CỘI NGUỒN LỊCH SỬ VÀ Ý NGHĨA VĂN HÓA

CỦA ÂM NHẠC, VŨ ĐẠO TRUYỀN THỐNG

TRUNG HOA CỔ ĐIỂN

Nguyễn Anh Thục*

Khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Trung Quốc, Trường Đại học Ngoại ngữ, ĐHQGHN,
Phạm Văn Đồng, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam

Nhận bài ngày 31 tháng 05 năm 2018

Chỉnh sửa ngày 27 tháng 11 năm 2018; Chấp nhận đăng ngày 30 tháng 11 năm 2018

Tóm tắt: Nghệ thuật âm nhạc và vũ đạo truyền thống Trung Quốc vốn là mảng kiến thức nằm trong
nội dung giảng dạy của môn Đất nước học dành cho sinh viên năm thứ 3 Khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Trung
Quốc, Trường Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội. Vì vậy, để giúp người học có cái nhìn tổng
quan và hiểu sâu hơn nữa về cội nguồn đất nước, con người và văn hóa Trung Hoa nói chung, mảng nghệ
thuật này nói riêng, trong khuôn khổ bài viết dưới đây, bằng phương pháp tổng hợp và phân tích, chúng tôi
tập trung làm nổi bật mối tương quan giữa âm nhạc và vũ đạo truyền thống Trung Hoa trong dòng chảy lịch
sử phát triển của các triều đại Trung Quốc, từ đó, bài viết chỉ ra những giá trị văn hóa sâu xa, tinh tế hàm
chứa trong nghệ thuật âm nhạc và vũ đạo cổ điển Trung Hoa.
Từ khóa: âm nhạc, vũ đạo, nghệ thuật, giá trị văn hóa, truyền thống
1. Đặt vấn đề 1
học dành cho sinh viên năm thứ 3, Khoa Ngôn
Trong bối cảnh đổi mới chương trình ngữ và Văn hóa Trung Quốc, Trường Đại học
đào tạo và không ngừng nâng cao chất lượng Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội. Đây
dạy học, Trường Đại học Ngoại ngữ - Đại học là môn học có phạm trù văn hóa rộng, vì
Quốc gia Hà Nội luôn dồn nhiều tâm huyết và vậy, chúng tôi luôn trăn trở tìm tòi, lựa chọn
cố gắng để vừa phát huy được thế mạnh truyền nội dung nào và xử lý nội dung văn hóa đó
thống dạy học ngoại ngữ của trường, vừa tạo ra sao để vừa phù hợp tiêu chí đào tạo của
cơ sở cho việc mở rộng thêm các chuyên ngành Nhà trường đề ra, vừa phát huy cao độ vai trò
đào tạo khác nhằm đáp ứng yêu cầu cung cấp của môn học trong việc cung cấp tri thức văn
nguồn nhân lực có trình độ cao cho đất nước hóa cho sinh viên. Nhận thức được tầm quan
trong xu thế hội nhập quốc tế hóa hiện nay. trọng đó, trong khuôn khổ bài viết này, dựa
Cùng với đó, những cử nhân ngoại ngữ của trên căn cứ ngữ liệu thu thập được từ tư liệu
trường được trang bị không chỉ kiến thức ngôn lịch sử và các tác phẩm kinh điển, chúng tôi
ngữ chuyên ngành mà còn cả kiến thức tổng vận dụng phương pháp tổng hợp, phân tích để
quan về nhiều lĩnh vực, trong đó có kiến thức làm rõ hơn mối tương quan trong nguồn gốc,
văn hóa, đất nước học Trung Quốc. tiến trình lịch sử ra đời và phát triển của âm
nhạc, vũ đạo truyền thống Trung Quốc, từ đó,
Mảng kiến thức về nghệ thuật âm nhạc
chỉ ra giá trị của nó trong việc thúc đẩy văn
và vũ đạo truyền thống Trung Quốc nằm
hóa truyền thống Trung Quốc phát triển. Qua
trong nội dung giảng dạy của môn Đất nước
đó, chúng tôi mong muốn có thể cung cấp cho
*
ĐT.: 84-984165915 sinh viên các kiến thức chuyên sâu hơn nữa
Email: anhthucspnn@yahoo.com cũng như những giá trị văn hóa cốt lõi ẩn chứa
138 N.A. Thục/ Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 6 (2018) 137-144
trong đó, giúp cho việc lĩnh hội kiến thức của
người học thêm phong phú hơn.
2. Nguồn cội và sự phát triển của âm nhạc,
vũ đạo Trung Hoa cổ điển
Trong lĩnh vực nghệ thuật, âm nhạc và
vũ đạo có mối quan hệ mật thiết với nhau. Vũ
đạo thường phải sử dụng âm nhạc làm nhạc
đệm, vì thế âm nhạc được coi là linh hồn của
vũ đạo. Cũng giống như âm nhạc, vũ đạo khởi
nguồn cho những sáng tạo cảm hứng đến từ
chính cuộc sống lao động của con người.
