A PRAYER GUIDE FOR DEATH RITUALS

(BONTOC)
INTRODUCTION
This work is the fruit of almost a year of study of Bontoc Death
Rituals.
The Sta. Rita Parish inculturation group, after careful deliberation and
discernment has come up with this prayer guide for use of Bontoc.
Most of the death rituals widely practiced in Bontoc up to the
present have been retained but given a Christian meaning. It is hoped
that with this prayer guide, we may grow in faith as we minister to
one another in our Basic Purok Communities.

DEATH RITUALS
1. MANG-MANG
While the dead body is being prepared for the wake, men
butcher the first pig to feed the people coming to be with the family
of the dead. The reading of the bile is however omitted. The
prepared prayer for the mangmang is said by an elder. This is the
family’s final act of love for the dead.

2. FAAG
The “afe” or native woven cloth is put on the dead. It is a symbol of
the dead if it is not worn. This is a symbol that the dead is “ifontok”
and a son/ daughter of God. The design of the cloth depends on the
status of the deceased whether “kachangyan” or “pusi” Then an
elder formally declares the deceased as dead. In Bontoc, the
deceased is considered just “sleeping” and so there may be no
singing, crying, etc. Until after the “fa-ag”. The leader can do the
prepared prayer for the fa-ag. Instead of holding a cup of fayas or
tapey, the prayer leader sprinkles holy water on the dead. Then he
starts with the “ana-ey” or “anako” which is immediately picked up
by the group present and the “antoway” or native chants for the
dead may commence. This will continue throughout the duration of
the wake.
3. ACHOG
This is the wake. The number of days again depends on the status of
the deceased (kachangyan/ pusi). A pig, “sapon si otong” is
butchered to feed the people coming for the wake especially those
coming from far places.
This is the time for the family and friends to show their respect
for the dead. Children or other close relatives may butcher pigs in
their respective homes to feed the people.
A prayer leader from the purok can lead novena prayers or
lead bible sharing. (Luke 16: 19-31) (rev. 21:1-7)

4. LEFEN (Burial)
If the body had been placed in a “sangachil”, it is transferred to the
“alongan” or coffin for burial. If desired by the family, the dead may
be brought to church for the burial mass. If not, a Lay Minister leads
prayer service for the dead.
After the burial, a pig “alolos” is butchered to feed the people
who came for the burial. This is done after the Lay Minister leads the
prayer for the bereaved family.

5. AB-AFON
The following day after the burial, the members of the family and
other relatives gather at the house of the dead to help and console
the bereaved family as they cannot work while in mourning. The men
can gather “khachiw” for the relatives to eat. Novena masses
continued and the family can also plan for the “pamisa”.

6. PAMISA
Usually on the ninth day, the family offers mass for the dead. The
bigger community is invited for breakfast. This is to express the
family’s gratitude to all those who came to support and help them in
their time of sorrow. Then a pig is butchered. This is the “foka”. It is a
sign that the family and relatives may start going on with their usual
activities.
 KAPYA ISNAN MANGMANG

Enyaman kami Apo isnan nay akhi mi ya si ______________, isnan

am-in ay khawis ay inangnena issan matatakhowana. Enyaman kami
isnan inigwam ay tawen isnan fiag na. Enyaman kami akhes isnan nay
bendisyon mo ay nay enkami met laeng idchalay-o ken sik-a.
Kedchawen mi et Apo ta pakekedselem amin nan nay chay nataynan,
am-amed ken ____________, ay asawana, nan an-ak ya aap-o na.
Kedchawen mi na isnan ngachan Jesuscristo ay Apomi idwani ya eng-
engkhana. Amen.

KAPYA ISNAN “FAAG”

Machad-ayaw ka Apo, sik-a ay karpuan ya omayan nan am-in ay fiag.
Enyaman kami isnan am-in ay bendisyon ay inlayad mo ken
____________ issan matatakhowana. Enyaman kami isnan timpo ay
naki-es-essangana ken chakami amin, ya am-in ay khawis ay
inangnen ya inpap-a-ilana. Maseg-ang ka et ta pakawanem am-in ay
kinomsawana ya bendisyonam et siya ta enchadchawes nan
tommoliyana ken sik-a tay sik-a chadlo nan Chios mi idwani ya eng-
engkhana. Amen.

