Maэistral qaz kəmərlərinin texniki istismarı və

onların istismarında texniki təhlükəsizlik

Qaydaları

Бюлмя Ы
1.1 Цмуми мцддяалар
1.1.1 «Maэistral qaz kəmərlərinin texniki istismarı və onların istismarında texniki
təhlükəsizlik Qaydaları» Azərbaycan Respublikasının «Texniki тəhlükəsizlik haqqında»,
«Qaz təchizatы haqqında» «Nəqliyyat haqqında» «Yanğın təhlükəsizliyi haqqınдa»
Гanunlarla, Azərbaycan Respublikası Prezиdentiнин 10 avqust 1999-cu il tarixli, 178 saylı
«Qaz təchizatı haqqında», Azərbaycan Respublikаsы Qanununун tətbiq edilməsi ilə
əlaqədar əlavə tədbirlər haqqında Fərmanı ilə, 29 iyun 2000-ci il tarixli, 357 saylı «Texniki
təhlükəsizliк haqqında» Azərbaycan Respublikаsının Qanununун icrasının təmin edilməsi
barədə Fərmanı ilə, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 21 iyun 1999-cu il
tarixli, 103 saylı «Qaz təchizatında mühafizə zonaları və təhlükəsizlik tədbirləri
Qaydaları», гярарлары иlə və qüvvədə olan digər qanunvericilik aktları ilə tənzimlənir.
1.1.2 Magistral qaz kəmərlərinin (МГК) obyektləri Azərbaycan Respublikasının
Фювгяладя Щаллар Назирлийи Sənayedə Иşlərin Тəhlükəsiz Эörülməsi вя Dağ-мədən
Nəzarəti Дювлят Аэентлийиндя (сонралар СИТЭ вя ДМНДА) müəyyən edilmiş
qaydada Dövlət reyеstri qeydiyyatынdan keçмялидир.
1.1.3 MГК-нин istismarı цзря texniki təhlükəsizlik Гаydalarıнда, Azərbaycan
Rеspublikasının digər normativ-hüquqi aktlarında, habelə qüvvədə olan normativ-texniki
sənədlərdə qəbul olunmuş və texniki təhlükəsizliyi təmin edən şərtlərin, qadağanların,
məhdudiyyətlərin və digər tələblərin yerinə yetиrilməsi məъburidir. Бu sahədə Dövlət
tənzimlənməsini və nəzarəti ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНДА və Сянайе вя Енерэетика
Назирлийинин Dövlət Qaz Nəzarəi Идаряси həyata keçirir.
1.1.4 МГК-нин layihələndirilməsi цзря фяалиййят нювлярини щяйата кечирян щцгуги
вя физики шяхсляр Азярбайъан Республикасынын Дювлят Шящярсалма вя
Архитектура Комитяси, Магистрал Газ Кямярляринин тикинтиси (о ъцмлядян
йенидян гурулмасы, эенишляндирилмяси, техники ъящятдян йениляшмяси),
истисмары, консервасийасы вя ляьв едилмяси цзря фяалиййят нювлярини щяйата
кечирян щцгуги вя физики шяхсляр Азярбайъан Республикасы Фювгяладя Щаллар
Назирлийи тяряфиндян верилмиш хцсуси разылыьа (лисензийа) малик олмалыдыр.
1.1.5 Azərbaycan Respublikasıнын tərəfdar çıxdığı Dövlətlərarası müqavilələrdə texniki
təhlükəsizlik münasibətlərinin tənzimlənməsi barədə müəyyən olunmuş qaydalar bu
qaydalardan fərqlənərsə, дövlət нəzarət orqanları tərəfindən razılaş-dırılmış qaydalar tətbiq
edilir.
1.1.6 MГК-nin tеxniki təhlükəsizlik sahəсində Dövlət tənzimlənməsinə nəzarəti ФЩН-
нин СИТЭ вя ДМНДА, Сянайе вя Енерэетика Назирлийинин Dövlət Qaz Nəzarəi
Идаряси həyata keçirir.
1.1.7 MГК obyektlərində işləyən hüquqi və фiziki şəxslərin техники təhlükəsizlik
sahəsində fəaliyyət növlərinə xüsusi icazəsi olmalıdır.
1.1.8 MГК-də istifadə olunan texniki qurğular, maşın və mexanizmlər texniki təhlükəsizlik
tələblərinə uyğunluğu baxımından Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə
müəyyənləşdirilmiş qaydada sertиfikatlaşdırılmalıdır.
1.1.9 MГК-də istiфadə olunan və sertиfikatlaşdırılmış texniki qurğuların və avadanlıqların
siyahısı ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНДА tərəfindən təsдiq olunur.
1.1.10 MГК-də istifadə olunan texniki qurğuların və avadanlıqların sertиfikаtlaşdırılmасы
ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНДА tərəfindən aparılır.
1.1.11 MГК obyektlərində istifadə olunan avadanlıq və texniki qurğular istismar
prosesində müəyyən olunmuş qaydada Azərbaycan Respublikasının mövcud
qanunvericiliyinə müvafiq ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНДА tərəfindən texniki təhlükəsizlik
ekspertizасынdan keçirilməlidir.
1.1.12 MГК obyektlərinin tikintisinə, genişləndirilməsinə, yenidən-qurulmasına, texniki
cəhətdən yeniləşdirilməsinə, konservasiyasına və ləğv edilməsinə başlanması barədə
qərarın qəbul edilməsinin məъburi şərtlərindən biri layihə sənədləri barədə texniki
təhlükəsizlik üzrə müsbət ekspertiza rəyinin olmasıdır.
1.1.13 Magistral qaz kəmərləri obyektlərinin tikintisi, genişləndirilməsi, yenidən
qurulması, texniki cəhətdən yeniляшдирилмяси, konservasiyası və ləğv edilməsi
proсsesлярində lаyihə sənədlərindən kənara çıxma hallarına yol verilmir. Layihə
sənədlərinə edilən dəyиşiklər СИТЭ вя ДМНДА və Dövlət Qaz Nəzarəti Идаряси ilə
razılaşdırılmalıdır.
1.1.14 MГК obyektlərinин tikintisi, genişləndirilməsi, yenidənqurulması, texniki cəhətdən
yeniləndirilməsi, konservasiyası və ləğv edilməsi proсsesində layihə sənədlərini işləyib
hazırlayan təşkilatlar müəlliflik nəzarətini həyata keçirməlidir.
1.1.15 MГК obyektlərinin istismara qəbulu Azərbaycan Respublikası AzDTН 1.6-1
«Тикинти ишляринин тяшкили, апарылмасы вя тикинтиси баша чатмыш
обйектлярин истисмара гябулу гайдалары»на вя BCH-012 сянядинин тялябляри ilə
müəyyənləşdirilmiş qaydada, СИТЭ вя ДМНДА və Dövlət Qaz Nəzarəti Идарясинин
nümayəndələrinin iştirakı ilə aparılmalıdır.
1.1.16 MГК obyektləriндя normativ-hüquqi aktlar və işlərin aparılması qаydalarını
müəйyənləşdirən normativ-texniki sənədlər olmalıdır.
1.1.17 MГК obyektlərинdə istifadə olunan tikiliлярин, avadanlıqларын və texniki
qurğuların diaqnostikası, sınağı və ümumi yoxlanılması keçirilməli, həmçinin binaların
Азярбайъан Respublikaсынda qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının tələblərinə müvafiq
texniki təhlükəsizlik ekspertizasından keçirilməsi təmin olunmalıdır.
1.1.18 МГК obyektləri mühafizə olunmalı və təhlükəli maddələrin sax-lanılmasında
texniki təhlükəsizlik tələblərinə riayət edilməlidir.
1.1.19 MГК obyektlərинdə istifadə olunan radioaktiv maddələrin və ionlaşdırıcı şüa
mənbələrinin qeydiyyatı aparılmalı və onların təhlükəsiz istifadəsi, nəqli, saxlanılması
Respublikada qüvvədə olan ГОСТ- 8496, ГОСТ-16950, ГОСТ-23255; ГОСТ -27206
normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
1.1.20 MГК obyektlərini istismar edən hüquqi və fiziki şəxslər müvafiq дövlət нəzarət
orqanlarının təlimatларына, sərəncam və göstərişlərinə əməl eтməlidirляр.
1.1.21 MГК obyektlərində işləyən фящля вя гуллугчуларын илкин вя дюври тибби
мцайинядян кечмяляри гайдалары АР НК-нин 03.01.2000-ъи ил тарихли 1 нюмряли
гярары иля вя АР Сящиййя Назиринин 23.06.1998-ъи ил 13 нюмряли ямриня
ялавяляря ясасян тямин едилмяли вя Азярбайъан Нефт Сянайесиндя Ямяйин
Мцщафизясинин Ващид Идаряетмя Системинин тялябляриня уйьун олараг ямяйин
мцщафизяси цзря биликляри йохланылмалыдыр.
1.1.22 Magistral qaz kəmərləri obyektlərində qəza və йахуд yanğın баш вердикдя,
Azərbaycan Respublikasının qanunvericilyi ilə müəyyənləşdirilmiş qaydada ишляр
dayandırылmaлы, qəza və ya hadisə barədə dərhal obyektin rəhbərliyinə, ФЩН-нин
Dövlət Yanğınдан Мцщафизя Хидмятиня, онун йерли органына və digər qəza
xidmətlərinə məlumat verилмялидир.
1.1.23 MГК obyektlərini istismar edən hüquqi və fiziki şəxslər obyektlərdə baş verə
biləcək qəzaların, hadisəлярин və yanğınларын qarşısını almaq, onların nəticələrini aradan
qaldırmaq məqsədi ilə ашаьыдакы тядбирляри щяйата кечирмялидирляр:
-sistemli tədbirlər планы ишляйиб hazırlaмалы və həyata keçirмяли;
-işçi heyяtin qəza və hadisələrə, o cümlədən, yanğından mühafizəyə hazırlığını vaxtaşırı
təkmiлləşdirмяли, onları attestasiyadan keçirмяли;
-baş verə biləcək qəzaları, hadisələri və yanğının qabaqcadan ашкарламаг və qarşısını
almaq məqsədi ilə sistemli nəzarətи təşkil eтмяли;
-qəza, yanğın və диэяр hadisəляр baş verdikdə istismarı dərhal dayandırмалы;
-peşəkar qəza-xilasetmə xidmətləri вя yanğınsöndürmə hissələri ilə müqavilələr
bağlaмалы;
- qəzaların lokallaşdırılması və nəticələrinin ləğv edilməsi məqsədi ilə Azərbaycan
Respublikasının mövcud qanunvericiliyinə uyğun olaraq maliyyə вя maddi-texniki vəsait
ehtiyyatлары yaraтмалыдыр.
1.1.24 MГК obyektlərini istismar edən hüquqi və fiziki şəxslər texniki təhlükəsizlik
tələblərinə riaйət olunmasına müəssisə daxili nəzarətи ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНДА-нин
və Dюvlət Yanğın Nəzarəti Хидмятиnin müəyyən etdiyi tələblərə uyğun təşkil etməli və
həyаta keçirməlidir.
1.1.25 MГК оbyektlərинdə texniki təhlükəsizlik və yanğından mühafizə tələblərinə riayət
olunmasına nəzarətin təşkiliня və həyata keçirilməsiня səlahiyyət verilmiş işçilər barədə
məlumаt müvafiq дövlət нəzarət orqanlarına təqdim edilməlidir.
1.1.26 Qazla əlaqədar fəаliyyət göstərən hər bir şəxs ətraf mühиtи hər щансы mənfi
təsirdən горумалы və bu fəаliyyətdən irəli gələn zərərli təsiri Dövlətlərarası standartların
və Respublikada qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərin tələblərinə müvafiq minumuma
endirməlidir.
1.1.27 Magistral qaз kəmərlərinin qaz qurğularıнын истисмары заманы qazın atmosferə
buraxılmaması, газын temperaturunun, tərkibinin və digər göstəricilərinin müvafiq
tələblərə uyğunluğu təmin eдилməli, qurğu və əməliyyаtların təhlükəli təsirindən mühafizə
olunmalıdır.
1.1.28 Magistral qaz kəmərlərini, onlаrın üzərindəki digər tikili və texniki qurğuları
istismar edən hüquqi və fiziki şəxslər həmin obyektlərdə baş verə biləcək qəza nəticяsində
инсанларын həyatına, sağlamlığına, əmlakına və ətraf mühиtə dəyən zийана görə
Азярбайъан Республикасынын ганунвериъилийиня уйьун məsuliyyət дашыйырлар.
1.2 Qaydaların tətbiq sahələri
1.2.1 Бу Гайдаларын тялябляри təbii qazın yeraltı və yerüstü magistral kəmərlərlə nəqli,
yer altında saxlanılması fəаliyyəti ilə məşğul olan маэистрал газ кямярляри
обйектляриня, маэистрал газ кямярляри обйектляриндя лайищяляндирилмя, тикинти,
истсмар вя диэяр ишляр эюрян мцяссися вя тяшкилатлара, онларын мцлкиййят
формасындан вя идаря табелийиндян асылы олмайараг шамил олунур.
1.2.2 Yaşayış qəsəbələri sahəsində ictimai və xüsusi yaşayış binalarının yaxınlığından
keçən və işçi təzyiqi 1,2 MPa (12 kq/sm2) qədər olan qaz kəmərləri “Qaz təchizatı
haqqında» Azərbaycan Respublikası qanununa və Azərbaycan Respublikası Nazirlər
Kabineti 1999-cu il 21 iyul tarixli 103 saylı qərarı ilə təsдiq edilmiş “Qaz təchizatında
mühafizə zonaları və təhlükəsizlik tədbirləri Qaydaları» və «Qaz təsəрrцfatında texniki
təhlükəsizlik qaydalar»nın tələblərinə uyğun olaraq istismar olunmalıdır.
1.2.3 Йени və yenidən тикилян qaz kəmərləri obyektləri mюvcud тикинти норма вя
гайдаларына, habelə «Qaz təchizatı haqqındа», «Nəqliyyat haqqında», «Texniki
təhlükəsizlik haqqında», «Yanğın təhlükəsizliyi haqında» Aзərbaycan Respublikası
Гanunları ilə müəyyən olunmuş qaydada istifadəyə verilməlidir.
Bu obyektlərin qəbul komiсsиyasının tərkibinə Фювгяладя Щаллар Назирлинин
Сянайедя Ишлярин Тящлцкясиз Эюрцлмяси вя Даь-мядян Нязаряти Дювлят
Аэентлийинин вя Сянайе вя Енерэетика Назирлийинин Дювлят Газ Нязаряти
Идарясинин nümayəndələri daxil olmalıdır.
1.2.4 Müəсsisələrdə (sеxlərdə, sahələrdə) ямяйин тящлцкясизлийи вя yanğın
təhlükəsizliyi üzrə təlimatlar işlənib hazırlanараг мцяссисянин баш мцщяндиси
тяряфиндян təsdiq olunmalı, Щямкарлар Иттифагы Комитяси иля вя лазым эялдикдя
йерли дювлят нязарят органлары иля разылашдырылмалыдыр.
1.2.5 Bu qaydalara вя müvafiq qaydada təsdiq olunmuş digər норматив-техники
сянядляря əsasən, peşə və iş növləri üзря ямяйин мцщафизяси вя yanğın təhlükəsizliyi
təlimatlarы işlənib щазырланмалы вя müəssisəнин rəhbərliyi tərəfindən təsдiq
едилмялидир.
1.2.6 Ямяйин təhlükəsizliйи цзря təlimatlar 5 ildən bir yenidən işlənilməli və təsдiq
olunmalıdır. Yeni texnika, texnologiya üzrə норматив-техники сянядляр təтbiq
olunarkən təlimatlara yenidən baxılmalıdır.
1.2.7 Müəssisələrdə (sеxlərdə, sahələrdə) ямяйин təhlükəsizliйи və yanğın təhlükəsizliйи
üzrə təlimatlar йахшы görünən yerlərdə asılmalı, sex (sahə) rəislərində, xidmət
rəhbərlərində və ямяйин мцщафизяси xidmətlərinin rəhbərlərində дя olmalıdır.
1.2.8 Yeni texnoloji proсseslər, аvadanlıqlar, qurğular, NÖC və A васитяляри, eləcədə
materialların tətbiq edildiyi sahələrdə bu Qaydaların tətbiqi mümkün deyilsə layihə-
konstruktor, elimi-tədqiqat İnstitutları və zavodlar tərəfindən tərtib və müəyyən qaydada
təsдiq edilmiş xüsusi qaydaların, təlimatların qüvvədə olan normativ sənədlərin və
Respublikanın mövcud qanunvericicliyinin tələblərinə riayət olunmalıdır.
1.2.9 МГК-нин оbyektlərinдя işçi sahəsinин щава мцщитиндя qaz qarыşığının мигдары
dövrи olaraq yoxlanılması tələb olunan bütün yerlərin ümumi sийащысы tərtib olunmalı
və rəhbərlik tərəfindən təsдiq edilməlidir.
1.2.10 Təhlükə potensiallı obyektlərdə və iş yerlərində təhlükəsizliк işarələrи və plakatlarы
olmalıdır.
1.2.11 Müəсsisə, bölmə və obyektlərin rəhbərliyi qəbul, sınaq, yoxlama işləri üzrə
biliklərin yoxlanılması və atтestasiya prоtоkollarının, digər sənədlərin etibarlı
saxlanılmasıны təmin eтмялидир.
1.2.12 İşçi heyət xəsarət alan şəxslərə ilk tibbi yardım göstərmək qaydalarını bilməli və
tətbiq etməyi bacarmalıdır.
1.2.13 İşçi гяза, йаньын вя диэяр тящлцкяли щаллары ашкар етдикдя дярщал
təhlükəni aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görməli, rəhbərliyə və növbətçi disпetçerə
məlumat verməlиdir.

Ишчи щейятин техники щазырлыьы

1.2.14 Маэистрал газ кямярляри обйектляри хцсуси щазырлыьы олан ишчи щейят
тяряфиндян истисмар олунмалыдыр. Истисмар щейятинин тясдиг олунмуш вязифя
вя пешя тялиматларына уйьун ихтисаслары олмалыдыр.
1.2.15 Маэистрал газ кямярляри обйектлярини истисмар едян мцяссисялярдя ишчи
щейятин пешя сявиййяси вя нязяри щазырлыьы, тялим проссесиндя биликляри
аттестасийа комиссийасы тяряфиндян мцвафиг гайдада йохланылмалыдыр.
1.2.16 Ишчи щейятин систематик тялими вя ихтисасынын артырылмасы цзря
ишляри мцяссисянин вя йахуд бюлмянин баш мцтяхяссиси (ряисин мцавини)
тяшкил вя нязарят етмялидир.
1.2.17 Истисмар щейяти цчцн ашаьыдакы истещсалат тялими вя ихтисасартырма
формасы мцяййян олунур:
- тялим-тядрис курсу;
- техники вя игтисади тядрис;
- эириш, илкин, вахташыры тялиматландырма;
- гяза вя йаньына гаршы тялим мяшгляри;
- еколожи тящлцкясизлик цзря щазырлыг.
1.2.18 Мцяссисянин рящбяр ишчиляринин вя мцтяхяссисляринин ихтисасларынын
артырылмасы сащя цзря тядрис мцяссисяляриндя онларын иш фяалиййятиня уйьун
щяйата кечирилмялидир.
1.2.19 Ишя йени гябул олунан, ихтисасы олмайан, ихтисасын артырылмасы вя
икинъи пешяйя йийялянмя цзря фящлялярин тялими лисензийасы олан хцсуси
тялим-тядрис мцяссисяляриндя, тядрис мяркязляриндя вя билаваситя мцяссисянин
юзцндя тяляб олунан щяъмдя апарылмалыдыр.
1.2.20 Йцксяк тящлцкяли ишляри йериня йетирян фящлялярин юйрядилмяси цзря
програм ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНДА иля разылашдырылмалыдыр.
1.2.21 Маэистрал газ кямярляриндя ишляйян щейятин юйрядилмяси, аттестасийасы
вя биликляринин йохланылмасы гябул олунмуш гайдада щяйата кечирилмялидир.
1.2.22 Ишчи ишя бурахылмаздан яввял илкин тялиматландырылмадан, гязалара
гаршы мягсядйюнлц юйрядилмядян, иш йериндя тялиматландырылмадан кечмяли,
сонра онун сярбяст ишя бурахылмасы цчцн Ямяйин тящлцкясизлийи вя Техники
истисмар гайдалары цзря биликляри йохланылмалыдыр.
1.2.23 Ямяйин тящлцкясизлийи вя Техники истисмар гайдалары цзря биликлярин
вахташыры йохланылмасы щяр бир обйектин тягвим ъядвялиня уйьун, илдя 1
дяфядян аз олмайараг кечирилмялидир.
1.2.24 Рящбяр ишчилярин вя мцтяхяссислярин тящлцкясизлик нормалары вя
гайдалары цзря биликляринин йохланылмасы Азярбайъан Нефт Сянайесиндя
Ямяйин Мцщафизясинин Ващид Идаряетмя Системиня (АНСЯМВИС) уйьун
кечирилмялидир.
Биликлярин йохланылмасы цзря комиссийанын ишиндя ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНД
Аэентлийинин мцвафиг шюбясинин мцфяттиши иштирак едя биляр.
1.2.25 МГК-нин хятти щиссясиндя, компрессор стансийасында, йералты газ
анбарында бюлмя ряисляринин рящбярлийи алтында бцтцн хидмятлярин, сехлярин
вя сащялярин ишчиляри иля илдя 1 дяфя баш веря биляъяк гязайа гаршы комплекс
мяшгляр кечирилмялидир.
1.2.26 Електротехники аваданлыгларын тямир вя сазлама ишлярини эюрян ишчи
щейят ПТЭ "Правила технической эксплуатации электроустановок потребителей" вя
ПТБ "Правила техники безопасности при эксплуатации электроустановок
потребителей", ПУЭ "Правила устройства электроустановок" сянядляринин, ямяйин
мцщафизяси тялиматларынын, вязифя вя истещсалат тялиматларынын вя диэяр МГК
обйектляриня шамил олунан норматив-техники сянядлярин тялябляриня уйьун
тялим кечмялидирляр.
1.2.27 Тялим кечдикдян сонра истисмар цзря ишчи щейят, сярбяст ишя бурахылмаг
цчцн билик йохламасындан кечмялидир. Ишя бурахылыш хцсуси ямрля
рясмиляшдирилмялидир.
Биликляри гейри мягбул гиймятляндирилмиш ишчиляр МГК обйектляриндя ишя
бурахылмырлар.

1.3 Гайдаларын тялябляринин йериня йетирилмясиня нязарят.

Ъавабдещ шяхслярин вязифяляри вя мясулиййяти
1.3.1 Бу Гайдаларын тялябляриня риайят етмяк МГК-нин бцтцн обйектляринин
истисмар щеййяти цчцн, щямчинин МГК обйектляриндя ишляйян кянар
тяшкилатларын ишчиляри цчцн мяъбуридир.
1.3.2 МГК-нин истисмарында ишчилярин ясас вязифяляри ашаьыдакылардыр:
- нязярдя тутулан (планлашдырылан) щяъмдя газын Республиканын сянайе вя
мяишят истещлакчыларына няглинин вя дювлятлярарасы сазишляря ясасян
ихраъыны тямин етмяк;
- газ кямярляринин сямяряли ишлямясини тямин етмяк вя аваданлыгларын иш
режимини оптималлашдырмаг;
-йанаъаг-енержи ещтийатынын расионал сярфини тямин етмяк;
-газын нягли заманы газ иткисиня йол вермямяк;
- ашкар олунмуш насазлыглары вя нюгсанлары вахтында ляьв етмяк;
-йени, даща мцасир вя игтисади ъящятдян ялверишли технолоэийалары,
аваданлыглары тятбиг етмяк вя ямяйин елми тяшкилини щяйата кечирмяк;
- тямир вя гяза бригадаларынын хцсуси машын вя механизмлярля тямин етмякля
гяза вязиййятляринин ляьвиня сярф олунан вахты гысалтмаг;
-истещсалат туллантыларынын йыьылмасыны вя ятраф мцщитя зярярли маддялярин
тулланмасыны норматив тялябляря уйьун щяйата кечирмяк;
- гязаларын вя йаньынларын гаршысынын алынмасында йени цсуллар вя васитяляр
тядбиг етмяк;
- обйектин вя гурьуларын тящлцкясиз истисмарыны тямин етмяк.
1.3.3 МГК обйектляринин рящбярлийи фящля вя гуллугчуларын ямяйини дцзэцн
тяшкил етмяли, ямяйин мящсулдарлыьынын йцксялмяси цчцн шяраит йаратмалы,
ишлярин тящлцкясиз эюрцлмяси цчцн шяраити тямин етмяли, ямяк интизамына
риайят едилмясиня нязарят етмяли, Ямяйин мцщафизяси цзря ганунвериъилик
актларынын тялябляриня риайят етмялидир.
1.3.4 Щяр бир ишчи юз вязифясиня, ихтисасына уйьун мцяййян гайдада тясдиг
олунмуш вязифя боръларыны ямяйин тящлцкясизлийи гайдаларынын тялябляриня
уйьун йериня йетирмялидир.
1.3.5 Ишчи щейят МГК обйектляринин яразисиня кянар шяхслярин вя няглиййат
васитяляринин эиришиня, орада асан алышан маддя вя материалларын
йыьылмасына, мцвафиг гайдада рясмиляшдирилмиш сянядляр олмадан газ
тящлцкяли вя одлу ишлярин апарылмасына йол вермямялидир.
1.3.6 Газ нягли системинин щяр бир ишчиси МГК обйектляриндя тящлцкясиз вя
нормал истисмар шяраитиня тящлцкя йарадан щяр бир вязиййятин гаршысынын
алынмасы цзря дярщал лазыми тядбирляри эюрмялидир.
1.3.7 МГК-ни истисмар едян обйектя ишя гябул олунан шяхсляр мцвафиг ишлярин
эюрцлмясиня йарарлы олмасыны мцяййян етмяк цчцн тибби мцайинядян
кечмялидирляр. 1.3.8 Ишлярин йериня йетирилмясиндя щяр бир ишчи бу
Гайдаларын тялябляринин, гцввядя олан ганунвериъилик вя дахили ямяк интизамы
гайдары иля мцяййян олунмуш тящлцкясизлик гайда вя тялиматларынын
тялябляринин позулмасына эюря мясулиййят дашыйыр
1.3.9 Бу Гайдаларын тяляблярини позмуш мцяссися рящбяри вя мцтяхяссисляр, о
ъцмлядян лайищя, конструктор вя елми-тядгигат мцяссисяляринин ишчиляри
Азярбайъан Республикасынын ганунвериъилийиня уйьун мясулиййят дашыйырлар.
Ишчиляр йериня йетирдикляри иш цзря тящлцкясизлик тялябляриня ямял
етмядикляриня эюря Азярбайъан Республикасынын ганунвериъилийиня уйьун
мясулиййят дашыйырлар.
1.3.10 Истисмар щейяти гцсурлар, аваданлыгларда ашкар олунан насазлыглар,
тикинти материалларынын кейфиййятсизлийи барядя вахтында вя мцвафиг гайдада
истещсалчы тяшкилата ирадларын билдирилмяси цчцн хябярдарлыг етмялидирляр.
1.3.11 Ишяэютцрян истещсалатда баш верян бядбяхт щадисялярин аьырлыг
дяряъясиндян асылы олмайараг, щадисянин тящгигатынын апарылмасы цчцн
дярщал щямин щадися баш верян эцнц бюлэя цзря Дювлят Ямяк Мцфяттишлийиня
(вя йа Дювлят Ямяк Мцфяттишлийинин мяркязи апаратына), Фювгяладя Щаллар
Назирлийиня (бядбяхт щадися тящлцкя потенсиаллы обйектлярдя гяза нятиъясиндя
баш вермишся) мялумат вермяйя борълудур.
1.3.12 МГК обйектляриндя бу Гайдаларын тялябляриня риайят олунмасына нязаряти
Газ Ихраъ Идаряси вя Сянайе вя Енерэетика Назирлийинин Дювлят Газ Нязаряти
Идаряси щяйата кечирир.
1.3.13 МГК обйектляриня техники тящлцкясизлийя нязаряти ФЩН-нин СИТЭ вя
ДМНД Аэентлийи щяйата кечирир.

1.4 Гурьу вя аваданлыгларын истисмара гябулу

заманы тящлцкясизлик тялябляри
1.4.1 МГК обйектляринин вя гурьуларынын тикинтиси, йенидян гурулмасы, техники
тяъщизаты вя ясаслы тямири заманы сифаришчи тяшкилат ишлярин эюрцлмясиня
техники нязаряти щяйата кечирмялидир. Бу ишляр ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНД
Аэентлийи тяряфиндян бу иш нювц цзря лисензийасы олан тяшкилатлар тяряфиндян
эюрцлмялидир.
1.4.2 Тикинтиси баша чатмыш обйектляр вя гурьулар АРДНШ-нин Газ Ихраъ
Идаряси тяряфиндян тяйин едилмиш Гябул Комиссийасы тяряфиндян гябул
едилдикдян сонра истисмара верилир. Истисмара гябул бу Гайдаларын вя диэяр
мцвафиг норма вя гайдаларын тялябляриня уйьун щяйата кечирилир: AzDTN 2.9-2
«Magistral boru kəmərləri. Layihələndirmə normaları», СНиП 3.014-8 "Приемка в
эксплуатацию законченных строительством объектов. Основные положения"; СНиП
III-42-80* "Правила производства и приемки работ. Магистральные трубопроводы";
СНиП 3.05.05-84 "Технологическое оборудование и технологические
трубопроводы".
1.4.3 Тикинтиси баша чатмыш маэистрал газ кямярляринин истисмара гябулу
йалныз онлар итсмара там щазыр олдугдан сонра щяйата кечирилмялидир. Тикинти
вя гурашдырма ишляри тамамланмамыш вя Гябул Комиссийасы тяряфиндян гябул
олунмамыш обйектлярин истисмара бурахылмасы гяти гадаьандыр.
Обйектин (гурьунун, аваданлыьын) истисмара верилмяси тарихи Дювлят Гябул
Комиссийасынын Актынын имзаландыьы тарих щесаб олунур.
1.4.4 МГК-нин техноложи обйектляри йалныз ямяйин мцщафизяси вя
тящлцкясизлик техникасы, истещсалат санитарийасы тялябляринин тямин
олунмасы, ятраф мцщитин мцщафизяси цзря тядбирлярин щяйата кечирилмяси
шярти иля истисмара вериля биляр.
1.4.5 Тикинтиси баша чатмыш маэистрал газ кямярляринин истисмара
верилмясиндян яввял ашаьыдакы ишляр эюрцлмялидир:
- истисмар щейятини мцвафиг тялиматларла вя схемлярля тямин едяряк тялимат-
ландырмаг (мцтляг шякилдя биликляринин йохланылмасы иля);
- истисмара верилян МГК-нин бцтцн обйектляри цзря баш подратчы тяшкилатдан
лайищя, иъра вя техники сянядляшдирмяни гябул етмяк;
- газ кямярляринин дахили тямизлянмясини, газ кямярляринин вя техноложи
коммуникасийаларын мцвафиг номатив сянядлярин (СНиП III-42-80* вя ВСН 011-
88) тялябляриня уйьун мющкямлийя вя эерметиклийя сынанмасы вя Газ Ихраъ
Идарясинин йерли идарясиндян газ кямярляринин цфцрмяси вя сазлама-бурахылыш
ишляринин апарылмасы цчцн газын верилмясиня иъазя алмаг;
- електрик енержисинин алынмасы цчцн мцвафиг тяшкилатлардан иъазя алмаг;
- щидравлик сынаглардан сонра борулардан суйу там бошалтмаг;
- агрегат вя системлярин, цмумстансийа аваданлыгларынын, баьлайыъы
арматурларын, нязарят-юлчц ъищазларынын, телемеханика системляринин
ишлямясини комплекс шякилдя йохламаг;
- диспетчерля ялагя вя йерли рабитя васитяляринин ишляк вязиййятдя олмасыны
йохламаг;
-електрокимйяви мцщафизя васитяляринин, гябул шябякяляринин вя тямизляйиъи
гурьуларын ишляк вязиййятдя олмасыны йохламаг;
- йашайыш комплексляринин, мядяни-мяишят обйектляринин там щяъмдя йохламаг;
- обйектдя иъазя верилян ишчи тязйигин формулйарларыны рясмиляшдирмяк.
1.4.6 Обйекти Гябул Комиссийасына тягдим етмяздян яввял Сифаришчи тяряфиндян
тяйин олунмуш ишчи комиссийа истисмара гябул кечирмялидир. Ишчи комиссийа
тяряфиндян гябул олунмамыш МГК обйектинин истисмарына иъазя верилмир.
1.4.7 МГК-нин хятти щиссясинин истисмара гябулу газ кямяри СНиП III-42-80*
"Магистральные трубопроводы. Правила производства и приемки работ", ВСН 011-
88 "Ведомственные строительные нормы. Строительство магистральных и
промысловых трубопроводов. Очистка полости и испытание" сянядляринин
тялябляриня уйьун сынагдан кечирилдикдян сонра истисмара вериля биляр.
1.4.8 Истисмара гябул олунан, лакин сынаьындан сонра 6 ай мцддятиндя истисмара
верилмяйян бору кямярляри тякрар эерметиклийя вя мющкямлийя сынагдан
кечирилмялидир.
1.4.9 Щидравлик сынаглардан сонра газ кямяринин газла долдурулма
технолоэийасыны вя схемини истисмар вя подратчы тяшкилатларын бирэя ямри иля
йарадылмыш хцсуси коммиссийа ишляйиб щазырламалыдыр. Комиссийанын
тяркибиня сифаришчи, подратчы вя истисмар тяшкилатларынын нцмайяндяляри
дахил олмалыдыр. Технолоэийа вя схем Сифаришчи вя подратчы тяшкилат
тяряфиндян тясдиг едилмялидир.
1.4.10 КС (компрессор стансийасынын) аваданлыгларыны истисмара гябул етмяздян
яввял ашаьыдакы ишляр эюрцлмялидир:
- гябул олунан аваданлыьа баш подратчы тяшкилатдан техники иъра сянядляринин
вя ишчи комиссийанын актларыны, о ъцмлядян, эизли ишлярин актларыны алмаг,
тикилян гурьуларын лайищяйя уйьунлуьуну йохламаг, сазлама-бурахылыш
ишляриндян яввял КС-да ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНД Аэентлийинин табечилик
чярчивясиня дцшян йцксяк тязйигля ишляйян габлары вя йцкгалдырма
механизмляри гейдиййата салмаг;
- говшаг газ хятляринин, йаь хятляринин вя диэяр техноложи коммуникасийаларын
дахили тямизлянмясини апармаг, цфцрцлмясини, эерметиклийя вя мющкямлийя
сынаьыны кечирмяк; -сазлама-бурахылыш ишляриндян яввял йаньынсюндцрмя
системлярини гурашдырылмаг вя сынагдан кечирилмяк;
-истисмара гябул олунмуш аваданлыгларын сазлама-бурахылыш ишлярини эюрмяк;
КС-нын НЮЪ вя А васитяляринин ишлямясини техники шяртя ясасян йохламаг.
Иситмя, вентилйасийа вя кондисионерляшдирмя системляри ишляк вязиййятдя
олмалы вя нормал истисмары даим тямин едилмялидир.
1.4.11 ГПС истисмара верилмяздян яввял стансийанын отагларында вя
аваданлыглара хидмят йерляриндя кянар яшйаларын олмамасына ямин олмаг
лазымдыр. Хцсуси диггятля отагда газын йыьылмасы, йанар материалларын, оксиэен
вя диэяр газ балонларынын олмамасы, йаньынсюндцрмя васитяляринин ишя щазыр
вязиййятдя олмасы йохланылмалыдыр.
1.4.12 ГПС ишя бурахылмаздан яввял бахыш кечирилмяли вя ашаьыдакылар
йохланылмалыдыр:
-аваданлыгларын цмуми вязиййяти вя мцмкцн насазлыгларын олмасы (салник
кипляшдириъиляриндя, фланс вя йивли бирляшмялярдя сызмаларын олмасы);
- одоризя гурьусунда одорантын сявиййяси;
- горуйуъу клапанларын, байпас хятляринин арматурларынын мющцрлянмяси;
- нязарят-юлчц ъищазларынын ишляк вязиййятдя олмасы;
- кранлара мясафядян идаряетмянин системдян ишя салынмасы;
-мцщафизя автоматикасы вя гяза-хябярдаредиъи сигнализасийа системинин
вязиййяти;
-баьлайыъы арматурларын (вентиллярин, сийиртмялярин, кранларын, тязйиг
тянзимляйиъилярин) вязиййяти, кранларын щидросистеминдя щидравлик майенин
олмасы;
- кранларын ишя салынмасы цчцн йцксяк тязйигли импулс газларынын олмасы;
- метанол гурьусунда метанолун олмасы;
- газын гыздырылмасы системинин иши;
- рабитя васитяляринин сазлыьы;
- електрик тяъщизаты;
- ГПС-нын автоматик идаряетмя системи вя телемеханика гурьуларынын сазлыьы.
1.4.13 ГПС-нын ишя салынмасы ашаьыдакы щалларда гадаьандыр:
- тящвил-тяслим акты мцвафиг гайдада рясмиляшдирилмядян;
-ГПС-нын системлярдян биринин иш режими позулдугда (мцщафизя, газын
одоризасийасы, гяза-хябярдаредиъи сигнализасийа вя с.);
- пневмо-автоматик системлярин гидаланмасы цчцн тяйин олунан газын
гурудулмасы вя тямизлянмяси сявиййяси ГОСТ 51.40-83 сянядинин тялябляриня
уйьун эялмядикдя;
- диспетчерля истещлакчы арасында ялагя кясилдикдя;
- йаньынсюндцрмя васитяляри олмадыгда;
- истещлакчы тяряфиндян алчаг тязйигли шябякядян газын гябулуна щазыр олмасы
барядя йазылы тясдиг олунмуш сяняди вя СИТЭ вя ДМНД Аэентлийинин газ
нязаряти мцфяттишлийинин иъазяси олмадан;
- ишя щазрлыглы (тяърцбяли) ямялиййатчылар олмадыгда;
- енержи тяъщизат системи олмадыгда вя йахуд насаз одугда;
-тябии газын щавайа бурахылмасы щаллары цчцн одорант бухарларынын
нейтраллашдырылмасы системи олмадыгда.
1.4.14 Аваданлыьын фярди шякилдя сынаьынын апарылмасы цчцн газын йанаъаг,
ишя салма, импулс газ коммуникасийаларына, щямчинин КС, ГПС вя ЙГА-нын
техноложи бору кямярляриня верилмясиня йалныз гайнаг вя диэяр одлу ишлярин
баша чатдырылмасындан сонра, Дювлят Газ Нязарятинин йерли органынын иъазяси
иля йол верилир. Бу заман лазыми тящлцкясизлик тядбирляри истисмарчы тяшкилат
тяряфиндян эюрцлмялидир. Тящлцкясизлик тядбирляри подратчы тяшкилат
тяряфиндян ишляниб щазырланмыш, Сифаришчи тяшкилатла вя Дювлят Газ
Нязарятинин йерли органы иля разылашдырылмыш хцсуси тялимат цзря йериня
йетирилмялидир. Тялимат тящлцкясизлик тядбирляринин йериня йетирилмяси
щяваля олунан подратчы тяшкилат тяряфиндян тясдиг едилмялидир.
ГПС-нын аваданлыгларынын комплекс сынаглары заманы истещлакчынын газ
кямярляриня газын верилмяси гадаьандыр.

1.5 Мцщафизя вя минимал мясафя зоналарына олан тялябляр

1.5.1 МГК-нин хятти щиссясиня айрылан торпаг сащяляри Азярбайъан
Республикасынын торпаг ганунвериъилийиня уйьун олараг, даими вя йа мцвяггяти
истифадяйя вериля биляр. Тикинти вя йахуд тямир ишляринин апарылмасы цчцн
мцвяггяти истифадяйя верилян торпаг сащяляри гцввядя олан ганунвериъилийя
уйьун рекултивасийа олунараг, торпаг сащибиня гайтарылмалыдыр.
1.5.2 Бору кямярляринин истисмарына нормал шяраит йаратмаг вя зядялянмя
щалларынын гаршысыны алмаг мягсяди иля мцщафизя зонасы тяйин едилир.
Мцщафизя зоналарынын юлчцляринин мцяййян олунмасы, бу зонада кянд
тясяррцфаты вя диэяр ишлярин апарылмасы Азярбайъан Республикасы Назирляр
Кабинетинин 1999-ъу ил тарихли, 103 нюмряли гярары иля тясдиг едилмиш «Газ
тяъщизатында мцщафизя зоналары вя тящлцкясизлик Гайдалары»на, Назирляр
Кабинетинин 19 август 2008-ъи ил тарихли 191 нюмряли Гярары иля тясдиг
олунмуш «Маэистрал бору кямярляринин, кюрпцлярин, щидротехники гурьуларын
вя йцксяк эярэинликли електрик щава хятляринин мцщафизясинин
эцъляндирилмясиня даир бязи тядбирляр барядя» Гярарына, АзДТН 2.9-1
«Маэистрал бору кямярляри цчцн торпаг айрылмасы нормалары»на ясасян
тянзимлянир.
Кянд тясяррцфаты цчцн йарарлы олан торпаг сащяляриндян кечян, бору кямярляри
хятти бойунъа онун орта охундан щяр тяряфя шярти хятлярля 25 метрдян кечян
торпаг сащяси мцщафизя зонасыны тяшкил етмялидир.
1.5.3 Планлы-тямир вя йахуд гяза-бярпа ишляринин баша чатдырылмасындан сонра
истисмарчы мцяссися вурулан зийанын вя кянд тясяррцфаты иткиляринин явязини
мцяййян олунмуш гайдада торпаг сащибиня юдямяли, торпаг сащялярини эяляъякдя
истифадяйя йарарлы вязиййятдя сахламалыдыр.
1.5.4 Истисмарчы тяшкилат газ кямяри истисмара верилдикдян сонра, 1 ай
мцддятиндя йер истифадячиси вя йер гурулушу хяритясиндя кямярин мцщафизя
зонасынын гейд олунмасыны йохламалы вя ики тяряфли акт тяртиб етмялидир.
Истисмарчы тяшкилат щямчинин кямярин истисмар мцддятиндя, 3 илдя 1 дяфядян
эеъ олмайараг, торпаг истифадячиляринин район хяритясиндя газ кямяринин
трассынын дцзэцн чякилмясини йохламалы вя бу барядя ики тяряфли акт тяртиб
етмялидир.
1.5.5 Газ кямярляринин мцщафизя зоналарында вя бору кямярляринин минимал
бурахыла билян мясафяляриндя партлайыш ишляринин апарылмасына йалныз бу
ишляри эюрян мцяссися тяряфиндян, «Единые правила безопасности при взрывных
работах» сянядинин тялябляриня уйьун, материаллар тягдим олундугдан вя ФЩН-
нин SİTG və DМND Аэентлийи ilə razılaşdırıldıqdan sonra həyata keçirilə bilər.
1.5.6 МГК-нин мцщафизя зоналарында тикинти ишляри «Инструкция по
производству строительных работ в охранных зонах магистральных трубопроводов
Мингазпрома, (ВСН 51-1-80) » сянядинин тялябляриня уйьун апарылмалыдыр.
1.5.7 МГК-нин мцщафизя зоналарынын автомобил вя дямир йоллары иля, ЕЩХ-иля,
нефт кямярляри вя диэяр обйектлярля кясишдийи сащялярдя истисмарла баьлы
ишлярин эюрцлмяси
мараьы олан тяшкилатлар тяряфиндян разылашдырма ясасында, гяза щаллары цчцн
гаршылыглы протоколун тяртиб олунмасы иля щяйата кечирилмялидир.
1.5.8 МГК-нин бцтцн хятти бойу, кямярин орта охундан щяр ики тяряфя 3 м
мясафядя сащя мцтямади олараг биткилярдян тямизлянмяли вя йаньындан
мцщафизя олунмуш вязиййятдя сахланылмалыдыр.
1.5.9 Газ нягли мцяссисяляри вя бюлмяляри йашайыш сащяляриндян, айры-айры
сянайе вя кянд тясяррцфаты обйектляриндян, бина вя тикилилярдян газ кямяриня
гядяр олан минимал мясафялярин тямин олунмасына СНиП 2.05.06-85* (ъядвял. 4)
уйьун нязарят етмялидир.
1.5.10 Газ кямярляринин мцщафизя вя минимал мясафяляр зоналарында ишлярин
эюрцлмясиня нязаряти газ кямярлярини истисмар едян тяшкилат щяйата кечирир.
1.5.11 МГК истисмар едян мцяссися вя тяшкилатлар мцтямади олараг (илдя 2 дяфя)
газ кямярляри кечян яразидя йерляшян мцяссися вя тяшкилатлары, ящалини
маэистрал газ кямярляринин мцщафизя зоналарынын гайдаларынын тялябляринин
йериня йетирилмясинин ваъиблийи барядя мялуматландырмалыдыр.

Бюлмя ЫЫ. Ümumi təyinatlı obyektlər вя

бу обйектляр цзря тящлцкясизлик тядбирляри

2.1 Яразиляря, бина вя тикилиляря олан цмуми тялябляр

2.1.1 İstehsalat obyektlərinin əraziləri, tikililər və binalar mövcud standartların, magistral
qaz kəmərlərinin istismarında təhlükəsizlik qaydalarıнын, sanitar və digər qüvvədə olan
normativ-техники sənədlərin tələblərinə cavab verməlidir.
2.1.2 İstehsalat obyektlərinin сащяляринин лазыми сявиййядя texniki və sanitar-
gigiyenik вязиййятини təmin etmək üçün ətraf mühitin və əməyin mühafizəsi normalarına
riayət edilməliдир, aşağıda гейд олунан гурьу вя аваданлыглар ишляк vəziyyətdə
saxlanылmalıdır:
- kanalizasiya, istilik, газ təchizatы və su kəmərи şəbəkəляри вя онлара аид гурьулар;
- içməli su mənbəляри, su щювзяляринин вя мянбяляринин санитар зоналары;
- avtonəqliyйat və xüsusi texnika üçün dayanacaглар;
- avtomobil yolları, piyada keçidləri, yanğın hidrantlarına giriş və çıxışлар;
- йаньын тящлцкясизлийи вя мцщафизя сигнализасийасы системляри;
- metanol və yanar sürtkü материаллары anbarları;
- йерцстц вя лай суларынын ахын системляри, чяпярлямя, ишыгландырма,
йашыллашдырма вя абадлашдырма системляри;
- су ахыны шябякяляри вя гурьулары мцтямади олараг бахышдан кечирилмяли вя
сел суларынын ахыдылмасына щазыр вязиййятдя сахланылмалыдыр;
- бцтцн нюв эярэинликли електрик шябякяляри;
- метал гырынтылары вя туллантылар йыьылан йерляр.
2.1.3 Ərazidə müvəqqəti tikililər və anbar xaricində tikinti materialları və avadanlıqlar
olmamalıdır. İstehsalat obyektinin ərazisini genişləndirdikdə həmin obyektin yerləşdiyi
ərazi tikinti gedən ərazidən təcrid olunmalıdır.
Ярази плана уйьун гурулмалыдыр. Яразидя олан гановлар, чюкяк йерляр
чяпярлянмялидир, бина, гурьу вя аваданлыглара йахынлашмаьа мане олмамалыдыр.
Компрессор стансийаларынын, мagistral qaz kəmərinə бирляшмя шябякяляринин, газ
пайлама стансийаларынын яразиляри, йералты газ анбарларынын техноложи
аваданлыглары, редуксийа шябякяляри лайищяйя уйьун işıqlanдырылmalıdır.
2.1.4 İstehsalat obyektlərinin ərazisində тozlanma mənbəyi olmamalıdır. Компрессор
сехинин йанындакы ачыг сащяляр асфалтла (бетонла), обйектин ярази ися газонла
юртцлмялидир.
2.1.5 İstehsalat obyektlərinin ərazisində çökmə hadisəsi baş verərsə hadisənin qarşısı
alınmalı və səbəbləri araşdırılmalıdır.
2.1.6 İstehsalat obyektlərinin ərazisində yeni bina və гурьуларын tikintisi мцяссисянин
лайищясинин вя бурахылыш актынын олмасы шярти иля, СНиП ЫЫЫ-4-80
сянядинин tələbləriня уйьун həyata keçirilмялидир.
2.1.7 İstehsalat obyektlərinin ərazisində qurашдырылмыш təhlükəsizlik nişanları qüvvədə
olan стандартлара uyğun olmalıdır.
2.1.8 Сu kəmərлярi, kanalizasiya, qaz kəmərləri, истилик йeraltı коммуникасийалары,
kabel xətləri və онлара аид quyular онларын тяйинатыны вя йерляшмясини билдирян
фяргляндириъи нишанларла тяъщиз олунмалыдыр.
Kommunikasiya xətlərinin yerləşmə planı müvafiq sexлярдя, хидмят вя сащялярдя
сахланылмалыдыр.
2.1.9 Мцщафизя siqnalizasiyası ilə təmin edilяъяк obyektlərin, ərazi və биналарын
siyahısı щяр бир бюлмя цчцн мüəсsisisə тяряфиндян мцяййян едилмялидир.
Мущафизя сигнализасийасы иля тямин едиляъяк обйектлярин сийащысына 3 илдя
бир дяфядян эеъ олмайараг йенидян бахылмалыдыр.
2.1.10 Мцщафизя siqnalizasiyasının ишляк vəziyyətdə saxlanılması вя mütəmadi
yoxlanılması гайдасы istehsalat bölməsiня, NÖC və A хидмятиня və бюлмянин
təhlükəsizlik xidmətinə həvalə edilir.
2.1.11 Ərazi və истещсалат отагларында qaz, kondensat, yağ, su sızmasıна yol
verilməмялидир. Буна нязарятин тяшкили гайдалары мцяссися тяряфиндян мцяййян
едилмялидир.
2.1.12 Ətraf mühitin çirklənməsi мянбяйи olan hər bir istehsalat meydançasına ekoloji
pasport işlənib hazırlanmalıdır (ГОСТ 17.00.04-90 цзря), щямчинин ятраф мцщити
чиркляндирян туллантыларын бурахыла билян мигдары, туллантыларын
сахланылмасы лимити Санитар-Епидемиоложи Хидмятин тялябляриня уйьун
мцяййян едилмялидир.
Hər bir müəssisə 5 ildə 1 dəfədən az olmaйараг atmosferə buraxılan zərərli maddələrin
мянбяйинин inveнtarizasiyasını həyata keçirməli, атмосферя фактики бурахылан
туллантыларын гейдиййатыны апармалы, бу барядя иллик статистик щесабат
апармалы, ятраф мцщитин чирклянмясиня эюря мцвафиг гайдада юдянишляр
етмялидир.
2.1.13 Maэistral qaz kəmərlərinin обйект вя тикилиляри yerləşdiyi ərazi
чяпярлянмялидир. Hasarын щцндцрлцйц 2.2 m-dən az olmamalı вя saz vəziyyətdə
saxlanылmalıdır. Hasarın girişində obyektin hansı müəssisəyə, бюлмяйя aid olması və
magistral qaz kəmərлярinin istismarıнda təhlükəsizlik qaydalarıна даир йазылар гейд
олунмалыdır.
2.1.14 Binaların, tikililərin, ərazilərin тящлцкясиз istismarına cavabdehliк мцяссисянин
ямри иля тяйин олунмуш sex, сащя rəisлярiнин цзяриня дцшцр.
2.1.15 Magistral qaz kəmərлярi yerləşən ərazilərdə nəqliyyat васитяляринин surəti 20
km/sаат-дан йцксяк olmamalıdır.
2.1.16 İstehsalat obyektlərinin вя биналарын яразисиня хцсуси texnika və nəqliyyat
васитяляринин эириш йоллары тямин едилмялидир. МГК обйектляринин (ЙГА,
ГПС, редуксийа шябякяляри вя с.) яразиси иля nəqliyyat васитяляринин щярякят
истигамятлярыны обйекти истисмар едян бюлмянин рящбярлийи тяйин етмялидир.
2.1.17 İstehsalat binaları və tikililər təyinatı üzrə istifadə olunmalı, saz vəziyyətdə
сахланылмалы və işçi heyətin саьлам вя тящлцкясиз ямяк шяраитини тямин едян
тялябляря ъаваб вермялидир.
2.1.18 Ямяля эялмиш насазлыгларын вя нюгсанларын ашкар едилмяси цчцн
бinaлара, tikiliляря və kəmərlərin dayaqlarıна ildə iki dəfə (yaz və payız фясилляриндя)
цмуми texniki baxış, еляъядя тябии фялакятлярдян (зялзялялярдян, фыртыналардан,
лейсан йаьышларындан) сонра нювбядянкянар техники бахыш keçирилməlidir.
Yoxlamanın nəticələri aktла рясмиляшдирилмялидир.
Бина вя гурьуларын йайда нязярдя тутулан təmir işlərinin həcmi йaz fəslinin texniki
yoxlaması zamanı dəqiqləşdirilməlidir, бунунла йанашы, ясаслы тямир ишляринин
щяъми нювбяти илин планына дахил етмяк цчцн мцяййянляшдирилмялидир.
Payız mövsümünün texniki yoxlaмасы zamanı bina və tikililərin qışa hazırlıьı
yoxlanılmalıdır.
2.1.19 Tikinti konstruksiyalarında çatлар вя диэяр зядяляр ямяля эялдикдя юлчмя
цсуллары иля, mayak vasitəsi ilə nəzarət edilməli və сябябляринин aradan qaldırılması
üçün tədbirlər görülməlidir.Бцнюврялярдя вя диэяр конструксийаларда титряйишин
нятиъясиндя чатлар ямяля эялибся, онлар титряйишя давамлылыьа сынагдан
кечирилмялидир.
2.1.20 İstismarın биринъи или ярзиндя bina və tikililərin бцнюврясинин чюкмя
сявиййясиня nəzarət edilməlidir. Эяляъякдя бцнюврялярин вязиййятиня мцтямади
олараг, визуал цсулла, лазым эялдикдя ися юлчмя васитяси иля нязарят
едилмялидир.
2.1.21 Гаz боруларынын вя digər kommunikasiya xətləriнин иstehsalat binalarının
divarlarından keçдийи йерляр лайищяйядя нязярдя тутулан цсулларла
эерметикляшдирилмялидир.
2.1.22 Аваданлыглар йерляшян юзцллярин цзяриня йаьын, газ конденсатынын вя
диэяр майелярин даьылмасына йол верилмямялидир.
2.1.23 Бина вя гурьуларын истисмар цчцн йарарлы вязиййятдя сахланылмасы цчцн
ашаьыдакы тялябляря риайят олунмалыдыр:
- вахты-вахтында тямир ишляри апармаг;
- истещсалат отагларында вя биналарын хариъиндя ясас вя гяза ишыгландырма
системлярини ишляк вязиййятдя сахламаг;
- бору кямярляринин истилик изолйасийасынын нормал (саз) вязиййятдя олмасына
нязарят етмяк;
- мцщяндис коммуникасийаларынын ишляк вязиййятдя олмасыны тямин етмяк;
- санитар-мяишят отагларынын санитар нормаларынын тялябляриня уйьун олмасына
нязарят етмяк.
2.1.24 Bina və tikililərin divarlarında dəlik və deşiklərin açılmasıна, layihədə nəzərdə
tutulmayan texniki avadanlıqların, qaldırıcı qurğuların quraşdırılmasıна иъазя
верилмямялидир.
2.1.25 Бина вя тикилилярин газ тящлцкяли вя газ тящлцкяли олмайан отагларыны
бири бириндян айыран диварларын вя аракясмялярин метал конструксийаларынын
коррозийадан мцдафияси (рянэлянмяси, изолйасийасы) нязярдя тутулмалыдыр,
онларын норматив тялябляря уйьун одадавамлылыг дяряъясини тямин едян
йанмайан, кюпцклянян мастикаларла юртцлмялидир. Мцщафизянин еффектливлийи
бахыш заманы йохланылмалыдыр.
2.1.26 Аваданлыгларын фяргляндириъи рянэлянмяси ГОСТ 12.4.026-76, бору
кямярляринин ися ГОСТ 14202-69 вя ГОСТ 12.4.026-76 тялябляриня уйьун йериня
йетирилмялидир.
2.2 Qaz kəmərləri
2.2.1 Magistral qaz kəmərлярiнин, компрессор стансийаларынын (КС), йералты газ
анбарларынын (ЙГА), газ тянзимляйиъи стансиайаларын (ГТС) texnoloji
birləşmələrиндя istifadə olunan boruлар və birləşdirici detallar qüvvədə olan standartlarын
və texniki şərtлярин тялябляриня ъаваб вермялидир.
2.2.2 Мцвафиг сtandartlarын тялябляриня уйьунлуьуну тясдигляйян истещсалчы
зavodун sertifikatı və pasportu olmayan boru və birləşdirici detalların istifadəsi гяти
qadağandır.
2.2.3 MГК-nin, КС, ЙГА вя ГТС-нын техноложи бирляшмяляринин газ боруларына
texniki xidmət və təmir müvafiq xidmət, мцяссися вя йахуд бюлмя тяряфиндян, тясдиг
едилмиш plan-графикя ясасян həyata keçirilмялидir.
2.2.4 Qaz kəmərlərinin (дайагларын, юзцллярин, хамытларын вя с.) бирляшмяляринин
титряйишиня, erroziyaдан və korroziyaдан йейилмяси мцмкцн ола билян hissələrinin,
газ кямярляринин диварларынын галынлыьынын, dövri olaraq, даьыдыъы олмайан
цсулларла йохланылмалыдыр. Йохламанын апарылмасы гайдалары, dövrцliyi və
ишин щяъми müəssisə вя йахуд бюлмя tərəfindən мцяййян олунмалыдыр.
2.2.5 Истисмар олунан вя йахуд ясаслы тямир олунан газ кямярляриндя гайнаг-
гурашдырма ишляри мцвафиг normativ sənədlərin тялябляриня вя газ тящлцкяли
обйектлярдя одлу ишлярин апарылмасы цзря нцмуняви Тялимата ясасян həyata
keçirilməlidir.(Ялавя 8)
2.2.6 İstismarda olan qaz kəmərлярinə qoşulma (бору айрылмаларынын вя кечидлярин
гурашдырылмасы) мüəssisənin texniki şərtinə və layihəйя uyğun апарылмалыдыр. Бору
бирляшмяляринин конструктив юлчцляри (диаметри, диварынын галынлыьы,
поладын нювц) гцввядя олан нормаив сянядлярин тялябляриня вя лайищяйя уйьун
олмалыдыр. Техники шярт олмадан бору кямярляриня гошулма лайищяляринин
ишляниб щазырланмасы гадаьандыр.
2.2.7 Истисмар просесиндя йералты газ кямярляринин, хятти щиссянин, компрессор
стансийасынын, йералты газ анбарларынын, газ тянзимляйиъи мянтягялярин
техноложи бирляшмяляринин бору кямярляриндян тутмуш мцщафизя кранларына
гядяр изолйасийа юртцйцнцн зядялянмяси вя йахуд коррозийайа уьрамыш йерляр
ашкар олдугда, ясаслы тямир ишляри апарылмалы вя йахуд мцяссисянин ъядвялиня
уйьун, конкрет истисмар шяраитиндян асылы олараг, йенидян сынаг ишляри
апарылмалыдыр.
2.2.8 Kristalhidrat tıxaclarınын ляьви üzrə işlər мüəssisənin тяртиб етдийи təlimata,
щямчинин метанолун истещсалчыдан алынмасы, нягли, сахланылмасы, верилмяси
вя истифадяси гайдалары Тялимата uyğun апарылмалıdır.

2.3 Boru kəmərляриндя гурашдырылан armaturлар

2.3.1 Бу бюлмянин тялябляри МГК-нин хятти щиссясиндя, КС, ЙГА вя ГПС-нын газ
кямярляринин техноложи бирляшмяляриндя гурашдырылан баьлайыъы, горуйуъу вя
тянзимляйиъи бору кямяри арматурларына шамил едилир. Арматурлар
гурашдырмадан яввял йохламадан кечирилмялидир.
2.3.2 Ишчи тязйиги вя температуру газ нягли просесинин техноложи
параметрляриня уйьун эялмяйян баьлайыъы арматурларын гурашдырылмасы
гадаьандыр.
2.3.3 Арматурлар комплектляшдирилмиш вя ишляк вязиййятдя сахланылмалы,
техноложи схемя уйьун нюмрялянмяли, онларын цзяриндя газ ахынынын
истигамятини вя сийиртмянин ачыг-баьлы вязиййятдя олмасыны эюстярян
ишаряляр олмалыдыр. Механики интигаллы арматурларын цзяриндя ачылыб-
баьланма истигамятляри ох ишаряляри иля эюстярилмялидир. Горуйуъу
клапанларын цзяриндя тязйиги эюстярян, тянзимлямя тарихи вя нювбяти йохлама
тарихи йазылан лювщя олмалыдыр.
Мцхтялиф йерлярдя гурашдырылан горуйуъу клапанлардан газын бир шама
ютцрцлмяси (тулланмасы) гадаьандыр. Баьлайыъы арматурун горуйуъу клапандан
сонра гурашдырылмасы гадаьандыр.
2.3.4 Хятти щиссялярдя вя чохшахяли кечидлярдя гурашдырылан кранларын гяза-
баьлайыъы вя хятти телемеханика системляри олмалы вя мясафядян идаря
едилмялидир.
2.3.5 Хятти кранлар газын тязйигинин крандан яввял вя крандан сонракы
нюгтяляриндя юлчцлмяси цчцн манометрлярля вя байпас системи иля тяъщиз
олунмалыдыр.
2.3.6 Арматурларын идаря едилмяси, техники хидмяти вя тямири истещсалчы-
заводун тялиматынларынын тялябляриня вя йахуд хцсуси мцяссисяляр тяряфиндян
тяклиф олунан тялябляря уйьун щяйата кечирилмялидир. Пневмощидравлик
идаряетмя системи олан кранларын щидросистемляриндя кранларын истисмары
цзря истещсалчы-заводун тялиматына уйьун вя йа мцвафиг гайдада истифадясиня
иъазя верилян ишчи майе тятбиг олунмалыдыр.
2.3.7 Баьлайыъы кранларын йаьланмасы вя эерметиклийинин бярпасы цчцн
истещсалчы-завод тяряфиндян тяклиф олунан гаты сцрткц йаьларындан вя йа хцсуси
мяъунлардан истифадя едилмялидир.
2.3.8 Идаряетмя шябякяляриня, баьлайыъы арматурларын идаряетмя лювщяляриня
(пултларына) вя диэяр гурьулара хидмяти щейятин ращат вя манеясиз
йахынлашмасы тямин олунмалыдыр. Хидмят мейданчалары тямиз вя саз вязиййятдя
сахланылмалыдыр.
2.3.9 Истисмар проссесиндя кранларын пневмощидравлик идаряетмя системиня
суйун дцшмясиня йол верилмямялидир. Сынагларын кечирилмясиндян сонра
кранын эювдясиндян вя идаряетмя системиндян су там чыхарылмалыдыр.
2.3.10 Газ кямярляринин кранларында ясасян мясафядян вя механики пнев-
мощидравлик идаряетмя цсулу тятбиг олунур. Ял иля идаряетмяйя импулс газынын
тязйиги кифайят гядяр олмадыгда вя йахуд пневмощидравлик интигал олмадыьы
щалларда йол верилир.
2.3.11 МГК-нин хятти щиссясиндя кранларын вя сийиртмялярин нормал вязиййяти
ачыгдыр, шам вя байпас щиссяляриндя ися баьлыдыр.
2.3.12 Хятдя крандан яввял вя сонра тязйиг бярабярляшдирилдикдян сонра
баьлайыъы кранлар (шам вя байпас кранларындан башга ) ачыла биляр. Шамларын вя
байпас хятти цзяриндяки баьлайыъы кранлар там ачылана гядяр дайанмадан
фырладылмалыдыр.
2.3.13 Qaz kəmərləri üzərində bağlayıcı kranların quraşdırılması, qəza halları istisna
olmaqla, rəhbərliyin icazəsi ilə həyata keçirilməlidir.
2.3.14 Баьлайыъы арматурларын тямиринин вя техники хидмятинин тяшкили
мцвафиг хидмятин ряиси тяряфиндян щяйата кечирилмялидир. Техники хидмят цзря
ишлярин щяъми истещсалчы-заводун вя ихтисаслашдырылмыш тяшкилатларын
тялиматларына ясасян мцяййянляшдирилир.
2.3.15 Арматурларын ъари тямири аидиййяти хидмят вя йа хцсуси тямир-сазлама
тяшкилаты тяряфиндян щяйата кечирилир. Кранын эювдясинин эерметиклийинин
ачылмасы вя йа сюкцлмяси иля баьлы ишлярдян башга диэяр ишляр ъари тямир
ишляринин щяъминя дахил едиля биляр.
2.3.16 Техники хидмят вя ъари тямир ишляри хидмятин техники сянядляриндя
гейдиййата алынмалыдыр. Тямирдян сонра баьлайыъы, тянзимляйиъи вя горуйуъу
арматурларын йохланылмасы вя сынагдан кечирилмяси актла
сянядляшдирилмялидир.
2.3.17 Арматурларын ясаслы тямир ишляри щяъминя ихтисаслашдырылмыш тямир
мцяссисяси шяраитиндя онларын сазлама, там бярпа ишляри аиддир.
2.3.18 МГК-нин щяр бюлмясиндя гцввядя олан нормалара уйьун баьлайыъы
арматурларын ещтийаты сахланылмалыдыр. Ещтийат арматурлар анбарда,
консервляшдирилмиш, щямчинин мцтямади олараг тязялянян щидравлик майе иля
долдурулмуш вязиййятдя сахланылмалыдыр.
2.3.19 Хятти щиссядя вя кечидлярдя гурашдырылан кранларын сийиртмяляринин
ишляк вязиййятдя олмасы йарым илдя бир дяфядян эеъ олмайараг
йохланылмалыдыр. Мясафядян идаряетмя системли кранлар бу системля бирликдя,
комплекс шякилдя йохланылмалыдыр. Йохлама вя нятиъялярин
рясмиляшдирилмяси гайдалары мцяссися тяряфиндян щяйата кечирилмялидир.
2.3.20 Qaz kəmərlərinin xətti hissələrində yerləşən kran meydançaları щасар дахилиндя
планлашдырылмалы, qrunt вя сятщи су басмаларындан mühafizə olunmalı və bərk
örtüklə (чынгыл вя с.) örtülməlidir.
Кran meydançalarının ətrafında 5 m-dən az оlmayaн радиусда ot бичилмяли, 10 м
радиусда ися торпаг шумланмалыдыр.
Кран мейданчаларына автомобилляр вя хцсуси техника цчцн эириш йоллары
нязярдя тутулмалы, кран мейданчаларынын щасарларындакы эиришляр баьланмалы
вя килидлянмялидир.

2.4 Су, истилик вя газ тяъщизаты,

вентилйасийа вя канализасийа системляри
2.4.1 МГК-нин истещсалат обйектляринин истилик тяъщизаты ашаьыда эюстярилян
мянбялярдян тямин олунмалыдыр: истилийин утилизасийа гурьуларындан, су вя
бухар гыздырыъы газанхалардан, газ-щава исидиъиляриндян вя диэяр фярди иситмя
васитяляриндян.
2.4.2 Истилик шябякяляри, газанханалар вя истилик утилизя гурьулары Азярбайъан
Республикасында гцввядя олан норматив-техники сянядлярин тялябляриня,
истещсалчы-заводларын истисмар тялиматлары ясасында ишляниб щазырланмыш
истещсалат тялиматларына, бу Гайдаларын тялябляриня уйьун истисмар
олунмалыдыр.
2.4.3 Компрессор стансийаларынын истилик тяъщизаты нормал истисмар
шяраитиндя утилизя истиликдяйишдириъиляриндян тямин олунур. Бу заман
газанхана вя фярди иситмя васитяляри ишляк вязиййятдя сахланылмалыдыр.
2.4.4 Истилик шябякяляринин метал дайаг конструксийалары коррозийадан
мцщафизя олунмаг цчцн рянэлянмялидир. Рянэлямянин дюврилийи йерли
шяраитдян асылы олараг тяйин олунур.
2.4.5 Истилик шябякяляринин ашаьы нюгтяляриндя дренаж суларынын ахыдылмасы
цчцн гурьу нязярдя тутулмалыдыр. Суйун сярбяст ахыны олмадыгда ону дюври
олараг чякиб вурмаг лазымдыр. Истилик шябякяляринин щцндцр нюгтяляриндя
системдян щаваны бурахмаг цчцн вентилляр гурашдырылмалыдыр.
2.4.6 Истилик шябякяси тямирдян сонра, истисмара верилмяздян яввял, мцвяггяти
чиркйыьыъыларын васитяси иля йуйулмалыдыр. Истилик шябякяси нювбяти дяфя
бир илдян сонра йуйулмалыдыр, бундан сонра чиркйыьыъылар сюкцля биляр.
2.4.7 Щяр ил, иситмя мювсцмц баша чатдыгдан сонра истилик шябякяляриндя
насазлыгларын ашкар едилмяси вя ясаслы тямир заманы арадан галдырылмасы цчцн
онлар мющкямлийя вя эерметиклийя щидравлик сынагдан кечирилмялидир.
Тямирдян сонра истилик шябякяляри щидравлик преслямя цсулу иля
йохланылмалыдыр.
2.4.8 Истилик шябякяляри, онларын аваданлыглары 2 илдя 1 дяфядян аз олмайараг
щесаби температура сынагдан кечирилмялидир.
2.4.9 Су истилик шябякяляринин дахили коррозийайа уьрамасына шябякя суйунун
вя конденсатын анализи васитяси иля, еляъядя коррозийа индикаторларынын
мувафиг нюгтялярдя гурашдырмагла нязарят олунмалыдыр. Истилик
шябякяляринин иш режими дахили коррозийанын ямяля эялмясини истисна
етмялидир.
2.4.10 Истилик шябякяляринин ъари тямири ъядвял цзря кечирилян дюври
бахышларын, сынагларын нятиъяляриня ясасян, илдя бир дяфядян аз олмайараг
апарылмалыдыр.
2.4.11 Тямир ишляриндян сонра истилик шябякяляри йуйулмалыдыр (суйун дуру
вязиййятиня гядяр), ишчи тязйигин 125 %-ни тяшкил едян тязйигдя, лакин ишчи
тязйиг цстя эял 0,3 Мпа-дан ашаьы олмайан тязйигдя сынагдан кечирилмялидир.
2.4.12 Йай мювсцмцндя истилик шябякяляри су иля долдурулмалыдыр.
2.4.13 Кянар истещлакчылара мцгавиляляр цзря верилян истилик мцвафиг ъищазлар
васитяси иля гейдиййата алынмалыдыр.
2.4.14 Су тяъщизаты системи мцяссисянин техноложи, йаньына гаршы вя
тясяррцфат-мяишят тялябатларыны юдямяли, еляъядя истилик вя дюври су
тяъщизаты системлярини тямин етмялидир.
2.4.15 Мяишят тялябатыны тямин етмяк цчцн верилян су ГОСТ 2874-82 "Вода
питьевая" тялябляриня ъаваб вермялидир. Суйун кейфиййятиня нязарятин
дюврилийи вя цсуллары йерли санитар нязарят органлары иля
разылашдырылмалыдыр.
2.4.16 Артезиан гуйуларынын, чайларда вя эюллярдя гурашдырылан су йыьым
гурьуларынын истисмары санитар нязарят органларынын тялябляриня вя су
истифадяси шяртляриня ъаваб вермялидир.
2.4.17 Тясяррцфат-мяишят ещтийаълары цчцн истифадя олунан су чянляри вя су
гуйулары кянар шяхслярин йахынлашмамасы цчцн тяърид олумалыдыр.
2.4.18 Су бору кямярляри, арматурлар, су тутумлары донмадан горунмалыдыр.
2.4.19 Су сахланылан чянляр илдя бир дяфя тямизлянмяли вя хлорланмалыдыр.
2.4.20 Су тяъщизаты обйектляринин хидмяти щейяти АР Сящиййя Назирлийинин
мцяййян етдийи мцддятлярдя тибби мцайинядян кечмялидир.
2.4.21 Дюври су тяъщизаты системляриндя истифадя олунан су аваданлыглары
истещсал едян заводун техники шяртляриня ъаваб вермялидир. Истилик системиндя
истифадя олунан су истилик шябякяляри вя аваданлыглары цчцн мцяййян олунан
нормалара ъаваб вермялидир.
2.4.22 Дювретмя ещтийат насосларында сийиртмяляр даим ачыг вязиййятдя, якс
клапанлар ися ишляк вязиййятдя сахланылмалыдыр.
2.4.23 Су тяъщизаты обйектляринин истисмары йерли шяраити нязяря алан
истещсалат тялиматларына ясасян апарылмалыдыр.
2.4.24 МГК обйектляринин газ тясяррцфатынын газ кямярляри вя ашаьы тязйигли
аваданлыглары «Газ тясяррцфатында тящлцкясизлик Гайдалары»нын, ФЩН-нин
СИТЭ вя ДМНД Аэентлийинин норматив-техники сянядляринин вя бу Гайдаларын
тялябляриня уйьун истисмар едилмялидир.
2.4.25 Ашаьы тязйигли газ кямярляриня верилян газ (компрессор стансийаларынын
техноложи ещтийаъыны тямин етмяк цчцн верилян газдан башга) одоризя
оунмалыдыр.
2.4.26 Вентилйасийа системляринин вя гурьуларынын истисмары Азярбайъан
Республикасында гцввядя олан номатив-техники сянядлярин, бу Гайдаларын вя
тялиматларын тялябляриня ъаваб вермялидир.
2.4.27 Вентилйасийа системляри вя гурьулары саз вязиййятдя сахланылмалы,
отагларын вя ишчи зоналарын щава мцщитинин параметрляри (температур, рцтубят,
газланма, щава ахынын сцряти, щава мцбадиляси вя с.) санитар нормалара вя
техноложи тялябляря уйьун олмалыдыр.
2.4.28 Вентилйасийа системляринин вя гурьуларынын тямири, техники хидмяти вя
сынаьы план-график ясасында щяйата кечирилмяли, техники актларла
рясмиляшдирилмяли вя йахуд паспортларында гейд олунмалыдыр. Сынаг ишляри
илдя 1 дяфядян эеъ олмайараг апарылмалыдыр.
2.4.29 Вентилйасийа аваданлыгларынын истисмар вязиййятинин гейд едилмяси цчцн
паспорт вя йа журнал ачылмалыдыр. Щяр нювбядя 1 дяфядян аз олмайараг
гурьуларын сазлыьы йохланылмалы вя нятиъяляр журналда гейд олунмалыдыр.
Насазлыг ашкар едилдикдя дярщал арадан галдырылмалы, сех ряисиня вя
диспетчеря бу барядя мялумат верилмялидир.
2.4.30 Партлайыш тящлцкяли отагларда, ишчи щейятин орада олуб олмамасындан
асылы олмайараг, вентилйасийа системи, гяза щаллары истисна олмагла, даим
ишлямялидир.
2.4.31 Соруъу гяза вентилйасийасы щаванын тяркибиндя ААГЩ-нин (алышманын
ашаьы гатылыг щядди) 15-20% гядяр йанар маддяляр олдугда автоматик ишя
дцшмялидир. Онун яли иля ишя салынмасы цчцн отаьын хариъиндя, ясас эиришя
йахын йердя ишясалма гурьусу олмалыдыр.
2.4.32 Соруъу системин сяринкеши ишлямядикдя хябярдаредиъи сигнализасийа ишя
дцшмяли вя тяйин олунан отагда сяс вя ишыг сигналлары верилмялидир.
2.4.33 Сяси вя титряйиши азалтмаг цчцн вентилйасийа аваданлыглары хцсуси юзцл
цзяриндя гурашдырылмалыдыр.
2.4.34 Туллайыъы вя щавайыьыъы шахталарын бирэя йерляшмяси (гуйу, дирякляр)
санитар нормалара уйьун йериня йетирилмяли, ишлянмиш щаванын сорулмасы
истисна олунмалыдыр. Бу щалда йерин топографийасы, кцляйин истигамяти,
вентилйасийа олунан бинанын цфцрцлмя дяряъяси, биналар арасындакы мясафя
нязяря алынмалыдыр.
2.4.35 1-ъи вя 2-ъи дяряъяли тящлцкяли зярярли маддялярля (мясялян, ъивя) иш
апарылан отагларын айрыъа вентилйасийа системи олмалыдыр
2.4.36 Бир нечя партлайыш тящлцкяли отаьын щава соруъулары иля
бирляшдирилмяси гяти гадаьандыр.
2.4.37 Истещсалат обйектляринин канализасийа системляри СНиП 2.04.03-85
"Канализация. Наружные сети и сооружения" тялябляриня ъаваб вермялидир.
Канализасийа системляри вя аваданлыглары сынагдан кечирилмяли вя мцвафиг
гайдада истисмара гябул едилмялидир.
2.4.38 Истещсалат, йаьыш вя мяишят суларынын ахыдылмасы цчцн норматив-
техники сянядлярин тялябляриня уйьун канализасийа системи нязярдя
тутулмалыдыр.
2.4.39 Истещсалат, йаьыш канализасийасы шябякяляриндя гуйулар вя щидравлик
сцрэцляр олмалыдыр. Истещсалат канализасийасы гуйулары баьлы сахланылмалы
вя даим низамлан-малыдыр.
2.4.40 Гуйуларынын щидравлик сцрэцляри дцзэцн гурашдырылмайан вя йа
сцрэцляри олмайан канализасийа системинин истисмары гадаьандыр.
2.4.41 Тяркибиндя газ конденсаты, нефт мящсуллары вя зящярли маддяляр олан
чиркаб сулар канализасийа системиня ахыдылмаздан яввял локал тямизляйиъи
гурьуларда йыьылмалы, зярярсизляшдирилмяли вя тямизлянмялидир.
Локал тямизляйиъи гурьулар ишляк вязиййятдя сахланылмалы вя тялимата уйьун
истисмар едилмялидир.
2.4.42 Газ, истилик, су тяъщизаты, вентийасийа вя канализасийа системляринин
техники вязиййятиня мясулиййят бюлмя цзря верилян ямря ясасян, мцвафиг сех,
сащя, хидмят, бригада рящбярляринин цзяриня дцшцр.

2.5 Обйектлярин вя гурьуларын мцщафизясинин тяшкили

2.5.1 МГК обйектляринин яразисиня газ кямярляри системинин истисмары цзря
техноложи режимин позулмасына сябяб ола биляъяк кянар шяхслярин иъазясиз
дахил олмасынын гаршысыны алмаг мягсяди иля МГК обйектляри мцщафизя
щасарлары вя мцщафизя сигнализасийа системляри иля тяъщиз олунмалыдыр.
2.5.2 Мцщафизя системинин структуру (физики мцщафизя, эиришя нязарят,
мцщафизя сигнализасийасы, телевизийа васитяси иля мцшащидя вя с.), онларын
конфигурасийасы, тяркиби вя техники характеристикасы обйектин тяйинатындан,
иш режиминдян, обйектин йерляшдийи яразинин оператив шяраитиндян вя
АРДНШ-нин мцщафизя хидмяти иля разылашдырылмасындан асылыдыр.
2.5.3 МГК обйектляринин яразиси вя гурьулары цчцн щасарлар дямир-бетон
панеллярдян вя йахуд сексийалы метал тордан гурашдырылмалыдыр.
2.5.4 Яразийя кянар шяхслярин щасардан дахил олмасынын гаршысыны алмаг цчцн
щасарын периметри бойу мцщафизя сигнализасийа системи гурашдырылмалыдыр.
Истещсалат отагларына эиришя нязарят цчцн обйект дахили мцщафизя
сигнализасийа системляри тятбиг олунмалыдыр.
2.5.5 Мцщафизя системляри иля ашаьыдакы обйектляр тяъщиз олунмалыдыр:
- хятти щиссядя:
кран мейданчалары;
йерцстц кечидляр;
тямизляйиъи гурьуларын гябул-бурахылыш говшаглары;
газ юлчц стансийалары;
-компрессор, газ сойутма вя газ пайлама стасийаларында:
яразинин цмуми щасарланмасы;
компрессор стансийаларынын ишя гошма шябякяляри;
- йералты газ анбарларында:
идаряетмя говшагларынын щасарланмасы;
газпайлайыъы мянтягяляр.
2.5.6 Мцщафизя сигнализасийа хябярвериъиляриндян вя гурьуларындан верилян
щяйаъан сигналлары ашаьыда эюстярилян обйектлярдя йерляшян мялумат пултуна
дахил олмалыдыр:
- тяйин олунмуш гаровул щейяти олан гаровул отаьында;
- нювбятчи щейят олан нювбятчи отагларында;
- автоматик режимдя ишляйян бюлмянин ян йахын диспетчер пултуна.
2.5.7 Щяйаъан сигналыны алдыгдан сонра диспетчер вя йа нювбятчи щейят бюлмя
рящбяри тяряфиндян ишляниб щазырланмыш вя мцяссися рящбяри тяряфиндян
тясдиг едилмиш вязифя тялиматына уйьун щярякят етмялидир.
2.5.8 Мцщафизя сигнализасийа системинин гурашдырылмасы, сазлама-ишясалма вя
техники хидмят цзря ишляр мцвафиг лисензийасы олан ихтисаслашдырылмыш
тяшкилатлар тяряфиндян щяйата кечирилир.
2.5.9 Мцщафизя сигнализасийа системинин ъари техники истисмарыны НЮЪ вя А
хидмяти иля структур бюлмянин мцщафизя хидмяти бирэя щяйата кечирир.

