1.

Jeta dhe vepra e Fjodor Dostojevskit

2. Analizë “Vëllezërit Karamazovë”

Ndikoi më fort se kushdo tek autorët modernë të shek. XX

me anë të figurës së heroit që ai ndërtoi - antiheroit.

“Krim e ndëshkim” Romanet e tij ndërthurin tri plane:

“Vëllezërit Karamazovë” social, psiko-analitik, ontologjik.

Fjodor
“Idioti”, Dostojevski Në planin social, Dostojevski është
“Adoloshenti” shkrimtar realist. Intriga romaneske
“Djajtë” mbështetet në fakte e ngjarje nga
jeta reale.
U lidh me intelektualë
progresistë, që bënin pjesë në
Krijimtaria e tij mund Ai e ripërtëriu romanin për së thelli,
të ashtuquajturin të
duke e lidhur me metafizikën dhe me
Rreth i Petraçevskit, ku flitej për ndahet në tri periudha
psikanalizën.
lirinë e shtypit,
për reforma në drejtësi
dhe për rrëzimin e sistemit të
bujkrobërisë.

Në planin social
Shkrimtar realist. Intriga
romaneske mbështetet në
fakte e ngjarje nga jeta reale,
kryesisht në një krim, rreth të
cilit përqendrohet gjithçka dhe
i cili, nga ana kompozicionale,
shërben si nyjëtim për
personazhet, idetë, skenat.
Temat u referohen situatave
konkrete: kriminaliteti, terrorizmi, mbërthyer në kontradiktë, vazhdimisht
revolucioni, prostitucioni,
vetëvrasja, zvetënimi i klasës
fisnike dhe ngritja e kastës së re
borgjeze, shoqëruar me kultin e
parasë, egoizmin, amoralitetin.
Elementet autobiografike
plotësojnë kuadrin e
përgjithshëm realist, duke
u dhënë personazheve
e ngjarjeve trajta më të
200 besueshme e më autentike.
Natyra e rrëfimit
Në planin psiko-analitik
Pararendës i Frojdit. I kap heronjtë e vet
në krizë e sipër dhe i lë të zhvillohen, të
zbulohen, të cekin fundin. Pavetëdija i
“tradhton” personazhet, i bën të shfaqin
natyrën e tyre të vërtetë, duke i paditur
te lexuesi, por edhe te vetja e tyre,
sepse vetëm kështu ata kanë mundësisë
të kuptojnë fare mirë se cilët janë dhe
çfarë ëndrrash kanë më për zemër.
Heronjtë e tij jepen gjithmonë të
hetues dhe dyshues, teksa kryejnë akte
që as ata vetë nuk dinë t’i shpjegojnë.
Kjo e bën Dostojevskin shkrimtar “të
psikologjisë së thellësive”
Në planin ontologjik 1)
Romanet e Dostojevskit i
sjellin lexuesit debatet e
llojeve të ndryshme filozofike.
Ky lloj romani u quajt “romani
i ideve”.
Krimi, që përbën boshtin e
rrëfimit, paraqitet shkallë-
shkallë. Intriga kryesore
gjithandej plotësohet me intriga
të tjera dhe të gjitha fillet e
rrëfimit ndërthuren në mënyrë
të ndërlikuar deri në fund.

1) Ontologjia është një nga disiplinat më të vjetra filozofike që merret me studimin e çështjeve së të qenët si të qenë,
origjinës, esencës, strukturës, ligjësive dhe përcaktimeve të saj të përgjithshme.
 Elemente të subjektit dhe veçori të romanit “Krim e ndëshkim”

