POSMATRANJE IZLUČEVINA

Izlučevine ili ekskreti su produkti koji se iz organizma izlučuju a u njihovom formiranju

učestvuju organi čitavog sistema. Predstavljaju važan dijagnostički materijal, jer ukazuju na
stanje organa ili sistema organa, koji ih stvara ili izlučuje. Ekskreti mogu da sadrže patološke
mikroorganizme, te s njima se mora pravilno rukovati. U posmatranju bolesnika posebnu
pažnju treba usmjeriti na izlučivanje i izlučevine: mokraću, stolicu, ispljuvak (sputum), znoj i
dr. toksikološki pregled. Materijal se uzima u sterilne, hemijske čiste, šire staklene posude.

ZNOJENJE

Znojenje je lučenje znoja iz žlijezda znojnica. Žlijezde znojnice nalaze se svuda po koži, a
najviše u pazuhu, na dlanovima i tabanima. Znojenje stimulira simpatikus, zatim adrenalin i
noadrenalin, reguliše ga centar za znojenje smješten u hipotalamusu. Ono je važan faktor u
regulisanju tjelesne temperature, jedini kada je temperatura okoline veća od tjelesne. Znojenje
nastaje i kod većih emocija (strah), što nije u vezi sa termoregulaciom. Pri napornom radu i
visokoj temperaturu znojenjem iz organizma se gubi velika količina vode i soli. Znoj je
bezbojan sekret znojnih žlijezda, sastoji se od vode (98%), natrijeva hlorida, bikarbonata,
mokraćne kiseline, mravlje i maslačne kiseline.

Postupak sa bolesnikom koji se prekomjerno znoji:

Sestra treba skinuti oznojeno rublje, zatim prebrisati tijelo trljačicom umočenom u vodu,
posušiti ga. Ona oblači čisto posteljno rublje, nadoknađuje tečnost i elektrolite raznim
napitcima (po bolesnikovoj želji), npr. čajevima, voćnim sokovima, supama, mlijekom i
vodom. Ako bolesnik ne može uzimati tečnost na usta, onda se vrši intravenskom infuziom
(0,9% NaCl ili 5% glukozom).

2
POVRAĆANJE (VOMITUS- EMESIS)

Povraćanje je refleksna pojava koja nastaje zbog nadražaja centra za povrćanje smještenog u
produženoj moždini. Mehanizam povraćanja sastoji se u mehaničkom pritisku pirolusa prema
kardi, koja se refleksno otvara, sadržaj želudca prelazi u jednjak, koji ga svojom
atiperilstatikom preko ždrijela izbacuje u usta i zatim vani. Povraćanje se javlja zbog
oboljenja organa za varenje, trovanja hranom, lijekovima i alkoholom. Povraćanje koje
nastaje iznenada, bez upozorenja, centralnog je porijekla- povrede glave, zapaljenja
moždanica, tumora itd. Ukoliko se povraćanje ponavlja, a ne dolazi do gubitka tjelesne težine,
najvjerovatnije je psihogenog porijekla.

Mizerera je povraćanje crijevnog sadržaja sa fekalnim masama.

Hematemeza je povraćanje svježe krvi tamno crvene boje ili je sadržaj nalik talogu crne kafe.
Uzrokovano je krvarenjem iz oštećenih krvnih sudova jednjaka, želudca ili dvanaestopalačnog
crijeva.

Povraćanju često predhodi pojačana salivacija (lučenje pljuvačke), gađenje, podrigivanje,

mučnina, hladan znoj, ubrzan puls. Sestra mora poznavati simptome koji predhode
povraćanju, kako bi na vrijeme pripremila pribor i bolesnika, da bi mu pomogla pri
povraćanju.

Od materijala neophodno je pripremiti:

- Sud za prihvatanje izbačenog sadržaja
- Časa sa svježom vodom
- Parče papirne vate
- Mušema sa kompresom.

U momentu povraćanja treba brzo djelovati i bolesnika, u koliko je u krevetu, treba

postaviti u sjedeći položaj, sa nagnutim tijelom naprijed. Mušemom i kompresom zaštiti lično
i posteljno rublje, a ispred bolesnika staviti sud za prihvatanje povraćene mase. Ako bolesnik
zauzima ležeći položaj i ne može ga promijeniti, onda mu se glava okrene na glavu, a jastuk
zaštiti musemom i kompresom, na koji se stavlja bubrežnjak i sve vrijeme ga pridržava.
Bolesnika za vrijeme povraćanja ne treba ostaviti, već mu treba pomoć, a u isto vrijeme
3
posmatrati karakter povraćanja i izgled povraćenih masa. Poslje završenog povraćanja
bolesnik svježom vodom ispire usta, i obriše papirnom vatom, i ako je potrebno presvuče,
pokrije, a soba provjetri. Povraćanjem se i organizma gube tečnost i elektroliti kao i tjelesna
toplota. Zato se bolesnikova postelja zagrijava, a elektroliti nadoknađuju intravenskom
infuziom.

