Takdang Aralin Sa Araling Panlipunan

Isinumete kay: Gng Peach Atienza

Isinumete ni: Juliana Bea B. Gloria – Angelics 8

Buod ng Olmec, Maya, Aztec at Inca –

Mga Sinaunang Katutubo ng Amerika

*Buod Ng Olmec
Ang mga Olmec ay ang
pinakaunang kilalang pangunahing
sibilisasyong Mesoamerican. Kasunod
ng isang progresibong pag-unlad sa
Soconusco, sinakop nila ang tropikal na
mababang lupain ng modernong estado
ng Mexico ng Veracruz at Tabasco.
Ipinagpalagay na ang mga Olmec ay
nagmula sa mga kalapit na kultura ng
Mokaya o Mixe–Zoque. Ang Olmec
heartland ay ang lugar sa Gulf lowlands
kung saan lumawak ito pagkatapos ng
maagang pag-unlad sa Soconusco,
Veracruz. Ang lugar na ito ay nailalarawan sa mga latian na mababang lupain na may bantas ng
mababang burol, tagaytay, at mga bulkan. Ang Sierra de los Tuxtlas ay tumataas nang husto sa
hilaga, sa kahabaan ng Gulpo ng Bay of Campeche ng Mexico. Dito, nagtayo ang Olmec ng mga
permanenteng city-temple complex sa San Lorenzo Tenochtitlán, La Venta, Tres Zapotes, at
Laguna de los Cerros. Sa rehiyong ito, umusbong at naghari ang unang kabihasnang
Mesoamerican mula c. 1400–400 BCE. Ang mga simula ng sibilisasyong Olmec ay tradisyonal na
inilagay sa pagitan ng 1400 BCE at 1200 BCE. Ang mga nakaraang natuklasan sa Olmec ay
nananatiling ritwal na nakadeposito sa dambana ng El Manatí malapit sa triple archaeological
site na kilala bilang San Lorenzo Tenochtitlán, ibinalik ito sa "at least" 1600–1500 BCE. Tila nag-
ugat ang Olmec sa mga sinaunang kultura ng pagsasaka ng Tabasco, na nagsimula sa pagitan ng
5100 BCE at 4600 BCE. Ang mga ito ay nagbahagi ng parehong pangunahing mga pananim na
pagkain at mga teknolohiya ng huling sibilisasyong Olmec.

Ang pangalang 'Olmec' ay nagmula sa salitang Nahuatl para sa mga Olmec: Ōlmēcatl [oːl
ˈmeːkat͡ɬ] (isahan) o Ōlmēcah [oːlˈmeːkaʔ] (pangmaramihang). Ang salitang ito ay binubuo ng
dalawang salitang ōlli [ˈoːlːi], na nangangahulugang "rubber", at mēcatl [ˈmeːkat ͡ɬ], na
nangangahulugang "people", kaya ang salita ay nangangahulugang "rubber people" o mga
“manggogoma”. Ang goma ay isang mahalagang bahagi ng sinaunang Mesoamerican ballgame.

Agrikultural ang pangunahing pamumuhay ng mga Olmec. Kalimitang nag tatanim sila ng
mga mais at priholes. Ang mga Olmec ay naniniwala sa politeistikong relihiyon kung saan
binabatay nila ang kanilang diyos sa mga hayop tulad ng jaguar, agila at ahas. Isa sa mga
pamamaraan nila sa kanilang pananampalataya ay ang kanilang sining kung kaya naging tanyag
ang kanilang mga eskultura tulad ng mga naglalakihang ulo na gawa sa mga bato, jade at
seramiko na sinasabing mga wangis ng kanilang mga pinuno. Ang mga Olmec ay may sariling
sistema ng pagsulat. May mga natagpuang mga ukit na tila mga simbolismo sa isang malaking
bato sa lungsod ng Veracruz na tinawag na Cascajal Block ngunit dahil sa kakulangan ng
ebidensiya hindi rin ito nasalin sa kasalukuyang wika.

*Buod Ng Maya
Sinakop ng sibilisasyong Maya
ang isang malawak na teritoryo na
kinabibilangan ng timog-silangang
Mexico at hilagang Central America.
Kasama sa lugar na ito ang buong
Yucatán Peninsula at lahat ng teritoryo
na ngayon ay inkorporada sa mga
modernong bansa ng Guatemala at
Belize, gayundin ang mga kanlurang
bahagi ng Honduras at El Salvador. Ang
kasaysayan ng sibilisasyong Maya ay
nahahati sa tatlong pangunahing panahon: ang Preclassic, Classic, at Postclassic na panahon.
Ang mga ito ay nauna sa Panahon ng Archaic, kung saan lumitaw ang mga unang nanirahan na
nayon at maagang pag-unlad sa agrikultura. Ang kanilang mga ani ay mais, kalabasa, priholes at
kamoteng kahoy.

