EKO- ALAMAT

Talahanayan 1: Katutubong Paniniwala sa mga Palatandaan sa Pagbabago ng Panahon

Katutubong Paniniwala Palatandaan Panitikan/Mga Pangyayari

1
 1. Hulaw/Tagtuyot - Namatay ang mga Eko-Alamat: Si Balun (Talata

pananim 1)

- Walang pagkukunan “Lahat ng kanilang pananim

ng tubig tulad ng kamote, balanghoy,

- Walang makakain at palay at iba pa ay ubos din at

maiinom namatay ang mga ito dahil sa

hulaw. Wala na ring tubig na

makukunan. Si Balun at ang

kanyang anak ay payat na

dahil wala na silang

makakain at maiinom.”

2. Tag-ulan - Pagkakaroon ng kulog Eko-Alamat: Si Balun (Talata

1)

“May nadinig na kulog si

Balun sa bahaging kanluran

habang sila ay nasa silangan.”

Eko-kritik:

Halos bawat bahagi ng ating bansa ay nakararanas ng panahong kakaunti ang ulan. Ang

tagtuyot ay isang panahon na sobrang init. Dito namamatay ang mga pananim, walang

pagkukunan o suplay ng tubig at walang makakain. Kaya nagkaroon ng tag-tuyot ay dahil

2
sa global warming na ngayon na nangyayari dito sa mundo natin. Kapag panahon ng tagtuyot

kailangang himukin ang iba at ang ating sarili na kumilos sa pamamagitan ng pagtitipid ng tubig

at parereserba ng pagkain.

Ang tag-ulan ay isang klima kung saan ang tubig na naiipon ay ilalabas sa ulap. Isang

palatandaan ng tag-ulan ay ang kulog. Ito ay nagdudulot ng mabuti lalo na kung may mahabang

tagtuyot dahil nakakatulong ito upang mabuhay ang mga pananim at may pagkukunan ng tubig

lalo na sa bukid. Ngunit maaari rin itong magdulot ng masama pag napasobra ang pagbuhos nito.

Talahanayan 2: Mga Palatandaan sa Kalikasan sa Pagbabago-bago ng Panahon

Palatandaan Kalikasan Panitikan/Mga Pangyayari

3
 1. Pag-ulan - Kulog Eko-Alamat: Si Balun (Talata

1)

“May nadinig na kulog si

Balun sa bahaging kanluran

habang sila ay nasa silangan.”

2. Tagtuyot/Hulaw - Kalupaan Eko-Alamat: Si Balun (Talata

- Katubigan 1)

- Kalikasan “Lahat ng kanilang pananim

pananim tulad ng kamote,

balanghoy, palay at iba pa ay

ubos din at namatay ang mga

ito dahil sa hulaw.”

Eko-kritik:

4
 Lahat ng mga pag-ulan na may pagkulog ay mapanganib dahil ang bawat ulan na may

pagkulog ay lumilikha ng kidlat. Maaring makamatay ang kidlat o malalang makasakit sa mga

tao. Mapanganib din ang mga pag-ulan na may pagkulog dahil maari silang magdulot ng mga

biglaang pagbaha.

Nakararanas ang ating bansa ng matinding init at dahil dito mararamdaman natin ang

matinding epekto ng El Nino. Kabilang dito ang matinding tagtuyot bunga ng kakaunting pag-

ulan. Nakakaapekto ito sa ating kalupaan at katubigan kaya naman nagkakaroon tayo ng

problema sa suplay ng pagkain at tubig. At mas grabe naman ang epekto nito sa kalikasan dahil

dito nakapaloob ang mga tao, hayop at mga halaman na nangangailangan ng makakain at

maiinom sa pang araw-araw na buhay.

Talahanayan 3: Paraan ng Pagpapanatili ng katutubong Paniniwala sa Pagbabago-bago ng Panahon

5
Paraan ng Pagpapanatili Pagbabago ng Panahon Panitikan/Mga Pangyayari

1. Pagtatanim - Para maiwasan ang Eko-Alamat: Si Balun (Talata

pagkagutom 1)

- May pagkukunan ng “Lahat ng kanilang pananim

pagkain tulad ng kamote, balanghoy,

palay at iba pa ay ubos din at

namatay ang mga ito dahil sa

hulaw.

2. Pangangaso - Upang makakuha at Eko-Alamat: Panahon ng may

makahanap ng Matinding tagtuyot (Talata 1)

pagkain “Kinabukasan lumakad muli

si Opayamoy papuntang

mangangaso.”

3. Paghahanap ng tubig, - Upang maiwasan ang Eko-Alamat: Panahon ng may

pagkain at buhay na pagkauhaw matinding tagtuyot (Talata 1)

kahoy - Upang may ‘’Napag-isipan din ni

masilungan Sulunggob na pupunta sa

gubat upang maghanap ng

kanyang maiinom at

makakain hanggang narating

niya ang gitnang kagubatan at

doon nakita niya ang

6
 pinagmulan ng tubig sa tapat

ng may maraming kahoy na

buhay.”

4. Pag-iwan ng - Upang may Eko-Alamat: Panahon ng may

dalawang pirasong maireserbang pagkain Matinding Tagtuyot (Talata

kamote sa panahon ng 1)

pangangailangan nito “Sa paligid nakita din niya

ang limang kamote at iniwan

ang dalwang piraso ng

kamote.”

Eko-kritik:

Ang pagtatanim ay isang pinakamahalagang parte sa mahiwaga at malawak na mundo ng

agrikultura, pagtatanim na minana pa natin sa ating mga ninuno at mahalagang maipamana rin

7
natin ito sa mga susunod na henerasyon. Mahalaga ito sa mga magsasaka dahil ito ang

pinagkukunan nila ng hanapbuhay ngunit may mga tao din na nagtatanim upang may anihin sila

para sa kanilang makakain sa pang araw-araw. Isa ang pagtatanim sa mga mahalagang gawain

upang maiwasan ang pagkagutom at may pagkukunan ng pagkain sa panahon ng

pangangailangan.