Povraćani sadržaj ne treba odma bacati, već ga treba makroskopski pregledati: količina,
sadržaj, boja i miris.
 Količina povraćenog sadržaja široko varira, najčeće zavisi o posljednjem obroku hrane
(količni, vremenu proteklom od obroka), te nastojimo je objektivno utvrditi mjerenjem
 Povraćeni sadržaj utvrđujemo, ako je moguće, makroskopskim pregledom (sluz, krv,
paraziti i sl.)
 Boja povraćenog sadržaja zavisi o vrsti hrane i drugim primjesama (žuta ili žutozelena
od žuči, crvena od svježe krvi, tamno smeđa do crne pri hematemezi- povraćanje
djelimično probavljene krvi)
 Miris povraćenog sadržaja je katkad karakterističan (kiseo- hiperaciditet, poput truleža
pri dugotrajnoj retenciji hrane u želudcu, poput stolice pri povraćanja iz crijeva).
Pored makroskopskog pregleda, povraćeni sadržaj se može poslati na bakterijološki
pregled.

KAŠALJ, VRSTA KAŠLJA I I SPLJUVAK (SPUTUM)

Kašalj je voljna ili refleksna pojava koja nastaje nadražajem tusigenih zona, čiji se refleks
prenosi na centar za kašalj, pri čemu se disajni putevi oslobađaju sekreta. Centar za kašalj
nalazi se u produženoj moždini.

Ispljuvak- iskašljaj (splutum)

Ispljuvak je izlučevina koja se iz disajnih puteva izbacuje kašljem. Sputum zdrave osobe je
oskudan i sastoji se od sluzi, čestica prašine unijete disanjem, ćelije epitela, kao i malog broja
leukocita. U toku oboljenja organa za disanje on postaje obilniji i sadrži veće količine sluzi i
bakterija, mnogo leukocita, nekad i eritrocita, plućni parenhim i tumorske ćelije. Sastav i
količina sputuma se mijenja kod osoba kojima su oboljeli organi za disanje, pa je zbog toga

4
taj sputum važan dijagnostički materijal. Ovisno o sadržaju razlikujemo izgled, količinu i
zadah sputuma.

Makroskopski, izgled sputuma može biti:

 Pjenušav u srčanom edemu pluća
 Sluzav u virusnim upalam, alergiji i podražaju
 Sluzavognojav u bakterijskim upalama
 Gnojav u destruktivnim bakterijskim upalama, virusnim upalama, edemu pluća,
plućnoj emboliji i tumorima.
 Krvav u destruktivnim bakterijskim upalama, naročito tuberkolozi pluća i tumorima
bronha.

Količina sputuma široko varira i nepouzdan je pokazatelj (mnogi ga bolesnici gutaju, a ne

iskašljavaju). Ako ga sakupljamo 24 časa, može da se kreće od nekoliko mililitara do 1000ml.

Uzimanje sputuma za laboratorijske pretrage

Sputum se često šalje u laboratoriju i to na mikrobiološku, citološku, hemijsku i fizikalnu

pretragu.

Mikrobiološke pretrage obuhvaćaju mikroskopski pregled raznim metodama obojenog

razmaza na predmetnom stakalcu, zasijavanje i kultivisanje sputuma na hranjljive podloge i
ispitivanje njihove osjetljivosti prema atibioticima.

Citološkim pregledom sputuma u obojenom razmazu mikroskopski se traže ćelije malignih

upala i tumora.

Tehnika uzimanja sputuma i slanje na laboratorijske analize

Postoji više metoda za uzimanje sputuma:

 Ekspektoracije- iskašljavanje
 Trahealni aspirat- sadržaj iz traheje
 Gastrolavaža- želudačni ispirak pacijenta koji sputum gutaju.

5
Iskašljavanje- ekspektoracija i slanje u laboratorij

Iskašljavanjem se izbacuje sputum iz disajnih puteva. Sputum je najbolje uzeti ujutro, jer je
tada obično najobiljni. Ako sputum treba zasijati na hranljive podloge, onda se on mora uzeti
tako da se onemogući inkontaminacija.

Za ovako uzimanje treba pripremiti:

 Sterilnu posudu (Petrijevu šolju)
 Čaša sa prokuhanom vodom
 Papirnatu vatu (celštof)
 Bubrežnjak
 Najljepnice za obilježavanje materijala
 Uputnica.

Postupak:
Pacijent ispere usta prokuhanom vodom, potom se dobro nakašlje i sputum se ubaci u sterilnu
posudu (za mikrobiološke pretrage) ili hmiski čistu (za laboratorijske pretrage), koja se odma
zatvori, a bolesnik obriše celštofom. Na posudu se zalijepi naljenpnica sa imenom i
prezimenom pacijenta, i uz uputnicu šalje u laboratorij.

Posmatranje i njega bolesnika sa kašljem

U posmatranju bolesnika nije dovoljno utvrditi podatak da on kašlje, već i kakav je karakter
kašlja.

Suh kašalj je štetan kašalj. Njima se proširuje infekcija sa bolesnog na zdravo tkivo. Prilikom
svakog zapaljenja stvara se tečnos, koja se za vrijeme kašlja lako šiti prenoseći infekciju na
okolno tkivo. Naporan kašalj širi alveole, koje vremenom gube elastičnost, što kasnije može
biti razlog za stvaranje emfizema pluća. On zamara bolesnika, jer se njačešće javlja noću i
remeti mu san.
Za vrijeme kašlja utrošak energije je veliki. Zato je bolenik umoran, a otpornost njegovog
organizma smanjena. Iskusnom posmatraču karakter kašlja može da ukaže na vrstu oboljenja i
na organ koji je obolio.

