POLOŽAJ I PROMJENE BOLESNIKA U KREVETU

Bolesnici u krevetu mogu da zauzmu različite položaje, što zavisi od prirode oboljenja i opšteg
stanja bolesnika. Sestra mora znati kakav položaj treba da pojedini bolesnici zauzeti u krevetu,
da li mu je pri tome potrebna pomoć, pomagalo, ili je potpuno zavisi o osobi koja ga njeguje, a
posebno mora poznavati prisilne položaje, kako bi ih na vrijeme uočila i pomagala bolesniku.
Bolesnik u krevetu može zauzeti položaj aktivno, pasivno ili prisilno.

Aktivni položaj zauzima bolesnik koji može sam da se pokreće. Mijenja ga prema svojoj želji,
jer mu priroda oboljenja to dozvoljava.
Pasivni položaj zauzima bolesnik koji ne može vlastitiom snagom da promijeni prethodno
zauzeti položaj. Pri promjeni položaja koristi se pomagalima, ili mu pomaže druga osoba ili
potpuno ovisi o drugoj osobi.
Prisilni (prinudni) položaj je onaj koji je bolesnik prinuđen da zauzme. Može biti medicinski
indiciran (dijagnostika i liječenje), ili je posljedica bolesti (prisiljava bolesnika da zauzme
određeni položaj koji mu smanjuje tegobe).

Prisilni (prinudni) položaj

Najčešći prisilni položaji su:

 Fowlerov položaj: polusjedeći ili sjedeći s nogama lagano savijenim u koljenima;

zauzimaju ga uglavnom bolesnici sa otežanim disanjem, jer se ono u ovom položaju
olakšava. Da bi se osigurao ovaj položaj, potrebno je pripremiti krevet, podići uzglavlje
ako je za to krevet posebno podešen. Ako u bolnici ne postoji specijalni krevet, bolesnik
se postavlja u polusjedeći položaj, pomoću uložaka za podizanje uzglavlja ili jastuka.
Jastuci se mogu slagati stepeničasto ili u obliku slova A. Da se bolesnik ne bi spustio
nisko, ispod stopala se postavi dijagonalno savijen čaršaf, čiji se krajevi zategnu i
pričvrste za madrac.
 Fowlerov položaj

 Ortopnoični položaj: bolesnici zauzimaju sa izrazito otežanim disanjem

(dekompenzacija srca ili napad bronhijalne astme). U ortopnoičnom položaju, bolesnik je
cijelim trupom povijen naprijed i neophodan mu je oslonac. Ispred njega (preko kreveta)
treba postaviti pokretni stočić (koji je namjenjen za hranjenje nepokretnih bolesnika u
krevetu). Preko stočića postavi se jastuk, na koji bolesnik nasaloni glavu (obraz), a ruke
podvuče ispod jastuka i njime ga obuhvate. U tom položaju bolesnik se relaksira, opusti
rameni pojas, a zbog fleksije grudnog koša dijafragmalno diše.

 Trendalenburgov položaj: bolesnik leži u kosom položaju, glavom naniže u odnosu na

ekstremitete. U ovom položaju povećava se priliv krvi u centralni nervni sistem i vitalne
organe (srce i pluća). Pogodan je za slučajeve iskrvarenja, šoka, kolapsa.
Trendalenburgov položaj se postiže podizanjem donjeg dijela madraca. Ako se ne koristi
specijalni krevet, bolesnikov donji dio se može podići podmetanjem čvrstih predmeta.
Trendalenburgov položaj : primjenjuje se i u dijagnostici pri radiološkim pretragama
digestivnog trakta, mokraćnih puteva i kičmenog kanala. Bolesnik leži na leđima ili
trbuhu, s niže postavljenim gornjim dijelom tijela.

Trendalenburgov položaj
 Kvinkeov (Quinckeov) – drenažni položaj; primjenjuje se kod bolesti dišnih puteva
praćenih stvaranjem velikih količina sekreta u bazalnim dijelovima pluća (bronhiektazije,
apces pluća). Potrebno je bolesnika staviti u položaj koji će mu omogućiti iskašljavanje;
to se postiže ako su donji dijelovi pluća na višem nivou od gornjih.
Bolesnika stavljamo u Kvinkeov položaj pomoću specijalnog kreveta čiji se madrac
„lomi“ i podiže. Položaj se lako izvodi, jer je samo potrebno da se bolesnik okrene na
trbuh, a sredina madraca „prelomi“ i podigne. Pošto se jasutci uklone, dušek se ispod
glave zaštiti mušemom sa kompresom i postavi širi sud za prihvatanje sekreta.
Ukoliko bolnica ne raspolaže sa ovakvim krevetima, onda se bolesnik postavi preko
jedne stranice kreveta tako da mu grudni koš i glava vise preko nje. Laktovima se osloni
na postavljeni jastuk na podu ispred kojeg smo postavili posudu za iskašljavanje. Drenaža
se primjenjuje prije obroka, a bolesnik u tom položaju ostaje 10-20 minuta, ako može
izdržati.