Ang pangangaso ay naging kaugaliang gawain ng tao noong unang panahon pa lamang lalo

na sa mga taong nakatira sa kagubatan. Ito ang paraan nila upang mabuhay at maiwasan ang

pagkagutom. Ngunit ngayon ito ay ipinagbabawal ng pamahalaan dahil marami na ang

umaabuso at dahil dito maraming ibang mga hayop ang unti-unting nawawala na at hindi na

nabubuhay sa mundong ito.

Noong kapanahunan sa kalikasan pa kumukuha ng mga natural na pangangailangan katulad

ng tubig at pagkain ang mga tao. Ngunit sa paglipas ng panahon, tayo ay nakadepende lamang sa

makabagong teknolohiya na maaaring makaapekto sa ating kalikasan.

Panghuli, ang pag-iwan ng kamote ay sumisimbolo sa pagpapanatili ng ating likas na yaman

at pag-reserba upang maiwasan ang gutom sa panahon ng pangangailangan.

8
EKO- PABULA

9
Talahanayan 1: Katutubong Paniniwala sa mga Palatandaan sa Pagbabago ng Panahon

Katutubong Paniniwala Palatandaan Panitikan/ Pangyayari

Eko- Pabula: Kalupilupi

1. Pag lubog ng araw - Pag- uwi ni Kalupi- (Talata 2)

lupi sa bahay nito
“Habang mahimbing na

natutulog si Kalupilupi ay

mabilis naming kinain ni

unggoy ang mga pananim na

mais nito
2. Madaling Araw - Pag tilaok ng manok Eko- Pabula: Kalupilupi

- Pag almusal (Talata 2) “Pagdating ni

Kalupilupi sa kanyang

sakahan, napansin niyang

maraming pananim na mais

ang kinain ng unggoy”

3. Tag-ulan - Pagbubungkal ng lupa Eko- Pabula: Ang Bubuyog,

Alimango, Itlog at ang Maliit

na Palaka (Talata 1)

“Pupunta ako ng bukid upang

magbubungkal ng lupa”

10
Eko-kritik:

Mahahalintulad natin ang dalawang pabula sa kalikasab dahil sa karaniwan sa mga

nangyayari ngayon sa ating lipunan lalong-lalo san a sa ating kalikasan ay nakakadulot ng

malaking epekto sa mga tao. Kagaya na ng pabula na unti-unti ng nawawala ang mga endangered

species sa kalikasan dahil na rin sa sariling kagagawan ng mga tao na nakakaapekto sa din sa

kanilang sarili. Katulad na ng mga halimbawang dynamite fishing o ang paggamit ng mga

illegal na panghuli sa mga isda, nakakasira din itong kalikasan.

11
Talahanayan 2: Mga Palatandaan sa Kalikasan sa Pagbabago-bago ng Panahon

Palatandaan Kalikasan Panitikan/Mga Pangyayari

1. Pagbubungkal ng lupa - Kalupaan Eko-Pabula: Ang Bubuyog,

Itlog at ang maliit na Palaka

(Talata 1)

“Sabi ng bubuyog, “pupunta

ako ng bukid upang

magbubungkal ng lupa,

susunod kayo sa akin at

dalhan ninyo ako ng baon”,

“Opo” sagot ng Alimango.

Ekokritik:

Nakararanas ang ating bansa ng matinding init at dahil dito mararamdaman natin ang

matinding epekto ng El Nino. Kabilang dito ang matinding tagtuyot bunga ng kakaunting pag-

ulan. Nakakaapekto ito sa ating kalupaan at katubigan kaya naman nagkakaroon tayo ng

problema sa suplay ng pagkain at tubig. At mas grabe naman ang epekto nito sa kalikasan dahil

dito nakapaloob ang mga tao, hayop at mga halaman na nangangailangan ng makakain at

maiinom sa pang araw-araw na buhay.

12
Talahanayan 3: Paraan ng Pagpapanatili ng katutubong Paniniwala sa Pagbabago-bago ng Panahon

Paraan ng Pagpapanatili Pagbabago ng Panahon Panitikan/Mga Pangyayari

5. Pagtatanim - Para maiwasan ang Eko-Pabula: Kalupilupi

pagkagutom (Talata 1)

“Kalaunan, namumunga na

ang tanim na mais ni

Kalupilupi. Nakita ito ni

unggoy.”

6. Pagbubunga - Para makakuha at Eko-Pabula: Kalupilupi

maka-preserba ng (Talata 1)

pagkain “Kalaunan, namumunga na

ang tanim na mais ni

Kalupilupi.”

7. Paglagay ng tao-tao sa - Para maiwasan ang Eko-Pabula: Kalupilupi

pananim o taniman mga pesteng (Talata 1)

kumakain sa pananim “Naisip ni Kalupilupi na

gagawa ng tao-tao na

kamukha niya at nilagyan ito

ng kapulot o tagok at inilagay

ito sa kamaisan kung sino

man ang lalapit ay didikit.”

13
 8. Paglalagay ng pagkain - Nagsisilbing lagayan Eko-Pabula: Ang Bubuyog,

sa dahon ng saging ng pagkain Itlog at ang maliit na Palaka

- Para hindi matapon (Talata 1)

ang pagkain “Nagsaing agad ang

Alimango ng pagkain,

pagkatapos maluto ang

pagkain, inilagay ni

Alimango sa dahon ng saging

ang pagkain.

Eko-kritik:

14
 Ang pagtatanim ay isang sining ng pag-aayos ng mga halaman tulad ng ornamental,

gulay at punungkahoy. Mahalaga ito upang maiwasan ang pagkagutom at makapag preserba ng

pagkain sa panahon na kailangan ito.

Mayroong kalendaryo ng pagtatanim na sinusunod dahil bawat pananim ay mayroong

nauukol na panahon o klema na kung saan ay mas mainam silang itanim sa panahong iyon. At sa

takdang panahon na namumunga na ito at puwede ng anihin ay maari itong ibenta o ipreserba.

