Professional Documents
Culture Documents
gammijnavi xazebi
Tumca, praqtikaSi is, rac SeiZleba, sakmaod martiv da calmxriv procesad Candes –
socialuri konfliqtis politikur da partiul alternativebad gardaqmna – aRmoCnda,
rom daZabuli da kompleqsuria. avtomaturad araferi muSaobs da miuxedavad imisa, rom
konfliqtebi zogjer gardaiqmneba partiul dapirispirebebSi, SesaZlebelia, sxva dros an
67
sxva adgilas ase ar moxdes an mxolod nawilobriv moxdes. klasobrivi gansxvavebebi,
rogorc wesi, politikaSi gadaizrdeba, magram, rogorc viciT, es yovelTvis ar aris ase
da yovelTvis ar aris msgavsi procesi. zogjer religiuri gansxvavebebic gardaiqmneba,
magram ara yovelTvis erTi da imave intensivobiT. Tumca, genderuli gansxvavebebi,
miuxedavad imisa, rom sazogadoebriv doneze Zalian mniSvnelovania, iSviaTad gadaizrdeba
politikis sferoSi.
riT SeiZleba, aixsnas aseTi variaciebi? didwilad, rogorc sartori (Sartori, 1990)
aRniSnavs, amomrCevlis mikuTvnebisadmi lipsetisa da (Lipset and Rokka) rokanis midgomis
Sefasebisas, es damokidebulia uSualo `gardamqmnelze~ anu, rogorc man SemdgomSi
uwoda, `damrwmunebelze~. sxva sityvebiT rom vTqvaT, is socialuri mdgomareobebi, rac
sabolood, partiul politikaSi gadaizrdeba, ganxiluli unda iyos, rogorc aucilebeli
piroba maSin, roca procesSi CarTuli umTavresi uwyeba partiaa – an raime sxva
organizacia – romelic intervencias axdens aRniSnuli mdgomareobebis
politizirebisTvis. `uxeSad rom iTqvas~, _ amtkicebs sartori (Sartori, 1990: 169), _
`obieqturi klasi (klasobrivi mdgomareoba) ar qmnis partias, piriqiT, swored partia
qmnis `subieqtur~ klass (klasobriv cnobierebas) ... roca partiebi asaxaven socialur
klasebs, es mniSvnelobas sZens interaqciis ara klasobriv, aramed partiul mizans.~
nawilobriv, es gaxlavT miwodeba, romelic ganapirobebs moTxovnas. ra Tqma unda, igive
SeiZleba, iTqvas sxva gammijnav xazebzec. magaliTad, swored eklesiam da masTan
daaxloebulma organizaciebma Seuwyves xeli religiuri gansxvavebebis saarCevno
mikuTvnebad gardaqmnas, miuxedavad imisa, rom im politikurma partiebma, romlebmac
Zalaufleba SeiZines mobilizaciis am procesis ganmavlobaSi, maleve ganiviTares sakuTari
mamoZravebeli Zala da gadaaWarbes maTive damfuZneblebis miznebs. rogorc kalivasi
(Kalyvas, 1996: 257) askvnis: `konfesiuri partiebi ar iyo istoriulad winaswar
gansazRvruli da manamde arsebuli identobebisa da konfliqtebis avtomaturi Sedegi.
isini arc struqturuli, ekonomikuri, an politikuri modernizaciis nayofi iyvnen. amis
nacvlad, konfesiuri partiebi gaxldaT mkacr pirobebSi myofi da mravali gamowvevis
winaSe mdgomi sxvadasxva organizaciis dapirispirebisa da brZolis mosalodneli Sedegi.~
mokled, rom vTqvaT, sazogadoebidan politikaze gadasvla ganpirobebulia, nawilobriv
mainc, politikuri Zalebis mier sazogadoebaSi aqtiuri CareviT. 2
68
korelati (TanafardobiTi cneba). erT-erTi midgomis mixedviT, normebi da rwmenebi ar
miiCneva mniSvnelovnad; sxva SemTxvevaSi ki, socialuri struqturaa naklebmniSvnelovani
faqtori.
