“Pagsusuri sa pagsasalin sa epikong “Guman of Dumalinao “ni Esterlinda Mendoza-

Malagar

Salin sa Filipino: Guman ng Dumalinao salin ni John Mark Lloren

Ipinasa ni :

Diane Quennie T.Macan

Ipapasa kay:

Dr.Julieta C.Cebrero

Tsapter 1
  Ayon kay Santiago (1976), ang pagsasaling- wika ay ang paglilipat ng mensahe mula sa
isang wika tungo sa ibang wika ay maari ring ituring na isang syentipiko o maka-agham na
paglalarawan. Ito ay isang kakayahang dapat malinang sa bawat indibidwal lalo na sa mga mag-
aaral.  Sa pamagitan nito higit na maipararating ang mga ideya, saloobin o damdamin hinggil sa
isang paksa o isyu.
May dalawang uri ng salin - literal at malaya.  Ayon kina Batnag at Petras (2009), ang
literal na pagsasalin ay ang pagtutumbas ng orihinal na wika sa pinakamalapit na istrukturang
gramatikal ng tagatanggap na wika. Samantala, ang malayang pagsasalin naman ay ang
pagsasalin na may partikular na pag- unawa sa mensahe at isinasalin na wika. 

Paglalahad ng Suliranin

Nilalayon ng pag-aaral na ito na masangkot ang mga sumusunod na tiyak na

katanungan:

1.Ano-ano ang Teknik at paraan na ginamit ng may- akda sa pagsasalin ng epiko?

2.Sa anong pamamaraan at tiknik na ginamit ng may -akda sa pagsasalin ng epiko?

3.Sa anong pamamaraan isinalin ng may-akda?

 Tsapter 2

Kaugnay na Literatura sa Pag-aaral

 Ang pagsasaling wika ay laganap na sa halos lahat ng larangan.  Isa itong kasanayan na
kailangang matamo ng bawat indibidwal lalo na sa larangan ng akademya.  Anumang kaalaman
sa iba’t ibang larangan ng kaalaman ay napayayaman at naipalalaganap sa maraming paraan. 
Ang isa sa mga paraang ito ay ang pagsasalin. 
            Binanggit ni Santiago (2003) ang kahulugan ng pagsasalin batay sa paglalahad nina Nida
at Taber.  Ayon dito, ang pagsasaling wika ay  muling paglalahad sa pinagsasalinang wika ng
pinakamalapit na natural na katumbas ng orihinal – ang mensaheng isinasaad ng wika, una’y
batay sa kahulugan, at ikalawa’y batay sa istilo. Binanggit din ni Santiago (2011) na ang
pagsasaling wika ay binubuo ng pagtatangkang palitan ang isang nakasulat na mensahe sa isang
wika ng gayon ding mensahe sa ibang wika.
                Malaki ang ambag ng pagsasalin sapagkat maaaring magkaroon ng mga kaalaman at
mga karunungang sa nababasa at napag-anitikang nasusulat sa ibang wika, gayundin sa
pamamagitan nito ay maaaring mapahalagahan ang kasaysayan at kultura ng iba’t ibang lipunan
at lahi ng iba’t ibang bansa sa mga partikular na panahon at bukod pa dito ay mayroon itong
pakinabang sa pagtuturo ng mga paksa at asignaturang malapit na kaugnay ng mga karanasan,
kapaligiran, ugali at kaasalan ng mga mag-aaral.
            Isa sa mga pangunahing tungkulin ng Komisyon sa Wikang Filipino ayon sa Batas
Republika Blg. 7104 ay ang pagtatatag ng isang dibisyong pagsasaling wika na gaganyak,
magsasagawa at masiglang magtaguyod ng pagsasalin sa Filipino at sa iba pang mga wika sa
Pilipinas.  Sa ulat ng Sentro ng Wikang Filipino (2008), sinabing malaki ang ginagampanan ng
pagsasalin sa pananaliksik at ito ay nakapagbukas ng programang akademiko sa akademya.
            Sa ulat ng kumperensiya ng Unibersidad ng Pilipinas hinggil sa mga adyenda ng
pananaliksik, binanggit ni De Villa (2010) ang mga larang ng pananaliksik na may kaugnayan sa
pagsasalin.  Ayon sa kanya, kabilang dito ang mga teorya ng pagsasalin, kagamitan at
kasaysayan ng pagsasalin sa Pilipinas, pagsasalin at mga institusyong panlipunan, pagsasalin
bilang isang interdisiplinaryong larang, resepsyon ng pagsasalin, pagsasanay sa pagsasalin at
pagsusuri ng pagsasalin.  Kanya ring inilahad bukod sa mga nabanggit na larang ng pananaliksik
ay kailangan ding may mga proyekto at gawain upang lalo pang mapaunlad ang pagsasalin.  Ang
ilan sa mga proyektong binanggit niya ay ang pagsasalin ng mga teksbuk na lubhang mahalaga
sa pagkatuto ng mga estudyante sa bawat kurso, pagsasalin sa mga akdang teknikal sa larangan
ng agham, matematika, agham panlipunan at ekonomiya, pagpapalakas ng pagsasalin bilang
isang aralin o disiplina at pagpapalimbag ng mga dyornal sa pagsasalin.
            Samakatwid, kailangang mahikayat ang mga guro at mag- aaral na maging bahagi sa mga
gawaing may kinalaman sa pananaliksik at pagsasalin sapagkat kapansin- pansin na malawak pa
ang mga larang na kinakailangang saliksikin na may paksang pagsasaling wika. 
            Sa pag- aaral na ginawa nina Anglo at Ricafrente (2010) binanggit nila na isang malaking
gampaning pambansa ang pagsasalin. Kailangan ang pagsasalin upang maipon ang lahat ng
kaalaman at karunungan ng mundo tungo sa wika ng bansa. Idinagdag naman ni Ricafrente
(2010) na ang pagsasaling-wika ay isang larang at sining na dapat pag-ukulan ng nararapat na
pansin, kaya marapat lamang na alamin ang mga salik na nakapaloob dito.
            Kaugnay nito, binigyang pansin ni Anonuevo (2011) ang kahalagahan ng isang
talatanungan sa pananaliksik.  Binanggit niya na sa pananaliksik ay kailangang mabigyang
pansin ang mga tanong.  Ayon din sa kanya, ang tanong ay kailangang batay sa mga umiiral na
datos na kailangan, kung paano ito isasakataga upang maitakda ang saklaw at lalim ng saliksik,
at haba ng panahong ilalaan dito. Gayundin, ayon pa rin sa kanya ay kinakailangan ng
mananaliksik na timbangin ang pagiging patas (subjective) at ang pagtanaw sa kung saang panig
(subjective), ang ilalahad na datos.

            Hindi pa lubos na nasasaliksikang mga binanggit na larang sa pagsasaling wika, kaya
masasabing bukas ang larangang ito sa gawaing pananaliksik lalo na sa larangan ng Filipino.

Tsapter 3

Metodolohiya

Sa kanyang pagsasalin ay gumamit siya ng Cultural Equivalent at ayun na rin sa aking

pagtatanong sa tagasalin sa wikang Filipino ay ginamitan niya ito ng Teorya ng
Luminous Details ni Ezra.

