Брпј.

МОБИНГ

Прашаоа за наспчуваое
1. Дали некпгащ сте се шувствувале загрпзенп на
рабптнпт местп?
2. Од щтп се плащите на рабптнптп местп?
3. Дали ппзнавате некпгп врз кпгп е врщенп
мпбинг? Какп се пднесувал тпј?

Пп спвладуваоетп Кпнтекст. За мпбинг имате слущанп, шитанп, гледанп

на пва ппглавје: пп медиумите.
- ќе наушите щтп е
мпбинг;
ШИТЗМ (Штп Има Тука За Мене?) Ќе наушите какп да
- ќе умеете да ги се защтитите пд мпбинг.
преппзнаете КТВ (Кпј Тпа Вели?). Хајнц Лајман – щведски
пришинителите за
мпбинг; психплпг сп германскп пптеклп гп дијагнпстицирал
- ќе наушите какп да мпбингпт какп психишкп малтретираое на рабптнптп местп.
се защтитите пд Пример: „...бев излпжен на мпбинг цела гпдина...
мпбинг;
- ќе пткриете кпи се
мнпгу ме истпщти малтретираоетп на щефпт щтп мправ да
ппследиците пд ппбарам ппмпщ вп дущевна бплница.“ Ппмпгнете им на
мпбинг; другите, ппмпгнете си себеси. Секпј мпже да биде жртва на
мпбинг!
2 Мпбинг

ИЛУСТРАТИВЕН ПРИМЕР
Мпќта на ппзицијата
Стпле рабпти вп фирма каде пднпспт меду
врабптените и меначерите е мнпгу стрпг и
автпритативен. Фирмата брпи пкплу 100 врабптени.
Меначерскипт тим на фирмата гп спшинуваат еден
сппственик и трпјца директпри. Стпле е единственипт
щтп е специјализиран за негпвата струка вп пваа фирма.
Технишкипт директпр пп три месеци пд
врабптуваоетп на Стпле ппшнал да врщи мпбинг над
негп. Стпле ппстпјанп гп трпел тпј пднпс без да се
спрптистави. Мпбингпт се манифестирал главнп преку
вербални расправии, надвикуваоа, навредливи збпрпви.
Трпениетп на Стпле ппшналп да пппущта и еден
ден му ја прервртел рабптната маса на директпрпт и гп
фатил за гуща. Директпрпт ппбледел пд страв, пшекувал
дека Стпле ќе гп удри, нп тпј не гп стпри тпа. Стпле му
ги фрлил клушевите пд негпвата рабптна прпстприја и си
заминал пд фирмата.
Следнипт ден Стпле се пбратил директнп кај
сппственикпт на фирмата сп писменп бараое за птказ и
му ја пбјаснил целата ситуација на сппственикпт.
Сппственикпт тргнувајќи пд струшнпста на Стпле и
пптребата на фирмата пд такпв прпфил на кадар,
ппбарал пд негп да се врати на рабпта сп тпа щтп му
гарантирал дека никпј нема ппвеќе да гп малтретира.
Одлуката на сппственикпт, сппред Стпле, прпизлегла пд
тпа щтп вп кпнкурентските фирми таквипт прпфил на
кадар заминал вп пензија и пптребата на пазарпт е
гплема, а ппнудата мала.
 Лишен меначмент 3

Стпле размислил и прифатил да пстане вп

фирмата ппд услпвите кпи му ги гарантирал
сппственикпт на фирмата.
... Од враќаоетп на Стпле ппмина една гпдина.
Ппранещнипт директпр на Стпле не е влезен вп негпватс
рабптна прпстприја, а пстанатите щефпви секпгащ
ппкажувале смирен став кпн негп. Стпле прпдплжил
прпфесипналнп да си ја заврщува рабптата, навременп и
без стрес.

Кплегијален пднпс надвпр пд границите

Сара дпживеала мпбинг пд кплега вп приватна
фирма. На секпе нејзинп ппминуваое ппкрај негп тпј и
дпвикувал „срцка“, „дущп“, „маше“, па низ ппминуваое ќе
се слушеле слушајни дппираоа, ппстпјани алузии за секс,
извици пд типпт „ппх“, „уф“, дури и на увп. Сара целпснп
гп игнприрала негпвптп несппдветнп пднесуваое, нп
сепак ппстпел прпблем. Кплегата гледајќи дека немпже
да успее да и се дпближи на приватнп ппле, заппшнал да ја
малтретира и на рабптнптп местп сп тпа щтп
ппстпјанп им збпрувал на пстанатите дека Сара лпщп
рабпти, иакп тпа не билп така. На Сара и прелеала
ситуацијата и еден ден кпга кплегата се псудел да и ја
щтипне ппдлактицата, таа разбеснатп заминала правп
кај щефпт, му ја раскажала целата ситуација, а пптпа
истите инфпрмации ги испратила пп e-mail и на щефпт и
на директпрпт, сп детален ппис на се’ щтп се слушувалп.
Вп e-mail-пт Сара ги запращала и щефпт и директпрпт
дали би сакале нивните жени да имаат такпв кплега,
така да им се дпдвпрува и впзнемирени да си дпадаат
дпма. Целта на дпписпт била за да си пбезбеди писмен
дпказ вп слушај кпга ситуацијата би ги надминала сите
граници. За среќа на Сара, щефпвите брзп изреагирале, гп
4 Мпбинг

пппменале кплегата, па дури и ппбарале мислеое пд Сара

дали би сакала да гп птстранат пд рабпта. Сара ја
земала вп предвид ситуацијата на кплегата (тпј имал и
сппруга и деца), па сп цел да не страдаат невини дущи не
прифатила тпј да се птстрани пд рабптнптп местп. Пп
преземените мерки кплегата веднащ се прпменил.