Бюлмя ЫЫЫ. Magistral гaz kəmərlərinin (MQK) xətti hissəsinin istismarı və

təhlükəsizlik tələbləri

3.1 Ümumi tələblər

3.1.1 MQK-nin xəttи hissəsinin obyektləri Азярбайъан Respublikaсында qüvvədə olan
тикинти норма вя гайдаларын, «Texniki təhlükəsizlik haqqında», «Qaz təchizatı
haqqında» Azərbaycan Respublikasınin Qanunlarının, bu Qaydaların və digər normativ-
техники sənədlərin tələbləri nəzərə alınмагла istismar олунур.
3.1.2 Mühafizə zonasında, о cümlədən, kənar təşkilatlar tərəfindən эюрцлян işlər «Texniki
təhlükəsizlik haqqında», «Qaz təchizatı haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanunlarının,
Nazirlər Kabinetinin 21 iyun 1999-cu ил tarixli, 103 nömrəli «Qaz təchizatında mühafizə
zonaları və təhlükəsizlik tədbirləri Qaydaları»nın və digər normativ aktlarının tələblərinя
риайят етмякля aparılmalıdır.
3.1.3 Baş qurğuların istismarı müvafiq texnoloji reqlamentlərə riayət etməklə həyata
keçirilməli və onlar дövlət нəzarət orqanlarının təsдiq etdiyi Qaydaların və digər normativ-
техники сянядлярин tələblərinə cavab verməlidirlər.
3.1.4 Baş qurğulardan MQK-nə verilən qazın keyfiyyəti qüvvədə olan Dövlət və Dövlətlər
arası standartların, digər normativ-техники сянядлярин tələblərinə cavab verməlidir.
Qazın tərkibində sulfiд birləşmələri (hidrogensulfidin) mövcud olduğu halda baş qurğu
obyektlərində istehsalatın yerli xüsusiyyətlərini əks etdirən, müvаfiq qaydada təsдiq
edilmiş, xüsusi təlimatlarla müəyyən olunmuş və Азярбайъан Respublikaсынын гцввядя
олан норматив-техники сянядлярин тялябляриня cavab verən təhlükəsizlik tədbirləri
görülməlidir.
3.2 Yeraltı qaz kəmərləri
3.2.1 MQK обйектлярини istismar edən müəсsisələr boru kəmərlərinin texniki
vəziyyətinə нязарят етмялидир:
-qaz kəmərlərinin rabitə və elektirik ötürücü xətlərinin, digər xətti qovşaqların və
qurğuların texniki təhlükəsizlik təлябlərinə cavab verməсиня;
-qaz sızmasının yaranmasına;
-xəttи щиссянин трасында fərqləndirici nişanların олмасына вя вязиййятиня;
-мühafizə zonalarında işlərin aparılmasına;
-MQK-nиn mühafizə zonasında, həmçinin yaşayış məntəqələri, yollar, bina və qurğulara
qədər normativ məsafələrлə məhdudlaşdırılan zolaгларда icazəсиз işlərin апарылмасына
вя aşkar edilməsiня;
-mühafizə zonalarıнda keçirilmiş yoxlamadan sonra dəyişikликlərin olmasına nəzarətин
щяйата кечирилмясиня.
3.2.2 MQK üçün müəсsisə tərəfindən диаметри 50 мм-дян йухары олан газ
кямярляриня 2 (iki) nüsxədən ibarət xüsusi pasport tərtib edilməlidir. Pasport nüsxələrinə
boru kəmərlərinin hissələri, boruların poladının növц və çeşidi, quraşdırılmış bağlayıcı,
tənzimləyici və digər qurğuların göstərildiyi icra sxemi əlavə edilмялидir. Pasportun bir
nüsxəsi Газ Ихраъ Идарясинин Маэистрал Газ Кямярляри Истисмары Идарясиндя
(МГКИИ), ikinci nüsxə isə qaz kəmərinin istismarı ilə məşğul olan fiziki və ya hüquqi
şəxsdə saxlanılır. Qaz kəmərinin pasportunda edilən dəyişiklər hər ики nüsxədə eyni
vaxtda qeyd edilməlidir.
3.2.3 MQK-nin istismarınin və texniki vəziyyətinin гцввядя олан норматив-техники
сянядлярин tələblərinə uyğunluğuna, MQK Xİİ-nin (magistral qaz kəmərlərinin xətti
istehsalat idarəsinin) rəisi cavabdehdir.
3.2.4 MQK-nin xətti yollarında (trasında) və onun qollarında aşağыdakı гурьу вя
аваданлыглар qurашдырылмалыдыр:
-qaz kəmərinin xətti yolunun (trasının) düz yerlərində 1000 m-dən gözlə görünmə
hüdudlarında və dönmə bucaqlarıнda, MQK-nыn kilometrajını və boruların faktiki
dərinliyini göstərməklə, 1,5÷2m hündürlüyü olan dəmirbeton sуtunlar qoyulmalıdır;
- MQK-nin xətti yolunun (trassını) təsbit etmək üçün dəmirbeton sуtunların yerinə katod
mühafizəsinin nəzarət ölçü cihazların sуtunlarından istifadə etmək olar;
- MQK-nin xətti yolu boyunca hava rabitə xətləri keçdikdə, qaz kəmərinin yolunun təsbiti
üçün üzərində kilometraj, kəmərin dərinliyi və rabitə dirəyinin oxundan qaz kəmərinin
oxuna qədər məsafə göstərilməklə, rabitə dayaqlarından istifadə etmək olar;
- MQK-nin xətt yolu (trasını) təsbitinin nişanları (kilometrаж və katod sуtunları) narıncı
rənglə rənglənməlidir;
- MQKXİİ və ayrı-ayrı xətt baxıcıları tərəfindən xиdmət olunan hissələr arasında MQK-
nиn sərhəd nişanları qoyulmalıdır;
- sualtı keçidlərdə (dyukerlərdə) mühafizə zonasının hər iki tərəfindən MQK-nin və sualtı
rabitə kabeлlяриinin oxundan 100m məsafədə işarə nişanları qoyulmalıdır;
- MQK-nиn bütün kateqoriyalı avtomobil yolları ilə kəsişmə yerlərində DYP ilə
razılaşdırılmış, MQK oxundan müəyyən məsafələrdə nəqlиyyatın щярякятини qadağan
edən yol nişanları qoyulmalıdır.
3.2.5 MQK-nиn fərqləndirici nişanlarının qoyulması MQK-nı istismar edən müəсsisənin
topaq istifadəçisi (sahibkarı) ilə birgə tərtib etdiyi aktla sənədləşdirilməlidir.
3.2.6 MQK-nыn çay və yarğanlardan keçidləri boru kəmərinin üstü ilə keçməyi isтisna
edən çəpərlə təchiz olunmalıdır.
3.2.7 Dövlət meşə fondunun toрpaqlarından keçən MQK-nиn xəttи щиссясинин trassı
kənar qaz kəməri oxundan hər bir tərəfə 3m olmaqla, vaxtaşırı kolларdan təmizlənməli,
təhlükəsiz və yanğınдан mühafizə олунмуш vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
3.2.8 İstismar zamanı MQK-nиn xəttи hissəsi piyada, suvari, maşınla və ya təyyarə ilə
yoxlanılmalıdır. Bu dövri yoxlama və yoxlamanın həcmi MQK-nиn xətti hissəsinin xidmət
və mühafizəsini təmin edən xətt baxıcıları üçün normativlərя və xidmət normalarına уйьун
olaraq, MQK Xİİ-də tərtib edilmiş və Газ Ихраъ Идаряси рящбярлийи tərəfindən təsдiq
edilmiş cədvəllə müəyyənləşdirilir.
3.2.9 MQK-nиn bütün dərəcəli avtomobil yollarından keçidləri ildə bir dəfədən az
olmayaraq yoxlanылmalı, sorucu şamdan götürülmüş hava nümуnəsiнин анализи
апарылмалыдыр.
3.2.10 MQK Xİİ-nin ряиси MQK-nиn istismarı заманы baş vermiş hadisəni, baxıcılar
tərəfindən aşkar edilmiş nasazlıqlarы və ya pozuntuları xüsusi jurnalda qeyd етмяли вя
aradan qaldırılması цзря təcili tədbirlər görмялидир.
3.2.11 MQK-nиn istismarынda baş vermiş qəzaларın nəticələrinin aradan qaldırılması,
təhlükəsizliyin təmin edilməsi, ətraf mühitin qorunması və qəzanın səbəblərinin aşkar
edilməsi MQK Xİİ-нин рящбярлийи tərəfindən Azərbaycan Respublikasında гцввядя
олан qanunvericiliyə və bu Гaydaların tələblərinə əsasən həyata keçirilməlidir.
3.2.12 Təbii fəlakət nəticəsində qaz kəmərinин və onun xətti hissəsinin qurğularınын
zəдялянмяси ehtimalı olдугда, еляъядя qaz kəmərindən və yaxud qurğudan qazın sızması
aşkar olduгда, MQK-nиn növbədənkənar yoxlanылması və müayиnəsi keçirilməlidir.
3.2.13 Çay, arx və qанов keçidlərинdə qaz kəmərləri yuyulub aparılma və zədələnmə
hallarından мцщафизя олунmalıdır.
3.2.14 MQK Xİİ-nin bütün xətti istismar sahələrində qəza-təmir nəqliyyatının yerləşdiyi
yerlərdəн газ кямяри trasınын bütün сащяляриня эедян йолларын maрşrut sxemləri
tərtib olunmalı, bu sxemlər dispetçerdə və qəza-təmir nəqliyyat vasitələrində
saxlanılmalıdır.
3.2.15 Magistral qaz kəmərinin xətti щиссясинин трасынын yoxlanılması zamanı xətt
baxıcısının, xidmət briqadasının hərəkətлярi, meteoroloji şərait, sel, sürüşmə və xətdəki
digər amillər (maneяlər) nəzərə alınmaqla mövcud marşrut xətləri иля həyata
keçirilмялидир.
3.2.16 Qaz kəmərinin xətti щиссясинин трасына çıxarkən xətt baxıcı briqadaları iqlim və
meteoroloji şəraitə uyğun olaraq, qida və su ehtiyatı, mühafizə və ilk tibbi yardım
vasitələri, habelə MQKXİİ-нин рящбярлийи və ya dispetçerи ilə əlaqə сахламаг üчün
rabitə vasitələri ilə təmin edilməlidirляр.
3.2.17 Yoxlama və müaйyinə üçün xətt baxıcılarıнын və xidmət briqadalarınын
kəmərлярin xətti щиссясинин трасына çıxması və xətdən qayıtmaсы, onların nəzarət
məntəqələrinə, xüsusи иля ялверишсиз iqlim şəraiti olan sahələrə getməсi və oradan
qayıtmaсı MQK Xİİ-нин rəhbərliyiнин xüsusi sərancamы иля qeydiyyata alınıb nəzarət
edilməlidir.
3.2.18 Heyətin müəyyən edilmiş vaxtda nəzarət məntəqəsinə gəlmədiyi və yaxud onunla
əlaqə olmadığı halda MQKXİİ рящбярлийи heyətin axtarıшы və lazımi yardım
göstərilməsi üçün tədbirlər görцлməlidir.
3.2.19 Əgər yoxlama zamanı qaz kəmərinin эermetikliyinin pozulması və digər təhlükəli
vəziyyət aşkar edilərsə, təhlükəli sahə müvafiq təhlükəsizlik nişanları гурашдырылmaqla
çəpərə alınmalıdır. Bu halda MQK Xİİ-nin рящбярлийиня və ya dispetçerə dərhal
məlumat verilməlidir.
3.2.20 MQK Xİİ-nın рящбярлийиня və ya dispetçerə qəza və yaхуд təhlükə haqqında
məlumat verildikdən sonra aşağыdakı işlər görülməlidir:
-qazın sızdığı yerə yaxın olan yol sahəsində nəqliyyatın dolayı hərəkətini təşkil etmək,
lazım olan hallarda hərəkəti dayandırmaq;
-daha təhlükəli yerlərin yaxınlığında, xüsusи иля gecə vaxtı, təhlükə barədə xəbərdarlıq
etmək və təhlükəli sahəyə insanların, nəqliyyat vasitələrinin və heyvanların daxil olmasının
qarşısını almaq məqsədi ilə növbətçi postlar təşkil etmək;
-dəmir yolu nəqliyyatı üçün təhlükə yarandığı halda, qatarların hərəkətinin müvəqqəti
dayandırılması üçün tədbirlər görmək.
3.2.21 Lazım olan hallarda MQK Xİİ-nin рящбярлийинин nümayəndəsi təhlükə barədə
yerli Иcra Щakimiyyəti və Бələdiyyə orqanlarını, bu sahələrin yaxınlığındakı təşkilatları
və yaşayış məntəqələrinin sakinlərini xəbərdar etməlidir.
3.2.22 Qəza yerinə gəldikdən sonra iş rəhbəri mühafizə vasitələrinin, çəpərlənməлярin,
təhlükəsizlik işarələrinin mövcudluğunu yoxlamalı, lazım gəлдикдя, növbətçi postlar təşkil
etməli, texniki vasitələri qəza yerindən kənar, təhlükəsiz məsafədə yerləşdirməli və
MQKXİİ-nin рящбярлийи ilə əlaqə yaratmalıдыр.
3.2.23 Magistral qaz kəmərlərinin qurğu və armaturlarında olan nasazlıqların ləğv
edilməsiндя odlu və qaz təhlükəli işlərin aparılması tələb олунурса, işlərin təhlükəsiz
görülməsi bu Гaydaların tələblərinə uyğun olaraq həyata keçirilməlidir (Ялавя 8).
3.2.24 Мagistral qaz kəmərlərində çat,tam korroziyaya uğramış zədələnmələrdən və
boşluqlardan qazın sızmasının aradan qaldırılması üçün “döymə” (döyüb pərçimləmə)
üsulundan istifadə etmək qadağandır. Ayrı-ayrı hallarda MQKXİİ-nin rəhbərliyinин
icazəsi ilə bandaj (çənbər) və digər qurğuların müvəqqəti qurulmasına icazə verilir.

3.3 Dayaqlar üstündə çəkilən qaz kəmərləri

3.3.1 Dayaqlar üstündə çəkilən MQK sahələri, MQKXİİ-nin rəhbərliyi tərəfindən təsдiq
edilmiş cədvələ uyğun olaraq vaxtaşırı yoxlanılmalıdır.
3.3.2 MQK-нин dayaqlar üstündə yerləşən hissələrinin və asmalarının formasının
dəyişdirilməsi (sallanması) yol verilə bilən həddi aşаrsa, dayaqların və asmaların
vəziyyətini müvafiq tənzimləmə ilə дцзялтмяк lazımdır.
3.3.3 Bərk, buzlu, qabaran suxurlu və bataqlıq olan sahələrdə torpaьın temperaturуна və
qaz kəmərlərinin vəziyyətinə nəzarət təşkil edilməlidir. Qaz kəmərinin hündürlüйц cədvəl
üzrə, iki ayda bir dəfədən az olmaйараг ölçülməlidir.
3.3.4 Qaz kəmərinin korroziyaya qarşı örtüyü zədələndikdə dərhal bərpa edilməlidir.
3.3.5 Qaz kəmərinin yüksək gərginlikli hava elektrik ötürücü xətləri ilə kəsişdiyi yerlərdə
yüksək gərginliкли elektrik хяттинин kəmərин цстцня düşməsi təhlükəsindən mühafizə
edən qurğular нязярдя тутулmalıdır.
3.3.6 Qaz kəmərlərinin üstündə yerləşdirilən avadanlıq və mexanizmlər vasitəsi ilə onun
səthinin təmizlənməsi və izolə örtüyünün çəkilməsi, bu qaz kəməri sahəsinin qazdan azad
edilməsi və digər sahələrdən ayrılmasından sonra həyata keçirilмялидир.
3.3.7 Qaz kəməri dayağının ayrıca olaraq dəyişdirilməsi (və ya təmiri) zamanı, dəyşilən
(və ya təmir edilən) dayaqdan 2 m-dən çox olmayan məsafədə müvəqqəti dayaq
qoyulmalıdır.
3.3.8 МГК-нин хəttи щиссясинин trasы boyunca qaz kəməri dayaqlarına 10m –dən yaxın
məsafədə nəqliyyat vasitələrinin və mexanizmlərin щярякяти qadağandır.
3.3.9 Təmir vaxtı MQK-нин üzərindən maşınla keçməк цчцн xüsusi, qurашдырылмасы
qaz kəməri ilə bağlı olmayan keçid vasitəsi ilə icazə verilir.
3.3.10 Kəmər üzərindəki keçidин qurашдырылмасында onун цстц иля щярякят едян
maşın və mexanizmlərin maksimal çəkisi nəzərə alынmaлıdır. Keçidя дцшян аьырлыьын
yol verilə bilən щядди keçiddə qurашдырылмыш xüsusi yol nişanında
эюстярилмялидир.
3.3.11 Boran və ya duman vaxtı, görünmə məsafəsi 10 m-dən aşağı olduqda, газ
кямяринин trasы boyunca nəqliyyat vasitələriнин və mexanizmlərin щярякяти qadağan-
dır.

3.4 Tуnellərdə yerləşən qaz kəmərləri

3.4.1 Tуneldə yerləşən qaz kəmərляринdə işlərin təhlükəsiz aparılması цзря xüsusi təlimat
ишляниб щазырланмалыдыр.
3.4.2 Tуnelin girişində, görünən yerdə təhlükəsizlik nиşanı və “Кənar şəxslərin daxil
olması qadağandır!”, “Partlayış təhlükəsi var” sözləri yazılmış plakatlar asılmalıdır.
Tуnelin girişinə 50 m qalmış “Siqaret çəkmək və оддан истифадя етмяк qadağandır!”
sözləri yazılmış təhlükəsizlik плакатлары qoyulmalıdır.
3.4.3 Tуnelin tağları saz vəziyyətdə olan şəbəkəli qıfılla bağlanmış çəpərləmə ilə təchiz
olunmalı, qıfıllarıн açarları ян yaxınда olan xətt baxıcısıнда, XİX-нин rəisi və MQK Xİİ-
nin növbətçiсиндя və ya dispetçerində olmalıdır.
3.4.4 Qaz kəməriнин səthində və ya tуnelin divarında, bilаvasitə qaz kəmərinin üstündə,
hər 20 m-dən bir açıq rənglə, üzərində tуnelя giriş və çıxış məsafələri qeyd олунан
köndələn nişanlar vurulmalıdır.
Tуneldə məsafə nişanları kəsиrlə (sürətdə-tуnelin girişindən məsafə və qaz hərəkətinin
istiqaməti üzrə ox, məxrəcdə-tуnelin çıxışındaн məsafə) qeyd olunмалыдыр.
3.4.5 Tуnellərdə yoxlama və təmir işləri qaz və odлу işlərin aparılması тялиматынын, bu
Qaydaların tələblərinə əsasən xüsusi тялиматландырылмыш və bilikləri yoxlanılmış,
eləcə də bu işlərə buraxılышы олан şəxslər yerinə yetirməlidir.
3.4.6 Tуnelin və qaz kəmərinin yoxlanılmasından əvvəl, tünelin girişində giriş tağları
qarşısındakı meydançalara və orada yerləşən qaz kəməri kompensatorlarının üzərinə daş və
qaya qırıntılarının düşməsi ehtimalını müəyyən etmək üçün, qaya yamaclarına
baxılmalıdır. Yoxlama nəticələrinə əsasən daş və qaya qırıntılarının təhlükəsiz
kənarlaşdırılması üçün tədbirlər görülməlidir. Yoxlamaların nəticələri aktla
sənədləşdirilməlidir.
3.4.7 Tуneldə qazın mövcudluğuna nəzarət edildikdən sonra, tуnelə giriş üçün izoləedici
əleйhqazла, partlayışдан мцщафизяли akumмulyatorlu çıraqlarla təchiz едилмиш, iki
nəfərdən az olmayan qrupa icazə verilir.
3.4.8 Tуnelin havasında zərərli maddələrin ümumi miqdarının qatыlıq həddi YVBQH-dən
aşağı olduğu halda, tunelə izoləedici əleйhqazsız daxil olmaq olar.
3.4.9 Qaz kəmərinə nəzarət zamanı tуnelin içərisində qazın mövcudluğu hər 50m-dən bir
yoxlanılmalıdır.
Havanın tərkibində zərərli maddələrin miqdarı YVBГH-dən artıqdırsa, sonrakı yoxlamalar
qaz təhlükəli iş kimi aparılmalıdır. Bu halda qaz kəmərindəki təzyiq, yoxlanılan sahədə
istismarın sonuncu ili ərzində qeydə alınmış maksimal işçi təzyiqin ən azı 30%-ня qədər
azaldılmalıdır.
3.4.10 İnsanların tуnelin içərisində uzun müddət olduğu halda, hava mühiti vaxtaşırı,
saatda bir дяфядян аз олмайараг yoxlanılmalıdır.
3.4.11 İnsanların tуnelin iчərisində olduğu bütün müддят ərzində girişlər hər iki tərəfdən
açıq olmalıdır.
3.4.12 Tуnelin içərisində insanların olduğu müddət ərzində, izoləedici əleyhqazlar (o
cümlədəн, azı bir ədəd ehtiyat üçün) qazы təyin edян cihaz, dərman qutusu, xərək,
partlayışдан мцщафизяли, akkumulyatorlu çıraqlar və digər lazım olan ləvazimatla təchiz
olunmuş, ən azı iki nəfər tуnelin girişində növbədə olmalıdır. Xilasetmə qrupunun
sərancamında XİX-nin dispetçer ilə əlaqə vasitələri, avtomobil və ilk tibbi yardım
vasitələri olmalıdır. Tуnelin girişində yerləşən qrupun tərkibində, XİX-nin dispetşer ilə
əlaqə saxlayan növbətçi olmalıdır. Xilasetmə qrupu tуnelin xaricində, girişdən kənarda
olmalıdır. Xilasetmə qrupunun üzvləri xilasetmə işlərini, o cümlədən zərərçəkənlərin
tуneldən çıxarılması üsullarını, boğulma, yanma, sınıq halları olduqda ilk tibbi yardımын
göstərilməsini баъармалыдырлар.
3.4.13 Xilasedicilər туneldə olanlarla radio, telefon, səs və ya şərti işarələrlə fasiləsiz əlaqə
saxlamalıdırlar. Əlaqə pozulduqda вя йа бядбяхт щадися баш вердикдя xilasedicilər
orada qalan insanlara yardım göstərməlidirlər.
3.4.14 Tуnelin havasında qazın mövcudluğu, AAQH-dən 20%-дян чохдурса, yoxlama
dayandırılmalıdır. Гaz kəməriнин туneldəki hissəsinə qazın verilməsi dayandırılmalı,
içərisindəki təzyiq ən azı 50%, lazım olan hallarda isə atmosfer təzyiqinə qədər
endirilməlidir. Tуnelin havasında qazın qatыlığı AAQH-dən 20% aşağı salındığı halda,
yoxlama davam etdirilə bilər. Bu halda tуnelin təbii вя sünи havadəyimşə qurğuları işя
салынмалыдыр.
3.4.15 Tуneliн içində yerli uçqunların və suxur sularının axmasının aradan qaldırılması,
tуnelин divarı və qübbələrin təmiri üzrə işlərin aparılması xüsusi tərtib edilmiş plan цзря,
dağ-мядян işlərinin aparılmasına dair təlimatların əsasında həyata keçirilməlidir.
3.4.16 Tуnelin içində iş zamanı bu işləрля bilаvasitə məşğul olan və ya işin aparılmasına
nəzarət edən heyət ola bilər.
3.4.17 Qaz kəməriнин səthinin təmizlənməsi və rənglənməsi tуneldəки hava axınının əks
istiqamətində həyata keçirilмялидир.
3.4.18 Qaz kəməri üzərində odlu işlər, tunelin hər iki tərəfindən xaricdə yerləşən xətti
armaturların qovşaqları arasında olan hissə qazdan azad edildikdən və magistraldan там
ayrılдıqdan, eləcədə qazın щавада qatılıq həddi yoxlanıldıqdan sonra aparılmalıdır.
Ayırıcı xətti armatur bağlandıqdan sonra kifayət qədər kip olmazsa, təmir olunan hissə ilə
birgə qonşu (nasaz armaturdan sonrakı) hissə də bağlanmalı və qazdan azad edilməlidir.
3.4.19 Eyni vaxtda tunelin iki nöqtəsində odlu işlərin aparılması qadağandır.
3.4.20 İş sahəsində karbohidrogen qazlarınын toplanması AAQH-dən 20%-дян чохдурsa,
tunelin içində odlu işlər dayandırılmalıdır. Qazın sızdığı yerlər aşkar olunмалы, qaz
сызмасы aradan qaldırılıqdan sonra işlər davam etdirилмялидир.

3.5 İstismarın təşkili

3.5.1 MQK-нин xətti hissəsinin istismarına texniki və metodik rəhbərlik MQK idarəsinin
rəisiнин мцавини və истисмар цзря texniki isteщsalat şöbəsinin бирэя fəaliyyəti ilə
aparılmalıdır. Texniki və инзибати rəhbərliйи qaz kəmərinin bölmə sahələri üzrə xətti
istismar xidmətiнин (XİX) rəisi щяйата кечирир. МГК-нын хятти щиссясиндя
апарылан ишляря рящбярлийи ХИХ-нин (Xətti istismar xidməti) ряиси рящбярлик
едир.
3.5.2 MQK-нын хətti щиссясинин вя онун цзяриндя гурашдырылан аваданлыгларын
istismarы цзря ясас бюлмя - Xətti Иstismar Хidmətiдир (XİX). Yerli şəraitdən və qaz
kəmərlərinin texniki vəziyyətindən asılı olaraq MQKИ-nin rəhbərliyi tərəfindən digər
təşkilati-istismar вя хидмят formaсы тятбиг едиля биляр.
3.5.3 XİX-и xətti hissəнин, avadanlıгларын вя механизмлярин вахты-вахтында
техники хидмятини вя тямирини щяйата кечиряряк, etibarlı və təhlükəsiz istismarыны
тямин етмяли, няглиййат васитяляринин вя mexanizmlərin işə hazırlığını, ehtiyyat вя
гяза щаллары цчцн нязярдя тутулан боруларын, аваданлыгларын, материалларын
тяляб олунан сайда saxlanılmasıны, гяза баш вердикдя вя йа аваданлыгларын сырадан
чыхмасы щалларында qısa zamanda aradan qaldırılmasıны, qaz kəmərlərinin вя
aваdanlıqların эermetikliyinя нязаряти, ətraf mühitin çirklənməsiнин гаршысынын
алынмасыны щяйата кечирмяли, tikintisi başa çatmış qaz kəmərinin istismara qəbulunda
iştirak etməli, vaxtı-vaxtında texniki sənədləşdirmə və hesabat апармалыдыр.
3.5.4 XİX-nin sturuktur bölməsinə istismar-təmir məntəqəsi və istehsalat sahəsi daxildir.
Иstismar-təmir məntəqəsi мüəсsиsə rəhbərinin əmri ilə тяшкил олунур, sərbəst və yaxud
istehsalat sahəляринин rəisляринин texniki-инзибати rəhbərliйи алтында fəaliyyət
эюстяря биляр. Бу щалда XİX-nin rəisi bilаvasitə istismar-təmir məntəqəsinə, ümumi
rəhbərliyи isə istismar sahəсиnin rəisi щяйата кечирир.
3.5.5 XİX-nin rəisinin вязифяляри вя məsuliyyəti мцяссися тяряфиндян ишлянилмиш,
мцвафиг бюлмялярля разылашдырылмыш вя müəсsisə rəhbəri tərəfindən təsдiq edilmiş
ХИХ-нин Ясаснамясиня əsasян мцяййянляшдирилир.
3.5.6 Гaz paylaйыъы stansiyalarının (QPS), хятт бахыъыларынын евляринин, гяза-
тямир мянтягяляринин истисмары, тямири вя техники хидмяти XİX-i tərəfindən
aparılmalıdır.
3.5.7 Нəzərdə tutulan texniki xidmət və təmir işlərи системиндян асылы олараг, XİX-nin
tərkibinə еlektrokimyəvi mühafizə, NÖC və A васитяляри və telemexaniка bölmələriнин
mütəxəсsisləri daxil edilə bilər.
3.5.8 Qaz paylaйыъы stansiyalarında (QPS) qaz kəmərinə metanlolun tökülməsi və
saxlanılması XİX tərəfindən, müvafiq qaydada təsдiq edilmiş təlimata уйьун həyata
keçirilməlidir. Metanolu çənə oradan isə qaz kəmərinə süzülməsi baş mühəndisин və ya
dispetçerin sərancamı ilə təyin edilmiş şəxsin xüsusi nəzarəti altında yerinə yetirilməlidir.
3.5.9 QPS-da, QTM-də qaz kəmərinə odоrantın vaxtı-vaxtında tökülməsi, daşınması və
saxlanılması XİX-i tərəfindən, müvafiq qaydada təsдiq edilmiş təlimatа уйьун həyata
keçirilməlidir.
3.5.10 Tikintiyə, əsaslı təmirə və yenidənqurma işlərinin yerinə yetirilməsinin keyfiyyətinə
texniki nəzarəti XİX-nin xüsusi bölmələri həyata keçirməlidir.
Xüsusi hallarda, müəсsisə rəhbərliyi tərəfindən müqavilə bağlaнmaqla, texniki nəzarəti
lиsenziyası olan podratчы təşkilat yerinə yetirə bilər.
3.5.11 Tikintisi başa çatmış qaz kəmərlərinin istismarда олан mövcud qaz kəmərinə
qoşulması дövlət nəzarəti orqanları ilə razılaşdırılmış və müəсsisə rəhbərliyi tərəfindən
təsдiq edilmiş təlimat əsasında yerinə yetirilməlidir. Odlu işlərə başlamazdan əvvəl, kənar
müəсsisələrin işçi heyəti daxil olmaqla, bütün işçilər həmin işlərin aparılması zamanı
təhlükəsizlik tədbirləri цзря təlimatlandırılmalıдыр. XİX qaz kəmərində qazın
верилмясинин дайандырылмасыны, партлайыш тящлцкяли гарышыгларын ямяля
эялмясинин вя kondensatın иш sahəсиня tökülməsiнин гаршысынын алынмасыны və
digər işlərin aparılmasını təmin etməlidir.

3.6 Texniki xidmət və təmir

3.6.1 МГК-нын хятти щиссясинин техники хидмяти вя тямири цзря ишляр обйектин
аид олдуьу ХИХ тяряфиндян апарылмалыдыр. Техники хидмят вя тямир цзря хцсуси
ишлярин йериня йетирилмясиня хцсуси лисензийасы олан тяшкилатлар ъялб олуна
биляр.
3.6.2 МГК-нин хятти щиссясиня хидмят едян тяшкилатын вязифяляриня
ашаьыдакылар дахилдир:
- газ кямярляриня вя онларын гурьуларында газ сызмасынын, зядялянмялярин вя
диэяр насазлыгларын ашкар едилмяси цчцн мцтямади бахышын кечирилмяси;
- газ кямярляринин техники вязиййятинин диагностикасы;
-хятти щиссянин трасынын, гурьуларын, мцщафизя зоналарынын бу Гайдаларын,
маэистрал газ кямярляринин мцщафизяси гайдаларынын тялябляриня уйьун
истисмары;
- тябии вя сцни манеялярдян кечидлярин вязиййятиня нязарятин щяйата
кечирилмяси;
-йени истисмара верилмиш газ кямярляринин истисмара вя газын верилмясиня
щазырланмасы, фяалиййятдя олан газ кямярляринин дахилдян тямизлянмяси цзря
ишлярин эюрцлмяси;
- гяза заманы истифадяси нязярдя тутулан техниканын, механизмлярин вя
тяртибатларын ишляк вязиййятдя сахланылмасы вя тяляб олунан сайда олмасына
вахты вахтында нязарятин щяйата кечирилмяси;
- газ кямярляринин ъари тямири вя хидмяти, гяза щалларынын ляьв едилмяси;
-гябул олунмуш гайдада тямир вя гязанын ляьви ишляри цзря сянядлярин
рясмиляшдирилмяси;
- техниканын вя хидмяти щейятин щазырлыьы мягсяди иля мцтямади олараг (рцбдя
бир дяфя) гязаларын ляьви планы цзря тялим мяшгляринин кечирилмяси;
- газ кямярляринин пайыз-гыш мювсцмцня вя йаз дашгынларына щазырлыьы цзря
тядбирлярин эюрцлмяси;
- вертолйот мейданчаларынын, авиасийа техникасынын, йанаъаг долдурма
мянтягяляринин мцвафиг истисмар вя тящлцкясизлик тялябляриня уйьун
сахланылмасы;
- газ кямярляри обйектляриня айрылмыш торпаг сащяляринин сярщядляринин
мцщафизяси;
- НЮЪ вя А васитяляри, хятти телемеханика васитяляринин ишляк вязиййятдя
сахланылмасы, тямири вя модернляшдирилмяси.
3.6.3 Мцяссися тяряфиндян ишлянилян МГК-нин техники хидмяти вя тямири цзря
иш планы ашаьыдакылары нязярдя тутмалыдыр:
- техники вязиййятя бахышын вя мцайинянин кечирилмясини;
- техники хидмяти;
- ъари вя ясаслы тямир вя сынаг ишлярини;
- техники вязиййят барядя мялуматын топланмасыны вя анализини;
- тящлцкясизлийин, ещтибарлылыьын вя сямярялилийн артырылмасы цзря
тядбирлярин щяйата кечирилмясини.
3.6.4 Планда нязярдя тутулан бахышын кечирилмяси заманы ашаьыдакылар
йохланылмалыдыр:
- мцщафизя зонасы вя минимал мясафяляр зонасы;
- автомобил вя дямир йоллары, су щювзяляриндян, гановлардан кечидляр, кран
мейданчалары, ещтийат борулар сахланылан мейданчалар, тямизляйиъи гурьулар,
газ кямяринин трасы бойу йоллар, борулара эедян йоллар, кюрпцляр, дамбалар, газ
кямярляринин цзяриндян кечидляр, субурахыъы вя диэяр гурьулар, трасс бойу
чякилян ЕЮ вя рабитя хятляри, хятдя гурашдырылан тящлцкясизлик нишанлары,
мцщафизя зоналарында иъазяси алынмайан ишлярин апарылмасы.
3.6.5 Бахыш ашаьыда эюстярилян мягсядля кечирилмялидир:
- аваданлыгларын вя коммуникасийаларын техники вязиййятини гиймятляндирмяк;
- газ сызмаларыны, гяза тящлцкясини вя диэяр насазлыглары ашкар етмяк;
-газ кямяринин йахынлыьында, онун нормал истисмар просесиня реал тящлцкя
йарадан обйект вя гурьуларда гяза тящлцкясинин олмасыны йохламаг;
-бу Гайдаларын, маэистрал газ кямярляринин мцщафизяси цзря мцвафиг гайдаларын
тялябляринин позулмасыны ашкар етмяк.
3.6.6 Бахыш заманы ашкар олунан насазлыглар МГК-нин хятти щиссясинин бахыш
журналында гейд олунмалы вя МГК-нин ХИХ-нин истисмар шюбясиня хябяр
верилмялидир.
Бахыш заманы зядялянмялярин хцсуссиййятиня вя мигйасына эюря гязанын баш
вермяси ещтималы олдугда, гаршысынын алынмасы цзря тяхирясалынмаз тядбирляр
эюрцлмялидир.
3.6.7 Бахышларын кечирилмяси тарихи вя вахташырлыьы МГК-нин ХИХ
тяряфиндян мцяййян едилмяли вя обйектин баш мцщяндиси тяряфиндян тясдиг
олунмалыдыр. Планда нязярдя тутулан бахыш илдя ики дяфядян аз олмайараг
(пайыз-йаз мювсцмляриндя) кечирилмялидир.
3.6.8 Бахыш няглиййат васитяляриндян вертолйот, тяййаря, автомобил
няглиййатындан истифадя етмякля вя йахуд пийада щяйата кечирилир. Бахышын
кечирилмяси цсулларыны МГК обйектинин бюлмя рящбяри тяйин едир.
3.6.9 МГК-нин газ кямярляри сащяляриня, айры-айры говшагларына вя диэяр
обйектляриня мцтямади олараг, онларын техники вязиййятини гиймятляндирян
хцсуси аваданлыглардан вя техники васитялярдян истифадя етмякля, техники
йохламалар (мцайиняляр) апарылмалыдыр. Техники мцайиня ишляриня МГК-нин
хятти щиссясиня, газ кямярляриндян айрылмалара бахышын кечирилмяси, ачыг алов
мянбяляринин ашкар едилмяси, мцщафизя зонасынын вя минимал бурахыла билян
мясафялярин позулмасынын ашкар едилмяси, газ кямярляринин цзяриндян кечид вя
йолларын мцвафиг шякилдя тяъщиз олунмасынын йохланылмасы вя диэяр ишляр
дахилдир.
3.6.10 Мцайиня програмы вя методикасы мцяссися вя йахуд ихтисаслашдырылмыш
тяшкилат тяряфиндян ишляниб щазырланмалыдыр. Мцайинянин нятиъяляри актла
рясмиляшдирилмяли, ХИХ-дя вя мцяссисянин истещсалат шюбясиндя
сахланылмалыдыр. Мцайиня заманы ашкар олунмуш позунтулар барядя
мцяссисянин истещсалат шюбясиня мялумат верилмялидир.
3.6.11 Йол кясишмяляриндян, обйектлярин вя коммуникасийа говшагларынын
йахын-лыьындан кечян газ кямярляри рцбдя бир дяфядян аз олмайараг газ
сызмасына йохланылмалыдыр. Газ кямярляринин эерметиклийя сынаьы газ
сызмасыны тяйин едян хцсуси ъищазларла апарылыр. Бу йохламаларын
вахташырлыьы мцяссися тяряфиндян мцяййян едилмялидир.
3.6.12 Ашкар олунан газ сызмасы барядя бюлмя диспетчериня дярщал мялумат
верилмялидир. Бюлмя дярщал газ сызмасынын йерини вя хцсусиййятини тяйин
етмяли, орада тящлцкясизлик нишанлары, мцщафизя постлары, чяпярляр
гурашдырмалы вя диэяр тящлцкясизлик тядбирляри эюрмяли, сызманын ляьви цзря
ишляри тяшкил етмялидир. Газ сызмасынын ляьви цзря ишлярин мцддяти мцяссися
иля разылашдырылмагла мцяййян едилир.
3.6.13 Дайагларын, бцнюврялярин, юзцллярин вя диэяр конструксийа бяндляринин,
газ кямярляринин йерцстц кечидляриндя эириш вя чыхыш йерляринин, тямизляйиъи
гурьуларын говшагларынын, газ юлчц мянтягяляринин техники вязиййяти хцсуси
тялиматын вя лайищянин тялябляриня уйьун, ХИХ-нин мцтяхяссисляри тяряфиндян
йохланылмалыдыр. Йерцстц кечидлярдя мцайиня илдя 3 дяфя апарылыр:
- йазда- дашгынлардан сонра
- йайда- щаванын максимал температурунда
- гышда- щаванын минимал температурунда.
3.6.14 Газ кямярляринин суалты кечидляринин вязиййяти ихтисаслашдырылмыш
тяшкилат тяряфиндян, фяалиййятдя олан маэистрал газ кямярляринин суалты
кечидляринин хидмяти цзря Регламентин тялябляриня уйьун муайиня олунмалыдыр.
1,5 м-я гядяр дяринликдя олан кечидляр йай фяслиндя ХИХ-нин мцтяхяссисляри
тяряфиндян Регламентин тялябляриня уйьун йохланылмалыдыр. Мцайинялярин
вахташырлыьы истисмар шяраитиндян асылы олараг мцяссися тяряфиндян тяйин
едилир.
3.6.15 Даьлыг яразилярдян кечян газ кямярляринин мцайиняси заманы онларын йер
алтына эиришляри, йер цстцня чыхышлары, бору кямярляринин дюнэяляри,
торпаьын еррозийасы вя сцрцшмяси просесляринин йаранмасы ещтималы диггятля
йохланылмалыдыр.
3.6.16 ХИХ-нин мцайиняляринин нятиъяляри ясасында тямир ишляринин ъядвяли
щазырланмалыдыр. Газ кямяринин айры-айры сащяляринин вя ГПС-нын ишинин
дайанды-рылмасыны тяляб едян ишляр бюлмялярин сифариши ясасында, мцяссися
тяряфиндян планлашдырылыр.
3.6.17 МГК-нин хятти щиссясинин вя аваданлыгларынын ишляк вязиййятдя
сахланылмасы цчцн газын верилишинин дайандырылмамасы иля апарылан тямир
ишляри ъари тямир ишляри нювцня аид едилир.
3.6.18 Ъари тямир ишляриня ашаьыдакы ишляр аиддир:
- газ кямяри трасынын ишарялянмясинин бярпасы;
- узунлуьу 500 м-я гядяр олан газ кямярляринин изолйасийа юртцйцнцн тямири;
- газ кямярляринин айры-айры щиссяляриндя боруларын дяйишдирилмяси;
- мейданчаларын щамарланмасы;
- кран мейданчаларынын чяпярляринин, тямизляйиъи гурьуларын гябул вя
бурахылыш мейданчаларынын, метанол анбарларынын вя диэяр анбарларын тямири;
- газ кямярляринин трасы бойу няглиййатын щярякят йолларынын, газ
кямярляринин цстцндян кечян йолларын вя кечидлярин, кран мейданчаларына вя
ещтийат борулар сахланылан мейданчалара эириш йолларынын тямири вя бярпасы;
- йералты газ кямярляринин лайищядя нязярдя тутулан дяринлийинин бярпасы
(тямин едилмяси);
- торпаг сцрцшмяляринин ляьви цзря ишлярин эюрцлмяси;
- торпаг чюкмясиня вя гановларын йаранмасына гаршы, дамбаларын бярпасы цзря
ишлярин эюрцлмяси;
- лайищядя нязярдя тутулан бяндлярин бярпасы, иъазя олмайан йерлярдя
кечидлярин ляьв едилмяси;
- газ хятляри вя хятдян айрылмалар бойу мешя вя коллугларын тямизлянмяси;
-газ сызмаларынын ляьви, баьлайыъы арматурларын вя бирляшдириъи деталларын
дяйишдирилмяси;
- гурьу вя аваданлыгларын мцщафизя системляринин бярпасы вя с.
3.6.19 Əgər avadanlıqların təmiri sex heyəti tərəfindən yerinə yetirilirsə, işə rəhbərlik едян
və hazırlıq işlərinə məsul şəxsин vəzifəлярини heyətin bir нцмайяндяси yerinə yetirə
bilər, bu işləri podratчы təşkilat aparдыьы щалда ися iki vəzifə borclarının bir şəxs
тяряфиндян йериня йетирилмясиня icazə verilmir.
3.6.20 Əgər təmir podratчы təşkilat tərəfindən yerinə yetиrilirsə, işə rəhbərlik həmin
təşkilatın MTİ-dən təyin olunмуш мясул шяхс тяряфиндян щяйата кечирилир. Бу ишин
йериня йетирилмяси цчцн щямин шяхсин иъазя сяняди олмалыдыр. Bu halda, hazırlıq
işlərindən sonra, aqreqat aktla podratчы təşkilata verilмялидир.
3.6.21 Hazırlıq işləri təmir zamanı qaz təhlükəli və odlu işlərin həcminin minimuma
endirilməsini təmin etməlidir.
3.6.22 Təmir olunan qaz kəmərи ilə digər она paralel, yaxın və ya onunla kəsişən,
istismarда olan qaz kəmərləri оlduqda MQK-нин XİХ tərəfindən həmin kəmərlərdə
ehtimal olunan qaz sızmalarını təyin etmək məqsədi ilə onların texniki vəziyyəti müaйinə
edilməlidir. Qaz kəmərlərinin müaйinəsi təmir olunan qaz kəmərlərindən aşağыda
göstərilən məsafələrdə yerinə yetirilməlidir:
Şərti diametr
300 300-600 600-800 800-1000 1000-1200 1200
(мм)
Məsafə
100 150 200 250 300 350
(м)

3.6.23 Magistral qaz kəmərlərində avtomobil və dəmir yolları üçün ayrılmış sahəлярdə və
onların mühafizə zolaqlarında EÖX, gəmi keçən çay və kanallardan keçidlərdə, həmçinin
yüksək gərginlikli elektirik xətləri ilə диэяр yeraltı коммуникасийа xətləri ilə kəsişdikdə,
təmir işləri (o cümlədən, hazırlıq və toрpaq işləri) aparılarkən bu yolları və xətləri istismar
edən təşkilatlarla ilkin yazılı razılaşdırmalar olmalıdır. Əgər razılaşdırmalarda təmir işləri
zamanı bu təşkilatın nümayəndəsinin iştirаkı şərti varsa, onda işin yeri və vaxtı qabaqcadan
həmin təşkilata bildirilməlidir.
3.6.24 Qəza zamanı istismarчы təşkilatlarla ilkin razılaşdırmalar olmadan aşağыdakı
şərtlərlə təmir-bərpa işlərinin təxirə salınmadan yerinə yetirilməsinə icazə verilir:
-qəza brиqadasının qəza yerinə göndərilməsi ilə bərabər, günün vaxtından asılı olmayaraq,
istismar edən təşkilata qabaqcadan işin başlanması və nümayəndəsinin iştirakının zəruriliyi
haqqında xəbərdarlıq edilмялидir;
-иş rəhbəri daim qəza işləri эюрцлян yerdə olmalı, işçiləri təlimatlandırmalıdır;
-бoru kəmərlərini istismar edən təşkilatın nümayəndəsi qəza yerinə gələnə гядяр mühafizə
zolağında torpaq işləri əl ilə aparılmalıdır;
-гəza yerinə gələn təşkilatın nümayəndəsi boru kəmərləri və qurğular yerləşdiyi sahəni
dəqiq göstərməli və işin sonuna гядяр orada iştirak etməlidir.
3.6.25 XİX, istehsalatın xüsusiyyəti və iqlim şəraiti nəzərə alынмагла, qəza-bərpa və
təmir-proflaktik işlərinin yerinə yetirilməsi üçün mövcud normativ sənədlərə əsasən,
мадди-texniki вясаитлярля (nəqliyyat vasitələri və mexanizmlərlə) təchiz olunmalıdır.
3.6.26 Hündürlükdə təmir işləri yerinə yetirilməzdən əvvəl, iş yerində mütləq
məhəccərlənmiş körpü və nərdivanlar quraşdırılmalıdır. Söykənən nərdivanlar 3 m-dən
hündür olmamalıdır. Mюvcud normaya uyğun hazırlanmamış körpülərdən, həmчinin
körpü əvəzinə диэяр əşyalardan istifadə етмяк qadağandır.
3.6.27 Qaz kəmərlərinin səthinin təmizlənməsi və ya qaz kəmərlərinə izolə qatının
çəkilməsi üçün kəmərə söykənən mexanizmlərdən istifadə olunmasına, kəmərin bu
hissəsinin ayrılmasından və ondan qazın boşaldılmasıdan sonra icazə verilir.
3.6.28 İstismar olunan qaz kəmərлярinин, partlayış təhlükəли texnoloji qurğularын,
həmçinin torpaq işlərinин йериня йетирилмяси заманы iş yerляринин işıqlandırılması
цчцн partlayışdan мцщафизяли vasitələrдян (çıraqlar, elektrik açarları вя с.) истифадя
едилмялидир.
3.6.29 Səyyar elektrik фянярляр (çıraqlar) zavodda istehsal edilmiş olmalı, gərginliyi
36V-dan artıq, bəzi təhlükəli yerlərdə isə (xəndəklərdə, quyularda, çənlərdə və s.)
partlayışdan mühafizəni təmin etmək məqsədi ilə 12 V-dan yuxarı olmaмаlıdır. Əl
фянярляринин çəngəllərinin yüksək gərginlikli şəbəkəyə qoşulması imkanı istisna
olunmalıdır.
3.6.30 Elektrik alətləri və çıraqları elektrik ъяряйаны иля təchiz edən kabelляр mexaniki
zədələnmələrdən qorunmalıdır.
3.6.31 Партлайыш тящлцкяли обйектлярдя projektorların истифадясиня, мüvafiq
qaydaларын тялябляриня уйьун олараг, aşağыda göstərilən məsafədə, кцляйин
истигамяти нязяря алынмагла, yol verilir:
-KS-dən və partlayış təhlükəli yerlərdən (qurğulardan) 60 m-dən az olmaйан мясафядя;
-kondensat çənlərindən-100m-dən az olmaйан мясафядя. Yeraltı çənlər üçün göstərilən
məsafənin iki dəfə азалдылмасына yol verilir.
3.6.32 Кompressorların, reduktorların, kipləşdirici sistemлярин «газ-йаь», компрессорун
газ бошлуьунун вя силиндирляринин ачылмасы (ГВА) иля баьлы təmir ишлярi газ
тящлцкяли ишляря аид олдуьундан мцвафиг (газ тящлцкяли ишляр) тялиматларын
тялябляриня уйьун йериня йетирилмялидир.
3.6.33 Boru kəmərlərinin texniki vəziyyətinə nəzarətин щяйата кечирилмяси mövcud qaz
kəmərlərinin ayrı-ayrı hissələrinin üstünün açılması, örtüyünцн təmizlənməsi, müayinəsi,
izolə örtüyünün bərpası və yenidən torpaqla örtülməsi nəzərdə tutuluр.
3.6.34 İşə başlamazdan əvvəl ишин rəhbərləri, məsul icraçılar qaz kəmərinin texniki
vəziyyətiни və ehtibarlıлыğını xarakterizə edən sənədlərlə (əvvəlki tədqiqatın nəticələri,
təmirin həcmi və xüsusiyyəti, qəzanın səbəblərinin tədqiqат aktı, qaynaq birləşmələrinin
keyfiyyət zəmanəti aktı və s.) tanış olmalı, təhlükəli sahədə yerləşən magistral qaz
kəmərlərindən qaz sızмаsını ашкар етмяк цчцн baxış keçirməlidir.
3.6.35 Təhlükəli sahədə qaz sızması aşkar olunarsa, axının intensivliyindən asılı olaraq,
təhlükəli sahə hüdudlarında, iş мцддятиндя nasaz qaz kəməri qazdan azad olunmalı və ya
ораdakı təzyiq maksimal işçi təzyiqin (yoxlama aparılan sahədə istismarın son ili ərzində
qeydə alınmış ) 30% -i qədər aşağı salınmalıdır.
3.6.36 Qaz sızması olmadığı halda müaйyinə olunan hissədə izolə örtüyünün vəziyyətini
zədə axtaran cihazlarla yoxlamaq lazımdır.
3.6.37 Qaz sızması, izolə юртцйцнцн zədələnməsi və ya qaz kəmərinin möhkəmliyinя
тясир едян дigər səbəblərin olmadığı hissədə qaz kəmərinin təzyiqini aşağı salmadan, əl
иlə onun izolə юртцйцнцн təmizlənməsinə yol verilir.
3.6.38 Иzolə юртцйц зədələnmiş sahənin açılmasından əvvəl qaz kəmərindəki təzyiq
istismarın son ili ərzində qeydə alınmış maksimal işçi təzyiqin 10%-ня qədər aşağı
salınmalıdır.
3.6.39 Uzun sahələrin açılması zamanı qaz kəmərinin sallanması və əlavə gərginliklərin
yaranmasının qarşısının alınması üçün tədbirlər görülməlidir.
3.6.40 İzolə юртцйцнцн bərpasını və üstü açılmış, zədələnməmiş borunun torpaqla
örtülməsini təzyiqi aşağı salmaqla, əl ilə yerinə yetirmək lazımdır.
3.6.41 Qazdan azad olunmuş kəmərin əsasлы təmiri zamanı izolə юртцйцнцн təmiri və
borunun torpaqla örtülməsini maşın və mexanizmlərin köməyi ilə yerinə yetirməyə icazə
verilir.
3.6.42 Qaz kəmərinin paralel xətlərində yoxlama və torpaq erroziyası olan sahələrdə təmir
zamanı təzyiqin qaldırılması qadağandır.
3.6.43 Qaz kəmərinin əsaslı təmiri zamanı boruların istifadəyə yararlıлыğı podratчы
təşkilatıн, MQK-нин XİХ-нин və Газ Ихраъ Идарясинин nümayəndələrindən təşkil
olunmuş komisсiya tərəfindən qiymətləndirilир. Boruların seçilməsi MQK-nиn xətti
hissəsinin təmiri заманы «Бoruların seçilməsi цзря Тəlimat»ın tələblərinə əsasən
апарылыр.
3.6.44 Щяр щансы zədələnmə щаллары олдугда (bцzülmə, mexaniki zədələnmələr və s.)
işçi təzyiq həmin sahədə icazə verilən maksimal təzyiqin 30%-dən az olmamaq şərti ilə
aşağı salınmalıdır.
3.6.45 Qaz kəmərinin xətti hissəsində və texnoloji qaz kəmərlərində təmir işləri aparılarkən
texnoloji qaz kəmərləri mexaniki təsirə məruz qala bilərsə, onlardakı təzyiq atmosfer
təzyiqinə qədər ендирилмяли, гaz şamdan buraxılmalıdır. Bu vaxt ərzində şamın
ətrafında, 200 m radiusда maşın və mexanizmлярин mühərriklərinin işləməsi, odlu işlərin
aparılması гадаьандыр.
3.6.46 İşлярin yerinə yetirilməsinin keyfiyyətinə məsul icraçılar nəzarət етмялидир.
3.6.47 Fəaliyyətdə olan obyektlərдя (MQK, KS, QPS, QPM, YQА və диэяр) təmir işləri
апарылан заман (əks клапанlar, kəmərin hissələriнин, bağlayıcı арматураларын
dəyişdirilməsi və s.) işçi təzyiqdən yuxarı təzyiq ilə qaynaq birləşmələrinин sınaqdan
keçirilməsi mümkün олмадыгда onlar zəmanətли qaynaq birləşmələrinə aid edilir.
3.6.48 Təmirdən sonra МГК obyektlərinин etibarlı və təhlükəsiz işləməsi üçün (b.3.5.47)
zəmanətли qaynaq birləşmələrin yerinə yetirilməsi üçün əlavə tələblər qəbul olunmalıdır.
3.6.49 Zəmanətли qaynaq birləşmələrinin лазыми sayı və yeri odlu işlərin təşkili planıна
ясасян (tapşırıq –icazə ilə) təyin olunur.
3.6.50 Zəmanətли birləşmələrin qaynağıны və qurашдырылмасыны analoji МГК
obyektlərinин qaynaq-quraşdırma işlərində praktiki iş təcrübəsi 3 ildəн az olmayan ишчи
тяряфиндян, əməliyyatа nəzarət цзря məsul шяхсин rəhbərliyi алтында həyаta keçirilir.
3.6.51 Zəmanətли birləşmələrin qaynaг ишляринин апарылмасына attestasiyadan
keçmiş, ixtiсsası 6-cı dərəcədən aşağı olmayan qaynaqçılar buraxılır.
3.6.52 Zəmanətли qaynaq birləşməлярiня qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərə əsasən,
ikiqat nəzarət апарылмалыдыр: radioqrafiya və ultrasəs üsulu ilə.
3.6.53 Zəmanətли qaynaq birləşmələri эерметиклийя 2 saat ərzində işçi təzyiq altında,
nəql olunan məhsul (xammal) ilə sınaqdan keçirilməлидир.
3.6.54 Zəmanət verilmiş qaynaq birləşmələrinə əməliyyat nəzarətinə məsul MTİ, qaynaq
quraşdırma işlərinin icraçıları, təcrübə labоratoriya işlərinə məsul şəxs tərəfindən
imzalanmış akt tərtib olunur. Birləşmələrinin təminat aktı texniki icra sənəдləri ilə birlikdə
saxlanılır.
3.6.55 Təmir işləri qurtardıqdan sonra boru kəmərlərinin daxili, tutumlar, cihazlar yağ
qalıqlarıндан, чиркдян, zibil və диэяр kənar əşyalarдан təmizlənməlidir.
3.6.56 MQK obyektlərinin təmiri zamanı qaz təhlükəли və odlu işlərин апарылмасына
müəyyən olunmuş гайдада tapşırıq- icazə алынмалыдыр. (Ялавя 4)
3.7 Torpaq işləri
3.7.1 Torpaq işləri qüvvədə olan tikinti norma və qaydalarına, “Qaz təchizatında mühafizə
zonaları və təhlükəsizlik tədbirləri Qaydaları”na və bu Гaydaların tələblərinя əsasян yerinə
yetirilməlidir.
3.7.2 Şaquli müstəvilərlə məhdudlaşdırılmış, digər kabellə paralel olan, hər iki tərəfdən bir
metr aralı, yeraltı EÖX kabelляр olan mühafizə zonalarında toрpaq işlərinin aparılması
qadağandır. Şaquli müstəvilər arasında digər kabellərdən 100m aralı olan, suyun üst
səthindən dibinə qədər müəyyən olunmuş su sahəsində sualtı elektrik ötürücü xətlər olan
mühafizə zonasında sualtı işlərin aparılması qadağandır.
3.7.3 Təhlükəli sahədə qaz kəməriнин və digər kəmərlərin yaxınlığında iş görülərkən işin
rəhbəri (məsul şəxs) işçi sahənin hava мцщитиндя zərərli və yanar газларын гатылыьына
nəzarəti təşkil etməlidir.
3.7.4 Qaz kəmərinin təдqiqаты, həmçinin kaтod çıxışları və ayrılma birləşmələrinin
bərkidilməsi üçün dayaz quyuların qazılması zamanı toрpaq işləri xətt ustası və ya XİX-
нин rəhbərliyi tərəfindən təyin olunmuş cavabdeh şəxsin rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
3.7.5 KS, QPS, YQА ərazilərində qaz вя digər kəmərlərin, kabellərin və yeraltı xətlərin
yaxınlığında, həmin xətlərin ərazi planı olmadıqda, həmçinin təşkilatların məsul
nümayəndələri tərəfindən iş yeri yaxınlığında olan yeraltı xətlərin və avadanlıqların
yerləşməsi haqqında razılaşdırmalar olmadıqda torpaq işlərinə başlamaq qadağanдыр.
3.7.6 Əl ilə və mexaniki üsülla topaq işlərinin yernə yetirilməsi, xəndəyin ölçüləri,
divarların bərkidilməsi və yamacların dikliyi şərtləri qüvvədə olan tikinti norma вя
гайдаларынын, tikintidə texniki təhlükəsizlik üzrə tələblərə əsasən qəbul olunmalıdır.
3.7.7 Qeyri-qaya və donmayan sцxurlarda, şaquli divarları bərkidilmədən, yeraltı suların
səvийyəsindən yuxarı olmaq şərti ilə, xəndək qazıla bilər: tökmə torpaqda, qumlu və
çınqılлı sцxurlarda 1m-ə qədər; qumcada -1,25m; gilcədə və gildə -1,5m-ə qədər, xüsusи
иля qeyri-qaya sцxurlarda 2,0 m-ə qədər.
3.7.8 Xəndək çox dərin olduqda, yamacın dikliyi xəndəyin dərinliyindən, sцxurların
növündən və onun vəziyyətindən asılı olaraq cədvələ əsasən təyin olunur:
Yamacın dikliyi (onun hündürlüyünun dərinliyinə olan nisbəti) qazma dərinliyi
(m) çox olmadıqda
Sцxurların növü 1,5 3 5
Sıxlaşdırılmamış 1:0,67 1:1 1:1,25
Тökmə torpaq
Qumlu və çınqıllı 1:0,5 1:1 1:1
Qumca 1:0,25 1:0,67 1:0,85
Gilcə 1:0 1:0,5 1:0,75
Gil 1:0 1:0,25 1:0,5
Qat-qatvə qatvari 1:0 1;:0,5 1:0,5
Qeyd: Müxtəlif növ sцxurların təbəqələnməsi zamanı yamacın dikliyi ən zəif süxur növünə
əsasən təyin eдилир.
3.7.9 Щяддиндян артыг nəm, qumlu, qatvari və tökmə sцxurlarda xəndəklərin
bərkidilmədən qazılması qadağandır. Belə süxurlarda qazılmış xəndəklərin
bərkidilməsindən əvvəl fəhlələrin xəndəyə girməsi qadağandır.
3.7.10 İşin rəhbəri, мцтямади olaraq, yamacın və bərkidilmələrin vəzийyətinə nəzarət
etməli, toрpağın сцрцшмяси təhlükəsinin qarşısını almaq məqsədi ilə lazımı tədbirlər
görməlidir.Toрpağın сцрцшмяси təhlükəsi йарандыгда, fəhlələr vaxtından əvvəl təhlükəli
yerlərdən uzaqlaşdırılmalıdır.
3.7.11 Tez yuyulan və çökən toрpaqlarda чякилмиш qaz kəmərləri sahələrində iş zamanı
qaz kəməri yerləşən xəndəyə səth sularınын tökülməsinin qarşısını almaq üçün tədbirlər
эюрцлмялидир.
3.7.12 Torpaq işləri mexanizmlərin köməyi ilə aparıldıqda torpaq işlərinin əl vasitəsi ilə
görüləcəyi sahələrin hüdüdları işarəлярля qeyd olunmalıdır.
3.7.13 Diametri 800mm-dək olan kəmərlərdə iş görülərkən xəndəyin, 2-dən az olmayaraq,
hər tərəfə бир çıxışı olmalıdır. Diametri 800-mm və ондан çox olan kəmərlərdə iş görülən
zaman xəndəyin 4-dən az olmayaraq, hər tərəfə ики çıxışı olmalıdır.
3.7.14 Fəhlələr yamacları bərkidilməyən xəndəkdə işlədiyi zaman, xəndəyə yaxın
sащялярдя başqa işlər görülməməlidir, ağır mexanizmlər isə torpağın uçma ehtimalı olan
prizmaların sərhədlərindən aralı olmalıdır.
3.7.15 İş üçün lazım olan alət və materiallar xəнdəkdən 0,5m aralı olmalıdır.
3.7.16 Иş эюрцлян sahəдя hava мцщитинин tərkibi yoxlanıldıqdan sonra мexanizmlərin
köməyi ilə torpaq işlərinə başlamaq olar.
3.7.17 Təzyiq altında istismar olunan kəmərlərdə, torpaq qazan mexanizmin köməyi ilə
dayaz quyunun və xəndəyin qazılmasına, qaz kəmərinin dərinliyi və yeri dəqiq məlum
olduqda, həmçinin kəsici mexanizm kəmərin hər tərəfindən üst səthinə qədər 0,5m-дян
йахын olmaйан мясафядя yaxınlaşмаьа yol verilir. Bu zaman torpaq qazan mexanizmin
dayaq hissəsinin kəmər üzərində yerləşdirilməsinə icazə verilmir. Sonra isə borunun üst
səthinin zədələnmямəsi цчцн külüng, linq və s. ağır alətlər tətbiq olunmadan, əl ilə
qazılmalıdır.
3.7.18 Qaz kəmərinin yerləşməsi haqгынda dəqiq məlumat olmadıqda, mexanizmlərlə
qazma o заман mümkündür ki, əl vasitəsi ilə və digər etibarlı üsullarla dayaz quyuların
qazılması və xüsusi üsulla təдqiq edilərək, qaz kəmərinin yerləşдийи йер təyin edilsin.
3.7.19 MQK боруларынын və kabellərin təmirи və istismarı ilə əlaqədar olmayan torpaq
işləri kənar təşkilatlar tərəfindən, MQK-нин хятти istismar xidmətiнин (ХИХ) məsul
nümayəndəsinın iştirakı ilə, qaz kəmərindən və kabelлярdən 2m-dən аз олмайан
мясафядя апарылмалыдыр.
3.7.20 Газ kəmərlərinин xəttи (trassı) yaxınlığında torpaq işləri görülərkən torpağın trasын
üzərinə atılması qadağandır.
3.7.21 Xəndəyi səth suları ilə dolmadan və yuyulmadan mühafizə etmək üçün torpaq
щцндцр tərəfə йыьылмалы, suyu kənara axıтмаг цчцн arx газылмалыдыр.
3.7.22 Əgər dayaz quyunun (xəndəyin) qazılması zamanı qaz kəmərində qaz sızması aşkar
olunarsa, torpaq işləri dərhal dayandırılmalı, adamlar isə quyudan (xəndəkdən)
çıxarılmalıdır. Torpaq işləri qaz sızması ləğv olunduqdaн və ya qaz təhlükəli işlər üçün
tələb olunan əlavə tədbirlər görüldükdən sonra davam etdirilməlidir.
3.7.23 Qaz sızmasının aradan qaldırılması işlərində qaz kəmərinin üstünü qazıb açmaqla
məşğul olan fəhlələr mütləq гайдада qoruyucu kəmərlərдян və şlanqlı əleyhqazlarдан
истифадя етмялидирляр. Şlanqların ucu газ sızan ərazidən kənarda, küləйин якси
istiqamətində yerləşдирилməlidir. Qoruyucu kəmərlərin kəndiri xəndəkdən kənarda
dayanan və işləyən fəhlələrin işini müşahidə edən, lazım gəldikdə, onlara yardım edən
fəhlədə (əvəzedici) olmalıdır.
3.7.24 KS, YQА ərazisindəki, nəqliyyat və piyadalar hərəkət edən yerlərdəki xəndək və
çalalar möhkəm hasarlanmalı, təhlükəsizlik nişanları иля və plakatlarла təъщиз
edilməlidir. Сутканын гаранлыг вахты partlayışдан mühafizəli fənərlərдян истифадя
едилмялидир, lazım gəldikdə isə xəbərdaredici postlar qoyulmalıdır.
3.8 Qaynaq-quraşdırma işləri
3.8.1 Qaz kəmərlərində və qaz təhlükəli avadanlıqlarda qaynaq işlərinə, müвафиг
Qaydalara əsasən, təlim кечмиш вя биликляри йохланылмыш, qaynaq işlərinin yerinə
yetirilməsinə dair vəsiqəsi olan qaynaqçılar buraxılır.
3.8.2 Qaynaqçılar və onların köməkçiləri müvafiq FMV, хцсуси эейим вя хцсуси
айаггабыларда işləməli, xüsusi mühafizə sipərləri və цзлцклярдян istifadə etməlidirlər.
Tavan qaynağı zamanı brezent qolçaqlar geyinməlidirlər. Tərkibində sink, mis və ya
quрğuşun olan əlvan metalların və xəlitələrin qaynağı zamanı qaynaqçı mütləq müvafiq
əleyhqazdan istifadə etməlidir.
3.8.3 Qazla kəsicilər xüsusi işıq süzgəcli eynəklərdə işləməlidirlər.
3.8.4 Qaynaq birləşmələrinin pasдan təmizlənməsi zamanı işçilər xüsusi qoruyucu
eynəklərdəн истифадя етмялидир.
3.8.5 Daimi elektrik qaynaq işləri layihəyə əsasən, tikilən binalarda və xüsusi ventilyasiya
ilə təchiz olunmuş otaqda yerinə yetirilməlidir. Belə otaqlarda tez alışan maddələrin
saxlanılması qadağandır.
3.8.6 Partlayış təhlükəsi olan otaqlarda elektrik-qaynaq işləri zamanı йерлябирляшмя
naqиlindəн, metal konstruksiyalardan, borulardan və avadanlıqların gövdəsindən aparıcı
əks cərəyan naqili kimi istifadə етмяк qadağandır.
3.8.7 Körpücüklərин və ayaqaltıгlarын цстц qaynaq işləri zamanı yanmayan materiallar və
dəmir vərəqlərlə elə örtülməlidir ki, axan əriнmiş metal insanların yanmasıна və yanğın
təhlükəsinin yaraнmasına imkan verməsin.
3.8.8 Elektrodtutucuya cərəyanın birləşdirilməsi üçün zədələnməmiş və izoləси олан
elastik naqil tətbiq olunmalıdır. İzoləsi pozulmuş naqilin истифадяси qadağandır.
3.8.9 Qaynaq aparatı və köməkçi qurğular odlu işlər görülən yerdən 20 m мясафядя
yerləşdirilməlidir.
3.8.10 Fasilə vaxtı və ya iş qurtardıqdan sonra elektrik qaynaq aparatı elektrik
şəbəkəsindən ayrılmalıdır.
3.8.11 Elektrik-qaynaq xəttini йалныз cərəyan mənbəyindən aчдыгдан sonra və ya
elektrik qaynaq avadanlıqları işləmədikdə təmir etmək olar.
3.8.12 Qaynaq aqreqatının (transformatorlar, yastıqlar, elektrik təmasлı sabit elektrik
xəttinin təkrar kontaktları və s.) ayrı-ayrı hissələrinin qızma temperatуru 75 0C-dən yuxarı
olmamalıdır, якс щалда aqreqatын иши dayandırılmalıdır.
3.8.13 İş zamanı qaynaq aparatının gövdəsində gərginlik yarandıqda, dərhal qaynaq işləri
dayandırılmalı və aparat elektrik şəbəkəsindən ayrılmalıdır.
3.8.14 Asetilen qaz generatoru iş yerindən və ya alov mənbəyindən külək tutmayan
istiqamətdə, 10m –dən аз olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
3.8.15 Oksigen balonları (iki ядядdən çox olmayaraq) bir birindən 5m мясафядя, odlu
işlər görülən yerdən, külək tutmayan istiqamətdə 10 m-dən az olmayaн мясафядя
yerləşdirilməlidir. Balonlar müvafiq qaydaларын тялябляриня уйьун istiсмар
olunmalıdır.
Balondan 0,05Mpa (0,5kq/sm2) təzyiqdən aşağı oksigen götürməyə yol verilmir. Oksigenin
(tərkibində oksigen olan qeyri-germetik balonun) bilavasitə sürtgü yağı və digər TAM
karbohidrogenlərlə birləşmədə olarkən öz-özünə alışmasını və partlamasını nəzərə alaraq,
birgə saxlanılması qadağandır.
3.8.16 Sıxılmış və maye qaz balonlarınын daşınması və saxlanması zamanı, onlar gцnəş
şüaları və istilik mənbələrinин təsirindən qоrunmalıdır. Qoruyucu qapaqsız və kranın
ştутserində tıxac olmadan sıxılmış və maye qaz tutumlarının nəqlи və saxlanılması
qadağandır. Balonlar nəql едилян zaman zərbə və təkanlardan, həmçinin bir birinə
dəymədən qorunması üçün tədbirlər görülməlidir.
3.8.17 Oksigen, asetilen və digər tezalışan qazlarla, YSM və yağlarla dolu balonların bir
otaqda və binada saxlanылması və nəql olunması qadağandır. Müstəsna hallarda avtomobil
banında oksigen balonlarının və tezalışan qaz (asetilen, propan) balonlarının bir yerdə nəql
olunmasına aşağıdakı şərtляр daxilində yol verilir:
-eyni vaxtda 10 balondan çox olmayaraq qaz balonları nəql olunмалы;
-balonlar və maşının banı maye və yağ izlərindən йахшы təmizləнмяли;
-balonun эювдясиндя amмаrtizasiya edən rezin halqalar олмалы;
-balonlar taxta altlıq üstündə bir cərgədə yerləşdiрилмяли;
-автомобилин banынda дашынан oksigen və tezalışan qaz balonları bir birindən ayrı вя
maksimum uzaq мясафядя йерляшдирилмялидир.
3.8.18 Metalın kəsilməsi заманы aşağыdakı tələblərə ciddi riayət olunmalıdır: yanacaqla
dolu çən küləйин istiqamətində oksigen balonlarından və iş yerindən, həmçinin digər od
mənbələrindən 5m-dən yaxın olmayaraq yerləşdirilməlidir; çən yanacaq ilə onun ¾
həcmindən çox doldurulmamalı, çəndə təzyiq 0,3 MПa-dan (3kq/sm2) yüksək olmamalıdır;
işlər qurtardıqdan sonra yanacaq çənində olan havanı kəsici alətin alovunu söndürmədən
buraxmaq olmaz; qazlakəsиъи фящля geyiminə maye yanacağın düşməsinə yol
verməməlidir.
3.8.19 Asetilеn üçün тяйин олунан şlanqları oksigen üçün və ya əksinə oksigen
şlanqlarıны asetilen üçün istifadə etmək гадаьандыр.
3.8.20 İş vaxtı şlanqların dolaşmasına, qırılmasına, elektrik naqillərиня və qızmış cismlərə
toxunmasına, yağlı maddələrlə çirklənməsinə yol verilməməlidir. Onların üstünə metal
гырынтылары və pas düşməməlidir. Şlanqlar yol üстц иля aparıldıqda mexaniki təsirdən
qorunmalıdır.
3.8.21 Qaynaq tikişləri ilə məşğul olan şəxslər qaynaq işlərinин aparылмасына hüquq
verən vəsiqəyə malik olmalı və bu sahədə təlim keçməlidirlər.
3.8.22 Texniki müayinə vaxtı cihazlarын və onların enerji mənbələriнин, zavodун istismar
təlimatlarına uyğun olaraq, elektrik dövrələri йерля бирляшдирилмялидир.
3.8.23 Radioaktiv maddələrlə işləyənlər mövcud normalara uyğun FMV-lərlə təmin
olunmalıdır. İzotoplar olan şüşə qabları əl ilə götürmək qadağandır.
3.8.24 Radioaktiv maddələr olan şüşə qablar şüalanmadan qoruнan qurğularda
(konteynerdə) saxlaнылмалы və daşıнмалыдыр.
3.8.25 Radioaktiv maddələr, müvafiq qaydada təsdiq edilmiş Təlimata uyğun olaraq, şəxsi
və ictimai təhlükəsizlik tələblərinə riayət etməklə saxlaнылмалы və nəql eдилмялидир.
3.8.26 Qəza zamanı ampulalar zədələndikdə рadioaktiv maddələrlə çirklənmiş yer dərhal
çəpərlənməli və həmin maddələr kip bağlanmış qablara yığılmalıdır. Bu işlə məşğul olan
şəxslər рadioaktiv maddələrin təsirindən etibaрlı шякилдя qorunmalıdırlar.
3.8.27 Qaynaq tikişlərində qamma və rentgen üsülu ilə zədənin aşkar edilməsi zamanı
təhlükəsiz məsafədən işləmək imkanı verən ləvazimatlardan istifadə edilməlidir. Qaynaq
tikişində aчıq ampula ilə işləyənlər, işıqlanma aşkar etdikdə ampulanı quraşdırdıqdan sonra
təhlükəsiz məsafəyə uzaqlaşmalıdırlar. İzotoplu şüşə qabın quraşdırma müddəti minimal
olmalıdır.
3.8.28 Radioaktiv maddələrlə işlər xüsusi radiasiyanı ölçən cihazlarla daim nəzarət altında
aparılmalıdır. İş günü ərziнdə təhlükəsiz şüalanma dozası 0,05 rentgen олмалыдыр. Əgər
həftə ərzində şüalanmanın miqdarı 0,3 rentgendən artıq дейилдирся, onda gün ərzində
şüalanma dozası normanı aşa bilər.
3.8.29 Гamma və rentgen defфektoskopiya cihazları işləyən yerə кənar şəxslərin
buraxılması qadağandır. Təhlükəli əraziyə təhlükəsizlik nişanları, plakatlar vurulmalı və
ərazi hasara alınmalıdır.
Qamma və rentgen deфfektoskopiyasının tətbiqi ilə görülən işlər qurtardıqdan sonra
şüalanma mənbəyi ilə ampulatuрanın yerində olmasına əmin olmaq lazımdır. Radioaktiv
maddələr olan ampulatuрanı sökmək qadağandır.
3.9 İzolə işləri
3.9.1 MQK obyektlərində izolə işləri обйектин rəhbəri tərəfindən təsдiq edilmiş, ФЩН-
нин SİTG və DMNД Aэентлийи, Dövlət Qaz Nəzarəti Идаряси və digər müvafiq дövlət
нəzarət orqanları ilə razılaşdırmaqla, bu Qaydalara, qüvvədə olan normativ sənədlərə вя
müəсsisə tərəfindən hazırlanmış Təlimata əsasən aparılmalıdır.
3.9.2 Borunun yastıqlar üzərinə düzülməsi, təmizlənməsi, astarlanması, bitumlu mastikanın
çəkilməsi və digər izolə işlərinin aparılması ustanın və yaxud briqadirin rəhbərliyi ilə
yerinə yetirilməlidir.
3.9.3 Boru kəmərinin xətti yolunun (trasın) işçi sahəsi elə hazırlanmalıdır ki, təmizləyici və
izoləedici maşınlar boru kəməri yolunun boyunca maneəsiz hərəkət eтsinlər.
3.9.4 Mexanikləşdirilmiş təmizləmə və izolə işləri zamanı boru kəmərini xətt yolu (trass)
boyu hərəkət edən borudüzən kranlarla elə hündürlüyə qaldırılıb saxlamaq lazımdır ki,
təmizləyici və izoləedici maşınlar keçə bilsinlər. Bu hündürlük yastıqlardan 0,8 m-dən
hündür olmamalıdır. Borudüzən kranların bir-biri ilə ardıcıl yerləşdirilməsi texniki
təhlükəsizlik tələblərinə uyğun olmalıdır.
3.9.5 Xəndəklə boru kəməri arasında, borudüzən kranın, təmizləyici və izoləedici
maşınların qarşısında adamların olması qadağandır.
3.9.6 Xəndəyin üzərində izolə işləri zamanı işçilərin xəndəkdə olması qadağandır.
3.9.7 Qumvurma işləri zamanı aşağыdakı тядбирляр эюрцлмялидир:
- iş апарылан yerlər hasara alınmalı, təhlükəsizlik nişanları иля və yazılarla
işarələnməlidir;
-təmizləmə ilə məşğul olan işçi ilə qumvuran cihazda işləyən işçi arasında xəbərdaredici
нишан qoyulmalıdır;
- işlər qurtardıqdan sonra kollektora havaнын verilməsi dayandırылmalı və təzyiq atmosfer
təzyiqinə qədər ендирилмялидир;
- işçilər lazımi FMV ilə təchiz edilməlidirляр.
3.9.8 Astar rəngлямя işlərində tezalışan mayelərlə iş vaxtı йаньын тящлцкясизлийи
гайдаларынын тялябляриня риайят едилмялидир. Bu zaman açıq oddan və диэяр
йанма mənbəyindən istifadə etmək, həmçinin açıq alovdan 50m-dən az məsafədə yerləşən
yerdə astarlama rəngi hazırlamaq qadağandır.
3.9.9 Astar rəngлямя ишляри aparılan otaqlar partlayış və yanğın təhlükəli щесаб олунур.
Бу сябябдян бу отагларда sorucu-vurucu ventilyasiya системи olmalıdır. Вentilasiya
системи işлярin təhlükəsiz эедишини, işçi zonanın havasında karbohidrogen buxarlarının
və zərəрli maddələrin YVBQH-dən артыг, həmçinin AAQH-dən 20%-дян çox olmamasını
təmin etməlidir.
3.9.10 Astarлама materialı bitum qızdırılan yerdən təhlükəsiz мясафядя
hazırlaнмалыдыр. Bitum 1000C-dən artıq температура гядяр qızdırılmamalıdır. Bitumu
benzinin üzərinə tökmək lazımdır, əksinə benzini bitum üzərinə tökmək гадаьандыр. Astar
rəngи hazırlamaq üçün etilli benzin və beнzoldan istifadə etmək qadağandır.
3.9.11 Astar rənginин hazırlanması, daşınması və boruya çəkilməsi zamanı siqaret çəkmək
qadağandır.
3.9.12 Benziniн bitumla qarışdırылmaсы zamanı, 1000C гядяр qızдырылмыш bitumu
nazık axınla benzinin üzərinə tökərək, taxta qarışdırıcı ilə qarışdırmaq lazımdır.
3.9.13 Astar rəng yanğın təhlükəsizliйи qaydalarına əsasən, çəlləklərə qablaşdırılmалы,
ayrı otaqlarda və ya talvarlar altında saxlanılmalı, yanacaq-sürtkü maтериалларын
сахланылмасы гайдаларына вя йаньын тящлцкясизлийи тялябляриня əməl
olunmalıdır. Çəlləklər saxlanılан və nəql olunан zaman kip bağlanmalıdır.
3.9.14 Astar rəngi ilə iş görərkən çəllək və qabların долдурулмасы və boşaldılması
zamanı onların tullanması, həmçinin metal əşyalarla zərbə vuraraq tıxacların çıxarılması və
qapaqların açılması qadağandır.
3.9.15 Astar və benzin töküldüyü yerə qum və ya torpaq səpilməlidir.
3.9.16 Astarın yanması zamanı suдан башга bütün диэяр yanğınsöndürmə vasitələrindən
istifadə etmək olar.
3.9.17 Boru astarı örtüyü hazırlanan, saxlanılan və istifadə edilən yerlərdə, həmçinin onun
daşınması zamanı siqaret çəkmək qadağandır.
3.9.18 İzolə edən maşınların çəninə astar örtükləri mexaniki üsulla tökülməlidir.
3.9.19 Bitum mastikasının hazırlanması üçün qazanlar qazla dolu qaz kəmərindən 30m-дян
аз олмайан мясафядя yerləşdirilməlidir. Qazanların işçi meydançası elə qurulmalıdır ki,
qazanın yuxarı səthi işçinin sinəsi səviyyəsində olsun.
3.9.20 Bitum əridilən qazanlar onларын həcminин 3/4 щиссясиндян артыг
yüklənməməlidirляр.
3.9.21 Qazanların yerləşdiyi ərazi otдан təmizlənməlidir. Mastikanın hazırlandığı yerdə
qüvvədə olan yanğın тящлцкясизлийи цзря normativ-техники сянядлярин тялябляриня
уйьун mütləq yanğınсюндцрмя вasitələrи olmalıdır.
3.9.22 Qazanları yandıran zaman bitumun yanmasıна гаршы tədbirlər görülməlidir. Bitum
yanan zaman йаньын təhlükəsizliйи тяляблярinə riayət edərək, onu keçə və qumла
söndürmək lazımdır. Yanan bitumu su və su məhlulu ilə söndürmək qadağanдыр.
3.9.23 Xəndəkdə, çalada və digər yerlərdə boruya astarын çəkilməsi azı iki işçi tərəfindən
aparılmalıdır.
3.9.24 Xəndəyin kənarında və üzərində qaynaq və izolə işləri görülən zaman xəndəyə
borunun endirilməsi məsul şəxsin işarəsi ilə, borudüzən kranла həyata keçirilмялидир.
3.9.25 Qızdırılmış mastika xəndəyə kilidlənmiş, kip qapaqla bağlanmış, 3/4 həcmdə
doldurulmuş xüsusi metal çənlərdə verilir. Çən xəndəyə xüsusi çıxarılmış məhəccərli
körpücükdən, qarmaqlı (karabinli) möhkəm kəndirля salınır. Çən xəndəyin dibinə işçilər
орадан çıxarıldıqdan sonra qoyulur.
3.9.26 Xəndəkdə astarlama (bitumlu mastika) işləri əl ilə aparılan zaman xəndəyə düşmək
üçün məhəccərli və köndələn reykalı nərdivan və ya trap olmalıdır.
3.9.27 İsti izolə materialları ilə işləyən işçilər aşağыdakı FMV ilə təmin olunmalıdırlar:
-brezent gödəkçələrлə və şalvarlarлa (şalvar geniş olmalı və balağı çəkmənin üstündə
olmalıdır), qış vaxtı isə pambıq kostyumlar, uzunboğaz çəkmələr (şalvarın altında);
- isti bitum mastikaсыnın hazırlanması, daşınması və tökülməsi, örtüyü soyumamış borunu
hidroizolə və qrafit-kağız ilə dolayan zaman astarlı brezent qolçaqlar;
-təsadüfи qaynar bitum sıçramasından gözляри qorumaq üçün sadə şüşəli eynəklər; - göz
üçün şüşəsi olan brezent dəbilqələr (başın, boyunun qorunması üçün).
3.9.28 Bitumla işləyən işçilər iş vaxtı üzlərini, boyunlarını və əllərini qoruyucu pasta və ya
lаnоlinlə yağlamalıdırlar.
3.9.29 İzolə materiallarının digər növlərindən istifadə edərkən (yapışqanlı polimer lentlər,
polietilen və epoksid örtüklər) izolə texnologiyasına ciddi riayət olunmalı və müvafiq
normativ sənədlərə əsasən, əməyin muhafizəsi tələbləri yerinə yetirilməlidir.
3.9.30 Şüşə lifli izolə materiallarла işləyən zaman, əlavə olaraq, xüsusi FMV-dən (üz
örtüyü, respiratorlar) istifadə olunmalıdır.
3.9.31 Elektrik deфfektoskopu ilə işləməzdən əvvəl o, йерля бирляшдирилмялидир.
3.9.32 Dielektrik əlcək və qaloş olmadan defektoskop cihazları ilə işləmək, mənbədən
ayırmadan onları təmir etmək, йерля бирляшмяйя və ölçü milinə əl vurmaq və izolə
örtüyünün üstü nəm olduğu zaman onun keyfiyyətini yoxlamaq qadağandır.
3.9.33 Xəndəkdə qaz kəmərinin eyni vaxtda qaynaq və izolə olunması qadağandır.
3.10 Texnики nəqliyyat vasitələri
3.10.1 MQK-нин Хятти Истисмар Хидмяти (бундан сонра ХИХ) гцввядя олан
норматив-техники сянядляря уйьун олараг lazımı nəqliyyat vastələri, tikinti və təmir
mexanizmləri, аваданлыг, алят вя materialларла təmin edilməlidir.
3.10.2 Qəza-bərpa işlərinin yerinə yetirilməsi üçün тяйин олунмуш nəqliyyat, mexanizm
və avadanlıqlar daim hazır və saz vəziyyətdə сахланылмалыдыр. Бу texniki vasitələrin
təsəрrüfat ишляриндя istifadəsi qadağandır.
3.10.3 Бюлмя цзря верилян вя баш мцяссися иля разылашдырылмыш ямря ясасян,
щяр бир nəqliyyat vasitəси, tikinti-təmir maşın və mexanizimи təsərрüfat, qəza və təmir-
profilaktiki işlərin aparılması üчцн айрылмалыдыр, щямчинин ХИХ-нин мцяййян
ишчиляриня ишчи щейят кими тящким олунмалы, онлар ися, юз нювбясиндя,
машын вя механизмлярин təyinatı üzrə istifadə ediлмясиня, daim hazır, ишляк вя
komplektləşdirilmiş vəziyyətdə сахланылмасына cavabdehdirляр.
3.10.4 Yerli şəraitə uyğun olaraq, MQKИ-nin rəisi tərəfindən тясдиг едилмиш тяъщизат
ъядвялиня уйьун qəza xidməti maşınлары lazımı avadanlıq, material вя inventar alətləri
ilə təchiz edilməlidir.
3.10.5 Qəza xidməti maşınларı, nəqliyйat və təmir tikinti maşın və mexanizimlərи гябул
olunmuş qaydaда Dövlət Yol Пolisiндян qeydiyйatdan keçməlidir.
3.10.6 ХИХ-нин qəza xidməti texnikasıнын, qəza-bərpa qatarларıнын гaz kəmərлярində
baş vermiş qəzaларын ляьвиня эюндярилмясиня icazə-tapşırığı müəсsisənin istehsalat
şöbəsi verмялiдir. Qəza hadisəsinin aradan qaldırılması цзря апарылан гяза-тялимляря
эюндяришя иъазяни struktur bölmənin rəhbəri verməlidir.
3.11 Tikinti maşınları və mexanizmlər
3.11.1 Tikinti maşınlarıнын və mexanizmlərinin istismarında Азярбайъан
Respublikaсынda qüvvədə olan tikinti norma və qaydalarının тялябляриня, istehsalçı
zavodun təlimatına riayət едилмялидир.
3.11.2 Tikinti maşın və mexanizmlərinin tətbiqi ilə tikinti-quraşdırma işlərini yerinə
yetirən təşkilatın rəhbərliyi MTİ-dən bu işlərin təhlükəsiz эюрцлməsinə məsul şəxslər
təyin eтməlidir. Онларын maşın və mexanizmilərин təhlükəsiz истисмары цзря bilikləri
мцвафиг гайдада yoxlanılmalıdır.
3.11.3 Tikinti maşın və mexanizmlərin işçi vəziyyətdə saxlanılmasına məsul şəxslər
istehsalчы zavodun təlimatınын tələblərинə uyğun, онларын texniki xidmətини və
təmirini təmin etməlidir.
3.11.4 Мaşın və mexanizmlərin tətbiqi ilə апарылан işlərə başlamazdan əvvəl bu işlərin
rəhbəri onların hərəkət sxemini və quraşdırılma yerлярini, elektrik intiqalлı maşınларın
йерлябирляшдирилмя üsulunu təyin etməli, maşınlara xidmət edən işarəçi fəhlənin
maşinistlə (operatorla) qarşılıqlı əlaqə və işarə üsulunu göstərməli, işarəçinin yerini təyin
etməli, iş sahəsinin işıqlanдырылmasını təмin etməlidir.
3.11.5 Maşın və mexanizmlər işlədiyi yerlər onların hərəkəti və müşahidəsi üçün ращат
olmalıdır. Əgər maşını idarə edən sürücü və işarəçi iş sahəsini müşahidə edə bilmirsə və
yaxud xəbər verən fəhləni görmürsə, onda fəhlə ilə sürücü arasında ikitərəfli telefon, mobil
və ya radio əlaqəси yaradылмалыдыр. Sürücü ilə xəbərdaredici arasında əlavə fəhlənin
olması yolverilməzdir.
3.11.6 Maşın, mexanizm və avadanlıqların işi və hərəkəti proсsesində verilən xəbərdaredici
işarələrin mənası билаваситя ишляйян şəxslərə анладылмалыдыр. Avadanlıгларын
işlədiyi ərazidə təhlükəsizlik nişanларı və xəbərdaredici yazılar qoyulmalıdır. Mühərriki
işləyən maşını, avadanlığı nəzarətsiz qoymaq qadağandır.

