LÊ THANH HẢI

ÔN TẬP KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC - LÊNIN

PHẦN II: BÀI TẬP
Kí hiệu:
𝑚′: tỷ suất GTTD, trình độ bóc lột.
M: khối lượng GTTD, quy mô bóc lột.
C: Tư bản bất biến
V: Tư bản khả biến, lương công nhân, giá trị lao động
𝑃: Lợi nhuận tư bản
𝑃′: tỷ suất lợi nhuận
Công thức:
𝑀 𝑡𝑡ℎặ𝑛𝑔 𝑑ư
+ Trình độ bóc lột: 𝑚′ = × 100% = × 100%
𝑉 𝑡𝑡ấ𝑡 𝑦ế𝑢

< 𝑡𝑛𝑔à𝑦 = 𝑡𝑡ℎặ𝑛𝑔 𝑑ư + 𝑡𝑡ấ𝑡 𝑦ế𝑢 >

+ Khối lượng GTTD: 𝑀 = 𝑚′ × 𝑉

𝐶
+ Cấu tạo hữu cơ của TB:
𝑉

+ Chi phí sản xuất (quy mô sản xuất): k = C + V

+ Quy mô sản lượng: V + M
+ Giá trị mới: V + M
𝑀 𝑃
+ Tỷ suất lợi nhuận: 𝑃′ = × 100% = × 100%
𝐶+𝑉 𝑘

+ Có tích lũy cơ bản => Csau + Vsau = Ctrước + Vtrước + Mtích lũy
+ Nếu giá trị hàng tiêu dùng thị trường giảm x% => Vsau giảm x%

Dạng 1: Sản xuất giá trị thặng dư tương đối <Dấu hiệu nhận biết: câu hỏi có
những chữ được tô vàng nha>
Ví dụ 1: Ban đầu cấu tạo hữu cơ của tư bản là 46/5, trình độ bóc lột m’=204%. Mỗi
công nhân làm việc 8h. Sau đó, mặt bằng giá trị hàng tiêu dùng trên thị trường giảm
20%, lương công nhân giảm tương ứng nhưng thời gian lao động, năng suất lao động
và quy mô, sản lượng không đổi. Kết quả M = 1120000 USD. Tính sự thay đổi của m’,
M, P’. Vì sao có sự thay đổi đó?
Giải:
Cách 1 :

1
Tài liệu chỉ mang tính chất tham khảo
 LÊ THANH HẢI
50
𝑡𝑡ấ𝑡 𝑦ế𝑢 + 𝑡𝑡ℎặ𝑛𝑔 𝑑ư = 8ℎ ℎ𝑡𝑡ấ𝑡 𝑦ế𝑢 =
19
Ta có: Ban đầu { ′ 𝑡𝑡ℎặ𝑛𝑔 𝑑ư => { 102
𝑚 𝑡𝑟ướ𝑐 = × 100% = 204% 𝑡𝑡ℎặ𝑛𝑔 𝑑ư = ℎ
𝑡𝑡ấ𝑡 𝑦ế𝑢
19

Sau đó mặt bằng giá trị hàng tiêu dùng giảm 20%, lương công nhân giảm tương ứng
=> thời gian lao động tất yếu giảm 20% mà tổng thời gian lao động không đổi.
Gọi t’là thời gian lao động sau
40
𝑡′𝑡ấ𝑡 𝑦ế𝑢 + 𝑡′𝑡ℎặ𝑛𝑔 𝑑ư = 8ℎ 𝑡′𝑡ấ𝑡 𝑦ế𝑢 = ℎ
19
=> { 50 40 => {
𝑡 ′ 𝑡ấ𝑡 𝑦ế𝑢 = (1 − 20%) 𝑡𝑡ấ𝑡 𝑦ế𝑢 = 80% × = ℎ 𝑡′𝑡ℎặ𝑛𝑔 𝑑ư =
112
ℎ
19 19 19