Unang Saknong

Datu Pomb’nwa, the owner of the palace of Dliyag’n, is seated on the hammock
designing his shield for war. His wife, Ba-e Bayslaga is sitting on the lovely nat inside
the mosquito net. She is sewing a golden handkerchief, an art of which she is an expert.
One becomes dizzy following the delicate and intricate movements of her embroidery.
The palace helpers Datu Sampilak’n and his wife Libon Tinayobo are also kept busy.
Datu Pomb’nwa asks for his chewing container from Ba-e Bayslaga. After chewing (the
element consisting of botel nut, leaves, and line), Datu Pomb’nwa remarks that he is
through designing his shield but has not made any plans of what to do next. He is now
reminded of his younger dreams when after finishing his work he would go around the
world for adventure. Before Datu Sampilak’n can speak, Libon Tinayobo calls the
attention of everyone to what she hears as the sound of gongs. Datu Sampilak’n does
not believe her, saying that even the sound of birds could be mistaken for gongs.
Tinayobo goes to the window and what he sees confirms her suspicion before: a giant
boat is approaching river Dliyag’n.
 Tsapter IV

Pagsusuri

Salin sa Ingles Salin sa Filipino ni John Teknik na Luminous Teknik na

ni Esterlinda Mark Lloren Details Cultural
Mendoza- Equivalent
Malgar
Datu Pomb’nwa,  Makikita na Makikita na
the owner of the Ang may-ari ng palasyo ng halos parehas tinatangka
palace of Dliyag’n na si Datu lamang sa ng tagasalin
Dliyag’n, is Pomb’nwa ay nakaupo sa orihinal ang na ilapit sa
seated on the duyan na nagdidisenyo ng
kanyang salin. orihinal ang
hammock kanyang kalasag para sa
Litaw ang kanyang
designing his digmaan. Ang kanyang
shield for war. asawa na si Ba-e Bayslaga ay
pagiging salin.
His wife, Ba-e nakaupo sa loob ng isang natural at Mapapansin
Bayslaga is magandang mosquito net, makikita rin na halos
sitting on the nagtatahi ito ng gintong ang abilidad ng hindi
lovely nat inside panyo. tagasalin na lumalayo sa
the mosquito net. may alam sa Ingles na
She is sewing a kasaysayan at salin ang
golden literatura. Filipino na
handkerchief, an  Madarama ng salin.
art of which she
mambabasa
is an expert. One
ang panahon
becomes dizzy
following the
na inilalarawan
delicate and sa akdang
intricate iyong binasa
movements of dahil hindi
her embroidery nalalayo ang
pagsasalin sa
Filipino sa
Ingles nitong
salin.
 Konklusyon

Batay sa dalawang salin na aking nabasa at naikumpara ay aking Nakita na bilang isang
tagapag-salin ay hindi madali ang Gawain ng isang tagasalin. Kinakailangang maging
dalumat, may sapat na kaalaman upang hindi lumayo ang ideya at makikita parin sa
akda ang historical na kasaysayan sa kabila ng pagsasalin sa tekstong ito.
Kinakailangang huwag limitahan ang sarili sa paghanap ng paraan para sa pagsasalin
ng isang akdang pampanitikan. Kinakailangan din ang lubusang pag-unawa sa
literature bago ito isalin ng makuha at maipreserba ang kasaysayang nakapaloob dito.
 Appendiks A

Guman Of Dumalinao

Salin ni:

Esterlinda Mendoza-Malagar

Datu Pomb’nwa, the owner of the palace of Dliyag’n, is seated on the hammock
designing his shield for war. His wife, Ba-e Bayslaga is sitting on the lovely nat inside the
mosquito net. She is sewing a golden handkerchief, an art of which she is an expert. One
becomes dizzy following the delicate and intricate movements of her embroidery. The palace
helpers Datu Sampilak’n and his wife Libon Tinayobo are also kept busy. Datu Pomb’nwa asks
for his chewing container from Ba-e Bayslaga. After chewing (the element consisting of botel
nut, leaves, and line), Datu Pomb’nwa remarks that he is through designing his shield but has
not made any plans of what to do next. He is now reminded of his younger dreams when after
finishing his work he would go around the world for adventure. Before Datu Sampilak’n can
speak, Libon Tinayobo calls the attention of everyone to what she hears as the sound of gongs.
Datu Sampilak’n does not believe her, saying that even the sound of birds could be mistaken for
gongs. Tinayobo goes to the window and what he sees confirms her suspicion before: a giant
boat is approaching river Dliyag’n.

But the ships do not anchor until after seven nights of waiting. When at last it comes into the
river to anchor, it sounds the gong so loud that it causes a landslide on the mountains. The final
gong is actually a challenge to the owner of the kingdom and the people to come home, if they
are away, and put on their fighting gears to defend their kingdom. Libon Tinayobo answers the
challenge by beating also her gongs telling the invaders that the people of the kingdom are not
away but they are not dressing for war because they are men not trained for fighting. Other
gongs are struck, informing relatives in far-away kingdoms that invaders have come to
Dliyag’n. The invaders start climbing the mountain and on the seventh day they reach the peak
where the palace stands. Here they drop their shields to sit on. They are so many that they cover
the mountain top of Dliyag’n.

Ba-e Tinayobo stands by the rail of the palace and asks the chief warrior what he wants.
The chief answers that he wants entertainment for himself and his man. Ba-e Tinayobo invites
them to come up to the palace so that the people can entertain them. The chief tells her that the
entertainment he wants is with the blades of their kampilan. Ba-e Tinayobo asks him the cause
of their invasion; if it is unpaid debts they will pay even if they have to borrow from other
kingdoms. The chief warrior explains that there is no unpaid debt and that the attack is without
cause. Tinayobo causes them saying that only their names shall return to their kingdom. In
answer to Tinayobo the invader fiercely challenges the people to come down immediately. Ba-e
Tinayobo taunts him and the chief warrior becomes so angry that he strikes Tinayobo with his
kampilan; Tinayobo quickly evades the blow.

Datu Sampilak’n and Datu Pomb’nwa rush downstairs and fight the invaders. Countless
kampilan rain on them. Soon corpses pile around them. After a month of heroic stand, Datu
Sampilak’n falls and after another month Datu Pomb’nwa begins to weaken. He leans against
the golden ladder and there he loses consciousness. The invaders shout and rejoice over their
victory. They challenge the other men, if there are any left to come down and fight, shouting at
the top of their voices that Dliyag’n is now sure to fall. As the shouts subside, a beautiful
maiden by the name Pailalam de Bolak appears from the palace. As she stands by the window
the men are struck with awe. The invaders tell her to go with them to their kingdom. The
maiden answers that only her dead body can go with them. The chief warrior praises her
courage and orders the men to drag her to their kingdom. Seven men of Tomanong go up the
palace to seize Pailalam de Bolak, but the maiden of Dliyag’n quickly turns around with her
knife and all the seven men are neatly trimmed. She leaps to the battlefield and fights the
numerous enemies.

After a month of struggle, her beuty slowly fades. Just then a lone gentleman (later known as
Sakandal de Diwata) arrives. Admiring her courage, he asks the maiden the name of the
kingdom. She tells him this is the kingdom of Dliyag’n. The gentleman confesses he has heard
so much of this kingdom and more so of the beauty of the owner. Pailalam’s first reaction is to
take the stranger’s remark as an insult but the gentleman assures her that no insult is intended
and that he is telling the truth. He asks her why she is fighting the enemies alone. The maiden
answers that she now can depend on no one to defend the kingdom for all the men are dead.
The stranger offers his help to fight the warrior and tells her he wants her to become his wife if
he wins. The girl fears he will be out to pieces in battle and that none of his relatives will hear
about him. She advices him therefore to go back and leave the place at once. He tells her he has
no relatives and insists on helping her.

The gentleman fans his kerchief and suddenly the maiden’s beauty is restored. At that
same instant, the two men, Datu Sampilak’n and Datu Pomb’nwa, are thrown back by some
invisible power to the palace where they are revived. Still the maiden refuses to let the
gentleman help if he accepts no payment because she is afraid he may one day insult the
kingdom of Dliyag’n. The gentlemen explains that his help is for the people of Dliyag’n and also
in place of the man who will be her husband one day and who would help her now if he were
here. The maiden thinks this man must be out of his mind. Reading her thoughts, the gentleman
comments he is alone in this world probably because he is a fool. Ashamed, the maiden runs
upstairs to the palace and sits beside her parents. When asked by the parents if the warriors are
already defeated, the maiden answers that a gentleman has come to fight in her place. Datu
Pomb’nwa tells Ba-e Bayslaga that if the gentleman wins and asks for their daughter in
marriage, they will give her daughter the name Pailalam de Bolak si porayo de b’nbal which
means Pailalam de Bolak, the loveliest of flowers.