Yükün çəkisinin йол верилян

İşin xarakteri
həddi (kq)
Ağırlığın qaldırılması və
yerdəyişməsinin başqa işlə 15
növbələnməsi zamanı
Ağırlıьын 1,5m-dən yuxarı
10
qaldırılması zamanı
İş növbəsi ərzində ağırlığın
arası kəsilmədən qaldırılması 10
və yerdəyişməsi zamanı

Qeyd. 1. Qaldırılan və yeri dəyişdirilən yükün çəkisinə taranın da çəkisi əlavə olunur.
2. Əl arabası və ya konteynerlərля yükün yerdəyişməsində tətbiq olunan qüvvə 15 kq-dan artıq olmamalıdır.
3.12 Yükləmə-boşaltma və nəqliyyat işləri
3.12.1 Yükləmə və yükboşaltma işləri zamanı Азярбайъан Respublikaсынda qüvvədə olan
təhlükəsizlik norma və qaydaların, норматив-техники сянядлярин tələblərinə riayət
едилмялидир.
3.12.2 Yüklərin qaldırıлыb-endirilməsi ilмəklər (stroplar) və ya layihə sənədlərinин
əsasında istehsal olunan xüsusi yüksaxlayan qurğuların vasitəsi ilə həyata keçirilməlidir.
Yüklərin ilмəklənmə üsulları onların qırılıb düşməсини və sürüşməсини истисна
етмялидир.
3.12.3 Yüklərin nəqliyyat vasitələrinə yığılması zamanı онларын dayanıqlыьы təmin
eдилməlidir.Йцкгалдырма ишляри йериня йетириляркян илмяклямя васитяляринин
йердяйишмяси щямчинин гейри мцвазимятлы йцкцн илмяклянмяси гадаьандыр.
3.12.4 İstismar və təmir zamanı tətbiq olunan takelaj vasitələri (buraz, tros, ilмək, zəncir)
və yükqaldırma mexanizmləri (tal, bucurгad, kran) yoxlanılmalı və üzərində yol verilə
bilən yüklənmə, əvvəlki və növbəti sınağın tarixi göstərilən plombла təchiz edilməlidir.
3.12.5 Yüklərin əl ilə qaldırılması və yerinin dəyişdirilməsi заманы iş yerinин
işıqlаndırılması 5 lk-dаn az, maşın və mexanizmlərin köməyi ilə işlədikdə isə 10 lk-dan az
olmamalıdır.
3.12.6 Boruların yüklənməsi və boşaldılması zamanı onların nəqliyyat vasitəsindən və
nizamla yığılmış sıralardan diyirlənməsinin qarşısını alan tədbirlər görцлмялидир.
3.12.7 Təzyiq altında ишляйян tutumların və qabların, şüşə tarada olan maddələrin,
yanacaq və partlayış təhlükəli yüklərin yüklənməsi, daşınması və boşaldılması zamanı
təkana və zərbəyə qarşı tədbirlər görülməlidir.
3.12.8 KS-də təmir vaxtı hissələrin yükqaldırma vasitələri ilə qaldırılması, бу
mexanizmlərin quruluşunu və istismar qaydalarını bilən, təmir üzrə baş maşinistin
rəhbərliyi ilə aparılmalıdır.
Йцкгалдырыъы mexanizmiləri idarə edən şəxslərin və ilмəkçilərin ФЩН-нин SİTG və
DMNД Аэентлийинин tələblərinə müvafiq олараг vəsiqələri olmalıdır.
3.12.9 Yerdəyişmə zamanı yükün çəkisi kranın yükqaldırma qabilийyətinə yaxın olduqda,
həmin işlərin görülməsi yükün kranla yerdəyişməsinin təhlükəsizliyinə məsul şəxsin
rəhbərliyi altında, eləcədə kranın işinin təhlükəsizliyinə və texniki sazlığına məsul şəxsin
iştirakı ilə aparılmaлыдыр.
3.12.10 Yüklərin avtonəqliyat васитяси иля daşınması zamanı müvafiq qaydada təsдiq
edilmiş Qaydalarын тялябляриня риайят олумалыдыр.
3.12.11 Yükün əl ilə qaldırılmasıнда yüklənmənin йол верилян hədляри ашаьыда
верилир:
- kişilər üçün 50 kq;
- gənclər üçün (16-18 yaş)-16 kq;
- qадынлар üçün (16-18 yaş)-10 kq.
3.12.12 Qadınlar üçün yükün qaldırılması və daşınmasında yüklənmənin йол верилян
həddi aşağыdakı ъядвялдя верилир:
3.12.13 Sıxılmış və maye qaz balonları, nəql üçün xüsusi hazırlanmış, maşınlarla
daşıнмалыдыр. Onlar bir-birindən yumşaq aralıq qatla ayrılmalı, başlıqları eyni
istiqamətdə qoyulmalıdır. Tutumların ağzındakı ventil qoruyucu qapaqla bağlanmalıdır.
3.12.14 Partlayıcı, radioaktiv, zəhərli və digər təhlükəli yüklər, həmçinin onların
zərərsizləşdirilməmiş qablama yeşikləri müvafiq qaydada təsдiq olunmuş Qaydalara,
Təlimatlara və qüvvədə olan digər normativ-texniki sənədlərə əsasən daşınmalıdır.
3.13 Texniki sənədləşmə
:
3.13.1 XİX-дя aşağыda qeyd olunan texniki sənədlər olmalıdır:
-МГК, XİX-nin xidməti sahəsində olan tikililər üçün ayrılmış torpaq sahəляринин
актларынын sürəti вя диэяр торпаг истифадяси ганунвериъилийиня даир щцгуги
сянядляр;
- МГК-нын хятти щиссясиня даир texniki icra sənədləri;
-МГКИИ rəhbərliyi tərəfindən təsдiq edilmiş magistral qaz kəmərlərinin vəziyyət planı,
xidməti sahəлярinin sxemлярi (trass boyu yol, çay və yarğanlar, yaxın yaşayış qəsəbəsi,
qaz kəmərinin digər yeraltı kommunkasiya xətləri ilə kəsişməsi, avtomobil və dəmir yol
xətləri, qəza halları üçün ehtiyat boruların saxlanıldığı yer, elektrokimyəvi mühafizə
qurğuları yerləşən sahələr və s.);
- мagistral qaz kəmərlərinin texniki pasportu;
- сualtı keçidlərin pasportu;
- тязйиг алтында ишляйян габларын вя ясас аваданлыгларын паспортлары;
- гəza xidməti texnikasının zavod təlimatı;
- иşçi təzyiqin saxlanılmasını təsдiqləyən formulyar;
- мexanizm və avadanlıqların istismarı üçün istehsalçı zavodun təlimatı;
- torpaq istifadячilərinin faktiki sahələrindən keçən qaz kəmərlərinin texniki aktı.

3.13.3 XİX sahяsində aşağıda qeyd olunan icra sənədləri olmalıdır:

-гaz kəmərlərinin xətti hissəsinə baxış jurnalı;
-тəmir işlərinin aparılması jurnalı;
-гəza xidməti bриqadasının топланмасы planı;
-гəza xidməti maşınının çıxış vaxtının qeydiyyat jurnalı;
-оdorantın saxlanıлması цзря sənədlər;
-гaz kəmərlərinin və avadanlığın texniki мцайиня və sınaг aktларı;
-гaz kəmərlərinin avtomobil və dəmir yollarından, su keçidlərindən keçən hissəsinə baxış
jurnalı.
3.13.4 Qaz kəmərlərində aparılan cari və əsaslı təmir, qaz kəmərlərinin yeni
kommunikasiya xətləri ilə kəsişməsi, həmçinin mühafizə zonasında aparılan dəyişikliklər
барядя qaz kəmərlərinin icra sənədlərində və texniki pasportunda qeydiyyat aparılmalıdır.
3.14 Qaz kəmərlərinin texniki diaqnostikası
3.14.1 Magistral qaz kəmərlərinin xətti hissəsinin (MQK XH) texniki diaqnostikasının əsas
вəzifəsi onun texniki вязиййятиндя baş verən dəyişikləri vaxtında aşkarlamaqdır: ətraf
mühütlə баьлы шяраити; təmir işləri üçün daha effektiv цсулларын сечилмяси, MQK
XH-nin etibarlı işлямясини və təhlükəsiz istismarıны. Тexniki diaqnostиka üzrə işlərin
planlaşdırılması və aparılması MQK XH-nin kompleks diaqnostikasına uyğun
aparılmalıdıр.
3.14.2 MQK XH-nя diaqnostikа xidməti qazчыхарма və qaz nəqlи müəssisələrинин,
еляъядя ихтисаслашдырылмыш (хцсуси) сервис təşkilatlarынын vastəsi ilə həyata
keçиrilir. Qaz kəmərinin istismarı dövründə həyata keçиrilən diaqnostika işlərinə
aşağыdakılar daxildir:
- гaz sızması zamanı vizual baxış, o cümlədən, aero və fotoçəkиliş, optik və lazer
yoxlaması;
- сtasionar üsulla qurашдырылмыш ъищазлар vasitəsilə parametrlərin ölçülməsi və
nəzarəti;
-бorudaxili мцтямади müaйinə, o cümlədən, boruların geometrik вя korroziyadan
mühafizəси vəziyyətiня nəzarət, çatların aşkarlanması;
- цmumiləşdirilmiş müşahidələr nəticяsində MQK XH-nin texniki vəziyyətinin
qiymətləndirilməsi, baş verən qəzaların təhlili;
- гaz kəmərinin nəzarət olunan hissəsinin iş proсsesində qalıq mənbəyinin
proqnozlaşdırılması;
-гaz kəmərinin qəzasız iş rejiminin proqnozlaşdırılması;
- гaz nəqlи obyektlərinin diaqnostikası üzrə məlumat bankının yaradılması.
3.14.3 MQKXH-nдя aparılan diaqnostika xidməti Газ Ихраъ Идарясинин qaz
kəmərlərində diaqnostika işlərinin aparılması tərtib olunmuş illik plana uyğun olmalıdır.
Qeyd edilən plan qaz kəmərlərinin göstəricilərinin təhlükəsiz istismarı və davamlığının
təyinindən sonra Газ Ихраъ Идаряси tərəfindən işlənir və təsdiг олунур.
3.14.4 MQKXH-nin diaqnostikasının texniki planı obyekt istismara verildikdən sonra
МГКИ tərəfindən hazırlanır. Bу plana aşağыdakılar daxildir:
- пatrul xidməti;
- тexniki xidmətin keyfiyyəti və davamlıлыğına nəzarət;
-кompleks diaqnostik müayйinə (istismarın ilk mərhələsi, sınaq, xüsusi diaqnostik
yoxlama)
-кəmərlərin texnoloji parametrlərinin dаimi diaqnostik göstəriciləri.
3.14.5 Texniki diaqnostika planına əsasən, ашаьыда qeyd olunanlar təyin edilməlidir:
-дiaqnostikа işlərinин məqsədi;
-дiaqnostikа üsulу və vastələrи;
-иlkin mərhələdə diaqnostikа işlərinин dövrи yoxlamasıнын həcmi;
-щesabat forması, icra sənədləri;
3.14.6 MQK-нин XH-nin texniki diaqnostika planının hazırlanmasında вя onun
müddətinin, dövrилийинин вя щяъминин təyin olunmasında aşağыdakı амилляр nəzərə
alınmalıdır:
-бoru kəmərlərinin yerləşdiyi rayonun xüsusiyyəti, boru kəmərinin kon-struksiyası, sahəsi
və obyektin çəkildiyi tarix;
-бoru kəməri ilə nəql olunan məhsulun partlayış və yanğın təhlükəliliyi;
-пlanlaşdırmaйа qədər obyektin texniki вязиййяти;
-дiaqnostika vasitələrinin dəyəri və effektивliyi, diaqnostik tədqiqatlar, sərf olunan xərclər.
3.14.7 Qaz kəmərinin diaqnostikasıнын апарылмасы заманы газ кямяринин istehsal
göstəriъiсиnin azaldılması лазым эялдикдя aparılacaq işlərin müddəti və техноложи
режимин dəyişдирилмяси гайдасы Газ Ихраъ Идарясинин Mərkəzi istehsalат dispetçer
хидмяти ilə razılaşdırılmalıdır.
3.14.8 Əldə olunan diaqnostikа мялуматларынын əsasında hər bir müəsissə MQK-нин
XH-нин texniki вязиййяти барядя rüblük (üç aylıq) və illik hesabat hazırlamalı, Газ
Ихраъ Идарясиня вя diaqnostika mərkəzляриня тягдим етмялидир.
3.14.9 İsтismarda olan boru kəmərlərinin texniki вязиййятинин qiymətləndirilməsi
zamanı kompleks diaqnostikadan istifadə etmək lazımdır.
Kompleks diaqnostika potensial təhlükəli сащяляр цзря ашаьыда эюстярилян
материалларын тящлилиндян сонра тяйин едилмялидир:
- лayihə, icra və istismar sənədləriнин;
- яrazinin və yolun (trasın) əvvəlъядян təщлил edilmiş təbii-texniki göstəriciləri цзря
мялумат материалларынын, ədəbiyyat mənbəyiнин;
- аeroçəkiliş işləri üzrə materialларын;
- деффектоскопийа щесабатларынын;
-яvvəl апарылмыш yerüstü йохлама нятиъяляринин.
3.14.10 Pоtensial təhlükə mənbəyi olaraq aşağыdakılar тяйин олунмалыдыр:
-trasın mühəndis-geoloji və texnoloji şərtlərinə görə qruntun donmuş hissəsi, hansıлара ki
aşağыdakıları şamil etmək olar:
-daha çox buzlaşmış çirkab suları və yeraltı buzlarla yığılmış ərazi;
-donmuş qrunt suları ilə sərhəddə yerləşmiş ərazilər;
-istismar cəhətdən daha çox yüklənmiş və boru kəmərinə daha çox təsir edən ərazilər;
-buzlaşmış qruntlarla zəngin yamaclar;
-çökən ərazilər;
-su axınlarının kəsişdiyi ərazi;
-йерцстц və suалты keçidlər;
-boru kəmərlərinin kəsişdiyi ərazi;
- дəmir və avtomobil yolлары ilə kəsişmələr;
-кompressor stansiyasının texnoloji boru kəmərləri;
-кonstrukсийа birləşmələrи, bəndlər, kran birləşmələri, zədəlянмиш hissələr
(deфfектoskopiya nəticəsində müəyyən olunmuş).
3.14.11 МГК-нин ХЩ-ни истисмар едян мцяссисяляр техники диагностиканын
нятиъяляри цзря мялуматларын вя материалларын дцзэцнлцйцня вя сахланылмасына
ъавабдещлик дашыйырлар.
3.14.12 Диагностик мцаййинялярин нятиъяси ясасында МГК-нин ХЩ-нин техники
вязиййяти гиймятляндирилир вя онун истисмар шяртляри прогнозлашдырылыр.
 Бюлмя ЫВ. Kompressor stansiyalarının istismarı və təhlükəsizlik tələbləri
4.1 Ümumi tələblər
4.1.1 KS-ın sənaye meydançası, qurğu, bina, avadanlıq və sistemləri layihə sənədlərinin
tələblərinə uyğun olmalıdır. Layihə sənədlərinə edilən dəyişiklər, layihə və layihə
konustruktor təşkilatlari ilə razılaşdırılmalıdır.
4.1.2 KS-ыn əsas və köməkçi avadanlıqları, habelə alətləri Азярбайъан Respublikaсынda
qüvvədə olan müvafiq TN və Q, “Magistral qaz kəmərlərinin texniki istismar
qaydaları”nın, “Təzyiq altında işləyən qabların quruluşu və təhlükəsiz istismar qaydaları”,
isteщсалчы zavodlаrın təlimatlarıнын və digər normativ-техники sənədlərin tələblərinə
uyğun istismar olunmalıdır.
4.1.3 KS-ыn hər bir sistem və qurğusuna qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərə əsasən,
onların istismarına və təkmiлləşdirilməsinə aid qaydalara uyğun istismar formulyarı tətbiq
edilməlidir.
4.1.4 KS-ыn avadanlıq sistemləri texniki müaйinə, baxış, yoxlama, müvafiq qayda və
təlimatalarla müəyyən edilmiş qaydada мцвафиг sınaqdan keçirilməlidir. Bu barədə aktlar
istismar formulyarına əlavə edilməlidir.
4.1.5 Kompressor sexinin otaгları aşağıdakılaрla təchiz edilməlidir:
- məcburi axın-sorma və qəza ventilyasiyası иля;
-avtomatıк yanğınsöndürmə sistemi иля;
-qəza ventilyasiyasının avtomatık qoşulması ilə bloklaşdırılmış partlayış təhlükəli qatılığa
qədər siqnalizasiya cihazları иля;
- NÖC və A васитяляри üçün verilən havanın (qazın) təzyiqi azaldıqda işıq və səs
siqnalizasiyası иля;
- qяzа işıqlandırılma системи ilə;
- stasionar və səyyar yükqaldırıcı васитялярля və digər qurğularla.
Dəst-blok şəklində göndərilən ayrıъа йерляшдирилян QVA (qaz vurмa aqreqatlarы)
texniki şərtlərə müvafiq olaraq quraşdırılмалыдыр.
4.1.6 Kompressor sexində, otaqların havasında yanaр qazların miqdarı AAQH-nin (metan
üzrə həcmi 0,75%) 15%-ə çatdıqda, qəza sorucu ventilyasiya sistemi avtomatiк işə
салынmalıdır.
4.1.7 Otaqların havasında yanar qazların miqdarı AAHQ-nin (mеtan üzrə həcmi 1%) 20%-
dən artıq olдугда kompressor sexinin istismarı dayandırılmalıdır.
4.1.8 Kompressor sexinin otaqlarında havanın tərkibində olan yanaр qazların həcminə
nəzarət олмадыгда, xəbərdaredici sistem söndürülübsə və ya nasazdırsa, кompressor
sexinin istismarı qadağandır. Avtomatiк xəbərdarедиъинин və qəza ventilyasiyasının
normal işləməsinə hər bir növbəнин qəbulу zamanı növbətçi heyət tərəfindən nəzarət
edilməlidir.
4.1.9 Otaьын havasında yanaр qazların partlayış təhlükəлi həddinə qədər olan qatılıq
xəbərdaredicisi istehsalçı zavodун təlimatına müvafiq olaraq yoxlanılmalıdır.
4.1.10 İşçi zonanın havası daşınan газанализаторун (qaztəyinedicinin) köməyi ilə
PTQYVBH və ZMYVBQH-nə görə əlavə olaraq yoxlanılmalıdır. Qüvvədə olan
standartlara уйьун olaraq, hava mühitinin vaxtaşırı yoxlanılmasıна nəzarət MQK-нин Xİİ
baş mühəndisi tərəfindən təsдiq edilən cədvələ əsasən, (nümunələrin seçilməsi, анализ
aparılан yerlər, günü və dövrиliyi qeyd olunmaqla) həyata keçirilməlidir.
4.1.11 Mərkəzdənqaçma kompressoruнун, KS-nın işini açarıн bir dəfə çevrilməsi ilə
dayandıran qəza ayыrıcısı olmalıdır. Bu halda bütün işləyən kompressor aqreqatları
dayanır və KS-nin kəmərlərindən qazın atılması üçün ümumi stansiya kranları işə qoşulur.
QVA hər bir qəza rejimi və köməkçi mexanizmin nasazlığı zamanı aqreqatın dayanmasına
avtomatiк komanda verən qəzadan mühafizə qurğuları ilə təchiz olunmalıdır.
4.1.12 QVA-larы məsafədən идаряетмя sistemləri ilə təchiz olunduqda яввялъядян
xəbərdaredici системля təмин olunmalıdır.
4.1.13 QMK-la işlərən kompreсsor sexlərinin maşın zallarında və başqa otaqlarda
йерляшян elektrik avadanlıqları partlayışдан мцщафизяли иърада olmalıdır.
4.1.14 KS-нын kompressor və digər avadanlıqlarınын səs səviyəсi qüvvədə olan
standartlara və normativ-texniki sənədlərə (ГОСТ 12.003-83) uyğun olaraq, yol verilə
bilən səs-кцйцн səviyyəsindən йцксяк olmamalıdır.
4.1.15 Kompressor avadanlıглары Respublikada qüvvədə olan Dövlətlərarası standartlara,
KS-нын texnoloji boru kəmərləri isə bu Qaydaların 2-ъи Ялавясиндя верилян tələblərə
uyğun rənglənməlidir.
4.1.16 Kompressor sexlərinin boru kəmərlərinin üzərinдə qazın, havanın və digər
maddələrin hərəkət istiqamətlərini göstərən ox işarəsi çəkilməlidir.
4.1.17 Koмpressor sexlərinin xətlərindəki bağlayıcı və tənzimləyici qurğuların üzərində
prinsipial sxemlərin nömrələrinə müvafiq texnoloji nömrələr olmalıdır. Bağlayıcı kranlarıн
цстцндя aydın görünən bağlanma-açılma işarələri olmalıdır.
4.1.18 Yağlar xüsusi yerlərdə, kip bağlanan вя üzərində yağын növünə uyğun yazısı olan
qablarda saxlanılmalıdır.
4.1.19 KS magistral qaz kəmərlərindən, qazın giriş və çıxış yerlərindən, məsafədən və yerli
idarə olunan polad bağlayıcı qurğu ilə ayrılmalıdır.
4.1.20 KS-nin дахилинdəки вя xaricindəki xidmət sahəsinin hüdüdlarında işlənmiş
qazların boru kəmərləri və temperatуru 450C-dən artıq olan isti hava boruları istilikdən
izolə olunmalıdır.
4.1.21 İşlənmiş qazların çıxış boruları, habelə QTQ və QMK-ыn şamları KS binasının dam
örtüyündən 2m və deflektorundan 1m yuxarı qurulmalıdır, onların arasında olan цфги
məsafə ися 6 m-dən az olmamalıdır.
4.1.22 QVA, kompressor və güc silindrləri nömrələnməlidir. Aqreqatın nömrəsi güc və
ötцrücü hissəsində, habelə binanın texnoloji bağlanmalar tərəfindəki divarda olmalıdır.
4.1.23 QVA-nın istismarı və təmiri ilə məşğul olmayan şəxslərə KS-nın rəhbərliyinin
icazəsi olmadan kompressor sexlərinin otaqlarına, stasionar kollektorların meydançalarına,
birləşmə qovşağına giriş qadağandır.
4.1.24 KS-nın heyəti nümunəvi sahə normalarına, aparılan işlərin xüsusiyyətinə həmçinin
bu qaydaların tələblərinə müvafiq olaraq FMV ilə təмин olunmalıdır.
4.1.25 Tikinti-quraşdırma, təmir, yenidənqurma işlərindən sonra işə salınma, sazlama işləri
və KS-ныn texnoloji rejimə çatdırılması istismar idarəsinin baş mühəndisi tərəfindən,
müvafiq qaydada təsдiq edilmiş təlimat əsasında həyata keçirilməlidir.
4.1.26 Гurğunuн işə salынмасына аvadanlıqlarын ишляк вязиййятдя олмасы
йохланылдыгдан сонра, sənaye təlimatlarının təhlükəsizlik tələbləri тямин олунмасы,
maşın zalında və kompressor cərgəsində kənar şəxslərин олмамасы шярти иля icazə
verilir. Aqreqatların işə salınması və işləməsi zamanı hava-süzgəc kameralarına giriş
qadağandır.
4.1.27 Təftiş, təmir və uzunmüddətli (ehtiyat kompressorунdan başqa) фасиляdən sonra
kompressorun işə salınması KS rəisinin yazılı icazəsi ilə həyata keçrilмялидир.
4.1.28 Тufan vaxtы KS-нын ərazisində QVA-nın işə salınması, söndürülməsi, texnoloji və
güc elektrик qurğularındа dəyişиклярин едилмяси qadağandır.
4.1.29 Mərkəzdənqaçma kompressorların qəbulunda ilk istismar mərhələsiндя qoruyucu
barmaqlıq olmalıdır. MQK Xİİ-nin təqdimatı əsasında, Газ Ихраъ Идарясиnin icazəsi ilə,
qoruyucu barmaqlıqların götürülməsinə icazə verilir.
4.1.30 Tıxac, qoruyucu клапан, flans və digər birləşmələrin üzərində möhkəmliyə və
kipliyə görə sınaqdan keçиrilməzdən əvvəl təhlükəsizlik nişanları və yazılar qeyd
olunmalıdır.
4.1.31 QVA ишляйян zaman (tam avtomatlaşdırılmış агрегатlardan başqa) онларын
xidmətи щейят tərəfindən nəzarətsiz qalması qadağandır.
4.1.32 KS-dа qaz sızması (qaz kəmərlərindən, avadanlıqlardaн və s.) aşkar olunduqda
otaqda olan adamlar bu barədə dərhal xəbərdar edilməli və sızmanın ləvği üçün təcili
tədbirlər görülməlidir. Qazın sızmasını tez bir vaxt ərzində aradan qaldırмаг мцмкцн
олмадыгда adamlar sexdən çıxarılmalı (qəzaya görə işlərin dayandırılması istehsalat
təlimatlarına və bu Qaydaların tələblərinə uyğun aparılmalıdır), qapı və pəncərələr
açılmalı, cərяyan açarı yaxud elektrik mühərrikləri yandırılıb-söndürülməməli və qaz
sızmasının aradan qaldırılması цзря tədbirlər görülməlidir.
4.1.33 QVA-nın ayrı-ayrı qovşaqlarından, sürtgü (yağlama) sistemindən yağın axması baş
vedikdə, müvəqqəti, lazımı yerlərdə yağın yığılması üçün metal altlıqlar (qablar)
qoyulmaлı və axmaların aradan qaldırılması üзря tədbirlər görülməlidir. Sexin döşəməsinə,
avadanlıqların özüllərinə yağın даьылmasına yol verilməməlidir.
4.1.34 İшləyən zaman QVA-da aşkar edilmiş nasazlığın aradan qaldırılması qadağandır.
Belə halda QVA-nın dayandırılması KS-nın rəisi və onu əvəz edən şəxsin icazəsi ilə həyata
keçirilмялидir. QVA-nın istismarının dayandırılması щямин aqreqatların ayrı-ayrı
növlərinin istismarı üzrə təlimatlarda qeyd edilən hallarda keçirlir.
4.1.35 Qaz kəмяrlərindən ayrılmaqla və texnoloji xətlərdən qazın buraxılması ilə
kompressor sexlərinin işi aşağыdakı hallarda dayandırılмалыдır:
-бinada yanğın olduqda və mövcud yanğınsöndürmə vasitələri ilə onun qarşısını almaq
mümkün olmadıqda:
-qazın təmizlənməsi, soyudulması qurğularında və texnoloji xətlərdə yanğın olduqda;
-yüksək təzyiqli texnoloji qaz kəmərlərinin çatlayıb qırıldıьы halda;
- иnsanların təhlükəsizliyinə və maddi sərvətlərə təhlükə yaradan təbii fəlakətlər zamanı.
QVA və kompressor sexlərinin qəzaya görə dayandırılması barədə məlumat dərhal
kompressor sexinin rəисиnə (növbə üzrə rəисə), hər iki tərəfdən qonşu kompressor
sexlərинə və MQK Xİİ-nin (birliyin) müdиriyyətinə çatdırılmalıdır.
4.1.36 Növbətçi heyət tərəfindən aşağыdakı hallarda QVA-nın işi qəzaya görə
dayandırılмалыдыр:
- aqreqatın sıradan çıxması, xidmətи heyətə və yaxud QVA-nın qorunmasına təhlükə
yaranan digər hallarda;
-aqreqatın iчиndə metal səsi və ya digər səslər olduqda;
-otaqda yanğın başlayanda, NÖC və A vasitələriнин bağlayıcı гурьулары işləməдикдя.
4.1.37 Təmirə dayandırıлmış aqreqatların mərkəzi lövhə panelləri və yerli idarəetmə
lövhələri elektrik мянбяйиндян ayrılmalıdır. İdarəetmə hissələrində təhlükəsizlik nişanı və
“Qoşmayın, insanlar işləyir!” сюзляри йазылмыш plakat asılmalıdır. Бцтцн яməliyyatlar
ямялиййат журналында qeyd edilməlidir.
4.1.38 QVA-нın texnoloji bağlamalarında bağlayıcı və tənzimləyici kranların təmiri
заманы təhlükəsizliyi təmin edən ашаьыдакы тядбирляр эюрцлмялидир:
-qurğuların elektrik-pnevmatiк idarəetmə qovşaqları impulslu qazla qidalanmadan
ayrılmalı;
-електрик нагилли арматурлар эцъ електрик гида мянбяйиндян айрылмалы;
-impuls qazının ümumstasionar keçidindən ötürücünün pnevmohidrosilindrlərinя гядяр
boru şəbəkələrində görünən qırılmalar texniki vasitələrlə təmiн edilməli;
-armatуrların əllə idarə edilməsi məhdudlaşdırılmalı;
-müvafiq təhlükəsizlik nişanları, “Açmaq olmaz!”, “Bağlamaq olmaz!” сюзляри
йазылмыш plakatlar asılmalıdır.
4.1.39 Kompressor hissəsinin daxilinin açılması ilə təmirə çıxarılmыш QVA-да aşağыdakı
işlər aparılmalıdır:
- kompressorun gövdəsindən, sorucu və sıxıcı qaz kəmərlərindən kondensatın çıxarılması
(qurudulması) təşkil edilməli;
- эириш-чыхыш газ хятляриндя dəliklər açılmalı;
-lyuklardan kompressorun və ona birləşdirilmiş qaz kəmərinin daxiliни təsirsiz qazla
üfürməлi, yaxud ventilyasya edilməлi;
- QVA tərəfindən rezin kürələr qoyulmalı, onlar 4000-5000 Pa (400-500mm su süt.)
təzyiqə qədər hava yaxud təsirsiz qazla doldurulmalıdır.
4.1.40 Fəaliyyətdə olan sexdə QVA-nın quraşdırılmasına və təmirinə yalnız АРДНШ, Газ
Ихраъ Идаряси tərəfindən təsдiq edilmiş təlimatлар və qaydalar əsasında yol verilir.
4.1.41 KS-nыn tikintisinin ikinci növbəsində QVA quraşdırılarkən, birinci növbənin
aqreqatları istismar olunan maşın zalı yaxud kompressor zalı, odadavamlılıq həddi 45
дягигядян аз олмайан, qaz keçirməyən divarla (arakəsmə ilə) ayrılmalıdır.
4.1.42 Maşıн zalı və mərkəzdənqaçма kompressorlar qalereyasında təmir işləri, QKX-nin
müdиrи yaxud onu əvəz edən şəxsin icazəsi иля və növbətçi mühəndis - dispetçerlə
razılaşdırıldıqdan sonra həyata keçirмялидир.
4.1.43 Təmir ишлярини апаран heyət ишлярин тящлцкясиз эюрцлмясиня даир texniki
təhlükəsizlik tələbləri цзря təlimatlandırылмалыдыр.
4.1.44 Кompressorun açılması üzrə işlər KS-нын rəisinin yaxud onu əvəz edən şəxsin
icazəsi ilə aparılmalıdır.
4.1.45 Кompressorların açılmasından əvvəl vurucu (üfürücü-sorucu) ventilyasiyanın
etibarlı işлямясиня əmin olmaq lazımdır.
4.1.46 Кompressorun açılması zamanı kompressorlar zalında, həмчинин boşaldılmış
texnoloji qaz kəmərlərində açılmaya aid olmayan digər işlərin aparılması qadağandır.
4.1.47 Кompressorun açılması zamanı zalda йалныз açılmanı aparan şəxslər və QA-ya
xidmət edən operativ heyət olmalıdır.
4.1.48 Кompressorun açılması və təmiri zamanı iş yerlərində saatda 1 dəfədən az
olmayaraq hava мцщитинин analizi aparılmalı, nəticələri ися журналда qeyd
олунмалыдыр.
4.1.49 Təmir edilmiş QVA-ын, onun эириш-чыхыш газ хятляринин iчəriсиndə kənar
əşyaların olmaması dəqiq yoxlanıldıqdan sonra bağlanmalıdır. Yoxlamadan sonra müvafiq
akt tərtib edilməlidir.
4.1.50 Təmirdən sonra KS-ыn qaz kəmərlərində yeni qaynaq tikişlərinə онларын perimetri
boyu мцвафиг fiziki üsullarла nəzarət edilməlidir.

4.2 QMK (газ моторлу компрессор) ilə işləyən kompressor stansiyaları

4.2.1 QMK-nin elektrik avadanlıглары, onun alışdırma və işəsalma sistemi, buraxıcı
aparatları partlayışdan mühafizə səviyyəsinə uyğun olmalıdır.
4.2.2 Su ilə soyudulmayan yanma məhsullarının atılma boru kəmərləri KS-in hüdüdlarında
istilikdən izolə olунmalı, onlar alışan maddələrə toxunmamalıdır.
4.2.3 Qoruyucu klapanlardan atılan qazların şamlarını, habelə texnoloji üfürmə borularını
mühərrikin yanma məhsullarının atılma yerlərinin yaxınlığında yerləşdirmək qadağandır.
4.2.4 QMK işə salınarkən atılma sistemində atmaya və partlayışa yol verməmək üçün
maqnetonun qoşulması və yanacaq qazının açılması atılma sistemi sıxılmış hava ilə
üfürüldükdən sonra щяйата кечирилмялидир.
4.2.5 QMK-nın səsboğanlarını nasaz partlayış klapanları ilə işləдилмяси qadağandır.
4.2.6 Yağsoyuducuya yağın verilməsi xəttindəki, yağ çənindən boşalтma xəттindəki
siyirtmə və ventillərin nazimçarxları plomblanmalıdır. Onların üzərində təhlükəsizlik
nişanları, “Açmaq olmaz!” və “Bağlamaq olmaz!” xəbərdaredici yazıları olmalıdır.
4.2.7 QMK-nin yüksək gərginlikli elektrik xətlərinin alışdırma şamları ilə kontaklarının
qığılcımla işləməsi qadağandır.
4.2.8 Qısa qapanmanın qarşısını almaq məqsədi ilə alışdırma şamları vaxtaşırı yanьын
qəlpəlяrindən təmizlənməlidir.
4.2.9 QMK işləйян zaman silindrlərin üfürülməsi üçün üfürmə kranlarının açılması,
mühərrikin alışdırma şamlarından yüksək gərginlikli elektrik naqillərinin ayrılması və
şamların işinin qığılcıma görə yoxlanылması qadağandır.
4.2.10 Yanma məhsullarının boru kəməri və səsboğan vaxtaşırı yoxlanылmalı, lazım olan
halda hisdən təmizlənməlidir.
4.2.11 Həddindən artıq yüklənmə вя yaxud şamın nasazlığı сябябинdən QMK təsadüfən
dayandıqda, yanacaq kranı bağlanmayıbsa, mühərrikdəн və yanma məhsulları
kollektorundaн yığılmış qazı çıxarmaq məqsədi ilə mühərrik işə salınmazdan əvvəl
üfürülməlidir.
4.2.12 QMK-nin karterинин qapaqları (lyuklar) kompressor dayandırıldıqdan və
soyudulduqdan sonra açıla bilər.
4.2.13 Karterdə işlərin aparılması zamanı QMK-nin nazиmçarxı təsadüfи fırlanmadan
qorunmalıdır.
4.2.14 Porşenli kompressorun karterində təmir zamanı dirsəkli valın çevrilib döndərilməsi
qadağandır. Nazimçarxın qoruyucu çəpərində təhlükəsizlik nişanı və “Yerində fırlanması
qadağandır!” сюзляри йазылмыш plakat vurulmalıdır. Texnoloji hazırlıq olan halda
lazımи təhlükəsizlik tədbirləri görməklə, əl ilə yerində fırlatmağa icazə verilir.
4.2.15 Açılmış güc silindrləriнин daxilinə kənar əşyaların düşməмясi üçün онлар
örtülməlidir.
4.3 Qazturbin intiqallı kompressor stansiyaları
4.3.1 Qazturbin intiqallı KS-ın sahəsində QVA-нın hava yığan tutumlarından 200 m
məsafədə havada tozyaradan mənbələr (o cümlədən, torpaq yollar, məhlul qovşaqları,
səpələnən mal anbarları və s.) olmamalıdır. KS-in sahəsi yaşıllaşdırılmalı, hava yığan
kameralara yaxın açıq sahələr asfaltlanmalı yaxud qazonla örtülməlidir.
4.3.2 Кompressor intiqalının (mühərrikinin) güc oxunun və kompressor otaqları arasındakı
ayыrıcı divardan keçidi kip olmalıdır.
4.3.3 Qazturbin intiqalлı aqreqatын, xidmətи heyətin normal işini təmin eтмяк цчцн istilik
izoləsi olmalıdır.
4.3.4 Qazturbin intiqalı olan QA qəza hallarında istismar təlimatına əsasən
dayandırılmalıdır.
4.3.5 Kran və ventillərin etibarlı bağlanmasıна, qazın çıxması üçün şamların aчıq olmasıна
və qazın iş yerinə долмамасына əmin olmadan tuрbin yanma kamerasının,
turbosoyuducunun, tənzimləyicinin, баьлайыъы клапанларын və mərkəzdənqaçмa
kompressorунун gövdəsinin aчılması qadağandır.
4.3.6 Qazturbinli aqreqatların hava yığan gövdələri (kameraları) qıfılla bağlanmalıdır.
Aqreqatlar işləйян заман orada insanların olması qadağandır.
4.4 Elektrik intiqallı kompressor stansiyaları
4.4.1 Elektrik intiqallı KS-də cərayanaparıcı hissələr lövhələrля və pərdələrlə etibarlı
hasarlanmalı, təhlükəsizlik nişanları və “Dayan! Həyat üçün təhlцkəlidir! Gərginlik
altındadır!” yazısı олан плакатларла təchiz олунмалыдыр. Elektrik mühərriklərinin
cərəyan daşımayan metal hissələri ПУЭ-нин тялябляриня uyğun olaraq йерля
бирляшдирилмяли və müvafiq xəbərdaredici yazılarla təmin edilməlidir.
4.4.2 İstismar zamanı elektrik mühərrikləri олан otağın havasında qazын йыьылмасынын
qarşısını almaq məqsədi ilə щямин otağı kompressorlar cərgəsindən ayırаn divarın
dəliklərindəки kipgəc kipləşdirmələrinə daim nəzarət edilməlidir.
4.4.3 Təmir üçün hazırlıq işlərinin aparılması zamanı aşağыdakı тядбирляр
эюрцлмялидир: -özəkdən elektrik açarı (EA) ачılmalı, 10kV –luq bağlı paylayıcı qurğuda
aqreqatın EA özəyində stasionar йерлябирляшдирмя qoyulmalı;
-təhlükəsizlik nişanı və “İşə salmaq olmaz. Иnsanlar işləyir!” йазысы олан plakat asılmalı;
-elektrik mühərrikini dayandıran işçinin soyadı və dayandırmanın səbəbi operativ
журналда qeyd edilməli;
-təmir edilən avadanlığın yerli elektrik lövhəsinin cərəyanı kəsilməli, lövhənin üzərində
təhlükəsizlik nişanı və “İşə salmaq olmaz. Иnsanlar işləyir!” йазысы олан plakat
asılmalıdır.
4.4.4. Təhlükəsizlik nişanıнын və “İşə salmaq olmaz. İnsanlar işləyir!” йазысы олан
plakatın чыхарылмасы və elektrik mühərrikinin işə salınması, işlərin баша чатмасы
barяdə məsul şəxs тяряфиндян нювбя jurnalında qeyd едилдикдян sonra həyata keçirilə
bilər.
4.5 Texniki xidmət və təmir
4.5.1 Kompressor stansiyasının avadanlıгларынын ишляк вязиййятдя сахланылмасына
онлара texniki xidmətин və təmir ишляринин системли шякилдя щяйата кечирилмяси
иля наил олунур.
4.5.2 Texniki xidmət və təmir ишляри sistemində ашаьыдакылар нязярдя
тутулмалыдыр:
- йük altında işləyərkən dövrи olaraq aparılan texniki xidmət (диагностика хидмяти
дахил олмагла);
- тямиря дайандырылмыш аваданлыглара техники хидмят вя ъари тямир;
- planlı-габаглайыъы (cari, əsaslı) təmir;
- гəza-bərpa işləri üzrə təmir;
- кonservasiya və ehtiyatda olan texnoloji avadanlıглара və sistemə texnoloji xidmət.
4.5.3 Техники хидмят вя тямир ишляринин щяъми вя вахташырлыьы бюлмя
тяряфиндян, аваданлыьын техники вязиййяти вя истещсалчы мцяссисялярин
истисмар вя тямир сянядляринин тялябляри нязяря алынмагла,
мцяййянляшдирилмялидир.
4.5.4 КS-нын avadanlıгларына diaqnostika xidməti мцяссисянин техники хидмятляри
вя реэионал диагностик мяркязляр тяряфиндян, АРДНШ-нин тясдиг етдийи
normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
4.5.5 Əsas aqreqatlarла баьлы köməkçi mexanizmlərin təmiri ясас агрегатларын тямири
иля eyni заманda aparılmalıdır.
4.5.6 Avadanlıглар və aqreqatlar əsaslı və yaxud orta təmirə dayandırылdıqda aşağыdakı
işlər aparılmalıdır:
- аvadanlığa texniki baxışı dəqiqləşdirməklə, işin həcmi və smeta dəyəri tərtib edilməli;
- avadanlığın texniki vəziyyətiнин тящлили цчцн лазыми експрес (тяъили) сынаглар
апарылмалы;
- тямир ишляринин лайищяси вя ъядвяли тяртиб олунмалы;
- тəmir müddəti ərzində texniki xidmət və təmir işlərinin aparılması üçün tərtib və təsдiq
edilmiş müvafiq sənədlər hazırlanmalı;
-мüvafiq texniki-sənədlərin tələblərinə uyğun olaraq lazımи material, ehtiyat hissələri və
birləşmələr hazırlanmalıdır;
-тəmir brиqadasının işçi heyəti təlimatlandırılmaлыдыр.
4.5.7 Тəmir işlərinin planı və cədvəli мüəсsisə tərəfindən hazırlanmalı və təmir-tikinti
idarəsi ilə razılaşdırılmalıdır.
4.5.8 Кompressor sexi пlanлы шякилдя, ilдя bir dəfə (yay aylarında), 48 saat müddətinə
profilaktik-təmir işляринин апарылмасы, stansiйа mühafizə гурьуларынын və bağlayıcı
armaturların yoxlanılması üçün dayandırılmalıdır.
4.5.9 Кompressor sexini dayandırmazdan яввял апарылаъаг ишлярин планы, ишлярин
рящбярляри вя иърачылары эюстярилмякля, тяртиб вя тясдиг олунмалы, nəzərdə
tutulmuş işlərin yerinə yetirilməsi üçün лазыми mexanizm, material və alətlərин
комплектляшдирилмяси təmin olunmalıdır.
4.5.10 КС-нын аваданлыгларынын тямириня сярф олунан вахта гянаят етмяк вя газ
няглинин кейфиййятини йцксялтмяк мягсяди иля материал вя щиссялярин ещтийаты
йарадылмалы вя газ нягли мцяссисяляринин мяркязляшдирилмиш анбарларында
сахланылмалыдыр. КС-да сахланылан бцтцн ещтиййат щиссяляринин вя
аваданлыгларын гейдиййаты апарылмалы вя онларын техники вязиййяти мцтямади
олараг йохланылмалыдыр.
КС-нын истещсалат биналарында тямир емалатханалары вя мейданчалары
гурашдырылмалыдыр.
4.5.11 Kompressor stansiyasında təlimatın tələblərinə uyğun olaraq, əsas və köməkçi
avadanlıqların etibarlılığının statik göstəricilərinin qeydiyyatı aparılmalıdır.
4.5.12 Qüvvədə olan təlimatларın tələblərinə üyğun olaraq, avadanlıгларын, bina və
tikililərin dövrи texniki baxışı (texniki vəziyyətinə nəzarət) aparılmalıdır:
- бinaларын, avadanlıгларын və tikililərin özülляринин çökməsinə nəzarət;
- SİTG və DMND Agentliyinin nəzarəti altında olan obyektlərin sınağı;
- KС-nin texnoloji boru xətляриндя titrəйиш сявиййясиня nəzarət;
- тexnoloji boru xəttinin fiziki üsulla yoxlanılmasına, borunun və izolyasiyanın texniki
vəziyyətinə nəzarət;
- NÖC və A васитяляриня diaqnostik xidmət;
- тexnoloji boru xətляринин və avadanlığın yoxlanılması zamanı aşkarlanmış qaz
sızmalarının qarşısının alınması вя арадан галдырылмасы.

4.6 Kompressor sexi

4.6.1 Кompressor sexinin аvadanlıглары, qurğu və sistemləri istehsalçı zavodun
təlimatларынын əsasında hazırlanmış istehsalat təlimatıна, бу Гайдаларын тялябляриня,
електрик гурьулары истещлакчыларынын истисмар тялиматларынын вя диэяр
qüvvədə olan normativ-техники sənədlərin tələblərinə uyğun istismar olunmalıdır.
4.6.2 Hər bir газвурма агрегатынын (ГВА) цзяриндя, ğörünən yerdə сыра нюмряси
олмалыдыр. Сыра нюмряси агрегатларын ашаьыда гейд олунан щиссяляриндя
йазылмалыдыр:
- интигаллы mühərrikin эювдясиндя;
-кompressorun эювдясиндя;
-мялумат ötürən автоматик идаряетмя системиндя (idarəetmə пултунда);
-газтурбин гурьусу цчцн тяйин олунмуш щава камерасында вя атгы газ шахтасында;
-газвурма агрегаты yerləşən ayrıca тикилинин (бинанын) цстцндя.
4.6.3 Техноложи, йанаъаг-бурахылыш бору кямярляриндяки бağlayıcı və tənzimləyici
арматурларын üzərində prinsipial sxemдяки nömrəsinə уйьун texnoloji nömrələr
olmalıdır.Bağlayıcı kranlar aydın ğörünən bağlama-açılma işarələrinə malik olmalıdır.
4.6.4 Kompressor stansiyasını istismar едян işçiляр baş mühəndis tərəfindən təsdiq
edilmiş vəzifə təlimatıна, ямяйин мцщафизяси, тящлцкясизлик техникасы вя йаньын
тящлцкясизлийи гайдаларынын тялябляриня ямял етмялидирляр.
4.6.5 Газвурма аqreqatınын işə salınması və dayandırılması işləri ямялиййатчы heyət
tərəfindən aparılmalıdır.Təmirdən sonra газвурма aqreqatınын işə salınması, агрегатын
təmiri və istismara qəbulu təsdiq olunmuş təlimatın tələblərinə uyğun olaraq aparılmalıdır.
Истисмар заманы автоматик идаряетмя системи иля тяъщиз олунмуш газвурма
агрегатынын işə salынмасы автоматик щяйата кечирилмялидир.
4.6.6 Газвурма аqreqatınын işə salınması proсsesində ямялиййатчы heyət тяряфиндян
ишясалма шяртляринин корректя едилмяси, гяза сигнализасийа гурьуларынын
ишясалма параметрляринин дяйишдирилмяси, щямчинин ГВА-nын ишя щазырлыьы
цчцн тялиматда нязярдя тутулмайан ямялиййатларын апарылмасы гадаьандыр.
4.6.7 Газвурма аqreqatınын işə salınması zamanı ямялиййатчы heyət ишясалма
проссесинин ардыъыллыьына вя истисмар параметрляриня нязарят етмялидир.
Ишясалма ямялиййатынын ардыъыллыьы позулдугда, истисмар параметрляринин
тяйин олунмуш гиймятдян кянара чыхмасы ашкар олундугда, щямчинин, ишчи
щейят вя аваданлыглар цчцн тящлцкяли шяраит йарандыгда агрегатын иши дярщал
автоматик вя йахуд гяза дайандырма дцймясини ял иля басмагла,
дайандырылмалыдыр.
4.6.8 Газвурма агрегаты ишя дцшмядикдя, тякрар ишя салма йалныз сябяби
арашдырылдыгдан вя арадан галдырылдыгдан сонра мцмкцндцр.
4.6.9 Газвурма агрегатына xidmət edən operativ heyət мərkəzi dispetçer xidməti
tərəfindən təyin olunmuş rejimə ямял etməli və parametrlərin qeydiyyatını aparmaqla baş
verən dəyişiklikləri və nəzərdə tutulan normal rejimin дяйишмяси səbəbindən təhlükəli
rejimin yaranmaması üçün əməli tədbirlər həyata keçirməlidir.
4.6.10 Газвурма агрегатынын ишинин автоматик вя йа оperativ heyət тяряфиндян
мяъбури дайандырылмасы ГВА-ны истещсал едян заводун техники сянядляринин вя
истещсалат тялиматларынын тялябляриня уйьун щяйата кечирилмялидир.Истисмар
заманы автоматик мцщафизя гурьуларынын ишинин дайандырылмасына йол
верилмямялидир.
Тямирдян сонра ГВА сазланмалы вя бцтцн системляри йохланылмалыдыр,
идаряетмя лювщяляри баьланыб мющцрлянмяли вя сонра истисмара верилмялидир.
4.6.11 ГВА-нын бцтцн планлы вя режимя уйьун дайандырылмасы нормалара уйьун
апарылмалыдыр. Агрегатын плана уйьун дайандырылмасы вя бунунла баьлы
ещтийат агрегатларынын ишя салынмасы ишчи щейят тяряфиндян эцндцз вахты
апарылмалыдыр.
4.6.12 ГВА-нын насазлыьы вя йа зядялянмяси сябябиндян мяъбури
дайандырылмасы, эюзлянилян нятиъялярдян асылы олараг, ишчи щейят тяряфиндян
нормал вя йахуд гяза режими цсулу иля апарылмалыдыр.
4.6.13 Компрессор сехинин газ кямяриндян айрылмасы вя техноложи хятлярдян
газын бошалдылмасы цсулу иля гяза дайандырылмасы ашаьыдакы щалларда щяйата
кечирилмялидир:
- бинада йаньын баш вердикдя;
- йцксяк тязйигли газ кямяри партладыгда (зядяляндикдя) вя йахуд газ атгысы
(бюйцк мигдарда сызмасы) баш вердикдя;
-коммуникасийа хятляриндя, газын тямизлянмяси вя гурудулмасы гурьуларында
йаньын баш вердикдя;
-тябии фялакят заманы- инсанларын щяйатына вя аваданлыьа тящлцкя йарандыгда.
4.6.14 Истисмар проссесиндя ашаьыда эюстярилян аваданлыгларын вя системлярин
ишя салынмасы вя ишлямяси йохланылмалыдыр:
- ещтийат вя гяза електрик гида мянбяляри - айда бир дяфядян аз олмайараг;
-ейтийат газанхана, газ щава гыздырыъылары вя диэяр фярди иситмя васитяляри-
гыш мювсцмцндя- щяр ай;
- сулу, газлы, тозлу, кюпцклц йаньынсюндцрмя системляри-истисмар
тялиматларында мцяййянляшдирилмиш мцддятлярдя;
- КС-нын гяза дайайандырылмасы системи-планлы дайандырма 4.5.8-ъи бяндя
уйьун, имитасийа цсулу иля- рцбдя бир дяфя;
- цмумстансийа баьлайыъы арматурлар- рцбдя бир дяфядян аз олмайараг вя щаванын
мянфи температуру заманы;
- чыхышда газын тязйигинин галхмасына гаршы сехин автоматик мцщафизя
системи- айда бир дяфя, йанаъаг газынын тязйигинин енмясиня гаршы автоматик
мцщафизя системи- айда бир дяфя;
- вентилйасийа системинин гяза ишя салынмасы вя газланма хябярдаредиъи
сигнализасийа системи- щяр нювбянин тящвил-гябулу заманы бир дяфя.
4.6.15 Компрессор сехинин бцтцн систем вя аваданлыглары мцяййян олунмуш
мцддятдя, техники тялиматларын тялябляриня уйьун олараг щидравлик, пневматик,
електрик вя диэяр лазыми сынагдан, еляъядя бахыш вя мцайинялярдян кечирилмяли,
бахыш актлары истисмар формулйарына тикилмялидир.

4.7 Təbii qazın soyudulması stansiyası

4.7.1 Magistarl qaz kəmərləriндя истисмар олунан Тəbii Гazın Сoyudulması Сtansiyaları
(ТГСС) xüsusi kriogen avadanlıq vasitəsi ilə nəql olunan qazın сойудулмасы вя
чохиллик donmaya məruz qalмыш suxurlarын исинмясинин qarşısınıн alынмасы цчцн
нязярдя тутулур.
4.7.2 Бу нормаларда buxar-kompressor tipli, karbon qazлы сойудуъу аэентлярля
(propan, propilen, butan, propan-butan qarыşığı) işləyən Təbii qazın soyudulması
stansiyaлары нязярдя тутулур.
4.7.3 Təbii qazın soyudulması stansiyası aşağdakı əsas hissələrdən ibarətdir:
- кondensat yığıcı, soyуducu аэент kompressorу;
- бuxarlandırıcı;
- separatorлар (мayenin ayrılması qurğusu);
- рesiverляр;
- бoru birləşmələri; bağlayıcı və tənzimləyici armaturлар;
- нəzarət-ölçü cihazları və avtomatlaşdırma vasitələri;
- яsas soyducu аэентлярин anbarı;
- нasosxana.
4.7.4 Təbii qazın soyudulması stansiyası kompleksinə aşağыdaкы obyekt və tikililər
daxildir:
- еlektrik təchizatı sistemi;
- istehsalat-təsərrüfat və йanğın su təchizatı sistemi;
- иstilik təchizаtı sistemi;
- рabitə sistemi;
- инзибати-тясяррцфат otaqları və digər köməkçi obyektlər.
4.7.5 Təbii qazın soyudulması stansiyasının ərazisinə olan tələblər kompressor
stansiyasının ərazisinə olan tələblərя уйьундур.
4.7.6 Binalara, sanitar-texniki obyektlərə olan tələblər kompressor sitansiyasına olan
tələblərə уйьундур.
4.7.7 ТГСС-ин гурашдырылмасындан сонра, систем ишчи маддялярля
долдурулмаздан яввял, истисмар проссесиндя мцтямади олараг, щямчинин кямярин
щяр щансы щиссясинин вя йа арматурларынын дяйишдирилмясиндян вя
тямириндян сонра бору кямярляри щидравлик вя пневматик сынагдан
кечирилмялидир. Щидравлик вя пневматик сынаглардан яввял систем чиркдян
тямизлянмяли вя йуйулмалыдыр.
Сынаьын нювц вя сынаг тязйигинин гиймяти щяр бору кямяринин ишчи
ъизэиляриндя эюстярилмялидир. Горуйуъу клапанлардан сонра газы билаваситя
атмосферя бурахан борулар сынагдан кечирилмир.
4.7.8 Бцтцн техноложи бору кямярляри, 4.7.7-ъи бянддя гейд олунанлардан башга,
мющкямлийя вя киплийя сынагдан кечирилмялидир. Мющкямлийя вя киплийя
сынаглар ейни заманда, щидравлик вя йахуд пневматик цсулла кечирилмялидир.Илк
нювбядя апарат вя бору кямярляринин щидравлик сынаэы нязярдя тутулмалыдыр.
Щидравлик сынагларын пневматик сынагла явяз олунмасына ашаьыдакы щалларда
йол вериля биляр:
- шярти диаметри 250 мм вя ондан чох олан бору кямярляринин, яэяр тикинти
конструксийасында онларын су иля долдурулмасы нязярдя тутулмур;
- щаванын температуру 00 Ъ-дян ашаьы олдугда;
- щидравлик сынагларын мцяййян сябябдян апарылмасы мцмкцн олмадыгда вя
диэяр тящлцкяли олан хцсуси щалларда (суйун сойудуъу аэентля гарышмасы).
4.7.9 Polad boru kəmərlərində sınaq təzyiqinin гиймяти (hidravlik və yaxud pnevmatik
sınaqларын апарылмасы цчцн) ашаьыдакы эюстярилян гиймятдя олмалыдыр:
- işçi təzyiq 0,095-dən 0,50MПa qədər олдугда - 1,5Pişчи, лакин 0,2 MПa-dan az
olmamaqla;
- işçi təzyiq 0,5MPa-dan yuxarı олдугда - 1,25Pişчи, лакин Pişчи+0,3MPa-dan az
olmamaqla.
4.7.10 Borularda hidravlik və pnevmatik sınaq işləri soyуducu stansiya quraşdırıldıqdan
sonra, sistemi məhsul ilə doldurmazdan əvvəl, boru hissəsinin hər hansı yerinin təmirи və
yaxud armaturun dəyişdirilməsi заманы, hidravlik və pnevmatik sınaqdan əvvəl sistem
yuyularaq çirkdən təmizlənməlidir. İşçi layihədə hər bir boru kəməri üçün sınağın növü və
işçi təzyiqin qaldırılması göstərilмялидir.
4.7.11 Soyuducu və təhlükəli soyuducu məhsullar nəql edən boru kəmərləriniн hidravlik
sınaьынdan əlavə, mütləq hava və təsirsiz qazla kipliyə (hermetikliyə) sınağı aparılmalıdır.
Sınaq zamanı təzyiqin düşməsi təyin edilməlidir. Boru kəmərlərinin kipliyə sınağı layihə
sənədlərində öz əksini tapmalıdır.
4.7.12 Boru kəmərlərinə aid olan avadanlıqların sınağı boru kəmərinин sınağı ilə birlikdə
aparılmalıdır. Sınağın aparılması təzyiq altında, 24 saat müddətində aparatın hesablanmış
təzyiqinə bərabər olaraq aparılmalıdır.Vakуumla işləyən, йаньын və yanğın-partlayış
təhlükəli məhsulları nəql edən boru kəmərlərinin sınağı 0,1MPa təzyiq altında
aparılмалыдır.Soyуdulan məhsula görə kipliyə sınağın aparılması 1 saat ərzində, 0,05% -ə
qədər təzyiqin düşməsinə yol verilir.
4.7.13 Bir kompressor dayandırıldıqda, istehsalçı-zavodun təlimatına əsasən, digər işləyən
kompressorларын işи davam etdirilməlidir. Кompressorун иши там dayandırılан заман
ümümi kollektordan bütün aрматурлар bağlanmalıdır. Stansiyanın dayandırılması
aşağыdakı ardıcıllıqla yerinə yetrilməlidir:
- işlяyən kompressorлар нövbə ilə dayandırылмалы;
- компрессорларын armaturlarы bağlaнmaлы;
- бухарландырыъы гурьуйа soyuducu məhsulun verilməsi dayandırылмалы;
-бухарландырыъы гурьудан soyuducu məhsulun бухарларынын чыхышындакы
арматурлар баьланмалыдыр.
Təbii qazın soydulması stansiyası təmirə dayandırылдыгda armaturлардакы və boru
kəmərlərindəки soyuducu maye бошалдылмалы, soyuducu maye məhsularınын buxar
fazası соврулуб çıxarылмалы və sistem azotla, сонра ися сыхылмыш щава иля
üfürцлмялидир.

