MGA

KABIHASNAN SA
MESOAMERICA
AT AFRICA
 ANG KABIHASNAN SA MESOAMERICA

Maraming siyentista ang naniniwalang may mga pangkat ng mga mangangaso o ‘hunter” ang
nandayuhan mula sa Asya patungong North America, libong taon na ang nakararaan. Unti-unting
tinahak ng mga ito ang kanlurang baybayin ng North America patungong timog, at nakapagtatagng
mga kalat-kalat na pamayanan sa mga kontinente ng north America at South America. Noong ika-
13 siglo B.C.E., umusbong ang kauna-unahang kabihasnan sa America - ang mga Olmec sa
kasalukuyang Mexico. Naimpluwensiyahan ang mga gawaing sinimulan ng mga Olmec ang iba pang
pangkat ng mga tao sa iba’t-ibang bahagi ng America.

HEOGRAPIYA NG MESOAMERICA
Hango ang pangalang Mesoamerica sa katagang meso na nangangahulugang “gitna”. Ito ang
lunduyan ng mga unang kabihasnan sa America. Ang Mesoamerica o Central America ang rehiyon sa
pagitan ng Sinaloa River Valley sa gitnang Mexico at Gulf of Fonseca sa katimuganng El Salvador. Sa
hilagang hangganan nito matatagpuan ang mga ilog ng Panuco at Santiago. Samantala, ang katimugang
hangganan ay mula sa baybayin ng Honduras sa Atlantic hanggangsa gulod o slope ng Nicaragua sa
Pacific at sa tangway ng Nicoya sa Costa River. Sa kasalukuyan, saklaw ng Mesoamerica ang malaking
bahagi ng Mexico, Guatemala, Belize, El Salvador, at kanlurang bahagi ng Honduras.
 Sa lupaing ito, ang malaking pagkakaiba sa elebasyon ng lupa at dalas ng pag-ulan ay
nagdudulot ng mga uri ng klima at ekolohiya sa iba’t-ibang bahagi ng rehiyon. Pabago-bago ang
panahon sa rehiyong ito. Dito naitatag ang unang paninirahan ng tao at isa ito sa mga lugar naunang
pinag-usbungan ng agrikultura, tulad ng Kanlurang Asya at China. Sa kasalukuyang panahon, may
malaking populasyon ang rehiyong ito.

ANG MGA KABIHASNAN SA MESOAMERICA

KABIHASNANG OLMEC (1200-400 BC)

Ang mga Olmec ang kauna-unahang kabihasnan na umusbong sa Mesoamerica. Tinawag silang
Olmec o “rubber people” dahil sila ang kauna-unahang gumamit ng dagta ng punong goma. Mayroon
silang mga diyos na sinasamba at mahilig silang maglilok ng mga bato na hugis ulo. Sinasamba ng mga
Olmec ang espiritu ng hayop na jaguar.

Ang kanilang kabihasnan ay yumabong sa rehiyon ng Gulf Coast sa katimugang Mexico na

nanglumaon ay lumawig hanggang Guatemala. Ang panahong ito ay halos kasabayan ng dinastiyang
Shang sa China. Ang Olmec ay isang pamayanang agrikultural.Ang sistemang irigasyon na itinayo rito
ay nagbigay-daan upang masaka ang kanilang lupain.
 Sila rin ay nakagawa ng kalendaryo, gumamit ng isang sistema ng pagsulat na may
pagkakatulad sa hieroglyphics ng mga Egyptian, at nakalinang ng katangi-tanging akda ng
sining. Naunawaan na rin nila ang konseptong zero sa pagkukuwenta. Sa kasamaang palad, ang
kanilang sulat ay hindi pa lubusang nauunawaan ng mga iskolar hanggang ngayon. Dahil dito, ang mga
kaalaman sa Olmec at iba pang mga sinaunang tao sa America ay hango mula sa iba pang labi ng
kanilang panahon. Ang mga likhang ito at maging ang paniniwalang Olmec ay may malaking
impluwensiya sa kultura ng mga sumunod na kabihasnan, tulad ng Maya at Aztec.

