δοκιμάσαι τὸν χρησιμεύσοντα· αὐτῷ γὰρ
προσκεῖ-
σθαι καὶ βασιλέα πληροφορούμενον, ὥστε μὴ ὅπως ξυμβαίνειν τισὶ
χαλεπὰ
καὶ ἀνήκεστα προσκειμένοις ἐκείνῳ, ἀλλὰ καὶ πολλοῖς ἄλλοις εὖ
γίγνεσθαι
διὰ τὴν πρὸς αὐτὸν τοῦ βασιλέως ἀγαθοθέλειαν.
Τοῦτο καὶ πρὸς ἄλλους τῶν πνευματικῶν ἀνδρῶν ἔλεγε, τοῦτο καὶ πρὸς
αὐτὸν Βλεμμίδην, καὶ παρεσύλα τὰς ἀπ' ἐκείνων εὐνοίας
φιλοφρονούμενος·
Γεώργιος Παχυμέρης Συγγραφικαὶ ἱστορίαι (libri vii de Andronico

Palaeologo) (3142: 002)“Georgii Pachymeris de Michaele et Andronico
Palaeologis libri tredecim, vol. 2”, Ed. Bekker, I.Bonn: Weber, 1835;
ἦγεν ἰδίους εἶχε, καὶ ἀκλητὶ παραγέγονε, συμμαχήσων ἐπὶ τοὺς

Πέρσας, εἰ βούλοιτο βασιλεύς, πλὴν ἐπὶ ῥητῷ τῷ μισθῷ· ὁ δέ
γε Ῥοντζέριος ἐκ προσκλήσεως ἄνεισιν, ἀνὴρ νέος τὴν ἡλικίαν,
γοργωπός, ταχὺς εἰς ὃ ῥέψοι, καὶ τὰς πράξεις θερμός. περὶ οὗ
βραχέα βούλομαι προειπεῖν ὡς πέπυσμαι· εἰ δέ γε τῆς ἀληθείας
ὁ λόγος ἐκκλίνειεν, οὐχ ὁ γράφων ἀλλ' ἡ φήμη τὴν μέμψιν φε-
ρέτω. οὗτος τῇ κατὰ Συρίαν Πτολεμαΐδι, ὅτ' ἐν τοῖς οὖσιν ἦν
καὶ τὸ περίπυστον ἐν πόλεσιν εἶχε, τῷ Τέμπλῳ κατὰ φρερίους
ἐνήσκητο. ὡς δ' ἐκείνη παρ' Αἰθιόπων ἡλίσκετο, ὡς ἐν τοῖς
ἄνωθι λόγοις ἐλέγομεν, καὶ τἀκεῖ κατέστραπτο, χρήματα νοσφι-
σάμενος τῆς μονῆς καὶ μακρὰς συσκευασάμενος νῆας ἐπεῖχεν Ἀγα-
ρηνοῖς, καὶ πειρατὴς βιαιότατος πολλούς τ' ἔχων αἱρετιστὰς νεω-
τέρων πραγμάτων ἀντείχετο. πλούτῳ δὲ καὶ τρυφῇ σὺν τοῖς
ἀμφ' αὐτὸν ὑπερηφανῶν ἐκ τῶν σκυλευμάτων τῶν κατὰ θάλας-
σαν τάξιν ἐκείνην τῶν φρερίων καὶ σχῆμα χαίρειν ἐᾷ, καὶ ἐπὶ
ναυσὶ κραταιωθεὶς πλείοσι τῷ ἐκ τοῦ Μαφρὲ ἀνέκαθεν Θευδερίχῳ
300
Σικελίαν κατέχοντι, κατά τινα γονικὴν ἀποστασίαν τῆς ἐκκλησίας

ἀποστατοῦντι καὶ διὰ τοῦτο εἰς πολέμους καὶ μάχας πρὸς τὸν
Κάρουλον καταστάντι, πρόσεισι ῥόγαις τακταῖς βοηθήσων σὺν
οἰκείῳ λαῷ. καὶ ἐπὶ χρόνῳ κατά γε συμμαχίαν συνὼν Θευδερίχῳ
μετὰ τῶν οἰκείων προσεβοήθει. ἐπεὶ δ' ὁ πόλεμος παῦλαν

βαλλομένων, ὡς καὶ πολλοὺς πεσεῖν ἀμφοτέρωθεν. μόλις τὸν

θόρυβον βασιλέως καταστορέσαντος, ἐπὶ Κυζίκου εἰς παραχειμα-
σίαν ἀπέπλεον. ἐκεῖσε δ' ἐπιστάντες πόλλ' ἄττα τῶν χαλεπῶν
κατεπράττοντο, ἐντὸς τοῦ τείχους καθήμενοι, χρήματα ἐκλέγον-
τες, βίους ἁρπάζοντες, γυναιξὶν ἀνθρώπων ἐπιχειροῦντες, καὶ
τῶν ἐποίκων ὅσα καὶ ὠνητῶν κατακυριεύοντες δούλων. τέως ὁ
μὲν Φαρέντα Τζιμῆς, αἰσχυνθεὶς οἷον τὰ δρώμενα, καὶ πολλά-
κις ἐλέγξας οἵων μὲν ἀπήλαυσαν βασιλέως οἷα δὲ πράττουσι, καὶ
μὴ πείσας βαρβάρους ὄντας, καὶ αὐτοῦ κατεξανισταμένου τοῦ
ἄγοντος ἀπαίρειν ἔγνω. ὅθεν καὶ συσκευασάμενος ἅμα ναυσὶν
ἰδίαις καὶ οἰκείῳ λαῷ ἐπ' οἴκου πορεύεται. ἐκεῖνοι δὲ καὶ ἔτι
τῷ κατὰ Κύζικον προσκαθήμενοι τείχει καὶ ταῖς σφῶν αὐτῶν ἐν-
τρυφῶντες ἀτασθαλίαις, ὅπῃ καὶ λήξειαν τοιαῦτα πράττοντες,
ἦν οὐδεὶς ἀγνοῶν· Ῥωμαίους γὰρ πανταχόθεν τὰ δεινὰ περιέστη,
καὶ διεφώνουν πάσχοντες.

ρον τριήρεων πρεσβευσάντων περὶ τούτου, οὐδὲν ἤνυσαν.

8. Ὁ δὲ βασιλεὺς πρὸς τοῖς ἄλλοις οἷς εἶχε καὶ ὡς δυνα-
τὸν ἐσπούδαζε ταῦτα θεραπεύειν, καὶ τὰ τοῦ πατριαρχοῦντος
Ἀθανασίου θεραπεύειν περὶ πολλοῦ ἐποιεῖτο. διὰ τοῦτο παν-
τοίως μετήρχετο τὸν πατριάρχην Ἀλεξανδρείας Ἀθανάσιον ὁμο-
νοῆσαι τοῖς πραχθεῖσιν ἐπὶ τοῦ πατριάρχου Ἀθανασίου. ὁ δὲ
οὐ μὴ μόνον συνῄνει τοῖς πραχθεῖσιν, ἀλλὰ προφανῶς ἀπεσχί-
ζετο. ἐπεὶ δὲ οὐκ ἦν ἄλλο τι ἐκεῖνον δρᾶν καθ' ἑαυτὸν ποιμε-
ναρχοῦντα καὶ μᾶλλον δόξαν ἐπὶ συνέσει καὶ ἀγχινοίᾳ ἔχοντα,
πρὸς τὰ οἰκεῖα τῆς ἑαυτοῦ ἐκκλησίας χρησάμενον πλῷ ἰέναι ἠπεί-
γετο. καὶ ὃς ἐξ αὐτῆς συσκευασάμενος, ἐπειδὴ οὐκ ἦν δυνατὸν
αὐτῷ ἐπ' Ἀλεξανδρείας τῷ τότε, ἐπὶ Βενετικῆς τριήρεως ἐς
301
Κρήτην ἐστέλλετο· ἐκεῖ γὰρ ἔγνωστο αὐτῷ κατὰ τὸ τοῦ Σινᾶ

(Σιναΐτης γὰρ ἦν ἀρχῆθεν) παραγενέσθαι μετόχιον. ὅμως γε
μέντοι μεταξύ που διερχόμενος εἰς τὴν κατ' Εὔβοιαν Μάκρην,
ὁ λόγος εἶχε, κατήντησεν. ἃ δὲ τούτῳ συνέβη περιπλανωμένῳ,
μετ' ὀλίγον ῥηθήσεται. ὁ δὲ πατριαρχεύων Ἀθανάσιος τὰς
ἐκείνου ἐκ χρυσοβούλλων μονάς, τήν τε κατὰ τὸν Ἀνάπλουν τοῦ
ἀρχιστρατήγου καὶ τὴν ἐντὸς τοῦ εὐεργέτου Χριστοῦ, χειρωσά-
μενος, τοῦ βασιλέως ἀφιέντος σφραγῖδα ἰδίαν, καὶ καθηγούμε-
νον ἐπ' αὐταῖς καθίστα. ὕστερον δὲ καὶ τὴν τῶν Ὁδηγῶν
Joannes Anagnostes Hist., Poeta, De extremo Thessalonicensi excidio

narratio (3145: 001)“Ἰωάννου Ἀναγνώστου Διήγησις περὶ τῆς τελευταίας
ἁλώσεως τῆς Θεσσαλονίκης. Μονῳδία ἐπὶ τῇ ἁλώσει τῆς Θεσσαλονίκης”,
Ed. Tsaras, G.Thessalonica: Tsaras, 1958.Se. 10, line 46
τείχους, μία ψυχὴ γενομένων καὶ θάνατον ἑλομένων ὑπὲρ

φυλακῆς τῆς πατρίδος, μόλις ἂν ἡ πόλις ἐξ αὑτῆς διατε-
τήρητο, πῶς ἂν τοιοῦδε συμβεβηκότος οὐκ εἶχε μετ' εὐκο-
λίας ἁλῶναι;]
Οὕτως οὖν τῶν Λατίνων διαπραξαμένων καὶ τῶν
τριηρῶν μίαν πρὸς ναυμαχίαν πεπληρωκότων διὰ τὴν
τῶν πλοίων αἰφνίδιον προσδοκίαν, ἀληθεῖς διεδείκνυντο
καὶ οἱ περὶ τούτων ἡμῖν ἠγγελκότες. Ὄρθρου γὰρ ἐπι-
στάντος τὰ πλοῖα πρὸς τὸν λιμένα πάσαις κώπαις καταί-
ρειν ἐπείγονται τὰ βεβουλευμένα διαπερᾶναι. Ὡς δὲ πλη-
σίον γένοιντο, τὴν κατ' αὐτῶν συσκευὴν τῶν ἐν αὐτοῖς
οὐκ εἰδότων καὶ ἡ τριήρης, ὡς εἶχε τάχους, αὐτίκα χωρεῖ
κατ' αὐτῶν καὶ εἰς τοσοῦτον αὐτὰ κατηνάγκασεν καὶ εἰς
φυγὴν ἔτρεψεν, ὡς ἀποκεῖλαι κατὰ τὴν ἤπειρον καὶ τὴν
τῶν Τούρκων ἐκείνην ἐπίνοιαν ἀποδεδεῖχθαι ματαίαν.
[Ἀλλὰ τούτου μὲν ἀνώτεροι τετηρήμεθα· εἴθε δὲ καὶ τοῦ
κατὰ τὴν ἡμέραν κακοῦ].
Τῆς τετάρτης τοιγαροῦν ἐπιστάσης ἡμέρας καὶ
τοῦ ἡλίου καθαρῶς τοῖς ἀνθρώποις μήπω τὸ φῶς παρα-
σχόντος, ὁρῶμεν κατὰ τὴν ἀγγελίαν καὶ τὸ πλῆθος ἅπαν
προσχωροῦντας τῷ τείχει, τοὺς μὲν κλίμακας
Ιωάννης 6ος Καντακουζηνός Ιστορίαι. (3169: 001)

“Ioannis Cantacuzeni eximperatoris historiarum libri iv, 3 vols.”, Ed.
Schopen, L.Bonn: Weber, 1:1828; 2:1831; 3:1832; Corpus scriptorum
Ιστορίαι. Byzantinae.Vol. 1, pa. 80, line 19
302
περ εἰσὶ, καταδήλους αὐτοὺς ποιήσειν· νῦν δέ μοι δοκεῖ λυ-

σιτελεῖν πρεσβείᾳ χρησάμενον πρὸς αὐτὸν, ὅτι τέ εἰσιν ὁμο-
λογῆσαι καὶ ὅρκοις αὐτὸν ἀπαιτῆσαι πιστώσασθαι, μὴ μνησι-
κακήσειν αὐτοῖς μηδ' ἀμυνεῖσθαι τῆς εὐνοίας τῆς εἰς ἐμέ. εἰ
μὲν οὖν ἡμέρως καὶ προσηνῶς τοὺς παρ' ἐμοῦ δεξάμενος λό-
γους ὅρκοις πιστώσηται τὴν ἀπάθειαν τοῖς ἐμοῖς φίλοις, ἐν-
αργὲς ἂν εἴη τεκμήριον, ὡς αὐτός τε καθαρῶς διήλλακται πρὸς
ἐμὲ, καὶ τὸ ὑμᾶς εἰς ἀρχὰς ἐκπέμπειν οὐ περιέργως οὐδ' ἐπι-
βούλως, ἀλλ' ἁπλῶς αὐτῷ οὕτως ἐπινενόηται· εἰ δ' ἀγανακτή-
σει καὶ ἀποσείσεται τὴν πρεσβείαν, μηδεμίαν ἄλλην ἀπόδειξιν
ἐναργεστέραν ζητεῖν τοῦ πάντα συσκευάζεσθαι καθ' ἡμῶν.
χρήσομαι δὲ πρεσβευτῇ τῷ μεγάλῳ λογοθέτῃ τῷ Μετοχίτῃ, ἅτε
δὴ καὶ τότε μεσιτεύσαντι πρὸς τὰς ἀγγελίας ἐμοὶ καὶ τῷ βασι-
λεῖ, καὶ παῤῥησίαν ἔχοντι πρὸς αὐτὸν, ὥστε θαῤῥῆσαι περὶ
τοιούτων πρεσβεύειν.
ιζʹ. Τοιαῦτα τοῦ νέου βασιλέως βουλευσαμένου, καὶ τοῦ
μεγάλου δομεστίκου καὶ πρωτοστράτορος ὡς καλῶς ἔχει συν-
επιψηφισαμένων, αὐτοὶ μὲν ἕκαστος οἴκαδε ἀπεχώρουν· βασι-
λεὺς δ' ὁ νέος τὸν μέγαν μετακαλεσάμενος λογοθέτην, οὕτω
διεπρεσβεύετο πρὸς τὸν πάππον· “Ἡ εἰς ἐμὲ πρὸ τῆς χθὲς γε-
γενημένη παρὰ τῆς σῆς γαληνότητος, ὦ βασιλεῦ, εὐεργεσία
Ιωάννης 6ος Καντακουζηνός Ιστορίαι. Vol. 1, pa. 153, line 9
σβευόμενος δι' αὐτοῦ· “εἰ μὲν ἢ κατ' ἀρχὰς ἀκίνητοι πρὸς τὸ

κακὸν οἱ ἄνθρωποι ἐδημιουργοῦντο παρὰ θεοῦ, ἢ ὥσπερ ἦν
δέον, αὐτεξούσιοι γεγονότες ἔμειναν ἐν τῷ ἀγαθῷ, οὐδὲν ἂν τῶν
μετὰ ταῦτα παραβαθέντων ἐτολμήθη. ἐπεὶ δὲ διὰ τὴν παρά-
βασιν εὐόλισθος πρὸς τὸ χεῖρον ἡ τῶν ἀνθρώπων γεγένηται
φύσις, ἐξ ἐκείνου μέχρι καὶ νῦν πάντ' ἄνω καὶ κάτω καὶ τοῦ
ἐξ ἀρχῆς ἀντικειμένου γίνεται συνεργοῦντος, ὁποῖον δή τι
νῦν συμβέβηκε καὶ ἡμῖν. δέον γὰρ ἐμὲ τὴν πρὸς ἐμέ σου εὔ-
νοιαν καὶ πρὸς πατέρα παιδὶ πρέπουσαν αἰδῶ τε καὶ τιμὴν
αὐτοῖς ἔργοις καταμαθόντα, τούς σε διαβάλλειν ἐπιχειροῦν-
τας ὡς κατ' ἐμοῦ συσκευαζόμενον δόλους, ὡς ἐχθραίνοντας
ἀπωθεῖσθαι, ἐγὼ δὲ ἀπατηθεὶς, ταῖς μὲν διὰ τῶν σῶν ἔργων
ἀποδείξεσιν οὐ προσέσχον, λόγοις δὲ πεπλασμένοις παρὰ τῶν
συκοφαντῶν πεισθεὶς, ἤγειρα πόλεμον, οὔσης εἰρήνης. νυνὶ δὲ
αὐτοῖς ἔργοις τὴν ἀβουλίαν καταμαθὼν, ἐμαυτὸν μὲν, ὥσπερ
δίκαιον, καταμέμφομαι· σοὶ δὲ τούς τε τρόπους ἀγαθῷ ὄντι,
καὶ τὴν εἰς ἐμὲ αἰδῶ καὶ εὔνοιαν ἴσην διατηροῦντι, ὅπως εἰς
303
εἰρήνην ἐκ πολέμου πάλιν τὰ πράγματα ἡμῖν ἥξει, μελήσει.”

Ὁ μὲν οὖν τοιαῦτα εἶπε. βασιλεὺς δὲ ὁ νέος “χάριτας” εἶπεν
“ὁμολογῷ πολλὰς τῷ βασιλεῖ τῶν βασιλευόντων θεῷ, ὅτι τῇ
αὐτοῦ χρηστότητι χρησάμενος καὶ περὶ ἐμὲ, οὔτ' αὐτόν τι
Ιωάννης 6ος Καντακουζηνός Ιστορίαι.

Vol. 1, pa. 257, line 26
Μαρούλην δὲ ἐκέλευεν ὡς ἐξ αὐτοῦ τοιαῦτα ἀπαγγέλλειν βα-

σιλεῖ, ὡς “αὐτὸς ἂν εἰδείη θεὸς, οἶδα δὲ καὶ αὐτὸς, καὶ αὐτῶν
ἐμοὶ συνεπιμαρτυρούντων τῶν πραγμάτων, ὡς οὐδὲν ἐνέλιπον
προθυμίας οὐδὲ σπουδῆς εἰς τὸ πράττειν ἅ τε προσέταττες καὶ
ἦν σοι κατὰ γνώμην· ἐλογιζόμην δ', ὅτι καὶ σὺ μᾶλλον ἂν εἰ-
δείης αὐτὰ τῶν ἄλλων· ἐχρῆν γάρ. ἐπεὶ δ' οὕτω τὰ πράγματα
φθονερός τις συνεσκεύασε δαίμων, καὶ ὧν μὲν ἐν τοῖς παρα-
σχοῦσι καιροῖς εὐνοίας ἅμα καὶ εὐπειθείας τῆς πρὸς σὲ ἐπιδέ-
δειγμαι ἔργῳ ἐπελάθου, ἀνθρώποις δὲ συκοφάνταις καὶ φθό-
ροις πεισθεὶς, κεκίνηκας αὖθις τὸν πόλεμον τὸν πρὸς ἐμὲ, πολ-
λὰ πρότερον καὶ βουλευσάμενος καὶ συσκευάσας κατ' ἐμοῦ, ὡς
ἐγένετο καταφανὲς ἐμοὶ ἐκ τῶν ἑαλωκότων γραμμάτων, ἃ καὶ
μετὰ τῶν πρὸς ἐμὲ ἐλθόντων ἀρχιερέων ἔπεμψά σοι· καὶ πολ-
λὰ πολλάκις ἐμοῦ δεηθέντος, οὐ προσεδέξω τὴν εἰρήνην, καὶ νῦν
ἐλθόντος ἐνταυθοῖ καὶ ἁπτομένου σου τῶν γονάτων καὶ πάντα
πράττοντος ὥστε τὴν εἰρήνην εἶναι, οὐδὲν μᾶλλον ὑφῆκας
τῆς ὀργῆς, ἀλλ' ἄπρακτον ἀπεπέμψω, ὥσπερ τι σκεῦος ἄχρη-
στον ἀποῤῥίψας· ἤλπικας δ' ἐπὶ τὴν δεδεμένην πάρδαλιν, ἣν
ἔλυσας κατ' ἐμοῦ. ἰδοὺ τὴν μὲν εἰρήνην καὶ τοὺς δι' αὐτὴν
γεγενημένους ὅρκους παραδίδωμι θεῷ, ὃν αὐτὸς εὐορκῶ·
πάντα δὲ τῷ πάντα δικαίως κρίνοντι ἀναθεὶς τὰ κατ' ἐμὲ,
τοὺς λόγους καὶ τὸν μέγαν δομέστικον ἐν αἰτίαις ἐποιεῖτο, ὑπ'

αὐτοῦ φάσκων κωλύεσθαι σωτηρίας τυχεῖν. συνηγοροῦντος δὲ
αὐτοῦ τοῖς εἰρημένοις ὑπὸ τοῦ πνευματικοῦ καὶ διαβεβαιουμέ-
νου μὴ παρεῖναι ἐκεῖνον, ᾧ δίκαιον τὰ τοιαῦτα ἐπιτρέπειν, ἔτι
τε ἐπαγγελλομένου ὡς, εἴ ποτε ἐπανήξει, μηδὲν ἀναβαλλόμενος
παρέσται, ἡσύχασε πεισθεὶς ὁ βασιλεύς. Βαρὺς δὲ, τῶν ἰατρῶν
ὁ μάλιστα ἐμπειρότατος, δεινὰ ἐποιεῖτο καὶ οὐδὲ ἀνέξεσθαι
ἐδόκει, εἰ βασιλεὺς ἀποστερήσοιτο τῆς σωτηρίας ἐν χρῷ κιν-
δύνου καθεστὼς, ὑπὸ τοῦ μεγάλου δομεστίκου παραχθεὶς, ὥρ-
μητό τε δῆλα βασιλεῖ ποιεῖν ὅσα τε περὶ τὸν πνευματικὸν πα-
304
τέρα συσκευασθείη καὶ ὡς οὐδὲν ἂν εἴη κώλυμα, εἰ μὴ πα-

ρείη ὁ πνευματικὸς ἐκεῖνος, ἕτερον τὰ ὅμοια ποιεῖν, τῆς αὐτῆς
ἐξουσίας ὑπὸ τοῦ παντουργοῦ πνεύματος πᾶσι πνευματικοῖς
πατράσιν ἐξίσης κεχορηγημένης. συνιδὼν δὲ ὁ μέγας δομέστικος
ὅ, τι βούλεται ὁ Βαρὺς, εἰς τὸ ἐξώτερον οἴκημα παραλαβὼν,
“στοχάζομαί σε” εἶπε “βούλεσθαι βασιλέα παρακινεῖν τὸ μο-
ναχῶν ἐνδῦναι σχῆμα ὑφ' ὅτου ἂν τύχοι πατρὸς πνευματικοῦ.
σὺ δ' αὐτὸς καὶ τὴν ἀρχὴν εἰς τοῦτο παρώρμησας βασιλέα.
τότε μὲν οὖν ἡ ἀπειρία καὶ ἡ ἄγνοια παρῃτήσατό σε μὴ κακῶς
παθεῖν· ἂν δ' αὖθις τοῖς αὐτοῖς ἢ καὶ χείροσιν ἐπιχειρῇς,
ἴσθι μὴ ἄνευ τιμωρίας ἀπαλλάξων.
την ὀφείλεις τὴν κηδεμονίαν καὶ ἐμοὶ, μᾶλλον δὲ πολλαπλα-

σίω ἢ σύμπασι σχεδὸν, ὅσῳ καὶ τῆς εἰς ἐμὲ ἡκούσης ὠφε-
λείας ἢ βλάβης πάντες ἀπολαύσουσι τὸ μέρος. τοῦτο δέ ἐστιν,
ὅ σου δέομαι, ἵν' ἐπειδήπερ αὐτὸς ἀναγκαίως ἔχω πρὸς τὰς
ἔξωθεν στρατείας ἀσχολεῖσθαι, (οὔτε γὰρ ἔμοιγε εὐπρεπὲς,
οὔθ' ὑμῖν συμφέρον, ἐνταῦθα καθήμενον περιορᾷν τοὺς πολεμί-
ους τοὺς ἀγροὺς πορθεῖν τοὺς ἡμετέρους καὶ τὰς πόλεις πολιορ-
κεῖν καὶ ἐξανδραποδίζεσθαι τοὺς ἐντυχάνοντας,) μηδεμίαν δοῦ-
ναι χώραν τοῖς συκοφάνταις καὶ λυμεῶσι καὶ κοινοῖς ἐχθροῖς,
τὸν ἀεὶ χρόνον ἐνταῦθα συνεσόμενον τῇ βασιλίδι, ὥστε δυνηθῆ-
ναι συσκευάςαι κατ' ἐμοῦ διαβολὰς καὶ πεῖσαι προσέχειν
αὐτοῖς, ὡς ὀρθῶς καὶ λυσιτελῶς βουλευομένοις, ἐμὲ δὲ πολέ-
μιον νομίζειν καὶ ἐπιβουλεύοντα αὐτῇ πρὸς τὴν ἀρχήν· ἀλλὰ
τῶν ὑπὲρ ἐμοῦ δικαίων ἀντεχόμενον διαλύειν αὐτοῖς τὰς μη-
χανὰς καὶ ἀπράκτους καθιστᾷν τὰς πανουργίας καὶ τοὺς δό-
λους, οὐδὲν ἕτερον πείθοντα τὴν βασιλίδα, ἢ μὴ καταψηφί-
ζεσθαι ἀπόντος, ἀλλὰ κληθέντα πρὸς τὴν δίκην καὶ καιροῦ τυ-
χόντα πρὸς ἀπολογίαν, ἢ διαλύεσθαι τὰ ἐγκλήματα, ἂν δύ-
νωμαι, ἢ διδόναι δίκας τῆς ἀδικίας, ἂν ἁλίσκωμαι ἐπιορκῶν.
τῆς τοιαύτης δὲ σπουδῆς ἕνεκα καὶ προθυμίας οὐ παρὰ θεοῦ
μόνου λήψεσθαι τὰς ἀμοιβὰς, ὡς ὑπὲρ εἰρήνης καὶ σωτηρίας
ων ἦν καὶ πολλάκις ὑπ' ἐκείνου προσκεκλημένος πρὸς τὴν βα-

σιλείας κοινωνίαν. ἐν αἰτίαις τε τὸν πατριάρχην διὰ ταῦτα
ἐποιοῦντο, ὅτι δὴ περιορῴη καὶ μὴ βασιλίδι παραινοίη τὰ
305
προσήκοντα. ταῦτα δὴ αὐτοῖς ἐλέγετο, οὐ πᾶσιν ὁμοίας

ἔχουσι τὰς γνώμας. ἀλλ' οἷς μὲν εὔνοια πρὸς ἐκεῖνον ἦν,
ἐσπουδάζετό τε ἀληθῶς ὁμοίως καὶ ἐλέγετο, οἱ δ' ἐθεράπευον
τὸν καιρὸν καὶ τὴν μεγάλου δομεστίκου δύναμιν· ἦσαν δὲ
οἳ καὶ δυσχεραίνοντες πρὸς τοὺς λόγους καὶ ἡδέως ἂν κωλύ-
σοντες, εἰ ἐξῆν, ὅμως ὑπὸ δέους συμφωνεῖν ἐδόκουν τοῖς πολ-
λοῖς, οἰόμενοι, ἐκείνου συνειδότος καὶ ἀφανῶς τὰ τοιαῦτα
συσκευάζοντος εἰρῆσθαι. ὁ πατριάρχης δὲ ἀντικαθίστατο πρὸς
τοὺς λόγους καὶ, μὴ δεῖν, ἔλεγεν, αὐτοὺς ἀτάκτως θορυβεῖν,
ἀλλὰ πείθεσθαι τοῖς βασιλίδι καὶ μεγάλῳ δομεστίκῳ ἐγνω-
σμένοις. ἐν τούτοις δὲ τῆς ἔριδος ἐκείνοις οὔσης, ἐπεὶ ἐπέ-
παυτο φανέντος, τοῖς μὲν ἄλλοις ὥσπερ ὀργιζόμενος οὐδὲν
εἰρήκει· πατριάρχην δὲ ἐμέμφετο, ὅτι ἀνοήτων ἀνθρώπων
προσέχων λόγοις, ἕστηκε πρὸς αὐτοὺς λογομαχῶν καὶ θόρυβον
κινῶν. συνεβούλευέ τε οἴκοι ἀπελθεῖν καὶ μηδὲν πρὸς ἐκεί-
νους διαφέρεσθαι νῦν, ὡς ἐς τὴν ὑστεραίαν ἅμα αὐτῷ περὶ
τῶν εἰρημένων ποιησομένῳ λόγον. προέπεμπέ τε ἄχρι ἵππου
θεραπεύων διὰ τὴν πρὸς αὐτὸν γεγενημένην μέμψιν, οὔπω
τοῦ πολλῶν τυχόντες εὐεργεσιῶν καὶ ἔτι πλείω προσδοκῶν-

τες, οἱ δὲ κατεπτηχότες τὴν ἐκείνου δύναμιν. δι' ἃ οὐκ οἴ-
ομαι πρὸς ἐκεῖνον ἐκ τοῦ προφανοῦς ἀντικαθίστασθαι λυσι-
τελεῖν ἡμῖν. πρὸς γὰρ τῷ μηδὲν ἀνύσαι δυνηθῆναι τῶν βε-
βουλευμένων, καὶ προσαπολοῦμεν ἑαυτούς. ἀλλά τινα καὶ
ἡμᾶς δύναμιν δέον ἐκπορίζειν ἑαυτοῖς ἀντίῤῥοπον πρὸς τὴν
ἐκείνου. αὕτη δὲ οὐχ ἑτέρωθέν ποθεν ἂν ἐξευρεθείη, εἰ μὴ
τρόπῳ δή τινι βασιλίδα ἐκπολεμώσαιμεν ἐκείνῳ. τούτου δὲ
γεγενημένου, ῥᾳδίως ἀντικαταστησόμεθα, πολλῶν ἡμῖν συναι-
ρομένων, ὡς ὑπὲρ τοῦ νέου βασιλέως πολεμοῦσι. τοῦτο δ' ὅπως
ἂν συσκευασθείη, μάλιστα μὲν καὶ ἡ σὴ σύνεσις θαυμασία
οὖσα ἐξευρήσει· συμβουλεύσω δὲ καὶ αὐτός. μὴ θαυμάσῃς
δὲ, εἰ πρὸς ἰσχυρὸν ἐχθρὸν ἀντικαθιστάμενοι· χρησόμεθα καὶ
ψεύδει. τῷ γὰρ ἐπιχειροῦντι τὸν πολέμιον καθαιρεῖν, οὐ
τοῦτο χρὴ σκοπεῖν, εἰ ψεύδει χρήσαιτο ἢ ἀληθείᾳ, ἀλλὰ
πρὸς ἓν ἀποβλέπειν μόνον, τὸ τοῦ πολεμοῦντος γενέσθαι
κρείττω· τὰ δ' ἄλλα πάντα χαίρειν ἐᾷν. τοιγαροῦν καὶ σὺ
τῇ βασιλίδι προσελθὼν, (ἀξιόχρεως δ' ἔσῃ πρὸς πειθὼ ἔκ τε
τῆς προτέρας, ἧς ἐνεδείξω πρὸς αὐτὴν, εὐνοίας καὶ σπουδῆς
μετὰ τὴν βασιλέως τελευτὴν, καὶ τοῦ νῦν ὑπὲρ αὐτῆς δοκεῖν
σπουδάζειν,) ἐκείνου κατηγόρησον, ὡς οὐχ ὑποπτευομένου,
306
ὅ,τι βούλοιτο περὶ ἑαυτοῦ, ἢ πρὸς ὅ,τι τρέπεσθαι ἐσκέψατο.

βασιλεὺς δὲ αὐτὸν τῆς ἀναιδείας ἐκπλαγεὶς, τοιαύτην ἐποιεῖτο
τὴν ἀπολογίαν πρὸς τοὺς λόγους. “τὸ μὲν ὅρκοις, ὦ παρα-
κοιμώμενε, πείθειν περὶ πράγματος ὁτουοῦν, οὐ τοῦ παρόντος
καιροῦ. ἦν γάρ ποτε χρόνος, ὅτ' ἐγὼ πολλὴν περὶ σὲ τὴν
εὐμένειαν ἐπιδεικνύμενος, καὶ μὴ μόνον τοῖς δι' ὅρκων γινο-
μένοις λόγοις, ἀλλὰ καὶ τοῖς χωρὶς τούτων θαῤῥῶν, ἐλάν-
θανον ἀκονῶν κατ' ἐμαυτοῦ καὶ ῥοπὴν μεγάλην προστιθεὶς
τῷ μέλλοντι τῇ δυνάμει χρῆσθαι κατὰ τοῦ πολλὰ εὐηργετη-
κότος· καίτοι γε καὶ κατ' ἐκείνους τοὺς καιροὺς οὐχ ἅπαξ,
ἀλλὰ καὶ δὶς καὶ τρὶς ἐπιορκῶν ἑάλως καὶ δεινὰ συσκευαζό-
μενος κατὰ τοῦ καὶ βλέμματι μόνῳ δυναμένου τῆς μοχθη-
ρίας κολάζεσθαι ἀξίως. ἐξ ὅτου δὲ καιροῦ τυχὼν ἐπιτηδείου,
καὶ πάντα καὶ θεοῦ φόβον καὶ ἀνθρωπίνην ἀπέῤῥιψας αἰδῶ
καὶ πολλὰς πλασάμενος διαβολὰς, τὸν πόλεμον τουτονὶ κεκί-
νηκας τὸν πολλῶν αἴτιον κακῶν νῦν τε ἄχρι γεγενημένον καὶ
ἔτι πλειόνων ἐσόμενον καὶ δεινοτέρων, ὡς ὁρῶ, οὐκ ἔστιν
ὅτῳ κέχρησαι μᾶλλον, ἢ ψεύδει καὶ ἐπιορκίαις, αἷς καὶ τῶν
συνετωτέρων ἐξηπάτησας πολλοὺς καὶ σοὶ παρέπεισας προς-
έχειν τῆς ἀληθείας ἀποστάντας, οὓς καλῶς ποιῶν τῆς τε
σοὶ προσούσης πονηρίας καὶ τῆς ἐκείνοις ἀβελτηρίας ἀξιώτατα
τὴν εἰρήνην αἱροῖτο μᾶλλον, ἣ πολλῶν ἡμῖν ἔσται καὶ με-

γάλων αἰτία συμφορῶν, σκεψάμενον καὶ αὐτὸν πράττειν
ὅ,τι ἂν δοκῇ λυσιτελεῖν. πάντως δὲ δύνασθαι καὶ αὐτὸν
μᾶλλον τῶν ἄλλων εὖ διαθέσθαι τὰ καθ' ἑαυτόν. τοιαῦτα
μὲν καὶ πρὸς βασιλίδα διὰ τοῦ πατριάρχου ἐπρεσβεύετο.
παραγενομένου δὲ καὶ Γαβαλᾶ τοῦ μεγάλου λογοθέτου πρὸς
αὐτὸν, τὰ μέγιστα ἔφασκεν ἐξηπατῆσθαι περὶ αὐτοῦ, νομίζων
πολὺ τοὺς ἄλλους παρελαύνειν συνέσει τε καὶ τῇ περὶ τὸ
πράγμασι μεγάλοις χρῆσθαι ἐμπειρίᾳ. τὸ γὰρ αὐτὸν ὑπὸ
Καντακουζηνοῦ τοσαῦτα εὐεργετηθέντα, ἔπειτα τὸν κατ' ἐκεί-
νου πόλεμον συσκευασάμενον καὶ τὴν ἐπιβουλὴν, καὶ πολλῶν
αὐτῷ καὶ μεγάλων αἰτιώτατον συμφορῶν καὶ ὕβρεων γεγε-
νημένον, ἔπειτα νῦν οἴεσθαι, εἰ γένοιτο εἰρήνη πρὸς αὐτὸν,
ἡμέρου πειράσεσθαι καὶ προσηνοῦς, ἀλλὰ μὴ αὐτὸν καὶ γέ-
307
νος καινῷ τινι τρόπῳ καὶ ἀξίως τῆς πρὸς ἐκεῖνον ὕβρεως
διαφθερεῖν, οὐ σωφρονοῦντος ἄν τις τιθείη, οὐδὲ ὀρθῶς τὰ
πράγματα λογιζομένου. πολὺ γὰρ μᾶλλον αὐτοῖς τὸν πόλε-
μον λυσιτελεῖν, ἢ τὴν εἰρήνην. πολεμοῦσι μὲν γὰρ ἐξέσται
διασώζεσθαι μέχρι παντὸς καὶ ἄρχειν τῶν πραγμάτων. ἂν
δ' ἐλάσσω γίνωνται τῶν ὄντων, οὐ χρὴ διὰ τοῦτο τὴν οἰκείαν
αὐτοὺς καταπροΐεσθαι σωτηρίαν. βέλτιον γὰρ ὀλίγων ἄρχειν,
ἐπιβουλὴν μὴ συνιδὼν ἐπείθετό τε καὶ τὰ ὄντα πρὸς τοὺς

φίλους ἐξετίθει. ὁ δ' αὐτίκα προσέπεμπε τοὺς βασιλίδι τὰ
πραττόμενα μηνύσοντας, ὡς αὐτοῦ μὴ συνειδότος. παρῄνουν
τε οἱ προσαγγέλλοντες, μὴ τοιαῦτα περιορᾷν· οὐ γὰρ ἐπ' ἀ-
γαθῷ τὴν οὐσίαν τὸν μέγαν λογοθέτην ἐκτιθέναι, ἀλλ' ἢ στά-
σιν βουλεύεσθαι ποιεῖν ἐπὶ τῷ Καντακουζηνὸν βασιλέα δέ-
χεσθαι, ἢ ἀφίστασθαι διανοεῖσθαι πρὸς ἐκεῖνον. ἡ βασιλὶς
δὲ τὰ περὶ μεγάλου λογοθέτου εἰρημένα ἐξετάζουσα, ὡς
ἐπυνθάνετο παρὰ πολλῶν εἶναι ἀληθῆ, (κρύφα γὰρ παρὰ τῶν
συνειδότων πρὸς πολλοὺς διεδόθη τὸ ἀπόῤῥητον, τοῦ μεγά-
λου δουκὸς οὕτω συσκευάςαντος,) ἠγανάκτει καὶ ἀποστασίαν
εἶναι ᾤετο τὸ πρᾶγμα φανερῶς, καὶ ἐβουλεύετο ὅ,τι δέοι
χρῆσθαι τῷ μεγάλῳ λογοθέτῃ. ἐπεὶ δὲ ἤδη πέρας εἶχεν ἡ
ἐπιβουλὴ, καὶ λογοθέτης τε ὁ μέγας πᾶσαν ἐκθέμενος τὴν
οὐσίαν ἐκάθητο δεσμωτήριον περιμένων, καὶ ἡ βασιλὶς ὠρ-
γίζετο πρὸς τὴν ἀποστασίαν, πλασάμενος ὁ μέγας δούξ τινα
τῶν δημοσίων χρείαν, εἰς Ἱερὸν τὸ πρὸς ἐμβολὰς τοῦ Πόν-
του ἀπέπλεε τριήρει, τοὺς δὲ πρῶτον τὴν βασιλίδος δῆθεν
ὀργὴν μηνύσαντας τῷ μεγάλῳ λογοθέτῃ κατέλιπεν ἐπιθεῖναι
τέλος τῇ ἐπιβουλῇ· προσελθόντες γὰρ ἐκεῖνοι αὖθις δεδα-
κρυμένοι καὶ κατηφεῖς, ἐμήνυον ὡς ἐκείνῃ τῇ νυκτὶ πρὸς
προσαγορευομένου, τὴν στέγην ὑπὸ τοῦ χρόνου διεφθαρμένου,

πᾶσαν εἴσοδον ἀναφράξας, οἰκίσκους ἔνδον ἐκείνου πλείστους
διελεῖν ἐφ' ἑκατέρῳ μέρει, καὶ τούτοις κατακλεῖσαι τοὺς δε-
σμώτας ἄνωθεν καλωδίοις καθιεὶς, ὥστε νυκτὸς μὲν τοῖς οἰ-
κίσκοις χρῆσθαι, ἡμέρας δὲ πρὸς μετρίαν ἄνεσιν τῷ ὑπολε-
λειμμένῳ μεταξὺ χωρίῳ· τὴν δὲ φρουρὰν ἄνωθεν ἐγκαθι-
δρυμένην ἐπὶ τῶν τειχῶν διὰ πάσης νυκτός τε καὶ ἡμέρας
308
τὴν φυλακὴν τῶν δεσμωτῶν ποιεῖσθαι, κἄν τινος δέοιντο,

κάτωθεν πρὸς τοὺς φρουροὺς ποιεῖσθαι τοὺς λόγους φανερῶς,
ὥστε ἅπαντας εἰδέναι, ἵνα μὴ λάθοιεν ἐπιβουλήν τινα συ-
σκευασάμενοι, κρύφα τῶν φυλάκων τισὶ διαλεχθέντες. μετὰ
τοῦτο δὲ ἔφασαν οἱ συνειδότες καὶ ἐπὶ βασιλίδα χωρεῖν δια-
νοεῖσθαι καὶ ἀπορειρᾷν, εἰ βούλοιτο τὴν ἐκείνου θυγατέρα
βασιλεῖ τῷ υἱῷ πρὸς γάμον συνάπτειν, εἴγε βούλοιτο αὐτὸν
ὡς ὑπὲρ τέκνων ἀγωνιζόμενον, πάντα πλοῦτον τὸν αὐτοῦ
πρὸς τὸν ἐπὶ Καντακουζηνὸν ἀναλίσκειν πόλεμον. καὶ πρό-
τερον μὲν γὰρ οὐδὲν ἐλλελοιπέναι προθυμίας καὶ πᾶσαν
σπουδὴν πρὸς τὴν ἐκείνου κατάλυσιν ἐπιδεδεῖχθαι, καὶ πάν-
τα ἀναλωκέναι τὰ κοινὰ καὶ ἃ ἀφείλετο ἐκ τῶν ἐκείνῳ προς-
εχόντων· νυνὶ δὲ εἰς τοὐναντίον ἅπαν τῶν πραγμάτων πε-
ριελθόντων καὶ πᾶσαν ἐκείνου τὴν ἤπειρον ἀφελομένου,
πρὸς τὸν βασιλέα ἥκειν. ἂν δ' ἐθέλωσιν ἐκεῖνοι πολεμεῖν ὡς

ἀληθῶς, κρύφα πέμψαντας πρὸς βασιλέα παραινεῖν αὐτῷ
ἀντικαθίστασθαι πρὸς μάχην τοῖς βαρβάροις. ἐπειδὰν δὲ
ὦσι παρατεταγμένοι καὶ ἤδη μέλλωσι συμπλέκεσθαι, μεθί-
στασθαι πρὸς βασιλέα καὶ χωρεῖν κατὰ τῶν βαρβάρων μετὰ
τῆς ἐκείνου στρατιᾶς. τοῖς μὲν οὖν ἄρχουσι τῆς στρατιᾶς
οὕτω προσέταττεν Ἀμοὺρ, μηδενὸς αὐτοῖς ἑτέρου συνειδότος
τὸ ἀπόῤῥητον. τοῖς στρατιώταις δὲ ἐκέλευε πάντα πείθεσθαι
τοῖς ἄρχουσι καὶ μηδένα πολυπραγμονεῖν, ὡς, εἴ τις μὴ πεί-
θοιτο, αὐτοῦ καὶ γένους διαφθαρησομένου. τοιαῦτα μὲν ὁ
Ἀμοὺρ συσκευάςας, μετὰ τῶν ἄλλων συνεξέπεμπε τὴν στρα-
τιάν. Τάγαρις δὲ ὁ μέγας στρατοπεδάρχης πάντας ἔχων
ὁμοῦ ἐπεραιοῦτο τὸν Ἑλλήσποντον. καὶ ὁ βασιλεὺς ἐπεὶ τὴν
στρατιὰν ἐπύθετο περαιωθεῖσαν, ἅμα δὲ ὡς καὶ οἱ ταύτην
ἄγοντες στρατηγοὶ τῶν φίλων εἰσὶ καὶ τῶν συνήθων, τὸν
Λοιδορίτην καὶ Ἀθιανὸν πέμψας πρὸς αὐτοὺς παρῄνει κα-
τατίθεσθαι τὸν πόλεμον τὸν πρὸς αὐτόν· καὶ πάντα τρόπον
ἐπεχείρει πείθειν ἀφίστασθαι τοῦ κατ' αὐτοῦ χωρεῖν. οἱ
μὲν οὖν ἄλλοι τῶν ἡγεμόνων οὐκ ἀφίσταντο τοῦ πράττειν τὰ
κατὰ γνώμην τῷ σφῶν σατράπῃ· ἀληθῶς γὰρ ἐπέμφθησαν
κατ' αὐτοῦ. ὅμως δέ τινας καὶ χρηστοτέρας παρείχοντο

309
τᾶν τὰ Ῥωμαίων ἐκακοῦτο πράγματα. μετὰ μικρὸν δὲ καὶ

ἄλλη τις ἐπεφύετο ἐπιβουλή. τῶν γὰρ συγκλητικῶν τινες ἐκ
τῶν πρότερον πολεμούντων βασιλεῖ, καὶ ἄλλους τῆς αὐτῆς
κεραμείας προσεταιρισάμενοι, βασιλέα τὸν νέον Ἰωάννην ἐβού-
λοντο, οὐδὲν βασιλίδος συνειδυίας τῆς μητρὸς, ἐξαπατήσαν-
τες, οἷα νέον καὶ οὔπω φρονήματος ἀνδρὶ προσήκοντος ἐπει-
λημμένον, σὺν αὐτῷ εἰς τὸ Γαλατᾶ φρούριον διαδιδράσκειν
καὶ πόλεμον αἴρεσθαι πρὸς βασιλέα τὸν κηδεστὴν ἐπ' ἐλπίδι
τοῦ πολλοὺς προσθήσεσθαι τῶν Βυζαντίων. μηνυθείσης δὲ
τῆς ἐπιβουλῆς τῷ βασιλεῖ, δίκας ἔδοσαν τῆς κακουργίας οἱ
συσκευασάμενοι, εἰς δεσμωτήρια ἐμβληθέντες· χρόνου δὲ
ὀλίγου παρελθόντος, συγγνώμην τε αὖθις παρέσχετο ὁ βασι-
λεὺς τοῖς ἁμαρτήσασι, καὶ τῶν δεσμωτηρίων ἀπολύσας αὖ-
θις ἐχρῆτο, ᾗ ἕκαστος ἐπιτηδείως εἶχε.
ζʹ. Τῶν Καντακουζηνῷ δὲ τῷ βασιλεῖ κατὰ τὸν πόλεμον
συνόντων οἱ μάλιστα ἐπιφανέστεροι προσελθόντες, ἀδικεῖσθαι
ἔφασαν καὶ βίαν ὑπομένειν παρ' αὐτοῦ ἀναγκάζοντος ὅρκους ἐπὶ
δουλείᾳ παρέχεσθαι βασιλεῖ τῷ νέῳ καὶ βασιλίδι τῇ μητρὶ, οὐ-
δέποτε δυνησομένοις καθαρῶς καὶ ἀδόλως καταλλάττεσθαι αὐ-
τοῖς, ἀλλὰ καὶ καιρὸν ἐπιτηροῦσιν ἐπιτίθεσθαι καὶ διαφθείρειν.
ἐξῇ τὰς πόλεις ἔχειν, ἐκείνων ἀσχολουμένων πρὸς ἀλλήλους.

καὶ συνεβούλευε φυλάττεσθαι τὴν ἐπιβουλήν. οὐδὲ γὰρ εἶναι
περὶ μικρῶν, ἀλλὰ περὶ τῆς ἀρχῆς αὐτῆς ἐπιβουλεύειν, καὶ
τὴν βλάβην οὐκ αὐτῷ μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις ἔσεσθαι
Ῥωμαίοις· καίτοι γε ἐκεῖνον τῶν ὄντων τὰ ἐναντία κατα-
ψεύσεσθαι, φάσκοντα προθύμως συμμαχήσειν ἐπὶ τῷ τὴν
πατρῴαν ἀνασώζεσθαι ἀρχὴν ἀφῃρημένην, καὶ ἀμύνεσθαι
τὸν ἠδικηκότα, ἄδηλον ὂν, εἰ μὴ μόνον οὐκ ἀποδώσει τὴν
ἀρχὴν, ὥσπερ ἐπαγγέλλεται, ἀλλὰ καὶ περὶ τῆς ζωῆς ἐπιβου-
λεύσει. τούτων δὲ αὐτῷ πείθεσθαι μηδὲν σαφῶς εἰδότα,
ὡς ἀπάτῃ πάντα συσκευάζεται, ἵνα μᾶλλον ἀφέληται αὐτὸς
τὴν οὖσαν ἀσφαλῶς. εἰ δ' ἀμελήσας τῶν παραινέσεων πεί-
θοιτο αὐτῷ, τότε εἴσεται τὴν βλάβην, ὅτε μήτ' αὐτῷ μηδὲν,
μήτε τοῖς ἄλλοις ὄφελος ἐκ τοῦ εἰδέναι ἔσται. οὐδὲ γὰρ
οὐδὲ τοῖς πρωτοπλάστοις συνήνεγκε τοῦ παραδείσου ἐκβλη-
θεῖσι τὸ εἰδέναι, ὡς ἠπάτηνται τῷ ὄφει. τοιαῦτα καὶ ἕτερ'
ἄττα πλείω παραινέσας καὶ συνταξάμενος, ἀπέπλει, Ἀσά-
νην Ἀνδρόνικον τὸν κηδεστὴν μετὰ βασιλέως τοῦ νέου κατα-
λιπών. Κράλης δὲ ὀλίγῳ ὕστερον ἢ ὁ βασιλεὺς ἀπῇρεν ἐκ
310
Θεσσαλονίκης, Ἔδεσσαν ἐπόρθησεν, ἑλών τινων προδοσίᾳ τῶν

τἀκείνου ᾑρημένων. συντέθειτο γὰρ αὐτοῖς κλίμακας
παρασκευάσῃ τοὺς βασιλέας, τὸ σὲ βούλεσθαι ὥσπερ ὅμη-

ρον λαβεῖν· καὶ σκήπτεται δῆθεν ἀπιστεῖν τῷ νέῳ βασιλεῖ,
μὴ τῇ στρατιᾷ ἐπιβουλεύσει, ἣν παρέξει συμμαχήσουσαν,
καὶ διαφθερεῖ, τὰς διαφορὰς διαλυσάμενος πρὸς βασιλέα. ὧν
ἕνεκα ἐγκείμενος βασιλεῖ τῷ νέῳ σὲ λαβεῖν αἰτεῖ. βασιλεὺς
δ' ἐπεὶ ἔγνω τὸν πόλεμον κινεῖν καὶ μάλιστα τῇ Τριβαλῶν
προσέχειν συμμαχίᾳ, συνέθετο ἐξ ἀνάγκης ἐκδιδόναι. ἃ
σκέπτεσθαι χρεὼν καὶ μηχανήν τινα ἐξευρίσκειν, ἐξ ἧς αὐ-
τός τε καὶ τὰ παρόντα πράγματα διασωθήσεται. ἐκεῖνοι
μὲν οὖν οὕτω πιθανὴν συσκευασάμενοι προσῆγον τὴν ἐπιβου-
λὴν, Ἀσάνης δὲ ἀγνοήσας τὴν ἀπάτην, (ᾔδει γὰρ ἐκείνους
πρότερον τὰ Καντακουζηνοῦ τοῦ βασιλέως μᾶλλον ᾑρημένους,
ἄλλως θ' ὅτι καὶ φῆμαι πάντοθεν προσέπιπτον αὐτῷ καὶ
βασιλεὺς ὁ νέος ἐμηνύετο πόλεμον βούλεσθαι κινεῖν πρὸς βα-
σιλέα τὸν κηδεστὴν,) ἐπίστευέ τε τοῖς εἰρημένοις καὶ σφο-
δρῶς ἐθορυβεῖτο, χάριν δὲ πολλὴν ὁμολογῶν αὐτοῖς τῆς εἰς
βασιλέα καὶ αὐτὸν εὐνοίας, ἔπειτα ἐδεῖτο καὶ τρόπον ὑπο-
θέσθαι, οἷ τραπόμενος τὰ προσδοκώμενα ἐκφεύξεται κακά.
οἱ δ' οὐδὲν ἔφασαν λυσιτελέστερον, ἢ τάχιστα ἀπαίρειν εἰς
Βυζάντιον, ὡς ἅμα τε ἐν τούτῳ ἐκφευξόμενον τὸν κίνδυνον
Ιάννης 6ος Καντακουζηνός Ιστορίαι. Vol. 3, pa. 313, line 24
ἐκέλευον αὐτοὺς εἰσάγειν. ἃ τοῖς ἐκ Ματθαίου βασιλέως

οὐκ ἐδόκει ἀνεκτὰ, ἀλλὰ παντάπασι τὰς ἐγκαθιδρυμένας
ἐκέλευον φρουρὰς ἐκβάλλειν. ὡς δ' οὐχ ὑπήκουον ἐκεῖνοι,
ἀνεχώρουν ἄπρακτοι. ἐκ δὲ τῶν κατὰ τὴν νῆσον εἰργασμέ-
νων, καὶ ὧν ἐμήνυον οἱ φίλοι, φενακίζεσθαι πεισθεὶς, ἐπεὶ
καὶ Περσικὴ κατὰ συμμαχίαν ἧκε πρὸς ἐκεῖνον στρατιὰ, καὶ
ἡ ἐκ τῆς Ἀδριανοῦ καὶ τῶν περὶ ἐκείνην πολιχνίων ἐπῆλθε
Κουμουτζηνοῖς, καὶ ἄχρι Περιθεωρίου ἦλθεν, ἡγούμενος μὴ
παραβεβηκέναι τὰς σπονδὰς αὐτὸς, ἀλλὰ μᾶλλον ἠδικῆσθαι,
οὔτε τῆς νήσου ἀποδεδομένης κατὰ τὰς συνθήκας, καὶ μεγά-
λης ἐπιβουλῆς, ὥστε ἀποκτείνειν, συσκευαζομένης. βασιλεύς
τε ὁ Παλαιολόγος ὁμοίως διετείνετο ἠδικῆσθαι, καὶ παρε-
σπονδῆσθαι, τοῦ πολέμου κεκινημένου πρὸς αὐτὸν οὐδεμίαν
πρόφασιν παρεσχημένον. οὐ γὰρ αὐτῷ λογίζεσθαι προσῆκον,
311
εἴτι τινὲς ἠγνωμονήκασιν, αὐτοῦ μὴ συνειδότος, ἀλλ' ἐχρῆν

ἐμμένοντας ταῖς συνθήκαις, ἐπανορθοῦσθαι τὰ ἡμαρτημένα.
ὅμως αὖθις ὁ πόλεμος ἀνήπτετο σφοδρός. καὶ Κουμουτζηνὰ
ταῖς συχναῖς ἐφόδοις πιεσθέντα, προσεχώρουν αὖθις Ματ-
θαίῳ τῷ βασιλεῖ. Παλαιολόγος δὲ ὁ βασιλεὺς, ἐπεὶ τὴν δια-
τριβὴν ἑώρα πρὸς οὐδὲν λυσιτελοῦσαν, Ἀσάνην δεσπότην τὸν
Ἰωάννην Περιθεωρίου καταστήσας ἄρχοντα, αὐτὸς εἰς Βυ
ζηνὴν τὴν βασιλίδα, καὶ ἔφασκεν εἰς τοῦτο ὑπ' ἐκείνης ἐνα-
χθῆναι μεγάλα ἐπαγγειλαμένης· μηδὲ γὰρ ἂν ἐφ' ἑαυτὸν τη-
λικούτοις ἐγχειρεῖν, ἀφανείᾳ πολλῇ συζῶντα καὶ πενίᾳ, μή
τινος πρὸς τὰ τοιαῦτα ἀξιόχρεω συμπράττοντος. βασιλεῖ δὲ
εὐθὺς ἐδόκει ἑκατέρωθεν δεινόν. τό,τε γὰρ ἐπὶ τοιούτοις
διαβεβλῆσθαι βασιλίδα, εἰ συνειδείη μηδὲν αὐτοῖς πρὸς τὴν
ἐπιβουλὴν, οὐκ ἀγαθόν· καὶ τὸ συνειδέναι καὶ συμπράττειν
σφόδρα χαλεπὸν, εἰ ἐκείνῃ μὲν αὐτὸς τοσοῦτον εὐνοοίη, ὥστε
βούλεσθαι καὶ τὸν υἱὸν ἀπολύειν τῶν δεσμῶν, οὐδενὸς ἂν
ἑτέρου προσδοκήσαντος, αὐτὴ δ' ἐπὶ τοσοῦτον δυσμεναίνοι,
ὥστ' ἐπιβουλὰς τοιαύτας Συσκευάζειν κατ' αὐτοῦ· μᾶλλον
δὲ ὑπώπτευεν εἶναι τοὺς λόγους συκοφαντίας, καὶ πᾶσι
ποιεῖν ἐβούλετο καταφανὲς, ὡς εἴη διαβολαὶ τὰ εἰρη-
μένα. διὸ αὐτός τε ἀνέκρινεν ἐπιμελῶς τὸν Ζειανὸν, ἐπαγγελ-
λόμενος αὐτῷ τὴν ἐπὶ τῇ ἐπιβουλῇ ἀφήσειν δίκην, εἰ τὰ περὶ
βασιλίδος εἰρημένα συνομολογοίη ὡς εἴη συκοφαντίαι, καὶ
τῶν ἐν τέλει τοῖς ἐπιφανεστέροις τὴν ἐξέτασιν ἐπέτρεπεν. ὁ
δ' ὁμοίως ἐπὶ πάντων ἰσχυρίζετο ἀληθῆ τὰ εἰρημένα εἶ-
ναι, καὶ πάντων ἐκείνην αἰτίαν εἶναι πρὸς ἅπαντα ἐξηγουμέ-
νην καὶ τρόπους ἐξευρίσκουσαν καὶ ἐπινοίας, ἐξ ὧν ἂν κα-
τορθωθείη τὰ βεβουλευμένα. καὶ λόγους προσετίθει
πολεμίων τὴν ἀντίστασιν, τῶν τε ἔξωθεν ἐπιόντων καὶ τῶν

ἔνδοθεν ὁμοίως ἐπιβουλευόντων. ἂν δέ τις ἔροιτο, ὅτου χά-
ριν πολλὴν τῷ πράγματι δυσχέρειαν συνειδὼς καὶ τοσούτων
πόνων καὶ ἀγώνων τὴν βασιλέως δεομένην ψυχὴν, αὐτὸς, ἐνὸν
ἐν ἰδιώτου μοίρᾳ πάντων ἀπηλλάχθαι, τοσαῦτα ὑπὲρ τοῦ τυ-
χεῖν εἱλόμην ὑπομένειν καὶ κινδύνοις φοβεροῖς καὶ περιστά-
σεσι ποικίλαις προηκάμην ἐμαυτὸν, ἐκεῖνο ἂν ἀποκριναίμην
φιλαληθῶς, ὅτι μὴ βασιλικῆς ἀρχῆς ἐρῶν, μηδὲ πρὸς τὴν
312
ἐκ ταύτης δόξαν κεχηνὼς, ἑκὼν εἶναι καθῆκα ἐμαυτὸν εἰς

τοὺς ἀγῶνας, ἀλλ' ὑπὸ τῶν ὁμοφύλων ἐπιβουλευθεὶς, πολλὰς
συκοφαντίας καὶ διαβολὰς συσκευασάντων, καὶ εἰς αὐτὸν τὸν
κολοφῶνα τῶν κακῶν συνελαθεὶς, (οὐδεμία γὰρ ἐλπὶς ὑπε-
λείπετο πονηροτέρα,) καὶ συνιδὼν, ὡς οὐχ ἀγαπήσουσιν, ἂν
αὐτοῖς παραχωρήσω τῶν πραγμάτων τῆς ἀρχῆς, ἀλλ' ὑπὲρ
τοῦ δοκεῖν δικαίως πεπολεμηκέναι ὠμῶς ἀποκτενοῦσιν, ὡς
τὰ ἔσχατα ἠδικηκότα, καὶ παῖδας διαφθεροῦσι καὶ οἰκεί-
ους καὶ τοὺς ἄλλους, ὅσοι πρότερον ἔτεσι πολλοῖς εὔ-
νως ἔχειν ἐδόκουν πρὸς ἐμὲ, ὄντες οὐκ ὀλίγοι τινὲς, οὐδὲ
εὐκαταφρόνητοι, ἀλλ' οἱ πλείους καὶ περιφανέστεροι Ῥω-
μαίων, ὑπὲρ τῆς σφετέρας τε καὶ τῶν συνόντων σωτη-
ρίας εἱλόμην τὴν βασιλέως προσηγορίαν,
Pseudo-Symeon Hist., Χρονογραφία (partim edita e cod. Paris. gr.

