Modyul # 3 Teksto

ILANG SULIRANIN TUNGKOL SA

INTELEKTWALISASYON NG FILIPINO
Bonifacio P. Sibayan

1990. In Bantayog: Mga Piling Sanaysay sa Wika at Panitikan:

Handog Parangal kay P.B.P. Pineda (PSLF)
Alfonso O. Santiago, Editor
Quezon City: Phoenix Publishing House
pp. 90-95

T atalakayin ko sa artikulong ito ang ilang suliranin tungkol sa pagpapaunlad o

intelektwalisasyon ng wikang Filipino. Naniniwala ako na hindi natin maaaring
sabihin na ang intelektwalisasyon ay susi sa maunlad na pagtuturo at pagkatuto
kung hindi natin mauunawaan kung bakit, paano, at kung anong larangan ng wikang
Filipino ang dapat bigyan ng intelektwalisasyon.

Pagpaplano ng Wika (Language Planning)

Lahat ng kasangkot sa pagtuturo at pagsusulong ng wikang Filipino ay dapat maging

masugid sa pagbibigay-malasakit sa pagpaplano ng wika. Ang pagkuha ng isang
asignatura o subject sa Language Planning ang magpapakilala sa isang mag-aaral ng mga
huwarang teorya at praktikal na pagkaunawa sa ilang bagay tulad ng mga sumusunod:

1. Pagpapasya o pagpili ng wika (language determination or selection)

2. Paglinang at pagpapaunlad ng wika (kung saan isang bahagi ang
intelektwalisasyon)
3. Patakaran ng pagbabalangkas ng wika (para maunawaan ang katwiran ng pag-
aaral ng dalawang wika o ang sinasabi nating edukasyong bilinggwal o bilingual
education)
4. Pagpoprograma ng wika
5. Pagsasagawa o implementasyon ng wika (kung saan paraan at pamamaraan ng
pagtuturo ay dalawang paksa lamang)
6. Pagpapahalaga ng wika

Marami pang ibang masalimuot na paksa ang dapat maunawaan ng mga

tagapagpaunlad, tagapagtaguyod, tagatangkilik, tagapagtanggol ng wikang Filipino. Ilang
sa mga ito ay ang mga sumusunod:

1. Ang pagpapalit at pagbabago ng wika (language replacement and language shift)

1
 2. Ang tungkulin (role) o bahaging ginagampanan ng Filipino na may kinalaman sa
Ingles at sa iba’t ibang katutubong wika ng mga di-Tagalog sa iba’t ibang
larangan ng wika (language domains)
3. Ang tungkulin o bahaging ginagampanan ng Ingles sa intelektwalisasyon ng
Filipino
4. Kung bakit kailangang maintelektwalisa ang Filipino, at kung paano ito isasagawa
5. Ang kontribusyon ng ibang katutubong wika sa pagsulong ng Filipino
6. Ang karapatan ng isang tao o grupo sa wika (language rights)
7. Ang intelektwalisasyon ng Filipino sa iba’t ibang larangan ng wika

Ang Pagpapalit ng Isang Wika

Isa sa pinakamahalagang layunin sa pagpapaunlad ng Filipino ay ang paghalili nito sa

Ingles balang araw.

Ipinahayag ng Executive Order No. 335 ang pagpapasiya sa paggamit ng Filipino na

pampalit sa Ingles. Ngunit tinanggihan ng mga Cebuano ang nasabimg pahayag. Bakit?
Sapagkat ang mga mamamayang Pilipino, tulad ng mga Cebuano, na di likas na
gumagamit ng wikang Tagalog, ay mawawalan ng silbi o malalaos.

Pansinin na ang mga Cebuano ay di tumutol sa paggamit ng Filipino sa mga larangan

ng lingua franca o wikang pantelebisyon, pampelikula, at dyaryo o pahayagan. Ngunit
sila ay tumutol sa pagpapalit ng Filipino sa wikang Ingles sa dalawang larangan ng wika
– sa larangan ng pamahalaan at sa larangan ng edukasyon. Ang ibig sabihin nito, ang
pagtanggap o pagtutol sa pagpapalit ng Filipino sa wikang Ingles ay may kinalaman sa
mga larangan o pinanggagamitan ng wika.