Not long after, Pailalam de Bolak has started her chewing habit, her beauty and wisdom
noticeably increases. She asks her father if she has any brothers and sisters or any other relative.
Datu Pomb’nwa tells her she has many of them. Her sister are Maiden Duyanana, Maiden
Dlipayan, Maiden Tobo-tobo, and maiden Mandawondaw. They were drowned while
swimming in the river Dliyag’n. Her brothers are Datu Maong de G’ndaw, Tomotong de
G’ndaw, Datu Panday Bolawan, Tomitay ri Dlandong, Mam’ntara Bolawan, Mam’ntara Mag’bl,
and Gobas ri Benobong, went in search for the sisters but the too failed to return. Pailalam de
Bolak points to the neighboring mountain kingdoms and asks for the names. Ba-e Bayslaga
explains that the rulers of the mountain kingdoms are related to them. These are Daugbolawan
Ginanod, ruler of mount of Patola, Benobong de Gandaw of mount Gonta-onon, Lomop’t Mata
G’ndaw of mount Guwalo Wangka. She continues that the rulers of the kingdoms mount
Paktologon, mount Dl’ngilan, and mounth Mep’nlawan are not their direct relatives but they
usually come to their aid in time of war. The rulers of these kingdoms are Datu Manongaling
and Ba-e Baysal’ngka.

One day, he goes to the palace and tells the maiden of Dliyag’n to get out of the kingdom in a
while because he is afraid the fight will still go on for a longer time. He immediately returns to
the battleground where he encounters the invaders’ chief whom he engages in battle. The two
are equally matched. After several days of toe-to-toe fighting, with neither one showing any
advantaged gain over the other, they part. The chief of the warrior retreats to the edge of the
battleground where he becomes unconscious. The stranger walks back and forth on the
battleground feeling weak and exhausted too. He is called by the maiden of Dliyag’n to the
palace porch. There the maiden fans him with her kerchief while she turns her ring around and
his strength is restored. He smiles and tells the maiden he is happy for she loves him after all.
Pailalam blushes and tells him not to joke during troubled times.

The maiden Pailalam tells the gentleman that the neighboring kingdom of Patola is also
invaded and the maiden of Patola named Pinompay Silangan has just sent her a kerchief
bearing the information that the maiden of Patola is forced to go with the invaders; she
therefore is asking for help. The stanger gives his ring to Pailalam de Bolak and instructs her to
tie it to the kerchief and send it to the maiden of Patola. The maiden of Dliyag’n orders the
kerchief to return to its master. The kerchief obeys and drops on the shoulder of the maiden of
Patola who at this time is now being dragged by the invading men. The ring knotted to the
kerchief falls and there stands a gentleman who announces he is Saliyayan Mag’bl. He is the
prince of mount Dlangilan, a sister kingdom of mount Paktologon and a contemporary equal of
mount Patola.

In another kingdom, the mount kingdom of Paktologon, the maiden Pagl’lokon goes to
swim in the spring of the Sun. She travels through space like lightning and drops on the peak of
the clouds where a man comes and threatens her to go with him or she will be killed. This is
Saliyayan Mag’bl who was sent to Patola. Because of the spell of Kindagaw, the devil, he did
not recognize Benobong Pagl’lokon. The maiden Pagl’lokon refuses to go with him for she will
become the subject of gossips in her kingdom. As the man prepares to strike her with his
kampilan, another gentleman suddenly comes to her rescue. This newcomer is Sakandal de
Diwata who is on his way to mount kingdom Dliyag’n. The newcomer fans his kerchief and the
cruel man becomes a golden ring. He wears the ring, orders the maiden to proceed where she
intends to go but to be careful on the way, and he goes to the kingdom of Dliyag’n.

Several days pass by the maiden is still there sitting on the place her rescuer has left her. Then a
bird comes along and tell her that its master Sakandal de Diwata would like to give her his ring
so that she can always avail of his help in times of trouble. The bird continues, the master is still
in the kingdom of Dliyag’n fighting the invaders. The maiden Pagl’lokon wears the ring and
recovers her strength. She resumes her travel through space and then sees a rock flaming in the
middle of the ocean. She drops the ring and the flame is extinguished. Then she sees an
unconscious gentleman on a rock. She fans her kerchief; the gentleman comes back to
consciousness. She tells him to drink from the cup which comes out of the ring. She also orders
the lightning to fetch her kampilan and shield.

The man who reveals himself as Datu Madlawe is very much refreshed after drinking the cup of
water from the maiden’s ring. He then asks her how he can repay her for all her kindness. The
maiden Pagl’lokon tells him she does not ask for any payment at all because her father once told
her that kingdom of Paktologon and his kingdom of Dliyag’n are one in time of peace and war.
Datu Madlawe answers that if that is the case, they too should be one in love. He requests the
maiden to exchange kerchief with him so that there will be some kind of bond between them.
The maiden agrees willingly.

Meanwhile, they hear the sound of gongs from the distance. They see eight ships of war
approaching in single file, waving their red banners. These ships are returning to Gualolomba
with the maidens of Paktologon as captives. Datu Madlawe turns his ring around and all the
maidens and wealth are on the rock. These maidens and wealth are from the kingdom
Paktologon and captured by the invaders. Datu Madlawe orders Maiden Pagl’lokon to go back
to her kingdom while he takes revenge on the men on the ships and takes the ships to the
kingdom of Gualolomba himself. It was told that at birth, Datu Madlawe was stolen by the
people of Gualolomba to prevent the rise of power in Dliyag’n. Datu Madlawe wants revenge
for this reason. The maiden Pagl’lokon fans her kerchief and all the wealth and the maidens of
Paktologon are produced back and turned to rings of gold. She wears them on her fingers and
returns to her kingdom.

Pailalam de Bolak who is now travelling all over the world through space sits on top of the
clouds feeling tired and weary. She seems to hear shouts of men rejoicing over the death of
Datu Mapas ri Gandaw, the twin brother of Datu Madlawe. She fans her kerchief and sees a
beautiful mount kingdom below where she observes a group of men surrounding a gentleman
who sees to be dead. This is in the kingdom Dlominilong, a hidden kingdom and seen only if
counter-acted by another power. She descends upon this kingdom, forces her way through with
the aid of her knife, unties the gentleman and brings him up to the clouds. Some signs show he
is revived but only sleeps. A bird called a manosonon comes to inform Pailalam de Bolak that
the kingdom of Dliyag’n is about to fall. Then the bird departs leaving maiden of Dliyag’n
unhappy. Pailalam de Bolak awakens the gentleman and gives him water to drink. After he is
refreshed, Datu Mapas ri Gandaw explains that he was asleep in the kingdom of Dlominilong
but when he woke up his hands were already tied behind his back and invaders were trying to
kill him. The prince of Dalmba Silangan was responsible for the capture of Datu Mapas ri
Gandaw and also of Datu Madlawe which happened earlier. He wants to get rid of these two
men because without them kingdom Dliyag’n and kingdom Dlominilong would be easy to
seize and destroy. Datu Mapas ri Gandaw then bids goodbye to Pailalam de Bolak and leaves to
take revenge against the men of mount Dlominilong who stole him when he was small.

Daugbolawan Ginanod, the prince of Patola, helps Datu Madlawe fight the invaders. The fight
is so intense that only the clanging of kampilas and the shaking of the mountain can be heared.
Only Datu Madlawe stands fighting, Daugbolawan Ginanod is greatly weakened. As Datu
Madlawe continues to fight, the corpses of the enemies are strewn all over the mountain. But,
after a month of fierce lonely struggle Datu Madlawe loses also his strength; he plants his shield
on the battleground, leans against it, and passes into unconsciousness. His body leaves his soul
in answer to a call for help. Daugbolawan Ginanod regains his strength and resumes the fight.
After a month and a half, Pailalam de Bolak heard the enemies’ shounting their challenge to the
relatives of the kingdom to dare come to its rescue. She sees Datu Daugbolawan Ginanod
dripping with fresh blood and the unconscious Madlawe. Pailalam de Bolak fans Daugbolawan
Ginanod with her kerchief who leaps back to life. Daugbolawan thanks her for the help and
promises to follow her to her kingdom after the battle. The maiden then disappears and the
gentlemen continues the fight.