sxva sityvebiT rom vTqvaT, rogorc evropuli eleqtoratis analizis dros aRvniSneT
(ixileT: Bartolini and Mair, 1990: 212-49; agreTve, Bartolini, 2000: 15-24, da Gallagher et al.,
2005: 264-72), gammijnav xazebs sami gansxvavebuli maxasiaTebeli aqvs. upirvelesad,
gammijnavi xazebi moicavs socialur dayofas, romelic adamianTa jgufebs ganasxvavebs
ZiriTadi socialur-struqturuli maxasiaTeblebiT, rogoricaa: statusi, religia an
eTnikuri warmomavloba. Sesabamisad, gammijnavi xazebi arsebobs gansxvavebul socialur
realobaSi. meore, aucilebelia, CarTuli iyos koleqtiuri identoba im kuTxiT, rom
jgufebi, romlebic gammijnavi xazebis monawileni arian, unda acnobierebdnen TavianT
gaziarebul identobasa da interesebs rogorc fermerebi, muSebi, kaTolikebi da sxva.
qalebs Soris, magaliTad, didi xnis ganmavlobaSi ar arsebobda msgavsi koleqtiuri
identoba, rac xels uSlida maT warmatebul politikur mobilizacias. mesame, gammijnavma
xazebma unda SeiZinos organizaciuli gamoxatuleba – ar aqvs mniSvneloba, iqneba es
politikuri partiis, profkavSirebis, eklesiisa Tu sxva raime erTeulis meSveobiT.
TiToeuli es elementi gammijnavi xazebis arsebiTi nawilia da swored aq scildeba
bartolinisa da meiris Sexedulebebi (Bartolini and Mair, 1990: 211-20) am sferoSi arsebul
sxva tradiciul naSromebs. magaliTad, xSir SemTxvevaSi, gammijnavi xazebis cneba isea
kvalificirebuli, rom ukavSirdeba `politikur gammijnav xazebs~, `socialur gammijnav
xazebs~ `faseulobaTa gammijnav xazebs~ da a.S. rac migvaniSnebs, TiTqos, SesaZlebelia,
erTmaneTisgan ganvacalkevoT sxvadasxva elementi da gamoviyenoT sxvadasxva gammijnavi
xazis gansasazRvravad. realurad ki, am elementebis gancalkevebis msgavs mcdelobebs
konceptualur gaurkvevlobamde mivyavarT, radgan e.w. politikur gammijnav xazebSi
araferia politikuri konfliqtisa Tu politikuri dapirispirebisgan gansxvavebuli.
Sesabamisad, araferi moiTxovs termin `gammijnavi xazebis~ gamoyenebas. zustad aseve,
SeuZlebelia, erTmaneTisgan ganvasxvavoT e.w. `socialuri gammijnavi xazebi~ da
`socialuri stratifikaciis~ cneba. amgvarad, aqac termin `gammijnavi xazebis~ gamoyenebas
araviTari damatebiTi Rirebuleba ar gaaCnia. amisgan gansxvavebiT, rodesac gammijnavi
xazebis cneba SezRudulad vrceldeba mxolod im movlenebze, romlebSic socialuri
realoba, identoba da organizacia erTiandeba da erTmaneTTan interaqciaSi Sedis, swored
amis Semdeg vubrundebiT im fundamenturi dayofebis ganxilvas, romlebmac Tanamedrove
evropis partiebi da partiuli sistemebi Camoayaliba. Ees ki, sakmaod kargad aris
Teorizebuli lipsetisa da rokanis mier (Lipset and Rokkan, 1967; agreTve ixileT Rokkan,
1970, 1999).
es yvelaferi xazs usvams gammijnavi xazebis kidev erT damatebiT Tvisebas: gammijnavi
xazebi Rrma struqturuli dayofaa, romelic didi xnis ganmavlobaSi gadaecema Taobebs.
is arsebobs sxvadasxva mizezis gamo. upirvelesad ki, imitom, rom misi gamomwvevi
interesi aqtualuri rCeba, xolo masSi CarTuli jgufebi koleqtiuri identobis
SegrZnebas inarCuneben. meore, is ganagrZobs arsebobas, radgan alternatiuli politikuri
70
identobebis mobilizeba maSinaa mosalodneli, roca politikur sistemaSi didi
raodenobiT axali xmebi Cndeba da es procesi xmis micemis sayovelTao uflebiT
sruldeba. mesame, TamaSis wesebi – saarCevno sistemis forma, saparlamento sistemis
struqtura, zogadad, instituciuri mowyoba – rogorc wesi, upiratesobas im partiebis
arsebobas aniWebs, romlebmac Tavad Seqmnes es wesebi. Sesabamisad, isini aseve, xels
uwyoben im gammijnavi xazebis arsebobas, romlebmac mocemuli partiebi warmoSva.
sabolood, gammijnavi xazebi agrZelebs arsebobas imis gamo, rom misi organizeba
partiebis mier kvlav xdeba politikis SigniT. gadarCenas ki isini politikuri
konfliqtis TamaSis wesebis gakontrolebiTa da maTi saarCevno bazris Semcirebis
meSveobiT cdiloben: rogorc SatSnaideri (Schattschneider, 1983: 66) aRniSnavs,
`alternativebis gansazRvra Zalauflebis umaRlesi instrumentia~.