Ngay từ xã hội cổ xưa, âm nhạc và vũ đạo đã
xuất hiện và len lỏi trong mọi lĩnh vực hoạt
động của người nguyên thủy như: cúng tế, trừ
tà, săn bắn, hái lượm v.v...,   trong đó có thể
thấy giá trị sử dụng nhạc vũ cao hơn giá trị
thẩm mỹ.
Lịch sử âm nhạc và vũ đạo Trung Quốc,
từ góc độ vĩ mô, có thể phân thành ba thời
kỳ: “Nhạc vũ thượng cổ”, “Ca vũ trung cổ”
và “Hí khúc Tống, Nguyên, Minh, Thanh giai
đoạn cận cổ”. Theo tư liệu lịch sử, văn hóa
âm nhạc Trung Quốc ra đời cách đây khoảng
8000 năm. Từ sau khi xã hội nguyên thủy
chuyển sang xã hội nô lệ, vũ đạo phân thành
hai hướng phát triển rõ rệt: một là “Vu vũ” vốn
thịnh hành trong thời kỳ nhà Thương, chuyên
phục vụ nghi thức cúng tế để cầu mong sự che
chở, phù hộ của các đấng thần linh, trời, Phật
tiếp tục được phát triển, hai là “Nhạc vũ nhã
nhạc” phát triển từ nhu cầu thưởng thức phục
vụ giải trí của giai cấp quý tộc cũng như theo
đuổi cảm quan về đạo đức luân lý. Đến đầu
thời Tây Chu, giai cấp thống trị chỉnh lý bổ
sung nhạc vũ thời kỳ trước để xây dựng nên
hệ thống nhã nhạc cung đình, mục đích nâng
cao trình độ vũ đạo và tăng cường chức năng
giáo dục của nghệ thuật múa. Nhã nhạc cung
đình thời Tây Chu tiếp tục được phân thành
hai loại “Văn vũ” và “Võ vũ”, trong đó “Văn
vũ” chủ yếu thể hiện qua việc nhà vua dùng
đức độ trị vì thiên hạ, còn “Võ vũ” là để thể
hiện uy phong của quốc gia cường thịnh. Về
mục đích, “Văn vũ” và “Võ vũ” ngoài việc
phục vụ nhu cầu giải trí của giai cấp thống
trị, chủ yếu dùng để tuyên truyền cho “lễ chế”
(chế độ lễ giáo) thời Tây Chu và bảo vệ sự
tôn nghiêm, bất khả xâm phạm của giai cấp
thống trị. Đến thời Xuân thu - Chiến quốc, chế
độ lễ nhạc dần mất đi tác dụng khống chế đối
với các thế lực địa chủ phong kiến mới nổi,
đồng thời do sự cứng nhắc về cả nội dung lẫn
hình thức nên nhã nhạc không còn đáp ứng
nhu cầu giải trí của giới quý tộc, chư hầu nữa.
Khoảng thời gian này xuất hiện cục diện “Lễ
băng nhạc hoại” (lễ nhạc giáo hóa sụp đổ, quy
phạm đạo đức đổ nát). Nhã nhạc cung đình
xuống dốc nhưng ca múa dân gian thời đó do
có quan hệ mật thiết với đời sống của tầng lớp
bình dân nên vẫn giữ được sức sống mạnh mẽ,
cuối cùng du nhập vào cuộc sống nghệ thuật
của giới quý tộc và quan lại cung đình, thay
thế địa vị của nhã nhạc và trở thành xu hướng
chính của nghệ thuật nhạc vũ thời Xuân thu -
Chiến quốc (陈应时，2006).
Nếu xét trong cả tiến trình lịch sử phát
triển nhạc vũ Trung Quốc, Xuân thu - Chiến
quốc chính là thời kỳ “Nhạc vũ thượng cổ”.
Bộ thơ ca ra đời sớm nhất “Kinh Thi”1 có thể
coi là nằm trong giai đoạn kinh tế xã hội và
văn hóa rực rỡ của Xuân thu - Chiến quốc.
“Kinh Thi” thu thập, tổng hợp các tác phẩm
âm nhạc với chiều dài lịch sử khoảng 500
năm từ đầu Tây Chu đến cuối Xuân thu, trong
đó loại hình dân ca chiếm đa số. “Kinh Thi”
vốn gọi là “Thi” hay chính là ca từ được phối
“Kinh Thi” là tập thơ đầu tiên của Trung Quốc ra đời
1
từ thế kỷ thứ 6, cách đây 2500 năm, một trong năm
bộ sách kinh điển của Nho giáo. Các bài thơ trong
“Kinh Thi” được sáng tác trong khoảng thời gian 500
năm, từ đầu thời Tây Chu đến giữa thời Xuân thu.
“ Kinh Thi” gồm có 310 thiên, trong đó có 305 thiên
đầy đủ, 6 thiên còn lại gồm “ Nam cai, Hoa thử, Bạch
hoa, Sùng khâu, Do canh, Do nghi” chỉ có đề mục
và nhạc đệm mà không có lời (刘生良，2011: 13).
Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 6 (2018) 137-144
nhạc, mang đậm âm hưởng nhạc lý và tuyệt
kỹ nghệ thuật, bao gồm 3 phần: Phong, Nhã,
Tụng. Trong đó, “Phong” là ca khúc trong
dân gian, gồm 15 quốc phong với 160 thiên,
“Nhã” là âm nhạc trong cung đình dùng cho
tầng lớp quý tộc đời Chu và một phần của
quần chúng, gồm 105 thiên, “Tụng” là ca vũ
để cúng tế, ngợi ca công đức tổ tiên và dùng ở
nơi tông miếu, gồm 40 thiên (刘生良，2011:
13). Nguồn gốc các bài thơ trong “Kinh Thi”
khá phức tạp, gồm cả ca dao, dân ca và nhã
nhạc triều đình, với các tác giả thuộc mọi
tầng lớp trong xã hội đương thời. Nội dung
“Kinh Thi”  chứa đựng rất nhiều những áng
thơ châm biếm, kể chuyện, những trang sử
thi hào nhoáng…Nó được ví như một bức
tranh miêu tả toàn cảnh về xã hội Trung Hoa
lúc bấy giờ. Khi đọc “Kinh Thi”, rất nhiều
bài thơ có thể phổ nhạc. Trong Sử ký, Tư Mã
Thiên viết rằng: “Cổ giả Thi tam thiên dư
thiên, chí Khổng Tử khử kỳ trùng, thủ khả thi
vu lễ nghĩa tam bách ngũ thiên, giai huyền
ca chi, dĩ cầu hợp Thiều, Vũ, Nha, Tụng chi
âm” (Ngày xưa “Kinh Thi” có tất cả hơn ba
nghìn bài. Đến thời Khổng Tử, Khổng Tử bỏ
bớt những bài trùng lặp, chỉ lấy 305 bài mà
Ngài thấy có ích cho lễ nghĩa rồi phổ nhạc và
cố gắng tìm âm sao cho hợp với nhạc Thiều,
Vũ, Nhã, Tụng). Thế kỷ thứ 4 trước công
nguyên, một bộ tác phẩm ưu tú đồ sộ khác
ra đời tiếp nối “Kinh Thi”, đó là “Sở Từ”.
Các ca khúc trong bộ tác phẩm này do Khuất
Nguyên sáng tác dựa trên chất liệu của các
ca khúc dùng trong hoạt động cúng tế dân
gian thuộc miền Nam nước Sở. Nội dung tác
phẩm phần lớn gửi gắm nỗi niềm tình cảm
mãnh liệt cũng như thể hiện sức tưởng tượng
phong phú và giàu trí sáng tạo nghệ thuật âm
nhạc của “Sở Từ”.
Trong sự phát triển hình thái âm nhạc
Trung Quốc, tiếp nối thời kỳ “Nhạc vũ thượng
cổ” là thời kỳ “Ca vũ trung cổ” được tính
từ thời gian nhà Tần, Hán đến Tùy, Đường,
139
Ngũ Đại. Giai đoạn này, triều đình nhà Hán
không chỉ thiết lập cơ quan chuyên trách về
âm nhạc và múa hát, gọi chung là “Hán Nhạc
phủ”(nhạc phủ thời Hán), mà các gia đình
quý tộc, quan lại cũng đào tạo ra khá nhiều
đội ngũ nghệ nhân giỏi về nhạc vũ. Từ hoàng
đế quan lại cho đến bá tánh bình dân đều vô
cùng yêu thích ca vũ, làn gió này lan rộng
khắp nơi trên cả nước. Với tầm vóc lịch sử
lâu dài là 106 năm, nhiệm vụ chính của “Hán
Nhạc phủ” là thu thập các ca khúc dân gian
rồi sáng tác, phối viết ca từ, ca khúc, tiến hành
diễn xướng và diễn tấu phục vụ cho tầng lớp
quý tộc, quan lại cung đình. Có thể nói, dân
ca do “Hán Nhạc phủ” phụ trách ra đời là các
tuyệt phẩm âm nhạc dân gian thời Tây Hán,
ví như “Thượng Tà” thể hiện tình yêu chân
thành mãnh liệt, “Mạc Sinh Điệp” với ca từ
đẹp và rung động lòng người v.v…đều là
những tác phẩm bất hủ gửi gắm nỗi niềm, tình
cảm chất chứa sâu lắng của con người. Hình
thức biểu diễn lưu truyền phổ biến rộng rãi
nhất thời Hán là “Bách hí”. Đây là loại hình
nghệ thuật biểu diễn mang tính tổng hợp bởi
sự pha trộn phức tạp của các hình thái nghệ
thuật đặc sắc như: tạp kỹ, võ thuật, âm nhạc,
vũ đạo, xướng ca v.v… Vũ đạo thời Hán thiên
về trình diễn và phô trương kỹ xảo điêu luyện
như điệu múa nổi tiếng “Bàn Cổ Vũ” lưu danh
khắp chốn lúc bấy giờ.