Ang paglalagay nga tao-tao sa kamaisan o sakahan ay ginagawa ng mga upang

maiwasan ang mga pesteng kumakain sa kanilang pananim at mahalaga ito upang hindi masira

ang kanilang mga pananim.

Nakasanayan na natin ang pagbalot ng pagkain gamit ang dahon ng saging. Noong unang

panahon at kahit ngayon ay nagagamit itong lagayan ng pagkain lalo na’t hindi pa uso ang

pinggan noon. Sa pamamagitan ng dahon ng saging ay nagiging kaaya-aya at kagana-gana ang

pagkain ng isang tao. Sa taglay din na aroma nito ay sadyang napapasarap ang amoy ng pagkain.

15
EKO- KWENTO

16
Talahanayan 1: Katutubong Paniniwala sa mga Palatandaan sa Pagbabago ng Panahon

Katutubong Paniniwala Palatandaan Panitikan/ Pangyayari

1. Lindol - Pagguho ng lupa Eko- Kwento: Batang si

Tilandok (Talata 2)

Sabi ni Tilandok “itatali ko sa

aking katawan, kapag may

lindol hindi ako sasama sa

lupa na guguho at itatali ko sa

puno ng kahoy na lawaan ang

unangkasama ang aking

katawan.”

2. Kinaumagahan - Pag tilaok ng manok Eko- Kwento: Ang Dalaga,

ang babae at ang

Mangalasanon (Talata 3)

Eko-kritik:

17
 Naging makabuluhan ang pagbasa ng aming grupo sa dalawang kuwento. Medyo may

kakaunting lalim ang mga akda na aming nabasa sapagkat hindi lahat ay deretsong nagpapakita

ng mga bagay na kailangang maisulat sa kategoryang hinihingi ng bawat kahon.

Maraming mga pamamaraan ang aming natuklasan na ginagawa ng katutubo. Sa

pagkakaroon ng Lindol, mayayanig ang mundo at malaki ang tyansa na guguho ang kalupaan at

makikita natin sa tinalakay na paksa na itinatali nila ang kanilang mga sarili gamit ang uway sa

puno ng lawaan, kung sa gayun may matibay silang makakapitan pagdating nang lindol at

maiiwasan ang maaring pagkadala ng sarili sa pagguho ng lupa.

Talahanayan 2: Mga Palatandaan sa Kalikasan sa Pagbabago-bago ng Panahon

18
Palatandaan Kalikasan Panitikan/Mga Pangyayari

1. Lindol - Kalupaan Eko-Kwento: Batang si

- Kakahuyan Tilandok (Talata 2)

“Sabi ni Gungutan, ako ang

mauuna sa pagtatali ng aking

katawan at itatali ko sa puso

ng lawaann upang ako’y

hindi masama sa pagguho ng

lupa dahil sa sinog.”

2. Nagputol ng - Kakahuyan Eko-Kwento: Batang si

huway - Halaman Tilandok (Talata 1)

“Sabi ni Gungutan, “umikot

ka sa langit Tilandok”,

habang si Tilandok ay

nagputol ng uway upang

kanyang gawing pantali.

3. Pangangasawa - Kailangan masagot Eko-kwento: Ang Dalaga,

ang lahat na ang babae, at ang

katanungan ng babae Mangalasanan (Talata 3)

Sa kabilang dako, may isang

taong Mangalasanon,

tumilaok ang kanyang

19
 manok.”

Eko-kritik:

Naging maingat ang mga katutubo sa sarili tuwing may lindol na paparating. Sinisigurado

nila na ang kanilang mga sarili ay nakatali o nakakapit sa matitibay na kahoy gaya ng lawaan,

kung sa gayon ay mailigtas nila ang kanilang mga sarili sa kapahamakan. Talagang simula pa

noong unang panahon may lindol na talagang nananalanta sa ating mundo at makikita natin ito sa

mga pangyayaring malinaw na ipinahayag sa kwentong binasa.

Makikita din sa malalaking bagay na ginagampanan ng uway “rattan” sa kanilang buhay.

Itong halaman na ito ay matibay talagang gawing pantali o sisidlan ng mga mahalagang

kagamitan lalong lalo na kung naglalakbay. Napaka-tradisyunal na sistema ng sinusunod ng

katutubo. Sa kwento pa lang, makikita natin na payak pa ang kanilang kagamitan. Ngunit

mahalaga naman na malaman ang mga ito, sa gayon ay mas maging malawak ang ating

kaalaman sa kultural na mga termino at magkakaroon na kaliwanagan na pwede palang maging

pantali ang uway o rattan sa hindi pa nakakaalam.

Talahanayan 3: Paraan ng Pagpapanatili ng katutubong Paniniwala sa Pagbabago-bago ng Panahon

Paraan ng Pagpapanatili Pagbabago ng Panahon Panitikan/Mga Pangyayari

1. Pagputol ng uway - Upang gawing pantali Eko-Kwento: Batang si

sa katawan kapag Tilandok (Talata 2)

mayroong lindol. “Si Tilandok ay nagputol ng

uway upang kanyang gawing

pantali.”

20
 2. Pagtali - Upang hindi Eko-Kwento: Batang si

makasama sa pagguho Tilandok (Talata 1)

ng lupa dahil sa ““Sabi ni Gungutan, ako ang

lindol. mauuna sa pagtatali ng aking

katawan at itatali ko sa puso

ng lawaann upang ako’y

hindi masama sa pagguho ng

lupa dahil sa sinog.”

3. Pangangasawa - Kailangan masagot Eko-kwento: Ang Dalaga,

ang lahat na ang babae, at ang

katanungan ng babae Mangalasanan (Talata 3)

“Sabi ng babae mo ang

dalaga kung masagot mo ang

mga katauhan.”

Eko-kritik:

Nagkakaroon ng maraming pamamaraan ang mga katutubo patungkol sa pagpapahalaga

sa sarili at paggamit ng kalikasan. Magandang akda ang nagpahayag ng klase-klaseng

pamamaraan. Kapag may paparating na lindol, maaring itali ang sarili sa isa sa pinakamatibay na

kahoy dito sa kalupaan, sa gayon maiiwasang malaglag kung may trahedya na sa pagguho. Ang

uway naman ay matibay na pantali. Isa itong mahalagang matutunan dahil kung maglalakbay o

nasa loob ng kagubatan na kapos sa lubid pwedi lang humanap ng uway para gawing lubid.

