Professional Documents
Culture Documents
გელა შულაედური
გელა შულაედური
2.ომის გამომწვევი მიზეზები და მშვიდობა
ომის ეთიკა უნდა დავიწყოთერთმნიშვნელოვანი დაშვებით, რომ ომი ცუდიადა
ყოველაფერი უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომიგი თავიდან იქნეს აცილებული.
თუმცა, იმავდროულად, ისიც უნდა გავაცნობიეროთ, რომარსებობს გადაწყვეტილებები, რ
ომელთა მიღებამეტი ბოროტების მომტანია, ვიდრე ომი. ომიცუდია,
იმიტომაც, რომ იგი იწვევს ადამიანთაგანზრახულ მოკვდინებასა და
დასახიჩრებას. ესკი ფუნდამენტური ბოროტებაა - მსხვერპლთა
ადამიანური უფლებების გათელვა.ომის ეთიკის მიზანია ხელი შეუწყოს სწორი, მართებუ
ლი გადაწყვეტილების მოძიებას, როგორც ინდივიდუალურ, ისე სახელმწიფოთადონეზე.
ომის ეთიკა ხელს უწყობს ომისფორმალური კოდექსების (ჰააგისა და ჟენევისხელშეკრულე
ბა) შექმნას.
ასევე სამხედრომოქმედებების მსვლელობაში სამხედროთაქცევის წესები შექმნასა და იმპ
ლემენტაციას.ომი, როგორც ერთი (შინაგანი) თვისებებისდაპირისპირება მეორეს მიმართ ა
დამიანისბუნებაშია ჩანერგილი – ესაა ერთადერთობისგანცდა, ინდივიდუალიზმი, ანუ „ეგ
ოიზმი“.
ჩვენი ეგოიზმი დღითიდღე იზრდება დამოითხოვს მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას.
იმის გამო რომ, კაცობრიობა ვერ ფლობსგაზრდილი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებისმ
ართვის მეთოდოლოგიას, იგი პერიოდულადომის მდგომარეობაში ვარდება. ყოველ ომსშე
დეგად მოსდევს ღირებულებათა გადაფასებისმტკივნეული პერიოდი. როგორი უნდა იყოს
დამოკიდებულება ომისადმი? რამდენადააზნეობრივად გამართლებული პიროვნებისსიცო
ცხლის ხელყოფა მთავრობის ბრძანებისგამო?
სახელმწიფო, რომელიც იწყებს ომს არისაგრესორი. გაერთიანებული ერების დეფინიციაუ
ფრო ავიწროებს ამგვარ გაგებას, და აგრესორსუწოდებს სახელმწიფოს, რომელმაც პირველმ
აგამოიყენა შეიარაღებული ძალა. ეს დეფინიციაგვაყენებს პრობლემის წინაშე.
გამოდის, რომ თუ ქვეყანა ავლენს ,,აგრესიულაქტივობას” საომარი ძალის გამოყენების გარ
ეშე, ხოლო ქვეყანა, რომლის მიმართაც გამოიყენებააქტივობა საპასუხოდ შეიარაღებულ ძა
ლებსგამოიყენებს, იგი იწოდება აგრესორად დასაერთაშორისო კანონმდებლობასთანმიმარ
თებაში მისი აღმოჩნდება არალეგიტიმური. მაგრამ მორალურად მისი ქმედება უნდაშეფას
დეს, როგორც მართებული. აღნიშნული ტიპის ქმედებას თავდაცვითდარტყმას უწოდებენ.
ე. წ. ექვსდღიანი ომი ამისმაგალითია.
1967 წელს ისრაელი იძულებულიგახდა პირველს გამოეყენებინა სამხედრო
ძალაეგვიპტის წინააღმდეგ. ისრაელი გამოჩნდააგრესორად, მაგრამ მორალურად ეს არ იყ
ომართებული შეფასება. რადგანაც ეს მოქმედებაპროვოცირებული იყო
ეგვიპტეს მიერ ისრაელისწინააღმდეგ წარმოებული შემდეგი აქციებით:
მანგამოაცხადა ისრაელის მიმართ სამტროპოლიტიკა, მიუახლოვა და გააძლიერა სამხედრ
ოძალები საზღვართან, დახურულად გამოაცხადატირანის სრუტეებში შესვლა ისრაელისგე
მებისათვის, ერაყთან, იორდანიასა დასირიასთან გააფორმა ურთიერთდახმარებისხელშეკ
რულებები.
