Kreyol - Programme Detaille - 1e Annee Nouveau Secondaire Haiti

Repiblik Ayiti
MINISTÈ EDIKASYON NASYONAL AK FÒMASYON PROFESYONÈL
KOMISYON MILTISEKTORYÈL NASYONAL ENPLANTASYON NOUVO SEGONDÈ
1-KREYÒL
2006-2007
1
SA KI NAN PROGRAM NAN
DOUVAN PAWOL……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………...4
I. FINALITE EDIKASYON AYISYEN AN ....................................................................................................................................................................................... 5
II. OBJEKTIF JENERAL EDIKASYON AN AYITI………………………………………………………………………………………6
III. MISYON ANSÈYMAN SEGONDÈ AN AYITI……………………………………………………………………………………….6
IV. OBJEKTIF JENERAL EDIKASYON AN AYITI……………………………………………………………………………………..7
V. FINALITE ANSÈYMAN KREYÒL .................................................................................................................................................... 9
VI. OBJEKTIF JENERAL ANSÈYMAN LANG KREYÒL.................................................................................................................. 10
VII. PROGRAM KAD ………………………………………………………………………………………………………………........14
VIII. PROGRAM DETAYE (PREMYE ANE )…………………………………………………………………………………………………………………………………..23
2
DOKIMAN-PROGRAM segondè a revize sou responsablite Direksyon Ansèyman Segondè (DES) ak Komisyon
Miltisektoryèl Enplantasyon Nouvo Segondè ; e se yon Komisyon espesyal ki òganize an SOU-KOMISYON plizyè
disiplin ak espesyalite ki nan tout sektè nan edikasyon an, prive tankou piblik, ki ekri li. Men enstitisyon ak
asosyasyon ki patisipe :
*Komisyon Miltisektoryèl Enplantasyon Nouvo Segondè *Enstiti Nasyonal Fòmasyon Pwofesyonèl *Èd ak Aksyon,
Ayiti *Kolèj Jilmis Jozèf *Kolèj LEO DEFAY * Inivèsite VALPAREZO *Asosyasyon Ayisyen Pwofesè Franse
*Ministè Lajenès Espò ak Aksyon Sivik *Lekòl Nasyonal Dèza * Sant d Etid Segondè *Kolèj Kats Preswa * Kolèj Blèz
Paskal *Nouvo Kolèj Bèd *Enstiti Sent Woz de Lima * Sant d Etid Ketnèl Vènè * Kolèj Wakim Etyèn *Inivèsite
Kiskeya.
Enstiti Ayisyen Fòmasyon nan Syans Edikasyon (IHFOSED) asire ankadreman teknik ak metodolojik Sou-Komisyon
elaborasyon an. Enstiti a bay apui lojistik li tou nan pwodiksyon dokiman sa a.
Ministè Edikasyon Nasyonal ak Fòmasyon Pwofesyonèl (MENFP) remèsye ak anpil senserite tout moun ki patisipe
dirèkteman ou endirèkteman nan aboutisman gwo travay sa a.
3
Douvan pawòl
Suivan prensip nouvèl Politik edikatif nasyonal la, PWOGRAM PEDAGOJIK OPERASYONÈL sa a vize konsolide baz filozofik,
sosyolojik, pedagojik ak sikolojik Edikasyon elèv yo pandan etid yo nan lekòl segondè, dapre karakteristik sa yo :
I. RANFÒSE sa elèv yo te aprann nan 3èm Sik Fondamantal la ;
II. NOUVO PWOFIL ELÈV la nan finisman etid li, prezante sou fòm finalite, bi ak objektif jeneral Edikasyon an ;
III. ESTRIKTI Lekòl Segondè ayisyen an ;
IV. PWOGRAM KAD DETAYE pou tout sik segondè a, pou chak ane ansèyman ak pou chak disiplin;
V. NOUVO ESTRATEJI ansèyman ak aprantisaj, pou travay elèv yo ak anseyan yo kapab pi bon ;
VI. PREPARASYON AK OUVÈTI sou nivo ki pi wo nan Lekòl Ayisyen an (Ansèyman siperyè ak inivèsitè).
4
Pwogram lekòl segondè a kòmanse yon nouvo etap nan evolisyon renovasyon sistèm edikatif ayisyen an. Nan fason li
oryante, nan sa li gen ladan l’ ak nouvo wòl li jwe nan pratik lekòl la, pwogram sa a se yon enstriman efikas pou
promosyon demokrasi, aksyon sivik ak inite nasyonal la ; li fèt pou TOUT pitit peyi a.
I. Finalite Edikasyon Ayisyen an
Selon pwojè lwa Oryantasyon Edikasyon an ki fèt nan lane 1998 e ki depoze devan Palman an pou ratifikasyon :
v Edikasyon ayisyen an, ki baze tèt li sou yon filozofi ki kwè nan moun ak nan sa ki itil, se yon edikasyon nasyonal ki
prezante idantite lòm ayisyen an. Li pèmèt moun yo vin moun toutbon nan dimansyon fizik, espòtif, afektif,
entèlektyèl, atistik ak moral. Li fòme sitwayen responsab, ajan devlopman politik, ekonomik, sosyal ak kiltirèl pou
peyi a. Li dwe fè pwomosyon idantite ak kilti nasyonal la. Li dwe tou ouvri tèt li sou valè inivèsèl, rejyonal oubyen
karayibeyen, ak sou lòt kilti san li pa fè valè kiltirèl peyi a ditò.
v Edikasyon Ayisyen an gen pou misyon devlope konsyans nasyonal, sans responsablite ak espri kominotè lè li entegre
nan kontni yo sa nou jwenn nan reyalite ayisyen an. Li se yon enstriman devlopman nasyonal nan kontribisyon li bay
pou amelyorasyon anviwonman fizik ak sosyal ak pou pwogrè nan lavi sosyal ak ekonomik peyi a.
v Lekòl Ayisyen vize anvan tout bagay fè fòmasyon yon moun ki alafwa se yon sitwayen, yon pwodiktè ki kapab
amelyore toutan kondisyon fizik natirèl yo, ki kapab kreye richès natirèl, epi kontribye nan fè pwomosyon valè
kiltirèl, moral ak espirityèl. Lekòl Ayisyen an dwe anseye gwo valè nou jwenn nan tan modèn nan tankou respè dwa
moun. Gras a nouvèl fonksyon sa yo, Edikasyon Ayisyen an dwe bay tout timoun nan peyi a san distenksyon yon
fòmasyon debaz solid, opòtinite fòmasyon espesyalize nan diferan nivo, epi bonjan posiblite pou yo reyisi nan
devlope don yo genyen.
5
II. OBJEKTIF JENERAL EDIKASYON AN AYITI
Lekòl Ayisyen bay tèt li misyon pou li fè pwomosyon pou edikasyon tout pitit peyi a. Pou rezon sa a li gen objektif ki
anba yo :
1. Entegre lekòl ayisyen an nan tout nivo aktivite sosyo ekonomik nan peyi a ;
2. Amelyore de fason kalitatif ansèyman ak renovasyon kontni yo ;
3. Fè pwomosyon idantite nasyonal ak valè kiltirèl.

III. MISYON ANSÈYMAN SEGONDÈ AN AYITI
Lè nou konsidere finalite ak objektif general ki sot dekri nan paragraf anvan yo, ansèyman segondè ayisyen an bay tèt
li twa misyon : yon misyon enstriksyon, yon misyon fòmasyon sou lavi sosyal ak yon misyon kalifikasyon.
3.1 Misyon enstriksyon

Misyon sa a vize transmèt konesans kiltirèl oubyen savwa ki pèmèt sitwayen yo konnen anviwonman nasyonal ak entènasyonal la
menm jan. Li kontribye tou pou li elaji ak konplete konesans ki te transmèt nan sik fondamental la nan domèn istorik, jewografik,
literè ak syantifik. Nouvo Segondè a ap kontribye fè elèv yo jwenn enstriman, konsèp ak metòd referans ki soti nan avanse
lasyans epòk nou an.
Misyon enstriksyon sa a ap kontribye nan pwodui gason ak fi ki kapab sitiye tèt yo nan mond kontanporen an, ki gen detèminasyon
e ki kapab evolye suivan mwayen ak sikonstans yo. Li ap devlope lakay yo lespri kritik kont tout fòm manipilasyon. Nan mond
jodiya yon lespri fòme bezwen yon kilti jeneral solid ak posiblite pou ale lwen nan kèk matyè. Se pou pwogram yo favorize an
menm tan de tandans sa yo lakay elèv yo.
3.2 Misyon fòmasyon a lavi sosyal
6
Misyon fòmasyon a lavi sosyal la entegre de dimansyon ki makònen youn ak lòt :
• Yon dimansyon fòmasyon sou lavi sivik nou kapab rele, pa rapò ak etap aktyèl evolisyon sosyete a : konstriksyon demokrasi ak
Eta de dwa an Ayiti ; paske li vize fòmasyon gason ak fi ki kapab fonksyone tankou sitwayen ki sansib pou dwa yo ak devwa
yo e ki kapab aplike règ jwèt demokratik la ;
• Yon dimansyon fòmasyon a laksyon familyal k’ap prepare elèv yo pou yo viv an koup e pou yo pran responsablite paran yo.
3.3 Misyon kalifikasyon
Ansèyman segondè a okipe yon plas enpòtan nan sistèm eskolè a. Li chita ant ansèyman fondamantal (1e ak 2èm sik) ak
ansèyman siperyè. Premye a obeyi yon lojik inifikasyon; dezyèm nan, yon lojik espesyalizasyon. Ansèyman segondè a patisipe
nan fòmasyon elèv yo yon manyè pou yo ka jwenn tipa tipa yon edikasyon divèsifye. Pou sa, ansèyman segondè a marye de
eleman konstititif : yon kote, yon kilti komen ke tout elèv ki ap prepare yon bakaloreya dwe genyen, yon lòt kote, plizyè
kisis fòmasyon ki an relasyon ak gwo fanmi metye yo oubyen sektè aktivite.
IV. OBJEKTIF AK PRENSIP JENERAL ANSÈYMAN SEGONDÈ AN AYITI
4.1 Objektif
Lè nou konsidere twa misyon ki te dekri anwo nan dokiman sa a, ansèyman segondè a dwe genyen objektif jeneral sa yo :
• Bay elèv yo yon bonjan fòmasyon jeneral, syantifik, teknik ak pwofesyonèl pandan n’ap transmèt yo savwa ki pèmèt yo
konprann mond kontenporen an ;
7
• Devlope kay elèv yo atitid, aptitid ak konpòtman ki pèmèt yo vin tounen ajan chanjman, ajan devlopman ekonomik, sosyal ak
kiltirèl pou peyi a, pwomotè demokrasi ak dwa moun ;
• Reyalize oryantasyon elèv yo ki dwe debouche nan finisman dezyèm ane segondè a sou plizyè filyè. Oryantasyon sa yo ap
chita sou sa elèv yo ak paran yo swete ak sou kapasite elèv yo. Estrateji sa a vize diminye kantite elèv ki konn double klas,
ak ogmante kantite elèv ki abitye reyisi. Rezilta egzamen ofisyèl yo pèmèt moun ki anndan sistèm nan evalye efikasite
sistèm nan
• Prepare elèv yo, lè yo fini klas segondè yo, pou yo antre san pwoblèm sou mache travay la e pou yo antre nan ansèyman
siperyè ak inivèsitè.
4.2 Prensip
Elaborasyon program segondè a bati selon prensip ki pral suiv yo, pou li ka reponn san mank ak objektif epi prensip ki te defini
yo :
a) Pwomosyon disiplin eskolè de baz yo ki kapab kontribye nan fòmasyon san mank elèv yo.
b) Disiplin ki anseye yo dwe makònen fòmasyon ak travay.
c) Kontni pwogram yo dwe travèse plizyè disiplin, nan òganize kourikouloum yo ozalantou kèk tèm santral, ak nan apwòch ki
makònen anviwonman ekonomik, sosyal, teknik ak kiltirèl elèv yo, ak kèk estrikti lavi aktif la.
d) Devlopman aprantisaj yo sou baz oryantasyon eskolè ak pwofesyonèl ap chita sou twa konpetans :
8
- Konpetans pou chak elèv devlope nan finisman lekòl segondè a;
- Sa paran yo swete ;
- Vrè bezwen mond pwofesyonèl la ak pèspektiv devlopman peyi a.
e) Chwa kontni ak metòd yo dwe estimile lakay elèv yo espri analiz, sentèz, evalyasyon ak jijman, aptitid pou yo fè
rechèch ak pou yo kreye ; se kalite sa yo ki ap pèmèt yo entegre nan pwosesis pwodiksyon ak devlopman nasyonal
la.
f) Kontni pedagojik yo dwe evite pawòl divizyon « travay manyèl/travay entèlektyèl », lè yo ap pèmèt plis ouvèti nan
ansèyman chak disiplin gras a aplikasyon konesans yo e gras a devlopman aptitid yo.
g) Kourikouloum nan dwe ofri menm chans aksè :

- yon kote, nan etid ak/oubyen fòmasyon siperyè
- yon lòt kote, sou mache travay la gras a yon fòmasyon teknolojik ak pwofesyonèl ki chita sou gwo aks metye ki
genyen (Endistri, Jesyon, Agrikilti, Komès, etc…)
V. FINALITE ANSÈYMAN KREYÒL
Edikasyon ayisyen an, ki baze tèt li sou yon filozofi ki kwè nan moun ak nan sa ki itil, se yon edikasyon nasyonal ki
prezante idantite lòm ayisyen an. Se pou rezon sa a ansèyman kreyòl nan Nouvo Segondè vize :
- Devlope kay elèv gou pou fè rechèch ki ap pèmèt yo dekouvri mekanis fonksyonman lang kreyòl la ;
- Pèmèt elèv yo itilize lè yo ap pale tankou lè yo ap ekri yon kreyòl ki anrasinen nan kilti pèp ayisyen an san yo pa
melanje kreyòl la ak lòt lang ;
- Pèmèt itilizasyon lang kreyòl la nan sitiyasyon fòmel pou pwomosyon l’ ak entegrasyon l’.
9
- Fè pwomosyon kilti kreyòl ak valè ki makònen ak kilti sa a nan domèn tankou literati, teyat, mizik eks.
- Pèmèt elèv yo gen lespri yo ouvè sou lòt pèp ak kilti kreyòl ;
KIJAN ELÈV LA AP YE APRE 4 AN
Lè li fini suiv pwogram kreyòl la nan finisman katriyèm ane segondè a, elèv la ap tounen :
- Yon Ayisyen oubyen Ayisyèn ki ap kapab rekonèt, transfòme ak pwodui alekri tankou aloral divès kalte tip tèks
nan lang manman l’.
- Yon moun ki ap konnen pwoblèm entèferans ki genyen nan lavi toulejou ant kreyòl la ak lòt lang ki itilize nan
sosyete ayisyen an.
- Yon moun ki ap konprann kèk gwo pwoblèm sosyal, ekonomik ak kiltirèl lang kreyòl la rankontre nan peyi a, karayib
la ak nan lòt peyi entènasyonal.
- Yon Ayisyen oubyen Ayisyèn ki genyen yon fòmasyon debaz jeneral, teknik ak ekilibre ki ap pèmèt li abòde lòt
disiplin yo avèk plis asirans.
VI. OJEKTIF JENERAL ANSÈYMAN LANG KREYÒL
Jan li defini nan pwogram sa a, ansèyman lang kreyòl la nan Nouvo Segondè a ap pèmèt elèv la eksprime panse li ak sa
li santi, aloral tankou alekri, kèlkeswa seri elèv la chwazi a. Anplis l’ap pèmèt elèv la :
- Genyen lide jeneral sou istwa lang lan, sou pèsepsyon moun ki pale lang lan gen sou li, sou plas kreyòl jwe nan inite
pèp ayisyen ak sou plas lang sa a nan lemond antye.
- Kominike panse l’ lè l’ap pale tankou lè l’ap ekri san pwoblèm, metrize kèk prensip analiz diferan tip tèks, konnen
kèk nouvo mo nan chan metye ak teknoloji.
- Prezante yon evenman konplèks ak patisipe nan yon deba.
- Jwenn prese prese enfòmasyon nan yon tèks li sot li.
10
- Relve epi klase lide yon tèks pou l’ fè sentèz tèks la.
- Ekri pou l’ ka bay opinyon li sou nenpòt sijè.
- Patisipe de fason aktif nan yon deba.
- Reponn kesyon sou tèks yo pwopoze l’.
- Eksplike yon tèks li koute.
Filyè ansèyman jeneral
Objektif ansèyman kreyòl la nan premye ane
Ansèyman kreyòl nan premye ane segondè ap chita sou sa elèv la aprann nan twazyèm sik ansèyman fondamantal la.
Ansèyman sa a ap baze l’ sou vrè bezwen elèv la genyen nan kominikasyon. Se pou rezon sa a li vize pou elèv la :
- kapab aloral tankou alekri analize diferan pati ak fonksyon yon tèks, ak konnen valè tèks yo (moral, literè, estetik
eks.)
- kapab mobilize tout resous entèlektyèl li pou li ka li, ekri, pale kreyòl san li pa melanje l’ ak lòt lang.
- Konnen kèk rapò ki genyen ant lang li, kilti li ak sosyete li.
- Kòmanse inisye l’ nan literati ayisyen an kreyòl ak pou li kòmanse analize kèk gwo tèm nan literati sa a.
- Fè etid konpare plizyè kreyòl ak metrize kèk prensip rechèch.
11
Objektif ansèyman kreyòl nan dezyèm ane
Ansèyman kreyòl nan dezyèm ane segondè ap kontinye sa elèv la te aprann nan premye ane. Klas dezyèm ane a se yon
klas detèminan pou elèv la paske se li ki pèmèt elèv la gen konesans ak abilte ki nesesè li ap bezwen nan lòt ane k’ap vini
yo. Pou rezon sa yo ansèyman kreyòl nan dezyèm ane vize pou elèv la :
- Kapab fè etid ak refleksyon sou pwoblèm lang kreyòl la nan sosyete ayisyen an.
- Ogmante kapasite konpreyansyon l’ ak pwodiksyon l’ nan lang kreyòl la.
- Metrize pi byen kominikasyon oral, ekri ak kominikasyon pa jès.
- Metrize kèk prensip analiz ak sentèz diferan tip tèks.
- Aprann ak aplike kèk prensip debaz nan tradiksyon.
Objektif ansèyman kreyòl nan twazyèm ak katriyèm ane segondè
• Seri literè ak atistik