6
Tako razlikujemo:
 Vlažan kašalj sa obilnom ekspektoraciom koji ukazuje na promjene u bronhijama
 Nadražajan i suh kašalj koji ukazuje na promjene u larinksu
 Lagano i suho kašljucanje ukazuje na početak tuberkuloze
 Dugotrajan, naporan i nadražajan kod malignih oboljenja pluća
 Površan, kratak uz pojavu bolova koji se javljaju kod suhog zapaljenja plućne
maramice
 Ako se javlja u napadima, a praćen je izbacivanjem, žilave, staklaste sluzi, onda je u
pitanju bronhijalna asma.

Medicinska sestra mora da zna kako će postupiti sa bolesnikom koji kašlje. Ona treba da zna:
 Ako je kašalj blag i ako se odvija, ne treba ga suzbijat
 Ako je praćen obilnom ekspektoraciom, treba ga provocirati
 Ako je naporan i suh, treba dat lijekova za suzbijanje kašlja

U njegovanju bolesnika sestra mora obratiti naručitu pažnju na bolesnika koji vlažno kašlju i
izbacuju sekret. Takvi bolesnicimoraju se upozoriti da češće kašlju i izbacuju sekret.
Povremeno ih stavljati u Kvinkeov položaj. Takođe treba ih uputiti kako će naporan kašalj
zamijeniti hrakanjem. Ublažavanje napornog kašlja doprinose topli napitci, inhalacija
(električnim inhalatorima) i uzimanje ekspektoratnih sredstava. Himoptizija je iskašljavanje
malih količina krvi, a hemoptoa iskašljavanje većih količina krvi. Posljedica je oštećenja
krvnih sudova bronhija i pluća zbog bolesti (tumor, tuberkoloza, bronhiektazije, upala).
Prilikom pojave većih krvarenja iz pluća, od presudnog je značaja ukazivanj hitne pomoći.
Bolesnici su zbog te pojave vrlo zaplašeni, te ih na prvom mjestu treba umiriti.

Svakako, da o takvoj pojavi sestra treba da obavijesti ljekara, a dok ljekar ne dođe, treba
sprovesti sljedeće:
 Bolesnika postaviti u visoki- Fovlerov položaj
 Bolesniku treba davati hladne napitke
 Davati hipertoničan rastvor kuhinjsek soli
 Obezbijediti potpuni mir

On treba biti potpuno pasivan, čak mu treba zabraniti govor.

7
Postupak sa sputumom

Bolesnici koji iskašljavaju moraju biti obezbjeđeni priborom za iskašljavanjem i upućeni kako
se on upotrebljava. Bolesnik može iskašljavati u papirne maramice i odlagati ih u vrećice,
koje se spaljuju. Češće se upotrebljavaju pluvaonice s poklopcem, za jednokratnu i višekratnu
upotrebu. Višekratne (stone, sobrne, džepne) pljuvaonice treba često mijenjati, a
upotrijebljene prazniti, prati, dezinfikovati i po potrebi sterilisati. Na odjeljenjima za plućne
bolesti postoje aparati za pranje, dezinfekciju i sterilizaciju posuda za iskašljavanje.

Prije svake ponovne upotrebe u pljuvaonice za višekratnu upotrebu, uljeva se viša količina
tekućeg dezinfekcionog sredstva.

MOKRAĆA-URIN

Mokraća je izlučevina koja se stvara u bubrezima i izvodnim kanalima, i koja se izlučuje iz

organizma. Urinom se iz organizma izlučuju materije koje nisu potrebne organizmu, a
stvaraju se u procesu metabolizma i predstavljaju njegove krajne produkte. Centar za
mokrenje smješten je u kičemenoj moždini (3-4 lumbalnom segmentu).

Pregledom urina utvrđuje se ne samo stanje bubrega, nego i ostalih organa koji su zahvaćeni
patološkim procesom, koji utiče na sastav mokraće, zbog toga je urin važan dijagnostički
materijal koji se može posmatrati: makroskopski, mikroskopski, biohemijski, bakteriološki
(mikrobiološki).

Osobine mokraće kod zdrave osobe:

 Količina: 1000-1500ml u toku 24 sata
 Boja: svijetlo žuta (pri većoj koncentraciji tamnija, pri manjoj svjetlija)
 Bistrina: bistra, prozirna
 Miris: blag, nenapadan
 Gustoća (specifična težina): 1015-1025gr/cm 24-satnom uzorku
 Reakcija: (slabo kisela od 4,5-8 pH kiselija u bjelančevinastoj, a manje kisela u biljnoj
ishrani)
8
  Bjelančevine: 0-150 mg/dU u 24-satnom uzorku
 Glukoza: 0-2,5 mmola/dU u24-stnom uzorku (samo poslje uzimanja koncentriranih
ugljenih hidrata)
 Sediment: 0-2 eritrocita/vidno polje,
0-5 leukocita/vidno polje,
1- Nekoliko ćelija tubularnog epitela/vidno polje
1.1 hijalini cilindar/vidno polje
 Bilirubin: negativan
 Urobilinogel: 0,5-4,0 Uu 24-satnoj mokraći
 Mikrobiološki: sterilan.