21
 Puno ng aral ang aming paglalakbay sa pamamagitan ng pagbasa sa mga akdang inilahad

ng batang si Tilandok at ang dalagang naiwan ng pamilya. Magsisilbing aral ito para sa lahat

upang malaman ang mga sekretong pamamaraan ng mga katutubo. Ang paksang natalakay ay

naging instrumento upang matukoy ang nakatagong pamamaraan at gawi ng mga nasa kagubatan

na nakakatulong sa kanila para mabuhay at matugunan ang hamon ng panahon sa pang araw-

araw na buhay.

EKO-
PELIKULA
22
 Moana

Direktor: Ron Clements at John Musker

Mga Tauhan:

1. Moana- ang babaeng itinakda para iligtas ang kanilang lugar. Ang bida sa pelikula.

2. Maui- ang demigod na tutulong kay Moana.

3. Te Kā- ang kalaban o kontrabida sa pelikula.

4. Tala- ang lola ni Moana na tumulong sa kanya sa huli para magkaroon muli ng motibo si

Moana para tulungan at iligtas ang kanyang pamilya.

5. Hei Hei- ang manok na nakisali sa misyon nina Moana at Maui.

6. Tui- ang tatay ni Moana at pinaka lider ng kanilang tribo. Siya rin ang umaayaw na

umalis si Moana sa kanilang isla.

7. Sina- ang mapagmahal na nanay ni Moana. Tinulungan niya ang anak niya noong paalis

na si Moana para hanapin si Maui.

23
 8. Tamatoa- ang malaking alimango na kumuha sa “hook” ni maui na bigay ng mga diyos

nila.

Buod:

Nagsimula ang pelikulang Moana nang nagkukwento ang isang babaeng matanda na

nagngangalang Tala tungkol sa kwento ni Te Fiti. Siya ang bumubuhay sa isla ng na tinitirhan

nina Moana na tinatawag nila Motonui. Si Te Fiti ang ina ng islang Motonui na nagbibigay

buhay sa anumang nilalang na pinapakinabangan ng mga tao sa pamamagitan ng puso nito na

gawa sa bato. Sa kasamaang palad ay nawala ito dahil nakuha ng demigod na si Maui.

Lumaking dalaga si Moana na pinaghahandaan ang pagiging pinuno para maging halili

ng kanyang ama baling araw. Habang ang kanyang Lola Tala ay tinturuan siya sa espiritwal na

bahagi ng kanyang buhay. Gustong-gusto ni Moana na mapalapit sa dagat ngunit naging hadlang

ang paghahanda niya bilang anak ng pinuno. Isang araw ay dinala siya ng kanyang ama sa isang

bundok na kung saan naroon ang mga batong nakapatong na galing pa sa kanyang mga ninuno at

pinapaalahanan siya na isang araw, bato naman niya ang nasa ibabaw nito.

Dumating ang araw na paubos na nang paubos ang mga isda at pagkain na nakukuha ng

mga tao sa isla kaya naman suhestiyon ni Moana sa ama na pumalaot sila lagpas sa bahura

ngunit hindi ito sinang-ayunan ng kanyang ama at ikinagalit niya ito. Gusto lang ng kanyang ama

na manatiling malapit sila sa isla para na rin maging ligtas sa anumang kapahamakan na

mangyayri sa kaniya dahil nangyari na iyon sa kaniyang ama na naging dahilan nang

pagkamatay ng maraming tao dahil sa pagkalunod. Ngunit sinabihan siya ng kanyang ina na

sundin kung ano man ang sinasabi ng kanyang puso kahit na tutol pa ang kanyang ama.

24
 Sinubukan ni Moana na pumunta sa bahura ngunit hindi niya kinaya ang mga malalakas

na alon at nalunod siya. At dahil doon nais na niyang tapusin kung ano man ang gusto niyang

gawin. Ipinakita ng lola niya ang isang daanan na makikita nila ang mga bangkang pumalaot na

ginamit ng kaniyang mga ninuno. Nagbago ang isip ni Moana na nais niyang ibalik muli ang

puso ni Te Fiti para mabalik na sa dati ang lahat kahit pa ikagagalit ito ng ama at kahit nadatnan

na niyang nanghihina ang lolang si Tala. Unang hakbang na ginawa ni Moana ay hanapin ang

demigod na si Maui na dahilan ng pagkawala nito gamit ang konstelasyon bilang direksyon para

mabalik ang puso ni Te Fiti. Hindi sinuwerte si Moana sa kanyang paglayag dahil naabutan siya

ng napakalakas na bagyo at inanod ito. Napunta siya sa isang mabatong isla na siya palang

tinitirhan ni Maui. At doon na nagsimula ang pagsasama nilang paglayag. Hindi naging madali

ang kanilang paglalakbay. Napapayag ni Moana si Maui na tulungan siyang hanapin si Te Fiti

kapalit nang maibalik ang makapangyarihan niyang kawit at tinuruan niya si Moana sa

paglalayag.

Nang makarating na sila sa pugad ng Tamatoa na may naninirahang isang malaking

nilalang na kumokolekta ng mga makikinang na bagay upang kuhanin ang kawit ni Maui.

Naging bait si Moana habang ginagamit muli ni Maui ang kanyang kawit dahil matagal na rin

niya itong hindi nagagamit sa pabago-bago niyang anyo. Ngunit hindi nagtagal ay nalaman di ni

Tamatoa ang plano nila. Nalinlang pa rin nila si Tamatoa nang gumagawa ng baton a may

kinang si Moana na inaakalang ito ang pusong gawa sa bato ni Te Fiti. At doon sila ay nakatakas.