Ansèyman kreyòl nan seri atistik ak literè dwe pèmèt elèv la kontinye fè etid ak refleksyon sou lang kreyòl la nan sosyete
ayisyen an. Li ap pèmèt aprenan an konnen otè tankou womansye,nouvelis, powèt, dramatij, lodyansè ayisyen tankou etranje
ki ekri an kreyòl. Pwofesè a ap mete anpil aksan sou tèm ki enterese elèv yo e li ap itilize tout dokiman literè ki ekri an
kreyòl.
Pwofesè a ap itilize yon vokabilè ki adapte ak sijè tankou kilti kreyòl, literati, edikasyon, pwezi, fòlklò, mizik,
lodyans eks.
• Seri syans ekonomik ak sosyal

Ansèyman kreyòl nan seri syans ekonomik ak sosyal dwe pèmèt elèv la abòde san pwoblèm sijè ki gen rapò ak
ekonomi, finans ak sosyete. Anseyan an ap mete aksan sou tèm ki gen rapò ak mondyalizasyon, komès lokal,
nasyonal, entènasyonal, devlopman ekonomik, kominotè eks. Li ap ede elèv yo mennen ankèt nan sektè ki gen rapò
ak domèn sa yo, pou yo ka metrize vokabilè komèsyal ki itilize nan kreyòl la.
12
• Seri syans eksperimantal
Seri syans eksperimantal la fèt pou elèv ki anvizaje fè etid inivèsitè, syantifik nan domèn tankou Medsin, Fizik,
Chimi, Byoloji. Kou ki nan seri sa a diferan de lòt seri yo paske yo mande plis efò entèlektyèl, e paske matyè a pi
rich. Kou sa yo mande pou elèv la plis konsantre e pou l gen plis atansyon.
Ansèyman kreyòl nan seri Syans Eksperimantal dwe pèmèt elèv la abòde ak fasilite sijè ki gen rapò ak Medsin,
Byoloji, Chimi ak Fizik.
Anseyan an ap pèmèt elèv la fè ankèt pou l’ ka konpare mo kreyolofòn yo itilize nan domèn nou site yo.
• Seri syantifik
Seri syantifik la fèt pou elèv ki prevwa fè etid inivèsitè ki gen anpil matematik. Li diferan de seri Syans
Eksperimantal la paske li mande plis efò mantal e paske li gen yon pwogram jeyometri ki pi konplè.
Ansèyman kreyòl nan seri syantifik la ap bay elèv la opòtinite pou li abòde a pati dokiman ekri, sonò ak ikonografik
domèn syantifik ki kouvri yon pakèt matyè.
Filyè ansèyman teknolojik
- Objektif « seri pedagojik » la

Seri sa a gen pou misyon pou l’ fòme pandan 4 an mèt polivalan pou de premye sik lekòl fondamantal la. Fòmasyon
elèv sa yo resevwa pandan de premye sik ansèyman fondamantal la se menm bagay ak sa elèv ki nan filyè jeneral la
resevwa. Fòmasyon sa a ap konplete kilti jeneral yo. Sepandan, fòk anseyan fè yon jan pou ansèyman sa yo fèt ak
transmèt nan yon atmosfè ki preske pwofesyonèl. Nan kondisyon sa a korije erè se yon bonjan egzèsis nan fòmasyon
didaktik elèv-mèt sa yo.
- Objektif seri Syans ak Teknik endistriyèl, tèsyè, agrikòl, mediko-sosyal

Nan lide pou reponn objektif peyi a genyen pou li fòme yon gwo kantite teknisyen, enjenyè ak pwofesè ki gen
fòmasyon syantifik ak teknolojik solid, gen seri teknolojik ki kreye nan filyè endistriyèl, tèsyè, agrikòl ak mediko-
sosyal. Fòmasyon elèv nan seri sa yo dwe pèmèt elèv la pou li gen konesans ak abilte ki nesesè pou espesyalite li
chwazi yo.
13
VII. PROGRAM KAD
14
PROGRAM – KAD
SEGONDÈ JENERAL AK TEKNOLOJIK
DISIPLIN : KREYÒL
1e Ane 2èm Ane 3èm Ane 4èm Ane

I.- Lang ak sosyete an Ayiti I.- Lang ak sosyete an I.- Lang ak sosyete an Ayiti I.- Lang ak sosyete an
Ayiti Ayiti
Etid ak refleksyon sou pwoblèm Etid ak refleksyon sou Etid ak refleksyon sou pwoblèm Etid ak refleksyon sou
lang kreyòl nan sosyete ayisyen pwoblèm lang kreyòl nan lang kreyòl nan sosyete ayisyen an pwoblèm lang kreyòl nan
an sosyete ayisyen an • Entèferans sosyete ayisyen an
• Jenèz kreyòl la • Kreyòl ak lòt lang nan Kreyòl/franse • Varyasyon sosyal
sosyete ayisyen an Leksikal Kreyòl /franse
• Fenomèn kreyolizasyon • Entèferans Semantik
Kreyòl/franse Sentaksik • Ipèkoreksyon
• Peyi kote yo pale kreyòl Kreyòl/angle • Varyasyon rejyonal Kreyòl /franse
Kreyòl/panyòl • Pwoblèm asimilasyon Franse/ Kreyòl
• Kòman moun ki pale kreyòl wè • Varyasyon nan kreyòl la • Kreyòl pale / kreyòl ekri
evolisyon lang lan nan mitan (anndan lang lan) • Rejis lang Sitiyasyon lang kreyòl nan
lòt lang nan sosyete ayisyen • Pwoblèm asimilasyon anpil domèn
an
15
II.- Kominikasyon II.- Kominikasyon II.- Kominikasyon II.- Kominikasyon
2.1 kominikasyon oral, 2.1 kominikasyon oral, konpreyansyon 2.1 kominikasyon oral, 2.1 kominikasyon oral,
konpreyansyon ak pwodiksyon ak pwodiksyon konpreyansyon ak pwodiksyon konpreyansyon ak pwodiksyon
a) kominikasyon pale ak ekri a) kominikasyon pale ak ekri a) kominikasyon pale ak ekri a) kominikasyon pale ak ekri
• Dekouvri nan ki lòd • Dekouvri nan ki lòd enfòmasyon • Dekouvri nan ki lòd • Dekouvri nan ki lòd
enfòmasyon yo prezante yo prezante ak sibtilite ki nan enfòmasyon yo prezante ak enfòmasyon yo prezante
ak sibtilite ki nan diskou diskou sibtilite ki nan diskou ak sibtilite ki nan diskou
• Patnè kominikasyon yo • Patnè kominikasyon yo koute • Patnè kominikasyon yo • Patnè kominikasyon yo
koute youn lòt ak anpil youn lòt ak anpil atansyon tankou koute youn lòt ak anpil koute youn lòt ak anpil
atansyon tankou nan nan repòtaj, ekspoze, resi, blag, atansyon tankou nan atansyon tankou nan
repòtaj, ekspoze, resi, devinèt, pwovèb, piblisite, repòtaj, ekspoze, resi, blag, repòtaj, ekspoze, resi,
blag, devinèt, pwovèb, skètch, kont, nouvèl, kontrandi, devinèt, pwovèb, piblisite, blag, devinèt, pwovèb,
piblisite, skètch, kont, ak lòt tèks. skètch, kont, nouvèl, piblisite, skètch, kont,
nouvèl, kontrandi, ak lòt a) Kominikasyon ki san pale ekri : kontrandi, ak lòt tèks. nouvèl, kontrandi, ak lòt
tèks. Mim, ekspresyon kò, jès, a) Kominikasyon ki san pale tèks.
b) Kominikasyon ki san pale dramatizasyon, pwozodi. ekri : a) Kominikasyon ki san pale
ekri : b) Ekspresyon santiman, bezwen, Mim, ekspresyon kò, jès, ekri :
Mim, ekspresyon kò, jès, opinyon sou evenman ak dramatizasyon, pwozodi. Mim, ekspresyon kò, jès,
dramatizasyon, pwozodi. sitiyasyon lavi anndan ak deyò b) Ekspresyon santiman, dramatizasyon, pwozodi.
c) Ekspresyon santiman, peyi a bezwen, opinyon sou b) Ekspresyon santiman,
bezwen, opinyon sou c) Entèpretasyon tèks : teyat, evenman ak sitiyasyon lavi bezwen, opinyon sou
evenman ak sitiyasyon lavi senèt, dyalòg, powèm. anndan ak deyò peyi a evenman ak sitiyasyon lavi
anndan ak deyò peyi a e) Etid chema kominikasyon ak c) Entèpretasyon tèks : teyat, anndan ak deyò peyi a
d) Entèpretasyon tèks : fonksyon langaj senèt, dyalòg, powèm. c) Entèpretasyon tèks :
teyat, senèt, dyalòg, e) Etid plizyè chema teyat, senèt, dyalòg,
powèm. kominikasyon powèm.
e) Etid plizyè chema d) Revizyon fonksyon langaj
kominikasyon yo
16
2.2 Kominikasyon ekri 2.2 Kominikasyon ekri 2.2 Kominikasyon ekri 2.2 Kominikasyon ekri
a) Idantifikasyon diferan tip Metriz prensip analiz ak sentèz Metriz prensip analiz ak sentèz Metriz prensip analiz ak
tèks diferan tip tèks diferan tip tèks sentèz diferan tip tèks
• Lekti efikas ak metriz a) Estrateji lekti a) Estrateji lekti a) Analiz plizyè tèks an
prensip analiz ak sentèz b) Analiz diferan tip tèks b) Analiz diferan tip tèks menm tan
diferan tip tèks Chèche lide enpòtan, lide Chèche lide enpòtan, lide • Presizyon sou
jeneral, pèsonaj, endis, siyal, jeneral, pèsonaj, endis, siyal, konplemantarite de
• Tipoloji lekti : lyen lojik ak fonksyon langaj ki lyen lojik ak fonksyon langaj ki tèks ki parèt depaman
Efikas, aktif, an silans, pi enpèotan yo. pi enpèotan yo. • Fè de lide opoze
ekspresif, fonksyonel. • Dekouvri entansyon otè a, • Chèche ilistrasyon tounen youn
figi estil, valè ak pwogresyon c) Sentèz diferan tip tèks : • Analiz bann desine (liv
• Chèche lide enpòtan, lide pa tèm. Rezime, plan, tablo ki rezime, ti komik)
jeneral, pèsonaj, endis, c) Sentèz diferan tip tèks fich ki rezime plizyè tèks ou • Lekti imaj senbolik
siyal, lyen lojik ak fonksyon • Rezime, plan, tablo ki te li.
langaj ki pi enpòtan yo. rezime, fich ki rezime plizyè d) Inisyasyon a lekti imaj (inik
tèks ou te li. ak senbolik)
17
2.3 Leksik 2.3 Leksik 2.3 Leksik 2.3 Leksik
Divès manyè ou aprann Divès manyè ou aprann mo Divès manyè ou aprann mo Divès manyè ou aprann mo
mo a) Seleksyon mo ki gen rapò a) Seleksyon mo ki gen rapò a) Seleksyon mo ki gen rapò
a) Vokabilè lavi ak kèk domèn byen ak kèk domèn byen detèmine ak kèk domèn byen
afektif, entèlektyèl detèmine b) Vokabilè lavi afektif, detèmine
b) Chan leksikal b) Vokabilè lavi afektif, entèlektyèl, syantifik, b) Kreyasyon mo : mo
• Fanmi mo entèlektyèl, syantifik. premye eleman leksik konpoze, afiksasyon,
• Antonimi c) Chan leksikal, chan literè. neyoloji, mo prete eks.
• Omonimi semantik. c) Chan leksikal, chan c) Ankèt pou tabli vokabilè
• Sinonimi d) Ankèt pou tabli vokabilè semantik. kèk metye ak domèn
• Paronimi kèk metye ak domèn d) Kreyasyon mo : mòfoloji, teknolojik
teknolojik neyoloji, mo prete, d) Chan leksikal, chan
c) Fòme mo : e) Kreyasyon mo : neyolojis, derivasyon, afiksasyon. semantik
prefiksasyon, mòfoloji, mo prete,
Sifiksasyon, derivasyon, afiksasyon.
enfiksasyon ; mo prete.
18
2.4 Pwodiksyon tèks ak 2.4 Pwodiksyon tèks ak lòt 2.4 Pwodiksyon tèks ak lòt 2.4 Pwodiksyon tèks ak
lòt ekri ekri ekri lòt ekri
a) Mekanis ak metriz a) Mekanis ak metriz prensip a)Mekanis ak metriz prensip a) Mekanis ak metriz
prensip pwodiksyon tip pwodiksyon tip tèks pwodiksyon tip tèks prensip pwodiksyon tip
tèks • Tèks naratif : resi. • Tèks naratif : resi. tèks
• Tèks deskriptif : • Tèks deskriptif : • Tèks naratif
c) Tip ekri : deskripsyon, pòtre. deskripsyon, pòtre. • Tèks deskriptif
• Divès kalite korespondans
• Dyalòg b) Lòt tip tèks : b) Lòt tip tèks : b) Lòt tip tèks :
• Pran nòt Enjonktif, agimantatif. • agimantatif • Agimantatif
• Enfòmatif
2.5 Òtograf c) Tip ekri : d) Tip ekri : • Enjonktif
Aprofondisman sa ki te • Korespondans • Korespondans
aprann sou Alfabè Fonetik administratif administratif d) Tip ekri
entènasyonal • Dyalòg • Kontrandi • Korespondans
• Rapò • Pozoloji administratif
• Lèt • Mòd anplwa • Rezime
• Kourikouloum vite • Afich • Pozoloji/Mòd anplwa
• Rezime • Kourikouloum vite • Afich
• Rezime ak Sentèz • Kourikouloum vite
• Sentèz
2.5 Òtograf 2.5 Òtograf
• Kontraksyon : • Istwa grafi kreyòl la 2.5 Òtograf
kontraksyon senp e • Analiz konpare ansyen ak • Analiz konpare ansyen
kontraksyon semantik nouvo grafi kreyòl ayisyen ak nouvo grafi kreyòl
• Òtograf mo konpoze ayisyen an
19
2.6 Gramè 2.6 Gramè 2.6 Gramè 2.6 Gramè
a) Etid ak pwodiksyon tip a) Etid ak pwodiksyon fraz a) Etid fraz konplèks : a) Etid fraz konplèks
fraz : b) Etid fraz konplèks : • Kondisyon b) Nwayo fraz e
• Etid fraz senp • Kondisyon, konsesyon, tan. • Konparezon ekspresyon tan ak aspè
• Diferan estrikti fraz • Etid fraz ki gen plizyè • Pwopzisyon miks : c) Pwonon
senp SVO predika kondisyon/konparezon d) Etid fraz ki gen plizyè
• Transfòmasyon fraz • Analiz ak reprezantasyon • Etid fraz ki gen plizyè predika
senp : fraz senp predika • Aprofondisman
Tip obligatwa/fakiltatif • Predika ak vèb nan kreyòl • Vèb seriyèl predikasyon nominal,
b) Etid fraz konplèks ayisyen vèbal, adjektival eks.
• Kowòdinasyon c) Figi retorik ak gramè : b) Etid monèm fonksyonèl : e) Ekspresyon anfaz
• Sibòdinasyon akronimi, se, nan, pa, eks. f) Figi retorik ak gramè :
• Ekspresyon : Koz, olonimi/meronimi, c) Etid inite ki estriktire • Konparezon
konsekans, bi. metonimi, otonimi. espas ak tan : devan, • Metafò
c) Figi retorik ak gramè : d) Analiz kontrastiv (leksik) dèyè, anba, sou, anlè, • Alegori
antonimi, homonimi, franse/kreyòl (sentaks) anwo, jodi, demen, eks. • Anafò
paronimi, sinonimi. d) Konektè lojik • Anagram
d) Analiz diskou : e) Tan ak aspè nan fraz e) Tan ak aspè • Aliterasyon
• Tip diskou kreyòl • Ekspresyon tan : prezan, • Asonans
Dirèk/endirèk pase, kondisyonèl, fiti.
f) Analiz diskou f) Figi retorik ak gramè :
• Tip diskou Ipèronimi, iponimi, pantonimi,
Endirèk lib/narativize retwonimi, toponimi.
20
2.7 Traduction 2.7 Traduction 2.7 Traduction 2.7 Traduction
a) Gran prensip tradiksyon a) Aplikasyon gran prensip a) Aplikasyon gran prensip a) Aplikasyon gran
b) Teknik tradiksyon tradiksyon tradiksyon prensip tradiksyon
• Metriz estrikti b) Tradiksyon tèks tankou : b) Tradiksyon tèks tankou : b) Tradiksyon tèks
gramatikal lang an konsiy, mòd anplwa, ka, konsiy, mod anplwa, tèks agimantatif,
prezans yo (kote yo afich, eks. naratif, tèks deskriptif, enjonktif, provèb,
rankontre ak kote yo pa dyalòg, kont, blag. dokiman ofisyèl, tèks
rankontre) deskriptif, naratif,
c) Tradiksyon (blag, paragraf, enjonktif, eks...
teks)
21
III.- Literati ayisyen an kreyòl III.- Literati ayisyen an III.-Literati ayisyen an III.- Literati ayisyen an
kreyòl kreyòl kreyòl
• Pakou kèk konsèp nan literati • Prensip kòmantè literè • Aplikasyon prensip • Aplikasyon prensip
• Prensip kòmantè literè • Teknik disètasyon kòmantè literè kòmantè literè
• Etid jan literè literè • Aplikasyon teknik • Aplikasyon teknik
• Istwa tèks kreyòl • Tèks ansyen ki gen disètasyon literè disètasyon literè
• Tèks ansyen ki gen divès jan divès jan • Etid jan literè : • Pwodiksyon kèk tip tèks
• Tèks literati oral : teyat, • Tèks literati oral : . Tèks ansyen ki gen literè
fab, blag ; tèks didaktik, teyat, fab,blag ; tèks divès jan • Etid pa tèm kèk èv
dramatik, lirik, komik, ekriti didaktik, dramatik, • Tèks literati oral : literè
epistolè ak lòt tèks ankò. lirik, komik, ekriti teyat, fab,blag ; tèks
• Pwodiksyon kèk tip tèks ki epistolè ak lòt tèks didaktik, dramatik, lirik,
gen karaktè literè ankò. komik, ekriti epistolè ak
• Etid pa tèm kèk èv literè • Pwodiksyon kèk tip lòt tèks ankò.
tèks ki gen karaktè • Pwodiksyon kèk tip tèks
literè ki gen karaktè literè
• Etid pa tèm kèk èv • Etid pa tèm kèk èv
literè literè
• Pwodiksyon kèk tip tèks
ki gen karaktè literè
• Etid pa tèm kèk èv
literè
22
IV.- Etid konpare plizyè IV.- Etid konpare plizyè IV.- Etid konpare plizyè IV.- Etid konpare plizyè
kreyòl kreyòl kreyòl kreyòl
• Lekti ak konparezon tèks • Konparezon detèminan • Konparezon detèminan • Konparezon detèminan
plizyè kreyòl diferan • Konparezon mak aspè ak • Konparezon mak aspè ak • Konparezon mak aspè ak
(ayisyen, tan tan tan
matinikè,gwadloupeyen) • Konparezon eleman leksikal • Konparezon eleman leksikal • Konparezon eleman leksikal
• Konparezon kèk eleman
leksikal
V.- Teknik rechèch V.- Teknik rechèch V.- Teknik rechèch V.- Teknik rechèch
• Rechèch dokimantè • Elaborasyon yon kesyonè • Elaborasyon yon kesyonè • Elaborasyon yon kesyonè
• Sous enfòmasyon • Antretyen • Antretyen
• Depouyman yon liv • Ankèt pou bezwen fich • Ankèt pou bezwen filyè • Ankèt pou bezwen filyè
• Pran nòt teknolojik teknolojik yo teknolojik yo
• Fich lekti • Fòmilè • Fòmilè
• Endikasyon yon referans • Fòmilè
bibliyografik
23
VIII. PROGRAM DETAYE
PREMYE ANE
24
Koutje sou pwogram nan
Lang ak sosyete ann Ayiti Kominikasyon oral Kominikasyon ekri : Ekriti
25
Kominikasyon ekri : Lekti Zouti lang kreyòl pou pratike oral ak ekri
Gramè fraz / Gramè tèks
26
Kominikasyon ekri : Lekti
Kilti kreyòl : Literati
Konpetans
3. Chèche nan ki kouran ou ka mete yon otè oubyen
1. Dekouvri evolisyon kilti ayisyen an depi tan lontan yon zèv.
jouk kounye a nan fason yo reprezante lemonn ak
itilize langaj kreyòl la sou plan estetik e semantik 4. Dékouvri relasyon ki genyen ant oraliti ak literati.
2. Dekouvri relasyon kiltirèl literati kreyòl la genyen
ak lòt literati. 5. Dekouvri relasyon kiltirèl literati kreyòl la ann Ayati
genyen ak kometi ayisyen nan dyaspora a.
27
KOMINIKASYON
KOMINIKASYON ORAL : KOUTE/PALE
Konpetans Konesans nesesè Kijan pou devlope konpetans lan Kòmantè

