CÁC THÀNH TỐ CẤU TRÚC CỦA HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC VÀ MỐI

QUAN HỆ CỦA CÁC THÀNH TỐ

Từ xưa đến nay, việc dạy học là một vấn đề khó khăn như thế nào thì việc
giáo dục nên những nhân cách hoàn thiện cho xã hội lại càng phức tạp và
gian khổ hơn chừng nấy đối với những nhà giáo dục có tâm với trẻ và xã
hội. Và để hoạt động giáo dục bớt đi sự gian khổ thì ắt hẳng chúng ta phải
biết hoạt động này được cấu thành từ các nhân tố nào và mối quan hệ
giữa chúng ra sao? Có như thế ta mới có thể dễ dàng tổ chức, điều khiển
và đem lại kết quả giáo dục cao được.

I. Các thành tố cấu trúc của hoạt động giáo dục

Hoạt động giáo dục xét theo nghĩa rộng cũng như nghĩa hẹp điều có là các
hệ thống và được cấu thành từ các thành tố sau

1. Nhà giáo dục:

Là chủ thể đóng vai trò chủ đạo trong hoạt động giáo dục. Hay nói cụ thể
hơn nhà giáo dục là người điều khiển, điều chỉnh, định hướng và giúp đỡ
người được giáo dục trong hoạt động giáo dục. Ví dụ như để giáo dục cho
học sinh lòng yêu thiêng nhiên thì người giáo viên phải xác định được mình
phải làm gì để giáo dục cho các em, hay nói cách khác là phải có định
hướng. Và việc giáo dục không dừng lại ở việc có ý tưởng, có suy nghĩ. Vì
nếu như người giáo viên có ý tưởng hay đến đâu, hiệu quả đến đâu mà
không biết tổ chức nó thành những hoạt động thực tiễn để từng bước điều
khiển sự hình thành ý thức, hành động và thói quen của học viên thì mãi
mãi những ý tưởng đó chỉ nằm trong đầu giáo viên và nó không tác động
gì đến học sinh. Không những thế, để có được lòng yêu thiêng nhiên học
sinh phải trãi qua một quá trình dài từ nhận thức, thái độ đến hành vi, thói
quen. Và hơn nữa có những học viên không có lòng yêu thiêng nhiên từ
trước, nên việc đồng hành nâng đỡ và điều chỉnh của nhà giáo dục là điều
rất quan trọng để các học viên có thể hình thành lòng yêu thiêng nhiên.

2. Người được giáo dục:

Vừa là chủ thể vừa là khách thể đóng vai trò chủ động trong hoạt động
giáo dục. Điều này có thể được hiểu là người được giáo cụ vừa đóng lai trò
là người được giáo dục vừa đóng vai trò là chủ thể tự giáo dục. Và chính
điều này làm cho người được giáo dục đóng vai trò chủ động. Và chính vì
thế mà ta có thể lý giải cho việc cũng một nhà giáo dục, cùng một môi
trường giáo dục mà kết quả lại là nhiều nhân cách khác nhau. Ví dụ như
học sinh của một lớp 9 được giáo dục về thái độ đối với ma túy, cùng được
tham gia, được hướng dẫn như nhau. Nhưng sau giờ giáo dục đó, mỗi học
sinh sẽ có những thái độ khác nhau hoặc là có cùng một thái độ nhưng ở
những mức khác nhau như: sợ hãi, cực kỳ sợ hãi, bình thường, căm
ghét...Và điều này là do tính chủ thể của mỗi học sinh, trong giờ giáo dục
đó tuy theo tư chất, vốn sống hay sự chủ động, tích cực làm theo hướng
dẫn của nhà giáo dục mà các em sẽ hình thành những thái độ khác nhau.
Chính vì thế mà một nhà giáo dục tốt là người biết gợi lên tính chủ động
tích cực của người được giáo dục là vậy.

3. Mục đích, nhiệm vụ giáo dục:

Mục đích giáo dục là mẫu nhân cách con người mà giáo dục cần đào tạo
nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội trong từng giai đoạn phát triển của xã
hội. Ví dụ như trong thời phong kiến thì mẫu nhân cách mà giáo dục cần
phải đào tạo là mẫu người quân tử có các mặt như: nhân, lễ, nghĩa, trí, tín
và phải trung quân, ái quốc. Còn trong xã hội Xã hội chủ nghĩa thì mẫu
nhân cách cần được đào tạo lại có phần mang tính chất khác. Đó là một
người nhân đức toàn tài biểu hiện qua các mặt như: nắm được các tiến bộ
khoa học kĩ thuật của nhân loại, và bây giờ không còn “trung quân” nữa
nhưng là trung với Đảng, yêu thương mọi người...