Paano umunlad ang kabihasnang Olmec?

Umusbong ang kabihasnang Olmec sa mga lugar tulad ng Gulf Coast ng Mexico noong mga
unang milenyo BCE. Ang kanilang pag-usbong ay resulta ng agrikultura, kasanayan sa paggawa, at ng
kanilang relihiyon at mga ritwal.

Ang maayos na sistema ng pagsasaka sa fertile na lupain ng Gulf Coast ay nagbigay-daan sa

pag-usbong ng mga Olmec. Ang maunlad na agrikultura ay nagdulot ng masaganang ani. Sila ay
nagtanim ng mga pananim ng mga kalabasa, beans, kamote, patatas at kamatis. Ngunit ang mais o corn
ang naging pangunahing pananim o staple food ng mga Olmec.
 May mayamang relihiyon ang pamayanang Olmec. Sila ay may ritwal at paniniwala na
mahalaga sa kanilang pamumuhay. Isa sa
pinakakilalang ritwal ang POK-A-TUK na
maihahalintulad sa larong basketbol, subalit
ang mga manlalaro ay hindi maaaring
gumamit ng kanilang kamay upang hawakan
ang bolang yari sa goma. Sa halip, gamit ang
mga siko at baywang, tinatangka ng mga
manlalaro na ihulogat ipasok ang bola sa
isang maliit na ring na gawa sa bato at
nakalagay sa isang mataas na pader. Pinaniniwalaan ng mga arkeologo na ang ilang mga manlalaro ay
ginagawang sakripisyomatapos ang nasabing laro. Nang lumaon, ito ay nilaro sa iba’t ibang sentro sa
buong Mesoamerica.

Kilala ang mga Olmec sa sining at paglililok ng mga higanteng ulo na yari sa bato. Sila rin ay
nakagawa ng mga templong hugis-piramide sa ibabaw ng mga umbok ng lupa. Ang mga estrukturang
ito ay nagsilbing mga lugar-sambahan ng kanilang mga Diyos. Nagpakita rin ang mga Olmec nga
kahusayan sa paggawa ng mga estatwa, palayok, mangkok, at iba pang kagamitan sa pagluluto.

Sa kabuuan, ang mga ito ang at ang iba pang aspeto ng kultura at ekonomiya ang nagtulak sa
pag-usbong ng kabihasnang Olmec.

Paano bumagsak ang kabihasnang Olmec?

Katulad ng iba pang kulturang umusbong sa America, ang kabihasnang Olmec ay humina
at bumagsak. Sinasabing sila ay maaaring nakihalubilo sa iba pang mga pangkat na sumakop sa kanila.
Tinuturing na isa ring sanhi ang environmental degradation o labis na pagsasaka o deforestation.
Gayundin, ang social unrest, hidwaang politikal, at mga hamon sa ekonomiya ay maaaring nag-ambag
sa kanilang pagbagsak.

Gayunpaman, ang mga sinaunang taong sumunod sa kanila ay nagawang maitatag ang
dakilanglungsod ng Teotihuacan.
KABIHASNANG MAYA (2000 BCE-250 BCE)

Namayani ang kabihasnang Maya sa Yucatan Peninsula, ang rehiyon sa Timog-Mexico

hanggang Guatemala. Nabuo rito ang mga pamayanang Maya tulad ng Uaxactan, Tikal, El Mirador, at
Copan. Nakamit ng mga Maya ang rurok ng tagumpay a pagitan ng 300 CE at 700 CE. Sa lipunang
Maya, katuwang ng mga pinuno ang mga kaparian sa pamamahala. Pinalawig ng mga tinatawag na
“halach uinic” o “tunay na lalaki” ang pamayanang urban na sentro rin ng kanilang pagsamba sa mga
diyos.