Elemente Temat dhe motivet Personazhet Veçori të stilit

të subjektit
Krimi (duke përfshirë Raskolnikovi student i “Krim e ndëshkim” paraqitet si roman i
vrasje të llojeve të drejtësisë … humbjes së shpirtit, por në thellësitë e
ndryshme dhe të gjitha mjerimit ku ka rënë, shpirti njerëzor ka forcë
llojet e abuzimit të për t’u ripërtërirë, për “të shpëtuar”.
fëmijëve)
Drejtësia dhe gjyqi (gjyqi Sonia (është e Simbolet: koha, burgu, kryqet, mëkatarët,
nga vetvetja dhe për detyruar të prostituojë kalimi në rrugë. (Lindja, vdekja, angazhimi,
vetveten, gjyqi për të në moshën 17 ose martesa, konvertimi në një fe të re, kry-
tjerët dhe nga tjerët, 18 vjeç, bie në erja e vrasjes: këto janë të gjitha shem-
gjyqi për shoqërinë dhe dashuri me një vrasës buj të kalimit nga një realitet në tjetrin.)
nga shoqëria, gjyqi për (Raskolnikov) dhe Stili dialogues: Bakhtini ka shkruar gjerësisht
rreth këtij aspekti për romanin “Krim dhe
fenë dhe nga feja) bëhet shoqëruesja e
ndëshkim”. “Dialogu” është e kundërta “e
tij gjatë gjithë rrugës
monologut”. Ne të gjithë e dimë se një dia-
në të gjithë vendin
log marrin pjesë dy ose më shumë njerëz,
për të qenë me të.
ndërsa në monolog një. Monologu i brend-
Ajo është e turpshme, shëm përdoret për t’iu referuar botës së
shpesh bëhet brendshme të personazhit. Në rastin e “Krim
nervoze dhe konfuze dhe Ndëshkim” më shpesh gjejmë dialogë të
për shkak të moshës brendshëm sesa monologë të brendshëm.
së saj, të gjithë stresin (Ajo që i ndodh Raskolnikovit pasi ai e lex-
që ajo kalon me të on letrën nga nëna e tij është një shembull
atin dhe njerkën...) i mirë. Ai flet me vete, e njëkohësisht me
shokët e tij pa qenë ata të pranishëm. Rrë-
fyesi, nga ana tjetër, i flet lexuesit, jep të
dhëna e informacione që nuk vijnë nga asnjë
prej personazheve. Bakhtini thotë se Dosto-
jevski ishte i fiksuar me fuqinë e “ideve”, të
cilat janë të pranishme në roman, por ato nuk
janë asgjë deri në momentin kur hyjnë në
dialog me idetë e tjera… Ky stil konfuz dhe i
rëndë në disa mënyra pasqyron konfuzionin
e kohës që Dostojevski përpiqej të kapte. Stili
dialogues i Dostojevskit në “Krim dhe ndësh-
kim”, po ashtu është i ngarkuar me përsëritje
rrëfimesh, detajesh dhe idesh...
Rrëfimtari është i gjithëdijshëm. Rrëfimi
realizohet nga perspektiva e Raskolnikovit,
por narratori shpesh përfshin edhe
perspektiva të tjera (personazhet, botën
e brendshme shpirtërore etj.). Ka shumë
dialogë të brendshëm dhe monologë dhe
nganjëherë është e vështirë të thuhet nëse
Raskolnikovi po flet me zë të lartë ose
thjesht duke menduar etj...
Dashuria (si zbutëse e Svidrigailovi
së keqes dhe shërim i
shpirtrave)
Dhuna Razumihini
Vuajtjet, arsimimi, Petrovici etj.
besimi fetar etj.
 Natyra e heronjve

E reja e jashtëzakonshme që solli Dostojevski lidhet me konceptin e heroit romanesk