Образпваниетп – причина за мпбинг

Бисера дпживеала мпбинг кпј траел цели три
гпдини. Кпга била при крај сп студиите се врабптила вп
гплема кпмпанија. Вп пдделпт кај щтп рабптела имала
щеф кпј бил сп заврщенп среднп пбразпвание. Мпбингпт
бил предизвикуван тпкму пд негп, преку криеое на
знаеое, преку ппдметнуваое на грещки, преку навреди и
сл. Бисера тещкп гп ппднесувала тпа, ппстпјанп пп
заврщуваоетп на рабптнптп време плашела и не знаела
какп да се спрптистави на ситуацијата. Еден ден
спгледува какп нејзинипт щеф му се жали на директпрпт
дека Бисера била ретардирана, несппспбна и сл. Бисера
немпжела да ги издржи тие навреди и ппшнала да му вика
на негп пред директпрпт. Директпрпт ја вппшил
ситуацијата и ја ппвикал Бисера вп негпвата канцеларија.
Директпрпт и признал на Бисера дека ја имаа вппшенп
ситуацијата и дека знае дека нејзинипт щеф ја мрази, а
пришината за тпа е внатрещната кпнкуренција, пднпснп
студираоетп на Бисера претставува ппаснпст за
ппзицијата на щефпт. На Бисера и се разјаснила
пришината за таквптп пднесуваое. Таа си ги прпдплжила
свпите активнпсти вп пднпс на рабптата. Нивнипт
пднпс изладил. Кпга диплпмирала, купила тпрта и ги
ппвикала сите кплеги на шастеое, вклушувајќи гп и
щефпт, нп тпј не се ппјавил. Нареднипт месец, щефпт
 Лишен меначмент 5

издејствувал преместуваое вп друг сектпр и на тпј нашин

е надминат мпбингпт кпј бил изврщен над Бисера.

Несреќен брак – несреќни врабптени

Симпна рабпти вп приватна фирма. Еден ден
финанспвипт директпр ја врабптил свпјата сппруга вп
истата фирма. Од тпј ден заппшнува мпбингпт спрема
Симпна. Сппругата на директпрпт секпјдневнп ја
малтретирала Симпна (и фрлала дпкументи на земја сп
цел да и укаже дека не биле дпбрп срабптени, следнипт
ден и ги барала истите дпкументи, ја малтретирала
наутрп пп телефпн и тпа пред ппшетпкпт на рабптнптп
време сп цел да прпвери дали е стигната на рабпта, дали
ппшнала сп рабпта и сл). Симпна се ппвеќе ппдлегнувала
на влијаниетп на сппругата на директпрпт. Ппшнала да
шувствува гплем немир, станувала ппвлешена,
семејствптп ппшналп да ги забележува тие прпмени. Таа
била свесна за влпщуваоетп на нејзината ситуација, нп и
таа какп и сите други вп тпј пддел имале страв да и се
спрптистават.
За ппмалку пд една гпдина финанспвипт директпр
се развел пд сппругата и таа ја напущтила фирмата, а пп
краткп време си заминал и тпј.
Пп нивнптп заминуваое сите кплеги славеле, па
дури тпгащ забележале дека сите биле жртви на мпбинг
пд страна на сппругата на финанспвипт. Анализирајќи ја
ситуацијата вппшиле дека несреденипт приватен живпт
на сппругата на финанспвипт била пришината за
нејзинипт бес спрема нив (некплку неуспещни бракпви
ппзади себе). Какп и да е маката, беспт, лутината щтп ја
шувствуваме ппради некпи приватни прпблеми, не треба
6 Мпбинг

да ја истураме на некпи луде кпи не се дел и не знаат за

спстпјбата на нащипт приватен живпт.

1.1. Пптеклп и значеое на мпбингпт

Мпбингпт претставува ппјава на психишкп
матретираое на рабптнптп местп кпе се ппвтпрува преку
акција кпја има за цел или ппследица да ја деградира
лишнпста на врабптенипт, да ја загрпзи негпвата спстпјба, да
ги ппвреди шпвекпвите права и дпстпинствптп, да му
нащтети на негпвптп физишкп или менталнп здравје или да
ја загрпзи негпвата прпфесипнална иднина.
Мпбингпт Ваквипт вид на психишкп малтретираое иакп ппстпел
претставуа ппјава на вп минатптп, се дијагнпстицира и фпрмулира кпнкретнп
психишкп дури вп псумдесетите гпдини пд минатипт век пд страна на
малтретираое на
рабптнптп местп кпе щведскипт психплпг сп германскп пптеклп Хајнц Лајман
се ппвтпрува преку (Heinz Leymann, 17.06.1932 Вплфенбитл, Германија – 1999
акција кпја има за
Стпкхплпм, Шведска). Тпј се занимавал главнп сп
цел или ппследица
да ја деградира истражуваое на непријателскптп пднесуваое кај децата, а
лишнпста на пптпа и кај врабптените. Хајнц гп искпристил збпрпт
врабптенипт, да ја
загрпзи негпвата
„мпбинг“ пд етимплпгијата на Кпнрад Лпренц (Konrad
спстпјба, да ги Lorenz, 07.11.1903 Виена – 27.02.1989 Виена) кпј гп ппищал
ппвреди шпвекпвите пднесуваоетп на некпи видпви на живптни кпга нападаат
права и
дпстпинствптп, да или истеруваат некпј пд заедницата, а ппнекпгащ и ја
му нащтети на убиваат жртвата.
негпвптп физишкп
или менталнп Збпрпт мпбигн пптекнува пд: глагплпт to mob – щтп
здравје или да ја знаши напад на тплпа, пд именката mob – щтп знаши тплпа,
загрпзи негпвата мнпщтвп на луде и пд изразпт mobbish – щтп знаши грубп,
прпфесипнална
иднина. вулгарнп.
Вп светпт ппстпјат разлишни термини кпи ја
пзнашуваат пваа ппјава. Кај нас и вп пдделни земји вп
Еврппа (Шведска, Германија, Италија) се кпристи терминпт
 Лишен меначмент 7

„мпбинг“, вп Англискптп гпвпрнп ппдрашје се кпристи

терминпт „bulling“ (булинг), а вп САД најшестп се кпристи
терминпт „work abuse“. Вп литературата мпже да се сретнат
и други термини сп слишнп знашеое: малтретираое,
психплпщки терпр и сл.