71
rodesac evropulma sakiTxma axali energia SesZina odesRac umniSvnelovanes centri-
periferiis gammijnav xazebs.
roca gammijnavi xazebi qreba, rogorc wesi, es saerTo doneze eleqtoratis mzardi
arastabilurobis maCvenebelia – amomrCevlebs ufro metad uCndebaT survili, Seicvalon
partia da gadakveTon gammijnavi xazebis sazRvrebi. Sesabamisad, maTi qcevis winaswar
gansazRvrac ufro rTuli xdeba da ufro metad SemTxveviTia. Tumca, rogorc amtkiceben
(Bartolini and Mari, 1990; Mair, 2001), eleqtoratis cvalebadoba da meryeoba SeiZleba,
gammijnavi xazebis Sesustebaze ar mianiSnebdes. Tumca, aRniSvnas moiTxovs meryeobis tipi
da misi mdebareoba partiul sistemaSi. xmis micemis cvlileba megobrebs, anu gammijnavi
xazebis mokavSireebs Soris naklebmniSvnelovania, vidre xmebis mowinaaRmdegis mxareze
gadanacvleba. miuxedavad imisa, rom orive es cvlileba konkretuli partiuli
organizaciis gavlenis Sesustebaze miuTiTebs, mxolod mowinaaRmdegeebs Soris xmaTa
cvlilebam SeiZleba, migvaniSnos gammijnavi xazebis Sesustebaze. cvlilebebi, romlis
drosac xmaTa raodenoba XX saukunis dasawyisSi social-demokratiuli partiebidan
komunisturi partiebis sasargeblod Seicvala, xolo saukunis bolos kvlav social-
demokratiul partiebs daubrunda, ra Tqma unda, mniSvnelovania partiuli sistemebisa da
maTi cvlilebis gasagebad. Tumca, msgavsi cvlilebebi nalebad metyvelebs gammijnavi
xazebis gaqrobaze. amis msgavsad, cvlileba erTi protestantuli partiidan meoris
sasargeblod _ niderlandebSi, an erTi burJuaziuli partiidan meoris sasargeblod _P
safrangeTSi, nakleb gavlenas axdens gammijnavi xazebis struqturaze. Tumca, SesaZloa, es
umTavresi faqtori iyos imis gasagebad, Tu rogoria partiebs Soris konkurencia. am
yvelafris gamo, mniSvnelovania ganvasxvaoT, erTi mxriv, saerTo arastabiluroba
sistemaSi, xolo, meore mxriv, sferoebSorisi an blokebSorisi meryeoba, rogorc es
sxvadasxva gammijnavi xazebis struqturebis mieraa mocemuli (Mair, 1983: 408-14; Bartolini
and Mair, 1990: 41-6). rogorc masobrivi politikis saukuneze meti gamocdileba gviCvenebs,
amomrCevlebi ufro iolad kveTen konkretuli politikuri partiebis ganmasxvavebel
xazebs, vidre gammijnavi xazebis wyalgamyof sazRvrebs. Sesabamisad, miuxedavad imisa, rom
partiebi Cndebodnen da qrebodnen, gammijnavi xazebi kvlav rCeboda. swored amitom aris
mniSvnelovani gammijnavi xazebi. 4
1 rogorc lipseti (Lipset, 1960: 220, n.1) ambobs, am terminis adaptireba moxda devi
andersonisa da persi davidsonis (Dewey Anderson and Percy Davidson) wignis saTauris
mixedviT `kenWisyrebi da demokratiuli klasobrivi brZola ~(1943), romelsac lipseti
axasiaTebs, rogorc erT-erT `pirvel politikuri qcevis sferos amerikul klasikaSi~.
2 organizaciis rolze aseTi xazgasma damaxasiaTebelia demokratizaciis Sesaxeb arsebuli
gamoyenebuli literatura
Anderson, Dewey and Davidson, Percy E. (1943) Ballots and the Democratic Class Struggle: A Study
in the Background of Political Education. Stanford, CA: Stanford University Press.