1712) (3182: 001)“Theophanes Continuatus, Ioannes Cameniata,
Symeon Magister, Georgius Monachus”, Ed. Bekker, I.Bonn: Weber,
1838; Corpus scriptorum Ιστορίαι. Byzantinae.Pa. 658, line 15
καὶ τὰς μὲν ἀδελφὰς αὐτοῦ Θέκλαν Ἀναστασίαν καὶ Ἄνναν εἰς τὰ
Καριανοῦ μεθιστᾷ, Πουλχερίαν δὲ ὡς ἠγαπημένην τῇ μητρὶ ἐν
τῇ μονῇ τῶν Γαστρίων. εἶτα μετ' ὀλίγον καὶ πάσας ἑνώσας ἐν τῇ
μονῇ τῶν Γαστρίων ἀπέκειρεν. τότε δὴ καὶ ὑπὸ τῆς συγκλήτου
πάσης ἀναγορεύεται καὶ αὐτοκρατορεῖ, καὶ τὸν Βάρδαν προβάλ-
λεται μάγιστρον καὶ δομέστικον τῶν σχολῶν. ἐφ' οἷς ἡ μήτηρ
αὐτοῦ λυπουμένη ὡς διατασσομένη, ἀλλὰ μὴν καὶ διὰ τὴν ἄδικον
σφαγὴν Θεοκτίστου, ἔχθρα ἦν ἀναμέσον αὐτῶν ἄσπονδος. κατά-
γει τοίνυν καὶ αὐτὴν εἰς τὰ Γαστρία· ἥτις τῇ ἀθυμίᾳ καταβαπτι-
σθεῖσα τὸν νοῦν, καὶ ὑπ' ἐκπλήξεως ἀφαιρεθεῖσα καὶ τὸ φρονεῖν,
ἀναξίαν ἑαυτῇ Συσκευάζει κατὰ Βάρδα βουλήν, ἑλομένη κοινωνὸν
σὺν ἄλλοις πολλοῖς καὶ τὸν τοῦ βασιλέως πρωτοστράτορα, ὅπως
ὑποστρέφοντος τοῦ Βάρδα ἀπὸ τοῦ προαστείου αὐτοῦ τοῦ Κοσμη-
δίου ἀναιρήσουσιν αὐτόν. τῆς δὲ μελέτης πρὸ τοῦ ἔργου φανερω-
θείσης, κατ' αὐτῶν ἐκείνων τῶν μελετησάντων τὸ κακὸν ἐξηνέ-
χθη· φωραθέντες γὰρ καὶ κατασχεθέντες ἐν τῇ σφενδόνῃ τὰς
κεφαλὰς ἀπετμήθησαν. καὶ προβάλλεται τὸν Βασίλειον ὁ Μιχαὴλ
ἀντὶ τοῦ τελευτήσαντος πρωτοστράτορος, ὁμοίως καὶ Βάρδαν τὸν
θεῖον αὐτοῦ κουροπαλάτην.
Pseudo-Symeon Hist., Χρονογραφία (partim edita e cod. Paris. gr.

313
1712) Pa. 732, line 7
18. Τῷ δὲ Ἰουλίῳ μηνὶ τῆς αὐτῆς ἰνδικτιῶνος γίνεται

ἕνωσις τῶν ἀποσχιστῶν.
19. Τῷ δὲ Ὀκτωβρίῳ μηνὶ τῆς θʹ ἐπινεμήσεως ὑποπτευ-
θεὶς Στέφανος ὁ μάγιστρος ὡς τῆς βασιλείας ἐφιέμενος ἀποκείρε-
ται ἐν τῇ τοῦ Ἀντιγόνου νήσῳ ἅμα Θεοφάνει Τειχεώτῃ καὶ Παύλῳ
Ὀρφανοτρόφῳ τοῖς ἀνθρώποις αὐτοῦ. πάλιν μηνύεται ἐπιβουλὴ
μελετᾶσθαι παρὰ Ἀρσενίου καὶ Παύλου τῶν μαγγλαβιτῶν· οἳ καὶ
τυφθέντες καὶ δημευθέντες ἐξωρίσθησαν.
20. Ῥεντάκης ὁ Ἑλλαδικὸς πατρολοίας γενόμενος, ἐπεὶ
πάντα τὰ τοῦ πατρὸς ἐληΐσατο καὶ τῇ πόλει προσέφυγεν, ἐκεῖθεν
ψευδεῖς γραφὰς συσκευάσας πρὸς Βουλγαρίαν ἀποφυγεῖν ἔμελλεν.
κρατηθεὶς οὖν τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐξορύσσεται.
21. Καὶ πάλιν οἱ Βούλγαροι μέχρι Κατασυρτῶν ἐξελαύ-
νουσι μετὰ τὴν τοῦ Δουκὸς Ἀδραλέστου τελευτήν. προβάλλεται
Πόθος δομέστικος τῶν σχολῶν ὁ τοῦ Ἀργυροῦ, καὶ μέχρι Θερμο-
πόλεως μετὰ τῶν ταγμάτων ἐλθὼν ἀπέστειλε Μιχαὴλ τὸν τοῦ
Μωρολὲ υἱὸν τοὺς Βουλγάρους κατασκοπήσοντα. ὁ δὲ ἀπροόπτως
τῷ λόχῳ αὐτῶν ἐμπεσὼν πολλοὺς μὲν τῶν Βουλγάρων ἀνεῖλεν, καὶ
αὐτὸς δὲ πληγεὶς ἐν τῇ πόλει εἰσελθὼν ἐτελεύτησεν.
Joannes Actuarius Med., De diagnosi (3188: 003)

“Physici et medici Graeci minores, vol. 2”, Ed. Ideler, J.L.
Berlin: Reimer, 1842, Repr. 1963 Book 1, ch. 4, line 29
αὐτῷ κεκραμένων διαθέσεις, καὶ τοσούτῳ τούτου λειπόμε-

ναι, ὅσῳ καὶ αἱ κράσεις τῶν σωμάτων καὶ τῶν τόπων καὶ
ἡλικιῶν, ἔτι τε διαιτημάτων καὶ ὡρῶν διενηνόχασιν ἀπ'
ἀλλήλων. αἱ μέντοι ἀλλόκοτοι ὀρέξεις, καὶ αἱ πλημμελεῖς
ἐνέργειαι τῶν φυσικῶν δυνάμεων, καὶ οἱ θορυβώδεις τε
καὶ μὴ καθεστηκότες ὕπνοι, καὶ αἱ μὴ συνήθεις κατακλί-
σεις, καὶ αἱ ἀποτυχίαι τῶν πέψεων, καὶ αἱ διάφοροι χροιαί
τε καὶ συστάσεις τῶν ἐκκρινομένων, καὶ αἱ κατὰ τὸ ψυχι-
κὸν πνεῦμα οὐκ ἀσφαλεῖς ἐνέργειαι, ἢ διὰ παγιωθεῖσάν
τινα μορίου τινὸς δυσκρασίαν, ὡς διὰ ταύτην καὶ τὴν
τοιάνδε πλημμελῆ συσκευασθῆναι διάθεσίν τε καὶ ἐνέρ-
γειαν, ἢ ὅσον οὔπω ἐσομένην βλάβην δηλοῖ ταῦτα τῷ σώ-
ματι, κατὰ τὴν ἀναλογίαν δηλονότι τῶν ἀτυχημάτων, τῆς
διὰ πάντων ἰούσης ἐνεργείας τῆς φύσεως. τούτοις δὲ ὡς
εἴρηται συνεργοῦσί τε καὶ ἀποσυνεργοῦσι κράσεις τε καὶ
ὧραι καὶ χῶραι καὶ ἡλικίαι, δίαιταί τε καί τινα ἔξωθεν
314
συναντήματα, ὧν τὰ κατὰ μέρος λέγειν, οὐ τοῦ παρόντος

μοι δοκεῖ τυγχάνειν καιροῦ. ἐκεῖνο δὲ μόνον ἐπίστασθαι
χρή, ὡς ὅ,τι ἂν τοῦ κατὰ φύσιν ἐφ' ἑκάστῳ τῶν ἀνθρώπων
ἐκβαίη, κατ' ἐκεῖνο δὴ καὶ πλημμελεῖν ἐκείνῳ συμβαίνει.
ἀλλὰ γὰρ ῥητέον πρῶτον,
Aristaenetus Epist., Epistulae (4000: 001)“Aristaeneti epistularum

libri ii”, Ed. Mazal, O.Stuttgart: Teubner, 1971.Book 1, letter 15, lin6
ΕΠΑΦΡΟΔΙΤΩΣ ΕΚΜΑΝΕΙΣΗΣ ΑΥΤΩΙ, ΚΑΙ ΓΑΜΟΥ

ΤΥΧΩΝ ΕΝ ΑΜΟΙΒΗΣ ΜΕΡΕΙ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ
ΠΟΛΙΤΑΣ ΕΣΠΕΙΣΑΤΟ ΤΗΣ ΦΙΛΤΑΤΗΣ
ιεʹ Ἀφροδίσιος Λυσιμάχῳ.
Οὐδέν, ὡς ἐγῷμαι, πιθανώτερον πέφυκεν οὐδ' ἀνυσι-

μώτερον Ἀφροδίτης. ἴσασι δὲ οἱ βεβλημένοι, καὶ τούτων
ἡμῖν ἀντίψηφος οὐδὲ εἷς. αὕτη καὶ πόλεμον διαλύει καὶ
δυσμενεῖς παρασκευάζει βεβαιότατα σπένδεσθαι πρὸς ἀλλή-
λους. ἀμέλει τοι πολλάκις μετὰ στρατηγοὺς ἀρίστους καὶ
μεγάλα στρατόπεδα καὶ πολλὴν τοῦ πολέμου συσκευὴν ὁ
βραχὺς ἐκεῖνος τοξότης μικρᾶς ἀκίδος βολῇ καὶ αὐτὸν δήπου
τὸν Ἄρη περιττὸν ἀποφαίνει, πραότητα μὲν πορίζων,
ἀγριότητα δὲ ἐξορίζων. ἔνθα τις ὁπλίτην μὲν ἰδών, εἰ καὶ
δύσμαχον, προυβάλλετο τὴν ἀσπίδα σὺν εὐτολμίᾳ κατιθύ-
νων τὸ δόρυ, Ἔρωτος δὲ φανέντος γέγονε ῥίψασπις εὐθὺς ὁ
τέως θρασύς, καὶ τὴν δεξιὰν ἀκονιτὶ προσανατείνας ὡμολό-
γει τὴν ἧτταν, τῆς τε μάχης ὑπανεχώρει, μετατρέπων τὰ
νῶτα παιδαρίῳ τοξότῃ, μηδέ γ' οὖν μαλθακὸς αἰχμητὴς
εἶναι δι' ἐκεῖνον τολμήσας.
Προκόπιος. Περί πολέμων. (4029: 001)“Procopii Caesariensis opera

omnia, vols. 1–2”, Ed. Wirth, G. (post J. Haury)
Leipzig: Teubner, 1:1962; 2:1963.Book 1, ch. 18, se. 14, line 4
ρηκότας, ἀπράκτους εἰς τὰ οἰκεῖα κομίζεσθαι. διὸ δὴ

ἅπαντες αὐτῷ λάθρα ἐλοιδοροῦντο, ἄρχοντές τε καὶ
στρατιῶται, ἐκάκιζε μέντοι αὐτὸν ἐς ὄψιν οὐδείς.
Τελευτῶντες δὲ Πέρσαι μὲν ἐν τῇ τοῦ Εὐφράτου
ἠϊόνι ηὐλίσαντο, ἣ δὴ πόλεως Καλλινίκου ἀντιπέρας
ἐστίν. ἐνθένδε γὰρ διὰ χώρας πρὸς οὐδενὸς ἀνθρώ-
315
πων οἰκουμένης πορεύεσθαι ἔμελλον, οὕτω τε τῆς Ῥω-

μαίων γῆς ἀπαλλάσσεσθαι. οὐ γὰρ ἔτι διενοοῦντο
ἰέναι, ὥσπερ τὰ πρότερα, τῆς τοῦ ποταμοῦ ὄχθης ἐχό-
μενοι. Ῥωμαῖοι δὲ διανυκτερεύσαντες ἐν πόλει Σού-
ρων ἐνθένδε τε ἐξαναστάντες καταλαμβάνουσι συσκευαζο-
μένους ἤδη ἐς τὴν ἄφοδον τοὺς πολεμίους. ἑορτὴ δὲ ἡ
Πασχαλία ἐπέκειτο ἡμέρᾳ ἐπιγενησομένη τῇ ὑστεραίᾳ,
ἣν δὴ σέβονται Χριστιανοὶ πασῶν μάλιστα, ἡμέρᾳ τε
τῇ ταύτης προτέρᾳ σιτίων τε καὶ ποτοῦ ἀπεχόμενοι οὐ
διημερεύειν νενομίκασι μόνον, ἀλλὰ καὶ πόρρω που
νήστεις τῶν νυκτῶν ἰέναι. τότε οὖν ἅπαντας Βελι-
σάριος ὀργῶντας ἐπὶ τοὺς πολεμίους ὁρῶν, ταύτης τε
ἀποστῆσαι τῆς γνώμης ἐθέλων (ταῦτα γάρ οἱ καὶ Ἑρ-
μογένης ἐγίνωσκεν ἄρτι ἐπὶ πρεσβείᾳ ἐκ βασιλέως
ἥκων) τοὺς παραγενομένους ἅπαντας ξυγκαλέσας ἔλεξε
Προκόπιος. Περί πολέμων. Book 3, ch. 2, se. 19, line 2
τούς τε φύλακας οὐδὲν προαισθομένους ἐξ ἐπιδρομῆς

κτεῖναι τάς τε πύλας ἀνοιγνύναι ὡς τάχιστα. ταῦτα
ἐπαγγείλας Ἀλάριχος τοῖς νεανίαις, πρέσβεις αὐτίκα
πρὸς τοὺς ἐκ βουλῆς ἔπεμψε, δηλῶν ὅτι ἀγασθείη μὲν
αὐτοὺς τῆς ἐς τὸν σφῶν βασιλέα εὐνοίας, οὐκέτι δὲ
τὸ λοιπὸν ἐνοχλήσει, τῆς τε ἀρετῆς καὶ πίστεως ἕνεκα,
ἧς ἐς ἄγαν μεταποιεῖσθαί εἰσιν ἔνδηλοι, ὅπως τε
αὐτοῦ μνημεῖα παρ' ἀνδράσι καλοῖς τε καὶ ἀγαθοῖς
σώζοιτο, οἰκέταις τισὶ δωρεῖσθαι βούλοιτο αὐτῶν
ἕκαστον. ταῦτα σημήνας καὶ τοὺς νεανίας οὐκ ἐς
μακρὰν στείλας, συσκευάζεσθαι ἐς τὴν ἄφοδον τοὺς
βαρβάρους ἐκέλευε, τούτου τε αἴσθησιν Ῥωμαίοις
παρεῖχεν. οἳ δὴ τούς τε λόγους ἄσμενοι ἤκουσαν καὶ
τὰ δῶρα δεξάμενοι ἐν πολλῇ εὐπαθείᾳ ἐγένοντο,
ἑκαστάτω τῆς τοῦ βαρβάρου ἐπιβουλῆς ὄντες. οἵ τε
γὰρ νέοι τῷ εὐπειθέστεροι τοῖς κεκτημένοις εἶναι τὸ
ὕποπτον ἀπεκρούοντο, τοῦ τε στρατοπέδου οἱ μὲν ἤδη
ἐξανιστάμενοί τε καὶ διαλύοντες τὴν προσεδρείαν
ἐφαίνοντο, οἱ δὲ ὅσον οὔπω ταὐτὸ τοῦτο ποιήσειν
ἐπίδοξοι ἦσαν. ἐπεὶ δὲ ἡ κυρία παρῆν, Ἀλάριχος μὲν
ἅπαν ἐξοπλίσας τὸ στράτευμα ὡς ἐς τὴν ἔφοδον ἐν

316
πόλεσι ταῖς ἑῴαις τὸν ἅπαντα ἱδρύσωνται χρόνον· οὓς

καὶ Ἰουστινιανοὺς Βανδίλους καλέσας ἐκέλευσε ξὺν
ναυσὶν ἐς τὴν ἕω κομίζεσθαι. τούτων δὴ τῶν Βαν-
δίλων στρατιωτῶν οἱ μὲν πλεῖστοι ἐς τὴν ἕω ἀφίκοντο
καὶ τοὺς καταλόγους πληροῦντες, ἐς οὓς διατετάχαται,
ἄχρι τοῦδε ἐπὶ Πέρσας στρατεύονται· οἱ δὲ ἄλλοι,
ἀμφὶ τετρακοσίους ὄντες, ἐπεὶ ἐν Λέσβῳ ἐγένοντο, κε-
κολπωμένων σφίσι τῶν ἱστίων τοὺς ναύτας βιασάμενοι
Πελοποννήσῳ προσέσχον. ἐνθένδε τε ἀπάραντες ἐς
Λιβύην κατέπλευσαν ἐν χωρίῳ ἐρήμῳ, οὗ δὴ τὰς ναῦς
ἀπολιπόντες καὶ συσκευασάμενοι ἐς τὸ ὄρος τὸ Αὐρά-
σιον καὶ ἐς Μαυριτανίαν ἀνέβησαν. οἷς δὴ ἐπηρμένοι
οἱ στρατιῶται, οἷς ἦν ἐν ἐπιμελείᾳ ἡ στάσις, ἔτι
μᾶλλον ξυνίσταντο ἐν σφίσιν αὐτοῖς. καὶ λόγοι τε
πολλοὶ περὶ τούτου καὶ ὅρκοι ἤδη ἐν τῷ στρατοπέδῳ
ἐγίνοντο. ἐπειδή τε τὴν ἑορτὴν ἄγειν ἔμελλον, ἀχθό-
μενοι τῇ κωλύμῃ τῶν ἱερῶν οἱ Ἀρειανοὶ σφόδρα
ἐνέκειντο.
δάτῳ λέγουσιν οὐδεμίαν ὁρμὴν ἐπιπεσεῖν ἐς ἀγῶνα

Βελισαρίῳ καθίστασθαι. περὶ μὲν οὖν τούτων λεγέτω
ἕκαστος ὥς πη ἐς αὐτὰ πίστεώς τε καὶ ἀπιστίας ἔχει.
Βελισάριος δὲ Νεαπολίτας κατὰ γῆν τε καὶ θάλατ-
ταν πολιορκῶν ἤσχαλλεν. οὐ γάρ οἱ οὐδὲ προσχωρή-
σειν ποτὲ αὐτοὺς ᾤετο, οὐ μὴν οὐδὲ ἁλώσεσθαι ἤλπι-
ζεν, ἐπεὶ τοῦ χωρίου τὴν δυσκολίαν ἀντιστατοῦσαν ὡς
μάλιστα εἶχε. καὶ ὁ χρόνος αὐτὸν, τριβόμενος ἐνταῦθα,
ἠνία λογιζόμενον ὅπως μὴ χειμῶνος ὥρᾳ ἐπὶ Θευδάτον
τε ἀναγκάζηται καὶ Ῥώμην ἰέναι. ἤδη δὲ καὶ τῷ
στρατῷ ἐπήγγειλε συσκευάζεσθαι, μέλλων ἐνθένδε ὅτι
τάχιστα ἀπαλλάσσεσθαι. καί οἱ ἐπὶ πλεῖστον ἀπορου-
μένῳ εὐτυχίᾳ τοιᾷδε ξυνηνέχθη χρῆσθαι. τῶν τινα
Ἰσαύρων ἐπιθυμία ἔσχε τὴν τοῦ ὀχετοῦ οἰκοδομίαν
θεάσασθαι, καὶ ὅντινα τρόπον τῇ πόλει τὴν τοῦ ὕδα-
τος χρείαν παρείχετο. ἐσβάς τε τῆς πόλεως ἄποθεν,
ὅθεν αὐτὸν διέρρηξε Βελισάριος, ἐβάδιζε πόνῳ οὐδενὶ,
ἐπεὶ τὸ ὕδωρ αὐτὸν ἅτε διερρωγότα ἐπελελοίπει.
ἐπεὶ δὲ ἄγχιστα τοῦ περιβόλου ἐγένετο, πέτρᾳ μεγάλῃ
317
ἐνέτυχεν, οὐκ ἀνθρώπων χερσὶν ἐνταῦθα, ἀλλὰ πρὸς

τῆς φύσεως τοῦ χωρίου ἀποτεθείσῃ. ταύτῃ τῇ
τὸ λοιπὸν εἴασεν, ἅπαντα δὲ τὰ ξυμπεσόντα βασιλεῖ

ἔγραψε. βασιλεὺς δὲ τούτων μὲν ἕνεκα δεινόν τι
εἰργάσατο οὐδένα, τὴν δὲ Βελισαρίου τε καὶ Ναρσοῦ
διαφορὰν ἀκούσας, Ναρσῆν τε αὐτίκα μεταπεμψάμενος
αὐτοκράτορα παντὸς τοῦ πολέμου Βελισάριον κατεστή-
σατο. ὧδε μὲν ἐς Βυζάντιον Ναρσῆς ἐπανῆκε, τῶν
στρατιωτῶν ὀλίγους τινὰς ἄγων. Ἔρουλοι δὲ μένειν
ἐν Ἰταλίᾳ Ναρσοῦ ἐνθένδε ἀναχωροῦντος οὐκέτι
ἠξίουν, καίτοι Βελισαρίου πολλὰ ὑποσχομένου σφίσι
πρός τε αὐτοῦ καὶ βασιλέως ἀγαθὰ μένουσιν ἔσεσθαι,
ἀλλὰ συσκευασάμενοι ἅπαντες τὰ μὲν πρῶτα ἐπὶ Λι-
γουρίας ἀπεχώρησαν. οὗ δὴ ἐντυχόντες τῷ Οὐραΐα
στρατῷ, ἀνδράποδά τε καὶ ἄλλα ζῷα ὅσα ἐπῆγον τοῖς
πολεμίοις ἀπέδοντο, καὶ χρήματα πολλὰ κεκομισμένοι
ἀπώμοσαν, μήποτε Γότθοις ἀντιτάξεσθαι ἢ εἰς χεῖρας
ἰέναι. οὕτω τε εἰρηναίαν τὴν ἀναχώρησιν ποιησάμενοι
ἐς τὰ ἐπὶ Βενετίας χωρία ἦλθον. ἐνταῦθα αὐτοῖς
Βιταλίῳ ξυγγενομένοις τῶν ἐς βασιλέα Ἰουστινιανὸν
ἡμαρτημένων μετέμελεν. ἀφοσιούμενοί τε τὸ ἔγκλη-
μα Οὐίσανδον μὲν τῶν ἀρχόντων ἕνα ξὺν τοῖς
μὲν ἔσυρον, οἱ δὲ ξὺν αὐτῷ ὑπεχώρουν, τὰς μὲν

ἀσπίδας ὕπερθεν ἐπ' ἀλλήλους ἔχοντες, τοσαύτην δὲ
ποιούμενοι βάδισιν, ὅσον ἐκεῖνος ἐσύρετο, ὡς μὴ ἀπα-
ρακάλυπτος γεγονὼς πρὸς τῶν πολεμίων βληθείη.
ἐπειδὴ δὲ ὁ Βέσσας ἐν τῷ ἀσφαλεῖ ἐγεγόνει, ἐξανίστατό
τε καὶ παρακελευσάμενος ἐπὶ τὸ τεῖχος ᾔει, τῆς τε
κλίμακος ἐπιβατεύσας αὖθις ἐπὶ τὴν ἀνάβασιν ὥρμητο.
ἐπισπόμενοι δὲ Ῥωμαῖοι πάντες ἔργα ἐς τοὺς πολε-
μίους ἐπεδείκνυντο ἀρετῆς ἄξια. περίφοβοί τε γενό-
μενοι Πέρσαι καιρὸν σφίσι τινὰ τοὺς ἐναντίους διδόναι
ᾔτουν, ὅπως συσκευασάμενοι ἀπαλλάσσωνται τὴν πόλιν
ἐνδόντες. Βέσσας δὲ δολώσεις αὐτοὺς ἐπιτεχνάσασθαι
ὑποτοπάζων, ὅπως μεταξὺ κρατύνωνται τὸ τοῦ περι-
βόλου ὀχύρωμα, τὴν μὲν ξυμβολὴν καταπαύειν ἔφη
οὐχ οἷός τε εἶναι, τοὺς δὲ ἀμφὶ τῇ ὁμολογίᾳ βουλο-
318
μένους αὐτῷ ξυγγενέσθαι, τῶν στρατοπέδων μαχομέ-

νων, οὐδέν τι ἧσσον εἰς ἑτέραν τινὰ ξὺν αὐτῷ ἰέναι
τοῦ τείχους μοῖραν, δείξας τι χωρίον αὐτοῖς. τῶν δὲ
οὐκ ἐνδεχομένων τὸν λόγον γίνεται μὲν αὖθις καρτερά
τις μάχη καὶ ὠθισμὸς πολὺς, ἔτι δὲ ἀγχωμάλου τῆς
ξυμβολῆς οὔσης ξυνηνέχθη τὸ τεῖχος ἑτέρωθι, οὗπερ
Προκόπιος. Historia arcana (= Anecdota) (4029: 002)

“Procopii Caesariensis opera omnia, vol. 3”, Ed. Wirth, G. (post J.
Haury)Leipzig: Teubner, 1963.Ch. 24, se. 21, line 5
οὗτος Ἰουστινιανὸς πολλοὺς ἐς τὴν τιμὴν κατεστήσατο

ταύτην, χρήματα μεγάλα περιβαλόμενος. ἐπεὶ δὲ τού-
τοις τοῖς καταλόγοις οὐδένα ἐνδεῖν τὸ λοιπὸν ᾔσθετο,
ἑτέρους αὐτοῖς ἐς δισχιλίους ἐντέθεικεν, οὕσπερ ὑπερ-
αρίθμους ἐκάλουν. ἐπειδὴ δὲ αὐτὸς τὴν βασιλείαν
ἔσχε, τούτους δὴ τοὺς ὑπεραρίθμους ἀπεσείσατο αὐτίκα
μάλα, τῶν χρημάτων οὐδ' ὁτιοῦν ἀποδοὺς σφίσιν.
Ἐς μέντοι τοὺς ἐντὸς τοῦ τῶν σχολαρίων ἀριθμοῦ
ὄντας ἐπενόει τάδε. ἡνίκα στράτευμα ἐπὶ Λιβύην ἢ
Ἰταλίαν ἢ ἐπὶ Πέρσας ὡς σταλήσεται ἐπίδοξον εἴη,
καὶ αὐτοῖς ὡς ξυστρατεύσουσιν ἐπήγγελλε συσκευ-
άζεσθαι, καίπερ ἐξεπιστάμενος ἐπιτηδείως αὐτοὺς ἐς
τὸ στρατεύεσθαι ὡς ἥκιστα ἔχειν, οἱ δὲ τοῦτο ἵνα μὴ
γένηται δείσαντες χρόνου οἱ ῥητοῦ τὰς ξυντάξεις
ἀφίεσαν. ταῦτα μὲν τοῖς σχολαρίοις πολλάκις ξυνη-
νέχθη παθεῖν. καὶ Πέτρος δὲ τὸν ἅπαντα χρόνον
ἡνίκα τὴν τοῦ μαγίστρου καλουμένου εἶχεν ἀρχὴν, ἀεὶ
καθ' ἡμέραν αὐτοὺς κλοπαῖς ἀμυθήτοις ἀπέκναιε.
πρᾷος μὲν γὰρ ἦν καὶ ὡς ἥκιστα ὑβρίζειν εἰδὼς,
κλεπτίστατος δὲ ἀνθρώπων ἁπάντων καὶ ῥύπου αἰσχροῦ
ἀτεχνῶς ἔμπλεως. τούτου τοῦ Πέτρου κἀν τοῖς ἔμ-
προσθεν λόγοις ἐμνήσθην ἅτε τὸν Ἀμαλασούνθης φόνον
Προκόπιος. De aedificiis (lib. 1–6) (4029: 003)

“Procopii Caesariensis opera omnia, vol. 4”, Ed. Wirth, G. (post J.
Haury)Leipzig: Teubner, 1964.Book 5, ch. 1, se. 16, line 1
πωτάτοις ἀνταγωνίζοιτο. ἐν Τενέδῳ γὰρ τῇ νήσῳ, ἣ τοῦ

πορθμοῦ ἄγχιστά ἐστι, σιτῶνα ἐπετεχνήσατο τῷ παντὶ
στόλῳ ἀποφορτίσασθαι διαρκῶς ἔχοντα, εὖρος μὲν οὐχ
319
ἧττον ἢ ποδῶν ἐνενήκοντα, μῆκος δὲ ποδῶν ὀγδοήκοντα

καὶ διακοσίων, ἐς ὕψος τε ἄφατον ἐπιεικῶς κατατείνοντα.
οὗ δὴ τῷ βασιλεῖ ἐξειργασμένου, ὁπηνίκα ἂν τοῦ δημο-
σίου σίτου παραπομποὶ ἐνταῦθα ἰόντες ἀνέμων ἐναν-
τιώμασι συμποδίζοιντο, οἵδε τὸν φόρτον ἐν τῷ σιτῶνι
καταθέμενοι τούτῳ καὶ χαίρειν φράσαντες τῷ τε βορρᾷ
καὶ ζεφύρῳ πολλά, καὶ εἴ τις ἄλλος ἀπ' ἐναντίας αὐτοῖς
ἐνταῦθα ἴοι, ἐς πλοῦν ἕτερον συσκευάζονται. καὶ αὐτοὶ
μὲν εὐθὺς εἰς τὰ οἰκεῖα κομίζονται, χρόνῳ δὲ ὕστερον,
ὁπηνίκα ἂν τὸν ἐνθένδε ἀπόπλουν ἐς Βυζάντιον ἐν ἐπι-
τηδείῳ γενέσθαι ξυμβαίη, πλοίοις ἑτέροις τὸν σῖτον ἐκ
Τενέδου διακομίζουσιν οἷς ἐπίκειται ἡ τιμὴ αὕτη.
Ἔστι δέ τις ἐν Βιθυνοῖς πόλις, Ἑλένης ἐπώνυμος
οὖσα τῆς Κωνσταντίνου βασιλέως μητρός. ἐκ ταύτης
γὰρ τὴν Ἑλένην ὡρμῆσθαί φασι, κώμης οὐκ ἀξιολόγου
τὰ πρότερα οὔσης. ᾗπερ τὰ τροφεῖα Κωνσταντῖνος ἐκτί-
νων ὀνόματι μὲν καὶ ἀξιώματι πόλεως τὸ χωρίον δεδώ-
ρηται τοῦτο, οὐ μέντοι οὐδὲν οὐδὲ βασιλικὸν οὐδὲ
Προκόπιος. De aedificiis (lib. 1-6) Book 6, ch. 4, se. 17, line 5
κρὰς ξυμβαίνει εἶναι. ἐνταῦθα γίνεταί τι ἐς ἡμέραν

ἑκάστην θαυμάσιον ἡλίκον. ἡ θάλασσα ἐν στενῷ θλι-
βομένη ἀπεργάζεται μηνοειδῆ κόλπον, ᾗπερ γίνεσθαι καὶ
κατὰ τὰς ἄλλας Σύρτεις ἐρρήθη. ἀναβαίνει δὲ εἰς τὴν
ἤπειρον πλέον ἢ ὁδῷ ἡμέρας εὐζώνῳ ἀνδρί, ἀμφί τε τὰ
πρὸς ἑσπέραν ἐπάνεισιν αὖθις, ἐπιλιποῦσα ἐπὶ ξηροῦ
τὴν ἠϊόνα ταύτην κατὰ ταὐτὰ ταῖς ἄλλαις ἀκταῖς. οἵ τε
ναῦται εἰς τὴν ἤπειρον ἀναγόμενοι θάλασσαν ἐπὶ καιροῦ
γεγενημένην, τῆς μὲν ἡμέρας ὡς πορρωτάτω τὰ εἰωθότα
ναυτίλλονται, ἀμφὶ δείλην δὲ πάντως ὀψίαν ὡς ἐν γῇ
αὐλισόμενοι συσκευάζονται, κοντούς τινας ἐν παρασκευῇ
μακροὺς ἔχοντες. ἐπειδάν τε τάχιστα τοῦ ῥοθίου αἴσθων-
ται ὑπόπτως ἐς τὴν ἀναχώρησιν ἔχοντος, οἵδε τοὺς κον-
τοὺς ἔχοντες καὶ διαχειρίζοντες ἐκπηδῶσιν [ἐν] ὀκνήσει
οὐδεμιᾷ ἐκ τῆς νεώς. νηχόμενοι δὲ πρῶτον, εἶτα ἑστή-
κασιν, ἡνίκα ἂν σφίσι τὸ ὕδωρ οὐχ ὑπεραίροι τὰ πρός-
ωπα. ἔκ τε τῶν ἄκρων τοὺς κοντοὺς ἐπὶ τῆς γῆς προς-
ουδίσαντες ἐν ξηρῷ ἤδη γεγενημένης ἢ ἐσομένης αὐτίκα
δὴ μάλα, ὀρθοὺς ἱστᾶσιν, ὑποκεισομένους τῷ πλοίῳ καὶ
μετεωρίσοντας ἑκατέρωθεν, ὡς μὴ ἐπικλῖναν ἐπὶ θάτερα
συντριβὲς γένηται. τῇ δὲ ὑστεραίᾳ ὄρθρου βαθέος ἡ
320
Προκόπιος. De aedificiis (lib. 1-6) Book 6, ch. 6, se. 12, line 3
λόγου κρεῖσσον ἐς τὸν βασιλέα ἐπιδέδεικται ὁ θεὸς δώ-

ρημα, ὅπερ μοι ἐν τοῖς ὑπὲρ τῶν πολέμων δεδήλωται
λόγοις. ἀνύδρου γὰρ τοῦ χωρίου τὰ μάλιστα ὄντος,
ὕδατός τε ἀπορίᾳ πολλῇ πιεζομένου τοῦ Ῥωμαίων στρα-
τοῦ, ἡ γῆ, πρότερον ἐπὶ ξηροῦ βεβαιότατα οὖσα, πηγὴν
ἀνῆκεν, οὗ δὴ τὸ χαράκωμα οἱ στρατιῶται εἰργάζοντο.
οἱ μὲν γὰρ ὤρυσσον, ἡ δὲ ἀνεβλύστανεν. ἥ τε γῆ αὐχμὸν
ἀποβαλοῦσα τὸν ἐπιχώριον καὶ μεθαρμοσαμένη τὴν αὐτῆς
φύσιν ὕδατι ποτίμῳ ὑγρὰ ἐγεγόνει. ταύτῃ τε τὸ λοιπὸν
ἐν ἐπιτηδείῳ στρατοπεδεύσαντές τε καὶ αὐλισάμενοι, καὶ
τῇ ὑστεραίᾳ ὡς ἐς τὴν μάχην συσκευασάμενοι, ἵνα τὰ
ἐν μέσῳ συντέμω, Λιβύην ἔσχον. μαρτυρίῳ τοίνυν διη-
νεκεῖ τὸ τοῦ θεοῦ δῶρον πιστούμενος Ἰουστινιανὸς βα-
σιλεύς, ᾧ δὴ βουλομένῳ τὰ ἀμηχανώτατα εὔκολα γίνεται,
ἐς πόλιν αὐτίκα μεταβιβάσαι τὸ χωρίον τοῦτο βεβού-
λευται, τείχει μὲν ἐρυμνήν, τῇ δὲ ἄλλῃ κατασκευῇ ἐς
πόλεως ὄγκον ὑπογεγραμμένην εὐδαίμονος, καὶ γέγονεν
ἔργον τὸ τοῦ βασιλέως ἐνθύμημα. τεῖχός τε γὰρ ἀπο-
τετόρνευται καὶ πόλις, καὶ ἀγροῦ τύχη ἐξαπιναίως ἀμεί-
βεται. οἵ τε ἄγροικοι τὴν ἐχέτλην ἀπορριψάμενοι πολι-
τικῶς βιοτεύουσιν, οὐκ ἄγροικον δίαιταν ἔτι, ἀλλ' ἀστείαν
Φώτιος. Βιβλιοθήκη. “Photius. Bibliothèque, 8 vols.”, Ed. Henry,

R.Paris: Les Belles Lettres, 1:1959; 2:1960; 3:1962; 4:1965; 5:1967;
6:1971; 7:1974; 8:1977.Codex 59, Bekker pa. 18a, line 12
... δὲ ὅτι Ἰωάννης τις μοναχὸς ἐξ ἐπιτροπῆς τοῦ

Χρυσοστόμου ἐτυπτήθη, ὥς φησι, καὶ ἐσύρη καὶ μετὰ
τῶν δαιμονώντων ἐσιδηροφόρησε· τρίτον ὅτι τὰ κει-
μήλια πλῆθος πολὺ διέπρασε· τέταρτον ὅτι τὰ μάρ-
μαρα τῆς ἁγίας Ἀναστασίας, ἃ Νεκτάριος εἰς μαρ-
μάρωσιν τῆς ἐκκλησίας ἐναπέθετο, οὗτος διέπρασε·
πέμπτον ὅτι τοὺς κληρικοὺς ἀτίμους καὶ διεφθαρ-
μένους καὶ αὐτοπαραχρήτους καὶ τριοβολιμαίους ὑβρί-
ζει· ἕκτον ὅτι τὸν ἅγιον Ἐπιφάνιον λῆρον ἐκάλει
καὶ δαιμονιάριον· ἕβδομον ὅτι κατὰ Σεβηριανοῦ συς-
κευὴν ἐποιήσατο, κινήσας κατ' αὐτοῦ τοὺς δεκα-
νούς· ὄγδοον ὅτι καὶ κατὰ τοῦ κλήρου συκοφαντι-
321
κὸν βιβλίον κατεσκεύασεν· ἔννατον ὅτι συγκροτήσας

συνέδριον παντὸς τοῦ κλήρου ἔστησε τρεῖς διακόνους,
Ἀκάκιον, Ἐδάφιον, Ἰωάννην, κατηγορήσας ὡς τὸ
μαφόριον αὐτοῦ κλέψαντας, λέγων μὴ καὶ εἰς ἄλλο τι
αὐτὸ ἔλαβον· δέκατον ὅτι Ἀντώνιον ἐλεγχθέντα τυμ-
βωρύχον ἐχειροτόνησεν ἐπίσκοπον· ἑνδέκατον ὅτι Ἰω-
άννην τὸν κόμητα ἐν τῇ στάσει τῶν στρατιωτῶν αὐτὸς
κατεμήνυσε· δωδέκατον ὅτι οὔτε προϊὼν ηὔξατο εἰς
τὴν ἐκκλησίαν οὔτε εἰσιών· τρισκαιδέκατον ὅτι ἄνευ
Φώτιος. Βιβλιοθήκη. Codex 78, Bekker pa. 54b, line 24
κρίσει ἐκοινώνησαν. Καὶ ὅτι Ἀρμάτος, ὁ Ζήνωνα κα-

τάγων, τοιαύτης ἀντιμισθίας ἀπώνατο διὰ Ὀνούλφου
δεξάμενος τὴν σφαγήν.
Διαλαμβάνει δὲ καὶ τὴν Θευ-
δερίχου τοῦ Ὀτριαρίου στάσιν, καὶ τὴν Θευδερίχου τοῦ Μα-
λαμείρου φιλίαν, καὶ τὸν πρὸς τὸν τοῦ Ὀτριαρίου Θευ-
δέριχον πόλεμον, καὶ τὴν κατὰ Ζήνωνος πάλιν στάσιν
καὶ τὴν Μαρκιανοῦ ἐπανάστασιν, καὶ πρό γε τούτου τὴν
τῆς πενθερᾶς Βηρίνης ἐπιβουλήν, καὶ τὴν διὰ τοῦτο
φυγαδείαν τὴν ἀΐδιον, καὶ τὴν κατὰ Ἴλλου πρότερον
ἐπιβουλὴν Βηρίνῃ συσκευασθεῖσαν, καὶ τὴν Ἐπιδάμνου
ὑπὸ Θευδερίχου τοῦ Μαλαμείρου ἐν δόλῳ κατάσχεσιν.
Ταῦτα διεξιών, διέξεισι καὶ τὰ ἐπὶ Ῥώμης καὶ τέλος
τοῦ ἑβδόμου λόγου ποιεῖται τὸν Νέπωτος θάνατον, ὃς
ἐκβαλὼν τῆς ἀρχῆς Γλυκέριον τήν τε Ῥωμαϊκὴν ἰσχὺν
περιεβάλετο, καὶ εἰς σχῆμα κείρας κληρικοῦ ἀντὶ βασιλέως
ἀρχιερέα κατέστησεν· ὑφ' οὗ καὶ ἐπιβουλευθεὶς ἀνῄρηται.
Οὗτοι οἱ ζʹ τῆς ἱστορίας λόγοι καὶ προηγουμένους ὑποφαί-
νουσιν αὐτῷ λόγους ἄλλους διαπεπονῆσθαι· καὶ ἡ ἀπαρχὴ
δὲ τῶν ἑπτὰ τοῦ πρώτου λόγου τοῦτο παραδηλοῖ· οὐ μὴν
ἀλλὰ καὶ ἑπομένους, εἰ τὸ ζῆν προσῆν τῷ συγγραφεῖ,
Φώτιος. Βιβλιοθήκη. Codex 96, Bekker pa. 83a, line 9
ται εἰς τὸ τοῦ Βοσπόρου Ἱερόν, καὶ σεισμοῦ θεηλάτου

γενομένου πάλιν ἐπὶ τὴν πόλιν κατάγεται, καὶ ἄκων
εἰς τὸν θρόνον ἀνάγεται· οὐ γὰρ ἔφασκεν ἐθέλειν τῆς ποι-
μαντικῆς ἀρχῆς ἀπάρχεσθαι πρὶν ἂν εἰς ἐξέτασιν αὐτοῦ τὴν
ἄδικον προτεθῆναι κρίσιν.
322
Τῆς δὲ Εὐδοξίας μετ' οὐ

πολὺν χρόνον ἀναφλεχθείσης, ὅτι ἐπετίμα αὐτῇ μετὰ
πολλῆς παρρησίας διὰ τὸν ἀνδρίαντα, ὃς πλησίον τῆς
ἐκκλησίας αὐτῇ ἀνεγήγερτο (θόρυβος γὰρ ἐκεῖθεν πολὺς
τῇ ἐκκλησίᾳ ἐτίκτετο), πάλιν τὰ κατὰ τὸν μέγαν Ἰω-
άννην συσκευάζεται.
Ὁ δὲ Θεόφιλος ταύτῃ ἑρμαίῳ τῇ
πράξει περιτυχών, αὐτὸς μὲν τὸ τῆς πόλεως μῖσος
δεδιὼς οὐ παραγίνεται· ἐμισήθη γὰρ λίαν ὅτι μετὰ τὴν
Ἰωάννου καθαίρεσιν καὶ τοῖς μακροῖς, δι' οὓς ἐκείνῳ
ἐπεβούλευεν, ἐκοινώνησε, καὶ τῶν Ὠριγενείων ἀναγνω-
σμάτων, ἐν οἷς ἐκεῖνον διέβαλλεν, οὐκ ἀπείχετο.
Οὐ παρα-
γίνεται οὖν διὰ τὸ μῖσος, πέμπει δ' ἀντ' αὐτοῦ, μήδ'
εἰς κρίσιν ἔτι καλεῖν ἀποθεσπίζων Ἰωάννην, ὡς μετὰ
τὴν καθαίρεσιν τολμήσαντα ἱεράσασθαι, τῆς ἐν Ἀν
Ἰωάννου καθαίρεσιν καὶ τοῖς μακροῖς, δι' οὓς ἐκείνῳ

ἐπεβούλευεν, ἐκοινώνησε, καὶ τῶν Ὠριγενείων ἀναγνω-
σμάτων, ἐν οἷς ἐκεῖνον διέβαλλεν, οὐκ ἀπείχετο.
Οὐ παρα-
γίνεται οὖν διὰ τὸ μῖσος, πέμπει δ' ἀντ' αὐτοῦ, μήδ'
εἰς κρίσιν ἔτι καλεῖν ἀποθεσπίζων Ἰωάννην, ὡς μετὰ
τὴν καθαίρεσιν τολμήσαντα ἱεράσασθαι, τῆς ἐν Ἀν-
τιοχείᾳ συνόδου τῷ μετὰ καθαίρεσιν ἑαυτῷ τὴν ἱερω-
σύνην ἐκδικήσαντι οὐδὲ τόπον ὑπολιπούσης ἀπολογίας.
Οἱ δέ γε περὶ Ἰωάννην Ἀρειανῶν ἔλεγον εἶναι καὶ τὸν
κανόνα καὶ τὴν σύνοδον, ἐπὶ συσκευῇ Ἀθανασίου ἐκ-
τεθειμένον, ἣν οἱ ἐν Σαρδικῇ ἀπέφηναν ἄκυρον, Ἀθα-
νάσιον οὐκ εἰς ἀπολογίαν μόνον ἀλλὰ καὶ εἰς ἱερωσύνην
ἅμα Μαρκέλλῳ παραδεξάμενοι.
Κωλύεται μὲν οὖν τότε
ὁ Χρυσόστομος ἱερᾶσθαι καὶ ὅλως πρὸς τὴν ἐκκλησίαν
κατέρχεσθαι· ἡ δὲ τῶν Χριστοῦ γενεθλίων ἑορτὴ ἐνειστήκει
καὶ ἔμεινε μέχρι τῆς ἁγίας Πεντηκοστῆς, καὶ ἔτι πρὸς
ἡμέρας πέντε σχολάζων καὶ μηδὲν ὅλως ἐκκλησιαστικὸν
διαπραττόμενος. Τότε δὲ τελείως καὶ τῆς ἐκκλησίας καὶ
τῆς πόλεως ἐξεβλήθη, καὶ ἐξωρίσθη εἰς Κουκουσόν,

323
τὴν προτέραν οὐκ εἶδον· ἐξ ὧν δὲ ἣν ἀνέγνωμεν ἐπέ-

γραψε «νέας ἐκδόσεως» συμβαλεῖν ἦν καὶ ἑτέραν αὐ-
τῷ, ὥσπερ καὶ τῷ Εὐναπίῳ, ἐκδεδόσθαι. Σαφὴς δὲ μᾶλ-
λον οὗτος καὶ συντομώτερος, ὥσπερ ἔφημεν, Εὐναπίου,
καὶ ταῖς τροπαῖς, εἰ μὴ σπάνιον, οὐ κεχρημένος.
Ἀνεγνώσθη Ἡρωδιανοῦ ἱστορικοὶ λόγοι
ὀκτώ. Ἄρχεται ἐξ οὗ Μάρκος ὁ Ῥωμαίων βασιλεὺς ἐτε-
λεύτησε, καὶ διέξεισιν ὅπως τε Κομόδος ὁ Μάρκου υἱὸς
ἐβασίλευσεν, ὅπως τε τῶν πατρῴων ἠθῶν ὑπὸ τῶν
κολάκων ἐκδιαιτηθεὶς ὕστερον ὑπὸ Μαρκίας τῆς αὐτοῦ
παλλακῆς καὶ Λαΐτου καὶ Ἐκλέκτου συσκευσαθεὶς ἀνῃ-
ρέθη.
Καὶ βασιλεύει Περτίναξ πρεσβύτης καὶ καλὸς τὰ
ἤθη· ὃν οἱ στρατιῶται, ἀπεχθανόμενοι τὸ σῶφρον,
εἰσδραμόντες ἐν τῇ βασιλικῇ κτείνουσιν οἰκίᾳ. Καὶ ὅπως
Ἰουλιανὸς ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν χρήμασι λαβὼν τὴν
ἀρχήν, μετ' οὐ πολὺ ταῖς αὐτῶν ἀνῃρέθη χερσίν. Ὅπως
τε Νίγρος, ἀνὴρ ἐπιεικὴς εἶναι δοκῶν, ζῶντος ἔτι Ἰου-
λιανοῦ εἰς μοναρχίαν ἤρθη.
Καὶ Σεβῆρος δέ, ἀνὴρ
ἀγχίνους τε καὶ πόνοις δεινὸς ἐγκαρτερεῖν καὶ βαθυγνώ
προιϊών, καὶ τελευτᾷ νόσῳ τὸν πρὸς Βρεττανοὺς δια-