The maiden Pagl’lokon is shown firmly refusing the love offered by the grandson of Kindagaw.
Kindagaw is one of the evil queens who want to destroy the kingdom of Dliyag’n and the
neighboring kingdoms together with all the rulers. The grandson of Kindagaw tells her to forget
all the rulers and all about Datu Madlawe who has promised to marry her because by this time
he is already dead. While the maiden of Dliyag’n was thinking if somebody would come to her
rescue, she sees a ship approaching the kingdom. Noticing this, the grandson of Kindagaw
throws his ring to the river of Paktologon and flood rises carrying the ship away from the ship
guides the prow of the vessel with his hand and orders it to proceed back to its destination. In
the wink of an eye, the ship arrives at the shore of Paktologon. He dis-embarks and after
transforming his ship to a ring of gold, he runs with his kampilan towards the grandson of
Kindagaw and challenges him to a fight. Before he notices, the grandson of Kindagaw pushes
him with his kampilan and he is thrown unconscious to the beach. When he comes to
consciousness he sees the grandson of Kindagaw still threatening the maiden Pagl’lokon. The
gentlemen turns the maiden to a ring which he puts on. He encounters the grandson of
Kindagaw and later, the grandson of Salompatay and the grandsons of the evil queens who are
responsible for the destruction of the world. They want to destroy the kingdoms so that they
can take over. The commanding prince of Dlamba Silangan, also an enemy arrives with his
men.

Maiden Pagl’lokon who is in her kingdom of Paktologon receives a kerchief from Pailalam de
Bolak requesting that they see each other. When the two maidens are brought together they do
not know what to do. A gentleman appears and advises them to think carefully or they will
never reach their destination which is the kingdom Padoyanon. He also reminds them to use
the kerchief given as a souvenir in case they need help. The gentleman is Sakandal de Diwata’s
soul whose body is being burned in mount Dlo-omon. The two maidens fan their kerchief when
the gentleman leaves and they immediately become unconscious. When they wake up they are
in mount Padoyanon and they see prince Madlawe and the prince of Padoyanon, Tomotong
Daugbolawan, in combat. Datu Madlawe’s soul has already been restored to the body. Pailalam
de Bolak and maiden Pagl’lokon tell the two gentlemen to stop fighting because they are
brothers. Datu Madlawe who is convinced embraces his brother Tomotong Daugbolawan.
Sakandal de Diwata arrives. It is revealed that the gentleman who helped Pailalam de Bolak
fight the invaders in mount Dliyag’n is the prince of Paktologon, Sakandal de Diwata. While
they explaining things, they hear thundering sounds. Maiden Pagl’lokon explains that this is
caused by a battle in mount Paktologon against the evil enemies; the grandson of Kindagaw,
Salompatay, Gino-onon, and the prince of Dlamba Silangan. She further says that when she left
the kingdom only Daugbolawan Kalba was there to fight the enemies. Datu Madlawe,
Tomotong Daugbolawan and Sakandal de Diwata fights with the grandson of Ba-e Gino-onon.
All of them are so much of equal strength and ability that after several months of fighting all of
them fall unconscious. Pailalam de Bolak and maiden Pagl’lokon come to the aid of the three
gentlemen, fan them with the kerchief until they are revived. They then resume their fight with
the evil enemies and the prince of Dlamba Silangan. Later, the prince of Dlamba Silangan falls
dead and is thrown to the river Paktologon together with his dead men. A terrible lightning
strikes and the grandsons of Kindagaw, Salompatay, and Gino-onon are all carried away and
dropped to the side of Queen Kindagaw. Queen Kindagaw tells them that the kingdom of
Dliyag’n and Paktologon and the related kingdoms are powerful and strong and they are
chosen lands by the creator of heaven and earth and therefore, very difficult to defeat.

Prince Madlawe asks the prince of Paktologon to repair his kingdom for he is going to kingdom
Dliyag’n himself. Datu Madlawe disappears like a spirit and comes to the kingdom Dliyag’n
where Pailalam de Bolak also arrives. They go to where Datu Pomb’nwa and Ba-e Bayslaga are
seated and together they call, Father and Mother! Surprised, Datu Pomb’nwa hugs his children
whom he thought were dead. Datu Madlawe declares that he will go and search for his other
relatives while Pailalam de Bolak stays with their parents. When Pailalam de Bolak asks why
their kingdoms are always in war, Datu Pomb’nwa answers that evil has been woven into the
kingdoms of Dliyag’n and Paktologon. These kingdoms have to stand against the devils for
only in this way shall the kingdom have fame and glory.

While they were talking three gentlemen arrive and Pailalam de Bolak introduces them as Datu
Mapas ri Gandaw, Daugbolawan Ginanod, and Gomolon Daugbolawan. Daugbolawan
Ginanod is the son of Datu Panday Tapi and Ba-e Manontapi of mount kingdom Patola; Datu
Mapas de Gandaw is the twin brother of Datu Madlawe; and Gomolon Daugbolawan is one of
the lost sons of of Datu Pomb’nwa. Datu Pomb’nwa is very happy to see his sons again. He also
rejoices that now many will help him defend his kingdom. Pailalam de Bolak asks Datu Mapas
de Gandaw if the men of Dlominilong and Dlinilong have been defeated in battle. He answers
that they have been defeated through the help of Daugbolawan Ginanod and the men of mount
Paktologon, Domiwata Manaloy, Datu Toknay ri Gandaw and Datu Matang ri Gandaw.
Pailalam de Bolak shows to everyone the kerchief given by the man of Paktologon. She unties
all the rings of gold tied her kerchief and from it comes all men and women of Dliyag’n.
Maonining de Gandaw, one of the men of Dliyag’n stands and narrates his experiences at
mount Mangilompong. Tomotong Daugbolawan goes to mount Padoyanon after requesting
that message be sent to him should trouble come to mount Dliyag’n during his absence.

Tomotong Daugbolawan fans his kerchief and restores the beauty of mount Padoyanon which
was destroyed during the battle. Sakandal de Diwata fans his kerchief on mount kingdom
Paktologon and restores the grandeur of the kingdom. He then goes to the palace and sees Datu
Manongaling and Ba-e Bayslangka surrounded by the maiden Pagl’lokon and her sisters.
Sakandal de Diwata explains that he grew up in the Glittering Isle with his grandfather
Mapandaya. While they are talking, seven gentlemen arrive at the palace of Paktologon. They
are Domiyon Domiwata, Domiwata Manaloy, Datu Toknay ri Gandaw, Datu Matang de
Gandaw, Somilong Sakandalon, Saliyayan Mag’bl, and Gansalila Bolawan, the prince of
Mepanlawan. Except the last one, all are the sons of Datu Manongaling whom he thought were
dead because he has not seen them for a long time.

Maiden Pagl’lokon asks why mount kingdom Dliyag’n and mount Paktologon are always
threatened by trouble. Datu Manongaling explains that evil has been woven into these two
kingdoms at their creation. Eight generations have stood successfully in defense of the
kingdoms. Datu Manongaling is happy that many will now stand in defense of the kingdom.
Before only himself and Datu Pomb’nwa fought in times of trouble but somehow they were
successful. Domiyon Domiwata leaves for mount Dominayon. He requests that he be sent a
message in case the kingdom will be attacked by enemies. Then they hear the sound of gongs
from mount Dliyag’n gongs asking them to come and visit mount Dliyag’n. Everyone agrees to
go and visit mount Dliyag’n. They go in line: Datu Somilong Sakandalon leading, the maidens
following next, and Datu Domiwata Mamaloy at the tail-end. They are welcomed by Ba-e
Tinayobo and Datu Pomb’nwa. Pailalam de Bolak explains that the visitors are from the
kingdom Paktologon and Dlangilan. Datu Pomb’nwa is surprised to know that Datu
Manongaling and Ba-e Bayslangka have many children. He is reminded of the agreement he
made with Datu Manongaling when they had no children yet that if ever children would be
born, the children born the same day would be united in marriage. Upon hearing this Sakandal
de Diwata steals a glance at Pailalam de Bolak who shyly looks away.