=> 𝑚′ 𝑠𝑎𝑢 = 280%

𝑀𝑠𝑎𝑢
Mặt khác: 𝑚′ 𝑠𝑎𝑢 = × 100% = 280% => 𝑉𝑠𝑎𝑢 = 400 000 𝑈𝑆𝐷
𝑉𝑠𝑎𝑢

Mà 𝑉𝑠𝑎𝑢 = 80% 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 => 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 = 500 000 𝑈𝑆𝐷

𝑀𝑡𝑟ướ𝑐
Ta có : 𝑚′ 𝑡𝑟ướ𝑐 = × 100% = 204% => 𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 = 1 020 000 𝑈𝑆𝐷
𝑉𝑡𝑟ướ𝑐

𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 46
Mà = => 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 = 4 600 000 𝑈𝑆𝐷
𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 5

𝑀𝑡𝑟ướ𝑐
Suy ra 𝑃′ 𝑡𝑟ướ𝑐 = × 100% = 20%
𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 +𝑉𝑡𝑟ướ𝑐

Ta có : Quy mô, sản lượng không đổi => 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 = 𝐶𝑠𝑎𝑢 + 𝑉𝑠𝑎𝑢
=> 𝐶𝑠𝑎𝑢 = 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 − 𝑉𝑠𝑎𝑢 = 4 700 000 𝑈𝑆𝐷
𝑀𝑠𝑎𝑢
Suy ra : 𝑃′ 𝑠𝑎𝑢 = × 100% = 21,96%
𝐶𝑠𝑎𝑢 +𝑉𝑠𝑎𝑢

Kết luận:
- Tỷ suất giá trị thặng dư m’ tăng từ 204% lên 280%
Khối lượng giá trị thặng dư M tăng từ 1020000 USD lên 1120000 USD
Tỷ suất lợi nhuận P’ tăng từ 20% lên 21,96%
- Sự thay đổi đó là do nhà tư bản áp dụng phương pháp sản xuất GTTD tương
đối.
Cách 2:
𝑀𝑡𝑟ướ𝑐
Ta có : 𝑚′ 𝑡𝑟ướ𝑐 = × 100% = 204% => 𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 = 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 × 204%
𝑉𝑡𝑟ướ𝑐

MBGTHTD giảm 20% => 𝑉𝑠𝑎𝑢 = 80% 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐

Ta có : Quy mô, sản lượng không đổi => Giá trị mới không đổi
=> 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 = 𝑉𝑠𝑎𝑢 + 𝑀𝑠𝑎𝑢
=> 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 + 204%𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 = 80%𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 + 1120000
=> 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 = 500 000 𝑈𝑆𝐷
2
Tài liệu chỉ mang tính chất tham khảo
 LÊ THANH HẢI

=> 𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 = 1020 000 𝑈𝑆𝐷

𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 46
Mà = => 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 = 4 600 000 𝑈𝑆𝐷
𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 5

𝑀𝑡𝑟ướ𝑐
Suy ra 𝑃′ 𝑡𝑟ướ𝑐 = × 100% = 20%
𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 +𝑉𝑡𝑟ướ𝑐

Ta có : 𝑉𝑠𝑎𝑢 = 80% 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 => 𝑉𝑠𝑎𝑢 = 400 000 𝑈𝑆𝐷

𝑀𝑠𝑎𝑢
=> 𝑚′ 𝑠𝑎𝑢 = × 100% = 280%
𝑉𝑠𝑎𝑢

Ta có : Quy mô, sản lượng không đổi => 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 = 𝐶𝑠𝑎𝑢 + 𝑉𝑠𝑎𝑢
=> 𝐶𝑠𝑎𝑢 = 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 − 𝑉𝑠𝑎𝑢 = 4 700 000 𝑈𝑆𝐷
𝑀𝑠𝑎𝑢
Suy ra : 𝑃′ 𝑠𝑎𝑢 = × 100% = 21,96%
𝐶𝑠𝑎𝑢 +𝑉𝑠𝑎𝑢

Kết luận:
- Tỷ suất giá trị thặng dư m’ tăng từ 204% lên 280%
Khối lượng giá trị thặng dư M tăng từ 1020000 USD lên 1120000 USD
Tỷ suất lợi nhuận P’ tăng từ 20% lên 21,96%
- Sự thay đổi đó là do nhà tư bản áp dụng phương pháp sản xuất GTTD tương
đối.