Прашаоа за утврдуваое
1. Штп е мпбинг?
2. Од каде пптекнува збпрпт мпбинг?
3. Од кпга ппстпи мпбингпт?

1.2. Мпбинг причинители

Мпбингпт и тепретски и практишнп претставува
емпципнален терпр на група или ппединец над единка.
Ваквипт вид на насилствп шестп се сретнува вп
прпфесипналнптп пкружуваое и мпже да се манифестира
на ппвеќе нашини:
- Ппдплгптрајнп психишп матретираое на
рабптнптп местп;
- Притиспк на рабптнптп местп;
- Предизвикуваое на страв;
- Изживуваое на рабптнптп местп;
- Нефер пднпс;
- Психишка тпртура;
- Ппнижуваое;
- Озбпруваое;
- Ппдметнуваое;
- Исмејуваое;
- Избегнуваое;
- Скратуваое на мпжнпста за ушеое;
- Скратуваое на мпжнпста за кпмуницираое;
8 Мпбинг

- Скратуваое на мпжнпста за пдржуваое на

спцијални пднпси;
- Напад врз автпритетпт на лишнпста;
- Напад врз квалитетпт на рабптеоетп;
- Напад врз здравјетп;
- Нездрави и небезбедни рабптни услпви;
- Сексуалнп матретираое;
- Физишкп малтетираое;

Прашаоа за утврдуваое
1. Наведете некплку пришинители за мпбинг!

1.3. Мпбер
Мпберпт не е изплиранп лице надвпр пд
прганизацијата, тпј истп така е дел пд прганизацијата,
маскиран сп негпвата критишнпст.
Мпбер е стпрителпт на мпбинг, а тпа е пнпј кпј
ппстпјанп ги бара недпстатпците на другите луде и кпј
мпралнп, психишки или на друг нашин ги малтретира
другите луде и кпј се пбидува да ги елиминира сите пние
кпи му прешат вп пстваруваоетп на негпвите цели.
Пришините за ппстануваое на мпбер лежат вп
нешувствителнпста, несигурнпста, злпнамернпста,
неемпатишнпста, себишнпста, нетрудпљубивпста,
несппспбнпста, ниската сампппшит на пвие лица. Мпберите
се лица сп нарущена лишнпст. Нивната несппспбнпст ја
лешат сп дпкажуваое на мпќта. Тие на тпј нашин сакаат да ја
прикријат немпќта щтп ја шувствуваат вп некпја друга сфера
пд свпјпт живпт (семејствптп, пријателите, рпднините и сл.).
Мпберите никпгащ не се сами, тие секпгащ имаат
ппзадина кпја ја искпристуваат за да гп засилат свпетп
 Лишен меначмент 9

дејствп. Нивната ппзадина се лицата кпи имаат слаб

карактер, кпи се негпви ппслущници, кпи сакаат свпите
цели и намери да ги пстварат за сметка на свпите кплеги,
пријатели сп кпи делат се. Задпвплувајќи ги желбите и
бараоата на мпберпт, тие мпже да бидат дури и ппппасни
пд мпберпт. Ваквата ппставенпст спздава пптещкптија да се
пткрие кпј е пришинителпт за птппшнуваоетп на таквптп
пднесуваое на рабптнптп местп.

Прашаоа за утврдуваое
1. Кпј се мпже да биде мпбер?
2. Дали мпберпт кпга врщи мпбинг е сам или
има спјузници?
3. Кпја е целта на мпберпт?

1.4. Жртви на мпбинг

Секпј врабптен без исклушпк мпже да биде жртва на
мпбинг. Мпбингпт не ги расппзнава врабптените пп пплпт,
расата, наципналнпста, етнишката припаднпст, изгледпт,
степенпт на пбразпвание, рабптната ппзиција и сл. Сите
пвие карактеристики претставуваат виспкп ризишни фактпри
за ппјава на мпбинг.
Сппред ппгплем брпј на истражуваоа пд пваа
пбласт, лицата кпи се излпжени на мпбинг мпже да се
ппделат вп некплку категприи:
- Чесни врабптени;
- Врабптени кпи вппшиле неправилнпсти вп
рабптеоетп и кпи реагираат на истите;
- Телесни инвалиди;
- Млади, щтптуку врабптени лица;
- Стари лица пред пензија;
10 Мпбинг

- Врабптени кпи бараат ппгплема сампстпјнпст

вп рабптата;
- Врабптени кпи бараат ппдпбри услпви за
рабпта;
- Врабптени кпи пп пдреден перипд бараат
признание за срабптенптп;
- Припадниците на малцинските групи;
- Врабптени пд разлишнп етнишкп пптеклп;
- Врабптени пд разлишен ппл (мажи вп друщтвп
на жени или жени вп друщтвп на
мажи);
- Врабптени сп разлишна сексуална
приентација;
- Креативни врабптени;
- Екцентришни лишнпсти;
- Членпви на Синдикат;
- Рабптници прпгласени за технплищки вищпк;
- Врабптени сп пдредена гпвпрна маана;
- Бплни лица;
- Лица сп ппсебни пптреби;
- Сампхрани рпдители;
- Лица сп несппдветни струшни квалификации;
- Успещни врабптени;
- Врабптени кпи се бпрат за свпите права;
- Кпнкурентите врз пснпва на рабптните
ппзиции и сл.
Овие категприи на мпбирани лица немпжат да ги
прикријат свпите емпципнални и други реакции. Тие се
манифестираат кај секпгп разлишнп, на разлишен нашин и сп
разлишен интензитет.
Кпга ќе се ппјават првите мпбинг ситуации,
вппбишаената реакција на жртвата е самппкривуваоетп,
пднпснп жртвата прпверува щтп згрещила, каде згрещила и
смета дека кривицата лежи вп неа. Вп пвпј перипд жртвата
 Лишен меначмент 11

се шувствува збунетп, псаменп, пбезвреднетп и се пбидува

да се бпри сп настанатата ситуација. Вп пваа ситуација
мпбиранптп лице се плащи да ппбара ппмпщ пд другите,
заради стравпт пд тпа щтп другите мпже да ја вппшат
негпвата несппспбнпст.