While all are applauding the parental agreement, Datu Madlawe sees lightning coming across
mount kingdom Patola. All the kingdoms hit by the lightning leap into flames. Mount Dliyag’n
is shaken by an earthquake and the enemies in the kingdom who are prince of Metotong and
the prince of Madliga fan their kerchief and turn their rings. Upon the summit ground come all
the maidens of Dliyag’n. Pailalam de Bolak quickly fans her kerchief and restores mount
kingdom Dliyag’n in one piece. Maiden Pagl’lokon and Pailalam de Bolak who are near the
enemies, strike them with their golanda but the men are quick with their shield and the golanda
only hits the shield. Datu Madlawe and Sakandal de Diwata push maidens Pagl’lokon and
Pailalam de Bolak into the house. Sakandal de Diwata strikes with his kampilan at the prince of
Metotong. Datu Madlawe tells the Prince of Metotong that as long as the men are not yet dead,
the maidens of the kingdom stay safely in the house. He adds that the prince of Metotong must
use all his strength and ability because he has encountered the man of his equal. The prince of
Metotong replies that he need not to be told because when he attacks his trust is in his ability
and his life. Then the men of the prince of Metotong and the men of the prince Madligga arrive.
Also came Daugbolawan Kalba, Domiwata Mamaloy and all the men and together they fight
the opponents. After seven days of fighting, prince of Metotong and the prince of Madligga
collapse and become unconscious. Datu Madlawe and Sakandal de Diwata are exhausted and
weak. Pailalam de Bolak and maiden Pagl’lokon quickly restore them their vigor. The two
gentlemen, together with Daugbolawan Kalba, Gomolom Daugbolawan, Domiwata Mamaloy,
Datu Toknay de Gandaw proceed to kill more enemies. The mount kingdom Dliyag’n seems to
other, this being the fiercest battle kingdom Dliyag’n has ever had.

Datu Madlawe tells the prince of mount Dominoyan and the prince of Paktologon to go back to
their respective kingdoms. Datu Madlawe, Tomotong Daugbolawan, Sakandal de Diwata and
Domiyon Domiwata drop on a rattan mat in the house of Dliyag’n. As they are seated, Datu
Manongaling and Ba-e Baysal’ngka also arrive. Datu Pomb’nwa then welcome them and Ba-e
Bayslaga offers her chewing box to Ba-e Baysal’ngka. Datu Manongaling asks Datu Pomb’nwa
why he was sent for. Datu Pomb’nwa reminds him of the vow and arrangements they made
long ago. After they have renewed their vow and agreement, Datu Pomb’nwa announces that
since trouble has passed, they will now celebrate the beklog celebrations, the marriage of the
children of Datu Pomb’nwa and Datu Manongaling will be announced and solemnized.
 Guman ng Dumalinao

(Epiko ng Subanen sa Dumalinao, Zamboanga del Sur)

Salin sa Filipino ni John Mark C. Lloren

Ang may-ari ng palasyo ng Dliyag’n na si Datu Pomb’nwa ay nakaupo sa duyan

na nagdidisenyo ng kanyang kalasag para sa digmaan. Ang kanyang asawa na si Ba-e
Bayslaga ay nakaupo sa loob ng isang magandang mosquito net, nagtatahi ito ng
gintong panyo. Si Datu Sampilak’n at ang kanyang asawa na si Libon Tinayobo ay
nanatili ring abala. Hiningi ni Datu Pomb’nwa sa kanyang asawa ang lalagyan ng
kanyang ningunguya. Pagkatapos ngumuya ay sinabi ni Datu Pomb’nwa na tapos na
siya sa pagdidisenyo ng kanyang kalasag ngunit walang kahit anong maisip na gawin.
Naalala niya ang pangarap noong bata pa lamang siya na pagkatapos ng kanyang
trabaho ay maglalakbay siya sa buong mundo para makipagsapalaran. Bago
nakapagsalita si Datu Sampilak’n, natawag ang pansin ng lahat nang sinabi ni Libon
Tinayobo na may narinig siyang tunog ng agong. Hindi siya pinaniwalaan ni Datu
Sampilak’n, sabi nito kahit nga huni ng mga ibon ay maaaring mapagkamalang tunog
din ng agong. Tinungo ni Tinayobo ang bintana at ang nakita niya ang nagkumpirma sa
kanyang naging hinala, isang barko ang paparating sa ilog Dliyag’n.

Hindi pa dumaong ang mga barko hanggang matapos ang pitong gabing
kahihintay. Tumunog ng napakalakas ang agong na naging sanhi ng pagguho ng lupa.
Ang huling tunog ng agong ay isang hamon sa may-ari ng kaharian at sa lahat ng mga
mamamayan doon. Kung sila man ay nasa malayo, ihanda na nila ang kanilang mga
kalasag upang ipagtanggol ang kanilang kaharian. Sinagot din ni Libon Tinayobo ang
naging hamon sa pamamagitan ng pagpalo rin ng kanyang agong. Sinimulan nang
manlulupig na akyatin ang bundok at narating nila ang tugatog kung saan nakatayo
ang kaharian pagkatapos ng pitong araw. Sa rami nila ay natakpan ang tuktok ng
bundok ng Dliyag’n.

Nakatayo si Ba-e Tinayobo sa pasukan ng palasyo at nagtanong sa punong

mandirigma kung ano ang nais nila. Gusto ng punong mandirigma na aliwin siya at
ang kanyang mga kasamahan. Inimbitahan sila na pumasok sa palasyo upang maaliw
sila ng mga tao. Ngunit, ibang aliw ang gusto ng pinuno. Tinanong siya ni Ba-e
Tinayobo kung ano ang dahilan ng kanilang pagsalakay, kung ito man ay ang hindi
nabayarang utang ay babayaran nila ito kahit paman kailangan nilang manghiram sa
ibang kaharian. Paliwanag ng punong mandirigma na walang hindi nabayarang utang
at walang ibang dahilan ang kanilang pagsalakay. Sa sobrang galit ng punong
mandirigma sa pag-uyam ni Ba-e Tinayobo ay nag-udyok ito na saktan si Tinayobo
gamit ang kanyang kampilan.

Nagmadaling nanaog sa ibaba sina Datu Sampilak’n at Datu Pomb’nwa upang

labanan ang pinuno at ang kanyang mga manlulupig. Pagkatapos ng isang buwan ay
nanghina si Datu Sampilak’n at pagkatapos ng isa pang buwan si Datu Pomb’nwa
naman ang nanghina. Nagsigawan at nagalak ang mga manlulupig sa kanilang
tagumpay. Hinamon nila ang iba pa. Mula sa bintana ng palasyo ay lumitaw si
Pailalam de Bolak at ang mga manlulupig ay nahumaling at namangha sa kagandahan
ng dalaga. Sinabi ng mga manlulupig na sumama ang dalaga sa kanilang kaharian
ngunit tugon ng dalaga na tanging ang kanyang patay na katawan lamang ang
maaaring sumama sa kanila. Inutusan ng punong mandirigma ang pitong lalaki na
kaladkarin palabas ng kaharian ang dalaga ngunit mabilis na nakaikot ito dala-dala ang
kanyang kutsilyo at naiwasan sila. Tinungo at nilabanan niya ang maraming kaaway.

Unti-unting nawala ang kanyang ganda pagkatapos ng isang buwan na

pakikibaka. Dumating ang nag-iisang ginoo na kalaunan ay nakilala bilang si Sakandal
de Diwata. Tinanong ng ginoo ang dalaga kung ano ang pangalan ng kaharian. “Ito ang
kaharian ng Dliyag’n”, tugon ng dalaga sa ginoo. Inamin ng ginoo na marami siyang
narinig tungkol sa kaharian at tungkol sa kagandahan ng may-ari nito. Nagtanong ang
ginoo sa kanya kung bakit mag-isa siyang nakikipaglaban sa mga kaaway? Sagot ng
dalaga na, “mag-isa siya dahil wala na siyang maaasahan na tutulong sa pagtanggol sa
kaharian dahil ang lahat ng kawal ay patay na”. Nag-alok ng tulong ang estranghero sa
dalaga na labanan ang mandirigma at nagsabing gusto niya itong mapangasawa kung
sakaling manalo ito sa labanan. Pinayuhan siya ng dalaga na umalis at iwanan na
lamang ito sa palasyo.