PRAYER SERVICE FOR THE DEAD

Leader: Isnan ngachan nan Ama, nan anak. Ya nan Espirito Santo.
(Panagwarsi isnan nasantoan ay chanom)

Leader: Warsiyak nan awak _________ isnan nasantoan ay chanom ay

mangipasmek isnan nafoniakhana, ay siya nan insolat San Pablo ay
mangwani en; Amin tako ay nafoniakhan ken Cristo Jesus et
nafoniakhan tako isnan etey na. Maichalan isnan foniag, naitapi
tako’y naikaob ken siya ta kag ken siya ay kasin natakho isnan
kamabfalin nan Ama, milot-ay tako akhes isnan falo ay fiag.

KANTA (Opening song)

Leader: Aag-ik, isnan nay ay naamongan tako, siyayaman tako ay manmek
ken _______ ay naayakhan ay maitapi isnan lagsak nan Apo ay kasin
natakho. Asop ya ma-id ken chatako nan ngomaya paymo omegyat,
 magtek, chumalat isnan afolot tako, kad-in koma akhes ay
sisasakhana tako isnan makaisalak ay etey Cristo.
Idwani, kedchawen tako et nan seg-ang nan Apo ta
pakawanena nan fasor tako ya nan fasor _______ ay akhi tako ya
kanan tako:

Amin: Enkonfesar ak ken Apo Chios ay makabfalin am-in, ya ken chakayo

akhes ay aag-ik, tay chadlos nenfasor ak isnan semek ya nan kalik,
isnan inangnek ya nan ensanga-ak ay inangnen; fasor ko, fasor ko,
chachama ay fasor ko, et nay inseg-ang ak ken Santa Maria ay Birhen,
am-in ay angheles ya sasantos, ya chakayo akhes ay aag-ik ta
umilualo kayo ken Apo ay Chios tako.

Leader: Enlualo tako:

Chios nan seg-ang ya layad, nan afolot mi, patet-ewaena ay nan Anak
mo, natey pala ken chakami ya kasin natakho. Asop ya si ______ ay
akhi mi, naitapi isnan nay ay misterio, tay inmey siya isnan
inmellengana ay si-aafolot ken Jesus. Ayakham et siya isnan
enlagsakan ay ma-id pengpengna. Kedchawen mi na isnan ngachan
Jesucristo ay apomi. Amen.

LITUHA’N NAN KALIN NAN APO

Enfasa: Nan nay maifasa, naala isnan mikadua ay solat isnan I_ Corinto:
Ammo tako ay mo nan torcha’y entetey-an tako isnan lota et
mapakawas, wad-ay nan esang ay afong id chaya ay khinaeb nan
Chios ay pala ken chatako, esa ay adi kapakpakawas ay afong ay egay
khinaeb nan liman si takho. Maid chuwad-chuwa tako issan
laplapona’y mo masmek tako’y nan enfiag isnan awak et maiyad-
chawi isnan Apo. Nan laychena’y kanan, ay nan pammati nan somya
ya faken nan maiila, napno napno tako’s talek. Kanak ya tet-ewa ay
laychek ay maiyadchawi isnan awak ya khab-ek nan afong tako’s nan
Apo. Enfibfiag tako isnan, sibfifikas tako kayet ay mangpalayad ken
siya. Am-in ay kinatet- ewa maipangkhep ken chatako et maipafala
isnan nalinteg ay korte’n Cristo, ya waschin esang ken chatako et
alaena nan khanafena isnan am-in ay fanag ay inangnena issan
matatakhowana isnan awak, khawis paymo ngaag.
Nan kalin nan Apo.
Amin: Enyaman tako’s nan Chios.

Salmo Responsorio:
NAN APO NAN PASTORKO, MA-ID KASIK ANAPEN.
1. Nan Apo nan pastorko ko, ma-id kasik anapen. Isnan enlaylay-eng ay
ponchag, ipa-elleng na sak-en, isnan sag-en nan entengnin ay eb-eb,
ipango na sak-en ta fomikas nan cha ngomaya ay leng-agko.
2. Ipango na sak-en isnan khawis ay kew- an. No manalan ak isnan
khinnao ay ab-afolinget, maid ngaag si egyatek. Wad-ay ka ischi’y
ensosokod, ya sik-a nan mangigwa ken sak-en is liwliwa.
3. Ensakhana ka’s chono pala ken sak-en, isnan sakhang nan kafosor ko.
Linana-am nan olok, ya enloplopias nan tasak.
4. Ma-id chuwadchuwa ay nan khawis yangkhay nan ommonod ken sak-
en isnan matatakhowak. Isnan afong nan Apo nan entey-ak is
engkha-engkhana.