Thời kỳ Tùy Đường, kinh tế phồn vinh,
quốc lực cường thịnh, thể loại nhạc vũ phát
triển trong giai đoạn này về tính chất không
chỉ khác với nhạc vũ cổ đại, mà chức năng
giải trí và giá trị thẩm mỹ cũng cao hơn. Lịch
sử thường nói nhiều đến cụm từ “Yến nhạc”,
thực chất chính là hình thức âm nhạc vũ đạo
chuyên phục vụ biểu diễn trong các buổi yến
tiệc tiếp đãi quan khách cung đình. Khái niệm
“Đại khúc ca vũ” đời Đường thường là các
tác phẩm mang tính nghệ thuật tầm cỡ cả về
quy mô lẫn chất lượng, nó là sự tổng hợp của
nhạc khí, nhạc thơ và vũ đạo, kết cấu phức
140 N.A. Thục/ Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 6 (2018) 137-144
kỹ thuật cao siêu, kỹ nghệ biểu diễn tinh
tạp,
xảo, đội nhạc hoành tráng, hiện thân cho đỉnh
cao của sự phát triển âm nhạc vũ đạo cổ điển,
là hình thức cao nhất của âm nhạc cung đình.
Bởi lẽ nó có sự pha trộn tinh tế yếu tố ngoại lai
nhưng lại dung hòa với âm nhạc truyền thống
dân tộc nên đã tạo ra dấu ấn chuyển mình mới
mẻ. Điển hình là tác phẩm “Tần Vương phá
trận”, “Nghê thường vũ y vũ” được coi là
những “Đại khúc ca vũ” điển hình đã đạt được
thành tựu nghệ thuật to lớn, trở thành kiệt tác
trong lịch sử nghệ thuật múa Trung Hoa. Điều
đặc biệt là làn điệu “Nghê thường vũ y vũ”
đích thân do vua Đường Minh Hoàng sáng
tác và được độc vũ bởi nàng Dương Quý Phi.
Sức sáng tạo đặc sắc ở điệu múa này chính bởi
sự hòa quyện tự nhiên giữa nghệ thuật múa
truyền thống với sắc thái nghệ thuật múa du
nhập từ phương Tây, sự mô phỏng ước lệ hoàn
hảo trong cấu trúc nội dung, hình thức của làn
điệu và tính biểu cảm tâm lý phong phú phản
ánh qua cấu trúc động tác mềm mại, uyển
chuyển của người múa, cộng hưởng thêm giai
điệu âm nhạc tuyệt mỹ đã tái hiện sinh động
hình tượng tiên nữ chốn bồng lai tiên cảnh. Về
phong cách, vũ đạo được phân thành hai thể
loại lớn: “Kiến vũ” và “Nhuyễn vũ”. “Kiến
vũ” vốn là những điệu múa nổi tiếng bắt nguồn
từ Tây Vực với động tác mạnh mẽ, dứt khoát,
tiết tấu nhanh như điệu “Hồ hoàn” - tên điệu
múa nghĩa là “cơn gió xoáy”, mạnh mẽ trôi
chảy, tự do xoay lượn, đẹp huyền bí đến nao
lòng, khiến vua chúa, quan lại đều đắm say
hòa cùng điệu nhảy. Trong khi đó “Nhuyễn
vũ” lại mềm mại, lả lướt, phong cách hoa mĩ
bay bổng, tiết tấu chậm rãi. Trong “Nhuyễn
vũ”, điệu múa có sức cuốn hút nhất là điệu
“Lục yêu” và “Xuân oanh chuyển”. Người
biểu diễn những điệu múa này phải là nữ giới
với dáng điệu mềm mại, uyển chuyển, thướt
tha. Phong cách nghệ thuật của “Kiến vũ”
và “Nhuyễn vũ” khiến cho khái niệm truyền
thống “Văn vũ”và “Võ vũ” vốn ra đời từ thời
Tây Chu trở nên giàu chất thơ, giàu hình ảnh
và tràn đầy sức trẻ thanh xuân.
Thời nhà Tống, giao lưu buôn bán mậu
dịch trong và ngoài nước nhộn nhịp, kinh tế
thành thị phồn thịnh. Cùng với sự phát triển
của kinh tế hàng hóa và sự mở rộng các tầng
lớp cư dân thành thị, hoạt động âm nhạc vũ
đạo vô cùng sôi nổi, tính chất văn hóa nghệ
thuật của nó chuyển từ ca vũ cung đình thời
Hán Đường sang thích ứng với thẩm mỹ và
nhu cầu âm nhạc bình dân của số đông tầng
lớp dân chúng. Sự phát triển âm nhạc vũ đạo
Trung Quốc bước vào thời kỳ cận cổ. Các
loại hình nghệ thuật đa dạng như “Hí khúc”,
“Thuyết thư”, đặc biệt sự phát triển mạnh của
“Hí khúc” thời nhà Nguyên đã làm lung lay
vị trí bậc nhất của ca múa. Quan niệm lấy âm
nhạc làm chủ thể để phát triển nghệ thuật dần
dần hình thành. Trong khoảng thời gian 200
năm từ nhà Tống đến Minh Thanh, sự phát
triển âm nhạc “Hí khúc” Trung Quốc trải qua
ba giai đoạn đỉnh cao. Thời kỳ đỉnh cao thứ
nhất, “Tạp kịch” nhà Nguyên đúc rút những
kinh nghiệm thành công của “Hí khúc”, “Ca
vũ”, “Hát xướng” của nhà Tống tạo nên hệ
thống âm nhạc “Hí khúc” và nghệ thuật biểu