გაერო ადგენს, რომ აგრესიული მიზნითწარმოებული ომი საერთაშორისო მშვიდობისწინა
აღმდეგ მიმართული დანაშაულია. იგისახელმწიფოს სუვერენობის,
ტერიტორიულიინტეგრაციისა და პოლიტიკურიდამოუკიდებლობის წინააღმდეგ
მიმართულიშეიარაღებული ძალის გამოყენებას გულისხმობს. აგრესია საერთაშორისო პას
უხისმგებლობასმოითხოვს და ვერც პოლიტიკური, სამხედრო, ეკონომიკური ან ნებისმიერ
ი სხვა მოტივიგამოდგება აგრესიის დასასაბუთებლად.
რატომ მაინცდამაინც ომი? ამ კითხვაზემარტივი პასუხი არ არსებობს. სხვადასხვა ომისშემ
თხვევაში, პასუხიც სხვადასხვაა. იგიდამოკიდებულია მრავალ სხვადასხვა ცვლადზე, უპი
რველეს ყოვლისა კი - დროზე. ცხადია, ომსსხვადასხვა ეპოქაში
განსხვავებული ფაქტორიიწვევდა. მაგალითად, მეთორმეტე საუკუნისევროპაში
მცხოვრები ნებისმიერი ობიექტურიმკვლევარი ამ პერიოდის სასტიკ ომებსაუცილებლად
რელიგიურ აღტყინებას მიაწერდა. პარადოქსულია, რომ განსაკუთრებულისისასტიკით გამ
ორჩეული ჯვაროსნული ომები, რომლებიც მეთერთმეტე საუკუნის დასასრულსდაიწყო და
თითქმის 200 წელს მიმდინარეობდა, იმ რწმენით იყო
გამსჭვალული, რომ ,,ღმერთიჩვენთანაა’’.
რელიგიამ ძალზე სუსტი როლი ითამაშამეოცე საუკუნის ძირითადი ომების
გაჩაღებაში. რელიგიური ფანატიზმი არავითარ შემთხვევაშიარ ყოფილა პირველი მსოფლი
ო ომისსაფუძველი. ბევრი დამკვირვებელი ამ ომისდაწყების მიზეზად
ნაციონალიზმს მიიჩნევს, რომლის შესახებაც მეოცე საუკუნეში არაფერიიყო
ცნობილი.მკვლევართა მეორე ნაწილი ომის დაწყებასევროპული ქვეყნების
იარაღებით შეჯიბრსუკავშირებს და ამტკიცებს, რომ სამხედრომომზადების
ტემპმა ევროპა საბოლოოდ ომამდემიიყვანა. მკვლევართა მესამე ჯგუფიიმპერიალიზმს ად
ანაშაულებს: მეცხრამეტესაუკუნის მეორე ნახევარში კოლონიებისდასაპატრონებლად დაწყ
ებული ბრძოლა ომშიგადაიზარდა, მაშინ როდესაც დაუპატრონებელიაღარ დარჩა არც ერ
თი კოლონია აზიასა დააფრიკაში.
რელიგიას არც მეორე მსოფლიო ომისდაწყებაში უთამაშია მთავარი როლი. ნაცვლადამისა,
გადამწყვეტი მიზეზი იყო იდეოლოგია(ნაციონალური სოციალიზმი გერმანიაში, ფაშიზმი
- იტალიაში, ხოლო კომუნიზმი - საბჭოთაკავშირში).
