‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺎ از ﺟﻬﺎنِ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺑﺎو ِر‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫اﺷﺘﻘﺎﻗﯽ‬
‫ﻓﯿﺰﯾﮏ‬
‫ﺑﺎو ِر‬
‫ﺑﻨﯿﺎدي‬

‫روانﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫وﺟﻮد‬ ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪاز‬
‫ﻣﻨﻄﻖ‬

‫روشِ ﻋﻠﻤﯽ‬
‫در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺗﺤﻠﯿﻞِ ﻣﻨﻄﻘﯽ‬

‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‬

‫ﺷﮑﺎﮐﯿﺖ‬
‫ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف‬

‫دادهﻫﺎي ﺣﺴﯽ‬

‫ﺑﺮﮔﺮدان اﻣﯿﺮ ﮐﺸﻔﯽ‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺎ از ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫اﻣﻴﺮ ﻛﺸﻔﻲ‬

‫‪1390‬‬
 ‫ﻳﺎدداﺷﺖ‪ ‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬
‫‪‬ﺟﺴﺘﺎري ﻛﻪ در ذﻳﻞ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲِ ﺳﻮم از ﻳـﻚ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ راﺳـﻞ در ﺑـﺎبِ روشِ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ـ ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﺑﻬﺎرِ ﺳﺎلِ ‪ 1914‬در ﺑﺎﺳﺘﻦ اﻳﺮاد ﻛﺮد ؛ و ﻣﺄﺧﺬ‪ ‬ﺗﺮﺟﻤﻪي آن ِﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪Bertrand Russell‬‬
‫‪Our Knowledge of the External World‬‬
‫‪LECTURE III. On Our Knowledge of the External World \ pp 70-105‬‬
‫‪London : Routledge - 2002.‬‬

‫در ﺧﻮرِ ﻳﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ اﺛﺮِ ﻣﺰﺑﻮر ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﻗﻠﻢِ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮِ ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ )ﺑﺎ ﻋﻨﻮانِ »ﻋﻠﻢِ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢِ ﺧﺎرج«( ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ؛‬
‫و اﻳﻦ ﺑﺮﮔﺮدانِ ﺗﺎزه ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎ ﻫﺪف‪ ‬ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢِ آﮔﺎﻫﻲِ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻴﺰ ﺑﻘﺎي زﺑﺎنِ ﻓﺎرﺳﻲ در اﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ را ﺑﻪ ﻫﻤﻪي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺪﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در آن از ﻟﺤﻈﻪاي روﺷﻨﻲ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﻴﺮ ﻛﺸﻔﻲ‬
‫‪a_drop_of_rain_50@yahoo.com‬‬
 ‫روشِ ﻋﻠﻤﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫‪4‬‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺎ از ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫]‪[1‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ راه ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻳﻜﻲ از ﻛﻬﻦﺗﺮﻳﻦ و ‪‬ﭘﺮﺗﺮددﺗﺮﻳﻦِ اﻳﻦﻫﺎ آن ﻣﺴﻴﺮي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ درﺑﺎبِ واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﺟﻬﺎنِ ﻣﺤﺴﻮس رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻋﺮﻓﺎنِ ﻫﻨﺪي و ﻓﻠﺴﻔﻪي وﺣـﺪتﮔـﺮاي‪ 1‬ﻳﻮﻧـﺎﻧﻲ و‬
‫‪4‬‬
‫ﺟﺪﻳﺪ از روزﮔﺎرِ ﭘﺎرﻣﻨﻴﺪس‪ 2‬ﺗﺎ اﻣﺮوز و ﻓﻠﺴﻔﻪي ﺑﺎرﻛﻠﻲ‪ 3‬و ﺣﺘﻲ در ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ‬ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﻇـﺎﻫﺮِ ﻣﺤﺴـﻮس‬
‫دﺳﺘﺨﻮشِ اﻧﺘﻘﺎد واﻗﻊ ﺷﺪه و ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺣﻴﺮتآورِ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻃﺮد ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻋـﺎرف ﻇـﺎﻫﺮِ ﻣﺤﺴـﻮس را از ﺑـﺮاي‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﺑﻲواﺳﻄﻪ‪ 5‬از ﺟﻬﺎﻧﻲ واﻗﻌﻲﺗﺮ و ﻣﻌﻨﻲدار در ﭘﺲِ ﭘﺮدهي ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻄﺮود ﻣﻲداﻧﺪ و ﭘﺎرﻣﻨﻴﺪس و اﻓﻼﻃﻮن از آن رو‬
‫اﻧﺘﺰاﻋـﻲ‪ 8‬ﺑﺮآﻣـﺪه از ﺗﺤﻠﻴـﻞِ ﻣﻨﻄﻘـﻲ‪ 9‬؛‬
‫ِ‬ ‫‪7‬‬
‫ﻛﻪ ‪‬ﺳ ‪‬ﻴﻼنِ‪ 6‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪي آن ﺗﺼﻮري اﺳﺖ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ‪ ‬ﺗﻐﻴﻴﺮﻧﺎﭘـﺬﻳﺮِ ذوات‪‬‬
‫واﺑﺴـﺘﮕﻲ آن‬
‫ِ‬ ‫ﺴﻲ‪ 11‬اﺳﺖ و‬‫ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﺣﺮﺑﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ دﺳﺖآوﻳﺰِ وي ذﻫﻨﻲ ﺑﻮدنِ‪ 10‬دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه‪ ‬ادراﻛﻲ و دﻳﺪﮔﺎه‪ ‬ﻧﻈﺎرهﮔﺮ؛ و ﻧﻴﺰ ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ‬ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاﺳﺎسِ ﺷﻮاﻫﺪ‪ ‬ﻣﺤﺴﻮس‪ ،‬ﻧـﻮﻋﻲ رﻗـﺺِ ﺟﻨـﻮنآﻣﻴـﺰ ﺑـﺮاي‬
‫اﻟﻜﺘﺮونﻫﺎ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ‪‬ﻛﻢ در ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺒﺎﻫﺖ‪ ‬ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﻛﻲ دارد ﺑﻪ اﻋﻴﺎن ﻳﺎ ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت‪ 12‬ﺑـﻲواﺳـﻄﻪي ﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ ﻳـﺎ‬
‫ﺑﺴﺎواﻳﻲ‪.‬‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺣﻤﻠﻪ ]ﺑﻪ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت[ ﻣﺴﺎﺋﻞِ اﺳﺎﺳﻲ و درﺧﻮرِ ﺗﻮﺟﻬﻲ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪.‬‬
‫دﻋﻮي ﻋﺎرف را ﺗﺎ آﻧﮕﺎه ﻧﻤﻲﺗﻮان رد‪ ‬ﻛﺮد ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻜﺎﺷـﻔﻪي ﻗﻄﻌـﻲ و ﻣﺤﺼ‪‬ـﻞ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ؛ اﻣـﺎ‬ ‫ِ‬
‫‪13‬‬
‫ﺴﻲ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮرش از »واﻗﻌﻴﺖ« ﭼﻴﺴﺖ؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬اﻋﻴﺎنِ ﺣ ‪‬‬
‫ﻋﺪمِ واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬اﻳﻦ اﻋﻴﺎن از واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﻣﻔﺮوضِ ﺟﻬﺎنِ ﻣﺎوراي ﻣﺤﺴﻮسِ وي ﻣﻨﺘﺞ ﻣﻲﺷﻮد؟ ﻋﺎرف در ﻣﺴـﻴﺮِ ﭘﺎﺳـﺦ ﮔﻔـﺘﻦ‬

‫‪1.‬‬ ‫‪monistic‬‬
‫‪ Parmenides Ċ2‬؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ‬ﻳﻮﻧﺎﻧﻲِ ﻋﻬﺪ‪ ‬ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻣﻮﻧﻴﺴﺘﻲِ وي ﻣﺪﻋﻲِ وﺣﺪت‪ ‬وﺟﻮد و ﻧﺎﻣﺘﺤﺮك ﺑﻮدنِ آن اﺳﺖ ـ م‪.‬‬
‫‪ (1685 -1753) George‬؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ‬ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮا و ﻣﺘﻜﻠﻢِ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲِ اﻳﺮﻟﻨﺪي ﺗﺒﺎر‪ .‬او وﺟﻮد‪ ‬ﻣﺎد‪‬ه را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑـﺮ آن‬ ‫‪Berkeley .3‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺪا‪ ،‬ارواحِ ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ و ﺗﺼﻮرات‪ ‬ارواح وﺟﻮد دارد ـ م‪.‬‬
‫‪4.‬‬ ‫‪sensible appearance‬‬
‫‪5. immediate knowledge‬‬
‫‪6. flux‬‬
‫‪7. entities‬‬
‫‪8. abstract‬‬
‫‪9. logical analysis‬‬
‫‪10. subjectivity‬‬
‫‪11. sense-data‬‬
‫‪12. objects‬‬
‫‪13. reality‬‬
‫‪5‬‬ ‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ِﺑﺪان ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖِ ﭘﺎرﻣﻨﻴﺪس و اﻓﻼﻃﻮن و ﺳﻨﺖ‪ ‬ﭘﻴﺮوانِ اﺻﺎﻟﺖ‪‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺼﻮر‪.‬‬
‫]‪* [...‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺴﻲ و اﻋﺼﺎب و ﻣﻐﺰ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪه‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي اﻧﺪامﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ِ‬ ‫ﺣﻤﻠﻪي ﺑﺎرﻛﻠﻲ از آن رو ﺳﺨﺖ ﺷﺪﻳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ا‪‬ﻋﺎﻧﺖ‪‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎنِ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬اﻣﺮي ﻣﺤﺘ ‪‬ﻤﻞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد‪ ‬اﻋﻴﺎنِ ﺑﻲواﺳـﻄﻪي ﺣﺴ‪‬ـﻲ ﺑـﻪ ﺣـﺎﻻت‪‬‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ در ﺧﻮﻳﺸﺘﻦِ ﻣﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ وﺟﻮد‪ ‬اﻳﻦ ﺳﻄﻮحِ رﻧﮕﻴﻦ ﻣﺮﺋﻲ ﺑﻪ ﻣﺠﺮد‪ ‬ﺑﺴﺘﻦِ ﭼﺸﻤﺎنِ ﻣﺎن ﺧﺎﺗﻤﻪ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ 3.‬اﻣﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎجِ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﻄﺎﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ذﻫﻦ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ در ﻫﻤﺎن ﻫﻨﮕﺎمِ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻴﺰ واﻗﻌﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻳﺎ ﻳﮕﺎﻧﻪ‪ ‬ﻣﺒﻨﺎي ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺎ از ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﻣﺒﺤﺚ‪ ‬ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ ﺧﻮاﻫﻢ داد‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت‪ ‬ﻣﻴﺎنِ ﺟﻬﺎنِ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺟﻬﺎنِ ﻣﺤﺴﻮس ]‪ [...‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻇﺎﻫﺮي اﺳﺖ ﺗـﺎ واﻗﻌـﻲ ]‪ [...‬و ﻫـﺮ آن ﭼﻴـﺰي را ﻛـﻪ در‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻚ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎور داﺷﺘﻦ ِﺑﺪان وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻳﺤﺘﻤ‪‬ﻞ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﺮزِ ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬دادهﻫﺎي ﺣﺴ‪‬ـﻲ ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫وﺳﻴﻠﻪي اﻛﺘﺸﺎف در ﻣﺒﺤﺚ‪ ‬ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻨﻄﻖِ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖِ ُﻛﺘُـﺐِ درﺳـﻲ و ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻨﻄﻖِ اﺻﺎﻟﺖ‪ ‬ﺗﺼﻮر ]‪. [...‬‬
‫]‪[...‬‬
‫‪4‬‬
‫ﺑﺎري‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ روشِ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲـ ﻣﻨﻄﻘﻲ را ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ از ﻛﻬﻦﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞِ ﻓﻠﺴﻔﻪ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺎ‬
‫ﻣﺎ از ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ( ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮم‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮمِ ﭘﺎﺳﺨﻲ از ﻳـﻚ ﻧـﻮعِ ﻗﻄﻌـﻲ و‬
‫ﺟﺰﻣﻲ‪ 5‬ﻧﻴﺴﺖ و ﺻﺮﻓﺎً ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺷﺮﺣﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞِ ﻣﺮﺑﻮط ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اراﺋﻪي رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺷـﻮاﻫﺪ‪ ‬ﺣـﻞِ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ را در ﻣﻴﺎنِ آنﻫﺎ ﺑﺎز ‪‬ﺟﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن راهﺣﻞِ ﻗﻄﻌﻲ را ﻧﻤﻲﮔﺸﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮِ ﻣﻦ‪ ،‬ﻓ‪‬ﻲاﻟﺤﺎل از ﻫﺮ ﺣﻴﺚ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢِ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ و ﺿﺮوري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ در ﺑﺎز ‪‬ﺟﺴﺘﻦِ ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﭘﺮﺳﺶِ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﻮرد‪ ‬ﺑﺤﺚ‪ ‬ﻣﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داراي ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺗﺤﻘّﻖﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶِ‪ 6‬ﻣﺎ در ﻫﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲآﻏﺎزد از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮان »دادهﻫﺎ«‪ 7‬ﻧﺎﻣﻴﺪ؛ ﻣﻨﻈـﻮرم اُﻣـﻮرِ‪ 8‬ﺷـﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺘﻌـﺎرف‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺒﻬﻢ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻏﻴﺮدﻗﻴﻖاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺘﻌﺎرف ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ درﺧﻮرِ‬
‫ﭘﺬﻳﺮش و ﺑﺮ روي ﻫﻢ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي ﺗﺎﺣﺪودي ﻗﻄﻌﺎً درﺳﺖاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد‪ ‬ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺘﻌـﺎرف ﻣﺸـﺘﻤ‪‬ﻞِ ﺑـﺮ‬
‫‪10‬‬
‫زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ـ ﻣ‪‬ﺜﻞِ اﺳﺒﺎب و اﺛﺎث‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺷـﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬دﻳﮕـﺮ‬
‫ِ‬ ‫اﻧﻮاعِ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲِ‪ 9‬ﻣﺎ ﺑﺎ اﻋﻴﺎنِ ﺟﺰﻳﻲِ‬

‫* از ﺑﺮﮔﺮدانِ ﻣﻮارد‪ ‬ﻣﻌﺪودي ﻛﻪ در ﺑﺎبِ دﻳﮕﺮ ﻓﺼﻮل ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬اﺣﺘﺮاز و آنﻫﺎ را ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ‪ [...] ‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدهام ـ م‪.‬‬
‫‪1.‬‬ ‫‪idealism‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪physiology‬‬
‫‪ Ċ3‬ﻓ‪‬ﻲاﻟﻮاﻗﻊ در ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ رﻧﮓ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬آﻧﭽﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻃﻴﻒ‪ ‬وﺳﻴﻊِ اﻣﻮاجِ اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺸﻲ از آن ﻗﺎﺑﻞِ‬
‫ﻗﺎﺑﻞِ رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮلِ ﻣﻮجﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮ روي ﭼﺸﻢِ ﻣﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮات‪ ‬ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﮔﺬارد و ﻣﻐـﺰِ ﻣـﺎ آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ رﻧـﮓﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ م‪.‬‬
‫‪4.‬‬ ‫‪logical-analytic‬‬
‫‪5.‬‬ ‫‪dogmatic‬‬
‫‪6. investigation‬‬

‫‪ data Ċ7‬؛ ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﺑﺪونِ اﺳﺘﻨﺘﺎج از آن آﮔﺎه ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ـ م‪.‬‬

‫‪8.‬‬‫‪matters‬‬
‫‪9.‬‬‫‪acquaintance‬‬
‫‪10. particular objects‬‬
 ‫روشِ ﻋﻠﻤﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫‪6‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺟﺰﻳﻲ ﺑﻴﺮون از ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺷﺨﺼـﻲِ ﻣـﺎ ــ از ﻃﺮﻳـﻖِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ‬اﻳﻦﻫﺎ؛ ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﻢِ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﺟﺰﻳﻲ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء‪‬‬
‫اﺧﺒﺎرِ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺟﻐﺮاﻓﻲ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻏﻴﺮه؛ و در آﺧﺮ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢِ‪ 2‬ﺟﻤﻴﻊِ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﺟﺰﺋﻴﺎت اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻋﻠـﻮمِ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ 3‬ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﺳﺨﺖ ‪‬ﻣﻘﻨ‪‬ﻊِ آن از ﻗﺪرت‪ ‬ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰش در ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲِ آﻳﻨﺪه ﻣﻨﺸﺄ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ ﺟﺰﻳﻲ‪ 4‬در اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ا‪‬ﻋﺎﻧﺖ‪ ‬ﻫﻤﺎن روشﻫﺎﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞﻛﺸﻒ و ﺗﺼﺤﻴﺢﺷﺪﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐِ ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ؛ و در‬
‫ﻣﻘﺎمِ واﻗﻊ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﻟﺤﻈﻪاي اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ‪ 5‬را در ﻧﻈﺮ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ آورد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛـﻞِ ﺑﻨـﺎي ﻋﻠـﻢ ﺑـﺮ ﺷـﺎﻟﻮدهاي‬
‫‪‬ﺳﺴﺖ و ﻧﺎﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮرِ ﻛﻠﻲ و ﺑﺪونِ ﺟﺰﻣﻴﺖ‪ 6‬ﻣﻄﻠﻖ در ﺑـﺎبِ اﻳـﻦ ﻳـﺎ آن ﺟـﺰء‪ ‬ﺧـﺎص‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺘﻌﺎرف را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﻓﺮاﻫﻢآورﻧﺪهي دادهﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞِ ﻓﻠﺴﻔﻲِ ﻣﺎن ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ـ و اﻳﻦ اﻋﺘﺮاﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در آﻏﺎز ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ ـ ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﺮدن در ﺑﺎورﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲِ‬
‫روزﻣﺮه‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻘﻴﻨﺎً در ﻣﻌﺮضِ ﺧﻄﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺮدنِ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﻗﺎﺑﻞاﻋﺘﻤﺎدﺗﺮ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞاﺑﻄﺎل ﺗﻜﻠﻴﻒ‪ ‬ﻓﻴﻠﺴﻮف‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﻳﻚ ﺟﻬﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ درﺳﺖ اﺳﺖ و ﺗﺎﺣﺪ‪‬ي ﻧﻴﺰ در ﺟﺮﻳﺎنِ ﺗﺤﻠﻴﻞِ ﺣﺎﺿﺮ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ از ﺟﻬﺘـﻲ دﻳﮕـﺮ و‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮ‪ِ ،‬ﺑﺎﻟ ُﻜﻞ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺮدﻳﺪ در ﺑﺎبِ ﺟﻤﻴﻊِ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺘﻌﺎرف‪ ‬ﻣﺎن اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﻮرِ ﻛﻠﻲ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧـﻮعِ اﻋﻼﻳـﻲ از‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ ا‪‬ﻋﺎﻧﺖ‪ ‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻗﺎﺑﻞِﺣﺼﻮل ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻈﺮﮔﺎﻫﻲ را در دﺳﺘﺮسِ ﻣﺎ ﻗـﺮار دﻫـﺪ ﻛـﻪ از آن‬
‫ﻣﻮﺿﻊ ﻛﻞِ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺘﻌﺎرف را ﻣﻮرد‪ ‬اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬آزﻣﻮدن و ﭘـﺎﻟﻮدنِ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺘﻌﺎرف‪ ‬ﻣﺎن ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺪﻗﻴﻖِ دروﻧﻲ ـ ﺑﺎ ﻓﺮضِ درﺳﺘﻲ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي آنﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷـﺪه‬
‫‪7‬‬
‫اﺳﺖ ـ و اﺳﺘﻌﻤﺎلِ آن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ و ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ آﻧﭽﻨـﺎن درﺟـﻪاي از ﻗﻄﻌﻴـﺖ‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ‪ 8‬ﻣﻄﺮود داﻧﺴﺘﻦِ اﻣﻮرِ واﻗﻊِ‪ 9‬ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦِ ﻋﻠﻢ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗـﺪﻗﻴﻖِ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺑﺎبِ ﻫﺮ ﺟﺰء ﺷﻜﺎك اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ درﺑﺎرهي ﻛﻞِ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻜﺎك ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦِ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد‪ ‬آن از‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي راﺑﻄﻪ و ﻧﺴﺒﺖ‪ 10‬ﺷﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ و ﻧﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎرِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن‬
‫را ﺑﻪ ﻃﻮرِ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺮاي ﺟﻤﻴﻊِ اﻳﻦ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي دﻟﻴﻞِ اﻳﻦ اﻣﺘﻨﺎع از اﻧﺘﻘـﺎد‪ ‬ﻛﻠـﻲ اﻃﻤﻴﻨـﺎنِ ﺟﺰﻣـﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ درﺳﺖ ﻣﻐﺎﻳﺮ آن اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻪ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬از اﺳﺎس ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧـﺪارﻳﻢ ﻛـﻪ از ﻣﻨﺒـﻊِ دﻳﮕـﺮي ﻣـﺄﺧﻮذ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ‬
‫ﺷﻜﺎﻛﻴﺖ‪ ‬ﻛﻠﻲ‪ 11‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞاﺑﻄﺎل اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﺑﻲﺣﺎﺻﻞ اﺳﺖ؛‪ 12‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻﺮﻓﺎً ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ اﻧـﺪﻛﻲ‬
‫ﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻃﻌﻢِ ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺪﻫﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺑﺮاي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬

‫‪1.‬‬ ‫‪things‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪systematization‬‬
‫‪3. physical science‬‬
‫‪4. detail‬‬
‫‪5. hypothesis‬‬
‫‪6. dogmatism‬‬
‫‪7. certainty‬‬
‫‪8. authority‬‬
‫‪9. facts‬‬
‫‪10. relation‬‬
‫‪11. universal scepticism‬‬

‫‪ Ċ12‬ﺟﺰﻣﻴﺖ درﺑﺎرهي داﻧﺴﺘﻦ ﻳﻘﻴﻦ دارد و ﺷﻜﺎﻛﻴﺖ درﺑﺎرهي ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺎ را ﻣﻲآﮔﺎﻫﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﻴﺘﻲ ﻧﻪ در ﺑـﺎبِ داﻧـﺎﻳﻲ وﺟـﻮد‬
‫دارد و ﻧﻪ در ﺑﺎبِ ﻧﺎداﻧﻲ ـ م‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ دادهﻫﺎ را ﻓﻘﻂ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي دادهﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻮرد‪ ‬اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار داد و ﻧﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎرِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺮاﺗﺐِ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ‬ﻗﻄﻌﻴﺖ را در اﻧﻮاعِ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺘﻌﺎرف‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮﺷﻤﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺸـﺨﻴﺺ و ﺗﻤﻴـﺰ دﻫـﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺴﻲِ ﺷﺨﺼﻲِ ﺧﺎصِ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﻗﻄﻌـﻲﺗـﺮﻳﻦ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬ ‫آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺣ ‪‬‬
‫ِ‬ ‫آﻧﭽﻪ از ﺣ ّﺪ‪‬‬
‫ﮔﻮاﻫﻲ ﺣﻮاس« ﺑﻪ ﻃﺮزِ ﺑﺎرزي در ﻣﻌﺮضِ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﻚ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ‪ 1‬واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣ‪‬ﺜﻞِ اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﺗـﺎرﻳﺦ و‬ ‫ِ‬ ‫»‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻲ ﻛﻪ از ُﻛ ُﺘﺐ ﻓﺮا ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐِ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﮔﺴﺘﺮهي ﮔﻮاﻫﻲ داراي درﺟﺎت‪ ‬ﻣﺘﻐﻴﺮِ ﻗﻄﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻤﻨـﺪي‪ 2‬آﮔـﺎﻣﻤﻨﻮن‪ 3‬اﺳـﺒﺎبِ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺰاح ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ ﺗﺮدﻳﺪ در ﺑﺎبِ وﺟﻮد‪ ‬ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛـﺮد‪ ،‬ﺣـﺎل آﻧﻜـﻪ ﺗﺄﺻـﻞ و‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﻪاي ﺟﺪ‪‬ي اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻪي ﻣﺮاﺗﺐِ ﻗﻄﻌﻴﺖ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟـﺰ ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒـﻪي آن‪ .‬ﻗـﺎﻧﻮنِ ﮔـﺮاﻧﺶ‪،‬‬
‫دﺳﺖﻛﻢ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬ﻳﻚ ﺻﺪقِ‪ 4‬ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻤﺎنﻧﻮع ﻗﻄﻌﻴﺖ‪ ‬ﻫﻤﺴﺎنِ وﺟﻮد‪ ‬ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن را ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ‬ ‫ِ‬
‫ﻛﻪ در ﺗﺄﻳﻴﺪ‪ ‬آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻈﺮﭘﺮدازيﻫﺎ در ﺧﺼﻮصِ ﺳﺎﺧﺘﺎرِ ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻮلِ ﻋﺎم ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﺣـﺎل ﻓﻘـﻂ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻت‪ ‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺿﻌﻴﻔﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺧﻮد‪ ‬اﻳﻦ درﺟﺎت‪ ‬ﻣﺘﻐﻴﺮِ ﻗﻄﻌﻴﺖ‪ ‬ﻣﻠﺼﻖ و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ دادهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت را ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮيِ ﺑﺨﺸﻲ از دادهﻫﺎي ﻣﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﻳﮕﺮ دادهﻫﺎ درونِ آن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﻣﺒﻬﻢ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴـﺪه و‬
‫ﻏﻴﺮدﻗﻴﻖِ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮدنِ آن وﻇﻴﻔﻪي ﻓﻴﻠﺴﻮف اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮدنِ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺘﻌﺎرف‪ ‬ﻣﺎن را ﻣﻲآﻏﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻣﺮي ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺎرهاي از آن اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ‪ 5‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﭘﺎرهاي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ‪ 6‬اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺳﺨﻦِ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎرهاي از آن ﺻـﺮﻓﺎً ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞِ ﭼﻴـﺰِ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﺎور دارﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ از آن اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي دﻗﻴـﻖِ ﻣﻨﻄﻘـﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮديِ ﺧﻮد و ﺑﺪونِ ﺗﺄﻳﻴﺪ‪ ‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮاه‪ ‬ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﻮرد‪ ‬ﺑﺎور اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺣـﻮاس‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻧﻮع دوم را در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﻣ‪‬ـﺪر‪‬ك‪ 7‬از ﻃﺮﻳـﻖِ ﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ ﻳـﺎ ﺑﺴـﺎواﻳﻲ ﻳـﺎ‬
‫ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺎ ﺑﺮﻫﺎن اﺣﺘﻴﺎج ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻫﺮ ﺣﻴﺚ ﺧﻮد ـ آﺷﻜﺎرﻧﺪ‪ 8‬و ﺑﺪﻳﻬﻲ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‪ ‬اﻳﻦ‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺳـﺎن ﻣـﺎ را‬
‫واﻗﻒ ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‪ 9‬ﺑﻪ ﺣﺲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮ از آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻛﺜـﺮِ ﻣـﺮدم ﺑـﺎﻟﻄﺒﻊ‬
‫ﻣﻲاﻧﮕﺎرﻧﺪ؛ و ﺑﻴﺸﺘﺮِ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎديِ اﻣﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در واﻗﻊِ اﻣﺮ ‪‬ﻣﺴ َﺘﻨ َﺘﺞ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣـﺮ ﺑـﻪوﻳـﮋه در ﺑـﺎبِ ادراﻛـﺎت‪‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻲِ‪ 10‬ﻣﺎ ﻣﺼﺪاق دارد‪ .‬ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮرِ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‪ 11‬اﻧﺪازه و ﺷﻜﻞِ »واﻗﻌﻲِ« ﻳﻚ ﻋﻴﻦِ ﻣﺮﺋﻲ را از اﻧﺪازه و ﺷـﻜﻞِ‬
‫ﻇﺎﻫﺮي آن‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐِ ﻓﺎﺻﻠﻪي‪ 12‬آن و دﻳﺪﮔﺎه‪ ‬ﺧﻮد اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎمِ ا‪‬ﺳﺘﻤﺎعِ ﺳـﺨﻦِ ﻛﺴـﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻣﻘـﺪارِ‬ ‫ِ‬
‫ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﻬﻲ از آﻧﭽﻪ ﺷﺨﺺِ ﻣﺘﻜﻠﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت‪ ‬ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻣﺎ ﻧﻤﻲرﺳﺪ و ﻣـﺎ ﺟـﺎي آن را ﺑـﺎ اﺳـﺘﻨﺘﺎج ﻧﺎﺧﻮدآﮔـﺎه ﭘ‪‬ـﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ در ﻳﻚ زﺑﺎنِ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ ﻇـﺎﻫﺮاً ﮔﻮﺷـﻤﺎن ﻧﺎﺷـﻨﻮا ﺷـﺪه؛ و‬
‫ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ در ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻦِ ﺗﺌﺎﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ـ ﻧﺴﺒﺖ ِﺑﺪآﻧﭽﻪ در ﻛﺸﻮرِ ﺧﻮدﻣﺎن ﺿﺮوري اﺳﺖ ـ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﺑﺴـﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻜﺘـﺮ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم در ﺗﺤﻠﻴﻞِ دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻛﺘﺸﺎف‪ ‬آﻧﭽﻪ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺣـﺲ ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﻣﻌﻠـﻮم اﺳـﺖ‪ ،‬آﻛﻨـﺪه‪ ‬از‬

‫‪1.‬‬ ‫‪testimony‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪historicity‬‬
‫‪) Agamemnon Ċ3‬در اﺳﺎﻃﻴﺮِ ﻳﻮﻧﺎن( ؛ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ‬ﺳﺮزﻣﻴﻦِ ﻣﻴﺴﻴﻦ )‪ (Mycene‬و آرﮔﻮس )‪ (Argos‬ـ م‪.‬‬
‫‪4. truth‬‬
‫‪5.‬‬ ‫‪derivative‬‬
‫‪6.‬‬ ‫‪primitive‬‬
‫‪7. perceived‬‬
‫‪8. self-evident‬‬
‫‪9. actually‬‬
‫‪10. space-perceptions‬‬
‫‪11. unconsciously‬‬
‫‪12. distance‬‬
 ‫روشِ ﻋﻠﻤﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫‪8‬‬

‫دﺷﻮاري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‪ ‬اﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺄﻣﻞ و درﻧﮓ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؛ زﻳﺮا ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد‪ ‬آن درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪ‪ ‬دﻗﻴﻖ ﻣﻮﺟﺐِ ﺗﻔﺎوت‪ ‬ﭼﻨﺪاﻧﻲ در ﻣﺴﺌﻠﻪي اﺻﻠﻲِ ﻣﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎمِ ﺑﻌﺪي در ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲِ ﺣﺼﻮلِ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﺷﺘﻘﺎﻗﻲِ ﺷـﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺘﻌـﺎرف‪ ‬ﻣـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺗﺎﺣﺪ‪‬ي ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺨﻤﺼﻪي ﻣﺤ ‪‬ﻴﺮِ ﻣﻨﻄﻖ و روانﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎوري را اﺷـﺘﻘﺎﻗﻲ‬
‫ﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﻴﻨﺎً ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑـﺎورِ ﻣﺰﺑـﻮر‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﺎ از ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺄﺧﻮذ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از ﻳﻚ اﻣﺮِ واﻗﻊِ ﺣ ‪‬‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎورﻫﺎي اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ ِﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺪونِ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ روﻧﺪ‪ ‬اﺳﺘﻨﺘﺎجِ ﻣﻨﻄﻘـﻲ و ﺻـﺮﻓﺎً از ﻃﺮﻳـﻖِ ﺗـﺪاﻋﻲِ‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ‪ 1‬ﻳﺎ ﻳﻚ روﻧﺪ‪ ‬ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻲِ ﻫﻢارز ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ‪ ،‬ﻣﺎ از ﺣﺎﻟﺖ‪ ‬ﭼﻬﺮهي ﻛﺴﻲ درﺑﺎرهي اﺣﺴﺎسِ وي داوري‬
‫داوري ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ او ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در واﻗﻊِ اﻣﺮ ﻓﻘـﻂ ﮔ‪‬ﺮﻫـﻲ ﺑـﺮ اﺑـﺮوي وي‬
‫دﻳﺪهاﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ درﺑﺎرهي ﺣﺎﻟﺖ‪ ‬ذﻫﻨﻲِ آن ﺷﺨﺺ ﺑﺮاﺳﺎسِ روﻧﺪ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ داوري ﻧﻤﻲﻛﻨـﻴﻢ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ در ﺑﻴﺸـﺘﺮِ ﻣـﻮارد اﻳـﻦ‬
‫داوري ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﭼﻪ ﻋﻼﻣﺖ‪ ‬ﺟﺴﻤﻲاي از اﺣﺴﺎسِ وي را ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ دﻳﺪهاﻳﻢ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻮرﺗﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻨﻴـﺎدﻳﻦ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻫﻴﭻ ﻗﻴﺎسِ‪ 2‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻗﻴﺎس ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻴﺎﺳﻲ ﭼﻪ اﻣﻜﺎن‪-‬‬
‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﻣﺎ آن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲﺑﺮﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎوري را ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻔﻌـﻞ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘـﻪ از ﻳـﻚ ﻗﻴـﺎسِ ﻣﻨﻄﻘـﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪» ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ« ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎورﻫﺎي ﺑﻲﺷﻤﺎري ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻟﺤﺎظ‪ ‬روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﻜﻴﻚ‪ ‬اﻳﻦ دو ﻧﻮعِ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺑﻮدن ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ‪ ‬ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ اﻫﻤﻴﺖ‪ ‬ﺣﻴﺎﺗﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎبِ آن ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺗﺄﻣﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ـ ﺟﺰ آنﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﺄﻣﻞ ﻣﻲﺗﻮان آن ﺑﺎورﻫﺎ را از ﻃﺮﻳﻖِ ﻳﻚ روﻧﺪ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ‬
‫اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﺳﺖ ـ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﺑﺎرهي آنﻫﺎ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸـﻴﻢ‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨـﺎنِ ﻣـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺪﻗﺸﺎن رو ﺑﻪ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲرود‪ .‬ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ‪ ،‬ﻣﺎ ِﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻳﻢ ﻛﻪ اﻋﻴﺎﻧﻲ ﻣ‪‬ﺜـﻞِ اﻳـﻦ ﻣﻴـﺰ و ﺻـﻨﺪﻟﻲ ﻳـﺎ درﺧﺘـﺎن و‬
‫ﺳﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ‪‬ﺳﺮﻣﺎن را ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ و دﻳﮕﺮ آنﻫﺎ را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎي ﺑﺮﺟﺎاﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﻦ ﺣﺘـﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻟﺤﻈﻪاي ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﻗﻀﻴﻪ از اﻳﻦ ﻗﺮار ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻨﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ آن را از ﺑﺮاي ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﻮدنِ ﻇﺎﻫﺮي ﺑﺪاﻫﺘﺎً و ﺑﻲﻣﻘﺪﻣﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎور ﻛـﻪ‬
‫آن اﻋﻴﺎن ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎي ﺑﺮﺟﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ـ در ﻧﻈﺮِ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻼﺳﻔﻪ ـ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺣﺼﻮل ﺑﻪ ﺑﺎورِ ﻣﺰﺑﻮر ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺶﺗﺮ‬
‫آن اﻋﻴﺎن را دﻳﺪهاﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾِ اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ِﺑﺠﺪ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳـﺎ ﺑﺴـﺒﺐِ آنﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ از اﻳـﻦ آنﻫـﺎ را‬
‫دﻳﺪهاﻳﻢ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺣﻖ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻲاﻧﮕﺎرﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎي ﺑﺮﺟﺎاﻧﺪ؟ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻧﻮع‬
‫ﺑﺮﻫﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮد؛ و اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ‪‬ﻣﻬ ‪‬ﻴﺎي اراﺋﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎورِ ﻣﺎ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪهي واﻫﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳـﻦ اﻣـﺮ را در‬
‫ﺴﻲ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ ‪ :‬آنﻫﺎ در ﺣﺴ ‪‬ﻴﺎت‪ ‬ﻣﺎاﻧﺪ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑـﻪ وﺟـﻮد‪ ‬ﻟﺤﻈـﻪاي ِﺷـﺎن‬ ‫ﺧﺼﻮصِ اﻋﻴﺎنِ ﺑﻲواﺳﻄﻪي ﺣ ‪‬‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺑﺮﻫﺎنِ دﻳﮕﺮي اﻟﺰاﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ آن ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ‪ ‬روانﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ اﺷـﺘﻘﺎﻗﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺿﺮورت دارد ﺗﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲرﺳﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰِ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺒﻬﻤﻲ ﻣﻴﺎن آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ دادهﻫﺎي »ﻋﻴﻨﻲ«‪ 3‬و دادهﻫﺎي »ذﻫﻨﻲ«‪ 4‬ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ درﺟﻪ اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮ آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد؛ اﻣﺎ اﮔﺮ زﻳﺎده از ﺣﺪ‪ ‬ﺟﺪ‪‬ي ﺗﻠﻘﻲ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬

‫‪1.‬‬ ‫‪association of ideas‬‬

‫‪2. deduction‬‬
‫‪3. hard‬‬
‫‪4. soft‬‬
‫‪9‬‬ ‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﺑﻪ روﺷﻦ ﺷﺪنِ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﻮرد‪ ‬ﺑﺤﺚ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎري‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرم از دادهﻫﺎي »ﻋﻴﻨﻲ« آن دادهﻫﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮِ‬
‫ﺤ ّﻠ‪‬ﻞِ ﺗﻔﻜﺮِ اﻧﺘﻘﺎدي ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از دادهﻫﺎي »ذﻫﻨﻲ« آنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ‪ ‬ﻋﻤﻞ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻤـﺎﺑﻴﺶ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮِ ‪‬ﻣ ‪‬‬
‫ﺟﺰﻳﻲ ﺣﺲ و ﺻﺪقﻫﺎي ﻛﻠﻲ‬ ‫ِ‬ ‫در ﻧﻈﺮِ ﻣﺎ ﻣﺤﻞِ ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻘَﻦﺗﺮﻳﻦِ دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ‪ :‬اﻣﻮرِ واﻗﻊِ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺑﺎبِ اﻳﻦﻫﺎ ﺗﺄﻣﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و دﻗﻴﻖﺗﺮ ﭼﻴﺴﺘﻲِ ﺷﺎن را درك ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺪرﺳـﺘﻲ واﻗـﻒ ﻣـﻲ‪-‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ در ﺑﺎبِ اﻳﻦﻫﺎ واﻗﻌﺎً ﺑﺮ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﻗﻄﻌﻲﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷـﻚ‪ ‬ﻟﻔﻈـﻲ‬
‫در ﺑﺎبِ اﻳﻦﻫﺎ ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻚ‪ ‬ﻟﻔﻈﻲ آﻧﮕﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ اﺳﻤﺎً‪ 2‬ﻣﻮرد‪ ‬ﺷﻚ اﺳﺖ‪ ،‬واﻗﻌـﺎً در‬
‫اﻓﻜﺎرِ ﻣﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺻﺮﻓﺎً واژهﻫﺎ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ در ذﻫﻦِ ﻣﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎنِ ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﻚ‪ ‬واﻗﻌﻲ در اﻳـﻦ دو ﻣـﻮرد ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧـﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻲاﺳﺎس‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ روي‪ ،‬آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮِ ﻣﻦ ﻛﺎﻣﻼً ﻗﻄﻌﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ اﻣـﺮ‬
‫ﻫﻢﻋﻘﻴﺪهاﻳﺪ‪ .‬ﭼﺮاﻛﻪ ﺑﺪونِ اﻳﻦ ﻓﺮض‪ ،‬در ﺧﻄﺮِ دﭼـﺎر ﺷـﺪن ﺑـﻪ ﺷـﻜﺎﻛﻴﺖ‪ ‬ﻛﻠـﻲ ﻫﺴـﺘﻴﻢ ﻛـﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺎزﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻲﺣﺎﺻﻞ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞاﺑﻄﺎل‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺤﺚ‪ ‬ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﭘﻲ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣـﻲﺑﺎﻳـﺪ ﺑِـﺪﻳﻦ‬
‫ﻓﺮض ﺷﻜﺎﻛﺎﻧﻪ ﺗﻦ دردﻫﻴﻢ؛ و ﺑﺎ آﻧﻜﻪ اﺻﻮلِ ﻣﻮﺟﺰ و دﻗﻴﻖِ آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲِ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﺿﻴﺎﺗﻲ را ﺑﻲآﻏﺎزﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﻗﻄﻌﻲ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﺳﺖِﻛﻢ ﺑﻪ ﻗﺪرِ ﻫﻤﺎن ﻓﺮضِ ﺷﻜﺎﻛﺎﻧﻪ درﺧﻮرِ اﻋﺘﻨﺎاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰِ ﻣﻴﺎنِ دادهﻫﺎي »ﻋﻴﻨـﻲ« و »ذﻫﻨـﻲ« را ﺑـﺮاي آن ﺑﺎورﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲﺑـﺮﻳﻢ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ‪‬‬
‫روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﺳﺖ؛ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑﻴﺸﺘﺮﺷـﺎن را در ردهي‬
‫دادهﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﺄﻣﻞ آنﻫﺎ را ﻗﺎﺑﻞِ اﺛﺒﺎت‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﺎﻓﺖ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬دادهﻫﺎ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬دادهﻫﺎ درﺧﻮرِ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺤﺪوداﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان آنﻫﺎ را ﻫﻢ ﺳﻄﺢ ﺑﺎ اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﺣﺲ‬
‫ﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦِ ﻣﻨﻄﻖ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮِ ﻣﻦ‪ ،‬آن ﻧﻮع ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﻪ در ﺧﻮرِ آناﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻴﺪ‪ ‬ﻣﺎ را ـ ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﻧـﻪ‬
‫ﭼﻨﺪان ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ـ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﻪ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن دارد ﻳﺎ دﺳﺖ‪‬ﻛﻢ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨـﻲ ﺻﺪﻗﺸـﺎن را‬
‫اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ‪ .‬واﻧﮕﻬﻲ‪ ،‬اﮔﺮ دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲِ ﻣﻜﺸﻮف اﺻﻼً ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦِ ﺻﺪق ﻳﺎ ﻛﺬﺑﺸﺎن ﻛﻤﻚ ﻧﻜﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻤﺎنِ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣـﺎ ﺣـﻖ‬
‫دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻋﺘﺒﺎرِ ﻓﺮضِ ﺻﺪﻗﺸﺎن را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﻓﺮضِ ﻛﺬﺑﺸﺎن را‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻓ‪‬ﻲاﻟﺤـﺎل ﺑﮕﺬارﻳـﺪ ﺑﺤـﺚ‪‬‬
‫ﻣﺎن را ﺑﻪ دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺴﻲِ ﺧﺎصِ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ( و ﻗﻮاﻧﻴﻦِ ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫اﻛﻨﻮن دادهﻫﺎي ﻣﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً و اﺳﺎﺳﺎً اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﺣﺲ )ﻳﻌﻨﻲ دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﺗﺪﻗﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﻗﺪري اﻓﺰودن ِﺑﺪﻳﻦ اﻧﺪك ﻣﻮاد‪ ‬ﺧﺎم را روا ﻣﻲدارد‪ .‬ﭘﺎرهاي اﻣﻮرِ واﻗـﻊِ ﺣﺎﻓﻈـﻪ ــ ﺑـﻪوﻳـﮋه‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪي ﻧﺰدﻳﻚ ـ ﻫﻤﺎﻧﺎ داراي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪي ﻗﻄﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ اﻣﻮرِ واﻗﻊِ درونﻧﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻘﺪرِ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از اﻣـﻮرِ‬
‫واﻗﻊِ ﺣﺲ ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺧﻮد‪ ‬اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﺣﺲ را ﺑﺮاي ﻣﻘﺼﻮد‪ ‬ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ آزاديِ ﻋﻤﻞ ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﺴﺐِ ﻣﻜﺎﻧﻲ و زﻣﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺮد‪ ،‬ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ در ﻣﻮرد‪ ‬ﺣﺮﻛﺖ‪ ‬ﺳﺮﻳﻌﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣـﺎً در‬‫ﭘﺎرهاي وﻗﺖﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ رواﺑﻂ و ﻧ‪ ‬‬
‫)زﻣﺎنِ( ﺣﺎل‪ 3‬ﻗﺮار دارد‪ .‬و ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻌﻀﻲ اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي را‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻳﺎ ﻧﺎﻫﻤﺎﻧﻨﺪي درﺟﻪي دو رﻧﮓ‪،‬‬
‫در ز‪‬ﻣﺮهي دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﻣﺤﺴﻮب داﺷﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳـﭙﺮد ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎﻳﺰِ ﻣﻴـﺎنِ دادهﻫـﺎي ﻋﻴﻨـﻲ و ذﻫﻨـﻲ‬
‫روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ اﮔﺮ اذﻫﺎنِ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از ﻣﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اﻳـﻦ اﻣـﺮ را در‬
‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺑﺤﺚ‪ ‬ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺎﻣﺤﺘﻤﻞ اﻧﮕﺎﺷﺖ ـ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖ‪ ‬دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ در ﻧﺰد‪ ‬آﻧﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ آﻧﭽـﻪ‬
‫ازآنِ ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪verbal‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪nominally‬‬
‫‪ specious present Ċ3‬؛ ﻣﺪت زﻣﺎنِ اﻧﺪﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﻲواﺳﻄﻪ و ﻻﻳﻨﻘﻄﻊ از آن آﮔﺎه ﻫﺴﺘﻴﻢ ـ م‪.‬‬
‫روشِ ﻋﻠﻤﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫‪10‬‬

‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف در ز‪‬ﻣﺮهي دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣ‪‬ﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﺎوري ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮحِ ﺗﻤﺎﻳﺰِ ﻣﺰﺑﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻣﺎ اﻋﻴﺎنِ ﻣﺤﺴﻮس را ادراك ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮرِ ﻛﻠـﻲ ﺑـﺎﻗﻲ و‬
‫ﭘﺎي ﺑﺮﺟﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﺎور ﺑﻪ اذﻫﺎنِ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ‪ :‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬روانﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ اﻳـﻦ ﺑـﺎور از ادراك‪ ‬ﻣـﺎ از‬
‫اﺟﺴﺎمِ آﻧﺎن ﻣﺄﺧﻮذ اﺳﺖ؛ و ﺑﻪ ﻣﺠﺮد‪ ‬اﻳﻦﻛﻪ از اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ ﺑﻮدنِ آن آﮔـﺎه ﺷـﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪي ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻣﻨﻄﻘـﻲ را اﺣﺴـﺎس‬
‫ﮔﻮاﻫﻲ دﻳﮕﺮان ﮔﺰارش دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻤﻴﻊِ آﻧﭽﻪ از ُﻛ ُﺘﺐ ﻓﺮا ﻣﻲﮔﻴـﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﺎً‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬و ﺑﺎور ِﺑﺪآﻧﭽﻪ از ﻃﺮﻳﻖِ‬
‫ﻣﺘﻀﻤﻦِ ﻫﻤﺎن ﺗﺮدﻳﺪ در ﺑﺎبِ وﺟﻮد‪ ‬اذﻫﺎنِ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺑﺎزﺳﺎزيِ ﻣﺎ ﻣﻲآﻏـﺎزد‪ ،‬ﺑﺴـﻲ‬
‫ﮔﺴﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﭼﻨﺪﭘﺎره‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺑﺎبِ آن ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ از آن ﺟﻬـﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﻛﺎرت‪ 1‬ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ روﻧﺪ‪ ‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ِﺑﺪان دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ آن ﺟﻬﺎن ﺣﺎوي و ﺷﺎﻣﻞِ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ دﻛﺎرت‬
‫و اﻓﻜﺎرش‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﻓﻬﻢ و ﻃﺮحِ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣـﺎ از ﺟﻬـﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧـﻲ ﻫﺴـﺘﻴﻢ و ﻧﻴـﺰ ﺣـﻞ و رﻓـﻊِ ﺳـﻮء‪‬ﺗﻔﺎﻫﻤﺎت‪‬‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻣﺒﻬﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان وﺟﻮد‪ ‬ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از دادهﻫﺎي‬
‫ﻋﻴﻨﻲ ﺧﺎصِ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ را از وﺟﻮد‪ ‬اﻳﻦ دادهﻫﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد؟ اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از وارﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻛـﻪ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬ ‫ِ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﻤﺎل وارﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ از ﺟﻬﺎنِ »ﺑﻴﺮوﻧﻲ« ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎً ﻣﻨﻈﻮرﻣﺎن »ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻴﺮوﻧـﻲ« ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ »ﻣﻜﺎن« را ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻏﻴﺮﻋﺎدي و ﻏﺎﻣﺾ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬اﻋﻴﺎنِ ﺑﻲواﺳﻄﻪي ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ و ﺳﻄﻮحِ رﻧﮕﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺎنِ‬
‫ﻣﺮﺋﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲِ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻋﺎديِ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﻣـﺎ »آﻧﺠـﺎ« )در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞِ »اﻳﻨﺠﺎ«( ﺑﻮدﻧﺸﺎن را اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ و ﺑﺪونِ اﻳﺠﺎد‪ ‬ﻫﻴﭻ ﻓـﺮضِ وﺟـﻮدي ﻏﻴـﺮ از دادهﻫـﺎي ﻋﻴﻨـﻲ‪ ،‬ﻛﻤـﺎﺑﻴﺶ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪي ﻳﻚ ﺳﻄﺢِ رﻧﮕﻴﻦ را ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺑﺰﻧﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻓﻮاﺻﻞ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ﺧﻴﻠـﻲ دور‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺑﻪ ﺣﺲِ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮماﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﭼﻪ اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻲﺗﻮان ﻓﻮاﺻﻞِ ﻋﺎدي را‬
‫ﺴﻲ ﺑﻪ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﺗﺨﻤﻴﻦ زد‪ .‬ﺟﻬﺎنِ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻪ ﻣﻜﺎن واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ و ﻧﻴﺰ‪ ،‬دﺳﺖ‪‬ﻛـﻢ‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻘﻂ دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﺎً ﻣﺸﺘﻤ‪‬ﻞِ ﺑﺮ درونِ اَﺑﺪانِ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺎ از آﻧﭽﻪ ِﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲِ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻌﺮضِ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻮرت‪ ‬دﻳﮕﺮِ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﺰﺑﻮر ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ِﺑﺪان ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »آﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از وﺟﻮد‪ ‬واﻗﻌﻴﺘـﻲ آﮔـﺎه‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦِ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟« اﻣﺎ اﻳﻦ ﺻﻮرت از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎرِ اﺑﻬﺎم در ﺑـﺎبِ ﻣﻌﻨـﻲِ واژهﻫـﺎي »ﻣﺴـﺘﻘﻞ«‪ 2‬و‬
‫»ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ«‪ 3‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ واژهي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﺨﺖ دﺷﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﻴـﺰ را ﻣـﻲﺗـﻮان‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از واژهي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ در‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﺤﺴﻮب داﺷﺖ و ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را ﻧﻤﻲﺗﻮان‪ .‬در ﻣﻴﺎنِ‬
‫ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان دو ﻣﻌﻨﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ﻛﻪ ‪‬ﻋﻠَﻲاﻟﺨﺼﻮص ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ‪ ‬ﺣﺎﺿـﺮ ﺣـﺎﺋﺰِ اﻫﻤﻴـﺖ اﺳـﺖ ‪1 :‬ــ ذﻫـﻦِ‬
‫ﻣﺤﺾ‪ 4‬ﻛﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ و واﻗﻒ‪ ‬ﺑﻪ اﻋﻴﺎن اﺳﺖ‪2 ،‬ـ ﻛﻞِ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﺣﻴـﺎت‪ ‬ﻣـﺎ ﺧﺎﺗﻤـﻪ ﻳﺎﺑـﺪ‪ ،‬اﻟﺰاﻣـﺎً‬
‫وﺟﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ذﻫﻦِ ﻣﺤﺾ‪ ،‬اﮔﺮ اﺻﻼً وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎج اﺳﺖ و ﺑﺨﺸﻲ از دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ؛ از اﻳﻦ رو ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲِ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را در ﻣﺒﺤﺚ‪ ‬ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ‬دﻗﻴـﻖ ﻣﻌﻨـﻲِ دوم ﻧﻴـﺰ دﺷـﻮار‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺘﺤﻘﻴﻖ ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ وﺟﻮد‪ ‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺣﻴﺎت‪ ‬ﻣﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑـﺪﻳﻦ ﺻـﻮرت‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳـﻒ‪ ‬واژهي‬

‫‪ (1596 -1650) Rene Descartes Ċ1‬؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬رﻳﺎﺿﻴﺪان و داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ‬ﻓﺮاﻧﺴﻮي ـ م‪.‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪independent‬‬
‫‪3.‬‬ ‫‪self‬‬
‫‪4. bare subject‬‬
‫‪11‬‬ ‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﻣﻌﻨـﻲ واژهي »ﻣﺴـﺘﻘﻞ« را‬‫ِ‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﺘﻀﻤﻦِ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ‬واژهي »واﺑﺴﺘﻪ« اﺳﺖ و آن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﻄﺮوﺣﻪ در ﺑﺎبِ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻧﺨﺴﺖ در ﭘﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦِ واژهي »ﻣﺴﺘﻘﻞ« درآﻳﻴﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ واژه ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺎزآﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﭼﻴﺰِ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرﻣﺎن ﻳﺎ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ وﺟﻮد‪‬‬
‫ﻳﻜﻲ ﺑﺪونِ آن دﻳﮕﺮي اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ آنﻛﻪ ﻫﻴﭻ راﺑﻄﻪ و ﻧﺴﺒﺖ‪ ‬ﻋ‪ّ ‬ﻠﻲ ﻣﻴﺎنِ آن دو وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬ﻣﻌﻠﻮلِ آن دﻳﮕﺮي واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﭼﻴﺰِ دﻳﮕﺮي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن دوﻣﻲ ﺑﺨﺸﻲ از اوﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ وﺟﻮد‪ ‬ﻳﻚ ﻛﺘـﺎب ﺑـﻪ‬
‫ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد‪ ‬ﺻﻔﺤﺎت‪ ‬آن واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ و ﺑﺪونِ آن ﺻﻔﺤﺎت ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻪ »آﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از وﺟﻮد‪ ‬واﻗﻌﻴﺘﻲ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦِ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟« ِﺑﺪﻳﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﺗﺤﻮﻳـﻞ و‬
‫ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ »آﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از وﺟﻮد‪ ‬واﻗﻌﻴﺘﻲ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦِ ﻣﺎ ﺑﺨﺸﻲ از آن ﻧﺒﺎﺷﺪ؟« و ﺑﺪﻳﻦ ﺻـﻮرت‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻤﺎنِ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬ذﻫﻦِ ﻣﺤﺾ ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺑﺨﺸﻲ از ﻋـﻴﻦِ ﺑـﻲواﺳـﻄﻪي ﺣﺴ‪‬ـﻲ‬
‫اﻧﮕﺎﺷﺖ؛ ﭘﺲ ِﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت از ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از وﺟﻮد‪ ‬واﻗﻌﻴﺖﻫـﺎي ﻣﺴـﺘﻘﻞ از‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦِ ﻣﺎن آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪي واﺑﺴﺘﮕﻲِ ﻋ‪ّ ‬ﻠﻲ ﺳﺨﺖ دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي داﻧﺴﺘﻦِ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻮع از ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻋ‪ّ ‬ﻠﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫از دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ آن ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺑﺪونِ آن دﻳﮕﺮي واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻮﺟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻋ‪ّ ‬ﻠﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﺎ واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦﻫﺎ‬ ‫ِ‬
‫واﻗﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻨﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣـﺮ در ﻣـﻮرد‪ ‬اﻋﻴـﺎنِ ﺣﺴ‪‬ـﻲ روﺷـﻦ‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓ‪‬ﻲاﻟﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ‪ ‬ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف‪ 1‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻴﺎﻧﻲ در ﻏﻴﺎبِ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣ‪‬ﺪرِك‬
‫ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎي ﺑﺮﺟﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه آنﻫﺎ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠّـﻲ ﻣﺴـﺘﻘﻞ از ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦِ ﻣﺎاﻧـﺪ؛ و در ﻏﻴـﺮِ‬
‫اﻳﻨﺼﻮرت‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺤﻮﻳﻞ و ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﺪاﻧﻴﻢ‬
‫ﺴﻲ‪ ،‬ﻳﺎ اﻋﻴﺎنِ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ‬ﺧﺎصِ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ‪ ،‬در ﻣـﻮاﻗﻌﻲ ﻛـﻪ آنﻫـﺎ را ادراك‬ ‫ﻛﻪ اﻋﻴﺎن ﻳﺎ ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت‪ ‬ﺣ ‪‬‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ؟ اﻳﻦ ﺻﻮرت از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ در آن واژهي دﺷـﻮارِ »ﻣﺴـﺘﻘﻞ« وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻫﻤـﺎن‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺪان ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺪان ﺻﻮرت‪ ‬ﭘﻴﺸﻴﻦ دو ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻤـﺎﻳﺰ ﻧﮕـﻪ داﺷـﺘﻦِ آنﻫـﺎ ﺣـﺎﺋﺰِ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻋﻴﺎن ﻳﺎ ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت‪ ‬ﺣﺴ‪‬ﻲ‪ ،‬ﻳﺎ اﻋﻴﺎن ﻋﻴﻨﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ آنﻫـﺎ را‬
‫ادراك ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ؟ ﺳﭙﺲ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻧﺘﻮان داﻧﺴﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻋﻴﺎنِ دﻳﮕﺮي ـ‬
‫ﺴﻲ را ادراك ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻳﺎ‬ ‫ﺴﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻟﺰاﻣﺎً ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ‬آنﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ ـ ﻳﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻋﻴﺎنِ ﺣ ‪‬‬
‫ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞِ اﺳﺘﻨﺘﺎج از اﻋﻴﺎنِ ﺣ ‪‬‬
‫در ﻫﺮ ﻣﻮﻗﻊِ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ؟ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﭘﺴﻴﻦ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‪ ‬ﻣﺴﺌﻠﻪي »ﺷﻲء ﻓﻲﻧﻔﺴـﻪ«‪ 3‬و در‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت‪ ‬ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﺎد‪‬ه‪ 4‬ـ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻔﺮوض اﺳﺖ ـ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﭘﺴـﻴﻦ را‬
‫وارﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪) common-sense Ċ1‬ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف ﻳﺎ ﻓﻬﻢِ ﻋﺎﻣﻪ( ؛ ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ )ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ درك‪ ‬ﺳﺎدهاي از اوﺿﺎع و اﺣﻮالِ اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن( ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮرِ‬
‫ﻛﻠﻲ ﻗﺒﻮلِ ﻋﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬راﺳﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف واﻗﻌﻲ ﻣﻲاﻧﮕﺎرد‪ ،‬واﻗﻌﻲ اﺳﺖ ـ م‪.‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪percipient‬‬
‫‪3.‬‬ ‫‪thing in itself‬‬
‫‪4. matter‬‬
‫روشِ ﻋﻠﻤﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫‪12‬‬