Hinipan ng ginoo ang kanyang panyo at biglang bumalik ang ganda ng dalaga.
Sa parehong pangyayari, sina Datu Sampilak’n at Datu Pomb’nwa ay naibalik din sa
palasyo kung saan sila ay nabuhay muli. Tinanggihan pa rin ng dalaga ang ginoo na
tumulong kaya hindi nito tinanggap ang bayad. Ipinaliwanag ng ginoo na ang tulong
ay para sa lahat ng mga tao ng Dliyag’n at para sa babae na kanyang mapapangasawa
na makatutulong din sa kanya tuwing may digmaan. Tumakbo ang dalaga sa itaas ng
palasyo at umupo katabi ang kanyang mga magulang. Nang tinanong siya ng kanyang
mga magulang kung natalo ang mga mandirigma, ang dalaga ay sumagot na, “may
isang ginoo na dumating upang labanan ang mga ito”. Sinabihan ni Datu Pomb’nwa
ang kanyang asawa na kung manalo man ang ginoo at hilingin ng kasal ang kanilang
anak ay bibigyan nila ito ng ngalan na Pailalam de Bolak si porayo de b’nbal na ibig
sabihin ay “Pailalam de Bolak, ang pinakamagandang bulaklak”.

Sinimulan ni Pailalam de Bolak ang ngumuya, kapansin-pansin na nadagdagan

ang kanyang kagandahan. Nagtanong siya sa kanyang ama kung may mga kapatid o
iba pa siyang kamag-anak. “Marami sila”, sagot ng kanyang ama. Nalunod ang
kanyang mga babaeng kapatid habang naliligo sa ilog Dliyag’n at ang kanyang mga
kapatid na lalaki ay hindi na nakabalik muli noong hinanap nila ang kanilang mga
kapatid. Tinanong ni Pailalam de Bolak ang pangalan ng mga kalapit na kaharian at
ipinaliwanag ng kanyang ina na ang mga pinuno ng mga kaharian ay kamag-anak nila.
Daugbolawan Ginanod, ang pinuno ng bundok Patola, Benobong de Gandaw, ang
pinuno ng bundok Gonta-onon, Lomop’t Mata G’ndaw ang pinuno ng Guwalo
Wangka. Ang pinuno ng mga kaharian ng bundok Paktologon, bundok Dl’ngilan, at
bundok Mep’nlawan ay hindi nila direktang kamag-anak ngunit kadalasan itong
dumadating upang tumulong sa panahon ng digmaan. Ang mga pinuno ng mga
kahariang ito ay sina Datu Mnaongaling at Ba-e Baysal’ngka.

Isang araw, tinungo ng estranghero ang palasyo at sinabihan ang dalaga ng

Dliyag’n na lumabas na muna sa kaharian dahil natatakot ito na tumagal pa ng
mahabang panahon ang labanan. Dali-dali siyang bumalik sa lugar kung saan
naghintay ang punong mandirigma. Nawalan ng malay ang pinuno ng mandirigma at
nakaramdam din ng panghihina at pagod ng katawan ang estranghero. Tinawag siya
ng dalaga ng Dliyag’n at hinipan ito ng panyo at muling bumalik ang kaniyang lakas.
Ngumiti ang estranghero at sinabi sa dalaga na masaya siya dahil sa kabila ng lahat ay
mahal pa rin siya nito. Namula si Pailalam at nagsabing hindi dapat magbiro sa
panahon ng kaguluhan.

Pinaalam ni Pailalam na ang kalapit na kaharian na Patola ay sinalakay din at si

Pinompay Silangan, ang dalaga ng Patola ay nagpadala ng panyo na may impormasyon
na ang dalaga ay pinilit na sumama sa mga manlulupig kaya siya ay humingi ng
tulong. Binigay ng estranghero ang kanyang singsing kay Pailalam de Bolak at
sinabihan itong itali sa panyo at ipadala muli sa dalaga ng Patola. Inutusan ang panyo
na bumalik sa kanyang amo at agad itong sumunod. Nahulog ang singsing na itinali sa
panyo sa harap ni Pinompay at doon may ginoong nakatayo na nagpakilalang si
Saliyayan Mag’bl. Siya ang prinsipe ng bundok Dlangilan, kapatid na kaharian ng
bundok Paktologon at pantay na bundok ng Patola.

Sa bundok kaharian ng Paktologon, si Pagl’lokon ay pumunta sa ilog-batis

upang lumangoy. Naglakbay siya sa kalangitan tulad ng isang kidlat at bumaba sa
taluktok ng mga ulap kung saan ay may lalaking dumating at nagbanta sa kanya na
papatayin kung hindi ito sasama. Siya ay si Saliyayan Mag’bl na ipinadala sa Patola
dahil na rin sa maheka ni Kindagaw, isang diyablo, at hindi na nito nakilala si
Benobong Pagl’lokon. Tumangging sumama sa kanya si Pagl’lokon. Habang akmang
hahampasin nito ang dalaga gamit ang kanyang kampilan may isa pang ginoo ang
biglang dumating para sakluluhin siya. Ang kakarating lamang ay si Sakandal de
Diwata kung saan siya ay papuntang bundok kaharian Dliyag’n. Hinipan ng ginoo ang
kanyang panyo at ang malupit na lalaki ay naging gintong singsing. Sinuot niya ang
singsing at sinabihan ang dalaga na magpatuloy sa kung saan siya nagnanais na
pumunta ngunit mag-ingat sa daan. Nagtungo kaagad si Sakandal sa kaharian ng
Dliyag’n.

Nagdaan pa ang ilang araw ngunit ang dalaga ay nanatiling nakaupo sa lugar
kung saan siya iniwan ng ginoong nagligtas sa kanya. Pagkatapos, isang ibon ang
dumating at sinabihan ito na gustong ibigay ni Sakandal ang singsing sa kanya upang
mapakinabangan at makatulong ito sa panahon ng gulo. Ang pinuno ay kasalukuyan
pang nasa kaharian ng Dliyag’n lumalaban sa mga manlulupig, dagdag pa ng ibon.
Isinuot ni Pagl’lokon ang singsing at bumalik ang kanyang lakas. Muli siyang
nagpatuloy sa kanyang paglalakbay sa himpapawid at nakita ang batong naniningas sa
gitna ng karagatan. Hinulog niya ang singsing at ang naniningas na bato ay huminto.
Nakita niya sa bato ang isang ginoo na walang malay. Hinipan niya ang kanyang panyo
at bumalik ang malay ng ginoo. Sinabihan niya ang kidlat na kunin ang kanyang
kampilan at kalasag.

Ang lalaki na nagpakilalang si Datu Madlawe ay muling sumigla pagkatapos

makainom ng basong tubig mula sa singsing na suot ng dalaga. Nagtanong ang ginoo
kung paano nito mababayaran ang lahat na kabaitan. Sinabi ni Pagl’lokon sa ginoo na
hindi siya humihingi ng kahit na anong kapalit dahil ang kanyang ama ay minsan nang
nagsabi sa kanya na ang kaharian ng Paktologon at ang kaharian ng Dliyag’n ay iisa sa
panahon man ng kapayapaan o digmaan. Kung ganoon ay nararapat din na maging isa
tayo sa ngalan ng pag-ibig, tugon ng Datu Madlawe. Hiniling niya sa dalaga na
magpalitan ng panyo upang magkaroon ng pagkakaisa sa pagitan nila at kusang-loob
naman na sumang-ayon ito.

Mula sa di-kalayuan ay nakarinig sila ng tunog ng agong. Nakita nila ang

walong barkong pandigma na paparating na kung saan iwinawagayway ang pulang
bandila. Pabalik sa Gualolomba ang mga barkong ito na kasama ang dalaga ng
Paktologon bilang bihag. Ginamit ni Datu Madlawe ang kanyang singsing at ang lahat
ng kayamanan at kababaihan sa kaharian ng Paktologon ay nailagay sa loob ng bato.
Sinabihan ni Datu Madlawe si Pagl’lokon na bumalik sa kanyang kaharian habang
ipaghihiganti niya ang kanyang sarili dahil ninakaw siya noong bata pa lamang ang
Datu. Hinipan ni Pagl’lokon ang kanyang panyo at ang lahat ng kayamanan at
kababaihan ng Paktologon ay naging mga gintong singsing. Sinuot niya ito sa kanyang
mga daliri at agad na bumalik sa kanyang kaharian.

