XI.

HAFTA
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Sevgili Arkadaşlar,
Bu haftaki konumuz ders kitabımızda “Noktalama
İşaretleri” başlığı altında yer almaktadır. Dil bilgisinin
bütün konuları içinde ayrı bir önemi haiz olan bu
konunun en iyi biçimde kavranması hepimiz için büyük
bir önem taşımaktadır.
 XI. HAFTA
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Yazıda anlaşılırlığı sağlamak, anlamı güçlendirmek
ve anlam karmaşasını önlemek amacıyla kullandığımız
işaretlere noktalama işaretleri denir. Yerinde kullanılan
noktalama işaretlerinin ne kadar önemli olduğu hepimizin
malûmudur. Ancak gereksiz ve yanlış yerde kullanılan
noktalama işaretleri de yanlış anlaşılmalara sebep olur. Bu
nedenle sağlıklı bir iletişim için noktalama işaretlerini ve
kullanıldığı yerleri iyi bilmemiz gerekir.
Noktalama işaretlerini Türk edebiyatında ilk olarak
Şinasi Şair Evlenmesi adlı eserinde kullanmıştır.
 NOKTA (.)
• Tamamlanmış cümlelerden sonra kullanılır.
(Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur.)
(Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur.)
• Kısaltmaların sonuna konur.
( İng., Dr. Osman, vb., vs. )
• Sayılardan sonra, sıra bildiren “-ıncı, -inci, -uncu, -üncü”
ekleri yerine konur.
(II. Selim, VI. Yüzyıl, 408. Sokak, 2. Mehmet vb.)
• Tarihlerin yazımında gün, ay ve yıl arasına getirilir.
(07.12.2017)
UYARI: Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu
durumda ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz:
29 Mayıs 1453, 29 Ekim 1923 vb.
• Saat ve dakikayı gösteren rakamların arasına getirilir.
Tören 17.30’da, hükûmet daireleri kapandıktan yarım saat
sonra başlayacaktır. (Tarık Buğra)
• Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır.
(4.4, 5.6 vb.)
• Kitap, dergi vb.nin künyelerinin sonuna konur:
Agâh Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme
Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960.
• Bibliyografik künyelerin sonuna getirilir.
(Karahan, Leyla, Türkçe Söz Dizimi, Ankara, 1992.)
• Bir konunun bölümlerini numaralandırmak için satır başlarına
konan harf ve rakamdan sonra konur.
(A. Eski Türkçe Dönemi veya 1. Ünsüz Yumuşaması gibi)
• Dört ve dörtten fazla rakamlı sayılar yazılırken sondan itibaren
üçerli olarak gruplandırılır ve araya nokta konur.
(1.285.276)
• Art arda gelen sayıların arasına virgül ya da kısa çizgi, son
sayıdan sonra nokta konur.
(7, 8, 9 ve 10. yy.)
• İnternet sitesi adlarını ifade eden kelimelerin arasına getirilir.
(www.mku.edu.tr)
 VİRGÜL (,)
• Cümlede birbiri ardına sıralanmış aynı görevdeki kelimelerin
arasına getirilir.
İstanbul’a en çok göç veren iller Sivas, Kastamonu, Erzurum
ve Yozgat’tır.
• Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
• Hitap bildiren kelimelerden sonra kullanılır.
Sayın Başkanım,
Değerli Arkadaşlar,
• Anlamı güçlendirmek için tekrarlanan kelimelerin arasına
konur.
Akşam, yine akşam, yine akşam…
• Adlaşmış sıfatlar, cümlede bir addan önce gelirse anlam
karışıklığını gidermek için araya virgül getirilir.
İhtiyar, kadına doğru baktı.
• Arasöz ve aracümlelerin başında ve sonunda kullanılır.
Doğduğu şehri, İstanbul’u, çok özlemişti.
• Uzun cümlelerde yüklemden uzak kalmış özneden sonra
kullanılır.
İnsanlar, son zamanlarda şehrin karmaşasından ve
getirdiği sorulardan kaçmak amacıyla daha sakin yerlere
yerleşmeye başladılar.
• Tırnak içinde ifade edilmeyen aktarma cümlelerden sonra
getirilir.
Bu olanları aklım almıyor, dedi.
• Cümle başında bulunan “evet, tamam, peki, hayır, olur,
yok” gibi kısa cevaplardan sonra gelir.
Evet, bunu ben de düşünmüştüm.
Olur, seninle Paris’e gelirim.
• Ondalık sayıların yazılışında kullanılır.
(15,25)
• Cümlede özne görevinde kullanılan işaret zamirinin veya
şahıs zamirinin kendisinden sonra gelen isimle sıfat
tamlaması oluşturmaması için araya getirilir.
O, ağaca yaslanarak beklemeyi tercih etti.
• Bibliyografik künyelerde her bilginin arasına getirilir.
Alkan, Ahmet Turan, Altıncı Şehir, Ötüken Neşriyat,
Ankara, 1992.
Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur:
Akşam, yine akşam, yine akşam,
Göllerde bu dem bir kamış olsam! (Ahmet Haşim)