‫ﺑﻪ زﻋﻢِ ﭘﺎرهاي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ـ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﺘﺮ در ز‪‬ﻣﺮهي اﻳﺸﺎن ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪم ـ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﮔﺬاردن ﻣﻴﺎنِ اﺣﺴﺎس‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﻳﻚ روﻳﺪاد‪ ‬ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻴﻦ ﻳﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖِ آن‪ ،‬ﻛﻪ ﻟﻜﻪي رﻧﮕﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺻﺪاﻳﻲ و از اﻳﻦ دﺳﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺴﻲ«‪ 1‬ﻳﺎ »ﻋﻴﻦ ﻣﺤﺴﻮس« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻫـﻴﭻ ﻳـﻚ از‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻴﻦِ ﻳﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖِ اﺣﺴﺎس را »دادهي ﺣ ‪‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞِ ﻣﻄﺮوﺣﻪ در ﺑﺤﺚ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺻﺤﻴﺢ‪ 2‬اﺳﺖ ﻳـﺎ ﻧـﻪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺗﻤـﺎﻳﺰِ ﻣﺰﺑـﻮر‬
‫ﺴﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻧﺪ و ﻳﻜﺴﺎن‪ .‬و اﮔﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دادهي ﺣﺴ‪‬ﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺒﺤﺚ‪ ‬ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس و دادهي ﺣ ‪‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﺣﺴﺎس‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ دﻻﻳﻞِ ‪‬ﻣﺒ ‪‬ﻴﻦ در ﻛﺘﺎبِ ﺗﺤﻠﻴﻞ ذﻫﻦ‪ 3‬ﻣﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهام ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺴﻲ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲآورم‪ .‬اﻣﺎ از ﺣﻴﺚ آﻧﭽﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳـﺪ‪ ،‬ﻓـﺮضِ‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﺰ را ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲداﻧﻢ و دادهي ﺣ ‪‬‬
‫درﺳﺘﻲِ ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﺰﺑﻮر ﺿﺮوري ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻟﺘﻔﺎت داﺷﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ از »ﻋﻴﻦِ ﻣﺤﺴﻮس« ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرم ﭼﻴﺰي ﻣﺜﻞِ ﻣﻴـﺰ ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺮﺋﻲ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻣﻠﻤﻮس‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻢ زﻣﺎن آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺑﺎﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻣﻨﻈـﻮرم‬
‫ﻓﻘﻂ آن ﻟﻜﻪي رﻧﮕﻲ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻟﺤﻈﻪاي ﻣﺮﺋﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻓﻘﻂ آن ﺳﺨﺘﻲِ ﺟﺰﻳﻲ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻣﻴﺰ‬
‫را ﻣﻲﻓﺸﺎرﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺪروك اﺳﺖ ﻳﺎ ﻓﻘﻂ آن ﺻﺪاي ﺟﺰﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑـﺮ آن ﻣـﻲﻛـﻮﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺴـﻤﻮع اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﻢ ﺷـﻲء‬
‫ﻓﻲﻧﻔﺴﻪي ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻫﻢ ﻣﺎد‪‬هي ﻣﻄﺮوﺣﻪ در ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻫﻤﺎنﻗﺪر ﺧﻮد را ﻋﻠﺖ‪ ‬ﻋﻴﻦِ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ‪ ‬اﺣﺴﺎس‬
‫)اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ اﻳﻦﻫﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ (.‬اﻣﺎ زﻣﻴﻨﻪي ﺗﻔﺎﻫﻢِ ﻣﺸﺘﺮك در ﻣﻮرد‪ ‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ روي‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎنِ ﻣﻦ ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﺰﺑﻮر از ﺗﻠﻔﻴﻖِ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺲ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳـﺎزد ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎي ﺑﺮﺟﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﺮِ واﻗﻊ ﻣﻨﺘﺞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺴـﻴ‪‬ﺎت‪ ‬ﻣـﺎ ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎي ﺑﺮﺟﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺎ‪ ،‬در‬
‫ﻧﻈﺮِ اول و ﺑﻲﻫﻴﭻ ﺗﺄﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ آﻧﭽﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ؛ و اﮔﺮ ﭼﺸﻤﺎنِ ﻣـﺎن را ﺑﺒﻨـﺪﻳﻢ‪،‬‬
‫آن اﻋﻴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ دﻳﺪه ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ؛ اﮔﺮﭼﻪ دﻳﮕﺮ آنﻫﺎ را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاﻫﻴﻨﻲ ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮرِ ﻛﻠﻲ آنﻫﺎ را ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪه ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻓﻬﻢِ دﻗﻴﻖِ آﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪،‬‬
‫ﻓﻮقاﻟﻌﺎده دﺷﻮار اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ در ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ در ﺑﺎبِ اﻳﻦ‬
‫ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰي ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻣﺤﻞِ ﻣﻌﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞِ رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬داراي ﻇﺎﻫﺮي اﺳﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ آﻧﭽﻪ از ﻣﺤﻞِ دﻳﮕﺮي ﻗﺎﺑﻞِ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮهي ﺑﻴﺎنِ ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺷﻴﻮهي ﺑﻴﺎن از ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﺰِ واﻗﻌﻲ وﺟﻮد دارد‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﻇﻮاﻫﺮِ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻛﻪ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴـﺐِ ﻓﻘـﻂ اﻋﻴـﺎنِ ﻣﺤﺴـﻮس و‬
‫ﺑﺪونِ اﺛﺮي از ﭘﻴﺶاﻧﮕﺎري ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔ‪‬ﺮد‪ ‬ﻣﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻠﺘﻔﺖ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﺳﻠﺴﻠﻪاي از اﻋﻴـﺎنِ‬
‫ﻣﺮﺋﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ را ادراك ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺒﺎرت‪» ‬ﮔ‪‬ﺮد‪ ‬ﻣﻴﺰ ﮔﺮدﻳﺪن« ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ ﻓﺮض را در ذﻫـﻦِ‬ ‫ِ‬
‫ﺧﻮد ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺰِ ﻣﻨﻔﺮدي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻴﻊِ اﻳﻦ ﻇﻮاﻫﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ وﻗﺘﻲ داراي آن ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت‪ ‬ﻋﻀﻼﻧﻲ و دﻳﮕﺮ ﺣﺴﻴ‪‬ﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﮕـﻮﻳﻴﻢ ﮔ‪‬ـﺮد‪ ‬ﻣﻴـﺰ ﻣـﻲﮔـﺮدﻳﻢ‪،‬‬
‫ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت‪ ‬ﺑﺼﺮي ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮِ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ‪ ،‬ﻳﻚ ﻟﻜﻪ رﻧﮓ‪ ‬زﻧﻨﺪه ﻳﻚﻣﺮﺗﺒﻪ ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦِ ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮِ ﺗﺪرﻳﺠﻲِ ﻧﺎﻣﺤﺴﻮﺳﻲ از رﻧﮓﻫﺎي اﻧـﺪﻛﻲ ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑـﺎ اَﺷـﻜﺎلِ اﻧـﺪﻛﻲ ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ در واﻗﻊ از ﻃﺮﻳﻖِ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ذﻫﻦِ ﻣﺎن را از ﻓﺮضِ »اﺷﻴﺎء‪ «‬ﺑﺎﺛﺒﺎت‬

‫‪1.‬‬ ‫‪sense-datum‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪valid‬‬
‫‪ The Analysis of Mind Ċ3‬؛ راﺳﻞ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻣﻬﻢ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ »ﺗﻔﺎوت‪ ‬ﻋﻴﻦ و ذﻫﻦ ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ اﺳﺖ« ـ م‪.‬‬
‫‪13‬‬ ‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﺑﺎ ﻇﻮاﻫﺮِ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻋﺎري ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬آﻧﭽﻪ در واﻗﻊ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻴﺎنِ ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت‪ ‬ﻋﻀـﻼﻧﻲ و دﻳﮕـﺮ ﺣﺴـﻴ‪‬ﺎت‪‬‬
‫ﺟﺴﻤﻲ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت‪ ‬ﺑﺼﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮔ‪‬ﺮد‪ ‬ﻣﻴﺰ ﮔﺮدﻳﺪن ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻃﺮﻳﻖِ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادنِ ﻇﺎﻫﺮ آن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻳﻚ ﭼﺸﻢِ ﻣـﺎن را ﺑﺒﻨـﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻋﻴﻨـﻚ‪‬‬
‫ﻛﺒﻮد ﺑﺰﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖِ ذرهﺑﻴﻦ ﺑﺪان ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ .‬ﺟﻤﻴﻊِ اﻳﻦ اَﻋﻤﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ُﻃﺮُق ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬آن ﻇﺎﻫﺮِ ﺑﺼﺮي را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣـﻲدﻫـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﻇﺎﻫﺮِ ﻣﻴﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ وﺿﻊِ ﺟﻮ‪‬ي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ـ ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ ﻫﻮا ﻣﻪآﻟﻮد ﻳﺎ ﺑﺎراﻧﻲ ﻳﺎ آﻓﺘﺎﺑﻲ ﺷﻮد ـ ﻇﺎﻫﺮِ اﻋﻴﺎنِ دورﺗﺮ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮات‪ ‬ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﻇﻮاﻫﺮِ اﺷﻴﺎء را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻬﺎنِ ﻣﻮرد‪ ‬ﺑـﺎورِ ﻓﻬـﻢِ ﻣﺘﻌـﺎرف را‬
‫ﺴﺐ ﺑﻪ ﻋﻠﻞِ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات در واﺳﻄﻪي ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺴ ﱠﻠﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺟﻤﻴﻊِ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات‪ ،‬ﻣ‪‬ﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات‪ ‬ﻣﻨﺘ ‪‬‬
‫‪‬ﻣ ‪‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﻘﻠﻴﻞِ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از اﻣﻮرِ واﻗﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در آن ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﺗﺮ از اﻋﻴﺎنِ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻔـﺮوض ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﺑـﻪ‬
‫آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻮرد‪ ‬ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻴﺰِ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦِ ﻣﺎ و آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﻳﺪ‪ ‬ﻣﺎ در ﻫﺮ ﺳﻮي ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﻋﻴﻦِ ﻣﺮﺋﻲ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﻋﺘﺮاض ﺷﻮد ﻛﻪ ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ ﻳﻚ ﺷﻴﺸﻪي ﻛﺜﻴﻒ‪ ‬ﭘﻨﺠﺮه ﻣﺮﺋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ‬
‫ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺷﻴﺎء را از ﻃﺮﻳﻖِ آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺎ واﻗﻌﺎً ﻳﻚ ﺳﻄﺢِ ﻟﻜـﻪدار را ﻣـﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫ﻟﻜﻪﻫﺎي ﻛﺜﻴﻒﺗﺮ در ﺷﻴﺸﻪ ﻣﺮﺋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﻤﻴﺰﺗﺮ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﻜﺎنِ دﻳﺪنِ آﻧﺴﻮي ﭘﻨﺠﺮه‬
‫را ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻛﺘﺸﺎف‪ ‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ واﺳﻄﻪي ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻇﻮاﻫﺮِ اﺷﻴﺎء اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻘﻂ ﺣﺲِ ﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ‬
‫ﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻴ ‪‬‬
‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﻣﺜﺎلِ ﻋﻴﻨﻚ‪ ‬ﻛﺒﻮد را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻣﺜﺎل اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ‪ ‬اﻟﮕـﻮﻳﻲ ﺑـﺮاي‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻮارد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر رود‪ .‬ﻗﺎبِ ﻋﻴﻨﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻣﺮﺋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻴﺸﻪي ﻛﺒﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻤﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺋﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺒﻮدﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ در ﺷﻴﺸﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﺧﻮد‪ ‬اﻋﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖِ آن ﻗﺎﺑﻞِ رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺧـﻮد‪ ‬ﺷﻴﺸـﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺲِ ﻻﻣﺴﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي داﻧﺴﺘﻦِ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺷﻴﺸﻪ ﻣﻴﺎنِ ﻣﺎ و اﻋﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖِ آن ﻗﺎﺑﻞِ‬
‫رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲِ ارﺗﺒﺎط و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲِ ﻣﻴﺎنِ ﻣﻜﺎنِ ﺑﺴﺎواﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻜﺎنِ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ را ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﺧﻮد‪ ‬اﻳﻦ ﻫﻤﺒﺴـﺘﮕﻲ‪،‬‬
‫ﺴﻲ ﺑﺎزﻧﻤﻮده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي ﻣﻄﻠﺐِ ﺳﺎدهاي ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﻣﻮﺟـﺐِ اﺷـﻜﺎﻻت‪‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐِ ﻓﻘﻂ دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ و از اﻳﻦرو ﻣﻲﺗﻮان آن را اﻧﺠﺎمﭘﺬﻳﺮ اﻧﮕﺎﺷﺖ و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺗﺤ ّﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲاي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﺰاره ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ »آن ﺷﻴﺸﻪي ﻛﺒﻮدي ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آن را ﻟﻤﺲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻴﺎنِ ﻣﺎ و ﻋـﻴﻦِ ﻣﺮﺋـﻲ‬
‫ﻗﺮار دارد‪ «،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ‪» :‬از ﻃﺮﻳﻖِ آن ﻗﺎﺑﻞِ رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﮔﺰارهي ﻣﺰﺑﻮر را ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺤﻮﻳﻞ و ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻧﺪادهاﻳﻢ ﺑﺪآﻧﭽﻪ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺑﻪ ﺣﺲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ .‬و ﮔﺮﻓﺘﺎرِ اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮض ﺷﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ آن ﻋﻴﻨﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ِﺑﺴﻮدن ﻋﻴﻨﻚ‪ ‬ﻛﺒﻮد از وﺟﻮد‪ ‬آن آﮔﺎه ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ا‪‬ﺧﺘﺘﺎمِ ﺑﺴـﻮدنِ ﻋﻴﻨـﻚ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻴﻨﻚ را ﻟﻤﺲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻧﮕﺸـﺖﻣـﺎن را از ﻃﺮﻳـﻖِ آن‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﺴﻮده ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ؛ و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺑﺨﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻲواﺳﻄﻪ از وﺟﻮد‪ ‬آن آﮔﺎه ﻫﺴـﺘﻴﻢ‪ .‬اﻣـﺎ اﮔـﺮ ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻇﺎﻫﺮِ ﻛﺒﻮد اﻋﻴﺎﻧﻲ ـ ﻏﻴﺮ از ﻋﻴﻨﻚ ـ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ازﻃﺮﻳﻖِ آن ﻗﺎﺑﻞِ روﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻋﻴﻨﻚ را ﻟﻤﺲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن وﺟﻮد دارد؛ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض واﻗﻌﺎً ﺿﺮوري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﺎﺳﺦِ‬
‫ﻓﻌﻠﻲ اﻋﻴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺣـﺲ ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﻣﻌﻠـﻮم ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬از‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪي اﺻﻠﻲِ ﻣﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﮔﺎه ﺑﻮدن از وﺟﻮد‪‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻧﻮعِ اﻋﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﺣﺲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد‪ ‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض در واﻗﻊِ اﻣﺮ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻲﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳـﺪي ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ‪ :‬آن ﻋﻴﻨﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎمِ ﺑﺴﻮدنِ ﻋﻴﻨﻚ‬
‫از وﺟﻮد‪ ‬آن آﮔﺎه ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ا‪‬ﺧﺘﺘﺎمِ ﺑﺴﻮدن اَﺛﺮاﺗﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺷﺎﻳﺪ دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ‬