Antiheroi i Dostojevskit lëshoi mbi shoqërinë një breshëri të vërtetash sfiduese.
Dostojevski e zbuti efektin “antihero”, por, gjithsesi, ruajti elementin “nëndhe”, si dhe mjaft
elemente të tjera thelbësore që kanë të bëjnë me natyrën e personazheve.
Antiheroi
Antiheronjtë janë njerëz me reagime jonormale, e mbajnë veten për “origjinalë”; janë tepër të
ndjeshëm; kanë një karakter të paepur/ të dobët sa ia pështirosin edhe vetes; kur nuk janë
perversë, psikopatë a fanatikë idesh të krisura, vuajnë nga ndonjë sëmundje nervore që i
veçon nga të tjerët; kurse personazhet dytësore janë zakonisht njerëz të rëndomtë, të cilët
për shkak të kushteve shoqërore apo zhvillimeve psikike jo të zakonshme, kanë “dalë nga
binarët”... “mëkatet” janë nga më të rëndat, përderisa heronjtë vuajnë kaq shumë... zgjedhin
me dashje e vetëdije të plotë pikërisht atë rrugë që i bën të vuajnë më shumë.
Personazhi dostojevskian konceptohet i lidhur pazgjidhshmërisht me idenë që mishëron,
si i ngjizur në të e për të. Heroi digjet për idenë e prej idesë… ai, në të gjitha rastet, një
intelektual i rrezikshëm, është i dhënë me mish e me shpirt pas realizimit të ideve që i
shndërrohen në fiksim.
Dostojevski ka bërë një hap përpara: ai e ka ngritur një shkallë më lart nivelin e heroit letrar.

2. Vëllezërit Karamazovë

Konteksti ideologjik i epokës

Situata politike botërore, në përgjithësi, e veçanërisht ajo në Rusinë e viteve të fundit të carizmit, është tepër e tendosur, e paqën-
drueshme dhe gëluese. Është epoka e shembjes së perandorive të mëdha dhe, bashkë me këto, e shembjes pa kthim të sistemit
feudal.
Fuqitë europiane përgatiten për luftë të përgjithshme, duke mobilizuar burime të mëdha financiare e njerëzore. Si kundërpërgjigje,
ideologët synojnë të mobilizojnë shtresat e popullit, në kuadër të të ashtuquajturit “revolucion botëror”.
Shembulli i Komunës së Parisit (1871), kur klasa punëtore, përmes dhunës revolucionare, arriti të merrte pushtetin, u bë një motiv
i fuqishëm frymëzues për teoricienët e revolucionit të përbotshëm.
Rryma të ndryshme ideologjike: marksizmi, anarkizmi dhe nihilizmi, në kontradiktë me vetveten dhe në konflikt të papajtueshëm
me njëra-tjetrën, përgatitin klimën e përballjes së dhunshme ndërmjet shtresave të ndryshme të popullsisë.
Dostojevski e ndjeu rrezikun e lëvizjeve, që do të shkaktonin luftëra zinxhir dhe me miliona viktima. Romani fitoi kështu përmasën
e një vepre paralajmëruese ndaj rrezikut që po i kërcënohej me forcë Rusisë, si dhe mbarë Europës.

Kompleksiteti kompozicional

Personazhe të shumta në lidhje të shumta.

Kompleksiteti Grushenka, gruaja që lakmojnë të gjithë kontraditat

kompozicional (figurë shumëplanëshe, shpreh e seksit që përfaqëson.) Katër vëllezërit
i tipizon si
Plaku në rivalitet me Dmitrin. karaktere të
ndryshme që
Ivani e sheh si mishërim të instinktit shtazor te njeriu. formojnë një
Aljosha e konsideron si një engjëll. figurë të vetme
komplekse
Për Smerdiakovin ajo është thjesht një femër.
njeriun
modern.
Personazhet