χειρίζων πόλεμον.
Καὶ Ἀντωνῖνος ὁ τῶν αὐτοῦ παίδων
πρεσβύτερος σπονδὰς πρὸς αὐτοὺς θέμενος, ἀναχωρεῖ,
καὶ συμβασιλεύοντα καὶ ἄκων λαμβάνει τὸν ἀδελφὸν Γέταν,
καὶ μετ' οὐ πολὺ Ἰουλίας τῆς αὐτῶν μητρὸς πρὸς τοῖς
κόλποις τοῦτον ἀναιρεῖ, καὶ εἰς ὠμότητα καὶ αἰσχρότητα
ὑπερβαλέσθαι πάντας φιλονεικήσας περὶ Συρίαν διά-
γων ἐπιβουλεύεται· Μακρῖνος δ' ἦν ὁ τὴν ἐπιβουλὴν
συσκευάζων, δεδιὼς καὶ αὐτὸς θάνατον καὶ προλα-
βεῖν ἀγωνισάμενος.
Ἐπεὶ δὲ ἀνῄρητο Ἀντωνῖνος βα-
σιλεύει Μακρῖνος, ἀνὴρ πρεσβύτης καὶ μελλητὴς καὶ
οὐδ' ἐγκράτειαν ἀσκῶν, τὰ δ' ἄλλα δοκῶν ἐπιεικής.
Τῆς δὲ Μέσης, ἥτις ἦν Ἰουλίας ἀδελφή, δύο θυγατέρας
ἐχούσης, Σοαιμίδα καὶ Μαμαίαν, καὶ τῆς μὲν ἐχούσης
παῖδα ὄνομα Βασσιανόν, τῆς δὲ Ἀλεξῖνον, οἳ ἐξ Ἀν-
324
τωνίνου λαθραίαις μίξεσιν ἐλέγοντο γεγενῆσθαι, τὸ στρα-

τιωτικὸν μικρᾶς λαβόμενοι προφάσεως ἐν τῷ σφῶν
ἀναγορεύουσι στρατοπέδῳ τὸν Βασσιανὸν
Ἔστι δὲ αὐτῷ καὶ ὁ περὶ Θεοῦ μοναρχίας, καὶ ὁ ἐπιγραφό-

μενος Ψάλτης, καὶ μὴν κατὰ Μαρκίωνος, ἀναγκαῖοι
λόγοι, καὶ ἡ κατὰ πασῶν αἱρέσεων χρήσιμος πρα-
γματεία.
Οὗτος υἱὸς μὲν ἔφυ Πρίσκου Βακχείου, πατρίδα δὲ
εἶχε Νεάπολιν τὴν ὑπὸ τὴν ἐπαρχίαν τελοῦσαν Πα-
λαιστίνης, ἐν Ῥώμῃ δὲ τὰς διατριβὰς ἔσχε, φιλοσο-
φῶν καὶ τοῖς λόγοις καὶ τῷ βίῳ καὶ τῷ σχήματι. Διάπυ-
ρος δὲ τῆς εὐσεβείας ὢν ἐραστής, ἔσχε Κρίσκην ἕνα
τινὰ τῶν καλουμένων κυνικῶν ἀντιπολιτευόμενον αὐ-
τῷ καὶ τῷ βίῳ καὶ τῇ θρησκείᾳ. Ὑφ' οὗ καὶ συσκευασθείς,
ἀξίως τῆς ὅλης τοῦ βίου προαιρέσεως καὶ τὴν ἐπιβου-
λὴν συνδιέθηκε· μαρτυρίου γὰρ ταύτην ὑπόθεσιν ἐνστη-
σάμενος, λαμπρῶς καὶ χαίρων τὸν ὑπὲρ Χριστοῦ θά-
νατον ἀνεδέξατο.
Ἀνεγνώσθη βιβλιδάριον ἐν ᾧ Κλήμεντος ἐπι-
στολαὶ πρὸς Κορινθίους βʹ ἐνεφέροντο, ὧν ἡ πρώτη δι'
αἰτίας αὐτοὺς ἄγει στάσεσι καὶ ταραχαῖς καὶ σχίσμασι
τὴν πρέπουσαν αὐτοῖς εἰρήνην καὶ ὁμόνοιαν ἐμπολιτεύ-
εσθαι λύσαντας, καὶ παραινεῖ παύσασθαι τοῦ κακοῦ.
Ἁπλοῦς
τολμηρόν· φῦναι δὲ καὶ δραστήριον τὸν παλαμναῖον οἷς

ἂν ἐπιβάλοι, οὐ κατὰ τῶν ὁμοφύλων μόνον, ἀλλὰ καὶ
εἴ τι ἐν ἀλλοφύλοις ἐφρόνει πολέμιον. Βιβλιοθήκην
μέντοι κατασκευάσαι πρὸ τῶν ἄλλων οὓς ἡ τυραννὶς
ἀπέδειξεν ὀνομάζεσθαι.
Τοῦτον δὲ ἐπιβουλὰς μὲν πολλὰς
πολλάκις διὰ τὸ μιαιφόνον καὶ μισάνθρωπον καὶ ὑβρι-
στικὸν κατ' αὐτοῦ συστάσας διαφυγεῖν, ὀψὲ δὲ καὶ μόλις
ὑπὸ Χίωνος τοῦ Μάτριος, ἀνδρὸς μεγαλόφρονος καὶ
κοινωνίαν πρὸς αὐτὸν τὴν ἐξ αἵματος ἔχοντος, καὶ
Λέοντος καὶ Εὐξένωνος καὶ ἑτέρων οὐκ ὀλίγων συσκευα-
325
σθῆναι πληγὴν καιρίαν ἐνεγκεῖν, καὶ τελευτῆσαι πικρῶς

ἀπὸ τοῦ τραύματος.
Ἔθυε μὲν γὰρ δημοτελῆ θυσίαν ὁ
τύραννος· οἱ δὲ περὶ τὸν Χίωνα ἐπιτήδειον εἶναι τὸν
καιρὸν τῇ πράξει νομίσαντες τῇ τοῦ Χίωνος χειρὶ τὸ
ξίφος διὰ τῶν τοῦ κοινοῦ πολεμίου λαγόνων ἐλαύνουσιν.
Ὁ δὲ πολλῶν αὐτὸν καὶ πικρῶν ἀλγηδόνων κατατει-
νόντων, καὶ τοσούτων φασμάτων ἐκδειματούντων (εἴδωλα
δὲ τὰ φάσματα ἦν ὧν ἐκεῖνος μιαιφόνως ἀνῃρήκει),
οὕτω δευτεραῖος τὸν βίον κατέτρεψε, ζήσας μὲν ἔτη ηʹ
θησι τραπέζῃ, ἐντειλάμενος αὐτὸ φυλάττεσθαι τῷ δια-

δόχῳ· ἥξειν δ' αὐτὸν προεῖπεν οὐκ εἰς μακράν, μετὰ
δ' ἑβδόμην ἡμέραν τῆς αὐτοῦ πρὸς Χριστὸν ἀναλύ-
σεως. Γίνεται οὖν ὡς προέφη καὶ ἐνετείλατο, ἅπαντα·
ἐτῶν δ' ἀνεπαύσατο ἑπτακαίδεκα καὶ ἑκατόν, ἰουνίου
μηνὸς τετάρτην ἄγοντος.
Ὅτι Κωνσταντία ἡ τοῦ εὐσεβοῦς Κωνσταντίνου ἀδελφή,
γυνὴ δὲ τοῦ δυσσεβοῦς χρηματίσασα Λικιννίου, μέλ-
λουσα τελευτᾶν τῷ ἀδελφῷ· «Μίαν, φησί, καὶ τελευ-
ταίαν αἰτῶ σε χάριν, τῆς ὑπερορίας Ἄρειον ἀνακλη-
θῆναι, συσκευὴν ἄδικον ὑποστάντα· σύμφρων γάρ ἐστι
τῆς συνόδου». Ἦν γάρ τις παρ' αὐτῇ τῶν τῆς Ἀρείου
σπουδαστῶν αἱρέσεως πρεσβύτερος, ὃς ἑαυτὸν πρότε-
ρον τοῖς τῆς Κωνσταντίας εὐνούχοις οἰκειώσας δι' αὐ-
τῶν καὶ πρὸς αὐτὴν διέδυ, καὶ λόγοις ἔπειθεν ἐπαγω-
γοῖς καὶ πολὺν προφαίνουσι τὸν θῶπα ὡς Ἄρειος
φθόνῳ ἐβλήθη· τὸ γὰρ ὀρθὸν τῆς ἐκκλησίας δόγμα
πρεσβεύει. Οἷς κἀκείνη, πρὸς τὸν βασιλέα τοιαῦτα
εἰποῦσα, διέσεισε· καὶ αὐτίκα γράφει τῆς ὑπερορίας
ἀνεθῆναι τὸν Ἄρειον. Παρατίθεται δὲ τἀδελφῷ καὶ
τὸν οὐδὲν ἧττον τῆς αἱρέσεως ἢ τῆς κολακείας πρες
πίστεως, οὐδὲν μὲν κατὰ φωνὴν τῶν ἐν Νικαίᾳ μεμψά-

μενοι, τῷ δὲ ὑφάλῳ καὶ κακομηχάνῳ τῆς διανοίας σπέρ-
ματα προκαταβάλλοντες πρὸς τὴν τοῦ ὁμοουσίου καθαί-
ρεσιν.
326
Καὶ ἡ μὲν κατὰ Ἀντιόχειαν σύνοδος ταῦτα καὶ

τοιαῦθ' ἕτερα τολμήσασα, καί τινα κανονίσασα, δια-
λέλυται. Εὐσέβιος δὲ πρὸς τὸν Ῥώμης Ἰούλιον διαπρε-
σβεύεται, τὴν κατὰ Ἀθανασίου ψῆφον κυρωθῆναι τεχνα-
ζόμενος· ἀλλ' οὐδὲν ὧν ἤλπιζεν ἤνυσε. Παῦλος δ' ὁ
ἀρχιερεὺς τὴν Ῥώμην καταλαβών, καὶ ἕτεροι δὲ οὐκ ὀλίγοι
ἐπίσκοποι κατὰ συσκευὴν ἐκδιωχθέντες Εὐσε-
βίου, ἀλλὰ καὶ Ἀθανάσιος, ὁμοῦ διῆγον ἐν τῇ Ῥώμῃ.
Ὁ δὲ ἱερὸς Ἰούλιος συκοφαντίαν εἶναι μαθὼν τὰ περὶ
τῶν ἀρχιερέων πεπραγμένα, γράμμασιν αὐτοὺς ὀχυρώ-
σας ἐπὶ τὴν ἀνατολὴν ἀποστέλλει, τὸν οἰκεῖον ἑκάστῳ
θρόνον ἀποδιδοὺς καὶ σὺν δίκῃ αἰτιώμενος τοὺς καθε-
λόντας.
Καὶ τὰς μὲν οἰκείας ἐκκλησίας ἀναλαμβάνουσιν,
ἀλλὰ καὶ τὰς ἐπιστολὰς οἷς ἐγράφησαν διαπέμπονται.
Καὶ Εὐσεβίου μὲν ἀποφθαρέντος Παῦλος εἰς τὸν οἰκεῖον
θρόνον ἀποκαθίσταται, οἱ δ' Ἀρειανίζοντες ἐν τῇ νῦν
αὐτοῦ κεφαλὴν δωρεαὶ προὐτείνοντο μεγάλαι.

Ἃ συνιδὼν ὁ τῆς ὑπομονῆς ἀδάμας ἐν λάκκῳ ὕδωρ
μὴ ἔχοντι ἐπὶ ἓξ ἔτεσι λαθὼν ἐκαρτέρει. Ὡς δὲ καὶ τὸ
χωρίον ἐκεῖνο προδίδοσθαι ἔμελλε, θείας ὄψεως τὴν
προδοσίαν τῷ θεράποντι πρὸ μιᾶς ἡμέρας μηνυσάσης
κἀκεῖθεν ἀποδιδράσκει καὶ πρὸς τὴν δύσιν ἀπαιρεῖ, τοῦ
Κώνσταντος ἤδη τὴν ἀρχὴν ἔχοντος, οὐ τὴν ἑαυτοῦ μό-
νον ἀλλὰ καὶ τὴν τοῦ ἀδελφοῦ Κωνσταντίνου· καὶ γὰρ αὐ-
τὸν τὸ στρατιωτικὸν τυραννίδι ἐπιθέμενοι ἀνεῖλον. Δι-
δάσκει τοιγαροῦν διὰ συνδρομῆς Ἰουλίου τοῦ Ῥώ-
μης τὸν βασιλέα Κώνσταντα τὰς συσκευὰς ἃς ὑπὸ τῶν
Ἀρειανῶν ὑπέστη, καὶ τὴν σύνοδον τὴν ἐν Ἀντιοχείᾳ ἐπὶ
διαστροφῇ τῆς πίστεως συγκροτηθεῖσαν, καὶ ὡς Γεώργιον
εἰς τὸν αὐτοῦ θρόνον ἐκθέσμως χειροτονήσαντες ἐγκα-
θίδρυσαν, καὶ οὐκ ἐκεῖνον μόνον ἀλλὰ καὶ πρὸ ἐκείνου
Γρηγόριον.
Εὐσέβιος μέντοι διαπραξάμενος ἃ ἐσπού-
δαζε, διαπρεσβεύεται πρὸς τὸν ὅσιον Ἰούλιον, κοινωνὸν
λαβεῖν τῆς Ἀθανασίου κατακρίσεως μηχανώμενος. Ὁ
δέ, ἐξ ὧν ἐκεῖνος ἔγραφεν, οὐ κατάκρισιν, ἀθώωσιν δὲ
327
Φώτιος. Lexicon (Α – Δ) (4040: 029)“Photii patriarchae lexicon, vol. 1

(Α – Δ)”, Ed. Theodoridis, C.Berlin: De Gruyter, 1982.
Alphabetic letter delta, entry 441, line 1
Διασαυλούμενος· ἁβρυνόμενος καὶ διαθρυπτόμενος. Ἀρι-

στοφάνης (fr. 624 K.)· “ὁρῶ γὰρ ὡς ὄμφακα διασαυλούμενον”. παρὰ
τὸν σαῦλον, τὸν τρυφερὸν καὶ γαῦρον. Σιμωνίδης ἐν Ἰάμβοις (fr. 18
W.)· “καὶ σαῦλα βαίνων ἵππος ὡς κορωνίτης”.
†Διασήθειν†· διαξύειν, ἀπαλείφειν, παράπτεσθαι.
Διασκεδαννύουσιν· διασκορπίζουσιν.
Διασιλλαίνειν· δυσαρεστεῖν.
Διασκανδικίσῃς (Ar. Equ. 19)· διευριπιδίσῃς· σκάνδιξ γὰρ
λάχανον. ἡ δὲ μήτηρ Εὐριπίδου σκάνδικας ἐπίπρασκεν.
†Διασμύχων†· διαξέων.
Διασκευάσασθαι· ἀντὶ τοῦ συσκευάςαςθαι. Ἰσαῖος (fr. 76
S.).
Διασπῶν· κατασπῶν, διαστρέφων.
Διασπαθᾶν· ἀφειδῶς δαπανᾶν.
Διασείστους· ἐοίκασιν ὠνομάσθαι οἱ διάσειστοι παρὰ τὸ
κινεῖσθαι καὶ διασείεσθαι πρότερον, εἶτα βάλλεσθαι, ἵνα ἀκα-
κούργητοι μᾶλλον ὦσιν.
Διάστασις· ἀντὶ τοῦ διακόσμησις. Ἀντιφῶν (87 B 23 D. – K.).
Διαστείχειν· διέρχεσθαι.
Διαστείχοντες· διαπορευόμενοι.
Φώτιος. Lexicon (Ε – Ω) (4040: 030)

“Φωτίου τοῦ πατριάρχου λέξεων συναγωγή, pts. 1–2”, Ed. Porson, R.
Cambridge: Cambridge University Press, 1822.
Alphabetic letter xi, Pa. 312, line 25
Νεφέλαις. Ξυστίς: χιτὼν ποδήρης γυναικεῖος· οἱ δὲ τραγικὸν

ἔνδυμα ἐσκευοποιημένον καὶ ἔχον ἐπιπόρπημα· οἱ
δὲ τὸ λεπτὸν, παρὰ τὸ ἐξύσθαι· ἰδίως δὲ τὸ τῶν
τραγωδῶν ἔνδυμα.
Ξυστόν: δορύλλιον· ἀκόντιον· καὶ τὸ τέλειον δόρυ·
καὶ ὁ τόπος ἔνθα οἱ ἀθληταὶ γυμνάζονται.
Ξυνωμοσάμην: συνήγαγον καὶ φίλους ἐποίησα.
Ξυνῶνα: τὸν κοινωνόν· Σοφοκλῆς.
Ξυναλλαγῆναι: τὸ συμβῆναι· Θουκυδίδης.
Ξυνσάσσεται: συσκευάζεται.
Ξυρεῖσθαι: οὐδὲ ξυρᾶσθαι λέγουσιν.
Ξυρόν: ἐκτεταμένως τὰ πολλὰ λέγουσιν.
328
Ξυστίδες: εἶδος ὑποδημάτων· ἢ κόσμος γυναικεῖος·

ἢ σκεῦος ἱματίων τί.
Ξύστης: περισκελὲς ἔνδυμα.
Φώτιος. Lexicon (Ε – Ω) Alphabetic letter sigma, Pa. 558, line 1
συρμαΐζειν, τὸ κενοῦσθαι· οὕτως Ἡρόδοτος.

Συρμαίαν βλέπων: ἀντὶ τοῦ ναυτιῶν.
Σύριγγος: αὐλοῦ ἢ δορατοθήκης.
Σύρφαξ: ὁ εἰκαῖος· οὕτως Ἀριστοφάνης.
Σύρφα: συρφετός· ὄλεφος.
Συρφετός: ἀγυρτώδης ὄχλος ἢ λόγος· ἢ ἡ ἐξ ἀνέμου
συλλεγομένη κόπρος καὶ φρυγανώδης.
Σύροι πρὸς Φοίνικας: ἑκάτερα τὰ ἔθνη διαβέβληται
ὡς πανοῦργα· ἢ ὅτι ἑκάστοτε δι' ἔχθρας ἀλλήλοις
ὄντα οὐδέποτε πιστῶς διαλλάττεται.
Συσκευάζει: λόγωι ἐπιβουλεύει.
Συσπειραθέντες: συστραφέντες.
Συσσεισμός: λαῖλαψ· συστροφὴ ἀνέμου.
Συσσιτίαι: τὰ δεῖπνα ἃ κοινὰ ποιοῦνται Λακεδαιμό-
νιοι· καλεῖται δὲ καὶ φιλίτια· ἐπεὶ καὶ φιλίας
ἐστι συναγωγά.
Συσσίτιον: εὐωχία· ἄριστον.
Συστομώτερον σκάφης: τάσσεται ἐπὶ τῶν διὰ τὸ
ἀγεννὲς σιωπώντων· Θεόφραστος γὰρ ἐν τῶ περὶ
Νόμων εἰρῆσθαι ἀπὸ τοῦ τοὺς μετοίκους Ἀθήνησιν
ἐν ταῖς δημοτελέσι πομπαῖς σκάφας φέροντας
Θεοφάνης. Χρονογραφία (4046: 001)

“Theophanis Χρονογραφία , vol. 1”, Ed. de Boor, C.
Leipzig: Teubner, 1883, Repr. 1963.Pa. 31, line 16
ἀναιδῶς διαβάλλοντες. γνοὺς δὲ ὁ βασιλεὺς τὰς κατὰ Ἀθανασίου

διαβολὰς Δαλματίῳ πρῶτον τῷ ἰδίῳ ἀνεψιῷ ἐπιτρέπει τὴν ζήτησιν
εἰς Ἀντιόχειαν ὄντι. ὕστερον δὲ μεταφέρει τὴν δίκην εἰς Καισάρειαν,
ἣν ὑπερθέμενος Ἀθανάσιος διὰ τὸν Παμφίλου Εὐσέβιον ἐν Τύρῳ
κρίνεται ὑπὸ τῶν ἀντιδίκων τῆς ἀληθείας, Εὐσεβίου, φημί, τοῦ Νικομη-
δείας ἀπατήσαντος τὸν βασιλέα ἐπιθυμίᾳ δῆθεν τῶν οἰκοδομηθέντων
ἁγίων τόπων καὶ τοῦ εὑρεθῆναι εἰς τὸν ἐγκαινισμὸν αὐτῶν. ὃν καὶ
μετὰ μεγάλης τιμῆς ἀπέλυσε κελεύσας λυθῆναι τὰς κατὰ Ἀθανασίου
329
διαβολάς, καὶ οὕτω σὺν Ἀθανασίῳ εἰς τὴν ἑορτὴν τῶν ἐγκαινίων
γενέσθαι. συνελθόντων οὖν αὐτῶν ἐν Τύρῳ, εὑρέθη καὶ Μάξιμος
ὁ Ἱεροσολύμων ἀγνοῶν τὰς κατὰ Ἀθανασίου συσκευάς. εἰσελθὼν δὲ
Ἀθανάσιος εἰς τὸ συνέδριον τῶν κακοφρόνων ἀράχνης δίκην τὰς
συκοφαντίας τῶν κατηγόρων διέσπασεν, ὥστε αὐτούς, ἐφ' οἷς ὤφθησαν
ψευδόμενοι, μανέντας συγχεῖν ἅπαντα καὶ βοᾷν· “ἄρατε τὸν γοητείᾳ
πάντας φιμώσαντα.” Δαλμάτιος δὲ ὁ καῖσαρ καὶ ἀνεψιὸς τοῦ βασιλέως
μετὰ στρατιωτικῆς χειρὸς μόλις Ἀθανάσιον περιέσωσεν ἀναιρεῖσθαι
ὑπ' αὐτῶν μέλλοντα. τότε καὶ Ἀρσένιος κατὰ θεοῦ πρόνοιαν ἐν
Τύρῳ παρεγένετο, καὶ τοῦ κατ' αὐτὸν πλάσματος διελεγχθέντος, ἐπὶ
τὴν κατὰ Ἰσχύραν συκοφαντίαν οἱ ἐχθροὶ ἐτρέποντο. Ἀθανάσιος δὲ
διὰ τὰς ἀφορήτους κατ' αὐτοῦ ἐπιβουλὰς ὑπεχώρησε τῆς Τύρου. πρᾶξιν
δὲ κατὰ μονομέρειαν συστησάμενοι οἱ Ἀρειανόφρονες καθαιροῦσιν
Θεοφάνης. Χρονογραφία Pa. 41, line 4
ὑπὲρ τοῦ ὁμοουσίου καὶ τοῦ ἱεροῦ Ἀθανασίου θυμωθεὶς καὶ ἀποστεί-
λας ἐξώρισε τοῦτον κατὰ τὴν Βέροιαν τῆς Θρᾴκης, Εὐσεβίου, τοῦ
πρώτου τῶν εὐνούχων, τοῦτο παρασκευάσαντος τοῦ Ἀρειανόφρονος·
Φίλικα δὲ ἀντ' αὐτοῦ ἐχειροτόνησαν, ὃς διάκονος μὲν τῆς αὐτῆς ἐκκλη-
σίας ἦν, τὴν δὲ ἐν Νικαίᾳ σύνοδον ἀποδεχόμενος, Ἀρειανοῖς δὲ
κοινωνῶν ἀλόγως. τούτῳ κοινωνεῖν οἱ κατὰ τὴν Ῥώμην οὐκ ἠν-
έσχοντο, ἀλλ' ἰδίᾳ καθ' ἑαυτοὺς ἐκκλησίαζον. κατὰ δὲ κέλευσιν Κων-
σταντίου συνηθροίσθη σύνοδος ἐν Μεδιολάνῳ, τʹ μὲν ἐπισκόπων
δυτικῶν, ἀνατολικῶν δὲ πάνυ ὀλίγων. διελύθη δὲ ἄπρακτος, τῶν
δυτικῶν μὴ καταδεξαμένων πάλιν τὰς κατὰ τοῦ ἱεροῦ Ἀθανασίου
συσκευάς. τῶν δὲ Ῥωμαίων αἰτησαμένων τῷ βασιλεῖ, βιασθεὶς ἀνα-
καλεῖται Λιβέριον καὶ ἀποκαθιστᾷ τῷ θρόνῳ· Φίλιξ δὲ ἐξελθὼν τῆς
Ῥώμης οὐκ ἔτι ἐπανῆλθεν.
παραδοῦναι ἐσπούδαζε τῆς ἐναντιώσεως δραξάμενος, ἧς ἔσχε παρὰ

τοῦ μεγάλου Βασιλείου, πρεσβυτέρου τότε τῆς ἐκκλησίας Καισαρείας
ὑπάρχοντος καὶ Εὐσέβιον τὸν ἐπίσκοπον διεγείροντος εἰς ζῆλον ὀρθο-
δοξίας, μὴ ὑπείκειν τῇ δυσσεβείᾳ Οὐάλεντος.
Περσῶν βασιλεὺς Ἀρταξὴρ ἔτη δʹ.
Ἀλεξανδρείας ἐπίσκοπος Πέτρος ἔτος αʹ.
Ἀντιοχείας ἐπίσκοπος λαʹ πάλιν Μελέτιος ἔτη κεʹ.
θʹ. αʹ. καʹ. δʹ. ζʹ. αʹ. αʹ.
Τούτῳ τῷ ἔτει Οὐάλεντος ἐν Ἀντιοχείᾳ διάγοντος εὑρέθησάν
330
τινες ἐπιβουλὴν κατ' αὐτοῦ μελετῶντες, καὶ ἀνῃρέθησαν στῖφος ἀσεβῶν·
διὰ γὰρ μαντειῶν καὶ θυσιῶν τὴν συσκευὴν κατειργάζοντο. τοῦ δὲ

πολυάθλου καὶ πολλὰ καμόντος Ἀθανασίου μεταστάντος πρὸς κύριον,
ἐπισκοπήσαντος ἔτη μϛʹ, ἐν διωγμοῖς δὲ καὶ τοῖς ὑπὲρ εὐσεβείας
κινδύνοις τὰ μʹ, Πέτρος τὴν ἐπισκοπὴν διεδέξατο, ὃν οἱ Ἀρειανοὶ
διά τινος Μάγνου, τῶν βασιλικῶν θησαυρῶν ταμία, ἀπήλασαν·
Λούκιον δὲ ἀντεκατέστησαν. τότε πολλοὶ τῶν ὀρθοδόξων ἀνδρῶν
καὶ γυναικῶν παρθένων ἀθέως ᾐκίσθησαν, πολλοὶ δὲ καὶ ἐν βασάνοις
ἐτελειώθησαν. ὁ δὲ Πέτρος φυγὰς εἰς Ῥώμην ᾤχετο πρὸς Δάμασον
ὡς ὁμόδοξον· ὅτε καὶ τὰ γενόμενα ἐν Ἀλεξανδρείᾳ δι' ἐπιστολῆς
ἔγραψε φρικώδη ὑπὸ Ἀρειανῶν.
βουλόμενος Εὐτύχην τινὰ ἀρχιμανδρίτην ὁμόφρονα αὐτοῦ εἰς τὴν

ἐπισκοπὴν προχειρίσασθαι. καὶ ἐπειδὴ Πουλχερίας κρατούσης τῶν
πραγμάτων οὐδὲν ἴσχυσεν, πρῶτον ὑπεισέρχεται τῇ Εὐδοκίᾳ ἀπείρῳ
οὔσῃ, καὶ εἰς φθόνον αὐτὴν ἐρεθίζει κατὰ τῆς ἰδίας μητρὸς καὶ ὑποτί-
θεται αὐτῇ λοιδορῆσαι αὐτὴν παρὰ τῷ βασιλεῖ πρὸς τὸ λαβεῖν αὐτὴν
τὸν πραιπόσιτον, ἐπειδὴ ἡ Πουλχερία τὴν διοίκησιν τῶν πραγμάτων
ἐκράτει καὶ ἀναγκαίως εἶχε τὸν πραιπόσιτον. ὁ δὲ βασιλεὺς ὑπὸ τῆς
γυναικὸς ἐνοχλούμενος διαπέμπεται αὐτῇ λέγων· “μή σε τοῦτο λυ-
πήσῃ· πραιπόσιτον γὰρ ἔχειν σε οὐκ ἔστι δυνατόν· οὐδὲ τὴν ἐμὴν
ἀδελφὴν καλῶς διοικοῦσαν καὶ ἐμπείρως καὶ εὐσεβῶς ἐγὼ παραστέλλω.”
τούτου δὲ ἀποτυχὼν ὁ Χρυσάφιος ἐφ' ἑτέραν μετέρχεται συσκευὴν

καὶ ὑποτίθεται τῇ Εὐδοκίᾳ ὀχλῆσαι τῷ βασιλεῖ, καὶ ἐπιτρέψαι τῷ
πατριάρχῃ χειροτονῆσαι αὐτὴν διάκονον ὡς παρθενεύειν ᾑρημένην.
καὶ ἐπὶ πλεῖον τῆς Εὐδοκίας ὀχλούσης, ἔπεισε τὴν κουφότητα τοῦ
βασιλέως. καὶ τοῦτο προτραπεὶς ὁ μακάριος Φλαβιανὸς παρὰ τοῦ
βασιλέως ποιῆσαι ἐλυπήθη σφόδρα προβλέπων τὰ μέλλοντα ἐκ τούτου
ἀναφυῆναι σκάνδαλα. καὶ τῷ μὲν βασιλεῖ ὑπέσχετο, τῇ δὲ Πουλχερίᾳ
ἔγραψε παρακαλῶν αὐτὴν μὴ δεχθῆναι εἰς πρόσωπον αὐτῆς, “ἵνα
μὴ ἀναγκασθῶ,” φησίν, “τῶν λυπούντων σε πρᾶξαί τι.” ἡ δὲ ἐκ
τῶν γραφέντων νοήσασα τὸ μελετώμενον τὸν μὲν πραιπόσιτον τῇ
Εὐδοκίᾳ ἀπέστειλεν, εἰς δὲ τὸ Ἕβδομον ἐξελθοῦσα ἡσύχαζεν.
βʹ. μβʹ. ϛʹ. βʹ. βʹ. ιηʹ. ηʹ.

331
Τούτῳ τῷ ἔτει Αἰθέριος καὶ Αὔδιος καὶ ὁ σὺν αὐτοῖς ἰατρὸς

ἐπεβούλευσαν τῷ βασιλεῖ Ἰουστίνῳ καὶ γνωσθέντες ἀπέθανον ξίφει.
ἐποίησε δὲ ὑπατείαν καὶ ἔρριψε χρήματα πολλά, ὥστε πολλοὺς
πλουτίσαι.
Τῷ δ' αὐτῷ ἔτει ὁ ἀββᾶς Ἀγάθων, ἀδελφὸς Ἀπολιναρίου
τοῦ ἐπισκόπου Ἀλεξανδρείας, ἐλθὼν εἰς Ἀλεξάνδρειαν καὶ λόγους
εἰσπραττόμενος Εὐστόχιον μοναχόν, μέγαν ὄντα [καὶ] οἰκονόμον
Ἀλεξανδρείας τότε, τῆς οἰκονομίας χάριν ἐφρούρησε τοῦτον· ὃς φυγὼν
διὰ τῆς στέγης ἦλθεν ἐν Βυζαντίῳ, Μακαρίου τότε ἐκβληθέντος τῆς
ἐκκλησίας κατὰ συσκευήν· καὶ ἐχειροτονήθη Εὐστόχιος ἀντὶ Μακα-
ρίου ἐπίσκοπος Ἱεροσολύμων.
Ἱεροσολύμων ἐπίσκοπος Εὐστόχιος ἔτος αʹ.
γʹ. μγʹ. ζʹ. γʹ. αʹ. ιθʹ. θʹ.
Τούτῳ τῷ ἔτει μεταστειλαμένη Σοφίᾳ, ἡ εὐσεβεστάτη αὐγούστα,
τούς τε ἀργυροπράτας καὶ σημαδαρίους ἐκέλευσεν ἐνεχθῆναι τὰς
ὁμολογίας τῶν χρεωστούτων καὶ τὰ σημάδια· καὶ ἐντυχοῦσα αὐτοῖς
ἔλαβε τὰ σημάδια παρασχομένη αὐτὰ τοῖς χρεωστοῦσι καὶ ἀπέδωκεν
αὐτὰ τοῖς ἰδίοις δεσπόταις· καὶ μεγάλως εὐφημίσθη ἐπὶ τούτῳ ὑπὸ
πάσης τῆς πόλεως. Εὐστόχιος δὲ ἀπελθὼν εἰς Ἱεροσόλυμα μίσει
τῷ πρὸς Ἀπολινάριον καὶ Ἀγάθωνα καὶ Μακάριον τοὺς τῆς νέας
Κωνσταντινουπόλεως, τοῦ χειροτονήσαντος Ἰωάννην τὸν Ἀλεξαν-

δρείας, καὶ τούτου χειροτονηθέντος ἐξεβλήθη τῆς ἰδίας ἐπισκοπῆς
κατὰ ἀγανάκτησιν Ἰουστίνου, καὶ ἐχειροτονήθη Γρηγόριος, μοναχὸς
καὶ ἀποκρισιάριος τῆς μονῆς τῶν Βυζαντίων.
Ἀντιοχείας ἐπίσκοπος Γρηγόριος ἔτη κδʹ.
ϛʹ. μϛʹ. [βʹ.] ϛʹ. γʹ. γʹ. αʹ.
Τούτῳ τῷ ἔτει Ναρσῆς, ὁ κουβικουλάριος καὶ πρωτοσπαθάριος,
ὁ ἀγαπητὸς τοῦ βασιλέως Ἰουστίνου, εἰς ὃν καὶ ἐλοιδορεῖτο, ἔκτισε
τὴν οἰκίαν Ναρσοῦ καὶ τὴν μονὴν τῶν Καθαρῶν. ἀκούσας δὲ
Ἰουστῖνος ὁ βασιλεὺς περὶ τοῦ ἀνεψιοῦ αὐτοῦ, ὃν εἶχεν ἐν Ἀλεξαν-
δρείᾳ αὐγουστάλιον, ὅτι συσκευὴν μελετᾷ κατὰ τοῦ βασιλέως, πέμψας
ἀπεκεφάλισεν αὐτόν.
ζʹ. μζʹ. [γʹ.] ζʹ. δʹ. δʹ. βʹ.
Τούτῳ τῷ ἔτει ἤρξατο κτίζειν Ἰουστῖνος τὴν ἐκκλησίαν τῶν
ἁγίων ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου ἐν τῷ ὀρφανοτροφείῳ, καὶ
τῶν ἁγίων ἀποστόλων ἐν τῷ Τρικόγχῳ, τὴν καεῖσαν ἐπὶ Ζήνωνος
τοῦ βασιλέως. προσέθηκε δὲ καὶ εἰς τὴν ἐκκλησίαν τῆς ἁγίας θεο-
τόκου τῶν Βλαχερνῶν τὰς δύο ἀψῖδας, τῆς τε ἄρκτου καὶ μεσημ-
βρίας, ἐν τῷ μεγάλῳ ναῷ καὶ ἐποίησε τὴν ἐκκλησίαν κατὰ σταυρίου.
332
Τῷ δ' αὐτῷ ἔτει Ῥωμαῖοί τε καὶ Πέρσαι τὴν εἰρήνην διέφθει-

ραν, καὶ πάλιν ὁ Περσικὸς ἀνεκαινίσθη πόλεμος διὰ τὸ πρεσβεῦσαι
Ευστάθιος. Philol., Scr. Eccl., Commentarii ad Homeri Iliadem

(4083: 001)“Eustathii archiepiscopi Thessalonicensis commentarii ad
Homeri Iliadem pertinentes, vols. 1–4”, Ed. van der Valk, M.
Leiden: Brill, 1:1971; 2:1976; 3:1979; 4:1987.Vol. 2, pa. 623, line 11
Τοιαῦτα δὲ καὶ ἕτερα οὐκ ὀλίγα, [ἐν οἷς καὶ ὁ παρὰ τῷ Κωμικῷ
τρισκακοδαί-
μων καὶ ὁ ἀνάπαλιν τρισόλβιος. Τοιαῦτα δὲ καὶ ἅπερ τῶν τις παλαιῶν
ἔθετο
παραδείγματα βλασφημιῶν τῶν ἀπὸ ἀριθμοῦ, οἷον, τρισεξώλης ὁ πάνυ
ἐξώλης,
καὶ τριπέδων ὁ πολλάκις πεδηθεὶς κακοῦργος δοῦλος, ὃς καὶ πέδων
πέδωνος
ἐν ἁπλότητι λέγεται καὶ στίγων, εἴτ' οὖν στιγματίας. Φέρει δὲ καὶ ἀπὸ
χρήσεως
τοῦ Κωμικοῦ τὸ παλίμβολος τρίπρατος καὶ πολλάκις ἀπημπολημένος.
Σοφο-
κλῆς δὲ τρίδουλον τὸν ἐκ προγόνων δοῦλον ἔφη, Ἀνακρέων δὲ
τρισκεκορη-
μένον τὸν πολλάκις ἐκσεσαρωμένον, Ἀρχίλοχος δὲ τρισοιζυρὴν πόλιν
ἔφη
τὴν Θάσον, Ἱππῶναξ δὲ τὸν τρία ὑπεραναβὰς ἀριθμὸν ἑπτάδουλον ἔφη
τινά.
Ὑπὲρ δὲ ταῦτά ἐστι τὸ τοῦ Κωμικοῦ εἰπόντος τρίπαλαι καὶ δεκάπαλαι
καὶ μυριόπαλαι.] Ὅτι συσκευάζων μακρόθεν Ὅμηρος τὴν τοῦ Ἕκτορος
ὑπὸ τῷ Ἀχιλλεῖ πτῶσιν, ἣν οὐκ ἂν ἔπαθεν, εἰ μὴ ἐθάρρησεν ἀντιστῆναι,
πλάττει αὐτὸν ἀπὸ τῆς ἄρτι θάρσυνον διὰ τὸ θέσφατον καὶ εἰς τόσον
κατα-
θαρροῦντα τῶν Ἀχαιῶν, ὡς μηκέτι ἐθέλειν ἀναδραμεῖν εἰς τὴν πόλιν,
ἀλλὰ
μακρὰν αὐτῆς αἰθριοκοιτεῖν, ἵνα ταχὺ ἕωθεν ἐπιτρέχῃ τοῖς ἐχθροῖς. καὶ δὴ
νικῶν κατὰ τὴν τοῦ Διὸς βουλὴν καὶ οὕτω φρονηματισθεὶς καὶ
ἐπαυξήσας
τὸ θάρσος τολμήσει πιθανῶς ἐν τοῖς ἑξῆς ἀντιστῆναι τῷ Ἀχιλλεῖ καὶ
πεσεῖται.
(v. 489 – 91) Φησὶ γοῦν «Τρώων δ' αὖτ' ἀγορὴν ποιήσατο φαίδιμος
Ἕκτωρ
νόσφι νεῶν ἀγαγὼν ποταμῷ ἐπὶ δινήεντι, ἐν καθαρῷ ὅθι δὴ νεκύων
333
διεφαίνετο
χῶρος», ἤγουν ἔνθα τόπος ἦν καθαρεύων νεκρῶν. Συντάσσεται γὰρ καθ'
ὑπερβατὸν «ἐν καθαρῷ νεκύων, ὅπου διεφαίνετο χῶρος», ἤτοι διαφανὴς
ἦν.

Vol. 2, pa. 728, line 9
τοῦ Ὀδυσσέως πρὸ ὀλίγων εἰπόντος τῷ Ἀχιλλεῖ, ὡς νῦν τὸν Ἕκτορα

ἕλῃς,
ὁ Ἀχιλλεὺς πάνυ δεινῶς τὸν λόγον μεταχειριζόμενος οὐ μόνον λέγει ὡς
οὐκ
ἐθέλει πολεμεῖν, ἀλλὰ καὶ ὡς αὔριον ἀποπλεύσει, εἰπὼν «νῦν δ' ἐπεὶ οὐκ
ἐθέλω πολεμίζειν Ἕκτορι δίῳ, αὔριον ἱρὰ Διῒ ῥέξας, νηήσας εὖ νῆας,
ἐπὴν
ἅλαδε προερύσσω, ὄψεαι ἢν ἐθέλῃσθα καὶ αἴ κέν τοι τὰ μεμήλῃ, ἦρι
μάλα
Ἑλλήσποντον ἐπ' ἰχθυόεντα πλεούσας νῆας ἐμάς, ἐν δ' ἄνδρας
ἐρεσσέμεναι
μεμαῶτας». Καὶ ὅρα τὸ σχῆμα τῆς ῥηθείσης ἐννοίας καινοπρεπὲς ὂν διὰ
τὸ
προφανὲς ἐν αὐτῇ σολοικοφανές. Ἔστι γὰρ τὸ ῥηθὲν τοιοῦτον. Νῦν δ'
ἐπεὶ οὐ
θέλω Ἕκτορι μάχεσθαι, αὔριον ἱερὰ ῥέξας ἐγὼ καὶ συναγαγὼν τὰς ἐμὰς
νῆας,
ὄψει σὺ αὐτὰς ὄρθρου ἀποπλεούσας. Ἦν δὲ τὸ εὐσυντάκτως ὀρθὸν
εἰπεῖν, ὅτι
αὔριον θύσας καὶ συσκευάσας τὰς νῆας ἀποπλευσοῦμαι. Ὁ δὲ μὴ
ἐθελήσας
ἑαυτῷ ἀλλὰ ταῖς ναυσὶ καὶ τοῖς ναύταις προσάψαι τὸ τῆς ἀποπλοίας
ῥῆμα,
ἐπήγαγε δευτέραν ἔννοιαν ἀπροσφυῆ τῇ πρώτῃ, τὸ «ὄψεαι» καὶ τὰ ἑξῆς,
καὶ
οὕτως ἔφρασε καινοφανέστερον. Ἔοικε δὲ καὶ διὰ θυμὸν ἐκλαθέσθαι τῆς
κατ' ὀρθὸν συντάξεως. Εἰ δέ τις τὸ «ῥέξας» καὶ τὸ «νηήσας» συντάξει

μετὰ
τοῦ «ἐπεὶ οὐκ ἐθέλω πολεμίζειν», δοκεῖ μὲν θεραπεῦσαι τὸ
σολοικοφανές,
ποιεῖ δὲ οὐκ εὐδιανόητον τὸ νόημα. καὶ ταῦτα μὲν ἄρτι λαλεῖ Ἀχιλλεὺς
διὰ
τὸ πολὺ τοῦ θυμοῦ. Ἐν δὲ τοῖς ἑξῆς ἀγαθὰς ἐλπίδας ὑποτείνει, λέγων ὡς
334
οὐ πείσει τὸν ἐμὸν θυμὸν ὁ βασιλεύς, πρίν γε ἀπὸ πᾶσαν ἐμοὶ δοῦναι
θυμαλγέα
λώβην, ἤγουν πρὶν ἀντιλωβηθῆναι ὧν με ἐλύπησεν. Ὅρα δὲ ὅτι ἄλλως
μὲν
οὐκ ἐθέλει Ἀχιλλεὺς πολεμίζειν Ἕκτορι, ἄλλως δὲ ὁ Ἕκτωρ οὐκ
ἐθέλεσκεν,

Vol. 3, pa. 135, line 18
δρος, ἔτι δὲ καὶ Δηΐφοβος παρὰ τῷ ποιητῇ, καὶ Πριάμῳ δὲ ὄψις ἀγαθή,
καὶ
ταῦτα γέροντι ὄντι, καὶ Ἕκτορος δὲ «ἐθηήσαντο φυὴν καὶ εἶδος» οἱ
Ἕλληνες,
καὶ ταῦθ' ὅτε νεκρὸς ἔκειτο. Καὶ μήποτε διὰ τοῦτο καὶ κάλλους ἐρασταὶ
οἱ
ἐν τῇ Τροίᾳ διὸ τὴν καλὴν Ἑλένην ἁρπάσαντες τὴν οἰκουμένην
ἐκύκησαν.
(v. 3 s.) Ὅτι ποιητικώτερον σωματοποιῶν Ὅμηρος τὴν ἔριν φησὶ «Ζεὺς
δ'
Ἔριδα προΐαλλε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν ἀργαλέην, πολέμοιο τέρας μετὰ
χερσὶν
ἔχουσαν», ἤγουν σημεῖόν τι ἐγκεχειρισμένην εἰδωλοπεποιημένον, οἷον
βέλος
ἢ ξίφος ὡς ἐν σχήματι ὁπλιτικῷ, ἢ ἄλλο τι τερατῶδες. οὐ γὰρ ἁπλῶς ἔρις
ἦν
αὕτη, ἀλλ' ἔρις ἐπὶ πολέμῳ. Ἕτεροι δὲ πολέμοιο τέρας περιφραστικῶς
τὸν
πόλεμον ἐνόησαν, ἵνα λέγῃ, ὅτι ἔχουσα σὺν ἑαυτῇ τὸν πόλεμον. Εἰσὶ δὲ
καὶ
ἄλλως πολέμου τέρατα αἱ μεγάλαι πρὸς πόλεμον συσκευαί, αἱ τῶν
στρατηγῶν
ἐμβοήσεις καὶ τὰ λοιπά. διὸ καὶ ἐπὶ τῇ τοῦ Ὀδυσσέως ἡ Ἔρις ἔστη
μεγακήτεϊ
νηῒ καὶ ἐβόησεν, ὡς ῥηθήσεται. Ὅρα δὲ τὸ «ἀργαλέην» πρὸς διαστολὴν
τεθὲν
τῆς ῥᾴονος ἔριδος, ὥσπερ καὶ τὸ πολέμοιο τέρας ἔχουσαν διασταλτικῶς
ἐρρέθη
πρὸς ἑτέρας ἔριδας, ἀργαλέας μέν, οὐ πολεμικὰς δέ. Ἀσφαλῶς δὲ οὐκ
ἔφη
κακὴν τὴν τοιαύτην Ἔριν ὁ ποιητής. οὐ γὰρ ἦν τοιαύτη, ἀλλ' ἀργαλέη, ὡς
335
αὐτός φησιν, ἤτοι ἐργώδης, ἢ ἀλεγεινὴ διὰ τὰ ἐκ μάχης δεινά. Ἰστέον δὲ

ὅτι μυθικῶς μὲν σωματοειδὴς ἐνταῦθα πολεμικὴ δαίμων ἡ Ἔρις, ὡς
εἴρηται,
πρὸς δὲ ἀλήθειαν Ἔρις νοεῖται νῦν ὁ Ἑλληνικὸς ἐρεθισμὸς πρὸς μάχην.
οἱ γὰρ
νύκτωρ δειλοὶ καὶ φεύγειν ἕτοιμοι καὶ τὴν ἔριν ἀπορρίψαντες νῦν
ἀναλαμβάνουσι
ταύτην καὶ ὅλοι τοῦ πολέμου γίνονται, ἀλλήλοις κατὰ ζῆλον οὐ φαῦλον
ἐρίζοντες.
Ευστάθιος. Philol., Scr. Eccl., Commentarii ad Homeri Odysseam

(4083: 003)“Eustathii archiepiscopi Thessalonicensis commentarii ad
Homeri Odysseam, 2 vols. in 1”, Ed. Stallbaum, G.Leipzig: Weigel,
1:1825; 2:1826, Repr. 1970.Vol. 1, pa. 103, line 14
δηλαδή. τὴν δὲ μαῖαν ταύτην, προϊὼν Ὅμηρος, τροφὸν ἑρμηνεύσει ἐν τῷ,

κώκυσεν δὲ φίλη τροφός.
Ὅρα δ' ἐνταῦθα ὅτι ἢ ἐκτείνεται τὸ ω τοῦ λαρώτατος κατὰ τὸν κανόνα
τῶν διὰ τοῦ ώτατος ἵνα
κατάρξῃ δακτύλου ποδὸς, καὶ πάντως ἔσται ἡ πρὸ τοῦ ω συλλαβὴ,
συνεσταλμένη, τουτέστι τὸ λα,
καὶ μεσολαβήσει ἐν ἡρώῳ στίχῳ τροχαῖος, καὶ οὕτω χωλεύσει τὸ ἔπος. ἢ
ἐν ἐκτάσει μένει τὸ λα, ὡς τοῦ
λαρὸς ἐκτείνοντος τὸ δίχρονον, καὶ γίνεται κατὰ τὸν ῥηθέντα κανόνα
συστολὴ τῆς ρο συλλαβῆς τοῦ
λαρότατος, καὶ οὕτως εὑρεθήσονται συλλαβαὶ βραχεῖαι τρεῖς ἐφεξῆς,
ἤγουν τρίβραχυς πούς. καὶ ἔστι
μὲν οὐδὲ τοῦτο ἀγαθὸν ἐν μέτρῳ δακτυλικῷ. κρεῖττον δὲ ὅμως τοῦ
προτέρου. ὡς τῆς ἐπικειμένης ὀξείας,
δυναμένης τὸν βραχὺν χρόνον μηκῦναι τοῦ ο. καθὰ καὶ ἐπὶ τοῦ, Τρῶες δ'
ἐῤῥίγησαν ὅπως ἴδον αἰό-
λον ὄφιν. ὥστε τοῦ λα ἐκτεταμένου μένοντος, ἐκταθήσεται τὸ ρο
συνήθως διὰ τῆς ὀξείας. ὡς καὶ ἐν
τῷ, Τηλέμαχ' οὔτις σεῖο κακοξεινότερος ἄλλος. (Vers. 351.) Τὸ δὲ,
κεῖνον ὀϊομένη, ἀντὶ τοῦ ἐλπί-
ζουσα. ὃ ταυτόν ἐστι τῷ, νομίζουσα ἐλθεῖν. (Vers. 353.) Ὅτι ἐφοδίων
συσκευῆς φραστικὸν τότε
οἶνον ἀφύσσειν ὡς πρὸ βραχέων ἐγράφη, καὶ τὸ, τόσους ἔμπλησον
ἀμφορεῖς, καὶ πώμασιν ἄρσον
ἅπαντας. ὅπερ ἐστὶ περίφρασις τοῦ πωμάζειν. καθ' ὁμοιότητα λεχθὲν τοῦ,
ἄγγεσιν ἄρσον ἅπαντα.
ἐν δέ μοι ἄλφιτα χεῦον ἐϋῤῥαφέεσσι δοροῖσι. περὶ ὧν πρὸ ὀλίγων
336
ἐγράφη. τόσα δ' ἔστω μέτρα μυληφά-

του ἀλφίτου ἀκτῆς. περὶ οὗ καὶ αὐτοῦ εἴρηται οὐ πρὸ πολλῶν.
Τηλεμάχου δὲ καὶ ταῦτα. ὃς τοὺς μὲν
ἀμφιφορεῖς τοῦ οἴνου, εἰς δώδεκα μετρεῖ. τὰ δὲ μέτρα τοῦ ἀλφίτου, εἰς
εἴκοσιν. (Vers. 356. sqq.)
Ἀσφαλιζόμενος δὲ αὐτὸς καὶ ἐπισπεύδων τὴν γραῖαν μαῖαν, ἐπάγει. αὐτή
δ' οἴη ἴσθι. τάδ' ἀθρόα
πάντα τετύχθω. ἑσπέριος γὰρ ἐγὼν αἱρήσομαι. ὅτε δηλαδὴ τὴν μητέρα
λήσεται κοίτου μεδομένην ἐν
ὑπερῴοις. ὅ ἐστιν, ἐπὶ ὕπνῳ κοιταζομένην. προϊὼν δὲ, καὶ ὅρκον τῆς
γραὸς λαμβάνει μὴ τάδε μυθή-
σασθαι τῇ μητρὶ πρίν γ' ὅτ' ἂν ἐνδεκάτη τε δυωδεκάτη τε γένηται. ἢ
αὐτὴν ποθέσαι καὶ ἀφορμηθέντος
ἀκοῦσαι. τότε γὰρ, οὐ ψευστέον τῇ δεσποίνῃ. διὰ τί δὲ ταῦτα; ὡς ἂν μὴ
κλαίουσα κατὰ χρόα καλὸν

Vol. 1, pa. 217, line 10
πνοὴ ἀνέμου, ἀλλ' ἰδοὺ καί τι ἕτερον ἐξ οὗ καινότερον ἡ ὀρία πελειὰς ἡ

ῥηθεῖσα. (Vers. 276.) Περὶ
δὲ τῆς ῥηθείσης ἄρκτου, λέγει ὁ ποιητὴς ὡς ταύτην ἄνωγε Καλυψὼ τὸν
Ὀδυσσέα ποντοπορευέμεναι ἐπ'
ἀριστερὰ ἔχοντα, ὃ καὶ ἐποίει ἐκεῖνος. Ὅτι δὲ οὐχ' οἱ ποντοποροῦντες
μόνον ἀλλὰ καὶ οἱ πεζῇ βαδίζον-
τες, πρὸς ἄστρα τοῦτο ἐποίουν, δηλοῖ καὶ Σοφοκλῆς. οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἡ
παροιμία τὸ, ἄστροις ση-
μειοῦσθαι ὁδόν. ἤγουν μακρὰν ὁδὸν βαδίζειν καὶ ἐρήμην, ὡς ἀπὸ τῶν
πλεόντων. ἐνταῦθα δὲ παρα-
πηκτέον εἰς πίστωσιν τῆς ἡρωϊκῆς μονοπλοίας, καί τι τῶν τῆς ὕστερον
γενεᾶς. ἡ γὰρ Παμφύλιος τῶν
Ἀτταλέων πόλις, οἰκίαν περιέχει ἐπικαλουμένην ἐξ ὁμοίου τρόπου,
μονοναυτικήν. ἀπήχθη μὲν γὰρ τῶν
τις ἐκεῖθεν αἰχμάλωτος εἰς τὴν Αἰγυπτίαν ταμίαθιν, καὶ ἔτριψεν ἐνιαυτούς
τινας ἐκεῖ. ὡς δὲ τὸ τῆς πα-
τρίδος φίλτρον ὤχλει πρὸς τὸν οἴκαδε νόστον, προσποιεῖται θαλαττεὺς
ἐκεῖνος εἶναι. καὶ πιστεύεται
ἁλιάδα. καὶ γίνεται δοῦλος ἁλιεύς. καὶ θεραπεύων τοὺς δεσπότας, ἀφίεται
ἐναλύειν τῷ ἔργῳ πρὸς
ἄδειαν. καὶ δὴ συσκευασάμενος τοῖς τε ἄλλοις καὶ ἱστίῳ συμμέτρῳ,
δράττεται καιροῦ ἐνδαψιλευσα-
μένου πόμπιμόν τε καὶ διαρκῆ οὖρον. καὶ θάρσος ἀναλαβὼν καὶ
ἀναπετάσας ἱστίον εὐτυχῶς,
337
καὶ διακυβερνῶν ἑαυτῷ, τέμνει μακρὰ ἐκεῖνος πελάγη. καὶ εἰς τὰ οἰκεῖα
ἐπανασώζεται καινὴ θέα καὶ
οἵα μὴ ἂν ἐλπισθῆναι. κἀντεῦθεν ὑπαλλάξας τὸ παλαιὸν ἐπίθετον, εἰς
μονοναύτην ἀμείβεται. καὶ
ἔχει τὸ ἐκείνου γένος, ἕως καὶ ἐσάρτι τὸ τοιοῦτον ἐπώνυμον εἰς εὐτυχίας
παράσημον. (Vers. 278.)
Ὅτι ἐν τῷ, ἑπταδεκαίδεκα μὲν πλέεν ἤματα πονποπορεύων
ὀκτωκαιδεκάτῃ δ' ἐφάνη ὄρεα σκιόεντα γαίης
Φαιήκων, ὅθι τ' ἄγχιστον πέλε τῷ Ὀδυσσεῖ, ἐμφαίνει ὁ ποιητὴς
ἐκτοπισμὸν τῆς νήσου τῆς Καλυψοῦς
εἴγε τοσαῦτα νυχθήμερα πλέων ὁ Ὀδυσσεὺς ἐλαφρῶς καὶ φορῷ
κεχρημένος ἀνέμῳ, μόλις ἤγγισε τῇ τῶν
Φαιάκων νήσῳ, καὶ εἰς τοσοῦτον, ὥς τε φαίνεσθαι αὐτὴν τῷ Ὀδυσσεῖ
κατά τι σμικρότατον. φησὶ γάρ.
εἴσατο δ' ὡς ὅτε ῥινὸν ἐν ἠεροειδέει πόντῳ. (Vers. 281.) Τὸ δὲ εἴσατο, ἢ
ἀντὶ τοῦ ἐφάνη, ἵνα ᾖ
εὐθεῖα πτῶσις οὐδετέρα τὸ ἐπαγόμενον, ἢ ἀντὶ τοῦ ἔδοξε καὶ ἐνόμισεν ὁ
Ὀδυσσεύς. ἵνα τὸ ἐφεξῆς,