‫‪1.‬‬ ‫‪intervening medium‬‬

‫روشِ ﻋﻠﻤﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫‪14‬‬

‫ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻓﺮضِ وﺟﻮد‪ ‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪي اﻋﻴﺎنِ ﻣﺤﺴﻮس ﭘﺲ از ا‪‬ﺧﺘﺘﺎمِ َﺗﻌ ‪‬ﻴﻦ‪ 1‬ﻧﻮﻋﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺳﻔﺴﻄﻪآﻣﻴﺰ از اﻳﻦ اﻣﺮِ واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ اﺛﺮات‪ ‬آنﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺛﺮات‪ ‬آن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ وﺟﻮدش ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺻﺮﻓﺎً ﻳﻚ ﭘﻴﺶداوريِ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻬﻢِ ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ‬ﻋﻠﻴﺖ‪ 2‬اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣـﺎ ﻧﻤـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ‬
‫ﻓﺮضِ ﻓﻌﻠﻲِ ﻣﺎن را ﺑﻪ دﻟﻴﻞِ ﻋﺪمِ اﻣﻜﺎنِ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‪ 3‬ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ آﻳـﺎ واﻗﻌـﺎً‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﻮرِ واﻗﻊ را ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﻴﺸﻪي ﻛﺒﻮد اﺻﻼً ﻗﺎﺑﻞﻟﻤﺲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮضِ ﻣﺎ ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻇﺎﻫﺮِ ﻛﺒﻮد‪ ‬اﻋﻴﺎن را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻴﻢ؟ و ﺑﻪ ﻃﻮرِ ﻛﻠﻲﺗﺮ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ آن ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت‪ ‬ﺑﺴﺎواﻳﻲِ ﻓﺮﺿﻲاي را ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻋﻴﺎنِ ﻣﺮﺋﻲِ ﻧﺎﻣﻠﻤﻮس رﺑﻂ ﻣﻲدﻫﻴﻢ؟ و ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﺛﻖ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ در واﻗﻊِ اﻣـﺮ آنﻫـﺎ را اﺛﺒـﺎت ﻧﻤـﻲﻛﻨـﻴﻢ‪ .‬آﻳـﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦﻫﺎ را ﻧﺎﺷﻲ از آن داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻋﻴﺎنِ ﻣﺰﺑﻮر داراي ﺧﻮاصِ داﺋﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺴﻮدن ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮد؟‬
‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻛﻠﻲﺗﺮي را وارﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﻮاعِ ﻣﻌﻴﻨﻲ از‬
‫ﺳﻄﻮحِ رﻧﮕﻴﻦ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﺑﺴﻮدن ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت‪ ‬ﻣﻮرد‪ ‬اﻧﺘﻈﺎري از ﺳﺨﺘﻲ ﻳـﺎ ﻧﺮﻣـﻲ‪ ،‬ﺷـﻜﻞِ ﻣﻠﻤـﻮس و‬
‫ﻏﻴﺮه را ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺎ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻠﻤـﻮس اﺳـﺖ؛ و ﺧـﻮاه آن را ﻟﻤـﺲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﺧﻮاه ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬داراي آن ﺳﺨﺘﻲ ﻳﺎ ﻧﺮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔـﺮ آن را ﻟﻤـﺲ ﻣـﻲﻛـﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣـﻲﺑﺎﻳـﺪ اﻧﺘﻈـﺎرِ اﺣﺴـﺎسِ آن را‬
‫ﻣﻲداﺷﺘﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﻣﺤﺾ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت‪ ‬ﺑﺴﺎواﻳﻲِ ﻣﺎن را اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ‪‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻓﺮضِ وﺟﻮد‪ ‬ﻛﻴﻔﻴﺎت‪ ‬ﺑﺴﺎوﺷﻲ ﭘﻴﺶ از ادراك‪ ‬آنﻫﺎ ﺿﺮوري ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪي آﻧﭽﻪ در واﻗـﻊ آﺷـﻜﺎر اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮِ ﺑﺼﺮي ﻣﻮرد‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺴﻮدن ﺑﻪ ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت‪ ‬ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ ﻛﻪ اﻟﺰاﻣﺎً ﻣﻲﺗﻮان آنﻫﺎ را ﺑﺮﺣﺴﺐِ ﻇﺎﻫﺮِ‬
‫ﺑﺼﺮي ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ در ﻏﻴﺮِ اﻳﻨﺼﻮرت‪ ،‬آن ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت را ﻧﻤﻲﺗﻮان از آن اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﮔﺰارهاي از اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﺗﺠﺮﺑﻪﺷﺪه در ﻣﻮرد‪ ‬ﻋﻴﻨﻚ‪ ‬ﻛﺒﻮد را اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ ﻛـﻪ ﺗﻔﺴـﻴﺮي از ﺑﺎورﻫـﺎي‬
‫ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف را‪ ،‬ﺑﺪونِ ﻓﺮضِ ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﺗﺮ از وﺟﻮد‪ ‬اﻋﻴﺎنِ ﻣﺤﺴﻮس در ﻣﻮاﻗﻊِ ﺗَﻌﻴ‪‬ﻦ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖِ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲِ ﻣﻴﺎنِ ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت‪ ‬ﺑﺴﺎواﻳﻲ و ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻣﺤﻞِ ﻣﻌﻴﻨﻲ در ﻣﻜﺎنِ ـ ﺑﺴﺎواﻳﻲ را ﺑﻪ ﻣﺤﻞِ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮِ ﻣﻌﻴﻨﻲ‬
‫در ﻣﻜﺎنِ ـ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ رﺑﻂ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﭘﺎرهاي وﻗﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻮرد‪ ‬اﺷﻴﺎء‪ ‬ﺷﻔﺎف‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ ﻋـﻴﻦِ ﻣﻠﻤﻮﺳـﻲ در‬
‫ﻣﺤﻞِ ـ ﺑﺴﺎواﻳﻲ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﻋﻴﻦِ ﻣﺮﺋﻲ در ﻣﺤﻞِ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮِ ـ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣـﻮردي ﻣ‪‬ﺜـﻞِ ﻣـﻮرد‪‬‬
‫ﺗﻬﻲ ـ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻣﺮﺋـﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬در ﻫﻤـﺎن ﺧـﻂ‪ ‬دﻳـﺪ‬ ‫ﻋﻴﻨﻚ ﻛﺒﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ رﻧﮓ‪ ‬ﻫﺮ ﻋﻴﻨﻲ ﻛﻪ آﻧﺴﻮي ﻣﺤﻞِ ِ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﺑﺎ آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻴﻦِ ﻣﻠﻤﻮﺳﻲ در ﻣﺤﻞِ ﻣﻴﺎﻧﻲ ِـ ﺑﺴـﺎواﻳﻲ ﻗـﺮار ﻧـﺪارد؛ و ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ آن ﺷـﻲء‪‬‬
‫ﻣﻠﻤﻮس را در ﻣﻜﺎنِ ـ ﺑﺴﺎواﻳﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻟﻜﻪي ﻛﺒﻮد در ﻣﻜﺎنِ ـ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻـﻒ‪ ،‬اﻛﻨـﻮن‬
‫اﮔﺮ ﻟﻜﻪي ﻛﺒﻮدي را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ِﺑﺪﻳﻦ ﻧﺤﻮ در ﻣﻜﺎنِ ـ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ در ﺣـﺎلِ ﺣﺮﻛـﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﻣـﺎ ﻫـﻴﭻ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺤﺴﻮﺳﻲ از ﻳﻚ ﻋﻴﻦِ ﻣﻠﻤﻮسِ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ دﺳﺖِ ﻣﺎن را در ﻣﺤﻞِ ﻣﻌﻴﻨﻲ از‬
‫ﻣﻜﺎنِ ـ ﺑﺴﺎواﻳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اﺣﺴﺎسِ ﺑﺴﺎواﻳﻲِ ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ از اﻋﻴـﺎنِ ﻧﺎﻣﺤﺴـﻮس‬
‫اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬ﻛﻞ ﻣﻘﺼﻮد‪ ‬ﻣﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻋﻴﻨﻚ‪ ‬ﻛﺒﻮد در ﻣﺤﻞِ ﻣﻌﻴﻨﻲ‬
‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ آن را ﻟﻤﺲ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ و ﻓﻘﻂ دﻳﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﺷﻴﺎء ﺑﻪ واﺳﻄﻪي آن ﻛﺒﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪to be sensible‬‬

‫‪2.‬‬ ‫‪causality‬‬
‫‪) a priori Ċ3‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻗﺒﻞِ ﺗﺠﺮﺑﻲ( ؛ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻳﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﺎرغ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺻﺎدق داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ـ م‪.‬‬
‫‪15‬‬ ‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎنِ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮرِ ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻘﺮﱠر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻳﺎ ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺛﺒﺎتﭘﺬﻳﺮ‪ 1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑ ِ‬
‫ﻞ‬
‫ﺴﻲِ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞِ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﺳﺎده اﺳﺖ؛ اﺛﺒﺎت‪ 2‬ﻫﻤﻮاره ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از وﻗـﻮعِ‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﺮﺣﺴﺐِ ﻓﻘﻂ دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ﺴﻲِ ﻣﻮرد‪ ‬اﻧﺘﻈﺎر‪ .‬ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤﺜَﻞ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺴﻮﻓﻲ روي ﺧﻮاﻫـﺪ داد و ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻣـﺎه‬ ‫ﻳﻚ دادهي ﺣ ‪‬‬
‫ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﻢ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﻪي زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﺎه ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺳﺨﻦِ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﻳﻚ ﻇﺎﻫﺮِ ﺑِﺎﻟﻜﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ‬
‫ﺴﻲِ ﻣﻮرد‪ ‬اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺼﺪﻳﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ‪‬ﻣﺼـﺪوق اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻇﺎﻫﺮِ ﻣﻌﻤﻮلِ ﻣﺎه‪ ‬ﺗﻤﺎم را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن اﮔﺮ دادهي ﺣ ‪‬‬
‫ﺴﻲ‬ ‫ﺴﻲ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ روي‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﭽﻪ ‪‬ﻣﺼﺪوق اﺳﺖ درﺑﺎرهي دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎرهي دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ﺴﻲ ﺗﺎﺑﻊِ ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﭘﺲ ﻓﻘﻂ آن ﺑﺨﺶِ دﻳﮕﺮي ﻣﻮرد‪ ‬ﺗﺄﻳﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊِ اﻣﺮ‪ ،‬وﻗﻮعِ دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ﺴﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ زﻣﺎن واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻋ‪ّ ‬ﻠﻲ ﺑﻪ آن‬ ‫ﻧﻈﻢ ﻳﺎ اﻧﻄﺒﺎقِ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮنِ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آن دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫دادهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂاﻧﺪ ﻛﻪ در اَزﻣﻨﻪي ِﺑﺎﻟﻜﻞ دﻳﮕﺮي واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ و ﻧـﻪ ﺑـﺎ آن دادهﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ازﻣﻨـﻪي ﻧﺰدﻳـﻚ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫دﺳﺖﻛﻢ ﺧﻴﻠﻲ ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺎه ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻢ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از آن ﺻﺪاي ﻗﻄﺎري را ﺑﺸﻨﻮم‪ ،‬ارﺗﺒﺎط‪‬‬ ‫ِ‬
‫ﺴﻲ ﻣﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻦ در دو ﺷﺐِ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪي ﻳﻚ ﻫﻔﺘـﻪ از‬ ‫ﻋ‪ّ ‬ﻠﻲ ﭼﻨﺪان ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﻴﺎنِ دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ﺴﻲ وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﺳـﺎدهﺗـﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻳـﺎ دﺳـﺖِﻛـﻢ‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺎه ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻢ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط‪ ‬ﻋ‪ّ ‬ﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﻴﺎنِ اﻳﻦ دو دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫آﺳﺎنﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺰاره درﺑﺎرهي اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺼﻮرِ ﻳﻚ ﻣﺎه‪» ‬واﻗﻌﻲ« ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاه ﻣﻦ ﺑﺪان ﻧﮕﺎه ﻛـﻨﻢ ﺧـﻮاه‬
‫ﺴﻲِ ﻣﻤﻜـﻦ را ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﻲآورد ﻛـﻪ از آن ﻣﻴـﺎن‪ ،‬ﻓﻘـﻂ‬ ‫ﻧﻜﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎي ﺑﺮﺟﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ و ﺳﻠﺴﻠﻪاي از دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫آنﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪﻫﺎﻳﻲ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺎه ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ درﺟﻪي اﺛﺒﺎت‪ ‬ﻗﺎﺑﻞِﺣﺼﻮل ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺤﻮ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳـﻄﺢ از ﺗﺮدﻳـﺪ‪ ،‬ﻣـﺎ‬
‫ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦِ ﮔﻮاﻫﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺻﻮات‪ ‬ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﻣـﻲﺷـﻨﻮﻳﻢ ﻛـﻪ ﻣﺸـﺎﺑﻪ‪ ‬آن اﺻـﻮاﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻲآوردﻳﻢ؛ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آن اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﻴﻪ‪ ‬آن‪ ،‬در ذﻫﻦِ دﻳﮕﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﺐِ ﺑﻴﺎن آن اﺻﻮاﺗﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ‪ .‬ﺣﺎل اﮔـﺮ‬
‫در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺟﺴﻤﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ‬ﺟﺴﻢِ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎﺳﺖ و ﻟﺒﺎﻧﺶ ﻣﻲﺟﻨﺒﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﻛـﻪ در ﻫﻨﮕـﺎمِ ﺗﻜﻠـﻢ‬
‫ﻟﺒﺎنِ ﻣﺎن را ﻣﻲﺟﻨﺒﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮِ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آن ﻧﻴﺰ زﻧﺪه اﺳﺖ و ﺧﻮاه ﻣﺎ ِﺑﺪان ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ ﺧﻮاه‬
‫دوﺳـﺖ ﻣـﺎن ﻣـﻲاﻓﺘـﺪ و‬
‫ِ‬ ‫ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ‬دروﻧﻲِ آن ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ؛ ﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ وزﻧـﻪاي ﺑـﺮ روي ﭘـﺎي‬
‫ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﻢ ﻛﻪ او ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺣﺘﻤﺎً ﺑـﺮ زﺑـﺎن ﻣـﻲآورﻳـﻢ؛ ﺑـﻲﺗﺮدﻳـﺪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ 3‬را ﺑﺪونِ اﻳﻦ ﻓﺮض ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ او ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪاي از اَﺷﻜﺎل و اﺻﻮات ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺮﺋﻲ و ﻣﺴﻤﻮع اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﻫﻴﭻﻛﺲ آﻧﭽﻨﺎن دﭼﺎر ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺪان ﻣﻄﻤـﺌﻦ ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ دوﺳـﺘﺶ‬
‫ﻫﻤﺎنﻧﻮع دردي را اﺣﺴﺎس ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد‪ ‬او در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺣﺴﺎس ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻨﻘﺮﻳﺐ درﺳﺘﻲِ اﻳﻦ ﺑﺎور را‬
‫وارﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؛ اﻣﺎ ﻓ‪‬ﻲاﻟﺤﺎل ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﻮم ﻛﻪ ﺑﺎورِ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ ﻫﻤﺎنﻧﻮع ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ اﺣﺘﻴﺎج دارد ﻛﻪ ﺑﺎورِ‬
‫ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﺴﻤﻮع ﻳﺎ ﻣﻜﺘﻮب ﺑﻪ اﺻﻮات و اَﺷﻜﺎل ﺗﺤﻮﻳﻞ‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد‪ ‬ﻣﺎه در ﻣﺪت‪ ‬ﻋﺪمِ رؤﻳﺖ‪ ‬آن؛ و ﺑﺪونِ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ‪،‬‬
‫و ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ؛ و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ درﺑﺎرهي آن اﻣﻮرِ واﻗﻌﻲ اﻋﺘﻨﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲدﻫـﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ رو آن درﺟـﻪي‬
‫اﺛﺒﺎت‪ ‬ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢِ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ‬ﻓﻌﻠﻲِ ﻣﺎ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻫﻤﺎن درﺟﻪي اﺛﺒﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳـﻖِ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‪‬‬
‫ﻣﻨﻔﺮد‪ ‬ﻳﻚ ﺷﺨﺺِ ﻣﻌﻴﻦ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ؛ و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي و اﻳﺠﺎد‪ ‬ﻳﻚ ﻋﻠﻢِ ﻛﺎﻣﻞ راﻫﮕﺸﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪verifiable‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪verification‬‬
‫‪3. phenomena‬‬
‫روشِ ﻋﻠﻤﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫‪16‬‬