1 Demontre kapasite pou pale e • Divès kalte entansyon • Prezante bay elèv yo divès • Anseyan yo dwe
pou koute nan nenpòt ki kominikasyon :
kalte sityasyon dispoze nan klas la
sityasyon kominikasyon*.
• Jwenn prensipal enfòmasyon kominikasyon tankou yon tep oubyen
• enfòme
nan yon mesaj ou koute. nouvèl nan radyo osinon nenpòt lòt aparèy ki
• konvenk
• Jwenn nan ki lòd sekans yo
• divèti televizyon, piblisite, blag. ka pèmèt li fè elèv yo
prezante nan yon istwa ou
koute. • Aprann yo dekouvri koute e reyaji sou sa
• Idantifye rejis lang, pawòl • Rezime yon mesaj
entansyon ki dèyè chak tip yo tande.
andaki ki genyen nan yon • chema naratif
mesaj oral. *istwa : kominikasyon selon • Ede elèv yo konprann
• Chwazi rejis* lang ki
vokabilè ak fraz ki ladan sa yo rele rejis lang.
koresponn ak sityasyon • eta inisyal
kominikasyon an. yo. • Fè yo pratike divès
• evenman gatesa
• divès peripesi • Sèvi ak dokiman odyo ki kalte rejis apati divès
• eta final
reyèl pou fè yo distenge sitiyasyon,
divès kalte rejis lang. kominikasyon.

• Divès kalte rejis:
• kouran, soutni, familye • Abitye yo fini yon istwa yo
• (leksik*, sentaks*, tande yon bon pati ladan l.
mak politès ki nan
chak rejis anpatikilye)
*
W’ap jwenn sans tout mo ki gen ti zetwal sa a bò kote yo nan yon glosè ki nan dènye paj pwogram nan.
28
• Ton vwa • Egzèse an prezans lòt • Sansibilizasyon nan
1.1 Demontre ou vle yon
• Jès moun, oubyen sèvi ak tep, premye lane.
kominikasyon efikas nan respè
oubyen yon aparey
youn pou lòt. • Règ pou pran lapawòl
anrejistreman pou aprann
• Pran bonjan dispozisyon pou • Aprantisaj sitou nan
ajiste kominikasyon e
tout moun ka koute byen : dezyèm lane.
• Repetisyon kenbe enterè destinatè a.
pale dousman, repete,
• Konn poze kesyon
keksyonè, redi yon menm
• Refòmilasyon lide ak • Bay konsiy, règ ak kantite
bagay ak lòt mo…
pwòp mo pa w. tan ki ta dwe itilize nan
• Itilize bèl pawòl ak bèl jès ki
yon kominikasyon ant
montre respè youn pou lòt :
• Koutwazi plizyè moun.
koutwazi, pa koupe pawòl nan
bouch lòt, ba chak moun tan • Tan pawòl chak moun
pou l pale, pa ennève, pa
antre nan vi prive lòt, pa leve
• Tou pawòl chak
vwa.
patisipan
• Limit kominikasyon an
nan vi prive lòt
• Valè entonasyon nan
kominikasyon
29
• Chema kominikasyon: • Rasanble enfòmasyon ki • Pwogresyon ki gen
1.2 Devlope kapasite pou patisipe
emetè*, reseptè*, nesesè pou patisipe nan yon rapò ak konesans
nan divès sityasyon
mesaj. sitiyasyon kominikasyon. pou byen metrize
kominikasyon. Gade byen règ ki
divès kalte
tabli nan chak sityasyon
kominikasyon dwe
kominikasyon e wòl chak • Idantifikasyon • Òganize enfòmasyon yo selon
fèt pa etap
patisipan. sitiyasyon sityasyon kominikasyon an.
pandan tout lekòl
• Nan yon ekspoze kominiskasyon ki plis
segondè a.
sèvi nan lavi yon moun,
• Nan yon deba • Prepare plan ki ka sèvi pou
lekòl ak sosyete.
• Nan yon istwa oral prezante kominikasyon nan
• Kominikasyon oral
(temwayaj, eksperyans respè règ ki tabli nan chak
sa yo dwe
pèsonèl) • Idantifikasyon e respè sitiyasyon kominikasyon.
prepare. Elèv
règ ki tabli nan chak
• Nan entèpretasyon tankou dwe aprann
sitiyasyon
nan lekti (powèm, pyèsteyat, firanmezi pale san
kominikasyon e wòl
tèks literè) yo pa gade nòt yo
chak patisipan.
• Nan kontrandi (apre yon vizit jiskaske yo rive
moniman, mize, elatrye, lè w pale san papye.
fin gade yon video, apre yon Menm jan tou se
rechèch) pou yo aprann
• Nan tire kont pale pi plis lè yo
kòmanse ap maton
nan kominikasyon
oral.
30
• Distenksyon fè reyèl / • Pwopoze elèv yo divès • Nan premye lane
1.3 Pwodui divès kalte diskou oral.
opinyon kalte sitiyasyon segondè a, antrene
• Esprime opinyon, santiman kominikasyon kote yo elèv yo pazapa pou yo
• Kritik (pozitif /
sou yon evènman genyen oswa pou yo bay kapab reyalize yon
negatif)
• Kominike yon enfòmasyon opinyon yo, oswa pou yo senp opinyon jiska
• Prezantasyon yon
• Bay agiman e konprann enfòme, oswa pou yo devlope yon
opinyon ak tout egzanp
kouman yo prepare divès agimante. agimantasyon.
• Distenge tèz* /
kalite agiman.
agiman*
• Bay chak elèv nan klas la • Yo sipoze vin pi maton
• Kouman prezante yon
okazyon pou li pran lapa nan bay agiman ki fò
agiman : lide,
wòl e ede li dekouvri nan dènye klas
devlopman, egzanp.
patikilarite diskou oral li segondè yo.
pwodui a.
31
• Progresyon, ranje lide • Pwofite de chak sityasyon • Kòmanse sansibilize
1.4 Metrize tout kalite zouti lang
yo nan lòd. kominikasyon pou etidye elèv yo nan premye
nan dispoze pou fè yon
• Sèvi ak lòd evenman yo gramè oral lang kreyòl la. lane.
kominikasyon oral byen makònen,
san depaman. (kronoloji)
• Bati yon plan (mete nan lòd • Konekte* lojik, espas • Montre elèv yo diferans ki • Fè aprantisay yo sitou
enfòmasyon ou chwazi pou ak tan genyen ant lang oral ak nan dezyèm lane.
bay yo). • Pwogresyon tematik*. lang ekri.
• Tabli rapò lojik nan lide yo • Repriz ak anafò* (sèvi
• Aprann byen sèvi ak konekte ak lòt mo ki ka jwe
yo. menm wòl la pou evite
repetisyon).
• Itilize ak anpil ladrès
pwogresyon tematik • Leksik ki ale ak
sitiyasyon
• Sèvi korèkteman ak pwonon,
kominikasyon an.
detèminan demontratif e
posesif kòm anafò. • Sentaks* diskou oral.
• Sèvi ak mo tankou ak
espresyon ki koresponn ak
kalite lang ou dwe itilize e ki
di ak anpil presizyon sa ou vle
di a.
• Respekte règ sentaks* lang
nan.
32
• Respirasyon, pòz nan • Pwopoze elèv yo kèk • Travay konpetans sa

1.5 Sèvi ak mwayen ki ka pèmèt ou vwa, byen pwononse, egzèsis ki ka pèmèt yo a nan sityasyon
fè konprann mesaj san ou pa
jès ak atitid, fason kontwole souf yo. kominikasyon ki reyèl.
bezwen pale. pou gade. • Mande elèv yo pou yo
• Pran konsyans de tout sa kò w kominike k↕k mesaj
• Aprann yo sèvi ak kò yo e
kapab fè pou byen sèvi ak li lè ak je yo, tèt yo zepòl
• Byen chwazi sipò ki ale fè yo pran konsyans
w ap kominike. yo, elatriye, san yo pa
ak entansyon kouman yo ka kominike bèl
• Sèvi ak anpil ladrès ak tout kominikasyon. mesaj san yo pa bezwen pale.
sa ki ka ede kòm sipò nan louvri bouch yo pou yo di • Mande elkèv yo pou
kominikasyon oral (desen, yon mo. yo fè kòmantè sou
imaj, chema, elatriye). • Kòmantè apati sipò
imaj ki ka genyen
vizyèl.
plizyè siyifikasyon.
• Aprann yo prepare divès
kalte sipò vizyèl (afich,
desen, videyo, tablo,
grafik, ets.) ki ka ede yo
pi maton nan kominikasyon
oral.
33
SITIYASYON KOMINIKASYON ORAL POU TRAVAY NAN PREMYE LANE SEGONDÈ
Pou abòde osinon pou kapab atenn konpetans yo, pwogram nan pwopoze pou bay sitiyasyon
kominikasyon ki nan 3 pwochen paj yo priyorite :
Ekspoze/kontrandi
Konpetans Konesans nesesè
Koute :O - Ekriti abreje, senbòl, nominalizasyon.
• Pran nòt esansyèl yon ekspoze ki kout e byen prezante.
- Aranjman tèks : (rezime- kòmansman, rapò ant
• Pran nòt pandan w ap fè yon vizit (mize, lopital, …)
divès pati yo, pòz, rezime- konklizyon)
• Reponn kesyon (louvri osinon fèmen) sou konpreyansyon
- Rekonèt tèm ak soutèm
yon ekspoze.
- Ton, wotèvwa, jès, mimik (imitasyon san pawòl)
• Reprann oralman oubyen kopye sou kaye w yon ekspoze
ou te koute san w pa pran nòt.
• Dekouvri entèvansyon pèsonèl moun k ap pale a nan
mesaj la (san patipri, kritik).
Pale : o Adaptasyon rejis lang lan.