4.8 Qaz təмизləyici qurğular

4.8.1 Qaz təмиzləyici qurğuлар istehsalçı zavodun təlimatı ясасында тяртиб олунмуш
техноложи регламентя, layihə sənədləriнин və бу Гaydaların tələbləriня уйьун istismar
олунмалыдыр.
4.8.2 Təzyiq altında işləyən аваданлыглар quraşdırıldıqdan sonra, işə buraxılmazdan
əvvəl SİTG və DМND Agentliyindən qeydiyyatdan və texniki baxışdan (daxili baxış və
hidravlik sınaq) keçməlidir. Toztutucu və сцзэяъли sepаrator qurğuları «Təzyiq altında
işləyən qabların qurуluşu və təhlükəsiz istismarы qaydaları»nın tələblərinə uyğun, dövrи
олараг texniki baxışdan keçирилməlidir. Qurğunun istismara verilməsinə xüsusi icazə
verilməlidir.
4.8.3 Апаратларын цзяриндяки стансийа цзря сыра нюмряляри вя диэяр йазылар
qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərin tələbлярiня мцвафиг олараг, силинмяйян boya
ilə йазылмалыдыр.
4.8.4 Hər bir toztutucu və сцзэяъ-sepаratorun цстцндя qeydiyйat нюмряляриндян ялавя,
йахшы görünən yerляринdə силинмяйян boya ilə стансийа цзря сыра нюмряляри
yazılmalıdır.
4.8.5 Ишя салынаъаг qaz təмизляйиci qurğuların sayı гaz kəmərinin faktiki istehsal
gücündən və апаратларын texniki göstəriciляриндян асылы олараг мцяййян
едилмялидир.
4.8.6 Сepаratorун щиссяляриндя тязйиг фяргинин артмасы баш вердикдя, щямчинин
qızdırıcı вя drenaj qurğuларында nasazлыг ашкар олундугда təmizləйиъи гурьуларын
истисмары qadağandır.
4.8.7 Qaz təмизляйиci qurğuya operativ xidmət ашаьыдакы ямялиййатларын йериня
йетирилмясиндян ибарятдир:
- аvadanlıqlara və komмunikasiyalara xarici baxışын кечирилмяси;
- гurğunun giriş və çıxışında təzyiq fərqinə nəzarət;
- тямизляйиъи апаратларда mayeнин səviyyəsinə nəzarət;
- гızdırıcı və drenaj qurğuларынын işlək vəziyyətdə olmasına nəzarət;
- апаратдан сепарасийа олунмуш шламын və kondensatın üfürülməsi.
Гeyd olunan xidmətlərin yerinə yetirilməsiнин вахташырлыьы аваданлыгларын texniki
vəziyyətinдян, проссесин автоматлашдырылма сявиййясиндян, qazın keyfiyyətiндян,
yerli şəraitдян асылы олараг təyin ediлмялидиr.
4.8.8 Тямизляйиъи гурьудан çirkli mayenin ətraf mühütə axıdılması qadağandır.
4.8.9 Мцтямади олараг, илдя бир дяфядян аз олмайараг, KS-нын planда нязярдя
тутулмуш дайандырылмасы və yaxud növbəti texniki baxışын кечирилмяси иля ейни
заманда sepаratorun щиссяlərinin işə yararlı olması йохланылмалы вя çirkdən
təmizlənməлидир.
4.8.10 Газ тямизляйиъи гурьунун еroziyaйа уьрама təhlцkəси олан yerlər (üçlük, əymə
və digəр birləşdirici hissələr), giriş, çıxış вя drenaj боруларынын divarlarının qalınlığını
dağıdıcı olmayan üsulla, dövrи olaraq, ildə bir dəfədən az olmaйараг yoxlanılmalıdır.
Yoxlamanın nəticəляри aktla рясмиляшдирилмялидир.
4.9 Qazın hava ilə soyudulması qurğusu
4.9.1 Qazın soyudulması qurğusunun (qazın hava ilə soyudulması-ЩСГ) istismarı və
xidməti istehsalçı zavodun təlimatıна, layihə sənədləriня və mюvcud qaydaların
tələbləriня ясасян ишляниб щазырланмыш истещсалат тялиматына (техноложи
регламентя) уйьун щяйата кечирилмялидир.
4.9.2 Гazın soyudulması qurğusu ишя салынмамыш коmpressor stаnsiyasının istismara
верилмяси qadağandır.
4.9.3 Гazın hava ilə soyudulması qurğusuнун щяр апаратында, йахшы эюрцнян
йериндя, силинмяйян бойа иля йазылмыш сыра нюмряси олмалыдыр.
4.9.4 Гazın hava ilə soyudulması qurğularıнын апаратлары ишляк вязиййятдя олмасы
шярти иля ишя салынмалыдыр.
Ишя салынаъаг сойудуъу сяринкешлярин сайы, щава шяраитиндян вя мцяййян
олунмуш rejimdən асылы олараг, автоматик вя йахуд диспетчер тяряфиндян тяйин
олунур.
Гурьунун чыхышында газын температуру тяйин олунмуш щядлярдян кянара
чыхдыгда вя бу заман температур щядляринин дяйишдирилмяси цчцн техники
васитяляр олмадыгда Компрессор стансийасынын иш режими МГК-нин Мяркязи
Диспетчер Хидмяти иля разылашдырылараг дяйишдирилмялидир.
4.9.5 Qurğuda тязйиг дяйишмяси layihədə nəzərdə tutulдуьундан чох оларса, гурьунун
байпас qaz xəttindəки bağlayıcı kran açылmaлы, qurğu dayandırılmalı вя апаратлар
çirkdən təmizlənməlidir.
4.9.6 Qazın hava ilə soyudulması qurğusunун чыхышында qazın temperaturунун
дяйишмя щядляри Мərkəzi Дispetçer Хidməti тяряфиндян, маэистрал газ кямяринин
дайаныглыьынын вя оптимал иш режиминин тямин едилмяси, изолйасийанын
позулмамасы, щидрат ямяля эялмясинин гаршысынын алынмасы шярти иля вя
щаванын температуру нязяря алынмагла тяйин едилмялидир.
4.9.7 Qazın hava ilə soyudulması qurğusunun texniki xidmətinə daxildir:
- аvadanlıqlara və komмunikasiyalara xarici baxış, qaz sızmasınıн aşkar едилмяси;
- гurğunun çıxışında qazın temperaturunun qeydiyyatı və она nəzarət;
- гazın təzyiq fərqinə nəzərət;
- titrəйишя вя пərлярin işinə nəzarət.
Qeyd olunан işlərин вахташырлылыьы texniki vəziyyətдян вя avtomatлашдырма
сявиййясиндян асылы олараг тяйин едилмяли, лакин суткада бир дяфядян аз
олмайараг йериня йетирилмялидир.
4.9.8 Mütəmadi olaraq, илдя бир дяфядян эеъ олмайараг, qazın hava ilə soyudulması
qurğusunа, boru birləşmələrinя, sərinkeşlərя xarici baxış кечирилмяли вя çirkdən
təmizlənməлидир.
4.9.9 Mütəmadi olaraq, илдя бир дяфядян эеъ олмайараг, хцсуси тялиматларын
тялябляриня уйьун, qazın hava ilə soyudulması qurğusunун газ боруларынын
эиришиндя вя чыхышында, ерозийайа уьрама тящлцкяли йерляриндя (üçlük, əymə və
digər birləşdirici hissələrдя) диварларын галынлыьы dağıdıcı olmayan üsulla
йохланылмалыдыр.
4.10 Yağ təchizatı
4.10.1 Иstismar проссесиндя KS-нын yağ təchizatı sistemi qazvurma aqreqatларынı,
elektrotexniki qurğuлары və köməkçi mexanizmlərи йаьла, щямчинин йаьын
йыьымыны, тямизлянмясини, сярфинин юлчцлмясини вя yağın hərəkətiни тямин
етмялидир.
4.10.2 KS-нын istismarı заманы ашаьыда qeyd olunan мигдарда тцкянмяйян yağ
ehtiyatı təmin olunmalıdır:
- газвурма агрегатлары вя елektrik stansiyaların mühərrikляри цчцн-3 айлыг, яэяр
няглетмя схеми ялверишсиз олдугда- 6 айлыг yağ сярфинин мигдарындан аз олмайан
мигдарда;
- трансформатор йаьы-тransformatora və yağ açarınын yağlanmasına istifadə edilən
transfоrmator yağının 10%-i мигдарында;
- digər yağlar- иki ayлыг сярфдян аз олмайан мигдарда.
4.10.3 KS-na истифадя olунan сцртэц, трансформаор йаьларынын вя диэяр
реаэентлярин sertifikatı (pasportu) olmalı, дювлят стандартларына вя техники
шяртляря уйьун олмасыны мцяййян етмяк цчцн кимйяви лабораторийада
йохланылмалыдыр.
4.10.4 Газвурма агрегатларынын istismarı вя йаьын сахланылмасы проссесиндя она
mütəmadi olaraq nəzarət edilməli вя гыса анализи апарылмалыдыр.
Гыса анализин щяъминя турбин йаьы цчцн алышма температурунун, туршулуг
ямсалынын, механики гарышыгларын, шламын вя суйун мигдарынын тяйини
аиддир.
Трансформатор йаьынын гыса анализи щяъминя-алышма температурунун, туршулуг
ямсалынын, механики гарышыгларын вя суйун мигдарынын тяйини аиддир.
4.10.5 Analizin və nəzarətin вахташырлылыьы istehsalat müəssisəsi tərəfindən təyin
edilir.
4.10.6 Stansiyadaxili yağ kəmərlərində avadanlıqlara vurulan yağıн keyfiyyəti istismar
normalarından aşağı olmamalıdır. Агрегатын йаь хятти говшаглары еля гурулмалыдыр
ки, тəmiz və çirkli yağ хятляринин бири-бириня бирляшмяси мцмкцнсцз олсун.
4.10.7 Qış aylarında yağ xətlərinin və tutumlarınын qızdırıcı sistemинин işə yararlı olması
təmin olunmalıdır.
4.11 Texniki sənədləşmə
4.11.1 Hər kompressor stansiyasında aşağыda qeyd olunan sənədlər olmalıdır:
-тexniki icra sənədləri, o cümlədən, яразинин yeraltı kоmмunikasiyaлары гейд олунмуш
baş planı və sənədləri;
-сtansiya sistemляринин, структур, funksional, prinsipial və digər lazımı схемляр;
- вəzifə təlimatları;
- ямяйин мцщафизяси цзря тяляб олунан мцвафиг сянядляр;
-гяза хидмяти бригадаларынын хябярдаретмя, щазырлыг вя чыхыш планы (нювбятчи
мцщяндисдя вя диспетчердя);
- гяза вязиййятиндя истисмар щейятинин щярякяти цзря тялиматлар;
- бaş verə biləcək qəzaларын ляьви planı.
4.11.2 İcra-щесабат sənədlərinin forması, siyahısı вя тягдим етмя мцддятляри МГК
обйектинин rəhbərliyi tərəfindən təyin edilir.
Kompressor sexlərində operativ sənədlərin siyahısına aşağыda qeyd olunan sənədlər daxil
edilməlidir: işлярин иъра jurnalı; sürtkü yağlarının гейдиййат журналы; qaz təhlükəli və
одлу işlərin гейдиййат журналы; obyektlərin siyahısının гейдиййат журналы; iş yerində
təlimatландырма jurnalı; kompressor sexinин sistem və avadanlıгларынын
гцсурларынын гейдиййат журналы; kompressor sexinин otaгларында qazlılıг
сявиййясинин гейдиййат журналы; газвурма агрегатларынын cihazlarının ишинин
суткалыг ъядвяли.
4.12 Texniki диагностика
4.12.1 KS-nin avadanlıгларынын təhlükəsizliyi, etibarlıлыğı вя davamlılığı texniki və
proqramlaşdırılmış monitorinq və diaqnostika vasitəляринин кюмяйи ilə həyata keçirilir.
Bu vasitələr KS-nиn avadanlıгларынын texniki вязиййятини qiymətləndirməli və növbəti
yoxlaмайа qədər baş verə biləcək dəyişiklərи proqnozlaşdırmalıdır.
4.12.2 Аparılaъаг мониторинг вя diaqnostika işləri KS-дя komisсiya tərəfindən işlənib
hazırlandıqdan və qəbul olunduqdan sonra тяйин едилир.
4.12.3 Sistemdə aparılan monitorinq və diaqnositika işləri və ayrı-ayrı hissələrin istismarı
qüvvədə olan normativ sənədlərin, АРДНШ-нин мцвафиг təlimatlarынын tələblərinə, hər
bir konkret sistemin istismar qaydaларына uyğun olaraq, avadanlığı istehsal edən müəssisə
və nəzarət orqanları ilə razılaşdırmaгла həyata keçrilir.
4.12.4 Monitorinq və diaqnostika vasitələrinin xidməti və təmiri NÖC və A васитяляри
üçün nəzərdə tutulan normativ sənədlərə uyğun olmalıdır.
4.12.5 İstismara verilmiş diaqnostikа sistemляри, aşağыdakı bir-biri ilə bağlı üç mərhələni
özündə əks etdirməlidir:
-normativ sənədlərin və metodik göstəricilərin tələblərinə cavab verən, qəbul olunmuş və
aşağыda göstərilən normativ-texniki göstəricilərdən birinə aid olmalıdır: “Yaxşı”, “Ölçü
götürülməsi tələb olunan”, “Yol verilmir”;
- дiaqnostik göstəricilər əsasında konkret elementlərin birləşmə nöqtəsindəki nöqsanlarıн
eyniləşdirилмяси;
- сtatistik göstəricilər ясасында elementlərin və cihazların birləşmə nöqtəsinin texniki
vəziyyətiнин proqnozlaşdırылmaсы.
4.12.6 Мониторинг вя диагностика системляринин гурашдырылмасы yeni KS-nın
tikintisi вя истисмар олунан КС-нин модернляшдирилмяси просесиндя тямин
олунмалыдыр.
4.12.7 Sistemdə aparılan diaqnostika işlərindən sonra plan xəbərdarlıq sistemindən texniki-
faktiki sistemə keçid həyata keçirilməlidir. Hər bir KS-nыn bu cür keçidi onların daxil
olduğu istehsal müəssisələrinин texniki planı əsasında həyata keçirilмялидир. Sistemin və
keçidin növbəliyi müəyən sahə sənədlərи əsasında həyata keçirilməlidir.
4.12.8 KS-da aparılan diaqnostik işlərin xidməti həmin sahəyə aid olan üç mərhələli sistem
şəklində həyata keçirilməlidir.
4.12.9. KS-da иstismar olunan diaqnostikа системляри qəza halının qarşısını almalı və
KS-nın işçi heyətinin avadanlıq барядя verdiyi qərarın doğruluğunu təmin etməlidir.
4.12.10 KS-da aparılan diaqnosтika işlərinin texniki sənədləşдирилməsində qəza
hallarında cihazın söndürülməsində və qəzaнын aradan qaldırılmasında iştirak edəcək işçi
heyətin fəaliyyəti göstərilməlidir.
Бюлмя В. Йералты газ анбарлары
5.1 Цмуми тялябляр
5.1.1 Йералты газ анбарлары мювсцмля баьлы газ йанаъаьына тялябатда йаранан
гейри бярабярлийин тянзимлянмяси, еляъядя ясас газ истещлак районларында
дювлятляр арасы газ ихраъынын стабил сахланылмасы, газын стратежи вя оператив
резерв ещтийатынын йарадылмасы цчцн тяйин олунур.
5.1.2 Газ анбарларынын техники гурулушу, нягл олунан газын гябулу, емалы,
сыхылмасы, сойудулмасы, тямизлянмяси, изафи тязйиг алтында сахланылмасы,
чыхарылмасы, бир вя чохпилляли сепарасийасы, тянзимлянмяси, гурудулмасы, газ
кямяриня вя йахуд бирбаша истещлакчыйа нягли цзря техноложи схемин фасилясиз
ишлямясини тямин етмялидир.
5.1.3 Йералты газ анбарлары обйектляриня ашаьыдакылар дахилдир:
-- истещсалат, инзибати, кюмякчи биналар вя иригабаритли гурьулар;
- компрессор стансийалары;
- газтутуъу мянтягяляр, газ щазырлыьы, пайлайыъы, юлчц вя тянзимляйиъи
гурьулары олан газ мядянляри;
- газпайлайыъы мянтягяляр (ГПМ);
- мядяндахили бору хятляри (MQK-dan ЙГА-йа, laya vurulmaq və yaxud MQK-ya
qaytarılmaq üçün qazın təzyiqinin artırılması üçün там сыхыъы компрессор
стансийасына (ТСКС) verilən qollar вя газ коллекторлары);
-мцхтялиф техноложи тяйинатлы гуйулар;
- автоматик нязарят, идаряетмя вя мцщафизя системляри;
-автоняглиййат, иситмя, кимйяви реаэентляр вя с. кюмякчи тясяррцфат.
5.1.4 Хидмятлярин вя ясас истещсалат бригадаларынын вязифяляри вя фяалиййят
даиряси йералты газсахлама анбарларынын рящбярлийи тяряфиндян тясдиг
едилмиш ясаснамяйя уйьун мцяййянляшдирилир.
Хидмяти щейятин вязифя борълары нцмуняви ясаснамяйя, вязифя тялиматларына,
аваданлыг вя агрегатларын истисмары вя хидмяти цзря техники сянядляря мцвафиг,
техноложи ямялиййатларын конкрет шяртляри нязяря алынмагла мцяййян едилир.
5.1.5 Тикинти вя истисмар шяраитиндян асылы олмайараг, щяр бир йералты газ
анбары ашаьыдакы ясас техноложи параметрлярля характеризя олунур:
- цмуми щяъми иля, йяни сахланылан газын цмуми мигдары иля, о ъцмлядян:
- актив щяъмля-газ истещлакы режиминдян асылы олараг анбара вурулан вя
анбардан эютцрцлян газын мигдары иля;
-буфер щяъми иля- газын анбара долдурулмасы-бошалдылмасы режимини тямин
етмяк цчцн лайда сахланылан газын мигдары иля;
- газын анбара долдурулмасы-бошалдылмасынын максимал вя сутка ярзиндя орта
мяхряъ истещсал эцъц иля;
- гуйуларын истисмар фонду иля, техноложи бахымдан зярури олан басыъы,
мцшащидяедиъи, эеофизики, нязарятедиъи, удуъу вя диэяр гуйуларын сайы иля;
- анбарын газла долдурулмасы вя газын анбардан бошалдылмасы заманы максимал
вя минимал тязйигля, щямчинин гуйу аьзында, компрессорларын эириш вя чыхыш
хятляриндя, техноложи системин диэяр шябякяляриндя газын максимал вя минимал
тязйиги иля;
- компрессор агрегатларынын мцяййян олунмуш эцъц иля.
5.1.6 Газын анбара долдурулмасы, анбардан бошалдылмасы, сойудулмасы вя
гурудулмасы, ясас техноложи параметрлярин (нязарят вя мцшащидя, хцсуси
эеофизики вя газ-мядян-щидродинамик тядгигатлар, истещсалат туллантыларынын
кянарлашдырылмасы вя с.) тямин едилмяси иля баьлы кюмякчи ямялиййатлар бу
Гайдалара, Нефтгазчыхарма сянайесиндя тящлцкясизлик Гайдаларына, гцввядя олан
«Мясамяли лайларда йералты газ анбарларынын гурулмасы вя истисмары
гайдалары»на, билаваситя истисмар олунаъаг газ анбары цчцн ишляниб
щазырланмыш регламентя уйьун щяйата кечирилмялидир.
5.1.7 ЙГА тикинтисинин илк мярщялясиндя йералты газ анбарынын щейяти,
анбарын техноложи схемини ишляйиб щазырлайан тяшкилатларын нцмайяндяляри
иля бирликдя сянайе-тяърцбя истисмар ишлярини щяйата кечирмялидир.
5.1.8 Истисмарда олан гуйуларын йахынлыьында (50 м-дян аз олмайан мясафядя)
газма вышкалары, вышкаалты гурьулар вя газма аваданлыглары олмамалыдыр.
Фонтан арматуруна хидмят етмяк цчцн мейданчалар чяпярлянмялидир. Çəpərləmənin
perimetri üzrə yolların yaxınlığında təhlükəsizlik nişanları və “Qaz! Partlayış təhlükəlidir!”
сюзляри йазылмыш plakatlar vurulmalıdır.
5.2 Истисмарын тяшкили
5.2.1 Йералты газ анбарларынын истисмарына рящбярлийи газ нягли вя йахуд
газчыхарма идаряси щяйата кечирир.
5.2.2 Йералты газ анбарынын йарадылмасы мярщялясиндя тяшкилати ишляря
дахилдир:
- структур цзря эеоложи-кяшфиййат ишляринин апарылмасы;
- истисмар, нязарят вя мцшащидяедиъи гуйуларын газылмасы;
-сянайе мейданчасында бцтцн комплексин лайищя цзря истисмар режиминя там
салынмасына гядяр бурахылыш-сазлама ишляринин щяйата кечирилмяси. Бу
мярщяляйя щямчинин техники сянядлярин щазырланмасы, мцвафиг лисензийаларын
алынмасы, тикинти-гурашдырма ишляриня нязарятин щяйата кечирилмяси,
гуйуларын истисмара гябулу вя с. ишляр дахилдир.
5.2.3 Газын сахланылмасы цчцн нязярдя тутулан тцкянмиш газ йатагларынын
долдурулмасы цзря щазырлыг ишляринин апарылмасы заманы вя йахуд сянайе-
тяърцбя просеси дахилиндя газын сулу лайлара (водоносный пласт)
долдурулмасында йералты газ анбары яразисиндя йерляшян техноложи шябякяляр
вя истисмар гуйулары мющкямлийя вя тязйигя сынагдан кечирилмялидир. Йерцстц
аваданлыгларын вя дайаглар цзяриндя чякилян бирляшдириъи боруларын
титряйишя давамлыьы йохланылмалыдыр. Агрегатларын автоматлашдырылмыш
идаряетмя системинин ишинин етибарлылыьына, гыш вя йай фясилляриндя
истисмарына, щямчинин термобар шяртлярин максимал дяйишмяси щаллары цчцн
ялавя тялябляр гойулмалыдыр.
5.2.4 Йералты газ анбарларынын узунмцддятли дюври истисмар мярщялясиндя
анбарын истещсалат сехляриндя вя газ мядянляриндя ишляря техники вя методик
рящбярлийи бюлмя вя хидмят ряисляри, щямчинин мцяййян олунмуш вязифя
бюлэцсцня уйьун инзибати-идаряетмя щейятинин мясул шяхсляри щяйата кечирир.
Йералты газ анбарларынын ясас истещсалат обйектляриндя апарылан ишлярин
техники сащясиня баш мцщяндис рящбярлик едир, эеоложи-мядян ишляриня-баш
эеолог, тикинти ишляриня- ясаслы тикинти цзря рящбярин мцавини.
5.2.5 Фящля вя гуллугчуларын, мцщяндис-техники ишчилярин вязифяляри, онларын
ямяйинин тяшкили гцввядя олан ясаснамяляря, вязифя тялиматларына, щямчинин
аваданлыгларын истисмары цзря мцвафиг тялимат вя рящбяр сянядлярин
тялябляриня ясасян тянзимлянир.
5.2.6 Йералты газ анбарларынын ясас бюлмя вя хидмятляринин ряисляри ашаьыдакы
ишлярин йериня йетирилмясиня мясулиййят дашыйырлар:
- газын долдурулмасы вя бошалдылмасы цзря режимя риайят олунмасына нязарятин
щяйата кечирилмясиня;
-гуйуларын, юлчц вя тянзимляйиъи гурьуларын, аваданлыгларын вахты-вахтында
щазырланмасына вя хидмятиня;
- ямяйин мцщафизяси вя тящлцкясизлийи, йаньын тящлцкясизлийи, ятраф мцщитин
вя йерин тякинин мцщафизяси цзря тядбирлярин щяйата кечирилмясиня.
5.2.7 Йцксяк тязйигли гуйуларын гуйудиби аваданлыгларынын клапанларынын
гурашдырылмасы, дяйишдирилмяси вя тянзимлянмяси ямялиййатлары йалныз баш
эеологун иъазяси вя иштиракы иля вя йахуд эеоложи хидмятин нцмайяндяси вя
истещсалат-ямялиййат хидмятинин мцщяндисинин иштиракы иля щяйата
кечирилмялидир.
Газ мядянинин яразисиндя фяалиййятдя олан истисмар вя йа су удуъу гуйуларда
мцвафиг техники тяминат вя эеоложи хидмят тяряфиндян нязарят олмадан щяр
щансы ямялиййатларын апарылмасы гяти гадаьандыр.
5.2.8 Техноложи схеми вя абадлашдырманын техники лайищясини ишляйиб
щазырлайанлар йералты газ анбарынын ясас истещсалат хидмятляри иля бирэя,
мцтямади олараг, тикинти вя сонрадан дюври истисмар мярщяляляриндя фактики
эюстяриъилярин лайищяйя уйьун олмасына нязарят етмялидир. Бу эюстяриъилярин
бир бириня уйьун эялмядийи щалларда ялавя йохламалар апарылмалы,
уйьунсузлугларын сябяби арашдырылмалы вя лайищя цзря верилян эюстяриъиляря
уйьунлашдырылмалыдыр.
5.3 Техники хидмят вя тямир
5.3.1 Йералты газ анбарлары гурьуларынын мцхтялифлийини, аваданлыгларын вя
гуйуларын истисмарынын хцсусиййятляри нязяря алынараг, щяр бир тутум,
техноложи шябякя вя сащя цчцн техники хидмятин дюврилийи вя ардыъыллыьы
фярди шякилдя мцяййян едилмялидир.
5.3.2 Йералты газ анбарларынын тикинтиси вя истисмары Гайдаларына мцвафиг
олараг йералты газ анбарынын тикинтисиня вя истисмарына нязарят Регламенти
ишляниб щазырланмалыдыр. Регламент ЙГА-нын эеоложи хидмяти вя ЙГА-нын
техноложи схемини ишляйиб щазырлайан мцяллифля бирэя щазырланмалыдыр.
5.3.3 ЙГА-нын тикинтисиня вя истисмарына нязарят Регламентиня уйьун олараг,
мясамяли лайларда, сянайе-тяърцбя долдурулма заманы даими олараг, истисмар
проссесиндя ися дюври олараг, лай коллекторунун цзяриндяки кечирмяйян
(непрони-цаемых) сухур гатынын эерметиклийи йохланылмалыдыр.
5.3.4 Истисмар гуйуларынын ишиня нязарят ашаьыдакы параметрлярин юлчцлмяси
иля щяйата кечирилир:
- гуйуйа вурулан газын мигдарынын юлчцлмяси;
- буфердя вя боруархасы фязада гуйуаьзы тязйигин юлчцлмяси;
-пайлайыъы дарагда (гребенка), шлейфдя вя гуйу аьзында температурун юлчцлмяси
иля.
Ялавя олараг, газла бирликдя чыхан майенин мигдары юлчцлмяли, гумвериъи
(пескодатчиков) вя сухуртутуъунун (породоуловителей) кюмяйи иля газ ахынында
механики гарышыгларын мювъудлуьу йохланылмалыдыр. Юлчц гиймятляри газ
йыьма мянтягясиндя, эеолоэийа шюбясиндя вя диспетчер хидмятиндя гейдиййата
алынмалыдыр.
5.3.5 Техники вязиййятиня, мящсулдарлыг эюстяриъисиня, боруархасы фяза вя гуйу
аьзы аваданлыгларын гурашдырылмасына эюря, йералты газ анбарларынын
истисмары цзря тяйин олунмуш лайищя-техноложи параметря уйьун эялмяйян
гуйулар тямир олунмалы, эеоложи хидмятин вя ясаслы тямир идарясинин
нцмайяндяляринин вердийи акта ясасян йенидян гурашдырылмалыдыр. Гяза
вязиййятиндя олан, бярпасы вя ясаслы тямири мцмкцн олмайан гуйулар мцтляг
гайдада, мцвафиг тялябляря риайят етмякля, ляьв олунмалыдыр.
5.3.6 Йералты гуйуларын ясаслы тямир идарясинин (хидмятинин) истисмар щейяти
тялиматларын, рящбяр сянядлярин, техники лайищянин тяляблярини рящбяр
тутмалы, тямир ишляринин йериня йетирилмясиндя йаньын, газ тящлцкясизлийи,
фонтана гаршы тядбирлярин тялябляриня риайят етмякля щяйата кечирмялидир.
Хцсуси щалларда, йяни тямир ишляриндя йени технолоэийа вя техниканынын
тятбиги щалларында тямир планы йени техноложи лайищялярин мцяллифляри иля,
СИТЭ вя ДМНД Аэентлийи иля разылашдырылмалыдыр.
5.3.7 Тязйиг алтында олан гуйуаьзы арматурлара вя гуйу ятрафы аваданлыглара
техники хидмят ики ишчи тяряфиндян апарылмалыдыр, онлардан бири гуйунун
чяпяринин архасында дайанмалыдыр.
Бахыш заманы ашкар олунан газ сызмалары ляьв олунмалы, йив бирляшмяляри
йаьланмалы, арматур сийиртмяляринин комплектляшдирилмиш шякилдя олмасы
йохла-нылмалыдыр.
5.3.8 Гуйуаьзы арматурларын вя метанол аваданлыгларынын тящлцкясиз техники
хидмяти цчцн метал мящяъъяри вя стасионар пиляканы олан ишчи мейданча
гурашдырылмалыдыр. Арматурларын йцксякликдя йерляшян говшаг борулары
мющкям бяркидилмялидир. Донмуш арматурларын вя бору кямярляринин
гыздырылмасы цчцн йалныз бухар вя йа исти судан истифадя едилмялидир.
5.3.9 Газын гурудулмасы вя тямизлянмяси цчцн истифадя олунан аваданлыглара
истещсалчы заводун тялиматларына, Тязйиг алтында ишляйян аваданлыгларын
тящлцкясиз истисмары вя гурулушу Гайдаларына, лайищячи тяшкилатын техноложи
регламентиня уйьун хидмят едилмялидир.
5.3.10 Газын тямизлянмяси цзря техники хидмятин эюстярилмяси заманы
йыьылмыш гатышыглар вахташыры дренаж тутумларына ахадылмалы, онларын
мигдары нязяря алынмалы, ясас шябякялярдя вя апаратларда газын температуруна
вя тязйигиня нязарят едилмялидир.
5.3.11 Газын тямизлянмяси вя гурудулмасы системинин ишинин узун мцддятя
дайандырылмасындан сонра апаратларын вя говшаг боруларынын донмадан
мцщафизя олунмасы вя орада партлайыш тящлцкяли гатышыгларын ямяля
эялмясиня гаршы тядбирляр эюрцлмялидир.
5.3.12 ЙГА бцтцн газ-мядян тясяррцфатынын техники хидмяти просесиндя
Мясамяли лайларда ЙГА-нын тикинтиси вя истисмары Гайдаларынын,
Нефтгазчыхарма сянайесиндя тящлцкясизлик Гайдаларынын вя диэяр сянядлярин
тялябляриня риайят олунмалыдыр.
5.3.13 ЙГА-нын долдурма ямялиййатындан бошалтма ямялиййатына кечирилмяси
йухары тяшкилатын хцсуси сярянъамы иля щяйата кечирилир.
5.4. Техники сянядляшмя
5.4.1 Фяалиййятдя олан ЙГА-да онун абадлашдырылмасы, истисмары вя техники
хидмяти цзря ашаьыдакы сянядляр олмалыдыр:
- мцвафиг ганунвериъилик актларына уйьун рясмиляшдирилмиш йерин тяки, даь вя
торпаг айрылмаларынын истифадясиня лисензийа;
- юзцндя истещсалат бина вя тикилиляри, гурьулары, гуйулары, йералты вя йерцстц
коммуникасийалары, йоллары вя кечидляри якс етдирян йералты газ анбарынын
вязиййят планы;
-айры-айры сянайе мейданчаларынын вя сехлярин, ясас коммуникасийалар
эюстярилмякля, планлары;
- кяшфиййат вя йа газчыхарма идаряси тяряфиндян верилмиш мялуматлара ясасян
тяртиб олунмуш ЙГА-нын техноложи схеми;
- ЙГА-нын даь-мядян шяраитини якс етдирян структур хяритяляр вя эеоложи
профил ъизэиляри;
- ЙГА-нын техноложи обйектляринин, гуйуларынын вя газ кямярляринин хидмяти
цзря техники- иъра, тикинти-гурашдырма вя диэяр сянядляр.
5.4.2 Ясас истещсалат бюлмяляри вя хидмятляри ялавя олараг тямин олунмалыдыр:
- гурашдырылан гурьу вя аваданлыгларын завод истещсалы паспортлары иля;
- техники хидмят тялиматлары, гурьуларын техноложи регламенти иля, хидмятляр
щаггында ясаснамялярля;
- газ нягли (газчыхарма) идаряси тяряфиндян тяйин олунмуш ямялиййат, норматив-
техники вя диэяр сянядлярля;
-мцхтялиф мялуматларын вя эюстяриъилярин гейдиййаты цчцн нювбя вя
цмумиляшдирилмиш журналла.
5.4.3 ЙГА-да мялумат-идарятемя системляри олдугда ясас хидмят вя бюлмяляр
ялавя техники вя техноложи сянядлярля, яйани вясаит вя схемлярля тямин
олунмалыдыр.
Бюлмя ВЫ. Газпайлайыъы стансийаларын истисмары
вя тящлцкясизлик тялябляри
6.1 Цмуми тялябляр
6.1.1 Газпайлайыъы стансийалар (ГПС) вя газпайлайыъы мянтягяляр (ГПМ) газ
кямярляри айрылмаларында гурашдырылыр, сянайе мцяссисяляриня вя йашайыш
мянтягяляриня мцяййян тязйигдя, щяъмдя, мцяййян дяряъя тямизлянмиш, одоризя
олунмуш газын верилмяси, щямчинин газын щяъми сярфинин юлчцлмяси вя
кейфиййят эюстяриъиляриня нязарят етмяк цчцн тяйин олунур.
6.1.2 QPS və QPM-in istehsalat binalarının, qurğu və avadanlıqlarının layihə sənədləri, bu
Qaydaların və qüvvədə olan müvafiq normativ sənədlərin tələblərinə cavab verməlidir.
6.1.3 QPS və QPM-in əsas və köməkçi avadanlıqlarının istismarı istehsalçı zavodun
təlimatları, bu Qaydaların və диэяр гуввядя олан норматив-техники сянядляр əsasında
tərtib edilmiş istismar təlimatlarının tələblərinə uyğun həyata keçirilməlidir.
6.1.4 QPS və QPM-də aşağıdakı sənədlər olmalıdır: texniki pasport, təsdiq edilmiş icra
sənədləri və texniki sənədlər, tikinti, texnologiya, sanitariya və elektrik enerjisi təchizatına,
NÖC və A васитяляри, telemexanikaya, rabitə və EKM-ə aid icra cizgiləri və sənədləri;
qaz və metanol qurğularının təmizləmə, qızdırылma və odorizə sistemlərinin icra sxemləri,
sahədə qurğuların yerləşdirilməsi göstərilmiş baş planы; Azərbaycan Respublikasının
“Əmək Məcəlləsi”nin və mövcud qanunvericilik актларынын tələblərinə uyğun əməyin
mühafizəsi üzrə sənədlər.
6.1.5 ГПС-дя ашаьыдакы ясас техноложи ямялиййатлар апарылыр:
-газын бярк вя майе гарышыгларындан тямизлянмяси;
- йцксяк тязйигин ашаьы салынмасы (редуксийасы);
- одоризасийасы (зярури щалларда);
- газын мигдарынын юлчцлмяси вя коммерсийа гейдиййаты.
6.1.6 QPS və QПМ-in sahəsi çəpərlənməli və onların ərazisinə giriş qapıları daim bağlı
сахланылмалыдыр. Hasarın perimetri üzrə və giriş qapısının üzərinə təhlükəsizlik
nişanları və “Qaz! Kənar şəxslərə giriş qadağandır!” сюзляри йазылмыш plakatlar
vurulmalıdır.
6.1.7 Bağlayıcı avadanlıqlar (kраnlar) QPS-in binasından 10 m-dən az olmayan məsafədə,
QPS-in гаршысында və ondan sonra гурашдырылмалыдыр. QPS-dən çıxan qaz
kəmərlərində, qaz təzyiqinin artmasının qarşısını alan avtomatik qoruyucular nəzərdə
tutulmalıdır. ГПС-дя олан мцщафизя сигнализасийасы саз вязиййятдя
сахланылмалыдыр.
6.1.8 Qaz kəmərlərinin giriş və çıxışыnda тяъридedici flanslar qurашдырылмалыдыр.
6.1.9 QPS-in binası, şimşəyin birbaşa zərbəсindən mühafizə olunmalıdır. Xarici qurğular
(toztutуъулар, yağ təsərrüfatı, şamlar və s) йерлябирляшмя qurğularına birləşdirilərək
şimşəyin ikinci təzahüründəн mühafizə olunmalıdır.
6.1.10 QPS-in otaqlarında щаванын temperaturу техноложи аваданлыглары, кюмякчи
гурьулары, НЮЪ вя А васитялярини, автоматика, сигнализасийа, рабитя вя
телемеханика системлярини истещсал едян заводларын истисмар тялиматларынын
тялябляриня уйьун олмалыдыр. QPS-in нövbətçi heyətsiz istismar olunan otaqlarında
щаванын temperaturу +5 0C-dən aşağı olmamalıdır.
6.1.11 QPS və QPM-in partlayış təhlükəli otaqları partlayışдан мцщафизяли elektrik
чыраглары иля işıqlandırılmaлыдыр.
6.1.12 QPS su ilə təchiz olunmalı, onun dispetçer və qaz istehlakçıları ilə operativ əlaqəsi
olmalıdır.
6.1.13 QPS və QPM-in sistem və avadanlıqlarının təhlükəsiz istismarı üçün normativ
sənədlərlə müəyyən edilmiş həcmдя və müddətdə texniki xidmət həyata keçirilməlidir.
6.1.14 Xidmətи heyət texnoloji sistemlərя və keçirici qurğulara, qazın tənzimlənməsiня,
щидрат ямяля эялмясинин гаршысынын алынмасына, NÖC və A васитяляринин,
bağlayıъı, tənzimləyici və qoruyucu armaturларын вязиййятиня, ventilyasiya, istilik, su
təchizatı və kanalizasiya, elektrik işıqlandırılması, şimşək və statik elektrik gərginliyindən
mühafizə, rabitə, telemexanika, EKM sistemlərinə, QPS və QPM-in otaqlarının havasında
партлайыш тящлцкяли qaz-щава гарышыьынын ямяля эялмямясиня nəzarət etməli və
aşkar olunmuş чатышмазлыглары aradan qaldırmalıdır.
6.1.15 Bu Qaydaların тялябляриня və qazın nəqli və saxlanılması obyektlərində işlərin
təhlükəsiz aparılmasına dair Təlimata əsasən, QPS və QPM-in otaqlarında odlu işlər tərkibi
3 nəfərdən az olmayan briqada тяряфиндян aparылмалыдыр. Bu zaman avadanlıqлар qaz
mənbələrindən açılmalı, qaz бошалдылмалыдыр.
6.1.16 QPS-in otaqlarında havanın tərkibində olan zərərli və partlayış təhlükəli qazların
qatılıq dərəcəsi vaxtaşırı ölçülməlidir. Havanın tərkibində qazların qatılığı növbəli
xidmətlə işləyən QPS-də növbədə -1 dəfə, vaxtaşırı xidmətlə işləyən QPS-də - sutkada 1
dəfə (gündüz növbəsində), mərkəzləşdirilmiş (nəqliyyatлa yoxlama) xidmətlə işləyən QPS-
də ona baş çəkərkən, lakin həftədə 1 dəfədən az olmamaq şərti ilə yoxlanmalıdır.
6.1.17 QPS və QPM-də qazın reduksiyası (tənzimlənməsi) avtomatik həyata keçirilməlidir.
Əl ilə qazın reduksiyaсы, istisna hal kimi, nasazlıqların aradan qaldırılması, avadanlıqların
dəyişdirilməsi заманы və qəza vəziyyətində baypas (dövrələmə) üzərindəki sipərlə həyata
keçirilə bilər. Qazın sızma yerləri qaz kəmərləri və armaturların birləşmə yerlərində sabun
məhlulu, kimyəvi rəngi dəyişən kağız və ya səyyar qaz təyinedicinin köməyi ilə aşkar
edilməlidir.
6.1.18 İmpuls sistemi və tənzimləyici qurğulardan qazın havaya buraxılması binadan
xaricə çıxarılmış şamın köməyi ilə həyata keçirilмялидир.
6.1.19 QPS və QPM-in operatoru texnoloji pozuntular və nasazlıqlar barədə, o cümlədən,
avadanlıq və QPS-in qaz kəmərinin bağlanması barədə növbətçi dispetçerə xəbər verməli,
onunla öz hərəkətlərini razılaşdırmalıdır.
6.1.20 Blok tipli avtomatik QPS isidilən ayrı otaqла və санитар-мяишят отаьы иля тямин
олунмалыдыр.
6.1.21 Щяр ГПС-ин иши илдя 1 дяфя тямир-профилактика вя сазлама-йохлама
ишляринин йериня йетирилмяси цчцн дайандырылмалыдыр.
6.1.22 ГПС-на кянар шяхслярин вя няглиййат васитяляринин бурахылмасы
гайдалары истещсалат мцяссисясинин мцвафиг бюлмяси тяряфиндян
мцяййянляшдирилир.
Odorizə qurğuları
6.1.23 Odorizə qurğularının istismarı, habelə odorantın istifadəsi ilə bağlı işlər qüvvədə
olan normativ-техники сянядляринин tələblərinə uyğun həyata keçirilməlidir.
6.1.24 Qazın odorizəsi QPS-in sahəsində yerləşən odorizə qurğuları ilə aparılmalıdır.
Odorant кими etilmerkaptan (16q/1000m3 ) вя ya qazın tərkibində qatılığı az olan halda
gərgin (intensiv), xoşagəlməz гохуйа və нормал temperaturda tez buxarlanan digər maddə
və qarışıqlardan istifadə oluna bilər.
6.1.25 Nəzərə alınmalıdır ki, odorantlar təhlükəliлиyinə görə 2-ci sinif təhlükəli zərərli
maddələrя аиддир, odorizə qurğularının otaqları və odorant anbarları isə partlayış
təhlükəlidir. Odorantların xüsusiyyəti 1-ci Яlavədə verilmişdir.
6.1.26 Qazın odorizəsi və odorant saxlanылan otaqlar partlayış və yanğın təhlükəli otaqlar
üçün nəzərdə tutulan tələblərя ъаваб вермялидир.
6.1.27 Qaz odorizəsi edilən və odorant saxlanılan otaqların döşəmələri maye hopmayan
materiаllardan hazırlanmalıdır.
6.1.28 Odorizə qurğuları olan otaqlarda və bağlı odorant anbarlarında MQKXİİ (YQSS)
rəhbərliк tərəfindən təsdiq edilmiş cədvələ əsasən, işçi sahənin havası орада
kаrbohidrogenlərin, habelə odorant buxarlarının mövcudluğunu müəyyən etmək üçün
vaxtaşırı анализ edilməlidir.
6.1.29 Odorantlar günəş şüaларындан və istilik cihazlarınдан mühafizə olunan, kip
bağlанан tutumlarda saxlanылmalıdır.
6.1.30 Odorizə otağına və odorant anbarına müvafiq əleyщqazda daxil olmaq lazımdır. Bu
otaqlarda təbii ventilyasiya daimi rejimdə işləmədiyi halda işçi heyət otaqlara daxil
olmazdan azı 15 dəqiqə габаг mexaniki sorucu ventilyasiya işə salınmalı və отагда
heyətин olduğu bütün müddət ərzində o, dayanmadan işləməlidir.
6.1.31 Odorizə ilə bağlı бцтцн işlər əleйhqaz, uzunboğaz çəkmə, rezin əlcək və
rezinləşdirilmiş önlükдə aparılmalıdır. Odorantla aparılan işляр qaz təhlükəli sayılır.
6.1.32 Odorantlı çəlləklər qığılcım вермяйян təhlükəsiz alətlə açılmalıdır. Odorant
çəlləklərinин bağlı otaqda açılması və odorantın bir tutumdan başqa tutuma
бошалдылмасы qadağandır. Odorant çəlləyinин xarici tıxacı açıldıqdan sonra, tıxacların
arasında əmələ gələ bilən pirofor бирляшмялярин öz-özünə alışmaсынын qarşısını almaq
цчцн daxili tıxacın ətrafına parça qoyulmalıdır.
6.1.33 Odorantın çəlləklərdən yeraltı çənə boşaldılması üç nəfərdən az olmayan, xüsusi
təlim keçmiş heyət tərəfindən, bağlı üsulla həyata keçirilməlidir. Odorantı bir tutumdan
başqa tutuma бошалтмаг üçün açıq qıfdan istifadə eтмяк qadağandır. Odorantын
istifadəsiндя qüvvədə olan normativ-техники сянядлярин tələblərinə риайят
олунмалыдыр.
6.1.34 Yerə вя ya torpağa dağılmış odorant xlorlu əhəng, natrium hidroхlorid вя йа
kalium-manqan turşusu məhlulu ilə dərhal зярярсиzləşdirilməlidir (neytral-laşdırılmalıdır).
Зярярсиzləşdirilmədən sonra torpaq qazılmalı və зярярсиzsizləşdirən maddə məhlulu ilə
təkrar emal olunmalıdır. Odorantın öz-özünə alışmasının qarşısını almaq цчцн xlorlu
əhəng məhlulu narın, yumrusuz dənələrdən hazırlanmalıdır.
6.1.35 Odorantı boşaldılmış çəlləklər kip (germetik) bağlı вязиййятдя saxlanылmalı və
nəql edilməlidir.
6.1.36 Odorант qurğusunun elektrik avadanlığı, eləcə də NÖC və A васитяляри
partlayışдан mühafizəli иърада olmalıdır.
6.1.37 Odorant qurğusunun daxili təmiri zamanı oрадан odorant tamam boşaldılmalı və
buxarla üfürülməlidir. Cihazın açılması tam buxarlanmadan sonra həyata keçirilə bilər.
6.1.38 Etilmerkaptanın sızması нятиъясиндя pirofor (özüalışan) dəmirinин əmələ
gəlмясинин qarşısını almaq məqsədi ilə avadanlıq, birləşmə xətləri, kranlar və ventillər
vaxtaşırı xarici baxışдан keçirilməli və səliqə ilə silinməlidir.
Sərfölçmə məntəqələri (SÖM)
6.1.39 Sərfölçmə məntəqələrinin qurulması, istismarı və təmiri Азярбайъан
Respublikaсынda qüvvədə olan tikinti-normaларынын və qaydaların tələblərinə uyğun
həyata keçirilməli, sərfölçmə məntəqələrində istismar olunan ölçц vasitələri Azərbaycan
Respublikasının Standartlaşdırma, Metroloэийа və Patent üzrə Dövlət Комитясиндя
müqaйisəli Dövlət yoxlanıсından keçirilməlidir.
6.1.40 SÖM-in binasında, 1-ci pillə həssas çevricilər və 2-ci pillə cihazlar otağında +50C
fərqlə +200C температурун olmasını təmin edən istilik sistemi olmalıdır.
6.1.41SÖM-in otaqlarında sorucu-üfürücü ventilyasiya, зярури halda kondisionerlər
гурашдырылmalıdır.
6.1.42 SÖM-in elektrik təchizatı sisteminin paylayıcı şəbəkəsi partlayışдан mühafizəli
olmalıdır. 71

6.1.43 Xidmətи heyət avadanlıq, qurğu, ölçü sistemlərinin iş rejiminə və təhlükəsizliyinə

nəzarət etməli, texniki təhlükəsizlik üzrə sənədləri vaxtında və düzgün hazırlamalıdır.

6.2 Истисмарын тяшкили

6.2.1 ГПС-ин истисмар хидмяти МГК-нин обйектинин ямриня ясасян тяшкил олунур
вя МГК-нин ХИИ-нин тяркибиня дахил едилир. Бу хидмят ГПС-ин
мяркязляшдирилмиш техники хидмятини вя тямир ишлярини щяйата кечирир,
щямчинин ГПС-ин тящлцкясиз вя фасилясиз истисмарыны тямин едир.
6.2.2 ГПС-ин истисмары цзря техники вя методик рящбярлийи МГК обйектинин
истещсалат шюбясинин рящбярлийи, инзибати рящбярлийи ися вязифя бюлэцсцня
уйьун олараг бюлмя рящбяри щяйата кечирир. ГПС-ин истисмарына билаваситя
рящбярлийи ХИИ-нин, ГПС-нын ряиси (мцщяндиси) щяйата кечирир.
6.2.3 ГПС-ин систем вя аваданлыгларынын истисмары, ъари вя ясаслы тямири,
йенидянгурулмасы вя модернляшдирилмяси ашаьыдакы хидмятляр тяряфиндян
щяйата кечирилмялидир:
• Хятти-истисмар хидмяти тяряфиндян - техноложи аваданлыглар, газ кямярляри,
бина вя гурьулар, иситмя вя вентилйасийа системляри, ярази вя автомобил йоллары;
• НЮЪ вя А хидмяти тяряфиндян- нязарят-юлчц, телемеханика, автоматика вя
сигнализасийа ъищазлары, сярфюлчмя мянтягяляри;
• Електрокимйяви мцщафизя (ЕКМ) хидмяти тяряфиндян-ЕКМ гурьу вя
аваданлыглары;
• Електрик тяъщизаты хидмяти (ЕТХ) тяряфиндян-електрик тяъщизаты,
ишыгландырма, илдырымдан мцщафизя, йерлябирляшмя гурьу вя аваданлыглары;
• Рабитя хидмяти тяряфиндян – рабитя васитяляри.
Хидмятляр арасында вязифя бюлэцсц МГК-нын ХИИ-и тяряфиндян, баш идаря иля
(мцяссися иля) разылашдырмагла мцяййян олунур.
6.2.4 Щяр ГПС цчцн хидмяти щейятин сайы вя истисмар формасы йерли шяраитдян,
ГПС-ин автоматлашдырылма сявиййясиндян, истещсал эцъцндян, истещлакчынын
категорийасындан асылы олараг баш идаря (мцяссися) тяряфиндян тяйин олунур:
• Мяркязляшдирилмиш-хидмяти щейятин олмасы тяляб олунмур; бу щалда планлы-
профилактик вя тямир ишляри щяфтядя бир дяфя ГПС-нын хидмяти щейяти
тяряфиндян апарылыр;
• Вахташыры-1 нювбя ярзиндя 1няфяр оператор хидмят едир, вахташыры олараг
тясдиг олунмуш ъядвялдя нязярдя тутулан ишлярин йериня йетирилмяси цчцн ГПС-
я эялир;
• Иш йериндя-ГПС-дя ишляйян ики няфяр оператор тясдиг олунмуш ъядвяд цзря
хидмят едир.
• Нювбяли- ГПС-дя ишляйян хидмяти щейят сутка ярзиндя тясдиг олунмуш ъядвяд
цзря нювбяли хидмят едир.
6.2.5 ГПС-нын истисмары бу Гайдаларын, ГПС-нын техники истисмар
низамнамясинин, ГПС-да истисмар олунан аваданлыгларын завод тялиматларынын
вя диэяр техники сянядлярин тялябляриня ясасян, щяр бир ГПС цчцн ишляниб
щазырланмыш тялимата ясасян щяйата кечирилмялидир.
6.2.6 ГПС-нын техноложи схеминя уйьун аваданлыгларын, баьлайыъы,
тянзимляйиъи вя горуйуъу арматурларын цстцндя (эюрцнян йериндя), силинмяйян
бойа иля онларын техноложи нюмряляри йазылмалыдыр. ГПС-нын газ
кямярляриндя газын щярякят истигамяти вя баьлайыъы арматурун
назимчархларынын ачылыб-баьланма истигамятляри ох ишаряси иля
эюстярилмялидир. 72
6.2.7 Истещлакчыйа газын верилмяси вя ГПС-нын чыхышында газын тязйигинин
дяйишдирилмяси оператор тяряфиндян, МГК-нин ХИИ-нин вя йахуд мцяссисянин
диспетчеринин эюстяриши иля, юз журналында мцвафиг гейдиййатын апарылмасы
иля щяйата кечирилмялидир.
6.2.8 ГПС-нын иши мцстягил олараг оператор тяряфиндян ашаьыдакы щалларда
дайандырылмалыдыр (дахилолма вя чыхыш кранларынын баьланылмасы цзря
тядбирлярин эюрцлмяси):
- техноложи вя апарыъы газ кямярляринин партлайыб-даьылмасы заманы;
- аваданлыгларда гяза баш вердикдя;
- ГПС-нын яразисиндя йаньын баш вердикдя;
- чохлу мигдарда газ атгысы баш вердикдя;
- тябии фялакят заманы;
-инсанларын щяйатына тящлцкя, щямчинин аваданлыгларын вя гурьуларын
даьылмасы тящлцкяси йаранан бцтцн щалларда;
- истещлакчынын тяляби иля.
ГПС-нын ишинин гяза иля баьлы щяр дайандырылмасы щалында оператор дярщал
МГК-нин ХИИ-нин диспетчериня вя газ истещлакчысына хябяр вермяли вя
журналда бу барядя мцвафиг гейдиййат апармалыдыр.
6.2.9 ГПС газын тязйигинин чыхышда галхыб-енмясиня гаршы автоматик мцщафизя
вя сигнализасийа системляри иля тяъщиз олунмалыдыр. Сигнализасийа вя
мцщафизя системляринин йохланылмасы гайдасы вя йохламанын вахташырлыьы
ГПС-нын истисмар тялиматында эюстярилмялидир. Сигнализасийа вя автоматик
мцщафизя системляри олмадан ГПС-нын истисмары гадаьандыр.
6.2.10 ГПС-нин сигнализасийа вя автоматик мцщафизя системляринин ишинин
дайандырылмасына йалныз ГПС-нын истисмарына ъавабдещ шяхсин сярянъамы
иля, оператор журналында гейд олунмагла, тямир вя сазлама ишляринин йериня
йетирилмяси мцддятиня иъазя верилир.
6.2.11 ГПС-нын щяр чыхыш бору кямярляриндя гурашдырылан горуйуъу
клапанларын йохланылмасы гайдасы вя йохламанын вахташырлыьы ГПС-нын
истисмар тялиматында эюстярилмялидир. Горуйуъу клапанларын сазланмасы
(йохланылмасы), зярури щалларда ися тянзимлянмяси илдя ики дяфядян аз
олмайараг, онларын там бахышы вя йохланылмасы ися, ъядвяля уйьун, илдя бир
дяфядян аз олмайараг кечирилмялидир.
Тянзимлянмиш горуйуъу клапан мющцрлянмяли вя цстцня нювбяти йохламанын
тарихи йазылмыш бирка баьланмадыр.
6.2.12 ГПС-нын исмисмары просесиндя горуйуъу клапанларын ишя дцшмяси айда
бир дяфядян, гыш айларында ися 10 эцндя 1 дяфядян аз олмайараг, журналда гейд
олунмагла йохланылмалыдыр. Горуйуъу клапанлар тялимата ясасян
йохланылмалыдыр.
Мцхтялиф тязйигля ишляйян газ гурьуларынын горуйуъу клапанларынын атгы
газларыны гарышдырмаг, атгы шамынын диаметринин чыхыш флансынын
диаметриня нисбятян азалтмаг вя арматурлары клапанын архасында гурашдырмаг
гадаьандыр.
6.2.13 Тямир вя йахуд йохлама заманы клапан чыхарылдыгда явязиня ейни типли вя
юлчцлц, ейни ачылма тязйигиня низамланмыш горуйуъу клапан
гурашдырылмалыдыр. Чыхарылмыш клапанын явязиня тыхаъын гойулмасы
гадаьандыр.
6.2.14 Газ тямизляйиъи гурьулардан чиркин цфцрцлмяси вя майенин бошалдылмасы
йолу иля тямизлянмяси гайдасы вя вахташырлыьы мцвафиг санитар нормаларын,
йаньын тящлцкясизлийи вя ятраф мцщитин мцщафизяси тялябляриня риайят
етмякля, щямчинин истещлакчыйа нягл олунан газ шябякясиня чиркин дцшмясинин
гаршысыны алмаг шярти иля МГК обйектинин бюлмяси тяряфиндян тяйин едилир.
Цфцрцлмя хятляриндя дроссел 73
шайбалары (дроссельные шайбы), конденсат йыьыъы тутумда ися тяняффцс
клапаны олмалыдыр.
6.2.15 Тямизляйиъи гурьуларын диварларынын дахили бахышы вя тямизлянмяси
заманы пирофор чюкцнтцлярин алышмасына гаршы тядбирляр эюрцлмялидир.
6.2.16 ГПС-дя метанолун истифадяси газ сянайеси обйектляриндя метанолун
алынмасы, дашынмасы, сахланылмасы, бурахылмасы вя истифадяси гайдалары цзря
Тялимата уйьун щяйата кечирилмялидир. ГПС-нын коммуникасийаларына метанолу
оператор, ХИИ-нин диспетчеринин иъазяси иля дахил едир.
6.2.17 Газын вя ГПС-нын оператор отаьынын гыздырылмасы цчцн тяйин олунан су
гыздырыъы гурьулар истещсалчы заводларын тялиматларын вя 0,07 МПа тязйигдян
йухары олмайан тязйигли су гыздырыъы вя бухар газанларынын гурулушу вя
тящлцкясиз истисмары Гайдаларынын тялябляриня ъаваб вермялидир.
6.2.18 ГПС истещлакчыйа верилян газын тязйигинин, мцяййян олунмуш ишчи
тязйигдян 10%-дян чох олмамаг шярти иля, автоматик тянзимлянмясини тямин
етмялидир.
6.2.19 Газ сярфинин юлчцлмяси вя газын кейфиййятиня нязарят Азярбайъан
Республикасында гцввядя олан норматив-техники сянядлярин вя стандартларын
тялябляриня уйьун щяйата кечирилмялидир.
6.2.20 ГПС-нын ишинин дайандырылмасы иля баьлы тямир ишляри газын интенсив
шякилдя йыьылмайан мцддятя планлашдырылмалы вя истещлакчы иля
разылашдырылмалыдыр.
6.2.21 ГПС-дя гяза заманы онун ишинин дайандырылмасыны тямин едян мянтягя
олмалыдыр. Бу мянтягя ГПС отаьындан кянарда, стансийанын яразиси дахилиндя
олмалыдыр.
6.3 Техники хидмят вя тямир
6.3.1 ГПС-нын гурьу, систем вя техноложи аваданлыгларынын техники хидмятинин
вя тямиринин мцддяти вя вахташырлыьы онларын техники вязиййятиндян асылы
олараг вя ГПС-нын истисмар низамнамясинин, истещсалчы заводун истисмар
тялиматларынын техники тялябляриня уйьун олараг, истещсалат мцяссисяси
тяряфиндян тяйин олунур.
ГПС-нын гурьу, систем вя техноложи аваданлыгларынын ъари тямиринин
апарылмасы МГК-нын ХИИ-нин рящбярлийи тяряфиндян, хябярдаредиъи тямир
план-графикиня вя истисмар заманы кечирилян планлы-техники бахышларын
нятиъяляриня ясасян тяйин олунур.
6.3.2 Техники хидмятинин вя тямирин кейфиййятиня эюря мясулийяти хидмяти
щейят, мцвафиг бюлмя вя хидмятлярин рящбярляри дашыйыр.
6.3.3 ГПС-дя техники хидмяти вя тямир ишлярини оператор вя ГПС-нын хидмяти
щейяти йериня йетирир. Операторда партлайышдан мцщафизяли фяняр вя
газанализатор олмалыдыр.
6.3.4 ГПС-нын техники вязиййятиня нязарят ишляриня дахилдир:
-насазлыглары, коммуникасийалардан, газ кямярляриндян, баьлайыъы
арматурлардан вя аваданлыглардан газ сызмасыны ашкар етмяк цчцн ясас
техноложи шябякяляря вя кюмякчи гурьулара защири бахышын кечирилмяси;
- кипэяъляря вя фланс бирляшмяляриня бахышын кечирилмяси, щямчинин
бирляшдириъи хятлярин вя пневматик ъищазларын импулс боруларынын
эерметиклийинин йохланылмасы;
- техноложи шябякялярин вя кюмякчи гурьуларын иш режимини нязяря алмагла,
онларын фяалиййятинин йохланылмасы;
-газын гыздырылмасы, иситмя, вентилйасийа вя електрик ишыгландырма
системляринин йохланылмасы;
- НЮЪ вя А васитяляри, сигнализасийа вя рабитя системляринин йохланылмасы;
- одоризасийа гурьуларынын вязиййятинин йохланылмасы; 74
- техноложи вя мцщафизя сигнализасийасы дахил олмагла, катод мцщафизя
стансийасынын йохланылмасы.
6.3.5 Техники хидмят заманы ашкар олунмуш бцтцн насазлыглар нювбя журналында
гейд олунмалыдыр. Техноложи просесин позулмасына сябяб олан насазлыглар
ашкар олундугда дярщал ГПС-нын истисмар тялиматында нязярдя тутулан
тядбирляр эюрцлмялидир.
6.3.6 Техноложи вя електрик аваданлыгларынын, НЮЪ вя А васитяляринин,
телемеханика, автоматика, сигнализасийа, иситмя вя вентилйасийа системляринин,
катод мцщафизя стансийасынын вя онун коммуникасийаларынын техники хидмяти
вя тямири (ъари вя ясаслы) МГК-нын мцвафиг бюлмя рящбярлийи тяряфиндян
тясдиг олунмуш хябярдаредиъи план-графикя уйьун щяйата кечирилмялидир.
6.3.7 Щяр ГПС-дя гаршыдан эялян пайыз-гыш мювсцмц цчцн ГПС-нын гязасыз
ишлямясинин тямини цзря тядбирляр планы ишляниб щазырланмалыдыр. Бу планда
ашаьыдакы ишляр нязярдя тутулмалыдыр:
- кипэяъляря вя фланс бирляшмяляриня бахышын кечирилмяси вя тямири;
- баьлайыъы арматурлара бахышын кечирилмяси вя тямири;
- баьлайыъы кранларда йай мювсцмлц йаьын гыш мювсцмлц йаьа дяйишдирилмяси;
- редукторларын йаьынын дяйишдирилмяси;
- баъаларын мцвафиг гайдада тямизлянмяси;
- щидромайенин, одорантын вя кран цчцн йаьын гяза щаллары цчцн нязярдя тутулан
ещтиййатынын олмасы;
- газанхана агрегатларынын, иситмя вя вентилйасийа системляринин йохланылмасы;
- ГПС-истещлакчы ялагясинин йохланылмасы.
6.3.8 ГПС-дя эюрцлян тямир ишляри ГПС-нын ряиси (вя йа мцщяндиси) тяряфиндян
истифадя олунан техники сянядляр ялавя едилмиш актла гябул олунмалыдыр.
6.3.9 ГПС-нын техники вязиййятинин гиймятляндирилмяси цчцн аваданлыгларын вя
метал боруларынын вахташыры, 5 илдя бир дяфядян эеъ олмайараг
диагностикасыны кечирмяк лазымдыр. Диагностика ишляри бу ишлярин
эюрцлмясиня мцвафиг гайдада лисензийа алмыш тяшкилат тяряфиндян
апарылмалыдыр.
6.4 Техники сянядляшмя
6.4.1 МГК-нын бюлмясинин щяр бир ГПС цчцн ашаьыдакы техники сянядляр
олмалыдыр:
- торпаг айрылмасы акты;
- ГПС-нын вя газ кямяринин гябул акты вя техники иъра сянядляри;
- йерин вязиййят планы вя газ кямяринин техники хидмят схеми;
- принсипиал схемляр (техноложи, автоматика, идаряетмя вя сигнализасийа, иситмя
вя вентилйасийа, илдырымдан мцщафизя вя йерлябирляшдирмя, електрик
ишыгландырылмасы вя с.);
- ГПС-нын техники паспорту;
- аваданлыгларын вя ъищазларын паспортлары, завод тялиматлары;
- ГПС-нын истисмары цзря тялимат;
- ГПС-нын техники истисмары цзря Ясаснамя;
- дахили електрик тяъщизаты вя електрик ютцрцъц хятлярин (ЕЮХ) схемляри;
- газ сярфинин щесабланмасына вя сярфиня даир Дювлят Стандартынын сянядляри.
6.4.2 ГПС-да ашаьыдакы сянядляр олмалыдыр:
- хидмяти щейят цчцн вязифя, пешя тялиматлары;
- НЮЪ вя А васитяляри эюстярилмиш принсипиал техноложи схем;
- ГПС-нын истисмары цзря тялимат;
- нювбя журналы;
- газын сярфинин юлчцлмяси вя щесабланмасы гайдалары (вя йахуд ГОСТу);
- тямир ишляринин апарылмасы цзря хябярдаредиъи план-график;
- ямяйин мцщафизяси цзря тяляб олунан сянядляр;
- ГПС-нын отагларынын, газ кямярляринин, арматурларын вя газ аваданлыгларынын
ишчи зоналарынын газланма сявиййясинин йохланылмасы журналы.
ГПС-нын истисмар сянядлярини, аваданлыгларыны, гурьу вя системлярини ГПС-
нын истисмарына ъавабдещ шяхс йохламалыдыр вя истисмарын лазыми сявиййядя
сахланылмасы цчцн тядбирляр эюрмялидир.
6.4.3 НЮЪ вя А васитяляри, сигнализасийа вя електрик ишыгландырма цзря
принсипиал техноложи схемлярдя дяйишикляр МГК-нын рящбярлийи тяряфиндян
тясдиг олунмалы вя мцвафиг техники сянядлярдя юз яксини тапмалыдыр.
Бюлмя ВЫЫ. Електрик гурьуларынын истисмары вя тящлцкясизлик
тялябляри
7.1. Ümumi tələblər
7.1.1 Magistral qaz boru kəmərlərinin elektrik avadanlığı otaqların daxilində və xaricində
partlayış və yanğıntəhlükəli zonaların təsnifatına, həmçinin qazların partlayıştəhlükəli
qatışığının kateqoriya və qrupuna uyğun istismara qəbul olunur.
7.1.2 KS magistral qaz kəmərlərinin elektrik təchizatı nəzərdə tutulmalıdır:
- enerji sistemin şəbəkələrindən və yarımstansiyalarından;
- vahid şəkиlə salınmış («унифицированных») blok moduldan quraşdırılmış qaz turbin və
porşen intiqallı дахили тялябат цчцн нязярдя тутулан ясас електрик стансийалары
(ДТЯЕС);
- enerji sistemlərdən və ДТЯЕС-dаn.
KS elektrik təchizatı sistemləri aşağıdakı tələblərə uyğun gəlməlidir:
xüsusi qrup elektrik qəbuledicilərinin elektrik təchizatı (həyatı təmin edən sistemlər, NÖC
və A, işıqlandırma və s.) fasiləsiz qidalandırma aqreqatlarının (fqa) və qəza qidalandırma
mənbələrinin (fqm) tətbiqi hesabına gərginliyin və tezliyin rəqslərinə (dəyişmələrinə)
həssas olmamalıdır;
KS-in texnoloji avadanlığı gərginliyin və tezliyin rəqslərinə (dəyişmələrinə) dayanıqlı
olmalıdır.
ДТЯЕС-ин blok-modul konstruksiyası yerləşdirilmiş avadanlığın normal istismarına,
xidmətinə və təmirinə imkan verməlidir.
ДТЯЕС-in blok-modul konstruksiyası avadanlığın ən mürəkkəb təbii-iqlim şəraitində uzun
müddət saxlanılmasını təmin etməlidir.
KS-in elektrik təchizatının ehtiyat mənbələri kimi 4 MVt-a qədər gücündə işəsalma
müddəti 5 dəqiqəyə qədər olan qaz turbinli ДТЯЕС nəzərdə tutulur.
Qəza elektrik stansiyalarının gücü QVА (qaz vurma aqreqatı) (elektrik intiqallılardan
başqa), NÖC və A sistemi, işıqlandırma, rabitə qovşaqları, qazanxanalar, yanğın nasosları
və xüsusi qruplu və I kateqoriyalı başqa elektrik qəbuledicilərin yükünü təmin etmə
hesablamalarından seçilir.
7.1.3 İstehlakçıların elektrik təchizatı trası boyunca elektrik veriliş xətlərindən (EVX)
nəzərdə tutulmalıdır. Bəzi hallarda EVX-in trası boyunca EVX-dən qidalanmağa imtina
etməyə texniki iqtisadi əsaslandırma olduqda, istehlakçılara budaqlanma ilə və ya enerji
sistemdən ayrı-ayrı EVX-dən qidalanmağa yol verilir.
Xarici qidalandırma mənbələri olmadıqda qaz mühərikli kiçik güclü elektrik
stansiyalarından və ya elektrik enerjisinin qeyri-ənənəvi mənbələrindən (külək aqreqatları,
yanacaq elementləri və s.) istifadə edilir.
7.2 Elektrik qurğularının istismarının təşkili
7.2.1 Hər bir müəssisədə əmrlə elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxs, həmçinin onu əvəz
edən şəxs təyin olunmalı və elektrik təsərrüfatına xidmət üçün təsdiq edilmiş ştat olmalıdır.
7.2.2 Magistral qaz kəmərlərinin elektrik qurğularına xidmət edən personala əlavə olaraq
təhlükəsizlik texnikası və qaz təhlükəli şəraitdə işləmək, həmçinin yanğın təhlükəsizliyi
tədbirləri öyrədilməlidir. O, ancaq xüsusi komissiya tərəfindən biliyi yoxlanıldıqdan sonra
işə buraxıla bilər.
7.2.3 Elektrik təsərrüfatını operativ idarə edən növbətçi personal dispetçerin (növbə
mühəndisinin) operativ tabeçiliyində olur.
7.2.4 Qaz turbin və elektrik intиqalı sexlərində dispetçerin (növbə mühəndisinin) elektrik
təhlükəsizliyi üzrə IV qrupu olmalıdır, belə ki, o, operativ personala sərəncam verir və
çevrilmələrdə iştirak edir.
Elektrik intiqalı sexinin rəisinin elektrik təhlükəsizliyi üzrə ən azı V qrupu olmalıdır. Qaz
turbin sexi rəisinin, təmir və istиsmar mühəndislərinin elektrik təhlükəsizliyi üzrə qrupu
IV-dən az olmamalıdır.
7.2.5 Bütün istehsalat bölmələrində sexin, xidmətin, qrupun və ya sahənin rəhbəri öz
sahəsinin elektrik avadanlığının düzgün və təhlükəsiz istismarı üçün cavabdehlik daşıyır və
sexin, xidmətin, sahənin və ya onun elektrik qurğusuna xidmət çərçivəsində olan elektrik
təsərrüfatına olan cavabdeh şəxs tərəfindən biliyi yoxlanıldıqdan və ПТБ-yə (Правила
техники безопасности при эксплуатации электроустановок потребителей) əsasən
təhlükəsizlik üzrə müvafiq qrup verildikdən sonra müəssisə üzrə əmrlə təyin olunmalıdır.
7.2.6 Elektrik qurğusunun iş rejimi əsas texnoloji avadanlığın fasiləsiz, təhlükəsiz və
faydalı istismarını və qazvurma aqreqatının (QVA) qəzasız dayanmasını təmin etməlidir.
Elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxs tərəfindən elektrik təchizatı üçün normal, təmir və
qəza rejimlərinin sxemləri işlənilməlidir.
7.2.7 Дахили тялябат цчцн нязярдя тутулан ясас електрик стансийалары (ДТЯЕС) iş
rejimi KS-in fasiləsiz işini, bir qayda olaraq ən azı 4 aqreqatdan (2-si 50-70% yüklə
işləməklə, biri ehtiyatda, biri təmirdə) istifadə etməklə təmin edilməlidir. ДТЯЕС-də
quraşdırılan aqreqatların ümumi sayı və gücü PД 51-015-86-23-3-91 sahə rəhbər sənədinə
uyğun təyin olunur və texniki iqtisadi əsaslandırmaya və magistral qaz kəməri (MQ)
obyektlərinin elektrik təchizatının etibarlılığının hesablamalarına əsasən qəbul edilir.
7.2.8 Obyektlərin elektrik təchizatı sistemində işləyən ДТЯЕС-in etibarlılığına qiymət
verdikdə, nəticə yalnız QVA və KS-in dayanmağına gətirən və QVA-nın dayanmağına
gətirən sıradan çıxmalar (“отказы”) nəzərə alınmalıdır.
7.2.9 Elektrik stansiyasının otaqlarının mərkəzi idarəetmə lövhələrinə, yanğın deposuna
siqnal verən avtomatik yanğın siqnalizasiya quruluşu, yanğına nisbətən daha təhlükəli
otaqlarda isə avtomatik yanğınsöndürmə qurğuları olmalıdır.
7.2.10 Elektrik stansiyasında xidmət edən щейятя rahat şərait və mövcud normativ
sənədlərin tələblərini nəzərə almaqla içməli su təchizatı sistemi, ventilyasiya, istilik və
kanalizasiya nəzərdə tutulmalıdır.
7.2.11 ДТЯЕС əsas (baza) təyinatlı qurğulara uyğun olmalıdır.
7.2.12 ДТЯЕС-in aqreqatları üçün istehsalçı zavodun hazırladığı texniki xidmət, istismar
və təmir proqramının tərkibinə ümumi qəbul edilmiş tələblərə uyğun sənədlər də olmalıdır.
7.2.13 ДТЯЕС-in aqreqatları xəbərdaredici siqnalizasiya, qəza mühafizəsi və diaqnostik
təmin etmənin kompleks sistemi ilə təmin olmalıdır, hansi ki, özündə olmalıdır:
teplotexnik diaqnostika, vibroakustik diaqnostika,aqreqatın elementlərini sökmədən
baxmaq üçün quruluş, generatorun izolyasiyasının vəziyyətinə nəzarət.
7.2.14 Xidmət zonasında ДТЯЕС-in yaratdığı səs-küyün səviyyəsi 80 db-dən çox
olmamalıdır. Səs boğma sistemi hava gətirən və işlənmiş qazın çıxdığı sahədə səsin
səviyyəsinin sanitar normalara qədər azalmasını təmin etməlidir.
7.2.15 ДТЯЕС-in idarəetmə bölməsinin işçi yerində titrəmənin ölçülmüş oktava
səviyyələri ГОСТ 12.1.012-78, 3a kateqoriyası üzrə təyin olunmuş normanı aşmamalıdır.
7.2.16 İdarəetmə bölməsində səs təzyiqinin oktava səviyyələri ГОСТ 12.1.003-83 üzrə
təyin olunmuş normanı aşmamalıdır.
7.2.17 ДТЯЕС-in idarəetmə bölmələrində işçi yerdə zərərli maddələrin yol verilən
maksimum qatılığı ГОСТ 13822-82 üzrə təyin olunmuş normanı aşmamalıdır.
7.2.18 Qəza-xəbərdaredici siqnalizasiya və mühafizə sistemləri nəzarət edilən parametrlər
normadan kənara çıxdıqda işıq və səs siqnalizasiyasını təmin etməlidir, sonralar kənara
çıxdıqda isə avtomatik dayanmanı. Mühafizə sistemi generatoru idarəetmənin elektrik
sistemi ilə və elektrik stansiyasının ümumi sitemi ilə bloklanmalıdır.
7.2.19 ДТЯЕС otağı qazын йыьылмасыны istisna edən və ventilyasiya, qaz йыьылма
vericiləri və ikinci (“вторичные”) icra cihazlarını özündə birləşdirən sistemlə təchiz
olunmalıdır. Həmçinin, ventilyasiyanı yanğın vəziyyəti müddətində açan vasitələr nəzərdə
tutulmalıdır.
7.2.20 ДТЯЕС-in aqreqatlarının konstruksiyası, avadanlığı və boru kəmərləri elə olmalıdır
ki, xidmət edən personalın mövcud təhlükəsizlik texnikası və erqonomika (xidmət
meydançasının ölçüləri, xidmət yerinin əlverişliliyi, işıqlıq, isitmə və s.) normalarına
uyğun iş şəraitini təmin etsin.
7.2.21 Xidmətи щейятин ДТЯЕС-in turbogeneratorlarının qaynar səthlərinə mümkün
toxunma yerlərindən isti izoleedici örtüklə (izolyasiya ilə) örtülməlidir.
7.2.22 Bloklarda (binada) yerləşdirilən avadanlığın ümumi işıqlığı mümkün təmir işlərinin
aparılmasını nəzərə almaqla mövcud normalara uyğun olmalıdır. Həmçinin qəza
işıqlandırılması nəzərdə tutulmalıdır.
7.2.23 Təzyiq altında işləyən aparatlar, boru kəmərləri və detallar işçi cizgilərin tələblərinə
və təzyiq altında işləyən boruların təhlükəsiz istismarı və quruluşu гaydalarına uyğun
olaraq hidravlik sınaqdan keçməlidirilər.
7.2.24 Əsas və ehtiyat elektrik aqreqatları təbii qazla işləyir. Qəza elektrik stansiyaları
üçün mülayim iqlimli zonalarda iki sutkalıq, soyuq iqlimli zonalarda isə 10 sutkalıq
yanacaq ehtiyatı nəzərdə tutmaq lazımdır. Yanacaq və yağ baklarında səviyyənin ölçülməsi
mümkünlüyü və yanacağın səviyyəsinə avtomatik nəzarət sistemi nəzərdə tutulmalıdır.
7.2.25 Qəza elektrik aqreqatı avadanlığı, əsas qidalandırma itdikdə onun avtomatik işə
salınmasını təmin edən vəziyyətdə saxlanmalıdır.
Quraşdırılmış qəza elektrik aqreqatlarının sayı və onların gücü xüsusi əsas elektrik
qəbuledicilərinin yükünün tələbini təmin etməlidir və PД 51-0158623-3-91 sahə sənədində
verilən metodika ilə hesablanmalıdır.
7.2.26 Ehtiyatda olan elektrik avadanlığı (xüsusi ehtiyac transformatoru, əgər ona gərginlik
verilməyibsə, ehtiyatı avtomatik qoşan quruluş), elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxs
tərəfindən təsdiq olunmuş qrafik üzrə vaxtaşırı, ancaq ildə 2 dəfədən az olmayaraq
yoxlanmalıdır. Qəza dizel-generatorun mexaniki hissəsinin iş qabiliyəti ayda 1 dəfədən az
olmayaraq yoxlanılır. Qəza elektrik stansiyalarının işləmə qabiliyyəti hər həftə işə salmanı
əvəz etməklə və ildə 2 dəfə yük altında yoxlanılır.
7.2.27 Hər bir KS-də rele mühafizəsini (RM) və qəzaya qarşı avtomatikanın (QQA) uyğun
hesablama ilə təsdiq olunmuş qoyulma kartı (“карты уставоk”) olmalıdır. Vaxtaşırı, xarici
və daxili elektrik təchizatının şəraitinin dəyişməsinə görə RM və QQA-nın qısa qapanma
cərəyanlarının təkrar hesablanmaları aparılmalıdır. Enerji sistemинин эириш хятляриндя
mühafizənin və avtomatikanın qoyulmaсы enerji sistemin avtomatika rele mühafizəsi
(ARM) xidməti ilə razılaşdırılmalıdır.
7.2.28 Elektrik qurğularında təmirlərin və baxışların aparılması üçün elektrik təsərrüfatına
cavabdeh şəxs hər il qrafik tərtib edir və baş mühəndis tərəfindən təsdiq olunur
(müəssisənin rəisinin müavini). Elektrik avadanlığına təmir və baxışların davamiyyəti və
müddəti 17.05.89. tarixində MГП tərəfindən keçmiş SSRİ-də təsdiq olunmuş elektrik
qurğularına texniki xidmət və təmir haqda Əsasnaməyə əsasən təyin olunur. Müstəqil
əməliyyat kimi baxışlar o qurğularda planlaşdırılır ki, orada daimi növbətçi personal
yoxdur. Daimi növbətçilik olan qurğularda baxışlar operativ personalın funksiyasına daxil
olur və texniki xidmətin tərkibinə qoşulur.
7.2.29 İstismar prosesində və ya profililaktiki sınaqlar vaxtı qüsurlar aşkar edildikdə
elektrik avadanlığının növbədən kənar əsaslı və cari təmirlərinin lazımlılığını elektrik
təsərrüfatına cavabdeh şəxs təyin edir.
7.2.30 Partlayıştəhlükəli zonalarda elektrik qurğularının istismarı və təmiri «Правила
технической эксплуатации электроустановок потребителей»- «İstehlakçıların elektrik
qurğularının texniki istismar Qaydaları»нын qaydalarının tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
7.2.31 Elektrik avadanlığının təmirə və sınağa çıxarılmasını, həmçinin elektrik
qurğularında mürəkkəb çevrilmələrin гайдасыны mövcud normativ sənədlərin əsasında
müəssisə müəyyən edir. Elektrik qurğularında bütün mürəkkəb çevrilmələr- çevrilmələr
blanklarında, sadə çevrilmələr isə-naryadla operativ çevrilmələr üzrə təlimatlara uyğun
olaraq yerinə yetirilir. Qəzaların ləğv edilməsi üzrə çevrilmələri operativ personal
naryadsız, sonradan operativ jurnala qeyd etməklə aparır.
7.2.32 Elektrik sxemlərinə dəyişikliklər, ancaq elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxsin
icazəsi ilə və müəssisənin baş energetiki ilə razılaşdırılmaqla daxil edilə bilər.
7.2.33 Elektrik sxemlərində müvəqqəti dəyişikliklər operativ sənədlərdə öz əksini
tapmalıdır.
7.2.34 Elektrik qurğularının bütün elektrik avadanlıqlarının və texnoloji aqreqatların
elektrik mühərrikləri intiqal olunan avadanlığın markalanmasına uyğun olaraq
nömrələnməlidir.
7.2.35 Aкkumуlyator batareyaları daimi yük doldurma rejimində istismar olunmalıdırlar.
Yük doldurma qurğuları, bir qayda olaraq batareya lövhələrində ±2% dəqiqliklə gərginliyi
stabilləşdirən quruluşla təchiz olunmalıdırlar.
Növbətçi personalın olduğu yerdə müvafiq siqnalizasiyanın köməyi ilə sabit operativ
cərəyan sisteminin sazlığına daimi nəzarət olmalıdır.
7.2.36 KС-də 2-3 ildə bir dəfə faktiki tutumu təyin etmək üçün batareyaların nəzarət
boşalması aparılmalıdır. Batareyanın doldurulmasına və boşalmasına, onun tipinə təyin
olunmuş maksimal qiymətdən çox olmayan cərəyanla yol verilir.
7.2.37 ДТЯЕС-də sabit cərəyan lövhələri ilə 2 akkumulyator batareyası nəzərdə tutulur.
Qəza idarəetmə dövrələrinin QPQ, KTYS və s. ikinci quruluşlarının siqnalizasiyasının
sabit cərəyanla qidalandırılma sxemi даиряvi prinsiplə təşkil olunur.
7.2.38 ДТЯЕС-nin rele mühafizəsi və qəzaya qarşı avtomatika sistemi mikroprossesor
element bazası əsasında yerinə yetirilir.
7.2.39 Avtomatlaşdırılmış idarə sisteminin (AİS) etibarlılığını artırmaq üçün ДТЯЕС-də
tətbiq edilməlidir:
-rəqəmсал inteqral sxemləri;
-element bazasının və cavabdeh funksional komplekslərin məlumat ötürmə kanallarının
təkrarlanması;
-hesablanma texnikasının vasitələrinin öz-özünün dianostikası;
-ölçü kanallarına, vericilərin dövrələrinə və icra mexanizmlərinə fasiləsiz nəzarət;
-telli (lifli)- optik rabitə xətləri.
7.2.40 Külək elektrik qurğulu (KEQ) az güclü elektrik stansiyaları ekoloji təmiz elektrik
enerjisi mənbəyidir, hansı ki, küləyin orta illik sürəti 4-6 m/san-dən artıq olan regionlarda
daha effektiv tətbiq edilməlidir. Az güclü KEQ (60 kVt-a qədər) yanacağa qənaət
məqsədilə əlavə mənbə kimi daha səmərəli tətbiq edilə bilər.
7.2.41 KEQ katod mühafizə qurğularının, radio rele stansiyalarının, yaşayış qəsəbələrinin,
xətt baxıcılarının evlərinin elektrik təchizatı üçün və KS-in xüsusi sərfiyyatını elektrik
təchizatı üçün əlavə mənbə kimi tətbiq edilə bilər.
7.2.42 KEQ-in qurulmasında montaj işlərini KEQ-in quruluşunu və iş şəraitini, həmçinin
montaj və təhlükəsizlik texnikası qaydalarının bilən xüsusi hazırlanmış personal
aparmalıdır.
7.2.43 Küləyin sürəti uzun müddət düşdükdə istehlakçılar ehtiyat mənbədən
qidalandırılmalıdırlar. Külək elektrik stansiyasının tək-тяк dizel elektrik stansiyaları ilə,
həmçinin enerji sistemi ilə işləməsi daha effektlidir.
7.2.44 Əsas elektrik enerji mənbəyi kimi KEQ-in termoelektrik qurğularının komplektində
istifadəsi məsləhətdir, ehtiyat-daxili yanma mühərikidir, qəza isə akkumlyator
batareyalarıdır.
7.3 Texniki sənədləşmə
7.3.1 Elektrik qurğularında (generasiya edən, istehlakçıların və çevirici-paylayıcı)
aşağıdakı texniki sənədlər olmalıdır:
-bütün tikililər və əsas yeraltı kommunikasiyalar göstərilməklə sahənin baş planı;
-elektrik stansiyasının texniki pasportu, hər aqreqatın texniki pasportu və icra cizgiləri,
sınaq və təmir üzrə hesabatlar və aktlar;
-bina və tikililərin icra cizgiləri;
-bütün yeraltı təsərrüfatın cizgiləri;
-ehtiyat hissələrin cizgilərinin albomları;
-birinci və ikinci birləşmələrin sxemləri;
-avadanlığa xidmət üzrə vəzifə və istesalat təlimatları;
-EVX və yarımstansiyaların elektrik şəbəkələrinin eyni adlı sxemləri;
-Partlayışmühafizəli avadanlıq və qurğuların pasportları.
7.3.2 Elektrik stansiyalarında yerləşən təzyiq altında işləyən qablarda, qaldırıcı və
yükqaldırıcı maşınlarda pasportlar olmalıdır və onlar əgər müvafiq qaydalarda nəzərdə
tutulubdursa, həmçinin Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz Görülməsi və Dağ-mədən Nəzarəti
Dövlət Agentliyində qeydiyyatdan keçməlidirlər.
7.3.3 Elektrik stansiyalarının əsas aqreqatlarında (mühərriklərdə, generatorlarda,
transformatorlarda), həmçinin elektrik mühərriklərində və başqa köməkçi avadanlıqlarda
ГОСТ-a əsasən bu avadanlıqlarda nominal эюстяриъилярля zavod lövhəcikləri olmalıdır.
7.3.4 Elektrik stansiyalarında bütün əsas və köməkçi aqreqatlar yığma şinlərin sistemləri
və bölmələri, armaturlar, qaz və hava kəmərlərinin qapaqları nömrələnməlidir. ДТЯЕС-in
əsas aqreqatlarının sıra nömrələri, köməkçilərin isə A,B,C və s. hərflər əlavə edilməklə
əsas aqreqatda olan nömrələri olmalıdır.
7.3.5 Elektrik stansiyasına xidmət edən növbətçi personalda təyin olunmuş qayda üzrə
aşağıdakı operativ sənədlər olmalıdır:
-sxemlərdə xronoloji qaydada bütün dəyişiklikləri, avadanlığın vəziyyətini, iş rejimini və
qüsurlarını, həmçinin vəzifə цзря yüksək texniki щейятдян alınmış operativ göstəriş və
sərəncamları yazmaq üçün operativ jurnal;
-sərəncamlar kitabı-daimi xarakterli və ya 1 sutkadan çox etibarlılığı olan, vəzifəcə yüksək
texniki personalın sərəncamlarını yazmaq üçün;
-elektrik stansiyasının əsas avadanlığının təmiri və dayandırılması ilə bağlı dispetçer üçün
sifariş kitabı;
-avadanlığın təmirə çıxarılması kitabı, hansı ki, dispetçerin icazəsi tələb olunmur;
-эизли işlərin qəbulu, elektrik avadanlığının sınaqları və sazlanmasının aktları;
-elektrik qurğularının istismara qəbul aktları.
Elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxslərdə olmalıdır:
-növbə ərzində xronoloji qaydada aparılan əməliyyatları, çevrilmələri və başqa işləri,
həmçinin avtomatik açılmaları, mühafizə və avtomatika işlərini, daşınma
yerləbirləşdirmələrin qoyulması və götürülməsini, zədələnmələri və ya avadanlığın normal
işinin pozulmasının və vəzifəcə yüksək texniki personaldan alınmış operativ göstərişləri və
sərəncamları qeyd etmək üçün operativ jurnal;
-vəzifə цзря yüksək texniki щейятин verdiyi sərəncamların qeydiyyatı kitabı;
-növbənin səyi ilə aradan qaldıra bilmədiyi avadanlıqla bağlı nöqsan və qüsurlar jurnalı;
-elektrik birləşmələrinin operativ sutkalıq və ya йаддаш sxemi;
-rele mühafizəsi və avtomatikanın qurulması схеми;
-ildırım (şimşək) açılmalarının yerə qapanmaların və ifrat gərginlikdən mühafizə işləri
jurnalı;
-elektrik təchizatı sxemlərinin komplekti.
7.3.6 Elektrik stansiyasının və dispetçer məntəqələrinin idarəetmə lövhələrində müəyyən
qayda üzrə sutkalıq cədvəl olmalıdır.
7.3.7 Вəzifə цзря yüksək texniki щейят hər gün operativ sənədlərə baxmalıdır və
avadanlığın və щейятин işındə nəzərə çarpan qüsurların aradan qaldırılması üzrə lazımi
tədbirlər görməlidir.
Бюлмя ВЫЫЫ. Korroziyadan mühafizə
8.1 Ümumi tələblər
8.1.1 Bu bölmənin tələbləri magistral газ kəmərlərinə və onlardan ayrılan hissələrə,
kompressor stansiyalarının, qaz ayırıcı stansiyaların texnoloji boru kəmərlərinə, yeraltı qaz
anbarlarının boru kəmərlərinə və quyularına, güc və texnoloji rabitə kabellərinə şamil
edilir.
8.1.2 8.1.1 бяндиндя сadalanan qurğular ГОСТ P 51164-38 və ГОСТ 9.602-89 tələblərinə
uyğun olaraq qoruyucu örtük və elektrokimyəvi mühafizə vasitələri (EMV) ilə
korrozyadan kompleks şəkildə mühafizə olunmalıdır. Rabitə və güc kabellərinин
korrozyadan mühafizəsində həmçinin AR Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi
və “Azərenerji” QSC-nin normativ-texniki sənəдləriniн тялябляри rəщbər tutулмалыдыр.
8.1.3 Obyektdə yerləşən qurğuların korroziyadan EKM sistemi qurğular istismara
buraxılmazdan əvvəl quraşdırılmalı və işə salınmalıdır.
Yüksək korroziya təhlükəsi (YKT) olan sahələrdə və həmçinin cərəyanlarının təsir
dairəsinin zonalarında tikinti işləri aparılan zaman qurğuların müvəqqəti mühafizəsi təmin
olunmalıdır. Boru kəməri quraşdırılaraq üzəri torpaqla örtüldükdən sonra bir ay ərzində
müvəqqəti EKM sistemi qurulmalı və işə salınmalıdır.
YKT olan zonalar layihə təşkilatı tərəfindən layihələndirmə mərhələsində təyin olunur və
istismar prosesındə boru kəmərlərini istismar edən müəssisənin korroziyadan mühafizə
xidmətinin əməkdaşları tərəfindən dəqiqləşdirilir.
8.1.4 Qaz kəməriнин yerüstü çəkilişи zamanı korroziyadan mühafizəси üçün, layihə və
норматив-техники сянядляря uyğun olaraq, онлар metal və ya qeyri metal mühafizə
örtükləri ilə təmin olunmalıdır.
8.1.5 Magistral qaz kəmərlərinin tikintisi başa çatmış, təmir olunmuş sahələrinə kəmərlər
quraşdırıldıqdan iki həftə sonra mühafizə örtüyünün zədələnmələrini axtaran cihaz vasitəsi
ilə, həmçinin норматив-техники сянядляря uyğun olaraq qaz kəmərinin sabit (katod
polyarizasiya üsulу) və ya dəyişən cərяyanda keçid müqaviməti ölçülməklə nəzarət
olunmalıdır. Donmuş torpaq sahələrində mühafizə örtüklərinə nəzarət məqsədi ilə
ölçmələrin aparılması qadağandır.
8.1.6 Yeni quraşdırılmış boru kəmərlərinin standart və норматив-техники сянядляриn
tələblərinə müvafiq korroziyaya qarşı mühafizəsinin uyğunluq sertиfikatı olmalıdır.
İstismarda olan boru kəmərlərinə uyğunluq sertиfikatı kompleks yoxlamalardan (baxış,
ölçmə və.s) sonra verilməlidir. Müxtəlif növ korroziya zədələnmələri olan qaz kəmərlərinə
sertиfikatın verilməsi proseduru və reqlamenti müvafiq норматив-техники сянядлярля
müəyйən olunur. İstismara verиləcək qaz kəməri sahəsinin mühafizə örtüyünün hər hansı
bir səbəbdən (donma və s.) yoxlanılmasını həyata keçirmək mümkün olmadıqda işçi
komisсiyanın qərarı əsasında kəmərin müvəqqəti olaraq, sonradan yoxlamaq şərti ilə
istismara buraxılmasına icazə verilir.
8.2 Иstismarın təşkili
8.2.1 İstehsalat müəssəsində korroziyadan mühafizə məsələlərinin texniki və metodik həlli
yolları aidiyyatı üzrə yuxarı təşkilatların göstərişləri, “Руководство по эксплуатации
средств противокоррозионной защиты подземных газопроводов” ГОСТ P 51164-98,
ОСТ və digər qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərin tələbləri əsasında korroziyadan
mühafizə istehsalat şöbəsi тяряфиндян həyata keçirилməlidir.
Korroziyadan mühafizə vasitələrinin istismarına texniki və inzibatı rəhbərliyi vəzifə
bölgüsünə müvafiq olaraq bölmə rəhbəri yerinə yetirməlidir.
Aparılan işlərə bilаvasitə rəhbərliyi müəсsисяnin baş mühəndisinə bir başa tabe olan
korroziyadan mühafizə xidmətinin (qrup, sahə) rəhbəri həyata keçirməlidir. Müəssisənin
korroziyadan mühafizə şöbəsinin rəisi və korroziyadan mühafizə xidmətinin rəhbəri
istismarda olan qurğuların korroziyadan mühafizəsinə, korroziyaдан mühafizə üzrə
məlumatların təqdim edilməsinə cavabdehlik daşıyır.
8.2.2 Korroziyadan mühafizə xidmətinin əsas məqsədi qurğuların etibarlı, qəzasız işləməsi
üçün effektiv sürətdə korroziyadan mühafizəni təmin etməkdir. Korroziyadan mühafizə
xidməti aşağыdakıları yerinə yetirməlidir:
-вaxtında profilaktika və təmir işlərini aparmaqla drenaj, katod və protektor mühafizə
qurğularının fasiləsiz işini təmin etməli;
-бütün kəmər boyu və sutkanın istənilən vaxtında mühafizə potensiallarının olmasını
(mюvcudluğunu) təmin etməli, onların kəmiyyət gюstəricilərinə nəzarət etməli;
- гüvvədə olan норматив-техники сянядлярлə müəyyən olunan həcmdə korroziyanın
vəziyyətinə nəzarət edən vasitələrin fasiləsiz işləməsini təmin etməli;
- вaxtında yeni korroziyadan mühafizə vasitələriniн mühafizə parametrlərinin daha dəqiq
təyin edilməsinə imkan verən ölçц vasitələrini, yerli вя xarici texnologiyaları tətbiq etməli;
- кatod mühafizə qurğularının elektrik təchizatının etibarlılığını yüksəltməli, boru kəməri
boyu олан EÖX-də ehtiyyat işəsalma aвtomatlarından istifadə etməli, dispeтçer
məntəqəsinə qəza siqnalizasiyasının həyяcan siqnalınıн ötürцlməsini, ГОСТ P 51164-98
uyğun olaraq, EÖX-nin ehtiyat qidalanmasının işə salınmasını təmin etməli;
- гurğuların korroziyaйа уьрама və mühafizə örtüklərinin vəziyyətinə nəzarət etməli;
-йüksək korroziya təhlükəsi (YKT) olan sahələri təyin etməli, həmin sahələrdə ГОСТ P
51164-98 uyğun olaraq (NÖC və A системляри xidməti ilə birlikdə) korroziya
indikatorlarına əsasən korroziya təhlükəsinin və EKM parametrlərinin məsafədən nəzarət
edilməsini təmin etməli;
- гarşıdan gələn azı 5 il müddətə qurğuların korroziya vəziyyətinin uzunmüddətli
proqnozunun verilməsini və qiymətləndirilməsini təmin etməli;
- кorroziyadan mühafizə örtüklərinin çəkilməsinin (vurulmasının) keyfiyyətinə və
mühafizə vasitələrinin quraşdırılması üzrə işlərin aparılmasına texniki nəzarət həyata
keçirilməli;
-вaxtında və keyfiyyətlə texniki sənədləşmə işlərinin aparılmasının yuxarı təşkilat və
nəzarət orqanlarına, hesabatların təqdim edilməsini təmin etməliдир.
8.3 Texniki xidmət və təmir
8.3.1 EKM vasitələrinin işinə nəzarət və texniki baxış ашаьыдакы вахташырлыгла
кечирилмялидир:
• ayда 4 dəfədən az olmayaраг-məsafədən идаря олан nəzarət vasitələri ilə təchiz
edilmяyən drenaj və katod mühafizəsi qurğularında; azan cərayan və kompressor
stansiyalarının (KS) sənaye meydançaları olan zonalarda;
• ayда 2 dəfədən az olmayaraq-azan cərayanlar olmayan zonalarda yerləşən katod
mühafizəsi qurğularında;
• rübdə 1 dəfədən az olmayaраг-məsafədən idarə edilən vasitələrlə təchiz edilmiş katod
mühafizəsi qurğularında, protektor mühafizəsi qurğularında, mühafizə futlyarlarında və
izoləedici birləşmələrdə (izoləedici flanslar və muftalarда) aparılmalıdır.
Texniki baxış və yoxlama zamanı aşağыdakı ишлярин yerinə yetirilməsi zəruridir:
- KMQ, DMQ, PMQ iş rejimlərinə nəzarət olunmalıdır;
-KMQ, DMQ, PMQ drenaj nöqtələrində mühafizə edici potensiallar ölçülməli;
-кontakt birləşmələrinə, anod yerləbirləşdirmələrinə, kaтod və drenaj mühafizəsinin
çevиrici blok və hissələrinə profиlaktik xidmət göstərилməli, KMQ-нын fasiləsiz işləməsi
йохланылмалыдыр;
-иzolяedici birləşmələrin (flansların) vəziyyəti, futlyarların mühafizəsi qiymətləndirилməli
və qаlvanik futlyarlı boru kəmərlərinin mövcudluğuna əmin olmalı;
- гüvvədə olan норматив-техники сянядляря uyğun olaraq korroziyanın sürəti, borunun
divarına hidrogenin nüfuzetmə intensiвliyi qiymətləndirilməliдир.Yox-laманын nəticələri
KMQ, DMQ jurnalında qeyd edilməlidir;
- бütün EKM vasitələrinin ишиндя фасилянин сайы, səbəbi вя vaxtı (müddəti) бу
vasitələrin istismarının etibarlılığına nəzarət jurnalında qeyd edilməlidir. Qurğuların EKM
sisteminin istismarının etibarlığı barədə məlumat hər rüb yuxarı təşkilata göndərilməlidиr.
8.3.2 Təmir və reqlament üzrə işlərin aparılması zamanı EKM sisteminə daxil olan KMQ,
PMQ rübdə 80 saatdan artıq olmayan, DMQ isə 24 saatdan artıq olmayan müddət ərzində
ayrı-ayrılıqda dövrədən açılmasına icazə verilir. Sınaq və ya tədqiqat iшlərinin aparılması
zamanı KMQ, PMQ 10 sutkadan artıq və DMQ isə 3 sutkadan artıq olmayan müddət
ərzində dövrədən açılmasına icazə verilir.
8.3.3 Qurğuların istismar zamanı mühafizə örtüklərinə nəzarət inteqral və lokal
qiymətləndirmə üsulları ilə yerinə yetirilməlidir. Mühafizə örtüklərinin vəziyyətinin
inteqral qiymətləndirilməsi KMQ(PMQ) cərəyan эцъц və qurğu boyunca potensialların
paylanması цзря məlumat əsasında hər il aparılmalıdır. Qüvvədə olan норматив-техники
сянядляря uyğun olaraq boru kəmərlərinin keçid müqavimətini (sabit və ya dəyişən
cərəyan üsüllarından istifadə etməklə) ölçməklə mühafizə örtüyünün keyfiyyətinin
qiymətləndirilməsinə icazə verilir.
Qaz kəməri boyunca mühafizə örtüklərinin vəziyyətini detallaşdırılmış şəkildə
qiymətləndirilməsi, kəmər bir il istismar edildikdən sonra elektrometriya üsulları ilə həyata
keçirilməlidir. Ölçmələr əsasında aşkarlanmış təhlükəli sahələr seçmə yolu ilə
şurflanmalıдыр.
Mühafizə örtüyünün aşkar olunmuş zədələnmələrinин yeri trasda-1m dəqiqliklə
müəyyənləşdirilməli və qurğunun mühafizə örtüyünün zədələnmələri cədvəlдə qeyd
edilməli, тяляб олундугда zədələnmələr норматив-техники сянядляря uyğun olaraq
aradan qaldırılmalıdır.
8.3.4 Bütün nəzarət-ölçü məntəqələrində ГОСТ P 51164-98 uyğun olaraq mühafizə
potensialarına nəzarət olunmalıdır.
8.3.5 Mühafizə olunan qurğular boyunca онларын potensialları дашынан müqaisəedici
elektrodla, fasiləsiz olaraq və ya 1-ci və 2-ci istismar illəri arası мцддятдя 10m-dən artıq
olmayan addımla ölçцлмялидир.
Gələcəkdə ildə 1 dəfədən az olmayaraq qonşu KMQ arasında minimal potensiallar olan
sahələrdə ən azı iki nöqtədə potensiallara nəzarət olunmalıdır.
EKM sistemlərinin yeraltı komмunikasiya xəttinin yenidən quraşdırılmasından sonra, azan
cərayanların intensivliyində dəyişiklər baş verərsə qurğunun əsaslı təmirindən sonra
potensialları ölçülməlidir.
8.3.6 Оm кямиййяти (омическая составляющая) nəzərə alınmadan, sahə норматив
тялябляриня uyğun olaraq, zond-modul texnologiyası ilə stasionar və müvəqqəti
quraşdırılmış məntəqədə пotensial ölçülməlidir.
8.3.7 YKT olan sahələrdə potensiala nəzarət, om кямиййяти nəzərə alınmadan, хüsusi
nəzarət-ölçц məntəqələri (XNÖM) və ya nəzarət diaqnostika məntəqələrində (NDM)
həyata keçirilməlidir. Yüksək korroziya təhlükəsi (YKT) olan sahələrdə elektrik dəmir
yolu, mağistral avtomobil yolu və digər коммуникасийаларла kəsiшmə zonalarında
XNÖM və NDM quraşdırılmaлыдыр.
Quraşdırılma yeri və ölçmələrin reqlamenti норматив-техники сянядлярля müəyyən
edilməlidir.
8.3.8 Mühafizə potensialları, om кямиййяти nəzərə alıнmadan, 10m-dən artıq olmayan
addımla YKT sahələrində olan minimal potensiallar zonaсыnda 5 ildən bir əlavə olaraq
ölçülməlidir.
8.3.9 Qurğuların mühafizə dərəcəsi onların uzunluğundan və vaxt faktorundan asılı olaraq
qiymətləndirилмялидир.
Potensialları там kəmiyyət üzrə minimaldan aşağı və maksimaldan yuxarı qiymətlərə
malik olan boru kəmərləri sahələri və həmin sahələrin sərhədləri EKM parametrlərinin,
verilmiş kəmiyyətdən kənara çıxmalarının müddəti göstərilməklə, hər il cədvəl tərtib
olunmalıdır.
8.3.10 Йцксяк сявиййядя YKTолан zonalara aşağыdakılar aiddir.
- шoran (duzlaşmış) torpaqları olan sahələr;
- сabit cərayan mənbələrinin azan cərяyanlar olan zonalar;
- нəql edilən məhsulun (maddə) temperatуru +300C və daha yüksək olan qurğu sahələri;
- бataqlıqda, qara torpaqda, su basma ehtimalı olan, suvarılan və ya gələcəkdə suvarılacaq
toрpaqlarda yerləşən sahələr;
- бoru kəmərlərinin sualtı, avtomobil və dəmir yolları keçidləri və həmin keçidlərdən hər
iki tərəfə норматив-техники сянядлярdə göstərilmiş məsafədə yerləşən sahələr, çayların
subasar sahələri (çaylaq);
- сənaye və məişət axıntıları, tullantıları olan sahələr;
-кompressor, qazpaylayıcı və nasos stansiyalarının, qazın kompleks hazırlanması
qurğularının ərazisi və onlardan hər iki tərəfə норматив-техники сянядлярdə göstərilmiş
məsafədə yerləşən ərazilər;
- мüxtəlif boru kəmərləri ilə kəsişmə yerləri və həmin yerlərdən hər iki tərəfə 350m
məsafədə olan sahələr.
İstismar prosesində aşkar olunan YKT zonalarına EKM qurğuları arasında yerləşən
korroziya səbəbindən aşkar edilmiş nasazlıqlar və ya çat, deşik və s. ildə 0,3mm-dən artıq
korroziya sürətinə malik olan sahələr aiddir.
Qaz kəmərlərinin həddиндən artıq YKT və YKT qruplarına daxil olmayan sahələri
mülayim korroziya təhlükəsi (MKT) sahələrinə aiddir.
8.3.11 Müxtəlif korroziya təhlükəsi olan sahələrdə qurğuların korroziya müayйinəsi
норматив-техники сянядляря müvafiq aparılmalıdır.
8.3.12 2000-ci ildən sora inşa edilmiş (və ya yenidən quraşdırılmış) yeni qaz kəmərlərində
və həmçinin həddиндən artıq YKT və YKT olan zonalarda fəaliyyətdə olan boru
kəmərlərində quraşdırılmış kaтod mühafizə qurğuları (KMQ) норматив-техники
сянядляря müvafiq olaraq məsafədən nəzarət və KMQ –nin iş rejimini idarə edən
vasitələrlə təchiz edilməlidir.
8.3.13 Boru kəmərlərinin mühafizə örtüklərindəki zədələnmələrin təmiri qüvvədə olan
норматив-техники сянядлярin tələblərinə müvafiq olaraq aparılmalıdır. Təmir edilmiş
sahədə mühafizə örtüyü qurğunun əsas örtüyünə qoyulan tələblərə cavab verməlidir.
8.3.14 Bir texnoloji dəhlizdən keçən boru kəmərləri ümуmi EKM sisteminə daxil
olmalıdır. Ümümi mühafizə sisteminin yaradılması mümkün olmadıqda qonşu qurğulara
zərərli təsirləri istisna edən tədbirlər görülməklə, ayrı-ayrılıqda mühafizə sxeminin
tətbiqinə icazə verilir.
8.3.15 Boru kəmərlərinin korroziyadan mühafizə sxemləri (ümumi və ya ayrı-ayrılıqda)
konkret olaraq, istismar şəraitindən və iqtisadi məqsədəuyğunluqdan asılı olaraq
seчilməlidir.
Ümumi mühafizə sxemi həyata keçirilərkən bütün elektrik tağları (перемычки) sökülə
bilən icrada olmalı, birləşdirici kabellər isə nəzarət ölçü məntəqəsinə (NÖM)
yönəldilməlidir.
NÖЪ kommutasiya lövhəsinin asan yanaşma imkanına malik və etibarlı sökülən
birləşmələri olmalıdır. EKM sxemlərində “əlçatmaz” tağların tətbiqi yolverilməzdir.
8.3.16 Azan cərayanların «anod» və «işarə dəyişən» təsiri zonalarında KMQ avtomatiк
çevricilərlə təchiz edilməli və verilmiş potensialın avtomatik saxlanılması rejimində
işləməlidir.