‫اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﭘﻴﺶ روﻳﻢ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐِ ﻣﻄﺮوﺣﻪ ﺗﺎﺑﺪﻳﻨﺠﺎ را ﺗﻠﺨﻴﺺ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ‪:‬‬
‫»آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان وﺟﻮد‪ ‬ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲِ ﺧﺎصِ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ را از وﺟﻮد‪ ‬اﻳﻦ دادهﻫﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛـﺮد؟« و ﻃـﺮحِ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ »آﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از وﺟﻮد‪ ‬ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦِ ﻣﺎن و ﺣﺎﻻت‪ ‬آن آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﻢ؟« ﻳﺎ ‪» :‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬
‫دﺷﻮاري ﻣﻔﺮط‪ ‬ﺗﻌﺮﻳـﻒ‪ ‬دﻗﻴـﻖِ واژهﻫـﺎي »ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ« و‬ ‫ِ‬ ‫از وﺟﻮد‪ ‬ﭼﻴﺰي ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦِ ﻣﺎن آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﻢ؟« ﺑﻪ ﺳﺒﺐِ‬
‫ﺴﻲِ ‪‬ﻣﺪروك ﺧﺎرج از ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﭼﻴﺰي را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫»ﻣﺴﺘﻘﻞ« ﺧﻄﺎﺳﺖ‪ .‬اﻧﻔﻌﺎلِ ﺣ ‪‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ آن ﺣﺴﻴ‪‬ﺎت از اﻋﻴﺎنِ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﺄﺧﻮذ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎورِ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺳﺎده ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء‪ ‬ﻣﺮﺋـﻲ در ﻣـﺪﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎﭘﻴﺪا و ﻧﺎﻣﺮﺋﻲاﻧﺪ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً ﻳﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎي ﺑﺮﺟﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎمِ رؤﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؛ اﻣـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎور ﺑﺮاﺳﺎسِ اﻳﻦ اﻣﺮِ واﻗﻊ رو ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺴﺦ ﻣﻲرود ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف ﻇﺎﻫﺮِ ﻳﻚ ﺷﻲء‪ ‬واﺣﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ اﺛـﺮِ‬
‫آن ﭼﻴﺰي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف ﺗﻐﻴﻴﺮات در دﻳﺪﮔﺎه و در واﺳـﻄﻪي ﻣﻴـﺎﻧﻲ ــ ﻣ‪‬ـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮات در‬
‫ﺴﻲ و اﻋﺼﺎب و ﻣﻐﺰ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ ـ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‪ ‬اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮِ واﻗﻊ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﻢاﻳﻨﻚ ﺑﺎزﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬ ‫اﻧﺪامﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫اﻋﻴﺎنِ اﺳﺘﻮار و ﺑﺎﺛﺒﺎت‪ ‬ﺟﻬﺎنِ ﻣﻮرد‪ ‬ﺑﺎورِ ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف را ﻓﺮض ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺧﻮد ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد‪ ‬ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار دارﻧـﺪ؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺟﻨﺒﻪي دﻗﻴﻖِ اﻳﻦ اﻣﺮ را درﺑﺎهي ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﻮرد‪ ‬ﺑﺤﺚ‪ ‬ﻣﺎن درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﻴﺎنِ آن ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦِ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آن ﻓﺮﺿﻴﺎت‪ ‬ﻣﻄﺮوﺣﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺤﻞِ ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪‬‬
‫ﺴﻲ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴـﺮات‪ ‬ﺗـﺪﻳﺠﻲ در ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ‪ ‬ﻣﺤﺾِ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات‪ ‬ﺗﺪرﻳﺠﻲ در ﺑﺮﺧﻲ دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ﺴﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﺎ )در ﻣﻮرد‪ ‬ﺣﺮﻛﺎت‪ ‬ﺑﺪﻧﻲ( ﺑﺎ ﺧﻮد‪ ‬آن دادهﻫﺎ ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ﺳـﺨﺘﻲ‬
‫ِ‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮض را ﻛﻪ اﻋﻴﺎنِ ﻣﺤﺴﻮس ﭘﺲ از اﺧﺘﺘﺎمِ َﺗﻌ ‪‬ﻴﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎي ﺑﺮﺟﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ـ ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤﺜَـﻞ‬
‫ﺟﺴﻤﻲ ﻣﺮﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺴﻮدن ﻣﻜﺸﻮف اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ آن ﺟﺴﻢ ﻣﻠﻤﻮس ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺑـﺎﻗﻲ ﻣـﻲﻣﺎﻧـﺪ ــ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺰاره ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ اﺛﺮات‪ ‬اﻋﻴﺎنِ ﻣﺤﺴﻮس ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎي ﺑﺮﺟﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آن ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ اﻛﻨـﻮن‬
‫واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮﺣﺴﺐِ آن ﭼﻴﺰي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﺮآﻧﭽـﻪ ﻳـﻚ ﺷـﺨﺺِ ﻣﻌـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖِ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺷﺨﺼﻲِ ﺧﻮد در ﺗﺒﻴﻴﻦِ آن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺴﻲِ ﻣﻮرد‪ ‬اﻧﺘﻈﺎر‪ .‬اﻣـﺎ آن‬ ‫ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﭼﺮاﻛﻪ اﺛﺒﺎت ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از وﻗﻮعِ ﻳﻚ دادهي ﺣ ‪‬‬
‫ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻣﺴﻤﻮع ﺧﻮاه ﻣﻜﺘﻮب‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮد؛ ﭼﺮا ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد‪ ‬اذﻫﺎنِ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از ذﻫﻦِ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ و ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﺴﺘﻠﺰمِ ﻧﻮﻋﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﭼﻴﺰي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺎ از اذﻫﺎنِ دﻳﮕﺮ را ﺑﺮرﺳـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻲء ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در ﻣﻮاﻗﻌﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻳﻚ ﻋﻴﻦِ ﻣﺤﺴﻮسِ ﻣﻌﻴﻦ را‬
‫ادراك ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ِﺑﺎﻟﻜﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ آن ﻋﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺮا ﺑﺎ ﻣﺎ و اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺴ‪‬ـﻲِ ﻣـﺎ‪ ،‬ﻋﻠـﺖ‪ ‬ﺣﺴـﻴ‪‬ﺎت‪‬‬
‫ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮدش ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﻪ ﺣﺲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻓﺮﺿﻴﺎت‪ ‬ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﻲآﻏﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﺷﻲء ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﺗﺎﺣﺪ‪‬ي ﭘﻴﺎﻣﺪ‪ ‬ﻃﺒﻴﻌـﻲِ اﺷـﻜﺎﻻت‪ ‬ﻧﺎﺷـﻲ از ﻇـﻮاﻫﺮِ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮِ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻴﻦِ واﺣﺪ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤﺜَﻞ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰ ﻋﻠﺖ‪ ‬دادهﻫـﺎي ﺣﺴ‪‬ـﻲِ ﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ ﻳـﺎ‬
‫ﺑﺴﺎواﻳﻲ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از آن روي ﻛﻪ اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐِ دﻳﺪﮔﺎه و واﺳﻄﻪي ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺧـﻮد‪ ‬ﻣﻴـﺰ‬
‫ﺴﻲاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐِ آن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎنِ ﻣﻦ‪ ،‬اﻳﺮاد‪ ‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻋـﺪمِ ﺗﻮﺟـﻪ آن‬ ‫ِﺑﺎﻟﻜﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ آن دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ﺑﻨﻴﺎدي آن ﺑﺎزﺳﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺪان اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰمِ ﻣﺎﻫﻴﺖ‪‬‬
‫اﺳﺘﻮارﺗﺮ از ﺟﻬﺎنِ ﻟﺤﻈﻪايِ ﺣﺲ ﺑﻨﺎ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪرﺳﺘﻲ از ﺗﻐﻴﻴـﺮات در دﻳـﺪﮔﺎه و واﺳـﻄﻪي ﻣﻴـﺎﻧﻲ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﺑﺤﺚ‪ ‬ﻣﺎ در ﻣﻮرد‪ ‬ﻋﻴﻨﻚ‪ ‬ﻛﺒﻮد و ﮔ‪‬ﺮد‪ ‬ﻣﻴﺰ ﮔﺮدﻳﺪن‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ را روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻣـﺒﻬﻢ‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ‪ ‬اﻳﻦ ﺑﺎزﺳﺎزي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪17‬‬ ‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪان ﺻﻮرت‪ ‬ﻣﻄﺮوﺣﻪ از ﻧﻈﺮﻳﻪي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺴﻨﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻮﺟـﻪ آن را ﻣـﻮرد‪‬‬
‫ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮرِ ﻛﻠﻲ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎسِ ﻋﻠﻮمِ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ و از اﻳﻦ رو ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮايِ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ اﻣﺮ را‬
‫اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬
‫ﺴﻲ« وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑـﻲﺗﺮدﻳـﺪ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻣﺮي ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻮري‪ 1‬از ﻗﺒﻴﻞِ »ﺗﻮ ‪‬ﻫﻤﺎت‪ ‬ﺣ ‪‬‬
‫ﺴﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ در ﺧﻮاب و رؤﻳﺎ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬واﻗﻌﻲﺗﺮﻳﻦ اﻋﻴﺎنِ ﻣﻜﺸﻮف ﺑﺮ ﻣﺎاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﭼﻴـﺰ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫اﻋﻴﺎنِ ﺣ ‪‬‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آنﻫﺎ را در ﺧﻮاب و رؤﻳﺎ ﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ؟ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺎﻫﻴـﺖ‪ ‬ﻏﻴﺮﻋـﺎديِ ارﺗﺒﺎﻃﺸـﺎن ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮ اﻋﻴـﺎنِ ﺣﺴ‪‬ـﻲ‪.‬‬
‫ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ ﻣﻦ ﺧﻮاب ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ درﻳﻐﺎ! از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﻮم و ﺧﻮد را در اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲﻳﺎﺑﻢ‪ ،‬ﺑﺪونِ‬
‫درك‪ ‬آن روزﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﺮ روي اﻗﻴﺎﻧﻮسِ اﻃﻠﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮزِ ﺗﻔﻜﻴﻚﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻔﺮِ »واﻗﻌﻲ« ﺑـﻪ آﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻣـﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﺴﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮ آن‬ ‫ﺴﻲ را »واﻗﻌﻲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ ﻛﻪ داراي آن ﻧﻮع ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻳﮕﺮ اﻋﻴﺎنِ ﺣ ‪‬‬‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻋﻴﺎنِ ﺣ ‪‬‬
‫ﻣﻲدارد ﻛﻪ آنﻫﺎ را ﻋﺎدي ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﻴﻢ؛ و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ در اﻳﺠﺎد‪ ‬ﭼﻨﻴﻦ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ را »ﺗﻮ ‪‬ﻫﻤﺎت« ﻣﻲﻧـﺎﻣﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ و ﻣﻮﻫﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً اﺳﺘﻨﺘﺎجﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐِ آن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ وﮔﺮﻧـﻪ در ذات‪ ‬ﺧـﻮد درﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ‬اﻋﻴﺎنِ دﻧﻴﺎي ﺑﻴﺪاري واﻗﻌﻲاﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ اﻋﻴﺎنِ ﻣﺤﺴﻮسِ دﻧﻴـﺎي ﺑﻴـﺪاري داراي‬
‫واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ذاﺗﻲاي ﺑﻴﺶ از اﻋﻴﺎنِ دﻧﻴﺎي ﺧﻮاب و رؤﻳﺎﺳﺖ؛ و ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ دﻧﻴﺎي ﺧﻮاب و ﺑﻴﺪاري را‪ ،‬در ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻣﺴـﺎﻋﻲِ‬
‫ﻣﺎن در ﺳﺎﺧﺖ‪ ‬ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺘﻮارﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد؛ ﭼﺮاﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ا‪‬ﻋﺎﻧﺖ‪ ‬واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺤﺴﻮس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺧﻮاب و رؤﻳﺎ را ﻣﻄﺮود داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺴﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻣﺮ ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑـﺪان ﺗﻮﺟـﻪ ﻛﻨـﻴﻢ‪َ ،‬ﺧﻠـﻂ‪‬‬ ‫اي اﻋﻴﺎنِ ﺣ ‪‬‬
‫اﮔﺮ واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﺗﺮدﻳﺪﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﻟﺤﻈﻪ ِ‬
‫‪2‬‬
‫اﻳﺮادﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻲﺛﺒﺎﺗﻲ و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاريِ اﻳﻦ اﻋﻴﺎن ﻧﺎﺷﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔ‪‬ﺮد‪ ‬ﻣﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻤـﻮد‪‬‬
‫آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدن ﺑﺪﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻳﺎ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺟﻤﻴﻊِ ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنِ آن »واﻗﻌـﺎً«‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻳﻚ ﻣﺤﻞِ واﺣﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮرِ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ و ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﭼﺸﻢِ ﻣﺎن را ﻓﺸﺎر دﻫـﻴﻢ‪ ،‬دو‬
‫ﻣﻴﺰ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؛ اﻣﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدن ﺑﺪﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ »واﻗﻌﺎً« دو ﻣﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺗﺼﻮرِ ﻣﻬﻤﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‪ ‬اﻳـﻦ‪،‬‬
‫ﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ دو‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮاﻫﻴﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﺘﻀﻤﻦِ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي واﻗﻌﻲﺗﺮ از اﻋﻴﺎنِ ﺣ ‪‬‬
‫ﻣﻴﺰ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺲ دو ﻣﻴﺰِ ﺑﺼﺮي وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻛﺎﻣﻼً درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﻣـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﺎ ﺑﺴـﻮدن‬
‫درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﻴﺰِ ﻗﺎﺑﻞِ ﻟﻤﺲ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ اﻇﻬﺎر ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آن دو ﻣﻴﺰِ ﺑﺼﺮي ﻳـﻚ‬
‫ﺗﻮ ‪‬ﻫﻢ اﺳﺖ؛ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻳﻚ ﻋﻴﻦِ ﺑﺼﺮي ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﻴﻦِ ﻣﻠﻤﻮس ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤـﻪي آﻧﭽـﻪ ﻣـﺎ ﻣﺠـﺎز ﻫﺴـﺘﻴﻢ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪) ‬ﺧﺎص(‪ ،‬ﻧﺤﻮهي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲِ ﻣﻴﺎنِ ﺑﺴﺎواﻳﻲ و ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮﻋﺎدي اﺳﺖ‪ .‬واﻧﮕﻬـﻲ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﮔ‪‬ﺮد‪ ‬ﻣﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻮد‪ ‬آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺘﻔﺎوت در ﻳﻚ ﻣﺤﻞِ‬
‫واﺣﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﺎﺳﺦِ آن ﺳﺎده اﺳﺖ ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮرِ ﻧﺎﻗﺪ از »ﻳﻚ ﻣﺤـﻞِ واﺣـﺪ« ﭼﻴﺴـﺖ؟ اﺳـﺘﻌﻤﺎلِ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻣﺘﻀﻤﻦِ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي اﺷﻜﺎﻻت‪ ‬ﻣﺎ ﺣﻞ و رﻓﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻫﻨﻮز ﻣﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ از »ﻣﺤﻞ« ﺑﻪ ﺟـﺰ ﺑـﺎ‬
‫ﺴﻲِ ﻟﺤﻈﻪاي ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﺣﺮﻛـﺖ‪ ‬ﺑـﺪﻧﻲ‬ ‫ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﻣﻌﻴﻦ از دادهﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻣﺤﻠﻲ آﻧﭽﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺷـﻜﺎل‪ ،‬اﮔـﺮ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫دﺳﺖ‪‬ﻛﻢ ﺑﺪرﺳﺘﻲ ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪things‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪aspect‬‬
‫روشِ ﻋﻠﻤﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫‪18‬‬

‫]‪[2‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻣﺒﺤﺚ‪ ‬ﺗﺎزهاي را ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ‪ ‬روﺷﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲآﻏﺎزﻳﻢ‪ .‬و ِﺑﻌﻮض ﺑﺎز ‪‬ﺟﺴﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻓﺮﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺎﻧـﺖ‪‬‬
‫ﺨ ‪‬ﻴﻠﻪ‪ 1‬ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫آن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺟﻬﺎنِ ﻣﺤﺴﻮس را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ؛ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮرِ اﻛﺘﺴﺎبِ ﻓﺮﺿﻴﻪاي اﻟﮕﻮ ﻛﻪ ﺑﺮاي ‪‬ﻣ َﺘ َ‬
‫ﻳﻚ ﺗﺒﻴﻴﻦِ ﻣﻤﻜﻦ )ﻧﻪ ﺿﺮوري( از اﻣﻮرِ واﻗﻊ اﻳﺠﺎد ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﻤﻜـﻦ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻣﺘـﺪرﺟﺎً ﺣﺸـﻮ و زواﻳـﺪ‪‬‬
‫اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﻮرد‪ ‬ﺑﺤﺚ‪ ‬ﻣﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪي ﻣﺎن را زدود و ﺑﺘﻮان ﺗﺘﻤﻪي آن را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬ﭘﺎﺳﺦِ‬
‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ـ ﻣ‪‬ﺜﻞِ ‪‬ﻣﻨﺎدوﻟﻮژي‪ 2‬ﻻﻳﺐﻧﻴﺘﺲ ـ ﻫﺮ ذﻫﻦِ ﻣﻨﻔﺮدي از دﻳﺪﮔﺎه‪ ‬ﺧﺎصِ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﻬـﺎن‬
‫‪3‬‬

‫ﻣﻲﻧﮕﺮد؛ و ﺑﺮاي ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﺤﺚ‪ ‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺲِ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ و از آن اذﻫﺎﻧﻲ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ‪ ‬اﻳﻦ ﺣﺲاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻌﺪي ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎً ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ وﺟﻮد ﻧـﺪارد‬ ‫ﻫﺮ ذﻫﻦِ ﻣﻨﻔﺮدي در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻳﻚ ﺟﻬﺎنِ ﺳﻪ ‪‬ﺑ ِ‬
‫ﻛﻪ در آنِ واﺣﺪ ﺑﺮ دو ذﻫﻦِ ﻣﻨﻔﺮد ﻣﺮﺋﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ دو ﻧﻔﺮ ﻳﻚ‪ ‬ﺷﻲء‪ ‬واﺣﺪ را ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﺳﺒﺐِ ﺗﻔﺎوت‪ ‬دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺟﺰﻳﻲ ـ ﻣﻴﺎنِ اﻋﻴﺎنِ ﺑﻲواﺳـﻄﻪ ﻣﺤﺴـﻮس ﺑـﺮ‬
‫آﻧﺎن وﺟﻮد دارد‪) .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻦ درﺳﺘﻲِ ﮔﻮاﻫﻲ را ﻓﺮض ﻣﻲﮔﻴﺮم‪ ،‬اﻣﺎ از آن رو ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪي ﻣﻤﻜﻦ را ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﻓﺮضِ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﻓﺮضِ ﻣﻮﺟﻬﻲ اﺳﺖ‪ (.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آن ﺟﻬﺎنِ ﺳﻪ ‪‬ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳـﻚ ذﻫـﻦِ ﻣﻨﻔـﺮد ﻣﺮﺋـﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺣﺎوي و ﺷﺎﻣﻞِ ﻫﻴﭻ ﻣﺤﻞِ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺎ آن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ذﻫﻦِ ﻣﻨﻔﺮد‪ ‬دﻳﮕﺮي ﻣﺮﺋﻲ اﺳﺖ؛ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺤﻞﻫﺎ را ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐِ اﺷﻴﺎء‪ ‬درون ﻳﺎ ﭘﻴﺮاﻣﻮنِ آنﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد‪ .‬از اﻳـﻦ رو ﻣـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﻲاﻧﮕـﺎرﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ـ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻴﺎنِ اﻳﻦ ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ـ ﻫﺮ ﻳﻚ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ در ﻛﻠﻴﺖ‪ ‬ﺧﻮد وﺟﻮد دارد ﻛـﻪ ﻣ‪‬ـﺪر‪‬ك‬
‫اﺳﺖ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ‪‬ﻣﺪر‪‬ك ﻧﺒﻮد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﻲاﻧﮕـﺎرﻳﻢ ﻛـﻪ ﺗﻌـﺪاد‪‬‬
‫ﻧﺎﻣﺤﺪودي‪ 4‬از ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎنﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در واﻗﻊِ اﻣﺮ ﻧﺎ ‪‬ﻣﺪر‪‬ك اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ دو ﻧﻔﺮ در اﺗﺎﻗﻲ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬دو ﺟﻬﺎنِ ﻧﺴﺒﺘﺎً‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ‪‬ﻣﺪر‪‬ك اﺳﺖ؛ ﺣﺎل اﮔﺮ ﻧﻔﺮِ ﺳﻮﻣﻲ داﺧﻞِ اﺗﺎق ﺷﻮد و ﻣﻴﺎن آن دو ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ادراك‪ ‬ﺟﻬﺎنِ ﺳﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻪ و‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ 5‬ﻣﻴﺎنِ آن دو ﺟﻬﺎنِ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻣﻌﻘﻮل ﻧﻤﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﻲاﻧﮕـﺎرﻳﻢ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺴﻲ‪ ،‬اﻋﺼﺎب و ﻣﻐﺰِ آن ﺷﺨﺺِ ﺗـﺎزهوارد ﻣﻘﻴـﺪ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻨﺎً از ﭘﻴﺶ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ وﺟﻮد‪ ‬آن ﺑﻪ اﻧﺪامﻫﺎي ﺣ ‪‬‬
‫اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻲاﻧﮕﺎرﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺎرهاي از ﻧﻤﻮد‪ ‬آن ﻋﺎﻟﻢ از آن دﻳﺪﮔﺎه‪ ‬ﺧﺎص وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ آن‬
‫را ادراك ﻧﻤﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣـﻦ دﺳـﺘﮕﺎه‪ 6‬ﻣﺘﺸـﻜﻞ از ﺟﻤﻴـﻊِ دﻳـﺪﮔﺎهﻫـﺎي آن ﻋـﺎﻟﻢ را‪ ،‬ﻣ‪‬ـﺪر‪‬ك و ﻧﺎﻣ‪‬ـﺪر‪‬ك‪ ،‬دﺳـﺘﮕﺎه‪‬‬
‫»ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎ«‪ 7‬ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪ؛ و ﻋﺒﺎرت‪» ‬ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ« را ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ از آن ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ‪‬ﻣﺪر‪‬كاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ »ﺟﻬﺎنِ ﺧﺼﻮﺻﻲ« ﻳﻚ »ﭼﺸﻢاﻧـﺪاز ﻣ‪‬ـﺪر‪‬ك« اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻲﺷـﻤﺎر‬
‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازِ ﻧﺎ ‪‬ﻣﺪر‪‬ك وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎرهاي وﻗﺖﻫﺎ ﺑﺮ دو ﻧﻔﺮ ﻣﻜﺸﻮف اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ادراك ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﺪان ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ واژهﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ را ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ‬آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤﺜَﻞ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﺰِ واﺣﺪ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻴﺎنِ آن دو ﻣﻴﺰي را ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰﺋﻲ و در ﻋﻤﻞ ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭘﺎرهاي وﻗﺖﻫﺎ اﻳﺠﺎد‪‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪imagination‬‬
‫‪ Monadology Ċ2‬؛ آﻣﻮزهي ﻓﻠﺴﻔﻲاي ﻛﻪ ﻣ‪‬ﻨﺎدﻫﺎ را واﺣﺪﻫﺎي ﻏﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺑﻨﻴﺎديِ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ـ م‪.‬‬
‫‪ (1646 -1716) Wilhelm Gottfried Leibniz Ċ3‬؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬رﻳﺎﺿﻴﺪان و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪانِ آﻟﻤﺎﻧﻲ ـ م‪.‬‬
‫‪4.‬‬ ‫‪infinite‬‬
‫‪5.‬‬ ‫‪intermediate‬‬
‫‪6. system‬‬