Прашаоа за утврдуваое
1. Кпј е жртва на мпбинг?
2. Кпи се најшестите реакции на мпбираните
лица?

1.5. Развпј на мпбингпт

Мпбинг ситуацијата се пдвива вп некплку фази.
Прва фаза пд развпј на мпбингпт
Вп пваа фаза најзразена ситуација е прифатливпста,
пднпснп неприфатливпста на жртвата пд групата. Вп пваа
ппшетна фаза заппшнува да се менува пднпспт на шленпвите
вп групата спрема жртвата. Тпј пднпс најшестп се
манифестира преку изплираое на жртвата пд групата, преку
пдземаое на збпр дпдека жртвата збпрува, преку
неактивнп слущаое, игнприраое, целпснп кпнтрплираое
на нејзинптп рабптеое, преку дпбиваое на безсмислени
задплженија и рабптни пбврски, преку ппстпјанп
критикуваое, криеое на инфпрмации, исмејуваое, щиреое
на дезинфпрмации, закани и сл.
Вп пваа фаза жртвата сеущте не е свесна за
ппследиците щтп мпжат да настанат пд ваквипт пднпс пд
страна на мпберите. Таа не е свесна дека врз неа се врщи
мпбинг.
12 Мпбинг

Дпкплку жртвата не реагираа на пвие манифестации,

мпбингпит мпже да заземе се ппгплем и ппппасен замав. За
да мпже да се спаси пд ваквата ситуација, жртвата треба
веднащ да преземе мерки сп тпа щтп ќе разгпвара сп пние
кпи гп прпмениле пднпспт кпн неа, ќе ппбара да се
расшисти ситуацијата, ќе „ппкаже заби“.
Втпра фаза пд развпј на мпбингпт
Вп втпрата фаза пд развпјпт на мпбингпт,
манифестациите пд страна на мпберите траат ппдплгп.
Жртвата ппшнува да ја преиспитува целата ситуација, да се
спмнева вп свпите квалитети и вреднпсти, да ја губи
сампдпвербата и уверенпста вп себе.
Трета фаза пд развпј на мпбингпт
Вп третата фаза пд развпјпт на мпбингпт, жртвата се
претвпра вп дежурен кривец за се’. За се’ щтп не е дпбрп
срабптенп, щтп не е впппщтп срабптенп винпвнп е
мпбиранптп лице. Секпј неуспех на тимпт е препищан
неуспех на жртвата.
Четврта фаза пд развпј на мпбингпт
Вп шетвртата фаза пд развпјпт на мпбингпт се
слушуваат неразумни бараоа на кпи жртвата се пбидува да
пдгпвпри. Вп пваа фаза жртвата се бпри за свпјпт ппстанпк
вп прганизацијата, станува свесна за ппследиците и се бпри
сп невпзмпжнптп.
Петта фаза пд развпј на мпбингпт
Вп петтата фаза пд развпјпт на мпбингпт жртвата ја
преминува црвената линија на издржливпст. Таа не е вп
мпжнпст да пдгпвпри на ниту еднп бараое, ппшнува да
запада вп депресија и ппшнува да шувствува пптреба пд
струшна ппмпщ. Ова е една пд најтещките фази кпи мпже да
резултираат и сп смрт (пбид за убиствп, сампубиствп и сл.).
 Лишен меначмент 13

Прашаоа за утврдуваое
1. Вп кпја фаза пд развпјпт на мпбингпт
мпбиранптп лице треба да преземе мерки
за да се защтити пд негп?

1.6. Видпви мпбинг

Вп литературата мпже да се сретнат шетири разлишни
нашини на манифестираое на мпбингпт.

Има шетири видпви

мпбинг
на мпбинг:
- вертикален
мпбинг;
- хпризпнтален
мпбинг;
- мпбинг на пплна
маса;
- мпбинг на празна
маса. Вертикалнипт мпбинг мпже да се манифестира на
два нашина: пд гпре надплу или пд дплу нагпре.
Вертикалнипт мпбинг пд гпре надплу ущте се нарекува и
стратещки мпбинг. Тпа е мпбингпт кпј гп врщат
надредените врз ппдредените лица. Овпј мпбинг мпже да
се изрази преку наметнуваое на автпритетпт врз
врабптените, ппнижуваое на врабптените, несппделуваое
на инфпрмации, наметнуваое на задаши, немпжнпст за
кпмуникација и сл. Вертикалнипт мпбинг пд дплу нагпре се
14 Мпбинг

врщи пд ппдредените кпн надредените. Вп пваа ситуација

ппдредените лица, пднпснп изврщителите на рабптните
задаши им врщат мпбинг на надредедените лица на тпј
нашин щтп не ги ппшитуваат врабптените, не ги слущаат
нивните наредби и инструкции, ги исмејуваат, ја
искпристуваат нивната флексибилнпст, ги навредуваат, им
щират дезинфпрмации и сл.
Хпризпнталнипт мпбинг е мпбинг кпј се врщи меду
врабптените кпи се на истп хиерархискп нивп, пднпснп меду
кплегите.
Мпбинг на празна маса е ситуација вп кпја на
жртвата кпја е навикната да рабпти и се намалуваат
рабптните задаши, или и се пдземаат средствата за рабпта,
или и се задаваат рабптни задаши кпи не се сппдветни на
нејзината прпфесипнална приентација. Негпвата рабпта се
вреднува какп лпща, ппстпјанп се критикува негпвипт пднпс
кпн рабптата, не му се пвпзмпжува напредуваое на
ппвиспкп хиерархискп нивп и сл. Сите пвие ситуации
дпведуваат дп пбезвреднуваое на лишнпста на жртвата, а
се сп цел жртвата да гп прпмени рабптнптп местп или да
замине пд прганизацијата.
Мпбинг на пплна маса се манифестира на тпј нашин
щтп жртвата дпбива рабптни задаши кпи ги надминуваат
негпвите сппспбнпсти и квалификации. Жртвата или не е
сппспбна или нема време да пдгпври на зададените
бараоа. Целта на пвпј мпбинг е жртвата да згрещи за да
мпже да се казни или за да мпже сам да ја напущти
прганизацијата вп кпја рабпти.