Maraming katwiran ang mga Cebuano sa pagtutol sa pagpapalit ng wikang Filipino sa

wikang Ingles. Ang dalawa sa mga ito ay ang mga sumusunod:

1. Hindi nila gusto ang ginagawang paglapastangan sa kanilang katutubo at

natamong karapatan sa wika. Binigyang-diin ng vice-mayor ng Cebu ang bagay
na ito nang sabihin niya sa isang kapulungan kamakailan sa De La Salle
University na “ang mgaTagalog ay nagpupumilit na isungalngal ang wikang
Tagalog sa aming lalamunan” (ram Tagalog down our throats).
2. Nararamdaman nila na sila’y nanganganib dahil hindi sila handang magsalita at
magsulat sa Filipino.

Ang pagtutol na ito ng mga Cebuano ay isang magandang halimbawa sa hirap ng

pag-intelektwalisa sa isang wika at ng isang bansa. Totoong napakahirap palitan ang
isang wikang intelektwaisado na tulad ng Ingles na ginagamit sa mahahalagang
larangan ng wika. Noong araw, ay mas madaling napalitan ng Ingles ang Español
dahil ang Ingles ay intelekwalisado na noon pa man. Ang kailangan lang noon ay ang
pagtuturo nito sa mga tao o pag-intelektwalisa sa mga tao. Sa ibang salita, handa na
ang Ingles noon na pampalit sa Español.

2
Tatlong Uri ng Larangan ng Wika (Three Types of Language Domains)

Upang maintindihan natin ang hirap ng suliranin sa pag-intelektwalisa ng Filipino ay

kailangan nating malaman ang teorya ng larangan ng wika (theory of language domains)
at ang paggamit nito sa pag-unlad ng Filipino. Pag-aralan natin ang sumusunod na tatlong
uri ng larangan ng wika : (i) di mahalagang larangan ng wika (non-controlling domain of
language), (ii) medyo mahalagang larangan (semi-controlling domain); at (iii)
mahalagang larangan ng wika (controlling domain of language).

Ang di mahalagang larangan ng wika ay maaaring di nakasulat at maaaring gamitin

sa kahit anong wika. Halimbawa, ang larangan ng tahanan at ang larangan ng lingua
franca. Hindi natin kailangang planuhin ang paggamit ng Filipino sa mga di mahalagang
larangan. Isang malaking pagkakamali ang paniwalang dahil ang Filipino ay ginagamit sa
pagsasalita at naiintindihan ng halos lahat ng mga Filipino sa di mahalagang larangan ay
maaari na rin itong gamitin sa bahaging larangan ng pamantasan o higher education. Ang
uri ng Filipino na sapat para sa tahanan o para sa lingua franca ay maaaring hindi sapat
para sa larangan ng edukasyon sa pamantasan.

Ang mga medyo mahalagang larangan ay ang mga larangan kung saan ang pagsusulat
ay hindi sapilitan. Ang ibig sabihin nito ay maaaring sumali ang isang tao nang halos
lubos sa mga ito maski hindi marunong magsuat at magbasa nang maayos. At hindi rin
binibigyan ng pansin ng mga tao ang wikang ginagamit sa mga medyo mahalagang
larangan. Ang mga halimbawa ng medyo mahalagang larangan ay ang relihiyon at ang
libangan (entertainment).

Ang ikatlong uri ng larangan ng wika ay ang mga mahalagang larangan. Ang
mahahalagang larangan ay ang larangan na nangangailangan ng mabuti at wastong
pagbasa at pagsuat. Ang wika na kailangan gamitin sa mahlagang larangan ay ang
tinatawag sa Ingles na learned language. Ito ang mga larangan ng wika na dapat bigyan
ng pansin ng mga tagapagtaguyod ng wikang Filipino. Ang mga mahalagang larangan ay
nangangailangan ng pagtatala, tulad ng computer data bank.

Sa ibang salita, maliwanag na ang mahalagang larangan ng wika ang

nangangailangan ng intelektwalisasyon.