• Pale ant 5 a 10 minit devan pwofesè w ak elèv ki nan
o Anons plan an ak konklizyon an.
klas la sou yon sijè ou mete w dakò ak pwofesè a.
o Konnen itilize èdmemwa.
• Pa kite je w sou nòt yo pouw kab pale san papye.
o Diminisyon kantite enfòmasyon apati repetisyon
• Pou retni atansyon oditè yo, pale pawòl dapre nivo yo e
motamo oswa ak pwòp mo pa w.
montre w enterese ak mesaj w ap kominike a.
o Eleman ki fasilite chita tande: egzanp, bonjan
eksplikasyon, blag, desen, imaj, afich,
dokimantasyon.
o Ton, wotè vwa, jès, mimik, adrese oditwa a
lapawòl.
34
Deba/Reyinyon

Koute :O • Pran lapawòl.
• Dekouvri gran pwen yon reyinyon, yon deba (nan radyo, • Distinge tèz / agiman
televisyon ak nan klas). • Pawòl osinon jès ki montre dakò, dezakò oubyen rezèv.
• Dekouvri tèz yon entèvenan ak tout agiman li yo. • Rejis lang.
• Jije si yon entèvenan dakò avèk yon lòt. Remake fason
li montre akò li ou dezakò li.
Pale : • Pran lapawòl
• Chwazi moman ki pi bon pou entèvni e mande animatè a • Redi sa w tande nan lòt mo, montre kote ki gen akò yo
lapawòl ak kote ki pa genyen, fè siy pou montre ke wap chanje,
• Makònen diskou ou la ak sa ki fèk di anvan an. fè sonje yon prensip.
• Kritike mesaj yon lòt san vyolans ni patipri. • Montre politès lè wap pale tankou lè w pap pale.
• Redi menm mesaj la nan lòt mo si yo pat byen konprann
li.
• Respekte tan ou genyen pou pale.
35
Istwa oral

Koute :O • Ton, wotè, vwa, jès pale ak oditwa a.
• Rakonte yon istwa kout (kont, blag, elatriye) pandan 5 • Sitiyasyon inisyal ki debite istwa a : kilès? Ki kote? Ki
a 10 minit devan pwofesè ak elèv ki nan klas la. lè? Ki sa?
• Mete tout ou menm nan sa w ap di a pou li ka espresif. • Chema naratif *.
• Presize sikonstans istwa a.
• Byen sèvi ak chema naratif la.
Pale :
LEKTI ESPRESIF JISKA ESPRESYON TEYATRAL
Konpetans
Konesans Nesese
• Di yon teks, yon powèm, li yo oubyen resite yo pakè.
• Fason pou aprann pakè.
• Jwe wòl yon pèsonaj nan yon pyès teyat.
• Byen chwazi yon wòl.
• Mete tout ou menm nan fason li pale e nan fason li jwe.
• Vitès ak volim vwa, entonasyon, respirasyon.
• Okipe espas ki disponib lan san ou pa jennen oditwa a.
• Itilizasyon kò ak jès.
• Okipasyon espas la: deplasman, pozisyon devan piblik la.
36
PWOFIL ELÈV PREMYE ANE SEGONDÈ KÒM LOKITÈ
1. KARAKTERISTIK SITYASYON KOMINIKASYON • eksplike yon afimasyon, yon reyalite,

ORAL NAN YON EVALYASYON SOMATIF oubyen yon fenomèn
• defann yon prendvi.
1.1 ................................................................................................................................................................ S
ityasyon kominikasyon an dwe presize pou elèv v Enfòmasyon yo pran ankonsiderasyon
la eleman sa yo : karakteristik destinatè a ak tout reyaksyon li
- yon entansyon kominikasyon; v Diskou elèv la pwovoke enterè destinatè a :
- yon tèm osinon yon chwa pami plizyè tèm ;
- tip pratik kominikasyon oral (diskisyon, • Pou fason li chwazi mo ak fraz li yo ;
deba, ekspoze, kontrandi, istwa oral, pyès • Pou eleman san pawòl li chwazi pou
teyat, elatriye) kominikasyon an (entonasyon, vitès, volim,
jès, dikiman sipò)
1.2 Konsiy yo dwe presize tou:
• Moman ak dire kominikasyon an;
• Resous ki otorize pou itilize. 2.2 Koyeran
Diskou elèv yo koyeran si destinatè a ka suiv
2. KARAKTERISTIK DISKOU ELÈV LA NAN KAD san difikilte pwogresyon diskisyon, deba,
EVALYASYON AN kontrandi, ekspoze a :
2.1 Adapte pou sitiyasyon kominikasyon an • eleman nesesè pou pèmèt konpreyansyon
Diskou elèv la adapte si li respekte yo la ;
eleman sa yo • li byen soutni pwendvi li yo ;
• rejis lang lan annakò ak egjizans
v Enfòmasyon li transmèt yo pèmèt : sitiyasyon kominikasyon an.
• aprofondi, nyanse, ilistre ou jistifye
opinyon li sou yon èv literè li prezante ;
37
KOMINIKASYON EKRI : LEKTI

• sityasyon kominikasyon • abitye elèv yo poze kesyon sou • li enpòtan pou
2 Dirije lekti w dapre sans
nan divès kalte tèks sitiyasyon kominikasyon yo jwenn anseyan pèmèt
sitIyasyon kominikasyon an e
• konesans pou yon lektè nan tèks yo gen pou li. elèv yo byen
pwojè lekti ou gen nan tèt ou.
genyen (konesans monn • pèmèt yo fè anpil pratik lekti sou debute sou pwen
• Analize sityasyon lekti a.
nan, karakteristik lang divès kalte tèks. sa yo : dekouvri
• Mete w nan pozisyon yon sitiyasyon ki nan
lan daprè kalte tèks yo. • ankouraje elèv yo fè ti rechèch
lektè enpi abòde tèks la. divès kalte tèks,
• pwòjè lekti tou kout sou yon ekriven, yon otè
• Bay tèt ou yon pwojè : lekti genyen yon pwojè
• entansyon kominikasyon tèks yo gen pou li.
pou chèche yon ransèyman, lektim elatriye.
• kontèks pwodiksyon • montre yo enpòtans enfòmasyon
pou fè yon rezime, pou • travay sa yo ki va
ki alantou yon tèks (tit, soutit,
mennen yon aksyon, pou • kontèks narasyon kòmanse nan
ekriti (gwo, piti), desen, imaj
eksplike, pou jwi bèlte lang • byografi ekriven / otè premye lane
elatriye).
kreyòl la, pou chèche agiman, segondè a va
• enfòmasyon ki genyen
pou tabli yon dokimantasyon kontinye nan rès
nan paratèks (tit,
sou yon sijè …. lane yo.
soutit, desen, imaj, paj
• Evalye konesans ou sou otè kouvèti, elatriye).
tèks ou gen pou li a : sanble
tout enfòmasyon sou vi l, sou
liv li ekri, chèche enfòmasyon
si ou manke.
• Gade tit, soutit, paj kouvèti,
tout enfòmasyon ki ka ede w
rekonèt ki jan ak ki tip tèks
la ye.
38
Konpetans Konesans nesesè Kijan pou devlope Kòmantè
konpetans lan
v pwòp fason ak vitès ou v Anseyan an dwe aprann elèv v Abitye elèv yo fè lekti
1. Egzamine kondisyon ou
li. yo kèk te knik akestrateji nètale pou devlope
genyen pou li tèks ki
nan etap planifikasyon lekti lakay yo enterè pou li.
devan ou lan : longè v patikilarite divès kalte
tèks a:
tèks la, zouti ki
disponib, sa w genyen v Divès kalte v Pou lekti espresif,
pou fè ak tèks la, valè lekti : v prevwa yon griy daprè travay yo sitou an rapò
tan ou bezwen, elatriye • lekti nètale* 149ganizasyon tèks la ki ka ak konpetans nan
• Detèmine mannyè pou li pèmèt sezi eleman esansyèl kominikasyon oral.
• lekti analitik*
tèks la : nan tèks la
• lekti espresif*
1. Prevwa kantite lekti ou v Pou lòt lekti tankou
• lekti dokimante*
vle fè ak fason pou li ou v prevwa yon sistèm (tablo- lekti analitik, lekti
reli tèks la : lekti rezime, diagram, chema) ki dokimantè, kòmanse yo
nètale, toudenkou ou v Divès kalte griy ka pèmèt mete lòd lide ki pazapa nan premyè lane
moso pa ti moso. v lekti daprè chemateks devlope nan tèks la. men se sitou nan lòt
2. Prevwa youn ou plizyè la : lane yo pou aprofondi
fason pou souliyen pati 1. tèks deskriptif* yo.
ki enterese w nan tèks 2. tèks naratif
la oubyen pou pran nòt, 3. tèks agimantatif
otremandi, ou fè yon
4. tèks poyetik
griy pou ede w li.
v Estrateji lekti
3. Konnen sèvi ak tout
estrateji lekti selon v Teknik lekti
pwojè e kalte liv osinon
dokiman ou gen pou li.
39
konpetans lan
v Chan semantik* yon mo : v Aprann elèv yo fè yon v Pwofite moman travay
3 Konstrui sans tèks la vle di
si li feminen, si li koutje sou tout tèks la e sa a nan lekti pou
tout bon vre e sa li pa vle fin
maskilen. sou chak paragraf. travay zouti
di
v Sans kontekstyèl, pwòp v Chèche degaje lide fonksyonman lang
• Chèche mo w pa konnen,
ak figire. prensipal ak lide segondè ki kreyòl la ak elèv yo :
gade ki sans ou ta kap bay
nan tèks la. leksik, gramè tèks,
nan kontèks yo itilize yo, v sèvi ak diksyonè
òtograf.
oubyen chèche yo nan v pwogrè anrapò ak tèm, v Sèvi ak diksyonè oubyen
esplikasyon yo bay pou v Fè yo pran nòt nan kaye
diksyonè. lide ak enfòmasyon
sèten mo pou konprann lide yo pou fikse kèk
• Seye bay fraz yon sans ki v lòd enfòmasyon yo.
ki di e ki pa ki nan tèks la. eleman esansyèl yo
ka pèmèt ou konprann sezi v rapò lojik nan lide ki nan
aprann.
sans tèks la v pèmèt elèv yo sèvi ak tout
tèks la.
zouti ki ka pèmèt yo v Pwofite pou ede yo
• Mete enfòmasyon nan lòd. v sans tèks la vle di e sal
konstrui sans tèks yo ap li ogmante vokabilè yo.
• Pran sans andaki tèks la pa fin di
a : gramè, griy lekti,
genyen. v sa kita dwe vre elatriye.
• Idantifye kote nan tèks la v mo ki pa enpòtan nan
ki pa fin klè e chèche byen yon fraz
konprann yo.
v figi e stil : matafò*,
metonimi*.
v fraz ki pa fin klè.
v rapò lojik kipa fin klè.
40
konpetans lan
v Istwa, kont, fab, roman v Pèmèt elèv yo dekouvri v Pa bliye tout gran
3.1 Idantifye, konprann,
komedi, pwezi, nouvèl. kritè ki karakterize jan kategori tèks fè pati
entèprete divès jan tèks :
v Editoryal, teks tèks yo lè yo literè ak lè yo yon jan. Yo rekonèt jan
• Jan literè
dokimantè, fich teknik, pa literè. sa apati sèten kritè
• Jan ki pa literè fòmèl e semantik, men
mòd anplwa, anons,
• Chèche dekouvri nan yon reklam piblisitè. tou sosyal e istorik.
tèks kantite jan ki ladan l. v Se sitou kritè sa yo
v Inisyasyon nan tèks
agimantatif: esè, atik pou elèv yo konnen nan
laprès. premye lane segondè a.
41
konpetans lan
3.2 Idantifye, konprann, ¹ Entansyon naratè a : ¹ Pèmèt elèv yo dekouvri nan ¹ Nan premye lane
entèprete • Tip dominan pratik lekti yap fè prensipal segondè a se sitou tèks
divès tip tèks (entansyon nan karakteristik lengwistik ki naratif ak tèks
• Tip segondè
yon ka pèmèt idantifye, agimantatif pou anseyan
konprann ak entèprete yon bay priyorite.
tèks).
¹ Karakteristik yon tèks tèks.
• Idantifye eleman ki fòme naratif, deskriptif,
tèks naratif, deskriptif, ¹ Konsènan tèks
agimantatif, eksplikatif,
agimantatif, eksplikatif, ¹ Fè yo dekouvri pa gen anpil agimantatif la, se sitou
enjonktif, ekspresif,
ekspresif, enjonktif, tèks ki genyen yon sèl tip. yon inisyasyon pou
enpresif.
enpresif. Paregzanp, yon woman ki se anseyan fè, etandone
yon tèks naratif ka gen elèv yo gen pou yo
• Idantifye entansyon ki
pasaj descriptif, aprofondi li nan tout ane
dominan nan yon tèks
agimantatif, elatriye. segondè a.
literè.
• Chèche dekouvri nan yon
tèks tout tip ki ladan l.
42
konpetans lan
3.3 Idantifye, konprann, ¹ Enonse *, Enonsyatè *, ¹ Chak fwa elèv la ap fè yon ¹ Nan premye lane
entèprete sitiyasyon reseptè * pratik lekti, nan gry lekti li segondè a, anseyan an va
enonsyasyon yon tèks. prepare a, anseyan va abitye rete sèlman nan etap
li pwogresivman idantifye identifikasyon
¹ Mak enonsyasyon * an.
divès eleman konsènan sitiyasyon enansyasyon
noyson enonsyasyon, (Kilès ki ap pale, ak
¹ Kote ak moman enonsyatè eks. kilès, nan ki moman e ki
enonsyasyon an. kote). Li va pèmèt yo
tou distenge sitiyasyon
¹ Pwennvi * (fokalizasyon enonsyasyon ak
* zewo, entèn, ekstèn) sitiyasyon enonse.
¹ Fenomèn modalizasyon *. ¹ Anseyan va fè menm