ზედაპირულად ისე ჩანს, თითქოს ორივემსოფლიო ომის გამომწვევი მიზეზებირადიკალუ
რად განსხვავდებოდა იმმიზეზებისგან, რომლებმაც განაპირობაჯვაროსნული ომების დაწყ
ება. მაგრამ, მიუხედავად სავარაუდო (ან უშუალო) მიზეზებისა(როგორიცაა რელიგიური ფ
ანატიზმი, ნაციონალიზმი და ასე შემდეგ), ნებისმიერი ომიარის იმავე ძველი დაავადების გ
ამოვლინება, მიუხედავად იმისა, რომ ამ სენის სიმპტომები დასიმწვავე დროთა განმავლობ
აში შეიცვალა. ომისგამომწვევი სამი ძირითადი მიზეზი შეიძლებაგამოვკვეთოთ, რომლები
ც წინა პლანზე არიანწამოწეულნი პოლიტიკური მოაზროვნეებისნაშრომებში: ერთ-ერთი ა
ქცენტს ადამიანისბუნებაზე აკეთებს მეორე ხაზს უსვამსსაზოგადოებას (მთავრობის ჩათვლ
ით) მესaმე კიყურადღებას ამახვილებს გარემოში არსებულშეუსაბამობაზე (წყლის, მიწის ბ
უნებრივირესურსების ნაკლებობაზე) ომში ჩადენილდანაშაულებათა კონცეფციის არსში ძე
ვს იდეა, რომ ინდივიდებს კრიმინალურიპასუხისმგებლობა ეკისრებათ ქვეყნის, ან მისიჯა
რისკაცების მოქმედებების გამო. ომშიჩადენილი დანაშაულებები და კაცობრიობისწინააღმ
დეგ ჩადენილი დანაშაულებებისაერთაშორისო სამართლის უმძიმესდანაშაულებებს შორი
საა. ისინი იმდენადსერიოზულ დანაშაულებებადაა მიჩნეული, რომდროის ლიმიტაციის ფ
აქტორი აქ არ მუშაობს. დამნაშავე მიუხედავად იმისა, თუ როდისჩაიდინა დანაშაული, უმკ
აცრესად ისჯება.
5.თანამედროვე ომები
ომებმა და სამხედრო კონფლიქტებმა, რომელიც 2001 წლის 11 სექტემბრის შემდეგ, ერაყსა
და ავღანეთში დღემდე მიმდინარეობს, მინიმუმ 225 ათასი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა.
მკვლევარებმა, ერაყის და ავღანეთის, ასევე, პაკისტანის ანტიტერორისტული კამპანიები
შეისწავლეს და მივიდნენ დასკვნამდე, რომ ამ საბრძოლო ოპერაციებში დაღუპულთა და
დაშავებულთა რიცხვი კოლოსალურია. დაჭრილების საერთო რიცხვი, ექსპერტთა
გამოთვლით, დაახლოებით 365 ათასს შეადგენს.სამწუხაროდ, საგანგაშოა მშვიდობიან
მოსახლეობაში დაზარალებულთა რიცხვი 172 ათასს შეადგენს.დაღუპული მებრძოლების
საერთო რიცხვი, დაახლოებით, 20 ათასიდან 51 ათასამდე მერყეობს.
რაც შეეხება თავად აშშ დანაკარგებს, საკუთარ ჯარისკაცთა რიგებში, მათი რაოდენობა
დაახლოებით ექვსი ათასია, კოალიციის დანარჩენი წევრების კი – 1,2 ათასი. დაღუპული
ერაყელი სამხედროების რიცხვი 9,9 ათასს აღწევს, პაკისტანის – 3,5 ათასს, ავღანელების –
8,8 ათას ადამიანს. კერძო დაცვის ფირმებმა, ამ ომებში, 2,3 ათასი თანამშრომელი დაკარგეს.
ერაყ-ავღანეთში მიმდინარე კონფლიქტებმა, 168 ჟურნალისტის და ჰუმანიტარული
ორგანიზაციების 266 წარმომადგენლის სიცოცხლე შეიწირა, ხოლო ომების შედეგად
დევნილად ქცეულთა საერთო რიცხვმა 7,8 მილიონს მიაღწია. სამხედრო ბიუჯეტის
საერთო დანახარჯები 3,7 ტრილიონი დოლარია, თუმცა, ამას სხვა სახის თანხებიც ემატება,
რომელიც მკვლევართა ანგარიშში, ინფორმაციის არასაჯაროობის გამო, კაცობრიობამ,
რომელმაც ორი მსოფლიო ომი გადაიტანა, ვერ ისწავლა კონფლიქტების დიპლომატიური
გზით მოგვარება.