Vol. 2, pa. 138, line 24
κλαί· τοῦτο δὲ καὶ γνωμικῶς ἐῤῥέθη· καὶ οὕτως εἰπὼν συναπέρχεται τῷ

Ὀδυσσεῖ εἰς τὴν πόλιν. ἦν δὲ
οὐκέτι πρωῒ, ὡς δηλοῖ τὸ, δὴ γὰρ μέμβλωκε μάλιστα ἦμαρ, ὅ περ
ἐφερμηνεύων φησίν· ἀτὰρ τάχα τοι
ποτὶ ἕσπερα ῥίγιον ἔσται, ἤγουν ταχὺ πρὸς ἑσπέραν ῥιγώσεις ἐκ τοῦ
ψύχους, ὥστε μέμβλωκεν οὕτω τὸ
ἦμαρ, εἰ ταχὺ ἑσπέρα ἔσται. εἰ δὲ τοῦτο, οὐκ ἄρα ἐνταῦθα δεῖπνος τὸ
πρωϊνὸν ἔμβρωμα κατὰ κυριο-
λεξίαν, ἀλλ' ἢ μόνον καθ' ὃ πρὸ δείλης καὶ τοῦ προδόρπου ἦν. (Vers.
190.) Τὸ δὲ μέμβλωκεν ἀντὶ τοῦ
μεμόληκε, παρῆλθεν, οὗ ἡ σκευωρία ἐν Ἰλιάδι κεῖται, ὡς ἐκ τοῦ μολῶ
μολήσω μεμόληκα, καθὰ ἐῤῥέθη
ἐκεῖ. εἰ δὲ πρὸς τῇ ἑσπέρᾳ ῥίγιον ἔσται, χειμέριος ἄρα καὶ νῦν δηλοῦται ἢ
ἐγγὺς χειμῶνος καιρός.
(Vers. 191.) Ἰστέον δὲ καὶ ὅτι τὸ ἕσπερα συγκέκοπται μὲν ἐκ τοῦ
ἑσπέρια, δηλοῖ δὲ ἐλλειπτικῶς
ἕσπερα μέρη ἢ καταστήματα ἢ τοιοῦτόν τι. Καὶ ὅτι τὸ, ῥίγιόν σοι ἔσται,
ἀλλαχοῦ ἀντὶ τοῦ φοβηθή-
σει κεῖται καὶ φρίξεις, μεταφορικῶς ἐκεῖ λεχθέν. (Vers. 194.) Ὅτι
συσκευὴ πτωχικὴ εἰς ὁδὸν τὸ,
338
ἀλλ' ἴομεν, σὺ δ' ἔπειτα διαμπερὲς ἡγεμόνευε, ὡς προεύοδος δηλαδή. δὸς

δέ μοι, εἴ ποθί τοι ῥόπαλον
τετμημένον ἐστὶ, σκηρίπτεσθαι, ὅ ἐστιν ἐπερείδεσθαι· ἐπειδή φατε
ἀρισφαλέα ἔμμεναι οὐδόν. καὶ
ὅρα τὸ οὐδὸν ἀντὶ τοῦ ὁδὸν ἐπενθέσει Αἰολικῇ τοῦ υ. ἅπαξ δέ, φασιν,
ἐνταῦθα εἶπε τὴν λέξιν καὶ
δέδωκεν ἀφορμὴν ἐτυμολογίας τῷ οὐδῷ· καὶ ἐκεῖνος γὰρ ὁδὸς εἰς οἶκον
ἐστίν. Ἡρακλείδης δ' ἐν οἷς
περὶ δυσκλίτων ῥημάτων γράφει, ἀρισφαλὲς ἔμμεναι οὖδας φησὶ
γράφεσθαι οὐκ ἄλλως ὑπό τινων.
(Vers. 195.) Τὸ δὲ ῥόπαλον μετ' ὀλίγα καὶ σκῆπτρον (Vers. 199.) ἐρεῖ
θυμῆρες τῷ Ὀδυσσεῖ, ὡς ἀπὸ
τοῦ σκηρίπτω ἢ σκήπτω, ἐφ' οὗ ὁδεύει σκηριπτόμενος. ἀπὸ τοῦ ῥέπω δὲ
γίνεται τὸ ῥόπαλον ὡς οἷα
ῥέπον εἰς μέρος καὶ μὴ ὀρθὸν, κατὰ τὸν τῆς Ἑκάβης παρ' Εὐριπίδῃ
σκολιὸν σκίπωνα. ὅμοιον δέ τι
καὶ ἡ καλαῦροψ. κάλον ἐκείνη, τουτέστι ξύλον αὖ ῥέπον κατὰ ὁμοίαν
ἐτυμολογίαν. καὶ τὸ παρὰ Θεο-
κρίτῳ δὲ ῥοικὸν λαγώβολον τοιοῦτόν τι δοκεῖ τοῖς πλείοσιν εἶναι καὶ ἀπὸ
τοῦ ῥέπειν γίνεσθαι καὶ αὐτό.
Ευστάθιος. Philol., Scr. Eccl., Περί αλώσεως της θεσσαλονίκης (4083:

004)
“Eustazio di Tessalonica. La espugnazione di Tessalonica”, Ed.
Kyriakidis, S.Palermo: Istituto Siciliano di Studi Bizantini e Neoellenici,
1961; Testi e Monumenti. Istituto Siciliano di Studi Bizantini e
Neoellenici. Testi 5.Pa. 72, line 33
δοικέναι μή ποτε οἱ Λατῖνοι ἐκπυθόμενοι ὅσην ἰσχὺν περιβέβληται

φευξοῦν-
ται καὶ μενεῖ αὐτὸς κενὸς τοιαύτης ἄγρας. Ἔγραψεν αὐτὸς τοιαῦτα καὶ
ἡμεῖς
ἐπιστεύσαμεν· τὸ γὰρ ἐπὶ σωτηρίᾳ βουλόμενον τῆς ψυχῆς ἕτοιμον ἦν
πρὸς
πειθώ.
Καὶ οὕτω μὲν τὰ ἐκ τῶν βασιλικῶν ἀποστόλων, ψευδόντων ἡμᾶς. Τὸ δὲ
πολέμιον ἐπελθόν, τό τε ξηρᾶθεν καὶ τὸ ἐκ θαλάσσης, ἐξηρτύετο κατ' ἐπι-
στήμην εἰς μάχην. Καὶ οἱ μὲν ἐκ τῶν δυσμικῶν ἄλλα ἐποίουν καινά τινα
κατὰ
νόμους ἑλεπόλεων, αἷς διὰ τὸ ἐκ μεγέθους δυσμεταχείριστον οὐδὲ
ἐνέλαμψέ
339
τις ἐνέργεια, οἱ δὲ περὶ τὰ ἑῷα, ἦσαν δὲ μάλιστα ἐκεῖνοι τὸ ναυτικὸν

πλῆθος,
πρὸς τὸ συνηθέστερον ἔβλεπον· καὶ συσκευασάμενοι μηχανὰς
πετροβόλους,
μικρομεγέθεις μὲν πλείονας, ὡς ἐπιβουλεύειν δι' αὐτῶν τοῖς ἐκ τῶν
τειχέων
πολεμοῦσιν ἡμεδαποῖς, δύο δὲ μείζονας, ὧν θατέρα σεισμοῦ θυγάτηρ,
τολ-
μήσαντα φάναι, ἐντεινάμενοι δὲ καὶ τοὺς τὴν εὐεπιβούλευτον τάφρον
συρφε-
τοῦ πλήσοντας καὶ τὸ περίτειχος δὲ κατασεῖσαι δεινοὺς καὶ τῷ τείχει
προσβα-
λεῖν καὶ διορύξαι αὐτὸ εἰς κατάπτωσιν, ἐγίνοντο τῶν ἔργων εἰς ὅσον
κραταιὸν
καὶ ἀκάθεκτοι κατειργάζοντο. Καὶ προέτρεχον αὐτοῖς πάντων συχνοὶ
ἀκρο-
βολισμοί. Πρὸς δείλην γὰρ κατασχόντες τὰς ναῦς, εἰς αὔριον ἕωθεν
μάχης
κρατερᾶς ἐνήρξαντο. Καὶ τὸ μὲν δυσμικὸν ἅπαν ἕως καὶ εἰς ὅλον τὸ
κύκλῳ
τῆς ἀκροπόλεως, κατὰ σχῆμα γάρ τι δρεπάνου ἐκ θαλάσσης ἕως καὶ τῶν
ἐκεῖσε
πυλῶν περιήγετο πυργηροῦν, οὐχ οὕτω πράγματα ἡμῖν παρεῖχεν οὔτε
τραύ
Ευστάθιος. Philol., Scr. Eccl., Περί αλώσεως της θεσσαλονίκης Pa.

78, line 17
ἐλεύθερον, κατηγόρει τὸν δρόμον τῷ κελαρισμῷ. Καὶ ὁ Μαζιδᾶς

παροδεύειν
τυχὼν καὶ ἀκούσας ὃ ἐγίνετο, τρέχει σπεύδων ἐπὶ τὸν Δαυῒδ καὶ
ἀναμιμνήσκει
προενεγκὼν ἃ εἶπε. Καὶ ὁ Δαυΐδ, ἀγανακτῆσαι σκηψάμενος, προυβάλετο
λα-
θέσθαι. Ἀκούσας δὲ δεῖν ἐπισχεθῆναι τὸ ὕδωρ, ὡς ἐγχωροῦν γενέσθαι καὶ
εἰσαῦθις τὸ καλόν, ἀπηνήνατο, ἐπιτάξας ἀφίεσθαι ῥέειν τὸ ὕδωρ. Καὶ

τοίνυν
αὐτὸ μὲν εἰσέρρεεν, ἡ δεξαμενὴ δὲ ἐξέπεμπεν ὃ ἐδέχετο, ἀναλυθείσης τῆς
προσφάτου ἐπιποιήσεως οἷς τὸ ὕδωρ ἀπαλεῖψαν τὴν ὑγρὰν παρέσυρε

340
τίτανον.
Καὶ οὐ πολλαὶ ἡμέραι ᾤχοντο καὶ ἦν τὸ ἀγγεῖον κενόν. Ὅθεν
συνεξεκενώ-
θησαν ἡμῖν ἅπασαι αἱ ἐπὶ τῇ ἀκροπόλει ἐλπίδες καὶ οὐκέτι οὐδεὶς
ἀνέβλεπεν
εἰς αὐτήν. Καὶ ἡμεῖς οὖν συσκευασάμενοι ἐκεῖσε καταντήσειν, εἴπερ βία,
καὶ τὰ ἀναγκαῖα συγκομισάμενοι, ἐπεὶ μάθοιμεν ἀπολωλέναι τὸ ὕδωρ,

συγκα-
τερρύημεν τὸ εὔελπι καὶ διανείμαντες ἐκεῖ τὴν συγκομιδὴν μόνου τοῦ
δειλιᾶν
καὶ εὔχεσθαι κατέστημεν.
Τίς ἂν δὴ ἀπαγάγοι τὰ τοιαῦτα τοῦ κατὰ προδοσίαν συγγενικοῦ; Εἰ γὰρ
καὶ μηδαμοῦ ἐνταῦθα συνθήκη πρὸς πολεμίους, θετέον γὰρ οὕτω, οὐδὲ
ἀρέ-
σκεια ἐπὶ δώροις φειδοῖ τοῦ ἐμπελάσαι τόν τε ἀδελφὸν τήν τε μητέρα τοῖς
τοῦ
Ἀνδρονίκου ἀφύκτοις λίνοις, ἀλλ' αὐτὸ δὴ τὸ ἄκρως ἀμελεῖν καὶ παρὰ
φαῦλον τὴν τοσαύτην πόλιν τίθεσθαι καὶ τὸν ἐν αὐτῇ πάντα λαὸν καί που
καὶ
εὔχεσθαι τὸν στρατηγὸν ἐπιτμηθῆναι τὸν τῆς ἁλώσεως χρόνον, εἴ πως ἐκ-
φυγὼν τὸ τοῦ βασιλέως πρόσωπον ἐς κόρακας πτερύξεται, συγγενὲς ἂν
εἴη
Ευστάθιος. Philol., Scr. Eccl., Περί αλώσεως της θεσσαλονίκης

Pa. 96, line 2
στρατιώτας ὑπεδύετο ἄπλετος, ὡς καὶ τὸν στρατηγὸν βαρύνειν οἷς

ὤχλουν
ἀφιέναι αὐτοὺς ἐξορμᾶν, καὶ ὡς ἐκεῖνος καθάπαξ ἐντυπωσάμενος ἐς
ψυχὴν
τὴν κατάδυσιν τῆς πόλεως οὐκέτι τὸ ἐμμαχθὲν ἐξαλείφειν ἤθελε καὶ ὡς
ἐκ
τούτου ὁ πολέμιος ὄχλος ἐπὶ μᾶλλον θάρσυνος ἦν, καὶ ἐπὶ πλέον μάλιστα,
ὅτε, τοῦ Χούμνου συρρήξαντος πόλεμον, ἐξὸν αὐτοὺς βλαβῆναι πρὸς

τῶν τῆς
πόλεως, καθὰ προεκτέθειται, ὁ δὲ ἐφυλάξατο, ὡς οἷα περιέπων αὐτούς, τί
δεῖ
μακρότερον διαπεταννύειν εἰς συγγραφήν; βαρυνθείη δ' ἄν τις· καὶ ὅτι
τοῦ
341
τείχους ὑπονομευομένου κατημέλησεν ὁ Δαυΐδ, εἰς ὅσον καὶ ἀνάθεμα

πρὸς
τῶν θερμοτέρων καταψάλλεσθαι.
Οἱ μὲν γὰρ τρῶκται τοῦ τειχίσματος, εἰ χρὴ οὕτω φάναι, αὐτοὶ μὲν τῷ
τείχει πελάσαντες καὶ συσκευασάμενοι γλύφειν, φραγνύμενοι δὲ κατόπιν
τοῖς
κάτωθεν ἀκροβολιζομένοις ἄνω, ἔργου ἥπτοντο ἐγκρατῶς, οἷα ἐπισπέρ-
χοντες τὸ γλαφύρωμα, ὡς ἂν καθυποδύντες αὐτὸ ἐμβαθύνωσι καὶ καθ'
ἡσυ-
χίαν διαμπερὲς τοῦ τειχισμοῦ ταχὺ τὴν συνέχειαν λύσωσι. Καὶ ἤνυον τὰ
τοῦ
σκοποῦ. Καὶ αἱ κεφαλαὶ μὲν αὐτοῖς καί τι τῶν μεταφρένων ἐκρύπτοντο, ὁ
δὲ
λοιπὸς ἄνθρωπος ἑκάστῳ ἐκείνων ἔξω βραχὺ προυφαίνετο. Ἐλάνθανε δὲ
ἄρα
τοῦτο τοὺς πλείονας, ἕως ὁ ἐν Θεσσαλονίκῃ Βασίλειος ὁ Τζύσκος
κατακύψαι
ἄνωθεν τολμήσας καὶ ἰσχύσας εἶδε τὸ πρᾶγμα. Ὃς καὶ καρδιώξας ἔδραμε
τὴν
ταχίστην εἰς τὸν τοῦ στρατηγοῦ πρωτοθεράποντα καὶ ἐκλαλήσας τὸ
πρᾶγμα
μετὰ οἴκτου προεκαλέσατο εἰς κωλύμην τοῦ κακοῦ. Ὁ δέ, ὢ μαθητοῦ
ἀγα-
θοῦ, ἐκμαξαμένου εὐφυῶς τὰ τοῦ καλοῦ στρατηγοῦ διδασκάλια!, χρῆναι
Ευστάθιος. Philol., Scr. Eccl., Περί αλώσεως της θεσσαλονίκης

Pa. 122, line 14
ἑτέρους παραβολῇ, ὅσοι τὸ κατὰ χεῖρα θέναρ καὶ τὰ δάκτυλα καθά τι

παρα-
πέτασμα προθέμενοι καὶ κρύπτοντες ἅπερ ἐχρῆν ἠρκοῦντο, μὴ ἔχοντες
ὅ,τι
πλέον δράσουσι. Καὶ ἦν μὲν καὶ αὐτὸ οὐ θέας ἄξιον· εἰ δὲ καὶ γυναῖκες
τοῦ
πάθους ἐκοινώνουν τοῦδε, τί δὴ ἔλαμπεν ἥλιος, ὡς καὶ τοιαῦτα καθορᾶν;
Ἀλλ'
αὐτὸς μὲν εἶχεν ἄλλως ἐνδείκνυσθαί τι καλόν, ἐκτρέπων τοὺς αὐταῖς
ἐνυβρί-
ζοντας, ὁ δὲ ἐπιὼν ἕσπερος πάνδεινα ἐποίει, σκότον προβαλλόμενος εἰς
ἀποκρυφὴν καὶ ἀναίδειαν. Ἡ μὲν γὰρ ἡμέρα εἶχέ τι σῶφρον δέει τῶν
ὑπερε-
χόντων, ἡ δὲ νὺξ ἐπαρρησίαζε τὰ μὴ ὅσια. Ἦν τις τότε καὶ ὃς ῥάκος
342
εὑρηκὼς
παρερριμμένον που ἀποκαθημένης τυχὸν ἢ καὶ ἀλλοῖον, ὁποίοις πολλοῖς
αἱ
λεωφόροι κατέστρωνται, καὶ συχνὰ τοιαῦτα συγκεκρουκὼς εἰς ῥαφήν, ὡς
εἶχε, καὶ λεντίου τρόπον συσκευασάμενος, ἄκων ἤθελε τὴν ἀσυνήθη

περι-
στολήν. Ἄλλοι συνθέματα ἐρεᾶ μαδῶντα ἐξευρίσκοντες καὶ ἐναπτόμενοι,
κοιλίαν μὲν καὶ ῥάχιν καὶ τὰ κατωτέρω ἔσκεπον, σχοίνῳ σαθρᾷ καὶ
ῥυπαρᾷ
τῇ ἐκ φιλύρας ἢ τοιοῦδέ τινος περιζωσάμενοι, τὰ δὲ λοιπὰ ἐν χρῷ κατ'
αὐτὴν
σάρκα τῷ ἀέρι γινόμενοι. Ἱματισμένον δέ τινα ἰδεῖν τὸ ὅλον ὅμοιον ἦν ὡς
εἰ καὶ ῥῆγα εἶδεν ἢ ἄλλον ἄνδρα λαμπρότητος. Πόρναις μόναις ἐνέλαμπε

κάλλος ἱματισμοῦ, αἳ τοῖς ἱεροῖς πεπλώμασιν ἠγλαΐζοντο, εὐπάρυφοι τοῖς
μιαροῖς ἐρασταῖς παρομαρτοῦσαι καὶ βλεπόντων ἡμῶν παρρησιαζόμεναι

τὴν
ἁμαρτίαν καὶ συγκαταχορεύουσαι. Ὢ κἀνταῦθα θείας ἀνοχῆς. Αἱ δὲ
κεφαλαὶ
τοῖς μὲν πλείοσιν ἦσαν ἀκατακάλυπτοι, τῶν Λατίνων οὕτω
σκευωρησάντων,
Ευστάθιος. Philol., Scr. Eccl., Commentarium in Dionysii periegetae

orbis descriptionem (4083: 006)“Geographi Graeci minores, vol. 2”,
Ed. Müller, K.Paris: Didot, 1861, Repr. 1965.Se. epist, line 101
μενοι μυελοὺς καὶ οὐδὲ Ἀχιλλεῖ παρατιθέντες αὐτοὺς,

μειρακίῳ Θετταλῷ, πολλῷ τὴν ὠκύτητα τῶν ποδῶν,
ὃ δὴ κἂν ὁ τυχὼν καὶ πολὺς ἔχοι ἄνθρωπος, ἀνδρὶ δὲ
τὰ πάντα καλῷ καὶ ὡς ὄντως ὀλβίῳ, βασιλικῷ τὴν
τοῦ γένους φύην, μεγαλοφυεῖ τὴν ψυχὴν, λογίῳ τὴν
ἐπιτήδευσιν, λαμπρῷ τὴν σωματικὴν ἀναδρομὴν, καὶ
ἰδεῖν μὲν Χαρίτων ἀγάλματι, τὰ δ' ἐντὸς ὁποῖον ἄν
τις τὸν ἀληθῆ καταγράψειεν ἄνθρωπον.
Τοῦτο τοίνυν οὕτω ποιοῦντες, καθάπερ ἐστὶ βουλο-
μένῳ σοι, πᾶν εἴ τι νόστιμον τῆς τοῦ Διονυσίου ποιή-
σεως, εἰς φιλοτήσιον βρῶμα συσκευάζομεν, προσεπι-
343
τιθέαμεν δέ τι καὶ ἥδυσμα ἑτέρωθεν διακονησάμενοι,

καὶ εἰς ὅσον ἦν δέον ἐπιλεξάμενοι πρός τε συμμετρίαν
καὶ ὡς ἦν εὔκαιρον. Καὶ οὕτω τὴν βρῶσιν ταύτην
ἐπιπλέον ἀγλαΐζομεν, ἀρτύοντες καὶ ταῖς πολλαχόθεν
καρυκείαις ἐπικοσμοῦντες, ὡς ἂν μὴ πάντη γλίσχρον
ἡμῖν εἴη τὸ τῆς δεξιώσεως, οὐδὲν προστιθέντες ἀπηρ-
τημένον, καὶ οἷον μὴ τῆς τοῦ Διονυσίου περιηγήσεως
ἔχεσθαι· ἦ γὰρ ἂν ἦν τὸ πρᾶγμα περίεργον καὶ φιλο-
τιμία κενὴ καὶ φαύλη δοξοσοφία καὶ μακρᾶς τινος
γεωγραφίας ὑπόκρισίς τε καὶ νόθευσις· αὐτοῖς δὲ τοῖς
Ησύχιος. Lexicon (Α – Ο) (4085: 002)“Hesychii Alexandrini lexicon,

vols. 1–2”, Ed. Latte, K.Copenhagen: Munksgaard, 1:1953;
2:1966.Alphabetic letter kappa, entry 1871, line 1
*[καταρίζει· οἷον ποτηρίῳ ῥίπτει A]

κατράγοντες· οἱ βόαγροι. Λάκωνες
†κατευκανάθη· ἐῤῥάγη
*καττύειν· συῤῥάπτειν g (Ans)
*καττύεται· συντίθεται, [τὸ τῶν βυρσῶν περίκομμα] συσκευάζεται, ὡς
ἐκ τῶν κασσυμάτων A
*κάττυμα· ἀπάτη, δόλος Agn. συσκεύασμα. δολιότης n (A)
τὸ τῶν βυρσῶν περίκομμα
καττύν· ἀπότριμμα δερματίου (Aristoph. fr. 285)
*κατώδυνος· λυπηρά (1. Regn. 1,10) Av (g)
*κατωθήσαντος· καταβαλόντος n (g)
*κατωθούμενος· ἀνατρεπόμενος g
κατώκλαξας· ἐπὶ πτέρναν ἐκάθισας
κατωκάρα· κάτω κεφαλὴν ἔχοντα (Ar. Ach. 945)
κατωλιγωρήσαντες· ἀμελήσαντες
Ησύχιος. Lexicon (Α – Ο) Alphabetic letter kappa, entry 1872, line 1
(*)κατατραχηλιᾶν· καταμωκήσασθαι
κατρεύς· ὄρνις ποιός
κάτροπον· κάταντες
[κατρός· κακός]
*[καταρίζει· οἷον ποτηρίῳ ῥίπτει A]
κατράγοντες· οἱ βόαγροι. Λάκωνες
†κατευκανάθη· ἐῤῥάγη
*καττύειν· συῤῥάπτειν g (Ans)
*καττύεται· συντίθεται, [τὸ τῶν βυρσῶν περίκομμα] συσκευά-
344
ζεται, ὡς ἐκ τῶν κασσυμάτων A

*κάττυμα· ἀπάτη, δόλος Agn. συσκεύασμα. δολιότης n (A)
τὸ τῶν βυρσῶν περίκομμα
καττύν· ἀπότριμμα δερματίου (Aristoph. fr. 285)
*κατώδυνος· λυπηρά (1. Regn. 1,10) Av (g)
*κατωθήσαντος· καταβαλόντος n (g)
*κατωθούμενος· ἀνατρεπόμενος g
κατώκλαξας· ἐπὶ πτέρναν ἐκάθισας
κατωκάρα· κάτω κεφαλὴν ἔχοντα (Ar. Ach. 945)
κατωλιγωρήσαντες· ἀμελήσαντες
Ησύχιος. Lexicon (Α – Ο) Alphabetic letter xi, entry 175, line 1
*ξυνοχή· συνοχή An
ξυνοχῇσι· τῷ συνέχοντι τόπῳ τοῦ καμπτῆρος, καὶ στενοῦντι
ἀμφοτέρων τοὺς δρόμους (Ψ 330)
*ξυνπονῆσαι· συνάρασθαι. ἀντι[τοῦ]λαβέσθαι (Eur. Hec.
862 ..) AS
ξυνστένομαι· συνσπῶμαι. ξύομαι
ξυνθήματος· συνθήματος. ἔστι δὲ σημεῖον, ἢ πρόσφθεγμα,
διδόμενον ἐπὶ γνωρισμῷ τῶν οἰκείων ἐν πολέμῳ ἢ ἑτέρᾳ τινὶ
ἐπιβουλῇ (Thuc. 4,67, 4 ..)
ξυνέχοιτο· συνέχοιτο. συνείη h
ξυντάσσεται· συσκευάζεται
ξυντυχεῖν· συντυχεῖν
*ξυνῳδά· συνῳδά (Eur. Med. 1008 ..) ASvg
*ξυνών· συνών (Eur. Hipp. 17) Avgbp
*ξυνωρίδα· ζυγήν, κυρίως δὲ ἐπὶ τῶν ἡμιόνων. Ὀρεύς γὰρ
ὁ ἡμίονος ASvg
Ησύχιος. Lexicon (Π – Ω) (4085: 003)“Hesychii Alexandrini lexicon,

vols. 3–4”, Ed. Schmidt, M.Halle: *n.p., 3:1861; 4:1862, Repr. 1965.
Alphabetic letter sigma, entry 2804, line 1
*σύς· σύσσημος, συςσημός

σύσσιτον· ἄριστον. ἢ τὸν συνεσθίοντά τινι
συσσοΐη· ἡ ἀνεμπόδιστος φορά
*συσκευή· ἐπιβουλή
*σύσκηνος· σύνοικος
*σύσκια· σύνδενδρα
συστάσεις· σύνοδοι. συμφωνίαι
345
συστατῶν· συγκροτῶν. συστῶν. καὶ τὰ ὅμοια

*συστήσασθαι· πήξασθαι
σύστηνον· (ἐ)στενοχωρημένον. τρίχινος χιτών, ἢ ῥυπαρός. Ἀντίμαχος
συστομώτερον σκάφης· παροιμία ἐπὶ τῶν τὰς σκάφας φερόντων
μετοίκων· διὰ τὸ ἀπαῤῥησίαστον, οἷς οὐδὲ χανεῖν ἐφίετο
συστραφέντες· συνελθόντες
συστρεμ(μ)άτων· θορύβων. πλάνων
Θεοδώρετος. Εκκλησιαστική ιστορία (4089: 003)

“Theodoret. Kirchengeschichte, 2nd edn.”, Ed. Parmentier, L.,
Scheidweiler, F.Brlin: Akademie–Verlag, 1954; Die griechischen
christlichen Schriftsteller 44.Pa. 2, line 18
ιζʹ. Ἄλλη τοῦ αὐτοῦ ἐπιστολὴ πρὸς Μακάριον τὸν ἐπίσκοπον Ἱερο-
σολύμων περὶ τῆς οἰκοδομίας τοῦ θείου ναοῦ.
ιηʹ. Περὶ Ἑλένης τῆς τοῦ βασιλέως Κωνσταντίνου μητρὸς καὶ τῆς
τοῦ τιμίου ξύλου τοῦ σταυροῦ εὑρέσεως καὶ τῆς περὶ τὴν οἰκο-
δομίαν τοῦ θείου ναοῦ σπουδῆς.
ιθʹ. Περὶ τῆς παρανόμου Εὐσεβίου ἀπὸ Νικομηδείας ἐπὶ τὴν Κων-
σταντινούπολιν μεταθέσεως.
κʹ. Ἐπιστολὴ τοῦ βασιλέως Κωνσταντίνου κατὰ Εὐσεβίου καὶ Θεο-
γονίου γραφεῖσα Νικομηδεῦσι.
καʹ. Περὶ τῆς ὑπὸ Εὐσεβίου καὶ τῶν σὺν αὐτῷ γεγενημένης κατὰ
τοῦ ἁγίου Εὐσταθίου τοῦ τῆς Ἀντιοχείας ἐπισκόπου συσκευῆς.
κβʹ. Περὶ τῶν μετὰ τὴν ἔξοδον τοῦ ἁγίου Εὐσταθίου κατασταθέντων
ἐν Ἀντιοχείᾳ ἐπισκόπων αἱρετικῶν.
κγʹ. Περὶ τῆς Ἰνδῶν πίστεως.
κδʹ. Περὶ τῆς Ἰβήρων πρὸς τὴν εὐσέβειαν ποδηγίας.
κεʹ. Ἐπιστολὴ τοῦ βασιλέως Κωνσταντίνου πρὸς Σαβώρην τὸν βα-
σιλέα Περσῶν.
κϛʹ. Περὶ τῆς κατὰ τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου τυρευθείσης ἐπιβουλῆς.
Θεοδώρετος. Εκκλησιαστική ιστορία Pa. 34, line 10
«ἐπειδὴ διὰ ταῦτα σύνοδος εἰς τὴν Νικαέων ἀφικνεῖται μεγίστη,

»διακοσίων μήτι γε καὶ ἑβδομήκοντα τὸν ἀριθμὸν ὁμόσε συναχθέντων
346
»(τὸ γὰρ σαφὲς διὰ τὸν τῆς πολυανδρίας ὄχλον οὐχ οἷός τέ εἰμι
»γράφειν, ἐπειδὴ μὴ πάντη τοῦτο περισπουδάστως ἀνίχνευον), ὡς δὲ
»ἐζητεῖτο τῆς πίστεως ὁ τρόπος, ἐναργὴς μὲν ἔλεγχος τὸ γράμμα τῆς
»Εὐσεβίου προὐβάλλετο βλασφημίας. ἐπὶ πάντων δὲ ἀναγνωσθέν,
»αὐτίκα συμφορὰν μὲν ἀστάθμητον τῆς ἐκτροπῆς ἕνεκα τοῖς αὐτη-
»κόοις προὐξένει, αἰσχύνην δ' ἀνήκεστον τῷ γράψαντι παρεῖχεν.
»ἐπειδὴ δὲ τὸ ἐργαστήριον τῶν ἀμφὶ τὸν Εὐσέβιον σαφῶς ἑάλω, τοῦ
»παρανόμου γράμματος διαρραγέντος ὑπ' ὄψει πάντων ὁμοῦ, τινὲς
»ἐκ συσκευῆς, τοὔνομα προβαλλόμενοι τῆς εἰρήνης, κατεσίγησαν μὲν
»ἅπαντας τοὺς ἄριστα λέγειν εἰωθότας. οἱ δ' Ἀρειομανῖται, δείσαντες
»μή πη ἄρα τοσαύτης ἐν ταὐτῷ συνόδου συγκεκροτημένης ἐξοστρακι-
»σθεῖεν, ἀναθεματίζουσι μὲν προπηδήσαντες τὸ ἀπηγορευμένον δόγμα,
»συμφώνοις γράμμασιν ὑπογράψαντες αὐτοχειρί. τῶν δὲ προεδριῶν
»διὰ πλείστης ὅσης περιδρομῆς κρατήσαντες, δέον αὐτοὺς ὑπόπτωσιν
»λαμβάνειν, τοτὲ μὲν λεληθότως, τοτὲ δὲ προφανῶς τὰς ἀποψηφι-
»σθείσας πρεσβεύουσι δόξας, διαφόροις ἐπιβουλεύοντες τοῖς ἐλέγχοις.
»βουλόμενοι δὲ δὴ παγιῶσαι τὰ ζιζανιώδη φυτουργήματα, δεδοίκασι
»τοὺς ἐπιγνώμονας, ἐκκλίνουσι τοὺς ἐφόρους καὶ ταύτῃ τοὺς τῆς
»εὐσεβείας κήρυκας ἐκπολεμοῦσιν. οὐχ οὕτως δὲ πιστεύομεν ὡς ἀν
γʹ. Πῶς Κωνστάντιος ὁ βασιλεὺς ἐκ τῆς ὀρθῆς πίστεως παρε-

τράπη.
δʹ. Περὶ τῆς τοῦ μακαρίου Ἀθανασίου δευτέρας ἐξορίας καὶ τῆς
Γρηγορίου καταστάσεώς τε καὶ τελευτῆς.
εʹ. Περὶ Παύλου τοῦ γενομένου ἐπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως.
ϛʹ. Περὶ Μακεδονίου καὶ τῆς ὑπ' αὐτοῦ συστάσης αἱρέσεως.
ζʹ. Περὶ τῆς ἐν Σαρδικῇ γενομένης συνόδου.
ηʹ. Συνοδικὸν ὑπὸ τῶν αὐτόθι συνεληλυθότων ἐπισκόπων πρὸς
τοὺς κατὰ τὴν οἰκουμένην ἐπισκόπους γραφέν.
θʹ. Τὰ κατὰ Εὐφρατᾶν καὶ Βικέντιον τοὺς ἐπισκόπους καὶ τὴν ἐν
Ἀντιοχείᾳ κατ' αὐτῶν γεγενημένην συσκευήν.
ιʹ. Περὶ τῆς Στεφάνου καθαιρέσεως.
ιαʹ. Ἐπιστολὴ Κωνσταντίου πρὸς Ἀθανάσιον.
ιβʹ. Περὶ τῆς δευτέρας ἐπανόδου τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου.
ιγʹ. Περὶ τῆς τρίτης ἐξορίας αὐτοῦ καὶ φυγῆς.
ιδʹ. Περὶ Γεωργίου καὶ τῶν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ὑπ' αὐτοῦ τολμηθέν-
των κακῶν.
ιεʹ. Περὶ τῆς ἐν Μεδιολάνῳ γενομένης συνόδου.
ιϛʹ. Διάλογος Λιβερίου ἐπισκόπου Ῥώμης καὶ Κωνσταντίου βασι-
λέως.
ιζʹ. Περὶ τῆς ἐξορίας καὶ τῆς ἐπανόδου τοῦ ἁγίου Λιβερίου.
347
«τοῦ ἐπισκόπου Ἀγκυρογαλατίας καὶ Ἀσκληπᾶ τοῦ Γάζης. ἔγραψαν

»δὲ καὶ οἱ ἀπὸ τῶν ἄλλων μερῶν ἐπίσκοποι, μαρτυροῦντες μὲν ἐπὶ
»τῇ καθαρότητι τοῦ συλλειτουργοῦ ἡμῶν Ἀθανασίου, τὰ δὲ παρὰ
»τῶν περὶ Εὐσέβιον γενόμενα οὐδὲν ἕτερον ἢ ψεύδη καὶ συκοφαντίας
»εἶναι μεστά. εἰ καὶ τὰ μάλιστα ἐκ τοῦ κληθέντας αὐτοὺς παρὰ τοῦ
»ἀγαπητοῦ καὶ συλλειτουργοῦ Ἰουλίου μὴ ἀπαντῆσαι, καὶ ἐκ τῶν
»γραφέντων παρὰ τοῦ αὐτοῦ ἐπισκόπου Ἰουλίου φανερὰ τούτων ἡ
»συκοφαντία πέφηνεν (ἦλθον γὰρ ἂν εἴπερ ἐθάρρουν οἷς ἔπραξαν
»καὶ πεποιήκασι κατὰ τῶν συλλειτουργῶν ἡμῶν), ὅμως καὶ ἐξ ὧν
»πεποιήκασιν ἐν ταύτῃ τῇ ἁγίᾳ καὶ μεγάλῃ συνόδῳ, φανερωτέραν τὴν
»ἑαυτῶν συσκευὴν ἀπέδειξαν. ἀπαντήσαντες γὰρ εἰς τὴν Σαρδέων
»πόλιν, ἰδόντες τοὺς ἀδελφοὺς ἡμῶν Ἀθανάσιον καὶ Μάρκελλον καὶ
»Ἀσκληπᾶν καὶ τοὺς ἄλλους, ἐφοβήθησαν εἰς κρίσιν ἐλθεῖν. καὶ οὐχ
»ἅπαξ οὐδὲ δεύτερον ἀλλὰ καὶ πολλάκις κληθέντες, οὐχ ὑπήκουσαν
»ταῖς κλήσεσι· καίτοι πάντων τῶν συνελθόντων ἐπισκόπων, μάλιστα
»τοῦ εὐγηροτάτου Ὁσίου τοῦ καὶ διὰ τὸν χρόνον καὶ διὰ τὴν ὁμο-
»λογίαν καὶ διὰ τὸ τοσοῦτον κάματον ὑπομεμενηκέναι πάσης τιμῆς
»τε καὶ αἰδοῦς τυγχάνοντος ἀξίου, ἀναμενόντων καὶ προτρεπομένων
»αὐτοὺς εἰσελθεῖν εἰς τὴν κρίσιν, ἵνα ἅπερ ἀπόντων τῶν συλλειτουρ-
»γῶν ἐθρύλησαν καὶ ἔγραψαν κατ' αὐτῶν, ταῦτα παρόντες ἐλέγξαι
»δυνηθῶσιν. ἀλλ' οὐκ ἦλθον κληθέντες, καθὼς προείπομεν, δεικνύντες
«Ἀσκληπᾶν καὶ τοὺς ἄλλους, ἐφοβήθησαν εἰς κρίσιν ἐλθεῖν. καὶ οὐχ
»ἅπαξ οὐδὲ δεύτερον ἀλλὰ καὶ πολλάκις κληθέντες, οὐχ ὑπήκουσαν
»ταῖς κλήσεσι· καίτοι πάντων τῶν συνελθόντων ἐπισκόπων, μάλιστα
»τοῦ εὐγηροτάτου Ὁσίου τοῦ καὶ διὰ τὸν χρόνον καὶ διὰ τὴν ὁμο-
»λογίαν καὶ διὰ τὸ τοσοῦτον κάματον ὑπομεμενηκέναι πάσης τιμῆς
»τε καὶ αἰδοῦς τυγχάνοντος ἀξίου, ἀναμενόντων καὶ προτρεπομένων
»αὐτοὺς εἰσελθεῖν εἰς τὴν κρίσιν, ἵνα ἅπερ ἀπόντων τῶν συλλειτουρ-
»γῶν ἐθρύλησαν καὶ ἔγραψαν κατ' αὐτῶν, ταῦτα παρόντες ἐλέγξαι
»δυνηθῶσιν. ἀλλ' οὐκ ἦλθον κληθέντες, καθὼς προείπομεν, δεικνύντες
»καὶ ἐκ τούτων τὴν συκοφαντίαν αὐτῶν καὶ μόνον οὐχὶ τὴν ἐπι-
»βουλὴν καὶ τὴν συσκευὴν ἣν πεποιήκασι βοῶντες διὰ τῆς παραιτή-
»σεως. οἱ γὰρ θαρροῦντες οἷς λέγουσι, τούτοις καὶ εἰς πρόσωπον
»συστῆναι δύνανται. ἐπειδὴ δὲ οὐκ ἀπήντησαν, νομίζομεν λοιπὸν
348
»μηδένα ἀγνοεῖν, κἂν ἐκεῖνοι πάλιν κακουργεῖν ἐθελήσωσιν, ὅτι μηδὲν

»ἔχοντες κατὰ τῶν συλλειτουργῶν ἡμῶν ἐλέγξαι, τούτους μὲν διαβάλ-
»λουσιν ἀπόντας, παρόντας δὲ διαφεύγουσιν.
»Ἔφυγον γάρ, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, οὐ μόνον διὰ τὴν κατὰ τούτων
»συκοφαντίαν, ἀλλ' ὅτι καὶ τοὺς ἐπὶ διαφόροις ἐγκλήμασιν ἐγκαλοῦν-
»τας αὐτοῖς ἐθεώρουν ἀπαντήσαντας. δεσμὰ γὰρ ἦν καὶ σίδηρα προ-
»φερόμενα· καὶ ἀπ' ἐξορίας ἐπανελθόντες ἄνθρωποι, καὶ παρὰ τῶν
»ἔτι κατεχομένων ἐν ἐξορίαις ἐλθόντες ἦσαν συλλειτουργοί· συγγενεῖς
«ἀναχωρησάντων ἀπὸ τῆς ἀπιστίας αὐτῶν. οὗτοι γὰρ ἐλθόντες εἰς

»τὴν ἁγίαν σύνοδον, τὴν μὲν βίαν ἣν ἔπαθον ἀπωδύραντο, οὐδὲν δὲ
»παρ' αὐτοῖς ὀρθὸν ἔλεγον πράττεσθαι, προστιθέντες καὶ τοῦτο ὡς
»ἄρα εἶεν τῆς ὀρθῆς ἀντιποιούμενοι δόξης καὶ κωλυόμενοι ἐξ αὐτῶν
»ἐλθεῖν ἐνταῦθα καὶ διὰ τὸ ἀπειλεῖν καὶ ἐντέλλεσθαι κατὰ τῶν
»βουλομένων ἀναχωρεῖν ἀπ' αὐτῶν. τούτου γοῦν ἕνεκα καὶ ἐν ἑνὶ
»οἴκῳ πάντες μεῖναι ἐσπούδασαν, μηδὲ τὸ βραχύτατον ἰδιάζειν αὐτοῖς
»ἐπιτρέψαντες.
»Ἐπεὶ οὖν οὐκ ἔδει παρασιωπῆσαι οὐδὲ ἀνεκδικήτους ἐᾶσαι τὰς
»συκοφαντίας, τὰ δεσμά, τοὺς φόνους, τὰς πληγάς, τὰς περὶ τῶν
»πλαστῶν ἐπιστολῶν συσκευάς, τὰς αἰκίας, τὰς γυμνώσεις τῶν παρ-
»θένων, τὰς ἐξορίας, τὰς καταλύσεις τῶν ἐκκλησιῶν, τοὺς ἐμπρησμούς,
»τὰς μεταθέσεις ἀπὸ μικρῶν πόλεων εἰς μείζονας παροικίας, καὶ πρό
»γε πάντων τὴν κατὰ τῆς ὀρθῆς πίστεως νῦν ἐπαναστᾶσαν δυσώ-
»νυμον Ἀρειανὴν αἵρεσιν δι' αὐτῶν, τούτου γοῦν ἕνεκεν τοὺς μὲν
»ἀγαπητοὺς ἀδελφοὺς ἡμῶν καὶ συλλειτουργούς, Ἀθανάσιον τὸν τῆς
»Ἀλεξανδρείας ἐπίσκοπον καὶ Μάρκελλον τὸν τῆς Ἀγκυρογαλατίας
»καὶ Ἀσκληπᾶν τὸν Γάζης καὶ τοὺς σὺν αὐτοῖς συλλειτουργοῦντας
»τῷ κυρίῳ, ἀθώους καὶ καθαροὺς εἶναι ἀπεφηνάμεθα, γράψαντες καὶ
»εἰς τὴν ἑκάστου παροικίαν ὥστε γιγνώσκειν ἑκάστης ἐκκλησίας τοὺς
»λαοὺς τοῦ ἰδίου ἐπισκόπου τὴν καθαρότητα καὶ τοῦτον μὲν ἔχειν
«φθεῖραι μετὰ ταῦτα ἄλλαις σκέψεσί τινες καὶ μιᾶναι ἠθέλησαν. ἀλλ'
»ἐν αὐτῇ τῇ ἀρχῇ ἀπ' αὐτῶν τούτων, οἵτινες ἐν Ἀριμήνῳ ἀνανεώ-
»σασθαι ἢ ψηλαφῆσαι ἠναγκάζοντο, μέχρι τούτου διωρθώθη, ὡς ὁμο-
»λογεῖν αὐτοὺς ἑτέρᾳ διαλέξει ὑφηρπάσθαι, ἢ ὅτι οὐκ ἐνενόησαν τῇ
»τῶν πατέρων γνώμῃ τῇ ἐν Νικαίᾳ ἀρεσάσῃ ἐναντίον εἶναι. οὐδὲ
»γὰρ πρόκριμά τι ἠδυνήθη γενέσθαι ὑπὸ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἐν Ἀριμήνῳ
»συναχθέντων, ὁπότε συνέστηκε μήτε τὸν Ῥωμαίων ἐπίσκοπον, οὗ
»πρὸ πάντων ἔδει τὴν γνώμην ἐκδέξασθαι, οὔτε Οὐικεντίου, ὃς ἐπὶ
349
»τοσούτοις ἔτεσι τὴν ἐπισκοπὴν ἀσπίλως ἐφύλαξεν, οὔτε τῶν ἄλλων

»τοῖς τοιούτοις συγκαταθεμένων, ὁπότε μάλιστα, καθὰ προειρήκαμεν,
»αὐτοὶ οὗτοι οἵτινες κατὰ συσκευὴν ὑποκλίνεσθαι ἔδοξαν, οἱ αὐτοὶ
»καλλίονι γνώμῃ χρησάμενοι ἀπαρέσκειν αὐτοῖς ταῦτα ἐμαρτύραντο.
»Συνορᾷ οὖν ἡ ὑμετέρα καθαρότης ταύτην μόνην τὴν πίστιν,
»ἥτις ἐν Νικαίᾳ κατὰ τὴν αὐθεντίαν τῶν ἀποστόλων ἐθεμελιώθη,
»διηνεκεῖ βεβαιότητι καθεκτέαν εἶναι, καὶ μεθ' ἡμῶν τοὺς Ἀνατολι-
»κούς, οἵτινες ἑαυτοὺς τῆς καθολικῆς ἐπιγινώσκουσι, τοὺς δὲ Δυτι-
»κοὺς καυχᾶσθαι· πιστεύομεν δὲ οὐκ εἰς μακρὰν τοὺς ἄλλα νοσοῦντας
»αὐτῇ τῇ ἐπιχειρήσει ἀπὸ τῆς ἡμετέρας κοινωνίας χωρισθήσεσθαι
»καὶ περιαιρεθήσεσθαι ἀπ' αὐτῶν τὸ τοῦ ἐπισκόπου ὄνομα, ὥστε τοὺς
»λαοὺς τῆς πλάνης αὐτῶν ἐλευθερωθέντας ἀναπνεῦσαι. οὐδενὶ γὰρ
»τρόπῳ διορθοῦσθαι δυνήσονται τὴν πλάνην τῶν ὄχλων,
«τοῖς πεπονθόσι μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῖς δι' ἀγάπην τὰ τῶν πεπονθό-
»των οἰκειουμένοις. χθὲς γὰρ ὡς εἰπεῖν ἔτι καὶ πρώην οἱ μὲν τῶν
»τῆς ἐξορίας λυθέντες δεσμῶν εἰς τὰς ἑαυτῶν ἐκκλησίας διὰ μυρίων
»ἐπανήκασι θλίψεων, τῶν δὲ καὶ τελειωθέντων ἐν ταῖς ἐξορίαις ἐπανε-
»κομίσθη τὰ λείψανα. τινὲς δὲ καὶ μετὰ τὴν τῆς ἐξορίας ἐπάνοδον,
»ἔτι βράζοντι τῷ τῶν αἱρετικῶν περιπεσόντες θυμῷ, πικρότερα τῶν
»ἐπὶ τῆς ἀλλοτρίας ἐπὶ τῆς οἰκείας ὑπέμειναν, λίθοις παρ' αὐτῶν
»τελειωθέντες κατὰ τὸν μακάριον Στέφανον· ἄλλοι διαφόροις κατα-
»ξανθέντες αἰκίαις ἔτι τὰ στίγματα τοῦ Χριστοῦ καὶ τοὺς μώλω-
»πας ἐν τῷ σώματι περιφέρουσι. χρημάτων δὲ ζημίας καὶ προστιμή-
»σεις πόλεων, καὶ τὰς τῶν καθ' ἕνα δημεύσεις καὶ συσκευὰς καὶ ὕβρεις
»καὶ δεσμωτήρια τίς ἂν ἐξαριθμήσασθαι δύναιτο; πᾶσαι γὰρ ὄντως
»ἐφ' ἡμᾶς αἱ θλίψεις ἐπληθύνθησαν ὑπὲρ ἀριθμόν, ἴσως μὲν ἐπειδὴ
»δίκας ἁμαρτημάτων ἐτίναμεν, ἴσως δὲ καὶ τοῦ φιλανθρώπου θεοῦ
»διὰ τοῦ πλήθους τῶν παθημάτων ἡμᾶς γυμνάζοντος.
»Τούτων μὲν οὖν τῷ θεῷ χάρις, ὃς καὶ διὰ τοσούτων θλίψεων
»τοὺς ἑαυτοῦ δούλους ἐπαίδευσε, καὶ κατὰ τὸ πλῆθος τῶν οἰκτιρμῶν
»αὐτοῦ πάλιν ἐξήγαγεν ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν. ἡμῖν δὲ μακρᾶς μὲν
»ἔδει σχολῆς καὶ πολλοῦ χρόνου καὶ πόνου πρὸς τὴν τῶν ἐκκλησιῶν
»ἐπανόρθωσιν, ἵν' ὥσπερ ἐκ μακρᾶς ἀρρωστίας ταῖς κατὰ μικρὸν ἐπι-
»μελείαις τὸ σῶμα τῆς ἐκκλησίας ἐκνοσηλεύοντες, πρὸς τὴν ἀρχαίαν
Cyrillus Theol., Expositio in Psalmos (4090: 100); MPG 69.