‫‪ perspective Ċ7‬؛ ﺟﻤﻴﻊِ ادراﻛﺎت‪ ‬ﻳﻚ ﺷﺨﺺِ ﻣﻌﻴﻦ در ﻳﻚ زﻣﺎنِ ﻣﻌﻴﻦ از ﻳﻚ ﺻﺤﻨﻪ ﻳﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ـ م‪.‬‬
‫‪19‬‬ ‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﺮﺣﺴﺐِ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ‪ ‬ﻣﻴﺎنِ ﺑﺴﻴﺎري از اﺷﻴﺎء‪ ‬ﻳﻚ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز و ﺑﺴﻴﺎري از اﺷﻴﺎء‪ ‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز دﻳﮕﺮ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي آن دو ﭼﺸﻢاﻧﺪاز در ﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚاﻧﺪ؛ اﻣـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻜﻞ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﺑﺎ اَﻣﺎﻛﻦِ دروﻧﻲ آن دو ﭼﺸﻢاﻧﺪاز‪ .‬و اﻳـﻦ ﻧـﻮﻋﻲ راﺑﻄـﻪ و‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎنِ آن ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎﺳﺖ و درونِ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آنﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ؛ و ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ادراك ﻛﻨـﺪ و ﺻـﺮﻓﺎً از‬
‫ﻃﺮﻳﻖِ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻜﺸﻮف ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎنِ دو ﭼﺸﻢاﻧﺪازِ ﻣ‪‬ﺪر‪‬ك ﻛﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺳﻠﺴﻠﻪاي ﻛﺎﻣﻞ از دﻳﮕﺮ‬
‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎ را ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ دﺳﺖ‪‬ﻛﻢ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺎ ‪‬ﻣﺪر‪‬كاﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻴﺎنِ ﻫﺮ دو ﭼﺸﻢاﻧﺪاز‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي‬
‫دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪاﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲﺗﻮان آن ﻣﻜﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺣﺎوي و ﺷﺎﻣﻞِ رواﺑـﻂ و ﻧ‪‬ﺴ‪‬ـﺐِ‬
‫ﻣﻴﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺳﻪ ‪‬ﺑﻌﺪي ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ »ﺷﻲء‪ «‬ﻟﺤﻈﻪايِ ﻣﻮرد‪ ‬ﺑﺎورِ ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف )ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻘﻄﻪي ﻣﻘﺎﺑﻞِ ﻇﻮاﻫﺮِ ﻟﺤﻈـﻪايِ آن( را ﺗﻌﺮﻳـﻒ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐِ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ‪ ‬ﻣﻴﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻣﺠﺎور‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان اﻋﻴﺎنِ ﻣﺘﻌﺪدي در ﻳﻚ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز را ﺑﻪ اﻋﻴﺎنِ ﭼﺸـﻢاﻧـﺪازِ‬
‫دﻳﮕﺮي )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ اﻋﻴﺎنِ ﻣﺸﺎﺑﻪ( رﺑﻂ داد‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺮط‪ ‬وﺟﻮد‪ ‬ﻳﻚ ﻋﻴﻦ در ﻳﻚ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ از ﺟﻤﻴﻊِ اﻋﻴﺎنِ ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﺎ آن ﻋﻴﻦ در ﺟﻤﻴﻊِ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ ﻣﻲﺗﻮان آن دﺳﺘﮕﺎه را ﺑﺎ »ﺷﻲء‪ «‬ﻟﺤﻈﻪايِ ﻣﻮرد‪ ‬ﺑـﺎورِ ﻓﻬـﻢِ ﻣﺘﻌـﺎرف‬
‫ﻳﻜﺴﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻤﻮد از ﻳﻚ »ﺷﻲء« ﻋﻀﻮي از دﺳﺘﮕﺎه‪ ‬ﻧﻤﻮدﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن »ﺷﻲء« در آن ﻟﺤﻈـﻪ‬
‫دارد‪) .‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲِ ﻣﻴﺎنِ ازﻣﻨﻪي ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﭘﺎرهاي ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎي را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد ـ از ﻧﻮعِ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫـﺎي‬
‫ﻣﻄﺮوﺣﻪ در ﻧﻈﺮﻳﻪي ﻧﺴﺒﻴﺖ ـ اﻣﺎ ﻓ‪‬ﻲاﻟﺤﺎل ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از اﻳﻦﻫﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ (.‬ﺟﻤﻴﻊِ ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻳﻜـﻲ ﺷـﻲء واﻗﻌـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺧﻮد‪ ‬آن ﺷﻲء ﺻﺮﻓﺎً ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻪي ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد‪ ‬اﻳـﻦ‪ ،‬داراي ﻣﺰﻳـﺖ‪ ‬ﺧﻨﺜـﻲ ﺑـﻮدن ﻣﻴـﺎنِ‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺮﺋﻲ ﺑﻮدن ﺑﺮ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺷﺨﺺ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ِﺑﺪان ﻫﻤـﻮاره ﻣﺮﺋـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻳﻜﻲ از ﻧﻤﻮدﻫﺎي آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺣﺎوي و ﺷﺎﻣﻞِ ﻣﻜﺎنِ ﺧﺎصِ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد‬
‫ﻛﻪ در آن ﺧﻮد‪ ‬ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮِ ﺳﺎزﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازهي اﻣﺎﻛﻦِ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﭼﺸﻢاﻧﺪازِ ﻣ‪‬ﺪر‪‬ك وﺟﻮد دارد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫دﺳﺖِﻛﻢ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ‪‬ﻣﺪرِﻛﺎت‪ ،‬ﭼﺸﻢاﻧﺪازِ ﻣ‪‬ﺪر‪‬ك وﺟﻮد دارد؛ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻲﺷﻤﺎر ﭼﺸـﻢاﻧـﺪازﻫﺎي دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً داراي ﻳﻚ وﺟﻮد‪ ‬ﻣﺎد‪‬ياﻧﺪ و ﺑﺮ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻣﺮﺋﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﻜﺎنِ ـ ﭼﺸـﻢاﻧـﺪاز وﺟـﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮِ ﺳﺎزﻧﺪهاش ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻣﻨﻔﺮد اﺳﺖ؛ و ﻫﺮ ﻳﻚ داراي ﻣﻜﺎنِ ﺧﺼﻮﺻـﻲِ ﺧـﺎصِ ﺧـﻮد اﺳـﺖ‪ .‬اﻛﻨـﻮن‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻜﺎنِ ﺧﺼﻮﺻﻲِ ﻳﻚ ﭼﺸﻢاﻧﺪازِ ﻣﻨﻔﺮد ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻳـﻚ ﻣﻜـﺎنِ ﭼﺸـﻢاﻧـﺪازِ ﻓﺮاﮔﻴـﺮ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ و ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ از »دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي« اﻣﺎﻛﻦِ )ﻳﺎ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي( ﺧﺼﻮﺻـﻲ اﺳـﺖ؛ و از آن رو ﻛـﻪ ﻣـﺎ ﻫﻨـﻮز‬
‫»دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ« را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ از ﺧﻮد‪ ‬ﻫﻤﺎن اﻣﺎﻛﻦِ ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﺮ ﻳـﻚ از اﻳـﻦ‬
‫اﻣﺎﻛﻦِ ﺧﺼﻮﺻﻲ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ روي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ در ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲدارﻧﺪ و ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺸﺎﺑﻬﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ِﺑﺪانﻫﺎ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ‪ ،‬ﻓﺮﺿﺎً ﻣﺎ از ﻣﻜﺎنِ ﺧﺼﻮﺻـﻲاي ﺑـﻲآﻏـﺎزﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫داراي ﻇﺎﻫﺮِ ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪي ‪‬ﻣﺪو‪‬ر اﺳﺖ ـ ﭼﻴﺰي ﻣ‪‬ﺜﻞ ﻳﻚ ﺳﻜﻪ ـ و ﻓﺮﺿﺎً اﻳﻦ ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬در ﭼﺸﻢاﻧﺪازِ ﻣﻮرد‪ ‬ﻧﻈﺮِ ﻣـﺎ‪ ،‬ﻣ‪‬ـﺪو‪‬ر‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻴﻀﻲ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺳﻠﺴﻠﻪاي ﻛﺎﻣﻞ از ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﻛـﻪ داراي ﺳﻠﺴـﻠﻪاي‬
‫‪‬ﻣﺪر‪‬ج از ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻣ‪‬ﺪو‪‬ر ﺑﻪ اﻧﺪازهﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ؛ و ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺴﻮي ﺳﻜﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨـﻴﻢ )ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫ﺑﺎزﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد( ﻳﺎ از آن دور ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺳﻜﻪ ﻣ‪‬ﺪو‪‬ر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬در ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺑﺮ ﻳﻚ‬
‫ﺧﻂ‪ ‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺐِ ﺷﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﻂ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺪازهﻫﺎي ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻣ‪‬ـﺪو‪‬ر ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫واﻧﮕﻬﻲ ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻳﻦ ﮔﺰاره را ﻣﻮرد‪ ‬ﺗﻮﺟﻪ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً ﻣﻮرد‪ ‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد ـ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺳﻜﻪ‬
‫روشِ ﻋﻠﻤﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫‪20‬‬

‫ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ از ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺳﻜﻪ ﻛﻮﭼـﻚ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﻜﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮاﻧـﺪ‪ .‬و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻫﺮ »ﺷـﻲء‪ «‬دﻳﮕـﺮي ﺟـﺰ ﺳـﻜﻪ را ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ و ﺗﻌﺮﻳـﻒ‪ ‬رواﺑـﻂ و ﻧ‪‬ﺴ‪‬ـﺐِ ﻣﻴـﺎنِ‬
‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻣﻮرد‪ ‬ﻧﻈﺮِ ﻣﺎن در ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد؛ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن ﺗﺮﺗﻴـﺐِ ﻣﻜـﺎﻧﻲِ‬
‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮرِ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲِ ﻣﻴﺎنِ اﻣﺎﻛﻦِ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎ ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺖ ﻣـﻲﺑﺎﻳـﺪ ﺑﺎزﻧﻤـﺎﻳﻴﻢ ﻛـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر از‬
‫»ﻣﺤﻠﻲ )در ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز( ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﻲء در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار دارد« ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺎرِ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺎن ﺳﻜﻪاي‬
‫را در ﻧﻈﺮ آورﻳﻢ ﻛﻪ در ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي رؤﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﺧﻂ‪ ‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ از ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫در آنﻫﺎ ﺳﻜﻪ ﻣ‪‬ﺪو‪‬ر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺳﻜﻪ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻜﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺧﻂ‪ ‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢِ دﻳﮕﺮي از ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺮﺳـﻴﻢ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺳﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮرِ ﻗﺎﺋﻢ ﻗﺎﺑﻞِ رؤﻳﺖ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ‬ﺧﻂ‪ ‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ‪ ‬ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫دو ﺧﻂ در ﻣﺤﻞِ ﻣﻌﻴﻨﻲ در ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺑﺎﻫﻢ ﺗﻼﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﭼﺸﻢاﻧﺪازِ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗـﻮان آن را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﻪ‪» ‬ﻣﺤﻠﻲ )در ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز( ﻛﻪ ﺳﻜﻪ در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار دارد« ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮرِ اﻣﺘـﺪاد‪ ‬اﻳـﻦ‬
‫ﺧﻄﻮط ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ از اﺷﻴﺎء‪ ‬دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﻜﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻜﻪ ﭼﻨﺪان ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺗﻤﺎس ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮِ ﻓﻌﻠﻲِ آن ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣـﺮ ﻣﻮﺟـﺐِ اﺷـﻜﺎلِ‬
‫واﻗﻌﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐِ ﻣﻜﺎﻧﻲِ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻣﻜﺸﻮف ﻣﺴﺘﻘﻞ از »اﺷﻴﺎء‪ «‬ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻓ‪‬ﻲاﻟ ‪‬ﻤ َﺜﻞ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺳﻜﻪي ﻣﻮرد‪ ‬ﻧﻈﺮ را ﺑﺮدارﻳﻢ و ﺑﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦِ ﺳﻜﻪﻫﺎي‬
‫دﻳﮕﺮي در ﻓﻮاﺻﻞِ دورﺗﺮ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﺧﻂ‪ ‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ را ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪي ﺗﻘﺎﻃﻊِ ﺷﺎن اﻣﺘﺪاد دﻫﻴﻢ؛ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻧﻤﻮدﻫﺎي‬
‫اوﻟﻲ در ﺟﺎﻳﻲ ﻣ‪‬ﺪو‪‬ر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﺳﻜﻪي اوﻟﻴﻪ ﻣ‪‬ﺪو‪‬ر ﺑﻮد و ﻧﻤﻮدﻫﺎي دوﻣﻲ در ﺟﺎﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮدﻫﺎي‬
‫ﺳﻜﻪي اوﻟﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ در آن ﻳﻜﻲ از ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣ‪‬ﺪو‪‬ر ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ و دﻳﮕﺮ ﺳﻜﻪﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻜﻪي اوﻟﻴﻪ در‬
‫ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪونِ ﺷﻚ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐِ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻓﻘﻂ ﻃﺮحِ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ و ﻣﺠﻤﻠﻲ از ﻃﺮﻳﻘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ‬ﻣﻮرد‪ ‬ﻧﻈﺮِ ﻣﺎ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﺪان‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻧﺪازهي ﺳﻜﻪ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲاﻧﮕﺎرد و ﻓﺮض ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﺪونِ اﻳﺠـﺎد‪ ‬ﺗﻐﻴﻴـﺮات‪ ‬ﻣﻘـﺎرن در‬
‫وﺿﻌﻴﺖ‪ ‬دﻳﮕﺮ اﺷﻴﺎء ﺳﻜﻪ را ﺑﺮدارﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺰﺋﻴﺎﺗﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻗﺎﻋﺪهي ﻛﻠﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد؛ و ﺻﺮﻓﺎً‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐِ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎﻳﻲ در ﻛﺎرﺑﺮد‪ ‬آن ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدهاﻳﻢ ـ و آن ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﻲء‪ ‬ﻣﻌﻴﻦ در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار دارد ـ ﻣـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ‬
‫درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﭼﻴﺴﺖ ﻛـﻪ ﭼﺸـﻢاﻧـﺪازﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در آنﻫـﺎ ﻳـﻚ ﺷـﻲء ﺑـﺰرگ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ از‬
‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺷﻲء ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮاﻧﺪ؛ در واﻗﻊِ اﻣﺮ‪ ،‬آنﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﺸـﻢاﻧـﺪازﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻲء در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ اﻛﻨﻮن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲِ ﻣﻴﺎنِ ﻳﻚ ﻣﻜﺎنِ ﺧﺼﻮﺻﻲ و اﺟﺰاء‪ ‬ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻤﻮدي از‬
‫ﺷﻲء‪ ‬ﻣﻌﻴﻨﻲ در ﻣﻜﺎنِ ﺧﺼﻮﺻﻲِ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺎ ﻣﺤﻠﻲ را ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻮد در ﻣﻜـﺎنِ ﺧﺼﻮﺻـﻲ دارد ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﻠﻲ رﺑﻂ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻲء در ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز دارد‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ »اﻳﻨﺠﺎ« را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬در ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻬﺎنِ ﺧﺼﻮﺻﻲِ ﻣـﺎ ا‪‬ﺷـﻐﺎل ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﻲء ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﺎ دور از »اﻳﻨﺠﺎ« ﻗـﺮار‬
‫دارد‪ .‬ﻳﻚ ﺷﻲء ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ »اﻳﻨﺠﺎ« ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﺷﻲء در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎنِ ﺧﺼﻮﺻـﻲِ ﻣـﻦ ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫‪21‬‬ ‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎنِ ﺧﺼﻮﺻﻲِ ﻣﺎ درونِ ‪‬ﺳﺮِ ﻣﺎن ﻗﺮار دارد؛ زﻳﺮا ﺟﻬﺎنِ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲِ ﻣﺎ ﻣﺤﻠﻲ در ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺸﻲ از ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ‪‬ﺳﺮِ ﻣﺎن در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ ،‬دو ﻣﺤﻞ در ﻣﻜﺎنِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺑﺎ ﻫﺮ ﻧﻤﻮد از ﻳﻚ ﺷﻲء راﺑﻄﻪ دارﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨـﻲ ﻣﺤﻠـﻲ ﻛـﻪ ﺷـﻲء‬
‫درآﻧﺠﺎ ﻗﺮار دارد و ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﺸﻢاﻧﺪازي اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻧﻤﻮد‪ ‬ﻣﻮرد‪ ‬ﻧﻈﺮ ﺑﺨﺸﻲ از آن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻤﻮد‬
‫از ﻳﻚ ﺷﻲء ﻋﻀﻮي اﺳﺖ از دو ردهي ﻣﺘﻔﺎوت از ﻧﻤﻮدﻫﺎ ‪1 :‬ـ ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنِ آن ﺷﻲء ﻛﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻳﻜﻲ از آنﻫﺎ در‬
‫ﻫﺮ ﭼﺸﻢاﻧﺪازِ ﻣﻌﻴﻦ رؤﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد؛ ‪2‬ـ ﭼﺸﻢاﻧﺪازي ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻮد‪ ‬ﻣﻌﻴﻦ ﻋﻀﻮي از آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺷﻲء در آن‬
‫داراي اﻳﻦ ﻧﻤﻮد‪ ‬ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻧﻤﻮدﻫﺎ را ﺑﻪ ﺷﻴﻮهي ﻧﺨﺴﺖ ردهﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ و روانﺷﻨﺎس ﺑﻪ ﺷـﻴﻮهي‬
‫دوم‪ .‬اﻣﺎ آن دو ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﻮد‪ ‬ﻣﻨﻔﺮد راﺑﻄﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ دو ﺷﻴﻮهي ردهﺑﻨﺪي ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آن دو‬
‫ﻣﺤﻠﻲ را ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺗﻤﻴﺰ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻮد در آﻧﺠﺎ و از آﻧﺠﺎ رؤﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪» .‬ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤـﻮد در آﻧﺠـﺎ رؤﻳـﺖ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد« ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻞِ ﺷﻲء اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻮد ﺑﺪان ﺗﻌﻠﻖ دارد؛ و »ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻮد از آﻧﺠﺎ رؤﻳﺖ ﻣﻲﺷـﻮد« ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻣﺤﻞِ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻮد ِﺑﺪان ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ اﻳﻦ اﻣﺮِ واﻗﻊ را ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ آن ﻧﻤﻮدي ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﻲء در ﻣﺤﻞِ ﻣﻌﻴﻨﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺛﺮ‬
‫از واﺳﻄﻪي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻳﻚ ﺷﻲء‪ ‬ﻣﻌﻴﻦ در ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي اﻧﺘﺸﺎر ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ‬
‫ﺑﻴﺮون از آن ﻣﺤﻠﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﻲء در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار دارد؛ و اﻳﻦ ﻧﻤﻮدﻫﺎ ﻫﺮﭼﻪ از اﻳﻦ ﻣﺤﻞ دورﺗﺮ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻌـﺮضِ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﻫﻤﺎن ﻧﻤﻮدﻫﺎﻳﻲ را ﻣﺤﺴﻮب دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻲء ﻧﺰدﻳﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ آن‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ را ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮﻃﺒﻖِ آنﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺷﻴﺎﺋﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺴﻮب دارﻳﻢ ﻛﻪ در ﻣﺤﻞﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ اﻳﻦ ﻧﻤﻮدﻫﺎ رؤﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ اﻣﺮِ واﻗﻊِ ﺗﺠﺮﺑﻲ را ﺑﺮﺣﺴﺐِ ﻃﺮحِ ﻓﺮﺿﻲِ ﻣـﺎن‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻓﺮﺿﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﺗﺠﺮﺑﻪﺷﺪه را ـ ﻣ‪‬ـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ آن اﻣـﻮري ﻛـﻪ از‬ ‫ِ‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﺼﻮﻳﺮِ‬
‫ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﺄﺧﻮذ اﺳﺖ ـ در ﺧﻮد دارد و ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮدهاﻳـﻢ‪ ،‬ﺑـﺎ اﻧـﺪﻛﻲ ﻣﺸـﻘﺖ‪،‬‬
‫ﺴﻲ‪ ،‬اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﻓﻴﺰﻳﻚ و اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻬـﺎﻧﻲ‬‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮِ اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﺧﺎمِ ﺣ ‪‬‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮاﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﻮرِ واﻗﻊ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﮔﻮاه‪ ‬ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬آن وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ و ﻧﻴﺰ از ﻋﺪمِ‬
‫اﻣﻜﺎنﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻋﺎري اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪهاي دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻲاﻧﮕﺎرﻳﻢ ﻛﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ؟ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪي اﺻﻠﻲِ ﻣﺎن )ﻳﻌﻨﻲ دﻻﻳﻞِ ﺑﺎور داﺷﺘﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد‪ ‬ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺮون از ﺟﻬﺎنِ ﺧﺼﻮﺻﻲِ ﻣﺎ( ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽـﻪ ﻣـﺎ از‬
‫ﻃﺮحِ ﻓﺮﺿﻲِ ﻣﺎن اﺧﺬ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﺑﺮ ﺿﺪِ ﺻﺪقِ اﻳﻦ ﺑﺎور وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ دﻻﻳﻞِ ﻗﻄﻌﻲ و ﻣﺤﺼ‪‬ﻠﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫در ﺗﺄﻳﻴﺪ‪ ‬آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶِ ﺣﺎﺿﺮ را ﺑﺎ ﻃﺮحِ دوﺑﺎرهي ﻣﺴﺌﻠﻪي ﮔﻮاﻫﻲ و ﺷﻮاﻫﺪ‪ ‬وﺟﻮد‪ ‬اذﻫﺎنِ دﻳﮕﺮ ﺑﺎز ﻣﻲآﻏﺎزﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺼﻠﻲ در ﺗﺄﻳﻴﺪ‪ ‬وﺟﻮد‪ ‬اذﻫﺎنِ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺘﺎً ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮﻫﺎنِ ﻗﻄﻌﻲ و ﻣﺤ ‪‬‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺤﻲ از ﺧﻮاب و رؤﻳﺎي ﻣﺎ داراي ﻧﻮﻋﻲ ذﻫـﻦ اﺳـﺖ ــ و ﻣﻌﻤـﻮﻻً ذﻫﻨـﻲ آزارﻧـﺪه‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﭘﺎﺳـﺦﻫـﺎي‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬از ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ اﻣﻴﺎلِ ﻣﺎ اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺟﻤﻴﻊِ دﻳﮕﺮ ﻋﻼﺋﻢِ ﻋﻘﻠﻲ‪ 1‬را از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣـﺎ‬
‫در ﺳﺎﻋﺎت‪ ‬ﺑﻴﺪاري ﺑﺪان ﻣﺄﻟﻮف ﻫﺴﺘﻴﻢ و در آﺷﻨﺎﻳﺎنِ ﻣﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‪ ‬اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﺑﻴـﺪار ﻫﺴـﺘﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺎور ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ آن ﺷﺒﺢ ـ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ‬ﻇﻮاﻫﺮِ ﻣﺮدم در دﻧﻴﺎي ﺑﻴﺪاري ـ ﺑﺎزﻧﻤﺎي‪ 2‬ﺟﻬﺎنِ ﺧﺼﻮﺻﻲاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑـﺪان ﻫـﻴﭻ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲِ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ اﻳﻦ اﻣﺮ را در ﺑﺎبِ آن ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎور دارﻳـﻢ ﻛـﻪ در ﻫﻨﮕـﺎمِ ﺑﻴـﺪاري ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬

‫‪1.‬‬ ‫‪intelligence‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪representative‬‬
‫روشِ ﻋﻠﻤﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫‪22‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﻏﻴﺮ از اﺛﺒﺎت‪ ‬ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻣـﺎ دﻧﻴـﺎي ﺑﻴـﺪاري‬
‫ﺨﻴ‪‬ﻠﻪي ﻣﺎ ﻣﻮﺟﺐِ ﺟﻤﻴﻊِ ﻣﺴـﻤﻮﻋﺎت‪ ‬ﻣـﺎ و ﺟﻤﻴـﻊِ‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻛﺎﺑﻮسِ ﺑﺸﺪت ﻣﺪام و ﻣﻜﺮر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﻪ ‪‬ﻣ َﺘ َ‬
‫آﻧﭽﻪ در ُﻛ ُﺘﺐ و ﻧﺸﺮﻳﺎت ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ و ﺟﻤﻴﻊِ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎي ﺳ ‪‬ﻴﺎﺳﺎن ﺷﻮد ﻛﻪ اﻓﻜﺎرِ ﻣﺎ را ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲدارد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﺎدرﺳﺘﻲِ آن را اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻴﭻﻛﺲ واﻗﻌﺎً ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺪان ﺑـﺎور‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ دﻟﻴﻞِ ﻣﻨﻄﻘﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﻜـﺎن را ﻧﺎﻣﺤﺘﻤ‪‬ـﻞ ﺗﻠﻘـﻲ ﻛـﺮد؟ آﻳـﺎ ﭼﻴـﺰي ﻓﺮاﺳـﻮي ﻋـﺎدت و‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﻴﺶداوري وﺟﻮد دارد؟‬
‫ﺑﺎورِ ﺑﻪ وﺟﻮد‪ ‬اذﻫﺎنِ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن در ز‪‬ﻣﺮهي دادهﻫﺎي ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻌﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ واژه را در ﺑﺎديِ اﻣﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦِ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺗﺄﻣﻞ در اﻳﻦ ﺑﺎبِ را ﺑﻲآﻏﺎزﻳﻢ‪ ،‬در ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ از ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﺪان ﺑﺎور دارﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ از ﺑﺮاي دﻟﻴﻞ ﻳﺎ ﺑﺮﻫﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از آن رو ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎوري ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‪ ‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪‬‬
‫روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎورِ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﺑﺎوري اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا از ﻣﺸﺎﻫﺪهي اﺟﺴﺎمِ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻨﺘﺞ ﺷﺪه اﺳـﺖ؛ و ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ﺑـﺎﻗﻲ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺘﻘﻦﺗﺮﻳﻦِ دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺤﺖ‪ ‬ﺗﺄﺛﻴﺮِ ﺗﺄﻣﻞِ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﭼﻨﺪان ﻣﺤـﻞِ ﺗﺮدﻳـﺪ‬
‫ﺴﻲ ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ را واﻣﻲدارد ﻛﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺑﺮاي رﺑﻂ دادنِ آن ﺑﻪ اﻣﻮرِ واﻗﻊِ ﺣ ‪‬‬
‫ﺑﺪونِ ﺷﻚ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺮﻫﺎنِ ﺑﺪﻳﻬﻲ از ﻗﻴﺎس ﻣﺄﺧﻮذ اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺴﺎمِ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺴـﻢِ ﻣـﺎ‪،‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ داراي اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ‬ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ؛ از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻴﺎس‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻲاﻧﮕﺎرﻳﻢ ﻛﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري ﺑﻪ اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ‬اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ‬ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزﻧﺪ ‪» :‬ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎش!«‬
‫و ﻣﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ در ُﺷﺮُف ﺗﺼﺎدف ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ؛ از اﻳﻦ رو ﻣﺎ آن واژهﻫـﺎي ﻣﺴـﻤﻮع را ﺑـﻪ آن ﺷﺨﺼـﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر آن اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ را دﻳﺪه اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از آن آﮔﺎه ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻛﻞِ اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎجِ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﻮاب و رؤﻳﺎ روي داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲﺑﺎﻳـﺪ اﺳـﺘﻨﺘﺎجِ‬
‫ﻣﺰﺑﻮر را ﻛﻼً ﻧﺎدرﺳﺖ داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ ﭼﻴﺰي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻫﺎنِ ﻣﺄﺧﻮذ از ﻗﻴﺎس را ﻗﺎﻃﻊﺗﺮ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻣـﺎ )ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ( ﺑﻴﺪار ﻫﺴﺘﻴﻢ؟‬
‫ﻗﻴﺎس در دﻧﻴﺎي ﺑﻴﺪاري ﺻﺮﻓﺎً از ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮه و ﺳﺎزﮔﺎريِ ﺑﻴﺸﺘﺮِ آن ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﻴﺎس در ﺧﻮاب و رؤﻳﺎ ‪‬ﻣﺮ ‪‬ﺟﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻫﺮ ﺷﺐ درﺑﺎرهي ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮاب ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﮕﺎه آﻧﺎن را در ﻃﻲ روز ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ ـ ﺟﻤـﺎﻋﺘﻲ ﻛـﻪ ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت‪‬‬
‫ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻲ دارﻧﺪ و در ﻃﻲِ ﺳﺎﻟﻴﺎنِ ﻣﺘﻤﺎدي ﺳﺎﻟﻤﻨﺪﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﻪ او ـ ﻣ‪‬ﺜﻞِ آدمﻫﺎي ﻧﻤـﺎﻳﺶﻧﺎﻣـﻪي ﻛﺎﻟـﺪر‪‬ن‪3‬ــ‬
‫ﻗﻀﺎوت در اﻳﻦ اﻣﺮ را دﺷﻮار ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ ﺟﻬﺎنِ ﺧﻮاب و رؤﻳﺎ ﺑﻮد و ﻛﺪام ﻳﻚ ﺟﻬﺎنِ اﺳﻤﺎً »واﻗﻌﻲ«‪ .‬ﺻﺮﻓﺎً ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ‬
‫ﺧﻮابﻫﺎ و رؤﻳﺎﻫﺎي ﻣﺎ در اﻳﺠﺎد‪ ‬ﻳﻚ ﻛﻞِ ﺳﺎزﮔﺎر و ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻳﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻳﺎ ﺑﺎ دﻧﻴﺎي ﺑﻴﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣـﻲﺷـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ آنﻫﺎ را ﻣﻄﺮود ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﭘﺎرهاي ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲﻫﺎ در زﻧﺪﮔﻲِ ﺑﻴﺪاري ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺧﻮاب و رؤﻳﺎ ﺑﺎﻟﻜﻞ آﺷﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮضِ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ و ارواحِ ﻣﺮدﮔﺎن در ﻫﻨﮕﺎمِ ﺧﻮاب ﺑﻪ دﻳﺪار ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺧ‪‬ﺮَد‪ ‬آدمِ‬
‫ﻣﺘﺠﺪ‪‬د از ﺗﺼﺪﻳﻖِ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻓﻬﻢِ آﻧﭽﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﮔﻔﺖ‪ ،‬دﺷـﻮار اﺳـﺖ‪ .‬از ﺳـﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﺎرف در ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي اﺷﺮاق‪ 4‬ﮔﻮﻳﻲ از ﺧﻮاﺑﻲ ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺣﻴﺎت‪ ‬ﻧﺎﺳﻮﺗﻲِ وي را آﻛﻨﺪه اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬
‫ﻛﻞِ ﺟﻬﺎنِ ﻣﺤﺴﻮس در ﻧﻈﺮش ﻣﻮﻫﻮم ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻗﻄﻌﻴﺖ و وﺿﻮﺣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻗﻮف‪ ‬ﺑﺎﻣﺪاديِ ﻣﺎ ﭘـﺲ از ﺧـﻮاب‬

‫‪1.‬‬ ‫‪demonstration‬‬
‫‪ Ċ2‬راﺳﻞ ﺑﻌﺪﻫﺎ در ﻛﺘﺎبِ ﻧﮕﺮشِ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ‪» :‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﭘﻴﺶداوري و ﻋﺎدت ﻛﻤﺘﺮ ﭼﻴﺰي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺘـﻮان ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊِ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺻﻼً ﺟﻬﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارد« )‪ (The Scientific Outlook.p 98‬ـ م‪.‬‬
‫‪ (1600-1681) Pedro Calderón de la Barca Ċ3‬؛ ﻧﻤﺎﻳﺶﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺲ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهي اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ـ م‪.‬‬
‫‪4. illumination‬‬
‫‪23‬‬ ‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﻟﻜﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺟﻬﺎنِ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي روزﻣﺮهي ﻣﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ او را ﻣﺤﻜـﻮم‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﻛﻪ او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﻛﻪ اﺳﺘﻮاري و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﻳﻲ ﻇﺎﻫﺮي اﻋﻴﺎنِ ﻣﺘﻌﺎرﻓﻲ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣـﻲاﻧﮕـﺎرﻳﻢ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را در ﻣﻴﺎن آن ﻣﻲﮔﺬراﻧﻴﻢ؟‬
‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎنِ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﻴﺰ داراي ذﻫﻦاﻧﺪ‪ ،‬ﭘـﺬﻳﺮايِ ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﭼﻨـﺪان‬
‫ﻗﺎﻃﻊاي ﺑﺮاﺳﺎسِ اﺳﺘﺪﻻلِ ﻗﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦِ ﺣﺎل‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي وﺳﻴﻌﻲ از اﻣﻮرِ واﻗـﻊ ﻧﻈـﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻧﻤﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ ﻛﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻧﺎدرﺳـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻴـﺰي‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺻﺪقِ آن اراﺋﻪ داد؛ و دﻟﻴﻞِ ﻗﺎﻃﻊاي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬ﻓﺮﺿﻴﻪاي ﻛﻠﻲ و ﻛﺎرا ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻣﺠﺮد‪ ‬آنﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺎﻧﺖ‪ ‬ﮔﻮاﻫﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺎن از ﺟﻬﺎنِ ﻣﺤﺴـﻮس را‬
‫ﺗﻌﻤﻴﻢ دﻫﻴﻢ؛ و ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺤﻮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن دﺳﺘﮕﺎه‪ ‬ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲاي ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻃﺮحِ ﻓﺮﺿـﻲِ ﻣـﺎن ﻓـﺮض‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪ .‬در واﻗﻊِ اﻣﺮ ـ ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ ﻫﻤﭽﻮن ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ ـ ﻧﻤﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ از ﺑـﺎور داﺷـﺘﻦ ﺑـﻪ‬
‫اذﻫﺎنِ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن اﺣﺘﺮاز ﻛﻨﻴﻢ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﺎورِ ﻣﺎ ﻣﻮﺟ‪‬ﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﻼﻗﻪي ﻧﻈﺮي اﺳﺖ و ﺑﺲ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻮ ‪‬ﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﻴﭻ اﺷﻜﺎلِ اﺳﺎﺳﻲِ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﺗﻌﻤﻴﻢِ وﺳـﻴﻊِ ﺷـﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣـﺎن ﺑـﻪ ﻓﺮاﺗـﺮ از دادهﻫـﺎي‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲِ ﺧﺎصِ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ را ﻧﻴﺰ در ﻋﻠﻢ و ﻓﻬﻢِ ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺼﻞِ ﺗﻠﻘﻲ ﻛـﺮد‪ .‬ﻋﻤﻮﻣـﺎً ﻣﺴـﺌﻠﻪي ارﺗﺒـﺎط‪‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻧﺎﭼﻴﺰ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬ﻛﻞِ ﻳﭙﺎﻣﺪ‪ ‬اﻳﻦ ﺑﺤﺚ‪ ‬ﻣﻔ ‪‬‬
‫ﺣﺲ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﻋﻴﻨﻲ‪ 1‬را ﺑﺮاﺳﺎسِ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ‬اوﻟﻴﻪ را ﺑﻘﺪري در ﺑـﺮ ﻧـﺪارد ﻛـﻪ ﻣـﺎ آن را‬
‫ﭘﻴﺶ ‪‬ﺑﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻛﺜﺮِ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗـﻮان ﮔـﻮاﻫﻲِ دﻳﮕـﺮان را ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ؛ و‬
‫دﺳﺖﻛﻢ ﺑﻪ ﻃﻮرِ ﺿﻤﻨﻲ( اﻳﻦ ﻓﺮﺿـﻴﻪ را ﺗﺼـﺪﻳﻖ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮ ﻣﺮدﻣـﺎن ﻧﻴـﺰ داراي ذﻫـﻦاﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ِ ) ،‬‬
‫دﺷﻮارﻳﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺲ از ﭘﺬﻳﺮشِ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺗﻔﺎوتﻫﺎ در آن ﻇﺎﻫﺮي روي ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋـﻴﻦِ ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲِ‬
‫واﺣﺪ در ﻳﻚ زﻣﺎنِ واﺣﺪ ﺑﻪ دو ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺺِ واﺣﺪ در دو زﻣﺎنِ ﻣﺨﺘﻠﻒ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ؛ و ﻧﻤﻲﺗـﻮان ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﻧﮕﺎﺷﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن آن ﻋﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ )ﻋﺎﻣﻪي( ﻣﺮدم را ‪‬ﻣﺮد‪‬د ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻـﻼً ﺗـﺎ‬
‫ﭼﻪ اﻧﺪازه واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺣﺲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻜﺸﻮف ﺑﺎﺷﺪ؛ و ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻲاﻧﮕﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻫﻴﻦِ ﻗﻄﻌﻲ و‬
‫ﻣﺤﺼ‪‬ﻠﻲ ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه وﺟﻮد دارد ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻲاﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻜﺸﻮف ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃـﺮحِ ﻓﺮﺿـﻲ ﻣـﺎ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦِ آن ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻓﻬـﻢِ ﻣﺘﻌـﺎرف و ﻋﻠـﻮمِ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻣﻌﻠـﻮم اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞاﻳﺮاد ﺑﺎﺷﺪ؛ و ﻣﺤﻠﻲ را ﺑﺮاي ﺟﻤﻴﻊِ دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻢ ﻋﻴﻨﻲ و ﻫـﻢ‬
‫ذﻫﻨﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮحِ ﻓﺮﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ـ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺳﺎزﮔﺎريِ آن ﺑﺎ روانﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻓﻴﺰﻳـﻚ ــ ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣـﺪ‪ ‬ﺑﺤـﺚ‪‬‬
‫ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‪ ‬ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺮضِ اوﻟﻴﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺣﺪ‪‬ي ﺿﺮوري ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺘﻮان آن را از ﻣﻮاد و ﻣﺼﺎﻟﺢِ اﻧﺪكﺗﺮي‬
‫ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮد ]‪ [...‬؛ اﻣﺎ ﻣﻦ ﻫﻨﻮز ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﺠﺎ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﺗﻘﻠﻴﻞ در ﻓﺮﺿﻴﺎت‪ ‬اوﻟﻴﻪ را ﭘﻴﺶ ‪‬ﺑﺮد‪■ .‬‬

‫○‬ ‫○‬ ‫○‬

‫‪1.‬‬ ‫‪objective‬‬
 Bertrand Russell

Our Knowledge of the External World

LECTURE III

Translated into Persian

by

Amir Kashfi

You are free to download, copy, and share this electronic book with others.
However, it is illegal to sell this book, or change it in any way.
Contact us at a_drop_of_rain_50@yahoo.com.

First Edition
2011