Količina mokraće izlučena u toku 24 sata naziva se diureza. Diureza je važan podatak kod
pojedinih bolesti, pa se skupljanje i mjerenje urina mora savjesno provoditi. Mokraća se
počinje skupljati njačešće u 7 sati ujutro. U 7 sati bolesnik mokri, i ta se mokraća baca
(stvorila se u toku noći). Od tada pa do sljedećeg jutra mokraća se prikuplja, a u tu količinu
uračuna se mokraća izlučena i u 7 sati. Posuda u koju se skuplja mokraća označena imenom i
prezimenom bolesnika, ili dogovorenim znakom ako je bolesnik nepismen. Količina
sakupljene mokraće se izmjeri i upiše u temperaturnu listu. Bolesnicima na intenzivnoj njezi
kontroliše se minutna i satna dijureza.

Potološki nalazi u mokraći

Određenim nazivom su označeni su poremećaju u načinu mokrenja, količini i sadržaju

mokraće na sljedeći način:
 Disurija: zajednički naziv za sve vrste poremećaja u stvaranju i izlučivanju mokraće
 Anurija: potpuni prestanak stvaranja mokraće
 Retencija: zastoj mokraće u mokraćnom mjehuru i bubrežnim kanalima zbog zapreke
u oticanju
 Oligurija: smanjeno stvaranje mokraće
 Poliurija: povećano stvaranje mokraće
 Polaksiurija: učestali podražaj i mokrenje malih količina urina
 Nikturija: noćno mokrenje.

9
  Inkontinencija: nekontrolisano (bezvoljno mokrenje, nesposobnost zadržavanja
mokraće)
 Proteinurija: povećana količina bjelančevina u mokraći
 Glikozurija: nalaz glukoze u mokraći
 Hematurija: nalaz krvi u mokraći
 Makrohematurija: krv u mokraći vidljiva golim okom
 Mikrohematurija: mikroskopski nalaz krvi u sedimentu mokraće
 Leukociturija: nalaz povećanog broja leukocita u sedimentu mokraće
 Piurija: makroskopski vidljiv gnoj u mokraći
 Cilindruia: nalaz patoloških cilindara u mokaći
 Bakteriurija: nalaz mikroorganizama u urinu

Boja mokraće

Urin zdrave osobe je svjetlo žute boje zavisi od količine i specifične težine mokraće, te o
koncentraciji žučnih boja, stanica krvi u urinu i od elemenata u njemu.

Normalan sastav čine:

 Voda (95%), natijum, hlor, kalijum, ureja, mokraćna kiselina, sulfati, kreatinin
 Svijetla boja: nalik vodi kada se izlučuje velika količina mokraće
 Tamnožuta: nalik tamnom pivu kada se u mokraći nalazi povećana količina žučnih
boja
 Svijetlocrvena: nalik vodi u kojoj je isprano meso, kada se u mokraći nalazi povećan
broj eritrocita
 Tamnocrvena: kada se u mokaći nalazi veća količina krvi.

Specifična (gustoća) težina mokraće

Specifična gustoća mokraće pokazatelj je koncentracijske funkcije bubrega. Pri velikom

unosu tečnosti zdravi bubrezi izlučuju mokraću niske specifične gustoće. Ako je smanjeno
unošenje tečnosti u organizam ili se tečnost gubi obilnim znojenjem, povračanjem ili
prolivom, bubrezi izlučuju manje količine mokraće visoke specifične gustoće. Izuzetak čini
šećerna bolest koju prati poliurija, ali mokraća ima visoku specifičnu gustoću, zbog prisustva

10
šećera. U pojedinim uzorcima mokraća u fiziološkim uslovima široko varira (1001-1040), no
izmjerena u 24 satnoj mokraći normalno je 1015-1025.

Specifična gustoća urina mjeri se urinometrom. To je staklena sprava cilindričnog oblika, u

čijem su donjem proširenom dijelu smjštene olovine kuglice, a u gornjem užem dijelu ima
označene brojeve od 1000-1060. Mjerenje specifične gustoće vrši se u široj graduiranoj
menzuri od 100ml. Mokraća se u menzuru sipa polako uz zid, kako bi se izbjeglo stvaranje
pjene. Menzura se postavlja uz ravnu podlogu a u urin se uroni urinomtar. On se spusti da
slobodno utone i kad se potpuno umiri, očita se broj koji je u ravnini gornjeg ruba mokraće.

Dobijena vrijednost se ubilježi u temperaturnu listu, upotrijeblejni pribor se raspremi (opere,

dezinfekuje, ispere, osuši )i spremi na određeno mjesto.

Hemijski pregled urina

U biohemijski laboratorijama izvode se brojne kvalitativne i kvantitativne pretrage mokraće.

Neke kao npr: bjelančevine, šećer, pH mokraće, aceton, bilirubin, urobilinogen, krv u
mokraći, mogu se orjentacijski odrediti i pomoću reagens- trake (Urokomb 3, Urokomb 9,
Kletoglur-test i dr.) na odjeljenju, u ambulanti, kući bolesnika, postupkom prema upustvu
proizvođača.

Postupak: bolesnik se pomokri (svjež urin, ne smije stajati više od 4 sata) u širu čašu za urin.
Uzorak mokraće se promiješa, a reagens traka uroni u urin 1 sek. Pri vađenjut treba traku
povući uz rub posude da se otkloni višak urina. Promjene boje na traci treba uporediti sa
indikatorom na kutiji za reagens trake i očitati vrijednost. Nalaz se upiše u temperaturnu listu,
a upotrijebljena reagens traka i urin se bace.

Uzimanje mokraće za pretrage

Za laboratorijski pregled mokraća se može uzeti na nekoliko načina. Najčešće se uzima prva
jutarnja mokraća izlučena u toku jednog mokrenja, jer je po količini najobilnija i svi su
sastojci koncentrirani.