8.4 Тexniki sənədləшмя

8.4.1 Кorroziyadan mühafizə xidmətinдя aşağыdakı texniki sənədlər olmalıdır:

- EKM vasitələrinin planda nəzərdə tutulun işlərin yerinə yetirilməsi (PNTJYY) ъядвяли
və planı;
- кatod, drenaj, protektor mühafizəsi qurğularının məsafədən nəzarət vasitələrinin
pasportları və jurnalları;
- мühafizə örtüklərinin katod polyarizasıya üsulu ilə sınaq aktларı;
- гaz kəmərlərinin mühafizə örtüklərinin növü və tipi, KMQ həddиндən artıq YKT, YKT
olan sahələri, elektrik təchizatı göstərilməklə, miqyaslı sxemləri;
- мühafizə örtüklərinin нюгсанлар (насазлыглар) cədvəli;
- гaz kəmərlərinin şurflarda müayйinə aktı;
- гaz kəmərinin mühafizə örtüklərinin təmir aktı;
- EKM vasitələrinin və qidalandırıcı EÖX yerləşdirilməsinin prinsipial elektrik sxemləri;
- гurğu boyu omik təşkiledici nəzərə alınmadan potensiallar cəminin NÖC üzrə illik
paylanması (bölüşdürülməsi) diaqramı;
- чıxarılma elektrod üsulu ilə mühafizəedici potensialların paylanması diаqramı və digər
müaйyinə materialları;
- пotensialları minimaldan aşağı və maksimaldan yuxarı qiymətlərə malik olan qaz
kəmərləri sahələrinin siyahыsı;
-EKM vasitələrinin istismarının etibarlılığına nəzarət jurnalı;
-NDM –də korroziya sürətinin və mühafizə parametlərinin ölçülməsi cədvəli;
- гurğu boyu korroziya zədələnmələrinin paylanması diaqraмmı;
-MKT,YKT və həddindən artıq YKT olan zonalar göstərilməklə, qaz kəmərinin ayrı-ayrı
sahələrinin korroziya pasportu;
- сtatistik hesabat formaları;
-EKM vasitələrinin uzun müddətli (5 illik) əsaslı təmir planı;
- EKM üzrə icra sənədləri;
- гaz kəmərində və obyektlərdə aparılmış bütün yoxlamaların (müayйinələrin) hesabatları;
- кorroziya vəziyyətinin uzunmüddətli proqnozu;
-мüəssисə tərəfindən qəbul olunmuş sənədlər;
-diaqramların, cədvəllərin, siyahıların və digər sənədlərin kompйuter məlumat bazası
formasında saxlanılması tövsiyyə olunur.
8.4.2 Korroziyadan mühafizə üzrə texniki sənədlər, eyni zamanda mühafizə örtüyünün
EKM və korroziyanın vəziyyətinə nəzarət barədə materiallar qurğunun istismar müddəti
ərzində saxlanılmalıdır.
Бюлмя ЫХ. НЮЪ вя А, телемеханика васитяляри вя щесаблайыъы техника.
Рабитя.
9.1 Цмуми тялябляр
9.1.1 Magistral qaz kəmərləri obyektlərinин idarəetmə və rabitə sistemlərinin təşkili,
мялуматландырма, avtomatlaşdırılmа və telemexaniканын funksiyaлары вя щяъми
АРДНШ tərəfindən təsdiq edilmiş рящбяр sənədlərə uyğun olmalıdır. Рящбяр sənədlərin
şamil edilmədiyi obyektlər üçün мялуматландырма, avtomatlaşdırmа və
telemexaniканын funksiyaлары вя щяъми МГКИ tərəfindən müəyyən edilir.
9.1.2 Avtomatlaşdırma vasitələri texnoloji avadanlıqla дяст шякилдя алыныр.
Yenidənqurma və модернляшдирмя zamanı avtomatlaşdırma vasitələrinin ayrı-
айрылыгда алынмасына yol verilir.
9.1.3 İdarəetmə sistemləri гцввядя олан normativ-техники sənədləriн тялябляриня уйьун
istismara qəbul edilməlidir.
9.1.4 Özündə тexnoloji пroсseslərin, istehsalat-təsərrüfat fəaliyyətiniн автоматик
идаряетмя системляринин (AİS) proqram-texniki, texnoloji avadanlıгларын
avtomatlaşdırma və telemexaniка vasitələrini, rabitə вя məlumatлarın ötürülmə vasitə və
sistemlərini birləşdirən idarəetmə sistemləri vahid, гаршылыглы ялагяли фяалиййят
эюстярян комплекс кими nəzərdə tutulur вя МГК обйектляринин birləşmiş idarəetmə
sisteminiн yaraдылмасыны нязярдя тутур.
9.1.5 Texnoloji avadanlıгларын автоматлашдырма və xətti telemexanika sistemляри,
idarəetmə vasitərinin vəziyyətindən asılı olmayaraq, avadanlıгларын idarəетмя, nəzarət və
mühafizəsi üzrə lazımi kompleks əməliyyatlarы иля təmin eтməlidir.
9.1.6 АИС-нин иstehsalat-təsərrüfat fəaliyyəti aşağıdakı səviyyələrdə yerinə yetirilir:
- мüəssisə səviyyəsi;
- бölmənin, tabeликдя олан təşkilat səviyyəsi;
- лokal obyektlərin səviyyəsi (anbarlar, maddi-texniki təchizat bazaları, sahələr.
9.1.7 AİS İTF proqram-texniki bazası Lokal hesablama şəbəkələri, uzaq məsafədəki
Personal Elektron Hesablayıcı Maşınlar (PEHM) və terminallar, məlumatötürmə vasitələri,
vahid bölüşdürücü və lokal məlumat bazaları sayılır.
9.1.8 TP AİS-də texnoloji avadanlq və proсseslərin idarə edilməsi aşağıdakı səviyyələrdə
yerinə yetirilir:
-мüəssisənin mərkəzi dispetçer məntəqəsi (МГКИ-нин TP AİS səviyyəsi);
- КS dispetçer məntəqəsi və MГК-nin xətti idarəetmə идаряси (МГК ХИИ);
-KS-nin operativ-texniki idarəetmə postu bir neçə kompressor sexinin yaxınlıqda
yerləşərsə, o zaman bir KС-dən чох KS-nə xidmət edə bilər (KS TP AİS sex səviyyəsi);
- аvtomatlaşdırылma və telemexaniкa vasitələrinin lokal sistemləri (газвурма
агрегатларынын, кюмякчи avadanlıгларын, elektrik təchizatı qurğularınын, KS-nin
birləşmə qovşaгларыnын, kran meydançalarınын, qaz sərfinin ölçülməsinin
kompйuterləşdirilmиш vasitələrinə avtomatik nəzarət, idarəetmə və mühafizə sistemлярi).
9.1.9 TP AİS proqram-texniki vasitələri bütün tabeликдя олан obyektlər üzrə МГКИ-нин,
МГК-нын ХИИ, KS və компрессор сехинин dispetçerlərini və texnoloqlarını vahid
avtomatlaşdırılmış iş yerlərində мялуматла təmin etməlidir.
9.1.10 İdarəetmə, мялуматландырма, avtomatlaşdırma, telemexaniка və rabitə
sistemлярinin fasiləsiz işləməsi istehsalat şöbələri, xidmətləri, sahələri, AİS-nin qrupları,
NÖC və A васитялярини, rabitə, telemexanika, metroloji təminat хидмяти tərəfindən
təmin edilir.
AİS bölmələrinin funksiyaları МГКИ-нин və бюлмяляринин (МГК-нын ХИИ,КС)
səviyyəsində idarəetmə vasitə və sistemlərinə şamil edilir. Xidmət göstərilən avadanlığın
və AİS bölmələrinin funksiyalarının həcmi daha dəqiq 9.1.11 və 9.1.12 бяндляриндя
göstərilир.
9.1.11 AİS-нин istismar heyətiнин хидмят сийащысына ашаьыдакылар дахилдир:
- щesablama texnikasının aparat-proqram vasitələriня хидмят;
- пeriferiya vasitələri PEHM və EHM;
- лokal hesablama şəbəkələri;
- vahid, bölüşdürülmцш мəlumat bazası;
-МГКИ və onun bölmələrinin məlumatların ötürülmə sistemi səviyyəsində operativ
sistemli идаряетмя vasitələri (МГКИ, МГК-нын ХИИ, КС вя с.);
- kommunikasiya serverləri, modemlər.
9.1.12 AİS heyətinin funksiyasına daxildir:
-МГКИ, МГК-нын ХИИ, KS səviyyəsində АИС sistemляринин istismarı;
-МГК və onun bölmələri səviyyəsində baza və tətbiqi proqram təminatının müşaiət
edilməsi;
-AİS sistemlərinə qошулмуш informasiya təhlükəsizliyi vasitələrinə texniki xidmət.
9.1.13 İnformasiya təhlükəsizliyi normalarına və ümumi mühafizə siqnalizasiya
vasitələrinin istismarına нязаряти, МГК obyektlərinə хариъдян вя icazəsiz мцдахилядян
мцщафизяни təhlükəsizlik xidməti yerinə yetirir.
9.1.14 NÖC və A васитяляри хидмятинин istismar heyəti ашаьыдакы аваданлыглара
xidmət эюстярир:
- avtomatlaşdırma vasitə və sistemlərinə, o cümlədən, proqramlaşdırılmış məntiqi
kontrollerlər bazasında kompйuter avtomatlaşdırma vasitələrinə;
- тянзимлямя системляри, йардымчы техноложи обйектлярин
автоматлашдырылмасынын локал системляри дахил олмагла агрегат вя сех
автоматикасы системляриня;
- истилик вя су тяъщизаты системляриня, кюмякчи механизмлярин
автоматлашдырылмыш фяалиййятини тямин едян НЮЪ вя А васитяляриня;
- texnoloji təhlükəsizliйин тямин едилмяси сistemlərinя (otaqların qazlaşma вя
avadanlıгларда титряйишин сявиййясиня нязарят, yanğın avtomatikа vasitə və
sistemlərиня nəzarət);
-KS-нын sənaye meydançasında kranların idarəeтмя sistem və vasitələrinə, həmçinin xətti
telemexanika ilə idarə edilən kranların lokal idarəetmə sistemlərinə;
-KS sənaye meydançasında avtomatlaşdırma sistemlərinin sənaye kom-munikasiya
şəbəkələrinə;
- QВА-нын (газвурма агрегатлары) ölçц, siqnalizasiya və mühafizə vasitələrinə,
кюмякчи avadanlıглара;
- sənaye və yaşayış qəsəbələrinin qazanxaларынын аvtomatikasına;
-şəxsi ehtiyaclar üçün нязярдя тутулан qaz sərfölçmə qovşaqlarının avtomatika
системляриня və vasitələrinə;
- texnoloji avadanlığın mühafizə avtomatika sistemlərinə, NÖC və A, ГПС-dя
siqnalizasiya vasitələrinə, xüsusi avtomatika vasitələrinin mühafizə siqnalizasiyasına;
- avtomatlaşdırmanın sənaye kanallarının kommunikasiya interfeyslərinə.
9.1.15 Rabitə васитялярини istismar едян heyət ашаьыдакы xidmətляри göstərir:
- rabitə vasitə və sistemlərinə хидмят;
- rabitə xətlərinə хидмят;
- məlumatlaндырма sistemlərinə (marşrutizatorlar, ayrılmış və kommutatorlu rabitə
xətlərində olan ton modemlərinə, kommunikasiya kompйuterlərinə və s.) хидмят.
9.1.16 İdarəetmə sistemляринин və vasitələriнин istismara гябулу obyektiн idarəтабели
komissiyaсы tərəfindən щяйата кечирилир.
9.1.17 AİS, avtomatlaşdırma və telemexaniка proqram-texniki vasitələrinin son qəbul
mərhələsi онларын иş rejimində kompleks yoxlamaсы sayılır və işləyən qurğular üçün
ашаьыдакы кими олмалыдыр:
fasiləsiz rejimdə - 72 saat;
gözləmə rejimində - 1 aya qədər.
Avadanlıq сынаг istismarынa МГКИ üzrə əmrə əsasən верилир. Сынаг istismarы
müddətində məmulatlar və sistemlərin müxtəlif rejimlərinин yaranmasını və ya təтбиг
edilməsini nəzərdə tutan proqramlar üzrə yoxlama aparılır.
9.1.18 Qəbul sınaqları proсsesində alınmış faktiki texniki məlumatlar və xarakteristikalar
sistemin formulyarına daxil edilir.
9.1.19 AİS-nin proqram-texniki vasitələrinin, ölçmələrin, avtomatlaşdırma və rabitənin,
həmçinin qoşma sənədlərin saxlanылmasına görə məsuliyyəti bu vasitələrin quraşdırıldığı
sexlərin və xidmətlərin istismar heyəti daşıyır.
9.1.20 İşчи parametrlər və иглим şərtləri (ətraf mühitin temperaturu, rütubət, havanın
tozluлуьу, агрессив mühitin mövcudluğu), vasitə və sistemlərin quraşdırıldığı yerlərdə
mexaniki təsir istehsalçı zavodун təlimatının tələblərindən kənara çıxmamalıdır.
9.1.21 Avtomatlaşdırma və idarəetmə vasitələrи sabit gərginliк алтында ишлямялидир.
Bu qurğuların електрик qidalanma dövrələri sənaye maneələrinin təsirindən mühafizə
olunmalıdır.
9.1.22 İdarəetmə sistemляринин və vasitələrinin etibarlı ишлямясини təmin etmək цчцн
ehtiyat електрик qidalandırma мянбяйи nəzərdə tutulmalıdır.
9.1.23 Lövhələr, keçid qutuları və yığılmış kabel lövhələri nömrələnməli, bütün sıxaclar və
onlara gедян məftillər, həmçinin nəzarət-ölçü cihazlarınын və avtomatik tənzimləyicilərin
impulslu xətləri nişanlanmalı, idarəetmə пултларынын, siqnalizasiya вя ölçmə
qurğularıнын цстцндя onların təyinatı yazılмалыдыр.
9.1.24 İdarəetmə sistemlərinə, cihazlara, avtomatlaşdırma və rabitə sistemlərinə, mühafizə
qurğularına xidmət göstərмяк və nəzarət етмяк цчцн birbaşa aiddiyatı və müvafiq
ихтиссасы olmayan şəxslərin buraxılması qadağandır.
9.1.25 NÖC və A, telemexanika васитяляринин və hesablayıcı техниkanın istismarı
qüvvədə olan “Avtomatika vasitələrinin, telemexanika və hesablayııcı texnikanın texniki
istismar və təhlükəsizlik qaydaları”na və qüvvədə olan digər təhlükəsizlik normativlərə
müvafiq щяйата кечирилмялидир.
9.1.26 Obyektlər müvafiq qaydada təsдiq олунмуш Qaydalara və layihə ilə nəzərdə
tutulмуш həcmdə ишляк вязиййятдя олан, Standartlaşdırma, Metroloэийа və Paтent üzrə
Dövlət Комитясиндя Dövlət yoxlaмасындан keçmiş NÖC və A, telemexanika
васитяляри və hesablayıcı texnika ilə təchiz olunmalıdır.
9.1.27 Telemexanika xətlərinin tikintisi, yenidən qurulması və təmiri üzrə işlər müvafiq
qaйdada təsдiq олунмуш гaydaların, тəlimatların, qüvvədə olan təhlükəsizlik
standartlarının tələbləri nəzərə alınmaqla həyata keçirilməlidir.
9.1.28 NÖC və A васитяляри, telemexanika və hesablayıcı texnikaнын vəziyyətiня və
təhlükəsizlik istismarına görə мясулиййяти müəssisə üzrə əmrlə тяйин едилмиш шяхс
дашыйыр.
9.1.29 MQK obyektлярində ПТЭ ("Правила технической эксплуатации
электроустановок потребителей") вя ПТБ ("Правила техники безопасности при
эксплуатации электроустановок") гайдаларына uyğun olaraq, електрик təhlükəsizliйи
üzrə müəyyən ixtisсas qrupu олан ишчилярин təsдiq edilmiş siyahыsı olmalıdır. Bu
ишчилярин аvtomatlaşdırma və telemexaniка sистемляриндя operatif dəyişикляр etməк
hüquqлары var. Ишчилярин müvafiq işlərin aparılması üzrя bilik səviyyələri вя praktiki
bacarıqları yoxlanılmalıdır. NÖC və A васитяляриня və mühafizə qurğularına билаваситя
nəzarətи və xidmətи иля мяшьул олмайан şəxslər, бу гурьу вя ъищазлара xidmət
etməyə buraxılmırlar.
9.1.30 NÖC və A вя telemexanika васитяляриндя, mühafizə sистемlərində dəyişикляр bu
obyektin əsas avtomatlaşdırılmış texnoloji avadanlıгларына ъавабдещ шяхсин icazəsi və
sərəncaмı ilə, operativ журналда qeyd eтməklə həyata keçirilməlidir.
9.1.31 Гяза hallarынda (bədbəxt hadisələr, yanğınlar, təbii fəlakətlər baş verdikdə) və ya
qəzaların aradan qaldırılması zamanı мцвафиг təlimatlara əsasən ъавабдещ шяхсин
иъазяси olmadan зярури dəyişиклярин edilməsinə yol verilir. Bu halda ъавабдещ heyət
xəbərdar edilмяли operativ журналда qeydlər olunмалыдыр.
9.1.32 Əllə idarəетмя rejimində аvadanlığın istismarı заманы lazım olan NÖC və A
васитяляринин, mühafizə və digər texniki vasitələrin nasaz олдуьу щалда avadanlığın
qoşulması və istismarı qadağandır.
9.1.33 Ölçü və avtomatlaşdırma vasitələrinin sazlığını və göstəricilərinin düzgünlüyünün
vaxtaşırı yoxlanılması Metrlogiya, Standartlaşdırma və Patent Dövlət Комитясинин
labоratoriyaları ilə razılaşdırılmış və müəssisə (birlik) rəhbəri tərəfindən təsдiq edilmiş
cədvəlя уйьун həyata keçrilмялидир.
9.1.34 Avtomatlaşdırma, telemexaniка və hesablayıcı texnikа vasitələrinин дястinə daxil
olan elektrik avadanlıглары нormativ-техники сянядлярин tələblərinə uyğun йерля
бирляшдирилмялидир.
9.1.35 Partlayış təhlükəli sahələrdə quraşdırılan qurğuların NÖC və A васитяляринин
elektrik cihazları partlayışдан mühafizəli olmalıdır.
9.1.36 Partlayış təhlükəli sahələrdə quraşdırılmış partlayışдан mühafizəli cihazларın
cərəyandaşıyıcı hissələrindən gərginliyin götürülməsindən sonra, iş vaxtı elementləri qızan
cihazların aчılmasına isə onların temperаtуru qaz-hava qarыşıьынын alışma
temperaturунdan aşağı olduгдa icazə verilir. Partlayış təhlükəli sahələrdə adi tester,
meqаоmmetr və digər cihazlarla elektrik NÖC və A васитяляринин yoxlanılması
qadağandır.
9.1.37 Partlayışдан mühafizəli örtüklərя və keçиrici (giriş) hissəlяrя, cihazların
kipləşdiricilərinя vaxtaşırı nəzarət təşkil olunmalıdır. Zəif kipləşdirici elementləri olan
partlayış təhlükəli cihazların istismarı qadağandır. Qurуluşuнda və ya istismar təlimatında
nəzərdə tutulmayıbsa, kipləşdiricilərə əlavə ara qatlarının qoyulması qadağandır.
Partlayışдан mühafizəsinin parametrlərinin, bərkidici və araqat matarellarının istehsalçı
zavodun təlimatlarına uyğun gəlməyəн digər materiallara dəyişdirilməsi qadağandır.
9.1.38 Partlayış təhlükəli kimi istismar olunan NÖC və A васитяляриnиn operator
otaqlаrından yanar qazların və maye impuls borucuqlarının keçirilməsi qadağandır. Ölçü
impulsu tərkibində yanmayan, donmayan mayelərlə və ayыrıcı tutumlara ayrılan
borucuqlara verilməlidir. Bu halda ayыrıcı mayenin səviyyəsinə və avtomatik ayыrıcı
qurğuların kipliyinə vaxtaşırı nəzarət olunmalıdır. Maye səviyyəsi normal vəziyyətdən
nisbətən az olan ayыrıcı tutumlardan istifadəйя yol verilmir. Cihazın sökülüb
чыхарылмасындан сонра impuls borucuğunun sərbəst ucunda maksimal işçı təzyiqi
nəzərə alan tıxac qoyulmalıdır.
9.1.39 Təzyiq altında işləyən pnevmohidroavtomatlaşдырma sisteminə daxil olan qabların
istismarı qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərin tələblərinə müvafiq həyata
keçirilməlidir. Bu halda hava təzyiqinin yol verilə bilən həddləri üçün (yuxarı və aşağı)
xəbərdaredici гурьу nəzərdə tutulmalıdır.
9.1.40 Civə ilə doldurulan NÖC və A васитяляринин istifadəsi maksimum
məhdudlaşdırılmalıdır.
9.1.41 Фəalиyyətdə olan qüрьуларын impuls borucuqlarının üfцrülməsi əvvəlcədən,
müvafiq təhlükəsizlik tədbirlərini görməklə, qurğunun təhlükəsiz istismarına ъавабдещ
şəxsin icazəsi ilə həyata keçиrilмялидир. Yanar məhsullar xüsusi üfürülən çənlərə
boşaldıлmаlıdır.
9.1.42 İdarəetmə lövhəlяrində yerləşən NÖC və A васитяляринин üzərində onların
təyinatını müəyyən edən yazılar olmalıdır. Manometr вя digər NÖC və A ъищазлары
yaxşı görüнən йердя qurашдырылмалы, onların lövhələrinin üстцнdəki bölmələrdə yol
verilə bilən işçi təzyiqя uyğun nişan olmalıdır.
Qaz kəmərlərinin 10MPa və ондан йцксяк təzyiqli aparatların üzərində olan
manometrlərin gövdələrinin ştuтserlərinдян qaz сызарса, даьылманын qarşısını almaq
üçün rezin tıxac və yaxud gövdə dağılarsa, xidmət heyəti qəlpələrdən qoruyan üzvи
şüşədən щазырланмыш mühafizə qurğusu olmalıdır.
9.1.43 NÖC və A васитяляринин səyyar labоratoriyasının avadanlığı və banı, habelə
sınaqdan keçən avadanlıq, en kəsiyi 10mm2-dən az olmayan elastiк mis məftildən olan
keçirici ilə йерля бирляшдирилмялидир. Labоratoriyаnın йерлябирляшдирилмяси üçün
qidalandırıcı güc kabellərindən istifadə etmək qadağandır.
Rabitə
9.1.44 MQK-nin rabitə xətlərinin istismarı, yerli telefon xətləri daxil olmaqla, kabel rabitə
xətlərinin istismarı qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərə və müvafiq qaydada təsдiq
olunmuş qayda və təlimаtlara uyğun həyata keçirilməlidir.
9.1.45 MQK-nin hava və kabel rabitə xətlərinin stasionaр qurğуlarının istiсmarı qüvvədə
olan normativ-техники сянядлярин тялябляриня уйьун həyata keçirilməldir.
9.1.46 MQK-nin radiorele rabitə xətlərinin və radio əlaqə vasitələrinin istismarı qüvvədə
olan tikinti və təhlükəsizlik norma вя гайдаларынын тялябляриня уйьун həyata
keçirilməlidir.
9.1.47 Rabitə cihazlarını qidalandıran elektrik qurğularıнын истисмары ПТЭ və ПТБ
гайдаларынын тялябляриня uyğun yerinə yetrilməlidir.
9.1.48 MQK-nin rabitə xəтtinə xidmət edən heyət müvafiq hazırlıq keçməli və електрик
təhlükəsizliйи üzrə lazımı ixtisсas qrupу olmalıdır.
9.1.49 MQK-nin rabitə xətlərinin tikintisi və təmiri üzrə işlər qüvvяdə olan tikinti
normaларына və mövcud qanunvericilik tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
9.1.50 Rabitə xətləri 380/220V gərginliyi olan hava xətləri ilə dayaqlarda birgə asılarsa бу
Гайдаларын 7-ъи бюлмясинин мцвафиг бяндляринин tələləбrinə əməl edilməlidir.
EÖX-lə birgə ümumi dayaqlarda asılan zəncirli hava rabitə xətlərinin və ya EÖX
yaxınlığından keçən (paralel keçən) hava və kabel rabitя xətlərinin məftillərində xidmətи
heyət və aparatlar üçün təhlükəli olan, torpaьа nisbətən, yüksək gərginlik indуksiyası
olduqda, xətlərə xidmət və onların təmiri zamanı bu Qaydaların 7-cи бюлмясиндя qeyd
edilən xüsusi təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir.Bu halda ilk növbədə, məftillər və torpaq
arasında təhlükəli gərginliyin olmaması yoxlanılmalıdır.
9.1.51 Rabitə xətlərində əlavə gərginlik aşkar edildikdə rəhbərlik xəbərdar едилмяли, o,
isə öz növbəsində işlərin aparılması mümkünlüyü və işlər icra olunarkən əlavə
təhlükəsizlik tədbirlərinin görülməsi barədə qərar qəbul eтмяlidir.
9.1.52 EÖX-in induktiv təsirlərindən вя şimşək boşalmalarından əmələ gələn təhlükəli
gərginliklərdən heyətin və rabitə qurğularının mühafizəsi üçün qüvvədə olan normativ-
texniki sənədlərin tələblərinə əsasən, mühafizə qurğuları ilə təchiz edilməlidir. Бу
mühafizə qurğuları müntəzəm olaraq yoxlamadan keçирилməlidir.
9.1.53 Şimşək vaxtı və yaxud şimşək yaxınlaşanda hava- rabitə və кабел йайым xətlərində
habelə kabel rabitə xətlərində elektrik ölçмялярин aparılması qadağandır.
9.1.54 Küləyin sürəti 1m/s və daha чох olduqda, hямчинин bu yerdə temperatur yol verilə
bilən həddən aşağı olduгда, hava xətlərində işlərin aparılması qadağandır.
9.1.55Partlayış təhlükəli otaqda yalnız partlayışдан mühafizəli rabitя vasitəlяrinin
qurашдырылмасына иъазя верилир.
9.1.56 Diсpeтçer və yanğınsöndürmə xidmətini çağырмаг üçün istifadə olunan rabitə
vasitələri daim saz vəziyyətdə olmalı, zədələndikdə dərhal təmir olунmalıdır. Rabitə
vastələrnin saz вязиййятдя olması мцтямади olaraq yoxlanılmalıdır.
9.1.57 Telеfon aparatlarının yanında yanğınsöndürmə xidmətiнин, təcili yardım və digər
xüsusi xidmətlərin və vəzifəli şəxslərin телефон нюмряляри вя çağыrılması qaydaları
haqqında göstəriş olmalıdır.
9.2 İstismarın təşkilи
9.2.1 İdarəetmə sistemləri шябякяляринин, hesablama texnika vasitələrinin,
proqramlaşdırılmış məntiqi kontrollerlərin(PMK), avtomatik mühafizə və idarəetmə lokal
sistemlərinин, telemexanika, rabitə və məlumat ötürüъц vasitələrin fasiləsiz işləməsini
təmin etmək üçün МГКИ-нин istehsalat şöbələri тяряфиндян müvafiq xidmətляр, sahələr
və qruplar yaraдıлмалы вя istehsalat şöbələri тяряфиндян rəhbərlik едилмялидиr.
9.2.2 Xidmətlərin, sahələrin fəaliyyətinin təşkilи idarəetmə sisteminin-мялумат,
avtomatlaşdırma, telemexanika və rabitə системляринин эеъя-эцндцз фасилясиз işini
təmin etməlidir.
9.2.3 İdarəetmə sistemləriня xidmətин təşkili şöbə tərəfindən müəyyən edilir. Texniki
xidmət və cari təmir МГКИ şöbələrinin xidmət və istismar heyəti tərəfindən yerinə
yetirilir. Texniki xidmət və cari təmir üzrə xüsusi iş növlərini yerinə yetirmək üçün
МГКИ-нын və digər təşkilatların ихтисаслашдырылмыш şöbələri cəlb oluna bilər.
9.2.4. NÖC və A системляриня xidmət щейяти (qrupu) ашаьыдакылары təmin
eтмялидир: -KS, ЙГА, ГПМ bütün obyektlərində nəzarət, mühafizə, avtomatik idarəetmə
qurğularının, həmçinin sənaye kommunikasiya kanallarının fasiləsiz və etibarlı istismarını;
- texniki xidməti;
- qurğu və sistemlərin sazlığınы və iş qabiliyyətinin bərpası üçün cari təmiri;
- qurğu və sistemlərin texniki xidmətини və təmir-plan ъядвялинин işlənib
hazırlanmasını;
-təmirя və texniki vasitələrə xidmət едян podratçı təşkilatların fəaliyyətinə nəzarəti;
-quraşdırma və sazlama işlərinin yerinə yetirilməsinə nəzarətи, sınaqların keçirilməsini,
avtomatlaşdırma, nəzarət, mühafizə, avtomatik idarəetmə vasitələrinin istismara qəbulуну;
-аваданлыгларын ишинин дайанмасынын araşdırılmasında iştirakы, onların qarşısını
almaq üzrə tədbirlərin эюрцлməsini;
-ölçmə vasitələrinin və təhlükəsizlik sistemляринин (qaz нязарят, yanğına qarşı
мцщафизя системляри) dövlət və idarə komissiyaları tərəfindən sınaгдан
кечирилмясини və kalibrlənməsində iştirakы.
9.2.5 Rabitə xidməti ашаьыдакылары təmin eтмялиdir:
- мцяййян олунмуш hüdudда texnoloji rabitənin, məlumat юtürüъц vasitələrin fasiləsiz
işini;
- istismar олунан rabitə vasitəляринин, şəbəkələrin və tikililərin ишляк vəziyyətdə
saxlanылmasını;
-texnoloji rabitənin, məlumatötürüъц vasitə və sistemlərin, qurğu və tikililərin
насазлыгларынын aradan qaldırılmasını;
- qəzaların, bədbəxt hadisələrin və texniki təhlükəsizlik üzrə qaydaların pozulmasının
qarşısının alınması üzrə tədbirlərin эюрцлməsini;
- rabitə və məlumatötürüъц sistemlərin ölçц cihazlarının metroloji təminat üzrə норматив-
техники сянядлярин tələblərinə уйьун olaraq ишляк vəziyyətini və düzgün tətbiq
edilməsini;
- xidmət göstərilən obyektlərdə qəza və planлы işləri yerinə yetirərkən qaz kəməri trasında
müvəqqəti rabitənin təşkil edilməsini;
- мülki müdafiənin tələblərini nəzərə almaqla, rabitə вя məlumatötürüъц vasitələrin
təтбигини və saxlanmasını;
- telemexanika kanallarının, telemexanikanın xətti və stansiya qurğularının istismarını;
- rabitə və məlumatötürüъц vasitə və şəbəkələrin nasazlığının арадан галдырылмасыны
və iş qabiliyyətini bərpa eтмяк üçün texniki xidmətи və cari təmiriни.
9.2.6 Telemexanika xidməti ашаьыдакылары təmin eтмялиdir:
- МГК-нин ХИИ-нин hüdudlarında telemexanika sisteminin fasiləsiz işini;
-telemexanika vasitələrinin və ona aid olan tikililərin saz vəziyyətdə saxlanылmasını;
-reqlamentlə müəyyən edilmiş nasazlıqların дярщал ашкар edilməsiни və aradan
qaldırılmasını;
- ихтисаслашдырылмыш briqada tərəfindən aradan qaldırılan nasazlıqlar haqqında
müəssisəйə vaxtında xəbər verilməsini və yerinə yetirilməsinə nəzarəti;
- telemexanika vasitələrinin istismarı zamanı qəzaların, bədbəxt hadisələrin və texniki
təhlükəsizlik qaydaların тялябляринин pozulması hallarının aradan qaldırılması üzrə
tədbirlərin эюрцлмясини;
- вериъиlərin texnoloji parametrlərinin vaxtında metroloji yoxlanылmasını və
attestasiyasını;
- servis cihazlarının və ehtiyat hissələrin lazımi сявиййядя горунуб сахланмасыны,
гейдя алынмасыны və ишляк vəziyyətdə saxlanылmasını;
- telemexanika vasitələrinin təmirini və xidmətин göstərilməsini, görülmüş işlərin
qəbulunu yerinə yetirən podratçı təşkilatlar və ихтиссаслашдырылмыш briqadalarын
fəaliyyətinə nəzarəti;
- норматив-техники сянядлярə uyğun olaraq, profilaktik işlərin və texniki xidmət
işlərinin ъядвялlərinin işlənib hazırlanmasını.
9.2.7 Иstismar heyətи тяряфиндян hesablama texnikasının, avtomatlaşdırma,
telemexanika, siqnalizasiya və mühafizə sistemlərinin açılması, obyektin istismarına
ъавабдещ dispetçerin (operatorun, növбətçi mühəndisin) icazəsi olmadan qadağanдыр.
Avtomatlaşdırma vasitələrinin açılması və dəyişdirilməsi, o cümlədən, avtomatik
idarəetmədən əl ilə idarəetməyə keçmə operativ jurnalda qeyd edilməli, bölmə
dispetçerinin (növbə mühəndisinin) icazəsi ilə yerinə yetirilməlidir. Uzun müddətə
dəyişdirilmə МГКИ-нин rəhbərinin yazılı, təsdiq edilmiş icazəsi ilə yerinə yetirilir.
9.2.8 QPS-dя avtomatlaşdırma, nəzarət və siqnalizasiya vasitə və sistemlərinin, qazanxana
və digər obyektlərin, o cümlədən, avtomatik idarəetmədən əl ilə idarəetməyə keçirilməsi və
мясафядян idarəetmənin səviyyəsinin dəyişdirilməsi МГКИ-нин bölmə rəhbərliyi
tərəfindən müəyyən edilir.
Avtomatlaşdırma vasitələrinin təkrar qoşulması bərpa işləri başa çatdıqdan sonra,
dispetçerin xəbərdar edilməsi və jurnalda qeyd edilməsi ilə yerinə yetirilir.
9.2.9 İstismar heyəti avtomatlaşdırma qurğu və vasitələrini texniki xidmətin təsis edilmiş
ъядвяли üzrə dövri olaraq yoxlaмалыдыр.
9.2.10 Bütün işləyən idarəetmə vasitə və sistemləri plomblanmalıdır, Şkafların qapıları və
lövhələrin qoruyucu örtükləri bağlı olmalıdır. İstismar heyətinə təmir вя texniki xidmət
zamanı yerinə yetirilən iş tapşırığına uyğun olaraq, operativ jurnalda qeyd etməklə, işləyən
qurğuların açılmasına icazə verilir.
İşləyən əsas avadanlıгlarda, panellərdə, lövhələrdə, mühafizə və nəzarət дювряляриндя
hər-hansı bir işи yerinə yetirmək лазым olduqda idarə qurğularının yanlış
dəyişdirilmələrinə və heyətin səhv hərəkətlərinə qarşı ehtiyat tədbirləri görülməlidir.
9.2.11 Panellərdə və ya rele qurğularının yaxınlığında onların güclü titrəйишиня səbəb
olan, rele və digər qurğuların титряйиш нятиъясиндя сящвян ишя дцшмясиня сябяб
ола билян işlərin aparılması qadağandır.
9.2.12 İşləyən avadanlıqda NÖC-nın dəyişdirilməsi və ya təmiri, əgər bu növ işlərə texniki
təhlükəsizlik təlimatı və texnoloji proсseslərin şərtləri ilə yol verilirsə, yalnız dispetçerin
(növbə mühəndisinin) icazəsi ilə, operativ jurnalda qeyd etməklə, yerinə yetirilməlidir.
9.2.13 AİS-nin istismarı МГКИ-нин AİS istehsalat şöbəsi tərəfindən щяйата кечирилир.
9.2.14 Hesablaйыъы texnikanın və proqramlaşdırılmış kontrollerlərin işə daxil edilməsi, o
cümlədən, profilaktik işlər keçirildikdən sonra bütün kommunikasiya системляринин
bərpa edilməsindən sonra istismar təlimatına uyğun olaraq, proqram vasitələrinin fəaliyyəti
və idarə edilən avadanlığa təsiri йохланылмалыдыр.
9.2.15 İstismar prosesində proqram təminatının müşaйiət edilməsi və inkişafı
mərkəzləşdirilmiş olaraq МГКИ-нин AİS şöbəsi (TP AİS şöbəsi ilə) ilə yerinə yetirilir.
AİS şöbələrinin tərkibində (TP AİS) aşağıdakı istiqamətlər üzrə qruplar və ya ayrı-ayrı
mütəxəssislər nəzərdə tutulmalıdır:
- məlumat təminatının müşaйиət edilməsi və inkişafı;
- məlumat bazasının idarə edilməsi;
- baza proqram təminatının müşayiət edilməsi;
- tətbiqi proqram təminatının işlənилməsi və inkişafı, istifadə edilən AİY
(Avtomatlaşdırılmış İş Yerləri);
- tətbiqi proqram təminatının müşayиət edilməsi;
- texniki vasitələrin istismarı;
- məlumatötürüъц şəbəkələr və onларын xidmətlərinin idarə edilməsi.
9.2.16 Proqram vasitələrinə xidmətя daxildir:
- proqram təminatı daşıyıcılarına, həmçinin məlumat bazasına texniki xidmət;
- proqram təminatının və məlumat bazasının etibarlı fəaliyyətiня operativ
nəzarət;
- proqram təminatına dəyişikliklər edilməsi və onun təkrarlanması.
9.2.17 Proqram təminatı daşıyıcılarına və məlumat bazasına texniki xidmət onların
saxlanmasına zəmanət verməli və EHM konkret нювlərinin istismar sənədlərinə uyğun
olaraq AİS xidmət heyəti tərəfindən yerinə yetirilməlidir.
9.2.18 Proqram təminatının etibarlı fəaliyyətinə operativ nəzarət МГКИ-нин AİS şöbəsi
tərəfindən “Texniki хидмят üzrə təlimat”-a uyğun olaraq layihə və istismar sənədlərinin
tələblərinin nəzərə alınması ilə aparılır.
9.2.19 "Texniki хидмят üzrə təlimat” işləməyən rejimdə EHM-я texniki xidmət
göstərərkən, işləyən rejimdə ися sınaq proqramlarının, diaqnostika proqramlarının köməyi
ilə operativ nəzarəti daxil etməlidir.
İşləməyən rejimdə proqram təminatına operativ nəzarət istismar sənədlərində göstərilən
vasitə və prosedurların istifadə edilməsi ilə texniki xidmət göstərən heyət tərəfindən
aparılır.
İşləyən rejimdə proqram təminatına operativ nəzarət dövri olaraq ямялиййатчы tərəfindən,
texnoloji təlimatlara uyğun aparılır: prosesin düzgün aparılmamasına şübhə yarandıqda,
AİS məlumat istifadəçilərinin xahişi ilə aparılır.
İşləyən rejimdə proqram təminatına avtomatik operativ nəzarət hər bir yerinə yetirilən
funksiyalar üzrə proqram təminatında nəzərdə tutulan metod və vasitələrlə, fasiləsiz olaraq
yerinə yetirilir.
Bütün növ operativ nəzarət zamanı aşkar edilmiş nöqsanlar texniki xidmət və ya təmir
zamanı icraedici sənədlərə müvafiq olaraq və ya müvafiq reklamasiyalar əsasında işləyib
hazırlayanların və ya ихтисаслашдырылмыш servis təşkilatlarının cəlb edilməsi ilə,
mütəxəssislər tərəfindən aradan qaldırılır.
9.2.20 Proqram sənədlərinin təkrarlanması, uçotu və saxlanılması ГOСT 24.607-86 uyğun
olaraq yerinə yetirilməlidir.
9.2.21 Proqram təminatına dəyişikliklər ГOСT 19.603-78 uyğun olaraq yerinə
yetirilməlidir. AİS (TP AİS) şöbəsinin proqram təminatının dəyişdirilməsi üçün yalnız o
halda bildiriş tərtib едилир ki, o програмын əslинин sahibi olsun. Surətlərə dəyişikliklər
edilməsi zərurəti zamanı AİS şöbəsi dəyişdirilmə haqqında təklif hazırlamalı və əslin
sahibinə göndərməlidir.
İdarələrin xidmətləri proqram təminatının dəyişdirilməsi üçün təklifləri yalnız МГКИ-нин
AİS şöbəsinə göndərмялидир.
9.2.22 Bildiriş tərtib etmədən proqram təminatına dəyişikliklərин edilməsi qadağandır.
Proqram təminatının inkişafı və təkmilləşdirilməsi kim tərəfindən işlənib hazırlanmasından
asılı olmayaraq, müəyyən olunmuş qaydada bildirişin tərtib edilməsi ilə yerinə yetirilir.
9.2.23 Mərkəzləşdirilmiş və bölüşdürülmüş məlumat bazalarına AİS (TP AİS) məlumatlar
bazası рящбярлийин xidmətləri tərəfindən xidmət göstərilir.
Ayrı-ayrı tətbiqi tapşırıqların və AİY lokal məlumatlar bazasına mərkəzləşdirilmiş və ya
bölüşdürülmüş məlumatlar bazası ilə əlaqəsi olmayan sonuncu istifadəçilər tərəfindən
xidmət göstərilə bilər.
9.2.24 Müəssisədə İTF AİS və ya TP AİS bölüşdürülmüş məlumatlar bazası olduqda, onun
aparılması və хидмят edilməsi Müəssisə səviyyəsində mərkəzləşdirilmiş şəkildə yerinə
yetirilir.
9.2.25 Bütün səviyyəli vahid və bölüşdürülmüş məlumatlar bazasına icazəli giriş Müəssisə
rəhbərinin təsdiq etdiyi reqlamentlə müəyyən edilir.
9.2.26 МГКИ-nin AİS (TP AİS) şöbəsi məlumatlar bazasının variantlarının,
гейдиййатыны və saxlanılmasını təmin etməlidir.
9.3 Texniki xidmət və təmir
9.3.1 Texniki xidmət və təmir МГКИ-нин istehsalat bölmələrinin xidmətləri, sahələri və
ya qruplarıнын xidmətи сялащиййятляри дахилиндя, lazım gəldikdə,
ихтисаслашдырылмыш təşkilatları cəlb etməklə yerinə yetirilməlidir.
9.3.2 Texniki xidmət və təmir МГКИ tərəfindən işlənib hazırlanмалы və ашаьыдакылары
nəzərdə tutmalıdır:
- dövri nəzarət апармагла, texniki xidmət;
- ъари texniki xidmət;
- cari təmir;
-orta və əsaslı təmir;
-ölçmə parametrləriнин, vasitə və kanallarının кalibrlənməsi;
-ЗИП-in təmin edilməsi;
- istismarын etibarlılığının təmin edilməsi.
Texniki xidmətin müddəti əsas texnoloji avadanlıгларын texniki xidmət цзря ъядвялləriня
uyğunlaşdırılmalıdır.
9.3.3 Dövri nəzarətин апарылмасы иля texniki xidmət, texniki vasitələrin istismar
sənədlərində(İS)göstərilmiş həcmdə və dövriliklə, texnoloji prosesin dayandırılmaması ilə
yerinə yetirilir.
Texniki xidmətin bu növü МГКИ, KS DМ, (МГК ХИИ), KS idarəetmə postunun
proqram-texniki kompleksləri üçün əsas sayılır.
9.3.4 Ъари texniki xidmət texniki vasitələrin istismar sənədlərində (İS) göstərilmiş həcmdə
və dövriliklə, texnoloji avadanlıгларын dayandırılması иля yerinə yetirilir.
Yoxlamaдан keçməmiş vasitələrlə ъари texniki xidmət aparmaq qadağandır.Dayandırılmış
və işləyən avadanlıqda yerinə yetirilən işlərin нювляри və həcmi МГКИ ilə
razılaşdırılmaqla, idarə rəhbərliyi tərəfindən müəyyən edilir.
9.3.5 Cari təmirin həcmi hər bir konkret halda baxışın nəticələri və ya насазлыьын
xarakteri ilə müəyyən edilir.
Cari təmir ишляри (işləməyən шябякялярин və hissələrin dəyişdirilməsi, təmir edilməsi)
обйектин istismar heyəti tərəfindən yerinə yetirilir. Nasazlıqların ашкар едилмяси və
aradan qaldırılması, bərpadan sonra yoxlamaların həcmi İS-nə uyğun yerinə yetirilməlidir.
Mürəkkəb hallarda nasazlıqların ашкар едилмяси və aradan qaldırılması üçün МГК
обйектляринин, quraşdırma-sazlama təşkilatы və texniki vasitələr istehsal edən zavodların
təmir heyəti, həmçinin proqram vasitələrini işləyib hazırlayan тяшкилатлар cəlb
edilмялидir.
9.3.6 Texniki vasitələrin orta təmiri МГК обйектляринин istismar heyəti,
ихтисаслашдырылмыш təşkilat və ya istehsalçı zavodун təmir heyəti tərəfindən yerinə
yetirilмялидир. Orta təmir aparылarkən ehtiyйatlar bərpa olunur, tez сырадан чыхан hissə
və detallar dəyişdirilir və ya təmir edilir, мexаniki vasitələrin əsas hissələrinin texniki
vəziyyəti, тянзимлянмяси və sazlanması yoxlanılır, məlumat məktubları və bülletenləri ilə
tamamlanır.
9.3.7 Texniki vasitələrin əsaslı təmiri ихтисаслашдырылмыш müəssisələrdə və ya
istehsalçı zavodlarda, həmçinin texniki vasitələrin quraşdırıldığı yerlərdə onların heyəti
tərəfindən yerinə yetirilir.
Əsaslı təmir texniki vasitəлярин, onların sökülməsiни, ətraflı муайинясини,
parametrlərinin yoxlanılmasıны, ölçmə vasitələrinin yoxlanылmasıны və kalibrlənməsiни,
sınaqları, aşkar edilmiş nöqsanların aradan qaldırılmasıны və onların işinin etibarlılığının
təmin edilməsini nəzərdə tutur. Əsaslı təmir ишляри keçirилярkən avadanlığın uzun
müddət fasiləsiz işləməsinə, onun texniki-iqtisadi göstəricilərinin yaxşılaşdırılmasına
yönəldilmiş рящбяр сянядлярин вя təlimatların tələbləri yerinə yetirilməlidir. Lazım
gəldikdə, əsaslı təmir prosсesində istismar кейфиййятини nəzərə alараг, ayrı-ayrı
hissələrin və qurğuların təkmilləşdirilməsi üzrə işlər yerinə yetirilməlidir.
9.3.8 Təmir işlərinin yerinə yetirilməsi sənədləri ГОСТ 28.201-74 тялябляринə uyğun
tərtib edilməlidir.
9.3.9 Formulyar və texniki vasitələrin iş гейдиййат jurnalı texniki vasitələrin gələcək
istismara yararlı олmasını təsdiq edən əsas sənəd sayılır.
Texniki vasitələrin hesabdan silinməsi üçün lazımi sənədlərin hazırlanması ilə baş
mühəndisin əmri ilə təyin olunan komissiya məşğul olur. Texniki vasitələrin hesabdan
silinməsi aktının təsdiqi Газ Ихраъ Идаряси tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada yerinə
yetirilir.
9.3.10 Ölçmə vasitələrinin (ÖV) texniki xidməti istismar sənədlərinin tələblərinə uyğun
olaraq NÖC və A xidməti tərəfindən yerinə yetirilir.
Хябярдаредиъи тямир планына uyğun olaraq ÖV təmir olunmalı, lazım gəldikdə isə, ÖV
yoxlamaya təqdim etməmişdən qabaq, həmçinin yoxlama və kalibrləmənin mənfi
nəticələrində ÖV metrolоji xidmət тяряфиндян təmir edilir, onlarda olan lazımi təmir və
ya Dövlət Standartının təmir idarələrinin və ya digər idarələrin şərtləri ilə ayrıca график
tərtib edilir, razılaşdırılır və qaz nəql edən Müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən təsdiq
edilir.
9.3.11 Vasitə və sistemlərdən istifadə edilmənin istismar etibarlılığının və effektivliyinin
təmin edilməsi təmir-texniki xidmətin vaxtında və keyfiyyətlə yerinə yetirilməsi ilə əldə
edilir.
9.3.12 Tabeçiliydə olan idarələrdə istifadə edilən TP AİS mürəkkəb proqram-texniki
vasitələri üzrə texniki xidmət və cari təmiri təmin etmək üçün Müəссиsə səviyyəsində TP
AİS səyyar laboratoriyalar yaraдылмалыдыр.
9.3.13 Ehtiyat hissələrindən istifadə və onlarla ишлямя гайдалары İS-i ilə müəyyən edilir.
Ehtiyat Hissələrinin hesabdan silinməsi Müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən təsdiq
edilmiş akt üzrə yerinə yetirilir.
9. 4 Metroloji təminat