diễn “Hí khúc” hoàn chỉnh. Thời kỳ đỉnh cao
thứ hai là “Hí khúc” phía Nam phát triển mạnh
mẽ thời nhà Minh, qua quá trình đại cách tân
nên dần hoàn thiện cả về âm nhạc lẫn trình độ
biểu diễn, đồng thời trong sáng tác kịch bản
đã đạt được những thành tựu văn học xuất sắc,
tiêu biểu có “Mẫu đơn đình” do tác giả Thanh
Hiển Tổ sáng tác, hay “Đào hoa quạt” của tác
giả Khổng Đường Nhiệm. Trên cơ sở nền tảng
“Hí khúc” thời nhà Minh, nghệ thuật vũ đạo
“Hí khúc” cũng phát triển nhanh chóng đồng
thời là sự tổng hòa của bốn hình thức biểu
diễn cơ bản “xướng, niệm, tác, đả” vốn được
hình thành trên cơ sở kết tinh những tinh hoa
nghệ thuật qua các triều đại lịch sử. Những
hình thức biểu diễn này dựa trên nguyên tắc
hư cấu, với sự biến hóa có chọn lọc làm cho
Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 6 (2018) 137-144
các động tác của diễn viên trên sân khấu thêm
phần quyến rũ, giọng hát và lời thoại mang
tính nhạc cao đã cường điệu nét trữ tình của
“Hí khúc”. Cuối nhà Minh đầu nhà Thanh,
“Kinh kịch” xuất hiện và trở thành điểm nhấn
nổi bật nhất của “Hí khúc”. Trải qua hàng
trăm năm, với sự sáng tạo không ngừng nghỉ
của các trường phái nghệ thuật nổi tiếng như
“Tứ đại danh đán” gồm Mai Lan Phương,
Trình Nghiêm Thu, Thượng Tiểu Vân, Tuần
Tuệ Sinh, thành tựu nghệ thuật “Kinh kịch”
đã đạt đến đỉnh cao “vô tiền khoáng hậu”. Đây
cũng chính là đỉnh cao thứ ba của nghệ thuật
“Hí khúc”.
Sau Chiến tranh nha phiến, lịch sử Trung
quốc bước vào thời kỳ cận hiện đại. Âm nhạc
thời kỳ này chủ yếu thể hiện tư tưởng dân chủ
yêu nước, phản ánh “tinh thần Ngũ Tứ”, khí
khái anh hùng dân tộc hay ý chí đấu tranh và
phản đối chiến tranh của dân chúng. Từ năm
1949 đến khi kết thúc cách mạng văn hóa năm
1976, rất nhiều tác phẩm văn nghệ với trình
độ nghệ thuật cao, mang đậm hơi thở thời đại,
điển hình như tác phẩm sử thi “Đông phương
hồng” đan lồng âm nhạc vũ đạo; vũ kịch cổ
điển dân tộc có “Lương Sơn Bá, Chúc Anh
Đài”; đại hợp xướng có “Tổ khúc Trường
chinh”; “Kinh kịch” có “Hải cảng”; ca kịch có
“Hoàng Hà” v.v… Từ sau năm 1976, các nhà
sáng tác nghệ thuật vẫn không ngừng hoàn
thiện và cho ra đời các tác phẩm phản ánh đời
sống hiện thực và tình cảm chân thành nồng
hậu của người dân, bằng triết lý sâu sắc để
khơi gợi tư tưởng nhân văn của con người.
Sáng tác âm nhạc đã vượt qua khỏi tư duy
âm nhạc vốn dĩ đóng khung trong chuẩn tắc
truyền thống, dung hòa tiếp thu và vận dụng
kỹ thuật sáng tác âm nhạc cận hiện đại nước
ngoài, theo đuổi và tìm kiếm giá trị thẩm mỹ
cao hơn, khiến bản sắc văn hóa dân tộc điểm
tô thêm hương sắc mới, đậm đà và khởi sắc
hơn, được thể hiện xuất sắc qua tác phẩm
“Sơn chi nữ”, “Tây giang nguyệt” v.v…Còn
141
vũ đạo xuất hiện sự phục hưng các vũ điệu
cung đình như “Tơ lụa hoa vũ”, “Biên chung
nhạc vũ”. Vũ đạo cổ điển Trung quốc trên cơ
sở tiếp thu tinh hoa của “Hí kịch” và võ thuật
Trung Quốc, tiếp tục ra đời những tác phẩm
vũ đạo cổ điển với trình độ nghệ thuật đỉnh
cao như “Hà hoa vũ”, “Túy kiếm”, “Trường
châu” …
3. Ý nghĩa văn hóa thể hiện trong âm nhạc
và vũ đạo cổ điển Trung Quốc
Dựa trên luận điểm của người xưa “văn
dĩ tải đạo” “nhạc dĩ tải văn” (văn để truyền
tải giá trị đạo đức của con người, nhạc để
truyền tải giá trị nghệ thuật và giá trị nhân
văn), chúng ta không thể phủ nhận âm nhạc,
thơ ca truyền thống Trung Quốc không chỉ có
vai trò thẩm mĩ mà còn là cầu nối liên kết giá
trị văn hóa lịch sử Trung Hoa. Học giả Dong
Huanling (董焕玲) từng nhận định: “Âm nhạc
có thể phản ánh trào lưu văn hóa của một niên
đại, một thời kỳ, thể hiện đặc trưng văn hóa
và văn minh lịch sử của một dân tộc, một khu
vực, phản ánh diện mạo tinh thần của con
người trong điều kiện lịch sử và hoàn cảnh cụ
thể.” (董焕玲，2007：4).