Marrëdhëniet dhe karakteristika të Personazhet Karakteristikat individuale

përgjithshme të personazheve
Kanë karakter, temperament, ndjeshmëri,
botëkuptim e interesa krejt të ndryshëm nga
të tjerët, megjithëse në damarë u rrjedh i njëjti
gjak. Këta shpirtra, që rastësisht përbëjnë një
familje, bëhen mishërim i të gjitha dallimeve dhe
konflikteve të epokës. Tre vëllezërit mishërojnë
kështu simbolet metafizike të trupit, të mendjes
dhe të shpirtit. Ata shpalosin tri përvoja
themelore jetësore: sensuale, intelektuale dhe
shpirtërore.
Të katër vëllezërit bashkë realizojnë në planin
horizontal një figurë të vetme komplekse,
një individ të vetëm, që përfaqëson njeriun
e koklavitur të epokës moderne. Në planin
vertikal, Smerdiakovi, Dmitri, Ivani dhe Aliosha,
realizojnë në mënyrë figurative rritjen e qenies
njerëzore, që niset nga njeriu-kafshë dhe
mbërrin te njeriu-engjëll. Ndër këta, Aliosha,
mishëron parimin pozitiv të librit, burimin e
dritës dhe të shpresës.
Plaku Zevzek, i dhunshëm e i shthurur, aq
Karamazov sa të bijtë i urojnë në heshtje vdekjen;
e ka ngritur pasurinë e vet përmes
fajdesë dhe shitjes së pijeve alkoolike.
Cinik deri në përbuzje, jepet i tëri
pas qejfeve dhe epshit, duke ndjekur
instinktin shtazarak brenda vetes.
Dmitri Rritet i shthurur e plot vese, ama s’e
ka për gjë të hiqet si njeri i ndershëm
e si mendimtar i hollë.
Ivani I lindur nga një nënë histerike, ka
një shpirt të trazuar e të shqyer nga
nihilizmi; ai nuk beson në asgjë, nuk
shpreson për asgjë, fjala e tij e parë
dhe e fundit është revolta.
Aleksei I butë e i ndrojtur; e ka zemrën të
(Aliosha) mbushur përplot dashuri e besim; i
përkushtohet Zotit dhe besimit.
Smerdiakovi Paraqitet si mishërim i shtazës me
fytyrë njeriu.

Elementë të romanit realist

Mjedisi Lloji i romanit Stili Rrëfimtari
Duke e vendosur Dihet që romani I sofistikuar, Bahtini pohon se
romanin në një “Vëllezërit dialogjik; mbizotëron padukshmëria e veçantë e
qytet provincial Karamazovë” me dialogu; çdo rrëfimtarit të Dostojevskit
e jo në një mënyrën e tij të personazh ka ritmin mundëson që romani të
mjedis urban, ndërtimit për të dhe karakteristikën karakterizohet nga një
Dostojevski mund shndërruar karakteret e tij të folurit: nga polifoni zërash të ndryshëm
të shqyrtojë se si në simbole të idealizmi frenetik i rrëfimtarë: ai u jep të
heqja e robërisë ideve frymëzoi Dmitrit deri te cinizmi gjithëve një mundësi për të
transformon zhanrin e romaneve i ftohtë i Ivanit, folur për veten; duke pasur
marrëdhëniet simbolike në Rusi. nga sinqeriteti i parasysh që në roman një
shoqërore Por ai konsiderohet vështirë i Alioshës më vend të rëndësishëm
në klasa të gjerësisht si një deri në keqdashjen zë dialogu se monologu i
ndryshme, nga roman realist për e Fjodorit. Edhe një rrëfimtari apo karakteri
fshatarët në portretizimin e personazhet e vogla të vetëm. Dostojevski
aristokracinë e detajuar të moralit të kanë modele të sjell një përvojë të re në
zbrazur. kohës polemikave veçanta të të folurit mënyrën komplekse të
rreth tij. Karamazovët duke e tërhequr rrëfimit. (përderisa realiteti
ofrojnë dramën tyre lexuesin në botën është kompleks, e vërteta
familjare përmes një e tyre përmes është e ndërlikuar - kështu
ngjarjeje të karakterit mënyrës së të që rrëfimi rreth tyre në
policesk mbi vrasjen folurit dhe fjalëve që veprën letrare, duhet të jetë
e Fjodor Karamazovit. përdorin. kompleks.)