Nakaramdam ng pagod si Pailalam sa kanyang paglalakbay sakay sa ulap.

Nakarinig siya ng sigaw ng mga taong masayang-masaya sa pagkamatay ni Datu
Mapas ri Gandaw, ang kambal na kapatid ni Datu Madlawe. Hinipan niya ang kanyang
panyo at nakita ang napakagandang bundok kaharian na may isang grupo na
pinalibutan ng mga tao ang isang ginoo na mukhang patay na. Ito ang kaharian ng
Dlominilong, isang nakatagong kaharian. Tinanggal niya ang tali na nasa kamay ng
ginoo, gamit ang kanyang kutsilyo at dinala niya ito sa mga ulap. Dumating ang isang
ibon at pinaalam kay Pailalam de Bolak na ang kaharian ng Dliyag’n ay malapit ng
mabuwag. Nalungkot si Pailalam sa naging balita ng ibon. Ginising ni Pailalam ang
ginoo at binigyan ito ng tubig na maiinom. Pagkatapos, ipinaliwanag ni Datu Mapas ri
Gandaw na nakatulog siya sa kaharian ng Dloninilong ngunit pagkagising niya ay
nakatali na ang kanyang dalawang kamay at sinubukan siyang patayin ng mga
manlulupig. Si prinsipe Dalmba Silangan ang may pakana ng pagdakip kay Datu
Mapas ri Gandaw at Datu Madlawe dahil gusto niya itong magapi upang mapadali ang
pagsira sa kaharian ng Dliyag’n at ng Dlominilong.

Tinulungan ni Daugbolawan Ginanod, ang prinsipe ng Patola si Datu Madlawe

na kalabanin ang mga manlulupig. Matindi ang labanan at walang ibang maririnig
kung hindi ang kumakalat na kampilan at pagkalog ng bundok. Si Datu Madlawe na
lamang ang nanatiling nakatayo sa labanan, si Daugbolawan Ginanod ay lubhang
nanghihina. Nagpatuloy sa pakikipaglaban si Datu Madlawe at sinunog ang mga kawal
ng kalaban at tinapon sa kabundukan. Ngunit, matapos ang isang buwan ng matinding
pakikibaka ni Datu Madlawe ay unti-unting nawawala ang kanyang lakas. Pagkatapos
ng isa at kalahating buwan, narinig ni Pailalam de Bolak ang mga kalaban na
nagsisigawan na sakluluhan ang mga kamag-anak na nagapi. Nakita niyang duguan si
Daugbolawan Ginanod at wala namang malay si Madlawe. Hinipan ni Pailalam si
Daugbolawan Ginanod ng kanyang panyo at muli itong nabuhay. Nagpasalamat ito
kay Pailalam at nangakong susunod ito sa kanyang kaharian matapos ang labanan.
Naglaho ang dalaga at nagpatuloy sa pakikipaglaban ang ginoo.

Matatag na ipinakita ni Pagl’lokon ang pagtanggi sa pag-ibig na inalok ng apong

lalaki ni Kindagaw. Si Kindagaw ay isa sa mga masasamang reyna na gustong sirain
ang kaharian ng Dliyag’n at mga kalapit na kaharian kasama ang mga pinuno nito.
Sinabihan siya ng apong lalaki ni Kindagaw na kalimutan na ang lahat ng mga pinuno
at lahat tungkol kay Datu Madlawe na nangako na pakakasalan ito. Habang iniisip ng
dalaga kung may tutulong ba sa kanya, nakita niya ang isang barko na papalapit sa
kaharian. Nang mapansin ito ng apong lalaki, itinapon niya ang kanyang singsing sa
ilog ng Paktologon at tumaas ang baha at nadala ang barko papalayo. Hindi namalayan
ng apong lalaki ni Kindagaw na nakadaong pala ang barkong sinakyan ng binatang
magliligtas sa dalaga. Tumakbo siya dala ang kanyang kampilan papunta sa apong
lalaki ni Kindagaw at hinamon ito sa laban. Bago mapansin, tinulak na siya ng apo ni
Kindagaw gamit ang kampilan papalayo at natapon ito sa tabing-dagat at nawalan ng
malay. Pagbalik ng kanyang malay ay inilagay ng ginoo ang dalaga sa kanyang
singsing at nilabanan ang apong lalaki ni Kindagaw at kalaunan ang apong lalaki ni
Salompatay at mga apong lalaki ng tatlong masasamang reyna na siyang dahilan sa
pagkawasak ng mundo. Gusto nilang wasakin ang mundo upang sila ang mamuno rito.
Ang prinsipe ng Dlamba Silangan na kalaban din ay dumating kasama ang kanyang
mga kasamahan.

Natanggap ni Pagl’lokon ang panyo ni Pailalam de Bolak na humihiling na

magkita sila. Nang magkasama na ang dalawa ay hindi nila alam kung ano ang
gagawin. Isang ginoo ang nagpakita at pinayuhan sila na mag isip ng mabuti dahil
kung hindi ay hindi nila mararating ang kaharian ng Padoyanon. Pinaalalahan din sila
na gamitin ang panyo na binigay sa kanila kung sakaling kailangan nila ng tulong. Ang
ginoo ay ang kaluluwa ni Sakandal de Diwata na ang katawan ay inilibing sa bundok
Dlo-omon. Inihipan ng dalawang dalaga ang kanilang panyo at kaagad silang nawalan
ng malay. Pagkagising nila ay nasa bundok Padoyanon na sila at nakita nila si prinsipe
Madlawe at ang prinsipe ng Padoyanon, Tomotong Daugbolawan. Ang kaluluwa ni
Datu Madlawe ay naibalik na sa kanyang katawan. Sinabihan nina Pailalam de Bolak at
Pagl’lokon na ihinto na ang laban dahil magkapatid ang dalawa. Nakumbensi ng
dalawa ang mga ito at niyakap ni Datu Madlawe si Tomotong Daugbolawan at
dumating si Sakandal de Diwata, ang prinsipe ng Paktologon. Habang nililinaw nila
ang lahat ay narinig nila ang mga tunog ng kulog. Ipinaliwanag ni Pagl’lokon na
dahilan ito ng labanan sa bundok Paktologon laban sa mga masasamang kaaway, ang
apong lalaki ni Kindagaw, Salompatay, Gino-onon, at ang prinsipe ng Dlamba
Silangan. Nakipaglaban sina Datu Madlawe, Tomotong Daugbolawan at Sakandal de
Diwata sa apong lalaki ni Ba-e Gino-onon. Magkapantay ang lakas at abilidad nilang
lahat na matapos ang ilang buwan na pakikipaglaban ay nawalan silang lahat ng
malay. Hinipan ng panyo nina Pailalam de Bolak at Pagl’lokon ang tatlo at muli itong
nagkamalay. Muling ipinagpatuloy nila ang labanan. Nang lumaon, ang prinsipe ng
Dlamba Silangan ay namatay at itinapon sa ilog Paktologon kasama ang kanyang mga
namatay na kawal. Ang kakila-kilabot na kidlat ang nagdala sa lahat ng mga apong
lalaki nina Kindagaw, Salompatay at Gino-onon sa tabi ni Reyna Kindagaw. Sinabi ng
reyna na ang kaharian ng Dliyag’n at Paktologon at lahat ng kalapit na kaharian ay
makapangyarihan at malakas na pinili ang mga lupain na lumikha ng langit at lupa na
kung saan ay mahirap na matalo.