travay la tou pou
fokalizasyon ak
¹ Pawòl rapòte.
modalizasyon (yon senp
inisyasyon).
43
konpetans lan
3.4 Itilize, konprann entèprete ¹ Kontèks istorik. ¹ Pwofite moman elèv yo ap ¹ Anseyan an pa bezwen
divès abòde yon tèks pou aprann fè yon kou espesyal sou
eleman ki antoure yo poze kesyon sou lavi otè istwa literè. Chak fwa l
¹ Byografi
pwodiksyon a, sou epòk tèks la te ekri, ap fè yon etid tèks li va
yon tèks. sou Ekòl, mouvman, tandans montre elèv yo enfliyans
¹ Ekòl, mouvman, peryòd, ak tout lòt enfòmasyon ki ka kontèks pwodiksyon sou
tandans. ede elèv yo konprann eleman tèks la.
literè ki antoure pwodiksyon Paregzanp lè l fini yon
¹ Konvansyon, règ (vrè tèks la. sekans sou yon èv
sanblans, byenseyans) oubyen sou yon
gwoupman tèks, li ka
pwopoze elèv yo kèk
¹ Eta moun ki ap resewa
zouti pou yo jwenn e
tèks la
kenbe pakè eleman istwa
• lektè
literè yo rankontre nan
• oditè lekti yo ; tablo-ranmase,
• espektatè tablo-kronoloji…
• piblik
¹ Kritik.
44
konpetans lan
3.5 Idantifye, konprann, ¹ Tonalite * ¹ Abitye elèv yo dekouvri ¹ Nan premye lane
entèprete - Komik santiman otè a vle fè pase segondè se sitou teyat
tonalite*, rejis* yon tèks. nan tèks li a. ak tonalite komik li an,
- Lirik (sansibilizasyon)
anseyan va etidye ak
• Idantifye divès eleman ki - Polemik
elèv yo.
fè yon tèks komik, polemik, (sansibilizasyon) ¹ Fè yo eksprime efè yo santi
didaktik, epik, lirik. tèks la fè sou yo.
- Didaktik
• Chèche dekouvri nan yon (sansibilizasyon) ¹ Evite tèminoloji yo
tèks tout rejis ki ladan l. itilize pou pale de rejis
yo. Montre sitou jan yo
fonksyone.
*
*
45
konpetans lan
- Mande elèv li tèks la
3.6 Itilize divès antre selon jan, - Tipoloji tèks ak mòd ¹ Konpetans sa a yap fini avè l’ plizyè fwa swivan kèk
tip, enonsyasyon, kontèks, òganizasyon tèks ; nan twazyèm ane, men nan tip lekti li wè deja.
tonalite pou li yon tèks - Kontèks/sitiyasyon premye ane yap montre elèv yo - Epi l’ap bay tip tèks la
literè. ke analiz literè *a mande yon ak kijan tèks la òganize.
- tonalite
òganizasyon metodologik Men se yon travay ki pou
patikilye, e yap dirije yo ti kras fèt pazapa.
pa ti kras sou òganizasyon sa a.
46
konpetans lan
3.7 Tabli diferans ant yon ¹ Distenksyon ¹ Prezante bay elèv yo diferan ¹ Anseyan yo dwe pwofite
tèks literè (literati) ak yon - Tèks literè tèks ki ka pèmèt yo degaje pou yo montre enfliyans
tèks ki pa literè (oraliti). karakteristik ki ka tabli lang oral la sou ekri literè
- Tèks oral
diferans ant yon tèks literè yo an Kreyòl.
e yon tèks oral. Georges Castera,
Morisseau Leroy,
Se pami ekriven yo de otè
ki pa kache enfliyans lang
oral kreyòl la sou tèks yo.
47
konpetans lan
3.8 Devlope yon lespri kritik ¹ Enpòtan / pa nesesè ¹ Travay lakay elèv yo atitid ki ¹ Anseyan an dwe ede elèv
• Distenge: pèmèt yo reyaji devan yon yo devlope yon espri
o Sa ki enpotan ak sa tèks y’ap li sou sa ki ta kritik ki pèmèt yo tabli
¹ Vre / pa vre
ki pa nesesè ; sanble : diferans ant yon panse
o Sa ki vre ak sa ki pa majik ak yon panse
• enpòtan
vre ; ¹ Ki ka reyèl, ki pa ka reyèl pozitif.
• vrèsanblab
o Sa ki reyèl ak sa ki
• reyèl
chita nan panse ; ¹ Konsta / opinyon ¹ Pran an konsiderasyon
o Sa ki reyèl vre ak konesans elèv yo nan sa
sa ki ta kapab ¹ Fè yo degaje anmenmtan sa
¹ Enonsyatè / destinatè yo aprann nan syans
reyèl ; ki ta sanble
sosyal lè w abòde
o Sa yo ka konstate • pa nesesè pwoblèm valè yo.
¹ Valè :
ak sa ki se opinyon • ki pa ka reyèl
• moral
• Idantifye enonsyatè yon • elatriye
tèks, destinatè l’. • kiltirèl
• Idantifye valè ki nan yon • politik.

¹ Aprann yo tou rekonèt
tèks ak ideyoloji ki kap enonsyatè / destinatè.
dèyè l : kolonyalis, kominis,
endijenis, …
¹ Fè elèv yo degaje apati tèm
ki devlope nan yon tèks valè
moral, kiltirel osinon politik.
48
konpetans lan
3.9 Esplike tout kalte desen ak ¹ Eleman ki nan langaj • Chak fwa elèv yo twouve ¹ Pou sa ki gen rapò ak
imaj. ikonik * : yo devan yon imaj, yon agimantasyon, anseyan
desen, ede yo devlope va etidye sitou imaj nan
• Idantifye eleman ki nan (ti komik, desen, penti,
abilite pou yo konprann piblisite ak desen pou fè
langaj desen yo, imaj yo foto) : pwennvi, plan,
yo, entèprete yo. Atire moun ri.
tankou sa nou ka dekouvri chwa koulè ak limyè,
atansyon sou fòm, koulè,
nan odyovizyèl. senbòl ak konvansyon
pèspektiv (lwen, pre),
¹ Abitye elèv yo travay
• Analize rapò ki tabli ant sa tout eleman ki enpòtan
sou tout fòm desen,
w wè ak sa w tande nan yon ¹ Eleman ki nan langaj imaj pou entèprete langaj
imaj ki nan anviwònman
pyès teyat, paregzanp. yo (sinema, televizyon): ikonik.
yo (vèvè, tablo atis yo,
pwennvi, plan, montaj,
elatriye) pou rann yo
konvansyon.
kapab dekode mesay ki
ladan yo e eksprime yo
¹ Rapò tèks teyat / chwa sou kalte desen, imaj sa
mizansèn. yo.
¹ Sèvi ak yo kòm sipò pou

agimante.
49
konpetans lan
3.10 Sèvi byen ak vokabilè ¹ Sans jenerik * / ¹ Pwofesè a ap pwofite tout ¹ Pou plis detay, gade nan
• Apiye w’ sou tout teknik ki Sans kontekstyèl * okazyon ki parèt devan li paj – kote yo devlope
genyen nan etid vokabilè : pou li fè elèv yo konnen pati leksik la.
kontèks, etimoloji, sinonim, plis mo.
¹ Mo menm fanmi,
diksyonè, mo menm fanmi,
elatriye pou konprann pi ¹ l’ap fè sa :
byen tèks lekti yo e pou ¹ Sinonim
• lè l’ esplike elèv yo
ogmante konesans ou nan
nouvo mo yo ak mo ke yo
vokabilè. ¹ Kontèks konn sèvi dejà ki vin gen
yon lòt sans.
¹ Diksyonè • lè li montre elèv yo sèvi
ak zouti tankou
diksyonè.
¹ Jwenn etimoloji *
• Lè li swiv konvèsasyon
yo pou l’ wè si yo byen
¹ Sèvi ak lòt mo pou di yon
sèvi ak nouvo mo yo.
menm bagay.
• Lè li fè elèv yo plis sèvi
ak nouvo mo yo, yon
¹ Elatriye. fason pou yo ka tou
konnen yo.
50
Jan tèks pou fè lekti nan premye ane segondè
Pou abòde osinon reyalize konpetans yo, elèv premye ane segondè yo va pratike sitou lekti jan nou seleksyone yo: istwa
imajinè, teyat, pwezi, atik laprès. Anseyan a gade tout libète l pou li fè elèv yo li ak dekouvri lòt jan tèks pou konplete sa
yo.
Istwa imajinè
Elèv yo va li woman, nouvèl, kont, fab. Yo va li annantye lakay yo oubyen nan lekòl la istwa tout kont yo tankou nouvèl, kont,
fab. Se ap yon bon bagay si elèv yo li younn ou de woman pou ane a. Pou lekti woman an, elèv yo ta li e lakay yo e nan lekòl
yo.
Konpetans Konesans nesesè Kijn po devlope konpetans lan Kòmante
¹ Rezime istwa a • Etap chema naratif • Fè timoun yo dekouvri tout etap ki • Aplike chema naratif ak chema
• Pati chema aktansyèl genyen nan chema naratif ak kòman aktansyèl nan sitiyasyon lavi toulejou.
¹ Ekprime santiman, yon moral enplisit
• Enplisit, presipoze, sa ki pa di, pou yo aplike chema sa a sou yon tèks. Rakonte yon ti istwa, nouvèl, kont, blag.
¹ Dekouvri pòtre, dekò, pawòl, panse endis • Fè menm travay la ak chema • Apati, plizyè tèks identifye, eksplike
• Tip tèks tankou naratif, deskriptif, aktansyèl diferans ant divès tip tèks la, fason
pèsonaj yo, moral yo.
eksplikatif… • Abitye elèv yo ak divès tip tèks pou tèks la oganize eks. Poze kesyon
¹ Distenge yon istwa imajinè de yon istwa • Pari nan lekti: Konvansyon ant otè a yo ka konnen kòman estriktire • Nan klas la tire kont epi mande yo
reyèl ak lektè a • Pati sou konesans elèv la genyen pou yo chèche sa ki reyèl, sa ki vrè, sa
(biyografi, otobiyografi) • Eleman ki ka pèmèt vrèsanblans nan • Fè elèv yo pale sou diferan relasyon ki pa vrè eks.
¹ Distenge sa ki vre / vrèsanblab. yon resi. yon lektè kapab genyen ak yon tèks: • Twouve kantite diskou ki prezan nan
• Otè / naratè / pèsonaj sibjektif/objektif. yon teks naratif ak vwa pèsonaj, ki pale
¹ Etidye karakteristik narasyon.
• Fokalizasyon. • Pèmèt elèv la jwenn nan yon tèks anndan chak diskou.
¹ Metrize kronoloji yon istwa. • Oganizasyon kronolojik naratif tout eleman ou jwenn e sa ou • Nan tèks mande elèv yo pou distenge
• Majè baz pou jije yon resi: pa jwenn nan yon lòt tip tèks sa ki konkrè, sa ki abstrè, sa ki reyèl,
¹ Kominike nan klas la reyaksyon pèsonèl
vrèsanblans, respè règ jan yo, sa ki imajinè
santimantal, entèlektyèl ou,
idantifikasyon avèk yon pèsonaj. • Mande elèv yo pou yo tabli kronoloji
pou yon istwa, yon pèsonaj.
• Jan : nouvèl, kont, fab, woman. tèks la apati mo ak ekspresyon ki nan
¹ Distenge karakteristik divès kalite jan
tèks la.
tèks tankou, nouvèl, kont, fab. Fè elèv yo di:
• Sa yo panse de tèks la
• Si otè a respekte tout règjan yo
• Ki pèsonaj ki ka sèvi yo kòm modèl.
• Fè elèv yo pwodwi tèks naratif tou
kout tankou fab, nouvèl, kont, eks
51
Pyès teyat
Pi bon fason pou etidye teyat, se jwe pyès la. Se sa ki fè nan kad etid teyat nan lekòl, li enpòtan pou elèv yo jwe pyès yo, fè
mizansèn yo : mizansèn kèk ekstrè nan klas, òganizasyon espektak, videyo sou kèk pyès teyat eks.
Nan premye ane segondè, yo jwe sitou pyès komik. Anseyan ka fè jwe lòt tip pyès, si se gou ak enterè elèv yo.
Konpetans Konesans Kijan pou devlope konpeans lan kòmantè
Li yon pyès teyat ¹ Jan patikilye ki genyen nan Pèmèt elèv yo fè diferans ant - Mande elèv jwe
osinon yon ekstrè pou
sketch, pyès teyat ak lòt ti pyès teyat swa
pwopoze yon teyat : komedi, fas.
mizansèn, yon dekò. prezantasyon. sou yon fòm
¹ Kominikasyon teyatral
komedi swa sou
¹ Diferan tip komik : ak pawòl, ak jès yon fòm fas eks.
¹ Konvansyon, règ, prensip teyatral : - Pèmèt elèv yo

apate, monològ, kiproko,
reyitilize
Kout teyat
¹ Rapò ant pèsonaj yo kenesans yo
¹ Wòl dekò (vizyèl, son), ekleraj, genyen sou
pwononsyasyon,
kostim, makiyaj, akseswa…
diskisyon ak sou
pwozodi pou
chanje sans yon
mesaj.
52
Powezi
Konpetans Konesans nesesè Kijan yo devlope Konpetans lan kòmantè
¹ Fè elèv yo modifye sans yon ¹ Konesans sa yo se pou etidye kòm zouti

Rekonèt e apresye mwayen yon otè ¹ Jwèt ak son lang lan: rim*, asonans*, enonse pandan y’ap jwe sou son nan pou li ak konprann patikilarite pwezi. Li pa
itilize pou li pwovoke sou yon lektè aliterasyon. mo yo ak sou ton yo itilize nan nesesè pou anseyan an fè yon kou twò
yon efè estetik apati fason li sèvi mitan mo yo. teknik sou zouti sa yo, men ede elèv yo
ak lang lan. ¹ Jwèt ak gramè e sentaks lang lan: pito pran plezi nan li tèks pwetik.
envèsyon, simetri*, repetisyon.
¹ Jwèt ak leksik lang lan :

Chan leksikal, polysemi, metafò.
¹ Jwet ak rit (metrik*)
Atik laprès
Konpetans Konesans nesesè Kijan yo devlope Konpetans lan kòmantè
¹ pèmèt elèv yo reyitilize konesans

• Adopte yon mòd lekti kritik ki ¹ Patikilarite prensipal jan jounalistik: ¹ mande elèv yo chèche sans yo genyen sou jan jounalistik pou
byen adapte a jan jounalistik yo, sa fè divè, entèvyou, kritik, repòtaj. mo sa yo nan diksyonè: yo ekri tèks tou kout tankou
dwe pèmèt : entèvyou, kritik repòtaj, editoryal, kritik eks.
o jije fòs enplikasyon de otè a ¹ Mak ki fè remake otè nan tèks li a.
nan tèks li a.
o idantifye entansyon ki dominan ¹ Enonse ki se reyalite ak sa
nan tèks la.
53
PWOFIL ELÈV PREMYE ANE SEKONDÈ KÒM LEKTÈ
1. KARAKTERISTIK SITIYASYON LEKTI NAN KAD

YON EVALYASYON SOMATIF 1. Konstwi sans tèks la
1.2 Elèv la dwe jwenn nan sitiyasyon lekti a eleman 1.1 Degaje kontni tèks la
sa yo:
v Entansyon lekti tèks la; v Nan tèks naratif :
v Youn ou plizyè tèks; • dekouvri monn naratif la.
• tèks naratif • Tabli rapò ant eleman ki nan monn naratif la.
• tèks powetik
• tèks deskriptif v Nan yon tèks powetik :
v Youn ou plizyè kesyon oubyen tach ki gen • dekouvri monn powetik la.
rapò ak tèks la; • tabli rapò ant eleman ki nan monn powetik la.
v Tout resous ki nesesè pou akonpli tach ki gen
rapò ak tèks la (ransèyman sou otè a ak epòk v Nan yon tèks deskriptif :
li, plan, kat jewografik, leksik espesyalise, • rekonèt sijè ki dekri a.
eks…) • rekonèt eleman yo dekri yo.
• tabli rapò ant eleman yo dekri yo.
1.3 Apa sa, konsiy yo dwe presize:
v tan ki prevwa pou travay la fèt 1.2 Degaje òganizasyon tèks la
v tout dokiman (liv, diksyonè, gramè, lis mo
vokabilè, eks…) ki otorize pou akonpli tach la.
v Nan tèks naratif :
v Resous ki otorize pou itilize.
• rekonstwi plan tèks la.
2. ABILTE LEKTI YON ELÈV KI NAN KAD YON
• distinge yon istwa imajinè ak yon istwa
EVLAYASYON SOMATIF reyèl.
• rekonèt eleman pwogresyon ki tabli
koyrans tèks la.
Kesyon oubyen tach an rapò ak lekti yon tèks ta dwe fèt alekri.
Nan sans sa, fò tach yo gen kèk kesyon pou devlope, paragraf pou
ekri tankou yon rezime.
54
• Rekonèt pasaj lòt tip tèks (deskriptif, 1) Pran pozisyon pèsonèl parapò ak tèks la
agimantatif, el…) nan tèks la e rekonèt
enterè yo. • evalye nan ki mezi tèks la (kontni,
òganizasyon, pwennvi, bi) ouvri davantaj
v Nan yon tèks powetik : lespri lekti a e satisfè oubyen bezwen
• disène eleman ki sèvi pou òganize tèks la. imajinasyon li oubyen konpreyansyon yon
• rekonèt eleman pwogresyon ki tabli reyalite.
koyerans tèks la.
v Nan yon tèks deskriptif : 2) Bay reyaksyon sou tèks la.