Kilala ang kabihasnang Maya sa kanilang advanced na sistema ng pagsulat na kilala bilang
hieroglyphs, maayos na kaalaman sa astronomiya, at mahusay na arkitektura tulad ng mga pyramids sa
kanilang mga siyudad-estado.

Sa larangan ng ekonomiya, pangunahing produktong pangkalakal ay ang mais, asin, tapa,

pinatuyong isda, pulot-pukyutan, kahoy at balat ng hayop. Sila rin ay nagtatanim sa pamamagitan ng
pagkakaingin. Mainam ang pananim nila sa mais, patani, kalabasa, abokado, sili, pinya, papaya, at
cacao. Dahil sa agrikultura ang pangunahing ikinabubuhay ng mga Maya, mahalaga sa kanila ang
magsamba sa kanilang diyos na may kaugnayan sa pagtatanim at ang tungkol sa ulan.
 Nakamit ng Maya ang tugatog ng kabihasnan matapos ang 600 C.E. Subalit sa pagtatapos ng
ikawalong siglo C.E., ang ilang mga sentro ay nilisan, ang paggamit ng kalendaryo ay itinigil, at ang
mga estrukturang panrelihiyon at estado ay bumagsak. Sa pagitan ng 850 C.E. at 950 C.E., ang
karamihan sa mga sentrong Maya ay tuluyang inabandona o iniwan. Wala pang lubusang
makapagpaliwanag sa pagbagsak ng Kabihasnang Mayan.

Isang maunlad na kabihasnan ang nabuo ng mga Mayan. Makikita sa diyagram ang mga sanhi
ng kanilang paglakas at pagbagsak.

Paano bumagsak ang kabihasnang Maya?

Ayon sa ilang dalubhasa, maaaring ang pagkasira ng kalikasan, paglaki ng populasyon, at

patuloy na digmaan ay ilan lamang sa mga dahilan ng paghina nito. Maaari rin na sanhi ng panghihina
nito ang pagbagsak sa produksiyon ng pagkain batay sa mga nahukay na labi ng tao na nagpapakita ng
kakulangan sa sapat na nutrisyon. Ang mga labi ay natuklasang hindi gaanong kataasan samantalang
mas manipis ang mga buto nito.

KABIHASNANG AZTEC (CIRCA 1325 BCE - 1521 CE)

 Ang Kabihasnang Aztec ay isa sa mga pinakamalaking at pinakamakapangyarihang kabihasnan
sa Mesoamerika bago dumating ang mga Espanyol sa ika-16 na siglo. Matatagpuan ang kanilang
kaharian sa kung saan ngayon ay ang Mexico. Ang Aztec ay nagmula mula sa isang pangkat ng mga
nomadikong tribong nahimok sa pagsasama-sama sa pamamagitan ng kanilang pangangailangan sa
lugar na may matatag na tubig. Itinatag nila ang kanilang lungsod sa isang isla sa lawa ng Texcoco
noong 1325, na tinatawag na Tenochtitlan, na naging sentro ng kanilang kabihasnan. Ang mga Aztec
ay kilala sa kanilang gawi sa pakikidigma at pagsasagawa ng mga ritwal at sakripisyo sa kanilang mga
diyos. Sila rin ay magagaling sa agrikultura, kalakalan, at paggawa ng mga estruktura gaya ng mga
pyramids at mga templo.

Sa panahon ng kanilang pinakamataas na kapangyarihan, ang Aztec ay may malakas na

sistemang politikal na pinamumunuan ng isang hari, na tinatawag na "tlatoani," at isang kumplikadong
sistema ng lipunan na nahahati sa iba't ibang antas ng lipunan tulad ng mga manggagawa, mandirigma,
at aristokrasya.