ამის შედეგია, რომ მსოფლიოს რამდენიმე ქეყანაში დღესდღეობით ომია და აქტიური
საბრძოლო მოქმედებები მიმდინარეობს. აღსანიშნავია, რომ ომები არა მხოლოდ
რელიგიურ, არამედ პოლიტიკურ და ტერიტორიულ ნიადაგზეცაა გაჩაღებული.
ამგვარად, საომარ მდგომარეობაში მყოფ ახლო აღმოსავლეთსა და აფრიკის ქვეყნებს
უკრაინაც მიემატა. ქვეყნის აღმოსავლეთ ნაწილში მიმდინარე მოვლენებმა არამხოლოდ
ევროპა, არამედ მთელი მსოფლიო შეაშფოთა.
ავღანეთი: ასიმეტრიული კონფლიქტი 2001 წლიდან დღემდე მიმდინარეობს. 13-წლიანი
სამოქალაქო ომია გაჩაღებული ისლამისტურ ორგანიზაცია "თალიბანსა" და
საერთაშორისო უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ძალებს (ნატოს ეგიდითა და
მეთაურობით მოქმედი საერთაშორისო სამხედრო კონტინგენტი, რომლის მისია
ავღანეთში სტაბილურობისა და გრძელვადიანი უსაფრთხოების დამყარებაა).სუდანი:
კონფლიქტი 2011 წლის 21 მაისიდან დაიწყო და კვლავ მიმდინარეობს. საბრძოლო
მოქმედებები სუდანის გათავისუფლების სახალხო არმიასა და სუდანის შეიარაღებულ
ძალებს შორისაა გაჩაღებული. სომალი: შეიარაღებული კონფლიქტი 1988 წლიდან
მიმდინარეობს. საბრძოლო მოქმედებებში სამთავრობო ჯარები და ისლამისტები არიან
ჩართული. მოვლენებში აშშ-ისა გაეროს შეიარაღებული ძალებიც ფიგურირებდნენ.
ღაზა: არაბეთ-ისრაელის კონფლიქტი 26 წელზე მეტია, გრძელდება. პოლიტიკური
დაძაბულობა და სამხედრო კონფლიქტების არაბული ქვეყნების ლიგასა და ისრაელს,
არაბებსა და ისრაელელებს შორის. თანამედროვე არაბულ-ისრაელიანური კონფლიქტი
ეფუძნება XIX საუკუნის ბოლოს, სიონიზმისა და არაბული ნაციონალიზმის ზრდას.
ტერიტორიას ებრაელები საკუთარ სამშობლოდ, პან-არაბისტული მოძრაობა -
პალესტინელი არაბების ისტორიულ კუთვნილებად, ხოლო პან-ისლამისტურ კონტექსტში,
ისლამურ მიწად თვლიან. დაპირისპირება პალესტინელ ებრაელებსა და პალესტინელ
არაბებს შორის XX საუკუნის დასაწყისში წარმოიშვა და მრავალეტაპიან დაპირისპირებებს,
1948 წლის მაისში თანამედროვე ისრაელის სახელმწიფოს შექმნა მოჰყვა. აქტიური საომარი
მოქმედებები 2006 წლიდან მიმდინარეობს. სირია: შეიარაღებული კონფლიქტი 2011 წლის
15 მარტიდან მიმდინარეობს. ბრძოლა სამთავრობო ჯარსა და აჯანყებულებს შორისაა
გამართული. უკრაინა: ქვეყნის აღმოსავლეთ ნაწილში საომარი მოქმედებები 2014 წლის
აპრილიდან მიმდინარეობს. ერაყი: სამოქალაქო კონფლიქტი 2011 წლის დეკემბერში
დაიწყო - მას შემდეგ, რაც აშშ-მა იქ ჯარი შეიყვანა.
დღესდღეობით პოლიტიკურ ლექსიკონში ტერმინი „ჰიბრიდული ომი“ თვალსაჩინო
ადგილს იკავებს. ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ახალი საბრძოლო სტრატეგია მეტად
აქტუალური გახდა მსოფლიო პოლიტიკის სცენაზე.ევრო-ატლანტიკურ სივრცეში
იზრდება ისეთი კონფლიქტების რაოდენობა, რომლებიც „არ ჯდება ომის დასავლურ
კატეგორიებში“. შეიძლება ითქვას, რომ სწორედ ამ კონფლიქტების ანალიზიდან არის
მიღებული თანამედროვე წარმოდგენა ჰიბრიდული ომის შესახებ,
რომელშიც სტრატეგიული ამოცანების მისაღწევად, ომის ფორმების განზრახ აღრევას
ვხედავთ.