• Özne olarak kullanıldıklarında bu, şu, o zamirlerinden sonra

konur:
Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.
O, eski defterleri çoktan kapatmış, Osmanlıya kucağını açmıştı.
(Tarık Buğra)

• Zarf-fiil eki alan kelimeden sonra virgül getirilmez. Ancak art

arda gelen zarf-fiillerden sona getirilir.
Yıllarca çabalayarak, çalışarak, didinerek bu aşamaya ulaştı.
 NOKTALI VİRGÜL (;)
• Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden
ayırmak için noktalı virgül kullanılır.
Şair ulvi duyguların, estetik kaygıların adamıdır; hem
geçmişi, hem geleceği yaşar.
• Cümlede virgülün ayırdığı eş görevli sözcüklerde tür değişimi
olursa aralarına noktalı virgül getirilir.
Düşünce yazılarından makale, fıkra, denemeyi; olay
yazılarından ise masal, hikâye, romanı gördük.
• Özneyi kendisinden sonra gelen eş görevli kelimelerden
ayırmak için de noktalı virgül kullanılır.
Halil; Ahmet, Ayşe ve Hasan’ı gördü.
 İKİ NOKTA (:)
• Başkasından aktarılan yazı ya da sözlerden önce iki nokta konur.
Atatürk: “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir. ”diyerek konunun
önemini vurgulamıştır.
• Bir cümleden sonra açıklama yapılacaksa cümlenin sonuna getirilir.
Atatürk sırasıyla şu illere gitti: Samsun, Amasya, Erzurum ve Sivas.
• Bir konunun maddelerini veya alt başlıklarını belirtirken kullanılır.
Fiiller yapı bakımından üçe ayrılır: basit, birleşik ve türemiş.
• Matematikte bölme işareti yerine kullanılır: 16:4= 4
• Genel ağ adreslerinde kullanılır: http:// www.mku.edu.tr
• Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra
konur:
Bilge Kağan: Türklerim, işitin!
Üstten gök çökmedikçe,
alttan yer delinmedikçe
ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?
Koro: Göğe erer başımız
başınla senin!
• Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna
konur:
– Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda?
Ziraatçı sayar:
– Yulaf, pancar, zerzevat, tütün... (Falih Rıfkı Atay)
ÜÇ NOKTA (…)
• Herhangi bir nedenle bitirilmemiş cümlelerin sonuna getirilir.
Bana yaptıklarını düşünüyorum da…
• Küfür, argo niteliğindeki veya herhangi bir nedenle
belirtilmeyen kelimelerin yerine kullanılır.
Kılavuzu karga olanın burnu b… tan kurtulmaz.
Failin Fatih B… olduğu belirtildi.
• Bir konuyla ilgili örneklerin devamının olduğunu belirtmek
için cümlenin sonuna getirilir.
16. yüzyıl sanki tarihî bir ünlüler geçididir: Baki,
Fuzuli, Mimar Sinan, Barbaros Hayrettin Paşa…
• Alıntılarda atlanan yerleri göstermek için getirilir.
Beni candan usandırdı cefadan yâr usanmaz mı?
Felekler yandı ahımdan muradım şem’i yanmaz mı?
…
Fuzuli rind-i şeydâdır, hemîşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdadır, bu sevdadan usanmaz mı?

• Karşılıklı konuşmalarda cevap verilmediği zaman kullanılır.