Ang ilan sa mga importante o mahalagang larangan ay ang mga sumusunod: (i)
edukasyon (lalo na ang hayskul at ang pamantasan); (ii) pamahalaan; (iii) pagbabatas;
(iv) hukuman; (v) agham at teknolohiya; (vi) negosyo, pangkalakalan at industriya; (vii)
ang mga propesyon na may bahaging larangan (sub-domain), tulad ng medisina,
abogasya, atb.; (viii) mass media (broadcast and print); at (ix) literatura.

Ang Register

Kailangang tandaan natin na bawat bahaging larangan o bahaging-bahaging larangn

(sub- and sub-subdomain) ay may sariling register. Ang ibig sabihin ng register ay ang
tanging paggamit ng wika sa isang larangan o bahaging-larangan. Ang konseptong ito ay

3
mahalaga sa pag-intindi ng mga suliranin ng intelektwalisasyon ng wika. Halimbawa,
alam nating lahat na kung hindi tayo doktor, hindi natin maiintindihan ang register ng
medisina na nakasulat sa Ingles.

Katangian ng Mahahalagang Larangan ng Wika

Ang mahahalagang larangan ng wika ay may sumusunod na mga katangian:

1. Idinidikta nila ang wika na kailangang pag-aralan at gamitin.

2. Ang wikang ginagamit ay specialized at learned. Samakatwid, kinakailangan

ng kaalaman na tiyak, kaya kailangan ng specialization.

3. Ang mga mahalagang larangan ay nangangailangan ng dunong ng pagsasalita,

pagbabasa, at pagsusulat; kailangan dito ay precise language o tiyak, tumpak,
ganap na salita; hindi katulad ng ginagamit natin sa di mahalagang larangan
ng wika.

4. Ang kaalaman sa mahalagang larangan ay iniipon (cumulative). Kung kaya’t

kinakailangang malaman ang karunungan ng nakalipas (past knowledge) at
kasalukuyan. Ang karunungan ng nakalipas ay nasa mga aklat, journals, at
ngayong may computer na, nakaimbak sa data banks. Maliwanag na
maliwanag na halos lahat ng nakalipas na karunungan sa mahalagang larangan
ay hindi magagamit sa Filipino.

5. Ang pagdami ng kaalaman sa mahalagang larangan ng wika ay mabilis. Ang

kasalukuyang karunungan ay nasa bagong mga aklat, pangkasalukuyang
journals at pananaliksik na papel (research papers). Ito ay hind makukuha sa
Filipino.

Ang pagsabog (explosion) ng karunungan sa mahalagang larangan ay katakut-takot.

Ang paghahabol sa pagsabog ng kaalaman na nakasulat at nakatala ay isa sa
pinakamalaking suliranin sa intelektwalisasyon ng Filipino at ang pagpapalit nito sa
Ingles. Sa kasakulukyan, ang bagong karunungan ay batay sa nakalipas na karunungan na
matatagpuan ng mga Pilipino sa Ingles at hindi sa wikang Filipino.

Samakatwid, inaasahan natin ang pag-unlad ng Filipino sa mahalagang larangan at

bahaging larangan; kinakailangan natin ang nakalipas at ang kasalukuyang karunungan sa
Filipino. Ito ay isang kailangang gawain. Ang lawak ng suliranin ay sobrang malaki at
nakakalito. Kung inaasahan natin na papalitan ng Filipno ang Ingles, kailangan na hindi
lamang ang wikang Filipino ang maintelektwalisa; isama natin ang pag-intelektwalisa ng
mga tao, ng mga Pilipino sa buong bansa.

Ang isa sa mga unang dapat gawin sa intelektwalisasyon ng Filipino ay ang isang
intelektwalisadong wikang katulad ng Ingles na ginagamit sa mga mahalgang larangan ay
hindi maaaring palitan nang basta ganoon lang ng isang wikang hindi intelektwalisado.
Malinaw na kinakailangang mas mabuti ang ipapalit.