ALLELUIA (makanta)

EBANGHELYO:
Leader: Nan nay maifasa, naala isnan Ebanghelo ay insolat San Juan:
Kinwanin Martha ken Jesus: “Mo saya wad-ay ka isna, egay
koma nataey nan akhik, magtek amok ay olay idwani, nan am-in ay
kedchawen ken Apo Dios, at ichowa na.” Kinwanin et Jesus ken siya,
“Nan akhim, et kasin matakho.” Kasin kinwanin Martha, “Ammok ay
at kasin matakho siya is omochi ay akhew.” Sa et kanan Jesu: “ Sak-en
nan kasin matakhowan. Mo sino nan omafolot ken sak-en, olay mo
matey et enfiag, ya mo sino nan enfibfiag ay omafolot ken sak-en, at
adi matmatey. Abfolotem ngen na? “Wen Apo, “ kinwanin Martha,
“Abfolotek ay sik-a nan Cristo, nan Anak nan Chios, nan nafa-a’y
omali’s nan fatawa.”
Siya na nan Ebanghelio’n nan Apo.

Amin: Chayaw nan migwa ken sik-a, O Cristo.

(Akit ay palawag)

LUALON NAN TAKHO:

 Leader: Isnan nay ay timpo’n si akha et nan iseg-ang tako sinan Apo. Kanan
tako: APO CHENGNGEM NAN IYACHAWAG.

Enfasa: 1. Enlualo tako pala ken _________, ta enchad-chawes ay omey

isnan afong ay insakhanan Cristo pala isnan am-in ay omafolot
ken siya, ilualo tako.
2. Enlualo tako ta si ________, ya nan am-in ay aag-i tako ay
natey, ta edchanan cha et nan om-paan ya lagsak ay ma-id
pengpeng na, ilualo tako.
3. Enlualo tako pala ken _______, ay nangippeng isnan lagsak
ya likhat isnan lota, ta edchanana et nan falo ay fiag ken Cristo,
ilualo tako.
4. Enlualo tako pala isnan am-in ay mangiliglikhat isnan
kinmaanan _______, ay akhi tako, ta mafigfig cha koma nan
naimanman ay planon nan Chios isnan fiag, ilualo tako.
5. Enlualo tako akhes pala ken chatako am-in ay naamong
idwani, ta waschin mangidno isnan khawis ta tomet-ewa
nan pagarian nan Chios isnan lota, ilualo tako.

Leader: Chios ay managseg-ang ya ama’n si liwliwa, igwam ken ______

ay akhi mi nan fiag ay maki-es-esang ken sik-a. Kad-in ay pate-
elem ken chakami nan Espiriton si layad engkhana isnan akhew
ay maamong kami isnan sakhang mo isnan lagsak ay ma-id
pengpengna.

Amin: Amen.

Leader: Enlualo tako et ken Ama tako’d chaya ay kag isnan insolon Cristo ay
Apo tako:

Leader ken Amin: Amami’y wad-ay ad chaya. Nasantoan nan ngachan mo.
Omchan et nan en-ap-apoam, maangnen et nan nemnem mo isnan
lota ay kag ad chaya. Ichowam et nan kanen mi, isnan
kawakawakas, pakawanem nan fasor mi ay kag isnan
menpakawanan mi ‘snan fomasor ken chakami. Ya adim pay
 iyalochog chakami isnan sogsog, nay met achi isalakam chakami
isnan nga-ag.

Leader: Ikasiw mo chakami, Apo isnan am-in ay nga-ag ya am-in ay

omegyatan mi. Magtek, igwam nan omnepan mi ya itolong mo
chakami isnan chalan si layad ya serbisyo isnan manedsed-an mi
isnan omaliyan Jesucristo ay Apo ay mangisalakan ken chakami.

Amin: Tay kuwam nan en-ap-apoan, nan kinakabfalin ya nan Gloria isnan
eng-engkhana ay ma-id pengpengna.