ANG PAG USBONG NG KABIHASNANG AZTEC

Ang alamat ng Aztec ay nagsimula sa isang pangitain na ipinadala ng kanilang diyos na si
Huitzilopochtli na nagsasabing itatag ang lungsod saan man nila makita ang isang agila na nakatayo sa
isang kaktus na kumakain ng isang ahas. Nang matagpuan nila ito sa lawa ng Texcoco, itinayo nila ang
lungsod ng Tenochtitlan. Matapos ang panahon ng mga pakikidigma at pakikipag-alyansa,
nagtagumpay ang Aztec sa pagpapalawak ng kanilang teritoryo at pagpapalakas ng kanilang
kapangyarihan. Sila ay mga mahusay na mandirigma, may advanced na sistema ng agrikultura, at may
kultura ng pagsamba sa kanilang mga diyos na kadalasang may kaugnayan sa sakripisyo. Ang Aztec ay
nahahati sa iba't ibang antas ng lipunan. May mga pinuno, tulad ng mga tlatoani, na nagsisilbing hari.
Sila rin ay may mga selyo ng kasiglahan sa arkitektura, tulad ng mga pyramids at mga complex na
istruktura.

ANG PAGBAGSAK NG KABIHASNANG AZTEC

Ang pagbagsak ng Kabihasnang Aztec ay naganap noong ika-16 na siglo nang dumating ang
mga Espanyol sa Mesoamerika. Sa pangunguna ni Hernan Cortes, isang Espanyol na conquistador, at
ang kanyang mga sundalo, ang Aztec Empire ay naharap sa malaking panganib. Noong 1519, dumating
si Cortes sa rehiyon ng Mexico at nagsimulang magtungo patungong Tenochtitlan, ang kapital ng
Aztec Empire. Ang kanyang grupo ay nagkaroon ng mga alian sa mga lokal na tribong hindi kuntento
sa pamumuno ng Aztec, tulad ng mga Tlaxcalans, na nagbigay ng dagdag na lakas sa mga Espanyol sa
kanilang laban. Ang unang pagtatagpo nina Cortes at ng pinuno ng Aztec na si Moctezuma II ay
nagdulot ng pansamantalang pakikipag-ugnayan, ngunit mabilis na nagkaroon ng tensyon at pagsalakay
ng mga Espanyol sa Tenochtitlan. Ang hindi pagkakaunawaan at ang tangkang pagsakop ni Cortes sa
Aztec ay humantong sa pag-aalsa ng mga taga-Aztec laban sa mga Espanyol. Noong 1520, ang
pangyayaring kilala bilang "Noche Triste" o "Malungkot na Gabi" ay naganap kung saan maraming
mga Espanyol ang pinatay at napilitang magretiro mula sa Tenochtitlan. Gayunpaman, sa susunod na
taon, noong 1521, bumalik si Cortes na may hukbong sundalo at kaalyansa mula sa iba pang mga tribo
upang sakupin muli ang lungsod. Matapos ang matagal at malupit na labanan, nagapi ng mga Espanyol
ang Aztec at nasakop nila ang Tenochtitlan, na humantong sa pagbagsak ng Aztec Empire. Ang
pagbagsak ng Aztec ay nangangahulugang ang pagtatapos ng isang mahusay at makapangyarihang
kabihasnan sa Mesoamerika. Ito rin ang naging simula ng kolonisasyon ng Espanya sa rehiyon at ang
pagsasanib-pwersa ng kanilang kultura at pananampalataya sa mga natitirang aspeto ng kultura ng
Aztec.
KABIHASNANG INCA (1200 BCE - 1251 BCE)
 Ang Kabihasnang Inca ay isang malaking imperyo sa Timog Amerika bago ang pananakop ng
mga Espanyol noong 1572. Matatagpuan ang kanilang teritoryo sa kasalukuyang mga bansa ng Peru,
Ecuador, Bolivia, at Chile. Ang Inca ay kilala sa kanilang kahusayan sa agrikultura, arkitektura,
sistema ng pamamahala, at komunikasyon. Gumamit sila ng sistema ng terrace farming o pagtatanim sa
mga hagdang-hagdang na lupain upang magkaroon ng masaganang ani. Ang kanilang lungsod, gaya ng
Machu Picchu, ay magandang halimbawa ng kanilang arkitektura at pamumuhay. Ang kanilang sistema
ng pamamahala ay nagtatampok ng isang malakas na emperador o hari na tinatawag na "Sapa Inca."
Ngunit nang dumating ang mga Espanyol noong ika-16 na siglo, nasakop at napasailalim ang
kabihasnang Inca sa kolonyalismong Espanyol.