Nang nakabalik na sila at nagpatuloy sa paglalakbay sinabi ni Maui na kahit naibalik na ang

kanyang kawit ay hindi pa rin ito sapat para matalo at malampasan nila si Te Ka na siyang

dadaanan nila bago matagpuan si Te Fiti. Ang bangkang sinasakyan nila Moana at Maui ang

gusting pinatapatamaan ni Te Ka ngunit na harangan ito ni Maui gamit ang makapangyarihang

25
kawit niya. Huli na nang nalaman niyang malubhang nasira ito sa pagkalakas ng tama ni Te Ka

sa kaniya. Kaya tumigil na si Maui sa pagtulong kay Moana. Naging malungkot si Moana sa

pag-alis ni Maui at ibinato ang puso ni Te Fiti sa dagat para iba na ang gumawa sa pagbalik nito.

Ngunit nilapitan siya ng espiritu ni Tala at naalala ni Moana ang panganib na nararanasan ng

mga tao sa kanilang isla. Kaya binalikan niya si Te fiti mag-isa.

Habang sinusuban ni Moana na makalagpas kay Te Ka ay nabigo ito. Pinaulan ng apoy

ni Te Ka si Moana at nataob ang bangkang sinasakyan nito. Mabuti na lang at bumalik muli si

Maui para kay Moana. Ngunit napansin ni Moana na nawala na ang bundok kung saan nakalagay

si Te Fiti at napansin niya ang isang paikot na simbolo sa dibdib ni Te Ka kung saan magkakasya

ang puso na gawa sa bato ni Te Fiti. Pinakalma ni Moaana si Te Ka at inilagay na ang bato sa

butas ng dibdib nito. Naging buong luntian si Te Ka na siya pala si Te Fiti. Humingi ng tawad si

Maui sa nagawang pagkuha niya sa puso ni Te Fiti. Nanumbalik na ang buhay ng isla ni Moana

nang makabalik ito sa kanila.

Eko-kritik:

Ang pelikulang Moana ay isa sa mga pinaka-epektibong pelikula na mapapanood mo

tungkol sa tamang pag-alaga at pagmamahal sa kalikasan at pagpapakita sa kahalagahan nito sa

ating buhay. Kung ating susuriin, si Moana at Maui ay dalawang uri ng tao sa mundo, ang

nagbibigay ng halaga sa kalikasan at ang sumisira. Si Te Fiti naman ay magsisilbing simbolismo

ng kalikasan sapagkat siya ang nagmamay-ari sa “puso ng kalikasan” na kung saan ito ay

nagbibigay buhay sa kapaligiran at pang araw-araw na pangangailangan ng tao, ang natural na

yamang kalikasan. Ang pagkasira nito ay nito ay noong ninakaw ni Maui ang puso ni Te Fiti na

kung saan ang inang kalikasan ay nawala sa sarili at napalibutan ng apoy ang katawan,

nagwawala at nagtatapon ng mga bolang apoy na nagdudulot ng pagkasira ng kalikasan. Sa

26
aming pagsusuri, tayong mga tao ang pangunahing umaabuso sa kalikasan ngunit tayo lang din

namang mga tao ang nakakaranas sa negatibong pangyayari nito sa atin. Hindi natin alam na sa

tuwing sinisira natin ang ating kalikasan ay unti-unti ring nasisira ang ating mga buhay sa

pamamagitan ng paghihiganti ng kalikasan.

Ang pagkabuo naman nito ay noong nasulosyonan na nila Moana at Maui ang problema at

naibalik ang Puso ni Te Fiti. Dito makikita na ang kalikasan ay bumabalik sa kanyang tunay na

imahe kapag ito ay pinapakitaan ng halaga at pagmamahal. Kahit anumang pagsubok ang

dinaraanan natin sa kalikasan ay nagbibigay leksyon sa atin mga tao sapagkat ang tao ay hindi

tumitigil sa paggawa ng kasamaan sa kalikasan kung ang tao mismo ay hindi makakaranas ng

bagsik ng higanti nito. Dahil dito, nabuo ang disiplina at pagmamahal na tunay sa kalikasan.

SI BALUN

Si Balun ay may anak na dalaga. Silang dalawa na lang ang natirang namumuhay sa

kanilang lugar dahil namatay ang mga tao maliban sa kanlang dalawa dahil sa mahabang

tagtuyot. Lahat ng kanilang pananim tulad ng kamote, balanghoy, palay at iba pa ay ubos din at

namatay ang mga ito dahil sa hulaw. Wala naring tubig na makukunan. Si Balun at ang kanyang

anak ay payat na payat na dahil wala na silang makain at mainom. May nadining na kulog si

balunsa bahaging kanluran habang sila ay nasa silangan. “aalis tayo, pupunta tayo sa kanluran

tignan natin kung saan nanggaling ang kulog” sabi Balun sa kanyang anak. Umabot ng sampung

araw ang kanilang paglalakad. Hinang-hina nasila at halos hindi na nila mailakad ang kanilang

mga paa dahil sa gutom at pagod at sobrang payat na nila. Ngunit nagsuumikap parin silang

marating ang lugar kung saan nanggaling ang kulog.

27
 Pagdating nila sa kanluran, may nakita silang bahay na pinalilibutan ng napakaraming

pananim tulad ng tubo, saging, gabi at napakarami pang iba. Pagdating nila sa bakuran ng

bahay ,may nakita silang may nagbabayo ng palay.” Mga anak tignan ninyo kung sino ang mga

taong nasa bakuran,” sabi ng Datu sa mga anak nito. Tinignan naman ng mga anak ng datu

“tuloy po kayo, akyat po kayu sa bahay namin”, sabi ng datu sa mag ama. Umakyat naman sa

bahay sina balun at ang anak nitong dalaga” Dito ka umupo sa tabi ko Balun para

makapagkwentuhan tayo nang maayos”. Sabi ni Datu. “wala pala kayung hulaw dito dahil

matakas ang inyong tubig at napakarami ng inyong pananim” sambit naman ni Balun.” hintayin

muna niyo ang hinihandana naming para sa inyo”, sabi ni Datu. Sinabihan ni Balun ang kanyang

anak, “kunti muna lamang ang inyong kakainin at iinuming tubig para hindi sasakit ang tiyan mo

dahil ilang taon na na walang lamang pagkain ang ating tiyan” umabot nang limang buwan ang

pagkukwento ni Balun nang kanilang karanasan sa Datu.”wala ba kayung mga kasamahan?”