• rekonstwi plan tèks la.
• rekonèt pwogresyon enfòmasyon ki tabli
koyerans tèks la
• rekonèt nan tèks la pasaj ki opinyon ak
pasaj ki se fè reyèleleman yo dekri yo.
1.3 Disène pwennvi ki adopte nan tèks la

• rekonèt pwennvi otè a.
• degaje imaj destinatè a nan tèks la
• disène valè (kiltirèl, sosyal, politik) ki nan
tèks la.
• dekouvri bi tèks la
3. REYAJI SOU TÈKS LA
55
KOMINIKASYON EKRI : EKRITI DIVÈS KALITE TÈKS

konpetans lan
3.1 Cèche ekri nan sans sitiyasyon ¹ Idantifikasyon ak itilizasyon ¹ Abitye elèv yo prepare ¹ Pwofesè a ap asire
kominikasyon an. yon griy pou yo pran an kont sitiyasyon
yon sitiyasyon kominikasyon.
• Analize sitiyasyon kominikasyon an : ¹ Divès kalite tèks tout eleman: entansyon, kominikasyon an
(entansyon pwojè moun pwojè ekriti, tip tèks, eks… defini aklè e tout
1. Mete w’ nan pozisyon moun ki ap
K’ap ekri a). elèv yo an mezi fè
ekri a (entansyon w) ; • rakonte evènman,
¹ Aprann yo poze kesyon ki yon pwodiksyon ekri.
2. egzamine kondisyon ou genyen pou istwa
ekri a (tan, longè tèks la, resous) ; • pale de yon bagay, de nesesè pou yo fè yon bon
yon kote, de yon pèsonaj. analiz sitiyasyon komini- ¹ Detèmine ak elèv
3. Vize destinatè a kivledi moun w ap • Bay agiman, rezone, kritike,
ekri a ou moun ki gen pou li sa w
kasyon an. yo twa gran etap ki
enfòme, eksplike eks…
ekri a. • Eksprime emosyon, santiman, genyen nan yon
eveye emosyon, santiman lakay moun aktivite pwodiksyon
• Detèmine kontni tèks la daprè
sitiyasyon kominikasyon an.
k’ap li a. yon tèks ekri.
¹ Destinatè: kantite, laj, estati
1. Envante yon istwa osinon chwazi 1) Etap
reyaksyon potensyèl.
yon sijè ; planifikasyon
¹ Kondisyon konteksyèl ak
2. chwazi mannyè pou òganize tèks materyèl kominikasyon an: 2) Etap
la. - jan tèks la redaksyon
3. Detèmine mannyè ou vle ekri. - kanal kominikasyon 3) Etap revisyon.
- kote ak tan
- kontrent sosyokiltirèl
56
konpetans lan
3.1 Pwodui divès tip ak jan tèks ¹ Ekri ki an rapò ak divès ¹ Pwofite okazyon lè elèv yo ¹ Pa bliye enpòtans yon
nan sans tèks ak èv ekriven ou jan, tip e regis ki nan li tèks osinon èv ekriven bon modèl nan zafè
etidye yo. pwogram nan: tout yo etidye yo pou fè yo ekri.
kalite istwa osinon obsève fason èv sa yo
resi. prezante.
¹ Ekri (oto) byografik: ¹ Envite yo imite modèl èv

temwayaj, istwa sou yo etidye yo pou yo
yon eksperyans pwodui modèl ki parèy.
pèsonèl.
¹ Ekri ki pèmèt fikse

osinon restitiye
konesans tankou
kontrandi, rezime, eks
¹ Ekri agimantatif ki gen

rapò ak resi (fab…)
oubyen ki ka pèmèt
eksprime e estriktire
yon espri kritik.
57
3.2 Sèvi ak tout etap ki ka pèmèt ¹ Chema naratif lineyè ¹ Anseyan an dwe initye elèv yo ¹ Nan premyè ane
ou ekri byen. nan preparasyon griy, fich segondè a, elèv
• Konprann osinon detèmine ¹ Plan ekspoze ak kontrandi, osinon plan pou yo travay pwojè yo ap pwodui
sijè a. inisyasyon sou klasman lide ki ekriti yo. Zouti sa yo gen tout sitou tèks ki gen
• Sanble tout lide, tout gen agiman yo. enpòtans yo nan premye faz yon sèl pwennvi.
konesans ak eksperyans
sitiyasyon ekriti yo. Pwofesè a ap
ou, konsilte liv, poze moun ¹ Fokalizasyon
ki ka ede w reponn kèk
pwopoze kèk
- entèn
kesyon. - ekstèn
egzèsis pou
• Prepare yon estrikti lojik - zewo mennen elèv yo
tankou : ¹ Pwogresyon tematik: pazapa a
-Yon chema naratif Ki gen tèm konstan, lineyè chanjman
-Yon plan ki prezante lide eklate pwennvi yo.
yo, oubyen dapre tèm ki
ap trete a, oubyen dapre ¹ Ekspresyon sikonstans tan ak
lye (ak advèb, GN,
lojik lide yo.
pwopozisyon sibòdone
• Redije
sikonstansyèl, elatiye…)
o Chwazi yon
pwennvi* ¹ Sikonstans kòz, konsekans,
o Sèvi ak bi, mannyè, oposisyon,
pwogresyon kondisyon.
tematik*
o Konn sèvi ak mo
osinon espresyon ki
fè sans…
o Esprime divès rapò
lojik, tankou lakòz,
lapozisyon,
lakonesans, eks…
*
*
58
o Itilize tout kalite mo ki jwe wòl • Sibstiti leksikal ak ¹ Okazyon sitiyasyon pwojè ekriti ¹ Anpil lan nosyon ki
sibtiti pou evite repetisyon. gramatikal yo, se moman pou anseyan an ede nan pati sa devlope
elèv yo fè transfè konesans yo nan yon lòt pati pi
o Anplwaye ak anpil ladrès genyen nan lekti nan travay ekriti espesifik
• Pwonon pèsonèl,
pwonon pèsonèl, demonstratif yo.
demonstratif, posesif : Gramè fraz /
ak posesif pou kreye anafò.
mòfoloji ak anplwa. Gramè tèks.
o Metrize gesyon tit, paragraf, ¹ Pou ede elèv yo fè yon bon jesyon
espasman ak alineya. lang nan tèks y’ap pwodui yo, ¹ Anseyman gramè
• Gesyon tit, paragraf,
ankouraje yo konsilte liv referans pa dwe fèt apa.
espasman, alineya.
o Ensere egzanp, ilistrasyon. (gramè, diksyonè), nòt yo pran nan Elèv yo dwe
kaye yo, èdmemwa gramatikal. pratike gramè yo
o Sèvi ak leksik ki pran an kont sitou lè y’ap fè
yon nivo lang ki eksprime ak pratik lekti.
¹ Fè yo pratike otokoreksyon pou
presizyon sa w vle di.
pèmèt yo dekouvri pwòp fot yo.
o Respekte règ sentaks ¹ Anseyan ka ede

elèv yo pran yon
o Byen sèvi ak ponktyasyon o Rejis lang rekil chak fwa
devan pwodiksyon
o Vokabilè an rapò ak tèks
o Òtografye kòrèkteman tèks yo yo, pou yo evalye l,
ki etidye nan lekti
ak diksyonè ou tout lòt zouti. analize l e pote
o Gramè tèks sitou :
koreksyon ak
o Reli e korije tèks la. ajansman /
amelyorasyon ki
nesesè
o Prezante tèks la pou mete li an
sikilasyon.
59
konpetans lan
3.3 Itilize teknik ak zouti ki ka ¹ Òganizasyon ak ¹ Ankouraje elèv yo pataje ¹ Anseyan yo gen yon
fasilite pwodiksyon bon tèks. itilizasyon yon bouyon. tèks yo ekri yo ak kanmarad travay enpòtan pou yo
• Sèvi ak fèy bouyon yo nan klas la. Konsilte fè nan antrènman elèv
anseyan yo, si ou pa sèten de yo nan mizan tèks
• Bati yon plan ¹ Òganizasyon plan:
tèks w ap pwodui a. pwodiksyon yo. Yo
• Sèvi ak tout kalite - Pou yon ekspoze
genyen pou yo fè yon
diksyonè - Pou planifikasyon travay nan abitye elèv
¹ Aprann sèvi ak tout zouti ki
• Sèvi ak gramè e tout lòt liv travay la yo “rete objektif”
nesesè pou verifye kalite
sou lang kreyòl la. - Pou òganize lide yo. kivledi pran yon rekil fas
pwodiksyon l lan.
a pwodiksyon an pou yo
evalye li, analize li e
¹ Itilizasyon maksimal yon
pote koreksyon nesesè.
atik diksyonè, twouvay nan
liv gramè, nan diksyonè,
elatriye…
60
konpetans lan
3.4 Asosye ekriti ak lòt sipò ¹ Mizanpaj jounal lekòl la. ¹ Pwofite okazyon lekti yon ¹ Pwofite chak fwa
tankou imaj, son. etik jounal pou ankouraje okazyon an prezante
• Pran nòt lè w ap tande yon ¹ Fabrikasyon yon afich elèv yo travay konpetans sa pou fè elèv yo
mesaj a. eksperimante a lekri
piblisite.
sa yo wè nan lekti.
• Ekri yon tèks piblisite ak
tout imaj ou desen ¹ Fè elèv yo manipile yon
• Fè mizanpaj jounal jounal e eksplike yo divès
pati ki ladan li.
¹ Si posib envite yon jounalis

vin pataje eksperyans li ak
elèv yo.
61
konpetans lan
3.5 Devlope entèlijans ak sèvo nan ¹ Resi envante ¹ Òganize nan klas la yon ¹ Gen kèk asosyasyon
zafè ekri. Atelye kreyasyon powetik. ekriven ki enterese anpil
• Sèvi ak règ ou aprann yo ¹ Kontinye yon resi fiksyon pou inisye jèn yo nan
pou devlope entèlijans nan aktivite kreyasyon
¹ Envite, si posib, yon powèt.
ekri listwa. literè, anseyan an dwe
¹ Modifikasyon etap nan kontakte asosyasyon sa
yon resi fiksyon. ¹ Pèmèt elèv yo pibliye powèm yo e fè jèn yo pwofite
yo fè nan kad atelye a. de talan ekriven sa yo.
¹ Kreyasyon powetik.
62
konpetans lan
3.6 Reflechi sou pwòp fason ou ¹ Estrateji planifikasyon ¹ Prepare ak elèv yo griy ¹ Pa bliye malgre genyen teknik
ekri. pwodiksyon tèks revizyon ki ka pèmèt yo wè pou pwodiksyon tèks, chak
• Egzamine ladrès ak difikilte ankò etap yo travèse nan elèv rete ak pèsonalite li, ak
ou rankontre nan zafè ekri. ¹ pwodiksyon tèks yo. estrateji pèsonèl li. Anseyan
Mizantèks / Etap
dwe ede, ankouraje e chèche
• Jwenn koz difikilte yo e redaksyon
konprann estrateji chak elèv
solisyon pou regle yo. ¹ Aprann yo vèbalize
kote li santi li pi konfòtab.
eksperyans yo an gwoup pou
¹ Revizyon
yo reyalize pwen fò yo ak ¹ Mande elèv yo pou jwenn kèk
pwen fèb yo. sitiyasyon nan lavi toulèjou
¹ Fason yoin tèks prezante kote yon pèsonaj ap jwe
¹Travay kay elèv yo atitid ki
ak òganize plizyè wòl. Ansanm yo ap
pèmèt yo dekouvri diferan
pèmèt elèv yo konprann tou
sekans ki egziste anndan yon
diferan aksyon ki poze nan
¹ Etap ki genyen nan tèks naratif. Fè yo dekouvri
sitiyasyon ki chwazi a, e nan
redaksyon yon tèks. to diferan pèsonaj ak wòl
ki moman aksyon an poze
pèsonaj yo jwe anndan tèks
la. ¹ Lè anseyan an ak elèv yo fin
analize plizyè sitiyasyon nan
¹ Pèmèt elèv yo dekouvri divès
lavi toulejou; anyen an ap
kalite vwa ki ap pale anndan
mande yo itilize konpetans yo
yon tèks : vwa naratè a ak
sot dvlope yo nan analize
vwa pèsonaj yo. Elèv yo dwe
tèks literè.
dekouvri tou kilè naratè a
pale plis pase pèsonaj yo; ki ¹ Mande elèv yo pou dekouvri
lè pèsonaj yo pale pase nartè divès manyè yon naratè
a, ak kilè konesans naratè prezante yon diskou rapòte
egal ak pa pèsonaj ak ki vwa ki pale anndan chak
diskou.
63
Jan ak tip tèks pou pwodiksyon ekri nan premye ane segondè
Pou abòde osinon reyalize konpetans yo, elèv premye ane segondè yo va pratike an priyorite jan ak tip sa yo : istwa imajinè (resi
fiksyon), tèks enfòmatif, tèks agimantatif. Anseyan an gade tout libète l pou ankouraje lòt pwodiksyon.
Anseyan an va pwopoze elèv yo pwojè pwodiksyon tèks an rapò ak tèks yo etidye nan lekti. Fò elèv yo ta kapab pwodui pou pi piti
uit (8) travay ototal.
Istwa imajinè (resi fiksyon)
Konpetans Konesans nesesè Kijan pou develope konpetans lan kòmantè
¹ Konplete yon resi kèlkonk, ki pa ¹ Konesans sou chema ¹ Travay elèv yoatitid ki pèmèt yo ¹ Mande elèv yo jwenn kèk
gen finisman, naratif ak sou chema dekouvri diferan sekans ki egziste sitiyasyon nan lavi toulèjou
kòmansman oubyen yon pati nan aktansyèl anndan yon tèks naratif. Fè yo dekouvri kote yon pèsonaj ap jwe
mitan. tou diferan pèsonaj ak wòl pèsonaj yo plizyè wòl. Anseyan yo ap
¹ Tip tèks yo ak tout jwe anndan tèks la. pèmèt elèv yo pou konprann
¹ Avèk ou san yon modèl, envante konbinezon posib; tou diferan aksyon ki chwazi
kòmansman yon resi ki bay anvi ¹ Pèmèy elèv yo dekouvri divès kalite a, e nan moman aksyon yo
pou li rès la. ¹ Kreyasyon yon kad ki vwa ki ap pale anndan yon tèks: vwa poze
prezante espas ak tan naratè ak vwa pèsonaj yo. ELèv yo dwe
¹ Modifye yon resi: kote yon aksyon ap dekouvri tou kilè naratè a pale plis pase ¹ lè anseyan an ak elèv yo
• ensere ladan l yon dewoule; pesonaj yo; ki lè pèsonaj yo pale plis jin analize plixyè sitiyasyon
deskripsyon ou yon dyalog; pase naratè a, ak kilè tou konesans ana lavi toulèjou; anseyan an
• chanje espas ak tan kote l ¹ Narasyon: 3èm pèsòn pèsinaj ak pa pèsonaj yo. ap mande yo itilize
ap dewoule a; / 1è pèson konpetans yo sot develope
• chwazi yon lòt naratè; nan analize tèks literè.
• adopte yon lòt ¹ Divès pwennvi (zewo,
fokalizasyon; pwennvi ekstèn, entèn) ¹ Mande elèv yo pou yo
• boulvèse lòd evenman yo. dekouvri manyè yon naratè
prezante yon diskou rapòte
ak ki vwa ki pale anndan
chak diskou.
64
Tèks enfòmatif
Konpetans Konesans Kijan pou Komantè
espesifik nesesè devlope
konpetans
lan
¹ Redije • Degre ¹ Pèmèt ¹ travay sa mande pou anseyan yo fè elèv yo konprann ki lè yo ka pale de otè (moun ki ekri liv la), de nartè (moun k’ap viv nan
tèks ki gen enplikasyon elèv yo sosyete a).
estrikti naratè a dekouvri
naratif: selon jan kòman yon ¹ Mande elèv yo pou yo kapab dekouvri si tit tèks la koresponn sk kontni an. Y’ap fè menm travay la pou chapo tèks la soutit,
byografi, resi yo. naratè nòt anba paj eks.
kontrandi • Kontra nan kapab
evènman, resi ki chita enplike tèt ¹ Poze elèv yo kesyon anvan yo kòmanse ak lè yo fin li yon tèks. Fè pale sou sa yo pibyen konprann nan tèks la oubyen sou tout
zen rezime sou reyalite le nan yon sa yo pa byen konprann. Gade avèk yo si faktè sa yo soti anndan tèks la oubyen lòt kote.
istwa, (otè a sanse tèks,
kontrandi di laverite ; kòman le ¹ Oryante elèv la pou li fè diferans ant yon deskripsyon ak yon sekans deskriptif.
lekti. lektè a kapab rete
sanse kwè deyò tèks ¹ Prezante yon lèt ki manke kèk pati. Elèv yo dwe ekri pati ki manke yo.
¹ Redije, li) la. Kòman
pou nenpòt • Sistèm tan naratè a • mande elèv yo li nòt yo pran ; oubyen fè yonn li nòt lòt elèv
ki tèks, yon nan resi ki respekte la • Dikte mo, fraz teks. Transkripsyon
tit, yon chita sou verite,
soutit si se reyalite. itilize
nesesè, • Itilizasyon konektè yo
entètit, yon konektè tan ak tan vèb
chapo, yon yo. yo anndan
plan, yon yon tèks.
rezime ki • Fraz
rapòte nominal ak ¹ Ede elèv
oubyen fraz vèbal yo
reprann • Rezime dekouvri
pawòl otè a • Chapo kòman tout
san • Entètit eleman ki
defòmasyon antoure
(avèk • Abrevyasyo tèks la (tit,
objektivite) n e senbòl ; soutit, nòt
• Divès fason anba paj,
¹ Pran nòt pou eks..)
e òganize ekstriktire pèmèt
yo pou nòt ; lektè a
65
repwodui • Mizan paj. konprann p
esansyèl byen sa li
yon diskou ¹ Faktè pral li
oral ou ekri. lizibilite anndan
• Longè fraz tèks la.
¹ Idantifye yo
yon eleman • Oganizatè ¹ Distenge
ki fasilite tekstyèl yo: yon
lekti yon (tit, chapo deskripsyo
tèks ou somè, n parapò ak
ilistrasyon, yon
¹ Redije paragraf, narasyon,
tèks ki konektè yon
genyen yon lojik eks…) eksplikasyo
anizasyon • Eksplikasyo n, yon
deskriptif. n vokabilè enfasyon
Li gen dwa teknik. tks.
se
deskripsyon ¹ tip tèks ak ¹ Mande
yon mache, modijfikasyon elèv yo
yon wil, yon yon tèks. ekri lòt
kay, yon elèv nan
moun • Sa ou jwenn klas la, nan
(pòtrè) eks. nan yon lòt lekòl,
deskripsyon zanmi yo,
¹ Ekri lèt e ou pa eks.
voye bay jwenn nan
zanmi, narasyon • Fè elèv
fanmi selon yo ekri
tout • Prenisp pou lòt elèv
prensip yo prezante nan klas
yon lèt : la, nan
¹Itilize apèl, kò lèt lòt
alfabè la, politès, lekòl;
fonetik fè eks. Rejis zanmi
transkripsy lang : yo,
on tèks, sou familye / fanmi
kasèt nan kouran yo.
plizyè lang • Bay
(kreyòl, • Règ pou dikte.
fransè, pran nòt Chèche
66
anglè, klè, lòt nan
panyòl moun ka diksyon
konprann. è.
¹ Itilize Abrevyasyo
alfabè n, sig, siy ak
fonetik pou senbòl.
transkripsy
on fraz ak • Li ak ekri
tèks ekri alfabè
nan franse, fonetik
kreyòl, entènasyona
angle, l(mo, fraz,
panyòl. tèks)
67
PWOFIL ELÈV PREMYE ANE SEKONDÈ KÒM ESKRIPTÈ
68
PWOFIL ELÈV PREMYE ANE SEKONDÈ KÒM ESKRIPTÈ
69
ZOUTI LANG KREYÒL POU PRATIKE ORAL AK EKRI : LEKSIK