Drenažni položaj

 Kolemanov položaj: koristi se u slučaju kraniocerebralnih povreda, i ako se bolesnik

nalazi u besvjesnom stanju. Sekret se nakuplja u dišnim putevima i onemogućava
slobodno prodiranje vazduha. Bolesnik treba da leži na lijevoj ili desnoj strani, treba ga
poduprijeti jastukom iza leđa sa polusavijenim nogama i jastukom između nogu, a jedan
jastuk se stavlja ispred grudnog koša.
 Koloemanov položaj

 Nobleov položaj: bolesnik sjedi, leđima okrenut prema ljekaru, s ramenima i glavom
pognutim prema naprijed. Primjenjuje se pri pregledu lumbalnih regija, punkciji bubrega
i lumbalnoj punkciji.

 Robsonov položaj: položaj bolesnika na hirurškom stolu, pri operaciji žučnog mjehura i
žučnih puteva. Bolesnik leži na leđima s pješčanom vrećom ispod 11 i 12 rebra.

 Ginekološki položaj: primjenjuje se radi izvođenja pregleda genitalnih organa.

Bolesnica legne na leđa sa nogama savijenim u koljenima i raširenim.

 Koljeno-lakatni položaj: primjenjuje se radi izvođenja rektalnog pregleda, rektoskopije i

pregleda prostate. Bolesnik klekne sa blago razmaknutim koljenima kojima se oslanja na
sto ili krevet. Laktovim se takođe osloni na sto, a glavu položi na stranu. Pri tome se
opusti, kako bi se pregled obavio što lakše.

 Položaj opistotonusa: prisilno se javlja za vrijeme tonično-kloničkih grčeva, bolesnik se

izvija u luk oslonjajući se na potiljak i pete (opistotonus).

 Položaj kod meningitisa: prisilno se javlja kod bolesnika s upalom moždanih ovojnica.
Bolesnik leži sa zabačenom glavom unazad i koljenima privučenim k tijelu.
  Položaj kod bolova u trbušnoj šupljini: Bolesnik leži sa koljenima privučenim prema
grudima i tako smanjuje napetost trbušnog zida i bol.

 Položaj onesvještenog bolesnika: Onesviještenog treba položiti ispruženog (ne savijati

kralježnicu ako se sumnja na njezinu ozljedu). Glava je zabačena malo prema natrag i
okrenuta na stranu, što omogućuje disanje i otjecanje sekreta iz usta.

PROMJENA POLOŽAJA BOLESNIKA U KREVETU

Bolesnik u krevetu može mijenjati položaj aktivno i pasivno.

 Aktivno – bolesnik mijenja položaj sam ili uz pomagala. Pomagala kojima se koristi
najčešće su „trapez“ iznad glave uzglavlja, ili „uzde“ privezane za podnožje kreveta,
dohvatne bolesniku.
 Pasivno – ako bolesnik ne može vlastitom snagom promijeniti položaj, potrebna mu je
veća ili manja pomoć druge osobe. Položaj treba redovno mijenjati, najmanje svaka dva
sata (spriječavanja komplikacija dugotrajnog mirovanja).

Zavisno o uzroku koji je doveo do smanjene ili onemogućene pokretljivosti, medicinska sestra će
odabrati za bolesnika najprikladniji način promjene položaja. Ponekad će biti dovoljno bolesnika
podučiti i podsticati na promjenu položaja. Međutim, u iscrpljenih i nemoćnih bolesnika,
bolesnika bez svijesti, poslije velikih hirurških zahvata, položaj mijenja medicinska sestra.
Za pravilnu promjenu položaja sestri je potrebno znanje, vještina (kako s najmanje napora za
bolesnika i za sebe promijeni položaj) i pozitivno razvijeni stavovi. Postoji više načina promjene
položaja. Najčešće su slijedeći:
Promjene položaja ležećem bolesniku (smiještanje u bočni položaj)

Ako se bolesnik okreće na desnu stranu, onda mu se lijeva noga prebaci preko desne, a lijevom
rukom treba da uhvati desnu ivicu kreveta. Sestra stoji s desne strane bolesnika, hvata ga jednom
rukom za lijevo rame, a drugom za lijevi kuk i bolesnika okrene prema sebi.
Ako se bolesnik okreće na lijevu stranu, onda mu se desna noga prebaci preko lijeve, a desnom
rukom treba da uhvati lijevu ivicu kreveta. Sestra stoji s lijeve strane bolesnika, hvata ga jednom
rukom za desno rame, a drugom rukom za desni kuk i bolesnika okrene prema sebi.
Pasivnog bolesnika treba prethodno pripremiti za okretanje. Ruke mu se saviju preko grudi, a
noge malo podignu. Osoba koja okreće bolesnika, podvlači jednu ruku pod lopaticu bolesnika, a
drugu ispod slabinskog dijela do suprotnog kuka, privuče bolesnika prema sebi, ukoče ruke u
laktu i koristeći se podlakticama kao polugama, okrene ga na suprotnu stranu.