ANG PAG USBONG NG KABIHASNANG INCA

Ayon sa alamat ng mga Inca, nagmula sila sa isang pariralang pinili sila ng kanilang diyos na si
Inti (ang araw) upang mamuno sa isang lugar kung saan mahahanap ang kanilang kaharian. Sinasabing
may isang gintong tungkod na hinulma mula sa isang pariralang ginto na ibinigay sa kanila ni Inti
upang gamitin nila bilang gabay sa paghahanap ng kanilang tahanan. Sa paglalakbay, napatayo nila ang
kanilang lungsod ng Cusco na naging sentro ng kanilang kabihasnan. Ang unang emperador ng Inca, si
Manco Capac, at ang kanyang kasunod ay nagtayo ng malakas na imperyo sa pamamagitan ng
pakikipagdigma at pakikipag-alyansa sa iba't ibang mga tribo at kaharian. Ginamit din nila ang
kanilang kasanayan sa agrikultura, tulad ng paggamit ng terrace farming, upang mapalakas ang
kanilang ekonomiya at mapanatili ang kanilang populasyon. Ang imperyong Inca ay patuloy na lumago
sa panahon ng mga sumunod na Sapa Inca, na nagbigay ng mga kontribusyon sa sining, arkitektura,
agrikultura, at sistema ng pamamahala. Subalit, ang kanilang kapangyarihan ay biglang natapos nang
dumating ang mga Espanyol sa kanilang lupain noong ika-16 na siglo, na humantong sa kolonisasyon
at pagbagsak ng kabihasnang Inca.

ANG PAGBAGSAK NG KABIHASNANG INCA

Ang pagbagsak ng Kabihasnang Inca ay naganap noong ika-16 na siglo, dahil sa
pangangamkam at kolonisasyon ng mga Espanyol sa Timog Amerika. Noong 1532, dumating si
Francisco Pizarro, isang Espanyol na manlalakbay at conquistador, sa mga lupain ng Inca. Si Pizarro ay
mayroong kaunting tauhan lamang subalit pinamunuan niya ang pagsalakay sa Imperyong Inca na noon
ay nahahati dahil sa hidwaan sa pagitan ng mga taga-Inca na magkakapamilya. Ang mga Espanyol ay
nagamit ang kaguluhan sa loob ng imperyo upang magtagumpay sa kanilang mga ambisyon na
kolonisahin ang lugar. Sa labanan sa Cajamarca noong 1532, si Pizarro at ang kanyang kaunting
puwersa ay nagapi si Sapa Inca Atahualpa at ang kanyang mga sundalo. Matapos ang tagumpay na ito,
sinamantala ng mga Espanyol ang kanilang kapangyarihan at pinalaya nila si Atahualpa sa pag-asa na
magkaroon sila ng mas maraming ginto. Ngunit kahit na inilabas ni Atahualpa ang malaking halaga ng
ginto bilang pantubos, pinatay pa rin siya ng mga Espanyol noong 1533. Ito ay humantong sa mas
mabigat na pakikidigma sa pagitan ng mga Espanyol at ng mga taga-Inca na naiwan. Ang mga
Espanyol ay gumamit ng kanilang teknolohiya at pakikipag-alyansa sa ibang tribo upang patuloy na
makipaglaban at pangalagaan ang kanilang kapangyarihan. Sa pamamagitan ng pandaraya,
pakikidigma, at pagsakop sa mga rehiyon at mga namamayaning pangkat sa loob ng imperyo, ang mga
Espanyol ay unti-unti nilang sinakop ang mga teritoryo ng Inca. Ipinatapon nila sa kanilang mga
kolonya ang mga natitirang miyembro ng aristokrasya ng Inca at itinatag ang kanilang sariling
pamahalaan sa rehiyon, na nagdulot ng pagbagsak ng kabihasnang Inca at pagsisimula ng pananakop
ng Espanyol sa Timog Amerika.