Sinabi ni prinsipe Madlawe sa prinsipe ng Paktologon na ikumpuni ang kanyang

kaharian dahil pupunta siya sa kaharian ng Dliyag’n na mag-isa. Dumating si Datu
Madlawe sa kaharian ng Dliyag’n kung saan kararating lang din ni Pailalam de Bolak.
Pumunta sila kung saan si Datu Pomb’nwa at Bayslaga ay nakaupo at sabay nilang
tinawag ang mga ito na, “Ama!”, “Ina” Nasurpresa si Datu Pomb’nwa at niyakap ang
mga anak na inakalang patay na ang mga ito. Ipinahayag ni Datu Madlawe na aalis siya
upang hanapin ang iba pa niyang kamag-anak habang si Pailalam de Bolak ay nanatili
kasama ang kanyang mga magulang. Nang tinanong ni Pailalam de Bolak kung bakit
ang kanilang kaharian ay parating nasa digmaan, sinagot ni Datu Pomb’nwa na ang
kasamaan ay parti at kasama na sa mga kaharian ng Dliyag’n at Paktologon. Ang mga
kaharian na ito ay kailangang tumayo ng matatag laban sa mga masasama dahil sa
ganitong paraan lamang mapananatili ang kaluwalhatian ng kaharian.

Habang sila ay nag-uusap, tatlong ginoo ang dumating at ipinakilala sila ni

Pailalam de Bolak na sina Datu Mapas ri Gandaw, Daugbolawan Ginanod, at Gomolon
Daugbolawan. Daugbolawan Ginanod ay ang lalaking anak nina Datu Panday Tapi at
Ba-e Manontapi ng bundok kaharian Patola; Datu Mapas de Gandaw ay kambal na
kapatid na lalaki ni Datu Madlawe; at si Gomolon Daugbolawan ay isa sa mga
nawawalang anak na lalaki ni Datu Pomb’nwa. Masayang-masaya si Datu Pomb’nwa
na makitang muli ang kaniyang mga anak. Ngayon, marami na ang tutulong sa kanya
na ipagtanggol ang kaharian. Tinanong ni Pailalam de Bolak si Datu Mapas de Gandaw
kung ang mga kawal sa Dlominilong at Dlinilong ay nagapi na sa labanan. Tumugon si
Datu Mapas de Gandaw na nagapi na nila ang mga ito sa tulong na rin nina
Daugbolawan Ginanod at mga kawal ng bundok Paktologon, Domiwata Manaloy, Datu
Toknay ri Gandaw at Datu Matang ri Gandaw. Ipinakita ni Pailalam de Bolak sa lahat
ang panyo na ibinigay sa kanya ng lalaki ng Paktologon. Tinanggalan niya ng tali ang
mga gintong singsing na nakatali sa kanyang panyo at mula doon ay lumabas ang mga
babae at lalaki ng kaharian ng Dliyag’n.

Hinipan ni Tomotong Daugbolawan ang kanyang panyo at bumalik ang ganda

ng bundok Padoyanon. Hinipan din ni Sakandal de Diwata ang kanyang panyo at
muling bumalik ang kadakilaan ng kaharian. Pumunta siya kaagad sa palasyo at nakita
sina Datu Manongaling at Ba-e Bayslangka na napapalibutan ni Pagl’lokon at mga
kapatid na babae nito. Habang nag-uusap sila ay pitong ginoo ang dumating sa palasyo
ng Paktologon. Sila ay sina Domiyon Domiwata, Domiwata Manaloy, Datu Toknay ri
Gandaw, Datu Matang de Gandaw, Somilong Sakandalon, Saliyayan Mag’bl, at
Gansalila Bolawan, ang prinsipe ng Mepanlawan. Maliban sa na huli, ang lahat ay mga
anak na lalaki ni Datu Manongaling na inakala niyang patay na dahil sa tagal ng
panahon na hindi niya ito nakita.
 Tinanong ni Pagl’lokon kung bakit ang kaharian ng Dliyag’n at bundok
Paktologon ay parating napapalapit sa gulo. Ipinaliwanag ni Datu Manongaling na ang
kasamaan ay kasama na sa dalawang kaharian mula pa sa paglikha nito. Walong
henerasyon na ang nagdaan nang tagumpay na madepensahan ang mga kaharian.
Masayang-masaya si Datu Manongaling na ngayon ay marami na ang tatayo upang
ipagtanggol ang kaharian. Dati-rati siya lang at si Datu Pomb’nwa ang nakikipaglaban.
Ilang saglit ng kanilang pag-uusap ay may narinig silang tunog ng mga agong mula sa
bundok Dliyag’n na nag-anyaya sa kanila na pumunta at bumisita sa bundok Dliyag’n.
Ang lahat ay sumang-ayon. Nauna si Datu Somilong Sakandalon, kasunod ang mga
dalaga, at nasa huli si Datu Domiwata Mamaloy. Binati sila nina Ba-e Tinayobo at Datu
Pomb’nwa. Ipinaliwanag ni Pailalam de Bolak na ang mga bisita ay galing sa kaharian
ng Paktologon at Dlangilan. Nagulat si Datu Pomb’nwa nang nalaman nito na sina
Datu Manongaling at Ba-e Bayslangka ay may maraming anak. Naalala niya tuloy ang
kasunduan nila ni Datu Manongaling noong sila ay wala pang mga anak na kung
magkakaanak sila at ang kanilang mga anak ay pinanganak sa parehong araw ay ipag-
iisang dibdib nila ang mga ito. Sa narinig ni Sakandal de Diwata ay nagnakaw siya ng
tingin kay Pailalam de Bolak na mukhang nahihiya.

Nang pumapalakpak ang lahat, nakita ni Datu Madlawe ang isang kidlat na
dumarating patungong bundok kaharian Patola. Ang lahat ng kaharian na nahagip ng
kidlat ay nag-aapoy. Lumindol ang kaharian ng Dliyag’n. Ang mga kaaway ay ang
prinsipe ng Metotong at prinsipe ng Madliga. Madaling hinipan ni Pailalam de Bolak
ang kanyang panyo at ang kaharian ng Dliyag’n ay muling naibalik mula sa
pagkakabuwal. Ginamit nina Pailalam de Bolak at Pagl’lokon ang kanilang golanda
laban sa mga kaaway ngunit hindi ito tinablan. Itinulak nina Datu Madlawe at
Sakandal de Diwata sina Pailalam de Bolak at Pagl’lokon papasok sa palasyo.
Dumating ang mga kawal ng prinsipe ng Metotong at mga kawal ng prinsipe ng
Madligga. Dumating rin sina Daugbolawan Kalba, Domiwata Mamaloy at lahat ng mga
kawal at kasama sila na nakipaglaban sa mga kaaway. Pagkatapos ng pitong araw na
pakikipaglaban, bumagsak ang prinsipe ng Metotong at ang prinsipe ng Madligga at
parehong nawalan ng malay. Sina Datu Madlawe at Sakandal de Diwata ay kalaunan
ding nanghihina. Binalik nina Pailalam de Bolak at Pagl’lokon ang lakas ng dalawa.
Ang dalawa kasama sina Daugbolawan Kalba, Gomolom Daugbolawan, Domiwata
Mamaloy, at Datu Toknay de Gandaw ay nagpatuloy na nakikipaglaban sa iba pang
kaaway.
 Pagkatapos ng labanan ay sinabihan ni Datu Madlawe ang prinsipe ng
Dominoyan at ang prinsipe ng Paktologon na bumalik sa kani-kanilang kaharian.
Bumaba sina Datu Madlawe, Tomotong Daugbolawan, Sakandal de Diwata at
Domiyon Domiwata pabalik sa kaharian ng Dliyag’n. Habang sila ay nakaupo,
dumating sina Datu Manongaling at Ba-e Baysal’ngka. Sila ay binati ni Datu Pomb’nwa
at inalok ni Ba-e Bayslaga si Ba-e Baysal’ngka ng ngunguyang kahon upang bumalik
muli ang ganda nito. Nagtanong si Datu Manongaling kay Datu Pomb’nwa kung bakit
sila pinatawag nito. Pinaalalahan siya ni Datu Pomb’nwa sa naging kasunduan nila na
ginawa noong matagal na panahon na ang nakalilipas. Matapos na mabago ang
kanilang kasunduan, inanunsiyo ni Datu Pomb’nwa na dahil lumipas na ang
kaguluhan at wala ng problema, maaari na nilang ipagdiwang ngayon ang beklog, ang
kasal ng mga anak nina Datu Pomb’nwa at Datu Manongaling ay ipapahayag at
isasadya.