ამერიკელი სამხედრო ანალიტიკოსის ფრენკ ჰოფმანის თანამედროვე კონფლიქტების
სხვადასხვა ფორმის ანალიზის მიხედვით „ჰიბრიდული საფრთხეებია, როდესაც ნებისმიერი
მოწინააღმდეგე ერთდროულად იყენებს კონვენციური იარაღის, არარეგულარული
ტაქტიკის, ტერორიზმისა და კრიმინალური ქცევის შესაბამის კომბინაციასა და საომარი
მოქმედებების სივრცეს საკუთარი პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად“.
აშშ სამხედრო ექსპერტებმა კი XX საუკუნის მიწურულს სამხედრო დაგეგმარების
პრაქტიკაში შემოიღეს ,,ჰიბრიდული საფრთხეების” (Hybrid Threats) და შესაბამისად,
მასთან დაკავშირებული ,,ჰიბრიდული ომების” ახალი ცნება – საომარი მოქმედების
ფორმა, რომელშიც სხვადასხვა შემადგენლობის, საშუალებების, მომზადების დონისა და
ხასიათის ძალებია ჩართული. თუმცა ის, რაც ჰიბრიდულ გამოწვევებს აშკარად ახალ
ფენომენად აქცევს, არასამხედრო საშუალებების მნიშვნელობის ზრდაა. ეს ომის
თანამედროვე ფორმაა, რომელიც უმთავრესად ფოკუსირებულია სტრატეგიული
ამოცანების მიღწევაზე ფიზიკური დაპირისპირების გარეშე, განსაკუთრებით,
კონფლიქტის საწყის ეტაპზე.
დღესდღეობით ომის მთავარ შემადგენელ კომპონენტად ინფორმაციულ ომს მიიჩნევენ,
რაც მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებში შეღწევის გზით მასაზე ზეგავლენის
მოხდენას, ამა თუ იმ იდეის მხარდაჭერის მოპოვებასა და დამკვეთის პოლიტიკის
გატარებას გულისხმობს. ინფორმაციულ ომში ხშირად ინფორმაციულ-პროპაგანდისტულ,
ფსიქოლოგიურ და კიბერ-საშუალებებს აერთიანებენ, ასევე, „ჰიბრიდული ომის“
მახასიათებელია ფინანსური არხების, რესურსებისა და ფარული ხასიათის სამხედრო
საშუალებების ინტეგრირებული გამოყენება.საყურადღებოა, ჩრდილო-ატლანტიკურ
ალიანსში გაკეთებული განმარტებაც ომის ახალ სახეობასთან დაკავშირებით, რომელიც
ახალი სტრატეგიის ყველა შემადგენელ ელემენტს აერთიანებს. ნატო-ში „ჰიბრიდულ ომს“
უწოდებენ ტაქტიკას, რომლის დროს ჩვეულებრივი სამხედრო საშუალებები არ
გამოიყენება. ომი შეიცავს პროპაგანდისა და დეზინფორმაციის ელემენტებს, ასევე,
ეკონომიკური ზეწოლისა და სპეცდანიშნულების ძალების ფარულ გამოყენებას. ომის ამ
სახეობას „რბილ ძალას” უწოდებენ
ამგვარი კონფლიქტის ნათელი მაგალითი და გამოვლინებაა რუსეთის აგრესია უკრაინის
მიმართ. რუსული სამხედროების გამოჩენა ყირიმში ამოსაცნობი ნიშნების გარეშე
(„შენიღბული სახეებით, ფარული მართვითა და კონტროლით“) უშუალოდ გულისხმობს
სპეცდანიშნულების ძალების ფარულ გამოყენებას, რაც ამ სახის ომის ერთ-ერთი მთავარი
ელემენტია.სამხედრო ოპერაციებში ისეთი ძალების გამოყენება, რომლებსაც ამოსაცნობი
ნიშნები არ აქვთ, შესაძლებლობას აძლევს მოსკოვს, უარყოფის აქტიური კამპანია
აწარმოოს, რომლის მიზანია, შენიღბოს მისი სამხედრო ჩარევის მასშტაბი. აგრესიის
შესარბილებლად და გასამართლებლად კი რუსული ტელევიზია მილიტარისტულ
პროპაგანდას აქტიურად იყენებს.აღსანიშნავია უკრაინაზე განხორციელებული კიბერ-
შეტევები. რუსეთის ქმედებები უკრაინასთან მიმართებაში კარგი მაგალითია იმისა თუ
როგორ შეიძლება კიბერ-ოპერაციების ინტეგრაცია კონვენციურ სამხედრო მოქმედებებში.