4. Nội dung giáo dục:

Là hệ thống những kinh nghiệm xã hội được chọn lọc trong kho tàng kinh
nghiệm của nhân loại, tạo nên nội dung hoạt động thống nhất cho nhà
giáo dục và người được giáo dục nhằm đạt được mục đích giáo dục nhất
định. Ví dụ ta xét việc giáo dục lòng yêu nước cho học sinh chẳng hạn. Thì
nội dung của hoạt động này là lòng yêu nước, đây là một kinh nghiệm
không phải nằm trong thế giới tự nhiên mà nằm trong xã hội được hình
thành trong quá suốt chiều dài lịch sử của bất cứ dân tộc nào trên thế giới.
Và để đạt được mục đích là hình thành lòng yêu nước cho người được giáo
dục thì nhà giáo dục cũng như người được giáo dục phải hoạt động với nội
dung này trong suốt quá trình giáo dục. Vì thế mà không có một nhà giáo
dục nào lại có thể nói “tôi giáo dục lòng yêu thương động vật để nhằm
hình thành lòng thương người cho học viên” được. Hay ngược lại, trong khi
nhà giáo dục tổ chức giáo dục cho học viên lòng yêu người thì học viên chỉ
mãi mê chủ động rèn luyện lòng yêu động vật và sau đó lại có thể hình
thành lòng yêu người được.

5. Phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức giáo dục:

Phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức giáo dục là cách thức,
phương tiện, hình thức hoạt động của nhà giáo dục và người được giáo
dục nhằm thực hiện những nhiệm vụ giáo dục và đạt tới mục đích giáo dục
đã định. Ví dụ như việc giáo dục cho học sinh có tính tiết kiệm thì nhà giáo
dục hay cụ thể ở đây là giáo viên có thể sử dụng nhiều hình thức tổ chức,
phương pháp và phương tiện khác nhau như: tổ chức phong trào “kế
hoạch nhỏ”, thu gom giấy vụn, các buỗi nói chuyện tuyên truyền...Và đơn
cử việc tổ chức một buỗi nói chuyện chuyên đề để khởi làm hình thành tính
tiết kiệm của học sinh thôi thì ta đã thấy có nhiều phương pháp có thể sử
dụng được như: thuyết trình, thảo luận nhóm, động não, sắm vai...Cũng
như người giáo viên sử dụng rất nhiều phương tiện như: máy chiếu, hình
ảnh trực quan, giấy, bút...

6. Kết quả giáo dục:

Bất cứ hoạt động nào cũng có kết quả tương ứng và hoạt động giáo dục
cũng không ngoại lệ. Vậy kết quả giáo dục là kết quả tổng hợp của toàn bộ
hoạt động giáo dục nhưng thể hiện tập trung nhất ở mức độ phát triển
nhân cách của con người được giáo dục sau mỗi hoạt động giáo dục nhất
định. Ví dụ như sau khi được giáo dục về tính khiêm tốn thì người học viên
nhận thức được tính khiêm tốn, có thái độ đúng đắn với tính khiêm tốn và
hơn nữa là có cách sống khiêm tốn hơn so với trước khi được giáo dục.
Tuy mức độ đạt được ở mỗi học viên là khác nhau nhưng đó vẫn là kết quả
của hoạt động giáo dục tính khiêm tốn mà nhà giáo dục và người được
giáo dục đã cùng nhau thực hiện.

II. Mối quan hệ giữa các thành tố

Tuy hoạt động giáo dục có sáu thành tố như trên nhưng nó không phải là
một hoạt động bao gồm những yếu tố riêng biệt. Mà sáu thành tố trên lại
tác động qua lại và quan hệ với nhau để tạo thành một chỉnh thể thống
nhất là hoạt động giáo dục. Và ta có thể thấy dễ dàng mối quan hệ đó khi
tách từng yếu tố ra và phân tích mối quan hệ của nó với các yếu tố còn lại
1. Mối quan hệ giữa nhà giáo dục và người được giáo dục:

Đây là mối quan hệ mật thiết song song tồn tại trong hoạt động giáo dục.
Không có yếu tố này thì không có yếu tố kia. Điều nay cũng dễ hiểu nếu
không có người được giáo dục thì nhà giáo dục lấy ai mà giáo dục. Mà nếu
không có nhà giáo dục thì người được giáo dục cũng không có ai giáo dục.
Vậy thì hoạt động giáo dục có còn nữa chăng? Mặt khác, trong quá trình
giáo dục nhà giáo dục phải tùy vào đặc điểm của từng người được giáo
dục mà đưa ra những cách thức, nội dung giáo dục khác nhau. Ngược lại,
người được giáo dục thì tiếp thu và làm theo hướng dẫn của nhà giáo dục.
Tuy nhiên trong hoạt động giáo dục người được giáo dục còn có vai trò là
phản hồi để nhà giáo dục có thể điều chỉnh lại phương thức, nội dung giáo
dục sao cho phù hợp nhất. Vì vậy ta có thể nói giữa người giáo dục và
người được giáo dục có quan hệ mật thiết, hổ tương cho nhau.