ANG KABIHASNAN SA AFRICA

 Ang Africa ay isang kontinente sa Timog ng Europe, Silangan ng Karagatang Atlantiko, at
Kanluran ng Karagatang Indian. Ito ang pangalawang pinakamalaking kontinente sa daigdig at
nagtataglay ng iba’t ibang katangiang pangheograpiya na nagresulta ng magkakaibang pamumuhay ng
tao rito. Tinatawag na DARK CONTINENT ng mga Europeo ang Africa sapagkat hindi nila agad
nagalugad ang kontinente. Ang mga taong Nok ang isa sa mga sinaunang kultura na nanirahansa
Nigeria mula 500 BCE hanggang 200 CE. Ang mga Nok ay mga magsasaka na unang nakaalam ng
paraan ng pagpapanday ng bakal. Lumikha din sila ng mga kasangkapan gamit ang luad, kahoy at mga
bato.

HEOGRAPIYA NG AFRICA
Ang Africa ay may mga SAVANNA; malawak na kapatagan kung saan marami ang
tumutubong talahib at damo, TROPICAL RAINFOREST; isang uri ng kagubatang sagana sa ulan at
may matataas na punongkahoy, at mga DISYERTO. Ang kontinente ay may sukat na 30, 244, 050 km2.

Ang kontinenteng Africa ay pinalilibutan ng Dagat Mediteranyo sa hilaga, Kanal Seuz at Dagat
Pula sa may Peninsula ng Sinai sa hilagang-silangan. Matatagpuan dito ang Sahara Dessert as gawing
halaga, at Kalahari naman sa timog. Kabilang ang Madagascar at ilang kapuluan sa kontinente ng
Africa.
ANG MGA IMPERYO SA KANLURANG AFRICA

IMPERYONG GHANA
`

Ang Imperyong Ghana ay isang makapangyarihang estado sa Kanlurang Africa noong ika-4
hanggang ika-13 siglo CE. Hindi ito kaugnay sa kasalukuyang bansang Ghana sa hilagang bahagi ng
Aprika, bagkus ito ay matatagpuan sa kasalukuyang mga teritoryo ng Timog-silangang Mauritania,
Kanlurang Mali, at Timog-silangang Senegal. “Soninke” ang tawag sa mga unang taong nanirahan sa
rehiyong ito.

Ang Imperyong Ghana ay kilala sa kanilang yaman sa ginto at pagkontrol sa mga kalakal na
ruta sa rehiyon. Ang kapangyarihang politikal ng Ghana ay nakasentro sa kanilang pangangalakal ng
ginto at ashe, na nagsimula noong ika-8 siglo CE. Ngunit ang imperyo ay unti-unting bumagsak sa
dahilang pang-ekonomiya, pang-pulitika, at iba pang mga kadahilanan, at ito ay tuluyang nawala noong
ika-13 siglo CE.