Vào thời văn minh tiền sử xa xưa, ba
lĩnh vực thơ ca, âm nhạc và vũ đạo là một thể
thống nhất tuy ba mà một, trong thơ có nhạc,
trong nhạc có múa, trong múa có thơ, gọi
chung là “Nhạc”. Zhao Minli (赵敏俐)trong
nghiên cứu của mình cũng đúc kết: “Thơ ca
không phải là nghệ thuật ngôn ngữ đơn thuần
mà là nghệ thuật mang tính tổng hợp trong
mối quan hệ gắn bó mật thiết với âm nhạc”
(赵敏俐，2002：5). Trước thời Xuân thu, âm
nhạc được coi là một loại hình ngôn ngữ văn
hóa dùng để an bang trị quốc và có chức năng
lễ nghi giáo hóa dân chúng, truyền tải đạo lý
của quân vương, đất trời. Lễ hưng nhạc thịnh
trong triết lý nhân sinh quan của người xưa
chính là xã hội văn minh lý tưởng mà họ mong
muốn hướng tới. Thời kỳ đó, khi muốn đem
142 N.A. Thục/ Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 6 (2018) 137-144
hóa truyền tải đến thiên hạ, triều đình đã
giáo
phổ chúng thành nhạc vũ, sau đó truyền bá
xuống muôn dân. Bách tính, bình dân khi hát
múa đã đồng hóa với giáo hóa của triều đình,
thật là “nhuận vật vô thanh” (không cần nói gì
mà lại có lợi cho vạn vật).
Nhạc với nội hàm văn hóa sâu xa, tinh tế
được cổ nhân coi như chức năng quan trọng để
tu dưỡng nhân cách con người. Các văn nhân
và quan lại xưa xem “lễ nhạc” như phát ngôn
chính thống của lý tưởng Nho gia “tu thân, tề
gia, trị quốc, bình thiên hạ”, thậm chí họ coi đó
như một biểu tượng của đấng văn nhân, quân
tử (刘佳媛，2016：6). Khổng Tử xưa có viết:
“Hưng vu thi, lập vu lễ, thành vu nhạc” (muốn
tu tâm dưỡng tính phải học thi thư, muốn có ý
chí kiên định phải học lễ nghĩa, muốn đạt đến
trạng thái hoàn hảo của nhân cách phải học
nhạc)(张辉，2006：6); hay ở thời Tiên Tần,
âm nhạc được coi là một trong “lục nghệ”2 bắt 1
buộc của Nho gia. Âm nhạc chân chính mang
đến nguồn năng lượng tích cực giúp con người
tránh xa được nhiều hệ lụy của trần thế, rửa
được lòng tục và cải thiện tâm thân con người.
Điều đó cũng lý giải cho việc các bậc minh
quân, thánh hiền thời cổ vì sao lại coi trọng
nghi thức lễ nhạc đến vậy.
Âm nhạc thâm nhập vào tư tưởng của
người nghe khiến họ tìm thấy sự đồng điệu,
gắn kết tâm hồn, thấy được nội hàm đạo đức
của âm nhạc cũng như cảm thụ được phong
cách và tâm tư nỗi niềm của người chơi nhạc.
Giá trị văn hóa của âm nhạc vượt xa giá trị
Theo tác giả Zhidong Hao Intellectuals at a Crossroads:
2
The Changing Politics of China’s Knowledge Workers:
Khái niệm “Lục nghệ” được hình thành và phát triển
trong thời kỳ tiền phong kiến, từ triều đại nhà Chu.
Người quân tử thời đó phải thành thạo sáu môn nghệ
thuật bao gồm: lễ (lễ nghĩa), nhạc (âm nhạc), xạ (bắn
cung), ngự (cưỡi ngựa), thư (thư pháp) và số (toán học).
Thời kỳ hậu phong kiến, “Lục nghệ”giảm thành “Tứ
nghệ” gồm: cầm, kỳ, thi, họa. Giai đoạn này, nó được
xem là một thú vui tao nhã mang tính giải trí hơn là học
thuật như những thời đại trước.
tự thân của nó, ẩn chứa sự giao hòa giữa con
người với thiên nhiên khoáng đạt, quan niệm
về sinh mệnh và quan niệm về đạo đức. Trong
sách “Nhạc ký”  có viết:  “Đức giả, tính chi
đoan dã, nhạc giả, đức chi hoa giả” (Đức là
thiên tính của con người, nhạc là vầng hào
quang rọi sáng của tâm đức). Âm nhạc tầng
thứ cao là thể hiện “thiên đạo”, giúp con người
trong khi thưởng thức vẻ đẹp âm nhạc đồng
thời cũng được đạo đức ấy cảm hóa, khiến cho
cảnh giới tư tưởng được thăng hoa, hòa nhịp
với đất trời, tạo nên vũ trụ quan “thiên nhân
hợp nhất”.