Leader: Apomi’y Jesuscristo, kinwanim isnan apostoles mo: “Nan ompaan

yon an ichowak ken chakayo, nan ompaan ay marpo ken sak-en, nan
ikhayad ko ken chakayo,” faken koma nan fasor mi nan iilaem, modi
ket nan afolot mi, ya kag isnan laychem, ichowam ken chakami nan
omnepan ya ornos nan pagaraiam. Sik-a ay enfiag idwani ya eng-
engkhana.

Leader: Waschin et mangifaag isnan omnepan nan esang ya esang ken

chatako.

Amin: “Kordero nan Chios ay manga-an, isnan fasor nan lufong maseg-
angka,maseg-angka, maseg-angka ken chakami.” (2x)
Kordero nan Chios ay manga-an, isnan fasor nan lufong, maseg-
angka, maseg-angka, igwam nan enmi umnepan.

Leader: Enlualo tako: Apo, iseg-ang mi ta chawatem et si _______, ay akhi mi.

Alaem et siya isnan kawad mo ay kawad si silaw ya omnepan.
Kedchawen mi na isnan ngachan Jesucristo ay Apomi.
Amin: Amen.

PANANG-ITALEK KEN APO DIOS ISNAN NATEY

Leader: Aag-ik ken cristo, sakbay ay masisyan tako, entakot ittalek nan akhi
tako ken Apo Dios. Asop ya nan nay angnen tako, payap-ewena nan
semek nan nataynan, ya pabfikasena nan pammati tako. Enchene
 tako ay en-asi-ila is omchan nan chey ay akhew ay si Cristo ay Apo
tako, amongena chatako isnan layad ya lagsak na.
Nan akhi tako, inmey isnan ma-id pengpengna ay inana isnan
ompaan Cristo. Isnan afolot ya namnama tako isnan fiag ay ma-id
pengpengna, italek tako siya isnan seg-ang nan Ama. Nenfalin siya ay
anak nan Chios chumalat isnan foniag, yak ad-in ay chinawat na nan
tinapay si fiag. Asop ya nan Chios chawatena et siya id chaya ta
tawichena nan fiag ay ma-id pengpengna. Enlualo tako akhes ta
chatako ay enaafig isnan nay nateyan nan akhi tako komekedse tako
kayet ay mangidno isnan pagarian nan Chios isnan nay ay lota
engkhana ay nan Chios, ayakhana akhes chatako isnan Gloria na ay
ma-id pengpengna.

( Panangbindisyon isnan nasantoan ay chanum. Malualo nan Amami.)

Amami’y wad-ay ad chaya. Nasantoan nan ngachan mo. Omchan et
nan en-ap-apoam, maangnen et nan nemnem mo isnan lota ay kag
ad chaya. Ichowam et nan kanen mi, isnan kawakawakas,
pakawanem nan fasor mi ay kag isnan menpakawanan mi ‘snan
fomasor ken chakami. Ya adim pay iyalochog chakami isnan sogsog,
nay met achi isalakam chakami isnan nga-ag.

ENLUALO TAKO AM-IN:

Ama, isnan limam; italek mi nan leng-ag _________, ay akhi mi.
Abfoloten mi ay kag isnan nenkatey ken Cristo, at to kasin ma-takho
siya is kaomodchiyan si akhew ya makifiag ken Cristo is eng-
engkhana.

Enyaman kami isnan am-in ay inlayad mo ken siya. Apo, chengngem

nan lualo mi: Ayakham nan akhi mi isnan fiag ay ma-id pengpengna.
Fachangam chakami ay enasiliwliwa engkhan ay misab-at kami ay
makitee ken sik-a ya nan akhi mi is eng-engkhana. Kedchawen mi na
chumalat ken Jesucristo ay Apomi.

Leader: Nan angheles, alaen cha koma sik-a ya ipango cha id chaya, ya ken
Lazaros issan chey ay posi, edchanam et koma nan fiag ay ma-id
pengpengna. Amen.
Leader: Enlualo tako pala isnan akhi tako ken Apo Jesucristo ay nangwani en:
“Sak-en nan kasin matakhowan ya fiag. Nan takho’y omafolot ken
sak-en et enfiag olay mo matey; ya am-in ay matatakho ay adi
omafolot ken sak-en, et adina ippeng nan ma-id pengpengna ay fiag.