Vol. 69, pa. 996, line 25
σμούς. Ἐκεκρίκει γὰρ τοῖς φονῶσι παραδοῦναι τὸν

350
Κύριον, καὶ λανθάνειν αὐτὸν ᾤετο ἐν τῷ μάτην λα-

λεῖν, ἤγουν Ῥαββὶ αὐτὸν ὀνομάζειν καὶ διδάσκαλον.
Ἐξεπορεύετο ἔξω, καὶ ἐλάλει ἐπὶ τὸ αὐτό.
(A f. 224) Ἔξω, φησὶ, προϊὼν συνετάττετο τοῖς
Γραμματεῦσι καὶ ἀρχιερεῦσι καὶ Φαρισαίοις, οὐκ ἔτι
ἐν τῇ καρδίᾳ λαλῶν, ἀλλὰ προδήλως διαλεγόμενος.
Τί δὲ ἐλάλει; «Τί θέλετέ μοι δοῦναι, κἀγὼ ὑμῖν
παραδώσω αὐτόν;»
Κατ' ἐμοῦ ἐψιθύριζον πάντες οἱ ἐχθροί μου.
(A f. 224) Τὰς κατ' αὐτοῦ τῶν Ἰουδαίων συσκευὰς
σημαίνει καὶ τὰ λεληθότα σκέμματα· εὐλαβούμενοι
γὰρ τὸ πλῆθος, οὐκ ἐτόλμων φανερῶς ταῦτα τίθεσθαι,
ἀλλὰ συμβούλιον λαθραίως ἐποιοῦντο. Ψιθυρισμὸς
γάρ ἐστιν ἀπαῤῥησίαστον φθέγμα καὶ λαθραία κα-
κολογία, ὡς λοιδορία ἡ ἐν φανερῷ καὶ κατὰ πρός-
ωπον κακηγορία.
Etymologicum Magnum, Etymologicum magnum (4099: 001)

“Etymologicum magnum”, Ed. Gaisford, T.Oxford: Oxford University
Press, 1848, Repr. 1967.Kallierges pa. 286, line 24
Ἀντὶ τοῦ ἴδοι. Δρακίος: Ὄνομα κύριον· ἀπὸ τοῦ δράσσω, ἵν'
ᾖ ὁ δραττόμενος, ὁ ἰσχυρός. Ἢ παρὰ τὸ δρῶ, τὸ
πράττω, ἵν' ᾖ ὁ πρακτικός.
Δρᾶμα: Ποίημα, πρᾶγμα. Παρὰ τὸ δρῶ, τὸ
ἐνεργῶ, (ἀφ' οὗ καὶ δρᾶσαι, τὸ πρᾶξαι,) ὁ πα-
θητικὸς παρακείμενος, δέδραμαι, ἐξ αὐτοῦ δρᾶμα·
λέγεται δὲ δράματα καὶ τὰ ὑπὸ τῶν θεατρικῶν
μιμηλῶς γινόμενα, ὡς ἐν ὑποκρίσει, ὥς φησιν
Ἀριστοφάνης· [ἐπειδὴ ἐν ἱερῷ Ἡρακλέους δει-
πνοῦντες ἐγίνοντο χορός.] Καὶ τὰ ἐκ συσκευῆς
δὲ καὶ κακουργίας δρώμενα κατά τινος ὑπό τινων,
δράματα.
Δρᾶναι: Οἶμαι ἀπὸ τοῦ δρῆμι ἔδρην· τὸ ἀπα-
ρέμφατον, δρᾶναι. Κάλλιον οὖν ἀπὸ τοῦ δραίνω
δρανῶ ἔδρανα δρᾶναι. Ἔστιν Ἰλιάδος κʹ. καὶ δραί-
νειν, ἰσχύειν, δύνασθαι, ἐνεργεῖν.
Δράξ: Σημαίνει ὅσον τῇ χειρὶ οἷόν τε δράξασθαι
καὶ περιλαβεῖν. Παρὰ τὸν δράξω μέλλοντα, δρὰξ,
ὡς θήσω, θής.
351
Catenae (Novum Testamentum), Catena in Matthaeum (catena integra)

(e cod. Paris. Coislin. gr. 23) (4102: 001)“Catenae Graecorum patrum in
Novum Testamentum, vol. 1”, Ed. Cramer, J.A.Oxford: Oxford University
Press, 1840, Repr. 1967.Pa. 105, line 20
εἰς τὴν ὁδὸν σπαρέντων; πολύ. ὅτι ἐκεῖ εὐθέως ἥρπασεν· οὐδὲ γὰρ
ῥιζωθῆναι ἀφῆκεν· ἐνταῦθα δὲ, πλείονος ἐδεήθη τῆς μηχανῆς·
ταῦτα δὲ εἶπεν ὁ Χριστὸς, παιδεύων ἡμᾶς διὰ παντὸς ἐγρηγορέναι
καὶ νήφειν· κἂν γὰρ ἐκείνας διαφύγῃς τὰς βλάβας, φησὶν, ἔστι
καὶ ἑτέρα βλάβη· ὥσπερ γὰρ ἐκεῖ διὰ τῆς ὁδοῦ καὶ τῆς πέτρας
καὶ τῶν ἀκανθῶν, οὕτως καὶ ἐνταῦθα διὰ τοῦ ὕπνου ἡ ἀπώλεια
γίνεται. ὥστε διηνεκοῦς φυλακῆς δεῖ· διὸ καὶ ἔλεγεν· “ὁ δὲ
“ὑπομείνας εἰς τέλος, οὗτος σωθήσεται·” “ὅτε δὲ ἐβλάστησέν,”
φησιν, “ὁ χόρτος, τότε ἐφάνη καὶ τὰ ζιζάνια·” παρὰ μὲν γὰρ
τὴν ἀρχὴν, συσκευάζουσιν ἑαυτοῖς οἱ αἱρετικοί. ἐπειδὰν δὲ πολ-
λὴν λάβωσι παρρησίαν, καὶ λόγου τίς αὐτοῖς μεταδῷ, τότε τὸν
ἰὸν ἐκχέουσιν.
{Ὠριγένους.} Ἐχθρὸν δὲ ἄνθρωπον, τὸν διάβολον καλεῖ, διὰ
τὴν εἰς ἀνθρώπους βλάβην· ἡμᾶς γὰρ ἐπήρεια, καθ' ἡμῶν· ἡ δὲ
ἀρχὴ τῆς ἐπηρείας, οὐκ ἀπὸ τῆς εἰς ἡμᾶς ἐπηρείας, ἀλλ' ἀπὸ
τῆς εἰς Θεὸν ἔχθρας ἐγένετο· ὅθεν δῆλον, ὅτι ὁ Θεὸς μᾶλλον
ἡμᾶς φιλεῖ, ἢ ἡμεῖς ἑαυτούς· διὰ τί δὲ μὴ πρὸ τούτου ἔσπειρε
τὰ ζιζάνια, ἀλλ' ὅτε ἦν ἅπαντα πεπληρωμένα; ἵνα τῇ σπουδῇ
λυμήνηται τοῦ γεωργοῦ. οὕτως πρὸς τὸν Θεὸν ἐχθρωδῶς ἔχων,
πάντα ἐποίει. τίνος ἕνεκεν εἰσάγει τοὺς δούλους λέγοντας
Ευστάθιος. Scr. Eccl., Theol., Oratio in illud: Dominus creavit me

initium viarum suarum (frag.) (4117: 005)
“Recherches sur les écrits d'Eustathe d'Antioche avec une édition
nouvelle des fragments dogmatiques et exégétiques”, Ed. Spanneut, M.
Lille: Facultés Catholiques, 1948.Fragment 32, line 10
Βαδιοῦμαι δὲ ἐντεῦθεν ἤδη καὶ ἐπὶ τὰ πεπραγμένα. Τί οὖν; ἐπειδὴ

διὰ ταῦτα σύνοδος εἰς τὴν Νικαέων ἀφικνεῖται μεγίστη, διακοσίων μήτι
γε
καὶ ἑβδομήκοντα τὸν ἀριθμὸν ὁμόσε συναχθέντων (τὸ γὰρ σαφὲς διὰ τὸν
τῆς πολυανδρίας ὄχλον οὐκ οἷός τέ εἰμι γράφειν, ἐπειδὴ μὴ πάντη τοῦτο
περισπουδάστως ἀνίχνευον), ὡς δὲ ἐζητεῖτο τῆς πίστεως ὁ τρόπος,
ἐναργὴς
μὲν ἔλεγχος τὸ γράμμα τῆς Εὐσεβίου προὐβάλλετο βλασφημίας. Ἐπὶ
352
πάν-
των δὲ ἀναγνωσθὲν, αὐτίκα συμφορὰν μὲν ἀστάθμητον τῆς ἐκτροπῆς
ἕνεκα
τοῖς αὐτηκόοις προὐξένει, αἰσχύνην δὲ ἀνήκεστον τῷ γράψαντι παρεῖχεν.
Ἐπειδὴ δὲ τὸ ἐργαστήριον τῶν ἀμφὶ τὸν Εὐσέβιον σαφῶς ἑάλω, τοῦ

παρα-
νόμου γράμματος διαρραγέντος ὑπ' ὄψει πάντων ὁμοῦ τινες ἐκ
συσκευῆς,
τοὔνομα προβαλλόμενοι τῆς εἰρήνης, κατεσίγησαν μὲν ἅπαντας τοὺς
ἄριστα
λέγειν εἰωθότας. Οἱ δ' Ἀρειομανῖται δείσαντες μή πη ἄρα τοσαύτης ἐν
ταὐτῷ συνόδου συγκεκροτημένης ἐξοστρακισθεῖεν, ἀναθεματίζουσι μὲν
προ-
πηδήσαντες τὸ ἀπηγορευμένον δόγμα, συμφώνοις γράμμασιν
ὑπογράψαντες
αὐτοχειρί. Τῶν δὲ προεδριῶν διὰ πλείστης ὅσης περιδρομῆς
κρατήσαντες,
δέον αὐτοὺς ὑπόπτωσιν λαμβάνειν, τότε μὲν λεληθότως, τότε δὲ
προφανῶς
τὰς ἀποψηφισθείσας πρεσβεύουσι δόξας, διαφόροις ἐπιβουλεύοντες τοῖς
ἐλέγχοις. Βουλόμενοι δὲ δὴ παγιῶσαι τὰ ζιζανιώδη φυτουργήματα, δεδοί-
κασι τοὺς ἐφόρους· καὶ ταύτῃ τοὺς τῆς εὐσεβείας κήρυκας ἐκπολέμουσιν.
Οὐχ οὕτως δὲ πιστεύομεν, ὡς ἀνθρώπους ἀθέους δύνασθαι κρατῆσαι
Εφραίμ Σύρος. De morbo linguae et prauis affectibus (4138:

032)“Ὁσίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου ἔργα, vol. 2”, Ed. Phrantzoles,
Konstantinos G.Thessalonica: Το περιβόλι της Παναγίας, 1989.
Pa. 366, line 13
προφάσεων διαφόρων ἀναιρεῖν· καὶ καθάπερ ὁ λῃστὴς ἐν ἑνὶ λόγῳ τῆς

ἐξο-
μολογήσεως πολίτης γέγονε τοῦ παραδείσου, οὕτως δι' ἑνὸς λόγου
βλασφη-
μίας ἀπολλύμενός τις ἔνοχος γίνεται γεέννης.
Λεπρὰ γέγονεν ὡς χιὼν [οὖσα] ἡ Μαριάμ, ἵνα καταγνωσθῇ ἐν ἑνὶ λό-
γῳ κακηγορίας. Καὶ εἰ Μαριὰμ προφῆτις οὖσα δίκην δέδωκε τῆς
γλωσσαλ-
γίας, τί ἡλίκον ἆρα τὸ εἶδος τῆς τιμωρίας τοῖς ἀδιαφόρως κεχρημένοις τῇ
βλασφημίᾳ; Καὶ τὸ ὂν λαλησάσης τῆς Μαρίας ἀπεδοκιμάσθη ἡ ἀλήθεια,
διότι μετὰ κακηγορίας ἔφρασεν· ὡσαύτως ἐὰν χρήσηταί τις δικαίως τῇ
κακηγορίᾳ, ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ ἀδικίας μεστὴ γέγονεν. Ἢ γὰρ ἔλεγξον
353
δι-
καίως ἢ μὴ λάθρα κακηγορήσῃς· ἢ ἐπιτίμησον μετὰ παρρησίας ἢ μὴ συ-
σκευάσῃς ἐν τῷ λανθάνοντι. Ἐξουθενεῖται γὰρ ἡ δικαιοσύνη, ὅταν
συγκεκέ-
ρασται αὐτῇ ἡ τῆς δολιότητος φαυλότης, καθάπερ ἀποδοκιμάζεται ἡ
ἁγιω-
σύνη, ἐὰν συμπλακῇ αὐτῇ ἡ ἀκαθαρσία· ἐξουθενεῖται ἡ ἁγνεία, ἐὰν
συναφθῇ
αὐτῇ ἡ λαγνεία· ἐξουθενεῖται καὶ ἡ πίστις, ἐὰν προσέχῃ ταῖς μαντείαις·
ἐξουθενεῖται ἡ εὐποιΐα, ἐὰν ἔχῃ τὴν ὑπερηφανίαν· ἐξουθενεῖται ἡ
ὁμόνοια,
ἐὰν ὀφθῇ παρ' αὐτῇ εἰρωνεία· ἐξουθενεῖται καὶ ἡ νηστεία, ἐὰν ἔχῃ τὴν
κατα-
λαλιάν· ἐξουθενεῖται καὶ ἡ ἀγάπη, ἐὰν τετάρακται τῷ ζήλῳ.
Προσεσχηκὼς τοῖς φυσικοῖς μάνθανε παρ' αὐτῶν τὰ γεγραμμένα. Τῆς
ἀληθείας τὸ κάλλος ἄμορφόν ἐστιν, ἡνίκα ἥπλωται ἐπάνω φαυλότητος,
Εφραίμ Σύρος. Sermones paraenetici ad monachos Aegypti (4138:

036)“Ὁσίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου ἔργα, vol. 3”, Ed. Phrantzoles,
Konstantinos G.Thessalonica: Το περιβόλι της Παναγίας, 1990.
Oration 29, line 21
σομαι αὐτόν· σκεπάσω αὐτόν, ὅτι ἔγνω τὸ ὄνομά μου. Κεκράξεται πρός
με,
καὶ εἰσακούσομαι αὐτοῦ· μετ' αὐτοῦ εἰμὶ ἐν θλίψει· ἐξελοῦμαι αὐτόν, καὶ
δο-
ξάσω αὐτόν. Μακρότητα ἡμερῶν ἐμπλήσω αὐτόν, καὶ δείξω αὐτῷ τὸ
σωτή-
ριόν μου. Καὶ πάλιν· οἱ πεποιθότες ἐπὶ Κύριον, ὡς ὄρος Σιών· οὐ
σαλευθή-
σεται εἰς τὸν αἰῶνα ὁ κατοικῶν Ἱερουσαλήμ. Καὶ πάλιν· νεώτερος ἐγενό-
μην, καὶ γὰρ ἐγήρασα, καὶ οὐκ εἶδον δίκαιον ἐγκαταλελειμμένον, οὐδὲ τὸ
σπέρμα αὐτοῦ ζητοῦν ἄρτους.

Ἡ μὲν οὖν σκότωσις γίνεται ἐξ ἀναζέσεως δριμυτάτης χολῆς καὶ τοῦ
χυμοῦ πλεονάσαντος· τισὶ δὲ καὶ ἐκ τῆς τοῦ σώματος ἀσθενείας καὶ ἀτο-
νίας. Ἔστι δ' ὅτε καὶ ὁ Διάβολος Συσκευάζει τι τῶν ὁμοίων, ὅταν μὴ
ἰσχύ-
σῃ ἢ πράξει ἢ λόγῳ ἡττῆσαι τὸν ἀδελφόν, ἵνα κἂν διὰ ταύτης τῆς
μηχανῆς
καταισχύνας αὐτόν, ἀπελάσῃ τοῦ σταδίου. Ἀλλ' ὁ Κύριος οὐκ ἐάσει
αὐτὸν
354
πειρασθῆναι ὑπὲρ δύναμιν, ἀλλὰ συντόμως στηρίξει αὐτοῦ τὴν καρδίαν.

Ἀλ-
λά γε καὶ τοῦτο οὐχ ἁπλῶς, οὐδ' ὡς ἔτυχεν, ἐπιφέρεται τῷ ἀδελφῷ· ἀλλ'
ὅ-
ταν ῥεμβασμοὺς μήνιδος ὑπομένουσιν αὐτοῦ οἱ λογισμοί.
Ἕτερος δὲ εἰς χεῖρας παραδίδοται τοῦ Ἐχθροῦ κατὰ Θεοῦ συγχώρη-
σιν, ἐξ ἐπάρσεως· ὅταν ἐμπιστεύσῃ ἑαυτὸν τοῖς ἀπατηλοῖς λογισμοῖς τοῦ
Ἐχθροῦ· καί φησιν· ἰδοὺ γέγονας δόκιμος παρὰ πάντας ἀνθρώπους καὶ
οὐκ
ἔστιν ὅμοιός σοι τῶν ἐπὶ γῆς, καὶ ἕτερα τούτων ὑψηλότερα, μᾶλλον δὲ
χα-
λεπώτερα. Ἅμα δὲ καὶ ἐπιγράφων ἑαυτῷ τὰ κατορθώματα, καὶ οὐχὶ τῷ
Νικηφόρος Γρηγοράς. Ρωμαϊκή ιστορία. (4145: 001)

“Nicephori Gregorae Ιστορίαι. Byzantinae, 3 vols.”, Ed. Schopen, L.,
Bekker, I.Bonn: Weber, 1:1829; 2:1830; 3:1855; Corpus scriptorum
Ιστορίαι. Byzantinae.Vol. 1, pa. 85, line 9
ἄλλως τοῖς ὁμοφύλοις μᾶλλον ἢ τοῖς ἀλλοφύλοις συνδιαιτᾶσθαι

ποθοῦντες ἕρμαιον κάλλιστον τὴν τοῦ Καίσαρος ἡγήσαντο ξυν-
τυχίαν καὶ πάντα σαφῶς τε ἀπήγγειλαν καὶ ἐπὶ τούτοις συμ-
φωνίας τῷ Καίσαρι συνετίθεσαν περὶ προδοσίας καὶ δωρεῶν
ὑποσχέσεις μεγάλων ῥᾷστα ἐλάμβανον, ὡς ἐφ' ὁμολογουμένῃ τῇ
πράξει. οὐ γὰρ μόνον ἀσθενῆ τὴν τῶν Λατίνων δύναμιν ἔφασαν
ἤδη τυγχάνειν, ἀλλὰ καὶ ταύτης τὸ πλεῖστον ἀπεῖναι ἐς τὴν τῆς
Δαφνουσίας πολιορκίαν. πόλις δὲ αὕτη περὶ τὸν Εὔξεινον πόν-
τον, πολλοῖς κυκλουμένη τοῖς ὕδασι, χιλίους σταδίους διϊστα-
μένη τῆς Κωνσταντίνου· σφίσι δ' αὖ ῥᾴδιον εἶναι τὴν εἴσοδον
νύκτωρ τῷ στρατῷ συσκευάςαι καὶ ἅμα συνάρασθαι μετὰ τῶν
φίλων αὐτοῖς καὶ χερσὶ καὶ ὅπλοις καὶ πάσῃ δυνάμει τὴν τῶν ἀντι-
πάλων ἄμυναν. τήν τε γὰρ οἴκησιν ἔγγιστά που τῆς πύλης κε-
κτῆσθαι τῆς κατ' εὐθεῖαν βλεπούσης πρὸς τὸν ναὸν τῆς θεομή-
τορος τῆς πηγῆς, εἴσοδόν τε εἰδέναι λαθραίαν, ἣν παλαιός τις
ὑπόνομος ἔλαθεν ὥσπερ ἐξ αὐτομάτου νῦν παρεχόμενος, δι' οὗ
πεντήκοντα εἰσιόντας ὁπλίτας νυκτὸς τούς τε φύλακας ἀποκτεῖ-
ναι καὶ τὴν πύλην συντρίψαντας ῥᾳδίαν ἤδη καὶ ἅπαντι τῷ
στρατῷ πεποιηκέναι τὴν εἴσοδον. (Δ.) Ταῦτ' ἔφασαν οἱ ἄν-
δρες· καὶ οἴκαδε ἀπιόντες οὐ μάλα συχνῶν ἡμερῶν εἰς πέρας
Νικηφόρος Γρηγοράς. Ρωμαϊκή ιστορία. Vol. 1, pa. 117, line 23

355
τικὸν ἐξαρτύουσιν, οὐχ ἵνα φανερὸν ἐγείρωσι πόλεμον κατὰ τοῦ

βασιλικοῦ στόλου· (τοῦτο γὰρ ὅμοιον τούτοις ἐδόκει, ὥσπερ ἂν
εἰ εἰς οὐρανὸν ἐπεχείρουν τοξεύειν) ἀλλ' ἵν' ἐπιούσης τῆς ναυτι-
κῆς τοῦ βασιλέως δυνάμεως, τὰς ἑαυτῶν παραφυλάττωσιν ἄκρας
καὶ ἀντέχωσιν ἀπὸ γῆς ὁμοῦ καὶ θαλάττης μαχόμενοι. (Β.) Συνέ-
βη γοῦν κατὰ τοῦτον τὸν χρόνον καὶ τὰς βασιλικὰς τριήρεις ὑπὲρ
τὰς πεντήκοντα οὔσας ἐν τῷδε τῷ κόλπῳ τὸν εἴσπλουν ποιησα-
μένας ὡς ἐπ' ἀσφαλοῦς ἐνορμίσασθαι. οἱ δὲ Κρῆτες καὶ Εὐ-
βοεῖς πάλαι καιροφυλακοῦντες καὶ ναυλοχοῦντες αὐτὰς οὐχ
ἕτερον τούτου βελτίονα ἐς τὸ ἐπιθέσθαι αὐταῖς ἐνόμισαν ἔχειν
καιρόν. καὶ δὴ τὴν ταχίστην συσκευασάμενοι τὰς τριήρεις καὶ
τετρήρεις αὐτῶν μικρὸν ὑπὲρ τὰς τριάκοντα οὔσας καὶ πύργους
ξυλίνους ταῖς πρώραις τῶν πλειόνων ἐπιστήσαντες ταχυναυτοῦ-
σιν· ὡς ἂν πρὶν αἰσθέσθαι τοὺς βασιλικοὺς τὸν τούτων ἐπίπλουν,
αὐτοὶ προκαταλαβόντες ἐκ τοῦ ναυστάθμου κενὰς τῶν ἐπιβατῶν
τὰς ναῦς ἐφελκύσωνται, ἔξω περὶ τὴν γῆν ἀπεριμερίμνως τηνι-
καῦτα διατριβόντων αὐτῶν. ὃ δὴ καὶ, εἰ μὴ κύριος ἀπροσδό-
κητον χεῖρα παρεῖχε Ῥωμαίοις, κατὰ τὴν τῶν ἐχθρῶν ἂν ἐς τέ-
λος συνεπεπτώκει βούλησιν. ᾔσθοντο μὲν γὰρ καὶ Ῥωμαῖοι τὸν
τῶν Κρητῶν καὶ Εὐβοέων ἐπίπλουν· ἀλλὰ στενὸς τυγχάνων ὁ
χικοῦ θρόνου τὸ ὑποπόδιον αὐτοῦ· ὑφ' ὃ τὴν θείαν εἰκόνα στη-

λογραφοῦσι τοῦ σωτῆρος Χριστοῦ καὶ ἐφ' ἑκάτερα ταύτης τόν
τε βασιλέα Ἀνδρόνικον χαλινὸν ἐν τῷ στόματι φέροντα καὶ τὸν
πατριάρχην Ἀθανάσιον ἕλκοντα τοῦτον ὥσπερ τις ἡνίοχος ἵππον.
ἔπειτα οὕτως ἔχον τὸ ὑποπόδιον ἀπιόντες τιθέασιν ἔνθα καὶ πρό-
τερον ἔκειτο, παρὰ τὸν πατριαρχικὸν δηλαδὴ θρόνον. ἔπειτα
θεατρίζουσι τὸ δρᾶμά τινες θεασάμενοι παρ' ἐλπίδα καὶ ὡς ἀσεβῆ
τὸν πατριάρχην διαβάλλουσι πρὸς τὸν βασιλέα. ὁ μὲν δὴ βασι-
λεὺς τοὺς διαβάλλοντας μεταπεμψάμενος καὶ αὐτοὺς ἀναμφιβόλως
εἶναι συλλογισάμενος τοὺς τὸ ἀσεβὲς ἐκεῖνο καὶ ἄθεσμον δρᾶμα
συσκευασαμένους εἱρκτῇ παραδίδωσι χαλεπωτάτῃ τε καὶ διηνεκεῖ.
ὁ δὲ πατριάρχης δυσχεράνας, ὅτι μὴ πολλῷ μείζονι τούτους
παρέδωκε τιμωρίᾳ, τὸν πατριαρχικὸν εὐθὺς παρῃτήσατο θρόνον.
(Β.) Δύο δὲ μεταξὺ παρεῤῥυηκότων ἐνιαυτῶν εἶτα τὸν πατριαρ-
χικὸν διαδέχεται θρόνον Νίφων, ὁ τῆς Κυζίκου μητροπολίτης, τῷ
βασιλικῷ θελήματι τῶν ἀρχιερέων εἰξάντων καὶ μεταστησάντων
αὐτὸν ἐκ Κυζίκου πρὸς τὴν τῆς πατριαρχείας περιωπήν. ἦν δὲ ὁ
ἀνὴρ πάντη μὲν ἀδαὴς τῆς ἔξω παιδείας, οὐχ ὡς τὰ πολλὰ δὲ, καὶ
356
τῆς θειοτέρας, ὡς μηδ' οἰκείᾳ χειρὶ τὰ τῶν γραμμάτων στοιχεῖα

γράφειν εἰδώς. ὅσον γὰρ ἄκρῳ δακτύλῳ ταύτης γευσάμενος ἠρ-
κέσθη τῇ φύσει χρώμενος. σύνεσιν γὰρ πλουτῶν καὶ περίνοιαν
πείθεσθαι, φίλαρχος ὢν ἀεὶ καὶ καιροῦ μὴ τυχὼν οὐδέπω τὸ

βουλόμενον ἐνδείξασθαι τῆς ψυχῆς νῦν ἔγνω καιρὸν εἶναι τοῦτον
ὑπὸ τῆς τύχης παρεσχημένον κατ' ἀλλήλων τοὺς βασιλέας ἐκπο-
λεμώσας καὶ τὰ Ῥωμαίων οὕτω συγκυκήσας ἅπαντα πράγματα,
τῶν σκήπτρων αὐτὸς ἐπιβῆναι· ἢ τό γε δεύτερον, μέρος τῆς ὅλης
τῶν Ῥωμαίων ἡγεμονίας ἀποτεμόμενος εἰς οἰκείαν ἀρχὴν αὐτὸ
καταστήσασθαι. ὅθεν Ἀνδρονίκῳ τῷ νέῳ βασιλεῖ προσελθὼν
ἅπαν τοῦ πάππου καὶ βασιλέως ἀνεκάλυψε τὸ ἀπόῤῥητον, λέγων·
ὡς “ἐμὲ μὲν οἷά τινα κύνα ῥινηλατοῦσαν τὰ σὰ βουλεύματα τέταχεν
ὁ βασιλεὺς περί σε· ὁ δὲ κάθηται συσκευάζων ἀγχόνας καὶ δεσμὰ
κατὰ σοῦ· σὺ δ' ἀγνοῶν κάθησαι νηπίων βουλεύμασι γαυρούμε-
νος. τί γάρ σοι τὸ ὄφελος ἀποπλεύσαντι λάθρα πρὸς ἀλλοτρίαν
οἴχεσθαι χώραν, ἔνθα καθάπερ δούλῳ δεήσει καθημένῳ πρὸς
ἀλλοτρίαν βλέπειν τράπεζαν, ὁπόταν ἴσως μηδὲ φονεῦσιν ἐντύχῃς
τοῖς ξενίζουσι, μηδὲ ταῖς τοῦ πάππου καὶ βασιλέως ἄρκυσι καὶ
πάγαις ἁλῷς; εἰ δὲ πάντα πρὸς λήθης βυθοὺς τὰ νηπιώδη ταῦτα
ῥίψας βουλεύματα πεισθείης ἐμοὶ τὰ βελτίω σοι καὶ σωτήρια συμ-
βουλεύοντι, οὐκ ἂν φθάνοις τὰ σκῆπτρα τῆς αὐτοκρατορίας
λαμβάνων ἀπονητί. μίαν γὰρ ἀνυσιμωτάτην ὁρῶ πρὸς τοῦτο φέ-
ρουσαν ἀφορμὴν, ἢν φυγὼν τὸ Βυζάντιον ἐς τὰς τῆς Θρᾴκης ἐκ
τοῖς λυπουμένοις εἰκός. ὁ δὲ Ἀσὰν βαθείᾳ συνέσει προσιὼν αὐτῷ

γλῶσσαν μὲν ὁμοίαν πως ἐκείνῳ προὐτείνετο καὶ συνδιελοιδορεῖτο
τοῖς βασιλεῦσι δῆθεν αὐτός· τὰ δὲ παρὰ τοῦ Συργιάννου λεγό-
μενα πάντα ἐς τὰ τῆς διανοίας ἔκρυπτε μυστήρια. ἐμίσει γὰρ
αὐτοῦ τὸ φίλαρχον καὶ πρίν· καὶ νῦν δ' οὐχ ἧττον ἤχθετό οἱ
ἐχθρῷ γε ὄντι καὶ Καντακουζηνοῦ τοῦ ἐπὶ θυγατρὶ γαμβροῦ,
τοῦ μεγάλου φημὶ δομεστίκου· ὃς τὰ μέγιστα παρὰ τῷ νέῳ δυνά-
μενος βασιλεῖ ἐλπίδας ἀγαθὰς ἀεὶ γράφων ἐκεῖθεν καὶ αὐτῷ προὔ-
τεινεν. ἐπεὶ δὲ τὰ τοῦ δράματος πάντα συνέῤῥαπται, λάθρα τῷ
θείῳ καὶ βασιλεῖ προσελθὼν ὁ Ἀσὰν, “εἰ μὴ δεσμώτην,” ἔφησεν,
357
“ὅσον τάχος ποιήσειας τὸν Συργιάννην βασιλείαν ἑαυτῷ συσκευά-

ζοντα, οὐκ ἂν φθάνοις φονευόμενος ὑπ' αὐτοῦ.” εὐθὺς οὖν τὸν
μὲν Συργιάννην εἶχε τὸ δεσμωτήριον· τόνδ' οἶκον αὐτοῦ μετὰ
τῶν ἐνόντων ἁπάντων ἄρδην ἀπώλεσαν καὶ διέλαχον οἱ τοῦ δήμου.
οἱ δ' ἀμπελῶνες αὐτοῦ σύν γε τοῖς οἰκοπέδοις μηλόβοτα πάντ'
ἐγεγόνει. καὶ ταῦτα μὲν τοῦτον ἔσχε τὸν τρόπον.
ιγʹ. Οὐκ εὔκαιρον δέ μοι δοκεῖ σιωπῇ παρελθεῖν καὶ ὅσα κατὰ
τοῦτον τὸν χρόνον περὶ τοῦ Πάσχα λαληθῆναι ξυνέβη. κατὰ γὰρ
τὸ εἰωθὸς ἀνιὼν ἐς τὰ βασίλεια τοιαύτῃ τινὶ τῇ ὁμιλίᾳ ἐντετυχή-
κειν. καὶ τὰ μὲν ἄλλα παρείσθω γε τέως, πολλά τε ὄντα καὶ οὐ
μεθα. (Δ.) Παρατηρῆσαι δ' ἄξιον τὰς τῶν μελλόντων δεινῶν

προαναφωνήσεις. σημεῖα γὰρ ἐν τῇ ἀρχῇ τοῦ ἔτους εὐθὺς φανῆ-
ναι συνέβη, ἱκανὰ τὴν ἐν τῷ αὐτῷ ἔτει παραστῆσαι γενησομένην
κάκωσιν. ἀρχομένου γὰρ τοῦ ἑξακισχιλιοστοῦ ὀκτακοσιοστοῦ τρια-
κοστοῦ ἕκτου ἔτους εὐθὺς τῇ πρώτῃ τοῦ σεπτεμβρίου ἡμέρᾳ γέ-
γονε τελεία τῆς σελήνης ἔκλειψις. ἧς ἡ μὲν ἀρχὴ τῆς ἐκπτώσεως
γέγονεν ἔτι νυκτὸς οὔσης· τὰ δὲ ἑξῆς τοῦ τοιούτου ἐκλειπτικοῦ
πάθους μέχρι τοῦ τῆς ἀνακαθάρσεως τέλους γέγονεν ἀνατείλαντος
μὲν τοῦ ἡλίου, τῆς δὲ σελήνης ὑπὸ γῆν καλυφθείσης. προανε-
φώνει δὲ τὸ σημεῖον δόλους λαθραίους μὲν, οὐκ ἀνυπόπτους δὲ,
ἐπὶ συγχύσει μεγάλῃ τῶν κοινῶν συσκευαζομένους πραγμάτων.
περὶ δὲ τετάρτην ὥραν τῆς αὐτῆς ἡμέρας τῶν θείων εἰκόνων κατὰ
τὸ πάλαι κρατῆσαν ἔθος συναθροισθεισῶν ὁμοῦ τῷ βασιλεῖ καὶ
πατριάρχῃ καὶ τοῖς ἀρχιερεῦσιν ἐπὶ τοῦ πορφυροῦ κίονος, ἐφ'
οὗπερ ὁ θεῖος ἵδρυται σταυρὸς, καὶ τῆς ἱερᾶς τελουμένης ὑμνῳ-
δίας χοῖρός ποθεν ἐκδραμὼν εἰσεπήδησεν ἐξαπίνης ἐν μέσῳ τῷ
τῶν ψαλλόντων χορῷ πολλῷ τῷ τέλματι βεβρεγμένος· καὶ πολ-
λὰς ἔνθεν κἀκεῖθεν ἀτάκτους περιφορὰς ποιησάμενος μόλις ἐξῆλθε.
καὶ ἔδοξε τοῦτο τοῖς συνετωτέροις σύγχυσιν τῆς τοῦ θεοῦ ἐκκλη-
σίας μερικήν τινα προσημαίνειν. ἐγένετο δὲ καὶ μετὰ μῆνας ἓξ
ἔκλειψις αὖθις τοῦ σεληνιακοῦ φωτός·
ἀκουσθέν· “καὶ εἰ ὁ τῆς εἰρήνης διδάσκαλος,” ἔφησεν, “οὕτω

καθ' ἡμῶν ἐμεμήνει διὰ λημμάτων προσδοκίαν, ὧν αὐτῷ ἐπαγ-
γέλλεται ὁ ἐμὸς ἔγγονος, καὶ πᾶσαν ὀπίσω ῥίψας αἰδῶ καὶ σεμνό-
358
τητα στάσεως ἀρχηγὸς οὐκ ὀκνεῖ γίνεσθαι, τίς ἂν τὴν ἄστατον

τοῦ δήμου καθ' ἡμῶν στήσειε φορὰν, εἴ τις ἐς τὸ ἀνθρώπινον
βλέπει; ὥστε φονεὺς ἡμῖν ὁ πατριάρχης τὸ καθ' αὑτὸν ἀπηρ-
τισμένος γεγένηται.” (Δ.) Οἱ μέντοι ἀρχιερεῖς ἐκεῖνοι πολλὴν
ἀναίδειαν τῆς τοῦ πατριάρχου διανοίας καὶ γλώττης καταγνόντες
ἀφορισμὸν καὶ αὐτοὶ συναθροισθέντες ἐξεφώνησαν κατ' αὐτοῦ
καὶ τῶν αὐτοῦ συμφρονούντων τῇ ἀπονοίᾳ, ἅτε νεωτεροποιὸν καὶ
συνωμοσίας συσκευαστὴν καὶ στασιαστὴν διὰ δωροδοκίαν γενόμε-
νον. παρῆγον γὰρ καὶ κανόνας καὶ νόμους, οἳ πολλὴν αὐτῷ τὴν
καταδίκην ἐπήντλουν. ὧν ἡμεῖς ἐν τῇ παρούσῃ τῆς ἱστορίας ἐκ-
θέσει τὸν ὀκτωκαιδέκατον τῆς ἐν Χαλκηδόνι συνόδου κανόνα ἀπα-
ράτρεπτον κατὰ λέξιν ἐκθέμενοι ἀποχρῆναι νομίζομεν. τὰ γὰρ
ὅμοια καὶ ὁ τῆς ἐν τῷ Τρούλλῳ τέταρτος τῆς οἰκουμενικῆς ἕκτης
συνόδου καὶ ἔτι τὸ τέταρτον κεφάλαιον τοῦ τριακοστοῦ ἕκτου τί-
τλου τῶν νόμων διαγορεύει. ἔχει δὲ οὕτως· “τὸ τῆς συνωμοσίας
ἢ φρατρίας ἔγκλημα καὶ παρὰ τῶν ἔξω νόμων πάντη κεκώλυται.
πολλῷ δὲ μᾶλλον ἐν τῇ τοῦ θεοῦ ἐκκλησίᾳ τοῦτο ἀπαγορεύειν
προσήκει. εἴ τινες τοίνυν κληρικοὶ ἢ μονάζοντες εὑρεθεῖεν ἢ
οὐδὲ τοὺς τῶν βαρβάρων Περσῶν αἰδούμενος νόμους, οἳ τοῖς

ἀχαρίστοις νόμιμον ἐπάγουσι κόλασιν, μήτε τὰ πρὸς θεὸν εἶναι
λέγοντες τὸν τοιοῦτον εὐχάριστον, μήτε πρὸς τοὺς γονέας, μήτε
μὴν πρὸς τοὺς φίλους. ἀλλ' ἐχρῆν, ὡς ἔοικεν, ἐκτριβῆναι Ῥω-
μαίων ἅπασαν πόλιν καὶ χώραν, καὶ αὐτὰ τῆς τοῦ θεοῦ ἐκκλη-
σίας συγχεθῆναι τὰ πράγματα, δι' ἔκτισιν οἶμαι παλαιοτέρων ἅμα
καὶ νεωτέρων τοῦ γένους ἁμαρτημάτων. καὶ διὰ τοῦτο συνεχωρήθη
τοιαῦτα παρεισφθαρῆναι κακίας ὄργανα καὶ προφάσεις, πλὴν φι-
λαρχίας καὶ δόξης ματαίας οὐδὲν ἐχούσας τὸ εὔλογον. ἀλλ' ἐς
τὸ πρότερον ἴχνος τοῦ λόγου φέρε ἀνακάμψωμεν. (Γ.) Συνορῶν
γὰρ, ὡς ἔφημεν, ὁ Καντακουζηνὸς, ὅτι συσκευάζων αὖθις
Ἀπόκαυκος οὐ παύεται δόλους καὶ ἔνεδρα κατ' αὐτοῦ, καὶ οὐκ
εἰς μακρὰν ἠρεμήσας ἐπιβουλὴν ἐκραγεῖσαν ὄψεται φόνου μεστὴν
κατὰ τῆς ἑαυτοῦ κεφαλῆς, ἰδίᾳ παραλαβὼν ἅμα βασιλίδι τὸν
πατριάρχην τοιάδε φησί. (Δ.) “Τῶν ἔξω σοφῶν οἱ χαριέστεροι
τἀναντία κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ἐν τῷ αὐτῷ γενέσθαι ὑποκει-
μένῳ τῶν ἀμηχάνων εἶναί φασι. τούτου δ' οὕτως ἔχοντος,
οὐχ ὁρῶ τίς ἂν ἐμοὶ γένοιτο μηχανὴ, ἣ μεριζομένη πρὸς δύο
τἀναντιώτατα παρέχοιτο δρᾷν ἀσφαλῶς ἃ προκεχείρισμαι. τὸ
μὲν γὰρ τῶν κοινῶν προνοεῖσθαι πραγμάτων ἁπάντων ἕνα με
359
τοῦ φάσματος καὶ συστραφεῖσαν ἐκπέμψαι τοὺς καθέξοντας τὸν

ἐν ἀωρίᾳ τοιαύτῃ τοιαῦτα μηχανώμενον, καὶ ἀκουσομένους, ὅτου
χάριν καὶ ὅθεν ἐκείνῳ ταῦτα δρᾷν προστεταγμένον εἴη. ἐπεὶ δὲ
τὴν ταχίστην παλινδρομήσαντας φάναι μηδένα τῶν πάντων ἑωρα-
κέναι, μηδ' εἶναι πάροδον οὐδεμίαν, ὁπόθεν εἰσιτητά γε εἴη ξέ-
νοις καὶ ἱππόταις ἀνδράσι, τῶν θυρῶν ἁπασῶν κεκλεισμένων,
ἤδη καταπλαγῆναί τε αὐτὴν καὶ, πρὸς ἄλλας ἐννοίας ἀνενεγκοῦ-
σαν τὸ μάντευμα, λύπης πλησθῆναι καὶ δακρύων γενέσθαι ἐγγύς.
ιδʹ. Ἐγὼ δ' ἐκεῖσε ἐπάνειμι. τῷ Καντακουζηνῷ γὰρ οὔτε
πρὸς τοσαῦτα τὴν ψυχὴν κατενηνέχθαι ῥόθια τῶν δεινῶν συν-
ηνέχθη, οὔτε πρὸς οὓς εὕρισκε συνεχῶς κατ' αὐτοῦ συσκευαζο-
μένους λαθραίας καὶ ἄλλοτ' ἄλλας ἐπιβουλὰς ἀπηγορευκέναι, ἀλλ'
ἑστάναι τῶν ἰδίων ὅρων ἐντὸς, ἀκλινεῖς τὰς πρὸς θεὸν ἐλπίδας
ὁμοίως ἀεὶ φυλάττοντι· καὶ γράφοντι μὲν ἀεὶ καὶ δεομένῳ λή-
γειν οὐκ ἦν οὐδαμῆ, κυρωθῆναι ὁπόσα περιὼν ὁ βασιλεὺς ἐνετέλ-
λετο περί γε αὐτοῦ. ἀλλὰ τῶν Βυζαντίων οὐδ' ἄκροις τῶν λεγο-
μένων ἀκούειν θελόντων ὠσὶν, ὅτι μὴ καὶ τοὺς ἀγγέλους σὺν ἀτι-
μίᾳ καὶ κουρᾷ πομπευόντων ἐπ' ἀγορᾶς καὶ δεσμοῖς καὶ εἱρ-
κταῖς συγκλειόντων, τῷ δὲ οὐ διὰ γλώττης ἐγένετο λοιδορεῖν
οὐδενὶ τῶν ἁπάντων. οὐ μὴν οὐδὲ τοὺς ἐν τῷ ὄρει τῷ Ἄθῳ δια
ἀπῄτει δ' ὑπήκοον τὴν πόλιν τούτῳ γενέσθαι καὶ ὑποχείριον, τῇ

ἀκροπόλει φρουρὰν Τριβαλλῶν ἐμβαλόντι, πρὶν ἂν ἀκουσίων
αὐτῶν πολέμου νόμοις ἐξανδραποδίσηταί τε καὶ διαρπάσῃ καὶ πό-
λιν καὶ οἰκίας ἅμα καὶ γυναιξὶ καὶ τέκνοις. τοῖς μέντοι πρε-
σβεύουσι καταπλαγεῖσι πρὸς τὴν τῶν λεγομένων ἐμβρίθειαν καὶ
ἀποτομίαν ἔδοξε βέλτιον λάθρα κοινολογήσασθαι τῷ βασιλεῖ
Καντακουζηνῷ, καὶ δοῦναι λαμπρὰς τὰς ἐγγύας, εἰ βούλοιτο
τὴν ταχίστην λαθὼν παρεισελθεῖν καὶ λαβεῖν ἀπονητὶ τὴν πόλιν
αὐτός. εἶναι γὰρ μανιώδους ψυχῆς καὶ γνώμης, αἱρεῖσθαι πρὸ
τοῦ ἡμέρου τὸ βάρβαρον, καὶ προτιμᾷν τῆς ὁμοφύλου τὴν ἀλλό-
φυλόν τε καὶ νόθον ἡγεμονίαν. τούτων οὕτω συσκευασθέντων
καὶ κυρωθέντων πρὶν αἰσθέσθαι τοὺς Τριβαλλοὺς, λόγοις ἀπα-
τηλοῖς τισι μετεωρίσαντες τὴν τοῦ Κράλη διάνοιαν οἱ ἐκ Βεῤῥοίας
πρέσβεις ἐπ' οἴκου ἀνεχώρησαν, ἀπαγγέλλοντες τοῖς ἐν Βεῤ-
ῥοίᾳ τήν τε τῶν τοῦ Κράλη λόγων βαρύτητα καὶ ἃς ἀναγκα-
360
σθέντες αὐτοὶ συνθήκας αὐτοκρατορικὰς πεποίηνται πρὸς βασι-

λέα, τοῦ καιροῦ σχεδιάσαντος τὴν τοιαύτην παραχρῆμα ἐπίνοιαν.
(Δ.) Βραχεῖαι μετὰ τοῦτο παρῳχήκεσαν ἡμέραι, καὶ τὰς οἰκείας
ὁ βασιλεὺς δυνάμεις ἀναλαβὼν ἐπὶ κυνηγέσια δῆθεν ἐξῄει, καὶ
περιπάτους ἀνέσεώς τινος καὶ ῥᾳστώνης βασιλικῆς. καὶ μὲν δὴ
οὔπω τρεῖς ἐκεῖθεν ἡμέραι παρῆλθον, καὶ τὴν πορείαν
σθαι, πόσαις ἐνέτυχες περιστάσεσι πρὸς τοῦ Ἀποκαύκου, τὰς βα-

σιλικὰς ὑπορύττοντος ἀκοὰς, καὶ συχνὰ τῶν θρόνων σε πείθον-
τος καθελεῖν. ὧν ἁπάντων καθαιρέτης ὑπῆρχον αὐτὸς, μηχανή-
μασιν ἀνθιστὰς μηχανήματα καὶ ἑλεπόλεσιν ἑλεπόλεις, καὶ πύρ-
γος σοι γινόμενος κράτιστος καὶ θεμέλιος ἄσειστος. Δέον οὖν
καὶ σὲ τοῖς ὁμοίοις ἡμᾶς ἀμείβεσθαι, σὺ δὲ καὶ προσεπιδαψι-
λεύσω τὰ χείριστα καθ' ἡμῶν. δεηθῆναί σε χρεὼν τοίνυν τοῦ
θεοῦ, μὴ παραπλησίου τυχεῖν ἐκείνου κριτοῦ. καὶ εἰ μὲν εἰς πεῖ-
ραν ἰὼν πρότερον συνεβούλευες μὲν ἐμοὶ τὰ δοκοῦντα χρηστὰ,
εὕρισκες δ' οὖν δυσανασχετοῦντα καὶ μὴ πειθόμενον, ἄν τινα
πρόφασιν ἡ σὴ καθ' ἡμῶν τῆς κακίας ταύτης συσκευή. νῦν δ'
οὐδένα σοι λόγον εὐπροφάσιστον οἶμαι λελεῖφθαι, πρὸς ἀπολο-
γίαν τῶν οὕτω δρωμένων ἰόντι. ἅπαξ γὰρ ἀπειρηκότι παντάπασι
τὴν πρὸς ἐμὲ τοῦ λοιποῦ συμφωνίαν, ἐξ οὐδεμιᾶς προφάσεως,
οὐδένα περὶ τῶν ἀποβαινόντων ἐντεῦθεν τοῖς Ῥωμαίων πράγμασι
δυσχερῶν ποιεῖσθαι λόγον πεφρόντικας. Εἰ οὖν ὀψὲ γοῦν, μετὰ
τὴν πεῖραν τῆς ἀποβάσεως καὶ τῶν ἐν ὄψει διηνεκεῖ κακῶν, εἰς
τὸ τῆς εἰρήνης ἀποβλέψαις καλὸν, σώζεις μὲν τὸ κατάλειμμα τῶν
Ῥωμαίων, σώζεις δὲ σαυτὸν, καὶ βασιλέα τὸν νέον, μετὰ τῆς μη-
τρὸς καὶ βασιλίδος Ἄννης. εἰ δὲ τοῖς ὁμοίοις ἔτι θέλεις ἐμμένειν,
ἡμεῖς μὲν οὐκ ἐθελονταὶ βουληθείημεν ἄν ποτε γενέσθαι τῆς οἰ
ἑτέρας ἐπεχείρησε τέμνειν αὔλακας ἐννοιῶν τε καὶ πράξεων. καὶ

πρῶτον μὲν σπεύσας εἷλε Σηλυβρίαν καθ' ὁμολογίαν, ἐν ᾗ καὶ
πύργον εἰς ἀκροπόλεως ἀσφάλειαν ᾠκοδομήσατο πάνυ τοι ὀχυρόν.
ἔπειτ' ἀπιὼν εἰς Ὀρεστιάδα καὶ συνηθροικὼς τούς τε κατὰ Θρᾴ-
κην ἐπισκόπους, καὶ ὅσοι φυγάδες ἐκ Βυζαντίου γενόμενοι συμ-
παρῆσαν αὐτῷ, βασιλικὴν περιτίθησι τῇ κεφαλῇ ταινίαν, κατὰ
τὸ πάλαι κεκρατηκὸς τοῖς βασιλεῦσιν ἔθος, τῇ τοιαύτῃ πανη-
γύρει διακονησαμένου τοῦ τῶν Ἱεροσολύμων πατριάρχου. ἔτυχε
361
γὰρ καὶ αὐτὸς μετὰ τῶν ἐκ Βυζαντίου φυγάδων ἐκεῖ τηνικαῦτα

παρών. ἔπειτα κραταιότερον ἐπέθετο Βυζάντιον ἑλεῖν ταῖς κρύφα
συσκευαῖς καὶ ἐπιβουλαῖς. (Β.) Διὸ καὶ τὸν τῆς Βιθυνίας σα-
τράπην Ὑρκανὸν, μεγίσταις δωρεαῖς τε καὶ ὑποσχέσεσι τῆς βασι-
λίδος Ἄννης ὁρῶν ὑποκλίνειν σκεπτόμενον, καὶ ἅμα συννοῶν,
ὡς τὰ μέγιστα σφῆλαι δύναται πᾶσαν ἣν ἂν οὗτος ἐπιβάληται
δρᾷν κατὰ Βυζαντίων ἐγχείρησιν, γείτων τε ὢν ἐγγύτατος καὶ
τῇ δυνάμει τοὺς κατ' αὐτὸν ἤδη Περσικοὺς ὑπεραίρων σατράπας,
τῶν ἀναγκαίων ἐνόμισεν, ἀγαγέσθαι γαμβρὸν ἐπὶ τῇ θυγατρὶ
Μαρίᾳ, πάλαι τοῦτο ζητοῦντα σὺν σφοδρῷ καὶ φλέγοντι τῷ
πόθῳ, καὶ πρὸς τοὺς ἐσχάτους ἐλάσαι κινδύνους, εἰ μὴ τῆς ἐρω-
μένης ἐπιτυχὴς γένοιτο, σφοδρῶς ἀπειλοῦντα. οὐ γὰρ ἦν που τῶν
εἰκότων, ὡς ποῤῥωτάτω που διαιτώμενον, πάνυ τοι νέας οὔσης
διεῤῥωγυῖαν ἀμπέχεσθαι μᾶλλον ἐσθῆτα ποθεῖν ὡμολόγει, ἢ τὴν

τῆς ὅλης Ἀσίας τε καὶ Εὐρώπης ἔχειν ἀρχὴν, καὶ τὸν Βαβυλώ-
νιον ἐκεῖνον περιβεβλῆσθαι πλοῦτον· ὅθεν καὶ τὸ πολὺ τῆς ῥᾳ-
στώνης χεθὲν Δαρείῳ καὶ Πέρσαις ὄνειρον ἔδειξεν εἶναι σαφῶς
τὰς δοκούσας εὐδαίμονας τύχας τοῦ βίου. οὐδὲν γὰρ οὕτω μεστὸν
ὑποψίας καὶ ἀπιστίας, ὡς βασιλεία καὶ δυναστεύουσα χείρ. ᾧ
μὲν γὰρ βασιλεύεσθαί πως τετύχηκεν, ἕνα μόνον οὗτος δέδιε, τὸν
βασιλέα· φαίην δ' ἂν, οὐδ' αὐτὸν, εἰ τὰ δίκαια φυλάττειν,
ὅστις ποτ' ἂν ᾖ, ἐθέλει, καὶ τὴν λαχοῦσαν μοῖραν στέργειν τοῦ
βίου. ᾧ δὲ βασιλεύειν ἔξεστιν, οὗτος μετὰ τῶν ἐμφανῶν ἐχθρῶν
πλείους ἔχει καὶ τοὺς κρύφα τὰς πλείους συσκευάζοντας τῶν ἐπι-
βουλῶν. οὐκ ὀκνήσω δ' εἰπεῖν, ὡς καὶ αὐτοὺς ἀεὶ δέδιεν, ὁπό-
σοι φυλάκων ἔχουσι τάξιν αὐτῷ, καὶ περίεστι τρέμειν ἀεὶ, καὶ
Ταντάλειον, τὸ δὴ λεγόμενον, βόσκειν βίον. Ταῦτ' ἐννοῶν, φίλ-
τατε, πείθου μητρὸς εὐνοούσης βουλαῖς, καὶ μὴ γνώμαις ἑτέρων
συμφέρεσθαι δίδου, οἳ πρὸς ἓν δὴ μόνον τὸ οἰκεῖον σκοποῦντες
συνοῖσον προσωπείῳ τινὶ κέχρηνταί σοι, μέχρις ἂν τὸ βουλόμενόν
σφισι κατωρθωκότες αὐτοῖς, ἔπειτα καὶ σοὶ τὴν τοῦ βίου σχεδιά-
σωσιν ἐπιβούλως ἀπαλλαγήν· μηδὲ παραπλήσια τίθει τοῖς διώκταις
ἡμῶν τὰ ἡμέτερα. παρόσον γὰρ ἐκείνων καὶ ἡμῶν τὸ συνάγον εἰς
ὁμόνοιαν ἦν τῶν ἁπάντων μετὰ τὴν ζάλην οὐδὲν μεταξὺ,
δήποτε φίλων καὶ συγγενῶν· καὶ ἀποτυγχάνοντες τῆς εἰρήνης

εἰς χρονιώτερον ἤδη παρεσκευάζοντο πόλεμον, χρήματά τε ἀπα-
362
ριθμούμενοι καὶ συνεισφέροντες· οὐδὲ λόγους ὅμως συνήθους

ὀφρύος ἀφιέναι ἠμέλουν μεστούς.
δʹ. Ἄρτι δὲ τοῦ φθινοπώρου μεσοῦντος ἀφικνεῖται καὶ βα-
σιλεὺς ἐς Βυζάντιον, στρατόν τε ἐπαγόμενος ἠπειρώτην καὶ
ἅμα ναυπηγήσιμα ξύλα παραγγέλλων, τὰ μὲν ἐξ ὄρους ἤδη τμη-
θέντα, τὰ δ' ἔτι τεμνόμενα, φέρειν· καὶ ἠθροίζετο ναυπη-
γῶν καὶ τεκτόνων πλῆθος ἅπαν ἐς τὸ περὶ τὸν τοῦ Βυζαντίου
ἱππόδρομον νεώριον. ὀψὲ γὰρ ἔγνωσαν κακῶς βουλευσάμενοι Βυ-
ζάντιοι περὶ τὴν ἔξω τειχῶν συσκευὴν τῶν νεῶν· καὶ ἡ τοῦ φθά-
σαντος πάθους ἀπειλὴ συνετωτέρους ἐπεποιήκει πρὸς τὴν τῶν
δρωμένων ἑξῆς ἐπανόρθωσιν. (Β.) Τῇ δ' ὑστεραίᾳ τοὺς Βυ-
ζαντίους ἐς ἐκκλησίαν καλέσας ἀνεμίμνησκεν, ὅτι “τῶν ἐνεστώ-
των δεινῶν τούτων ὑμεῖς πάντως ὑμῖν αὐτοῖς αἴτιοι, καὶ οὐκ ἄλ-
λος τῶν πάντων οὐδείς. μέμνησθε γὰρ, ὅπως τὸν πέρυσι χρόνον
ἐνταυθοῖ συνεληλυθότες ἐπηγγείλασθε πάντες, χρήματά τε καὶ
ὅπλα συνεισενεγκεῖν οἴκοθεν, διὰ τὴν τῶν βασιλικῶν πρυτανείων
σπάνιν, πρὸς κατασκευὴν καὶ σύστασιν ναυτικῆς δυνάμεως· ἵνα
τε τοῖς μὲν φίλοις ὦμεν ποθεινοὶ, τοῖς δ' ἐχθροῖς φοβεροί· ἔπειτ'
οἴκαδε πᾶσιν ἀναχωρήσασιν οὐκ ἐμέλησεν οὐδενὶ περὶ οὐδενὸς
ἀλλοτρίας, εἰπεῖν, ἀλλοτρίοις δόγμασι χρῆσθαι καὶ προσκυνεῖν

ἀναγκασθησόμενοι. διὸ καὶ αὐτοῦ περιμένοντες τὸ πολὺ διετε-
τελέκειμεν τῆς ἡμέρας ὕπαιθροι, ἅμα τῷ ἡλίῳ καὶ ταῖς θεριναῖς
ἐκείναις ἀκμαῖς τῆς αἰθερίας καμίνου φλεγόμενοι, ἔνδον τῶν
θεωρητικῶν ἐκείνων εὐωχουμένων ἀνδρῶν μυστικώτερον. (Γ.) Ἄρ-
τι δὲ τοῦ ἡλίου περὶ σταθερὰν ἀκριβῶς γενομένου τὴν μεσημ-
βρίαν, ἐπὶ τὸν Ἀλεξίῳ πάλαι τῷ βασιλεῖ δομηθέντα μετῄεσαν
τρίκλινον· ἔνθα δὴ προκειμένων τῶν βάθρων, οἱ ἀρχιερεῖς καὶ
οἱ πρεσβύτεροι συνῄεσαν ἅμα τῷ βασιλεῖ, συνδιασκεψόμενοι,
πρὶν ἡμᾶς εἰσιέναι, τὰ πάλαι πολλάκις μελετηθέντα τε καὶ συ-
σκευασθέντα βουλεύματα καθ' ἡμῶν, πῶς ἂν ἐπὶ καιροῦ νῦν
εἰς πέρας ἄγειν εἴη αὐτοῖς εὐπετῶς τε καὶ ὡς ἂν τοῖς παροῦσιν
ἀκροαταῖς ἀγνοηθείη, λαθόντα ὅτι ξὺν δόλῳ πέπρακταί τε καὶ
δεδραματούργηται πολυετεῖ. εἰσῄειμεν δ' οὖν ὀψὲ καὶ ἡμεῖς,
τῶν θυρωρῶν καλεσάντων. καὶ ὁ βασιλεὺς εὐθὺς τῷ εὐαγγελίῳ
παρακειμένῳ προσκύνησιν ἀπονείμας βραχεῖαν, ἡμῶν γε εἵνεκα,
πολλὰ πολλάκις τὰς τῆς θείας καὶ οἰκουμενικῆς ἕκτης συνόδου
προτεθῆναι πράξεις ἀπαιτούντων, κατὰ τὴν ἐκεῖ τοῦ τότε βασι-
λέως κατάστασιν, καὶ τοὺς ὅρκους γενέσθαι καὶ νῦν ἐφ' ἡμῶν·
363
ἔπειτα αὐτός τε ἐκάθισε καὶ ἅμα ὁμοῦ τοῖς ἄλλοις καθεσθῆναι