Ví dụ 2: Ban đầu trình độ bóc lột m’=475%. Chi phí SX = 20 000 000 USD,
C/V=19/1. Sau đó, mặt bằng giá trị hàng tiêu dùng trên thị trường giảm 20%, lương
công nhân giảm tương ứng nhưng thời gian lao động, năng suất lao động và quy mô,
sản lượng không đổi. Tính sự thay đổi của m’, M, P’. Vì sao có sự thay đổi đó?
Giải:
𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 = 20 000 000 𝑈𝑆𝐷 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 = 19 000 000 𝑈𝑆𝐷
Ta có: { 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 19 => {
= 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 = 1 000 000 𝑈𝑆𝐷
𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 1

𝑀𝑡𝑟ướ𝑐
Mà 𝑚′ 𝑡𝑟ướ𝑐 = × 100% = 475%
𝑉𝑡𝑟ướ𝑐

=> 𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 = 4750 000 𝑈𝑆𝐷

𝑀𝑡𝑟ướ𝑐
Suy ra: 𝑃′ 𝑡𝑟ướ𝑐 = × 100% = 23,75%
𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 +𝑉𝑡𝑟ướ𝑐

Mặt bằng giá trị tiêu dùng trên thị trường giảm 20%
=> 𝑉𝑠𝑎𝑢 = 80% 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 = 800 000 𝑈𝑆𝐷
Năng suất lao động, quy mô sản xuất không đổi => Giá trị mới không đổi

=> 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 = 𝑉𝑠𝑎𝑢 + 𝑀𝑠𝑎𝑢 = 5750 000 𝑈𝑆𝐷

=> 𝑀𝑠𝑎𝑢 = 5750 000 − 800 000 = 4950 000 𝑈𝑆𝐷
3
Tài liệu chỉ mang tính chất tham khảo
 LÊ THANH HẢI
𝑀𝑠𝑎𝑢
=> 𝑚′ 𝑠𝑎𝑢 = × 100% = 618,75%
𝑉𝑠𝑎𝑢
𝑀𝑠𝑎𝑢
Suy ra : 𝑃′ 𝑠𝑎𝑢 = × 100% = 24,75%
𝐶𝑠𝑎𝑢 +𝑉𝑠𝑎𝑢

Kết luận:
- Tỷ suất giá trị thặng dư m’ tăng từ 475% lên 618,75%
Khối lượng giá trị thặng dư M tăng từ 4750 000 USD lên 4950 000 USD
Tỷ suất lợi nhuận P’ tăng từ 23,75% lên 24,75%
- Sự thay đổi đó là do nhà tư bản áp dụng phương pháp sản xuất GTTD tương
đối.

Bài tập vận dụng :

BT1: Ban đầu trình độ bóc lột m’=255%. C/V=9/1. Thời gian lao động 6,5h/ngày. Sau
đó, mặt bằng giá trị hàng tiêu dùng trên thị trường giảm 20%, lương công nhân giảm
tương ứng nhưng thời gian lao động, năng suất lao động và quy mô, sản lượng không
đổi. Tính sự thay đổi của m’, M, P’. Vì sao có sự thay đổi đó?

BT2 : Ban đầu trình độ bóc lột m’=123%. Chi phí SX = 3075 000 USD, C/V=36/5.
Sau đó, mặt bằng giá trị hàng tiêu dùng trên thị trường giảm 20%, lương công nhân
giảm tương ứng nhưng thời gian lao động, năng suất lao động và quy mô, sản lượng
không đổi. Tính sự thay đổi của m’, M, P’. Vì sao có sự thay đổi đó?

