Transcript of ARALIN 9

Ang mga Kabihasnan sa America

MGA LAYUNIN
1. Natatalakay ang pamumuhay ng mga Olmec;
2. Nasusuri ang pagsulong ng mga unang kabihasnan sa America (Aztec, Maya, at Inca);
3. Naipaliliwanag ang pagyabong ng Tenochtitlan bilng isang lungsod.
4. Napahahalagahan ang mga unang kabihasnan na umusbong sa South America;
5. Naipaliliwanag ang dahilan ng pagbagsak ng kabihasnang Maya. Aztec, at Inca; at
6. Napahahalagahan ang kontribusyon sa daigdig ng mga unang kabihasnan sa America.
Umusbong ang pinakaunang kabihasnan sa America ang mga Olmec sa kasalukuyang Mexico.
Ang Mesoamerica ay ang rehiyon mula sa gitnang Mexico hanggang Central America. Ang
katagang meso ay nangangahulugang "gitna."
Ang Mesoamerica ay nahahati sa dalawang bahagi.
1. Saklaw nito ang lupain mula sa gitnang bahagi ng Mexico patungo sa kanluran at hilaga ng
Isthmus of Tehuantepec.
2. Sakop nito ang rehiyon ng Maya sa bahaging silangan at katimugan.
ANG MGA PAMAYANANG NAGSASAKA (BAGO 2000 B.C.E-1500 B.C.E)
* Ang Maya ang isa sa mga unang kabihasnan ng Mesoamerica.
* Nilinang ng mga Maya ang lupain at paninirahan sa mga pamayanan.
ANG MGA OLMEC (CIRCA 1500 B.C.E.-500 B.C.E.
* Ang kauna-unahang kabihasnang umusbong sa Central America (at maaaring maging sa
kabuuang America) ay ang Olmec.
* Ang katagang Olmec ay nangangahulugang rubber people dahil sila ang kauna-unahang taong
gumamit ng mga punong rubber o goma.
* Ito din ay isang pamayanang agrikultural.
* Ang mga sianaunang tao ay nagtatanim ng mais at iba pang mga produkto sa matabang lupian
ng Valley of Mexico noon pa mang 3500 B.C.E.
* Ito ay napapaligiran ng mga bulkan at bundok.
* Sila rin ay nakagawa ng mga kalendaryo, gumamit ng isang sistema ng pagsulat na may
pagkakatulad sa hieroglyphics at nakalinang ng mga katangi-tanging akda ng sining.
* Naunawaan na rin nila ang konsepto ng zero sa pagtutuos.
* Pok-a-tok - ito ang kanilang panritwal na laro na tila kahalintulad ng larong basketbol, subalit
ang mga manlalaro ay hindi maaaring gumamit ng kanilang mga kamay upang hawakan ang
bolang yari a goma.
* Jaguar - ito ay naging simbolo ng paghahari sa mga kabihasnan sa Mesoamerica.
* Dalawa sa mga sentrong Olmec ay ang San Lorenzo at ang La Venta. Ang mga lugar na ito ay
mga sentrong pangkalakalan kung saan ang mga produktong tulad ng jade, obsidian, at
serpentine ay nagmumula pa sa malalayong lugar tulad ng Costa Rica.
ANG MGA TEOTIHUACAN (200 B.C.E.-750 C.E.)
* Isa sa mga dakila at pinakamahalagang lungsod sa panahong ito ay ang Teotihuacan.
* Ang katagang ito ay nangangahulugang "tirahan ng diyos."
* Pagsapit ng 150 C.E., ito ay naging isang lungsod na sumusukat ng halos limang milya
kwadrado (12.95 kilometro kwadrado na may mahigit sa 20,000 katao.

* Ang lungsod ng Teotihuacan ay naging sentrong pagawaan ang lungsod at nagkaroon ng ng