προὐτρέψατο καὶ ἡμᾶς. (Δ.) Λέγειν δ' ἀρξάμενος
λέως κατάστασιν, καὶ τοὺς ὅρκους γενέσθαι καὶ νῦν ἐφ' ἡμῶν·
ἔπειτα αὐτός τε ἐκάθισε καὶ ἅμα ὁμοῦ τοῖς ἄλλοις καθεσθῆναι
προὐτρέψατο καὶ ἡμᾶς. (Δ.) Λέγειν δ' ἀρξάμενος παρεμίγνυ
τοῖς λεγομένοις καὶ ὅρκους διεσπασμένους τινὰς καὶ αἰνιγματώ-
δεις, ἐπαρώμενός πως ἑαυτῷ καὶ τέκνοις ὄλεθρον, εἰ τῷ ἑνὶ μέ-
ρει πρόσθοιτο τὴν γνώμην ὁποσονοῦν. καὶ ἦν, ὡς ἔδειξεν ἐπὶ
τῶν ἔργων, διλήμματα τὰ φθεγγόμενα· καὶ πῶς μὲν οὔ· τῷ
Παλαμᾷ τὰ ἴσα πνέων ἐξ ἀρχῆς, καὶ νύκτωρ καὶ μεθ' ἡμέραν
προὐργιαιτέραν τῶν ἀνὰ χεῖρας ποιούμενος δημοσίων τὴν αὐτοῦ
ὁμιλίαν, καὶ ταῦτα συῤῥάπτων καθ' ἡμῶν καὶ συσκευάζων δί-
κτυα, κἀμοὶ λογικῶς μαχόμενος ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ βιαιότερον ἢ
κατ' αὐτὸν εἰπεῖν Παλαμᾶν; εἰ οὖν τὸ ἡμέτερον ἔβλεψε μέρος
ἐκεῖνος, ᾧ τὴν γνώμην ἥκισθ' ὑπισχνοῖτο προστίθεσθαι, εὐώρ-
κησε μέν· ἀπολωλέναι δ' ὅμως πέπραχε τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν, εἰς
Ἡρώδην τὸν πάλαι τὴν μίμησιν ἄντικρυς ἀνενεγκὼν, ὃς προφη-
τοκτόνου πρόβλημα κακίας τὸν ὅρκον πεποίηται. εἰ δὲ πρὸς οὐδέ-
τερον βλέπειν ἐνῆν τοῖν μεροῖν τὴν τοῦ ὅρκου διάνοιαν, ἀλλ'
ἰσόῤῥοπα ἐπ' ἀμφοῖν τὰ τῆς γνώμης ἐκρέματο τάλαντα, τοῖς δ'
ὀμωμοσμένοις ἥκισθ' ὕστερον ἐνέμεινεν, ὡς ἔργοις ἔδειξεν αὐ-
τοῖς, καπηλεύσας ἐπὶ θεάτρου τοσούτου τὴν δίκην,
ἐπαγόμενος γλῶτταν· καὶ οὑτωσί πως, οἱονεί τινι πανοπλίᾳ,

τῇ βασιλικῇ καταχρώμενος αὐθεντίᾳ, τοῖς νικῶσιν ἀντιπεριϊστᾷν
τὴν ἧτταν δοκεῖ· καθάπερ τὰ βρέφη, ἅπερ ὁπότε ταῖς τῶν γο-
νέων χερσὶν ἀνεχόμενα τοῖς οἱοισδήτισιν ἀστείου χάριν ἀνδρά-
σιν ἐπιῤῥιπτεῖται, χαίρει τε καὶ οἷον ἐπαγάλλεται τῇ νίκῃ, καὶ
τὰς χεῖρας ἐπικροτεῖ. τὸν γὰρ αὐτὸν καὶ οὗτος τρόπον ποιῶν
ὡς ἐφ' ὁμολογουμέναις ταῖς νίκαις σκιρτᾷ, καὶ οὐκ αἰδεῖται νη-
πιώδη μνηστευόμενος ἑαυτῷ καυχήματα, καὶ οἷα κἂν παῖς δρα-
χμῆς ἐκ τῆς ὀρχήστρας ἢ ὀβολοῦ πρίασθαι αἰσχυνθείη. γράμ-
μασι γὰρ σχεδὸν παντάπασιν ἀνομίλητον εὑρίσκων αὐτὸν ἄλλας
τε τίθησι συσκευάζων διαβολὰς καὶ ῥᾷστα δεδίττεται, βασιλείας
προφασιζόμενος κίνδυνον, εἰ ἐπικρατέστερά πως τὰ τῶν ἀντιθέ-
των λογικὰ προβλήματα γένοιτο· καὶ οὕτω κατεπᾴδων καὶ παρεξ-
364
άγων τὰ ὦτα διηνεκῶς ῥᾷστα πρὸς τὸ βουλόμενον ἔχει συν-

εφελκόμενον· κἄπειτα μετὰ γαύρου καὶ μετεώρου περιϊὼν τοῦ
ἤθους καὶ τοῦ φρονήματος ὅλην ἐπὶ τῆς ὀφρύος οἴεται φέρειν
τὴν Πιερίαν. (Δ.) Νῦν οὖν ἐπὶ τοσούτου θεάτρου πρὸς βασι-
λέως μικρὸν εἰς τὴν καθ' ἑαυτὸν ἀπάντησιν ἀφεθεὶς παρὰ το-
σοῦτον ἧκε στενοχωρίας, ὥστε καὶ ἃ πολλάκις κἀν ταῖς ἀγυιαῖς
κἀν ταῖς πλατείαις ἦν μεγαληγορῶν, λέληθε τέως αὐτὸν, καὶ
ἀκροσφαλῆ τινα καὶ παραπεποδισμένην προὔτεινε γλῶτταν.
δείας γίνεται μήτηρ, καὶ πᾶσαν ψυχῆς ἐλευθερίαν ἀνδραποδί-

ζεται, καὶ ὅλους ἀναμοχλεύει θεμελίους ἀγάπης. ναὶ μὴν οὐδ'
αὐτῷ τὰ τοιαῦτ' ἔδοξεν ἀρεστὰ βασιλεῖ, ἔρεισμα κράτιστον ἐπαγ-
γειλαμένῳ καὶ τεῖχος εἶναι μὴ ῥᾷστα μηδέσι ῥηγνύμενον παρ'
ὅλον αὐτῷ καθίστασθαι ἀγῶνα. ὅθεν Εὐρίπου δίκην ἅπαντ' εὐ-
θὺς ἐκεῖνα ἀνετρέπετο, καὶ κρατῆρες ὅρκων ἐκείνων ἀνεκίρναντό
τε καὶ συνεχέοντο, καὶ εἰρηναίων ἐπαγγελιῶν ἐκείνων ἐπατοῦντο
θεσμοὶ καὶ συμβόλαια. καὶ πάλιν βουλαὶ καὶ μελέται παλίνστρο-
φοι διενυκτέρευόν τε καὶ κύβων δίκην ἀνεῤῥίπτοντο. οὕτω μὲν
οὖν ἡγεμόνες ἐκεῖνοι, τῶν ἐφεξῆς συνεδρίων τὰς καθ' ἡμῶν εἰ-
ληφότες μελέτας καὶ συσκευὰς, ὁποίας καὶ ὅσας ἱκανὰς ᾤοντ'
εἶναι, τήν τ' οἰκείαν ἀποτρίψασθαι δειλίαν καὶ ἅμα ἡμᾶς τὴν
ταχίστην ἀποσκευάσασθαι, πρὸς βάραθρον ἀφανείας ὠσάμενοι,
ἐκκλησίαν ἐκήρυττον, δίκης ὄνομα χρηστὸν ἀναθέμενοι γνώμαις
ἀδίκοις καὶ ἀνοσίοις (Β.) Καὶ παρῆμεν ἡμεῖς, πὼς μὲν οὐ
σφόδρα ἑκόντες, πὼς δὲ καὶ σφόδρα τουτί· ἄκοντες μὲν, ἐπεὶ
μὴ λέληθεν ἡμᾶς τὰ καθ' ἡμῶν, ἅ τε τὴν μελέτην ἔμπρακτον
ἔσχεν καὶ ἃ τὴν πρᾶξιν ἐν προθύροις ἔτι σφίσιν αὐλιζομένην
ἐταμιεύετο, καὶ μάταιον εἰς τοὐμφανὲς τὴν ἡμῶν παρεῖχεν εἰσα-
γωγήν· ἑκόντες, ὅτι πρὸς θεὸν βλέποντες, καὶ τὸν τοιοῦτον τῆς
ἀθλήσεως ὑπ' ἀθλοθέτῃ τρέχοντες ἐκείνῳ δίαυλον, τὰς ἀγαθὰς
διατρίβοντι, τά τε ἄλλα καὶ ὡς μικροῦ πᾶσαν τὴν τοῦ Γα-

λατικοῦ φρουρίου δύναμιν, ἄνω μὲν παρὰ τὸν Εὔξεινον πόντον
ἀποκλεισθεῖσαν, ἄρτι δὲ κατιοῦσαν, ἕλοιεν, κατὰ μὲν τὸν αὐχένα
τοῦ Πόντου τὴν πλείω κατιοῦσαν διά γε δὴ τὸ μὴ προαι-
σθέσθαι, τὴν δὲ λοιπὴν μείνασαν διεσπασμένως, ὅπῃ δὴ καὶ
τύχοι ὁρμοῦσα ἑκάστη σποράδην κατὰ τὰ τοῦ Πόντου ἐπί-
365
νεια, παραπλέοντες ὕστερον. ἐπεὶ δὲ καὶ σύμμαχον ἤδη

σχοῖεν τὸν βασιλέα Βενετικοί, ἔκ τε γῆς καὶ θαλάττης πλεί-
στην εἰσενεγκάμενον δύναμιν, καὶ ἅμα τριήρεις προσέλθοιεν
σφίσιν ἐκ νήσου τῆς Κρήτης ὀκτὼ συμμαχίδες, καὶ πρὸς
τούτοις ὁλκάδες συσκευασθεῖεν ἓξ τῶν πάνυ μεγίστων, μη-
χανὰς παντοδαπὰς καὶ ὁπλίτας ἀρίστους φέρουσαι πλείστους,
καίριον ἤδη νομισθῆναι τοῖς ἅπασι πάσαις ὁμοῦ δυνάμεσι
προσελάσαντας κυκλώσασθαι τὸ φρούριον αὐθημερόν. καὶ
τούτων οὑτωσὶ πεπραγμένων ἀνυσθῆναι σφίσι μηδὲν ἠκηκό-
ειμεν, ὡς ἀπογνόντα λοιπὸν τὸν τῆς ναυτικῆς τῶν Βενετικῶν
δυνάμεως ναύαρχον τοῦ μὲν πολέμου διάδοχον ἀφεῖναι τὸν
βασιλέα, αὐτὸν δὲ μαθόντα ἤδη καὶ τριήρεις ἐκ Γεννούας
ἑξήκοντα παρὰ πᾶσαν ἀναγομένας ἐλπίδα, ὅλαις ἀναχωρεῖν
πορείαις.
διὰ γῆς πλανωμένης καὶ τὸ ἴχνος ἐπὶ σαθροῦ τινὸς καὶ νό-
θου φάναι κλέους ἐρειδούσης, ἵνα δηλαδὴ μεστὸν σεαυτοῦ
τὸν ἐφεξῆς καταλίπῃς αἰῶνα, ὑποψίας ἀθῷον ἀφεῖναι ἀνά-
σχοιτο, καὶ μηδὲ πᾶσαν ἐνταῦθα μᾶλλον ἰσχὺν καταθεῖναί σε
σπουδάσαι λογίσαιτο λόγων τῶν σῶν, ἵνα καὶ τοὺς κλύδωνας
τῶν πατρίων δογμάτων, ὅσον ἐφικτόν, διὰ πάσης δημοσιεύσῃ
τῆς οἰκουμένης, καὶ ἅμα τοὺς σοὺς ὑπὲρ τούτων ἀγῶνας ἐν-
δείξῃ, καὶ οὓς ἀεὶ πρὸς τῶν κακοδόξων κινδύνους ἐφίστασαι,
παντοδαπῶν ἀπόζοντας θανάτων. ἓν μὲν δὴ οὖν τοῦτο φασὶν
αἴτιον τοῦ γε δὴ τῶν ἄλλων μᾶλλον κατὰ σοῦ κινεῖσθαι τοὺς
ἀντιθέτους, καὶ τοιούτων σοι διηνεκῶς Συσκευάζειν θανάτων
κρατῆρας, δεύτερον δ' ὅτι τῶν ἄλλων ἀφρόντιδα βίον καὶ
ἄμοχθον οἴκοι διατριβόντων, οὐκ ἠμέλεις ζήλου σὺ καὶ θο-
ρύβου παντὸς ἐμπιπλῶν τὰ βασίλεια, νῦν μέν, οὓς εὐγέ-
νειαι καὶ χρόνου τύχαι περιοδικαὶ κοσμοῦσιν, ἔχεσθαι μὲν
λαμπρῶς ἀεὶ τῶν πατρίων διδάσκων ἐθῶν καὶ νόμων, ἀπέ-
χεσθαι δὲ τῶν ἀθέσμων τοῦ Παλαμᾶ καινοφωνιῶν, νῦν δ'
αὐτὸν ἐλέγχων ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ τὸν βασιλέα, καὶ νῦν μὲν
ὁμοῦ τῷ πατριαρχεύσαντι πρὶν Ἰσιδώρῳ, νῦν δ' ὁμοῦ τῷ
δυσσεβεῖ Παλαμᾷ, καὶ νῦν μὲν Ἰουλιανῷ παραβάλλων καὶ
Μαξιμιανῷ, νῦν δ' εἰκονομάχοις καὶ τοῖς τοιούτοις διώκταις.
τὸν λόγον προενεγκών, ὡς ὅταν ἴδητε τὸ βδέλυγμα τῆς ἐρη-

366
μώσεως ἑστὼς ἐν τόπῳ ἁγίῳ, ἐρημώσεως βδέλυγμα φάσκων

τὸν τόμον, γινώσκετε ὅτι ἤγγικεν ἡ ἐρήμωσις τῶν Ῥωμαϊκῶν
πραγμάτων, καὶ εἴ τις εἴη περίχωρος. βλέποντας οὖν εὐθὺς
κατὰ πόδας εἰπεῖν ἀπαντήσαντα τοῦ τε σφετέρου ψεύδους
τὸν ἔλεγχον καὶ ἅμα τῆς σῆς ἀληθείας τὸ κράτος, ἕπεται κατα-
δύεσθαι ὑπ' αἰσχύνης αὐτούς, οὐκ ἔχοντας ὅλως ἑστῶσιν ὁρᾶν
ὀφθαλμοῖς οὐδένας ἀνθρώπων, οὔτε στόμα μετά γε τῆς πρὶν
ἀναιδείας ἐκείνης φθεγγόμενον. διὸ καὶ “δεῦτε καὶ ἐξολοθρεύ-
σωμεν αὐτόν” λέγοντες, σιγώσας ὁπλίζουσι δεξιὰς κατὰ σοῦ,
δυοῖν θάτερον συσκευάζοντες, ἢ τῇ λύπῃ δαπανηθέντα σε,
μετά γε τῶν συνήθων πόνων τῆς κεφαλῆς καὶ τῆς ἄλλως νῦν
ἐπενεχθείσης σοι καχεξίας, βίᾳ τελευτῆσαι τὸν βίον, ἢ λάθρᾳ
σφῶν παρεισπεσόντες ἔνιοι, μακρᾶς ἐρημίας ἐπιχωριαζούσης
κατὰ τὸν οἶκον τὸν σόν, διὰ βρόχου θάνατον ἐπενεγκεῖν σοι
πρὶν τῶν ἁπάντων αἴσθεσθαί τινα. ὃ καὶ Παῦλον τὸν πα-
τριάρχην πάλαι φασὶ πεπονθέναι πρὸς τῶν ὁμοίων αὐτοῖς
κακοδόξων, καὶ πλείους ἄλλους πρό γε δήπουθεν αὐτοῦ καὶ
μετ' αὐτόν. εἶναι γάρ φασι τουτὶ βιαιότερον καὶ σφόδρα
τάχιον τῆς τοῦ κωνείου κύλικος, οὗ Σωκράτην πάλαι πιεῖν
Ἀθηναίων καταψηφισάμενοι παῖδες, ὁρώντων τῶν φίλων,
χαρᾶς ἐντήκεσθαι καὶ λύπης αἴσθησιν καὶ τῶν τοιούτων, ἢ

σώμασιν ἀνθρωπίνοις ἀπαλλαγεῖσι ψυχῆς. γίνεσθαι δ' οὖν
ὅμως πρὸς θεοῦ τοῖς μὲν δρῶσιν ἀκούομεν ἔλεγχον τὰ τοιαδὶ
κακίας καὶ ἅμα φλογὸς ἐκεῖ κολαζούσης ἑτοιμασίαν, οἷς δ'
ὑπομένειν ὅπως ποτὲ προθυμία, τούτοις δ' ἀπαλλαγὴν ἐγκλη-
μάτων ψυχῆς· μηδὲ γὰρ ἄλλο τι βούλεσθαι τὴν θηριώδη
ταυτηνὶ καθ' ἡμῶν κατοχὴν τοῖς ἐμοῖς δημίοις ἢ τοῦ παρόν-
τος ἐπίτομον βίου ἀπαλλαγήν. ὃ γὰρ Ἰουδαίοις ἐκείνοις ἐπέ-
πρακτο πάλαι, ἔργοις μὲν καὶ πάσαις γνώμης ὁρμαῖς τὸν Χρι-
στοῦ συσκευάσασι θάνατον, λόγῳ δ' εὐλαβουμένοις δῆθεν
ψιλῷ χωρεῖν εἰς πραιτώριον ὀψιαίτερον, τοῦτ' ἄντικρυς ἴδοι
τις ἂν κἀπ' ἐμοῦ συσκευάζοντας τουτουσὶ τοὺς ἐμοὺς Ἰου-
δαίους· δεδιότες γὰρ ἴσως τοὺς ἀνθρωπίνους ἐλέγχους, σί-
δηρον μὲν οὐκ ἐπάγειν ταχὺν οὐδαμῇ κατά γε τοῦ 'μοῦ συγ-
χωροῦσιν ἐμφανῶς αὐχένος, μὴ λάθωσιν ἀνδροφόνων ἐς
προῦπτον ὄφλοντες δίκην, βίαιον δ' ἄλλως μοι τουτονὶ διὰ
παντὸς συσκευάζουσι χρόνου τὸν θάνατον, εἰς ἀπροφάσιστον
δῆθεν αὐτῶν κακίαν διατυποῦντες αὐτὸν οὑτωσί· τὸ γάρ τοι
367
μεῖζον δημιουργοῦντες τοὔλαττον εἰρωνεύονται. σὺ δ' ἀλλὰ

καὶ τελευταίαν ταυτηνὶ μὴ κατοκνήσῃς καταθεῖναί μοι χάριν·
ὅμως πρὸς θεοῦ τοῖς μὲν δρῶσιν ἀκούομεν ἔλεγχον τὰ τοιαδὶ

κακίας καὶ ἅμα φλογὸς ἐκεῖ κολαζούσης ἑτοιμασίαν, οἷς δ'
ὑπομένειν ὅπως ποτὲ προθυμία, τούτοις δ' ἀπαλλαγὴν ἐγκλη-
μάτων ψυχῆς· μηδὲ γὰρ ἄλλο τι βούλεσθαι τὴν θηριώδη
λαβὼν γὰρ τὸ ἄγγος τουτί, νεαρὸν ἐκ τοῦ φρέατος ὕδωρ
κομίσαι μοι προθυμήθητι, ἕως ἔτι νεαροὺς καὶ ἀκμάζοντας
Νικηφόρος Γρηγοράς. Ρωμαϊκή ιστορία.

Vol. 3, pa. 141, line 6

368

λαβὼν γὰρ τὸ ἄγγος τουτί, νεαρὸν ἐκ τοῦ φρέατος ὕδωρ
κομίσαι μοι προθυμήθητι, ἕως ἔτι νεαροὺς καὶ ἀκμάζοντας
ἡ νὺξ ληνοβατοῦσα κίρνησι τοὺς ὕπνους τοῖς ἐμοῖς δεσμο-
φύλαξι· τῇδε γὰρ κἀμοὶ τῇ ὥρᾳ ποιεῖν εἰωθὸς ὡς ἐπὶ τὸ
πλεῖστον μετὰ πεντεκαίδεκα καὶ πλείους μεταξὺ τὰς ἡμέρας.
ὃ δὲ νῦν ὁρᾷς, εἴκοσι πρότερον ἡμέρας κομίζων νυκτός, ἔλα-
θον διὰ σκότους λίθῳ τινὶ τὸν πόδα πληγείς, καὶ ἀλγηδόσιν
ἐμοὶ μὲν γὰρ εἶχεν ἄν πως ἀπαλλαγὴν τῶν ἑξῆς τὸ πρᾶγμα

δεινῶν, αὐτῷ δ' ἀνθρώπων ἄν πως ἁπάντων ὄνειδον. διὸ
καὶ τρόπον ξυννενοηκὼς εὐπρεπέστερον, ὑπερόριον πατρίδος
καὶ βασιλικῶν ἐπαύλεων ἀπειληφὼς ἐς Θεσσαλονίκην ἀπή-
νεγκε τάχιστα, μητρὸς μὲν καὶ γυναικὸς ἔρημον, ὑπὸ φρουροῖς
δὲ καὶ φύλαξιν ὡς νήπιον ἐκεῖ τὸν εἰκοσαετῆ καὶ παίδων
ἤδη πατέρα με καταστάντα παιδαγωγεῖσθαι προστεταχὼς ἐν
ἀδέσμῳ τέως εἱρκτῇ· καὶ οὕτω τὴν ἐμὴν ἀπουσίαν εὐπρό-
σωπον εὐκαιρίαν οἷς ὤδινε πάλαι σκέμμασι νῦν ἐχαρίζετο.
ἵνα γὰρ καὶ τέταρτον τοῦτο προσθῶ μοι τῷ λόγῳ δεῖγμα τῆς
δι' ὅρκων ἀπατηλῶν αὐτῷ κατ' ἐμοῦ συσκευαζομένης μελέ-
της, ἐς τοιοῦτον πέρας καὶ οὕτω δυστυχὲς ἐμοὶ τῶν πατρίων
ἐκείνων περιεληλυθότων ὅρκων, καὶ οὕτω με τραγικῶν περι-
στοιχισάντων δικτύων καὶ ὅσαι θανάτου γείτονες ἐκ τοῦ προ-
φανοῦς εἰσὶ συμφοραὶ πρὸς ἀπόγνωσιν πᾶσαν ἐλαύνουσαι
βίου, τί ἔδει ποιεῖν; ἤσχαλλον κομιδῇ, ἠνιώμην, μέσην αὐτὴν
ἐκοπτόμην ψυχήν, ἐμακάριζον τοὺς θανόντας μᾶλλον ἢ τοὺς
ἐμοὶ παραπλήσιον ζῶντας, θεὸν ἐπεβοώμην μάρτυρά τε τῆς
ἀδικίας καὶ ἅμα τιμωρὸν τῶν δεινῶν. ἀλλὰ καὶ οὕτως ἔχοντι
ἥκει λαθραῖά μοι γράμματα πρὸς τοῦ Κράλη Σερβίας· οὐ
γὰρ πόρρω που γῆς τὰς διατριβὰς αὐτῷ ποιεῖσθαι ξυνέβαι
ἐκεῖθεν διέπειν πράγματα, βουλομένου καὶ ἐνδιδόντος ἐμοῦ, ἢ

τὸν ἡσύχιον ξὺν ἀπραγμοσύνῃ διάγειν βίον ἄχρι τελευτῆς
οἴκοι καθήμενον. τούτοις ἐντυχὼν καὶ αὐτὸς τοῖς ὅρκοις
ἐπεπείσμην· καὶ πῶς γὰρ οὔ; χριστιανὸς ὢν οὕτω φρίκης
ἔχουσι καὶ οὕτω δι' ὅρκων τοιούτων ἠσφαλισμένοις. ὅθεν
369
καὶ ἄρας ἐκεῖθεν εὐθὺς ἐς Βυζάντιον ἀφικόμην, ἁπάσας ὑπο-

ψίας κατόπιν ἀπεωσμένος. κἀπειδὴ μὴ κατὰ τὰς τῶν ὅρκων
ἐπαγγελίας ἐντυγχάνειν μοι παρ' ἐλπίδα τοῖς πράγμασι συ-
νέπιπτε (τί γὰρ δεῖ με παντ' εἰδυίᾳ διεξιέναι;) διὰ πάνυ
βραχέος ἐς Διδυμότειχον ἐνταυθοῖ ξύν γε συζύγῳ πάλιν αὐ-
τὸς ἐπανῄειν. τάς γε μὴν ἑξῆς συσκευὰς καὶ μελέτας καὶ
πράξεις, ὅσαι παρ' αὐτοῦ κατὰ τῆς ἐμῆς ξὺν ἁπάσῃ τελοῦν-
ται σπουδῇ ταλαιπώρου ζωῆς ἐκεῖθεν, ἄμεινον σιωπᾶν.
βουλομένῳ τοίνυν μοι ζῆν καὶ θνήσκειν ἀδίκως, οἶμαι καὶ τὸ
ἀνεγκλήτῳ εἶναι πάντας συμφῆσαί μοι ἕπεσθαι. διὸ καὶ
ἥκιστα φαίνεται εὔοδα πείθεσθαί με τοῖς παρὰ σοῦ λεγομέ-
νοις. πάντα γὰρ ἂν ἔγωγε δρῴην προθύμως ὑπέρ γε ζωῆς
τῆς ἐμῆς, καὶ εἰ μισθοῦ γε ἐξείη ἀμπελουργεῖν· ἥδιον γὰρ
ἂν ἐν ἀπραγμοσύνῃ βίον ἰδιώτην ἀνύσαιμι καθ' ὁποιανδή
τινα γενόμενος γῆν, ὅθεν οὐδεὶς προσδοκᾶται μοι κίνδυνος
ἔφεδρος, ἢ βασιλείαν ζητοῦντι πάτριον ἔχειν καὶ αὐτὸ
μήθ' ὁπόσοι μήθ' ὁπόθεν ἀκριβῶς προσβάλλουσιν οἱ πολέμιοι

ξυνιέναι δυναμένων, ἀλλὰ καὶ πολλὰ τῶν ἥκιστα δρωμένων
τηνικαῦτα ὑποπτεύειν ἀναγκαζομένων καθ' ὁπόσα ὁ τῆς ψυχῆς
αἰφνίδιος ὑπηγόρευε θόρυβος. τὰς μὲν οὖν ἐκεῖ συμφορὰς
δακρύσαις ἂν ἀκούσας, ὁπόσαι τηνικαῦτα τοῖς ἁλοῦσι γεγέ-
νηνται· ἀλλοφύλων γὰρ καὶ ἀσεβῶν οἷς ἡ ταλαίπωρος ἐκείνη
πόλις ἡλώκει καθάπαξ ὄντων, ὥρα σοι τὸν τῶν κακῶν ἐν
σεαυτῷ συνορᾶν κολοφῶνα.
Ταῦτα τοίνυν ὁρῶντι Παλαιολόγῳ τῷ βασιλεῖ, καὶ ἅμα
συχνὰς ἀκούοντί τε καὶ ὑφορωμένῳ κατὰ τῆς οἰκείας ζωῆς
τὰς ἐπιβουλὰς συσκευαζομένας, τῶν ἀναγκαιοτάτων ἔδοξεν
εἶναι πρὸς τὸν τῶν Τριβαλλῶν ἡγεμόνα Κράλην περὶ συμμα-
χίας διαπρεσβεύεσθαι. ἐς γὰρ τοσοῦτ' ἀσθενείας ῥυῆναι τὰ
Ῥωμαίων συνερρυήκει πράγματα διὰ τὰς ἐμφυλίους μάχας,
ὡς μηδ' ἔχειν τοὺς ἄρχειν ἐθέλοντας μήτε σφίσιν αὐτοῖς
μήθ' οἳ σφίσιν ὑπείκουσιν ἐν τῷ ἀσφαλεῖ καθίστασθαι τοῦ
ζῆν ἀδεῶς, ἐξωτερικῆς βοηθείας ἀπῳκισμένους. ὅθεν καὶ Καν-
τακουζηνὸς ἐξ ἀντιπάλου τῆς ὁρμῆς πολλαπλασίω μὲν τῆς
πρὶν ἐξ Ὑρκανοῦ βαρβαρικὴν μεταπέμπεται δύναμιν, πολλα-
πλασίω δ' αὖ καὶ αὐτῆς ἐκ τοῦ σύνεγγυς καὶ κατόπιν ἑτέραν
παρασκευάζεσθαι παραγγέλλει, δυοῖν θάτερον,
370
τὸ τῶν ἀκτίνων καταλαμβάνομεν πλῆθος· ὅταν δ' εἰς τὴν

ἀστάθμητον καὶ μεριστὴν ποικιλίαν τῆς τοῦ κόσμου γενέσεως,
τὰς ἀκτῖνας ἐκτεινομένας οἱονεί τινας χεῖρας ἐργατικὰς τό τε
τῆς ἀριθμητικῆς ἐπιστήμης ἀναλισκομένης δι' ἀπορίαν, τὸ ἓν
εἰς ἀναρίθμητον πλῆθος σχιζόμενόν τε καὶ μεριζόμενον βλέ-
πομεν. οὕτω δὴ κἀπὶ τῆς ψυχῆς καὶ τῶν ταύτης δυνάμεων
καὶ ἡμεῖς τοιούτοις χρώμεθα παραδείγμασιν, ἐνίοτε μὲν τὸν
ὅμοιον τρόπον, ἐνίοτε δὲ τὸν ἀντίστροφον· δυοῖν γὰρ ὀργά-
νων ὄντων τῷ τῆς ψυχῆς ὀφθαλμῷ τῷ νῷ πρὸς γνῶσιν τῶν
αἰσθητῶν πραγμάτων, τῆς τε αἰσθήσεως ἅμα καὶ διανοίας,
ἐκ τούτων αὐτῷ τὴν ἐπιστήμην ἀεὶ συσκευαζομένην ὁρῶμεν
κἀξ ἀτελοῦς διχονοίας εἰς ὁμόνοιαν συγγενῆ συνιοῦσαν, τῆς
μὲν ἀναλήψεσιν ὁλοσχερεστέραις ἔξωθεν εἰσαγούσης τὰς πρώ-
τας ἀρχάς, ἐκ τῆς τῶν αἰσθητῶν συμπεφορημένης τε καὶ
διηνεκῶς μεταβαλλομένης πολυφωνίας, τῆς δὲ παραδεχομέ-
νης τε καὶ παραπεμπούσης εἰς ἓν ἀκριβέστερον ἐπισκέψεως
ἐργαστήριον τὸν νοῦν, καὶ ἀναχωνευούσης ἐκεῖ πρὸς ἐμπει-
ρίας ὁμόνοιάν τε καὶ ἑνότητα. οἷς γὰρ ἑτερότης πάρεστι,
τούτων ἄπεστι σαφῶς ἡ ὁμόνοια· οἷς δὲ μή, τούτοις δὲ καὶ
τὰ τῆς ὁμονοίας ῥᾷστα ἐμφύεται. καὶ ὁ τοῦ ἡλιακοῦ παρα-
δείγματος ξυνιεὶς εὐφυῶς τῆς κατ' αἴσθησιν ἐξεκεχωρήκει
θις καὶ πολλάκις ἕτερα τελοῦντας πῶς μὲν παραπλήσια πῶς

δὲ μυσαρώτερά τε καὶ φρικωδέστερα, ὡς μηδὲ λέγειν καὶ
γράφειν ἐνταῦθ' ἡμᾶς δύνασθαι διὰ τὸ τῆς ἀτοπίας ὑπερ-
βάλλον. καὶ ταῦτα λέγων ἐπῆγεν οἱονεί τι συναγωγὸν ὑπεν-
θύμημα, ὡς οὐκ ἂν ἐδημοσίευόν ποτ' ἐγὼ τὴν τοσαύτην κα-
κίαν, εἰ ἐμαυτῷ συνειδέναι ἐνῆν μοι τοῖς τοιούτοις τῶν Μα-
σαλιανῶν συνειλημμένῳ τε καὶ ὁμόλογα φθεγγομένῳ ἐγκλή-
μασι. ταῦτα δ' αὐτὸς ὑπὲρ ἑαυτοῦ προτεινόμενος, ἐπὶ τὰ
ἐρρωμένα μᾶλλον τοῦ ψεύδους βαδίζειν ἑκὼν ἐξηλέγχετο, συλ-
λογιζόμενος ἃ μὴ πέπραχεν ἀνθ' ὧν ἐπεπράχει, καὶ ἐλελή-
θει καθ' ἑαυτοῦ συρράπτων καὶ συσκευάζων οἷς αὐτὸς αὐ-
τίκα περιστοιχίζεσθαι ἤμελλεν ἀφύκτοις καὶ ἰσχυροῖς δικτύ-
οις. οἱ γὰρ κατηγοροῦντες αὐτοῦ τῶν τ' ἐπισκόπων καὶ πρες-
βυτέρων τά τ' ἄλλα προύφερον εἰς ἀπόδειξιν τοῦ ψεύδεσθαι
προδήλως αὐτόν, καὶ οὐχ ἥκιστα τὴν μακράν τε καὶ ἄρρηκτον
τοῦ Σκορπίου φιλίαν, ὃν πολλαὶ μαρτυρίαι καὶ σφόδρα σα-
371
φεῖς ἐκ πολλοῦ Μασαλιανὸν εἶναι κατεψηφίσαντό τε καὶ ἀεὶ

καταψηφίζονται, πολὺ τὸ ἀναμφίλεκτον ἔχουσαι καὶ ἥκιστα
νέφει συγκρύπτεσθαι δυνάμεναι πλάσματος οὐδενός. τῷ γὰρ
τὴν αὐτοῦ φιλίαν ἐξ ἀρχῆς ἀναπόσπαστα κεκτημένῳ καὶ οἷον
ἐν τοῖς τῆς καρδίας θαλάμοις ἀγαλματοφοροῦντι, τίς ἄν ποτε
Theophanes Continuatus, Χρονογραφία (lib. 1–6) (4153: 001)

“Theophanes Continuatus, Ioannes Cameniata, Symeon Magister,
Georgius Monachus”, Ed. Bekker, I.Bonn: Weber, 1838; Corpus
scriptorum Ιστορίαι. Byzantinae.Pa. 234, line 17
16 Εἶχε δὲ κατὰ τοὺς χρόνους ἐκείνους παρακοιμώμενον

ὁ βασιλεὺς τὸν εὐνοῦχον Δαμιανὸν τὸν πατρίκιον, τῷ γένει Σκλά-
βον, ὃς διὰ φιλοδέσποτον πάθος ἔλεγε πολλάκις τῷ βασιλεῖ καὶ
περὶ ἄλλων μέν τινων ὡς μὴ κατὰ τὸ δέον τῶν πραγμάτων ἐξη-
γουμένων, ἐξαιρέτως δὲ περὶ τοῦ θείου αὐτοῦ Βάρδα τοῦ Καίσα-
ρος, ὡς τὸ πλεῖστον τοῦ κράτους εἰς ἑαυτὸν μετηγάγετο καὶ πολ-
λάκις ἐκφέρεται τοῦ καθήκοντος, καὶ ἐκ τοῦ ἐνίας τῶν τοῦ Καί-
σαρος ἀνέτρεπεν διοικήσεων ἑτέρως ἔχειν τὰ πράγματα ἀναδιδά-
σκων τῷ βασιλεῖ. δι' ἃ συμπεισθεὶς ὁ Καῖσαρ ὑπὸ τῶν οἰκείων
φίλων καὶ γνησίων παραινετῶν καὶ συμβούλων κατὰ τοῦ Δαμιανοῦ
συσκευάζεται, καὶ πολλαῖς διαβολαῖς κατ' αὐτοῦ πρὸς τὸν βασιλέα
χρησάμενος, καὶ πιθανῶς συνθεὶς τὰ κατηγορούμενα, μετεκίνησε
τὴν τοῦ βασιλέως γνώμην καὶ ἀπὸ τῆς περὶ τὸν Δαμιανὸν εὐνοίας
μετέστησεν, ὥστε καὶ διαδέξασθαι πεῖσαι τῆς οἰκείας ἀξίας αὐτόν.
ἐξωσθέντος οὖν ἐκείνου ἐχήρευε λοιπὸν ἐπὶ χρόνον τινὰ τὸ τοιοῦ-
τον ἀξίωμα. ἀλλ' ὅταν ἡ πρόνοια πρὸς ὃ βούλεται συνελαύνῃ τὰ
πράγματα, καὶ φρόνησις ἀπρακτεῖ καὶ πανουργία τοῖς οἰκείοις
σοφίσμασι περιδράσσεται. τοῦ γὰρ Καίσαρος καὶ πολλῶν ἄλλων ἐκεῖ-
νόν τε καὶ τοῦτον εἰς τὸ τοιοῦτον ἐπαναβιβασθῆναι ἀξίωμα λογο-
ποιούντων καὶ λεληθότως ἐπισπευδόντων, παρὰ πᾶσαν αὐτῶν
ἐλπίδα μετὰ καιρὸν οὐ πολὺν προβάλλεται παρακοιμώμενον ὁ βα
Theophanes Continuatus, Χρονογραφία (lib. 1-6)

Pa. 236, line 11
Μαιάνδρῳ τῶν Θρᾳκησίων παράλιον) καὶ εἴτε κατὰ τύχην εἴτε

κατὰ σπουδὴν τῆς τοῦ βασιλέως αὐλαίας ἤτοι κόρτης ἐπὶ χθαμα-
λοῦ καὶ ἐπιπέδου ταθείσης τόπου, τῆς δὲ τοῦ Καίσαρος ἐν ἀπό-
πτῳ καὶ ὑψηλῷ, ταύτης εὐλόγου δῆθεν δραξάμενοι ἀφορμῆς οἱ
πάλαι βαρυνόμενοι καὶ μισοῦντες τὸν Καίσαρα πολλὰς κατ' αὐτοῦ
372
ὡς ἐντρυφῶντος ἤδη καὶ φανερῶς εἰς τὸν αὐτοκράτορα ἐξυβρίζον-

τος, εἰ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν οὐκ ἀρκούμενος κἀν τούτῳ φιλοτιμή-
σασθαι ἔσπευσεν, ἵνα χθαμαλὴ μὲν καὶ ταπεινὴ ἡ τοῦ αὐτοκράτο-
ρος σκηνὴ δείκνυται, ἡ δὲ ἐκείνου περιφανὴς καὶ μετέωρος. πει-
σθεὶς οὖν τούτοις ὁ βασιλεὺς κινεῖται πρὸς τὴν κατ' αὐτοῦ συ-
σκευὴν καὶ πρὸς τὴν βουλὴν καὶ σκέψιν τῆς αὐτοῦ ἀναιρέσεως·
οὐ γὰρ ἠδύνατο φανερῶς κατ' αὐτοῦ τι εἰπεῖν ἢ ἀποφήνασθαι διὰ
τὸ ὁμότιμον σχεδὸν εἶναι καὶ κοινωνὸν τῆς ἀρχῆς, καὶ διὰ τὸ δε-
διέναι πάντας τὴν ἑταιριῶτιν αὐτοῦ φατρίαν καὶ σύστασιν, καὶ
τὸ πάντας τοὺς ἄρχοντάς τε καὶ στρατηγοὺς αὐτῷ προσανακεῖ-
σθαι καὶ πρὸς αὐτὸν μᾶλλον ἢ πρὸς τὸν βασιλέα ὁρᾶν, ὡς καὶ
μᾶλλον ἐκείνου τοῖς πράγμασι νήφοντος καὶ πρὸς τὸ δοκοῦν μετα-
φέροντος ἕκαστα, καὶ μάλιστα διὰ τὸ τὸν ἀνθύπατον καὶ πατρί-
κιον Ἀντίγονον τὸν υἱὸν αὐτοῦ δομέστικον τὸ τηνικαῦτα τῶν βασι-
λικῶν τυγχάνειν σχολῶν. πλὴν ἔσχε πολλοὺς ὁ βασιλεὺς τοὺς κοι-
νωνοῦντας αὐτῷ τοῦ βουλεύματος καὶ κατεπαγγελλομένους
Theophanes Continuatus, Χρονογραφία (lib. 1-6) Pa. 263, line 7
συναναστροφήν, λέγω δὴ τὴν τῶν ἀνῃρημένων καὶ πολιτευομένων

ἀδιάκριτον καὶ κοινὴν ἀναγραφήν, καὶ τούτους κατὰ τὸ προσῆκον
καὶ ἐνδεχόμενον προσφόρως ἐπηνωρθώσατο, τὴν τῶν ἀνῃρημένων
ἀχρηστίαν περιελών, καὶ τῶν κυρίων ἀνακαθάρας τὸ πλῆθος, καὶ
ὥσπερ ἐν συνόψει, ἐν κεφαλαίοις διὰ τὸ εὐμνημόνευτον τὴν προ-
τέραν ἀπειρίαν περιλαβών.
34 Ἀλλ' ἐπεὶ τοῖς ἀγαθοῖς ἀεὶ παραφύεται φθόνος ὡς
τοῖς γλυκέσι μάλιστα τῶν ξύλων οἱ σκώληκες, καὶ τῇ κοσμικῇ
εὐετηρίᾳ καὶ εὐθηνίᾳ βασκαίνοντα τὰ φαῦλα δαιμόνια διὰ πονη-
ρῶν ἀνθρώπων πειρᾶται τὴν τῶν ἀγαθῶν συνταράξαι φοράν, ἐκ
τούτων καὶ τούτῳ συσκευὴν ἐπιβουλῆς, μετὰ καὶ πρὸς φόνον ὁπλί-
ζεται Συμβάτιος καὶ Γεώργιος μετὰ στίφους ἀποφράδων ἀνθρώ-
πων καὶ δυσσεβῶν. οὐ συγχωροῦντος δὲ πάντως, οὐδ' ἀνεχομέ-
νου θεοῦ τὴν κακίαν δι' ἐλαχίστου αὖθις ἀναπαλαῖσαι τὴν οἰκείαν
ἧτταν καὶ ἀπελάσαι τὴν εὐνομίαν καὶ δικαιοσύνην ἀπὸ τῆς γῆς,
κατάδηλος ἡ τούτων πονηρία καθίσταται ἀφ' ἑνὸς τῶν συνωμο-
τῶν. ἀκολουθησάντων δὲ τῶν ἐλέγχων ἐπήρτητο μὲν ἀπὸ τῶν
νόμων αὐτοῖς ἡ ἐσχάτη τιμωρία, τουτέστι, μετὰ καὶ δήμευσιν
καὶ τῶν ὄντων ἁπάντων ἔκπτωσιν, καὶ ἡ τῆς ζωῆς αὐτῆς ἀλλο-
τρίωσις. ἀλλ' ἡ τοῦ γενναίου βασιλέως φιλανθρωπία μόνῃ τῶν

373
οὐ μακρὰν ἀπεχόντων, ἔξεστιν ἐπὶ τῶν ἔργων φανῆναι τοὺς ἀρι-

στεῖς καὶ ἐκ τῆς κατὰ χεῖρα γενναιότητος κριθῆναι τοὺς ὑπερέχον-
τας. τοὺς τοιούτους τοίνυν λόγους διακηκοότες οἱ στρατηγοί, καὶ
τὴν πρὸς ἀνδρίαν ὁρμὴν καὶ προθυμίαν κατανοήσαντες τοῦ λαοῦ,
συννοήσαντες δὲ καὶ τὴν ἀπὸ τοῦ τόπου βοήθειαν, ὅτι ἐξ ὑπερδε-
ξίων τοῖς ἐν ἐπιπέδῳ κατηυλισμένοις μέλλουσιν ἐπιτίθεσθαι, διχῇ
διαιροῦσι τὴν δύναμιν· καὶ τὸ μὲν ἔκκριτον αὐτῆς ἄχρις ἕκτης
ἑκατοντάδος μετὰ τῶν γε τῶν στρατηγῶν προσβαλεῖν ἐκρίθη τῷ
τῶν βαρβάρων στρατῷ, τὸ δὲ λοιπὸν τῆς εὐαριθμήτου Ῥωμαϊκῆς
στρατιᾶς ἐς δόκησιν πλήθους αὐτοῦ που πρὸς τὰ μετέωρα συσκευ-
άσαντες, καὶ σύνθημα δόντες καιροῦ, ἵν' ὅταν οὗτοι προσβά-
λωσι τοῖς ἐχθροῖς, κἀκεῖνοι σὺν ἀλαλαγμῷ μεγίστῳ καὶ σάλπιγξι,
συνεπηχούντων καὶ τῶν ὀρέων αὐτῶν, ἐκπληκτικὴν βοὴν ἀναρρή-
ξωσιν, αὐτοὶ τὰς πανοπλίας ἐνδύονται, καὶ ἀφανῶς διὰ νυκτὸς τῇ
στρατοπεδείᾳ τῶν δυσμενῶν πλησιάζουσι. πρὸ τῆς ἕω δέ, οὔπω
τοῦ ἡλίου τὸ ὑπὸ γῆν τελείως παραλλάξαντος ἡμισφαίριον, βοῇ
στιβαρᾷ παιανίσαντες καὶ τὸ “σταυρὸς νενίκηκε” συμβοήσαντες
ἐπιτίθενται τοῖς ἐχθροῖς, συνεπαλαλαξάντων ἀπὸ τοῦ ὄρους καὶ
τῶν λοιπῶν. εὐθὺς οὖν τῷ ἀνελπίστῳ καταπλαγέντες οἱ βάρβα-
ροι, καὶ μήτε συστῆναι μήτε τὸ ἐπιὸν πλῆθος ὅσον ἐστὶ λαβόντες
καιρὸν κατιδεῖν, μήτ' ἄλλο τι σωτήριον ἑαυτοῖς ἐκ τοῦ παραχρῆμα
ἐνέλειπε παρεχόμενος. ὅθεν κἀν τοῖς βασιλείοις διατριβὴν αὐτῷ

δοὺς τῶν οἰκείων παίδων ἀπέδειξε παιδευτὴν καὶ διδάσκαλον. οὕ-
τως οὐδένα, καθ' ὅσον οἷός τε ἦν, περιεώρα λυπούμενον, ἀλλὰ
πᾶσιν εὐμενῶς τε καὶ προσηνῶς προσεφέρετο καὶ τὸν δυνατὸν τρό-
πον οὐκ ἠμέλει παραμυθούμενος.
45 Ἀλλὰ καίπερ οὕτω πατρικῶς τε καὶ κηδεμονικῶς πρὸς
τοὺς ὑπὸ χεῖρα διατιθέμενος, εἶχεν ὅμως τοὺς μισοῦντας, μᾶλλον
δὲ φθονοῦντας καὶ ἐπιβουλεύοντας αὐτοῦ τῇ ζωῇ. ὁ γὰρ οὕτω
λεγόμενος Κουρκούας ὑπὸ πλούτου καὶ τρυφῆς ἐξυβρίσας, ὡς
ἔοικε, τυραννίδος ἐρᾷ, καὶ ὁμοφρόνων πληθὺν συνωμότας λαβὼν
καιρὸν ἐζήτει τῆς ἐπιθέσεως. ὡς δὲ πρὸ τούτου τὰ τῆς συσκευῆς
ἐξ ἑνὸς τῶν συνωμοτῶν ἐμηνύθη τῷ βασιλεῖ, παραδίδονται τοῖς
νόμοις οἱ πονηροί. ἀλλὰ πάλιν ἡ τοῦ γενναίου βασιλέως φιλαν-
θρωπία τὴν τῶν νόμων αὐστηρίαν παρέθραυεν καὶ τὰς ποινὰς ἐμε-
τρίαζε· διὸ τοῦ προεξάρχοντος ἐκκοπέντος τοὺς ὀφθαλμούς, οἱ
λοιποὶ διὰ τῶν εἰς τὸ σῶμα πληγῶν καὶ τῆς ἀφαιρέσεως τῶν τρι-
χῶν φιλανθρώπως ἐσωφρονίζοντο. καὶ οὗτοι μὲν οὕτως πατρικῶς
374
μᾶλλον ἢ δεσποτικῶς πρὸς τὸ καθεστηκὸς ἐπανήγοντο.

46 Αὐτὸν δὲ οὐκ εἴα καθεύδειν ἡ ὑπὲρ τῶν ὅλων φρον-
τὶς καὶ τὰ ἔτι περιλιπῆ τρόπαια. ἀλλὰ πρῶτον μὲν τὸ πλεῖστα
τὴν Ῥωμαϊκὴν ἐπικράτειαν ὠφελοῦν ὀχυρώτατον κάστρον,
ρισάμενος Χριστοφόρον κοιτωνίτην ἐν τοῖς Στουδίοις ἀποκεῖραι

αὐτόν. μετ' ὀλίγον δὲ Ζαούτζας τελευτᾷ ἐν τῷ παλατίῳ, καὶ διὰ
τοῦ Βουκολέοντος κατενεγκόντες αὐτὸν ἐν τῇ μονῇ τοῦ Καυλέου
κατέθαψαν.
15 Συμφιλιοῦται δὲ ὁ ἐπείκτης Βασίλειος τῷ κουβικου-
λαρίῳ Σαμωνᾷ τῷ ἐξ Ἀγαρηνῶν, τοῦ τῆς βασιλείας ὀρεγόμενος
ἀξιώματος. ἐθάρρησεν δὲ τῷ Σαμωνᾷ ὅτι τῆς θείας ἡμῶν τελευ-
τησάσης Ζωῆς ἑτέρᾳ γυναικὶ πάντως ὁ βασιλεὺς συζευχθήσεται,
καὶ ἡμᾶς ἐκποδὼν καταστήσει. δὸς οὖν μοι λόγον ὡς φυλάξεις
τὸ ἀπόρρητον, κἀγώ σοι πάντα θαρρήσω τὰ ὑφ' ἡμῶν βουλευό-
μενα. ὁ δὲ τοῦτο πεποιηκὼς πᾶσαν παρ' αὐτοῦ τὴν συσκευὴν
ἐδιδάσκετο. ὁ δὲ Σαμωνᾶς εἰς βασιλέα εἰσελθὼν ἔφη “θέλω σοί
τι, δέσποτα, ἰδίᾳ εἰπεῖν, ὅπερ ἐμοὶ μὲν λεγόμενον θάνατον προ-
ξενεῖ, σοὶ δὲ σιωπώμενον.” καὶ διεξῆλθε πρὸς τὸν βασιλέα πᾶσαν
Βασιλείου ἐπιβουλήν. τοῦ δὲ βασιλέως τοῖς ῥηθεῖσι διαπιστήσαν-
τος, καὶ εἰπόντος μήποτε ὡς ἐξ ὑποβολῆς τινὸς ταῦτα εἰρήκει, ὁ
δὲ Σαμωνᾶς “εἰ βούλει πληροφορηθῆναί” φησιν, “οὓς βούλει εἰς
τὸ ἐμὸν κελλίον ἀπόστειλον, καὶ ἀποκρύψω τούτους ἐν ἀποκρύφῳ,
καὶ ὅσα παρὰ Βασιλείου καὶ παρ' ἐμοῦ λέγωνται, γράψωσι, καὶ
τηνικαῦτα βεβαιωθήσῃ ὡς οὐδὲν ψεῦδός ἐστι τῶν παρ' ἐμοῦ σοι
ῥηθέντων.” ἀποστέλλει οὖν ὁ βασιλεὺς Χριστοφόρον
Joannes Rhet., Commentarium in Hermogenis librum περὶ ἰδεῶν

(4235: 002)“Rhetores Graeci, vol. 6”, Ed. Walz, C.
Stuttgart: Cotta, 1834, Repr. 1968.6, Pa. 463, line 8
οὐ διὰ τὸν τόπον, ἀλλὰ διὰ τοὺς ἄνδρας, καὶ ποιητῶν καὶ
φιλοσόφων καὶ ῥητόρων) τὰ πάντα σποράδην ῥηθέντα
συνήγαγεν εἰς ἕν· οὔτε περὶ τὴν εὕρεσιν πονήσας, οὔτε
περὶ τὸ πλῆθος· ὁ δὲ περὶ τὴν τῆς κακίας ὕλην πολλὴν
παρὰ τὴν ἀξίαν τῶν ἐνθυμημάτων εὕρεσιν ποιησάμενος
οὔτε ἀηδής ἐστι διὰ τὸ μῆκος, ὡς ἐκεῖνος, ματαίαν ἐπί-
δειξιν ποιούμενος καὶ δόξαν θηρώμενος ἄκαιρον, οὔτε
ἀνιαρὸς διὰ τὸ ἐλλιπὲς, ἀλλ' ἀμφοτέρων φεύγων τὴν
375
ἀμετρίαν, τὸ ἀσύγκριτον ἐτήρησεν ἀμφοτέροις· βραχυλο-

γώτατον μὲν τὸν λόγον, πολυφωνότατον δὲ τοῖς πρά-
γμασι συσκευάςας· εἰ γάρ τις Ἀριστείδην τοῦ Παναθη-
ναϊκοῦ χωρίσας εὑρήσει τὸν ἄνδρα παῖδα ψελλίζοντα τοῖς
ἄλλοις ἅπασι. τούτου δὲ καὶ τὰ παίγνια, τουτέστι τὰ αὐ-
τοσχέδια, ἀμίμητα, καὶ οἱ μετὰ σκέψεως ῥηθέντες ἀπρό-
σιτοι.
Προκαταρκτικὰ μὲν, ὡς ἐν τοῖς προοιμίοις
καὶ τῇ ἐν τούτοις οἰκονομίᾳ, πιστωτικὰ δὲ, ὡς ἐν
τοῖς ἀγῶσι καὶ ταῖς ἀποδείξεσιν, ἀντιθέτων δὲ λυ-
τικὰ, ποτὲ μὲν πρὸ τῶν ἀντιθέσεων, ποτὲ δὲ μετὰ ταύ-
τας, ποτὲ δὲ καὶ χωρὶς αὐτῶν, καὶ εἰς τοὺς ἐπιλόγους δὲ
οὐ χρονοτριβῶν, ἀλλὰ κἀν τούτοις φυλάττων τὸ σύμμε
Lexica Segueriana, Collectio verborum utilium e differentibus

rhetoribus et sapientibus multis (Σb) (recensio aucta e cod. Coislin.
345) (4289: 005)“Anecdota Graeca, vol. 1”, Ed. Bachmann, L.
Leipzig: Hinrichs, 1828.Alphabetic entry sigma, pa. 376, line 29
καθ' ὑμῶν φατριάζοντας καὶ τῆς σωτηρίας τῆς

πόλεως. συνῳδά: σύμφωνα.
συνωθούμενος: συνερχόμενος.
συνωμοσία: ἡ μεθ' ὅρκου φιλία.
συνωρίς: συζυγία. δυάς.
συφόρβια: ἀγέλη χοίρων.
σύριγγος: αὐλοῦ. ἢ δορατοθήκης.
συρφετός: ἀγυρτώδης ὄχλος. ἢ λόγος. ἢ ἡ ἐξ ἀνέ-
μου συλλεγομένη κόπρος καὶ φρυγανώδης.
Συσκευάζει: λόγῳ ἐπιβουλεύει.
συμπειραθέντες: συστραφέντες.
συσσεισμός: λαῖλαψ. συστροφὴ ἀνέμου.
συσσίτιον: εὐωχία. ἄριστον.
συστρέμματα: στασιαστῶν πλήθη.
συφεός: τόπος, ὅπου αἱ σύες τρέφονται.
συχναῖς: συνεχέσιν.
συχνόν: πολύ. πυκνόν.
σφαδάζειν: θράσσειν, συνθανατεῖν. ματαίως σπᾶσθαι.
σφαδάζοντες: σπώμενοι. ἢ δυσφοροῦντες.
σφαδάζουσα: πανουργοῦσα.
376
Lexicon Vindobonense, Lexicon Vindobonense (auctore Andrea

Lopadiota) (e cod. phil. gr. Vindob. 169) (4294: 001)
“Lexicon Vindobonense”, Ed. Nauck, A.St. Petersburg: n.p., 1867, Repr.
1965.Alphabetic letter sigma, entry 9, line 1
στασικώτερον τὸ ἑδραιότερον. Μάξιμος· οὐκ ἐν τῇ στα-

σικωτέρᾳ καὶ ἑδραιοτέρᾳ καὶ ἀπηλλαγμένῃ τοῦ ῥεύματος.
σημεῖα αἱ σφραγῖδες. Δημοσθένης ἐν τῷ πρὸς Φαίνιππον.
συχνὸς ἐπὶ λόγων ἢ ἐπὶ ἄλλων πραγμάτων λαμβανόμενον,
ἀττικῶς λαμβάνεται καὶ ἐπὶ προσώπων. Συνέσιος· συχνοὶ παρ'
ἡμῖν καὶ ἰδιῶται καὶ ἱερεῖς πλαττόμενοί τινας ὀνείρους.
σκευωρῶ τὸ ἐπιβουλεύω. καὶ σκευώρημα ἡ ἐπιβουλή.
Λιβάνιος· ὅτι δὲ ἐκ ταύτης γέγονε τὸ σκευώρημα δῆλον.
συσσημαίνεσθαι ἀντὶ τοῦ κατασφραγίζεσθαι. Λυκοῦρ-
γος· συσσημαίνεσθαι τὰ γραμματεῖα.
συσκευάζεσθαι τὸ εὐτρεπίζεσθαι. Ξενοφῶν· καὶ συ-
σκευάζεσθαι σῖτα ἡμερῶν εἴκοσι.
συνέφηβος γράφει Αἰσχίνης· τυγχάνει γὰρ ἡλικιώτης
ὢν ἐμὸς καὶ συνέφηβος.
συμφορὰ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον λέγεται ἡ βλάβη, σπανίως
καὶ ἡ ἡδονή. Σοφοκλῆς· οὐδ' ἡσθήσεται τῇ συμφορᾷ.
σκοπιὰ ὁ ὑψηλὸς τόπος καὶ σκοπὴ ἀττικῶς. Λουκια-
νός· καὶ ἐξευρήσω τὴν ἱκανὴν σκοπήν.
συνάρασθαι ἀττικῶς συντάσσεται αἰτιατικῇ. Δημο-
σθένης· δεῖ τοίνυν ἡμᾶς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὴν ἀκαιρίαν τὴν
ἐκείνου καιρὸν ἡμέτερον νομίσαντας συνάρασθαι τὰ πράγματα.
Lexicon Vindobonense, Lexicon Vindobonense (auctore Andrea

Lopadiota) (e cod. phil. gr. Vindob. 169)
Alphabetic letter sigma, entry 9, line 2
σικωτέρᾳ καὶ ἑδραιοτέρᾳ καὶ ἀπηλλαγμένῃ τοῦ ῥεύματος.

