INCANTADIAS

HISTORIA
PANGKAT LIMA
INCAMUROS

5
NILALAMAN:

3 DETALYE
4 ETIMOLOHIYA
5 KASAYSAYAN
6 MGA KATANUNGAN
7 CROSS WORD PUZZLE
8 LARO TAYO!
 PANGKAT LIMA
MAKABULUHANG DETALYE SA
LIKOD NG INCA
INCAMUROS
A ng Imperyong Inca (Quechua:
Tawantinsuyu, lit. "Ang Apat na
Rehiyon"), kilala rin bilang ang
Imperyong Incano at Imperyong Inka,
ay ang pinakamalaking imperyo sa
bago-Kolumbiyanong Amerika, at
maaaring ang pinakamalaking imperyo
sa mundo noong maagang ika-16 na
siglo. Ang pampulitika at
administratibong istraktura nito ay "ang
pinaka-sopistikadong matatagpuan sa
mga katutubong tao" sa mga Amerika.
Ang sentro ng administratibo,
pampulitika at militar ng imperyo ay
matatagpuan sa Cusco sa modernong
Peru. Ang kabihasnang Inca ay
lumitaw mula sa kabundukan ng Peru
noong unang bahagi ng ika-13 siglo.
Ang huling kuta nito ay sinakop ng mga Espanyol noong 1572. Mula 1438 hanggang 1533, isinama ng mga Inca ang
malaking bahagi ng kanlurang Timog Amerika, na nakasentro sa mga Bulubunduking Andeo, gamit ang pananakop at V
mapayapang pag-iimpluwensya, bukod sa iba pang mga pamamaraan. Sa pinakamalaki nito, ang imperyo ay sumali sa
Peru, sa malaking bahagi ng modernong Ecuador, sa kanluran at timog gitnang Bolivia, sa hilagang-kanluran Argentina, sa
hilaga at sentral Chile at sa maliit na bahagi ng timog-kanlurang Colombia, sa isang estado na maihahambing sa mga
makasaysayang imperyo ng Eurasya. Ang opisyal na wika nito ay Quechua.
Maraming mga lokal na paraan ng pagsamba ang nagpatuloy sa imperyo, karamihan sa mga ito ay tungkol sa mga lokal na
banal na mga Huaca, ngunit hinimok ng pamunuan ng Inca ang pagsamba kay Inti - ang kanilang diyos ng araw - at
ipinataw ang kapangyarihan nito sa ibang mga kulto tulad ng sa Pachamama. Itinuring ng mga Inca ang kanilang hari,
ang Sapa Inca, bilang ang "anak ng araw."
Ang Imperyong Inca ay kakaiba dahil wala itong maraming mga tampok na nauugnay sa kabihasnan sa Lumang Mundo. Sa
mga salita ng isang iskolar, "Walang ang mga Inca ng kulang sa paggamit ng may gulong na sasakyan. Wala silang mga
hayop na masasakyan o mapapagtrabaho upang humila ng mga karwahe at mga araro...[Sila] ay walang kaalaman sa
bakal at asero...Higit sa lahat, wala silang sistema ng pagsulat...Sa kabila ng mga di-kaya at mga kakulangan nila, ang mga
Inca ay nakapagtayo pa rin ng isa sa mga pinakadakilang estadong imperyal sa kasaysayan ng tao."
Ang mga kahanga-hangang katangian ng Imperyong Inca ay kinabibilangan ng monumental na arkitektura nito, lalo na ang
pag-aakma ng bato, malawak na kabalagan ng kalsada na umaabot sa lahat ng sulok ng imperyo, makinis na mga tela,
paggamit ng mga nakabuhol na tali (quipu) para sa pagtala at komunikasyon, mga pagbabago sa pagsasaka sa mahirap na
kapaligiran, at ang organisasyon at pangangasiwa na ipinataw sa mga tao at sa kanilang paggawa.
Ang ekonomiya ng Inca ay inilarawan sa mga nagkakasalungat na paraan ng mga iskolar: bilang "pyudal, alipin, sosyalista
(dito ay maaaring pumili sa pagitan ng sosyalistang paraiso o sosyalistang paniniil)". Ang Imperyong Inca ay umiral ng
walang pera at walang mga pamilihan. Sa halip, ang pagpapalitan ng mga kalakal at paglilingkod ay batay sa pagtutumbas
sa pagitan ng mga indibidwal at sa mga indibidwal, pangkat, at namumunong Inca. Ang "mga buwis" ay binubuo ng
obligasyong ng pagtatrabaho ng isang tao sa Imperyo. Ang mga tagapamahala ng Inca (na panteorya ay nag-aari ng lahat

3
ng paraan ng produksyon) ay sumasagot sa pamamagitan ng pagpapagamit sa lupa at mga kalakal at pagbibigay ng
pagkain at inumin sa mga pandiriwang handaan para sa kanilang mga pinamumunuan.