4
 Hindi sapat ang mga dahilang nasyonalismo, o pagkamakabayan at patriotismo o pag-
ibig sa bayang tinubuan, gayundin ang pagkakakilanlan (identity) upang palitan ang
Ingles. Karamihan sa mga Pilipino, lalung-lalo na ang mga di Tagalog, ay hindi
naniniwala na ang Filipino ay tatak ng nasyonalismo o patriotismo. Tama sila. Ito ay
bahagi ng kanilang karapatang pangwika.

Ang Bahagi o Papel (Role) ng Ingles sa Intelektwalisasyon ng Filipino

May paniwala ang maraming tagapagtanggol ng Filipino na hindi natin kailangan ang
Ingles. Sapat na rin daw na marunong magsalita, magbasa, at magsulat sa Filipino. Hindi
lamang ito isang malaking pagkakamali; it ay delikado sa kasalukuyang kalagayan ng
Filipino. Ang tagapagtaguyod ng Filipino ay dapat magaling sa Ingles dahil ang wikang
Ingles lamang ang paraan kung paano maiintelektwalisa ang Filipino.

Harapin natin ang katotohanan. Kaunti lamang ang kaalaman, kung mayroon man, sa
syensyang panlipunan, agham at teknolohya, matematika, medisina, batas, atb., sa
wikang Filipino. Ang kaalaman ukol sa mga larangang ito ay maaaring makuha sa
Filipino sa pamamagitan ng pagsasalin (translation). Ngunit halos wala pang naisasalin
sa mga larangan ito. Halimbawa, paano ipamamahagi ang karunungan sa medisina sa
isang taong marunong lamang sa Filipino. Imposible. Hindi maaari.

Ano, samakatwid, ang magiging gamit ng Filipino kung hindi ito maaaring gamitin sa
pagkuha ng karunungan?

Mga Mungkahi

Kung maaari akong magbigay ng mungkahi, ang aking mungkahi ay ang mga
sumusunod:

1. Lahat ng tagapagtaguyod ng Filipino, lalung-lalo na sa larangan ng edukasyon,

na hindi pa nag-aaral ng Language Planning, ay dapat mag-umpisa na.

2. Ang mga tagapagtanggol ng Filipino ay dapat makaalam tungkol sa mga

suliranin ng pagpapalit at pagbabago ng wika.

3. Hindi sapat na ang mga tagapagtanggol ng Filipino ay marunong lamang sa

pamamaraan ng pagtuturo sa Filipino. Dapat ay magling sila sa Ingles at
Filipino. Bukod sa pagiging guro, dapat sila ay mga iskolar, tagapagsaliksik, at
manunulat sa tiyak na karunungan.

4. Ang Filipino, upang umunlad at maging intelektwalisado, ay dapat gumamit ng

Ingles.

5. Bigyang-diin ang karunungan, hindi ang pamamaraan.

5
 6. Ang mga guro, tagapagtaguyod ng Filipino, at mga kasapi sa mga samahang
pangwika ay dapat magsaliksik para sa Language Planning. Ang mga solusyon
sa mga suliranin ng wikang Filipino ay kailangan ng karunungan o iskolarsyip;
hindi paghula at pakiramdam.

7. Sapagkat ang karunungan ay iniipon (cumulative), ang mga tala ng nakalipas

na karunungan ay dapat isalin. Ito ang dapat gawin ng mga tagapagtaguyod ng
wikang Filipino.

Isang Bagay na Dapat Pansamantalang Tigilan

Sa wakas, uulitin ko: May mga bagay-bagay na dapat huwag nang bigyang diin ng
mga pinuno o tagapagtaguyod ng wikang Filipino para mas mabigyang tugon ang
mahigpit na pangangailangan sa pgapapaunlad ng wikang Filipino. Halimbawa, ang mga
tagapagtaguyod ng Filipino ay dapat tumigil muna sandali sa pag-uukol ng panahon sa
mga pamamaraan o methods of teaching.

Iminumungkahi ko na dapat pag-ukulan ng pag-aaral ng mga tagapagtaguyod ng

Filipino ang larangan ng karunungan na nauukol sa Language Planning. Napakahirap
intindihan ang paksang intelektwalisasyon ng Filipino kung hindi natin alam ang iba’t
ibang bahagi at kuntil-butil o detalye ng Language Planning. ##