Bartolini, Stefano (2000) The Political Mobilization of the European Left, 1860-1980: The Class
Cleavage. Cambridge: Cambridge University Press.
72
Bartolini, Stefano and Mair, Peter (1990) Identity, Competition and Electoral Availability: The
Stabilisation of European Electorates, 1885-1985. Cambridge: Cambridge University Press.
Doorenspleet, Renske (2005) Democratic Transitions: Exploring the Structural Sources of the Fourth
Wave. Boulder, CO: Lynne Rienner.
Flanagan, Scott C. (1987) ‘Changing values in industrial societies revisited: Towards a resolution of
the values debate’, American Political Science Review, 81: 1303-19.
Flora, Peter (1999) ‘Introduction and interpretation’, in Stein Rokkan, State Formation, Nation-
Building and Mass Politics in Europe: The Theory of Stein Rokkan (edited by Peter Flora, Stein
Kuhnle and Derek Urwin). Oxford: Oxford University Press, pp. 1-91.
Gallagher, Michael, Laver, Michael and Mairm Peter (2005) Representative Government in Modern
Europe, 4th edn. New York: McGraw-Hill.
Hout, Michael, Manza, Jeff and Brooks, Clem (1999) ‘Classes, unions, and the realignment of US
presidential voting’, in Geoff Evans (ed.), The End of Class Politics? Class Voting in Comparative
Perspective. Oxford: Oxford University Press, pp. 83-96.
Inglehart, Ronald (1990) Culture Shift in Advanced Industrial Society. Princeton, NJ: Princeton
University Press.
Kalyvas, Stathis N. (1996) The Rise of Christian Demcoracy in Europe. Ithaca, NY: Cornell
University Press.
Kitschelt, Herbert (1992) ‘Political regime change: structure and process-driven explanations’,
American Political Science Review, 86: 1028-34.
Knutsen, Oddbjørn and Scarbrough, Elinor (1995) ‘Cleavage politics’, in Jan W. van Deth and Elinor
Scarbrough (eds), The Impact of Values. Oxford: Oxford University Press, pp. 492-523.
Kriesi, Hanspeter (1998) ‘The transformation of cleavage politics: The 1997 Stein Rokkan lecture’,
European Journal of Political Research, 33: 165-85.
Lipset, S.M. (1959) ‘Some social requisites of democracy: Economic development and political
legitimacy’, American Political Science Review, 53: 69-105.
Lipset, S.M. (1960) Political Man. London: Heinemann.
Lipset, S.M. and Marks, Gary (2000) It Didn’t Happen Here: Why Socialism Failed in the United
States. New York: W.W. Norton.
Lipset S.M. and Rokkan, Stein (1967) ‘Cleavage structures, party systems and voter alignments: an
introduction’, in S.M. Lipset and Stein Rokkan (eds), Party Systems and Voter Alignments. New
York: Free Press, pp. 1-64.
McAllister, Ian (1981) ‘Party organization and minority nationalism: A comparative study in the
United Kingdom’, European Journal of Political Research, 9: 237-56.
Mair, Peter (1983) ‘Adaptation and control: towards an understanding of party and party system
change’, in Hans Daalder and Peter Mair (eds), Western European Party Systems: Continuity and
Change. London: Sage, pp. 405-29.
Mair, Peter (1992) ‘Explaining the absence of class politics in Ireland’, in John H. Goldthorpe and
Christopher T. Whelan (eds) The Development of Industrial Society in Ireland. Oxford: Oxford
University Press, pp. 383-410.
Mair, Peter (2001) ‘The freezing hypothesis: An evaluation’, in Lauri Karvonen and Stein Kuhnle
(eds), Party Systems and Voter Alignment Revisited. London: Routledge, pp. 27-44.
Rokkan, Stein (1970) Citizens, Elections, Parties. Oslo: Universitetsforlaget.
Rokkan, Stein (1999) State Formation, Nation-Building, and Mass Politics in Europe: The Theory of
Stein Rokkan (edited by Peter Flora, Stein Kuhnle and Derek Urwin). Oxford: Oxford University
Press.
Sartori, Giovanni (1990) ‘The sociology of parties: A critical review’, in Peter Mair (ed.), The West
European Party System. Oxford: Oxford Unviersity Press. pp/ 150-82. Originally published in
1969.
Schattschneidet, E.E. (1983) The Semisovereign People: A Realist’s View of Democracy in America.
Fort Worth, TX: Holt, Rinehart and Winston. Originally published in 1960.
73