σημεῖα αἱ σφραγῖδες. Δημοσθένης ἐν τῷ πρὸς Φαίνιππον.
συχνὸς ἐπὶ λόγων ἢ ἐπὶ ἄλλων πραγμάτων λαμβανόμενον,
ἀττικῶς λαμβάνεται καὶ ἐπὶ προσώπων. Συνέσιος· συχνοὶ παρ'
ἡμῖν καὶ ἰδιῶται καὶ ἱερεῖς πλαττόμενοί τινας ὀνείρους.
σκευωρῶ τὸ ἐπιβουλεύω. καὶ σκευώρημα ἡ ἐπιβουλή.
Λιβάνιος· ὅτι δὲ ἐκ ταύτης γέγονε τὸ σκευώρημα δῆλον.
συσσημαίνεσθαι ἀντὶ τοῦ κατασφραγίζεσθαι. Λυκοῦρ-
377
γος· συσσημαίνεσθαι τὰ γραμματεῖα.

συσκευάζεσθαι τὸ εὐτρεπίζεσθαι. Ξενοφῶν· καὶ συ-
σκευάζεσθαι σῖτα ἡμερῶν εἴκοσι.
συνέφηβος γράφει Αἰσχίνης· τυγχάνει γὰρ ἡλικιώτης
ὢν ἐμὸς καὶ συνέφηβος.
συμφορὰ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον λέγεται ἡ βλάβη, σπανίως
καὶ ἡ ἡδονή. Σοφοκλῆς· οὐδ' ἡσθήσεται τῇ συμφορᾷ.
σκοπιὰ ὁ ὑψηλὸς τόπος καὶ σκοπὴ ἀττικῶς. Λουκια-
νός· καὶ ἐξευρήσω τὴν ἱκανὴν σκοπήν.
συνάρασθαι ἀττικῶς συντάσσεται αἰτιατικῇ. Δημο-
σθένης· δεῖ τοίνυν ἡμᾶς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὴν ἀκαιρίαν τὴν
ἐκείνου καιρὸν ἡμέτερον νομίσαντας συνάρασθαι τὰ πράγματα.
σκυζᾶν λέγεται ἐπὶ κυνῶν, ὅτε καθεύδοντες ὑποφωνοῦσι.
Οικουμενική Σύνοδος. Concilium universale Ephesenum anno 431

(5000: 001)“Acta conciliorum oecumenicorum, vol. 1.1.1–1.1.7”, Ed.
Schwartz, E.Berlin: De Gruyter, 1.1.1–1.1.3:1927; 1.1.4:1928;
1.1.5:1927; 1.1.6:1928; 1.1.7:1929, Repr. 1.1.1:1965; 1.1.6:1960;
1.1.7:1962.Tomëvolumëpart 1,1,3, pa. 50, line 26
ἐγείρειν παρέχουσαν τρόπαια μηδὲ μαρτυρίου καιρὸν τοὺς τῆς βασιλείας

ὑμῶν ἀναδείξητε
χρόνους, ἀλλὰ τὴν τῶν προγόνων ὑμῶν περὶ τὴν ἐκκλησίαν στοργὴν
ἀναλαβόντες κατὰ
νοῦν καὶ ὅπως ἕκαστος ἐκείνων τῆι κατὰ τοὺς οἰκείους καιροὺς
γενομένηι συνόδωι τῶν
ἁγίων πατέρων ἐπειθάρχησε καὶ τῆι διὰ τὸ τοὺς ὅρους τοὺς παρ' αὐτῶν
τεθέντας ὀχυρῶσαι
νομοθεσίαι τὴν περὶ αὐτοὺς αἰδῶ διέδειξαν, οὕτω καὶ αὐτοὶ τὰ ἴσα περὶ
τὴν νῦν παρ' ὑμῶν
συγκροτηθεῖσαν ἁγίαν σύνοδον φρονῆσαι προθυμήθητε, ὡς ἂν τοὺς παρ'
αὐτῆς χαριστηρίους
ὕμνους ὑπὲρ τῆς βασιλείας ὑμῶν καθαρῶς καὶ εὐαγῶς καρπώσησθε καὶ
ἡμεῖς τὰς ὑπὲρ
τῆς διαμονῆς τοῦ ὑμετέρου κράτους εὐχὰς εἰλικρινεῖς ἀναπέμπωμεν τῶι
δεσπότηι Χριστῶι,
εὐσεβέστατοι καὶ φιλόχριστοι βασιλεῖς.
Ἴσον ἐπιστολῆς τοῦ ἀρχιεπισκόπου Κυρίλλου γραφείσης τοῖς ἐν

Κωνσταντινουπόλει εὐλαβε-
στάτοις ἐπισκόποις Θεοπέμπτωι Ποτάμωνι καὶ Δανιήλωι ὑπὲρ ὧν
πέπονθε συσκευῶν τῶν κατὰ
378
Νεστόριον καὶ Ἰωάννην χάριν, ὅτε παρεγένετο ἐν Ἐφέσωι ὁ κόμης

τῶν σακρῶν Ἰωάννης
Κύριλλος Θεοπέμπτωι Ποτάμωνι Δανιήλωι ἀγαπητοῖς καὶ

συλλειτουργοῖς ἐν κυρίωι
χαίρειν. Πολλαὶ καθ' ἡμῶν γεγόνασιν ἐκεῖσε διαβολαί, τοῦτο μὲν ὡς ἀπὸ
τῆς Ἀλεξαν-
δρείας ἀκολουθησάντων ἡμῖν ἐκ τοῦ βαλανείου πολλῶν, τοῦτο δὲ ὡς
κανονικῶν ἐξελθου-
σῶν· ὡς δέ φασιν, [ὅτι] εἴρηται παρὰ τῶν διαβεβληκότων ὅτι κατὰ
συσκευὴν ἐμὴν καὶ οὐ
κατὰ σκοπὸν τῆς ἁγίας συνόδου τὴν καθαίρεσιν ὑπέμεινε Νεστόριος.
ἀλλ' εὐλογητὸς ὁ
σωτὴρ ὁ τοὺς τὰ τοιαῦτα λέγοντας ἐλέγξας· ἐλθὼν γὰρ εἰς τὴν Ἐφεσίων ὁ
κυριός μου ὁ
μεγαλοπρεπέστατος καὶ ἐνδοξότατος κόμης τῶν θείων λαργιτιόνων
Ἰωάννης κατέγνω τῶν
ταῦτα πεφλυαρηκότων, οὐδὲν εὑρὼν ἀληθές. εἶδε δὲ ὅτι ἰδίαν ἔνστασιν ἡ
ἁγία σύνοδος
ὑπὲρ τῆς πίστεως ἔχει καὶ οὔτε ἐμοὶ χαριζομένη οὔτε ἑτέρωι τινί, ἀλλὰ
θείωι ζήλωι κινου

Tomëvolumëpart 1,1,3, pa. 50, line 31

Κωνσταντινουπόλει εὐλαβε-
στάτοις ἐπισκόποις Θεοπέμπτωι Ποτάμωνι καὶ Δανιήλωι ὑπὲρ ὧν
πέπονθε συσκευῶν τῶν κατὰ
Νεστόριον καὶ Ἰωάννην χάριν, ὅτε παρεγένετο ἐν Ἐφέσωι ὁ κόμης
τῶν σακρῶν Ἰωάννης
Κύριλλος Θεοπέμπτωι Ποτάμωνι Δανιήλωι ἀγαπητοῖς καὶ

συλλειτουργοῖς ἐν κυρίωι
χαίρειν. Πολλαὶ καθ' ἡμῶν γεγόνασιν ἐκεῖσε διαβολαί, τοῦτο μὲν ὡς ἀπὸ
τῆς Ἀλεξαν-
δρείας ἀκολουθησάντων ἡμῖν ἐκ τοῦ βαλανείου πολλῶν, τοῦτο δὲ ὡς
κανονικῶν ἐξελθου-
σῶν· ὡς δέ φασιν, [ὅτι] εἴρηται παρὰ τῶν διαβεβληκότων ὅτι κατὰ
379
συσκευὴν ἐμὴν καὶ οὐ

κατὰ σκοπὸν τῆς ἁγίας συνόδου τὴν καθαίρεσιν ὑπέμεινε Νεστόριος.
ἀλλ' εὐλογητὸς ὁ
σωτὴρ ὁ τοὺς τὰ τοιαῦτα λέγοντας ἐλέγξας· ἐλθὼν γὰρ εἰς τὴν Ἐφεσίων ὁ
κυριός μου ὁ
μεγαλοπρεπέστατος καὶ ἐνδοξότατος κόμης τῶν θείων λαργιτιόνων
Ἰωάννης κατέγνω τῶν
ταῦτα πεφλυαρηκότων, οὐδὲν εὑρὼν ἀληθές. εἶδε δὲ ὅτι ἰδίαν ἔνστασιν ἡ
ἁγία σύνοδος
ὑπὲρ τῆς πίστεως ἔχει καὶ οὔτε ἐμοὶ χαριζομένη οὔτε ἑτέρωι τινί, ἀλλὰ
θείωι ζήλωι κινου-
μένη καὶ οὐκ ἐνεγκοῦσα τὰς ἐκείνου βλασφημίας κατεψηφίσατο αὐτοῦ.
ἀναγνωσθέντος
δὲ τοῦ γράμματος τῶν εὐσεβεστάτων καὶ φιλοχρίστων βασιλέων, δι' οὗ αἱ
τῶν τριῶν κα-
θαιρέσεις ἐλέγοντο εἶναι δεκταί, ἐφρουρούμεθα τέως, οὐδὲ εἰδότες τὸ
ἐκβησόμενον. πλὴν
εὐχαριστοῦμεν τῶι Χριστῶι, ὅταν καταξιωθῶμεν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος
αὐτοῦ οὐ δεσμῶται
γενέσθαι μόνον, ἀλλὰ γὰρ καὶ τὰ ἕτερα πάντα ὑπομεῖναι· οὐ γὰρ ἄμισθον
τὸ πρᾶγμά

τοῖς τῆς ἀγάπης ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν τὴν θεοφιλῆ καὶ ἁγίαν σου κεφαλὴν τῆς
ὁμολογίας τὸν
τοῦ μαρτυρίου στέφανον φοροῦσαν. σὺ γάρ, ἁγιώτατε πάτερ, τὴν τῶν
ἁγίων πατέρων
ὁδὸν ἐγρηγόρωι τῶι ὄμματι περιεπάτησας καὶ τοὺς χωλαίνοντας ἐπ'
ἀμφοτέραις ταῖς ἰγνύαις
ὀρθοποδεῖν πρὸς τὴν ἀλήθειαν ἐδίδαξας· σὺ τὴν παρρησίαν τοῦ Ἡλία
ἐνεδύσω καὶ τὸν
ζῆλον τοῦ Φινεὲς μόνος ἀνείληφας· σὺ τὸ δυσσεβὲς στόμα τοῦ ἰοβόλου
δράκοντος ἐνέφραξας
καὶ τὸν πολυφάγον Βὴλ κατέστρεψας καὶ τὴν μάταιον αὐτοῦ ἐλπίδα, τὴν
διὰ χρημάτων
αὐτῶι ἐπιγενομένην προστασίαν, ἀργὴν καὶ ἀνίσχυρον κατέστησας καὶ τὸ
κατασκεύασμα
τῆς χρυσῆς εἰκόνος νεκρὸν γενέσθαι ἐποίησας. καὶ ποῖον στόμα μύρων
ἀπογέμον πνευ-
ματικῶν δυνήσεται φθέγξασθαι τοῦ ζήλου τοῦ σοῦ τὰ ἐγκώμια; ὁπότε
ἴσος ἐγένου τοῦ
380
μακαρίου Θεοφίλου τοῦ σοῦ θείου μιμητής, ἀλλὰ καὶ τὸ μαρτύριον τοῦ
τρισμακαρίου Ἀθα-
νασίου ἀνεδήσω καὶ καθάπερ ἐκεῖνος τῶν ἀνόμων αἱρετικῶν τὰς
συσκευὰς ὡς σπιλάδας
ἐξέφυγε ταῖς προσευχαῖς ἀπωσάμενος, οὕτως καὶ ἡ σὴ ἁγιωσύνη τὰς
συσκευὰς τοῦ ἀνόμου
ὥσπερ λαίλαπας ἀσθενεῖς κατεκοίμισε τῶι καθαρῶι τῆς συνειδήσεως
βίωι. οὕτως γὰρ
καὶ ὁ μακάριος Ἀθανάσιος μετὰ πολλὰς τὰς ψευδεῖς ἐπαγγελίας τὰς ὑπὸ
αἱρετικῶν αὐτῶι
προσγενομένας, ἑώλους ἀποδείξας, καὶ ἀλλοδαπὴν οἰκῆσαι κατεδέξατο
ἐξορίας λόγωι, τῶν
τότε κρατούντων τοῦτο κατασκευασάντων, καὶ ὅσον ἔσπευδον τὰ μιαρὰ
ἐκεῖνα στόματα
πλέκειν ψευδῆ ἐγκλήματα, τοσούτωι καθαρώτερος καὶ λαμπρότερος
ἀνεδείκνυτο τῆι μακρο-
θυμίαι διαλάμπων. τούτοις τοῖς πλεονεκτήμασι καὶ τούτοις τοῖς ἄθλοις
τὸν στέφανον
τοῦ μαρτυρίου ἑαυτῶι πλέξας, τὸ ὁμοούσιον ἔστησε καὶ τὴν Ἀρείου
κακοδοξίαν κατεπάτησε
καὶ τὴν ὀρθοδοξίαν ἀνέστησε καὶ τὸν ἅγιον τοῦ εὐαγγελιστοῦ Μάρκου
θρόνον ὕψωσεν.
οἷς καὶ αὐτὸς χρησάμενος κατόπιν ἐκείνου τοῦ ἁγίου περιεπάτησας.
εὔχομαι τοίνυν,

τοῦ μαρτυρίου στέφανον φοροῦσαν. σὺ γάρ, ἁγιώτατε πάτερ, τὴν τῶν

ἁγίων πατέρων
ὁδὸν ἐγρηγόρωι τῶι ὄμματι περιεπάτησας καὶ τοὺς χωλαίνοντας ἐπ'
ἀμφοτέραις ταῖς ἰγνύαις
ὀρθοποδεῖν πρὸς τὴν ἀλήθειαν ἐδίδαξας· σὺ τὴν παρρησίαν τοῦ Ἡλία
ἐνεδύσω καὶ τὸν
ζῆλον τοῦ Φινεὲς μόνος ἀνείληφας· σὺ τὸ δυσσεβὲς στόμα τοῦ ἰοβόλου
δράκοντος ἐνέφραξας
καὶ τὸν πολυφάγον Βὴλ κατέστρεψας καὶ τὴν μάταιον αὐτοῦ ἐλπίδα, τὴν
διὰ χρημάτων
αὐτῶι ἐπιγενομένην προστασίαν, ἀργὴν καὶ ἀνίσχυρον κατέστησας καὶ τὸ
κατασκεύασμα
τῆς χρυσῆς εἰκόνος νεκρὸν γενέσθαι ἐποίησας. καὶ ποῖον στόμα μύρων
ἀπογέμον πνευ-
381
ματικῶν δυνήσεται φθέγξασθαι τοῦ ζήλου τοῦ σοῦ τὰ ἐγκώμια; ὁπότε

ἴσος ἐγένου τοῦ
μακαρίου Θεοφίλου τοῦ σοῦ θείου μιμητής, ἀλλὰ καὶ τὸ μαρτύριον τοῦ
τρισμακαρίου Ἀθα-
νασίου ἀνεδήσω καὶ καθάπερ ἐκεῖνος τῶν ἀνόμων αἱρετικῶν τὰς
συσκευὰς ὡς σπιλάδας
ἐξέφυγε ταῖς προσευχαῖς ἀπωσάμενος, οὕτως καὶ ἡ σὴ ἁγιωσύνη τὰς
συσκευὰς τοῦ ἀνόμου
ὥσπερ λαίλαπας ἀσθενεῖς κατεκοίμισε τῶι καθαρῶι τῆς συνειδήσεως
βίωι. οὕτως γὰρ
καὶ ὁ μακάριος Ἀθανάσιος μετὰ πολλὰς τὰς ψευδεῖς ἐπαγγελίας τὰς ὑπὸ
αἱρετικῶν αὐτῶι
προσγενομένας, ἑώλους ἀποδείξας, καὶ ἀλλοδαπὴν οἰκῆσαι κατεδέξατο
ἐξορίας λόγωι, τῶν
τότε κρατούντων τοῦτο κατασκευασάντων, καὶ ὅσον ἔσπευδον τὰ μιαρὰ
ἐκεῖνα στόματα
πλέκειν ψευδῆ ἐγκλήματα, τοσούτωι καθαρώτερος καὶ λαμπρότερος

δὲ καὶ περὶ εἰρήνης ἐχρῆν με λόγους προσαγαγεῖν τοῖς θεοφιλεστάτοις

ἐπισκόποις ὑπὲρ
τοῦ μὴ αἱρέσεις καὶ σχίσματα τῆι ὀρθοδόξωι ἐγγενέσθαι θρηισκείαι, καὶ
εἰς τούτους ἐμαυτὸν
καθῆκα τοὺς λόγους καὶ παντὶ σθένει τὰ δυνατὰ σπουδάσω
διαπράξασθαι, συνευδοκοῦντος
τοῦ κρείττονος καὶ τῆς εὐσεβείας καὶ τοῦ ὀρθοῦ σκοποῦ τοῦ δεσπότου
τῆς οἰκουμένης, εἰ
καὶ ὅτι μάλιστα ἀκηρύκτους καὶ ἀσπόνδους συνορῶ πρὸς ἀλλήλους
καθεστάναι τοὺς θεοφιλε-
στάτους ἐπισκόπους, οὐκ οἶδ' ὅθεν εἰς τοῦτο λύπης τε καὶ τραχύτητος
αὐτῶν ἐληλυθότων. εἴ
τι δὲ πλέον πραχθείη, ἢ δι' ἐμαυτοῦ ἢ διὰ γραμμάτων σὺν εὐμενείαι τοῦ
κρείττονος μετὰ
πολλοῦ τοῦ τάχους φανερὸν ποιήσω τῶι ὑμετέρωι μεγέθει.
Κωνσταντινουπόλει
εὐλαβεστάτοις ἐπισκόποις Θεοπέμπτωι Ποταμίωνι καὶ Δανιὴλ ὑπὲρ ὧν
πέπονθε
συσκευῶν τῶν κατὰ Νεστόριον καὶ Ἰωάννην χάριν, ὅτε παρεγένετο ἐν
Ἐφέσωι ὁ
382
κόμης τῶν σακρῶν Ἰωάννης

Ἴσον ἀναφορᾶς τῆς ἁγίας συνόδου πρὸς τὴν σάκραν τὴν ἀναγνωσθεῖσαν
παρὰ
τοῦ μεγαλοπρεπεστάτου κόμητος τῶν σακρῶν Ἰωάννου
Ἴσον ἀναφορᾶς τῶν Ἀνατολικῶν ἀντιγραφείσης πρὸς τὴν

προγεγραμμένην σάκραν τὴν διὰ τοῦ κόμητος Ἰωάννου
Μακαρίσαι ἄν τις εἰκότως τοὺς νῦν ἀνθρώπους ἢ τοὺς τὴν ἡμετέραν

προειληφότας
γενεὰν ὑπὸ τοῦ ὑμετέρου κράτους κυβερνωμένους. μυρίαις γὰρ
φροντίσιν ἡ ὑμετέρα
εὐσέβεια ὑπὲρ τῆς οἰκουμένης χρωμένη τὴν ὑπὲρ τῆς εὐσεβοῦς
θρηισκείας πάντων τῶν ἄλλων
προτέθεικε, προτιμᾶι δὲ τὸ ὑμέτερον πανύμνητον κράτος τὰ τοῦ θεοῦ
πάντων τῶν ἐπὶ γῆς,
ἐπειδὴ ἡ εἰς αὐτὸν πίστις τῶν ὑμετέρων ἐννοιῶν τε καὶ πράξεων
ἐπικρατοῦσα πρὸς ἅπαντα
Οικουμενική Σύνοδος. Concilium universale Chalcedonense anno

451 (5000: 003)“Acta conciliorum oecumenicorum, vol. 2.1.1–2.1.3”, Ed.
Schwartz, E.Berlin: De Gruyter, 2.1.1–2.1.2:1933; 2.1.3:1935, Repr.
2.1.1–2.1.2:1962; 2.1.3:1965.Tomëvolumëpart 2,1,1, pa. 96, line 7
τὴν ἔκκλητον τήν τε ἐπ' ἐμοὶ ψῆφον ἀναγινώσκεσθαι παρεσκεύαζεν καὶ

ἀνεθεμάτιζέν
με, καὶ τοὺς ἐντυγχάνοντάς μοι καὶ προσδιαλεγομένους ἀλλοτρίους τῆς
θείας κοινωνίας
ποιῶν, μὴ περιμείνας τῆς ὑμετέρας ἁγιωσύνης τὴν κρίσιν, καὶ
καθυπογράφειν τῆι γενο-
μένηι κατ' ἐμοῦ ψήφωι κατηνάγκασεν μοναστήρια, οὐδέποτε, ὡς καὶ ἡ
ὑμετέρα οἶδεν θεο-
φίλεια, τοιαύτης συνηθείας οὐδὲ κατὰ αἱρετικῶν κρατησάσης. καὶ εἰς τὴν
Ἀνατολὴν
δὲ ἐξέπεμψεν τοὺς χάρτας καὶ πολλαχοῦ ἐπὶ τῶι καὶ παρὰ ἄλλων
θεοσεβεστάτων ἐπισκό-
πων τε καὶ μοναζόντων καὶ ταῦτα μὴ κρινάντων καθυπογράφεσθαι,
καίτοι μᾶλλον
ὀφείλων πρὸ πάντων τοῖς ἀρχιερεῦσιν ἐπιστεῖλαι, οὓς καὶ ἐπεκαλεσάμην.
τότε μὲν
οὖν μόλις σωθεὶς διὰ λιβέλλων δῆλα πεποίηκα τὰ παρακολουθήσαντα
383
πρὸς τὴν ὑμετέραν

θεοσέβειαν καὶ τοῦ εὐσεβεστάτου καὶ πιστοτάτου βασιλέως ἐδεήθην
ὑμᾶς τοὺς ὁσίους
καὶ θεοφιλεῖς καὶ πᾶσαν ἀδικίαν καὶ συσκευὴν βδελυττομένους γενέσθαι
δικαστὰς τῶν
κεκριμένων· δέομαι δὲ νῦν τῆς ὑμετέρας ἁγιωσύνης λογίσασθαι τὴν
κατασκευασθεῖσάν
μοι συκοφαντίαν καὶ ἐπιβουλὴν καὶ τὴν ἐκ ταύτης τῆς αἰτίας γενομένην
ταῖς ἁπανταχοῦ
ἁγιωτάταις ἐκκλησίαις ταραχὴν καὶ τὸ ἐκ τούτου πολλοῖς ἀναφυὲν
σκάνδαλον καὶ διὰ
τῆς προσούσης ὑμῖν φιλοχρίστου σοφίας τοὺς μὲν τούτων αἰτίους τοῖς
ἐκκλησιαστικοῖς
ὑποβαλεῖν θεσμοῖς, πᾶσαν δὲ βλασφημίας καὶ ἀσεβείας ῥίζαν ἐκκόψαι.
ἐγὼ γὰρ τὴν
τῆς ὑμετέρας μακαριότητος κρίσιν ἐξ ἀρχῆς ἐπεβοησάμην, καὶ πάλιν δὲ
διαμαρτύρομαι
ἐνώπιον Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ μαρτυρήσαντος ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου τὴν
καλὴν ὁμολογίαν
ὅτι οὕτως φρονῶ καὶ ἐνθυμοῦμαι καὶ ἐννοῶ καθὼς παρέδοσαν ἡμῖν
πίστιν οἱ ἅγιοι πατέρες
οἱ ἐπὶ τῆς Νικαέων συνελθόντες, ἣν καὶ οἱ ἐν Ἐφέσωι ἐν τῆι δευτέραι
συνόδωι ἅγιοι
πατέρες ἐβεβαίωσαν, καὶ εἴ τις παρὰ ταύτην τὴν πίστιν δοξάζει, τοῦτον
ἀναθεματίζω
Οικουμενική Σύνοδος. Concilium universale Chalcedonense anno 451

λέγοντες ἑαυτοὺς κληρικοὺς μετὰ καὶ ἑτέρων λαικῶν ἀπὸ τῆς

Ἀλεξανδρέων ὁρμώμενοι
λιβέλλους ἐπιδεδώκασι κατὰ τοῦ ὁσιωτάτου Διοσκόρου· οὗτοι πρὸ τοῦ
ἁγίου τούτου
συνεδρίου τυγχάνουσι καὶ ἐκβοήσει κέχρηνται καὶ ἀξιοῦσιν ἐνορκίζοντες
ὑμᾶς εἰς τὴν
ἁγίαν καὶ ὁμοούσιον τριάδα καὶ σωτηρίαν καὶ νίκην τῶν φιλοχρίστων
ἡμῶν βασιλέων
εἰσόδου τυχεῖν, καὶ τοῦτο αὐτὸ ὑποβάλλομεν πρὸς τὸ παριστάμενον.
Ἡ ἁγία σύνοδος εἶπεν· Εἰσίτωσαν οἱ τοὺς λιβέλλους ἐπιδεδωκότες.
Καὶ μετὰ τὸ εἰσελθεῖν Ἀθανάσιος λέγων ἑαυτὸν εἶναι πρεσβύτερον τῆς
Ἀλεξαν-
δρέων μεγαλοπόλεως εἶπεν· Πολλὰ καὶ δεινὰ καὶ παγχάλεπα καὶ πάσης
384
ἀσεβείας ἀνάμεστα
καὶ πλεονεξίας ὑπομεμενηκὼς παρὰ τοῦ εὐλαβεστάτου καὶ
θεοσεβεστάτου ἐπισκόπου
Διοσκόρου δεήσεις ἐπιδέδωκα τοῖς εὐσεβεστάτοις καὶ φιλοχρίστοις ἡμῶν
δεσπόταις
διδάσκων τὰ κατ' ἐμαυτὸν καὶ ἃς ὑπομεμένηκα συσκευὰς καὶ ἐπιβουλὰς
παρ' αὐτοῦ
ἐπί τε τῆι ἁγίαι ταύτηι καὶ οἰκουμενικῆι συνόδωι τὰς αὐτὰς δεήσεις
ἐπιδέδωκα καὶ δέομαι
τῶν ἁγίων καὶ θεοφιλεστάτων ἐπισκόπων καὶ πατέρων ἡμῶν ὥστε κἀμὲ
κατελεῆσαι καὶ
δέξασθαι μετ' εὐμενείας διδάσκοντα τὰ κατ' ἐμαυτόν.
Καὶ μετ' αὐτὸν Ἰσχυρίων λέγων ἑαυτὸν εἶναι διάκονον τῆς Ἀλεξανδρέων
μεγαλο-
πόλεως εἶπεν· Ὥστε μὴ νομίζειν τὸν εὐλαβέστατον ἐπίσκοπον Διόσκορον
μόνον τὸν
θεοσεβέστατον ἐπίσκοπον Εὐσέβιον κατηγορίαν ἐνστήσασθαι κατ'
αὐτοῦ, ἀλλὰ γνῶναι
καὶ τοὺς ἄλλους καὶ τίνες εἰσὶν οἱ κατηγοροῦντες αὐτοῦ καὶ τίνα τὰ
ἐπαγόμενα αὐτῶι,
παρακαλοῦμεν ἀναγνωσθῆναι τοὺς λιβέλλους.
Λουκίνσιος ἐπίσκοπος εἶπεν· Οἱ λίβελλοι οἱ κατὰ τοῦ ὁσιωτάτου
ἐπισκόπου Διο

πρεσβυτέρου Βονιφατίου οἱ προδοθέντες παρὰ Ἰσχυρίωνος λίβελλοι

ἀναγινωσκέσθωσαν.
Καὶ λαβὼν Ἀσκληπιάδης διάκονος καὶ νοτάριος ἀνέγνω
Λίβελλος Ἰσχυρίωνος διακόνου Ἀλεξανδρείας ἐπιδοθεὶς κατὰ
Διοσκόρου τῆι ἁγίαι
καὶ οἰκουμενικῆι συνόδωι
Τῶι ἁγιωτάτωι καὶ μακαριωτάτωι οἰκουμενικῶι ἀρχιεπισκόπωι καὶ
πατριάρχηι
τῆς μεγάλης Ῥώμης Λέοντι καὶ τῆι ἁγίαι καὶ οἰκουμενικῆι συνόδωι τῆι ἐν
Χαλκηδόνι
βουλήσει θεοῦ καὶ θείωι θεσπίσματι συναθροισθείσηι παρὰ Ἰσχυρίωνος
διακόνου τῆς
μεγαλοπόλεως Ἀλεξανδρείας. Νῦν ὅτε φωνῆς ἐλευθέρας τετύχηκεν
ἕκαστος τῶν
πεπονθόντων κακῶς καὶ προστάται δίκαιοι τοῦ ἀνθρωπείου γένους
385
ἐπιστατοῦσι καὶ
οἴχεται λοιπὸν πᾶσα συσκευὴ καὶ πλεονεξία καὶ τὰ ὡς ἐν τυραννίδι
δεινά, τότε κἀγὼ
τεθάρρηκα τόδε τὸ βιβλίον προσάξαι τῆι ὑμετέραι ὁσιότητι καὶ διδάξαι
οἷα κατ' ἐμοῦ
καὶ καθ' ἑτέρων τινῶν τετόλμηται, εἴ γέ μοι γλῶττα ἦν δυναμένη καὶ ὑπὲρ
ἐκείνων λέγειν,
παρὰ τοῦ εὐλαβεστάτου τῆς μεγαλοπόλεως Ἀλεξανδρείας ἐπισκόπου
Διοσκόρου. οὐδὲ
γὰρ ἠμοίρησεν τῆς ἐκείνου τις ὠμότητος καὶ ἀπανθρωπίας. τινῶν μὲν γὰρ
ἐξεκό-
πησαν χωρία δενδροκοπίας κατ' αὐτῶν τολμηθείσης, ἑτέρων δὲ καὶ
οἰκήματα κατηνέχθη-
σαν, ἄλλοι καὶ περιωρίσθησαν, ἕτεροι δὲ καὶ προστίμοις ὑπεβλήθησαν,
τινὲς δὲ καὶ τῆς
μεγαλοπόλεως Ἀλεξανδρείας ὡσανεὶ ἰδίου κτήματος αὐτοῦ οὔσης
ἀπηλάθησαν. ὅτι
γὰρ καὶ εἰς αὐτὴν τὴν καθοσίωσιν ἁμαρτῆσαι τὰ μέγιστα οὐ
παρηιτήσατο,

προπαρακεκλήκαμεν, τῆς ὑμῶν βοηθείας, ὥστε ἡμᾶς εὐχαριστοῦντας τῶι

θεῶι καὶ τῆι
ὑμῶν θεοσεβείαι τὰς συνήθεις εὐχαριστίας ἀναπέμψομεν ὑπὲρ τῆς ὑμῶν
ἁγιωσύνης τῶι
πάντων ἡμῶν σωτῆρι Χριστῶι. παρακαλοῦμεν δὲ μηδὲ μάρτυρας
ἀπολιμπάνεσθαι
τοὺς δυναμένους καιρῶι διακρίσεως ἐπὶ πᾶσι τοῖς παρ' ἡμῶν εἰρημένοις
μαρτυρῆσαι.
Ὁ ἐλεεινὸς Ἀθανάσιος πρεσβύτερος τῆς περιωνύμου πόλεως
Ἀλεξανδρείας τούσδε
τοὺς λιβέλλους ἐπιδέδωκα τῶι ἁγιωτάτωι καὶ οἰκουμενικῶι πατριάρχηι
καὶ ἀρχιεπισκόπωι
τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης Λέοντι καὶ τῆι ἁγιωτάτηι καὶ οἰκουμενικῆι
συνόδωι τῶν ἁγίων
ἐπισκόπων καὶ πατέρων.
Καὶ μετὰ ταῦτα Ἀθανάσιος εἶπεν· Συνίσταμαι τῆι ἐμαυτοῦ ὑπολήψει καὶ
δι' ἐναρ-
γῶν ἀποδείξεων ἀποδείκνυμι πάντα τὰ κατ' ἐμοῦ δραματουργήσαντα
Διόσκορον τὸν
εὐλαβέστατον ἐπίσκοπον ἐν ὅλοις ὀκτὼ ἔτεσι σήμερον συσκευαζόμενόν
386
με καὶ ἐπι-
βουλεύοντά μοι καὶ εἰς αὐτὴν τὴν σωτηρίαν καὶ παντὶ τῶι ἡμετέρωι γένει
καὶ ταῖς ἐμαῖς
θείαις καὶ τῶι τρισμακαριωτάτωι μου ἀδελφῶι καὶ τῆι γαμετῆι αὐτοῦ καὶ
τοῖς ὀρφανοῖς
παιδίοις.
Ἰωάννης ἐπίσκοπος τῆς μητροπόλεως Σεβαστείας εἶπεν· Τί καὶ ὁ ἑστὼς
βούλεται,
σαφῶς διδασκέτω.
Σωφρόνιος εἶπεν· Ἀδικηθεὶς πλεῖστα κἀγὼ παρὰ Διοσκόρου τοῦ
εὐλαβεστάτου
ἐπισκόπου τῆς Ἀλεξανδρέων κατέλαβον τὴν ἁγιωτάτην ταύτην σύνοδον
καὶ προσελθὼν
πρώην ἐπιδέδωκα λιβέλλους, καὶ κελεύσατε αὐτοὺς ἀναγνωσθῆναι.
Ἰωάννης ἐπίσκοπος Σεβαστείας εἶπεν· Καὶ οἱ τοῦ ἑστῶτος Σωφρονίου
λίβελλοι ἀναγινωσκέσθωσαν.

καὶ Γεροντίου ἐπισκόπου Σελευκείας Συρίας

καὶ Εὐσεβίου πρεσβυτέρου ἐπέχοντος τὸν τόπον Μακαρίου τοῦ
εὐλαβεστάτου ἐπι-
σκόπου Λαοδικείας Συρίας
καὶ Εὐσεβίου τοῦ εὐλαβεστάτου ἐπισκόπου Δορυλαίου
καὶ Κεκροπίου τοῦ εὐλαβεστάτου ἐπισκόπου Σεβαστοπόλεως
καὶ τῆς λοιπῆς ἁγίας καὶ οἰκουμενικῆς συνόδου τῆς κατὰ θέσπισμα τοῦ
θειο-
τάτου καὶ εὐσεβεστάτου ἡμῶν δεσπότου Μαρκιανοῦ ἐν τῆι
Χαλκηδονέων πόλει συν-
αθροισθείσης καὶ καθεσθέντων πάντων πρὸ τῶν καγκέλλων τοῦ
ἁγιωτάτου θυσια-
στηρίου
εἰσελθὼν Ἴβας ὁ εὐλαβέστατος ὁ γενόμενος ἐπίσκοπος τῆς Ἐδεσσηνῶν
πόλεως
εἶπεν· Ἀδικηθεὶς παρὰ Εὐτυχοῦς καὶ συσκευὴν ὑπομείνας ἀπὼν ἀπὸ
τεσσαράκοντα
μονῶν καὶ καθαιρεθεὶς ἦλθον ἐνταῦθα φιλανθρωπίας τυχεῖν καὶ
προσῆλθον τῆι θείαι καὶ
ἀθανάτωι κορυφῆι καὶ ἐκέλευσε τὴν ὑμετέραν μεγαλοπρέπειαν ἅμα τῆι
ἁγίαι ταύτηι καὶ
οἰκουμενικῆι συνόδωι ἐξετάσαι τὰ κατ' ἐμέ. δέομαι τοίνυν ὑμῶν ἵνα
387
μάθητε ὅτι συ-

σκευὴν ὑπέμεινα συκοφαντηθεὶς παρά τινων κληρικῶν. κελεύσατε τὰ
ἐπικριθέντα
παρὰ Φωτίου καὶ Εὐσταθίου τῶν εὐλαβεστάτων ἐπισκόπων
ἀναγνωσθῆναι. Οὐράνιος
γὰρ ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ἱμερίων εἰς χάριν Εὐτυχοῦς πάντα πράττων
παρεσκεύασέν τινας
κληρικοὺς αἰτιάσασθαί με καὶ τὴν δίκην ἑαυτῶι τε καὶ τοῖς προλεχθεῖσι
παραπεμφθῆναι.
καὶ ηὑρέθην ἀθῶιος ἀπὸ τῶν βλασφημιῶν τῶν ἐπενεχθεισῶν μοι καὶ
ἐπίκρισις ἐξηνέχθη
παρὰ τῶν προλεχθέντων εὐλαβεστάτων ἐπισκόπων, τὰς μὲν κατηγορίας
τὰς κατὰ
συκοφαντίαν κατ' ἐμοῦ γενομένας ἐλέγχουσα, προσμαρτυροῦσα δὲ τῆι
ἐμῆι ὀρθοδοξίαι.

καὶ Κεκροπίου τοῦ εὐλαβεστάτου ἐπισκόπου Σεβαστοπόλεως

καὶ τῆς λοιπῆς ἁγίας καὶ οἰκουμενικῆς συνόδου τῆς κατὰ θέσπισμα τοῦ
θειο-
τάτου καὶ εὐσεβεστάτου ἡμῶν δεσπότου Μαρκιανοῦ ἐν τῆι
Χαλκηδονέων πόλει συν-
αθροισθείσης καὶ καθεσθέντων πάντων πρὸ τῶν καγκέλλων τοῦ
ἁγιωτάτου θυσια-
στηρίου
εἰσελθὼν Ἴβας ὁ εὐλαβέστατος ὁ γενόμενος ἐπίσκοπος τῆς Ἐδεσσηνῶν
πόλεως
εἶπεν· Ἀδικηθεὶς παρὰ Εὐτυχοῦς καὶ συσκευὴν ὑπομείνας ἀπὼν ἀπὸ
τεσσαράκοντα
μονῶν καὶ καθαιρεθεὶς ἦλθον ἐνταῦθα φιλανθρωπίας τυχεῖν καὶ
προσῆλθον τῆι θείαι καὶ
ἀθανάτωι κορυφῆι καὶ ἐκέλευσε τὴν ὑμετέραν μεγαλοπρέπειαν ἅμα τῆι
ἁγίαι ταύτηι καὶ
οἰκουμενικῆι συνόδωι ἐξετάσαι τὰ κατ' ἐμέ. δέομαι τοίνυν ὑμῶν ἵνα
μάθητε ὅτι συ-
σκευὴν ὑπέμεινα συκοφαντηθεὶς παρά τινων κληρικῶν. κελεύσατε τὰ
ἐπικριθέντα
παρὰ Φωτίου καὶ Εὐσταθίου τῶν εὐλαβεστάτων ἐπισκόπων
ἀναγνωσθῆναι. Οὐράνιος
388
γὰρ ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ἱμερίων εἰς χάριν Εὐτυχοῦς πάντα πράττων

παρεσκεύασέν τινας
κληρικοὺς αἰτιάσασθαί με καὶ τὴν δίκην ἑαυτῶι τε καὶ τοῖς προλεχθεῖσι
παραπεμφθῆναι.
καὶ ηὑρέθην ἀθῶιος ἀπὸ τῶν βλασφημιῶν τῶν ἐπενεχθεισῶν μοι καὶ
ἐπίκρισις ἐξηνέχθη
παρὰ τῶν προλεχθέντων εὐλαβεστάτων ἐπισκόπων, τὰς μὲν κατηγορίας
τὰς κατὰ
συκοφαντίαν κατ' ἐμοῦ γενομένας ἐλέγχουσα, προσμαρτυροῦσα δὲ τῆι
ἐμῆι ὀρθοδοξίαι.
κελεύσατε οὖν πάντα τὰ κατὰ ἀπουσίαν ἐμὴν πεπραγμένα ἐν Ἐφέσωι
ἀργεῖν καὶ

Σαμουῆλος εἶπεν· Ἐπειδὴ τὰ πραττόμενα ἀκολούθως πράττεται καὶ

πολλάκις
ἐπείγει ὑμᾶς ἕτερα κινεῖν καὶ οὐ ταῦτα, ἠξιώσαμεν δὲ φυλαχθῆναι ἡμῖν
δικαιολογίαν,
καὶ περὶ τούτου ἀγωνιζόμεθα καὶ δεικνύομεν ὅτι οὐκ ἐσμὲν ὑπεύθυνοι τῆι
καθαιρέσει
οὐδὲ τῆι ἀκοινωνησίαι, ἀλλὰ τὸ γενόμενον μετὰ ἀταξίας γέγονεν καὶ
παρὰ τοὺς κανόνας
παρὰ τοῦ ἐπισκόπου ἡμῶν Ἴβα.
Οἱ θεοφιλέστατοι ἐπίσκοποι εἶπον· Ἀναγινωσκέσθω τὸ μέρος τῶν
ὑπομνημάτων
τὸ περὶ τῶν ἀπολειφθέντων ἐν τῆι ἀκροάσει τῆι κατὰ τὴν μεγίστην
Ἀντιόχειαν πρώην
γεγενημένηι.
Ἡ ἁγία σύνοδος εἶπεν· Ποῦ εἰσιν οἱ ἅμα ὑμῖν ἐπιδεδωκότες τοὺς
λιβέλλους;
Μάρας καὶ Εὐλόγιος πρεσβύτεροι εἶπον· Τὰς συσκευὰς αὐτοῦ
μαθόντες, ὡς καὶ
ἡμεῖς ἐμάθομεν, οὐκ οἴδαμεν πῶς ἐκεῖνοι ἀνεχώρησαν.
Ἡ ἁγία σύνοδος εἶπεν· Ποῦ δέ εἰσι νῦν;
Μάρας πρεσβύτερος εἶπεν· Οὐκ οἴδαμεν ἀκριβῶς· ὡς δὲ ἀκούομεν, εἰς
Κωνσταν-
τινούπολιν ὥδευσαν. οὔτε δὲ γράμματα αὐτῶν ἐδεξάμεθα οὔτε οἴδαμεν
ἀκριβῶς.
Ὁ ἁγιώτατος ἀρχιεπίσκοπος Δόμνος εἶπεν· Ποίας ὑφωρῶντο συσκευάς;
καὶ μὴν
389
ἐμοῦ γράψαντος τῶι θεοφιλεστάτωι ἐπισκόπωι Ἴβαι περὶ τούτου

ἀντέγραψεν ἡμῖν
διδοὺς τὸ πᾶν καὶ ἐλύθησαν ἅμα ὑμῖν τοῦ ἐπιτιμίου τῆς ἀκοινωνησίας ἐπὶ
ὅρωι τοιούτωι
ἐπὶ τῶι ἔχειν μὲν ὑμᾶς τὴν κοινωνίαν, ἐὰν δέ τις ὑμῶν ἀπολειφθείη πρὸ
πέρατος τῆς ὑποθέ-
σεως, ἐκκλησιαστικῶι ὑποβληθήσεται ἐπιτιμίωι. δῆλοι τοίνυν εἰσὶν οἱ
ἀπολειφθέντες
καὶ τῆς ἀκοινωνησίας καὶ τοῦ ἀποστολικοῦ τούτου θρόνου
καταφρονήσαντες καὶ ἑαυτοὺς

παρὰ τοῦ ἐπισκόπου ἡμῶν Ἴβα.

Οἱ θεοφιλέστατοι ἐπίσκοποι εἶπον· Ἀναγινωσκέσθω τὸ μέρος τῶν
ὑπομνημάτων
τὸ περὶ τῶν ἀπολειφθέντων ἐν τῆι ἀκροάσει τῆι κατὰ τὴν μεγίστην
Ἀντιόχειαν πρώην
γεγενημένηι.
Ἡ ἁγία σύνοδος εἶπεν· Ποῦ εἰσιν οἱ ἅμα ὑμῖν ἐπιδεδωκότες τοὺς
λιβέλλους;
Μάρας καὶ Εὐλόγιος πρεσβύτεροι εἶπον· Τὰς συσκευὰς αὐτοῦ
μαθόντες, ὡς καὶ
ἡμεῖς ἐμάθομεν, οὐκ οἴδαμεν πῶς ἐκεῖνοι ἀνεχώρησαν.
Ἡ ἁγία σύνοδος εἶπεν· Ποῦ δέ εἰσι νῦν;
Μάρας πρεσβύτερος εἶπεν· Οὐκ οἴδαμεν ἀκριβῶς· ὡς δὲ ἀκούομεν, εἰς
Κωνσταν-
τινούπολιν ὥδευσαν. οὔτε δὲ γράμματα αὐτῶν ἐδεξάμεθα οὔτε οἴδαμεν
ἀκριβῶς.
Ὁ ἁγιώτατος ἀρχιεπίσκοπος Δόμνος εἶπεν· Ποίας ὑφωρῶντο συσκευάς;
καὶ μὴν
ἐμοῦ γράψαντος τῶι θεοφιλεστάτωι ἐπισκόπωι Ἴβαι περὶ τούτου
ἀντέγραψεν ἡμῖν
διδοὺς τὸ πᾶν καὶ ἐλύθησαν ἅμα ὑμῖν τοῦ ἐπιτιμίου τῆς ἀκοινωνησίας ἐπὶ
ὅρωι τοιούτωι
ἐπὶ τῶι ἔχειν μὲν ὑμᾶς τὴν κοινωνίαν, ἐὰν δέ τις ὑμῶν ἀπολειφθείη πρὸ
πέρατος τῆς ὑποθέ-
σεως, ἐκκλησιαστικῶι ὑποβληθήσεται ἐπιτιμίωι. δῆλοι τοίνυν εἰσὶν οἱ
ἀπολειφθέντες
390
καὶ τῆς ἀκοινωνησίας καὶ τοῦ ἀποστολικοῦ τούτου θρόνου

καταφρονήσαντες καὶ ἑαυτοὺς
ὑποβαλόντες καὶ τῶι μείζονι τῆς καθαιρέσεως ἐπιτιμίωι.
Σαμουῆλος εἶπεν· Ἀξιῶ τὰς ὑπογραφὰς τῶν εὑρεθέντων ἐκεῖ ἐπισκόπων
καὶ
ὑπογραψάντων ἀναγνωσθῆναι καὶ ἐνταγῆναι τοῖς πραττομένοις.

βαλεν, πιστευθῆναι, ἀλλὰ γὰρ καὶ σχεδὸν πάντας ἐρωτηθῆναι τοὺς κατ'
ἐκεῖνον τὸν
καιρὸν τὰς εὐλογίας παρ' αὐτοῦ δεξαμένους, ὡς ἐδιδάξατε.
Μάρας εἶπεν· Πολλάκις εἰσί τινες μηδὲ εἰδότες ἀκοῦσαι, ἀλλ' οἱ ἀκριβῶς
εἰδότες
τὰ τοιαῦτα φανεροί εἰσιν, καὶ τούτους ἐκδιδόαμεν.
Οἱ θεοφιλέστατοι ἐπίσκοποι εἶπον· Πόσοι παρῆσαν τὸ τηνικαῦτα ἐκεῖσε
πρες-
βύτεροι;
Μάρας εἶπεν· Οὐκ οἴδαμεν.
Οἱ θεοφιλέστατοι ἐπίσκοποι εἶπον· Εὐλογιῶν παρεχομένων εἰκὸς ἦν
ἅπαν τὸ σύ-
στημα τῶν εὐλαβεστάτων κληρικῶν παρεῖναι.
Εὐλόγιος εἶπεν· Μάλιστα μέν, καὶ εἰ ἠβούλοντο τινὲς ἐλθεῖν καὶ εἰπεῖν,
τὰς συ-
σκευὰς αὐτοῦ φοβούμενοι οὐκ ἀνῆλθον. πολλοὶ γὰρ αἱροῦνται μὴ
προσκροῦσαι
αὐτῶι, ἵνα μὴ ἀποθάνωσιν. τινὰ γὰρ μὴ βουληθέντα τῶν πρεσβυτέρων
καθυπο-
γράψαι τοῖς αὐτοῦ ἐπαίνοις, ἡνίκα τὴν κατηγορίαν ἐν Ἀντιοχείαι κατ'
αὐτοῦ ἐνεστη-
σάμεθα, μετὰ τὸ κατελθεῖν αὐτὸν ἐκεῖθεν συνεσκευάσατο, καὶ ἄνδρα ἀπὸ
πεντήκοντα
ἐτῶν ὀρθόδοξον ὄντα, μηδέποτε μηδὲ λουσάμενον ἐξ οὗ τῶι βίωι τούτωι
ἀπετάξατο,
ὧι πᾶσα ἡ πόλις μαρτυρεῖ, κατηγορίαν ἐνστησάμενος κατ' αὐτοῦ διὰ τῶν
ἰδίων οἰκονό-
μων, ἣν οὐδὲ ἠδυνήθη ἐπεξελθεῖν, ὡς τὸν ἄρχοντα προσχαριζόμενον
αὐτῶι [μὴ βου-
ληθῆναι, ἔτι] ἐκείνου ἐνισταμένου καὶ λέγοντος· δειχθείη ἡ κατ' ἐμοῦ
συσκευή, ἀπολῦσαι
αὐτόν, καὶ πᾶσαν τὴν πόλιν δέξασθαι αὐτὸν ἀπὸ φυλακῆς μετὰ κηρῶν
391
καὶ λύχνων.
καὶ διὰ τοῦτο πάντες οἱ κληρικοὶ εὐλαβούμενοι οὐχ αἱροῦνται
καταμαρτυρῆσαι αὐτοῦ
Οἱ θεοφιλέστατοι ἐπίσκοποι εἶπον· Οὐχ ἡγούμεθα τὸν φόβον [τοῦ] θεοῦ
πρὸ ὀφ

Οἱ θεοφιλέστατοι ἐπίσκοποι εἶπον· Εὐλογιῶν παρεχομένων εἰκὸς ἦν

ἅπαν τὸ σύ-
στημα τῶν εὐλαβεστάτων κληρικῶν παρεῖναι.
Εὐλόγιος εἶπεν· Μάλιστα μέν, καὶ εἰ ἠβούλοντο τινὲς ἐλθεῖν καὶ εἰπεῖν,
τὰς συ-
σκευὰς αὐτοῦ φοβούμενοι οὐκ ἀνῆλθον. πολλοὶ γὰρ αἱροῦνται μὴ
προσκροῦσαι
αὐτῶι, ἵνα μὴ ἀποθάνωσιν. τινὰ γὰρ μὴ βουληθέντα τῶν πρεσβυτέρων
καθυπο-
γράψαι τοῖς αὐτοῦ ἐπαίνοις, ἡνίκα τὴν κατηγορίαν ἐν Ἀντιοχείαι κατ'
αὐτοῦ ἐνεστη-
σάμεθα, μετὰ τὸ κατελθεῖν αὐτὸν ἐκεῖθεν συνεσκευάσατο, καὶ ἄνδρα ἀπὸ
πεντήκοντα
ἐτῶν ὀρθόδοξον ὄντα, μηδέποτε μηδὲ λουσάμενον ἐξ οὗ τῶι βίωι τούτωι
ἀπετάξατο,
ὧι πᾶσα ἡ πόλις μαρτυρεῖ, κατηγορίαν ἐνστησάμενος κατ' αὐτοῦ διὰ τῶν
ἰδίων οἰκονό-
μων, ἣν οὐδὲ ἠδυνήθη ἐπεξελθεῖν, ὡς τὸν ἄρχοντα προσχαριζόμενον
αὐτῶι [μὴ βου-
ληθῆναι, ἔτι] ἐκείνου ἐνισταμένου καὶ λέγοντος· δειχθείη ἡ κατ' ἐμοῦ
συσκευή, ἀπολῦσαι
αὐτόν, καὶ πᾶσαν τὴν πόλιν δέξασθαι αὐτὸν ἀπὸ φυλακῆς μετὰ κηρῶν
καὶ λύχνων.
καὶ διὰ τοῦτο πάντες οἱ κληρικοὶ εὐλαβούμενοι οὐχ αἱροῦνται
καταμαρτυρῆσαι αὐτοῦ
Οἱ θεοφιλέστατοι ἐπίσκοποι εἶπον· Οὐχ ἡγούμεθα τὸν φόβον [τοῦ] θεοῦ
πρὸ ὀφ-
θαλμῶν ἐχόντων καὶ τῆς πίστεως προκειμένης αἱρεῖσθαί τινα πρὸς χάριν
ἀνθρώπων
τῆς ἰδίας καταφρονεῖν σωτηρίας. ὅθεν ἐπειδήπερ αὐτὸς ἐδίδαξας ὡς τὸ
πλῆθος συνή-
θροιστο τῶν εὐλαβεστάτων κληρικῶν, ὅτε ταῦτα ὁ θεοσεβέστατος
ἐπίσκοπος Ἴβας
ἐδίδασκεν, οὐ δεχόμεθα τὴν τῶν παραγομένων παρ' ὑμῶν τριῶν τούτων
392
μαρτύρων φω-
νὴν καὶ μάλιστα ὑπόπτων ὑπαρχόντων αὐτῶι τῶι θεοφιλεστάτωι
ἐπισκόπωι [Ἴβαι,] καθάπερ κατέθετο.

