atulong sa Aking Sopas

,1.ay K
••OLINA AGUILA
1tEUEL""

ahitaP talagang m a_walan ng katulong.

M Isang buwan kamm g nawalan ng katulong at sa tingin ko'y katapusan
na ng roundo. .. . . ,
Sino ang mag-ngtb sa kab1lang kanto pag walang tubig? Sino ang
magpapaypay sa bun so kung walan_g koryente sa gabi? Sino ang maiiwan sa
bahay 'pag kami'y nagtatrabaho? Sino ang maglalaba, maglilinis ng ku.beta,
mamamalengke, magluluto at gagawa ng kung ano-ano pa na noon mo lang
nalaman na mahirap din palang gawin?
Sapagkat pinalaki akong \aging may mauutusan, hanggat sa magpamil-
ya'y taglay pa rin ang kaisipang hindi kumpleto ang tahanan kapagwalang
katulong. Naririyan ang ama, ang ina, ang mga anak, ang sariling bahay,
ang kotse, ang mga appliances, at ang katulong.
Ang katotohanan nito'y nangungupahan lang kami sa isang lumang
apartment; nagbu bus sa pagpasok sa opisina; at maliban sa minanang GE at
niregalo-sa-kasal na double burner, karaniwang pamilya Jang kami.
Ngunit mawala na ang lahat, 'wag lang ang katulong. E, ano kung may
brownout? Makapagsisindi ka ng kandila at makapagluluto sa uling. E,
ano kung mawalan ng tu big. Mayroon kang maiigiban. E, ano kung walang
maipapamalengke. Mayroon kang mauutangan. Ngunit kapag wala kang
katulong, para kang nasunugan ng makailang ulit. Sapagkat kung wala
kang katulong sino ang iyong mauutusang magluto, umigib at umutang?
Walang dakilang lipunan ang naitayo nang walang nauutusan. Nakilala
nga lamang sila sa iba't ibang pangalan ngunit sila rin iyong nagtayo ng
piramide, nagmantina ng mga palasyo, at nag-aruga sa mga anak ng hari't
1 emperador.

I Kayat ako pa kayang isang karaniwang burgis na nagnanais na makaa-

hon sa buhay ang hindi maghahangad na magkaroon din ng isang katulong.
Ang hindi maghahangad na wnunlad din? Sa rulong ng isang mauutusan.
Ang katulong, para sa mga katulad ko'y katumbas ng sampong
appliances na hindi ko mabili; telepono't mensahero; security guard at
sekretary a. s·1ya ang nagb1b1gay
. . sa ak'~m ng pan ah on upang mac:ringlibre
o-· ako

123
at pakinabangan ng lipunan. Sila , sa kabuuan , kung gayon, ang lih ·
. •rn na ' robinsya, sa riwang simoy
k N ng. hangin
k , prutas ' gula
. y, at muarrus . na
A P asas ayang ma gsasa a. a1s o munang matuJo
mayoryang nagsisilbing guI ugo d ng I1punan. og rn · . g sa a 1m ng ngui
il 1.
lsipin na Jang kung walang karulon g. An g mga kagalan g-gala ng 11 ,,,.aw•ayan matapos ang tanghahang . inihaw
. na daJag , di nengdeng . · atpuno
manng.
tasan O nahalal na rnag-isip. para :.a a ring kinabukasan ay matatali sawaa]naa hinog na buon g paumanhmg hmanda ng tiyahin k. .
ng a ing m1s1s. g .
q . gan g _. .
kakwcnta-kwentang gawa ing pa.mbahay. Kay sagwan g pangitain: na lal g Sulit ang walon g oras na btyahe;
.. ng dal
.. awang overheati .
ng. isang .
fl at m,
. . h .h. g aba l
at ku.ng ilang pam erner ,uw1syo ng pag-pngle. ,
ang pangulo ng Pilipinas h ab ang 1111p nang nag I rntay ang mga bisitan
dayuhan ; naglilinis ng kubeta ang pangal~wang pa~g~lo habang panuo! Lubos din ang paurn anhin ng dati naming karulong sa anyo ng kanilan
na gumagawa ng mga karumaldumal na kn men ang 1ba t iba ng si ndikaro.' bahay. Aniya'y para ng tan gkal ng manok. Kandarapang pinunas-punasa~
a.ng bangkong _uupuan ko na sana haban? pabulyaw na inutusan ang batang
Nang nawalan kami ng katulong, isa kaming pamil yang !aging nakakunot kaparid . Mam1 ras daw ng manggang h1law. Paborito ko raw ito, tanda pa