Naniniwala ng mga Maya na ang buhay ay isang siklo. Naka impluwensiya ito sa kanilang
relihiyon at kultura. Naniniwala sila na walang simulat pagtatapus ng unit isang transisyon
lamang sa bagong yugyo ng buhay. Dahil dito ang kanilang kalendaryo ay tinatawag na
kalendaryong long count. Sa kalendaryong ito inaaayon ng mga Maya ang kanilang pag-aani,
ritwal sa relihiyon at mga pagdiriwang. Ang kanilang relihiyon ay politeisko kung saan
naniniwala silang walang langit o impiyerno, ngunit mayroon lamang paglalakbay na gagawain
ang mga kaluluwa kung sila ay mamamatay hangang makarating sa paraiso. Ang tawag nila dito
ay Xibalba o “lugar ng katatakutan”.

Natuklasan din na ang mga Maya ay may mga sports tulad ng Pok a Tok. Isang laro gamit
ang bolang hango sa goma. Isa rin sa mga ambag ng Maya ay ang sistema ng pag sulat na
tinatawag na Maya hieroglyphs o Maya script. Ang kanilang pagsulat ay parehong logographic –
maaring tumayo ang isang simbolo bilang isang salita o diwa at syllabic – ang ibang simbolo ay
may bigkas. Natagpuan din and Maya codex na isang uri ng aklat na pinagsama-sama o
pinagtagpi-tagpi at ginawa sa pamamagitan ng sulat kamay. Nakilala rin ang mga Maya sa
kanilang ambag sa matematika at astronomiya. Ang kanilang mga templo ay sinasabing
nakapantay sa mga bituin at ibang star systems sa kalawakan. Sila rin ang nagsimula sa
pagkakaroon ng zero sa matematika na makikita sa Dresden Codex, isang aklat ng Maya na
kasalukuyang matatagpuan sa Europa.

Hindi tiyak ang dahilan ng pagkawala ng sibilisasyon ng Maya ngunit pinaniniwalaang

naisama sila sa teritoryo ng mga Toltec. Isang dahilan pa ay pag hina ng kanilang relihiyon at
kultura dahil sa paglaganap ng Katoliko ng dumating ang mga Espanyol sa kanilang lugar.
Ngunit, pinaniniwalaan ding marami pa ring mga Maya na naninirahan sa rehiyon ng
Mesoamerika.

*Buod Ng Aztec
Pinaniniwalaang nag simula ang
Aztec sa mala-alamat na lugar ng Aztlan
at sinabihan sila ng kanilang diyos na si
Huitzilopochtli na lumisan at maghanap
ng bagong lugar. Dito nag mula ang
pangalan nila na Aztec na ibig sabihin sa
wikang katutubo ay “galing sa Aztlan”.
Itinatag nila ang lungsod ng Tenochtitlan
sa Lawa ng Texcoco noong 1325 CE at
naging kabisera ng kanilang imperyo.
Agrikultura ang kanilang pangunahing kabuhayan. Dahil sa kakulangan ng lupain sila ay gumawa
ng chinampa na ibig sabihin ay “lumututang na hardin”. Ang kanilang pangunahing produkto ay
mais, kalabasa, priholes, patatas, kamatis, at abokado.

Ang pamamaraan ng pamahalaang Aztec ay nakabatay sa pagbabayad ng mga tribute ng

mga nasasakupang pamayanan sa kanilang hari. Naniniwala sila na ang kanilang pinuno ay
pisikal ng representasyon ng kanilang diyos. Si Haring Itzcoatl ang nagsimuno ng Triple Alliance
na pinagpatuloy ng kanyang anak na si Montezuma I na kilalang “Ama ng Imperyong Aztec”.

Politeisko ang relihiyon ng Aztec. Naniniwala silang dugo ang hinihiling ng kanilang diyos
kaya ito ang kanilang iniaalay sa kanilang ritwal. Maliban sa dugo, nag aalay din sila ng puso.
Ang naturang pag aalay ay paraan upang mapabuti ang kanilang relasyon sa kanilang diyos.
Sinasabing ang madalas nilang naging alay sa kanilang diyos ay ang kanilang prisoners of war.