Trong âm nhạc truyền thống Trung Quốc
không thể không nói đến giá trị văn hóa tiêu
biểu được thể hiện phần nhiều trong “Cổ cầm
học”. Cổ nhân có nói “cầm, kỳ, thi, họa” là
“tứ nghệ” của văn nhân, trong đó “cầm” với
thứ bậc hạng đầu bởi chính phong cách âm
nhạc độc đáo tự thân và nội hàm văn hóa thâm
sâu của nó (吕净植，2009：11). Người xưa
thưởng thức nghệ thuật cầm nhạc thường “đốt
hương gảy đàn” rũ bỏ những sân si nơi cõi
trần, để tâm hồn thật thanh tao, yên tịnh, dùng
chính tâm, chính niệm mà đàn nhạc mới có
thể đạt tới cảnh giới  “thiên nhân hợp nhất”.
Từ ý nghĩa này cho thấy, Cổ cầm có tác dụng
truyền tải ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Trong lịch
sử, các danh sỹ, văn nhân chơi đàn thường là
người có phẩm hạnh đức độ, tâm sáng, “thuần
thiện, thuần mỹ”. Tác phẩm “Lưu thủy” được
coi là chuẩn mực cao nhất của khúc Cổ cầm,
nó thể hiện trọn vẹn tư tưởng phẩm đức triết
học của Đạo gia, ý nghĩa chân thật của đời
người và tìm kiếm đạo trời cũng như thể hiện
sự theo đuổi thẩm mỹ, giá trị nhân sinh quan
trong văn hóa Trung Quốc.
Cùng với giá trị trường tồn của văn hóa âm
nhạc truyền thống, vũ đạo Trung Hoa cổ điển
cũng có giá trị văn hóa đặc sắc riêng. Vũ đạo
cổ điển giàu sức biểu đạt, kết tinh trí tuệ uyên
thâm của người xưa, là nền tảng cơ bản cho hệ
Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 6 (2018) 137-144
thống vũ đạo Trung Hoa hoàn chỉnh ngày nay.
Với nguồn gốc lịch sử khoảng 5000 năm, vũ
đạo được lưu truyền trong cung đình, dân gian
và nhạc phủ cổ xưa. Nó là hiện thân của ý thức
thẩm mỹ truyền thống với các động tác chứa
đựng nội hàm văn hóa độc đáo. Thông qua biểu
đạt của thần thái, thân pháp và kỹ thuật, người
múa mô phỏng và tái hiện cuộc sống hiện thực
đồng thời gửi gắm tâm tư tình cảm của mình.
Cùng với đó, giá trị quan, khái niệm đạo đức,
tiêu chuẩn được phản ánh và khắc họa rõ nét tư
tưởng nội tại qua động tác vũ đạo. Bên cạnh đó,
những dấu ấn trong quan niệm văn hóa Nho,
Phật, Đạo và đặc trưng tính cách con người
Trung Quốc đều ít nhiều thể hiện trong vũ đạo
truyền thống Trung Quốc. Qua những nguyên
tắc chuẩn xác cơ bản của vũ đạo như “di chuyển,
vặn, nghiêng, tròn, uốn, xoay người” hay
hướng nhìn, cách đặt ngón tay v.v…, đã khắc
họa khéo léo sự biến hóa nội tâm của trạng thái
tình cảm, toát lên ý nghĩa “trong cương ngoài
nhu” hay đặc trưng tính cách mềm dẻo, khiêm
nhường cũng như tinh thần “thiên nhân hài
hòa” trong văn hóa truyền thống Trung Hoa.
(邓捷，2012：3)
Bên cạnh đó, vũ đạo dân gian dân tộc được
phát triển từ những điệu nhảy từ thời rất xa xưa
trong xã hội nguyên thủy mà mục đích ban đầu
dùng để phục vụ các sinh hoạt trong lao động,
sau là nghi lễ truyền thống và nghi lễ tôn giáo.
Vì thế, vũ đạo dân gian mang dấu ấn sinh động
về cuộc sống lao động, tình cảm, cách nghĩ và
những quan điểm thẩm mĩ, chứa đựng những
đặc trưng văn hóa của các cộng đồng xuất phát
từ những điều kiện địa lí, xã hội, phong tục, tập
quán, tín ngưỡng của các dân tộc khác nhau.