11
Mokraća koja se sakuplja u toku 24 sata koristi se za oderđivanje hemijske analize (hormoni,
glikozurija...).

Mokraća uzeta u tri čaše tokom jednog akta mokrenja, koristi se za orjentaciono određivanje
lokalizacije patološkog procesa, na osnovu pozitivnosti nalaza u pojedinim čašama.

Mokraća iz srednjeg mlaza uzima se u slučaju bakteriološkog pregleda i za utvrđivanje broja

leukocita i eritrocita. Prije uzimanja mokraće spoljašnje genitalije treba oprati antiseptičkim
rastvorem. Za laboratorijske analize mokraća se uzima u hemijske čiste sudove. Ukoliko se
mokraća uzima za bakterijološka ispitivanja ili zasijava na hranjive podloge (urinokultura)
onda se ona uzima u sterilne sudove.
Ako bolesnik ne može spontano mokriti, mokrenje se pokušava izazvati raznim postupcima:
 Stavljanje bolesnika u drugi položaj (iz ležećeg u sjedeći)
 Stavljanje toplog termofora u predjelu mokračnog mjehura
 Stavljanje bolesnika na toplu posudu za nuždu ili u toplu kupku.
Ako ni ti postupci ne pomognu vještački se ispražnjava mokraćna bešika- kateterizaciom.

KATETARIZACIJA MOKRAĆNE BEŠIKE

Pod kateterizacijom se podrazumjeva plasiranje (uvođenje) katetera u mokraćnu bešiku.

Kateter je šuplja cijev za ulijevanje i isticanje tečnosti.

Indikacija za kateterizaciju mokraćne bešike su:

 Retencija mokraće: kada bolesnik ne može spontano mokriti
 Radi pripreme za intervenciju (prije operacije, prije porođaja)
 Evakuacije koaguluma iz mokraćne bešike
 Ubacivanje ljekovitih, kontrastnih i drugi sredstava
 Inkontinencija mokraće.

Prema učestalosti izvođenja kateterizacije mže biti jednokratna, povremena ili trajna. Kateter
se plasira preko uretre, ali ukoliko postoje promjene u mokraćnom kanali i urođene ili stečene
anomalije, onda se u tim slučajevima vrši punkcija mokraćne bešike ili cistostomija, preko
koje se uvodi kateter.
12
Vrste katetera: kateteri mogu biti od gume, sikikona ili svile (nekad su se upotrebljavali
stakleni i metalni kateteri. Kateteri imaju nazivem prema autorima (Nelatonov, Tijemanov,
Petzzerov) a razlikuju se po obliku i veličini (16,18,20).
Danas se po pravili primjenjuju kateteri za jednokratnu upotrebu. Kateteri za trajno pražnjenje
mokraćne bešike može bit dvocjevan (za protok urina i za punjenje balona za fiksaciju
katetera) i trocjevan (za protok urina, za punjenje balona i za uljevanje tekućine za ispirnaje
mokraćne bešike)

Zadaci sestre pri kateterizaciji mokraćne bešike

Katetrizacija mokraćne bešike bez obiza u koje svrhe se radi, mora se izvoditi po strogo
aspetičnim uslovima. Ovo medicinsko-tehničku radnju treba da izvodi stručno lice, sa
iskustvom, vrlo pažljivo, naročito ako se radi kod muškaraca i male ženske djece.

Za kateterijaciju treba pripremiti:

 Prostoriju: soba za intervenciju ili bolesnička soba (krevet kod nepokretnog bolesnika
se ogradi paravanom)
 Materijal: odgovoarajući sterilni kateter
 Sterilni tupferi od gaze
 Sterilne rukavice
 Dezinfekciono sredsvo
 Sterilni glicerin, anestezijski gel
 Sterilni pean ili pinceta
 Kompresa i nepropusno platno (mušema)
 Urinska čaša, sterilna posuda ili epruveta (sa naljepnicom)
 Bubrežnjak
 Sterilna šprica sa fiziološkom otopinom
 Kesa za skupljanje mokraće (ako se uvodi trajni kateter).

Izvođenje katetrizacije kod muškaraca

13
Bolesnik leži na leđima u horizontalnom položaju sa ispruženim nogama. Ispod bolesnika se
postavi mušema sa kompresom. Pokrivač se skloni s kreveta, trbuh i prsa bolesnika pokriju se
čaršafom. Medicinska sestra navlači sterilne rukavice, lijevom rukom se podigne penis i drži
između trćeg i četvrtog pusta, a prepuciom se prevuče preko glansa kažiprstom i palčem.
Prstima desne ruke očisti se i dezinfikuje se 2-3 puta vrh glansa i spoljašnje ušće uretre.
Tuferima gaze natopljene nekim blagim dezinfekcionim sredstvom. Kažiprstom i palcem
desne ruke se uhvati kateter (pomoću sterilne anatomske pincete ili peana) a drugi kraj
katetera hvata se četvrtim i petim prstom. Pri uvđenja katetera na otvor mokraćne cijevi stavi
se kap anasteziskog gela i pričeka se 1-2 min. Vrh katetera prelije se sterilnim glicerinom, i
veoma oprezno kateter uvodi u spoljašni otvor mokrćnog kanala (peni je u vertikalnom
polozaju i potiskuje prema mokraćnoj bešici). Kateter treba uvlačiti polahko, laganim
pokretima ruku, jer se naslinim uvlačenjem može povrijediti uretra. Kad se osjeti otpor
sfinktera, penis se postavi uhorizontalni položaj, a kada potekne mokraća, znači da je kateter u
mokraćnoj bešici (10-12cm).