ETIMOLOHIYA
PANGKAT LIMA
INCAMUROS
Tinukoy ng mga Inca ang kanilang imperyo bilang
ang Tawantinsuyu, ang "apat na suyu". Sa wikang
Quechua, ang tawa ay apat at ang -ntin ay isang
hulapi na ginagamit sa pagpangalan ng pangkat,
kaya ang tawantin ay apatan, isang pangkat ng apat
na bagay na pinagsama, sa lagay na ito
naglalarawan sa apat na suyu ("mga rehiyon" o
"lalawigan") na kung alin ang mga sulok ay
nagtagpo sa kabisera. Ang apat
na suyu ay: Chinchaysuyu (hilaga), Antisuyu (silang
an; ang gubat Amasona), Qullasuyu (timog)
at Kuntisuyu (kanluran). Ang
pangalang Tawantinsuyu ay, sa ganoon, isang
naglalarawang termino na nagpapahiwatig ng
pagkakaisa ng mga lalawigan. Isinalintitik ng mga
Espanyol bilang Tahuatinsuyo or Tahuatinsuyu.
Ang katagang Inka ay nangangahulugan ng
"pinuno" o "panginoon" sa Quechua at ginamit
natukoy sa namamahalang uri o sa namamahalang
pamilya. Ang mga Inca ay isang napakaliit na
porsiyento ng kabuuang populasyon ng imperyo,
marahil na bumilang ng 15,000 hanggang 40,000
lamang, ngunit namumuno sa isang populasyon na
may humigit-kumulang na 10 milyong katao. Hiniram
ng mga Espanyol ang termino (isinalintitik
bilang Inca sa Espanyol) bilang isang etnikong
termino na tumutukoy sa lahat ng pinamumunuan
ng imperyo kaysa sa namamahalang uri lamang. Sa
gayon, ang pangalang Imperio inca ("Imperyong
Inca") ay tumukoy sa bayan na kanilang
nakasagupa at pagkatopos sinakop.

INCAunting Kaalaman:

(Note: Rock art in

Peru is fairly common, due to the thousands of
years that humans have inhabited the area.
While images of the presumed, pigment-based
Machu Picchu “painting” have not yet been
released, above is one of many petroglyphs
that exist in the Majes Valley in Southern Peru,
about 1oo miles nw of Arequipa. See also map
at end of article–KM)