Прашаоа за утврдуваое
1. Какви видпви на мпбинг има?
 Лишен меначмент 15

2. Штп е карактеристишнп за вертикалнипт и

хпризпнталнипт мпбинг?
3. Штп е разликата ппмеду мпбинг на пплна и
мпбинг на празна маса?

1.7. Ппследици пд мпбинг

Мпбингпт е пришинител за разлишни ппследици пп
физишкптп и менталнптп здравје на жртвата. Ппследиците
не ги шувствува самп жртвата, туку и прганизацијата,
семејствптп, пријателите, па дури и ппщтествптп.
Ппследиците мпже да се групираат какп:
- Телесни ппследици:
 Хрпнишен зампр;
 Наглп слабееое или дебелееое;
 Намален имунитет;
 Главпбплка;
 Кардипваскуларни забплуваоа;
 Гастрп-прпблеми;
- Психишки ппследици:
 Неспница;
 Депресија;
 Чувствп на емптивна празнина;
 Анксипзнпст;
 Губеое на смислата за живпт;
 Губеое на мптивацијата;
 Губеое на ентузијазмпт;
 Згплемена пптреба пд алкпхпл, цигари
и седативи;
 Психпспматски забплуваоа;
 Апатија;
- Ппследици вп пднесуваоетп:
16 Мпбинг

 Губеое на кпнцентрација;
 Намалена прпдуктивнпст;
 Расеанпст;
 Забправаое;
 Агресивнпст;
 Нетрпеливпст;
 Плашливпст;
 Осаменпст;
За да мпже жртвата да ги надмине пвие ппследици
мпра да изнајде сппдветни нашини за нивнп надминуваое.

Прашаоа за утврдуваое
1. Какп мпже да се ппделат ппследиците пд
мпбинг?

1.8. СТОП Мпбинг

Жртвите на мпбинг треба да бидат свесни дека не се
самп тие вп светпт кпи се нащле вп канчите на мпбингпт,
дека гплем брпј на луде имаат такви слишни прпблеми.
Ваквипт пристап мпже да им даде мпжнпст на жртвите за
да најдат нашин какп да се защтитат.
Жртвата не треба да му дпзвпли на мпбингпт да ги
надмине границите, таа треба на секпја прпмена сппдветнп
да реагира сп цел да се защтити себеси и рабптнптп местп.
Жртвата треба ппстпјанп да впди истражуваое, да
спбира и писменп да ги евидентира сите инфпрмации дп
кпи ќе дпјде, а се ппврзани сп нејзинптп психишкп
малтретираое. Тие инфпрмации се пптребни какп дпказ
дпкплку ситуацијата ги надмине границите. Таа треба да
 Лишен меначмент 17

изнајде нашин какп да гп прпнајде мпберпт и да гп пппмене

дека е свесна за прпблемпт кпј е вппшен.
Жртвата не треба да се плащи пд целата ситуација,
таа треба да биде птвпрена и да ппбара ппмпщ пд кплегите
и/или пд струшните лица вп прганизацијата или надвпр пд
неа. Мпберпт кпга ќе забележи дека жртвата не е сама, тпј
ќе се ппвлеше.
Ппследиците пд мпбингпт влијаат на спцијалната,
рабптната средина и на ппединецпт, па ппради тпа и
преземаоетп на мерки за надминуваое на ппследиците
треба да се движи вп сите правци.

Ппединецпт мпже да гп преппзнае мпбингпт, да

напрви прпценка на ситуацијата и да преземе мерки за
негпвп надминуваое.
Организацијата треба да спздаде сппдветни рабптни
услпви и сппдветна атмпсфера за рабпта и да ги намали
18 Мпбинг

ризиците на фактприте кпи мпже да предизвикаат мпбинг

ситуација, какп щтп се:
- Услпвите за рабпта;
- Материјалната и нематеријалната
мптивација;
- Мпжнпста за лишен развпј и успврщуваое;
- Дискриминација;
- Ушествп вп дпнесуваое на пдлуки;
- Рамнптежа ппмеду делпвнипт и приватнипт
живпт;
- Правптп на приватнпст;
- Организациската клима и култура.
Ппединецпт мпже да ппбара ппмпщ и пд Синдикатпт
какп демпкратска независна прганизација кпја се бпри за
пстваруваое на рабптните права на врабптените.
Превенцијата за мпбинг мпже да биде прганизирана
какп примарна, секундарна и терцијална превенција.

Примарната превенција има за цел да ја спреши ппјавата на нпви

патплпщки слушаи предизивикани пд мпбинг, а за да се ппстигне
пптребнп е:
 Да се пптимизира рабптнипт амбиент и рабптнптп време;
 Да се впведат јасни правила за рабпта;
 Да се предупреди спрабптката вп спздаваоетп и делеоетп на
рабптните цели;
 Да ппдпбри щиреоетп на инфпрмации вп сите правци;
 Да се даде важнпст на шпвешките ппренцијали сппдветнп на
нивните сппспбнпсти и квалификации;
 Да се прпектираат рабптните задаши сппред врабптените;
 Да се прпмпвира рабптната култура кпја дава преднпст на
ппшитта;
 Да се едуцираат и инфпрмираат сите врабптени за стреспт,
мпбингпт и ппследиците пд нив;
 Да се израбптат дпкументи вп кпи јаснп ќе стпи дека
прганизацијата нема да ги тплерира неетишките пднесуваоа и
дискриминација пп секпја пснпва;
 Лишен меначмент 19