2. Mối quan hệ giữa mục đích, nhiệm vụ giáo dục với các thành tố khác

Mục đích, nhiệm vụ là nhân tố hàng đầu trong việc định hướng cho sự vận
động và phát triển của toàn bộ hoạt động giáo dục. Ta có thể thấy tùy
theo từng mục đích, nhiệm vụ giáo dục mà nhà giáo dục hay người được
giáo dục có những hoạt động sao cho thích hợp. Hay là việc chọn lựa nội
dung giáo dục, phương tiện, phương pháp giáo dục cũng là dựa vào mục
đích giáo dục. Và đặt biệt là tùy theo từng mục đích giáo dục mà xã hội sẽ
có những sản phẩm giáo dục tương ứng. Tuy nhiên, các thành tố trên cũng
có tác động ngược trở lại mục đích, nhiệm vụ giáo dục. Ví dụ như qua quá
trình thực tiễn của hoạt động giáo dục, đặc biệt là kết quả giáo dục chúng
ta có thể điều chỉnh, hoàn thiện mục đích và nhiệm vụ giáo dục hơn theo
đúng với yêu cầu của thực tiễn xã hội.

3. Mối quan hệ giữa nội dung giáo dục với các thành tố khác:

Trước hết nội dung giáo dục được xây dựng tùy thuộc theo yêu cầu của
mục đích giá dục và đặc điểm của nhà giáo dục cũng như người được giáo
dục hay điều kiện phương tiện cơ sở vật chất cũng có ảnh hưởng. Ví dụ
như với mục đích là giáo dục lòng yêu người cho học sinh thì người giáo
viên không thể xây dựng nội dung là tình yêu thương động vật để giáo dục
cho học sinh. Cũng như tùy từng lứa tuổi học sinh mà ta có thể xây dựng
những nội dung khác nhau, ví dụ như với học sinh mầm non mà ta nói với
trẻ là con phải vị tha, bao dung thì làm sao mà trẻ hiểu được. Mà ta chỉ có
thể dừng lại ở mức độ là con đừng đánh bạn, con hãy cho bạn mượn đồ
chơi.... Và ngoài ra, tuy theo đẳc điểm, năng lực của từng nhà giáo dục mà
họ có thể xây dựng cho mình những nội dung phù hợp sao cho họ có thể
truyền tải tốt nhất.

Sau nữa, tuy theo nội dung giáo dục mà nhà giáo dục có thể chọn lựa cho
mình những phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức sao cho phù
hợp. Ví dụ như giáo dục cho học sinh lòng yêu nước thì người giáo viên có
thể tổ chức các chuyên tham quan, dã ngoại “về nguồn” hay đến các danh
lam thắng cảnh, hoặc là tổ chức các buỗi nói chuyện, các cuộc thì về quê
hương đất nước...Không những thế, tùy theo nội dung giáo dục đúng hay
sai mà những kết quả giáo dục sẽ tốt hay xấu.

4. Mối quan hệ giữa phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức giáo
dục với các thành tố khác

Ta có thể thấy dễ dàng phương pháp, phương tiện hay hình thức giáo dục
phụ thuộc chặc chẽ vào mục đích, nội dung, sự chọn lựa của nhà giáo dục
cũng như là đặc điểm của người giáo dục trong những phân tích ở trên. Và
đến lược mình, phương pháp, hình thức phương tiện cũng tác động ngược
trở lại các yếu tố khác. Nếu như phương tiện tốt, phù hợp thì sẽ thúc đẩy
hoạt động giáo dục diễn ra tốt hơn. Hay nói cụ thể là sẽ giúp cho mục
đích, kết quả giáo dục dễ đạt được hơn, giúp cho nội dung giáo dục dễ
thực hiện hơn và cả quá trình giáo dục của nhà giáo dục lẫn người được
giáo dục cũng diễn ra thuận lợi hơn. Còn nếu như phương tiện, phương
pháp không tối ưu, không phù hợp thì hoạt động giáo dục sẽ diễn ra không
thuận lợi.

5. Mối quan hệ giữa kết quả giáo dục với các thành tố khác

Qua các phân tích ở trên ta có thể thấy cả năm yếu tố: mục đích, nhà giáo
dục, người được giáo dục, nội dung và phương pháp, phương tiện giáo dục
điều có ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả giáo dục. Các yếu tố trên tốt thì
kết quả sẽ tốt và ngược lại. Tuy nhiên, kết quả giáo dục của một hoạt
động giáo dục còn có vai trò rất quan trọng khác nữa là phản ảnh, là cơ sở
để đánh giá hoạt động giáo dục. Giúp ta biết được hoạt động giáo dục đó
đã tốt chưa. Hay nói cách khác, kết quả giáo dục giúp ta lượng giá, và điều
chỉnh các thành tố khác sao cho phù hợp và hoàn thiện nhất. Ví dụ như
sau khi tổ chức giáo dục cho học sinh về thái độ đúng đắn với người bị HIV
mà các em còn có suy nghĩ sợ hãi, xa lánh, coi thường, mĩa mai, lên án
người bị HIV thì chúng ta phải xem lại các thành tố trên đã được xã định
và thực hiện đúng hay chưa để có thể gióa dục tình thần yêu thương,
thông cảm và thân thiện của các em với các bệnh nhân bị HIV.

Tóm lại cả sáu thành tố cấu thành hoạt động giáo dục điều có mối quan hệ
mật thiết và tác động biện chứng với nhau. Nên nhà giáo dục phải biết chú
ý kết hợp đồng bộ cả sáu yếu tố đó để đem lại hiệu quả giáo dục tốt nhất.