monopolyo sa mahahalagang produkto tulad ng balahibo,
* Ang pinakamahalagang diyos ng mga Teotihuacan ay si Quetzcoatl, ang Feathered Serpent
God.
KABIHASNANG MAYA
(1000 B.C.E.-900 C.E.)
* Kasabay ng pagpapalawig ng Teotihuacan, ang mga Maya ay nagtatayo ng kanilang sentrong
panrelihiyon sa Yucatan Peninsula kung saan nagtatagpo ang Mexico at Guatamela sa
kasalukuyan.
* Ang lungsod ng El Mirador ay itinuturing na pinakamalaking sentro bago pa man sumibol ang
kadakilaan ng Maya
* Pinalawig ng mga pinunong tinatawag na Halach uinic o tunay na lalaki ang mga sentrong
panrelihiyon upang maging mga lungsod-estado.
* Sa larangan namang ng ekonomiya, kabilang sa mga produktong pangkalakal ay balat ng
hayop,
* Isang uri ng sistemang agrikultural ang pinasimulan din ng mga Maya, ang pagkakaingin. Ang
kanilang pangunahing pananim ay,
* Hindi pa lubos maipaliwanag ang sanhi ng pagbagsak o pagkawala ng kabihasnang Maya.
* Maaaring ito ay dahil sa matinding tagtuyot na naranasan sa lugar ng mga Maya na tumagal
nang dalawang siglo, kasabay ng mga digmaan sa pagitan ng mga lungsod-estado nito.
* Ang ilang mga lungsod sa hilagang kapatagan ng Yucatan ay annatili ng ilan pang siglo, tulad g
Chichen Itza, Uxmal, Edzna at Coba.
KABIHASNANG AZTEC
* Aztec - ito ay nomadikong tribu na nagmula sa tuyong lupain ng hilaga at unti-unting tumungo
patimog sa Valley of Mexico sa pagsapit ng ika-12 siglo C.E.
* Ang salitang Aztec ay nangangahulugang "isang nagmula sa Aztlan," isang mitikong lugar sa
hilagang Mexico.
* Ang Tenochtitlan ay nangangahulugang "lugar ng prickly pear cactus."
* Upang madagdagan ang lupang tinatanim, gumawa ang mga Aztec ng mga chinampas, mga
artipisyal na pulo na kung tawagin ay mga floating garden, sa gitna ng lawa.
* Ang pangunahing tanim nila ay mais, ang ibang tanim ay patani, kalabasa, abokado, chili
pepper at kamatis.
* Nag-aalaga sila ng mga pabo, aso, pato, gansa at kwago.
* Huitzilopochtli, ito ang pinakamahalagang diyos nila, siya ay diyos ng araw.
* Ang ilan pang mahalagang diyos ay si Tlaloc ang diyos ng ulan; at si Quetalcoatl ang diyos ng
hangin.
* Tlacaelel - isang tagapayo at heneral.
* Ang mga Aztec ay mahuhusay na mga inhinyero at tagapagtayo ng mga istruktura tulad ng mga
kanal o aqueduct, mga dam, gayundin ng sistema ng irigasyon, liwasan at mga pamilihan.
* Hernando Cortes - sa pagdating niya at ng mga Espanyol sa Mexico noong 1519, natigil ang
pamamayani ng mga Aztec sa Mesoamerica. Siya din ang namuno sa ekspedisyong Espanyol na
nanakop sa Mexico.
* Montezuma II - ang pinuno ng mga Aztec noong mga panahong iyon, na ang pagdating na ito
ng mga Espanyol ay ang sinasabing muling pagbabalik ng kanilang diyos na si Quetzalcoatl
dahil sa maputi nilang kaanyuan.
HEOGRAPIYA NG SOUTH AMERICA

* Matatagpuan sa hilaga ang Amazon River na dumadaloy sa mayayabong na kagubatan.

* Pawang mga prairie at steppe naman ang matatagpuan sa Andes Mountains sa timog na bahagi.
KABIHASNANG INCA (1400-1543)
* Noong ika-12 siglo, isang pangkat ng mga taong tinatawag na Inca ang nanirahan sa hilagangkanluran ng Lake Titicaca sa lugar ng Cuzco.
* Sa ilalim ng Manco Capac, bumuo sila ng maliliit na lungsod-estado.
*Ang salitang Inca ay nangangahulugang "imperyo." Ang imperyong ito ay tinatawag din bilang
Tawantinsuyu o Tahuantinsuyu.
* Cusi Inca Yupanqui o Pachakuti - noong 1438, pinatatag niya ang lipunang Inca sa
pamamagitan ng pagkakaroon ng isang sentralisadong estado.
* Topa Yupanqui - (1471-1493), pinalawig niya ang imperyo hanggang Ecuador, hilagang
Argentina, bahagi ng Bolivia, at Chile.
* Chimor o Chimu - napasailalim din niya ang estado na ito na pinakamatinding katunggali ng
mga Inca sa baybayin ng Peru.
* Huanya Capac - sa ilalim naman niya nasakop ng imperyo ang Ecuador.
* Ang lungsod ng Cuzco ay patunay ng kagalingan ng mga Inca sa paggawa ng mga gusali at
pag-ukit sa metal. Ito ay mapapatunayan ng Temple of the Sun, ito ay halos nababalot sa gold
plate.
* Huanya Capac - isa sa mga pinuno ng Inca, ay namatay sa isang epidemya noong 1525.
* Atahuallpa at Huascar - sila ang anak ni Huanya Capac.
* Atahuallpa - noong 1533, pinapatay siya at makalipas ang isang taon, sinakop ng mga
Espanyol ang Cuzco gamit lamang ang maliit na hukbo.
Tupac Amaru - huling naging pinuno ng Inca at pinugutan din ng ulo noong 1572.
PAMANA NG KABIHASNAN SA AMERICA
* Pamana nila ang mga liwasan, piramide, at templo sa mga pangkat ng taong sumunod sa kanila
sa Mesoamerica.
* Ang mga pari ng Maya ay nakalikha rin ng isang sistema ng pagsulat tulad ng hieroglyphics.
* Nakapaglinang din ang mga pari ng mga kalendaryong may 365 araw na siyang pinakawasto
sa mga panahong iyon.
* Hiram Bingham - nonng 1911, natagpuan niya ang kuta ng Machu Picchu sa itaas ng bundok
sa may Urubamba River sa Peru.
* Ang mga Inca din ay nakagawa ng mga piramide, lansangan at mga nakabiting tulay o
suspension bridge.
* Mahusay rin ang mga Inca sa pagdidisenyo ng mga palayok, bato, at ginto.
Kabihasnan sa Sinaunang Amerika: MAYA, AZTEC & INCA
1) MAYA- ay mga American Indians na nagkaroon ng sariling sibilisasyon sa Gitnang
Amerika at Timog Mexico noong 300-900 AD.
YUCATAN- dito naninirahan ang ang pinakamalaking tribo ng Maya.
RELIHIYON
Ang mga MAYA ay naniniwala sa humigit-kumulang 160 na diyos at diyosa.
HUN HUNAHPU- diyos ng mais.
CHAC- diyos ng ulan.
KINICH AHAU- diyos ng araw.