9.4.1 Metroloji təminat ölçmələrinин vahidliyinin тямин edilməsi, tələb олунан metroloji
göstəricilər цзря (dəqiqlik, sabitlik, тянзимлямя) məlumatların təhlili və ötürülməsi üçün
лазыми təşkilatи тядбирлярин, texniki vasitələrin, qayda və normaların tətbiq edilməsi ilə
щяйата кечирилмялидир.
9.4.2 Ölçmə vasitələrinə etalonlar, ölçülər, ölçц çeviriciləri, alətlər, qurğular, parametr
qruplarının ölçülməsi üçün komplekslər, məlumat-ölçц sistemləri, həmçinin
avtomatlaşdırma, telemexanika və idarəetmə sistemlərinə daxil olan texniki vasitələrin
funksional və aparatla birləşdirilmiş məcmuаlarından ibarət olan ölçmə kanalları, həmçinin
мялумат siqnallarının ötürülməsi, təhlil edilməsi və dəyişdirilməsi üçün avtonom tətbiq
edilən sistemlər aiddir.
9.4.3 МГК обйектляринин metroloji təminatı qüvvədə olan qanunvericiliyin və normativ-
texniki sənədlərin tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.
9.4.4 Metroloji təminat üzrə əsas normativ-texniki sənədlər aşağıdakılardır:
Dövlət standartları:
ГОСТ 8.002-8Б QSİ "Ölçü vasitələrinə Dövlət və idarə nəzarəti. Əsas müddəalar"
ГОСТ 8.326-89 QSİ "Ölçü vasitələrinin metroloji attestasiyası"
ГОСТ 8.437-81 QSİ "İnformasiya-ölçü sistemləri. Metroloji təminat. Əsas müddəalar".
ГОСТ 8.438-81 QSİ "İnformasiya-ölçü sistemləri. Yoxlama. Əsas müddəalar".
ГОСТ 8.508-84 QSİ "Ölçü vasitələrinin metroloji xarakteristikası və avtomatlaşdırma
vasitələrinin dəqiqlik xarakteristikası."
9.4.5 Avtomatlaşdırma, telemexanika və rabitə sistemlərində ölçü vasitələrinin metroloji
təminatı aşağıdakı tədbirləri nəzərdə tutмалыдыр:
- ölçü vasitələrini (ÖV) istiсмar edən müəssisə və təşkilatlarda metroloji xidmətin təşkilи;
- sahənin metroloji xidmətinin informasiya təminatının təşkili;
- ÖV dövlət yoxlaмасыnın təşkili;
- гейри standart vasitə və metodikalar цзря апарылан ölçməлярин metroloji
attestasiyasının keçirilməsi;
- ölçц vasitələrinin idarədə yoxlanылmasıнын və kalibrlənməsininin тяшкили вя
кечирилмяси;
- ÖV istehsalı, vəziyyəti, tətbiq edilməsi və təmiri üzrə idarə və dövlət nəzarətinin
тяшкили.
9.4.6 МГК obyektlərində ГОСТ 8.001-80 və ГОСТ 8.326-78 тялябляриня уйьун dövlət
sınaьыndan və ya metroloji attestasiyadan keçmiş ÖV-нин тятбигиня иъазя верилир.
Partlayış təhlükəli otaqlarда elektrik avadanlıглары цчцн partlayış təhlükəsizliyi
şəhadətnaməsi олан ÖV истифадя олунмалыдыр.
9.4.7 ÖV-ня мüəssisə nəzarətini AİS şöbəsi, avtomatlaşdırma və metrologiya vasitələriни
yoxlama və kalibrləmə hüququ olan metroloji xidmət aparмалыдыр.
9.4.8 ÖV-и ilkin, dövri, növbədənkənar və inspeksiya yoxlamalarындан кечмяли və ya
мцвафиг гайдада kalibrlənməлидир. Dövlət və ya müəssisə yoxlamasına və
kalibrlənməyə тяйин олунан ÖV-нин нювц ГОСТ 8.002-71 тялябляриня ясасян
müəyyən олунмалыдыр.
9.4.9 ЮВ-нин илkin yoxlaмасы istehsalatdan çıxарылдыгдан və ya təmirdən sonra, dövri
йохлама ися müəyyən yoxlamalar arası мцддятдя, istismar zamanı апарылмалыдыр.
Növbədənkənar yoxlama istismara verilən ÖV-in metroloji xarakteristikalarının pasport
эюстяриъиляриня uyğunлуьуну təsdiq etmək üçün, щямчинин истисмара йени гябул
олунан ÖV-nin möhür və plomblarınын zədələnməsi, əvvəlki yoxlama sənədlərinin
itirilməsi щалларында апарылыр.
ÖV-нин inspeksiya yoxlaması metroloji təftiş заманы və yaхуд təbii qazın, kondensatın,
digər neft və qaz məhsullarının təchizatçıсы və istehlakçıсы arasında mübahisəli
məsələlərin həlli zamanı апарылыр.
9.4.10 Müəssisə yoxlamasınдaн və ya kalibrlənməдян кечян ЮV üçün yoxlamaлар arası
фасиляляр xarici mühitин təsiri, şərаити və istismar мцддяти nəzərə alынmaqla
мüəssisənin metroloji xidməti тяряфиндян müəyyənляшдирилир.
Мялуматландырма-idarəetmə sistemlərinin ölçü kanallarıнын müəssisə yoxlamaсы və
kalibrlənməsi ildə bir dəfədən az olmayaraq апарылмалыдыр.
Planlı yoxlama və kalibrləнmə МГК обйекти тяряфиндян işlənib hazırlanмыш və təsdiq
edilмиш illik təqvim ъядвялinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.
Йoxlaмадан кечириляъяк ÖV-нин təqvim ъядвяллярi Dövlət metroloji xidmət orqanları
ilə razılaşdırılmalıdır.
9.4.11 ÖV-нин yoxlanылmaсы və kalibrlənməsi xüsusi təlim keçmiş və müvafiq sənəd
almış şəxs тяряфиндян щяйата кечирилмялидир.
9.4.12 Йохламаларын nəticələrи мüsbət олдугда ÖV-ня müəyyən edilmiş nümunədə
möhür вурулмалы, yoxlama haqqında şəhadətnamə verilməli və cihazın pasportunda
müvafiq qeydlər edilməlidir.
Yoxlamaнын və ya kalibrləнmənin nəticələrinə görə yararsız hesab edilən ÖV-нин
istismarı qadağandır.
9.4.13 Göstəricilərinин dəqiqliyi tələb олунмайан parametrlərя nəzarət üçün истифадя
олунан хятасы normaлlaşdırılmamış cihazlar yoxlaнылмамалы və gövdəсиндя aydın
görünən işarə “İ” (indikator) olmalıdır.
Bu qrupa aid olan cihazların siyahısı obyektin baş mühəndisi tərəfindən təsdiq edilməli və
yerli metroloji orqanla razılaşdırılmalıdır.
9.4.14 ЮВ истифадя едян obyekt və təşkilatların rəhbərləri ашаьыдакылары təmin
etməлидирляр:
- ÖV-нин истифадяси və saxlaнылмасы şərtlərini;
- ÖV-нин ъядвялə uyğun olaraq yoxlaмайа və kalibrləнməyə vaxtında təqdim edilməsi;
- нasaz ÖV-нин təmiri və dəyişdirilməsi;
- nasaz ÖV-ни dərhal işтифадядян çıxarылмасы;
- yoxlama xidmətinin nümayəndələrinə kömək göstərilməsi.
9.5 Texnoloji rabitə
9.5.1 МГК обйектляринин texnoloji rabitəsi-мцяссисянин istehsalat-təsərrüfat
fəaliyyətinin operativ-dispetçer хидмяти тяряфиндян idarə edilməsi üçün тяйин олунур.
9.5.2 Texnoloji rabitəйя илкин вя тякрар шябякяляр дахилдир. Онлар ашаьыдакы
ямялиййатлары щяйата кечирир:
- telefon əlaqəсини;
- məlumatlarıн верилмясини;
- səyyar radioрабитяни;
- xətti telemexanika рабитяsini;
- selektorла иъласларын рабитяsini.
9.5.3 Texnoloji rabitənin илкин рабитя шəbəkəсиnin tərkibinə daxildir:
- кabel rabitə xətləri;
- rabitənin radiorele xətləri;
- hava rabitə xətləri;
- peyk rabitə sistemi;
- nümunə şəbəkə marşrutları;
- nümunə kanalları;
- шябякя говшаглары, стансийалары, шябякянин уъ гурэуларынын вя онлары
бирляшдирян ютцрцъц хятлярин ясасында стандарт физики зянъирляр.
9.5.4 Radiorele rabitə xətləri rabitənin etibarlılığını artırmaq üçün ehtiyat xətləri кими вя
çətinliklə gedilə bilən rayonlarda əsas rabitə xətləri kimi istifadə олунур.
9.5.5 Peyk rabitə xətləri qaz kəmərlərinin tikintisi, ayrı-ayrı sahələrдя rabitə xətlərinin,
qəza xətlərinin və fövqəladə hallarda ялагя сaxlamaг цчцн илкин rabitəнин
йарадылмасы цчцн nəzərdə tutulur.
9.5.6 Səyyar radio-rabitə qaz kəmərlərinin xəttи hissəсinя xidmət zamanı operativ-texniki
rabitənin təşkili üçün nəzərdə tutulur.
9.5.7 Тикилилярин вя stansiya рабитя avadanlıгларынын təmiri sıradan çıxmış
avadanlıгларын вя онларын hissələrinin bərpasına yönəlmiş təşkilati-texniki tədbirlər
kompleksidir.
9.5.8 Təmir ишляриня ашаьыдакылар daxildir:
- рабитя гурьу вя аvadanlıгларынын cari və əsaslı təmirinin təşkil edilməsi,
planlaşdırılması, təmin edilməsi və aparılması;
- rabitə аparatларынын вя avadanlıгларынын истисмары заманы онларын
etibarlıлыьыны artırmaq üçün мцвафиг tədbirlərin işlənib hazırlanması və tətbiq edilməsi.
9.5.9 Rabitə şəbəkələrində avadanlıгларын вя гурьуларын təmiri istehsalçı zavodун
təlimatlarına və qüvvədə олан normativ sənədlərя uyğun olaraq yerinə yetirilмялидir.
9.5.10 MQК rabitə şəbəkələrinin müəssisə və struktur bölmələri tam həcmdə istehsalat
sənədlərinə malik olmalı, texniki-proqram vasitələrинdən istifadə etməklə, müəyyən
edilmiş qaydada aparmalıdır.
9.5.11Rabitə müəssisələrində TT, ƏM və istehsalat sanitariyası üzrə işlər Azərbaycan
Respublikasının müvafiq qanunvericilik aktlarının tələblərinə uyğun yerinə
yetirilмялидир.
9.6 Qaz ölçmə stansiyaları
9.6.1 Magistral qaz kəmərlərinin qaz ölçmə stansiyaları газын нягли вя пайланмасы
obyektlərində qaz сярфинин və keyfiyyət göstəriciləriniн ölçцлмяси üçün nəzərdə tutulur.
Qazın сярфинин və keyfiyyət göstəricilərinin siyahısı qüvvədə olan sənədlərlə, yəni dövlət
və sahə сtandartları ilə müəyyən edilir.
9.6.2 ГЮС kompleks texniki vasitələri (KTV) həm yuxarı səviyyəli мялумат-ölçц
sistemlərinin tərkibində, həm də avtonom rejimdə fəaliyyəti təmin etməlidir.
9.6.3 Сərfölçmə stansiyaları газюлчмя стансийаларына вя газпайлама вя компрессор
стансийаларынын техноложи аваданлыгларына дахил едилян газ сярфини юлчян
блок вя шябякяляря бюлцнцр.
9.6.4 QÖS təyinatına və təchiзат səviyyəsinə görə aşağıdakı kateqoriyalara bölünür:
I – Azərbaycan Respublikasının sərhədlərində йерляшян QÖS;
II – istehlakçıya böyük miqdarda газ нягл edən QPS-ин tərkibində олан QÖS;
III – Газ Ихраъ Идаряси müəssisələrinin sərhədlərində йерляшян QÖS.
9.6.5 Кompleks texniki vasitələriн TP AİS tərkibində işləməsi zamanı I və II kateqoriyaları
QÖS üçün aşağıdakı funksiyalar təmin edilməlidir:
- əsas və кюмякчи avadanlıгларын işi haqqında мялуматын avtomatik топланması və
təhlil edilməsi (əsas avadanlıглара aiddir – баьлайыъы armaturlu ölçü qaz kəmərləri, ölçü
vasitələri, nəzarət və idarəetmə sistemləri, yanğınsöndürmə və qazланма сявиййясиня
нязарят sistemləri, кюмякчи avadanlıглара istilik вя вентилйасийа sistemləri);
- qazın miqdarынын və keyfiyyət göstəricilərinin avtomatik yığılması, təhlili, qeyd
edilməsi və saxlanılması;
- qaz sərfinin avtomatik hesablanması və göstəricilərin qeyd edilməsi;
- operativ paneldə və operatorun termиnalında texnoloji obyektlərin vəziyyəti haqqında
məlumatların vizual əks etdirilməsi;
- operativ paneldən və operatorun terminalından bağlayıcı armaturun, digər texnoloji
obyektlərin мясафядян idarə edilməsi;
- kompleks texniki vasitələriн avtomatik diaqnostikası;
- əsas електрик qida mənbəйinin ehtiyat мянбяйиня dəyişdirilməsi;
- qəza ventilyasiyasının avtomatik qoşulması;
- qəza zamanı bağlayıcı armaturларын avtomatik баьланмасы;
-hesablama üçün zəruri olan giriş əmsallarının və digər kəmiyyətlərin klaviaturasından əl
ilə daxil eдилмяси;
- Б-Iа sinfinя аид olan otaqlarын havaсынda yanar qazların partlayış təhlükəли qatılığının
ямяля эялмясиня avtomatik нязарят;
- лokal sistemlərin köməyi ilə otaqlarda temperatur rejiminin stabilləşdirilməsi;
- мühafizə olunan otaqlara giriши хябярдар едян siqnalıizasiya;
- гaz axınının (P,T) və ətraf mühitin (barometrik təzyiq və temperatur) texnoloji
parametrlərinə yerli nəzarət;
- otaqlarda yanğının aşkar edilməsi;
- yanğınsöndürmə sisteminin avtomatik мясафядян və əl ilə ишя салынмасы;
- ventilyasiya sisteminin avtomatik, мясафядян və əl ilə ишя салынмасы.
9.6.6 Sərfölçmə стансийалары telefonla və digər rabitə васитяляри ilə təchiz olunmalıdır.
9.6.7 Binalar və texnoloji avadanlıqlar birbaşa ildırımдан, onun təkrar təzahürlərindən və
statik elektrikлянмяdən mühafizə olunmalıdır.
İldırımötürцъцляр, yerləbirləşmə konturları ayrı-ayrıлыгда yerinə yetirilмяли, rəhbər
sənədlərin tələblərinə uyğun olmalı və dövri olaraq yoxlanılmalıdır.
9.6.8 Sərfölçmə стансийаларынын texniki xidməti NÖC və A xidməti və ya МГК
обйектинин baş metroloq xidməti tərəfindən щяйата кечирилир.
9.6.9 Газын мiqdarынын ölçülməsi və keyfiyyət xarakteristikalarınын müəyyən edilməsi
РД 50-213-80 «Правила измерения расхода газа и жидкостей стандартными
устройствами», дövlət сtandartларынын və digər normativ-texniki sənədlərин
тялябляриня uyğun yerinə yetirilməlidir.
9.6.10 Təsərrüfat hesablı sərfölçmə стансийаларынын aparatларынын aşağıdakı hallarda
növbədən kənar yoxlaнылmaсы кечирилмялидир:
- qaz alıcısının əsaslandırılmış tələbи иля;
- təmirdən və бир мцддят saxlanылдыгдан sonra istismara daxil edilməsi заманы;
- möhürün, plombun zədələnməsi və ya dövri yoxlamaların və kalibrlənmənin müsbət
nəticələrini təsdiq edən sənədlərin itirilməsi заманы;
- avtomatik sınaq yoxlamaları zamanı alınmış ölçц göstəricilərinin uyğun olmaması
haqqında ъищазларын siqnalları və ya ölçmənin paralel xətlərində və ya təkrar
aparatларda ölçülən analoji parametr göstəricilərinin fərqlənməsi zamanı.
9.6.11 Alıcı və Satıcı arasında təchiz edilmiş və alınmış qazın sərfinin və miqdarının
ölçülməsinə aid mübahisəli məsələlərin həlli zamanı ГОСТ 8.513-84 uyğun olaraq
növbədənkənar yoxlamaların nəticələrindən istifadə olunur.
9.7 Telemexanika
9.7.1 МГК obyektlərinin avadanlıгларынын vəziyyətinə тelemexanika sistemləriнин
vasitələri ilə cari nəzarət və idarəetmə yerinə yetirilir. Компрессор стансийаларынын
техноложи проссесляриндя AİS-нин тятбиг едилмяси иля MQК-нин iş rejiminin
optimallaşdırılmasıна, qazın nəql edilməsi üzrə xərclərin azaldılmasıна, texnoloji
avadanlığın işinin etibarlılığının artırılması üzrə məsələlərin həlliня наил олунур.
Telemexanika sistemi müstəqil sistem kimi də fəaliyyət göstərə bilər.
9.7.2 Telemexanika cihazları, вериъиляри və qurğuları sertifikatlaşdırılmalı və
partlayışdan mühafizə üzrə layihənin və iqlim şəraitinin tələblərinə uyğun gəlməlidir.
Telemexanika sistemlərinin yerləbirləşдирилməsi daim yoxlanılmalı, layihə və konstruktor
sənədlərinin tələblərinə uyğun олмалыдыр.
Yerləbirləşдирилмиш вериъиляр və idarəetmə qovşaqları qaz kəmərindən qalvanik
цсулла ayrılmalıdır.
9.7.3 Telemexanika vasitələrinin istismarına və təmirinə metodik və texniki rəhbərliйи
МГК обйектляринин Системли идаряетмя (СИ) вя автоматика şöbələri yerinə
yetirмялидир.
9.7.4 İstismar xidmətinin əsas vəzifələri aşağıdakılardır:
- тelemexanika və proqram təminatı vasitələrinin işlək vəziyyətдə saxlanılmasıна nəzarət;
- nasazlıqların vaxtında aşkar edilməsi və aradan qaldırılması (platоların, blokların
dəyişdirilməsi üsulu ilə);
- texniki xidmət reqlamentinin işlənib hazırlanması, ихтисаслашдырылмыш qrup
tərəfindən onun йериня yetirilməsinə nəzarət eдилмяси;
Ихтисаслашдырылмыш qrupun tərkibində mikroprosessor texnikası, proqram təminatı və
NÖC üzrə mütəxəssislər olmalıdır. Газ хяттиня (тrassa) çıxdıqda onun tərkibinə rabitə
üzrə mütəxəssis daxil edilмялидir. Qrup yoxlama cihazları olan xüsusi laboratoriya ilə
təchiz edilməlidir.
9.7.5 Telemexanika vasitələrinin işləməsinə cavabdeh heyətин (telemexanika üzrə
mühəndisин) borcudur:
- тelemexanika və proqram təminatı vasitələrinin vəziyyətinə və işinə hər ay nəzarət
etmək;
- texniki vasitələrin və proqram təminatının normal işinin bərpa olунması üzrə tədbirlər
görmək;
- ихтисаслашдырылмыш qrup tərəfindən reqlament işlərinin yerinə yetirilməsini təmin
etmək;
- telemexanika və proqram təminatı vasitələrinin texniki vəziyyəti ilə bağlı hadisələrin
qeyd edilməsini izləmək;
- telemexanika və proqram təminatı vasitələrinin layihə və texniki sənədlərinin
mövcudluğunu və lazımi vəziyyətini təmin etmək;
- texniki vasitələrin vaxtında dəyişdirilməsi üzrə təkliflər hazırlamaq, telemexanika
vasitələri layihələrinin işlənib hazırlanmasında, quraşdırılmasında, sazlanmasında və
istismara verilməsində iştirak etmək.
9.7.6 Telemexanika vasitələrini istismar edən operativ heyət (növbəli dispetçer) dövri
olaraq istismar üzrə təlimatda göstərilmiş, lakin növbə zamanı 1 dəfədən az olmayaraq
proqram təminatının səhvlərini və operativ heyətin müdaxiləsi haqqında xəbər verən
telemeхanika və sistem protokoluna baxış keçirməklə onun fəaliyyətини yoxlamalıdır, o
cümlədən KS DМ (диспетчер мянтягяси) сəviyyəsindən kranların teleidarə edilməsi
yoxlanılmalıdır. Yoxlama zamanı xətt kranında kompleks briqada olmalıdır. Bütün
нюгсанлар növbə mühəнdisinin operativ jurnalında qeyd edilməlidir.
9.7.7 Texniki xidmət və nasazlıqların aradan qaldırılması (sadə əməliyyatlar istisna
olmaqla – qoruyucuların, lövhələrin dəyişdirilməsi) reqlamentə, qüvvədə olan норматив-
техники сянядляря və бу Гaydalara uyğun olaraq kompleks ихтисаслашдырылмыш
qruplar tərəfindən yerinə yetirilмялидир.
QPS-дя вя МГК-нын хəttи hissəсинин obyektlərində quraşdırılmış telemexanika
vasitələri rübdə bir dəfədən az olmayaraq yoxlanmalıdır.
Bundan əlavə yoxlanılmalıdır:
- нormaйа uyğun ehtiyat qida mənbələri;
-тelemexanika vasitələrinə kənar şəxslərin мцдахилясиня qarşı siqnalizasiyanın sazlığı;
- тelemexanika vasitələriнин yerləşdirilməsi üçün qurğuların vəziyyəti (blok-bokslar,
konteynerlər, şkaflar və s.), mühafizə vasitələriнин (qıfıllar, kilidlər) və ildırımdan
mühafizə qurğularının sazlığı.
9.7.8 NÖC və A telemexanika xidməti (TP AİS və telemexanikanın) yuksək keçмя
габилиййятиня малик avtomобилин şassisiнин bazasında, servis avadanlığı, cihazlarla,
alətlərlə, sənədlərlə və rabitə vasitələri ilə təchiz edilmiş ихтисаслашдырылмыш
laboratoriya ilə təchiz edilməlidir.
9.8 Texniki sənədləшмя
9.8.1 МГК-ндя рabitə vasitələriни istismar edən обйектлярдя və struktur bölmələrдя
operativ-texniki, texnoloji və texniki sənədləрини ъямляшдирян istehsalat
sənədləşдирилməsi aparылmalıdır.
9.8.2 Operativ-texniki sənədləşməyə şəbəkə qovşaqlarının, ötürцъц xətlərin şəbəkə
stansiyalarıнын, tikililərin, avadanlıгларын, aparatларын, xətt marşrutlarının, ötürцъц
kanalların гейдиййаты, analizi və işi haqqında hesabat sənədləri aiddir.
9.8.3 Texnoloji sənədlər istehsalat proseslərinin təşkilini мцяййян edən ашаьыдакы
sənədlərdən ibarətdir:
-нormativ-техники вя сорьу sənədləri (standartlar, qaydalar, təlimatlar, əsasnamələr,
normalar və s.);
-техноloji sənədlər (istehsalat proсseslərinin texnoloji xəritələri və sxemləri, texniki
heyətin fəaliyyəti цзря сянядляр, yoxlama və əvəzetmə ъядвялляри və s.);
- нəzarət ölçmələrinin və aparatларda, юtürцъц kanallarda təmir-sazlama işlərinin plan və
ъядвялləri.
9.8.4 Texnikи sənədlərя şəbəkə qovşaqlarının, ötürmə xətlərinin, tikililərin, aparatларын
və ötürmə kanallarının təşkil edilməsi, quruluşu, иш prinsipi və xarakteristikaсı haqqında
əsas məlumatlar олан sənədlər daxilдир. Texniki sənədlərə aiddir:
- təşkilati sənədlər (texniki istismar qaydaları, yuxarı təşkilatların texniki istismar
məsələləri üzrə илкин шябякя ямялиййатчыларына ямрляри вя директив
эюстяришляри);
- тəhvil-təslim sənədləri;
- лayihə-smeta sənədləri;
-тядрис вясаитляри, texniki ədəbiyyat, aparatларын və avadanlıгларын texniki təsviri,
kabel вя rabitə схемляри, мясафядян електрик гidalanma, telemexanika, xidməti rabitə
və s. sxemləri;
- шəbəkə qovşaqlarıнын, stansiyalarын və kanallarын elektrik pasportlarы.
9.8.5 Texniki sənədlərin işarələnməsi və terminologiyası qüvvədə olan дювлят
стандартларына və qaydalara уйьун olmalıdır.
9.8.6 Müəssisənin bilavasitə struktur bölmələrində işlənib hazırlanмыш və tərtib edilмиш
texniki sənədlər, sxemlər daxil олмагла, МГК обйектинин texniki rəhbəri tərəfindən
təsdiq edilməlidir.
9.8.7 İstehsalat sənədləri, proqram-texniki komplekslər daxil olmaqla, мцхтялив нюв
(каьыз вя електрон) дaşıyıcılarда aparılмалыдыр.
9.8.8 Bütün sənədlər azərbaycan dilində olmalıdır. Хариъи proqram vasitələri цзря
сянядляшмя (sistemli baza proqram təminatı, sənaye paketləri), həmçinin ingilis dilində
олан texniki vasitələrin (hesablaма texnikaсы, proqramlaşdırılмыш məntiqi kontrollerlər,
məlumatların ötürülmə vasitələri) sənədləri istisna oluna bilər. 105
Бюлмя Х. Оператив диспетчер идаряси
10.1 Диспетчер хидмяти
10.1.1 Азярбайъан Республикасынын газ тяъщизатынын ващид оператив-диспетчер
идаря едилмяси Газ Ихраъ Идарясинин Mərkəzi dispetcer idarəsi тяряфиндян щяйата
кечирилир.
10.1.2 Газ Ихраъ Идарясинин Mərkəzi dispetcer idarəsi aşağıdakı funksiyaları həyata
keçirмялидир:
-qaz истещлакчыларыны, Azərbaycan Respubkasınда гцввядя олан газ
истещлакчыларына газын верилмяси гайдаларынын тялябляриня риайят етмякля,
müqaviləлярдя və ya sazişлярdə nəzərdə tutulan həcmdə, fasiləsiz qazla təmin etmək;
- мядяндян, газ емалы заводларындан АР истещлакчыларына транзит вя ихраъ
боруларла, щямчинин експорта нягл олунан газын щяъминя вя кейфиййятиня
нязарятин щяйата кечирилмяк;
- газ няглинин перспективдя планлашдырылмасыны, газын транзитля нягли
схеминин оптимал шякилдя ишляниб щазырланмасыны, минимал иткилярля газын
тяйин олунмуш щяъмдя чыхарылмасыны, емалыны вя няглини тямин етмяк мягсяди
иля газын ЙГА-на максимал щяъмдя вурулмасыны вя эютцрцлмясини йериня
йетирмяк;
- QPS-на, qaz nəql edən müəssisələrя və истещлакçıya istehsal olunan qazı planlı şəkildə
çatdırмаг;
- истещсалчыдан верилян вя истещлакчыйа пайланан газын балансына, мцяссисянин
юзцнцн газа олан тялябаты нязяря алынмагла, даими олараг (эцн ярзиндя) нязаряти
щяйата кечирмяк;
- нягл олунан газын faktiki parametrlərиня ясасян qaz kəmərində qaz ehtiyatыны
hesablaмаг, keyfiyyətinə nəzarət етмяк;
- qış вя yay mövsümляриндя qaz təъщизаты sistemində гцсурлары aşkar етмяк, onların
aradan qaldırılması цзря тядбирлярин щазырланмасында iştirak etmək;
- qaz няглинин дяйишмяси щалларында, yeraltı qaz saxlama анбарына вурулан вя
орадан эютцрцлян газын щяъминя даир operativ qərarлар qəbul etmək;
-magistral qaz kəmərлярinin və onларыn hissələrinin iş rejimini operativ шякилдя idarə
etmək;
- ВГТС-нин (ващид газ тяъщизаты системи) Техноложи мялумат базасына истещсал
режиминин эюстяриъиляри барядя оператив мялуматлары вермяк;
- hidravlik effektивliйин analiziни yerinə yetirmək, metanolun тюкцлмясиня və
təmizləmə qurğularının buraxılmasına nəzarət etmək;
- müəssisələrin sifarişi əsasında vahid qaz təchizatы sistemi (VQТS) obyektlərində təmir
işlərinin planлы-profilaktik ъядвялини işləyib hazırlamaq;
-muəssisələrin sifarişini nəzərə alaraq, yoxlama işləri üçün lazım olan avadanlıqların
истисмардан чыхарылмасына, qazanxananın və истещлакчыya verilən qaz ахынында
baş verən dəyişikliklərə və hasilatın azalması zamanı lazım olan йенидянгурма işlərinə
nəzarət etmək;
-VQТS-nin inkişafı цзря тядбирлярдя вя лайищялярин ишлянилмясиндя iştirak etmək;
-qaz kəmərlərinin xətti hissəsinin və kompressor avadanlıqlarının yenidən qurulmasına və
ясаслы təmirinə operativ nəzarəti həyata kecirməк;
10.1.3 МГК обйектинин dispetçer xidmətinin vəzifələri ашаьыдакылардыр:
-МГК обйектинин dispetcer xidməti muqavilədə gostərilmiş və qüvvədə olan 106
qaydalara əsasən təyin olunmuş müddətə istehlakcıları qazla təmin etmək;
- qaz istehsal edən zavodlardan hasilata daxil olan qazın həcminə və keyfiyyətinə, еляъядя
xaricə nəql edilən qazın keyfiyyətinə nəzarət etmək;
- müəssisənin hüdudunda magistral qaz kəmərləri və onların hissələrinin iş rejiminə nəzarət
etmək;
-qaz kəmərlərində baş verən dəyişikliklər və VQТS-də baş verən texnoloji düzəlişlər
барядя Газ Ихраъ Идарясинин mərkəzi istehsalat dispetçer idarəsini vaxtında xəbərdar
etmək;
- VQТS-nin nəticəsinə əsasən regional qaz axınının peрspektiv planlaşdırılmasını həyata
keçirmək, qaz nəqlinin optimal sxemini işləyib hazırlamaq, qazın minimal həddə emalıны
və nəqlini həyata keçirmək;
-dəyişən şərtləri nəzərə alaraq (hasilatda, qaz kəmərində тязйигин дяйишмяси вя с.) qazın
tədarükünün texniki göstəricilərə uyğun həyata keçirilməsinə nəzarət etmək;
-muəssisə və obyektlərdə profilaktik işləri işləyib hazırlamaq və onları Газ Ихраъ
Идаряси иlə razılaşdırmaq;
-qazın verilməsi uzrə nəzərdə tutulan texniki razılaşдырылmaların və müqavilələrin
düzgünlüyünə nəzarəti həyata kecirmək;
-qazын nəqlinə mane olan hissə və avadanlıqların təmirи, дяйишдирилмяси və bərpası
üçün iş prosesindən чыхарылмасыны, sifariş və ъядвял цзря iş planını həyata keçirməк;
-operativ щейятля rəhbərliyi həyata kecirmək (dispetcer və ya muhəndis);
-qəza hallarında qaz kəmərlərinin xətti hissələrində bağlayıcı armaturun bağlanmasına
göstəriş verməк;
-qəzaların aradan qaldırılması ишляриня nəzarət etməк;
-qaz kəmərlərinin xətti hissələrinin və kompressor стансийасынын bərpaсына və təmirinə
nəzarət etməк;
-qaz kəmərlərinin hidravlik effektliyinə nəzarət etməк;
-qaz kəmərlərinin konfiqurasiyasına (ayrı-ayrı hissələrin vəziyyəti) daim nəzarət etmək.
- qaz istehlakının mövsüm, рцбляр və aylar üzrə nəticələrinə nəzarət etmək.
МГК обйектляринин avtomatik idarəetmə sistemlərinə aşağıdakılar aiddir:
-qazın saxlanılması və пайланмасы, nəqliyyatın idarə edilməsi, dispetçer nəzarəti;
-qəza və nəzərdə tutulmayan hallar барядя xəbərdarlıг və məhdudlaşdırılma;
-qaz nəqlinin modernləşdirilməsi;
-qaz nəqli və saxlanılması proсsesində enerji məsrəfinin azaldılması;
-qaz təchizatı sistemində сямярялилийи йцксялтмяк üçün texniki-təşkilatı işləriн
planlaşdırылмасы.
10.1.4 КС-да, ЙГА-да, ГПС-дя вя МГК-нын ХИИ-нин газ кямярляринин хятти
щиссясинин аvadanlıqlarınын iş rejiminə nəzarətи və idarəetməни МГК-нын ХИИ-нин
dispetçerи (növbə mühəndisi) йериня йетирир. İdarəetmə lazımi əlaqə, telesiqnalizasiya,
телеидаряетмя васитяляри иля, електрон-щесаблама вя мялуматландырма техникасы,
техники ямялиййат sənədlərи иlə təchiz edilmiş vahid dispetçer məntəqəsindən idarə
олунмалыдыр.
10.1.5 МГК-нын ХИИ-нин dispetчerinин (нювбя мцщяндисинин) табелийиндя
аваданлыгларын билаваситя иш режимини идаря едян, о ъцмлядян, cihazlarын, qaz
kəmərləriniн айры-айры щиссяляринин, шлейфлярин, ЙГА-нын гуйуларынын ишя
салыб- ишининин дайандырылмасыны вя bağlayıcı арматурларын ачылыб-
баьланмасыны йериня йетирян işçi heyət olmalıdır. 107
10.1.6 МГК-нын ХИИ-нин dispetчerinин (нювбя мцщяндисинин) боръудур:
- qaz kəmərлярinin xətti hissəsinin və аваданлыгларын параметрляри йол верилян
щядди ашдыгда онларын ишини дайандырмаг;
- КС-нын вя хятти щиссянин аваданлыгларынын вязиййятиня нязарят етмяк;
- мцяййян олунмуш iş rejiminя риайят олунмасы цчцн тядбирляр эюрмяк;
- dispetчer хидмятинин dispetчerinə qaz kəmərlərinin iş rejimində baş verən dəyişiklik
барядя дярщал məlуmat vermək.
10.1.7 МГК обйектинин novbəтчи işci heyəti МГКИ-нин rəhbərliyi tərəфindən təсдиг
olunan ъядвял əsasında işləməlidir.
10.1.8 Novbənin işiнин heyət tərəfindən təhvil-тяслим dispetчer jurnalında qeyd
edilməlidir.
10.1.9 Qəza hallarında, cihazların işə salınması və дайандырылмасы zamanı növbənin
təhvil-тяслими qadağandır.
10.1.10 МГК обйектинин istehsalат-dispetчer xidmətлярi hidrometеreologiya
xidmətindən aşağıdakı məlumatları almalıdır:
-metеreoloji мялуматлары (havanın temperaturu, rütubəti, yağıntının miqdarı, küləyin
istiqaməti və gücü, fırtına və şimşəк барядя xəbərdarлыглар);
-КС вя йахынлыгда йерляшян газ кямярляринин istismarı заманы ваъиб олан
hidrometеreoloji və metеreoloji proqnozлары.
-КС yerləşdiyi ərazidə mutəmadi (суткада 4 dəfə) havanın температурунун вя
барометрик təzyiqin qeydiyyatı aparılmalıdır.
10.2 Magistral qaz kəmərlərinin iş rejimi
10.2.1 МГК-nыn iş режими qazın nəqli вя истещлакчыйа пайланмасы шяртиня,
мядянлярин, газ емалы заводларынын, йералты газ анбарларынын иш режиминя,
istifadədə olan və yenidən гурулан qaz nəqlи sistemlərinин texniki вязиййятиня ясасян,
щямчинин Газ Ихраъ Идарясинин ялавя сярянъамлары нязяря алынмагла мцяййян
едилир.
10.2.2. МГКИ обйектляринин dispetчer xidmətləri hər qaz kəmərinə illik иш rejimи planı
işləйib hazırlamalıdır. İşlənib hazırlanan plan qazын nəqli zamanı minimal enerji-yanacaq
itkisi олмагла hidravlik hesablamalar üçün nəzərdə tutuluр. Bu planın işlənib
hazırlanmasıнда KS-nın hissələrinin real texniki göstəriciləri nəzərə alınmalıdır.
10.2.3 МГК-нын ИДХ-нin rejim xidməti qazın nəql режиминя nəzarət etməli, фактики iş
rejiminin plandaн кянара чыхма səbəblərini araşdırmalı və aradan qaldırmalıdır.
10.2.4 МГК-нин бцтцн газ бору кямярляриндя гябул едилмиш işçi təzyiq щяр ил
йохланылмалыдыр. Аşağıdakı hallar нязяря алынмагла, иcazə verilən işçi təzyiq
layihədə göstərilmiş təzyiqdən aşağı вя йахуд она бярабяр ola bilər:
- qaz kəmərinin korroziyaйа уьрамасы;
- su, avtomobil və dəmir yollarınдан keçiдлярин, qaz, neft, нефт məhsulları kəmərlərи иlə
kəsişмя yerляринин texniki вязиййятини;
- яввял baş verən qəzaların analiziнин нятиъялярини;
- яввялки истисмар дюврцндя гябул олунмуш işçi parametrlərin vəziyyəti;
- sahənin istismarının davamı;
- мцщафизя зоналарында вя binalara, tikililərə və obyektlərə гядяр минимал йол
верилян мясафяляр зоналарында инсанларын чохлуг тяшкил етмякля ишляр
апарылдыгда.
Йол верилян təzyiqin лайищядя нязярдя тутулан гиймятдян aşağı салынмасына МГК
108
обйектинин рящбярлийи тяряфиндян тясдиг олунмуш акта ясасян, сябяби
эюстярилмякля щяйата кечирилмялидир.
Гябул олунмуш иşci təzyiqин дяйишмяси щаллары барядя истещсалат диспетчер
хидмяти Газ Ихраъ Идарясиня дярщал хябяр вермялидир.
10.3 Qəzaların ляьви üzrə işlərin təşkili
10.3.1 Kompressor stansiyaсında qəza baş verən zaman dispetçer (növbətçi mühəndis)
qəzanıн məhdudlaşdırmaсы цзря тядбирляр эюрмяли, МГК-нин ХИИ-нин
рящбярлийиня вя ДХММ-нин диспетчериня məlumat verməli, аваданлыьын нормал
ишлямясини тямин етмялидир.
10.3.2 МГК-нын хятти щиссясиндя qəza baş verdikdə dispetчer qəza барядя дярщал
МГК-нин ХИИ-нин рящбярлийиня вя ДХММ-нин диспетчериня xəbər верməli,
xəbərdarlıq planınа ясасян qəza briqadasını щазырлайыб гяза йериня эюндярмялидир.
10.3.3 Дispetçer, telemexanikа vasitələrиндян истифадя етмякля, бу васитялярин
олмадыьы щалда ися гяза баш вермиш бору кямяринин баьлайыъы арматурлары
олан йеря бригада эюндярмякля, гaz kəmərinin qəzaya uğramış hissəsini ашкар етмяли
və гязанын məhdudlaшdırılmasıны (ясас qaz kəmərindən ayrılmaсыны) həyata
keçirмялидир.
10.3.4 Qəzaнın ляьви цзря ишляря МГК ХИИ-нин rəisi və ya онун müavini, диспетчер
мянтягясиндя ися Истещсалат-диспетчер хидмятинин ряиси вя йа онун мцавини
rəhbərliк едир.
МГК ХИИ-нин рящбярлийи гяза баш вермиш обйектя эяляня гядяр гязанын ляьви
цзря вязифяляри гяза баш вермиш сащяйя аид олан сехин, хидмятин баш
мцтяхяссиси щяйата кечирмялидир.
Яэяр гязанын ляьви цзря ишляр бюйцк мигдарда техники васитялярин вя
инсанларын ъялб едилмясини тяляб едирся, эюрцляъяк ишляр мцряккяб вя щяъми
бюйцкдцрся, бу ишлярин йерлярдя тяшкилини МГКИ-нин рящбяринин ямри иля
тяйин олунмуш мясул шяхс щяйата кечирмялидир.
10.3.5 QPS-də qəza baş verən zaman МГК ХИИ-нин dispetçeri qaz istehlakчыларыны
ehtiyat yanacaгдан истифадяйя кечмяк üçün xəbərdarлыг etməli, МГК ХИИ-нин
рящбярлийини вя МГК-нин dispetçerini xəbərdar etməli, qəza бригадасы çağırmalı və
qəza шяраитиндя istehlakçılara qazın maksimal имкан дахилиндя verilməsi цзря
тядбирляр эюрмялидир.
10.3.6 Маэистрал газ кямярляринин диспетчерляри КС-дя, ГПС-дя вя маэистрал газ
хятляриндя баш вермиш бцтцн гязалар барядя АРДНШ-ни, Газ Ихраъ Идарясини,
Дювлят Газ Нязаряти Идарясинин йерли органларыны, ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНД
Аэентлийини хябярдар етмялидир.
10.3.7 Гязаларын, даьынтыларын вя зядялярин сябябляри мцвафиг гайдада Дювлят
Газ Нязаряти Идарясинин, ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНД Аэентлийинин нязаряти
алтында олан газ обйектляриндя баш верян гязаларын вя насазлыгларын тядгигаты
гайдаларына ясасян арашдырылмалыдыр.
10.3.8 МГК обйектляринин вя онун ХИИ-нин щейяти qəza hallarında ашаьыдакы
тядбирляри эюрмялидир:
- КС-нын, ГПС-нын, ЙГА-нын ишини дайандырмагла, qaz kəmərinin qəza baş vermiş
hissəsiни баьламагла гязаны məhdudlaşdırmaлы;
- qəza xidməti xəbərdar едилмяли вя онлар дярщал гяза йериня чыхмалы;
-əhalinin, yaxınlıqda yerləşən kommunikasiya xətlərinin, mülki və sənaye 109
obyektlərinin təhlükəsizliyiniн təmin eдилмяси цзря тядбирляр эюрлмяли;
- газын верилмясинин дайанадырылмасы вя йахуд газын щяъминин азалдылымасы
барядя истещлакчылары хябярдар етмяли;
-ehtiyat yanacağы olan qaz истещлакчыларына qazын nəqlini dayandırmaлı;
-yerli hakimiyyət orqanlarını baş verən qəza барядя xəbərdar etməли;
-DYP tərəfindən lazımi texnikanın qəza baş verən hissəйя qədər müşayiətини тяшкил
етмяли;
-qəzanı qыса zaman ярзində aradan qaldırылмалыдыр.
10.3.9 Истисмар идаряляринин ишчиляри гяза баш вердикдя вя йахуд гязанын
яламятлярини ашкар етдикдя аваданлыгларын, гурьуларын даьылмасынын
гаршысыны алмаг цчцн вя хидмяти щейятин вя ящалинин тящлцкядян мцщафизя
етмяк мягсяди иля дярщал гязанын ляьви цзря тядбирляр эюрмялидир.
10.3.10 Машын залында, газвурма агрегатларында, техноложи коммуникасийаларда,
тозйыьыъы мейданчаларда, газын сойудулмасы стансийасында, КС-нын ишясалма
говшагларында гяфлятян йаньын вя йахуд газ тулланышы баш вердикдя оператив
щейят дярщал компрессор стансийасынын ишини дайандырмалыдыр. ГПС-дя, ЙГА-
да аналожи щаллар баш вердикдя онларын ишинин дайандырылмасы гайдалары
МГКИ-нин тялиматларына уйьун щяйата кечирилмялидир.
10.3.11 Хятти щиссядя, КС-дя, ГТС-дя, ЙГА-да гязанын баш вермяси вя йахуд
техники гцсурлара эюря ишин дайандырылмасы щаллары цчцн МГК-нын ХИИ-нин
истисмар хидмятиндя гяза бригадаларынын вя техниканын газ кямяри трасына
чыхышы цчцн ишляниб щазырланмыш вя тясдиг олунмуш планы олмалыдыр.
10.3.12 Газ кямяринин хятти щиссясиндя баш вермиш гəza yerinə gəlян щейят
ашаьыдакылары етмяйя борълудур:
-qəza baş vermiş əraziyə kənar şəxslərin və texnikanın girишиня йол verməməli;
-автомобил вя йахуд дямир йолу йахынлыьында гяза баш вермишся, няглиййатын
щярякятинин дайандырылмасы цзря тядбирляр эюрмяли;
-qəzanın yerini və мигйасыны təyin etməли;
-МГК ХИИ-нин рящбяри вя йахуд диспетчери иля ялагя йаратмалы, гязанын йери вя
тяхмини юлчцляри, эириш йоллары вя диэяр мялуматлары вермялидир;
- гяза ЕЩХ, нефт кямярляри, дямир вя автомобил йолларынын йахынлыьында баш
вердикдя дярщал бу тяшкилатларын рящбярляриня хябяр вермялидир.
Qaz kəmərinin ərazisində KS-rı arasında xətti telmexanika cihazları ilə təchiz olunmuş
ərazilərdə qəza yerinin təyini və aradan qaldırılması üçün eyni vaxtda 2 KS-dan bir-birinin
görüşünə qəza briqadaları gəlməlidir. Briqadaların marşrutu dispetçer xidməti tərəfindən
təyin edilir. Telemexanika sistemlərinin funksiyalarından asılı olmayaraq işçi heyət qaz
kəmərinin фяалиййятдя олан хяттян (ана хяттян) айрылмасына nəzarət etməli вя
dispetçer xidməti иля əlaqə сахлаmalıdır.
10.3.13 Гяза зонасында ялагя йарадылмамыш, гязанын там локаллашдырылмасы
барядя вя фяалиййятдя олан газ кямяриндян айрылан газ кямяринин (гяза баш
вермиш газ кямяринин) баьлайыъы арматурунда даими нювбятчилийин тяшкил
олунмасы барядя мялумат алмадан гяза зонасына инсанларын вя техниканын
йахынлашмасы гадаьандыр.
10.3.14 Хятти телемеханика васитяляри иля тяъщиз олунмайан КС-нын арасындакы
газ кямяри сащясиндя гязанын йеринин мцяййян олунмасы вя локаллашдырылмасы
цчцн ики КС-дян ейни заманда бир биринин гаршысына гяза бригадалары
чыхмалыдыр. Бригадаларын щярякят маршруту МГК ХИИ-нин рящбяри эяляня
гядяр диспетчер хидмяти тяряфиндян тяйин олунур. Бу щалларда хябярдарлыг,
щазырлыг вя гяза йериня чыхыш планы мцвафиг бюлмялярдя 110
щяйата кечирилир.
10.3.15 Телемеханика системляринин олуб олмамасындан вя йахуд фяалиййятиндян
асылы олмайараг, гязанын ляьви заманы ишчи щейят газ кямяринин ясас кямярдян
айрылан щиссясиня эялмяли, баьлайыъы арматурун баьланмасыны йохламалы,
даими ялагяни, кран вя кран шябякяляриндя даими нювбятчилийи тяшкил етмяли,
кранларын тясадцфян (сящвян) вя йахуд юз-юзцня йердяйишмясинин гаршысынын
алынмасы цзря тядбирляр эюрмялидир.
10.4 Magistral qaz kəmərлярinin payız-qış mövsümляринdə истисмара
щазырланмасы вя техники тящлцкясизлик тялябляри
10.4.1 Magistral qaz kəmərлярinin payız-qış
mövsümляринdə истисмара щазырланмасы
10.4.1.1 Маэистрал гaz kəmərлярinin payız-qış mövsümündə сямяряли вя етибарлы
istismarı üçün МГК обйектляринин хидмятляри тяряфиндян щазырлыг паспорту иля
рясмиляшдирилян мцвафиг комплекс тядбирляр эюрцлмялидир. Щазырлыг
пasportlarы МГК ХИИ хидмятляри тяряфиндян, АРДНШ-нин Газ Ихраъ Идарясинин
тяйин етдийи мцддятдя, йохлама актларына ясасян верилир.
10.4.1.2 Щазырлыьын йохланылмасы цзря комиссийанын тяркиби МГКИ-нин
рящбярлийи тяряфиндян тяйин олунур.
10.4.1.3 Йохлама актына ясасян Pasport komissiyaнын sədri, komissiya uzvləri
тяряфиндян имзаланыр, МГКИ-нин rəhbəri tərəfindən təsdiq edilir. Щазырлыг
паспортуну имзалайан шяхсляр онун верилмяси цзря бцтцн шяртлярин йериня
йетирилмясиня мясулиййят дашыйырлар.
10.4.1.4 Пайыз-гыш мювсцмцндя истисмара щазырлыг паспорту йалныз МГК
обйектляри тяряфиндян аваданлыгларын, коммуникасийаларын, яразилярин, МГК-
нин гурьу вя обйектляринин техники вязиййятиня гойулмуш тяляблярин тямин
олунмасындан сонра верилмялидир. Хцсуси диггят йаньынсюндцрмя
системляринин, су, истилик, електрик тяъщизаты сисемляринин, гяза
ишыгландырылмасынын ишляк вязиййятдя олмасына, йанаъаг-сцртэц
материалларын ещтийатларынын олмасына, газ, су вя йаь сызмаларынын
олмамасына йетирилмялидир.
10.4.1.5 МГК ХИИ тяряфиндян паспортларын верилмяси цзря тяляблярин онлардан
асылы омайан сябяблярдян там йериня йетирилмямяси щалларында паспортун
верилмяси Дювлят Газ Нязаряти Идаряси иля мцяссися тяряфиндян бирэя щялл
едилмялидир. Щазырлыг паспортунун верилмяси барядя МГКИ-нин мцяссисяси Газ
Ихраъ Идарясинини мцвафиг гайдада мялуматландырмалыдыр.
10.4.1.6 МГК-нин обйект вя гурьуларынын йaz daşqınlarına щазырлыьы МГК ХИИ-
нин бюлмяляри тяряфиндян ишляниб щазырланмыш план цзря həyata keçirilməlidir.
Бу планда ашаьыдакылар нязярдя тутулмалыдыр:
-qəza texnikasının (maşınların) hazırlığı, bağlayıcı armaturların və kranların, qəza
bağlaйыъы avtomatик васитялярин йохланылмасы;
- qaz kəmərlərinin çətin кечилян (maneəli) йерляриндя lazımi material və texnika ilə
təchiz олунмуш muvəqqəti dayaq məntəqəляринин йарадылмасы;
- yanаъаг-sürtэü materiallarının və metanolun лазыми мигдарда ehtiyatларынын
сахланылмасы;
- зярури щаллларда su ötürücü və su buraxıcı гурьуларын yoxlanıлмасы; 111
- suötürücü, suburaxıcı вя диэяр гурьуларын qardan, buzdan, çöküntülərdən
təmizlənməsi;
-çayların üzərindəki körpülərin təmiri;
-su няглиййат vasitələrinин təmiri;
-хцсуси ящямиййятли сащялярдя газ кямярляринин вя гурьуларынын
зядялянмясинин вахтында ашкар едилмяси цчцн нювбятъи постларын
йерляшдирилмяси, йаз дашгынлары заманы газ кямяринин фасилясиз ишлямясини
тямин едян тядбирлярин эюрцлмяси вя ялагянин йарадылмасы.

10.4.2 Magistral qaz kəmərлярinin payız-qış mövsümляринdə,

щямчинин кцлякли щава шяраитиндя истисмары заманы
техники тящлцкясизлик тялябляр
10.4.2.1 Сойуг вя эцълц кцлякли иглим шяраитиндя ишчилярин нормал щяйат
фяалиййяти, иши вя истиращяти цчцн гцввядя олан мцвафиг нормалара уйьун
шяраит йарадылмалыдыр.
10.4.2.2 Гыш фяслиндя отагларын щавасынын температуру 180Ъ-дян 200Ъ-йя гядяр
олмалыдыр (отаьын дюшямя вя диварларынын температуру 180Ъ-дян ашаьы
олмамалыдыр).
10.4.2.3 Ачыг щавада ишлярин апарылмасына имкан верян щаванын сяртлик щядди
«Ъ» (щаванын Селси дяряъяли мянфи температуруна вя кцляйин икигат сцрятинин
(м/с) топлусуна сайъа бярабяр олан еквивалент температур) щяр бир бюлэя цчцн
Азярбайъан Республикасынын Ганунвериъилийи иля мцяййян едилир.
10.4.2.4 Ачыг щавада ишляйян ишчиляр гыш вахты исти хцсуси эейим вя гыш
айаггабылары иля тямин едилмялидирляр.
10.4.2.5 Щаванын мянфи температурунда вя кцляйин сцряти 20 м/с-дян йухары олан
ачыг щава шяраитиндя ишляйянляр щяр саатдан бир температуру тяхминян +250Ъ
олан отагда исинмялидирляр.
10.4.2.6 Няглиййат дястясинин рящбяри вахташыры, мцяййян едилмиш вахтда,
дястянин йерляшдийи йер вя рейс шяраити щаггында диспетчеря мялумат
вермялидир, диспетчер ися алдыьы мялуматы хцсуси журналда гейд етмялидир.
10.4.2.7 Гыш вахты, йашайыш мянтягяляриндян аралы яразидя ишляр эюрцлдцкдя
вя диспетчер иля рабитя ялагяси олмадыгда, няглиййат васитяляри вя механизмляр
бору хятти йолу иля (трасла) вя гясябядян кянар йолларда, бирбаша эюрцнмя
шяраитиндя, бир биринин ардынъа, азы ики машындан ибарят сыра иля щярякят
етмялидирляр. Бу, машынлардан биринин хараб олмасы заманы ишчилярин диэяр
машынла гайытмасы цчцн нязярдя тутулур. Йола чыхмаздан яввял, няглиййат
васитяляринин техники вязиййяти йохланылмалыдыр. Насаз вязиййятдя олан
няглиййат васитяляринин йола чыхмасы гадаьандыр.
10.4.2.8 Няглиййат васитяляринин пайыз-гыш мювсцмцндя истисмар едилмяси цчцн
ашаьыдакы щазырлыг ишляри апарылмалыдыр:
- мянфи температурда (сойуг щава шяраитиндя) мцщяррикин гыздырылмасы вя ишя
салынмасы цчцн няглиййат нювляри хцсуси васитялярля тяъщиз едилмяли,
мцщяррик исти юртцкля юртцлмялидир;
- сойутма, йанаъагвурма гурьулары, йанаъаг чянляри вя диэяр системляр йуйулмалы
вя тямизлянмялидир;
- мцщяррикин йанаъаг, сойутма вя йаь системляри антифризля, мцвафиг йанаъаг вя
сцртэц йаьлары иля долдурулмалыдыр;
- аккумулйатор батарейалары исидилмяли, електролитин сыхлыьы гыш
нормаларына уйьун олмалыдыр; 112
- яйляъ системляри йохланылыб тянзимлянмяли;
- сцрцшмяйя гаршы зянъирляр тямир олунмалы;
- думана гаршы сцзэяъли фаралар гойулмалы;
- банларын гыздырылмасы цчцн нязярдя тутулан ъищазлар ишчи вязиййятдя
олмалыдыр.
10.4.2.9 Няглиййат васитяляри МГК обйектинин рящбяри тяряфиндян тясдиг
едилмиш тяъщизат сийащысына ясасян балта, бел, линэ, йедяк тросу, лещим
лампасы, одсюндцрян, кяндир буразлар, гябуледиъи вя ютцрцъц радиостансийа,
гыздырыъы ъищазларла вя диэяр инвентарларла тяъщиз едилмяли, щабеля рейсин
бцтцн мцддятиня лазым олан гида иля вя 5 эцнлцк тохунулмаз ещтиййатла тямин
едилмялидир.
10.4.2.10 Бирэя иш цчцн ики вя йахуд даща артыг няглиййат васитяляри
эюндярилдикдя, рящбярлик юз ямри иля техники тящлцкясизлик цзря мясул шяхс
тяйин етмялидир. Тяйин едилмиш мясул шяхсин тялябляринин йериня йетирилмяси
бцтцн щейят цчцн мяъбуридир.
10.4.2.11 Гышда рейся чыхан ишчиляр хцсуси исти эейим вя исти айаггабы
эейинмялидирляр. Кифайят гядяр исти эейинмямиш инсанларын дашынмасы
гадаьандыр. Рейся чыханлар донмадан мцщафизя тядбирлярини юйрянмяли вя илк
тибби йардымын эюстярилмясини билмялидирляр. Рейся чыхан ишчи юзц иля
гутуда кибрит вя електрик ъиб фянары эютцрмялидир.
10.4.2.12 Ишчи щейятин башчысы вахташыры, мцяййян едилмиш вахтда, олдуьу йер
вя рейсин иъра шяраити барядя диспетчеря мялумат вермяли, диспетчер бу
мялуматы хцсуси журналда гейд етмялидир. Ялагя олмайан щалда нязарят
вахтындан 5 саатдан эеъ олмайараг диспетчер щейятин ахтарышыны вя йардым
эюстярилмясини тяшкил етмялидир.
10.4.3 Исти иглим шяраитиндя техники тящлцкясизлик тялябляри
10.4.3.1 Исти иглим шяраитиндя ишляйянляр, еляъядя исти иглим шяраитиндя
йерляшян МГК-нин обйектляриня эялян шяхсляр эцнвурма, зящярли илан вя
щяшяратларын санъмасы заманы илк тибби йардым эюстярмяйи баъармалыдырлар.
10.4.3.2 МГК обйектляринин тибб мянтягяляри илк тибби йардымын эюстярилмяси
цчцн лазыми лявазиматларла, илан вя щяшяратларын санъмасында истифадя олунан
зящяря гаршы дярман препаратлары иля тяъщиз олунмалыдырлар.
10.4.3.3 Илан, ягряб вя диэяр зящярли щяшяратлар олан йерлярдя чадыр (вагон-ев)
ятрафында гойун йунундан тохунмуш кяндир гойулмалы, чадырын дюшямяси кечя
иля юртцлмялидир.
10.4.3.4 Гяза бригадасы вя хятт бахышы цзря бригадалар ашаьыдакыларла тяъщиз
едилмялидир:
- чадырлар (вагон-ев);
- бцкцлян чарпайылар;
- йатаг кисяляри;
- дярман гутусу;
- ещтийат су;
- айда азы 1 дяфя вя йа щяр дяфя йола чыхмаздан яввял гида ещтийаты иля.
10.4.3.5 Няглиййат васитяляри еля рянэлянмялидир ки, онлар узаг мясафядян,
йердян вя щавадан эюрцнсцнляр. Гяза-тямир техникасынын рянэлянмяси вя хцсуси
машынлар цстцндя йазыларын йазылмасы Азярбайъан Республикасында мцвафиг
гайдада тясдиг олунмуш йол щярякяти гайдаларына ясасян йериня йетирилмялидир.
10.4.3.6 Няглиййат васитяляри онларын гайытмаьыны тямин едян су, йанаъаг, йаь вя
ещтиййат щиссяляри иля, щабеля база мянтягяляри иля ялагя сахламаг цчцн рабитя
иля тямин олунмалыдырлар. 113
10.4.3.7 Гяза машынлары щяр адама эцня 20 литр щесабла су тутумлары иля тямин
олунмалыдыр.
10.4.3.8 Йола чыхмаздан яввял гцввядя олан норматив-техники сянядлярин
тялябляриня уйьун олараг, няглиййат васитяляринин техники вязиййяти диггятля
йохланылмалыдыр. Насаз няглиййат васитяляринин йола чыхмасы гадаьандыр.
10.4.3.9 Няглиййат васитяляринин щярякяти газ кямяри хятти бойунъа онун хятти
гурьуларынын (километр сцтунлары, ЕЩХ) эюрцнмяси щцдудларында олмалыдыр.
10.4.3.10 Истещсалат шяраитиндя изафи истилийи олан отагларда истиращят
йерляри вя эушяляри тяшкил едилмялидир ки, орада санитар нормалара уйьун
ялверишли оптимал микроиглим йаратмагла иш вахты истиращят мцмкцн олсун.
10.5 Operativ sənədləşmə
10.5.1 МГКИ-нин МИДХ-ндя (mərkəzi istehsal-dispetçer xidmətində) aşağıdakı sənədlər
olmalıdır:
- vəzifə təlimatлары;
- qaz kəmərinin xətti hissəsinin prinsipial (texnoloji) sxemi;
- qaz kəmərinin işləməsi барядя gцndəlik operativ jurnal;
- kompressor stansiyasının, QPS-in və yeraltı qaz saxlama anbarının prinsipial və texnoloji
bağlamaларын sxemляри;
- elektrik təchizatı sisteminin prinsipial sxemi;
-qaz kəmərinin operativ суткалыг иш jurnalы;
- ЙГА-нын иш журналы, газын суткалыг ямялиййат гейдиййаты журналы, тяйин
олунмуш мянтягялярдя газын кейфиййятиня нязарят журналы, дахил вя хариъ
олунан телефонограмларын вя факсларын гейдиййаты, нювбянин тящвил-тяслим
журналлары;
- bütün qaz kəmərlərinдə icazə verilən təzyiqin təsdiq olunmuş siyahısı;
- МГКИ-нин рящбярлийи тяряфиндян мцяййян олунмуш диэяр оператив вя техники
сянядляр.
10.5.2 МГК-нин ХИИ-нин дispetcer xidmətinдя (novbə rəisinдя) aşağıdakı texniki
sənədlər olmalıdır:
- vəzifə və istehsalат təlimatларı;
- МГК-нин ХИИ-ня аид олан qaz kəmərляринин texnoloji sxemi;
- МГК-нин ХИИ-ня аид олан qaz kəmərляринин icazə verilən təzyiqin təsdiq olunmuş
siyahısı;
- бцтцн QPS-рин, operator биналарынын və istehlakçıların газ хидмятляринин ялагя
телефон nömrəлярi;
-qəza halları барядя təsdiq olunmuş xəbərdarlıq sxemi;
- КС-нын, ЙГА-нын, ГПМ-нин техноложи схемляри;
- КС-нын вя ЙГА-нын su və elektrik təchizatı sxemi;
-qaz kəmərinin texnoloji sxemi;
- КС-нын, ЙГА-нын, ГПМ-нин аваданлыгларынын ишинин вя гцсурларынын
суткалыг гейдиййат журналы вя МГК-нин ХИИ-нин рящбярлийинин сярянъамлар
журналы;
- сярянъамлар вя аваданлыгларын гцсурларынын гейдиййат журналлары;
- гяза бригадасынын щазырлыьы вя гяза йериня чыхыш планы;
- рящбярлийин гярары иля тяляб олунан диэяр ялавя техники вя ямялиййат
сянядляри. 114
Бюлмя ХЫ. Ətraf mühitin mühafizəsi
11.1 Ümumi tələblər
11.1.1 Bu qaydaların “Яtraf mühitin mühafizəsi” bölməsi Azərbaycan Respublikasında
təbiətdən istifadə və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində qüvvədə olan qanunlara və
normativ sənədlərin tələblərinə və eyni zamanda АРДНШ-нин və onun müясsisяlərinin
ekoloji tələblərinə, normativ sənədlərinə müvafiq olaraq işlənilməlidir.
11.1.2 Bu tələblər МГК-нин bütün istehsalat obyekt və qurğularına şamil edilir.
11.1.3 Qaz nəql edən müəssisə, təbiətdən istifadə subyekti olaraq, yəni müəssisə istehsalat-
təsəрrüfat fəaliyyətini həyata keçirərkən, ətraf mühüt və onun tərkib hissələrinin (atmosfer
havası, su, torpaq, yerin səthi) keyfiyyətinə neqativ təsir göstərярək, aşağыdakılara əməl
etməlidir:
- аidiyyatı üzrə bütün fəaliyyat növlərini həyata keçirərkən ətraf təbii mühitə dəyəcək
zərəрli təsiri mütləq гайдада nəzərə almalı;
- оbyektləri istismar edərkən şərtsiz olarаq (məcburi), təbiətiн mühafizəси цзря лазыми
bütün tədbirləri kompleks şəklində yerinə yetirməli:
- ətraf тəbiи mühitə təsir səviyyəsini нязарят етмяк üçün texnoloji prosesləri və
avadanlıqları xüsusi nəzarət cihazları ilə təmin eтməli:
- ətraf тəbii mühütə zərərli təsirlərin azalдылmasını təmin edən, qəbul olunmuş və
razılaşdırılmış texnoloji rejimlərə riayət etməli;
-бütün təmizləyici qurğuların, nəzarət vasitələrinin və tullantıların utulizasiya qurğularının
etibarlı və effektiv işлямясини təmin etməli;
- гəza hallarıнын, təbii fəlakətlərин və onların nəticələrinin aradan qaldırılması
istiqamətində görülən tədbirlər barədə lazımı və həqiqi мялуматы vaxtında təqdim
etməliдир.
11.1.4 МГК обйектиня гадаьандыр:
- еkoloji nəticələri юнъядян nəzərə alınmayan və ya təyin olunmayan hər hansı fəaliyyət
növü;
- сanitar-mühafizə zonalarına daxil olan toрpaqların istifadəйя (daimi və müvəqqəti)
верилмяси və yaхуд həmin zonalarda təsəрrüfat fəaliyyəti ilə məşьul olmağa йол
верилмяси;
- тarixi-mədəni, təbiəti mühafizə təyinatлı torpaq sahələrinin istifadəsi;
- иnsanların həyatına, sağlamlığına təhlükə yaranarsa və ya ətraf mühиtə ziyan dəyə
bilərsə, yaşayış məntəqələrinin, şəhər ətrafı zonaların, sənaye, nəqliyйat вя rabitə
obyektlərinin ərazisində yerin təkindən istifadə;
- рekultivasiya və ya digər iş növləri aparılanda regionун təbiətinə xas olmayan və eyni
zamanda süni yolla yetişdirilmiş və nəzarətсiz çoxalmanın qarşısını almaq üçün tədbirlər
görülmədən bioloji bitki növlяrinин якилмяси.
11.1.5 МГК обйектинин təbiətdən сəmяləri istifadəсиni və təsərрüfat fəaliyyəti
nəticəsində ətraf mühиtə dəyən zийанын minimuma endirilməsini təmin edən ятраф
мцщитин mühafiзəси xidmətiдир.
МГК обйектинин ятраф мцщитин мцщафизяси структуруна дахил едилмялидир:
- ятраф мцщитин мцщафизяси цзря иşlərə cavabdeh şəxs qismində xidmətin rəhbəri вя
йа онун мцавини; 115
- сянайе еkoloэийасы цзря bilik və praktiki təcrübəyə malik, daxili ekoloji auditi həyata
keçirə bilən, ekoloji тямизлийин тямин едилмяси istiqamətində tövsiyyələr, fəaliyyяt
proqramı və plani ишляйиб щазырлайан sənaye ekologiyası üzrə mütəхяссисляр.
11.1.6 Ятраф мцщитин мцщафизяси xidmətiндя ашаьыдакы сянядляр olmalıdır:
нormativ-metodik təminat цзря:
- ətraf mühitin mühafizəsiнин idarə edilməsi üzrə rəhbər sənədляр;
- тəbiйятдян istifadə fəaliyyətini мцяййян едян qanunvericilik və normativ aktlarы;
- ятраф мцщитин мцщафизяси üzrə standartлар və digər normativ-техники sənədlər, o
cümlədən, zərərli maddələrin yol verilən qatılıq hədляринин, ятраф мцщитя бурахылан
туллантыларын йол вериля билян щядляри цзря normativlər və s.;
- ölçmə vasitələrinin ващидлийини təmin edən standart və metodikalar;
- ekoloji фяaliyyətin ayrı-ayrı aspektləri üzrə metodik sənədlər;
иnformasiya təminatı цзря:
- нormativ-hüquqi məlumat bazası;
-тexnoloji prosсeslərин, avadanlıqlarын, istifadə olunan xammalын, materiallarын,
təcщizatçılarын, istehsalçılarын məlumat bazası;
- ətraf mühitin monitorinqiнин нятиъяляри цзря йарадылмыш məlumat bazası;
-гəza tuлlanтыларынын, qəzalarдан dəymiş ziyanın qiymətləndirilməsi, ətraf mühitя
атылан tulлантыларын yol verilən щядди ашмасы barədə statistik məlumatlar;
тexniki təminat цзря:
- мonitorinqин кечирилмяси цчцн мцвафиг гайдада дювлят йохламасындан кечмиш
nəzarət-ölçü ъищазлары;
- EHM və digər avadanlıqlar;
- рabitə, məlumatları ötürülməsi vasitələri, telekommunikasiya avadanlıглары;
- мodelləşmənin proqram-texniki комплекси və s.
11.1.7 Яtraf mühitin mühafizə xidməti ekoloji istehsalat nəzarətiни, qurğuların istismarının
və vəziyyətinin, ətraf mühitin vəziyyətinin kompleks halда monitorinqini təşkil edir. Bu
tədbirlərə aşağыdakılar daxildir:
- оbyektlərin təhlükəsiz istismarına texnoloji nəzarət (obyektlərin istismar rejiminin qeydə
alınması);
- тexnoloji avadanlıqların və proсseslərin vəziyyətinə nəzarət;
- ümumilikdə ətraf mühitin çирклянмясиня, истещсалат тullantılarына və onların zərəрli
fiziki təsirinə nəzarət.
Nəzarət лазыми аваданлыг və cihazlara təchiz edilmış, müvafiq istismar xidmətləri ilə sıx
əlaqədə olaн ekoloji labоratoriya тяряфиндян həyata keçirилməlidir.
11.1.8 Zərərli maddəлярин ятраф мцщитя атылмасы, saxlanılması (yığılması) вя
зярярсизляшдирилмяси цзря номатив-техники сянядлярин тялябляринин, ятраф
мцщитин мцщафизяси цзря ганунвериъилик актларынын вя номатив-техники
сянядялрин тялябляринин позулмасына эюря, щямчинин müəсsisənin təsərрüfat
fəaliyйəti nəticəsində əhalinin sağlamlığına təhlükə yarandığı halларdа ətraf mühitin
vəziyyətinə və yaхуд sanitar-epidemioloji vəziyyətə nəzarət edən dövlət orqanlarının
səlahiyyətli nümayəndələrinin yazılı göstərişi иля müəssисənin, sexin və ya ayrı-ayrı
qurğuların, aqreqatların fəaliyyəti (işi) qismən və ya tam dayandırıla bilər. 116
11.2 Atmosfer havasının mühafiзəsi
11.2.1 МГК обйектляринин istismarı zamanı atmosfer hаvası müxtəlif mənbələrdən
çirkləndirilir:
- гazvуrmа aqreqatlarыndan, qazanxanalardan, qıзdırıcı qurğulardan xaric olunan yanma
məhsulları ilə;
- тexnoloji avadanlıqlardan, komмunikasiyalardan, aparatlardan təbii qazın üfürülməsi
zamanı;
11.2.2 МГК-нин яtraf mühitin mühafizə xidməti, elmi-tədqiqat təşkilatını cəlb etməklə,
атылмаларын (zərərli maddələrin) TYVQH (Туллантыларын yol verilən qatlıq həddini)
və müvəqqəti razılaşdırılmış tullanтыларын (MRT) layihələrini işləyib hazırlamalıdır.
Layihələr işlənərkən nəzərdə tutulmalıdır ki, zərəрli maddələrin qatыlığı atmosferin
yerüstü qatında, sanitar-mühafizə zonasının (SMZ) sərhəddinə maksimal yol verilən
qatыlıq həddini (YVQH) aşmaмалыдыр. Layihələr AR Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyiнин müvafiq orqanları tərəfindən təsdiq olunmalıdır.
11.2.3 Sanitar təsнифата daxil olmayan KS və YQA-нын sanitar mühafizə zonalarının
sərhədləri (ölçüləri) hesablama yolu ilə, PD 51-131-87 tələblərinə müvafiq olaraq təyin
edilмялидир.
11.2.4 KS-дян xaric olunan yanma məhsullarının əsas kаmponentlərindən olan azot
oksidlərinə (НO,НO2) və karbon monooksidlərinə (CO) bilаvasitə атылмаларынын
mənbələrинdə, SMZ (санитар мцщафизя зоналары) sərhədlərində yerləşən xüsusi nəzarət
məntəqələrində və ya KS yerləşdiyi yaşayış zonasında nəzarət апарылmalıdыr.
Çirklənmə mənbəyində атылмаlara nəzərət sistemi еля təşkil edilməlidir ki, xaric olunan
qazların ekoloji xarakteristikaları (toksiклик göstəriciləri) texniki şərtlərin tələblərinə
uyğun olsun.
KS yerləşdiyi ərazilərdə, yaşayış zonasıнын atmosfer havasında azot oksidlərinin daim
olması və epizoдik (ildə bir dəfədən az olmayaraq) olaraq karbon mоnooksidinin və
metanın olmasına nəzarət olunmalıdır.
11.2.5 YQA-да zərərli maddəлярин атылмаларына nəzarət “Правила создания и
эксплуатации подземных хранилищ газа в пористых пластах” сянядинин
тялябляриня müvafiq aparılmalı və aşağыdakılarа нязарят olunmalıdır:
- оtaqlarда qazlanma сявийясиня нязарят;
- йerüstü avadanlıqlarda quyuların və avadanlıqların üfürülməsi zamanı qaz tullanışlarına,
KS-дан xaric olunan zərərli maddələrin qatılıьына və həcminə;
- йeraltı hissədə-laydaxili və lаyarası qaz axınlarına nəzarət.
11.2.6 Hava мцщитинин mühafizəси üzrə tədbirlər hər bir çirkləndirici maddə
tullanışlarınin maksimal дяряъядя aşağı salınmasına йюнялдилмялидир.
11.2.7 Zərərli maddəлярин атылмаларынын məhdudlaşdırılması üzrə ümumi texnики
tədbirlərdə aşağыdakılar nəzərdə tutulmalıdır:
- еkoloji təhlükəsizliyiн тямини məqsədi ilə fiziki köhnəlmiş вя еkoloji бахымындан
təhlükəli avadanlıq və istehsalat növlərini istismardan çıxarmaqla иstehsalat
avadanlıqlarının təkmiлləşdirilməsi;
- аvadanlığın ümumi etibarlığının yüksəldilməsi; 117
- йanma proсsesinin тамлыьына nail olmaq üçün xaric olunan qazlarda azoт oksidlərinin,
karbon monooksidlərinin və karbohidrogenlərin miqdarının azaldılmasını təmin edян yeni
qaz odluqlu qurğuların tətbiq edilməsi;
- аqreqat və kompressor sexləri arasında yüklənmələrin paylаnmasını təmin edən optimal
hesablamaların aparılması;
- QВA-нын işə salınması üçün hava və elektrik sistemlərinin tətbiq edilməsi;
- тexnoloji avadanlıqdan xaric olunan zərərli maddə tulлanışlarının енерэетик техноложи
гурьуларынын yanma məhsulları ilə зярярли маддялярин щавайа атылмасынын
тянзимлянмяси;
- чirkləndirici maddələrin атылмаларынын neytrallaşdırılması üzrə qurğuların tətbiq
edilməsi;
- сеxdə оlan газвурма агрегатларынын zərərli maddə tullanışlarının bir boru vasitəsi ilə
xaric edilməsi;
- тexnoloji aparatların sərfsiz üfürülməsi sisteminin tətbiq edilməsi;
- аvadanlıqdan üfürülmüş qazın atmosferə buraxılmasının məhdudlaşdırılması;
-гuyuların tədqiqi zamanı atmosferə qazın buraxılmasının məhdudlaşdırılması;
- лayda olan mayenin quyu dibindən sabit шякилдя çıxarılmasına imkan verən (quyuda
üfürülmələri azaltmaq üçün) quyuların texnoloji istismar rejiminin təmin edilməsi.
11.2.8 Tullanışların щавада тез dağıdılması цчцн aparılan xüsusi tədbirlər, əsasən tüstü
(işlənmiş qazlar) boruсуnun həndəsi xarakteristиkalarının dəyişdirilməsindən (borunun
hündürlüyünün artırılmasından) ibarətdir
11.2.9 Əlverişsiz metеоroloji şəraitdə (ƏMŞ) qaz tulлanışlarının tənzimlənməsi цзря
tədbirlər kompleks texniki тядбирляри nəzərdə tutur. Bu texniki məsələlər, əsasən
çирклянмянин ekstremal yüksək səviyyəsinin qarşısını almaq məqsədilə atmosferə
buraxılan zərərli maddələrin tulлanışlarını qısa мцддят ərzində azalmasına
istiqamətlənдирир.
МГК-нын ятраф мцщитин мцщафизяси xidməti tullanışların tənzimlənməsi üzrə
kompleks tədbirlərin siyahısını işləйib hazırlamalıdır. Tədbirlərin effekтивliyi qabaqcadan
qiymətləndirilməlidir.
ƏMŞ-də atmosferdə çirkləndirici maddələrin qatыlığının azaldılması şərti olaraq qəbul
olumuş üç rejmdəн birini seçməklə nail olunur.
- бirinci rejim üzrə щава мцщитиня tullanтыларын 15-20 %-niн azaldılması nəzərdə
tutulur;
- иkinci rejim üzrə tullanтыларын 20-60 %-niн azaldılması nəzərdə tutuluр;
- цçüncü rejim üzrə tullanтыларын 40-60 %-niн azaldılması nəzərdə tutuluр.
İşlənib hazırlanmış tədbirlərin həyata keçirilməsi imkan daxilində, istehsalat prosсeslərinin
dayandırılması ilə müşaйiət olunmaмаlıdır. Лакин, müstəsna hallarda, atmosferin yerüstü
qatında çirkləndirici маддялярин intensiv toplanması təhlükəsi yarandıqda, istehsalat
prosсeslərinin dayandırılmasıна вя йахуд ихтисар олунмасына йол verilə bilər.
11.2.10 ƏMŞ-in birinci rejimində щава мцщитиня атылмаларын tənzimlənməsi işinə
aşağыdakı təşkilatı-texniki tədbirlər daxildir:
- аvadanlıqların işə salınması və dayandırılmasını qadağan etmək;
- зərərli maddələrin эцълц tullanışları ilə əlaqəli işlərin (texnoloji aparatların və tutumların
açılması və üfürülməsi, quyuların атмосферя üfürülməsi) aparılmasını 118
истисна etmək. İstisna hal kimi qəza təhlükəsi yarandıгда həmin işlərin aparılmasına icazə
veriliр;
- аvadanlıqların нормасындан артыг yüklənmiş rejimdə işləməsini qadağan etmək.;
-техноложи режимин дяйишдирилмяси иля баьлы аtmosferя zərərli maddələrin
тулланышынын miqdarını artıra bilən avadanlıqların sınaqlarının дайандырмаг;
- вahid, fasiləsiz texnoloji proсsesdə iştirak etməyən və fяaliyyəti zamanı atmosferə
buraxılan zərərli maddələrin miqdarının maksimal щяддя галхмасына səbəb olaн
texnoloji avadanlıqların işлямясини вахт цзря бюлцшдцрмяк;
- ишляйян avtonəqliyyat vasitələrinin sayını azalдmaq;
ƏMŞ-дя butün иш müddətи ərzində щава мцщитиня атылмалара ciddi nəzarət
eдилмялидир:
- аvadanlıqların germetiкliyinə və məşəl sistemlərinin işinə vizual və cihazlara nəzarət
olunmalıdır;
- тexnoloji reqlamentlərя riayət olunmasına ciddi nəzarət olunmalıdır. Bu məqsədlə
proсseslərin əsas parametrlərinin texnoloji rejиm normalarına уйьунлуьу мцтямади
олараг yoxlaнылмалыдыр;
Sаnitar-mühafizə zonasının sərhədlərində və bilаvasitə mənbədə zərəрli maddələrin
atmosferя атылмаларына cihazla nəzarət olunmalıdıр.
11.2.11 ƏMŞ-ин ikinci rejimинdə müəssисənin məhsuldarlığının bir qədər aşağı
salınmasına icazə verilə bilər. Атылмаларын tənzimlənməsi işlərinə ƏMŞ-ин birinci
rejimинdə işlənib hazılanmış bütün tədbirlər aid olmalıdır. Əlavə olaraq, texnoloji
prosсeslərə təsir göstərən digər tədbirlər də nəzərdə tutulmalıdır:
- ayrı-ayrı aparatların və texnoloji xətlərin ишлямяси нятиъясиндя аtmosferə кцлли
мигдарда zərərli maddələrin buraxılması (atılması) щалларында онларын məhsul-
darlığıнын азалдылмасы;
- бasqı təzyiqiнин aşağı salınmaсı və ya onun tam dayandırılmaсы;
- тexnoloji avadanlıqların təmiri üzrə planlı-xəbərdaredici işlərin başlanması ilə ƏMŞ
başlanması arasında müddət аздырса avadanlıqların işiнин dayandırılmaсы;
- яtraf mühиtə çirkləndirici maddələr sızдырan qurğularda işлярин гадаьан едилмяси;
- зərərсизləşdirмя və ütиlиzasiya üçün xцsusi qurğulardan istifadə etmədən istehsalat
атылмаlarının yandırılması qadağan едилмялидир.
11.2.12 Müəсsisə və böyük təhlükəyə malik ƏMŞ-in üçüncü rejimинdə işləyən zaman qaz
атылмаларынын tənzimlənməsi üzrə görülən tədbirlər atmosferin yerüstü qatında
çirkləndirici maddələrin qatыlığının nəzərə alınacaq dərəcədə azaldılmasını təmin etməli,
həmin vaxt müəсsisənin məhsuldarlığının müvvəqqəti olaraq aşağı салынмасыны, xüsusi
təhlükəli meteоroloji şəraitdə isə bəzi istehsalatların tam dayandırılmasına icazə verilə
bilər.
Яtraf mühиtə атылан тullanтıлarın мигдарынын tənzimlənməsi üzrə işlərə ƏMŞ-in
birinci və ikinci rejimlərində işlənib hazırlanmış və eyni zamanda əlavə tədbirlər aiddir:
- мərhələli şəkildə paralel işləyən orta tipli texnoloji aqreqatların və qurğuların (бир нечя
aqreqatların işinin dayandırılması, məsələn, hər bir kompressor stansiyasında iki QA-нын
işinin dayandırılması) yüklənməsini azalтmaq; 119
- бoru kəmərlərinin və texnoloji avadanlıqların üfürülməsinin və üfürülmə məhsullarını
yandırmaqla atmosferə buraxılmasının qarşısını almaq;
- гaz атылмалары ilə əlaqəli olan bütün növ işləri dayandırmaq.
11.3 Yeraltı və yerüstü su hövzələrinin mühafizəsi
.
11.3.1 МГК обйектляри чиркаб суларыны bilаvasitə su obyektlərinə və yaхуд açıq
ərazilərə aхıdır.
Сu mühиtиni чиркляндирян маддяляря яsas və köməkçi istehsalat texnologiyasıнда
истифадя олунан маддялярин чиркаб суларына ахыдылмасы, еляъядя məişət
təsərрüfat чиркаб sularınдa олан маддяляр аиддир.
Bu maddələr neft məhsulları, metanol, fеноллar, korroziya ingibitorları, еляъядя onlardan
törəmə və ya onları təşkil edən və transformasiya olunmuş маддялярдир.
KS-dаn və yaşayış məntəqələrdən чиркаб suları bir kanalizasiya xəttiня ахыдылдыгда
çirkləndirici maddələrin miqdarı bu axıntı sularında даща чох олур.
11.3.2 МГК обйектинин ятраф мцщитин mühafizəси xidməti, elimi-təдqiqat
təşkilatlarını cəlb etməklə, axıntı suları ilə su obyektlərinə ötürülən tulantılarда
чиркляндириъи maddəлярин yol verilən hədlərinin (ТЙВЩ) layihələrini işləйib
hazırlamalıdır. ТЙВЩ - ni sudan istifadə olunan yerlərdə zərərli maddələrin suda yol
verilən qatыlıq həddini və su obyektinin assimиlyasiya qabilиyyətini nəzərə almaqla
müəyyən edilиr. ТЙВЩ-нин layihələri Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin müvafiq
orqanları tərəfindən təsdiq edilməlidir.
11.3.3 “Правила охраны поверхностных вод”сянядиня müvafiq olaraq su
istifadəçiləri aşağыdakı nəzarəti həyata keçirməlidir:
- чиркаб suların texnoloji təmizləmə sхеминин ayrı-ayrı бяндляриндя чиркаб suların
tərkibiни və texnoloji reqlamentə уйьунлуьуну yoxlamalı;
- дювр етмиш suların tərkibiни, хассялярини və мцвафиг normalara уйьунлуьуну
yoxlamalı;
- сu hövzələrinin вя су axınlarının suburaxıcı yerlərində istifadəçilərin дювр етмиш axıntı
sularını ötürdükləri su obyektinin nəzarət aparılan yerlərинdə suyun tərkibiни,
хассялярини və keyfiyyət normalarına uyğunluğu yoxlamalıdır.
11.3.4 Zərərli maddələrin azaldılması nəticəsində şirin su komplekslərinin çirklənməsinə,
əvvəlcədən su məntəqələrində hidrogeoloji tədqiqatlar aparmaqla və qazkondensat
eщtiyatları olan sahələrə kəşfiyyat xarakterli baxış keçirməklə nəzarət olunmalıdır.
Müəсsisə tərəfindən əvvəlки illərdə aparılmış yoxlama materiallarının тящлили əsasında
şirin su mənbələrinin çirkləndirilməsi üzrə müşahidələrin aparılması üçün nəzarət
məntəqələri şəbəkəsi yaradılмалыдыр. Nəzarət məntəqələri şəbəkəsi dinamik olmalı və
analizlərin göstəriciləri yerli sakinlərin şikayətləri əsasında korrektə olunmalıdır.
11.3.5 Təmizləyici qurğuların işinə texnoloji nəzarəti həyata keçirən sistemlərdə чиркаб
suların keyfiyyətinə və təmizləyici qurğuların işinə daimi və dövrü nəzarət edən cihaz və
vasitələr nəzərdə tutulmalıdır.
Чиркаб suların parametrlərinə nəzarət edən məntəqələr məlumatların işlənilməsi və
yoxlanılması qurğuları ilə komplektləşdirilməlidir.
Бу qurğular avtomatıк rejimdə ашаьыдакы параметрлярин юлчцлмясини тямин едир:
120
oksigenin bioloji sərfini, токсиклийи, рянэин интенсивлийини, тутгунлуьу, аммониум
дузуну, нитратлары, нитритляри, мцщитин туршулуьуну (ПЩ), хлор дузларыны,
щялл олунмуш оксиэени, дямири, гalıq xloru, sulфатлары, amonyakı вя neft
məhsullarını.
11.3.6 Quyulardan, су каналларындан, суйун илкин туллантысы гурьуларындан və
digər obyeklərdən minerallaşmış suların sızmasını vaxtında aşkar etmək üçün həр obyekt
üçün ayrılıqda, cihazlar vasitəsi ilə su sərfinin dəyişməсини ölçməklə вя xüsusi jurnalda
qeyd етмякля nəzarət həyata keçirilməlidir.
Təmizləyici qurğulardan atılan zərərli maddələrin miqdarı, analizlərin orta illik
göstəricilərinə və su hövzələrinə tökülən (buraxılan) чиркаб suların miqdarına əsasən
мйяййян edilir. Чиркаб suların miqdarını təmizləyici qurğuların faktiki gücünə əsasən
qəbul etmək lazımdır.
11.3.7 Чиркаб suların tərkibində nəzarət olunan kаmpонентлярин siyahısı, щямчинин
təmizləyici qurğuларdan axıdılan sularıн keyfiyyət reqlamentи hər bir obyekt üçün sanitar
nəzarəti orqanları tərəfindən müəyyən edilir. Həmin orqanlar axıdılan suların keyfiyyətinə
nəzarəti müəсsisə tərəfindən aparılmış analizlər və yoxlamalar zamanı götürülmüş
nümunələrin analizləri əsasında həyata keçiriрляр.
11.3.8 Boru kəmərlərinin дахили тямизлянмяси və sınaьı zamanı ətraf mühиtin
mühafizəsi üzrə tədbirlərin planlaşdırılması və aparılmasına nəzarəti ятраф мцщитин
mühafizəsi və təbiйətdən səmərəli istifadə цзря cavabdeh шяхс, yuxarı təşkilatların
şöbələri, vəzifəli şəxsləri və ya xidmətləri həyata keçirməlidir.
11.3.9 Qazвурма aqreqatlarının (QA) soyudulması, antiфриз məhlullarının hazırlanması,
avadanlığın yuyulması, щямчинин, qazanxanaların, istilik şəbəkələrinin, təsəрrüfat-içməli
su ehtiyaъынын юдянилмяси цчцн nəzərdə tutulan suyun həcmi qaz sənayesində sudan
istifadə üzrə normativlərя мцвафиг, sahə medodikası иля hesablanmış göstəricilərə uyğun
olmalıdır. Müəсsisədə sudan istifadənin istiqamətləri üzrə (texnoloji, köməkчi və təsərüfat-
iчməli su ehtiyaъları üçün və s.) cari fərdi balans normaları hesablanmalı və müəсsisənin
rəhbəri tərəfindən təsдiq olunmalıdır.
11.3.10 Йerüstü və yeraltı suların təmizliyi сuların mühafizəsi üzrə tədbirləriн щяйата
кечирилмяси иля təmin olunur. Бу тядбирлярин işləniб щазырланмасы zamanı suyun
keyfiyyətinin qorunması problemlərinin bütün aspektləri, иlk növbədə, sularlın
keyfiyyətinin normallaşdırılması, maddələrin normalaşdırılmış вязиййятдя suya
axıdılması, təsəрrüfat fəaliyyətinin müxtəlif növlərinin nizama salınması o, cümlədən,
qızdırılmış suların axıdılması məsələləri nəzərə alınmalıdır.
11.3.11 Suların mühafizəsi tədbirlərinə aşağыdakılar daxildir:
- чиркаб suların təmizlənməsi sisteminin işlənилməsi və təmizləyici qurğuların tikintisi;
- чиркаб suların su obyektlərinə buraxılması (həмin yerlərin seçilməsi, yerüstü suların
mühafizəsи Гaydaları ilə tənzimlənir);
-чirklənmiş istehsalat sahələrində torpaqдан bəndлярин тикилмяси və digər izolyasiya
işlərinin aparılması (xüsusi иlə, su obyektlərinin yaxınlığında yerləşən ərazilərdə).
Bənd тикilmiş ərazilərdə yağış sularının axıdılması və sonradan təmizlənməsi üçün
ötürücü kanallar tikilməlidir. Su дашгынлары мювсцмцндя дашмaların qarşısını almaq
üçün şlam-atгы yerlərинин, bioloji gölməçələr və suvarılan torпагların ətrafına torpaq
bəndlər çəkilməlidir. Çirkləndirici maddələrin toрpaq suları ilə su obyektlərinə 121
axması təhlükəsi yarandığı halda şlam-atгы yerlərи və бioloji gölməçələr üçün beton
tutumlar tikilməlidir.
11.3.12 Чиркаб sularda çirkləndirici maddələrin miqdarının azaldılınmasını təmin etmək
üçün həmin suların keyfiyyət göstəricilərinin yaxşılaşdırılması istıqamərində тядбирляр
görulməlidir. Konkret olaraq, чиркаб suların təmizlənmə dərəcəsi yüksəldilмялиdir. Bu
тядбирляря aşağыdakılar aiddir:
- иstehsalatda sudan istifadənin mümkün qədər azaldılması: susuz və sudan az istifadə
edən texnologiyaların tətbiqи, müəsissə və sexlərdə su təchizatı sistemlərinin qidalanması
üçün təmizlənmiş təsərüfat-məişət axıntı sularından istifadə edilməsi, istehsalat чиркаб
sularının təkrar istifadəsi, qapalı su təchizatı sisteminin tətbiqi;
- сu obyektlərinə çirkləndirici maddələrin axıdılmasını minimuma endirən az tuлlantılı,
tuлlantısız, vəsaitə qənaətcil texnologiyaların tətbiq edilməsi;
- йağıntı sularının тямизлянмяси üçün nəzərdə tutulan йаьыш kanalizasiya sistemlərinin,
мейданчаларынын lazımi qaydaya salınması;
- чиркаб suların lokal təmizlənməsi sisteminin quraşdırılması;
- чиркаб suların bioloji təmizlənməsi qurğularında ehtiyйat havavuran aqreqatların
quraşdırılması;
-кompressor stansiyalarında axıntı sularının təmizlənməsində təkmiлləşdirilmiş
biotexnoloжи цсулдан istifadə етмякля, müasir qurğuların quraşdırılması;
- йыьма тutumlardan zəhərli kаmpоnentlərin sızmasına вя daşıb tökülməsinə yol
verməməli;
- чиркаб suların uducu quyulara vurulması üzrə etibarlı sxemlərin işlənib hazırlanması.
11.3.13 Müəсsisə ərazisinin və qurğularının su basmadan qorunması СНиП 2.06.15-85
сянядинин tələbləri нязяря алынмагла işlənib hazırlanmыш kompleks mühəndis-
техники tədbirləri юзцня дахил етмялидир. Bu tədbiрlərə aiddir:
- иstismarda olan obyektin su basma ehtimalının proqnozлашдырылмасы;
-йeraltı və yerüstü su hövzələri rejiminin izlənилməsi üçün optimal müşahidələr sisteminin
işlənilməsi və həyata keçirilməsi;
- сu təchиzatı və suötürücü sistemlərin, eyni zamanda yeraltı suların səviyyəsinə təsir
göstərə bilən digər mühəndis qurğularınын texniki vəziyyətinə nəzarət olunması,
sızmaların qarşısını almaq üçün vaxtında bu qurьuların təmirinin həyata keçirilməsi;
- сu basmaların qarşısını almaq üçün qoruyucu tədbirlərin işlənib hazırlanması və həyata
keçirilməsi;
- гəza halları üçün tədbirlər proqramının işlənib hazırlanması;
- тəbii geoложи şəraitin saxlanılması üçün nəzarətin həyata keçirilməsi.

11.4 Torpağın mühafizəsi

11.4.1 Мagistral qaz kəmərlərinin istismarı zamanı torpaq neft məhsulları, minerallaşmış
lay suları, istehsalat чиркаб suları, metanol, şlam вя dиgər istehsalat tutllantıları ilə
çirkləndirilir.
Torpaqların çirklənmə dərəcəsinin meйarı oрада olan zərərli maddələrin yol verilən
qatылıq həddiни ашмасыдыр. 122
11.4.2 Müəсsisənin təbiətiн mühafizə xidməti müvəqqəti və daimi istifadəyə verilmiş
torpaqların ekoloji vəziyyətinə nəzarəti həyata keçirir.Nəzarətin əsas məqsədi
aşağыdakılardıр:
-чirkləndirilmiş toрpaqların aşkar olunması və onların kimyəvi maдdələrlə çirklənməsi
dərəcəsiniн müəyyən edilməsi;
- мünbitliyi itmiş torpaqların aşkar olunması və onların deqradasiya göstəricilяrinin
мцяййян edilməsi;
- мünbitliyi itmiş torpaqların rekultivasiyası üzrə tövsiyələrin işlənib hazırlanması.
11.4.3 Yoxlamanın rejimi müəsсisənin mühəndis-ekoloгу tərəfindən, torpağa təsir göstərəн
texnoloji əməliyyatların aparılması tezliyindən asılı olaraq müəyyən edilir.
11.4.4 Torpaqların mühafizəsi üzrə tədbirlərə aşağыdakılar aiddir:
- бoru kəmərlərinin çəkilməsi üçün torpaq sahələri АзДТН 2.9-1 «Маэистрал бору
кямярляри цчцн торпаг айрылмасы нормалары»-на müvafiq ayrılmalıdır.
- гaz kəmərlərinin trası (istiqaməti) boyu erroziyaya qarşı qurğularын tikilməсi
rekultivasiya olunmuş torpaqlar yaşıлlaşdırılmalı, torpaq şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün
fito-, aqro- və mədəni-texniki meliorasiya tədbirləriнин həyata keçirilməлидир;
- тoрpaqların çirklənməsi ilə əlaqəli işlər görülərkən toрpağın münbit qatı çıxarılaraq,
ГОСТ 17.5.3.06-85; ГОСТ 17.5.3.05-84; ГОСТ 17.4.2.02-83 və digər ГОСТ-ların
tələblərinə müvafiq müvəqqəti saxlanılma yerlərinə daşınmaлыдыр;
- karbohidrogenlərlə çirkləndirilmiş torpaqların səthinin təmizlənməsi və
планлашдырылмасына PD 39-0147103-365-86; PD 39-0147098-015-90 müvafiq effektiv
(səmərəli) kimyəvi vasitələr tətbiq edilməлидир;
- torpaqlarıн fiziki-kimyəvi və bioloji xassələri ГОСТ 17.4.1.03-84; ГОСТ 17.4.4.02-84;
ГОСТ 17.4.1.02-83; ГОСТ 17.4.3.01-83; PD 39-0147103-365-86 tələblərinə müvafiq
yoxlanılmaлыдыр;
- çirkləndirilmiş torpaqların (texniki və bioloji) rekultivasiyaсы BCH 179-85, ГОСТ
17.5.1.03-86; PD 39-0147103-365-86 tələblərinə müvafiq həyata keçirilməlidir;
- karbohidrogenlərlə çirkləndirilmiş istehsalat чиркаб сularının yığılması və saxlanılması
üçün mühəndis sistemləri yaradılmaлыдыр.
11.4.5 Гəza nəticəsində yüksək mиneraлlığa malik və ya tərkibində zəhərli kаmpоnеntlяr
olan suların, kimyəvi reagentlərin sızmaları torpağın, yeraltı suların çirkləndirilməsinə
сябяб олубса, dərhal çirkləndirmə mənbəyinin lokalizə və ləğv edilməsi üçün tədbirlər
görülməli, baş vermiş hadisə və onun aradan qaldırılması üzrə görülən tədbirlər barədə
müvafiq dövlət orqanları xəbяrdar edilməlidir.
11.4.6 Yerüstü su hövzələrinə quyulardan дузлу (mиnerallaşmış) suların, yüksək duzluluг
гатылыьы олан istehsalat sularının, qatыlığı yol verilən həddи ашан zəhərli maddələrlə
çirklənmiş suların axıdılması qadağandır.
Su hövzələrinə axıdılması qadağan edilən sular xüsusi təchiz olunmuş anbarlarda,
yığıcılarda saxlanılmalıdır. Bu yerlərin dibi və йанлаrı müvafiq гайдада izolyasiya
olunmalıdır. 123
11.5 Ətraf mühitin istehsalat və
məişət tullantılarından mühafizəsi
11.5.1 Magistral qaz kəmərlərinin обйектляринин istismarы proсsesiндя istehsalat və
məişət tullantıları əmələ gəlir.
İstehsalat tulлantılarına aiddir:
- иstehsalat proсsesi zamanı əmələ gəlmiş və öz istehlak xassələrини bütöv və ya qismən
itirmiş xammal qalıqları, materiallar, yaрımfabrikatlar;
- сu, mexaniki qarыşıqlar və üzvi kаmpоnentlərля çirklənmiş işlənmiş motor yağları;
- гuyuların qazılması proсsesində əmələ gəlmiş şlam;
- lay suлары, qaz və su kondensatı;
- моtor yağları və benzin fraksiyalarının saxlanылdığı чянлярин təmizlənməsi nəticəsində
əmələ gələn şlam;
- бioloji təmizləmə qurğularından ötürülən изафи aktiv лил (tərkibində aerоб bakteryalar
və sadə mikroorqanizmlər olan amorf suspenziya);
- кanalizasiya təmizləyici qurğularından axıntı sularının qalıqları;
- тikinti tullantıları və metal qırıntıları;
Məişət və koмmunal tullantılara aiddir:
- яhalisi seyrək olan yerlərin sakinləri və növbəli sistemlə işləyən qəsəbələrin istismar
heyəti tərəfindən tullanılan əşyalar, gündəlik utiliзаsiyaya məruz qalmayan bərk tullantılar
və digər maddələr;
- фiziki və mənəvi cəhəтdən yararsız hala düşmüş və oz keyфiyyətlərini itirmiş maşın və
avadanlıqlar.
11.5.2 İnsan sağlamlığıна və ətraф mühitя təhlükəliliк dərəcəsinə görə müəсsisə istehsalat
tullantıları Ы, ЫЫ,ЫЫЫ və ЫВ təhlükəliliк sinfinə, məişət tullantıları isə ЫВ və 0
təhlükəliliк sinfinə aiddir.
Müəsсisədə olan bütün istehsalat tulлantılarının mövcуdluğuнун, əmələ gəlməsiнин,
istifadəsiнин və yerləşdirilməsinin qeydiyyatı aparılmalıdır.
11.5.3 МГК обйектинин ятраф мцщитин mühafizəси xidməti bilavasitə aşağыdakı
tədbirlərin həyata keçirilməsində işтirak edir:
- тullantıların azaldılmasına yönəlдилmiş işlər;
- аz və tam tullantısız texnoloэиyaların tətbiq edilməsi.
11.5.4 Müəсsisənin məişət və istehsalat tullantıları ləğv olunmalıdır, yəni utilizasiya
olunmalı, zərərсизləşdirilməli, мцвафиг йерляря yığılmalı və ya basдырılmalıdır.
Tullantıların ləьv olunması normativ sənədlərə, istehsalат və məişət tullantılarıнын
муасир utilizasiya texnologiyaları вя цсулларына uyğun, onların sənaye meydançalarında
yığılmasına və atmosfer havasının, yeraltı sularын və yerin təkinin чirklənməsinə yol
verмямяк шярти иля апарылмалыдыр.
11.5.5 МГК обйектинин ятраф мцщитин mühafizəси xidməti tullantıların növüндян və
həcmindən asılı olaraq, онларын ləvğ edilməsi üçün optimal цсуллар müəyyən eтməlidir:
- yığılмыш вя gələcəkdə нягл цчцн вя диэяр мцяссисялярдя емала йаралы олан
tullantıların səmərəli istifadəsi:
- тullantıların yandırılması üçün qurğunun seçilməsi; 124
-аnbarlarda və şlamyığıъы гурьуларда tullantıların saxlanılması üçün eлə şərait
yaradılmaлыдыр ki, eкstрeмal hallarda belə çirkləndirici maddələrin hidro- və литosferə
düşməsi istisna olunsun;
- тuлlantıların növündən asılы olaraq, onların müvafiq полигонларда yığılması,
zərərsizləşdiriməsi və basdırılması.
11.5.6 Tuлlantıların zərərsizləşdirilməsi və utilizasiyaсы цчün az istehsal gücünə malik
olan tuлlantıların тermiki емалы üzrə blok qurğularından istifadə edilməsi tövsiyə olunur.
Зavod şəraitində hazırlanmış ayrı-ayrı hissələrdən ibarət олан бlok qurğuları bərk
istehsalat və məişət tullantılarının, o cümlədən, чиркаб suların чюкцнтцляринин
yandırılması üçün nəzərdə tutulur. Блок qurğuлары yanma məhsullarının təmizlənməsi və
zərərсизləşdirilməsi sistemi ilə təchiz olunмалыдыр.
11.6 Zərərli istehsalat amillərindən mühafizə (səs-küy)
11.6.1 Yüksək gücə malik qazvurucu aqreqatlar, nasoslar, kompressorlar, dizel qurğuları,
daxilи yanma mühərrikləri, sepаratorlar, elektrik mühərriklərи və digəр texnoloji
avadanlıqlar işləyərkən ГОСТ 12.1.003-83 müəyyən olunmuş йол вериля билян hədдi
aşaн səs-küy yaraдырлар.
11.6.2 Səs-кцйцн yüksək səviyyəsi digər zərərli istehsalат амилляри (havanın yüksək
temperatуru, титряйиш, infrasяs) иля бирликдя qaz nəql edən müəсsisələrin işçilərinin
eşiтmə qabilиyyətinin азалмасына, ürəк-damar, синир sistemlərinin фяалиййятинин
pozulmasına səbəb olur. Səs-küyцн тясири иля баьлы sinir sisteminin фяалиййятинин
pozulmaсы, əsasən бу истещсалат обйектляринин йахынлыьында yerləşən yaşayış
məntəqələrinин sakinlərинdə дя müşahidə olunur, йaxınlıqda olan heyvanlar və quşlar öz
yaşayış yerlərini tərk edirlər.
11.6.3 МГК обйектляринdə səs-кцйцн, титряйишин və digər зярярли истещсалат
амилляринин сявиййясиня daimи nəzarət aparılmалыдыр.
Səs-küy üzrə sanitar-mühafizə zonalarının ölçülərinin təyin еdilməsi, акустик mуaйyinələr
və səs-küyün azaldılması üzrə tədbirlərин ишляниб щазырланмасы elmi tədqiqat
müəssисяlərinin işçiləri tərəfindən aparılмалыдыr.
11.6.4 МГК обйектинин ятраф мцщитин mühafizəси xidməti сяс-кцйцн азалдылмасы
цзря тядбирлярин ишляниб щазырланмасында билаваситя иштирак етмялидир. Бу
тядбирляря аиддир:
- сяс-кцй сявиййяси ашаьы олан texnologiyaların tətbiqi;
- аvadanlıгларын səs izolyasiyası;
- сəsboğucuların, səsдян мцщафизя ekranlarınын və kabinаlarыn quraşdırılması;
- бoruların səs-boğucu mastika ilə емалы;
-сanitar mühafizə zonasının xaricində yerləşən yaşayış məntəqələrinин йахынлыьында
səs-küyün səviyyəsinə nəzarətin təşkili;
-йeni tikilən qurğu və биналар üçün arxıtektуr-planlaşdırma tədbirlərinин görülməsi: səs-
küyə malik olan aqreqatların yaşayış məntəqələrinя йан тяряфи istiqamətində
quraşdırılması;
- сəs-küyün йайылмасы исигамятиндя тядбирляр эюрмяк: hündürlüyü 3-12 m оlan,
цстцндя mühafizəedici akustik ekran quraşdırılmış və koлlar əkilmiş toрpaq бяндлярин
чякилмяси, reлyefин щцндцр hissələrində meşə mühafizə zolaьıнын salынмасы. 125
11.7 Texniki sənədləşmə
11.7.1 Müяссисянин ekoloji fəaliyyətini müəyyən edən sənədlər aşağыdakılardıр:
- мüəсsisənin еkoloji pasportu;
-мüəсsisə üçün атмосферя бурахылан tullanтыларын yol verilən həddини мцяййян едян
normativ-техники сянядлярин сийащысы;
- истещсалат чиркаб сулары иля су обйектляриня атылан зярярли маддялярин yol
verilən hədлярини мцяййян едян normativ сянядлярин сийащысы;
- тullantıların утилизасийасына даир sənədlər.
- tullantıların yerləşdirilməsиnə, çirkləndirici maddələrin atılmasına мüvaviq dövlət
orqanları tərəfindən verilən icazələr; - stasionar mənbələrin və onların xüsusiyyətlərinin
qeydiyyatı, atmosfer havasının mühafizəsi üzrə tədbirlərin эюрцлмяси, qaz-təmizləmə və
toz uducu qurğularыnыn qeydiyyat журналлары, müvafiq dövlət orqanları tərəfindən
təsдiq olunmuş форма цзря долдурулан zərərli tullantılar, istifadə üçün götürülən və
axıdılan suların keyfiyyətинин гейдиййаты журналы, tullantıların yerləşdirilıməsi və
saxlanılması, torpaqların istifadəsi üzrə jurnallar;
- яtraf mühitin mühafizəsi üzrə, sadalanan bölmələr daxil olmaqla, tədbirlər planı (hava, su,
torpaq, tullantılar, səs-küy və s.).
- гəbul olunmuş qaydada doldurulan statistika və ətraf mühitin mühafizə oraqnlarına
təqdim olunan statistiк hesabatlar:
atmosfer havasının mühafizəsi üzrə hesabat;
suyun istifadəsi üzrə hesabat;
məişət və zərərli istesalат tullantılarınын saxlanılması, istifadəsi və yerləşdirilməsi
haqгынda məlumat;
torpağın rekultivasiyası, müнbit təbəqəsinin istifadəsi barədə hesabat;
сu-mühafizə obyektlərinin tikintisi və çirkləndirilmiş suların axıdılmasınin dayandırılması
haqqında hesabat;
тəbiətin mühafizəsinə sərf olunan cari xərclər.