— Niçin gelmedin?
—…
 SORU İŞARETİ (?)
• Soru anlamı taşıyan, cevap gerektiren cümle ve sözlerden
sonra konur.
— Şu nakışların anlamı nedir?
— Onlar sonsuzluğu simgeler.
— Ya şunlar?
• Bilinmeyen veya doğruluğundan kuşku duyulan tarihlerin
yerine getirilir.
Yunus Emre (?-?) Eski Anadolu Türkçesinin en önemli
siması olarak öne çıkar.
• Soru anlamı taşıyan sıralı cümlelerde soru işareti cümlenin
sonuna getirilir.
Düşün mü, konuş mu, sus mu, unut mu?
Buradan insan mı çıkar, tabut mu?

• İçinde soru eki olmasına rağmen cevap

gerektirmeyen, cevabı kendi içinde gizli olan cümlelerin
sonuna da soru işareti konur.
Beğenmez olur muyum? (Beğendim anlamında.)
ÜNLEM (!)

• Mutluluk, kaygı, üzüntü, şaşma, hayret, nefret, heyecan,

coşkunluk, korku, emir vb. duyguları bildiren sözcük,
sözcük grubu veya cümlelerin sonuna getirilir.
Vah, çocuğum vah!
Of, yeter ama!
• Hitap ve seslenme sözlerinden sonra getirilir.
Hey! Buraya gelir misin?
• Bir söze inanmama, şaşkınlık veya ironi amacı taşıyan
sözlerin yanına yay ayraç içinde ünlem işareti
kullanılır.
Fırsat verilirse daha neler yapacakmış(!)
• Ünlem işareti, seslenme ve hitap anlamı taşıyan
sözlerden hemen sonra gelebileceği gibi cümle sonuna
da konulabilir.
• Canım öğrencilerim! İyi ki varsınız.
• Canım öğrencilerim, iyi ki varsınız!
 KISA ÇİZGİ (-)
• Satır sonuna sığmayan kelimeler bölünürken satır sonunda kullanılır.
Dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olma-
yan dükkânında yalnız başına gece gündüz kıvılcımlar saça-
rak çalışan Koca Ali, tıpkı kafese konmuş terbiyeli bir arslanı
andırıyordu.(Ömer Seyfettin)
• Cümle içindeki ara sözlerin başına ve sonuna getirilir.
Buraya bakmayı -ne hikmetse- düşünememiş!
• Birbiriyle ilgili iki ülke, şehir, kurum, tarih vb. arasında kullanılır.
Adana-Hatay arası 180 kilometredir.
• Dil bilgisi incelemelerinde, eklerin başında ve kelime tahlil edilirken
kullanılır: oku-y-ucu-nun, kitap-lık-tan, -yor, -ken, -ki vb.
 ÇİFT TIRNAK (“ ”)
• Alıntı sözler ve cümleler tırnak içinde gösterilir.
Atatürk: “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” diyerek
ilmin önemini vurgulamıştır.
• Cümlede özellikle vurgulanmak istenen kelime tırnak içinde
gösterilir.
Zaferin temelinde milletimizin “kararlılığı” yatmaktadır.
• Cümle içindeki eser isimleri ve yazı başlıkları tırnak içine
alınır.
Yazarın “İnsan ve Demokrasi” başlıklı yazısını
okudum.
 UZUN ÇİZGİ (—)
• Yazıda konuşmaların başına getirilir. Bundan dolayı konuşma
çizgisi olarak da bilinir.
—Buraya yerleşmeyi düşündünüz mü hiç?

TEK TIRNAK İŞARETİ (‘ ’)

• Yazıda tırnak içindeki bir cümlenin içinde bir ifadeyi yeniden
tırnak içine almak gerektiği zaman kullanılır.
Sanatçı “Onun mesleğinin zirvesi ‘Kaplumbağa
Terbiyecisi’ bana göre.” şeklinde fikrini belirtince itirazlar
yükseldi.
 YAY AYRAÇ ( )
• Cümlenin asıl unsuru olmayıp anlamı tamamlamak veya
açıklayıcı bilgiler vermek üzere kullanılan ifade ve cümleler yay
ayraç içerisinde gösterilir.
Bu kadar zor bir zamanda yanımızda olmaması (Hoş, olsa
bir şey fark etmezdi ya!) gerçekten üzdü beni.
Şekil bilgisi (Morfoloji) konusunu haftaya işleyeceğiz.
• Tiyatro eserlerinde oyuncunun hareketlerini, durumunu açıklayan
ifadeler yay ayraç içine alınır.
Hacivat — (Karagöz’e baktı, birkaç adım yaklaştı.) Geçmiş
olsun Karagöz’üm!
• Alıntıların kaynağını göstermek amacıyla kullanılır.
Artık demir almak günü gelmişse zamandan,
Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.
(Yahya Kemal Beyatlı-Sessiz Gemi)
(Beyatlı, 1998:27)