Σαβινιανὸς ἐπίσκοπος ἐπιδέδωκα ὑπαγορεύσας καὶ ὑπογράψας τήνδε τὴν

δέησιν.
Οἱ μεγαλοπρεπέστατοι ἄρχοντες εἶπον· Ἀποκρινάσθω Ἀθανάσιος ὁ
εὐλαβέστατος
ἐπίσκοπος Πέρρης.
Ἀθανάσιος ὁ εὐλαβέστατος εἶπεν· Τὸ ἐμὸν πρᾶγμα ἀπὸ μακροῦ χρόνου
κατῆρ-
κται καὶ τούτου ἤκουσαν οἱ τῆς μακαρίας μνήμης Κύριλλός τε καὶ
Πρόκλος καὶ φανεροὺς
τύπους ἔγραψαν τῶι Ἀντιοχείας γενομένωι ἐπισκόπωι Δόμνωι. συνέθετο
ἐκεῖνος
πληροῦν ταῦτα· αἰσθόμενος τοῦ θανάτου τοῦ μακαρίου Κυρίλλου
ἀνεπήδησεν καὶ ἐκάλει
με εἰς κρίσιν. ἐγὼ ἀντέγραψα ὡς εἰ μὲν βούλοιτο ἐμμεῖναι τοῖς τύποις
τοῖς δοθεῖσι
παρὰ τῶν ἀρχιεπισκόπων, ἕτοιμός εἰμι· εἰ δὲ ἕτερόν τι βούλεται, οὐκ
ἐπακούω τῆι
κλήσει. ἅπαξ γὰρ οἱ προλαβόντες ἅγιοι ἐπίσκοποι φανερὰ ἐτύπωσαν.
ἠιτια-
σάμην δὲ καὶ αὐτοὺς τοὺς συσκευασαμένους με καὶ ἐκέλευσαν μὴ
παρεῖναι τῆι κρίσει
αὐτοὺς τοὺς αἰτιαθέντας παρ' ἐμοῦ. ἀξιῶ, εἰ παρίσταται τῆι ὑμετέραι
ἐξουσίαι, τὰ
γράμματα τῶν ἀρχιεπισκόπων ἀναγνωσθῆναι.
Οἱ ἐνδοξότατοι ἄρχοντες εἶπον· Τὰ γράμματα Πρόκλου καὶ Κυρίλλου
τῶν τῆς
εὐλαβοῦς μνήμης ἀναγινωσκέσθωσαν.
Καὶ ἐπιδοθέντος σχεδαρίου παρὰ Ἀθανασίου τοῦ ἐπισκόπου
Βερονικιανὸς ὁ
καθωσιωμένος σηκρητάριος ἀνέγνω
Ἀντίγραφον συνοδικοῦ γράμματος
Κυρίωι μου ἀγαπητῶι ἀδελφῶι καὶ συλλειτουργῶι Δόμνωι Κύριλλος ἐν
κυρίωι
χαίρειν. Συναλγεῖν ἡμᾶς ἀδελφοῖς ἀναγκαῖον [καὶ] εἴ τινες τῶν
συλλειτουργῶν πε-
393
πονθέναι τινὰ διισχυρίζονται, καὶ τοῦτο παρὰ κληρικῶν ἰδίων, οὓς ἦν

ἀναγκαῖον ὑπέχειν
Scholia In Aelium Aristidem, Scholia in Aelium Aristidem (scholia

vetera) (5008: 001)“Aristides, vol. 3”, Ed. Dindorf, W.
Leipzig: Reimer, 1829, Repr. 1964.Treatise Pan, Jebb pagëline-
Hypothesis-Epigram 140,15, line 1
τοῦ δρασμοῦ] τῆς φυγῆς. A. ὑποστῆναι] ὑπ' αὐτοῦ στῆναι καὶ ὑπεῖ-
ξαι. A. τῇ θεραπείᾳ] τῇ τοῦ ἀγῶνος. A. τῇ τῆς μάχης. C.
πραγματευσάμενοι] μηχανησάμενοι. A.
ἐνδεχομένους] ἀντὶ τοῦ δεχομένους· δῆλον
δὲ διὰ τὸν φόβον. BD.
ὡς ἀπέραντον ἦν] ἤγουν ἀνενέργητον τὸ διὰ λόγων
πείθειν. A.
τὴν τούτων φωνὴν ἐξικνεῖσθαι πρὸς αὐτούς. C.
συσκευάσαντες] κακουργήσαντες καὶ μηχα-
νησάμενοι. αἰνίττεται δὲ εἰς τὴν Θεμιστοκλέους μηχα-
νήν. BD. μηχανησάμενοι αὐτοῖς. C.
τὴν ναυμαχίαν] τὴν Περσῶν. C.
περικαλυψάντων] περικυκλωσάντων. B.
ἅπαντα τὸν ἔξω τόπον] τῆς τῶν Ἑλληνι-
κῶν νηῶν στάσεως. A.
τὸν ἔξω λέγει, τὸν καὶ πλατύν. BD. τῆς Σαλαμῖ-
νος, καὶ τὸν ἐν τῇ γῇ. C.
παρὰ τοσοῦτον] ἐκτὸς τόσου. A.
ἐξειργόμενοι] τὸ ἐξειργόμενοι καὶ τὸ ὁρῶν
Scholia In Aelium Aristidem, Scholia in Aelium Aristidem (scholia

vetera) Treatise Pan, Jebb pagëline-Hypothesis-Epigram 155,19, line 1
πόνθασι. BD.
προσεξηντλήκασι, προσπεπόνθασιν. C.
καί μοι δοκεῖ θεῶν τινος εὐνοίᾳ – ὥσπερ ἐν δρά-
ματι] ἔχομεν πολλάκις ἐν τοῖς τῶν ποιητῶν δράμασι θεοὺς
φαινομένους διὰ μηχανῆς· καὶ πρὸς τὸ συμφέρον δὲ ἐν
τοῖς δράμασι τὰ πράγματα διασκευάζεται· ὥσπερ Εὐριπί-
δης εἰσήγαγε τὸν Ἀπόλλωνα Ὀρέστην καὶ Μενέλαον εἰς
ὁμόνοιαν ἄγοντα. AC. ἔχομεν γὰρ πολλάκις ἐν τοῖς κωμι-
κοῖς δράμασι θεοὺς φαινομένους διὰ μηχανῆς· καὶ πρὸς
τὸ συμφέρον δὲ ἐν τοῖς δράμασι διασκευάζεται. BD.
394
συσκευασθῆναι] οἰκονομηθῆναι, μηχανη-

θῆναι. C.
τοῦτο τὸ δεύτερον] τὸ δεύτερον λέγει, ὅτι καὶ δεύτε-
ρον ἐπεστράτευσαν οἱ Κορίνθιοι. BD. ἤγουν τὴν περὶ τὸ
τρόπαιον νίκην. C.
ἀντιλαβὴ] οἱονεὶ ἀντιλογία καὶ καταφυγή·
ἠδύνατο γὰρ ἀμφισβητεῖν τῆς νίκης. ἡ δὲ δευτέρα μάχη
τὴν πρώτην ἐβεβαίωσε. BD.
τῷ τοῦ κρείττονος λόγῳ] λόγον γὰρ ἔχει τὸ
κρείττους περιγίνεσθαι τῶν ἡττόνων. A. ἤγουν ὅτι κρείτ-
τονες Κορινθίων Ἀθηναῖοι ἦσαν
Scholia In Aristophanem, Scholia in nubes (scholia vetera) (5014: 003)

“Prolegomena de comoedia. Scholia in Acharnenses, Equites, Nubes”,
Ed. Holwerda, D.
Groningen: Bouma, 1977; Scholia in Aristophanem 1.3.1.
Argumentum-dramatis personae-scholion sch nub, verse 922b, line 1
κτοις. M
αὐχμεῖς αἰσχρῶς: ὁ ἄδικος λόγος φησίν. ἀντὶ τοῦ M “ῥυπαρὸς
εἶναι δοκεῖς”. RVENMbis ὡς τοῦ δικαίου παρορωμένου. RVENM
εὖ πράττεις] ἀντὶ τοῦ “εὖ λέγεις”. RV
διαβάλλει τὸν Εὐριπίδην
ὡς πτωχὸν εἰσενεγκόντα τὸν Τήλε-
φον, RVEMA περὶ οὗ καὶ ... κω-
μῳδεῖται. RVEM
τοῦτον γὰρ Εὐριπίδης ὡς πτωχὸν
εἰσήγαγεν. EM
οἷον πτωχὸν Εὐριπίδης Συσκευάζει τὸν Τήλεφον στρατηγὸν ὄντα Μυσί-
ας EMRs μετὰ πηριδίου ἐλθόντα προσαίτην εἰς τὴν Ἑλλάδα καὶ τῆς Ἀγα-
μέμνονος αὐλῆς μόλις ποτὲ πυλωρὸν γεγονότα· διὸ καὶ κωμῳδεῖται. ERs
γνώμας τρώγων πανδελετίους M: ἀντὶ τοῦ εἰπεῖν “ἄρτους
RVEM καθαροὺς ἢ EM ξηρούς” εἶπε “γνώμας” RVEM καινάς. V
τρώγων] σύ. E
πανδελετίους: οὕτως εἶπεν· ἀντὶ ἄρτων τῇ πανουργίᾳ σιτούμενος.
διαβάλλει δὲ τοὺς ῥήτορας ὡς ἐκ τῶν πτωχῶν πλουτοῦντας. ENM
πανδελετίους Rs: ἤτοι ζῶν ἀπὸ συκοφαντιῶν. Πανδέλετος γὰρ
ῥήτωρ ἀθηναῖος καὶ συκοφάντης ERs
γνώμας καινὰς ἐφευρίσκων.
Scholia In Aristophanem, Scholia in vespas (scholia vetera, recentiora

395
Tricliniana et Aldina) (5014: 007)“Scholia in Vespas, Pacem, Aves et

Lysistratam”, Ed. Koster, W.J.W.Groningen: Bouma, 1978; Scholia in
Aristophanem 2.1.Argumentum-dramatis personae-scholion sch vesp,
verse 1251e, line 1
πολέμῳ. VΓAld
vet Tr εἰς Φιλοκτήμονος: ⌈οὗτος ὁ Lh Φιλοκτήμων ἄσωτος ⌈οὗτος
VΓAld καὶ συνεχῶς δεῖπνα ⌈ἐποίει VΓAld [ποιῶν Lh]. VΓLhAld
Tr παῖ παῖ] δοῦλος. Lh
vet τὸ δεῖπνον Χρυσὲ: μεταβαλεῖν θέλει τοὺς τρόπους ⌈τοῦ πρε-
σβύτου R [τὸν πρεσβύτην VΓAld]. RVΓAld
vet εἰ γάρ πού τις ἐκαλεῖτο εἰς ἄριστον ἢ εἰς δεῖπνον, τὸ ἄριστον ἢ τὸ
δεῖπνον ἑαυτοῦ ἔφερεν. VΓAld
vet Tr ⌈ὅτι R [τὸ VΓAld] ὄνομα ⌈τοῦ VΓAld θεράποντος (.) RVΓLh
Ald Χρυσός. RVΓAld
Tr συσκεύαζε] εὐτρέπιζε. Lh
Tr νῶϊν] συνίζησις. Lh
vet Tr (v.l.) καὶ κατάξαι] γρ. ⌈καὶ Γ3 “πατάξαι”. VΓ3lh
Ald
πατάξαι: γράφεται καὶ “καταράξαι”.
vet βαλεῖν] ⌈ἀντὶ τοῦ Γ3Ald καταβαλεῖν ⌈τὴν Ald θύραν. VΓ3Ald
vet Tr ἢν ξυνῇς] οὐδὲν ⌈πείσει R, Lh? [πείσῃ VΓ3], ⌈ἂν RVΓ3* [εἰ Lh]
συνῇς ἀστείοις. RVΓ3Lh
vet Tr παρῃτήσαντο: ⌈οἷον R [ἀντὶ τοῦ Γ3] παρεμυθήσαντο (.)
RVΓ3LhAld τὸν ἀδικηθέντα. RVΓ3Lh
Ald ἢ ἐρρύσαντο τῆς δίκης καὶ ἐπέλυσαν (sic) (18) τῆς αἰτίας. καὶ (19)
Scholia In Aristophanem, Commentarium in nubes (scholia recentiora

Tzetzae) (5014: 017)“Jo. Tzetzae commentarii in Aristophanem”, Ed.
Holwerda, D.Groningen: Bouma, 1960; Scholia in Aristophanem 4.2.
Argumentum-dramatis personae-scholion sch nub, verse-column 920a,
line 5
μενον εἶπεν, ἤτοι οὐδεὶς τῶν νεωτέρων· οἱ νεώτεροι γὰρ μειράκια. τοῖς δὲ
μὴ εἰδόσι τοῦ γαληνοῦ καὶ ἀκαλαρρείτου ποταμοῦ τούτου τὰ βάθη

βάρβαρον
ἂν νομισθῇ.
σὲ] ὦ ἄδικε.
φοιτᾶν] εἰς τὸ διδασκαλεῖον.
μειρακίων] ἀπό.
αὐχμεῖς αἰσχρῶς: ὡς τῶν δικαίων καὶ στενουμένων τοῖς
396
πράγμασι καὶ αὐχμηρῶν ὄντων. σὺ δέ γε εὖ πράττεις, ἄδικε, ἐκ

τοὐναντίου. τοῦ ἐναντίου.
καίτοι πρότερόν γ' ἐπτώχευες: ὅτε τὰ δίκαια τιμιώτερα τῶν φαύλων
ἐνομίζετο. φάσκων εἶναι Μυσὸς Τήλεφος: ἤτοι οὕτως ἐπτώχευες, οἷον
πτωχὸν Εὐριπίδης Συσκευάζει τὸν Τήλεφον στρατηγὸν ὄντα Μυσίας
μετὰ
πηριδίου ἐλθόντα προσαίτην εἰς τὴν Ἑλλάδα καὶ τῆς Ἀγαμέμνονος αὐλῆς
μόλις ποτὲ πυλωρὸν γεγονότα·

δι' ὃν καὶ κωμῳδεῖται.
αὐχμεῖς] ξηραίνεσαι ἤγουν
πένης εἶ.
πρότερόν] ὅτε ἐπολιτεύετο
τὸ δίκαιον.
πηριδίου] σακουλίου.
Scholia In Demosthenem, Scholia in Demosthenem (scholia vetera)

(fort. auctore Ulpiano) (5017: 001)“Scholia Demosthenica, 2 vols.”, Ed.
Dilts, M.R.Leipzig: Teubner, 1:1983; 2:1986.Oration 19, se. 534, line 1
οπτον γενέσθαι τὴν ὑπόθεσιν πάλιν τοῖς δικάζουσι διὰ βραχέων. ἐπειδὴ
γὰρ πολλὰ τὰ εἰρημένα καὶ πολυμερὴς ὁ λόγος καὶ πλοκὴν ἔχει ποικίλην,
πολλὰ δὲ τὰ ἐμβεβλημένα, πολλαὶ δὲ καὶ αἱ αὐξήσεις, ἐξ ὧν ἡ ἐν τοῖς
πράγμασι πολλάκις συμβαίνει ἀσάφεια, διὰ τοῦτο κατηναγκάσθη πάλιν
διὰ βραχέων αὐτῶν τῶν ἀναγκαιοτάτων ἐπιμνησθῆναι. ἄρχεται δὲ οὕτως·
’ὁ γὰρ ἑαυτὸν τάξας’· τοῦτο γὰρ ὅμοιόν ἐστιν ἐκείνῃ τῇ ἐπιβολῇ τῆς
καταστάσεως (10)· ‘ἔστι τοίνυν οὗτος ὁ πρῶτος Ἀθηναίων αἰσθόμενος
Φίλιππον.’ F4YLS
ἀνακεφαλαίωσιν ποιεῖται τῶν προειρημένων ἐν τῇ καταστάσει πάν-
των. A
συσκευάζεσθαι] ἀντὶ τοῦ ἐπιβουλεύεσθαι. A
τίς ὁ τοὺς μακροὺς καὶ καλοὺς λόγους δημηγορῶν] ἀποσκώψας αὐτὸν
καὶ εἰς μῆκος λόγων, ἐνεφαίνισε δὲ ‘καὶ τὸ Μιλτιάδου καὶ τὸ Θεμιστο-
κλέους ψήφισμα ἀναγνοὺς’ ὅτι μισοφίλιππος ἦν Αἰσχίνης τὸ πρότερον. εἰ
γὰρ ἠξίου τὴν πόλιν μιμεῖσθαι τὸν Μιλτιάδου δρόμον καὶ τὰ Θεμιστο-
κλέους στρατηγήματα καὶ τῶν ψηφισμάτων τὴν τάξιν ὧν ἔγραφον ἐκεῖνοι
προτρεπόμενοι τὴν πόλιν ἐπὶ τοὺς βαρβάρους, εὔδηλος ἦν τοῦτον

397

(fort. auctore Ulpiano) Oration 21, se. 313, line 1
κεκυρῶσθαι ὕστερον εἰς τὸ μὴ εἶναι περιίστατο. ἔστιν οὖν ‘μὴ οὖσα’

ὄνομα δίκης, ἐν οἷς τις ἐξ ὑπαρχῆς ἐθέλει δικάσασθαι, τὴν ἐνεχθεῖσαν
κατ' αὐτοῦ πρότερον ψῆφον ἀναιρῶν. TBcFj
μὴ οὖσα ἡ ἀνάδικος. F2Y
ἀλλ' ἵνα μὴ Μειδίας] τὴν ὑπερηφανίαν σημαίνει τούτου. TBcFj
ἀτίμητον ἀγωνίσηται] ἄλλη ἀπολογία ὑπὲρ τοῦ Στράτωνος, ὅτι οὐκ
αὐτὸς ὥρισε τὴν καταδίκην, ἀλλ' ὁ νόμος εἶχεν αὐτήν. ἀτίμητον γὰρ
καλοῦσιν, ἣν οὐχ ὁ δικαστὴς τιμᾷ, ἀλλ' ἐγγέγραπται τοῖς νόμοις. TBcFj
καὶ εἰ μὲν ἠδίκηκεν] ἵνα μὴ εἴποι ὅτι τῆς ἐπιβουλῆς φανερᾶς οὔσης
ἀπαντᾶν οὐκ ἠβουλήθη. TBcFj
καὶ τοῦτ' ἐχαρίσασθε αὐτῷ] φαίνεται γὰρ αὐτὸς τὸ πᾶν συσκευάςας.
TBcFj
τὴν καταδίκην ἐκτέτικεν] εἰκότως οὐκ ἐδίδου λέγων ὅτι συνεχωρήθη
αὐτὰ ὑπὸ τοῦ Στράτωνος. ὁ δὲ ῥήτωρ βούλεται ἀτιμῶσαι τὸν διαιτητήν,
οὐχ ὅτι κακῶς ἔκρινεν, ἀλλ' ὅτι κρινόμενος οὐκ ἀπήντησεν. οὐδὲν οὖν
κωλύει κυρίαν εἶναι τὴν δίαιταν καὶ αὐτὸς ἐπίτιμος ἔμεινεν. TBcFj
οὐδὲ χαλκοῦν] ὀβολόν. TBcFj
ἀλλὰ δίκην ἐξούλης ὑπομένει] τοῦ Μειδίου μηδὲ τὴν καταδίκην
κυρίαν λέγοντος ὁ ῥήτωρ ὑφαρπάζων φησίν ‘ἔτι βούλεται περὶ ἐξούλης
δικάσασθαι’.

(fort. auctore Ulpiano) Oration 25, se. 31, line 1
ἐπιχωρίους. YL
ἢ τῶν ἄλλων ἐργαστηρίων] εἰς γὰρ ἐκεῖνα τὰ ἐργαστήρια συνιόντες
οἱ πολῖται ὡμίλουν. YL
ἐξαγωγῇ] ἀντὶ τοῦ ‘ἐπὶ τῷ πραθῆναι’. YL
ᾗ ἐτύγχανεν] ἀντὶ τοῦ ‘τῇ παλλακίδι’. YL
τὸν τῆς Ζωβίας προστάτην] οἱ γὰρ μέτοικοι αὐτοὶ δι' ἑαυτῶν οὐκ
ἐχρημάτιζον, ἀλλὰ προστάτας τινὰς εἶχον, δι' ὧν ἐχρημάτιζον. YL
γραμματεῖον] τὸ μικρὸν συμβόλαιον. YL
νεαλὴς] νεωστὶ συνεληλυθώς. YL
δημιουργὸς] ἀντὶ τοῦ ‘ἐργάτης’. YL
συνεστᾶσιν] ἀντὶ τοῦ ‘συσκευάζονται καθ' ὑμῶν’. YL
ἀποστασίου] αὕτη δίκη ἐστὶ κατὰ τῶν ἀπελευθέρων τούτῳ τῷ τρόπῳ
γινομένη· εἴ τις ἦν ἐλευθερώσας οἰκέτην, καὶ ὤφθη πρὸ τοῦ χρόνου
ἀναχωρήσας τῆς οἰκίας, ἐγράφου αὐτὸν ἀχαριστίας, καὶ εἰ ἥλω, δίκην
ὑπεῖχεν. ἀποστασίου δὲ δίκη κατὰ τῶν μετοίκων τῶν μὴ ἐχόντων πολίτας
398
προστάτας. τὴν μητέρα οὖν τοῦ Ἀριστογείτονος ὡς δούλην ἁλοῦσαν

ἐπωλήσατε. YL
νὴ τὸν Δία] διλήμματον. YL
δακτυλοδεικτεῖτε] ὁ διαβεβλημένος ὑπὸ τῶν χειρῶν καὶ τῶν
δακτύλων.
Scholia In Homerum, Scholia in Iliadem (scholia vetera) (5026: 001)

“Scholia Graeca in Homeri Iliadem (scholia vetera), vols. 1–5, 7”, Ed.
Erbse, H.Berlin: De Gruyter, 1:1969; 2:1971; 3:1974; 4:1975; 5:1977;
7:1988.Book of Iliad 14, verse 298b, line of scholion 4
γάντων, καὶ ἐξ αὐτοῦ τεκεῖν τὸν Προμηθέα· Δία δὲ ἐγνωκότα τὸν μὲν
ταρταρῶσαι, τὸν δὲ Προμηθέα προφάσει τοῦ πυρὸς σταυρῶσαι. T
ex. φίλους: τοὺς οἰκείους· “ἀπὸ μὲν φίλα εἵματα δύσω”
(Β 261). Til
ex. στῆ δ' αὐτῆς προπάροιθεν: κινηθεὶς ὑπὸ τοῦ κεστοῦ
αὐτὸς πρόσεισι τῇ γυναικί. b(BCE3E4)T
ex. πῆ μεμαυῖα: εἰς τίνα τόπον ὡρμημένη; Til
ex. τόδ' ἱκάνεις: λείπει τὸ ὄρος. b(BCE3E4)T μήποτε
δὲ ἰσοδυναμεῖ τῷ παρ' Αἰολεῦσι ‘τυῖδε’· “ἦ ἑὸν αὐτοῦ χρεῖος ἐελδόμε-
νος τόδ' ἱκάνει;” (α 409). καὶ πληθυντικῶς “οὐχ ὅ γ' ἄνευθε θεοῦ τάδε
μαίνεται” (Ε 185) ἀντὶ τοῦ ἐνθάδε. T οὐ γινώσκει δὲ τὴν συσκευὴν
διὰ τὰ πάθη, “ἥ τ' ἔκλεψε νόον πύκα περ φρονεόντων” (Ξ 217). b
(BCE3)T
Nic. ἵπποι δ' οὐ παρέασι καὶ ἅρματα, τῶν κ' ἐπι-
βαίης: δύναται καὶ πευστικῶς ὁ στίχος ἀναγινώσκεσθαι, οὐ μὴν
ὑποστικτέον διὰ πευστικὴν ὑπόκρισιν. A
ex. ἵπποι δ' οὐ παρέασι: ἠθικῶς πάνυ καταπαύει τὴν
ὁδὸν ὡς μὴ τῶν ἐπιτηδείων παρόντων, ἵνα πείσας μένειν συγχρήσηται
τῇ σχολῇ· οὐ γὰρ πιθανὸν ἦν †ἀποτρέψαντα τῆς ὁδοῦ θέλειν ἐμπε-
λάζειν. b(BCE3)T προφάσει οὖν χρῆται. ἡ δὲ δολίως ἐπιτείνει τὴν
ἐπιθυμίαν τοῦ ἀνδρός, φάσκουσα πάντα αὐτῇ εὐτρεπῆ εἶναι πρὸς τὴν
Scholia In Homerum, Scholia in Iliadem (scholia vetera et recentiora e

cod. Genevensi gr. 44) (5026: 003)“Les scolies genevoises de l'Iliade,
vol. 1”, Ed. Nicole, J.Geneva: Georg, 1891, Repr. 1966.
Book of Iliad 11, verse 624, line of scholion 6
ἵππους ζῆν ἔτι· ἀλλ' ἐκ τῆς Νηλέως ἀγέλης.

τὸ φιλοπόλεμον – Ἀχιλλέως.
[τῷ Ἀσκληπιάδῃ] ἢ ὡς πλησιοχώρου – Χείρωνι.
399
[βῆ δὲ θέειν] συνορῶν – Ἀχιλλέως σπεύδει συγ-

χαίρων τοῖς Ἕλλησιν.
[τεῦχε κυκειῶ] οὐ πρὸς θεραπείαν, ἀλλὰ πρὸς ἀνάψυξιν ἐδίδοτο
τὸ πόμα
ἡ ῥύσις τοῦ αἵματος λειποθυμίαν ἐργάζεται. ὁ οὖν μέλας οἶνος
παχύνων τοὺς χυμοὺς τὴν ἐπίρρυσιν τοῦ αἵματος συστέλλει, ὥστε οὐκ
ἀδόκιμον τὸ ποτόν.
[κυκειῶ] ἔστι δὲ ὁ κυκεὼν δίψους ἴαμα. συσκευάζεται δὲ ἐκ
διαφόρων εἰδῶν.
[κυανόπεζαν] τὴν ἀπὸ κυανοῦ ἔχουσαν οὐ τὸν πόδα, ἀλλὰ τὸν
κύκλον τὸν ἔξωθεν.
κρόμυον ποτῷ ὄψον] ποτικὸν ὄψον – ὄψον καλεῖται.
ἔστι δὲ τὸ κρόμυον – ἀλεξιφάρμακον.
σχόλιον· ἀλφίτου ἱεροῦ ἀκτὴν] ἤτοι ἄλφιτα περιφραστικῶς, ἢ
ἄρτον – ὁτὲ δὲ τὸν αἰγιαλὸν, ἀπὸ τοῦ ἄγνυσθαι αὐτῷ τὰ
κύματα.
[ἀλφίτου ἱεροῦ] τὰ ἄλφιτα ἱερά φησιν ἐπειδὴ ὑπὸ θεοῦ ἐδόθησαν.
ὡς εἶναι ὀκτὼ τὰς πελειάδας.
Scholia In Lucianum, Scholia in Lucianum (scholia vetera et recentiora

Arethae) (5029: 001)“Scholia in Lucianum”, Ed. Rabe, H.
Leipzig: Teubner, 1906, Repr. 1971.Lucianic work 46, se. 6, line 31
– ἄλλως. ἀβυρτάκη: ὑπότριμμα βαρβαρικὸν κατασκευα-

ζόμενον διὰ πράσων καὶ καρδάμων καὶ ῥόας κόκκων καὶ
ἑτέρων τοιούτων δριμέων. Θεόπομπος Θησεῖ [fr. 17. C. A. F.
I 737 K.]
“ἥξει δὲ Μήδων γαῖαν, ἔνθα καρδάμων
πλείστων ποιεῖται καὶ πράσων ἀβυρτάκη.”
ἔστι δὲ καὶ ἐν Κεκρυφάλῳ Μενάνδρου [fr. 280. C. A. F.
III 79 K.] τοὔνομα. ~ Δ
θρῖα: τὰ φύλλα τῆς συκῆς. λέγεται δὲ οὕτως καὶ τὸ εἰς
αὐτὰ ἐνδεσμούμενον βρῶμα, ὡς καὶ νῦν τὰς ἀσταφίδας
τινὲς ποιοῦσιν εἰς αὐτὰ συσκευάζοντες αὐτάς. ἀμέλει καὶ
τοῦτό φημι σημαίνειν αὐτὸν νῦν, ἐπεὶ καὶ αἱ μελιτοῦτται
παράκεινται, αἵ εἰσιν οἱ νῦν λεγόμενοι πάστιλλοι. ~
ECVφΩΔ
Κωπαΐδας ἐγχέλεις λέγει Βοιωτιακὰς τὰς ἐκ τῆς Κωπαΐδος
λίμνης πολὺ διαφερούσας τῶν ἄλλων. ὄιν δὲ ἰπνοκαῆ
400
τὸν κλιβανίτην ἄρνα. ~ EVφΔ

δελφινίδος* τραπέζης] οὕτω λέγεται παρὰ τὸ δελφίνων
τύπῳ τοὺς πόδας ἔχειν. ~ VEφΩΔ
κρυψιμέτωπος ὁ διὰ μέγεθος ἐν τῷ ἀνακλᾶσθαι τὸ μέτω-
πον ἀποκρύβων. μεντορουργὴς δὲ ἀπὸ Μέντορός τινος
Scholia In Clementem Alexandrinum, Scholia in protrepticum et

paedagogum (scholia recentiora partim sub auctore Aretha) (5048: 001)
“Clemens Alexandrinus, vol. 1, 3rd edn.”, Ed. Stählin, O., Treu, U.
Schriftsteller 12.Pa. 337, line 13
249, 4 ἀνδρίζονται] τὰς μιαρὰς τριβάδας λέγει, ἃς καὶ ἑταιριστρίας

καὶ Λεσβίας καλοῦσιν.
249, 28 οὐ γὰρ θέμις ἐκτῖλαί] καὶ μὴν ἀρτίως οἱ Ῥωμαίων ἱερεῖς
ὥς τι τῶν ἐξαιρέτων ἀποξυρῶνται τὸ γένειον.
νῦν δὲ Ῥωμαῖοι μισοπώγωνες ὑπὲρ ἄνθρωπον πάντα.
252, 12 ἐργάνη] Ἐργάνης δαίμονος.
252, 18 φορεῖς] τοὺς διαβαστάζοντας.
252, 27 ἀγύρταις καὶ μητραγύρταις] ἀγύρται μὲν οἱ ἔργον ποιού-
μενοι τὸ τὰς ἀγυιὰς περινοστεῖν φλυαρίας τε συνείρειν· μητραγύρται
δὲ οἱ τῇ μητρὶ τῶν θεῶν, τῇ Ῥέᾳ, ἀνακείμενοι γοητειῶν εἰσηγηταὶ
καὶ φίλτρων δῆθεν συσκευασταί, οὓς καὶ Γάλλους καλοῦσιν, ἀποκό-
πους ὄντας τῶν γεννητικῶν μορίων καὶ πρὸς τὰ ἀσχήμονα πάθη
ἑτοιμοτάτους.
252, 32 ὅλον σφόδρα ἐξείργασται τὸ χωρίον.
252, 33 τὴν δὲ ἁγνείαν] δοκεῖ μοι τοῦτο ὑπερβολὴν ἐμφαίνειν
αἰσχρότητος, ἣν καὶ ὁ μακάριος ἀπόστολος Παῦλος ὑπέφηνεν διὰ τοῦ
εἰρηκέναι· «αἵ τε θήλειαι αὐτῶν μετήλλαξαν τὴν φυσικὴν χρῆσιν εἰς
τὴν παρὰ φύσιν», προφάσει τοῦ ἀνέπαφοι εἶναι ἀνδρείων μορίων κατὰ
τὴν τοῦ θήλεος χρῆσιν, ἁγνείας δήπουθεν χάριν.
Σούδα. (9010: 001)“Suidae lexicon, 4 vols.”, Ed. Adler, A.

Leipzig: Teubner, 1.1:1928; 1.2:1931; 1.3:1933; 1.4:1935, Repr.
1.1:1971; 1.2:1967; 1.3:1967; 1.4:1971; Lexicographi Graeci 1.1–1.4.
Alphabetic letter delta, entry 756, line 3
Διασκανδικίσεις: μὴ ἀποδειλιάσῃς, μὴ εὐριπιδίσῃς, μὴ ἀμε-

λήσῃς. σκώπτει δὲ τὸν Εὐριπίδην ὡς λαχανοπώλιδος υἱόν. σκάνδιξ
401
γὰρ εἶδος λαχάνου λεπτοῦ. καὶ ἀλλαχοῦ· σκάνδικά μοι δὸς μητρόθεν
δεδεγμένος.
Διασχεδάζω· αἰτιατικῇ.
Διασκεδαννύουσι: διασκορπίζουσι. λέγεται δὲ καὶ Δια-
σκίδνησιν. Ἰώσηπος· οὔτε γὰρ ἀταξία διασκίδνησιν αὐτοὺς τῆς συν-
τάξεως τῆς ἐν ἔθει.
Διασκευαζόμενα. Εὔπολις, Ἀθηναῖος, κωμικός, ἔγραψε τόσα
καὶ ἄλλα διασκευαζόμενος. καὶ Διασκευάσασθαι, ἀντὶ τοῦ συ-
σκευάσασθαι. ἴσως.
Διασκευή. ἀπὸ τῆς κλίνης σοι γέγραφα μόλις ἀνεχόμενος
εἰς διασκευὴν τῶν γραμμάτων. τουτέστι συνθήκην.
Διασκηνητέον: καταλυτέον. Ξενοφῶν· ἐδόκει διασκηνητέον
εἶναι εἰς τὰς κώμας εἰς στέγας.
Διασμώμενος: ἐρευνῶν.
Διασμύχων: διαξύων. διακαίων.
Διασπαθᾶν: ἀφειδῶς δαπανᾶν.
Διασπεύσας: διεγείρας, παρορμήσας. τοὺς μὲν στρατιώτας
διασπεύσας, τοὺς δὲ χιλιάρχους παρακαλέσας ἅψασθαι τῆς πράξεως.
Διασπείρω· αἰτιατικῇ.
Σούδα. Alphabetic letter sigma, entry 1678, line 1
Συσσεισμός: λαίλαψ, συστροφὴ ἀνέμου.

Συσσημαίνεσθαι: ὃ καλοῦσι κατασφραγίσασθαι, τοῦτο οἱ ῥή-
τορες συσσημαίνεσθαι λέγουσι. Λυκοῦργος ἐν τῷ Περὶ ἱερείας· ὥστε
προστεταγμένον ἐπὶ ψηφίσματος καὶ τὴν ἱέρειαν συσσημαίνεσθαι τὰ
γραμματεῖα. καὶ Σύσσημον, τὸ σημεῖον.
Συσσιτία. καὶ Συσσίτιον, εὐωχία ἄριστον.
Σύσσιτος: σύντροφος, συνδιαιτητής. τοῦ δὲ κεκληκότος ἐφ'
ἑστίασιν τοὺς ὁμοτίμους, ἔτυχε κἀμὲ προτραπῆναι ἐν τῷ συσσιτίῳ,
ἀμφὶ τὸ μέσον τοῦ δείπνου τῶν δαιτυμόνων τὸν ἑστιάτορα ἐκθεια-
ζόντων.
Συσκευάζει: λόγῳ ἐπιβουλεύει. καὶ Συσκευή, ἡ ἐπιβουλή.
Συσκευάζεσθαι δὲ τὸ πρὸς τὴν ὁδὸν εὐτρεπίζεσθαι. ὄναρ ἐφίσταται
θεία τις ὄψις, καὶ λέγει, δεῖν συσκευάζεσθαι· καλεῖν γὰρ τὸ χρεὼν
αὐτόν.
Συσκευάζεσθαι: ἐπιφέρεσθαι. Ξενοφῶν· ὁ Κῦρος ἔφη τοῖς
στρατιώταις συσκευάζεσθαι σῖτα ἡμερῶν εἴκοσιν, οἶνον δὲ τοσοῦτον
ἕκαστον χρή, ὅσος ἱκανός ἐστιν ἐθίσαι ἡμᾶς αὐτοὺς ὑδροποτεῖν.
Συσκηνία: συνοικία. Ξενοφῶν· ὅτι ἐν τῷ ὁμοῦ σκηνοῦν
τοὺς στρατιώτας ἐδόκουν ὠφελεῖσθαι πρὸς τὸν μέλλοντα ἀγῶνα·
402
ἑώρων γὰρ ἀλλήλους ὁμοίως τρεφομένους, καὶ οὐκ ἦν πρόφασις

μειονεξίας, ὥστε ὑφίεσθαί τινα κακιώτερον ἑτέρου εἶναι πρὸς τοὺς
Ignatius Biogr., Poeta, Vita Nicephori (9012: 002)

“Nicephori archiepiscopi Constantinopolitani opuscula historica”, Ed. de
Boor, C.Leipzig: Teubner, 1880, Repr. 1975.Pa. 198, line 10
κοῦντες εἶναι ἐπίσκοποι καὶ πλείονα τῶν προλαβόντων τὴν

ἀτιμίαν ἡμῖν προσήγαγον, ἐπιφερόμενοι ὄχλον ἀγυρτώδη καὶ
δημοτικὸν μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων, ἐπιστήσαντες ἡμῖν αὐ-
τούς. καὶ αὐτοὶ μὲν πᾶσαν ὕβριν ἀναισχύντως καὶ ἀναιδῶς
προσήνεγκαν, μήτε τὸν φόβον τοῦ θεοῦ ἐν νῷ λαβόντες,
μήτε ὡς ἀρχιερέα αὐτῶν ποτε γεγονότα εὐλαβηθέντες, καὶ
ταῦτα ἐν ἐσχάτῃ ἀσθενείᾳ κείμενον καὶ τὴν πνοὴν μόνον
ἔχοντα· οἱ δὲ ὄχλοι ἐμέ τε καὶ τὸν προλαβόντα ἀρχιερέα τοῖς
ἀναθέμασιν ἔβαλλον, ὅπερ ἡμῖν γέγονεν εὐφημία καὶ ἐγκώ-
μιον μέγιστον. μετὰ ταῦτα πάντα τὰ κακὰ ἠκούσαμεν, ὅτι
οἱ τῆς ἀληθείας ἐχθροὶ ἔνεδρα καθ' ἡμῶν συσκευάζουσι
βουλόμενοι ἐπιθέσθαι ἡμῖν, καὶ ἢ ἀναίρεσιν ἢ κατένεξιν
βιαίαν καὶ θανατικὴν ποιήσασθαι εἰς ἡμᾶς. ἵν' οὖν ἄτοπον
μὴ γένηται μηδὲ ἁμαρτία ἀναδράμῃ εἰς τὸ κράτος ὑμῶν
(ἐπειδὴ πλείονα διωγμὸν ἐπινοηθῆναι καθ' ἡμῶν οὐκ ἔστιν),
ἄκοντες καὶ μὴ βουλόμενοι καὶ διωκόμενοι ὑπὸ τῶν ἐπη-
ρεαζόντων, ἀνάγκη πᾶσα μεταστῆναι ἡμᾶς τοῦ θρόνου ἡμῶν·
καὶ ὡς ὁ θεὸς κρινεῖ καὶ οἰκονομήσει τὰ καθ' ἡμᾶς, στέρ-
γομεν καὶ εὐχαριστοῦμεν τῇ ἀγαθότητι αὐτοῦ.
Ταύτην ὡς πληγὴν ὑστάτην ὁ κοπρόνους τὴν ἐπιστο-
λὴν δεξάμενος καὶ μανικόν τι καὶ σαρδάνιον προσμειδιάσας,
Thomas Magister Philol., Ecloga nominum et verborum Atticorum

(9023: 001)“Thomae Magistri sive Theoduli monachi ecloga vocum
Atticarum”, Ed. Ritschl, F.Halle: Orphantropheus, 1832, Repr. 1970.
Alphabetic letter kappa, pa. 214, line 9
ἀδολεσχίας· κόρυδος ὦπται πετόμενος· τὸ δὲ

κορυδαλός κοινὸν εἰ καὶ Εὔβουλος χρῆται. ἔστι δὲ καὶ
Κορυδαλός δῆμος Ἀθήνησι. τὸ δὲ κορυδαλίς ποιητικὸν,
ὡς Θεόκριτος·
ἐπιτυμβίδιοι κορυδαλίδες.
Κατασκευάζω τὸ ἐργάζομαι καὶ ποιῶ· λέγεται δὲ ἐπὶ τῶν
403
ποικίλως συνισταμένων. καὶ ὄνομα ἐκ τούτου κατα-

σκευή ἡ ἐνέργεια τῶν κατασκευαζόντων καὶ τὸ ἔργον
τὸ κατασκευασθέν. λέγεται δὲ κατασκευή καὶ τὸ ῥητο-
ρικὸν προγύμνασμα, ᾧ ἐναντίον ἡ ἀνασκευή· καὶ κα-
τασκευή ἡ αἰτία ἐπὶ λόγου. συσκευάζω δὲ τὸ σκαιωρῶ,
ἀφ' οὗ καὶ συσκευή ἡ σκαιωρία. μετασκευάζω τὸ με-
ταποιῶ. παρασκευάζω τὸ εὐτρεπίζω καὶ οἰκονομῶ,
ὅθεν καὶ παρασκευή. διασκευάζω τὸ λεπτομερῶς δι-
ηγοῦμαι, καὶ διασκευή καὶ ἐνδιάσκευος λόγος. Κατα-
σκευάζει ὁ ναυπηγὸς τὴν ναῦν, κατασκευάζεται δὲ ὁ
ἐπὶ τῇ κατασκευῇ ταύτης τὰ ἀναλώματα διδούς. τοι-
οῦτόν ἐστι καὶ τὸ οἰκοδομεῖ καὶ τὸ οἰκοδομεῖται. οὕ-
τω γὰρ Δημοσθένης περὶ Φιλίππου λέγει [ἐν τῷ περὶ
Ἁλονήσου]· ὅδ' οὐδὲν δεόμενος τριήρεις κα-
τασκευάζεται καὶ νεωσοίκους οἰκοδομεῖται.
Thomas Magister Philol., Ecloga nominum et verborum Atticorum

Alphabetic letter kappa, pa. 214, line 10
κορυδαλός κοινὸν εἰ καὶ Εὔβουλος χρῆται. ἔστι δὲ καὶ

Κορυδαλός δῆμος Ἀθήνησι. τὸ δὲ κορυδαλίς ποιητικὸν,
ὡς Θεόκριτος·
ἐπιτυμβίδιοι κορυδαλίδες.
Κατασκευάζω τὸ ἐργάζομαι καὶ ποιῶ· λέγεται δὲ ἐπὶ τῶν
ποικίλως συνισταμένων. καὶ ὄνομα ἐκ τούτου κατα-
σκευή ἡ ἐνέργεια τῶν κατασκευαζόντων καὶ τὸ ἔργον
τὸ κατασκευασθέν. λέγεται δὲ κατασκευή καὶ τὸ ῥητο-
ρικὸν προγύμνασμα, ᾧ ἐναντίον ἡ ἀνασκευή· καὶ κα-
τασκευή ἡ αἰτία ἐπὶ λόγου. συσκευάζω δὲ τὸ σκαιωρῶ,
ἀφ' οὗ καὶ συσκευή ἡ σκαιωρία. μετασκευάζω τὸ με-
ταποιῶ. παρασκευάζω τὸ εὐτρεπίζω καὶ οἰκονομῶ,
ὅθεν καὶ παρασκευή. διασκευάζω τὸ λεπτομερῶς δι-
ηγοῦμαι, καὶ διασκευή καὶ ἐνδιάσκευος λόγος. Κατα-
σκευάζει ὁ ναυπηγὸς τὴν ναῦν, κατασκευάζεται δὲ ὁ
ἐπὶ τῇ κατασκευῇ ταύτης τὰ ἀναλώματα διδούς. τοι-
οῦτόν ἐστι καὶ τὸ οἰκοδομεῖ καὶ τὸ οἰκοδομεῖται. οὕ-
τω γὰρ Δημοσθένης περὶ Φιλίππου λέγει [ἐν τῷ περὶ
Ἁλονήσου]· ὅδ' οὐδὲν δεόμενος τριήρεις κα-
τασκευάζεται καὶ νεωσοίκους οἰκοδομεῖται.
καὶ Λιβάνιος· τί μαθὼν, ὦ βασιλεῦ,
404
TLG Texts doing_search συσκευ tlg Go
UTF-8 search TLG Texts
TLG Texts doing_search συσκευη tlg Go
UTF-8 search TLG Texts

Οδυσσέας Γκιλής. ΣΥΣΚΕΥΗ. Αποσπάσματα Από Αρχαία Κείμενα. Θεσσαλονίκη. 2020.

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Οδυσσέας Γκιλής. ΣΥΣΚΕΥΗ. Αποσπάσματα Από Αρχαία Κείμενα. Θεσσαλονίκη. 2020.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Αποσπάσματα από αρχαία Ελληνικά,Βυζαντινά και

Λεξικόν Δημητράκου τόμος ΙΔ σελ. 7010.................................................................................3

Λεξικόν Δημητράκου τόμος ΙΔ σελ. 7010

Χρονολογική ταξινόμηση αποσπασμάτων

1. Αριστοφάνης κωμικός. Vespae {0019.004} (5-4 B.C.) Line 1251

βεις ἐκέλευσεν ὡς πολλὴν χάριν αὐτῷ ἔχοι, ὅτι ἐπιορκήσας

(9) δὲ ἦσαν οἱ βέλτιστοι. αὖθις δὲ μετὰ τῶν ἐναντιωτάτων ὑμῖν

ἔστιν ἔχειν· ἰέναι δὲ παρὰ τοὺς Κύρου φίλους πάνυ καλὰ

[Ὅσα μὲν δὴ ἐν τῇ ἀναβάσει ἐγένετο μέχρι τῆς μάχης, (1)

συσκευασάμενοι ἐπορεύοντο, βουλόμενοι ὡς τάχιστα συμ-

που μὴ εἴη ἐπίτροπος, τὸν πρεσβύτατον ἀπὸ σκηνῆς· τῷ

(39) ἐγὼ γὰρ ἐπισχήσω ἔστ’ ἂν φῇς καλῶς ἔχειν. οὕτω δὴ ὁ

δυναίμεθ’ ἄν· οἶνον δὲ τοσοῦτον ἕκαστον ἔχειν χρὴ ὅσος

εἰρήνην ἀκτέον, καὶ τά γ’ ἀφ’ ὑμῶν ἕτοιμ’ ὑπάρχονθ’ ὁρῶ·

ὑπὲρ αὐτοῦ χαλεπαίνουσιν, οὔτε τι τοιοῦτον εἶπεν

βοῦς, ῥομφαίαν σου ἀπὸ ἐχθρῶν τῆς χειρός σου.

ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου ἐξολόθρευσον αὐτούς. Κατὰ δὲ

σύνης· τοῦτο γὰρ αὐτοῖς συνοίσει. Ὑψούμενοι γὰρ

καὶ λόγοι ταραχώδεις, καὶ φόβος νυκτερινὸς, καὶ

Μεθὸ γὰρ Εὐστάθιος εἰς φυγαδείαν ἠλαύνετο, ὡς (45)

κακία, καὶ ἀπροόρατον ἡ πονηρία· καθ’ ἑαυτῆς τὰς

Ἐπειδὴ δὲ περὶ Ὁσίου τοῦ Ἱσπανοῦ μνήμην ὡς ἀκουσίως παρόν-

τέραν ἀγάπην, βλέπω συσκευὴν πολεμοῦσαν, καὶ

Ἐφύτευσας αὐτοὺς, καὶ ἐῤῥιζώθησαν.

ἐδόθη αὐτῷ χρησμὸς οὗτος. Πρῶτα θεός, μετέπειτα λόγος καὶ

νων, ἀπῆλθεν εἰς τὴν Περσίδα καὶ ἐπηγγείλατο τῷ βασιλεῖ Περ-

ἀθυμίᾳ μετεωρισθεῖσα τὸν νοῦν καὶ ὑπὸ ἐκπλήξεως

92. Γεώργιος Μοναχός Chronicon breve (lib. 1-6) (redactio recentior)

σθη Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος συσκευῆς γεγονυίας ὑπ’ Εὐδο-

μενοι ὡς ὅτι Φώτιος ὁ πατριάρχης καὶ Θεόδωρος ὁ Σαντα-

102. Μιχαήλ Ατταλιάτης Historia {3079.001} (A.D. 11) Pa. 38 line 23

106. Anna COMNENA Hist. Alexias {2703.001} (A.D. 11-12) Book 1

ἄσπονδον μῖσος ἔτρεφε καὶ φθόνον ἐκ καρδίας, (1285)

Αποσπάσματα από αρχαία Ελληνικά,Βυζαντινά και θεολογικά

Πλούταρχος. Cato Maior (0007: 025)“Plutarchi vitae parallelae, vol.

έντων τοῖς ἀσημοτέροις, τῶν δ' ὥσπερ αὐτός ἐστι δη-

ὑπὸ τοῦ Κάτωνος, ἡ μὲν ἀρχὴ τῷ Σκιπίωνι τῆς αὐτοῦ

Πλούταρχος. Marius (0007: 031)“Plutarchi vitae parallelae, vol. 3.1,

καὶ πρὸς ὕβριν ἀπελαύνων τοῦ βήματος. ὃ δὴ καὶ μάλι-

Πλούταρχος. Comparatio Agesilai et Pompeii (0007: 046)

“Plutarch's lives, vol. 5”, Ed. Perrin, B.Cambridge, Mass.: Harvard

τὰ ὅπλα πράγμασι καὶ λογισμοῖς προστίθεται

Πλούταρχος. Caesar (0007: 048)“Plutarchi vitae parallelae, vol. 2.2,

βίους, κατακόπτουσι δ' ἀμυνομένους· πεντακόσιοι γὰρ ἀπὸ

πᾶν ἔπραττον ὃ τὴν ἐκείνου δύναμιν αὔξειν ἔμελλεν, ἀλλὰ

Πλούταρχος. Phocion (0007: 049)“Plutarchi vitae parallelae, vol. 2.1,

ἡμέρας ὀλίγας πυθομένων τῶν Ἀθηναίων ὅτι τέθνηκεν ὁ Ἀντίπατρος, ἐν

ὑποστῆναι γενόμενον ἀγωνοθέτην.

ταῦτα τῶν Ἀθηναίων, βουλόμενος ἐντυχεῖν αὐτοῖς ὁ Νικάνωρ, ἐν

Πλούταρχος. Cato Minor (0007: 050)“Plutarchi vitae parallelae, vol.

λόγον ἔδωκαν. ὡς δὲ πολλὰ λέγων καὶ διδάσκων καὶ προθεσπίζων κατ-

χάρισι καὶ δωροδοκίαις, ἕνα δὲ τῶν δημάρχων Ἀκύλλιον ὅπλοις

βοῶντα τῆς ἀγορᾶς ἐκβαλόντες, οὐκ ὀλίγους δὲ τρώσαντες, ἐνίων δὲ καὶ

Πλούταρχος. Agis et Cleomenes (0007: 051)

ὥσπερ ἐσθῆτα τὴν δίαιταν ἐπ' ἐλευθερίᾳ συμμεταβάλ-

σθαι καὶ τὸ συνετὸν τοῦτο καὶ δολερὸν τόλμῃ μεμειγμέ-

Πλούταρχος. Cicero (0007: 055)“Plutarchi vitae parallelae, vol. 1.2, 3rd

μενοι δὲ τὰς προγραφάς, ἔγνωσαν εἰς Ἄστυρα μεταβῆναι,

Πλούταρχος. Demetrius (0007: 057)“Plutarchi vitae parallelae, vol.

καίως καὶ τῆς Κιλικίας ἁπτόμενος, ἣν Πλείσταρχος εἶχε,

σαν ὑπὸ τῶν βασιλέων· ἦν δὲ Κασσάνδρου Πλείσταρχος

Πλούταρχος. Antonius (0007: 058)“Plutarchi vitae parallelae, vol. 3.1,

καὶ αὐτοὶ πρὶν εἰς χεῖρας ἐλθεῖν ἔφευγον. ὁ δ' Ἀντώνιος