ANG PAG USBONG NG IMPERYONG GHANA

Ang Imperyong Ghana ay isang mahalagang pangyayari sa kasaysayan ng Kanlurang Africa.
Ang pagusbong nito ay may koneksyon sa paggamit ng yaman sa ginto at ashe, gayundin sa mahusay
na pamamahala sa kalakalan at pagkontrol sa mga ruta ng kalakalan sa rehiyon. Ang Imperyong Ghana
ay unang nabuo bilang isang maliit na estado sa kanluran ng Aprika sa paligid ng ika-4 hanggang ika-5
na siglo CE. Ang kanilang kapangyarihan ay lumakas sa pamamagitan ng pagkontrol sa kalakalan ng
ginto at ashe sa rehiyon, na nagresulta sa pag-unlad ng ekonomiya at pamumuhay ng mga tao sa
kanilang teritoryo. Ang kanilang lokasyon sa gitna ng mga ruta ng kalakalan ay nagbigay sa kanila ng
malaking impluwensiya at kontrol sa kalakalan. Dahil dito, nakakuha sila ng mahalagang yaman at
naging sentro ng kalakalan at kapangyarihan sa rehiyon. Ang kanilang sistema ng pamahalaan at
ugnayan sa mga kalapit na kultura ay nagdulot ng malaking pag-unlad sa kanilang imperyo. Ngunit sa
paglipas ng panahon, ang mga kadahilanan tulad ng pag-atake ng ibang tribo at pangkat etniko, ang
pagsasapalaran ng mga tao, at ang pagbabago sa mga ruta ng kalakalan ay nakaaapekto sa
kapangyarihan ng Imperyong Ghana. Sa bandang huli, ang imperyo ay unti-unting bumagsak, at sa ika-
13 siglo CE, ito ay tuluyang nawala bilang isang pangunahing kapangyarihan sa rehiyon.

ANG PAGBAGSAK NG IMPERYONG GHANA

Ang pagbagsak ng Imperyong Ghana ay nagresulta mula sa iba't ibang kadahilaan na nagdulot
ng pagbaba ng kapangyarihan at pagkawala ng kontrol ng nasabing imperyo sa Kanlurang Africa.
Ilantad ng maraming kadahilanan ang pagbagsak ng Imperyong Ghana. Ilan sa mga ito ay ang pag-
atake mula sa iba't ibang mga tribo at pangkat etniko, na nagdulot ng labis na pagpapabaya ng kanilang
kapangyarihan. Ang mga kaguluhan at mga labanan sa loob ng imperyo ay nagdulot ng pagkawala ng
pwersa ng kanilang pamahalaan at militar. Bukod dito, ang pagbabago sa mga ruta ng kalakalan ay
nakaaapekto rin sa ekonomiya ng imperyo. Habang nagbabago ang mga ruta ng kalakalan, nawalan ng
kontrol ang Imperyong Ghana sa mga ito, na nagdulot ng pagbaba ng kanilang kita mula sa kalakalan
ng ginto at ashe. Ang pagbagsak ng Ghana ay isang proseso na unti-unting nangyari sa loob ng ilang
dekada. Sa paglipas ng panahon, ang kanilang kapangyarihan at impluwensya sa rehiyon ay unti-unting
nawala hanggang sa tuluyan itong bumagsak noong ika-13 siglo CE, na nagresulta sa pagkawala ng
kanilang pagiging pangunahing kapangyarihan sa Kanlurang Africa.

IMPERYONG MALI
 Ang Imperyong Mali ay isa sa mga mahahalagang kaharian sa kasaysayan ng Kanlurang Africa.
Itinatag ito ni Sundiata Keita noong mga dekada ng 1200. Ito ay nagtagumpay na magkaroon ng
malakas na kapangyarihan at impluwensiya sa rehiyon sa loob ng maraming siglo. Ang Imperyong
Mali ay kilala sa kanyang malakas na sistema ng pamahalaan, maunlad na kultura, at pagiging sentro
ng kalakalan at edukasyon. Isang mahalagang aspeto ng kapangyarihan ng Mali ay ang kanilang
kontrol sa kalakalan ng ginto, na nagbigay-daan sa kanila upang magkaroon ng yaman at
kapangyarihan sa rehiyon. Sina Sundiata Keita at ang kanyang mga tagapayo ay nagtagumpay na
pagsamahin ang mga tribo at pangkat etniko sa rehiyon upang makabuo ng malakas na imperyo. Ang
kanilang sistema ng pamahalaan, kasama ang mga tagapayo at mga lider ng iba't ibang lugar, ay
nagbigay-daan sa kanila upang mapanatili ang kapayapaan at kaayusan sa kanilang teritoryo.