Ukoliko nema mokraće, kateter treba povući malo unazad, jer postoji mogućnost da otvor
upire u zid mokraćne bešike. Ako i poslje toga nema mokraće onda je mokraćna bešika
prazna. Ukoliko se katetrizacija vrši radi evakuacije mokraće (usljed zastoja), ne treba od
jednom ispustiti svu mokraću, jer se zbog brzog pražnjenja zid bešike naglo skuplja, pa može
doći do lakog krvarenja

Izvođenje kateterizacije kod žene

Bolesnica se postavlja u ginekološki položaj i obavi se pranje polno-analnog predjela. Navuku

se sterilne rukavice i prstima lijeve ruke sa dva tupfera rašire male i velike polne usne, očisti i
dezinfekuje otvor uretre, brisanjem natopljenim blagim dezinfekcionim sredstvom. Zatim se
desnom rukom uzima kateter i kroz otvor uretre uvodi u mokraćnu bešiku. Na 4-5cm osjeti se
otpor, a zatim se ulazi u slobodni prostor što znači da se katert nazali u bešici.

Ukoliko se mokraća uzima za urinokultur, prvi mlaz treba ispustiti u bubrežnjak, zatim
napuniti sterilnu posudu, zatvoriti je i sa uputom je poslati u mikrobiološki laboratorij.

Postavljanje trajnog (stalnog) katetera

14
Kada je potrebno postaviti trajni kateter, pored odgovarajućeg (dvocjevni ili trocjevni)
katetera, pripremi se šprica sa fiziološkim rastvorom i kesa za sakupljanje mokraće. Sterilni
kateter se uvlači u mokraćnu bešiku, zatim se pomoću sterilne šrice ispuni balon sa vazduhom
ili fiziološkim rastvorom, tako da kateter ne može da ispadne, a njegov kraj se spoji sa kesom
za mokraću. Na svakih 6-7 dana kateter treba mijenjati, a jedan do dva puta dnevno isprati
rastvorom 3%tne borne kiseline ili fiziološkim rastvorom. Za kontinuirano ispiranje mokraćne
bešike koristi se trokraki Folijev kateter. Po završenoj keteterizaciji upotrijebljeni materijal se
raspremi, ono je za višekratnu upotrebu pere i dezinfekuje, a prljavo rublje šalje na pranje.

STOLICA- FECES

Solica ili fece je crijevni sadržaj koji je ostao nesvaren, neresurbivan, pa se iz digestuvnog
trakta periodično evakuiše defekaciom. Defekacija nastaje kada fekalne mase pritisnu distalni
dio debelog crijeva. Defekaciom upravlja centar smješten u lubalnom dijelu kičmene
moždine. Kontrolu ove fiziološke potrebe većina djece savlada krajem druge godine života.

Osobine stolice kod zdrave osobe

 Učestalos: dnevno, do jedne stolice svkai drugi dan

 Količina: 100-300gr zavisno o vrsti količine pojedene hrane, te i o učestalosti stolice
 Konzistencija: gusta, zbijena
 Oblik: duguljast il jajolik, prosječne širine 2cm
 Boja: semđa
 Sastav: 60-70% voda, 30-40% krutih tvari (nesvareni nereserbovani ostatci hrane,
izlučevine probavnih žlijezada, žučne boje, soli, epitelne ćelije i bakterije).

Stolica se može pregledati:

 Fizikalno ili makroskopski: količina, konzistencija, boja, zadah, primjese,
oblikovanost
 Hemijski: pH, krv, žučne boje, masti
 Mikrobiološki: vrste bakterija i parazita

Patološke promjene stolice

15
U patološkim uslovima mijenja se količina, učestalost, oblik, boja, zadah i sastav stolice.

Količina stolice

Potpuni izostanak stolice karakterističan je za ileus (opstrukciju crijeva). Velike pojedinačne

stolice nalazimo kod bolesnika s kongentalnim proširenjem debelog crijeva.

Učestalost stolice
Najčešcći poremećaj učestalosti stolice su:
 Proliv (dijarea)
 Zatvor (opstipacija)
 Inkontinencija (nemogućnost zadržavanja stolice u crijevima)

Proliv (dijarea) je često pržnjenje nedovoljno formirane stolice zbog ubrzane motorike
debelog crijeva. Brza oasaža stolice kroz koln onemogućava resorpciju vode, te je stolica
kašasta ili vodena. To može biti znak: upala crijeva, neadekvatne ishrane, poremećaj
resorpcije u tankom crijevu ili tumora debelog crijeva. Uzroci proliva su: patološki
mikroorganizmi i toksini, bolesti tankog i debelog crijeva, želudca i gušterače. Osim mnogo
tečnosti u prolivastoj stolici nalaze se često i patološke promjene: krv, gnoj, slu. Akutni proliv
praće je grčevima u crijevima (kolikama), podrazajima na defekaciju (tenezmima) i opštom
slabošću zbog gubitka tečnošću i elektrolita (dehidratacija).

Zatvor (opstipacija) je rijetko i neredovno pražnjenje stolice (jednom od više od tri dana).
Stolica je tvrda, suha, količinski mala zbog dugog zadržavanja u debelom crijevu.