“wala, kami lang ng anak kung dalaga. Kami lang ang natira sa aming lugar dahil silang lahat ay

namatay na dahil sa matinding gutom.”

Hanggang sa lumakas at tumaba na sina balun at ang anak nitong dalaga pagkalipas ng

limang buwan. “pag-asawahin natin an gating mga anak” pahayag ni Datu. Hanggang sa

nanganak at nanganak ang anak ni Balun at ni Datu at may kambal pa itong lalaki at babae.

Nanganak din nang nanganak ang mga apo nina Baluna at Datu at sila ay dumami nang dumami.

28
 PANAHON NG MAY MATINDING TAGTUYOT

May mag-asawang nakatira sa bundok. Ang pangalan ng lalaki ay si Opayamoy at ang

pangalan ng babae ay si Sulunggob. Si Opayamoy ay isang mangangaso. Isang araw, nakahuli ng

baboyramo si Opayamoy, pag-uwi niya sa kanilang bahay, hindi n’ya binigyan ng baboy ang

kanyang asawa na si Sulunggob at ininom ni Opayamoy ang dugo ng baboy. Kinabukasan

lumakad muli si Opayamoy papuntang gubat upang mangangaso. Napag-isipan din ni Sulunggob

na pupunta sa gubat upang maghanap ng kanyang maiinom at makakain hanggang narating niya

ang gitnang kagubatan at doon nakita niya ang pinangmulan ng tubig sa tapat ng may maraming

kahoy na buhay, dali-dali siyang umiinom dahil siya ay uhaw na uhaw. Sa paligid nakita din niya

ang limang kamote, kinuha niya ang tatlong piraso ng kamote at iniwan ang dalawang piraso ng

29
kamote. Agad siyang umuwi sa kanilang bahay at niluto ang tatlong piraso ng kamote. Pagdating

ng kanyang asawa na si Opayamoy, binigyan ni Opayamoy ang kanyang asawa ng baboy dahil

masaya at natutuwa siya na mayroon ng tubig at nilutong kamote ang kanyang asawa. Simula

noon, doon na naninirahan sa may malapit na tubig sa gitna ng gubat.

ANG BUBUYOG, ALIMANGO, ITLOG AT ANG MALIIT NA PALAKA

Sabi ng bubuyog, “pupunta ako ng bukid upang magbungkal ng lupa, susunod kayo sa

akin at dalhin ninyo ako ng baon”, “Opo” sagot ni Alimango. Nagsaing agad ang alimango ng

pagkain. Pagkatapos maluto ang pagkain, inilagay ni Alimango sa dahon ng saging ang pagkain.

“Sino ang magdadala ng baon sa?” tanong ni Alimango. Sagot ng Itlog’ “Kung ako ang

magdadala gugulong at mawawasak ako.” Sabi naman ng maliit na Palaka,”kung ako naman ang

magdadala gugulong din ako at mawawasak din ang aking tiyan.” Sagot ng Alimango, “Ako

nalang siguro ang magbaba”, at inilagay ng Alimango ang bao sa kanyang likod at dalawang

hakbang pa lang ng paa ng Alimango nadapa na ito. Dahil naluto ang kanyang likod, namatay

ito. Nang makita ng maliit na Palaka si Alimango na patay na, nagpagulong din siya at nawasak

ang kanyang tiyan. Nang makita din ng Itlog ang nangyari sa kanyang kasamahan, lumulukso-

30
lukso ang itlog at nawasak din siya. Nagtaka ang Bubuyog, kung bakit wala pang sumunod sa

kanya upang maghatid ng kanyang baon. Nang malapit na ang Bubuyog sa kanilang bahay,

nakita niya sa daan, ang tatlo na wala nang buhay. Sumigaw siyia at hinila ng malakas ang

sinturon ng kanyang tiyan. Naputol ang kanyang tiyan at namatay din ang bubuyog. Namatay

silang lahat. Ngayon, ito ang dahilan kung bakit maliit ang bewang ng bubuyog.

KALUPILUPI

Mabait at masipag na tao si Kalupilupi. Marami s’yang pananim tulad ng mais at kamote.

Kalaunan, namumunga na ang tanim na mais ni Kalupilupi. Nakita ito ng Unggoy. “Tamang-

tama na itong kainin ang mais ni Kalupilupi” pahayag ni Unggoy. Habang, maingat naman si

Unggoy baka makita s’ya ni Kalupi-lupi.

Nang lumubog na ang araw, umuwi na si Kalupilupi sa bahay nito. Habang mahimbing

na natutulog si Kalupilupi, mabilis naming kinain ni Unggoy ang mga pananim na mais nito.

Madaling araw, tumilaok na ang mga manok. Kumain na si Kalupilupi upang maagang s’yang

pupunta sa kanyang mga pananim na mais. Pagdating ni Kalupilupi sa kanyang sakahan,

napansin n’yang maraming pananim na mais ang kinain ng Unggoy. Naisip ni Kalupilupi na

gagawa ng tao-tao na kamukha n’ya at nilagyan ito ng kapulot o tagok at inilagay ito sa gitna ng

31
kamaisan upang kung sino mang lalapit ay didikit ito. Matapos magawa ni Kalupilupi upang ang

kanyang plano, unuwi na ito sa kanyang bahay.

Kinagabihan, napansin pa rin ni Unggoy na hindi umalis si Kalupilupi saglit nang

kanyang kamaisan. Naniniwala talaga si Unggoy na si Kalupilupi ang nasa maisan.

Sa tindi ng gutom ni Unggoy naisip n’yang patayin si Kalupilupi na nasa kamaisan. Agad

naman n’ya itong nilapitan, “Narito ka pala Kalupilupi”, sabay palo ng Unggoy kay Kalupilupi.