 Дпгпвприте за врабптуваое треба да спдржат клаузула сп кпја

се регулира мпбингпт;
Кпга мпбингпт е веќе заппшнат, дпкплку веднащ не се преземат мерки,
тпгащ рабптите е тещкп да се држат ппд кпнтрпла. Ппради тпа вп пвпј
дел на превенција – секундарна превенција, пптребнп е да се вклушат
трети лица, какп спветници или медијатпри, кпи ќе ппмпгнат да се
надмине ситуацијата.
 Спветник пд дпверба: лишнпст кпја е врабптена вп
прганизацијата или надвпрещен спрабптник кпј има за задаша
да ги спслуща пние кпи се шувствуваат дека се жртви на мпбинг;
 Медијатпр (ппсредник): ппсредуваоетп е прпцес вп кпј трета
непристрасна лишнпст нуди мпжнпст за надминуваое на
прпблемпт. Целта на медијатпрствптп не е да се најде
винпвникпт, туку да си се пвпзмпжи на жртвата ппдпбрп да
размислува, анализира и да ги дефинира тпшките на
ппдпбруваое за да мпже да ја надмине ситуацијата.
Дпкплку мпбингпт ги надмине границите и предизвика гплеми
ппследици за жртвата, мпра да се земат превентивни мерки, пднпснп
да се преземе терцијална превенција кпја ппфаќа:
 Рана дијагнпза на влијаниетп на мпбингпт на здравјетп на
жртвата сп цел да се намалат ппследиците на индивидуалнп,
семејнп и спцијалнп нивп;
 Рехабилитација вп специјализирани здравствени устанпви;
 Ппшитуваое на закпните, заппшнуваое на правна ппстапка;
 Казни за агресприте и рабптпдавците кпи дпзвплиле психишкп
малтретираое на врабптените.

Прашаоа за утврдуваое
1. Какп мпже мпбиранптп лице да се защтити пд
мпбингпт?
2. Од кпгп се мпже да ппбара ппмпщ лицетп кпе е жртва
на мпбинг?
20 Мпбинг

СТУДИЈА НА СЛУЧАЈ

Креативната личнпст Милена

Милена е интелигентна, динамишна, амбиципзна, ппстпјанп

се стреми кпн напредпк, креативна, систематишна,
принципиелна лишнпст. Мпбингпт заппшнал кпга Милена сп
унапредуваоетп престанала да биде една пд врабптените и
станала ракпвпдител на еднп пд пдделенијата вп
устанпвата каде щтп рабптела.
Мпбингпт е активиран сп кпнфликтпт на
интереси бидејќи на нејзината кплещка и билп
ветенп тпа местп.

Дијагнпза на видпт на мпбингпт: Атипишен

хпризпнтален мпбинг.

Развпј на мпбингпт 1:
Милена впвела некпи прпмени вп нашинпт на
рабпта вп пдделениетп сп кпе ракпвпдела за
да ја унапреди рабптата. Вп пдделениетп
дисциплината била мнпгу ппстрпга пткплку вп другите
пдделенија.

Развпј на мпбингпт 2:
Кплещката заппшнала да гп загрпзува угледпт на Милена вп
устанпвата:
Да щири пзбпруваоа за нејзинипт приватен живпт;
Да ги исмејува нејзините бараоа кпн изврщителите;
Намернп да ги пптенцира нејзините рабптни придпнеси...
 Лишен меначмент 21

Развпј на мпбингпт 3:
Кплещката заслепена пд „изгубената ппзиција“ и вп Милена
ја гледа единствената пришина за тпа и сака да ја елиминра
пд рабптната средина. (А не гледа дека не гп испплнува
услпвпт струшна ппдгптпвка).
Ефектите пд нејзината „рабпта“ стануваат се пппшигледни
бидејќи таа има врски, врабптените не сакааат да се
кпнфрптираат сп неа бидејќи е незгпдна лишнпст, таа
кпристи закани, уцени и заплащуваоа.

Ефекти пд „рабптата“ на кплешката 1:

Однесуваоетп на изврщителите вп пдделениетп сп кпе
ракпвпди Милена:
Се ппвеќе стануваат незадпвплни пд нејзините бараоа и пд
нашинпт на рабпта;
Не ги изврщуваат нејзините налпзи или пдплгпвлекуваат сп
изврщуваоетп на рабптата;
Не ја ппшитуваат дисциплината;
Ја пзбпруваат щтпм ќе ја напущти канцеларијата...;

Ефекти пд „рабптата“ на кплешката 2:

Однесуваоетп на кплегите и спрабптниците на Милена:
Не и ппследуваат инфпрмации;
Не ја инфпрмираат за спстанпците;
Забправаат нејзинптп име да гп стават на списпкпт за
маркица, кредит, патуваое...
Честп мпра да прави дппплнителни ппправки бидејќи
грещат вп пресметката и уплатата на нејзината плата;
Не ја ппвикуваат на заеднишки свешенпсти на устанпвата
каде щтп рабпти...

Какп се чувствува Милена:

Какп се пднесува рабптпдавецпт кпн Милена:

22 Мпбинг

Какп и сите пстанати, без пглед на тпа щтп тпј ја предлпжил

Милена на местптп ракпвпдител и дп вшера и ги уважувал
нејзините спвети за унапредуваое на рабптата;
Рабптпдавецпт се приклпнува кпн мнпзинствптп заради
зашувуваое на свпјата пплпжба.
И пди пп линија на ппмал птппр: Збпрпви на Милена:
„Рабптпдавецпт, без да ги прпвери вистинските пришини,
ме казнува за недплишнп пднесуваое кпн спрабптниците.“

Следи:
Губеое и ппвтпрнп ппјавуваое на важни дпкументи и други
рабпти, пд щтп Милена пплудува;
Намалуваое на зарабптувашката за 10% заради недплишнп
пднесуваое кпн спрабптниците и нарущуваое на
медушпвешките пднпси;
Намалуваое на зарабптувашката пд 20% заради
неизврщуваое на рабптата;
Суспензија и предупредуваое пред птказ на дпгпвпрпт за
рабпта;
А пптпа следи и птказ;

Епилпг:
Пријава дп инспекцијата за труд;
Без ефекти;
Пптпа, тужба дп надлежнипт суд заради птказ на дпгпвпрпт
за рабпта;
Пп некпе судеое сп гплеми временски интервали;
А се би требалп да се заврщи, бидејќи е вп пращаое
рабптен сппр, за 6 месеци, какп щтп стпи вп Закпнпт за
рабптни пднпси.

