ELIAS

Sa loob ng anim na buwan at dalawang lingo ay muling nagkita si Elias at ang kanyang tinutring na ama
na si Kapt Pablo sa isang yungib sa loob ng gubat. Malapit ang kanilang loob sa isat-isa dahil na rin sa
parehong kapalaran ang kanilang sinapit sa kamay ng mga espanyol. Nais na ipaghigant ni Elias ang
sinapit ng kanyang ama amahan sa pagkamatay ng mga anak nito. May tatlong anak si Kapt Pablo 2
lalaki at isang babae. Ang kanyang anak na baba eay ginahasa ng isang prayle. Nang tangkaing usigin ng
isang naka na lalaki ay siya pinagbintangan na magnanakaw. Sa hirap na dinanas nito ito ay namatay.
Ang isang anak naman nyang lalaki ay ninais na maghiganti at itoy nahuli ng mga gwardiya sibil at
pinahirapan at ng di nya kinaya ay nagpatiwakal. Para kay Kapt Pablo ang paghihiganti ay wala ng halaga
sapagat siya ay may plano na lumusob sa bayan kasama ang iba pang mga sawimpalad. Nais ni Kapt
Pablo na huwag na madamay si Elias dahil bata pa ito at maramin pang pwede mangyari sa kanyang
buhay. Ikinuwento ni Elias ang kanyang pakikipag kaibigan kay Ibarra at sinapit nitong kaapihan sa
kamay ng simbahan. Dagdag pa ni Elias na makatutulong si Ibarra sa pagpapaabot ng kanilang hinaing sa
Kapitan Heneral. Sumang ayon si Kapt Pablo at maghihintay ng kasagutan mula kay Elias at Ibarra sa loob
ng apat na araw. Kung sasang ayon si Ibarra ay magkakaroon ng katarungan ang kanilang hinaing at kung
hindi naman ay sasama si Elias sa layunin ni Kapt Pablo.

Itinago ni Elias Si Ibarra sa kanyang kaibigan na taga Mandaluyong. Nangako rin si Elias na Ibabalik ang
pera at kayaman ni Ibarra na kanyang itinago sa may puno ng balite sa libingan ng nuno ni Ibarra upang
magamit ito sa kanyang pagpunta sa ibang bansa. Dahil ditoinalok ni Ibarra si Elias na sumama dahil sa
sinapit nilang kapalaran. Ngunit itoy agad tinanggihan ni Elias. Napansin nila na nagkakagulo sa bayan ng
silay mapadaan sa tapat ng palasyo. Agad pinadapa ni Elias si Ibarra sa damuhan na lulan ng kanilang
Bangka. Pinatigil si Elias ng mga polvurista at tinanong kung ito galing. Sumagot ito na itoy magrarasyon
ng mga damo sa kura. Nakumbinsi ang mga bantay at siyay nagpatuloy sa pagsagwan.

Sa isang dampa na nakatayo sa isang bundok ay may nakatirang isang pamilya na namumuhay sa
pangangaso at pangangahoy. Nakita ng isang batang lalake at babae ang batang si Basilio na nakabuwal
dahil sa sugat sa paa.

Dalwang buwan bago magkamalay si Basilio bago magkamalay. Dito ay kinuwento ni Basilio ang mga
pangyayari sa kanya. Nang gumaling ay itoy nagpaalam para hanapin ang inang si Sisa.

Noche Buena sa bayan ng San Diego at malamig ang simoy ng amihan. Malungkot at walang palamuti sa
mga bahay ng taong bayan. Nakita ni Basilio ang ina na tuumatakbo at agad naman niya itong sinundan.
Habang tumatako sila ay binabato sila ng alilang babae atsiyay nasapuul. Bagamat duguan ay sinundan
nya ang kanyang ina na papasok sa kagubatan. Si Sisa ay tumigil sa tabi ng punong balite at itoy niyakap
ni Basilio bago mawalan ng malay. Nang Makita ni Sisa ang duguang anak ay umalik ang kanyang
katinuan at nakilala ang anak. Napatili ito ng malakas at napahanduusay sa ibabaw ni Basilo. Nang
magising si Basilio ay kumuha ng tubig at winisik kay Sisa para magising. Nilapat ni BAsilio ang kanyang
tenga sa dibdib ng ina at napagtantong itoy patay na. Niyakap ni Basilio si Sisa saka napaiyak ng malakas.
Nang iangat nya ang kanyang mukha ay nasilayan nya ang isang lalaki. Tinanong ng lalaki si Basilio kung
Ina nya ang bangkay na kanyang yakap. Napansin ni Basilio ang lalaki na hinang hina dahil sa mga sugat
nitong taglay. Sinabihan ng lalaki si Basilio na kumuha ng mga kahoy at isalansan ang bangkay ng
kanyang ina at ang kanyang katawan at sindihan hanggang sa maging aboang kanilang katawan. Dagdag
ppa ng lalaki na may malaking kayamanan na nakabaon sa puno ng baliteat kung wala raw ibang tao
dumating ay gamitin niya sa kanyang pag-aaral.

Nang magmamadaling araw ay Nakita ng bayan ng San Diego ang malaking siga na nagmumula sa
kagubatan.Ang taong kausap ni Basilio ay walang iba kundi si Elias. Dawlang araw na siayng di kumakain
at di na rin magtatagal ang buhay. Itoy namatay na nakatitig sa silangan habang binabanggit ang ga
katagang Huwag lamang limutin nang ganap na mga snasawi sa gabing madilim. At unti unting nabuwal
sa lupa.