Kaya dumikit ang isang kamay ng Unggoy. Sabi naman ng Unggoy, “may isa pa akong kamay”,

at dumikit na naman ang isang kamay ng Unggoy. Sabi naman ng Unggoy, “may paa pa ako”, at

sinipa naman ng Unggoy si Kalupilupiat dumikit nanamanang mga paa nito. “Mayroon paakong

isang paa” at sinipa na naman ni Unggoy at muli na naming dumikit ang paa nito. Sabi naman ng

Unggoy, “Mayroon pa akong ngipin”, kaya kinagat n’ya sa liig si Kalupilupi at dumikit na

naman ang bunganga at ngipin ni Unggoy.

Pagkalipas ng tatlong araw, binisita ni Kalupilupi ang kanyang ginawang tao-tao sa gita

ng kamaisan. Dito natuklasan ni Kalupilupi na dumikit na si Unggoy sa kanyang ginawang tao-

tao.

32
 ANG DALAGA, ANG BABAE AT ANG MANGALASANON

May dalawang bata na naiwan ng kanyang mga magulang dahil namatay ang kanilang

nanay at tatay sa sakit. Habang ang bunsong kapatid ay may sakit din dahil nana ang sakit ng

kanilang mga magulang. Ang nakakatandang kapatid ang nag-aalaga nito. Kinaumagahan

ginising ng nakakatandang kapatid ang kanyang bunsong kapatid, pagtingi niya hindi na ito

maimulat an mga mata at ito’y wala nang buhay. Iniwan niya ang bangkay ng kanyang bunsong

kapatid at ang kanilang bahay at pumunta kahit saan-saan hanggang siya’y nagin dalaga.

Isang araw, may nakita siyang bahay sa malayo at nilapitan niya ito. Pagdating ng dalaga

sa may puno ng saging, “may mababangong maliiit na baboy ,” pagdating naman ng dalaga sa

kamote, sabi ng kamote, “may mababangong maliit na baboy,” hanggang narrating ng dalaga ang

33
bahay. Umakyat ang dalaga sa bahay, may nakita siyang babae na nagluluto ng kamote at

pinakain siya ng babae.

Sa kabilang dako, may isang taong Mangalasanon tumilaok ang kanyang manok, sabi ng

kanyang manok, “may dalaga sa bahay,” agad ding nilapitan ng Mangalasanon ang bahay ng

babae, Sinabihan ng babae na dalaga “magtago ka sa lukong (lalagyan ng binhi ng palay at mais)

dahil paparating na ang Mangalasanon na naghahanap ng mapapangasawa. Pagdating ng

Mangalason sa bahay, dumapo ang kanyang manok at nagsabi “may dalagang nagtatago sa likod

ng bahay doon sa lukong lalagyan ng binhi.” Nilapitan ng Mangalasanon ang dalaga, “Oo nga

may dalaga pala dito,” sabi ng Mangalasanon, Sabin ng babae, mapangasawa mo lang ang dalaga

kung masagot mo ang mga katanungan. Umuwi ang Mangalasanon upang maghanap ng sagot.

Sabin ng babae, pupunta tayo sa aking mga anak, at agad din silang lumakad pagdating ng babae

sa may dakong punongkahoy ng baliti, kumatok ang babaw sa may puno at nakita ng mga dalaga

sa loob na may kasama ang kanilang ina na dalaga at agad nila itong binuksan ang pinto. Sabi ng

kanilang ina, dito natin ipatitira ang kasama kong dalaga kasi mangasawa ang Mangalason sa

kanya.

34
 BATANG SI TILANDOK

Sabi ni Gungutan, “umikot ka sa langit Tilandok”, habang si Tilandok ay nagputol ng

uway upang janyang gawing pantali. Siya’y naging madungis dahil sa kanyang ginawa.

Samantala, hinahanap ni Gungutan si Tilandok, sabi ni Gungutan, “Saan si Tilandok,”

sagot din ni Tilandok, “iwan ko hindi ko alam kung saan si Tilandok” sabi ni Gungutan, “aanhin

mo ang uway na iyong nililinis”, sabi ni nTilandok, “ itatali ko sa aking katawan, kapag may

lindol hindi ako sasama ng lupa na guguho at itatali ko sa puno ng kahoy na lawaan ang uway

kasama ang aking katawan upang hindi ako sasama sa lupang guguho dahil sa lindol.” Sabi ni

Gungutan, ako ang mauna sa pagtatali ng aking katawan at itatali ko sa puno ng lawaan upang

35
ako’y hindiu makasama sa pagguho ng lupa dahil sa limdol. Tinutulungan siya ni Tilandok sa

pagtali sa kanyang katawan at itinali sa ouno ng lawaan. Pagkatapos nang itali ni Tilandok si

Gungutan sabi ni Tilandok kay Gungutan, “hindi mob a alam na ako si Tilandok na hinahanap

mo,” at agad tumakbo si Tilandok habang sumisigaw si Gungutan sa sobrang galit. Habang

tumatakbo si Tilandok may nakita siyang putyukan sa ibabaw ng puno ng kahoy at huminto siya

sa pagtakbo at minasdan niya ang putyukan sa ibabaw ng puno at dumating din si Gungutan at

nagtanong sa kanya “nakita mo ba si Tilandok?” “Hindi ko alam kung saan si Tilandok,”

Sagotnito. Nagtanong si Gungutan, “bata ano ang minamasdan mo?” Sagot ni Tilandok,

“binabantayan ko ang bag ng aking lola na nakasabit sa may puno ng kahoy”, sabi ni Gungutan,

“maganda ang bag ng iyong lola, pwedi ban a masukat ang bag ng iyong lola?”, sabi ni Tilandok,

pwede pero lalakad muna ako sa unahan bago mo kunin ang bag ng lola ko”’ Nang nasa unahan

si Tilandok, kinuha na agad ni Gungutan ang bag at kinagat siya ng napakaraming putyukan na

akala niya na bag ito. Si Tilandok naman ay tumakbo muli. Hindi nakikilala ni Gungutan si

Tilandok dahil sa napakadungis ang mukha.