konpetans lan
4. Metrize e itilize leksik kreyòl ¹ Divès manyè pou fòme ¹ Kòm tout lòt zouti nan lang ¹ Leksik se sa yo rele nan
la nan mo nan, metriz ak itilizasyon pwogram 9èm ane a
divès sitiyasyon leksik kreyòl la dwe fèt chak vokabilè. Nan 1e lane
3) derivasyon
kominikasyon. fwa elèv la nan yon segondè a yo konsidere
4) konpozisyon
sitiyasyon kote l ap pratike leksik la kòm yon zouti
4.1 Rekonèt e aplike divès manyè ou
lang lan: oral ou ekri. Ede lang lan pou pratike oral
kapab fòme mo :
¹ Definisyon sans mo elèv yo dekouvri nan yon ak ekri. Nan sans sa a,
• Prefiksasyon
§ wòl kontèks : kontèks tèks wòl kontèks la pou yo se pa tèlman lis mo pou
• Sifiksasyon dekouvri sans yon mo. elèv yo etidye, men
laj, kontèks fèmen
4.2 Eksplike sans mo ou pa konnen Paregzanp apati tèm jeneral sitou pou yo aprann
§ chan leksikal
ak divès mwayen tankou : tèks la (kontèks laj) oubyen dekouvri sans mo yo e
§ chan semantik sans mo a pran nan yon fraz itilize yo kòm sa dwa.
• Kontèks yo itilize mo a ;
§ polisemi selon mo ki nan anviwònman
• Diksyonè;
li (kontèks fèmen) dlo fre,
• Mo ki nan menm chan
pen fre, nouvèl fre.
leksikal; *
• Mo ki nan menm chan
semantik;* ¹ Montre elèv kouman apati
chan leksikal nou ka dekouvri
• Mo ki gen menm rasin.
tèm jeneral ki devlope nan
yon tèks.
70
konpetans lan
4.3 Sèvi ak sinonim, antonim pou ¹ Sinonimi ¹ Tout travay ki ap fèt nan ¹ Pran anpil prekosyon nan
byen konprann sans fraz, sans lang nan pa dwe fèt andeyò etid leksik lang kreyòl la.
tèks. ¹ Antonimi yon sitiyasyon kominikasyon. Sa ki enpòtan pou nou
kenbe nan tèt nou, mo ki
¹ Omonimi nan lang kreyòl ayisyen an
4.4 Rekonèt e eksplike mo nèf ¹ Antrene elèv yo sèvi ak
soti
leksik kreyòl la prete nan lòt diksyonè pou li ka vini pou yo
¹ Paronimi 1) nan lang endyen
lang tankou franse, angle, yon veritab zouti.
panyòl. karayib yo tankou :
¹ Fòmasyon mo nèf. kwi, kannari, eks…
¹ Aprann elèv yo fè yon retou
2) nan lang angle
4.5 Rekonèt varyasyon vokabilè ¹ Rejis lang: sou fòm yo jwenn nan oral
tankou : mereng,
dapre sityasyon kominikasyon e pou yo konpare yo ak fòm
dayiva, bokit, eks…
distenge divès rejis tankou • popilè ekri a.
popilè, familye, estanda, soutni. 3) nan lang panyòl
• familye Eg: Jan pati bouske lavi nan
tankou : awoyo,
• estanda Sen Domeng (oral)
abladò, mizadò,
• soutni Jan pati alarechèch lavi nan
eks…
Sen Domeng (ekri)
4) nan lang afriken
tankou : akasan,
¹ Ede elèv yo sezi nyans ki oungan, ounfò, eks…
genyen nan itilizasyon fòm
5) nan lang franse
tankou:
tankou : karòt,
Ban m pase / Mwen kapab chalè, manje,
pase souple. lopital, eks…
Mwen kapab pase souple
Se nan lang franse kreyòl
la prete pi plis mo.
71
GRAMÈ FRAZ AK GRAMÈ TÈKS

konpetans lan
5. Metrize e aplike règ òganizasyon ¹ Tip fraz ¹ Aprantisaj gramè fraz ¹ Wòl gramè se pèmèt yon
ak fonksyònman gramè fraz tankou gramè tèks dwe fèt moun reflechi sou lang li,
• deklaratif
tankou gramè tèks. anmèmtan. mete lòd nan sa l ap di, se
• entèwogatif
pa aprann règ pakè.
5.1 Obsève e itilize òganizasyon • eksklamatif
¹ Se nan moman elèv la ap
divès tip ak fòm fraz. • emperatif
pratike lekti osinon ekriti ¹ Li enpòtan pou nou
pou envite li obsève estrikti aprann tabli diferans ant
5.2 Evalye sans divès tip ak fòm ¹ Fòm fraz
lang lan, konstriksyon fraz nou tande ak fraz nou
fraz ka pote nan yon tèks. • afimatif
sentaksik yo. jwenn nan yon tèks, se yon
• negatif
sèl lang, men sentaks yo
• anfatif kivledi ajansman mo yo nan
¹ Li dwe pwofite pou li evalye
fraz pa toujou fèt menm
sans fraz la e wòl li jwe nan
¹ Divès gwoup nan yon jan.
tèks la parapò a pwogresyon
fraz:
enfòmasyon ak koyerans
• gwoup non
tèks la. ¹ Tèminoloji gramè kreyòl la
• gwoup vèb pa diferan de franse a. Pa
• gwoup advèb bliye kreyòl la gen kèk
¹ Aprann elèv yo dekouvri sans
• gwoup prepozisyon orijinalite pa l’ l. Paregzanp,
mo yo dapre fonksyon yo nan
nou genyen sa yo rele vèb
yon fraz.
¹ Fonksyon marasa: vole ponpe, vin al
Egz: Maten lendi a (gwoup
chèche, el…. Se yon kategori
• sijè sijè) te enpòtan pou sa te
gramatikal ki pa egziste nan
• konpleman regle.
franse.
• epitèt Li te enpòtan pou sa te regle
• atribi lendi maten (gwoup
konpleman).
72
konpetans lan
5.3 Obsève e evalye divès kalite ¹ Fraz sibòdone ¹ Antrene elèv yo fè travay ¹ Meyè mwayen nou genyen
fraz ki pèmèt eksprime kondisyon, manipilasyon nan fraz pou nou abòde sibòdone
• relativ
kòz, konsekans, bi, konsesyon, el… sibòdone yo. Aprann yo redui yo, se pèmèt elèv yo
• konpletiv
pwopozisyon yo e degaje obsève yo nan tèks yo ap
• sikonstansyèl
sans yo. li oubyen yo ap ekri. Apre
• tan obsèvasyon an yo dwe
Eg : Mesye ki konn fè soulye
• koz a malad / Kòdonye a malad. evalye sans fraz yo ak
• konsekans wòl yo jwe nan
• bi pwogresyon enfòmasyon
¹ Obsève divès mwayen lang
ak koyerans nan tèks la.
• Aprann Konnen nan genyen pou l eksprime
sans figi retorik menm bagay ak sibòdone yo:
yo. ¹ Figi retorik yo tèlman
sanble fòk anseyan yo ale
• Rekonèt diskou Leksik:
etap pa etap pou elèv yo
dirèk ak endirèk
Jan pati avanyè (tan). pa dekouraje,
nan tèks.
Neglijans (lakòz) fè li rate
avyon an.
Mo lyezon:
Li tap pale ak Jan k ap rantre.
• Fè yo elèv yo chèche
figi retorik yo nan
diskyonè; relve yo nan
tèks; ak itilize yo nan
pwòp fraz sa yo.
• Relve anpil diskou dirèk
/ endirèk nan divès tip
tèks.
73
konpetans lan
Gwoup prepozisyonèl:
Malgre konsèy mwen, (G.P) li te
ale kanmenm.
Mòfoloji vèbal (mak aspekto- ¹ Vi enpòtans mak aspekto

tanporèl) tanporèl nan sistèm
Seleksyon nasyonal la ap (aspè) vèbal kreyòl la, anseyan
pati senmenn pwochenn nan. dwe akòde yon atansyon
espesyal a pati sa a.
Premye janvye 1804, zansèt
nou yo te (aspè) ban nou
endepandans nou. ¹ Poutèt mak aspè ank
enpòtan anpil nan sistèm
vèbal kreyòl la, anseyan
¹ Obsève kouman jan estrikti yo dwe bay patisa a yom
yon fraz parèt depann de gwo enpòtans.
eskrikti li anpwofondè.
Egz: Anseyan an mande elèv la
ouvè liv li. (Estrikti vizib)
a) Anseyan an mande elèv
la (konpleman)
b) (Pou) elèv la (sijè) ouvè
liv li.
¹ Fè elèv yo dekouvri prezans
pwopozisyon sibòdone nan fraz
la malgre absans yon mo
sibòdonan.
74
5.4 Obsève fonksyonman e evalye ¹ Divès fòm diskou ¹ Ede elèv yo dekouvri nan tèks lekti ¹ Fè elèv yo
wòl diskou rapòte nan yon tèks. rapòte: yo diskou rapòte yo (dirèk ou dekouvri
• dialòg nan yon resi; endirèk) ak tout mak ki karakterize - diferan diskou
yo (vèb ki entrodui yo, ponktyasyon, dirèk la ka
Obsève e itilize divès makè ki • monològ;
fraz ki dekoupe ladan yo). prezante nan yon
sèvi pou mare lide nan tèks yo. • sitasyon
Eg: (1) Nikòl di: “Mwen gen pou m al tèks;
• mo ant gimè
vizite yon zanmi m ki entène nan - Chanjman ki fèt
Evalye sans kèk figi retorik ak
lopital Kanapevè”. pou li pase de
gramè
¹ Diskou dirèk ou endirèk (2) Nikòl di li gen pou l al vizite yon diskou dièk a
zanmi l ki entène nan lopital diskou endirek
Pèmèt elèv yo pratike diskou Kanapevè.
¹ Konstriksyon diskou
direk ak endirèk
rapòte
¹ Montre elèv yo kouman diskou
¹ Mak òganizasyon tèks rapòte a selon li dirèk oubyen
la endirèk li fè naratè a efase tèt li
pou li kite lòt pale (dirèk) osinon li
fè naratè a entèvni (endirèk).
¹ Makè relasyon
• relasyon semantik
¹ Entrene elèv yo
• fonksyon
Obsève divès mak òganizasyon nan
sentaksik.
tèks yo:
• dispozisyon grafik
¹ Sibstiti leksikal
• jan karaktè yo (gra, italik, gwo
¹ Sibstiti gramatikal.
lèt, ti lèt)
• paragraf, tit, soutit
75
• mo ak gwoup mo ki asire
lyezon nan tèks la
• eks
¹ Li enpòtan pou pòte elèv yo

obsève e konprann wòl makè yo
(oubyen konektè yo) jwe nan mare
lide nan yon tèks. Fè yo dekouvri
divès sans makè sa yo genyen:
• adisyon: anplis de sa li dwe
sibi yon entèwogasyon
• bi: li etidye anpil de manyè
pou li ka jwenn yon vi miyò
denmen.
• es…..
¹ Montre elèv yo divès teknik lang

nan genyen pou li reprann yon
enfòmasyon nan yon tèks.
• Sibstiti leksikal: Yo deside
ranvwaye Silvi nan travay la,
desizyon sa a pa jis.
• Sibstiti gramatikal: Mèt
Petyon pran chapo li, epi li
plonje.
76
ÒTOGRAF
Konpetans Konesans nesesè Kijan pou devlope konpetans Kòmantè

lan
6. Metrize e itilize òtograf kreyòl ¹ Sistèm òtograf kreyòl ¹ Pwofite tout okazyon kote ¹ Premye travay pou
la nan divès sitiyasyon ayisyen an. elèv yo ankontak ak ekri (lekti anseyan an fè parapò a
kominikasyon ekri. tèks) pou ede li fè aprantisaj devlopman konpetans
6.1 Aplike prensip òtograf kreyòl la. prensip òtograf kreyòl la elèv yo nan sistèm
¹ Règ ekriti divès fòm
oubyen pou li ranfòse òtograf kreyòl la se fè
6.2 Metrize e aplike siy grafik kontraksyon:
konesans li. yon envantè konesans
kreyòl la tankou: • Leksikal
elèv yo.
• Siy ponktiyasyon • Gramatikal
¹ Se sitou nan sitiyasyon
• Aksan
pwodiksyon tèks pou anseyan ¹ Ede elèv yo fikse
• Siy tipografik ¹ Siy ponktyasyon ede elèv yo pran konsyans de prensip òtograf kreyòl
divès kalte règ fonksyónman la nan yon kaye
¹ Aksan lang kreyòl la nan kontraksyon espesyal pou sa. Yo va
leksikal paregzanp: konsilte kaye sa a chak
• Mwen konn (konnen) ekri fwa yo vle fè yon
¹ Siy tipografik
kreyòl verifikasyon.
• Papa Jano ret (rete) nan
enpas la. ¹ Pa bliye diferans ki
genyen ant òtograf ki
se kapasite pou byen
¹ Fè elèv yo obsève siy
ekri mo ak dikte ki se
ponktyasyon yo nan fraz, nan
pito yon mwayen pou
tèks menm jan ak aksan yo
evalye si elèv la kapab
(aksan fòs), siy tipografik
ekri mo yo
tankou gimè, krochè,
kòrekteman.
parantèz, eks….
77
konpetans lan
6.3 Kapab konsilte e itilize liv ¹ Divès kalite diksyonè ¹ Pwofite chak fwa elèv yo nan ¹ Se yon nesesite pou
referans tankou gramè ak diksyonè yon sitiyasyon y’ap pratike anseyan an fè pwomosyon
pou korije fot nan yon tèks ekri. lekti pou familyarize yo ak diksyonè ak gramè kòm liv
¹ Kontni diksyonè yo.
divès kalte diksyonè ki kapab referans, zouti ki la sitou
ede yo konprann pi byen pou bay sèten ransèyman
¹ Kontni gramè yo. fonksyonman lang: lengwistik ki ka ede elèv la
• diksyonè izyèl pou yo nan prezantasyon yon tèks
chèche òtograf, sans ekri korèkteman.
mo, pwononsyasyon,
egzanp, el…
• diksyonè sinonim pou yo
ka konprann pi byen
sans yon mo e ranplase l’
pa yon lòt.
¹ Ak diksyonè etidye:
• eleman fòmasyon mo yo:
prefiks, sifiks;
• mo ki nan menm fanmi;
• divès sans yon mo
polisemik.
¹ Sèvi menm jan ak gramè yo