ang uJo. nlya.

Wala na ang luksurya ng paggisi ng sa pinakahul ing ~egundo bago ma .
madali sa opisina. Ang huling oras ng iyong pagtulog ar ilaJaa n mo na ~a
unang oras ng iyong paggising upang magluto ng agahan. maghugas ng ki-
natamaran sa gabing pinagkainan , magwalis-walis sa bakuran, at kau nting
punas- pun as sa loob ng bahay.
Samantala, nakaabang ang gagawing baon ng mga bata, ang unipor-
meng isusuot nil a at ang school bus na waring lagi mong nanrinig na para-
ting na.
Naitakda na ninyong rn ag-asawa kung sino ang aabsent sa araw na iyon
upang siya naman ang humarap sa bunton ng labahin at plantsahi n, at pag-
aalaga sa bunso.
Wala na rin ang masasayang oras ng pag-a-unwind :.a rnalarnJam na
kislap ng rnalamig na bore ng beer sa mararaanang beerhouse babang pina-
lalampas ang rush hour. Nagmamadali ka na rin dahil dadaan ka pa sa
paleugke. Ngurut higit sa lahat, nagmamadali ka na rin daruJ ang ilang mi-
nutong pagkabalam mo ay nangangahulugang simangot sa naiwang asawa
na ngayon ay kaharap na aJ1g pagluluto, at assignment ng mga bata.
Kunot-noo kang kakatok sa pag-uwi na nag-aalalang ikaw naman ang
susunod na rnaiiwan sa bahay.
Kayat ayon, matapos ang isang buwang pagdurusa, nag-file kami ng
isang linggong leave at sumugod sa probinsya. Bitbit ang buong pamilya.
lpinagbilin sa kapitbahay ang kinandaduhang bahay. At pin akipagsapala·
ran ang wala sa kundisyong segunda rnanong kotse ng iyong bayaw.
Bahala na.
Siya ang un a n~ming nil~pita~ da~il nag~abakasakali kaming mahatak
namln siya.n g muJ 1. Ang sab1 kas1y pmauuwi na siya ng kanyang mga ma-
gulang; higit daw nilang kailangan ang tulong ng aming karulong. Ngunit
ang karga ni ya ng pasusuhin ang nagsabing humanap na lang k.ami ng iba.
Ang bilis namang manga nak, ang pabi.rong tanong ko habang nilalan-
takan ko ang manggang hilaw na ngayo'y naglalangoy sa bagoong lloko.
oalawan g linggo pa lang ang nawawala , may pasusuhin na.
Sa asawa raw iyon ng kaniyang kapatid na lalaki. E, bakit hindi 'yong
asawa ang mag-a1aga, Nagpunra raw sa bayan. Nagrinda ng mangga.
Bumikig sa aking lala.munan ang isang tapyas ng mangga na hindi ko
nanguyang mabuti.
Ang kapatid naman daw niya ay nag-araro kasama ng kanyang ama. Ang
nanay uiya ay nakipagpalit ng inaning mais para sa a.bona. A..t ang anim
na maliliit na batang kanina pa sisilip-silip saka magbubungisngisan ay
mga kapatid at parnan gkin niya; nagpang-abot-abot na dahil sa maagang
pag-aasawa ng kanyang kapatid.
Suot ng dati naming karulong ang lumang damit ng misis ko. Bonus
namin 'yon, wika nga. Paano ba naman, halos wala nang natira sa inipan
niyang sweldo. Buwan-buwang nagpapadala. Kesyo nagkasakit ang isa sa
kanila, walang maisaing, may nan ganak, walang mai.saing, walang mai~aya~
sa utang, walang maisaing. Tsaka 'yon pang ipinasalubong niyang brskwH
na assorted, T-shirt ng mga batang kapatid niya, plastic na lalagyan ng ulam
para sa kanyang a.ma, at isang makulay na bestida't palda na isusuot daw
niya sa pyesta.