Dạng 2: Tích lũy tư bản. <Dấu hiệu nhận biết: câu hỏi có những chữ được tô
vàng nha>
Ví dụ 1: Ban đầu m’= 325%, số công nhân = 510 người. mỗi người tạo ra giá trị mới =
2000 USD. Sau đó 2/3 GTTD ban đầu dùng để tích lũy làm cho cấu tạo tư bản tăng từ
49/3 lên 62/3. Kết quả tỷ suất lợi nhuận không đổi. Tính sự thay đổi của m’, M, số
công nhân bị sa thải. Biết tiền lương mỗi công nhân bằng nhau, không đổi. Vì sao có
sự thay đổi như vậy.
Giải:
Ta có : Khối lượng giá trị mới do 510 công nhân tạo ra là :
2000 × 510 = 1020 000 𝑈𝑆𝐷
𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 = 1020 000 𝑈𝑆𝐷 𝑀 = 780 000 𝑈𝑆𝐷
Ban đầu : { ′ 𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 => { 𝑡𝑟ướ𝑐
𝑚 𝑡𝑟ướ𝑐 = × 100% = 325% 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 = 240 000 𝑈𝑆𝐷
𝑉 𝑡𝑟ướ𝑐

𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 49
Mà = => 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 = 3920 000 𝑈𝑆𝐷
𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 3

𝑀𝑡𝑟ướ𝑐
Suy ra: 𝑃′ 𝑡𝑟ướ𝑐 = × 100% = 18,75%
𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 +𝑉𝑡𝑟ướ𝑐
4
Tài liệu chỉ mang tính chất tham khảo
 LÊ THANH HẢI
2
Ta có: Giá trị thặng dư tích lũy tư bản: 𝑀𝑡í𝑐ℎ 𝑙ũ𝑦 = 𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 = 520 000 𝑈𝑆𝐷
3

𝐶𝑠𝑎𝑢 + 𝑉𝑠𝑎𝑢 = 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑀𝑡í𝑐ℎ 𝑙ũ𝑦 = 4680 000 𝑈𝑆𝐷

=>{ 𝐶𝑠𝑎𝑢 62
=
𝑉𝑠𝑎𝑢 3

𝐶 = 4464 000 𝑈𝑆𝐷

=>{ 𝑠𝑎𝑢
𝑉𝑠𝑎𝑢 = 216 000 𝑈𝑆𝐷
𝑀𝑠𝑎𝑢
Vì tỷ suất lợi nhuận không đổi => 𝑃′ 𝑠𝑎𝑢 = 𝑃′ 𝑡𝑟ướ𝑐 = 18,75% = × 100%
𝐶𝑠𝑎𝑢+𝑉𝑠𝑎𝑢

=> 𝑀𝑠𝑎𝑢 = 18,75% × (𝐶𝑠𝑎𝑢 + 𝑉𝑠𝑎𝑢 ) = 877 500 𝑈𝑆𝐷

𝑀𝑠𝑎𝑢
=> 𝑚′ 𝑠𝑎𝑢 = × 100% = 406,25%
𝑉𝑠𝑎𝑢

Ta thấy: 𝑉𝑠𝑎𝑢 = 90% 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 mà tiền lương không đổi

=> Số công nhân bị sa thải là : 10% × 510 = 51 (𝑛𝑔ườ𝑖)
Kết luận:
- Tỷ suất giá trị thặng dư m’ tăng từ 352% lên 406,25%
Khối lượng giá trị thặng dư M tăng từ 780 000 USD lên 877 500 USD
51 công nhân bị sa thải, thất nghiệp, chiếm 10%
- Sự thay đổi đó là do nhà tư bản tích lũy tư bản làm cho cấu tạo hữu cơ tư
bản và năng suất lao động tăng.