Uzroci opstipacije su različiti. Može se pojaviti kroz razne bolesi crijeva:

 Akutno (ileus)
 Hronično (tumori, megakolon, poremećaj u moteletetu)

Međutim, najčešći uzroci ostipacije su: hrana siromašna biljnim vlaknima i namjerno
zataivanje refleksa pražnjenja crijeva (putovanja, česti boravci izva kuće, prezaposlenost,
nepokretnos i sl. Nemogućnost voljne defekacije kao trajna pojava kad-kad je posljedica
neuroloških poremećaja (paraliza).
16
Konzistencija stolice

Gustoća stolice se najčećše mijenja sa učestalošću, pa je u dijareji tekuća ili polutekuća, a u

opstipaciji tvrda (formirane, tvrde,kašaste, rijetke stolice).

Oblikovanost stolice

Najčešći poremećaji u oblikovanju stolice su:

 Potpuni izostanak oblikovanja nalazimo u proljevastoj i mekoj stolici
 Stanjena stolica „poput olovke“ viđa se u bolesnika s tumorima u analnoj regiji i s
velikim moroidima
 Usitnjena stlica „poput brabonjaka koze ili ovce“ takođe može biti znak tumora u
završnim dijelovima debelog crijeva, ali je često prolazna pojava u opstipaciji.

Boja stolice

Boja stolice potiče od žučne boje sterkobilna zbog čega je normalno smeđe (braun). Na boju
stolice utiče vrsta hrane kao i neki lijekovi. Mliječna hrana daje svijetlu, meso tamno-smeđu,
špinat zeleno-crnu boju, crno grožđe crnu boju stolice itd. Lijekovi koji mogu da izmijene
boju stolice su medicinski ugalj koji daje crnu boju, kao i preparati željeza, a barium bijelu
boju stolice.

Međutim, važene su promjene boje stolice i u nekim bolestima:

 Bijela (aholična) stolica, zbog manjka žučnih boja, zbog obstrukcije glavnog žučnog
voda
 Crna (poput katrana) solica, zbog krvarenja u gornjim dijelovima digstivnog trakta
naziva se „malena“, a osim promjene boje ima i druge karakteristike: obilna je
tjesnasta i jako zaudara.
 Crvena stolica, zbog krvarenja u donjim dijelovima digestivnog trakta, obilna je
pomiješana sa svježom krvi.

17
Primjese u stolici

U stolici, ili na njenoj površini, i makroskopski se mogu naći u patološkim prilikama crijevni
parazit, gnoj, krv i sluz.

Uzimanje stolice za pregled i pretrage

Ukoliko sestra fizikalnim pregledom uoči patološke promjene, mora je sačuvati i obavjestiti
ljekara koji će odlučiti o slanju stolice na dalje pretrage.

Za hemijski pregled stolica se uzima u plastičnu flašicu (flakum) na čijem je zatvaraču

fiksirana kašikica. Njome se uzima stolica sa karakterističnog mjesta, i to samo ona količina
stolice koja stane na stolicu. Na flašicu se nalijepi etiketa sa imenom i prezimenom bolesnika,
ispuni se uputnica i materijal se šalje na pregled u laboratorij.

Za mikrobiološke pretrage stolice postupak je isti, samo se uzorak stolice uzima sterilnom
kašikicom fiksiranom sa unutrašnje strane poklopoca sterilne flašice. Prilikom uzimanja
uzorka vodi se računa da se nedesteriliše flašica. Na flašicu se stavlja naljepnica, ispisuje
uputnica i materijal se šalje mikrobiološki laboratorij za pregled (vrste bakterija-koprokultura
i crijevni paraziti kao i njihova jaja).

Davanje posude za nuždu

Nepokretni bolesnici defekaciju i mokrenje obavljaju u krevetu (ležeći) u posudu za nuždu

(lopate-emailirane, plastične). Za mnoge bolesnike to nije ugodno, i sestra im mora pomoći da
prihvate takav način eliminacije izlučivanja.
Postupak:
Krevet zaštiti paravanom, s bolesnika skinuti pokrivač, zamoliti bolesnika da se odupre o
laktove i pete, te odigne donji dio leđa, a ispod gluteusa se postavi noćna posuda. Važno je da
noćna posuda bude čista i dezinfikovana, suha i topla. U posudu se stavlja malo vode radi
lakšeg pražnjenja. Bolesnika treba pokriti i ostavi samog za vrijeme defekacije. Na dohvat

18
ruke mu se ostavi toaletni papir (ako je u mogućnosti da se sam obiše). Poslje obavljene nužde
treba izvaditi posudu ispod bolesnika, poklopiti je i iznijeti je iz bolesničke sobe. Donijeti
posudu za umivanje, sapun, bokal s vodom da bolesnik opere ruke polijevanjem. Bolesnika
udobno smjestiti, pokriti i sobu prozračiti.