125

124
 Kailangan claw niyang ma~suot n~ magandang damit dahil iyon an
inaas ah an ng mga kababaryo 111ya. Gah ng Maym
. ia, e. At nancriti
i:,·
siy ang mag
halong lancli; oang maisayaw man Jang cl~w ng _raga-sen tro.
Nag-asawa nang lahar ang mga dati nammg katulong; walang ilan
buwan marapos makauwi. Aywan claw ng katul ong namin na para b g
bigla silang gumagancla sa ringi n ng kalalakihan kapag kau uwi nila m:~:
Maynila. . .
Kahit claw pagdaring mya at nag-araro agad k111abukaan, napansin daw
niya ang pag-aligid ng mga kalabaw at ng mga kabunrot nitong binatilyong
pastol. .. , sariwang gulay ngunir ganoon nang ganoon ang larawang tumatambad sa
Kababaing tao, nag-aararo. Nangm ako t agad pum arada sa aking isipan
ang mga pom1a ng mga feminista sa Maynila. Kay gandang pangitain.
Sa labas ng bakuran, isang pulutong ng mga bara ang nagkukumpulan
sa korseng pilit kong ipinasok sa kanilang baryo. Nagpapakain ng baboy
ang kanyang Iola. [sang pilantod na binata ang nagsisibak ng kahoy. !sang
dalagita ang sumungaw sa bintana.
Ayon! Baka 'yan ay gustong sumama sa Maynila.
Lusob agacl kami sa bahay ng dalagitang may kato rse anyos yara_Gusrong
sumama. Pero hincli marunong magluto. Di bal e, basra gustong sumama,
matuturuan din 'yan. Gustong sumama pero hindi makatagalog. Di bale,
basta gustong sumama, magkakai.ntindihan kami nyan. Gustong sumama
pero . . . maraming hindi alam. Di bale! Basta gustong sumama.
Kami na ng asawa ko ang nagtatalo. Namim ili pa, kira na ngang walang
pagpipilian. Unfair naman claw kung parehong swelclo ang matatanggap
gaya sa clati naming karulong; clahil wala pang alam at baka magtampo ang
dati naming katulong. Detalye na Jang 'yan . Ang mahalaga, makakuha ng
katulong. Tapos!
Hintayin na raw namio ang mga magulang.
Hinintay nga namin. At bago kumagat ang dilim, ayon , nag-aaway ang
mga magu lang ng dalagita. Gusto noong isa, ayaw noong isa. Baka raw
~atulad sa kanyang areng hanggang ngayo'y hindi pa nila naba balitaan;
pmangakuan ng kung sinong nakapustura na magratrabaho sa isang res-
tawra~ ar hanggang ngayo'y ni isang sular ay hindi pa nagpapadala.
Pilu akong nagpaliwanag na hindi ako tulad noong among kanyang ate.
Na kun~ gusro nila, hahanapin ko pa ang nawawalaJ1g anak nila. Na kung
guSro mla · · · lahat ng kundisyon ng umaayaw na magulang ay ibinigay
126
ko. J(jnakabig na ak_o ng aking asawa. Hindi pa rin sila umoo. Lumabas na
"yak ang dal agna.
nag- 11
Y Talagang ganoon claw, sabi ng aming dating katulong. Mahih ira pan
daW kami sa paghahana p ng kat ulon_g. Paano'y ka ratapos lamang maitinda
ang ani at sinisimul an nan? ara ru~111 ang bukid. lbig sabihin, mapera pa
ang mga tagabukid ar kakailanganm ang lahat ng bisig sa paghahanda ng
bukid, Taasan ko man J aw ang sweldo.
Ginalugad namin ang bawat turnpok ng bahay sa baryo, urnaga hanggang