Ví dụ 2: Ban đầu m’= 207%, tổng giá trị mới = 1 228 000 USD. Nhà tư bản lấy 80%
GTTD ban đầu dùng để tích lũy mua thiết bị và cắt giảm 14,2% chi phí nhân công. Kết
quả C/V=43/3. Tỷ suất lợi nhuận đạt 18% . Tính sự thay đổi của m’, M, P’. Vì sao có
sự thay đổi như vậy.
Giải:
Ta có:
𝑀𝑡𝑟ướ𝑐
Ta có : 𝑚′ 𝑡𝑟ướ𝑐 = × 100% = 207%
𝑉𝑡𝑟ướ𝑐

Tổng giá trị mới: 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 = 1228 000 𝑈𝑆𝐷

𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 = 828 000 𝑈𝑆𝐷
=> {
𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 = 400 000 𝑈𝑆𝐷
Nhà tư bản lấy 80% GTTD ban đầu để tích lũy
=> 𝑀𝑡í𝑐ℎ 𝑙ũ𝑦 = 80% 𝑀𝑡𝑟ướ𝑐 = 662 400 𝑈𝑆𝐷

Cắt giảm 14,2% chi phí nhân công => 𝑉𝑠𝑎𝑢 = (1 − 14,2%) 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 = 343 200 𝑈𝑆𝐷
𝐶𝑠𝑎𝑢 43
Ta có : = => 𝐶𝑠𝑎𝑢 = 4919 200 𝑈𝑆𝐷
𝑉𝑠𝑎𝑢 3

5
Tài liệu chỉ mang tính chất tham khảo
 LÊ THANH HẢI
𝑀𝑠𝑎𝑢
𝑃′ 𝑠𝑎𝑢 = × 100% = 18% => 𝑀𝑠𝑎𝑢 = 947 232 𝑈𝑆𝐷
𝐶𝑠𝑎𝑢 +𝑉𝑠𝑎𝑢
𝑀𝑠𝑎𝑢
=> 𝑚′ 𝑠𝑎𝑢 = × 100% = 276%
𝑉𝑠𝑎𝑢

Ta có: 𝐶𝑠𝑎𝑢 + 𝑉𝑠𝑎𝑢 = 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 + 𝑀𝑡í𝑐ℎ 𝑙ũ𝑦

=> 𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 = 𝐶𝑠𝑎𝑢 + 𝑉𝑠𝑎𝑢 − 𝑉𝑡𝑟ướ𝑐 − 𝑀𝑡í𝑐ℎ 𝑙ũ𝑦 = 4200 000 𝑈𝑆𝐷
𝑀𝑡𝑟ướ𝑐
Suy ra: 𝑃′ 𝑡𝑟ướ𝑐 = × 100% = 18%
𝐶𝑡𝑟ướ𝑐 +𝑉𝑡𝑟ướ𝑐

Kết luận:
- Tỷ suất giá trị thặng dư m’ tăng từ 207% lên 276%
Khối lượng giá trị thặng dư M tăng từ 828 000 USD lên 947 232 USD
Tỷ suất lợi nhuận P’ không đổi 18%
- Sự thay đổi đó là do nhà tư bản tích lũy tư bản làm cho cấu tạo hữu cơ tư
bản và năng suất lao động tăng.

Bài tập vận dụng :

BT1: Ban đầu m’= 250%, tổng giá trị mới = 1155 000 USD. Nhà tư bản lấy 80%
GTTD ban đầu dùng để tích lũy mua thiết bị và cắt giảm 1/11 chi phí nhân công. Kết
quả C/V=10/1. Tỷ suất lợi nhuận đạt 31,25% . Tính sự thay đổi của m’, M, P’. Vì sao
có sự thay đổi như vậy.

BT2: Ban đầu m’= 340%, số công nhân = 240 người. mỗi người tạo ra giá trị mới =
5500 USD. Sau đó 75% GTTD ban đầu dùng để tích lũy làm cho cấu tạo tư bản tăng
từ 16/1 lên 22/1. Kết quả tỷ suất lợi nhuận không đổi. Tính sự thay đổi của m’, M, số
công nhân bị sa thải. Biết tiền lương mỗi công nhân bằng nhau, không đổi. Vì sao có
sự thay đổi như vậy.

6
Tài liệu chỉ mang tính chất tham khảo