Pomicanja bolesnika prema suprotnoj ivici kreveta

Ako se bolesnik pomjera na desnu ivicu kreveta, onda osoba koja stoji sa desne strane bolesnika,
podvlači lijevu ruku ispod njegovog vrata do suprotne aksile, a desnu preko nadlaktice i lopatice
do suprotne aksile. Tako prihvaćenog bolensika povlači k sebi do ivice kreveta. Zatim ruke se
premještaju i obje podvlače ispod sakralnog dijela, lijeva ruka ispod leđa bolesnika, a desna
ispod karlice prema suprotnom kuku i vrši drugo povlačenje. Trećim povlačenjem privlače se
noge, pošto se jedna ruka podvlači iznad,a druga ispod koljena.

Promjena položaja bolesnika prema gornjoj ili donjoj strani kreveta

Sestra stane iznad gornje strane kreveta, hvata bolesnika za potpazusne jame i podiže ga u
sjedeći položaj (prema gornjoj strani kreveta).
Sestra stane ispod donje strane kreveta, ispruži ruke prema bolesniku, koje on prihvata i podigne
ga u sjedeći položaj (prema donjoj strani kreveta).
Pasivnog bolesnika u sjedeći položaj podižu dvije sestre: svaka stane s jedne strane kreveta,
bolesnikove ruke se saviju preko grudi, glava mu je nagnuta prema naprijed, noge lagano
savijene u koljenima. Tako obje osobe ukrštaju ruke preko bolesnikovih leđa i svaka ga hvata za
suprotnu aksilu. Dvije slobodne ruke povlače se ispod glutealnog dijela i na dati znak obje osobe
ga pomjeraju prema gornjoj strani kreveta. Pomijeranje prema donjoj strani potpuno je isto.
Premiještanje bolesnika iz kreveta na stolicu

Često se polupokretni bolesnik premiješta iz kreveta na običnu stolicu ili na kolica. Pored
bolesnikovog kreveta (više prema gornjoj strani ) postave se stolica ili kolica. Bolesnik se
podigne da sjedne, noge mu se spuste preko strane kreveta, a zatim obuju papuče. Osoba koja
pomaže bolesniku staje ispred njega, koljenima obuhvati njegova, obje ruke podvuče ispod
pazuha i polagano ga privuče k sebi i pomogne da stane. Kada je bolesnik ustao, polako ga
okreće prema stolici i pažljivo spušta da sjedne. Kada se bolesnik vraća u krevet, postupak je
obrnut.

Prenošenje bolesnika:

Bolesnik se može prenositi

 Sa kreveta na krevet
 Sa kreveta na nosila
 Sa kreveta na specijalna kolica

Zavisno od tjelesne težine i opšteg stanja bolesnika prenos mogu da izvode dvije ili više osoba.
Sve osobe postavljaju se sa iste strane i tako raspoređuju, da svaka tačno zna mjesto gdje stoji i
mjesto gdje će prihvatiti bolesnika.

Ako bolesnika prenose dvije osobe:

- Prva osoba podvlači jednu ruku ispod bolesnikovog vrata do suprotne aksile (bolesnikova
glava leži na lakatnom prijevoju), a drugi ispod slabinskog dijela hvatajući šakom
suprotni kuk.
- Druga osoba podvlači jednu ruku pored druge ruke prve osobe, a drugu ruku ispod
bolesnikovih koljena. Na dogovoreni znak obje osobe podižu bolesnika, okreću ga za 90
stepeni i postave bolesnika na pripremljeni krevet, nosila ili specijalna kolica.

Ako bolesnika prenose tri osobe onda se raspoređuju tako da:

- Prva osoba jednu ruku podvlači ispod bolesnikovog vrata, preko ramena do suprotne
aksile, a drugu preko bolesnikove nadlaktice, lopatice do suprotne akisle
- Druga osoba podvlači obje ruke ispod sakralnog dijela (iznad i ispod gluteusa) i šakama
hvata suprotan kuk;
- Treća osoba podvlači jednu ruku iznad natkoljenice, a drugu ispod potkoljenice. Na dati
znak sve tri osobe istovremeno podižu bolesnika. Ako se bolesnik prenosi nosilima
postupak ke skoro isti, samo što za vrijeme spuštanja bolesnika na nosila, sve osobe
kleknu na desno koljeno, a prilikom podizanja na lijevo.
Ako se bolesnik na nosilima nosi preko stepenica, onda se nosila, prilikom silaženja
okreću tako da dio sa nogama ide naprijed, a kod penjanja uz stepenice, dio nosila na
kojem stoji glava ide naprijed.