pou etidye divès kalite fraz:
senp, konplèks.
78
TRADIKSYON
7. Dekouvri gran prensip ¹ Konpreyansyon ¹ Sansibilize elèv yo lè yo fin travay ¹ Tradiksyon kòm zouti:
tradiksyon bileng yon tèks lekti ki pa twò long sou nan ansèyman kreyòl la
fason yo ta entèprete tèks sa a pa dwe fè objè yon
¹ Entèprete yon tèks an franse. Pèmèt yo fè yon aprantisaj espesyal.
¹ korespondans ant
tradiksyon lib. Aprann yo Anseyan lang kreyòl la ta
mo franse ak mo
¹ Tradui yon paragraf, yon tèks vèbalize demach yo itilize pou dwe konsilte pwofesè
kreyòl.
kreyòl degaje konpreyansyon yo gen de lang franse pou li jwenn
an franse, yon tèks franse an tèks la. enfòmasyon sou kapasite
kreyòl. ¹ Sans pwòp / Sans elèv yo.
figire
¹ Ede yo fòmalize demach yo itilize
¹ Tradiksyon tèks deskriptif ak
a lè w santi yo ka pase de yon ¹ Pou sa ki konsènen
naratif ¹ Fozanmi tradiksyon espontane a yon fòmalizasyon demach
tradiksyon rezone: pou antrene elèv yo nan
¹ Entèferans kreyòl • Mo ki komen nan de lang yo tradiksyon, anseyan an
/ franse • Fraz ki pa difisil pou ta dwe mande elèv yo
konprann pou yo posede yon kaye
• Sans jeneral tèks la pou pran nòt.
• Fozanmi: frekan/fréquent
Bonbon / gateau
• Sans pwòp / sans figire
Bebe (enfant) bebe (belle
femme)
• Entèferans kreyòl /franse
Eg: Je n’ai pas assisté le match
d’hier.
79
¹ Konpare estrikti gramatikal ¹ Sentaks lang kreyòl / ¹ Pèmèt elèv yo obsève ¹ Pou konparezon ant
franse ak sentaks lang franse. konstriksyon fraz kreyòl yo ak kreyòl ak franse a, se
kreyòl. fraz franse. Fè yo dekouvri kèk sèlman yon
diferans: inisyasyon. Se nan lòt
• detèminan apre non ane segondè yo aspè
sa a ap vin pi devlope.
tab la / la table
• vèb ki pa konjige
Mwen di / Je dis
Li te di / Il disait
• eks…
80
KILTI KREYÒL : LITERATI

. 8.1 Dekouvri evolisyon kilti ayisyen an Istwa literati kreyòl Ede elèv yo dekouvri istwa Genyen yon gwo
depi tan lontan jouk kounye a nan fason Sous, enflyans literati kreyòl chak fwa yo diferans ant istwa
yo reprezante lemonn ak itilize langaj genyen zèv yon otè, yon ekriven literè ak anseyman
Fòm ak jan zèv literè
kreyòl la sou plan estetik e semantik. pou etidye literè ak ansèyman
• Fab
• Dekouvri fòs kilti ayisyen an nan Angaje elèv yo nan rechèch sou literati.. Nan
• Kont gwogram 1e
divès kalte tèks tankou : kont, fòm ak jan literè yo jwenn nan
pwovèb, el… • Komedi literati kreyòl la. Paregzanp segondè a, pa gen
• Powezi replase Georges Sylvain nan epòk yon anseyman
• Dekouvri sa yo rele « sous »,
li, ekri Cric Crac (1901) dekri sistematik istwa
« enfliyans » nan etid : • Pwovèb
karakteristik peryòd literè sa a, literè ni yon kou
o Fab • Teyat
fason li ekri fab li yo lè li mete literati. Sepandan,
o Komedi • Woman tout etid zèv yon
pawòl nan bouch yon anlfabèt.
o Powèm Tabli relasyon ki egziste ant Cric otè ak okazyone
Ekòl, mouvman, peryòd, Crac ak les Fables de Lafontaine, yon travay sou
tandans yon ekriven fransè. literati kreyòl.
8.2 Dekouvri relasyon kiltirèl literati
kreyòl la genyen ak lòt literati. Literati nan dyaspora
• Dekouvri enfliyans lòt literati yo

genyen sou literati kreyòl depi
tou tan jouk jodi a.
• Dekouvri relasyon kiltirèl literati
kreyòl ann Ayiti ak lòt kominote
ayisyen nan dyaspora a.
81
8.3 Chèche nan ki kouran ou ka mete yon Otè, ekriven, zèv Envite elèv la fè rechèch pou li Ansèyman literati,
otè oubyen yon èv. Ekòl, mouvman, peryòd, dekouvri tout sa li dwe konnen se pa kèk ti nòt
tandans sou yon otè, sou zèv, sou lavi li, sou yon otè, se
sou epòk li pwodui ak konvansyon mete elèv la an
8.4 Dekouvri relasyon ki genyen ant Kontèks istorik
règ li soumèt li pou li pwodui zèv kontak ak zèv otè
oraliti ak literati. Byografi
li a. a. Se pèmèt li
Konvansyon, règ jwenn zouti ak
Pèmèt elèv yo dekouvri ki jan
Oraliti ak literati ekriven nou yo ap demele yo ak enfèmasyon pou li
latradisyon oraliti lè ya travay apresye zèv
lang kreyòl pou yo fè l pase ekriven an.
alekriti. Paregzanp, Morisseau
Leroy ki rele Vilbonè yon kont
chante.
82
LANG AK SOSYETE ANN AYITI
9. Konprann sitiyasyon kote franse Lang ak sosyete Pwofite de tout sitiyasyon Patit sa a nan
ak kreyòl ap evolye kot a kot. Lwa sou lang ann Ayiti kominikasyon oral oswa ekri ki pwogram nan dwe
gen rapò ak lang pou pèmèt elèv jwe yon wòl
Kèk aspè nan istwa peyi
yo diskite sou sitiyasyon lang ann enpòtan nan
9.1 Dekouvri plas chak lang yo : ki pale kreyòl prea
Ayiti. fòmasyon elèv yo
• nan sosyete nesans nan peyi sa yo.
Envite yo verifye nan kòm sitwayen.
• nan lekòl Anseyan an ta
konstitisyon 1987 la plas ak
• nan lavi ekonomik estati 2 lang yo genyen nan peyi dwe eksplwate l
• eks… a sitou nan deba
sou yon tèm
• konnen istwa, devlopman ak Idantifye peyi ki pale kreyol sou
sosyal.
evolsyon lang kreyòl la depi orijin kat jewografik.
li jiska jodi a. Mande elèv yo
reprezante sou
kat jewografik
peyi ki pale kreyòl
nan karayib la,
ann Afrik, nan
oseyan endyen.
83
9.2 Dekouvri varyasyon lang kreyòl Varyasyon nan Pèmèt elèv yo dekouvri divès Anseyan an ka
la ann Ayiti. itilizasyon lang kalite lang ki itilize nan sosyete enspire de
9.3 Varyasyon rejyonal a daprè kondisyon sosyal, aktivite ki
ekonomik, laj moun ki ap pale a. pwopoze oubyen
• Nò
Nan lekti tèks yo, envite elèv yo nan kominikasyon
• Sid
pote obsèvasyon sou leksik oral oswa nan
(vokabiliè) otè a itilize. Fè yo lekti pou li ede
tabli tout diferans yo dekouvri elèv yo devlope
nan varyasyon rejyonal. konpetans sa yo.
• Frè m / Frè an m
• Fè / Kannistè
• Eks…
84
KONPAREZON ANT KREYÒL YO
10. Konprann mesaj nan lòt lang Lang kreyòl yo Pwofite de moman kote elèv yo ap Nan premye lane
kreyòl ki baze sou franse yo • Matinik abòde varyasyon nan lang kreyòl la segondè a, se sèlman
pale nan antiy yo. sou plan rejyonal pou sansibilize yon inisyasyon pou
• Gwadloup
yo sou lòt kreyòl yo. anseyan an bay elèv la
sou lòt lang kreyòl yo
pa dwe fè objè yon
Apati yon kat jeyografik montre
anseyman espesyal.
elèv yo diferan peyi ki nan Karayib
la, nan Oseyan Endyen kote yo
pale kreyòl.
85
10.1 Dekouvri diferans ak v Gramè kreyòl Ekspoze elèv yo sou lòt kreyòl yo Nan premye lane
resanblans ki genyen nan • Ayiti (Matinik, Gwadloup): chanson segondè a se
kreyòl yo sou plan : popilè, tèks. sèlman yon
• Gwadloup
v Leksikal inisyasyon pou
• Matinik
elèv yo fè nan
v Sentaksik Soumèt yo yon paragraf pou yo
konparezon ant
v Semantik fè yon tradiksyon lib.
kreyòl yo. Yo va
Eg : …. Se poto-mitan an,
fè yon travay pi
Fòwmasyon ! Mi bidim mo ! Pa
apwofondi nan lòt
nenpòt kalte fòwmasyon, men sa
lane segondè yo.
yo ka kriye fòwmasyon “de
point”! Si ou pa ni sa, pa konte
trajè pyès modèl travay kalifye.
Abitye elèv yo chèche sans

mesaj olye yo fè tradiksyon a
motamo.
Fè yo dekouvri kèk eleman

leksikal ki diferan : ni/ genyen/
kriye/ rele, ou/ zòt, ti manmay/
ti moun, el…
86
Aks tematik ak kiltirèl pou etidye nan premye ane segondè
Pou devlope konpetans elèv premye ane segondè yo, pwogram nan prevwa kouvri 5 aks tematik e kiltirèl. Anseyan an va chwazi kèk zèv antye
osinon yon seri tèks ki pale de menm tèm pou li travay ak elèv yo pandan tout lane a. Anseyan an gade tout libète li pou li chwazi lòd li vle
prezante zèv oubyen gwoup tèks yo.
Aks 1 : Teknik pou fè komik nan teyat

Aks 2 : Istwa (resi) ki gen moral
Aks 3 : Divès kalite kont
Aks 4 : Woman
Aks 5 : Pwezi depi lakoloni jiska jodi a
Demach
Chak aks va etidye :

• Oswa yon zèv ann antye ak yon gwoupman kèk ekstrè zèv kòm konpleman;
• Oswa yon gwoupman kèk ekstrè zèv.
Sa ki enpòtan se pa ofri elèv yo yon kantite zèv nan chak aks yo, se pèmèt yo pito pran kontak ak yon seri zèv, yon seri ekstrè ki fòme yon
sekans koyeran e ki ouvri yon pòt bay elèv la pou li etidye yon jan literè. Paregzanp:
o Pou aks 3 : “Divès kalte kont”: , anseyan ka chwazi pou gwoupman younn ou lòt kategori nan kont kreyòl :
kont sou zannimo oswa kont sou moun oswa kont sou movèzespri.
o Pou aks 5 : “Pwezi depi la koloni jiska jodi a” , anseyan ka chwwazi yon tèm tankou (lanmou, lang kreyòl nan
pwezi, labote, lanati, el…).
Nou rele gwoupman tèks, yon ansanm tèks ki trete yon tèm, yon jan, yon mòd ekriti. Li kapab tou yon zèv ann antye, evolisyon yon jan osinon
yon fòm literè, evolisyon yon otè, elatriye …
87
Lis zèv, otè, liv literati pou premye ane segondè a
88
89
90

Kreyol - Programme Detaille - 1e Annee Nouveau Secondaire Haiti

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kreyol - Programme Detaille - 1e Annee Nouveau Secondaire Haiti

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Repiblik Ayiti

MINISTÈ EDIKASYON NASYONAL AK FÒMASYON PROFESYONÈL

KOMISYON MILTISEKTORYÈL NASYONAL ENPLANTASYON NOUVO SEGONDÈ

I. FINALITE EDIKASYON AYISYEN AN ....................................................................................................................................................................................... 5

II. OBJEKTIF JENERAL EDIKASYON AN AYITI………………………………………………………………………………………6

III. MISYON ANSÈYMAN SEGONDÈ AN AYITI……………………………………………………………………………………….6

IV. OBJEKTIF JENERAL EDIKASYON AN AYITI……………………………………………………………………………………..7

V. FINALITE ANSÈYMAN KREYÒL .................................................................................................................................................... 9

VI. OBJEKTIF JENERAL ANSÈYMAN LANG KREYÒL.................................................................................................................. 10

VII. PROGRAM KAD ………………………………………………………………………………………………………………........14

VIII. PROGRAM DETAYE (PREMYE ANE )…………………………………………………………………………………………………………………………………..23

I. RANFÒSE sa elèv yo te aprann nan 3èm Sik Fondamantal la ;

III. ESTRIKTI Lekòl Segondè ayisyen an ;

I. Finalite Edikasyon Ayisyen an

2. Amelyore de fason kalitatif ansèyman ak renovasyon kontni yo ;

3. Fè pwomosyon idantite nasyonal ak valè kiltirèl.

3.1 Misyon enstriksyon

3.2 Misyon fòmasyon a lavi sosyal

3.3 Misyon kalifikasyon

IV. OBJEKTIF AK PRENSIP JENERAL ANSÈYMAN SEGONDÈ AN AYITI

b) Disiplin ki anseye yo dwe makònen fòmasyon ak travay.

- Vrè bezwen mond pwofesyonèl la ak pèspektiv devlopman peyi a.

g) Kourikouloum nan dwe ofri menm chans aksè :

V. FINALITE ANSÈYMAN KREYÒL

KIJAN ELÈV LA AP YE APRE 4 AN

VI. OJEKTIF JENERAL ANSÈYMAN LANG KREYÒL

- Jwenn prese prese enfòmasyon nan yon tèks li sot li.

- Ekri pou l’ ka bay opinyon li sou nenpòt sijè.

- Patisipe de fason aktif nan yon deba.

- Reponn kesyon sou tèks yo pwopoze l’.

- Eksplike yon tèks li koute.

Filyè ansèyman jeneral

Objektif ansèyman kreyòl la nan premye ane

- Fè etid konpare plizyè kreyòl ak metrize kèk prensip rechèch.

Objektif ansèyman kreyòl nan twazyèm ak katriyèm ane segondè

• Seri literè ak atistik

• Seri syans ekonomik ak sosyal

- Objektif « seri pedagojik » la

- Objektif seri Syans ak Teknik endistriyèl, tèsyè, agrikòl, mediko-sosyal

1e Ane 2èm Ane 3èm Ane 4èm Ane

Lang ak sosyete ann Ayiti Kominikasyon oral Kominikasyon ekri : Ekriti

Gramè fraz / Gramè tèks

Kilti kreyòl : Literati

Konpetans Konesans nesesè Kijan pou devlope konpetans lan Kòmantè

divès kalte rejis lang. kominikasyon.

• Respirasyon, pòz nan • Pwopoze elèv yo kèk • Travay konpetans sa

ou te koute san w pa pran nòt.

• Dekouvri entèvansyon pèsonèl moun k ap pale a nan

mesaj la (san patipri, kritik).

Pale :  o Adaptasyon rejis lang lan.

eksplikasyon, blag, desen, imaj, afich,

o Ton, wotè vwa, jès, mimik, adrese oditwa a

Konpetans Konesans nesesè

• Dekouvri tèz yon entèvenan ak tout agiman li yo. • Rejis lang.

• Jije si yon entèvenan dakò avèk yon lòt. Remake fason

li montre akò li ou dezakò li.

Pale :  • Pran lapawòl

lapawòl ak kote ki pa genyen, fè siy pou montre ke wap chanje,

• Makònen diskou ou la ak sa ki fèk di anvan an. fè sonje yon prensip.

• Redi menm mesaj la nan lòt mo si yo pat byen konprann

• Respekte tan ou genyen pou pale.

Konpetans Konesans nesesè

a 10 minit devan pwofesè ak elèv ki nan klas la. lè? Ki sa?

Pale : o Adaptasyon rejis lang lan.

Pale : • Pran lapawòl