4

KASAYSAYAN
Mga nauna:
Ang Imperyong Inca ang huling
kabanata ng libu-libong taon
ng kabihasnang Andeo. Ang
kabihasnang Andeo ay isa sa
limang mga kabihasnan sa mundo
na itinuturing ng mga iskolar
bilang "malinis", na katutubo at
hindi nagmula o humango sa
ibang mga kabihasnan.
Sinundan ng Imperyong Inca ang
dalawang naglalakihang imperyo
sa Andes: ang Tiwanaku (mga
300–1100 AD), na nakabatay
sa Ilog Titicaca at ang Wari o
Huari (mga 600–1100 AD) na
nakasentro malapit sa
kasalukuyang lungsod
ng Ayacucho. Tinirhan ng Wari
ang lugar ng Cuzco ng mahigit-
kumulang 400 taon. Nang ganito,
marami sa mga katangian ng
Imperyong Inca ay nagmula sa
naunang mga multi-etniko at
malalawak na kalinangan ng
Andes.
Si Manco Cá pac, ang Unang Inca, 1 sa 14 na
Larawan ng mga Haring Inca, baka gitnang-
ika-18 siglo. Langis sa kanbas. Museo ng
Brooklyn.
PANGKAT LIMA
INCAMUROS
Pinagmulan:
Ang mga taong Inca ay isang
pastoral na tribo sa lugar ng
Cusco noong ika-12 siglo. Ang
sinaliitang kasaysayan ng Inca ay
nagsasabi ng kuwento ng
pinagmulan sa tatlong kuweba.
Ang gitnang kuweba sa Tampu
T'uqu (Tambo Tocco) ay
pinangalanang Qhapaq T'uqu
("pangunahing nitso", ibinabaybay
din bilang Capac Tocco). Ang
ibang mga kuweba ay ang Maras
T'uqu (Maras Tocco) at Sutiq
T'uqu (Sutic Tocco).[16] Apat na
magkakapatid na lalaki at apat na
magkakapatid na babae ay
lumabas sa gitnang kuweba. Sila
ay sina: Ayar Manco, Ayar Cachi,
Ayar Awqa (Ayar Auca) at Ayar
Uchu; at sina Mama Ocllo, Mama
Raua, Mama Huaco and Mama
Qura (Mama Cora). Sa labas ng
gilid ng mga kuweba dumating
ang mga taong magiging ninuno
ng lahat ng mga angkan ng Inca.
Kaharian ng
Cusco:
Sa ilalim ng pamumuno ni Manco
Cápac, binuo ng mga Inca ang maliit
na lungsod-estado ng Kaharian ng
Cusco (Quechua: Qusqu', Qosqo).
Noong 1438, sinimulan nila ang
isang malawak na pagpapalawak sa
ilalim ng utos ni Sapa
Inca (pinakamahalagang pinuno) na
si Pachacuti-Cusi Yupanqui, kung
kaninong pangalan ay literal na
nangangahulugang "nangyayanig ng
lupa". Ang pangalan ni Pachacuti ay
ibinigay sa kanya matapos niyang
masakop ang Tribo ng
mga Chanka (modernong Apurímac)
. Sa panahon ng kanyang paghahari,
siya at ang kanyang anak na si
Tupac Yupanqui ay nagdala ng
5
maraming bundok ng Andes
(modernong Peru at Ecuador) sa
ilalim ng kontrol ng Inca.
PANGKAT LIMA
INCAMUROS
MGA KATANUNGAN:

__________1. Ito ay isang rehiyon sa Timog-Amerika na siyang nag

udyok sa mga Inca na manakop.

__________2. Dito itinatag ni Pachacuti ang sentro ng pamahalaan sa

Inca.

__________3. Siya ang may likha ng buhay sa mundo.

__________4. Bahay ng ginto

__________5. Pagsapit ng kalagitnaan ng _____, naging abala ang

imperyo sa pagsupil ng digmaang

sibil.

__________6. Upang ipakita ang kanilang pagpapahalaga sa kanilang

diyos sila ay nagdarasal, _____

at nagaalay.

__________7. Isang uri ng pananim na taal na matatagpuan sa

rehiyong andes.

__________8. Siya ang naglarawan sa Coricancha bilang bahay na

ginto.

__________9. Kailan sumuko ang lungsod ng Villabamba?

__________10. Ilang taon namuno si Topa Inca?

6
 PANGKAT LIMA
CROSS WORD PUZZLE

Y N N U Y U
INCAMUROS
S A L L O C

H A N T I S U Y U O H O

A C M A M A M O T U A R

Y O O A I Z K C F H T I

L N P O C S U G Y C D C

Z T M R Q U I P U I O A

B I J Z U M N U P P G N

Y S I W E X U A N U H C

V U H G C U B V C H O H

U Y F C H A W O T C B A

S U Y U U V X K J A L A

Q U E S A N U K A M A M

Yamacuna  Contisuyu
Mamakuna  Antisuyu
Coricancha  Collasuyu
Quipu  Machu Pichu
Quechua  Suyu

7
PANGKAT LIMA
LARO TAYO!
INCAMUROS
Q C

Q U I P U

E Z

C C

H O I

U N

T A W A N T I S U Y U P C

N P A C H A M A M A

T O P A I N C A C

I R H

I A

Pababa:
1. Opisyal na wika ng mga Inca
4. Ito ay ang kapital na itinatag na ngayon ay nasa timog ng Peru
5. Kilala bilang diyos ng araw
7. Pinamumunuan nila ang seremonyang panrelihiyon
9. Sya ang pinunong nagpalawak ng kaniyang nasasakupan
10. Itinatag ito sa rehiyong Andes sa timog Amerika

Pahalang:
3. Paggamit ng mga nakabuhol na tali
2. Kilala ito bilang land of the four corners

8 6. Anak ni Pachacuti na nagpatuloy ng pamumuno

8. Kilalang diyos ng kalupaan