ANG PAG USBONG NG IMPERYONG MALI

Ang pag-usbong ng Imperyong Mali ay
sinimulan ni Sundiata Keita noong mga huling
bahagi ng ika-13 siglo. Isa siyang pinuno na kilala sa
kanyang determinasyon na pagsamahin ang mga
tribo at pangkat etniko sa rehiyon ng Mandinka sa
Kanlurang Africa.

Sa pamamagitan ng kanyang karisma at pamumuno, nagawa niyang pagsamahin ang mga grupo at
itinatag ang imperyo sa Mali. Ang Mali ay nakilala sa kanilang malakas na kontrol sa kalakalan,
partikular sa ginto. Ang tagumpay ng Mali sa kalakalan ng ginto ay nagbigay-daan sa kanila upang
magkaroon ng malaking yaman at kapangyarihan. Sila rin ay kilala sa kanilang maunlad na sistema ng
pamahalaan, kaayusan, at pag-unlad ng kultura, na nagbigay-daan sa kanila upang maging sentro ng
edukasyon at kalakalan sa rehiyon. Sa ilalim ng pamumuno ni Mansa Musa, isang kilalang pinuno ng
Mali, ang imperyo ay umabot sa pinakamataas na antas ng yaman at kapangyarihan. Noong kanyang
panahon, nagkaroon ng malawakang pagpapalaganap ng Islam at nagkaroon ng mahusay na ugnayan sa
iba't ibang kultura at relihiyon sa rehiyon.

ANG PAG BAGSAK NG IMPERYONG MALI

Ang pagbagsak ng Imperyong Mali ay nagresulta mula sa iba't ibang mga kadahilanan na
nagdulot ng paghina at eventual pagkawala ng kapangyarihan ng nasabing imperyo sa Kanlurang
Africa. Isa sa mga pangunahing kadahilanan ng pagbagsak ng Mali ay ang mga panlabas na pwersa at
panganib na kanilang hinaharap. Nagkaroon ng mga panlabas na pag-atake mula sa iba't ibang mga
tribo, pangkat etniko, at mga pwersang dayuhan na nagdulot ng pag-aalsa at panganib sa seguridad ng
imperyo. Ang mga pag-atake na ito ay nagbunga ng labis na pagsisira sa kanilang sistema ng
pamahalaan at militar. Bukod dito, ang mga hidwaan sa loob ng imperyo at ang pagkawatak-watak ng
mga lider at pangkat etniko ay nagdulot din ng paghina ng Mali. Ang labis na pagkawatak-watak at
pag-aalsa sa loob ng kanilang teritoryo ay nagdulot ng kaguluhan at pagkawala ng kapayapaan. Ang
impluwensya ng ibang mga pangkat etniko at imperyo tulad ng mga Songhai ay nagdulot ng labis na
pressure sa kapangyarihan ng Mali. Ang mga pangyayaring ito, kabilang na rin ang mga pag-atake at
panghihimasok, ay nagpatuloy hanggang sa tuluyang pagbagsak ng Imperyong Mali sa ika-17 siglo
CE. Sa kabila ng tagumpay at impluwensiya ng Mali sa rehiyon, ang kanilang pagbagsak ay nagdulot
ng paghiwa-hiwalay ng kanilang teritoryo at pwersa, na nagbigay-daan sa pag-usad ng iba't ibang mga
estado at kapangyarihan sa Kanlurang Africa.