IX CHEL- diyosa ng buwan.

MAIS AT BEANS- tinatanim ng mga magsasakang maya.
KONTRIBUSYON NG MAYA SA MUNDO
MAYAN CALENDAR- nagsasaad kung kelan ang maswerteng at araw at kelan ang dimaswerteng araw.
IDEOGRAPHIC WRITING

2) AZTEC- ay matatagpuan sa katimugang bahagi ng Mexico. Doon naninirahan ang

mga Aztec dahil sa angkop na klima at dahil na rin sa matabang lupa.
RELIHIYON
Ang mga AZTEC ay naniniwala sa mga sumusunod na bathala:
HUITZILOPOCHTLI- bathala ng digmaan.
TANATIUH- bathala ng araw.
TLALOC- bathala ng ulan.
QUETZALCOATL- may pakpak at isang bathala at tinuturing isang bayani.
PAGSASAKA- kinabubuhay ng mga Aztec at para makasigurado sa masaganang
ani, madalas ang pagsasagawa ng seremonya para sa kanilang mga bathala.
HERMAN CORTES- sumakop sa buong Mexico.

3) INCA- ang isa sa mga may sinaunang kabihasnan sa Latin Amerika.

-Magaling na inhinyero at mahusay gumawa ng kalsada at tulay ang mga Inca.
Ang mga daan ay gawa sa bato, at ang mga tulay na nakabitin ay yari sa lubid at
baging.
HUACA- itinuturing "banal" ng mga INCA.
SAPA INCA- tawag sa pinuno ng Imperyong Inca.

Transcript of Sibilisasyong Inca

Sibilisasyong Inca
Kabihasnang Amerindian
Kilala bilang kaharian na mas maunlad kaysa sa mga Aztec.
Ang naging sentro ng kanilang sibilisasyon ay ang bulubunduking Andes sa Peru.
Ang kanilang punong-lungsod ay ang Cusco, kilala bilang lungsod ng araw.
Ang buhay pulitikal ay nakasentro sa isang pinuno at kaanak, tinatawag ang mga ito na "anak ng
araw"
Tanging ang mga pinuno lang ang may kapangyarihan.
Walang sistema ng pagsusulat ang mga Inca. pinatili nila ang kanilang kasaysayan sa
pamamagitan ng salaysay.
Noong 1532, sinakop ng Espanya ang Peru sa pamumuno ni Francisco Pizarro.
Ang mga Chibchas
Sa hilagang bahagi ng Timog America nanirahan ang mga Chibchas.
Dalawa ang puno ng pamahalaan ng mga Chibchas. Ang Zipa at Zaque.

Ang mga Chibchas ay gumagamit ng sistemang irigasyon at pagmimina.

Sila rin ang gumagawa ng tela, palayok at lumilikha ng makasining na gawain mula sa
ginto,pilak at iba pang mga bato.
Ang mga Chibchas ay sumasamba sa maraming Diyos.
Pueblo o Anasazi
Sa Timog-kanluran ng Amerika naninirahan ang mga Pueblo.
Ang kanilang mga bahay ay matibay at may ilang palapag.
Ang mga Pueblo ay may malayang pamahalaan.
Ang kanilang pangunahing pananim ay ang mais. Ang bawat pamilya ay nag iimbak ng pagkain
sa panahon ng tagtuyot.
Sila ay gumagawa ng palayok na may disenyong "Geometric".
Mapayapa ang buhay ng mga Pueblo ngunit minsan sila ay napapalaban. Nagsasagawa sila ng
isang ritwal upang maalis ang masamang karanasan dulot ng digmaaan.