And lipunang Aztec ay nakabatay sa yaman at karangyaan. Maharlika o ang mga

mayayaman at maimpluwensiya ang pinakamataas sa lipunan, sunod ay ang mga malalayang
mamamayan na nag mamay-ari ng mga Negosyo o may mga trabaho, sunod ay mga trabahador
at ang huli ay ang mga alipin. Nahahati din ang kailang hukbo sa mga ranggo batay sa
karanasan ng mga sundalo.
 Taong 1517 ng nakarating ang mga Espanyol sa Peninsula ng Yucatan. 1519 any muling
nagpadala ng ekspedisyon ang Espanya sa pamumuno ni Hernando Cortes. Ayon sa kuwento,
inakala ni Montezuma II na isang diyos si Cortes. Ngunit siya ay pinatay kasama ang mga
maharlikang Aztec. Noong 1521 nag aklas ang mga Aztec sa Tenochtitlan at ito ay bumagsak sa
mga kamay ng Espanya. Bagama’t mas marami ang mga Aztec mas lamang ang mga Espanya sa
kanilang bakal na armas, pangsalag, mga kabalyeriya at paggamit ng baril. Isa sa pangunahing
salik sa pagbaba ng populasyon sa buong Mesoamerika ay ang sakit ng smallpox at typhus na
dala ng mga Espanyol.

Pinaniniwalaang ang pagsira at pagbura sa katutubong kultura ng Mesoamerika ng mga

Espanyol ay kinikilala ngayon bilang isang anyo ng genocide. Ang kinatatayuan ngayon ng
Lungsod ng Mexico ay ang dating Tenochtitlan.

*Buod Ng Inca
Nagsimulang mamuhay ang mga
Inca sa Andes sa dakong ika-12 dantaon
CE. Kinikilala ng katutubong Inca ang
kanilang imperyo bilang Tawantinsuyu o
“Lupain ng Apat na Sulok” dahil sa
kalawakan nito. Ang pangalang Inca na
nangangahulugang “mga anak o inapo
ng araw” ay pinaniniwalaang galing sa
lumikha sa kanila na si Inti isang diyos ng
araw.

Sa pag aaral ng arkeologo,

tinatayang unang nanirahan ang mga Inca sa Lambak ng Cuzco dakong 4500 BCE. Isa sa tanyag
na pinuno ay si Voracocha Inca. Sinakop niya ang mga lupaing Ayarmaca hanggang Lambak ng
Urubamba. Ipinagpatuloy ito ng kanyang anak na si Inca Yupanqui o mas kilala bilang si
Pachacuti na ang ibig sabihin ay “Reverser of the world” o “Earth-shaker”.

Wala man silang sistema sa pag sulat, mayabong naman ang kanilang wikang Quechua.
Nabuo rin nila ang sistema ng pagbibilang na pamamagitan ng pag buhol-buhol ng isang tali na
ang tawag ay quipu. Nakatulong ito sa sistema ng pagbubuwis. Dahil walang sistema sa
pananalapi, umiikot naman sa mga hilaw na material ang kanilang transakyon sa kalakalan. Ay
may roon din silang sistema sa kalsada kung saan umaabot ito sa bawat sulok ng imperyo at
dito din dumadaan ang mga tagahatid ng balita bilang sistema ng kanilang komunikasyon sa
imperyo.

Pagmimina ng ginto ang kanilang kabuhayan. Ang kanilang mga sining ay hango sag into.
Nakagawa din sila ng mga gusaling bato sa taas ng mga bundok. Perpekto ang sukat ng
naglalakihang baton a nagsisilbing bloke sa kanilang pader. Ang mga estrukturang makikita sa
Sacsayhuaman at Pachacamac ay isa lamang sa mga estruktura ng mga Inca. Isa sa
pinakamahalagang ebidensiya ng Inca ay ang gusaling bato sa Machu Picchu na ibig sabihin ay
“lumang bundok”. Ginawaran ito bilang World Heritage Site ng UNESCO noong 1983.

Humina ang imperyong Inca ng dumating ang mga Espanyol. Noong 1532 dinakip ng
hukbong Espanyol si Atahualpa at kaniyang mga kasamahan at sa huli sila ay pinaslang. Itinalaga
si Manco Inca Yupangqui bilang pinuno ng Inca ngunit nagsilbi lamang siyang parang papet ng
Espanya. Umatras at tumakas si Manco Inca Yupangqui hanggang naging huling imperyo na
lamang nong 1572 ang Inca sa Timog Amerika.