Бюлмя ХЫЫ. Истещсалат санитарийасы

12.1 Цмуми тялябляр
12.1.1 Ətraf mühitə çirkləndirici təsir göstərən MQK-nin obyektlərində hava mühiti
insanların sağlamlığının və ятраф мцщитин мцщафизяси haqqqında mövcud
qanunvericiliyə uyğun olmalıdır.
12.1.2 Yaşayış yerlərinin yaxınlığında MQK obyektləri üçün sanitar-mühafizə zonaлары
Азярбайъан Respublikaсында qüvvədə olan təhlükəsizlik norma вя гайдаларын
tələblərinə müvafiq təyin eдилмялидир.
12.1.3 Yaşayış ərazisi ilə istehsalat obyekti arasındakı sanitar-mühafizə zonasında
zərərlilik dərəcəsi, bu obyektin zərərlilik dərəcəsindən kiçik olan digər obyektin
yerləşdirilməsinə o şərtlə иъазя verilir ki, yaşayış rayonu ilə yerləşdirilən obyekt arasında
da sanitar-mühafizə zonası saxlanılsın. Санитар-мцщафизя зонасынын яразиси
абадлашдырылмалы вя йашыллашдырылмалыдыр. 126
12.1.4 Sanitar-mühafizə zonası sərhədлярində atmosferin yerüstü qatında havanın
çirklənmə səviyyəsi həmin obyektin texnoloji proсsesinin hər bir zərərli амили üzrə
yaşayış sahəsi üçün YVBAH-и aşmamalıdır.
12.1.5 Yaşayış məntəqələrində sanitar-mühafizə zonasının sərhədлярində istehsalat səs-
küyünün səviyyəsi Азярбайъан Respublikaсында qüvvədə olan normativ-техники
сянядлярин тялябляриня əsasən 45 dBA aşmamalıdır.
12.1.6 Yerli şəraitə, layihəyə, qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərə və torpaq haqqında
qanunvericiliyə əsasən, hər bir konkret hal üçün sənaye tullantılarıнын, çirkab sularıн və
digər tullantıların istifadə edilməsi sistemi yaraдылмалыдыр.
12.1.7 MQK obyektlərinin istehsalat binalarının layihələri Азярбайъан Respublikaсында
qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərin tələblərinə cavab verməlidir.
12.1.8 Yüksək сявиййяли zərərlи истещсалат амилляри олан şəraitdə işləyən fəhlələrin
işinin təşkili, istirahəti və əmək rejimi АР Əmək Məcəlləsinə əsasən, sənaye
müəssisələriнин fəhlələrinin нцмуняви, növbə daxili вя əmək istirahəti rеjiminə uyğun
olmalıdır.
12.1.9 İşə başlamazdan əvvəl işçi öz yerini görüləcək iş üçün təyin edilmiş avadanlığın,
alətлярin sazlığını, materialları, FMV və KMV-ləri yoxlamalıdır. Əgər nazaslıq aşkar
edilərsə onları aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görlməlidir.
12.1.10 Keçidляр, çıxışлар, pilləkən meydançaларı, dəhlizляр, ehtiyat çıxışлары və qəza
anbarları əşyaларла, material və avadanlıqlarla галагланмамалыдыр. Pilləkənlərin altında
anbarların, emalataxanaların yerləşдирилməsinə icazə verilmir. Ehtiyat avadanlıqlar,
мateriallar və digər qiymətli avadanlıqlar anbarlarda, xüsusi ayrılmış yerlərə
сахланылmalıdır.
12.1.11 Otaqların qapıları çıxışa tərəf açılmalıdır.
12.1.12 Sərt iqlimi olan yerlərdə оtaqların girişində kip örtülən və kilidlənən qapılar,
həmçinin otaqlarda istiliyi qoruyan qoruyucu divarlar və qurğular olmalıdır.
12.1.13 İstehsalat və məişət binalarının, əsas və köməkçi sexlərin və xidmətlərin ərazisində
təmizliyə və səliqəyə riayət eдилмялидир.
Йеря даьылмыш yanar mаддяляр vaxtında yığышдырылмалыдыр. Йanar mаддяляр
даьылмыш ərazi чirklənmiş torpaqdan təmizləнмяли, su ilə yuйулмалы və цзяриня təmiz
гум tökцлмялидир. Döşəməni, kanalları, qurьулары асан алышан маддялярля
təmizləmək qəti qadağandır.
12.1.14 Pəncərələr və няфясликляр ращат açılıb-bağlanmaq üçün мцвафиг qurğularla
təchiz olunmalıdır. İstehsalat otaqlarının fənərləri məsafədən idarə olunan avadanlıqlarla
və ya xidmət pilləkənləri ilə təchiz olunmalıdır.
12.1.15 Obyektin ərazisində və istehsalat otaqlarında səs-küyün səviyyəсi və Азярбайъан
Respublikaсында qüvvədə olan ГОСТ 27296, ГОСТ 27679, ГОСТ 28100, СНиП ЫЫ
-12 normativ- texniki sənədlərин тялябляриня uyğun olmalıdır.
12.1.16 MQK obyektlərində quraşdırılan texnoloji avadanlıqlar öz xassələrinə görə
Азярбайъан Respublikaсында qüvvədə olan CH-245 və digər müvafiq qaydada təsdiq
edilmiş sanitar normaların tələblərinə cavab verməlidir.
12.1.17 İstehsalat binalarında boru kəmərləri, cihazlar elə yerləşdirilməlidir ki, onların
təmiri, онлара nəzarətин və xidmətin təhlükəsizliyi təmin olunsun.
12.1.18 Səsin səviyyəsi 85 dBA-dan yüksək olan ərazilər təhlükəsizlik nişanları ilə
işarələnməlidir. Həmin ərazidə işləyən адамлар müdiriyyət tərəfindən FMV ilə təchiz 127
edilməlidirlər. FMV-lərи Азярбайъан Respublikaсында qüvvədə olan normativ-texniki
sənədlərə uyğun seçilməlidir. Сəsin səviyyəsi 135dBA-dan yüksək olan ərazidə щятта qısa
müddət ərzində фярди мцщафизя васитяляриндян истифадя етмядян olmaq qəti
qadağandır.
12.1.19 MQK obyektlərinin istismara qəbulundan əvvəl, işə salma və sazlama proсsesində
quraşdırılan avadanlıqların səs-кцй xüsusiyyətləriня və sənaye meydançalarının ərazisində,
tikinti üçün ayrılmış ərazinin hüdudlarında səs-кцйцн səviyyəsinə nəzarət etmək lazımdır.
Əgər ölçmə zamanı iş yerlərində və texnoloji avadanlıqlara xidmət zonasında səs
təzyiqinin səviyyəsiнин qüvvədə olan normativ texniki sənədlərин tələblərинdən yüksək
olduгда, tikinti layihəsi ekspertizaдан кечириллмяли, tikinti və ya layihə idarəsinə,
istehsalçı zavoda reklamasiya göndərилмялидир.
12.1.20 İş yerlərində və avadanlıqlarда səs-кцй сявиййясинин ölçmə üsulları qüvvədə
olan standartlara уйьун апарылмалыдыр.
12.1.21 Əgər iş yerlərində və texnoloji avadanlıqlara xidmət sahəsində səs-кцйцн
səviyyəsi qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərдя мцяййян олунан нормадан
йцксякдирся, qüvvədə olan tikinti normativlərində göstərilən şərtə uyğun олраг, səs-
кцйцн сявиййясинин azalдылмасы цзря tədbirlər görцлмялидир.
12.1.22 Texnoloji avadanlıqların, ventilyasiya sistemлярinin əsaslı təmiri və yenidən
qurulmasından sonra istehsalat binalarında səs-кцйцн səviyyəsinə nəzarət едилмялидир.
12.1.23 Yüksək səs-küylü iş şəraiti olan KS və QPS-də işçi heyət, eşitmə qabiliyyətiniн
yoxlaнылмасы üçün, dövri олараг tibbi və audiometrik yoxlamadan keçməlidir.
12.1.24 İşçinin əlinə ötürülən ümumi texnoloji və nəqliyyat титряйишинин səviyyəsi
qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərdə göstərilən YVBS-dən artıq olmamalıdır.
12.1.25 İş şəraitində титряйишдян мцщафизя aşağıdakı тядбирлярля təmin edilməlidir:
- титряйишдян мцщафизя олунмуш avadanlıглар və alətляр tətbiq etmək;
- işçilərə титряйишин təsirini azaltmaq üçün титряйишдян mühafizə vasitələri tətbiq
eтмяк;
- texniki-təşkilatи tədbirləri (istismar şəraitində maşın və mexanizmləri qüvvədə olan NTS-
də nəzərdə tutulan texniki səviyyədə saxlamaq;
- ишляйянляря титряйишин тясирини тянзимляйян иш режимини тятбиг етмяк;
-титряйишин бурахыла билян сявиййядян чох олдуьу иш йерляриндян ишчилярин
чыхарылмасы) тядбиг етмяк.
12.1.26 Səsин təzyiqi və титряйишин səviyyəsi yoxlaнылмалы, alınan məmulatlar iş
şəraitinin vəziyyəti haqqında sanitar-texniki pasportдa qeyd едилмялидир.
12.1.27 Истещсалат биналарынын иш сащяляриндя зярярли газларын вя бухарларын
щавада мигдары ЙВБГЩ-ни ашмамалыдыр.
12.1.28 İstehsalat binasına zərərli maddələrin daxil olmasının və işçi sahədə yayılmasının
qarşısını almaq üçün obyektləri səmərəli yerləşdirmək, istehsalat proсsesini təşkil etmək
lazımdır (kipləşdirmə, istilik izoləsi, üfürülmə xəttini binadan çıxarmaq).
12.1.29 İstehsalat binaları hava dəyişən qurğulara тяъщиз olунmalıdır .
12.1.30 Binalarda təbii işıqlanдырылmadan сямяряли istifadə edilməlidir. Pənъərələr
şüşələnməli və təmiz сахланылмалыдыр. 128
12.1.31 Əgər obyektlərdə zərəri yol verilə bilən sanitar normalardan çox olan zərərli
istehsalat mənbəyi hesab edilən avadanlıqlar мювъуддурса, həmin yerlərdə işçilərə zərərli
təsirи yol verilə bilən normaya гядяр azaldan KMV-lərи quraşdırılmalıdır.
12.1.32 Ямяк шяраитинин йахшылашдырылмасы вя зярярли истещсалат
амилляринин тясиринин азалдылмасы паспорт тяртиб едилдикдя ашкар олунмалы,
ямяк шяраитинин вя ямяйин мцщафизясинин йахшылашдырылмасы санитар-
саьламлыг тядбирляринин Комплекс планынын уйьун бюлмяляриня дахил
едилмялидир.
12.1.33 Санитар-мяишят отаглары щяр эцн тямизлянмяли, щавасы
дяйишдирилмялидир. Асылган, душхана вя диэяр санитар-мяишят отаглары даим
дезинфексийа олунмалыдыр.
12.2 Sənaye-sanitarийа labоratoriyası
12.2.1 Qazın nəqli müəсsisələrində sənaye-sanitarийа labоrаtoriyaları təşkil olunмалыдыр.
Həmin labоratoriyaların funksiyaları, təchizatı və işçi heyyəti müvafiq qaydada təsдiq
edilmiş əsasnaməyə uyğun, rəhbərliyin əmri иля təyin olunur.
12.2.2 Labоratoriyanın istifadə etdiyi ямяк şəraitinin yoxlanılması üsulları, Dövlətlərarası
standartlara və qüvvədə olan digər норматив-техники сянядляря uyğun
апарылмалыдыр.
12.2.3 Labоratoriya əməyin sanitar-gigиyenik şəraitini, ətraf mühиtиn qorunmasını
öyrənmək, işləyənlərə, əhaliyə, ətraf mühиtə istehsalatın zərərli və təhlükəli təsirинин
normallaşdırılması və арадан галдырылмасы цзря rəy vermək üçün təşkil edilir.
12.2.4 Labоratoriya obyektlərя, sənaye meydançalarıна, binaların işчи зоналарынын
havaсыnın tərkibindəki zərərli maddələrə, həmçinin sanitar-mühafizə zonasında səs-
кцйцн, титряйишин, işıqlandırmaнын səviyyəsiня, çirkab sularıн və təmizləyici
qurğularын, torpağın və su hovuzlarının təmizliyinə planlı və qəza nəzarətini щяйата
кечирир.
12.2.5 Labоratoriya əmək şəraitinin sanitar-texniki pasportlaşdırılmasını obyektlərin
siyahısına uyğun yerinə yetиrir.
12.2.6 Labоrаtoriyanın вердийи nəticəyə əsasən müəсsisənin müdiriyyəti АР Əmək
Мəcəlləsinə müvafiq əmək şəraitinin təhlükəsizliyi və sağlamlaşdırılması üzrə tədbirləri
həyata keçirмялидир.
12.3 Metanolla işləyərkən təhlükəsizlik təлябляri
12.3.1 Metanol güclü təsirя малик mayedir. Метанолун кимйяви хассяляри 1-ъи
Ялавядя göstərilир.
12.3.2 Texnoloji obyektlərdə metanolun tətbiqinə aşağыdakı hallarda icаzə verilir:
- bərk hidrat tıxaclarının qarşısının alınması və ləğvi zamanı;
-YQА-ныn qaz quyularının quyudibi ərazisinin emalı zamanı;
-korroziya inqibиtоrunun tərkibində işlənилməsi zamanı.
12.3.3 Texniki layihəйядя və ya texnoloji reqlamentдə nəzərdə tutulmuş, анъаг 12.3.2
бяндиндя яксини тапмамыш ъищазларда, аваданлыгларда metanol-zəhəriн
истифадяси müvafiq Dövlət Nəzarət orqanları ilə əlavə razılашдырылмалыдыр. 129
12.3.4 Metanoldan istifadə «Общие санитарные нормы по хранению и применению
метанола», «Инструкция о порядке получения от поставщиков, в том числе по
железной дороге, перевозке, хранению, выдачи и применения метанола на объектах
газовой промышленности» вя bu Qaydalarын tələbləriня уйьун həyata keçirilməlidir.
12.3.5 12.3.3 вя 12.3.9 бяндляриндя садаланан гайдалара ясасян метанолун
алынмасы, дашынмасы, сахланылмасы, бурахылмасы вя истифадясиня даир, yerli
şəraitin xüsusiyyətlərinи нязяря алмагла, мцяссися daxili təлиматлар
щазырланмалыдыр. Бу təlimat müvafiq дövlət нəzarət orqanları ilə razılaşdırılмалы вя
müəssisə rəhbəri tərəfindən təsдиг едилмялидир.
12.3.6 Metanoldan istifadə zamanı işлярin təhlükəsiz təşkili, həmçinin Qaydaların bu
бюлмясинин тялябляриня риайят олунмасына nəzarət üзря məsuliyət müəssisənin və
bölmə rəhbərinin üzərinə düşür.
12.3.7 Müəssisədə metanolun saxlanılması, buraxılması, nəqli və tətbiqi zamanı
təhlükəsizliyiн təmin eдилмяси üçün əmrlə məsul şəxs təyin olunmalıdыr.
Мясул şəxs metanolla işləməyə cəlb olunan ишчиляри мцвафиг гайдада
təlimatlandırmalı və onlarıн tибbi müaйyinədən keçməлярinə nəzarət etməlidir. Metanoлla
апарылан işляр əmrlə təyin olunmuş məsul şəxsin rəhbərliyi ilə щяйата
кечирилмялидир.
12.3.8 Metanoлla апарылан işляр elə təşkil olunmaldır ki, işçilər onunla bilаvasitə
тямасда olmasın.
12.3.9 Metanoldan səhvən istifadə etməmək üçün о, 1:1000 nisbətində odorant, 1:100
nisbətində ağ нeft və metanolda həll olunan tünd rəngli бойа иля qarışdırılmalıdır.
Метанола вурулан оdorantын iyi зяиф олдугда вя рянэи kifayət qədər tünd olmaдыгда
онун anbardan çıxarылмасы qadağandır.
12.3.10 Metanolun alıнması, buraxılması, nəqli, saxlanılması və истифадяси ilə məşğul
olan ишчиляр metanolun xüsusiyyətləri вя тящлцкясиз истифадя гайдаларына даир
rübdə bir dəfədən az olmayaraq təlimatlandırılmalıdırлар.
12.3.11 Metanolun инсанын sağlamlıьы və həyatы üçün təhlükəli xüsusiyyətləri барядя
obyektin диэяр işçiləri də tanış olamalıdırлар вя бу барядя тяртиб олунмуш сяняди
имзаламалыдырлар.
12.3.12 Hava mühиtиnə nəzarət edən və metanolla işləyən ишчиляр, A növlü süzgəcли
əleйhqazла, rezin цзлц юнлцкля, rezin çəkmələрля, rezin əlcəklərля вя диэяр FMV иlя
тямин олунмалыдырлар.
12.3.13 Metanolun etil spirti ilə birlikdə alınması, buraxılmaсı, nəqli, tətbiqi və
saxlanılması qadağandır.
12.3.14 Metanolun saxlanılması, нягл едилмяси üçün tətbiq olunan boru kəmərляринi,
çənляри, nasoслары, şlanqлары və с. vasitələri digər mayelər üçün istifadə etmək
qadağandır.
12.3.15 Metanолun daşıнması, бошалдылмасы və saxlanılması üçün çənlər, sisternlər,
metanol qurğuları qıfıllа bağlanıb plomбlanmalıdır. Onların üzərində «Тящлцкялидир.
Зящярли маддя» йазысы олан təhlükəsizлик nişanı вурулмалы, “Metanol! Zəhər!”,
“Həyat üçün təhlükəlidir!”, “Qaz! “Partlayış təhlükəlidir!” yazıları олан плакатлар
асылмалыдыр.
12.3.16 Metanolun daşınması və saxlanılması zamanı фасилясиз hərbiləşdirilmiş mühafizə
təmin olunmalıdır. 130
12.3.17 Metanol kip (germetik) bağlanan çənlərдə daşынмалы və saxlaнылмалыдыр. Bu
çənlər hidravlik və тяняффцс клапанлары ilə təchiz olunmalı, anbarda və yaxud
hasarlanmış talvar altında, meydanчada yerləşdirilməlidir. Verиlmiş çən üçün təzyiqин yol
verilən həddini keçmək təhlükəsi olдугда, чян qoruyucu клапанла тяъщиз
олунмалыдыр.
12.3.18 Metanol-zəhəri onun istifadəsinя icazə sənədi olan müəssisənin nümayəнdəsinə
buraxıla bilər.
12.3.19 Metanolun daşınması, нягли заманы mühafizəsi və yük alanın anbarına təhvil
verilməsi zamanı yük alan müəssisə ilə dəmir yolu stansiyası arasında ялагяляр aşağıda
göstərilən sənədlər əsasında tənzimlənir:
-“Metanolun daşınmaсы, saxlanılmaсы вя tətbiqi Qaydaları”;
-“Yüklərin daşınması haqqında Dəmir Yol İdarəsinin Qaydaları”;
-“Dəmir yol nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin mühafizə qaydaları haqqında Təlmat” (Dövlət
Nəzarət orqanlarının rəyi və iradları nəzərə almaq şərti iə);
-“Metanolun saxlanылması вя tətbiqinin ümumi sanitar Qaydaları”.
12.3.20 Yuxarda göstərilən sənədlərə əsasən yük alan müəssisə ilə dəmir yolu rəhbərliyi
arasında müqavilə bağlanмалыдыр.
12.3.21 Həmin müqavilədə metanolun müəssisənin anbarынa tədarükünün xüsusiyyətləri,
onun miqdarı, tədarükün vaxtaşırlığı, yük boşaltma şərti, metanolun dəmir yol
sitansiyasına və müəssisənin anbarına verlməsi haqqında xəbərdarlıq qаydası nəzərə
alınmalıdır.
12.3.22 Metanol olan çənin dəmir yolundan və onun hərbi mühafizə heyətindən təhvil
alınması zamanı plomb yerində olmadıqda və ya zədələndikdə yük alan məsul şəxs dərhal
müəssisənin rəhbərliyini бу барядя xəbərdar etməli və müəyyən olunmuş qaydada akt
tərtib etməlidir.
12.3.23 Metanol-zəhər anbarının hərbiləşdirilmiş mühafizə heyətinə digər yükləri, o
cümlədən, метанол-зящяри систернляри дямирйол гатарларындан там ayrılmamış
онун mühafizəйя гябул едилмяси qadağandır.
12.3.24 Nəql olunan metanolun yol boyu вя boşaltma məntəqəsində təhvil verilənə qədər
mühafizəси цзря məsuliyyət dəmir yol idarəsinin üzərinə düşür.
Anbarın boşaltma məntəqəsində dəmir yolundan metanolu qəbul etdikdən sonra bütün
məsuliyyət yükц гябул едянин üzərinə düşür.
12.3.25 Metanol-zəhər nasosun köməyi və ya öz axını ilə kip şlanqlar və borular vasitəsi
ilə sisternlərdən tutumlara бошалдылмалыдыр. Metanolun tam süzülməsi üçün boru maili
quraşdırılмалыдыр. Metanolu çəndən açıq üsulla və ya sıfonla бошалтмаг qadağandır.
12.3.26 Metanol sisterndən tam бошалдылдыгдан sonra систерн plomblanмалы və su ilə
yuyуlmaq üçün stansiyaya gətиrilмялидир. Бошалтма şlanqlarы щямчинин
yuyulмалыдыр. Bu zaman əmələ gələn çirkab suda olan metanolun miqdarı kanalizasiya
sistemiня ахыдылмаг üçün yol verilə билян щəddən çox olmamalıdır (мetanolun qalığına
görə 1:10-dan az olmayaraq). Метанолу чirkab sulарı torpağa tökmək qadağandır.
12.3.27 Metanol qurğusuna metanolu vurmazdan əvvəl onun qovşaqları, flans birləşmələri,
ventilləri, qoruyucu клапанлары, manоmetrləri йохланылмалыдыр. Metanol qurğusunda
ашкар олунмуш насазлыглар dərhal aradan qaldırılmalıdır. 131
12.3.28 Metanol qurğusunun çəniнин daşmaмаsı цчцн о, ehtiyyatla doldurулмалыдыр.
Metanol qurğunun çənindən qaz kəmərinə tam бошалдылмалыдыр. Fasiləsiz işləyən
metanol qurğuları istisna olmaqla, metanol qurğusuнун içиндя metanolun saxlanılması
qadağandır.
12.3.29 Metanol бошалдылан zaman avtomobillərin mühərrikləri kiçik dövrələrlə
işləməlidir. Qığılcımsöndürəni və elektrik qidalandırıcısı nasaz olan avtomobillərin
istifadəsi qadağandır.
12.3.30 Səyyar çəndən metanol-zəhər бошалдылдыгдан sonra чян, бу əməliyyat üзря
təyin olunmuş məsul şəxs tərəfindən plomblanmalı və plomblanmış vəziyyətdə нягл
олунмалыдыр.
12.3.31 Metanolun qalıqlarının səyyar çəndən havaya üfürülməsi qadağandır.
12.3.32 Metanol qurğuları iki ildən bir hidravlik sınaqdan keçirilməli və istismar zamanı
“Тəzyiq altında işləyən tutumların təhlükəsiz istismarı və quraşdırılması Qaydaları”nын
тялябляриня əməl eтмякля, qaz kəmərlərinin 1-ci dərəcəli hissələri kimi
quraşdırılmaлıdır.
12.3.33 Tam boşaldıлдыqdan və kranları bağlandıqdan sonrа (гейри иşçi vəziyyətdə)
metanol qurğusu atmosfer təzyiqi altında qalmalıdır.
12.3.34 Qaz kəmərinə (quyuya) metanol верян qurğunun yerləşdiyi iş sahəsində metanolun
мигдары иşçi zonanın havasında YVBQH-di 5mg/m3 олмалыдыр.
12.3.35 Metanolun çənə oradan isə qaz kəməriня, stasionar və ya səyyar çənlərə
бошалдылмасы müəssisənin baş mühəndisiнин və ya dispetçerin sərяncamı ilə və təyin
edilmiş şəxsin xüsusi nəzarəti altında yerinə yetиrilмялидir. Sərяncam telefon xətti ilə
ötцrülə bilər, lakin bu halda dispetçerin xüsusi jurnalında metanolun miqdarı, doldurulma
üsulu və yeri, işin rəhbəri qeyd олуnmalıdır.
12.3.36 Metanol anbarında təсдiq olunmuş ъядвял üzrə, hava мцщитиня vaxtaşırı nəzarət
edilməlidir. İşçi zonanın havasında metanolun YVBQH-di 5mg/m3 –дян йцксяк
олмамалыдыр.
12.3.37 Hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsi olmadan metanol anbarına girиш və orada
işлярин aparılması qadağandır.
12.3.38 Qaz kəmərinin xətti hissəsində, quyuların qarşısında, QPS üzərində
mərkəzləşdirilmiş və ya vaxtaşırı xidmət göstərən metanol anbarı чəpərlənməli,
təhlükəsizlik nişanları, plakat və хябярдаредиъи yazılarla təchiz olunmalı, daim mühafizə
олунмалы yaxud birbaşa anbarın yaxınlığında yerləşən xətti nəzarətçinin və ya QPS
operatorunun evinə ötцrülən mühafizə siqnalizasiyası ilə təchiz олунмалы dыr.
12.3.4-39 İçərisində metanol olan boru kəmərлярi və çənlər donarsa, onları fəaliyyətdə
olan sistemdən ayıraraq buxar və ya qaynar su ilə isitmək lazımdır.
12.3.40 Metanoл MQK-nın хятти hissəsinə və YQА quyularına staсionaр və ya səyyar
metanol qurğularının köməyi ilə doldurulмалыдыр.
12.3.41 Metanolu qaz kəmərinə (quyuya) tökdükdən sonra səyyar çən (иstifadə edilməyən
metanol qalıqları ilə birlikdə) plomblanmalı və akt üzrə anbara təhvil verilənə kimi
mühafizə edilməlidir.
12.3.42 Metanol boru kəmərlərinin qurаşdırılması və istismarı zamanı мцвафиг
təlimatların tələbləri yerinə yetrilməlidir. Metanolun təkrar emalы (regenerasiya) qurğuları
xüsusi təlimat üzrə istismar olunmalıdır. 132
12.4 Civə ilə işляйян заман təhlükəsizlik tədbirləri
12.4.1 Civə ilə işləyərkən «Инструкции по устройству и санитарному содержанию
помещений, а также мерам личной профилактики при работе с металлической
ртутью в лабораториях» сянядинин тялябlərinə əməl олунмалыдыр.
12.4.2 Azərbaycan Respublikasında qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən, civə ilə işləməyə
buraxılan şəxslər ilkin вя vaxtaşırı тибби müayinədən keçməli, təhlükəsizлик
təдбирлярини bilməli, civə və onun birləşmələri ilə iş zamanı şəxsi gigиyena
тялябляриня риайят етмяли və bilik yoxlaмasından keçməlidirляр. Vaxtaşırı (ildə bir-iki
dəfə) onlarla civəдян zəhərlənməyə qarşı profilaktik tədbirlər üzrə seminarlar
keçirilməlidir.
12.4.3 Civə ilə işləyənlərə onu ələ götürmək, həmçinin ağız vasitəsi ilə havanı soraraq
yaxud üfürərək cihazlarda sünü təzyiq fərqi yaraтmaг qadağandır.
12.4.4 Üstü açыq halda civəni isitmək, yumaq və distillə etmək гадаьандыр, həmçinin
civə axması ehtimalı olan cihazların tətbiqi üzrə işlər диэяр otaqlardan izolə olunmuş
ayrıcа otaqda aparılmalıdır.
12.4.5 Civə cihazları ilə iş aparılan otaqlarda iki həftədə bir dəfədən az olmayaraq
havaнын tərkibində ъивяни müəyyən etmək üçün, отаьын щава нцмунясинин analizи
апарылmalıdır (indikatorун köməyi ilə). Отаьын щавасында ъivənin нормадан йухары
qatыlığı ашкар олундугда (0,01 mq/m3-dən yuxarı) otaг civə tullantılarından мцвафиг
цсулларла тямизлянмялидир.
12.4.6 Civə cihazlarının yoxlanılması, seçilib ayrılması və təmiri üçün ayrılan otaqlarda
civə qлиserin qatının altında, qalın divarlı, tutumu 0,001 m3-dan чох olmayan kip tıxaclı
şüşə qablarda və rezin tıxaclı rezin kolbalarda saxlanılmalıdır.
12.4.7 Civəнин tətbiqi ilə iş aparılan otaqlarын divarları sеmentlə suvanмалы və təbii əlif
üzərində yağlı boya ilə rənglənмялидir; döşəmə viniлplasт ilə örtülмяли və kənаrlardan
0,1m divara qalxaraq üzdən astara qatlanaraq bərkidilмялидir; döşəmə civənin yığılması
üçün mаиli олмалыдыр. Civənin çuxуra axması üçüн döşəmədən чuxуra nov (axın)
düzəldilмялидир. Tavanın və divarların tinləri dəyirmiləşdirilмялидир.
12.4.8 İş mebelи sadə qurуluşлu, səтhi hamar olmalı, mina qatlı boya və ya nitrolak ilə
rənglənməli, ayaqlar üstündə elə qurашдырылмалыдыр ki, döşəmədən 0,2m-dən az
olmayan hündürlükdə boş yer təmin olunsun.
12.4.9 Masalarıн və sorucu şkafların yanları hündür olmalı və civənin bir yerə yığılması
üçün dəliklər açılmalıdır. Civənin yığılması üçün dəlikлярin qıraqlarına aşağıdan qurğu
(çıxıntı) bərkidilмялидир. Çıxıntı daxildən və xaricdən malalanмалы və rənglənмялидir.
Çыxыntыnыn aşağı hissəsində axan civя вя qalın divarlı qabın quraşdırılması üçün yer
nəzərdə tutulmalıdır. Bu qabda (qəbuлedici) çıxıntının daxil olduğu su qatı olmalıdır.
12.4.10 Civənin axdığı dəlik kauçuk tıxacla bağlаnmalı, qəbuledici qab hər gün civədən
azad edilməlidir.
12.4.11 Tərkibində civə olan aparatların kranları civənin ağırlığından açılmamaсы цчцн
xüsusi bəрkidilməlidir. Kaucuk borucuqların aparatlara birləşmələri etibarlı
bərkidilməlidir.
12.4.12 Otaqlar, sanitar vəziyyətdən asılı olaraq, vaxtaşırı, ayda bir dəfədən эеъ olmayaraq
tam təmizlənməlidir. Eyni zamanda, döşəmələr, divarlar və cihazların üstü sabunlу su ilə
yuyulmalı, 0,1%-li maнqan turşulu kaliumа qatı xlorid turşusu əlavə edяrək silinməlidir
(1x10-3 m3 məhlula 5x10-6m3). 133
12.4.13 Hər gün, işdən əvvəl və sonra otağın havası dəyişdirilməli, nəm üsuлla döşəmə,
masalar və mebel silinməlidir.
12.4.14 Civə kip (germetik) bağlanan polаd bалонларда saxlanılmalı və nəql edilməlidir.
Civə az miqdarda, 0,001 m3 -дан (1L) çox olmamaq şərti ilə, sorucu şkaflarda, mina qatı
ilə örtülmüş metal altlıq üzərində qoyulmuş галын диварлы və kip tıxaclы şüşə qabларda
saxlaнылмалыдыр.
12.4.15 Civə олан qablar йалныз xüsusi qulplu metal qutuларда daşıнмалыдыр.
12.4.16 Barоmetr və vakuуmmetrlərin içində civə açıq qabda yerləşdiyinə görə onun
buxarlanmasının qаrşısını almaq üçün üzərinə 1-2mm qalınlığında təmiz qliserin
tökülмялидир.
12.4.17 Şüşəli civə difmanometrləri dəmir örtüyün içində daşınmalı, onların boruları isə
rezin tıxaclarla bağlanmalıdır.
12.4.18 Дахилинdə civə olan cihazlar qabaqcadan qaz təzyiqi ilə civənin atılmasının
qarşısı alındıqdan sonra qoşulub-ayrıla bilər.
12.4.19 Civə aparatlardan və cihazlardan xüsusi ayrılmış otaqlarda və ya istehsalat
sexlərində (qəza halında) su ilə dolu qablara boşaldılмалыдыр. Civəнin döşəməyə
tökülməsinin qarşısını almaq üçün civə qabları qara metaldan olan, mina qatı ilə örtülmüş,
altlıqlar üzərində qoyulmalıdır. Civə qalıqlarını kanalizasiyaya axıtmaq qadağandır.
12.4.20 Dağılmış civə dərhal, tam germetik balona, mina qatı ilə örtülü və йа çini qablara
toplanmalıdır. Dağılmış civəni yığmaq üçün соруъу rezin кцрядян istifadə едилмялидиr.
Civənin tam təmizlənməsi zərрəbinin köməyi ilə yoxlanılmalıdır. Bundan sonra otaг civə
tullantılarından тямизлянмялидир (o cümlədən, civə ilə çirklənmiş yerləri təmizləmək
üçün 0,2%-li turşulaşdırılmış kalium-permanqanat məhlulundan və ya 20%-li xlorlu dəmir
məhlulundan istifadə etməklə).

12.5 Fərdi müafizə vasitələri

12.5.1 İş yerindən və иш növündən asılı olaraq, işçilər qüvvədə olan normtiv-texniki
sənədlərə və АР Əmək Məcəлləsinə əsasян, müəssisə hesabına FMV ilə təmin
edilməlidirляр.
12.5.2 Qüvvədə olan təhlükəsizlik üzrə sahə normaлары nəzərə alınmayan, лакин bir dəfə
görülən işlər üçün, eləcədə müəssisələrə baş çəkən zaman lazım olan FMV və mühafizə
ləvazimatlaрı növbətçi mühafizə vasиtələri kimi verilir.
12.5.3 Qüvvədə olan təhlükəsizlik standartlarının tələblərinə müvafiq, müdиriyyət, iş
şəraitindən asılı olaraq вя zəruri tələbatı nəzərə alaraq (сahə normalarına uyğun), FMV-
нин алынмасы üçün tələbnamə tərtib edib, maddi-texniki təchizat xidmətinə təqdim
etməlidir.
12.5.4 İş zamanı işçilər verilmiş FMV-dən mütləq гайдада istifadə etməlidirlər.
12.5.5 MQK obyektlərində lazım olan sayda əleyhqaz, xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və
təsдiq olunmuş təchizat cədvəlinə uyğun, bəzi şəxslərin müvəqqəti istifadəsi üçün,
ehtiyatlaр daxil olmaqла, диэяр FMV-lərи olmalıdır.
12.5.6 İşçilərin FMV-lərи иlə təchizatının təşkili mövcud нормалара вя təhlükəsizlik
standartlarına uyğun yerinə yetиrilməlidir.
12.5.7 FMV-dən isтifadə edən ишчиляр онларын istiфадя qaydalarıны билмяли və
təlimatlandırılmalıdırлар. 134
12.5.8 Veрilən FMV-lərи texniki şərtlərə və qüvvədə olan standartlara, həmçinin mövsüm
və iqlim şəraitinə, işçinin boyuna və ölçüsünə uyğun olmalı, onun hərəkətlərinə mane
olmamalıdır.
12.5.9 İstifadədə olan FMV-lər təmirдян, dezinfeksiyaдан, kimyəvi təmizləməдян və
yuyulduqdan sonra geyimə yararlı олдуьу щалда başqa işçilərə verиля биляр.
12.5.10 Müəssisənin müdиriyyəti istifadədə olan FMV-нin dezinfeksiyaсыны, təmirини,
kimyəvi təmizləməсини və yuyulmasını vaxtında təmin eтməlidir.
12.5.11 1,2,3-cü sиnif təhlükəli, zəhərli maddələrlə iş zamanı (civə, odorant, metanol,
dietilenqlikol, hidrogen-sulfид və s.) FMV-нin vaxtaşırı zərərсизляшдирилмяси və
dezinfeksiyası təmin olunmalıdır.
12.5.12 FMV-ля, o cümlədən, xüsusi geyimдя, xüsusi ayaqqabıларда və mühafizə
ləvazimatlarıнда, MQK-nın xətti hissəsində yerinə yetиrilən ишляр istisna olmaqla,
obyektdən kənara çıxmaq qadağandır. Müdиriyyət FMV-нin saxlanılması və
dəyişdirilməsi üçün xüsusi otaqlar tяшкил etməlidir.
12.5.13 İş yerlərində havada olan zəhərli maddələrin qatыlığı YVBQH-i aşa bilərsə, işçilər
müvəqqəti əleйhqazlarla təmin olunmalıdır.
12.5.14 İşçilərə şəxsən verilmiş əleйhqazlar sexdə, iş yerinə mümkün qədər yaxın olan
xüsusi şkaflarda saxlanılmalıdır.
12.5.15 Əlейhqazlar və диэяр qazdan mühafizə vasиtələri üç ayda bir dəfədən az
olmayaraq yoxlanılmalıdır. Сцзэяъli əleйhqazlar texniki pasportda göstərilən мцддятдя və
мцвафиг qaydada dəyişdirilməlidir.
12.5.16 İşçi fərdi əleйhqazı ъавабдещ şəxsin nəzarəti altında seçмялидир.
12.5.17 Müdиrиyyət iş yerində əleйhqazın seçilməsi və təhlükəsiz istismarıны, ayrı-ayrı
hissələrinин nasazlığıнын aşkar edilməsi, həmçinin əleйhqazын dezinfeksiyası və
saxlanılmasına dair təlimatын olmasını təmin etməliдир.
12.5.18 Qaz təhlükəli obyektlərdə xidmətи heyətin сайы 30 nəfərdən çoxdursa, həmin
yerlərdə FMV-ня xidmət və onларын saxlanılması üçün otaqlar ayrılmalıdır.
12.5.19 Süzgəcli əleйhqazlar müvafiq qaydada təsдiq edilmiş Təlimata uyğun təтбиг
olunmalıdır. Əgər oksigenin havada miqdarı 18%-dən (həcmə görə) azdırsa, süzgəcli
əleйhqazların tətbiqi qadağandır.
12.5.20 Quyularda, çənlərdə, avadanlığın içərisində və havası dəyişməyən otaqlarda iş
görərkən izoləedici əleйhqazlardan istifadə olunmalıdır: шlanqlı, oksigen və hava. Qeyd
olunan yerlərdə süzgəcli əleйhqazların tətbiqi qadağandır.
12.5.21 PŞ-l növlü əleйhqazlarda aparılan fasiləsiz işin müddəti 15 dəqiqəni aşmamalı,
ardınca qazdan azad ərаzidə ən azı 15 dəqiqə istirahət eдилməlidir; PŞ-2- növlü
əleйhqazlarda fasiləsiz iş vaxtını 20-25 dəqiqəyə qədər artırmaq olar.
12.5.22 Əleйhqаzların və диэяр mühafizə vasиtələrinin sınağı texniki pasportda göstərilən
qaydada və мцддятдя məsul şəxsin rəhbərliyi altında keçиrilməlidir. Qazdan mühafizə
vasиtələrinin sazlığı, onları işçi heyətə verməzdən əvvəl və istifadədəн sonra nəticələr,
kitabda qeyd olunmaqla, nəzарəтdə saxlanılmalıdır. Qaзdan mühafizə vasиtələrində zədə
вя йахуд nasazlıq ашкар олунарса, dərhal geri alınmalı və dəyişdirilməlidir.
12.5.23 Qələvi вя turşularla işləyənlər mühafizə eynəkləri, xüsusi geyim və xüsusi
ayaqqabı эейинмялидирляр; əlcəkləр paltarın qolunun altına salınmalı, şalvarlar
uzunboğaz çəkmənin üzərinə çıxarılmalıdır. 135
12.5.24 Turşularla işləyənlər mühafizə eynəkləri, xüsusi geyim, rezin ayaqqabı, keçə və ya
digər turşuyadavamlı parçadan олан əlcək, rezin önlüklə təchiz edilməlidir. İş yerində
içməli su, 5 və 10%-li neytrallaşdırıcı içməli soda məhlulu (bədən dərisi üçün) və 2-3%-li
içməli soda məhlulu (göz üçün) doldurulmuş bağlı qabлар olmalıdır.
12.5.25 Yeyici qələvilərlə işləyənlər mühafizə eynəkləri, əlcək, kətan və ya qələviyə qarşı
dözümlü xüsusi materiallardan geyim, rezin ayaqqabı və rezin önlüklə təmin olunmalıdır.
İş yerində içməli su və bor turşusunun zəif məhlulu olmalıdır.
12.5.26 Toz əmələ gələn şəraitdə işləyənlərin mühafizə eynəyi, kombinezonu və toza qarşı
nəfəs qoruyucu vasиtəsi olmalıdır.
12.5.27 Gözə kənar hiсsəciklərin düşmə ehtimalı varsa mühafizə eynəklərindən istifadə
olunmalıdır.
12.5.28 Düzənlik –nəmlik şəraitində işləyənlər həşяrаtlаrdan qoruнmaq üçün mühafizə
vastələri ilə təmin olunmalıdır.
12.5.29 Mexanizmlərя xidmət едян heyət düymələnmiş xüsusi geyimdə ишлямялидир.
Qadınlar saçlarını beret və ya ləçəyin altına yığmalıdırlar. Şərf və ucları uzun yaylıqlarda
ишлямяк qadağandır.
12.5.30 Hündürlükdə və yıxılma təhlükəси olan йерлярдя işləyənляр təhlükəsizлик
kəmərlərindən istifadə etməlidirlər.
12.5.31 Təhlükəsizлик kəmərлярinin kоmplekti üzərində isteщsalçı zavodun kəmərin
istifadəyə yararlı olmağını və hazırlanma tarixini təsдiq edən damğası olmalıdır.
Təhlükəsizlik kəmərinin yararlı olması hər dəfə istifadədən əvvəl ишчи тяряфиндян və 10
эцндя bir dəfədən az olmayaraq işin rəhbəri (brиqadir,usta) tərəfindən yoxlanılmalıdır.
12.5.32 Metal hissələrdə korrozya izləri olan, tikişləi korlanmış və möщkəmliyini zəiflədən
диэяр nаsazlıqları olan təhlükəsizlik kəmərindən istifadə etmək qadağandır.
12.5.33 Təhlükəsizlik kəmərlərinin davamlıлыğının yoxlanılması zamanı qüvvədə olan
normatiв-texniki sənədlərə uyğun olaraq, sınaq müddəti və normalar gözlənilməlidir.
12.5.34 Radioaktiv maddələrlə işləyənlər ion şüalanmaсына qarşı müvafiq qaydada təsдiq
edilmiş “Radioaktiv maddələrlə və ion şüalanma mənbələri ilə iş zamanı sanitar
Qaydaları”na uyğun olaraq, FMV-lə təmin edilməlidir.
12.5.35 İş otağının bir neçə yerində ilk tibbi yardım göstərmək üçün vaxtaşırı dərmanlarla
təmin olunan дярман гутулары олмалыдыр. 136
Əlavə 1
Nəql olunan qazların, zərərli qarışıqların və
bəzi istifadə olunan maddələrin xassələri
Təbii qaz
Təbii qazın tərkibində zərərli maddələrin miqdarı yol verilə bilən həddən artıq deyilsə, o
rəngsizdir, havadan xeyli yüngül və az zəhərlidir.
Əgər təbii qaz Respublikada гцввядя olan Dövlətlərarası standartların tələblərinə müvafiq
təmizlənibsə, onun xassələri metanın xassələrindən az fərqlənir. Agır karbohidrogenin
qarışıqları, təbii qazın xassələrini dəyişir: sıxlığı artırır, alışma temperaturunu (AAQH) və
bu səbəbdən də işçi sahənin havasının tərkibində qazın buraxıla bilən həcmini aşağı salır;
qazın tərkibində onların xeyli чox olması qaza benzin гохусу verir, alışma enerjisini
minimuma endirir. Havanın tərkibində təbii qazın miqdarının xeyli çox olması oksigenin
miqdarını azaltdığı üçün qaz-hava qarışığı yeni zərərli xassələr yaradır ki, bu da az qatılıqlı
qaz-hava qarışığında daha tez gözə çarpır.
Metan
Havaya görə nisbi sıxlığı 0,55, sıxlığı 0,717kq/m3. Sanitar normalaрa görə 4-cü təhlükəlilik
sinfinə aiddir (HBQ-nin qiymətinə görə az təhlükəli zərərli maddələr, C hesabı
ilə300mq/m3)
Havada alışmanın qatılıq həddi 5-15% (həcmə görə), alışma temperaturu 6450C Mininmum
yanma enerjisi 0,15mC.
Qaz kondensantı
Qaz kəmərində kondensat sabit deyil, оnun buxarlarının mövcud temperaturda plastikliyi
qaz kəmərindəki təzyiqə bərabərdir. Kondensatın nisbətən aşağı təzyiqlə tutumlara
boşaldılması və ya qaz kəmərindən sızması zamanı ilk növbədə daha yüngül
karbohidrogen tərkibli buxarlar ayrılır ki, bu da onun qismən sabitləşməsinə gətirir.
Qaz kondensantının qaz kəmərində yığılması hidravlik müqaviməti artırır, onun sızması və
ya boşaldılması, həmçinin təmir işлəri zamanı yanğın və qaz partlayışı təhlükəsi yaradır.
Qaz kondensatının kompressorunun qəbuluna düşməsi onun iş prinsipinin tam
pozulmasına gətirib çıxarır.
Qeyri-sabit qaz kondensatının tərkibində onun buxarlarının yüksək elastikliyini təyin edən
propan-butan, hətta etan və pentan var. Sabit qaz kondensatının tərkibi əsasən ağır
kаrbohidrogenlərdən (пентан вя йцксяк гайнар- Ъ 5 ) və 2-3% nisbətən aşağı qaynama
temperaturlu karbohidrogenlərdən (propan və butan) ibarətdir. Alçaq təzyiqli qaz ayırıcı
tutumlarda (separatorlarda) və üfürücü tutumlarda ayrılan qaz kondensantı sabit deyil.
Sonrakı saxlanılmada və qızdırılmada ondan karbohidrogen buxarları ayrılır ki, bu da qaz
partlayışı təhlükəsini artırır. Tam sabitləşməmiş qaz kondensatı adi çənlərdə (yüngül neft
məhsulları üçün) saxlanılması zamanı, çənlərin 137
nəfəs qapaqları artıq həcmli buxarların buraxılması üçün hesablanmalıdır(çənlərin
doldurulma məhsuldarlığından 2-3 dəfə çox).
Qeyri-sabit və tam stabilləşməmiş qaz kondensaтыnдан atmosferə ağır karbohidrogenli
buxarların айрылмасы yanğın və qaz partlayışı təhlükəsini artırır.
Qaz kondensatının yüksək qaz partlayış təhlükəsi havadakı buxarların az qiymətli AAQH,
ağır buxarların atmosferdə səpələnməsi və alovun buxar-hava qarışığında nisbətən böyük
sürətlə yayılması ilə xarakterizə olunur.
Müvafiq texniki şərtlərə uyğun olaraq sabit qaz kondensatını yüngül нeft məhsulları üçün
nəzərdə tutulmuş adi çənlərdə saxlamaq, avtomobil və dəmir yolu vasitəsi ilə nəql etmək
mümkündür. MDB ölkələrinin müxtəlif qaz mədənlərindən çıxan kondensatın sıxlığı 0,70-
0,81q/sm3 təşkil edir.
Təhlükəliliyə görə qaz kondensatı, benzin-kerosin tipli yüngül neft məhsulları ilə oxşardır,
lakin onlardan daha geniş diapozonlu buxarlanma temperaturu, alışma və başqa xassələri
ilə fərqlənir.
Qaz kondensatının buxarlarının alışma həddi və alışma temperaturu təbii qazdan xeyli
aşağıdır; onlar aşağı olduqca, qaz kondensatının sıxlığı artır. Ona görə də küləksiz hava
шяраитиндя onlar torpağın üzərinə döşənir, relyefə uyğun olaraq çökək yerlərdə toplanır
və gec dağılırlar ki, bu da böyük sahədə çox kiçik AAQH-li partlayış təhlükəli hava-buxar
qarışığıны yaradır. Sabit kondensat buxarlarının AAQH-si əsasən 1,1-1,3% bərabərdir
(щяъмя эюря).
Maye-qaz və qaz kondensantı buxarlarının zərəri tərkibində hədsiz korbohidrogenlər
yoxdursa nisbətən azdır.
Havaйа nisbəтян sıxlığı yüksək olдугда мaye-qaz və qaz kondensantı buxarları çökəklərdə
yığıлыр və havada olan oksigenin miqdarını azaldaraq boğucu təsir yaradırlar.
Qaz kondensatı insan dərisinə zərərli təsir edərək, dəri xəstəliklərinin yaranmasına səbəb
olur (dəridə quruluq, çatlar, dəri iltihabı, ekzema). Onların selikli qişalara düşməsi daha
тящлцкялидир. Bədənə düşən гaz kondensatı su və sabunla yuйулмалыдыр. Qeyri-sabit
qaz kondensatıнын sızması zamanı сызан йердя metal və gövdələr bərk soyuyur. Qaz
kondensatının axını insan bədəninin dərisinə düşдцкдя donma baş verir.
Qaz kondensatının tərkibində nəmliyin, karbon turşularının, kükürdlü birləşmələrin olması,
relyef üzrə aşağı səviyyələrdə qaz kəmərlərinin daxili divarlarında yüksək korroziya əmələ
gəlməsinə səbəb olur.
Odorantlar
Odorant kimi aşağıdakı xüsusiyyətlərə malik merkaptanlar, etilmerkaptan (C2H5-SН) tətbiq
edilir: sıxlığı 0,839; qaynama temperaturu +370C; havada buxarların alışmasının qatılıq
həddi 2,8-18,2% (həcmə görə); 2-ъи тящлцкялилик синфиня (чох гохулу маддяляр)
maddələr aiddir, işçi zonada sanitar normalarına görə YVBQH-si 1mq/m3 ; havada alışma
temperaturu 2990C; buxarların qatılığı 00C-də və 0,1Mpa-da (760mm c.st)-2,77kq/m3;
buxarların elastikliyi 200C-0,06Mpa (440mm c.st)
Qatılıq həddi az olan merkaptan baş ağrısı və ürək bulanması yaradır. Qatılıq həddi çox
olan merkaptan mərkəzi sinir orqanlarına təsir edir, qıc olma, iflic və 138
nəfəsin dayanmasından ölüm halları yaradır. Onun təsiri hidrogen-sulfidin təsiri ilə
oxşardır.
Yaşayış məntəqələri üçün havada merkaptanların YVBQH-di çox kiçikdir, misal üçün 9-
10-6 mq/m3 -dir ( yəni sanitar normalarına görə ən kiçik YVBQH)
Təbii qazın odorantlaşdırılması onu daha çox zəhərli etmir. Məişətdə istifadə olunan qazın
odorantlaşdırılması 1 m3 газ цчцн 16 mq еtilmerkaptan щесабланыр.
Hidrogen sulfid
Hidrogen-sulfid (H2S) rəngsiz, lax yumurta qoxulu qazdır. Sıxlığı 1,54kq/m3 , havaya
nisbətən 1,19. Alovlanma температуру + 2900C. Suda yaxşı həll oluнуr.
Su məhlulunda zəif turşudur. Göyümtül alovla yanır, su və kükürdlü qaz (SO2) əmələ
gətirir. Partlayış təhlükəlidir, alışmasının qatılıq həddi 4,3-45,5%. Çox vaxt çöküntü
sularda və qaz kondensantında yığılır.
Hidrogen-sulfid güclü əsəb zəhəridir, nəfəs dayanmasından ölümə səbəb olur. Nəfəs
yollarına və gözə qıcıqlandırıcı təsir göstərir. Suda həll olunmuş H2S insan dərisinə
düşdükdə qızartı və ekzema хястялийиня сябяб олур.
Hidrogen-sulfid havada 1,4-2,3mq/m3 мигдарда олдугда qoxusu hiss olunur. Daha yüksək
qatılıqda qoxu çox güclü olmur və qoxuya öyrənmə başlayır.
90-100mq/m3 H2S tərkibli atmosferdə insanın 4 saat müddətində olması baş ağrısı, göz
yaşarması və işıqdan эюз гамашмасы yaradır. 200-280mq/m3 qatılıqda gözlərdə göynəmə,
gözün selikli qişasında qıcıqlanma, ağızda metal dadı, yorğunluq, baş ağrısı və ürək
bulanması müşahidə edilir.
750mq/m3 qatılıqda 15-20 dəqiqə ərzində qorxulu zəhərlənmə baş verir. H2S 2-ci sinif
təhlükəli маддяляря аиддир.
Kükürd qazı
Kükürd qazı (SO2) hidrogen-sulfidin və digər sulfid tərkibli maddələrin son yanma
məhsuludur. O, havadan 2,3 dəfə agırdır. Bir vahid hidrogen-sulfid kütləsinin yanması
nəticəsində təxminən 1,88 vahid kütlə kükürd qazı əmələ gəlir.
İşçi sahənin havasında kükürd qazının HBQ-si 10mq/ m3. (3-ъц синиф орта тящлцкяли
зярярли маддяляря аиддир). Yaşayış yerlərinnin havasında -0,05mq/ m3 , maksimum
birdəfəlik HBQ-0,5mq/m3
Kükürd qazının kəskin qoxusu nəfəs yollarını güclü qıcıqlandırır, onun qatılığı 1500-4000
mq/m3 тяшкил етдикдя insanын олцмцня сябяб олур.
Karbon oksidi
Karbon oksidi (dəm qazı)-müxtəlif maddələrin natamam yanması nəticəsində əmələ gəlir.
İşçi sahənin havasında karbon oksidinin HQB-si 20mq/m . (4-ъц синиф аз тящлцкяли
зярярли маддяляря аиддир), yaşayış məntəqələrinin havasında HBQ-1mq/m3 və
maksimum birdəfəlik-3mq/m3 тяшкил едир. 139
Metanol-zəhər
Metanol-zəhər (CH3OH) metanol, etil spirti, agac spirti, karbanol) rəngsiz şəffaf maye,
qoxusuna və dadıma görə etil spirtini xatırladır, aşağıdakı əlamətlərя маликдир:
Sıxlığı 0,791q/sm3 ; qaynama temperaturu 64,70C; alışma temperaturu 160C; havada
buxarlarının alovlanma həddi 6,7-36,5 (həcmə görə) işçi zonasının havasında HBQ-si 5
mq/m3 ; yaşayış yerlərinin havasında HBQ-si: maksimum birdəfəlik 1mq/m3 , orta sutkalıq
0,5mq/m3 .
Metanol-zəhər güclü zəhərdir, ясасян əsəb və qan-damar sisteminə təsir edir. Orqanizmə
nəfəs yolları və zədələnmiş dəridən keçərək ciddi zəhərlənməйя сябяб олур. Daxilə 5-10q
metanolun qəbulu ağır zəhərlənmə ilə nəticələnə bilər, 30 q isə öldürücü dozadır.
Zəhərlənmə əlamətləri: baş ağrısı, baş gicələnməsi, ürək bulanması, mədədя ağrılar,
ümumi zəiflik, selikli qişada qıcıqlanma, gözdə sayrışmalar. Ağır hallarda korluq, sonra isə
ölümlə nəticələnir. 140
 Sənaye мüəssisələrinin бinaları дaxilində
və хarici хətlərində бoru кəmərlərinin
фərqləndirici рənglənməsi

Bu ялавядя Respublikada qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərə, o cümlədən

Dövlətlərarası standartlara (ГОСТ-а) uyğun tərtib olunmuş və boru kəmərlərinin
дахилиндя олан газын нювцнц təyin etmək, istehsalat proseslərinin idarə olunmasını
asanlaşdırmaq, həmçinin əməyin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə boru
kəmərlərinin rənglənməsinə даир əsas məlumatlar верилир.
Fərqləndirici rəngləmə
1.Fərqləndirici rəngləmə boru kəmərlərinin tam səthi boyunca və ya ayrı-ayrı sahələrində
aparılmalıdır. Сонунъу halda rənglənmə sahələri üçün ən məsuliyyətli (vacib) və gözə
çarpan yerlər, bina daxilində 10m, xarici traslarda isə 30-60 m-dən aralı olmamaqla
seçilməlidir.
2. Ayrı-ayrı sahələrin fərqləndirici rənglənməsində, həmin sahələr arası başqa qrup
maddələr üçün nəzərdə tutulmuş boruların işarə olunmasında qəbul edilmiş rənglərdən
istifadə etməyə yol verilmir.
3. Rənglənmə sahələrinin eni D<300mm olduqda 4D-dən, D>300mm olduqda Isə 2 D-dən
az olmamalıdır.
4. Paralлel çəkilmiş kommunikasiyalarda rənglənmə sahələrini eyni uzunluqda qəbul
etmək lazımdır və sahələr arası məsafə eyni götürülməlidir.

Qrupların rəqəmlərlə Nəql edilən maddə Fərqləndirici

işarəsi qrupunun adı boyanın rəngi
1 Su Yaşıl
2 Buxar və bütün yanğına Qırmızı
qarşı boru kəmərləri,
içindəки маддянин
тяркибиндян asılı
olmayaraq
3 Hava Göy
4 Yanar qazlar Sarı
(mayeляшдирилмиш
qazlar daxil olmaqla)
5 Yanmayan qazlar Sarı
(mayeляшдирилмиш
qazlar daxil olmaqla)
6 Turşular Narıncı
7 Qələvilər Bənövşəyi
8 Yanar mayelər Qəhvəyi
9 Yanmayan mayelər Qəhvəyi
 10 Диэяр mayelər Boz
5. Nəql olunan maddələrin təhlükəli xüsusiyyətlərini işarə etmək üçün fərqləndirici
rənglənmədən əlavə, boru kəmərində xəbərdaredici rəngli halqalar çəkилмялидир.
6. İnsan sağlamlığı və həyatı üçün xüsusi təhlükəli olan maddələri nəql edən boru
kəmərlərinin qeyd edilməsi, nişanlanması və təhlükə növünün dəqiqləşdirilməsi üçün 141
xəbərdaredici rəngli halqalara əlavə olaraq , Dövlətlərarası normativ-texniki sənədlərə
uyğun təhlükəsizlik işarələrindən isitfadə olunmalıdır.
7. Boru kəmərlərində axan maddənin təsirindən fərqləndirici rənglərin çalarları
dəyişilдийи hallarda, boru kəməri əlavə olaraq fərqləndirici rəngləmə иля birlikdə və
yaxud onların yerinə, üzərində hərиflərlə, rəqəmlərlə yazı olan nişanlama lövhələrinin
köməyi ilə işarələnməlidir. Rəqəmlərlə yazılarda birinci rəqəm maddənin qrupunu, ikinci
rəqəm isə yarımqrupunu göstərir.
8.Boru kəmərlərində maddələrin axma istiqaməti, nişanlama lövhələrinin iti ucu və ya
bilavasitə boru kəməri üzərində çəkilmiş oxlarла göstərilмялидir.
Xəbərdaredici rəngli halqalar
Qeydlər
1.Qaz və turşu boru kəmərlərində, fərqləndirici rənglənmənin üzərində sarı rəngli
xəbərdaredici halqaların eni 10mm-dən az olmayan qara rəngli haşiyəsi olmalıdır.
2. Su boru kəmərlərində, fərqləndirici rənglənmənin üzərində yaşıl rəngli halqaların eni
10mm-dən az olmayan ağ rəngli haşiyəsi olmalıdır.

Cədvəl 2 Nəql olunan maddənin Siqnal rəngi

xassələri
Tez alovlanan və partlayыш Qırmızı
тящлцкяли
Təhlükəli вя yaхуд зярярли Sarı
(zəhərli, nəfəs tutulmasıна, termik
вя ya kimyəvi yanıqlarа сябяб
олан, radioakti, yüksək təzyiqли və
ya yüksək vakuum və s.)
Təhlükəsiz və ya neytral Yaşıl

3. Müxtəlif xassələrə malik olan və fərqli rənglərlə işarə olunan maddələr bir neçə rəngli
halqalarla göstərilməlidir.
4. Paralлel çəkilmiş xətlərdə xəbərdaredici halqalar eyni endə və eyni intervallarda
çəkilməlidir.
5. Nəql olunan maddələrin təhlükəli xüsusiyyətlərini işarə etmək üçün fərqləndirici
rənglənmədən əlavə, boru kəmərində xəbərdaredici rəngli halqalar çəkилмялидир.
6. İnsan sağlamlığı və həyatı üçün xüsusi təhlükəli olan maddələri nəql edən boru
kəmərlərinin qeyd edilməsi, nişanlanması və təhlükə növünün dəqiqləşdirilməsi üçün 141
xəbərdaredici rəngli halqalara əlavə olaraq , Dövlətlərarası normativ-texniki sənədlərə
uyğun təhlükəsizlik işarələrindən isitfadə olunmalıdır.
7. Boru kəmərlərində axan maddənin təsirindən fərqləndirici rənglərin çalarları
dəyişilдийи hallarda, boru kəməri əlavə olaraq fərqləndirici rəngləmə иля birlikdə və
yaxud onların yerinə, üzərində hərиflərlə, rəqəmlərlə yazı olan nişanlama lövhələrinin
köməyi ilə işarələnməlidir. Rəqəmlərlə yazılarda birinci rəqəm maddənin qrupunu, ikinci
rəqəm isə yarımqrupunu göstərir.
8.Boru kəmərlərində maddələrin axma istiqaməti, nişanlama lövhələrinin iti ucu və ya
bilavasitə boru kəməri üzərində çəkilmiş oxlarла göstərilмялидir.

Nəql olunan maddə Təzyiq Temperatur, C Halqaların sayı

MPa
1 2 3 4
Qaynar su, doymuş 0,1-8 >120 1
buxar 8,0-18,4 >120 2
>18,4 >120 3
Çox qızdırılmış 1-22 120-350 1
buxar <3,9 350-450 2
İstənilən 450-660 3
Yanar (həmçinin <2,5 -70-250 1
maye) və aktiv 2.5-6,4 250-350 və -70-0 2
qazlar, tez İstənilən 350-700 3
alovlanan və yanar
mayelər
Yanmayan mayelər >6,4 -70-350 1
və buxarlar, təsirsiz 6,4-10 350-450 və -70-0 2
qazlar Istənilən 450-700 3
Zəhər xassəli <1,6 -70-350 2
məhsullar(çox <1,6 -70-700 3
güclü təsir edən
zəhərli
maddələrdən və
tüstülənən
turşulardan başqa)
Çox güclü təsir İstəlinən -70-700 3
edən zəhərli
maddələr və
tüstülənən turşular
Xarici diametr L,mm D,mm
(izolyasiya ilə)
D,mm
<80 2000 40
81-160 3000 50
70
161-300 4000
100
>300 6000

Odlu işlərdə azotun tətbiqi 154

1.KS, QPS, qaz kommunikasiyalarında qaz quruducu stansiyaların və digər onlara oxşar
obyektlərin qaz şəbəkələrinin həcmi çox olmadığından, xətlərdəki qazın təzyiqi atmosfer
təzyiqinə yaxın olana qədər azaldılır.Manometrin ştuserinə və digər ayırmalara azot
qurğusu birləşdirilir və xətlər azot ilə alovlanmayan qatılığına qədər və ya qazın tam
kənarlaşmasına qədər şama doğru azotla üfürülür. Qarışıqda qazın miqdarı qaz analizatoru
ilə və yaxud kimyəvi üsulla təyin edilir. Azotun vurulmasını bağlayıcı armaturların
kipliyindən və xətlərdəki maye çöküntüsünün miqdarından asılı olaraq, daimi və ya
fasilələrlə aparmaq olar.
2.Magistral boru kəmərinin xətti hissəsində, kondensatın kəmərlərində, qaz mədənlərinin
qaz yığıcı şəbəkələrində, qaz şəbəkələrinin həcmi böyük olduğundan və ayırıcı qurğular
arasındakı hissələrdən qazı tam sıxışdırıb çıxarmaq imkanı olmadığı halda işlər aşağıdakı
texnologiya ilə yerinə yetirilir.
3. Nəzərdə tutulan hissənin qazı, həmin hissənin bağlayıcı qurğularının və ayırıcı qollarının
yanındakı üfürmə şamlarından qazın təzyiqini atmosfer təzyiqinə yaxın olana qədər
boşaldılır.Kəmərlərin üzərində (qurğularda) iş görülən yerdə 10mm olan dəlik açılır və bu
dəlikdən boru kəmərinin 250-300m uzunluğunu, onun diametrindən asılı olaraq, doldurula
biləcək miqdarda azot vurulur.
Hesabat nümunəsi. Diametri 1400 mm olan 1m qaz kəmərinin doldurulması üçün 1,5m3
qaz tələb olunur. 1m3 maye azotdan normal şəraitdə 700m3 qaz şəklində azot alınır.
Beləliklə, 300 m qaz kəmərinin doldurulması üçün 4503 m qaz şəkilli azot tələb olunur ki,
onun alınması üçün 0,63m3 (və ya 250kq) maye azot lazımdır (maye azotun sıxlığı
0,81t/m3). Qurğunun məhsuldarlığını bilərək, təmir olunan hissəyə azotun vurulma
müddətini təyin etmək olar. Bundan sonra dəliklər açılır, təmir olunan hissəni rezin
kürələrlə ayırır. Lazım olan hallarda dəliklərin açılması və odlu işlərin aparılması azotun
vurulması ilə davam etdirilir.
4.Metal yamağı yerinə qoymazdan və qaynaq etməzdən əvvəl həmin hissə qaynaq işlərinin
sonuna qədər fasiləsiz azotla doldururlur.Sonra isə azot qurğusunu söndürərək deşiyi
qaynaq edirlər.
Əlavə 8
Qaz obyektlərində odlu işlərin təhlükəsiz aparılmasıна даир 155
nümunəvi Тəlimat
Bu təlimat дövlət nəzarət orqanlarının səlahiyyətlərinə aid olan partlayış təhlükəli qaz
hasilatı, hazırlığı, nəqli və saxlanılması obyektlərində kompleks təmir işlərinin (hazırlıq,
qaynaq-quraşdırma və yekun) təhlükəsiz aparılması üzrə əsas tələbləri özündə cəmləşdirir.
Bu Təlimatda magistral qaz kəmərlərinin xətti hissəsində, QƏHQ, QKHQ, KS, YQА,
QPS, AQDKS sənaye meydançalarında odlu işlərin təhlükəsiz aparılmasını təmin edən
xüsusiyyətlərə, odlu işlərin təsnifatına, onların rəsmiləşdirilməsi qaydalarına və lazım olan
sənədlərin formalarına baxılır.
1. Ümumi hissə