KLIZMA

Klizma je ulijevanje tečnosti analnim putem u debelo crijevo radi:

 Čišćenja i pražnjenja crijeva
 Postavljanja dijagnoze- dijagnostička klizma
 Davanja lijekova- ljekovita klizma
 Davanje hrane-hanjljiva klizma

Klizma za čišćenje i izpražnjavanje crijeva

To je medicinsko tehnička radnja kojom se u organizam unosi tečnost rektalnim putem, radi
čišćenja (pražnjenja) debelog crijeva od fekalnih masa. Primjenjuje se kako kod zatvor, tako i
za prirpremu bolesnika za operaciju, rendgenske i endoskopske pretrage debelog crijeva, prije
porođaja, prije ljekovite i hranjive klizme itd. U tu svrhu klizmom ulijevamo odraslom
čovjeku 500-1000ml tečnosti (čaj od kamilice, fiziološka otopina) ugrijana na temperaturi
tijela, u koju se može staviti 3-4 kašike parafinskog ulja ili glicerina.
Klizmom se postižu dva osnovna elementa u pražnjenu crijeva:
 Uspostavlja se peristaltika crijeva
 Rastvaraju se fekalne mase

Dijanostička klizma

To je postupak u radiologiji pomoću kojeg se (poslje čišćenja) u debelo crijevo ulijeva

kontrastno sredstvo u dijagnostičke svrha. Utvrđuje se prohodnost, pokretljivost, položaj i
oblik debelog crijeva, te promjene na njenoj sluznici u toku punjenja i pražnjenja kontrastnog
srdstva. Kontrastno sredstvo je fabrički pripremljeno ili priprema dodavanjem ili miješanjem
5 kašika barijeva sulfata sa 1l vode ugrijane na temperaturi čovječijeg tijela.

19
Ljekovita klizma

To je postupak pomoću koje se u debelo crijevo unosi lijek gdje se vrši resorpcija, ali je
neophodno primijeniti klizmu za čišćenje najmanje dva sata prije ubacivanja lijeka. Prilikom
primjenom ove klizme mora se voditi računa o količini ubačenog lijeka i brzine ubacivanja,
kako se ne bih postigao suprotan efekat. Lijek se rastvara u destilovanoj vodi li fiziološkom
rastvoru i daje se u količini od 50-100ml tzv.mikroklizma. Ako se daje u velikim količinama
sprovodi se klizmom kap po kap (sistemom za infuziju).

Hranjiva klizma

Primjenjue se rijetko, kada bolesnik ne može uzimati hranu oralno, ili kada ne raspolažemo
sredstvima za intravensku parentalnu prehranju. Najčešće se hranljiva klizma sastoji od 5%-
tne otopine glukoze, a primjenjuje se pomoću sistema za infuziju, kap po kap.
Prema kločini tečnosti veličina primljene klizme može biti: obična, visoka i mala klizma.

Tehnike izvođenja klizme

Za davanje klizme potrebno je prpremiti bolesnika, prostoriju i materijal.

Bolesnik se priprema psihički tako što mu se objašnjava tehnika izvođenja radnje.
Priprema prostorije: ako se lkizma daje u bolesničkoj sobi krevet se ogradi paravanom, te se
dovezu kolica s pripremljenim priborom.

Od materijala na poktrenim kolicima treba pripremiti:

 Sistem za klizmu
 Mlaku vodu 1-1,5l sa potrebnim dodacima (sapun, parafin, glicerin)
 Tupfere od vate
 Rektalni nastavak
 Vazelin
 Drvene špatule
 Rukavice
 Mušemu sa kompresom
20
  Kubrežnjak
 Metalni stalak
 Noćnu posudu (lopata).

Tehnike rada se sastoji iz pripreme sistema i neposeredne prirpreme bolesnika, davanja

klizme, zbrinjavanja bolesnika poslije završene intervencije, i raspremanja upotrijebljenog
materijala.

Sistem za klizmu ima emajlirani, plastični ili stakleni sud- irigator (najčešće cilindričnog
oblika), gumenog i raktalnog nastavka. U irigator se stavlja pripremljeni rastvor, a na gumeni
nastavak se montira kateter namazan vazelinom- Irigator se zakači na stalak, 60cm iznad
kreveta, odvrtanjem ventila (kojio se nalazi između gumenog i rektalnog nastavka)ispušta se
voda u bubrežnjak, a zatim ventil zavrne. Pacijent se postavi u odgovarajući položaj.
Pacijent može da leži na lijevom boku sa savijenim nogama, ili na leđima raširenim nogama
(ginekološki položaj). Fonji dio pidžame se skine, a ako je pavaćica povlači se na trbuh. Ispod
pacijenta treba postaviti mušemu sa kompresom. Sestra stavlja rukavice, u lijevu ruku uzima
dva tupfera vate i širi gluteus bolesnika. A desnom rukom uzima rektalni nastavak i uvlači ga
u rektum 10-15cm. Postepeno ulijevanje tečnosti se podešava regulatorom. Svo vrijeme se
kotroliše nivo tečnosti u irigatoru, a regulator se zatvori dok još ima nekoliko litara rastvora u
irigatoru, da bi se spriječio ulazak zraka u debelo crijevo. Rektalni nastavak se izvlači tako što
obuhvatitupferom neposredno do anusa i povlačenjem kroz tupfer izvlači iz rektuma, zatim se
odvaja i stavlja u bubrežnjak. Da bi unijeta tečnost djelovala, potrebno je bolesnika upozotiri
da je što duže zadrži. Bolesnik se stavlja na posudu za nuždu, te nakon defekacije sestra pere
bolesnika. Posudu za nuždu, mušemu i kompresu izvlači, a bolesnika postavlja u odgovarajući
položaj. Poslje zbrinjavanja bolesnika treba raspremiti upotrijebljeni materijal.

21
22