BUOD NG PELIKULANG MOANA

Nagsimula ang pelikulang Moana nang nagkukwento ang isang babaeng matanda na

nagngangalang Tala tungkol sa kwento ni Te Fiti. Siya ang bumubuhay sa isla ng na tinitirhan

nina Moana na tinatawag nila Motonui. Si Te Fiti ang ina ng islang Motonui na nagbibigay

buhay sa anumang nilalang na pinapakinabangan ng mga tao sa pamamagitan ng puso nito na

gawa sa bato. Sa kasamaang palad ay nawala ito dahil nakuha ng demigod na si Maui.

36
 Lumaking dalaga si Moana na pinaghahandaan ang pagiging pinuno para maging halili

ng kanyang ama baling araw. Habang ang kanyang Lola Tala ay tinturuan siya sa espiritwal na

bahagi ng kanyang buhay. Gustong-gusto ni Moana na mapalapit sa dagat ngunit naging hadlang

ang paghahanda niya bilang anak ng pinuno. Isang araw ay dinala siya ng kanyang ama sa isang

bundok na kung saan naroon ang mga batong nakapatong na galing pa sa kanyang mga ninuno at

pinapaalahanan siya na isang araw, bato naman niya ang nasa ibabaw nito.

Dumating ang araw na paubos na nang paubos ang mga isda at pagkain na nakukuha ng

mga tao sa isla kaya naman suhestiyon ni Moana sa ama na pumalaot sila lagpas sa bahura

ngunit hindi ito sinang-ayunan ng kanyang ama at ikinagalit niya ito. Gusto lang ng kanyang ama

na manatiling malapit sila sa isla para na rin maging ligtas sa anumang kapahamakan na

mangyayri sa kaniya dahil nangyari na iyon sa kaniyang ama na naging dahilan nang

pagkamatay ng maraming tao dahil sa pagkalunod. Ngunit sinabihan siya ng kanyang ina na

sundin kung ano man ang sinasabi ng kanyang puso kahit na tutol pa ang kanyang ama.

Sinubukan ni Moana na pumunta sa bahura ngunit hindi niya kinaya ang mga malalakas

na alon at nalunod siya. At dahil doon nais na niyang tapusin kung ano man ang gusto niyang

gawin. Ipinakita ng lola niya ang isang daanan na makikita nila ang mga bangkang pumalaot na

ginamit ng kaniyang mga ninuno. Nagbago ang isip ni Moana na nais niyang ibalik muli ang

puso ni Te Fiti para mabalik na sa dati ang lahat kahit pa ikagagalit ito ng ama at kahit nadatnan

na niyang nanghihina ang lolang si Tala. Unang hakbang na ginawa ni Moana ay hanapin ang

demigod na si Maui na dahilan ng pagkawala nito gamit ang konstelasyon bilang direksyon para

mabalik ang puso ni Te Fiti. Hindi sinuwerte si Moana sa kanyang paglayag dahil naabutan siya

ng napakalakas na bagyo at inanod ito. Napunta siya sa isang mabatong isla na siya palang

tinitirhan ni Maui. At doon na nagsimula ang pagsasama nilang paglayag. Hindi naging madali

37
ang kanilang paglalakbay. Napapayag ni Moana si Maui na tulungan siyang hanapin si Te Fiti

kapalit nang maibalik ang makapangyarihan niyang kawit at tinuruan niya si Moana sa

paglalayag.

Nang makarating na sila sa pugad ng Tamatoa na may naninirahang isang malaking

nilalang na kumokolekta ng mga makikinang na bagay upang kuhanin ang kawit ni Maui.

Naging bait si Moana habang ginagamit muli ni Maui ang kanyang kawit dahil matagal na rin

niya itong hindi nagagamit sa pabago-bago niyang anyo. Ngunit hindi nagtagal ay nalaman di ni

Tamatoa ang plano nila. Nalinlang pa rin nila si Tamatoa nang gumagawa ng baton a may

kinang si Moana na inaakalang ito ang pusong gawa sa bato ni Te Fiti. At doon sila ay nakatakas.

Nang nakabalik na sila at nagpatuloy sa paglalakbay sinabi ni Maui na kahit naibalik na ang

kanyang kawit ay hindi pa rin ito sapat para matalo at malampasan nila si Te Ka na siyang

dadaanan nila bago matagpuan si Te Fiti. Ang bangkang sinasakyan nila Moana at Maui ang

gusting pinatapatamaan ni Te Ka ngunit na harangan ito ni Maui gamit ang makapangyarihang

kawit niya. Huli na nang nalaman niyang malubhang nasira ito sa pagkalakas ng tama ni Te Ka

sa kaniya. Kaya tumigil na si Maui sa pagtulong kay Moana. Naging malungkot si Moana sa

pag-alis ni Maui at ibinato ang puso ni Te Fiti sa dagat para iba na ang gumawa sa pagbalik nito.

Ngunit nilapitan siya ng espiritu ni Tala at naalala ni Moana ang panganib na nararanasan ng

mga tao sa kanilang isla. Kaya binalikan niya si Te fiti mag-isa.

Habang sinusuban ni Moana na makalagpas kay Te Ka ay nabigo ito. Pinaulan ng apoy

ni Te Ka si Moana at nataob ang bangkang sinasakyan nito. Mabuti na lang at bumalik muli si

Maui para kay Moana. Ngunit napansin ni Moana na nawala na ang bundok kung saan nakalagay

si Te Fiti at napansin niya ang isang paikot na simbolo sa dibdib ni Te Ka kung saan magkakasya

ang puso na gawa sa bato ni Te Fiti. Pinakalma ni Moaana si Te Ka at inilagay na ang bato sa

38
butas ng dibdib nito. Naging buong luntian si Te Ka na siya pala si Te Fiti. Humingi ng tawad si

Maui sa nagawang pagkuha niya sa puso ni Te Fiti. Nanumbalik na ang buhay ng isla ni Moana

nang makabalik ito sa kanila.

39