Với hình thức dễ hiểu và gần gũi, nó trở thành
phương thức truyền tải tình cảm hữu hiệu đồng
thời cũng là tiêu chí văn hóa để phân biệt phần
“hồn”, phần “sắc”  riêng biệt của mỗi dân tộc. Ví
dụ, dân tộc Mông với lối sống du mục, bầu bạn
với thiên nhiên bầu trời rộng mở, tôi luyện tháng
năm với cuộc sống gian khổ, tính cách của họ trở
143
nên hào phóng khoáng đạt, vóc dáng tráng kiện,
khỏe khoắn với nắng gió, mây trời. Do quen với
việc cưỡi ngựa trên thảo nguyên bao la, vai bắp
săn chắc phù hợp với những động tác vũ đạo sử
dụng phần vai trên khá nhiều, từ đó hình thành
nên vũ đạo dân gian của dân tộc Mông như điệu
“Túy khiên” với giá trị thẩm mỹ cao, khắc họa
đậm nét đặc trưng vũ đạo dựa trên động tác phi
ngựa cùa người Mông. Ngoài ra, dân tộc Mông
Trung Quốc còn có vũ điệu nổi tiếng “Rót rượu
múa đũa”. Điệu múa này bắt nguồn từ đặc trưng
lối sống du mục nay đây mai đó. Để tránh khí
hậu giá rét mùa đông nơi thảo nguyên hoang dã,
trong tiệc rượu, người Mông thường dùng bát
vại uống rượu cho đủ đầy, ấm bụng, đồng thời
để không khí buổi tiệc càng thêm hưng phấn, họ
thường sử dụng đũa ăn gõ nhịp tạo ra giai điệu
vui tươi, rộn ràng rồi nhảy múa. Và điệu múa
dân gian “Rót rượu múa đũa” ra đời bắt nguồn
từ đó. Tựu chung, những vũ đạo truyền thống
này đã thể hiện trọn vẹn đặc điểm văn hóa thảo
nguyên hoang dã và khí chất hào hiệp, phóng
khoáng cởi mở của dân tộc Mông Trung Quốc.
4. Kết luận
Phân tích trên đây cho thấy âm nhạc và
vũ đạo không chỉ liên quan mật thiết với nhau
trong cả tiến trình lịch sử hình thành và phát
triển mà thực sự còn liên quan chặt chẽ đến
triết lý, đặc biệt là triết lý của Nho giáo. Trải
qua bao thăng trầm, biến động đổi thay của
các triều đại trong xã hội nô lệ và phong kiến
Trung Quốc, âm nhạc và vũ đạo chứa đựng
triết lý nhân sinh sâu sắc, luôn được coi trọng
và trở thành một phần không thể thiếu trong
đời sống văn hóa tinh thần, tín ngưỡng, tâm
linh không những của vua chúa, quý tộc mà
còn của quần chúng nhân dân Trung Quốc.
Đó cũng là phương tiện để các thế hệ tu tâm
dưỡng tính, biểu đạt tư tưởng tình cảm, thể
hiện tài năng của con người.
Trong dòng chảy lịch sử, âm nhạc và vũ
đạo truyền thống Trung Quốc mang tính kế
thừa và không ngừng phát triển, ngày càng trở
144 N.A. Thục/ Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 6 (2018) 137-144

phong phú. Người xưa có thể tu dưỡng

nên Tài liệu tham khảo
đạo đức và nâng cao phẩm giá bản thân thông
qua nhạc vũ của các bậc thánh hiền. Giá trị 陈应时 (2006).《中国音乐简史》高等教育出版
社.
văn hóa của nhạc vũ vượt xa giá trị tự thân 邓捷 (2012).《中国古典舞蹈艺术精神探究》文艺
của nó, ẩn chứa sự hài hòa giữa con người và 评论，第3期.
tự nhiên, khiến cho cảnh giới tư tưởng được 董焕玲 (2007).《跨文化交际中的中外音乐文化交
流》中国音乐，第4期.
thăng hoa, hòa nhịp với đất trời. Âm nhạc và
刘生良 (2011).《风雅颂分类依据之我见》诗经研
vũ đạo truyền thống Trung Quốc mang đậm 究丛刊，第13期.
giá trị nhân văn, là không gian chứa đựng văn 刘佳媛 (2016).《周代音乐的贵族教育与人格修
hóa cổ hết sức đa dạng và quý giá, đáng để 养》文学_穆旦与百年中国新诗，第6期.
吕净植 (2009).《中国古琴域外传播研究》吉林艺
các thế hệ nghiên cứu, học tập và giảng dạy 术学院学报，第11期.
ngôn ngữ văn hóa Trung Quốc trên thế giới, 赵敏俐 (2002). 《音乐与诗歌关系笔谈(五篇)》社
trong đó có Việt Nam, dành nhiều tâm sức 会科学战线，第5期.
nghiên cứu, nhằm hiểu sâu hơn về cội nguồn 张辉（2006）.《追慕孔子的音乐思想一提升音乐
的心灵净化作用》美与时代下，第6期.
đất nước, con người và văn hóa Trung Hoa.

ORIGIN AND CULTURAL MEANING OF

CLASSICAL CHINESE MUSIC AND DANCE
Nguyen Anh Thuc
Faculty of Chinese Language and Culture, VNU University of Languages and International Studies,
Pham Van Dong, Cau Giay, Hanoi, Vietnam
Abstract: Classical Chinese dance and music are an integral part of the course “An
Introduction to Chinese Studies 2” for third-year students of the Faculty of Chinese Language and
Culture, University of Languages and International Studies, Vietnam National University, Hanoi.
Therefore, in order to provide an overview and better understanding of Chinese history, people
and culture in general as well as Chinese arts in particular, this paper synthesizes and analyzes
the relationship between classical Chinese music and dance through all Chinese dynasties.
Accordingly, the great cultural values of classical Chinese dance and music will be highlighted.
Keywords: music, dance, art, cultural value, classical