gabi. Talaga namang masarap ang si moy ng hangin at amoy ng kalulutong
amin.
Sasalubungin kami ag isang kawan ng mga bata: nakayapak, hubo,
uhugin , yayar, bond at, pisak , galisi n, na ang lahat ay nakatawa. Sa loob ng
bahay ay ang matatanda ; hukot, kulubot, uugod -ugod , na lahat ay nakatawa
ri.n. Aba'y nasaan ang mga ama't ina , binata't dalaga, ti yo't tiya? Paano ako
makakakuha ng katulong ni ya n?
Ganoon daw talaga 'yon, paliwanag ng dati naming katulong. Ang mga
naiiwan sa bah ay ay yaong hindi masyadong maaasahang kumita. At yung
mga makakapagtrabaho, syempre naroroon sa pinagtatrabahuhan.
Ganoon daw talaga 'yon para mabuhay, singit ng kanyang amang
naglalanggas ng sugar. Tingnan ko raw silang magkakamag-anak_ Magsaka
raw man sila nang magsaka, kahit silang lahat, hindi sasapat ang maaani
mula sa lupa. Una, tatlong ektarya Jang ang lupa, hindi pa kanila. Tapos
mababa ang bilihan ngayon ng tabako at mais. Hindi sila makapagpalay dahil
walang parubig. Ang gulay na kanilang tinatanim ay sapat Jang na iulam. E.
yong utang pa nila na !aging hindi mabayad-bayaran. At kahir pa maging
samo-santito ang may-ari ng lupa , halimbawa'y mirakulong 100 porsyento
ang ibigay na kaparte nila , gahol pa rin ang kikirain. Kayat ang ponnula nila
para mabuhay: simpleng buhay at kayod sa rrabaho. Kahit anong trabaho.
Tumango na Jang ako kahit hindi ko labis na naunawaan ang kanyang
sinabi. Kanina ko pa gustong rnagtanong, natatakot lang ako na maging
mabigat ang dating, tuloy baka maa pektuhan Jang ang paghahanap
namin ng katulong. Halimbawa, anong ibig sabihin noong mapera pa ang
magbubukid , sam antalang halos wala na silang makain? Bakit kahit 100
porsyenro ang kaparte nila, kulang pa rin ? Tu mango-tango na Jang ako.
, Yung pinsan niya, nagsundalo bilang hanapbuhay. Kargador sa Mayni1a
yong isa pa. May nagweyter at may isang nakapag-asawa ng sirkero sa
127
 . b Ang hira p daw sa mga ito, hindi na umuwi matapo
ka1na aI. . s inakak:1
ng rrabaho. At bihira nang nagpapad ala ng pera. H1rap din daw an 1 1a
. • Ana resulra ng bnila11g porrnul a: bata'r matatan<l a na lang nga
1ro. i, ang 1yon
nakikira sa baryo.
Di bale raw 'yun , raranda nama.n daw ang mga bara . Mabuti
. d h'I · nga raw
marami ang nag-aaI1san a I umuuntl ang susuportahan ng lu
03 · d · h b pa. E
aosinuwerre pa, ba ka rnagrng ya niror, mensa ero, rra ahador k ul '
P• !; . ' . ' at on
hardi nero. Kun11 maka-Saud1 pa. Pag mmal as, pusakaJ, holdaper 0 g,
": . • • puta;
mafas pero kunuk1ta. Sabay hagalpak ng tawa, kumayar ang !away at dah
ng bayabas na panlanggas. UmaaUs daw sila ng b~ryo pa ra mabuh:;
IpinaaliJa niya raw ang kanyang anak para mabuh ay silang lahat. Masak'
daw 'yon; anak mo' r iyong pananaguran, ipinaaJ.iJa mo. Anong k.lase ra~
siyang ama.
Dinurdot niya ang kanyang sugar ; ilang nana ang maraha ng umagOS ,