Сегашнипт статус на Милена:

Пријавена вп бирптп за врабптуваое без правп на
надпмест;
 Лишен меначмент 23

Сп други збпрпви, неврабптена, без средства за живпт.

Штп вели Милена за сетп тпа:

Рабптпдавецпт и врабптените ме пбележаа и ме
ппсрамптија за прпфесипналнп да ме дисквалификуваат и
впппщтп, какп шпвек;
Унищтени се гпдините на мпјпт прпфесипнален развпј и
иднина, кпнтакти и натампщнп пбразпвание;
Времетп и прппущтените прилики вп мпјпт приватен и
прпфесипнален живпт нема да се вратат и никпј не мпже да
ми ги надпмести;

Прашаоа за дискусија
1. Дали ппстпи излез пд ситуацијата на Милена?
2. Објаснете какп би ппстапиле вп секпја пд
развпјните фази на мпбингпт врщен врз Милена?
3. Какп би ппстапиле Вие да бевте на местптп на
Милена?

Чесната личнпст на Рајкп

Рајкп е лпјален на свпјата фирма, има

прпфесипнален пднпс кпн рабптата, на
шеснпст се наушил пд дпмпт, пд рпдителите,
интелигентен, дпбар спрабптник, пдгпвпрен,
љубппитен, неагресивен, пдлушен.

Рајкп на рабпта:
Брзп гп спвладал пна щтп гп бара рабптата,
набргу напредувал, рабпти сп луде кпи се
мнпгу пријатни и кпи гп прифатиле, рабптата
се пдвива вп „ппущтена“ атмпсфера.
24 Мпбинг

Ситуацијата вп фирмата се менува:

Опщтествената фирма вп кпја рабпти Рајкп е
приватизирана. Некпи пд врабптените се вищпк, на некпи
им е сменета рабптата, нп Рајкп гп задржале на истата
рабпта. Рајкп прпдплжил да рабпти на истипт нашин
ппшитувајќи ги прпцедурите на рабптата на кпнтрплпр.

Ппчетпк на мпбинг:
На Рајкп никпј не му кажал дека сущтината на негпвата
рабпта се изменила:
Ппранп требалп да гледа, прпвери и знае;
А сега пд негп се пшекува да не гледа, не прпверува и не
знае;
Мпбингпт е активиран сп кпнфликтпт на интереси на нпвипт
рабптпдавец и бараоата на рабптнптп местп на Рајкп.

Дијагнпза на видпт на мпбингпт: Вертикален мпбинг.

Развпј на мпбингпт 1:
Рајкп забележува дека вп дпкументацијата се забележуваат
некпи нелпгишнпсти:
Сппред прпцедурата, веднащ реагира и нелпгишнпстите му
ги пријавува на свпјпт щеф;
Нелпгишнпстите прпдплжуваат;
Рајкп мисли дека щефпт не разбрал дпбрп и ја ппвтпрува
ппстапката;
Шефпт не мпже да гп прими;
Шефпт нема време;
Шефпт не е тука;
Времетп пдминува...

Мпбинг ситуација:
Штп мисли и шувствува Рајкп:
 Лишен меначмент 25

Рајкп не е глупав, јаснп му е дека пд некпја неппзната

пришина, щефпт нищтп не презема;
Притпа, вп зашестените нелпгишнпсти преппзнава
финансиски малверзации и загуби за фирмата;
Се плащи дека тпј на крајпт ќе излезе крив бидејќи не си ја
изврщува свпјата рабпта;

Мпбинг ситуација:
Ппнекпгащ мисли дека кплегите гп избегнуваат:
Му се шини дека не гп ппздравуваат;
Дека гп прекинуваат разгпвпрпт кпга ќе дпјде тпј;
А пптпа ппмислува дека тпа самп му се шини, и кпга ќе гп
рещи прпблемпт сп рабптата се ќе биде какп ппранп;
Рајкп мисли: „Оптпварен сум сп рабптата па ми се шини
така“.

Мпбинг ситуација:
За тпа време рабптата се натрупува; Рајкп се мисли щтп да
прави:
Мпра да прпдплжи да рабпти бидејќи не мпже да седи сп
скрстени раце дпдека рабптата се натрупува;
Не мпже да ги затвпра пшите пред фактите кпи фирмата ја
впдат вп загуба;
Мпра некпгп да гп извести;
Се шувствува пппрешен
Мнпгу е нервпзен
Губи такт при кпмуникација сп блиските
Ппнекпгащ ппбеснува
Гп нервира и ситница
Лпщп спие
Двпумеоетп прпдплжува:
Не се псудува да ги праща кплегите бидејќи шувствува дека
атмпсферата вп фирмата сепак не е веќе какп ппранп;
Ја кпнсултира свпјата девпјка;
26 Мпбинг

Бара спвет пд рпдителите;

Ги пращува пријателите;
Сите му велат: „КАЖИ МУ НА ДИРЕКТОРОТ“.

Рајкп му пищува писмп на Директпрпт вп кпе гп наведува

пна щтп гп забележал:
Нелпгишнпстите не ги нарекува грещки туку сп вистинскптп
име, бидејќи мнпгу време веќе е изгубенп;
Предлага рещение какп щтп мнпгу пати дп тпгащ правел;
Не гп сппменува щефпт;

Мпбинг ситуација:
Утредента кпга дпщпл на рабпта итнп гп ппвикуваат кај
щефпт:
Шефпт му спппщтува дека пд утре Рајкп ќе ја изврщува
рабптата на друга лпкација;
250км пддалешенп пд местптп на живееое;
Му даваат да пптпище Анекс кпн Дпгпвпрпт за
врабптуваое, не дпзвплувајќи му да прпшита щтп пищува вп
Анекспт;
Му спппщтуваат дека ситуацијата е „или-или“
Акп не пптпище ќе ја изгуби рабптата;

Епилпг:
Рајкп гп пптпищал пна щтп му гп барале, пптпа му се
слпщилп, ппвикале брза ппмпщ, заврщил вп бплница сп
тещки нарущуваоа на рабптата на срцетп, сеущте е на
бпледуваое.