• Cümle içinde ironi amacı taşıyan kelimelerin yanına getirilen

ünlem ve bir bilgiden emin olunmadığını belirtmek amacıyla
kullanılan soru işareti de yay ayraç içinde gösterilir.
Amma da ucuzmuş (!) ha!
Nasreddin Hoca’nın yaşadığı yer olan Sivrihisar (?) …
 KÖŞELİ AYRAÇ ( [ ] )
• Cümle içerisinde ayraç içinde ayraç kullanılması
gerektiği zaman yay ayraçtan önce köşeli ayraç
kullanılır:
Türk ordusunun son parlak zaferiyle
[Başkomutanlık Meydan Savaşı (1922) ] düşman
ebedi olarak yurdumuzdan kovuldu.
 DENDEN İŞARETİ (")
• Bir yazıda alt alta gelen ifadelerden aynı olanların yerine
kullanılır.

Yapım ekleri dörde ayrılır:

İsimden İsim Yapan Ekler
İsimden Fiil " "
Fiilden İsim " "
Fiilden Fiil " "
 KESME İŞARETİ ( ’ )
• Özel isimlere getirilen bildirme, durum ve iyelik ekleri kesme
işaretiyle ayrılır.
Mehmet Akif Ersoy’a, Atatürk’ün, Türk’üm, Kayı’nın,
Özbekistan Cumhuriyeti’ni, Hatay’da, Boğaziçi Köprüsü’nde,
Ateşten Gömlek ’ten vb.
• Kişi adlarından sonra gelen ve saygı ve unvan bildiren
kelimelere getirilen ekler de kesme işaretiyle ayrılır.
Ali Bey’e, Nesrin Hanım’dan, Hasan Efendi’nin,
Mehmet Paşa’ya vb.
• Kısaltmalara getirilen ekler de kesme işaretiyle ayrılır.
THY’nin, TDK’ye, DSİ’den, TBMM’ye vb.
• Bir harf veya ekten sonra gelen eki ayırmak için kullanılır.
Bu konuyu a’dan z’ye tekrar düşünelim.
Yine -mış’ı ve -ecek’i de bu ekler arasında
sayabiliriz.
• Sayılara getirilen ekler de kesme işaretiyle ayrılır.
13’te, 5’inci, 20’lik, 10’a kadar, 1998’den vb.
• Söyleyiş veya şiirde ölçü gereği bazı seslerin düştüğünü
göstermek için kesme işareti kullanılır.
N’olur, Karac’oğlan, n’eyleyim vb.
** Kurum ve kuruluşlara gelen ekler kesme işareti ile
ayrılmaz. Mustafa Kemal Üniversitesinin, İskenderun
Belediyesinin
 EĞİK ÇİZGİ ( / )
• Adres yazarken kullanılır.
Antakya / Hatay, 6/7 vb.
• Tarihlerde gün, ay ve yıl arasına getirilir.
10/12/2015
• Şiirin dizeleri yan yana yazıldığı zaman dizelerin arasına getirilir.
Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır/Toprak eğer uğrunda
ölen varsa vatandır.
• Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır.
-mak / -mek, -arak / -erek
• Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.
10/2, 16/4
• Genel ağ adreslerinde kullanılır.
http://www.tbmm.org.tr
•
 KISALTMALAR
Bir kelimenin içerdiği harflerden biri veya birkaçıyla
ifade edilmesine kısaltma denir. Kısaltmalar yazıda kolaylık
sağlar ancak kurallarını iyi bilmek gerekir. Bu konudaki
belli başlı noktaları şöyle sıralayabiliriz:

• Kurum, gazete, dergi adlarından genellikle her kelimenin

ilk harfi alınarak ve büyük harflerle kısaltma oluşturulur.
HMKÜ, TDK, DDK, TBMM
• Bazen de kısaltmayı oluşturan harflerden yeni bir kelime
oluşturulduğu görülür.
TEDAŞ (Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi),
TAEK (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu)
NOT: Bu tür kısaltmaların arasına nokta konulmaz. Aksi
takdirde yazım yanlışı olur. (H.M.K.Ü değil HMKÜ veya T.D.K
değil TDK) Ancak T.C (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe)
istisnadır.
• Ölçü ve elementlerin uluslararası kısaltma biçimleri esas alınır.
l (litre), m (metre) km (kilometre), mg (miligram), kg
(kilogram), fe (demir), c (karbon)
• Belirtilen kelimelerin dışındaki kısaltmalarda ise genellikle
kelimelerin ilk harfleri alınır.
prof. (profesör), mah. (mahalle), av.(avukat), İng.
(İngilizce)
• Sert ünsüzle biten kısaltmalar ek aldıkları zaman okunuşta ve
yazılışta sert ünsüz yumuşamaz.
CMUK’a (CMUĞ’a değil), YÖK’e (YÖĞ’e değil)
• Sadece birlik kelimesiyle biten kısaltmalarda söylenişte
yumuşama görülür.
ÇUKOBİRLİK’e (ÇUKOBİRLİĞ’e)
NOT: Büyük harflerle yapılan kısaltmalara ek getirirken
kısaltmanın son harfi; küçük harflerle yapılan kısaltmalara ek
getirirken ise kısaltmanın okunuşu dikkate alınır.

kg’dan (kilogram), kr’un (kuruş) cm’yi (santimetre)

TDK’den (TDK’dan değil), THY’ye, TBMM’ye (TBMM’ne değil)

• Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalara

getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. Ek kısaltmanın
okunuşuna göre getirilir.
m²ye, vb.leri, İng.yi
• Örnek Sorular
2. Boğaz ( ) sanki Marmara Denizi’ne inat olsun diye ve kırılgan
geçecek bir mevsimi haber verircesine her şeyi birbirine yaklaştırmıştı
( ) mavi suları, balıkları, martıları ( ) Bu mavi gerdanlık ( ) esmeyi
unutmuş eski bir rüzgârı, yeni boyanmış ama kurumamış bir sandalı
ve Beykozluların komşu seslerini bir arada tutuyordu ( )
Bu parçada parantez/yaya ayraç ( ) belirtilen yerlere aşağıdakilerin
hangisinde verilen noktalama işaretleri sırasıyla getirilebilir?
A) (;) (,) (...) (:) (.)
B) (,) (;) (.) (:) (…)
C) (,) (,) (...) (;) (.)
D) (,) (:) (.) (,) (. )
E) (,) (:) (...) (; ) (.)
5) Aşağıdakilerin hangisinde kısaltmalarla ilgili bir
yanlışlık vardır?
A) Kardeşim TÜBİTAĞ’ın bursunu kazandı.
B) Ağaç başına 10 kg’a kadar çıktı rekolte.
C) Bu yıl m²ye 8 litre yağmur düşmüş.
D) Ekmeği 50 kr’a aldım.
E) Son günlerde TBMM’ye ziyaretçi akını var.
6) Aşağıdakilerin hangisinde noktalama işaretleriyle
ilgili bir yanlışlık yapılmıştır?
A) Yalnızlık, karamsarlık ve ümitsizliğin, ağından
çıkamıyordu.
B)Atatürk sırasıyla şu illere gitti: Samsun, Amasya,
Erzurum ve Sivas.
C) Tarihlerde gün, ay ve yıl arasına nokta getirilir.
D) Ahmet; Hasan, Ali ve Ayşe’yi bulamadı.
E) Babam “Bu asrın insanına pek güven olmaz.” derdi.
7) Aşağıdakilerden hangisi virgülün kullanıldığı
yerlerden değildir?

A) Cümlede birbiri ardına sıralanmış aynı görevdeki

kelimelerin arasına getirilir.
B) Anlamı güçlendirmek için tekrarlanan kelimelerin
arasına konur.
C) Tırnak içinde ifade edilmeyen aktarma cümlelerden
sonra getirilir.
D) Herhangi bir nedenle bitirilmemiş cümlelerin sonuna
getirilir.
E) Ondalık sayıların yazılışında kullanılır.
• Cevaplar:
• 1-C
• 2-D
• 3-E
• 4-B
• 5-A
• 6-A
• 7-D
 KAYNAKÇA

• YAKICI, Ali (Mustafa Yücel, Mehmet Doğan, Savaş Yelok).

Üniversiteler İçin Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri. Yargı
Yayınevi.

• Türkçe Sözlük, 2011, 2800 s., (Yeni baskı)

• Yazım Kılavuzu, 2012, VIII+584 s. (27. baskı)