1.1.Bu нцмуняви Təlimat dövlət nəzarət orqanlarının nəzarəti altında fəaliyyət göstərən və
istismara verilən qaz mədənləri və YQА-ыn qazyığma və qazpaylayıcı şəbəkələrində,
magistral qaz kəmərlərinin xətti hissəsi və qollarında, qaz avadanlıqlarında (təzyiq altında
işləyən qablar, armatur və birləşdirici boru kəmərləri), KS, AQDKS, QPS, qazbölüşdürücü
stansiyalar və məntəqələrdə (daha sonra qaz obyektlərində) ümumi təmir işlərinin həcmi
daxilində hazırlıq, xüsusi odlu və yekun işlərin (təbii qazın istifadəsi ilə aparılan xətti
səthlərin təmizlənməsi, sınaq və digər buraxılış-sazlama işlərində) təşkili və təhlükəsiz
aparılması üzrə əsas təmiri özündə cəmləşdirir. Göstərilən işlərin təşkili və texnoloji
baxımdan icrası müxtəlif tərkibli işçi heyəti tərəfindən görülə bilər.
1.2. Təlimat, qazın hasilatı, hazırlığı, nəqli, saxlanması, paylanması obyektlərində yuxarıda
göstərilən işləri həyata keçirən bütün təşkilatlar, həmçinin qaz obyektlərinin təmiri-texnika
və texnologiyasını tərtib edən layihə-konstruktor elmi-tədqiqat təşkilatları üçün, vacib
sənəddir.
1.3. Təşkilatlar və ya onların şöbə rəhbərləri bu нцмуняви təlimat əsasında istehsalat və
yerli şəraitin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq əlavələr işləməlidirlər.
Bu əlavələr, ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНДА-нин вя ДЙМХ bölgə müfəttişlikləri ilə
razılaşdırılmalı və müəssisənin rəhbərliyi (baş mühəndis) tərəfindən təsdiq olunmalıdır.
1.4. Нцмуняви təlimata edilən əlavələrdə aşağıdakılar əks olunmalıdır:
ayrı-ayrılıqda obyektlər, istehsalat bölmələri və ya bütünlükdə müəssisə üzrə işlərin
aparılma şəraitinin xüsusiyyətləri;
əlavə təhlükəli və zərərli istehsalat amilləri;
iqlim şəraitinin xüsusiyyətləri;
yerli şəraitə görə mürəkkəbləşmiş işlərin yerinə yetirilməsi, texnoloğiyası və əlavə
təhlükəsizlik tədbirləri;
xüsusi mürəkkəb şərait vaxtı işlərin görülməsi.
1.5 Təmir işlərinin ayrı-ayrı mərhələ və əməliyyatlarının yerinə yetirilməsinə digər
təşkilatların xüsusi hazırlıq keçmiş, imtahan vermiş və vəsiqə almış bölmələri, briqadaların
ayrı-ayrı mütəxəssisləri, xidmətи heyətlə birlikdə texniki bölmələri cəlb oluna bilər.
Bu halda müvəqqəti briqadanın yaranması haqqında aşağıdakıları göstərməklə istismar
edən və cəlb edilən təşkilatlar tərəfindən ikitərəfli əmr verilir:
-cəlb olunan təşkilatın seçdiyi şəxsin soyadı və ixtisası; 156
-müvəqqəti istifadə üçün verilən texniki vasitələrin siyahısı;
-istismar edən təşkilatın təmir işlərinin rəhbəri tərəfindən təyin edilən nümayəndəsi.
1.6 Odlu işlərи bilavasitə 18 yaşına çatmış, lazımi ixtisasa malik olan, görülən işin
təhlükəsiz üsullarını öyrənmiş, ilk tibbi yardım və müvafiq FMV, TOFMV, kollektiv
mühafizə vasitələrindən istifadə etmək bacarığına malik olan, qəbul edilən qaydada sərbəst
işə buraxılma üçün lazım olan biliklərin yoxlanmasından keçən və vəsiqə alan işçilər icra
edə bilər.
Təcrübəsi olmayan işçilərin və şagirdlərin bu işlərin sərbəst yerinə yetirilməsinə
buraxılması və iştirakı qadağandır.
1.7 Odlu işlər aşağıdakılara bölünür:
«Иcazə» və işin təşkili planı üzrə yerinə yetirilən planlı işlər;
«Иcazə» rəsmiləşdirilmədən işin rəhbəri tərəfindən qəzanın aradan qaldırılması planına
əsasən tərtib edilən qəza nəticələrinin aradan qaldırılması və ya onun qarşısının alınması
məqsədi ilə yerinə yetirilən işlər.
1.8 İstehsalat bölmələrində (magistral qaz kəmərlərinin xətti-istehsalat idarəsi, yeraltı
qazsaxlama stansiyası və s.) odlu işlərə rəhbərlik etməyə icazə verilmiş vəzifəli şəxslərin
adı göstərilməklə odlu işляр апарылан yerlərin siyahısı işlənib hazırlanmalıdır.
Odlu işlərin siyahısına üç ildən bir, həmçinin obyektlərin yenidən qurulması, texnoliji
dəyişikliklər, avadanlıqların yeniləşdirilməsi zamanı və ya dövlət nəzarət orqanları və
yuxarı təşkilatların göstərişindən sonra yenidən baxılmalıdır. Siyahıya daxil olmayan, lakin
yerinə yetirilməsi vacib olan iş meydana çıxdıqda, işə başlamazdan əvvəl onu bu siyahıya
daxil etmək lazımdır.
1.9 Sex (xidmət) və bölmələrin avadanlıq və kommunikasiyalarında odlu işlərin aparılması
üçün «Иcazə» sex (xidmət) rəisi (rəis müavinləri) tərəfindən imzalanmalıdır, Йаньын
тящлцкясизлийи хидмяти вя Газдан хиласетмя хидмяти ilə razılaşdırılmalıdır.
Əgər bölmələrə yanğından mühafizə idarəsi xidmət edirsə, icazə onlar tərəfindən və qarışıq
texnoloji əlaqəli qurğular üzərində iş zamanı isə fəaliyyət dairəsindən asılı olaraq onların
rəhbərliyi tərəfindən razılaşdırılmalı və istehsalat bölməsinin rəhbəri (magistral qaz
kəmərlərinin xətti-istesalat idarəsi, yeraltı qaz анбары və s.) və ya onun istehsalat üzrə
müavini tərəfindən təsdiq edilməlidir.
Bölmə rəhbəri icazəni təsdiq etmək hüququnu, ayrıca (uzaqda) yerləşən sex, istehsalat
(obyekt, sənaye meydançaları) rəhbərlərinin ixtiyarına verə bilər.
Qeyd. Təmir işlərinin aparılmasına cavabdeh şəxs kimi istehsalat bölməsinin birinci
rəhbərinin təyin edilməsi zamanı, icazə yuxarı təşkilatın rəhbəri tərəfindən təsdiq edilir.
1.10 «Иcazə»də imza atan şəxs işlərin təhlükəsiz aparılması üçün icazяdя göstərilən
tədbirlərin düzgün və dolğun olmasına məsuliyyət daşıyır.
Иcazəni təsdiq edən briqadanın tərkibindəki icraçıların ixtisasının tələb edilən səviyyədə
olmasına məsuliyyət daşıyır.
1.11. «Иcazə»yə razılıq vermiş şəxslər öz vəzifə təlimatларына və Яmək Məcəlləsinə
uyğun məsuliyyət daşıyır.
1.12 Одлу ишлярин апарылмасы цчцн «Иcazə» ики нцсхядя щазырланмалы, бир
нцсхяси одлу ишлярин апарылмасына ъавабдещ шяхсдя галмалы, диэяр нцсхяси
обйектин йаньындан мцщафизясини тяшкил едян Йаньын тящлцкясизлийи
хидмятиня тягдим олунмалыдыр. «Иcazə» 157
вярягяляринин нцсхяляри одлу ишлярин апарылмасы баша чатдыгдан сонра бир ил
мцддятиндя обйектдя, 3 эцн мцддятиндя Йаньын тящлцкясизлийи хидмятиндя
сахланылмалыдыр.
1.13 Hazırlıq işləri başa çatdıqdan sonra hazırlıq işlərinə cavabdeh шяхс, odlu işlərin
aparılmasına cavabdeh şəxslər, sexin (xidmətin) rəisi (rəisin müavinləri) icazənin hər iki
nüsxəsi имзалайырлар və bununla hazırlıq işlərinin tam şəkildə və keyfiyyətdə
görüldüyünц, odlu işlərin texniki və texnoloji baxımdan yerinə yetirilməsinin
mümkünlüyünü və təhlükəsizliyini təmin edən tədbirlərin görüldüyünü təsdiq edirlər,
ondan sonra icazınin bir nüsxəsi odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxsə verilir.
İşlərin aparıldığı bölgə istehsalat bölməsinin yerləşdiyi sahədən uzaqda olduqda, hazırlıq
işlərinə cavabdeh şəxslər tərəfindən yerində imzalanaraq rəsmiləşdirilir və bölmənin növbə
rəisi (dispetçeri) mövcud rabitə vasitələri ilə məlumatlandırılır, o ися işin gedişini там
шякилдя, məsul şəxslərin məruzəsinə əsasən, əməliyyat jurnalında qeyd edir.
1.14 «Иcazə» təmir işlərinin yekunlaşdırılması zamanı onun yerinə yetirilməsi, qəbulu,
odlu işlərin hazırlığına, görülməsinə cavabdeh və işin aparıldığı avadanlıqlara, xətlərə
məsul sex rəisinin (xidmət) imzası ilə təsdiq edilir.
Əgər təmir işlərinin aparılmasına məsuliyyət daşıyan şəxs sex (xidmət) rəisidirsə, işin
qəbulu istehsalat bölməsinin rəhbəri və ya onun istehsalat üzrə müavini tərəfindən həyata
keçirilir.
Hər iki nüsxədə yazılmış yazılar aydın və eyni olmalıdır. Иcazənin qrafit qələmlə
yazılması, mətnində düzəliş edilməsi və məsul şəxslərin imzalarının surətinin qoyulması
qadağandır.
1.15 «Иcazə» вярягяси одлу ишлярин щяр бир нювц цчцн айрыъа тяртиб едилир вя
бир эцндцз иш нювбяси ярзиндя етибарлыдыр. Яэяр бу ишляр тяйин едилмиш
мцддятдя тамамланмазса, Иъазянин мцддяти обйектин, сехин, сащянин, хидмятин
ряиси (мцавини) тяряфиндян Йаньын тящлцкясизлийи хидмяти иля
разылашдырмагла, бир нювбядян чох олмайан мцддятя узадыла биляр. Бир нечя эцн
ярзиндя, лакин беш эцндян чох олмамаг шярти иля, ейни йердя апарылан гайнаг иши
цчцн бир иъазя вярягяси кифайятдир.
1.16 Təmir işlərinin təşkili planı, obyektlərində fəaliyyət dairəsində iş yerinə yetirilən
müəssisənin (bölmənin) müvafiq istehsalat bölməsi(xidməti) tərəfindən tərtib edilir və işin
texnoloji ardıcıllıqla aparılmasının təşkilini təyin edir.
1.17 İşin təşkili planı(qəzanın aradan qaldırılması) aşağıdakılar mütləq daxil edilməklə
sərbəst formada tərtib edilir:
- obyektin adı, işin aparıldığı yer, işlərin başlama və qurtarma müddəti;
-qüvvədə olan tikinti normaларына və işçi cizgilərinə əsaslanaraq, qaz obyektlərinin təmir
olunan (bərpa olunan) hisсələrinə, həmçinin xüsusi işlərin bütün növ istehsalına qısa
texniki və texnoloji tələblər;
-avadanlıqların, mexanizmlərin, rabitə vasitələrinin, mühafizə postlarının, istirahət və
qidanın qəbulu məntəqələrinin yerləşdirilməsi, həmçinin işlərdə iştirak edənlərin, işlərin
yerinə yetirilməsinə məsul olan şəxslərin adının, soyadının və vəzifələrinin göstərilməsi ilə
heyətin siyahısı;
-boru kəmərləri hissələri, texniki avadanlıqlar, elektro-kimyəvi mühafizə vasitələrinin
qoşulması, ayrılması qaydaları, həyata keçirilən əməliyyatların ardıcıllığı;
-təmirə ehtiyacı olan qovşağın (qaz kəmərləri hissələri) sxemi; 158
-əməliyyatlar göstəрилмякля işlərin və təmir olunan qovşaqların sınağının ardıcıllığı şərhi.
1.18 Odlu işlərin görülməsinə verilən işin təşkili planı вя «Иcazə» müəssisənin (bölmənin)
dispetçerində (növbə mühəndisində) saxlanılan xüsusi kitabçada qeydə alınmalıdır.
1.19 Bir neçə иш icraчысы heyəti tərəfindən kompleks təmir işləri yerinə yetirilдикдя,
onların aparılması üçün əmr verilməli və işin aparılması planı tərtib edilməlidir.
Aşağıdakı hallarda kompleks təmir işlərinin aparılması haqqında əmrin verilməsi vacibdir:
-bir neçə texnoloji əlaqəli obyektlərdə eyni vaxtda təmir işlərinin aparılması;
-bir neçə istehsalat bölməsinin fəaliyyətinin və ya ehtiyatlardan istifadəsinin
razılaşdırılması vacib olduqda;
-eyni zamanda eyni qaz obyektinin ayrı-ayrı sahələrində təmir işlərinin aparılдыгда;
-xüsusi mürəkkəb şəraitdə işlərin aparılmasıнда.
1.20 Kompleks işlərin görülməsi ilə əlaqədar əmr ilə və işin rəhbəri ayrı-ayrı təmir işlərinin
görülməsinə cavabdeh bölmələr (xidmətlər, sexlər, briqadalar) işin iştirakçıları təyin edilir.
Əmrdə bölmələr üzrə konkret olaraq onlar tərəfindən ayrılan heyət, avadanlıq, maşın,
mexanizmlər, rabitə vasitələri, NÖC və A alətləri, materiallar, FMV və KMV (kollektiv
mühafizə vasitələri), tibbi və yanğına qarşı vasitələр эюстярилмялидир.
Göstərilən kompleks işlərin görülməsinə dair əmr, işin həcmindən asılı olaraq istehsalat
birliyinin (müəssisə) və ya onun struktur vahidi tərəfindən cəlb olunmuş təşkilatlarla
birlikdə verilir (m 1.5)
1.21 Kompleks işlərə rəhbər, işin mürəkkəbliyindən asılı olaraq, birliyin rəhbərləri,
istehsalat bölmələrinin rəisləri, kommunikasiya və avadanlıqlarında iş görülərkən xidmət
təisləri təyin edilə bilərlər.
1.22 Görülən işin təşkili planı işin yerinə yetirilməsində işirak edən müəssisə (bölmə),
xidmət, sex rəhbərləri, Dövlət nəzarət orqanlarının bölgə müfəttişliyi ilə razılaşdırılmalı və
bu işlərin aparılması haqqında əmri imzalamış rəhbər tərəfindən təsdiq edilməlidir.
Cəlb edilən digər təşkilatların briqadaları qaynaq-quraşdırmaya hazırlıq işlərini yerinə
yetirdikdə, bu briqadaların rəhbərləri kompleks işin rəhbərinə tabedirlər, heyətlərinin
yerinə yetirdiyi işlərin təhlükəsiz və keyfiyyətli görülməsinə məsuliyyət daşıyırlar.
1.23 Qaz obyektlərinin daxili səthlərinin təmizlənməsi və partlayış təhlükəli qazlarla
möhkəmliyə və kipliyə sınanması zamanı borularda, avadanlıqlarda, armaturlarda ortaya
çıxan dağıntı, çat və digər qüsurların aradan qaldırılması ilə aparılan təmir işlərinə işin
həcmindən və mürəkkəbliyindən asılı olaraq, öz müəssisələrində təlim keçmiş və bilikləri
yoxlanmış, belə işlərin görülməsinə lazımi qədər təcrübəsi olan ustalar, iş icraçıları, sahə
rəisləri və baş mühəndisləri məsul şəxs kimi təyin edirlər.
1.24 Əgər hazırlıq və odlu işlərin bilavasitə aparılması bir heyət tərəfindən yerinə
yetirilərsə, işlərin hazırlığına və aparılmasına məsuliyyət daşıyan şəxs kimi lazımi
təşkilatчылыг bacarığынa, texniki biliklərə malik olan, təhlükəsiz iş metod və üsullarını
159
bilən, işin yerinə yetirilməsi müddətində digər vəzifədən azad olan bir şəxsin təyin
edilməsi məqsədə uyğundur.
1.25 Qazın hasilatı, nəqli və istehlakçıya verilməsi ilə bağlı olan işlər, istehsalat birliyinin
mərkəzi dispetçer xidməti ilə, lazım olarsa, vahid qaz təchizatı sisteminin mərkəzi
dispetçer xidməti ilə razılaşdırılmalıdır.
1.26 Odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxsin özü rəhbərlik edir. O, icazə, işin təşkili
planı və başqa istehsalat təlimatlarına uyğun olaraq ümumi təhlükəsizlik, nizam-intizama,
işin keyfiyyətлi və operativ yerinə yetirilməsinə məsuliyyət daşıyır.
1.27 Nəzarət və yuxarı təşkilatların nümayəndələrinin odlu işlərin yerinə yetrilməsi ilə
bağlı olan göstərişləri, yalnız işlərin aparılmasına cavabdeh olan şəxs tərəfindən işçilərə
çatdırılır.
1.28 Odlu işlərə başlamazdan əvvəl, onun aparılmasına məsul olan şəxs aşağıdakıları
yerinə yetirməyə borcludur:
- imza etdirməklə və icazədə rəsmiləşdirməklə iş iştirakçılarını işin aparılması qaydaları,
üsulları, yerinə yetrilməsi xüsusiyyətləri, həmçinin konkret təhlükəsizlik qaydaları
haqqında təlimatlandırmaq;
- lazım olan materialın, ləvazimatın, mühafizə vasitələrinin, yanğından mühafizə və
xilasetmə vasitələrinin və s. мövcudluğu yoxlamaq;
- işçi briqadaları, post, maşın, mexaniзm və rabitə vasitələrini yerləşdirmək;
- maşın və mexanizmlərin işləmə qabiliyyətini yoxlamaq;
- bağlayıcı armaturların işləmə qabiliyyətini yoxlamaq;
- post və dispetçer xidmətləri ilə rabitə əlaqəsinin mövcudluğunu yoxlamaq;
- odlu işlərin sahəsində hava mühitinin мцтямади yoxlanmasını təmin etmək;
1.29 Təmir işlərinin rəhbəri onun lazım olan avadanlıq, mexanizm, alət, NÖC və A
васитяляри, material, nəqliyyat vasitələri, ikitərəfli telefon və ya radiorabitə, yaxud mobil
əlaqə vasitələri, yanğından mühafizə və xilasedici vasitələr, FMV və kollektiv mühafizə
vasitələri, təhlükəsizlik işarələri və plakatları, həmçinin ilk tibbi yardım vasitələri ilə təchiz
edilməsinin təşkilinə məsuliyyət daşıyır.
1.30 Odlu işlər aparılan zaman nəqliyyat, yanğından mühafizə vasitələri, xüsusi avadanlıq,
radiorabitə vasitələri və materialların külək istiqamətində yerləşdirilməsi vacibdir. Onlar
eyni vaxtda və ayrılıqda mümkün qədər tez hərəkət etmələri və manevrləri nəzərə
alınmaqla yerləşdirilməlidirlər.
1.31 Əməliyyatların yerinə yetirilməsində bilavasitə iştirak etməyən heyət, istifadə
edilməyən nəqliyyat vasitələri, avadanlıq, materiallar və s, həmçinin istirahət, isitmə, qida
qəbulu yerləri tibb məntəqələri, komanda postları (səyyar vaqonlar, çadırlar və s) təhlükəli
sahələrdən kənarda, təhlükə sahə radiusundan minimum məsafələr gözləməklə
yerləşdirilməlidir.
1.32 İş başlamazdan əvvəl növbə rəisi (dispetçer) sex, xidmət və vəzifəli şəxsləri işlərin
yeri, xüsusiyyəti və başlama vaxtı haqqında xəbərdar edir.ş
1.33 Газ тящлцкяли ишляр йериня йетириляркян гыьылъым вермяйян алят вя
аваданлыглардан истифадя едилмялидир.
1.34 Odlu (təmir) işlərin yerinə yetirilməsində istifadə olunan material və məmulatların
tətbiq şərtlərinə uyğunluğu-keyfiyyətini təsdiq edən sənədləri (pasportu) olmalıdır.
1.35 Aparılan təmir işləri haqqında məlumat on beş эцн ərzində obyektin texniki icra
sənədinə və pasportuna daxil edilməlidir. 160
1.36 Aparılan təmir işləri üzrə icra sənədi və 1.34 bəndində göstərilən sənədlər obyektin
tikintisinin texniki icra sənədləri ilə birlikdə saxlanılmalıdır.
2.Hazırlıq işləri
2.1. Ümumi tələblər
2.1.1 Qaz obyektinin odlu işə hazırlanması işlərinin təşkili planına və «Иcazə»yə uyğun
olaraq, həmin obyektin (sex və istehsalat bölmələrinin) istismar heyəti tərəfindən həyata
keçirilir.
2.1.2 Öz intensivliyi və sızma yerinə görə nəzərdə tutulan odlu işlərin icrası vaxtı təhlükəli
olan TAM (AAM), partlayış тящлцкяли maddələrin sızmaсынын mümkünlüyünü ашкар
етмяк məqsədilə odlu işlərin icrasına qədər texnoloji avadanlıq və qaz kəmərlərinin
etibarlıлыğını və texniki vəziyyətini səciyyələndirilən sənədlər öyrənilməlidir.
2.1.3. Təhlükəli hissənin hüdudlarında qaz sızmaları aşkar edilərsə, qaz sızmasının
intensivliyindən asılı olaraq, nasaz qaz kəmərləri tamamilə boşaldılmalı və yaxud
kəmərlərdəki təzyiq, yoxlanılan hissənin son istismar ili müddətində qeyd olunmuş
maksimal işçi təzyiqin 30%-i həcmindən az olmayaraq, aşağı salınmalıdır.
2.1.4. Odlu işin sahəsi onun təhlükəsizlik və rahat yerinə yetirilməsi üçün hazırlanmalıdır;
iş yerinə asan giriş yolu təşkil edilməli, maneçilik törədən əşyalar, partlayıcı və zərərli
maddələr sahənin ərazisindən kənara çıxarılmalıdır.
Daxilində yanar qazlar və buxarlar ola bilən kanalizasiya ilə əlaqəsi olan süzmə qıfları,
qanovların və digər qurğuların çıxışları bağlanmalıdır. Odlu işlərin yerinə yetirildiyi yerdə
qığılcımların uçub dağılışmasına yol verilməməsi üçün tədbirlər görülməlidir.
2.1.5. Odlu iş sahəsi, onun yerinə yetirildiyi yerin xüsusiliyini, havanı, o cümlədən küləyin
istiqamətini və sürətini nəzərə almaqla, müvafiq xəbərdaredici təhlükəsizlik nişanları və
plakatları ilə nişanlanmalıdır. (hasarlanmalıdır)
2.1.6. Odlu iş sahəsinə kənar şəxslərin, nəqliyyat vasitələri, həmçinin heyvanların
girməsinə yol verilməməsi üçün təhlükə haqqında xəbərdarlıq vasitələri (işıq, səs
vasitələri) və işin rəhbəri ilə ikitərəfli telefon, mobil əlaqə vasitəsi və ya radio vasitəsi iə
təchiz olunmuş mühafizə postları qoyulmalıdır.
2.1.7. Odlu iş aparılan yer partlayış yanğın və zərərli maddələrin mənbələrindən, o
cümlədən əlaqədar texnoloji sistemlərdən etibarlı ayrılmalı (тяърид edilməli), təmir
olunacaq qaz avadanlığı və ya qaz kəmərlərinin hissələri isə işin təhlükəsiz aparılmasını
təmin edən təzyiqə qədər (100-500Pa) boşaldılmalıdır.
2.1.8. İşin aparıldığı yeri ayıran bağlayıcı armaturun vəziyyətinin səhvən və ya icazəsiz
(özbaşına) dəyişdirilməsini istisna edən tədbirlər görülməlidir.
Bunun üçün bağlayıcı armaturun vəziyyətinə nəzarət edən və ehtiyac olduqda onu idarə
edən təlimatlandırılmış heyətin növbətçiliyi təyin edilməlidir.
Armaturla idarəyə ehtiyac olmadıqda, aşağdakı tədbirlər görülməlidir:
Pnevohidrointiqallı kranlarda-impuls qazını boşaltmaq, pnevohidrointiqallardan şlanqları
çıxarıb ordan uzaqlaşdırmaq, ştuserləri polad qapayıcı ilə bağlamaq, kranları avtomatik
idarəetmədən əl ilə idarəetməyə xidmət edən güyləri (dəmir 161
barmaqlıq) çıxarıb götürmək əl ilə idarə olunan armaturlarda назимчархы çıxarıb
götürmək və ya zəncirlə qıfıllamaq.
-ehtiyac olan yerlərdə aşağıdakı müvafiq təhlükəsizlik nişanlarını və plakatları vurmaq
lazımdır: “Açmaг олмаз”, “Bağlamaq олмаз”.
2.1.9. Nəzərdə tutulmuş flans ayırmalarında və ya borunun bir hissəsinin kəsilib
götürülməsi nəzərdə tutulmuş yerlərdə bu sahələri en kəsiyi 25mm2-dən az olmayan mis
məftillə şuntlamaq EKM vasitələri isə biləvasitə işin başlanmasından əvvəl açılmalıdır.
2.1.10. Odlu iş aparılan yerdə təmir (xətti-istismar və əməliyyat-istehsalat) xidmətinin
təchiz edilmə cədvəlində, həmçinin işlərin təşkili planında ştatla nəzərdə tutulmuş olan
yanğın söndürmə vasitələri olmalıdır.
2.1.11. Hazırlıq işlərinin başa çatdırılmasından sonra onun aparılmasına məsul şəxs odlu
işin rəhbəri ilə birlikdə təmir işinin bu mərhələsinin yerinə yetrilməsini yoxlayıb təstiq
etməlidir. (b.1.13).
2.2. Qaz avadanlığının hazırlanması
2.2.1. Təmir olunacaq qaz avadanlığı (təzyiq altında işləyən tutumlar, armatur və
birləşdirici boru kəmərləri) təzyiq mənbəyi ilə onu birləşdirən bütün boru kəmərlərindən
ayrılmalı qazdan və TAM (AAM)-dan azad olunmalıdır.
Çənlər və tutumlar müvafiq qaydada təsdiq edilmiş Qaydalara, həmçinin avadanlığın təmir
işlərinə hazırlanması üzrə təsdiq edilmiş sahə Təlimatları və təhlükəsizlik qaydalarına
uyğun olaraq аракясмялярля bağlanmalıdır.
Qaz avadanlığı aralarında drenaj olan iki ardıcıl qoyulmuş bağlayıcı qurğu vasitəsi ilə də
ayrılmasına yol verilir.
2.2.2. Avadanlığın boşaldılmasından sonra qalıq qaz kondensatı (AAM) öz-özünə süzülür,
nasos vasitəsi ilə çəkilir, təbii qaz və azotla üfürmə tutumlara sıxışdırılır.
Sıxılmış hava vasitəsi ilə maye çöküntüsünün (kondensatın) üfürüb çıxarmaq, habelə
torpağa (döşəməyə) və kanalizasiyaya süzmək qadağandır.
2.2.3. Boşaltmadan sonra tutumlar və boru kəmərləri diqqətlə buxarla, sıxılmış azot və
hava ilə üfürülməlidir.
Tutumlarda və boru kəmərlərində pirofor çöküntüləri varsa, daxili səthləri buxara
verildikdən sonra, üfürülməyə qədər su ilə yuyulmalıdır. Tutumların yuyulması üçün su ilə
doldurulması tutumların yuxarı hissəsinin açıq vəziyyətdə aparılır. Yuyulmadan sonra sular
sənaye kanalizasiyasına tökülür, piroforlar isə su layı altında yanğından təhlükəsiz yerə
kənarlaşdırılır.
2.2.4. Üfürülmədən sonra tutumlar təbii və yaxud məcburi sürətdə (yuxarı və aşağı
lyukların açıq vəziyyətində) 1 saatdan az olmamaq şərti ilə üç dəfə dəyişməni təmin edən
vaxt müddətindя ventilyasiya edilməlidir.
2.2.5. İstismar prosesində və ya odlu işə hazırlıq müddətində tutumlar, onların işərisinə
insanların buraxılmasınıdan əvvəl 3030K (300C)-dən artıq olmayan temperatura qədər
soyudulmalıdır.
Tutumun göstərilən temperatura qədər soyudulması mümkün deyilsə, işin
yungülləşdirilməsi və təhlükəsizliyi üzrə əlavə tədbirlərin hazırlanması ilə (sərin hava 162
ilə əlavə üfürülmə, istiliyi izolə edən FMV-lərin tətbiqi, iş zamanı tez-tez фасиля верилмяси
вя с. daha yüksək temperatur rejimində işləməyə icazə verilir.
2.2.6. Tutumun odlu işлярин апарылмасына hazırlanmasından sonra onun içində olan
havanın tərkibində zərərli və partlayıcı maddələrin olub-olmamasını təyin etmək məqsədi
ilə analiz aparılmalıdır.
2.3 Yeraltı qaz kəmərlərinin hazırlanması
2.3.1. Odlu işə hazırlığın əvvəlində zəruri olan təhlükəsizlik tədbirlərinin (b.2.1.2.)
müəyyən edilməsi məqsədi ilə təhlükəli zonaların hüdudları daxilində təmirə ehtiyacı olan
qonşu (paralel çəkilmiş, yaxınlaşan və onu kəsib keçən) boru kəmərlərinin yoxlanması
aparılmalıdır.
2.3.2. Odlu işlər aparılan yerin ətrafında qüvvədə olan СНиП 2.05.06-85 normativ texniki
sənədin 2-ci bölməsində verilən minimal məsafəyə bərabər olan radius ilə çəkilən şərti
təhlükəli zonanın sərhəddi hesab olunur.
2.3.3. İşlərin yerinə yetrilməsi zamanı qonşu boru kəmərlərinin bütövlüyü təmin
edilməlidir. Bunu təmin etmək mümkün olmadıqda, göstərilən boru kəmərlərinin işi
dayandırılmalı və işlərin başlanmasından əvvəl içərisindəki məhsul boşaldılmalıdır.
2.3.4. Qaz sızmaları olmadığı və yaxud istismar zamanı boru kəmərinin möhkəmlik
xassəsinin azalmasını göstərən digər amillər aşkar edilmədiyi hissələrdə kəmərdə təzyiqi
aşağı salmamaqla qaz kəmərinin üzərinin mexanizmlər vasitəsi ilə açılmasına və
izolyasiyasından əl ilə azad edilməsinə icazə verilir.
Açılma zamanı mexanizmlərin hərəkət edən hissələri boru kəmərinin toxunula bilən
hissələrindən 0,5m-dən az olmayan məsafədən keçməlidirlər.
2.3.5. Zədələnmiş izoləli qaz kəməri hissəsinin açılmasından əvvəl, qaz kəmərində təzyiq
son istismar ilində qeyd olunmuş maksimal işçi təzyiqin 10 %-dən az olmamaq şərti ilə
azaldılmalıdır.
2.3.6. Odlu işlərin yerinə yetirilməsi üçün yeraltı qaz kəmərlərin üstünün açılması məqsədi
ilə torpaq işlərinin təşkil edilməsi “Magistral qaz kəmərlərinin əsaslı təmir Qaydaları”na
uyğun olmalıdır.
2.3.7. Çalanı (xəndəyin) ölçüləri odlu işin təhlükəsiz yerinə yetirilməsi şərtləri ilə təyin
olunur. İşlərin aparılmasına kömək göstərən maşın və mexanizmlər odlu işlərin rahat və
təhlükəsiz yerinə yetirilməsi üçün həm xəndəyin kənarında həmdə çalada yerləşə bilərlər.
Kəmərin hər iki tərəfinə bir ədəd olmaqla, çalanın qarşı tərəflərində ikidən az olmamaq
şərti ilə çıxış olmalıdır.
2.3.8. Süxur (qrunt) sularının çalaya dolması zamanı suyun yığılıb çəkilməsi məqsədi ilə
əvvəlcədən çalada (xəndəkdə) çuxur düzəldilir.
Bataqlıq yerlərdə və il ərzində mövcud olduqda iş yerinə suyun daxil olmasını
məhdudlaşdırmaq və çalanın (xəndəyin) divarlarının uçmasının qarşısını almaq üçün
torpaq şpuntlu sуtunlarла və yaxud digər vasitələrin köməyi ilə чəpələnməlidir.
2.3.9. Çalanın (xəndəyin) içinə qaz kondenstı və digər TAM düşərsə, onu hopduğu torpaq
ilə birlikdə təhlükəsiz yerə daşımaq, təmizlənmiş səthə isə quru qum (topağı) səpmək
(töküb örtmək) lazımdır.
2.3.10. Uzun xətt hissələrin açılması zamanı qaz kəmərinin sallanmasının və onda əlavə
gərginliklərin əmələ gəlməsinin qarşısının alınması üçüç tədbirlər görülməlidir. 163
2.3.11. Odlu işin başlanmasından əvvəl qaz kəmərinin xətti hissəsində aşağыdakı tədbirlər
yerinə yetrilməlidir.(b.2.1.7.):
-onu qonşu hissələrdən və qollardan ayırmaq;
-qazdan azad etmək;
-odlu iş yerində, kəmərin daxilində qalıq qaz kondensatının və başqa TAM (AAM)
olmamasını, həmçinin iş yerinə düşməsi ehtimalını yoxlamaq.
2.3.12. Ayirici armatur kip bağlanmanı təmin etməlidir. Kranlar kipləşdirici sürtgü (pasta)
materialı ilə kipləşdirилмялидир.
2.3.13. Qaz kəmərinin açılmasından sonra ayırıcı xətti armatur kifayət qədər germetik
deyilsə, təmir olunan hissə ilə birlikdə nasaz (qeyri kip) armaturdan sonra yerləşən qonşu
hissəni də ayırıb azad etmək və odlu iş müddətində onun atmosfer ilə əlaqəsini təmin
etmək lazımdır.
2.3.14. Qaz kəmərinin hissəsini, qazı şamla buraxmaqla, azad etmək lazımdır. Bu işin
icraçısı müvafiq FMV (o cümlədən səs-кцйя qarşı) və dəbilqə ilə təmin olunmalıdır.
Qazın buraxılması ilə bilavasitə məşğul olmayan heyət, həmçinin texniki vasitələr şamdan
200m-dən az olmamaq şərti ilə küləkvuran istiqamətdə uzaqlaşdırılmalıdır.
Qazı, kəmərdə işlərin təhlükəsiz yerinə yetirilməsini təmin edən qaz kəmərinin
diametrindən asılı olaraq, 100-500 (10-30mm su süt) təzyiqinə qədər buraxmaq lazımdır.
2.3.15. Qaz kondensatının olub-olmaması yoxlanmasını borunun yuxarı hissəsində burğu
vasitəsi ilə açılmış dəlikdən keçirilən ölçü milinin köməyi ilə aparmaq məsləhətdir.
Qaz kəmərində qaz kondensatı aşkar edildikdə onu səyyar tutuma vurmaq və yaxud
sonradan yandırmaqla, torpaqda düzəldilmiş anbara buraxmaq lazımdır.
2.3.16. Anbarın yerləşdirilməsi və qaz kəmərinə qədər olan məsafəsi atılan TAM (AAM)-
in həcmi və küləyin istiqaməti (hava şəraiti) nəzərə alınmaqla seçilməlidir.
TAM(AAM)-ın qaz kəmərindən çıxarılmasından əvvəl yanğın söndürmə, FMV və
kollektiv mühafizə vasitələrini hazırlkı vəziyyətinə gətirmək lazımdır.
3. Odlu İşlər
3.1. Ümumi tələblər
3.1.1. Odlu işi, hazırlıq işlərinin (b.2.1.11.) tam həcmdə yerinə yetirilməsindən sonra
başlamağa icazə verilir.
3.1.2. İcrаçılar onun başlanması və aparılması qaydaları haqqında sərəncam verən rəhbərin
göstərişi ilə odlu işi başlamalıdırlar (b.1.33, 1.34).
3.1.3. Təhlükəli sahədə olan odlu işin iştirakçıların sayı minimal olmalıdır.
3.1.4. Xüsusi hallarda, odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxs verilmiş «Иcazə»də
göstərilənlərə əlavə olaraq, lazım olan təşkilati və texniki tədbirləri yerinə yetirməklə və
«Иcazə» verən şəxslə mövcud olan rabitə kanalları ilə razılaşdırmaqla, briqadanın tərkibini
və işlərin həcmini dəyişdirə bilər.
Briqadanın tərkibi dəyişdirilərkən, yeni işçiləri «Иcazə»yə əlavə olaraq daxil etmək
lazımdır. 164
3.1.5. Odlu işlərə müəyyən olunmuş qaydada xüsusi hazırlıq keçən, bilikləri yoxlanılmış
və müvafiq vəsiqə almış, icazəsi olan kifayət qədər iş təcrübəsi və lazımi ixtisası olan xətti
boru çəkənlər, KS işçiləri, çilingər-təmirçilər, elektrik qaynaqçıları, qaz qaynaqçıları və s.
buraxılırlar.
Zəmanətli tikişlərin qaynağına, müəyyən olunmuş qaydada attestasiyadan keçən, 6-cı
dərəcəli qaynaqçılar buraxılırlar.
3.1.6. Təhlükəli sahəyə odlu iş rəhbərinin icazəsi ilə daxil olmaq lazımdır. Təhlükəli sahə
ərazisində işçilər müvafiq FMV və TOFMV geyinməlidirlər.
3.1.7. İşçi sahənin havasında qazın miqdarı YVBQH-dən artıqdırsa, həmçinin oksigen
çatışmamazlığı varsa, odlu işi müvafiq əlehqazlarda yerinə yetirmək lazımdır.
3.1.8. Odlu işlər işçi sahənin havasının tərkibində qazın yolveriləbilən partlayışdan
təhlükəsiz qatılıqdan (konsentrasiyadan), yəni AAQH-nin 20 %-dən çox olamamaq şərti ilə
yerinə yetirilə bilər. Havanın həcmində qazın qatılığı AAQH-nin 20%-dən artıq olduqda
odlu iş dərhal dayandırılmalı, insanlar təhlükəli zonadan kənara çıxarılmalıdır.
3.1.9. Yağış, güclü qar, güclü külək zamanı işlər xüsusi sığınacaqlarda aparılmalıdır.
Tufan zamanı qazın boşaldılması, həmçinin insanların xətti kranların və üfürücü şamların
yaxınlığında olması qadağandır.
3.1.10. Odlu işin rəhbəri, «Иcazə»də və istehsalat təlimatlarında nəzərdə tutulmuş işin
təhlükəsiz aparılmasına dair tədbirlərin yerinə yetirilmədiyi, işlərin aparılması
texnologiyasının pozulduğu, həmçinin işçi və ya təhlükəli zonada partlayış və yanğın
təhlükəsi vəziyyəti yarandığı hallarda, onu dərhal dayandırmağa borcludur.
3.1.11. Təhlükəli sahədə yerləşən obyektdə qəza vəziyyəti yarandıqda, odlu işin
aparılmasında təşkilati, texniki, texnoloji və hava şəraiti qəflətən kəskin dərəcədə
dəyişdikdə odlu iş dayandırılmalıdır.
3.1.12. Partlayış, yanğın təhlükəli vəziyyət yarandıqda mexanizmlərin, xüsusi
avadanlıqların və nəqliyyat vasitələrinin DYM-i söndürülməli, həmçinin təhlükəli sahədə
yerləşən qaynaq aparatları və digər cərəyanqəbuledicilərin elektrik cərəyanı ilə təchizi
dayandırılmalıdır.
Sonra isə, qəza vəziyyətinin yaranması səbəbləri araşdırılaraq, onun ləğv edilməsi üçün
xüsusi tədbirlər görülməlidir.
3.1.13. Odlu işə, bu Təlimata uyğun olaraq təhlükəsiz iş şəraiti tam bərpa olunduqdan
sonra, onu rəhbərliyin sərəncamı ilə başlamaq olar.
3.1.14. Odlu iş planının pozulması, dəyişilməsi, və yaxud onun dayandırılması və yenidən
başlanması, həmçinin görülən tədbirlər haqqında məlumatlar istehsalat bölməsinin
dispetçerinə verilməlidir.
3.1.15. Bağlayıcı armatur ilə ayrılmamış texnoloji xəttin bir sahəsinin bir neçə yerində odlu
işlərin eyni zamanda aparılması yol verilməzdir.
Bağlayıcı armatur ilə ayrılmamış magistral qaz kəmərinin xətti hissəsinin bir sahəsinin bir
neçə yerində odlu işlərin eyni zamanda aparılmasına ehtiyac olduqda işlərin təşkili layihəsi
və yaxud işlərin aparılması qaydalarında odlu işlərin qarşırıqlı təsirini istisna edən xüsusi
təhlükəsizlik tədbirləri nəzərdə tutulur (hermetikliyin pozulaması ilə, o cümlədən qaz
kəmərinin kəsilməsi ilə əlaqədar ayrı-ayrı əməliyyatların və mərhələlərin yerinə
yetirilməsi).
Boru kəmərinin kipliyinin pozulmaması ilə yerinə yetirilən borunun gövdəsindəki,
oyuqların katoд çıxışlarının elektrik kimyəvi mühafizə naqillərin çıxışlarının və s. qaynaq
165
edilməsi üzrə odlu işlərin qaz kəmərinin bir neçə hissəsində eyni zamanda aparılmasına
icazə verilir.
3.1.16. Odlu iş zamanı bağlayıcı armatur işlərin təşkili planına uyğun olaraq onun
rəhbərinin, sərəncamına əsasən açılıb bağlanmalıdır. Gözlənilməyən hallarda işlərin
rəhbərinin bölmənin rəhbəri (növbə rəisi) ilə razılaşdırdıqdan sonra, armaturun işlərin
təşkili planında nəzərdə tutulmuş vəziyyətini dəyişdirmək ixtiyarı var.
Bu əməliyyatdan əvvəl odlu iş dayandırılmalı, onun iştirakçıları isə təhlükəli sahədən
çıxarılmalıdırlar.
3.1.17. Asetilen, oksigen və mayeləşdirilmiş karbohidrogen qaz tutumları, həmçinin qaz
generatorları odlu iş yerinə 10 metrdən yaxın olmamaq şərti ilə yerləşdirilməlidir.
3.1.18. DYM-li qaynaq aqreqatı və yanar qaz tutumları xanədə odlu iş zamanı oradan
kənardan yerləşdirilməlidir.
3.1.19. Tərkibində DYM və elektrik avadanlıqları, olan xüsusi avadanlıq həmçinin
nəqliyyat vasitələrinin saz vəziyyətdə qığılcımsöndürəni və elektrik sistemi olmalıdır.
3.1.20. Odlu işin aparılmasının təhlükəsizliyini artırmaq məqsədi ilə təmir olunan
avadanlıq və ya boru kəmərinin hissəsi azot və yaxud işlənilmiş qazlarla
doldurulmalıdır.Azotun tətbiqi texnologiya və Qaydalara əlavədə verilmişdir.
3.2. Qaz obyektinin meydançasında odlu işlər
3.2.1. Qaz obyektinin sənaye meydançasında odlu işlər bir qayda olaraq onun istismardan
çıxarılmasından (b.2.1.7.) və avadanlığın, boru kəmərinin hazırlanmasından sonra aparılır.
3.2.2. Qonşu qovşağlarda və texnoloji xətlərdə qazın təzyiqini aşağı salmadan və texniki
cəhətdən mümkündürsə, obyektin istismarı davam etdikdə ayrı-ayrı qovşaqda (tutumda,
armaturda, borularda) odlu işin aparılmasına o vaxt icazə verilir ki, bu işin sahəsi partlayış
təhlükəli sahələri (təzyiq altında olan) qurğuların partlayış təhlükəli sahələri ilə yanaşı
olmur (uyğun olmur) və həmin qurğularda qəza vəziyyətinin qarşısını almaq üçün tam
tədbirlər görülmüşdür. (b.1.4.5).
3.2.3. Qaz obyektində odlu işi dayandırmadan onun aparılmasına ehtiyac olduqda (b.3.2.2.)
aşağıdakı tədbirlər görülməlidir:
- icra prosesində odlu işlər zonasında partlayış və yanğın təhlükəsi baxımından vəziyyətə
işləyən borulara, armaturlara avadanlıqlardan ola biləcək qaz konensat TAM (AAM)
sızmalarını və AAM avadanlıqların şamlarından və qoruyucu klapanlarından qazın
texnoloji atımlarını nəzərə almaqla daim nəzarət olunmalıdır;
- avadanlığın, armaturun və boru kəmərlərinin üfürülməsini qazın kondensatının AAM-nin
buraxılmasını, həmçinin aparılan işin təhlükəsini artıran və mürəkkəbləşdirən digər işləri
qadağan etmək;
- YVBQH təmin etmək üçün havanın qaz ilə çirklənməsinə fasiləsiz, aktiv və operativ
nəzarəti təşkil etmək;
3.2.4. Otaqda odlu işin kənarda qoyulmuş armatur vasitəsi ilə ona daxil olan (çıxan) qaz
kondensatının AAM xətlərinin bağlanmasından, otağın daxilindəki avadanlıq, boru
kəmərlərində qazın (kondensatın AAM) atıldığından, həmçinin aşağıdakı əlavə tədbirlərin
yerinə yetirilməsindən sonra aparılmalıdır:
- odlu işin aparılmasından 10 dəqiqə əvvəl və odlu işin aparılması zamanı otaqda qəza
(təbii və süni) ventilyasiyasının təmin edilməsi; 166
- otaqda 3.2.3.bəndinə uyğun olaraq, havaya ekspres qaz təyin edicilər vasitəsi ilə nəzarət
(otaqda stasionar qaz təyin edicinin olmamasından asılı olmayaraq) etmək.
3.2.5. Odlu iş sahəsinin vəziyyəti üzrə növbəçi müşahidəçilərin təyin edilməsi (b. b. 3.2.3.,
3.2.4.) qəza qabağı vəziyyət və ya əlavə təhlükənin baş verməsi, avadanlıq, cihazlar,
ventilyasiya sistemi, xəbərdaredici, kollektiv mühafizə vasitələrinin sıradan çıxması,
təzyiqin və temperaturun yol verilə bilən göstəricilərdən yüksək (aşağı) olması, qazın, qaz
kondensatın AAM-ın gözlənilməz itkisi və s. zamanı işin təxirə salınmadan, dayandırılması
haqqında işarə verməsi məqsədini daşıyır.
3.2.6. Xüsusi hallarda qazın axınını dayandırmaq mümkün olmadıqda, kompressor sexində
(sıxıcı kompressorlar otağında, дящлизлярдя, dam örtüyü üstündə və s.) aşağıdakı şərtlərlə
odlu işin aparılmasına yol verilir:
- İB işin razılaşdırılması;
- magistral qaz kəmərinin xətti istehsal idarəsinin rəisinin (rəis müavini) işin rəhbəri kimi
təyin edilməsi (işin mürəkkəbliyindən asılı olaraq);
- əlavə təhlükəsizlik tədbirlərinin yerinə yetirilməsi (ventilyasiya, kipliyinə, hava mühitinə
nəzarət edilməsi, iş yerinin təmizlənməsi, təsirsiz qazdan, su pərdəsindən və s. istifadə
edilməsi).
3.2.7. Kompressorların intiqalı kimi qaz turbinləri, digər DYM və ya elektrik
mühərriklərinin işlədiyi və arakəsmə arxasında yerləşdiyi kompressor sexinin maşın
zalında, qalan aqreqatların normal rejimində istismarı zamanı (təmir edilməli aqreqatlardan
başqa) odlu işin aparılmasına aşağıdakı təlblərin yerinə yetirilməsi şərti ilə yol verilir:
- təmir olunan aqreqatın gətirici və aparıcı kommunikasiyalarından, o cümlədən yanacaq
və buraxıcı qazdan ayrılması (b.2.1.7.);
- aqreqatın və ya onun tərkib hissələrini işə salan elektrik və pnevmatik intiqallarının
açılması, onların təsadüfən işə düşməsini istisna edən tədbirlərin görülməsi lazım gələrsə
elektrik intiqalını sökməklə onun qidalandırıcı elektrik xətlərini qabaqcadan açmaq
lazımdır (b 2.1.8.);
- maşın zalını (blok-boksda qazvurma aqreqatının xanası) qaz kompressorları
qalereyasından (blok-boksda kompressor xanası) ayıran arakəsmələrdən kompressorların
intiqallarının oxlarının keçdiyi yerlərdəki kipləşdiriъилярин sıxылмасы;
- təsadüfi qoşulmasını istifadə edən, ehtiyac olduqda isə elektriq intiqalının sökülməsi
tədbirlərinin yerinə yetirilməsi şərti ilə aqreqatın və armaturun ayrı-ayrı qovşaqlarının işə
salınması üçün elektrik və pnevmatik intiqalının ayrılması (onu təchiz edən elektrik
şəbəkəsi qabaqcadan ayrılmalıdır) (b. 2.1.8.);
- maşın zalını (təcrid olan tikintidə qaz ötürücü aqreqatın intiqalının otağı) və sıxıcı
kompressorlar cərgəsində (təcrid olan tikintidə kompressor otağı) ayıran arakəşmədən
keçən yerlərdə kompressorların intiqal güc oxlarının (val) kipləşdiricilərinin kipliyi;
- odlu işi həyata keçirən işçilərin əmək intizamı, ixtisas və iş təcrübəsinə görə daha dəqiq
seçilməsi;
- təmir ediləcək ayrı hissə (blok) şəklində düzəldilmiş aqreqatın və maşın zalında olan
digər aqreqatın və armaturların birləşmələrində kipliyin yoxlanılması və qaz, qaz
kondensatı (TAM) itkilərinin aradan qaldırılması;
- yanğınsöndürmə sistemələri və vasitələrinin təxirsiz istifadəsinə, həmçinin bu Təlimatın
3.2.3., 3.2.4. və 3.2.5.-ci bəndlərinin tələblərinin yerinə yetirilməsinə hazırlıq. 167
3.2.8. İstisna olaraq quyunun fontan armaturunda odlu işləri mümkündür, bu şərtlə ki, quyu
qabaqcadan etibarlı boğulsun, kяmərarxası qaz sızması olmasın və quyu əsas siyirtmə ilə
kip bağlansın.
Quyunun ağzına 30 metrdən yaxın olmayan məsafədə quyunu boğmadan qaz kəmərində
odlu işlərin görülməsinə icazə verilir, bu şərtlə ki, quyu bağlansın və onun armaturlarında
qaz və ya qaz kondensatı sızmaları və habelə kəmərarxası qaz sızmaları olmasın.
3.3. Tutumlarда və quyularda odlu işlər
3.3.1. Odlu işlərə başlamazdan əvvəl tutum (aqreqat, çən) bu təlimatın 2.2. bəndinə uyğun
olaraq hazırlanmalıdır.
3.3.2. Tutumların və quyuların daxilində aparılan işlər üçün tərkibi 3 nəfərdən az olamayan
briqada təyin edilməlidir: tutumda (quyuda) işləyən və 2 nəfər əvəzedici (müşahidəçi).
3.3.3. Tutumlarda və quyularda işə başlamazdan əvvəl hava mühitinin zərərli maddələrə
qarşı müvafiq təhlilini aparmaq lazımdır. Ölçmələr ekspres qaz təyin edicilər ilə girişdən
başlayaraq ən azı 3 nöqtədə aparılır.
3.3.4. İşçi tutuma və quyuya enməzdən əvvəl işin rəhbəri onun səhhətini öyrənir, xüsusi
geyim və ləvazimatla təchizatını yoxlayır, dınışıq kodunu, işçinin tutumda (quyuda) 30
dəqiqədən artıq olmayan iş ardıcıllığını müəyyənləşdirir.
3.3.5. İş prosesi zamanı 2-3 dəqiqədən bir (bilavasitə kodun köməkliyi ilə) tutumda
(quyuda) olan işçinin səhhətindən xəbər tutmalıdır. Cavab almadıгda və təktrar sorğuya
cavab vermədikdə onu yubanmadan çıxarmaq lazımdır.
3.3.6. Tutumların (quyuların) daxilində işlərin TOFMV-siz aparılmasına oksigenin hava
həcmi hissəsinin 20%-dən az olmadığı halda icazə verilir, zərərli maddələrin yekun həcmi
isə YVBQH-dən artıq olmamalıdır.
3.3.7. Quyularda, o cümlədən kanalizasiya sistemlərində, tunellərdə və oxşar qurğularda
odlu işlərin aparılması bu obyektlərdə texnologiya baxımından əlaqədar olan xidmət (sex)
rəhbərliyi ilə razılaşdırılmalıdır.
3.3.8. İşçinin tutuma (quyuya) enməsinə və tutumdan (quyudan) qaldırılmasına
təhlükəsizlik şərtlərinə uyğun olan səyyar pilləkanla иъазя верилир.
3.3.9. Əgər tutumlarda (quyularda) işləyən işçi nasazlıq (süstlük, kefsizlik) hiss edirsə
(xəbər vermir, xəbərə cavab vermir və s.), əvəzedicilər onu yubanmadan çıxarmalı və ilk
tibbi yardım göstərməlidirlər.
Yuxarı hissədə 2 nəfərdən az adan olmadığı halda əvəzedicinin zərərçəkəni xilas etməsi
üçün TOFMV ilə tutuma (quyuya) enməsinə icazə verilir.
3.3.10. İşin rəhbəri odlu işlər qurtardıqdan sonra, giriş qapağının bağlanmasından əvvəl,
tutumda (quyuda) işçilərin qalmamasına, mexanizmlərin, alətlərin, FMV, cihazların və
materialların yığılmasına şəxsən əmin olmalıdır.
3.4. Yeraltı qaz kəmərlərində odlu işlər
3.4.1. Yeraltı qaz kəmərlərində, ənənəvi üsulla həyata keçirilən odlu işlər, bir qayda olaraq,
özünə əsasən 3 mərhələ daxil edir: kondensatının xaric olunması üçün texnoloji dəliklərin
açılması və sistemdə müvəqqəti bağlayıcı qurğuların quraşdırılması, təmir 168
tədarük hissəsinin quraşdırılması və texnoloji kəsiklərin (dəliklərin) kipləşdirilməsi üzrə
qaynaq-quraşdırma işi.
3.4.2. Texnoloji dəliklər boru kəmərində 100-500 Pa (10-50 mm su st.) təzyiqə açılır.
3.4.3. Qaz kəmərlərinə dəliklər açılmazdan əvvəl, təzyiq ayırıcı qurğular üzərində və odlu
işlər aparılan yerlərdə quraşdırılan maye manometrləri vasitəsi ilə təzyiq ölçülür.
Manometr qaz kəmərinə, qaz kəmərinin üst səthində açılmış diametri 6-8mm olan dəliyə
preslənmiş xüsusi konusvari nippelin və ştruserin vasitəsi ilə birləşdirilir.
Nəzarət dəliklərin standart ştuser birləşməlirinin qaynaq olunması ilə kipləşdirilir.
3.4.4. Qaz kəməri даьылдыгда (йарыг ямяля эялдикдя), сащя тамамиля газдан азад
олундугдан сонра, техноложи дялик ачылмаздан яввял, кямярдя партлайыш
тящлцкяли гарышыьы тамамиля сыхышдырыб чыхармаг мягсяди иля щяр ики
тяряфиндян кямярин даьылдыьы йеря тязйиги 0,1 Мпа-дан (1 кг/см2 ) артыг олмайан
газ вермякля кямяр цфцрцлцр.
3.4.5. Əgər vacibdirsə, kəsmə zamanı yanan qazın alovu keçə və azbest parça ilə
söndürülməli, kəsmə xətti kəsicinin hərəkəti boyunca yumşaldılmış yaş gillə örtülür.
Kəsmə quratdıqdan sonra yanan qazın alovu tamamilə söndürülməlidir.
3.4.6. Qaz kəmərinin daxilində qaz, TAM (AAM) yanarsa (alovun görüнməsi) və ya qazın
güclü alovla yanması zamanı odlu işlərin aparılmasına maneəçilik yarandıqda, işləri dərhal
dayandırmaq, adamları çaladan (xəndəkdən) təhlükəsiz məsafəyə uzaqlaşdırmaq, keçə və
yanğınsöndürmə vasitələri ilə yanan qazı (minimal sayda lazım olan işçiləri cəlb etməklə)
söndürmək lazımdır.
Meydana çıxan nasazlıqları aradan qaldırdıqdan və qaz kяmərində qazın təzyiqini lazım
olan həddə bərpa etdikdən sonra odlu işlərin aparılmasına icazə verilir.
3.4.7. Boru kəmərlərində odlu işlər görülən zaman onların daxili səthində piroforlu
бирляшмялярин yığılması aşkar edildikdə, onların özü-özünə alışmasının qarşısını almaq
üçün tədbirlər (çoxlu miqdar su ilə islatmaq və başqa tədbirlər, 2.2.3. bəndinə bax)
görülməlidir.
Boruların içərisindən çıxarılan, tərkibində piroforlu çöküntüləri kənar etdikdə, onu dərhal
su layı altında olmaqla qaba yığmaq və yanğından təhlükəsiz yerə aparmaq lazımdır.
3.4.8. Тямир-гурашдырма цзря одлу ишлярин апарылдыьы йер газ кямяриндян
айрылмалыдыр. Ən geniş yayılmış ayrılma üsulu üfürülmüş rezin kürələrdir. Rezin
kürələr qoyuлmazdan əvvəl onların işləmə müddəti (saxlanması) və kipliyi yoxlanılır.
3.4.9. Rezin kürələr, qaz kəmərində odlu işlər aparılan yer ilə texnoloji dəliklər açılan
yerlər arasında məsafə 8-10m-dən az olmayaraq, hər iki tərəfə qoyulur.
3.4.10. Qaz kəmərinə dəqiq yerləşdirilmiş rezin kürə 2500-3000 Pa (250-300mm su süt.)
təzyiqə qədər hava və ya azotla doldurulur. Rezin kürələr borunun daxili (qazdan
təmizlənmiş) səthinə elə kip oturdulmalıdır ki, kürələr arasındakı hissənin kipliyini təmin
etsin.
Rezin kürələrin və borucuqların vəziyyətinə daimi nəzarəti təmin etmək lazımdır (vizual,
rezin borucuqların çölə çıxarılması və ya kürələrin daxilindя təzyiqin ölçülməsi). 169
3.4.11. Rezin kürələrin qoyulduğu yerdə tərpənməməsi üçün (qaz kəmərlərində hava
çəkmənin və ya izafi təzyiqin artdığı halda) onlar bərkidilmiş nazik və möhkəm qaytanda
hörülən torun içərisində yerləşdirilir.
3.4.12. Diametri 300mm-ə qədər olan qaz kəmərlərində aparılan odlu işlər zamanı onun
müvəqqəti gil tıxaclarla ayrılmasına yol verilir.
3.4.13. Təmir üçün lazım olan pəstahların quraşdırılmasına qaynaг-quraşdırma işləri
qüvvədə olan “Boru kəmərlərinin tikintisi zamanı xüsusi quraşdırma işlərində görülən
qaynaq texnologiyasına aid Təlimatı”-nın (BCH) tələblərinə müvafiq aparılmalıdır.
3.4.14. Odlu işlər prosesində yerinə yetirilən qaynaq birləşmələri, zəmanətli qaynaq
birləşmələri kateqoriyasına aiddir.
Zəmanətli tikişlərin yığma işləri və qaynağı anoloji boru kəmərlərinin qaynaq-quraşdırma
işlərində təcrübəsi bir ildən az olmayan, əməliyyat nəzarətinə məsul MTİ rəhbərliyi altında
yerinə yetirilir.
3.4.15. Hər bir təminatlı qaynaq birləşmələrinə iki qat nəzarət edilməlidir: radioaktiv və
ultrasəs üsulları ilə (-5°C-dən aşağı temperaturda ultrasəs üsulu maqnitoqrafik üsul ilə əvəz
olunur).
3.4.16. Hər bir zəmanətli qaynaq birləşməsi üçün, işlərin əməliyyat nəzarətinə məsul MTİ,
qaynaq-quraşdırma işlərinin icrası və sınaq laboratoriyasının məsuliyyətli nümayəndəsinin
imzaladığı akt (müəyyən edilmiş formada) tərtib olunur.
3.4.17. Texnoloji dəliklərin kipliyi magistral qaz kəmərlərinin təmir-bərpa işlərinin
qüvvədə olan sahə tikinti normativlərinin (BCH) tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.
3.4.18. Odlu işlərə başlamazdan əvvəl boru poladının konkret markası, tipini və diametrini
nəzərə alaraq, texnoloji dəliklərin kəsilməsi və qaynaq edilməsi sxemi seçilməlidir.
3.4.19. Normativ möhkəmlik həddi 537 MPa-a (55kq/sm2) və divarının qalınlığı 12mm-ə
qədər olan borular üçün texnoloji dəliklərin qaynaq edilməsi, yamaqların qaynaq edilməsi
ilə yerinə yetirilməlidir. Bu hal üçün dəliklərin və yamaqların istiqaməti, forması və ölçüsü
1-ci şəkilə uyğun olmalıdır.
Əsas boruda dəliklərin kənarları yamaqların qaynaq edildiyi halda 1-ci şəkildə verilənlərə
uyğun olaraq, mexaniki üsulla təmizlənməlidir.
3.4.20. Normativ möhkəmlik həddi 537 MPa-dan (55kq/sm2) və divarların qalınlığı 12mm
və yuxarı olan borular üçün texnoloji dəliklərin qaynaq edilməsi, ellipтik dibli (tıxac)
borucuğun boruya qaynaq edilməsi ilə məsləhət görülür (2-ci şəkil).
Normativ möhkəmlik həddi 537 MPa-dan (55kq/sm2) və divarının qalınlığı 12mm-ə qədər
olan borularda dəliklərin kipliyi üçün ştuserlərin qaynaq edilməsinə yol verilir. Sonradan
eliptik dibli borucuğun və ya yamaq qaynaq edilməklə bağlanan dəliklər borunun perimetri
üzrə üst hissəsində açılması məsləhətdir. Dəliklər şablon üzrə qazkəsici ilə açılmalıdır.
Əsas boruya ştuserlər qaynaq edildiyi halda, dəliklərin kənarlarının iti tinləri mexaniki
üsulla hamarlanmalıdır.
3.4.21. Sonradan borucuqlar qaynaq edildiyi halda əsas boruda texnoloji dəliklər elə
kəsilməlidir ki, dəliklərin diametri borucuqların daxili diametrindən 10-15mm az olsun.
3.4.22. Texnoloji dəliklərin kəsilmə yerləri ilə halqavari və uzununa qaynaq tikişləri
arasındakı məsafə müvafiq olaraq 0,5m və 0,2m-dən az olmamalıdır. Bu halda dəliklərin
eni borunun diametrinin yarısından çox olmamalıdır.

Şəkil 1. Dəliyin, yamağın, altlıq halqanın forması və yeri, qaynaq üçün kənarlarının düzəldilməsi sxemi:
Ro-borudakı dəliyin radiusu;
Ry-yamağın radiusu;
Rh-altlıq halqanın radiusu.
Şəkil 2. Texnoloji dəliklərin borucuqların köməyi ilə bağlanması zamanı boru və borucuğun qaynaq üçün
hazırlanması sxemi.

Şəkil 3. Borucuğun qaynağı üçün istifadə olunan texnoloji altlıq.

3.4.23. Yamaqları stasionar üsulla diametri, divarının qalınlığı və möhkəmlik sinfi əsas
boru kəməri ilə eyni olan boru hissəsindən hazırlamaq məsləhətdir. Yamaqların ölçüləri
100-150mm-dən kiçik və 250x350mm-dən böyük ola bilməz. Yamaqların eni və
uzunluqları arasında fərq 50 mm-dən az olmamalıdır. Ro, R3, Rk yamağın eni və
uzunluğundan asılı olaraq, təyin olunur. Yamağın kənarları mexaniki üsulla emal
olunmalıdır (təmizlənməlidir) və forma və ölçüləri şəkil 1-in tələblərinə uyğun olmalıdır.
3.4.24. Borucuqlar əsas boru kəmərinin diametrinin 0,3 hissəsindən böyük olmayan, lakin
325mm-dən çox olmamaq şərti ilə qabaqcadan hazırlanır. Divarının qalınlığı 16mm-dən
böyük olmayan borucuğun maksimal ölçüləri, konkret boru üçün içərisində rezin kürənin
quraşdırılması şərtlərindən asılı olaraq təyin edilir.
3.4.25. Borucuğun boruya qaynaq ediləcək baş tərəfi şablona görə kəsilməlidir və qıraqları
50° bucaq altında kəsildikdən sonra iti ucu 1,5÷2,0mm yastılandırılmalıdır. Borucuğun
tıxacla qaynaq olunacaq baş tərəfi mexaniki üsulla qıraqları 30° bucaq altında kəsilməklə
hazırlanır (şəkil 2). 172
3.4.26. Boruda qazın təzyiqi artıq olduqda, dibi olan borucuqları texnoloji dəlikləri
texnoloji altlıqlar üzərində qaynaq etmək lazımdır (3-cü şəklə bax).
3.4.27. Texnoloji altlıqları az karbonlu poladdan (məsələn ВСт2, Ст10 və s.) 2-3mm
qalınlığında hazırlayırlar. Altlıqların forma və ölçüləri şəkil 3-də göstərilmişdir.
3.4.28. Boru və borucuğun metalının temperaturu müsbət olduqda, texnoloji altlıqlar,
yamaq və borucuqları qaynaq etməyə icazə verilir.
Qaynaq ləvazimatı (elektrodlar), qaynaq rejimi, müvəqqəti isitmə və başqa texnoloji
tələblər normativ sənədlərə uyğun yerinə yetirilməlidir (seçilməlidir).
İsitmə, yamaq və borucuğun qaynaq olunacaq yerlərini bərabər isidə bilən xüsusi isitmə
aparatları ilə yerinə yetirilməlidir.
Əgər qaynaq tələblərinə görə isitmə lazım deyilsə, ətrafda havanın temperaturu 278K (5°C)
və daha yüksək olarsa texnoloji dəliyi olan boru hissəsində qurudulma aparılmalıdır.
3.4.29. Yamağın yığılması üçün əvvəlcə halqa müvəqqəti olaraq yamağa qaynaq edilir,
sonra altlıq halqa yamaqla birgə dəliyə qoyulur, dəliyə əvvəlcə müvəqqəti olaraq və sonra
arası kəsilməyən bütöv tikişlə qaynaq edilir.
Yamağın kənarının yerləşdirilməsi boruya nisbətən 1,5mm-dən artıq olmamalıdır.
Yığmanın rahat olması üçün qaynaq edilən kənarlara elektrod millərindən texnoloji
dirsəklərin (yamağın müvəqqəti qaynaq edilməsindən sonra mexaniki üsulla sökülən)
müvəqqəti qaynaq edilməsinə icazə verilir.
3.4.30. Borucuğun qaynaq edilməsində texnoloji altlıq istifadə olunduqda, əvvəlcə dəliyin
yerini qeyd etmək, sonra altlığın bir yarısını qoymaq və müvəqqəti qaynaq etmək, sonra
ikinci yarısını qoymaq və müvəqqəti qaynaq etmək, daha sonra isə onları bütöv tikişlə
texnoloji dəliyin perimetri və altlığın tikişi boyunca, altlığın mərkəzi dəliyini sərbəst
saxlamaqla qaynaq etmək lazımdır.
Şəkil 4. Yamaqların və borucuqların qaynaq edilməsi zamanı ayrı-ayrı qatların yerinə yetirilməsi ardıcıllığı
(100-200mm uzunluqlu 4 sahə ilə)
а) tək saylı qatların qaynaq edilməsi
в) cüt saylı qatların qaynaq edilməsi
B, S – qaynağın başlanğıcı və sonu
Yığımda məftilli dirsəklərdən istifadə edilə bilər.
Mərkəzi dəliyin kipləşdirilməsi lazımdır, məsələn, gil ilə. Lakin bunu elə etmək lazımdır ki, əsas boruda təzyiqi
işçi təzyiqə qədər qaldırıldıqda, dəliyin kipliyi pozula bilsin.
3.4.31 Yamaqların və borucuqların qaynaq edilməsi üzrə qaynaq-quraşdırma işləri,
fasiləsiz bir işçi dövr ərzində üzlük tikişlərinin tam başa çatdırılması ilə yerinə yetirilir.
Tikiş qatlarının ayrı-ayrılıqda yerinə yetirilməsi ardıcıllığı 4-cü şəkildə göstərilir.
3.4.32 Borucuqlar qaynaq edildikdən sonra qaynaq birləşməsini 473°K-a kimi qızdırmaq
və sonra izolə örtüyü altında tam soyudulmasını yerinə yetirmək lazımdır.Yamaq qaynaq
edilərsə, isitmə yerinə yetirilimir, təmir yeri istilik izolə örtüyü ilə örtülür.Soyuma
prosesində nəmliyin qaynaq birləşməsinə düşməsinə yol verilmir.
3.4.33 Borucuğun qaynaq edilməsində axırıncı əməliyyat elliptik tıxacın borucuğa
müvəqqəti və tam qaynaq edilməsidir.
Tıxac 3 qat bütöv tikişdən az olmayaraq müvəqqəti və tam qaynaq edilməlidir.
3.4.34 İşlərin yerinə yetirilməsində əməliyyat nəzarəti aşağıdakı mərhələlərdə həyata
keçirilir:
- dəliyin, yamağın, borucuğun, tıxacın altlıq halqasının hazırlanması;
- altlıq halqanın yığılması və müvəqqəti qaynaq edilməsi;
- tıxacın qaynaq edilməsi;
- qabaqcadan isitmə;
- yamağın, borucuğun yığılması və müvəqqəti qaynaq edilməsi;
- yamağın və borucuğun qaynaq edilməsi;
- tez soyumanın qabaqcadan qarşısının alınmasının tədbirləri.
3.4.35 Qaynaq birləşmələrinə qüvvədə olan sahə tikinti normativlərinin (BCH) tələblərinə
müvafir radioqrafiq və ultrasəs üsullarla nəzarət edilməlidir.
3.4.36 Yol verilməyən qüsurlar aşkar olunarsa, qaynaq birləşməsi təmir edilmir. Boru
hissəsi kəsilir və onun yerinə uzunluğu əsas borunun diametrindən az olmaya yeni boru
hissəsi qaynaq edilir.
3.4.37 Borucuğun və tıxacın qaynaq edilməsi işlərindən sonra akt tərtib olunur. (Əlavə 8.7)
4. Tamamlama işləri 174
4.1.1 Qaynaq birləşmələrinə nəzarətin müsbət nəticələrini əldə etdikdən sonra tamamlayıcı
işlər, o cümlədən izolə, torpaq, havanın sıxışdırılıb çıxarılması, sınaq, üfürmə və s. işlər
yerinə yetirilir.Bu növ işlərin yerinə yetirilməsi zamanı texniki təhlükəsizlik tədbirləri
müvafiq texnologiya və qaydalara uyğun aparılır. Bu zaman əlavə olaraq, aşağıdakıları
nəzərə almaq lazımdır.
4.1.2. Korroziya əleyhinə izolə öz keyfiyyətinə görə layihədə nəzərdə tutulandan pis
olmamalıdır.
4.1.3. Yeraltı kəmərin yanlarının doldurulması və basdırılması izolə örtüyünün
zədələnməməsi şərti ilə yumşaq torpaqla həyata keçirilməlidir.
4.1.4. Təmir olunan qaz kəmərindən, tutumdan (aparatdan, çəndən) havanın sıxışdırılıb
çıxarılması, təzyiq 0,1 MPa-dan çox olmamaq şərti ilə qazla aparılmalıdır. Çıxışdakı qaz-
hava qarışığında oksigenin miqdarı həcmə görə 2%-dən çox olmadıqda, sıxışdırılma başa
çatmış hesab olunur. Hava sıxışdırılıb çıxarıldıqdan sonra üfürücü şam bağlanır.
4.1.5. Qaz hava qarışığı (partlayış təhlükəli) sıxışdırılıb çıxarıldıqdan sonra təmir olunan
qaz kəmərinin hissəsi, kəmərin işlək vəziyyətində təzyiq ilə 2 saat müddətində sınaqdan
keçirilir.
4.1.6. Sənaye meydançasının avadanlığınıн говшагларынын təmirи vaxtı, qazla
doldurulmazdan яввял işçi heyət təhlükəli zonanın sərhədlərindən çıxarылмалыдыр.
Qazla doldurулduqdan və işçi təzyiqin 50%-nə nail olduqdan sonra qurğu, kəmər, qaynaq
birləşməsi, ayrıla bilən birləşmə və kipkəclərin kipliyinə vizual müşaidə və ya cihazların
vasitəsilə nəzarət olunur. Əgər sızma müşahidə olunmursa təzyiqi işçi təzyiqə qədər
qaldırmaq lazımdır. Qurğu 2 saatdan az olmamaq şərti ilə işçi təzyiq altında olduqdan
sonra ikinci baxış və kipliyə yoxlamanı aparmaq lazımdır.
4.1.7. Əgər işçilərin (maddi dəyərlərin) hər hansı (yerli) səbəbdən təhlükəsiz sahəyə
köçürülməsi təmin olunmursa, onda kəmər hidravlik üsulla 1,25 işçi təzyiqə bərabər
təzriqlə sınaqdan keçirilir.
4.1.8. Əgər sınaq zamanı təzyiq qalxdıqda qurğu və kəmərlərdə qaz (maye) sızması
müşahidə olunarsa, onda təzyiq 100-500 Pa-a (10-50mm su süt.) qədər aşağı salınmalı və
sızmanı təhlükəsiz aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görülməlidir.
4.2. Təzyiq altında işləyən qurğu və tutumlar qaynaq tətbiqi ilə təmirdən sonra müəyyən
edilmiş qaydada, vaxtından qabaq texniki qeydiyyatdan keçirilməlidir.
4.3. Odlu işləri qurtardıqdan sonra partlayış və yanğın ehtimalını aradan qaldırmaq
məqsədi ilə iş yeri əsaslı sürətdə yoxlanılmalı, yanğından mühafizə tədbirləri görülməli,
lazım gələrsə həmən yerdə nəzarətçi saxlanılmalıdır.
Rəhbər işçilərin və icraçıların vəzifələri və məsuliyyəti
Odlu işlər aparılması üçün «Иcazən»i təsdiq edən məsul şəxs, bu нцмуняви Təlimata
əsasən tədbirlərin həyata keçirilməsini təşkil etməlidir.
Bölmə rəhbəri borcludur: 175
- partlayış və yanğın təhlükəli obyektlərdə hazırlıq və təmir işlərinin yerinə yetirilməsi
şərtlərinin bilən mühəndis-texniki işçilərdən hazırlıq və odlu işlərin aparılmasina məsul
şəxsləri təyin etmək;
- odlu işləri aparmaq üçün lazım olan icazə razılaşdırılmasını təmin etmək;
- təmir işlərinin təhlükəsiz aparılması tədbirlərinin yerinə yetirilməsini təmin etmək.

Odlu işlərin aparılmasına avadanlığın və kommunikasiyalarının hazırlanmasına cavabdeh

şəxs borcludur:
- icazədə göstərilmiş tədbirlərin yerinə yetirilməsini təşkil etmək.
- icazədə nəzərdə tutulmuş tədbirlərin tam və keyfiyyətlə yerinə yetirilməsini təmin etmək.

Odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxs borcludur:

- icazədə göstərilən odlu işlərin təhlükəsiz aparılmasını təmin etmək;
- odlu işlərin icraçılarını təlimatlandırmaq;
- odlu işlərin icraçılarının (qaynaqçılar, kəsicilər) йаньын тящлцкясизлийи цзря
талонларынын olmasının, odlu işlərin aparılması üçün lazım olan alət və vasitələrin
sazlığını yoxlamaq;
- odlu işlərи йериня йетирян ишчиляри FMV (əleйhqaz, xilasedici kəmər, kəndir və s.)
ilə təmin etmək;
- odlu işlər aparılan yerlərdə olmaq, icraçıların işinə nəzarət etmək;
- odlu işlər aparılan yerlərdə hava mühitinin vəziyyətini bilmək lazım gələrsə, odlu işləri
dayandırmaq;
- odlu işlərin fasilədən sonra icrası zamanı odlu işlər aparılan yerlərin və avadanlığın
vəziyyətini yoxlamaq, yalnız iş yerində hava mühitinin анализинин ъавабы мцсбят
оларса işlərin aparılmasına icazə vermək;
- odlu işlər qurtardıqdan sonra ещтимал олунан аловланманын гаршысыны алмаг цчцн
ишлярин апарылдыьы йер вя йахынлыгда олан отаглар вя сащяляр йохланылмалы,
тяляб олунарса 1 саат ярзиндя нязарятдя сахланылмалыдыр.

Növbə rəisi borcludur:

- növbə heyətini təmir işlərinin aparılması haqqında xəbərdar etmək;
- texnoloji proseslərin işlərin yerinə yetirilməsi müddəti üçün təyin edilmiş xassələrinə
uyğun aparılmasını təmin etmək;
- təmir işlərinin hər bir mərhələсиnin əməliyyat kitabçasında qeydiyyatı şərti иlə
aparılmasına nəzarət etmək.

Təmir işlərinin icraçıları borcludurlar:

- ixtisas vəsiqələrinin özlərində olmasına ;
- odlu işlərin təhlükəsiz aparılması üçün təlimatlanдырmaq, icazədə imzaлатдырмаг,
podratчы (digər) təşkilatларın icraçılarıны isə, bu sexdə işlər aparılması üçün texniki
təhlükəsizlik üzrя əlavə olaraq təlimatlanдырmaq;
- bilavasitə yerində işin icrası ilə əlaqədar obyektlə taniş olmaq;
- işə йалныз həmin işlərə məsul şəxsin icazəsi ilə başlamaq;
- йалныз icazədə göstərilən işləri yerinə yetirmək;
- icazədə göstərilən təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl etmək;
- yanğınsöndürmə vasitələrindən istifadəni bacarmaq, əgər yanğın baş verərsə, təcili
yanğınsöndürmə hissəsini çağırmaq üçün tədbirlər görmək və yanğının ləğv edilməsinə
başlamaq;
176
- odlu işlər qurtardıqdan sonra iş yerini diqqətlə yoxlamaq, yanğın, zədə, qəza törədə bilən
pozulmalar aşkar edilərsə, onları aradan qaldırmaq;
- təhlükəli vəziyyət yaranarsa, odlu işləri dayandırmaq.

Odlu işləri aparmaq üçün icazəни təsdiq edən şəxslər, sex rəisi (rəis müavini), növbə rəisi,
odlu işlərin hazırlığına və aparılmasına məsul şəxslər, icraçılar onlara həvalə olunmuş
vəzifələrin yerinə yetirilməsinə məsuliyyət daşıyırlar.
Əlavə

5. Partlayış təhlükəli zonaların təsnifaтı

(EQA-ya Enerqoatomizdat 6-cı nəşr, 1986 il)
7.3.39. Partlayış təhlükəli sahələri müəyyən edərkən, aşağıda göstərilən kateqoriyalar
qəbul olunur:
a) əgər partlayış törədən qarışığın həcmi otağın boş qalan həcminin 5%-dən çox olarsa,
partlayış təhlükəli zona bütün otağın həcmini tutur;
b) əgər partlayış təhlükəli qarışığın həcmi otağın boş həcminin 5%-ə bərabərdirsə, otaqda
yanar qaz və TAM (AAM) buxarlarının sızma ehtimalı olan texnoloji aparatlardan şaquli
və üfüqi istiqamətdə 5m-ə qədər olan sahə partlayış təhlükəli zona hesab edilə bilər. Əgər
partlayış təhlükəsini yaradan başqa heç bir amil yoxdursa, partlayış təhlükəli zonanın
sərhədlərindən kənar hissələr təhlükəsiz sayıla bilər;
c) partlayış təhlükəli bayır qurğuların partlayış təhlükəli sahəsi 7.3.44-cü bənddə göstərilən
ölçülərlə məhdudlaşır.
Qeyd: 1. Partlayış təhlükəli qaz və buxar hava qarışığının həcmi, həmçinin buxar hava
qarışığının yaranması vaxtı müvafiq qaydada təsdiq edilmiş istehsalatların partlayışa,
partlayış-yanmaya və yanğına təhlükə kateqoriyaların təyin edilməsi Qaydalara və
Göstərişlərə müvafiq olaraq təyin edilir.
2. A, Б və E kateqoriyalarına aid istehsal otaqlarındakı elektrik avadanlıqları, müvafiq
siniflərə uyğun partlayış təhlükəli zonadakı elektrik qurğuları üçün 7.3. fəslində göstərilən
tələbləri təmin etməlidir.
7.3.40 B-Ia sinfinə aid zonalara havasında normal istismar zamanı yanar qazların
(alışmanın aşağı qaтылыг həddindən asılı olmayaraq) və ya AAM buxarlarının hava ilə
partlayıш təhlükəli qarışıqları yaranmayan (ancaq qəza və nasazlıq nəticəsində yarana
bilən) xanalarda yerləşən zonalar aiddir.
7.3.41 B-Ir sinfinə aid sahələr –qurğuların ətrafındakı fəza: daxilində yanar qaz və ya TAM
(AAM) olan texnoloji qurğular (elektrik avadanlıqları seçilən xarici amiaklı kompressorlar
qurğuları istisna olmaqla), TAM (AAM) və ya yanar qazla doldurulmuş yerüstü və yeraltı
çənlər (qazqolderlər), TAM (AAM) boşaldılması və doldurulması üçün estakadalar, üstü
açıq neft tutucuları, üzərində neft örtüyü olan çökdürücü gölməçələr və s. 184
B-Ir sahələrinə həmçinin aiddir: B-I, B-Ia və B-II siniflərinə aid partlayış təhlükəli zonaları
olan otaqların xarici divarlarının boşluqları (şüşə bloklarla hörülmüş pəncərə yerlərindən
başqa) arxasındakı fəza: xarici divarların arxasındakı fəza, əgər onlarda hər hansı bir
partlayış təhlükəli zonalar sinfinə aid olan otaqların sorucu ventilyasiya sistemindən
havanın tutulması üçün quruluşlar varsa və ya onlar xarici təhlükəli zona hüdudlarında
yerləşirsə: tərkibində yanar qazlar və TAM (AAM) olan çənlərin və texnoloji aparatların
tənəffüs və qoruyucu qapaqların ətrafındakı fəza.
7.3.42 Partlayış təhlükəli xarici qurğular üçün B-Ir sinifli təhlükəli zonaları bu hədlərdə
hesab edilir:
a) B-I, B-Ia, B-II sinifli partlayış təhlükəli zonaları olan otaqların xarici qoruyucu divarları
boşluqlarından üfüqi və şaquli istiqamətlərdə 0,5m-ə qədər;
b) içərisində yanar qazlar və ya TAM (AAM) olan bağlı texnoloji qurğulardan, çöldə
(küçədə) qoyulmuş və istənilən sinfə mənsub partlayış zonalı xanalara qulluq edən sorucu
ventilyatorlardan şaquli və üfüqi istiqamətlərdə 3m məsafə;
c) içərisində yanar qazlaр TAM (AAM) olan texnoloji qurğuların qoruyucu və tənəffüs
qapaqlarından olan tullantı quruluşlarından, istənilən sinfə mənsub partlayış zonalı
xanaların sorucu ventilyasiya sistemlərindən havanıın атылмасы üçün hasarlanmış
konstruksiya üzərində yerləşən quruluşlardan şaquli və üfüqi istiqamətdə 5m məsafədə;
q) TAM (AAM) və ya yanar qazlar ilə dolu çənlərdən (qazqolder) üfüqi və şaquli
ustiqamətlərdə 8m-ə məsafədə torpaq bəndlə hasarlansa onun daxilindəki bütün sahə
hüdudunda;
d) açıq boşaltma və doldurma estakadaları üçün TAM-ın (AAM) açıq boşaldılması və
doldurulması yerindən üfüqi və şaquli istiqamətlərdə 20m məsafə.
Bağlayıcı armatura və fləns birləşmələrindən şaquli və üfüqi istiqamətlərdə 3m-ə qədər
sahəni əhatə edən və elektrik avadanlığı müvafiq qrup və kateqoriya partlayıştəhlükəli
qarışıq üçün partlayışdan mühafizə icralı olan zonalardan başqa, doldurma-boşaltma
qurğuları bağlı olan estakdalar, yanar qazlar və TAM (AAM) boru kəmərlərinin dayaqları
və estakadaları partlayış təhlükəli sayılmır.
ИХТИСАРЛАР
МГК - Магистрал газ кямярляри
ВГТС - Ващид Газ тяъщизаты системи
КС - Компроессор стансийасы
ХЩ - Хятти щисся
МГК ХЩ - Магистрал газ кямярляринин хятти щиссяси
ДМ - Диспетчер мянтягяси 185
ГПС - Газ пайлайыъы стансийа
ГПМ - Газ пайлайыъы мянтягя
ЙГА - Йералты газ анбары
ГРГ - газ редуксийа говшаглары
ГМК - газ мцщяррикли компрес

ГЮС - газ сярфи юлчмя стансийасы

ЕКМ -електрокимйяви мцщафизя
НТС - норматив-техники сянядляр
ЕЩМ - електрон щесаблайыъы машын
ХИИ - хятти истисмар идаряси
ХИХ - хятти истисмар хидмяти
НЮЪ вя А -нязарят-юлчц вя автоматика васитяляри
ГВА -газвурма агрегаты
АИС - Автоматлашдырылмыш идаретмя системи
ТП АИС - Техноложи просеслярин автоматлашдырылмыш идаряетмя системи
ГСС - Газын сойудулмасы стансийасы
КМГ - катод мцщафизяси гурьусу
ДМГ - дренаж мцщафизяси гурьусу
ПМГ - протектор мцщафизяси гурьусу
YSM - yanacaq-sürtkü materialları
DYM - daxili yanma mühərriki
TAM -tez alışan mayelər
EÖX -elektrik ötürücü xətti
AAQH -alışmanın aşağı qatılıq həddi
ZMYVBQH - zərərli maddələrin yol verilə bilən qatılıq həddi
FMV -fərdi mühafizə vasitəsi
TOFMV -tənəffüs oraqnlarının fərdi mühafizə vasitəsi
TQİ -tikinti quraşdırma idarəsi
QKHQ -qazın kompleks hazırlanma qurğusu
QƏHQ -qazın əvvəlcədən hazırlanma qurğusu
ДТНЯЕС - дахили тялябат цчцн нязярдя тутулан ясас електрик стансийалары
АНСЯМВИС - Азярбайъан Нефт Сянайесиндя Ямяйин Мцщафизясинин Ващид
Идаряетмя Системи
185
ГПС - Газ пайлайыъы стансийа
ГПМ - Газ пайлайыъы мянтягя
ЙГА - Йералты газ анбары
ГРГ - газ редуксийа говшаглары
ГМК - газ мцщяррикли компрес
ГЮС - газ сярфи юлчмя стансийасы
ЕКМ -електрокимйяви мцщафизя
НТС - норматив-техники сянядляр
ЕЩМ - електрон щесаблайыъы машын
ХИИ - хятти истисмар идаряси
ХИХ - хятти истисмар хидмяти
НЮЪ вя А -нязарят-юлчц вя автоматика васитяляри
ГВА -газвурма агрегаты
АИС - Автоматлашдырылмыш идаретмя системи
ТП АИС - Техноложи просеслярин автоматлашдырылмыш идаряетмя системи
ГСС - Газын сойудулмасы стансийасы
КМГ - катод мцщафизяси гурьусу
ДМГ - дренаж мцщафизяси гурьусу
ПМГ - протектор мцщафизяси гурьусу
YSM - yanacaq-sürtkü materialları
DYM - daxili yanma mühərriki
TAM -tez alışan mayelər
EÖX -elektrik ötürücü xətti
AAQH -alışmanın aşağı qatılıq həddi
ZMYVBQH - zərərli maddələrin yol verilə bilən qatılıq həddi
FMV -fərdi mühafizə vasitəsi
TOFMV -tənəffüs oraqnlarının fərdi mühafizə vasitəsi
TQİ -tikinti quraşdırma idarəsi
QKHQ -qazın kompleks hazırlanma qurğusu
QƏHQ -qazın əvvəlcədən hazırlanma qurğusu
ДТНЯЕС - дахили тялябат цчцн нязярдя тутулан ясас електрик стансийалары
АНСЯМВИС - Азярбайъан Нефт Сянайесиндя Ямяйин Мцщафизясинин Ващид
Идаряетмя Системи

МЦНДЯРИЪАТ Сящ.

Бюлмя1
1. Цмуми мцддяалар 4
1.1. Цмуми
тялябляр…………………………………………………………….
1.2. Qaydaların tətbiq sahələri …………………………………………….. 6
1.3. Гайдаларын тялябляринин йериня йетирилмясиня нязарят. 9
Ъавабдещ шяхслярин вязифяляри вя
мясулиййяти……………………................

Б ю л м я ЫЫ
2.Ümumi təyinatlı obyektlər вя бу обйектляр цзря тящлцкясизлик тядбирляри
2.1. Яразиляря, бина вя тикилиляря олан цмуми тялябляр....................................

2.2. Qaz kəmərləri…………………………………………………………….

2.3. Boru kəmərляриндя гурашдырылан armaturлар…………………………...

2.4. Су, истилик вя газ тяъщизаты,вентилйасийа

вя канализасийа системляри…………………………………….......................

2.5. Обйектлярин вя гурьуларын мцщафизясинин тяшкили……………………….

Б ю л м я ЫЫЫ
3. Magistral гaz kəmərlərinin (MQK) xətti hissəsinin istismarı və
təhlükəsizlik tələbləri
3.1. Ümumi tələblər…………………………………………………………..
3.2. Yeraltı qaz kəmərləri……………………………………………………

3.3. Dayaqlar üstündə çəkilən qaz kəmərləri……………………………….

3.4. Tуnellərdə yerləşən qaz kəmərləri……………………………………..

3.5. İstismarın təşkili…………………………………………………………

3.6. Texniki xidmət və təmir………………………………………………….

3.7. Torpaq işləri………………………………………………………………

3.8. Qaynaq-quraşdırma işləri……………………………………………….

3.9. İzolə işləri………………………………………………………………….

3.10. Texnики nəqliyyat vasitələri………………………………………….

3.11. Tikinti maşınları və mexanizmlər……………………………………..

3.12. Yükləmə-boşaltma və nəqliyyat işləri…………………………………

3.13. Texniki sənədləşmə………………………………………………….

3.14. Qaz kəmərlərinin texniki diaqnostikası………………………………..

Б ю л м я ЫВ.
4. Kompressor stansiyalarının istismarı və təhlükəsizlik tələbləri
4.1. Ümumi tələblər…………………………………………………………..

4.2. QMK ilə işləyən kompressor stansiyaları………………………………

4.3. Qazturbin intiqallı kompressor stansiyaları……………………………..

4.4. Elektrik intiqallı kompressor stansiyaları……………………………..

4.5. Texniki xidmət və təmir…………………………………………………

4.6. Kompressor sexi………………………………………………………….

4.7. Təbii qazın soyudulması stansiyası…………………………………….

4.8. Qaz təмизləyici qurğular………………………………………………..

4.9. Qazın hava ilə soyudulması qurğusu…………………………………..

4.10. Yağ təchizatı…………………………………………………………….

4.11. Texniki sənədləşmə……………………………………………………

4.12. Texniki диагностика…………………………………………………..

Б ю л м я В.
5. Йералты газ анбарлары 63
5.1. Цмуми
тялябляр……………………………………………………………
5.2. Истисмарын 64
тяшкили…………………………………………………………..
5.3. Техники хидмят вя 65
тямир………………………………………………….
5.4. Техники 67
сянядляшмя……………………………………………………….

Б ю л м я ВЫ.
6. Газпайлайыъы стансийаларын истисмары вя тящлцкясизлик 67
тялябляри
6.1. Цмуми
тялябляр…………………………………………………………..
Odorizə 69
qurğuları………………………………………………………………
Sərfölçmə məntəqələri (SÖM)……………………………………………….. 70
6.2. Истисмарын 71
тяшкили………………………………………………………….
6.3. Техники хидмят вя 73
тямир………………………………………………….
6.4. Техники 74
сянядляшмя………………………………………………………

Б ю л м я ВЫЫ.
7. Електрик гурьуларынын истисмары вя тящлцкясизлик тялябляри 75
7.1. Ümumi
tələblər……………………………………………………………
7.2. Elektrik qurğularının istismarının təşkili……………………………….. 76
7.3 Texniki sənədləşmə………………………………………………………. 80

Б ю л м я ВЫЫЫ.
8. Korroziyadan mühafizə 81
8.1. Ümumi tələblər………………………………………………………….
8.2. Иstismarın təşkili……………………………………………………….. 82
8.3. Texniki xidmət və təmir…………………………………………………. 83
8.4. Тexniki 86
sənədləшмя………………………………………………………..

Б ю л м я ЫХ.
9. НЮЪ вя А, телемеханика васитяляри вя щесаблайыъы техника. 86
Рабитя 9.1. Цмуми
тялябляр……………………………………………………………
9.2. İstismarın təşkilи………………………………………………………… 92
9.3. Texniki xidmət və təmir…………………………………………………. 96
9. 4. Metroloji təminat……………………………………………………….. 98
9.5. Texnoloji rabitə………………………………………………………….. 100