რუსეთ-უკრაინის კონფლიქტის გამორჩეული კიბერ-აქტივობებია კიბერ-შპიონაჟი და
ანტისახელმწიფოებრივი პროპაგანდისტული კამპანიები, რომლებიც უკრაინული მედიისა
და სამთავრობო ორგანიზაციების, ასევე, ნატო-ს საიტების, არასამთავრობო
ორგანიზაციების წინააღმდეგ DDoS შეტევების მეშვეობით განხორციელდა. ინფორმაციითა
და ვიდეოებით მანიპულაცია, არჩევნების გაყალბებაზე ორიენტირებული კამპანია,
კონფიდენციალური ელექტრონული მიმოწერის გასაჯაროვება, სატელეფონო მოსმენები,
დეზინფორმაციის გავრცელება ფორუმებსა და სოციალურ ქსელებში, საინფორმაციო
სისტემაში შეღწევა – სწორედ ამ მიმართულებით განვითარდა კიბერ-კონფლიქტი
უკრაინაში. გარდა ამისა, რუსეთის საკომუნიკაციო დაზვერვა ინტერნეტში არსებულ
მონაცემებს იყენებდა აღმოსავლეთ უკრაინაში განთავსებული უკრაინული სამხედრო
შენაერთების ადგილმდებარეობის დასადგენად. ნატო-ს ყოფილი მრჩეველი
უსაფრთხოების საკითხებში, გენერალი ფრანკ ვან კაპენი (Frank Van Kappen) დასავლელი
ანალიტიკოსებიდან ერთ-ერთი პირველი იყო, რომელმაც ჯერ კიდევ 2014 წლის 26 აპრილს
რუსეთ-უკრაინის კონფლიქტს „ჰიბრიდული ომი“ უწოდა.
შესაძლებელია ითქვას, რომ “ჰიბრიდული ომის” თეორიას რუსეთ-უკრაინის კონფლიქტმა
ჩამოყალიბებული სახე მისცა. ომის ეს სახეობა უკვე აღიარებულია ერთ-ერთ მთავარ
გამოწვევად, რასაც ადასტურებს ისიც, რომ ნატო-მ „ჰიბრიდული ომისგან“ მომდინარე
საფრთხეებთან ბრძოლის შესახებ 2015 წლის დეკემბერში ახალი სტრატეგია მიიღო.
როგორც ნატო-ს გენერალურმა მდივანმა იენს სტოლტენბერგმა ბრიუსელში, ნატო-ს
საგარეო საქმეთა მინისტრების შეხვედრაზე განაცხადა, ალიანსი ახალი სტრატეგიის
განხორციელებისას, ქმედებებს ევროკავშირთან შეათანხმებს, რადგან ჰიბრიდული ომი
შეიცავს როგორც სამხედრო, ისე სამოქალაქო ელემენტებს. ჰიბრიდული ომის, როგორც
კონფლიქტის ახალი ფორმის, აღმოცენება ძირეულად ცვლის უსაფრთხოების არსებულ
ლანდშაფტს და უამრავ კითხვას აჩენს უსაფრთხოების არსებული ინსტიტუტების
შესაძლებლობების შესახებ.ამ საფრთხეების შეკავების და დაძლევისთვის აუცილებელია
სახელმწიფოთა მიერ მრავალი მიმართულებით ერთიანი სტრატეგიული მიდგომის შექმნა
და, რა თქმა უნდა, კოორდინებული მოქმედებების განხორციელება.