Прашаоа за дискусија
1. Дали ппстпи излез пд ситуацијата на Рајкп?
2. Објаснете какви мерки би преземале вп секпја
мпбинг ситуација вп кпја се нащпл Рајкп?
 Лишен меначмент 27

3. Какп би ппстапиле Вие да бевте на местптп на

Рајкп?

Сензитивната личнпст на Таоа

Таоа има пкплу 40 гпдини. Заврщила

факултет, рабпти какп прпсветен рабптник.
Рабптен стаж 17 гпдини. Немажена. Таоа е
интелигентна, инвентивна, пдгпвпрна,
ппслущна, тивка и ппвлешена, бпрец.

Таоа вп училиштетп:
Ја сака свпјата рабпта, знае какп треба да се
рабпти и да се пстварува извпнредни
резултати сп децата. Од сите прпфеспри
најмнпгу наградувана, какп и ушениците на
кпи им предава. Кплегите ја фалат дека рабпти
фантастишнп. Ушениците ја сакаат и се интересираат за
предметпт щтп гп предава.

Однпсите сп кплешките и кплегите:

Кплещките и кплегите имаат блиски медусебни пднпси, нп
таа не се вклппува вп тпа друщтвп. Свесна е дека
мнпгумина и завидуваат, нп мплшат. Сп сите вп кплективпт е
кпректна, нп вели „никпгащ не сум ни ппмислила дека
прпфесприте мпжат да се мразат, да си завидуваат еден на
друг или билп щтп слишнп“.

Однпспт сп директпрпт на училиштетп:

Директпрпт на ушилищтетп ги кпнтрплира сите нејзини
кпнтакти за кпнкурси и награди. Не дпзвплува директна
кпмуникација. Бара таа секпгащ да биде вп негпва близина
и внимателнп да ја следи нејзината рабпта. Директпрпт ја
28 Мпбинг

претрупува сп пбврски кпја таа сп задпвплствп ги изврщува

иакп не мпра.

Активатпр на мпбингпт:
Вп истптп ушилищтете рабпти и сппругата на Директпрпт на
ушилищтетп:
Директпрпт на ушилищтетп е склпн кпн авантури;
Негпвата сппруга се плащи пд Таоа;
Таоа се пбидува да најде пријатели: мпжнпсти;
Сп кплещките пд ушилищтетп нема мнпгу заеднишкп;
АКп збпрува сп кплегите, заппшнуваат пзбпруваое бидејќи
не е мажена;
На пние щтп ќе им ппмпгне пбишнп враќаат сп пзбпруваое,
бидејќи сите ги интересира зпщтп Таоа гп напущтила
гплемипт град и дпщла вп нивната мала средина;
Другите реткп ги гледа бидејќи мнпгу рабпти;

Приближуваоетп кпн лудетп пбишнп се заврщува

катастрпфалнп.

Збпрпви на Таоа:
„Младипт кплега кпму тплку му ппмагав, ппшнува да гп
збпрува напкплу пна щтп гп дпзнал пд мене.“
„Озбпруваоата ја преминаа границата, нп јас, нпрмалнп, не
сум ги шула псвен некпи грпзни забелещки“.
„На некпи пдгпварав махерски, а заради некпи сп сплзи се
враќав дпма.“

Развпј на мпбингпт:
Секпја ппстапка на Таоа предизвикува пптсмев и
ппдигруваое:
На децата им збпруваат дека таа не знае нищтп и дека
децата мпжат да и се пбраќаат сп ти ( гп рущат автпритетпт
на Таоа).
 Лишен меначмент 29

Ги кријат сите инфпрмации, а пспбенп пние кпи се

пднесуваат директнп на Таоа;
Таоа шувствува стращна пмраза вп канцеларијата за
наставници и една цела гпдина ппминува вп ушилниците сп
децата;
Таоа не гледа излез – „Јас не сум веќе јас, туку некпе
птстранетп сущтествп пд друга планета, неппжелнп за сите
пплнп сп пмраза и гпршина.“

Епилпг:
Овие слушуваоа траат сп гпдини.
Таоа кпја стигнала и дп бплница сакала да си гп пдземе
живптпт, сита сама пд себе, свпјата наивнпст, нп и пд
нивната уппрнпст да ја сптрат дп крај;
Ущте некплку нејзини кплещки патат на ист нашин бидејќи
не знаат да се защтитат, нп тие тпа гп укажуваат самп дпма
и никаде, а Таоа секаде;

Прашаоа за дискусија
1. Дали ппстпи излез пд ситуацијата на Таоа?
2. Објаснете какви мерки би преземале за да гп
спрешите активатпрпт на мпбингпт?
3. Какп би ппстапиле Вие да бевте на местптп на
Таоа?

РЕЗИМЕ
Мпбингпт е негативна ппщтествена ппјава кпја мпже
да има ппследици врз физишкптп и менталнптп здравје на
врабптените, мпже да има ппследици врз прпдуктивнпста
вп рабптата, врз нпрмалнипт тек на живптпт на врабптените
30 Мпбинг

какп вп делпвнипт, така и вп приватнипт живпт. Овие

ппследици знашат и финансиски и правни ппследици врз
прганизацијата, а и ппследици врз целпкупната
ппщтествена заедница. Затпа пптребнп е да се преземат
превентивни мерки пд ппјавата на мпбинг на рабптнптп
местп, а истп така да се преземат мерки за да се спрешат
веќе настанатите мпбинг ситуации и да се спздаде една
сппдветна прганизациска клима и култура.

КЛУЧНИ ЗБОРОВИ
1. Мпбинг 4. Ппследици
2. Мпбер 5. Мерки
3. Жртва на мпбинг

НАСОКИ ЗА ДИСКУСИЈА
Ппсетете некпј пд интернет фпрумите на кпи има
птвпренп тема за дискусија пд пбласта на мпбингпт. Таму ќе
најдете исппведи на гплем брпј врабптени излпжени на
мпбинг. Разгледајте ги и анализирајте ги ситуациите. Од
вппшените ситуации пткријте ги пришинителите за
настануваое на мпбингпт и дефинирајте мерки за
спрешуваое на мпбингпт.