Leader: Kanan tako: APO, CHENGNGEM NAN LUALO MI.

1. Apo, nen-akha ka issan nateyan Lazarus ay liwidmo, liwliwaem et
chakami isnan am-in ay timpo’n si likhat, ilualo tako.
2. Finangon mo nan natey, agtam nan akhi mi isnan fiag ay ma-id
pengpengna, ilualo tako.
3. Ikalim nan paraiso isnan mangaakew ay nenfafawi, ayakham et nan
akhi mi isnan lagsak id chaya, ilualo tako.
4. Nan akhi mi et nachallosan isnan fonyag ya nalanaan isnan lana’n nan
kaisalakanan, ilualo tako.

(Blessing with holy water)

(Nan natey ta malualo nan pala isnan familia ay nataynan)

Leader: Introduction:
Id solit, wad-ay nan chuwa ay sin-akhi ay narpo ay naki-oma id fana-
ao. Isan soma cha ya patingkha cha id khadkhad, yaket adi cha
makagchang. Yaket pommanad nan anghel nan Apo ay nangwanin:
“Enkayo man wad-ay issa? Sefat et nan sin-akhi ay nangwani:”
“Laychen mi ay soma tay en-asok nan afong mi tay natey si _______
ay _______ mi.” Yaket fadfachen nan anghel nan wanes na ay
nangiwakat iska wanga et siya nan inikwan cha ya sinmaa cha. Issan
sinmaa cha yake cha’t alan nan kotti ya sopsopan cha sa cha’t
ominom isnan chanom. Siya na nan kasin nangipafikas ken chaicha.
Idwani, enlualo tako:
Chios ay Amami, chachama nan layad mo ken chakami. Isnan nay ay
naamongan mi, kedchawen mi nan seg-ang mo isnan nay familya ay
tinaynan _________. Chomalat isnan nay ay kanen mi, ikasiw mo
chaicha isnan am-in ay sakit ya sikhab si awak. Bendisyonam am-in ay
idno cha ta wad-ay fikas cha ay mangitot-oloy isnan am-in ay khawis
ay inik-ikkan ______ issan kawad-ay na isnan nay ay lota.
Pakekedselem chaicha isnan seg-ang mo ta itot-oloy cha ay
 mangichad-ayaw ken sik-a idwani ya eng-engkhana. Kedchawen mi
na isnan ngachan Jesucristo ay Apomi. Isnan ngachan nan Ama, nan
Anak, ya nan Espirito Santo. Amen.

Yaweh
Koro: Yaweh, amok wad-ay ka
Wad-ay ka’y michidchipa
Ay en mangil-ila
Chalan ko, fantayam as eng-engkhana.

Sik-a et em ammo
Cham ilan nan angnek ay en chono
Limam chadlo nan mangischo
Ummikasiw ‘snan khulo
Sik-a’y salak ko. Koro

Ulay entona’y ayen

Ad-adchawiyan paymo’n sagsag-en
Mid sa-ew na’t waday ka’y
Manutukhong ken sak-en
Mid ennak egyaten. Koro

San enmo khinmab-an

San eg-ak pay langnaiyanakan
Ammom fiagko ay inigwam
Sikay mangiwanwan
Mid ek en chanakan. Koro

Tet-ewa, O Apo
Chayawek nan nay kinakhawismo Cham angnen ad-i kafilang
Ya cham kay-et ikkan
Ad-ak mataytaynan. Koro

Chakami am-in ay Fonyag

Chakami am-in ay fonyag
Abfoloten mi sika
Sika Jesus ay mangisalak
Ken chakami isnan fasol.(koro)

Koro: O pafikasem nan nemnem

//Nan an-ak mo ay laylaychem.// (2x)

Laylaychen mi sika, Jesus

Moke tay ‘snan layad mo
Yan an akhes kinakhawis mo
Ken chakami ay mid pengpeng na. (koro)

Enfafawi kami Jesus

Isnan amin ay fasor mi.
Pakawanem nan komsawan mi
Tay chadama nan seg-ang mo. (Koro)

Ichechene mi, O Jesus

Ay sik-a nan mangichuwa
Ken chakami ay an-ak mo
Isnan chaya ay mid pengpeng na. (Koro)