Ka}'a hindi madaling humanap ng katulong. Hangga' t maritiis ang hirap,
tiriisin 'wag Jang mabawasan ang marangal na pagtingi n sa sarili.
Pero 'wag daw akong mag-ala.Ia, tiyak na may makukuha ako dyan.
Jsang pamilyang nagipir, namatayan, walang lalaki sa babay, at yaong
nagbabakasakaling makakita ng mabait na amo. At higir sa lahat kaya na
ng magulang oa tanggapin ang hapdi ng pagpapaalila ng kanyang anak.
Baka gusto ko raw mag-ampon o magpareserba ng isang pas lit. Pagtanda
noon, ciyak may kaculong na raw ako.
Nakakuha nga ako. lsang gabi'y nagdala ang dati naming katulong ng isang
dalagicang pinagsulsulan ng kanyang inang balo. Nag-Ilokanohan sila. Ang
akala yara'y hindi ko naintindihan.
'Wag claw sisimangor ang bata at baka hindi siya kunin. Ano raw ang
gusro ng bata, magutom sa bukid? E, hindi na malam an ng ina kung paano
papakainin ang anim pang kapatid nito. Tsaka ayaw ba daw niya iyon, hindi
na siya masisigaw-sigawan at mapapalo ng kan yang ina. Aangal sana ang
bata, ngunir nagmadaling umalis ang ina, dala-dala ang paunang bayad
ko para sa bata. Hinabol ko siya ng tingin. Muling lumingon sa kanyang
anak. At bagamat gabi'y tumilam si.k ang isang kutitap mula sa kanyang
m.alamlam na mga mata.
Laging mabilis ang pag-uwi. Bukod sa mga gulay, prutas, barug-lloko
at sunog na balat, karga ko na rin ang aming karulong. Karga ko rin ang
128
•ng karanun ga n ru ngkol sa kanilang buhay. Masi . .
- pag nama y sagsag
111 ara01
1
an sa kahirapan.
narn k' .
Kung kan il a an g Iupa, ang a m_g na1tanong isang gabing may kun
g .nong bisira ang am a ng datt. namin g .karulong. Natawa ulit .11o gaya ngg
51
. parang nag-uudyok sa akm g hanaprn ko sa sarili ko ang kasagut
dan , k' b an .
Malay ko, sa hin agap ng a mg uh ay-lungsod, ang pagkakilala ko sa
a}' mal ayo sa pagkakilala ko sa aspalto't semento.
3
lup Nacawa na rin ako kahit hindi ko lubos na naunawaan ang gusto niyang
sabihin. Nagcawanan kaming lahat.
Nilingon ko an g karu long habang nakahinto kami sa trapik ng \ungsod.
Tulog na'cwarin g pagod na sa haba ng biyahe, dikit-dikit angmga pilikmata.
A. bukas, lu sob na nama n sa trabaho; sa paghahanap ng ikabubuhay.
Buti't may karulong na . Laki ng ginhawa.
Mara.hi! malilimutan ko agad ang mga nangyari sa paghahanap ng katu•
long. Ma rah ii mat atagalan pa bago ko maunawaan ang sinabi ng matanda.
Ngunit hindi ko malilimutan ang pagtitiim bagang niya nang dutdutin niya
ang sugat sa paa matapos niyang sabihing wala siyang kwentang ama, ang
cawanan namin nang hindi ko maunawaan ang kanyang sinabi , ang tilam•
sik ng liwanag sa luha ng ina ng bago naming karulong.
A, mahirap itong lungsod. Laging traffic lights na Jang ang nagdidikta ng
abante at hinto . Buri na Jang at kaya ko nang ilusot ang kotse sa dagsa ng
sasakyan at tao.
1 995
12q