AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ
1.1.Giriş
SƏNAYEDƏ İŞLƏRİN TƏHLÜKƏSİZ GÖRÜLMƏSİ VƏ
DAĞ_MƏDƏN NƏZARƏTİ DÖVLƏT AGENTLİYİ
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ƏMƏYİN MÜHAFİZƏSİ VƏ
TƏHLÜKƏSİZLİK
TEXNİKASI ELMİ_TƏDQİQAT İNSTİTUTU /AZDƏMTTETİ/
Neft, qaz və neft kimya sənayesində
Yanğın təhlükəsizliyi Qaydaları
ikinci redaksiya
B A K I – 2012
Bölmə I
1.1.1. Bu Qaydaların tələblərinin yerinə yetirilməsi Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft
Şirkətinin neft, qaz və neft kimya sənayesinin bütün müəssisə və təşkilatları üçün məcburidir.
1.1.2. Bu Qaydaların tələblərinə Dövlət Neft Şirkətinin fəaliyyətdə olan obyektlərinin
istismarında, təmirində və yenidən qurulmasında riayət olunmalıdır.
1.1.3.Meşəlik sahələrində yerləşən neft və qaz sənayesi müəssisələrində bu Qaydalardan
əlavə AR DİN Baş Dövlət Yanğın Təhlükəsizliyi İdarəsi tərəfindən 15 aprel 2003-cü il tarixində
təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikası meşələrində yanğın təhlükəsizliyi Qaydaları”nın
tələblərinə riayət edilməlidir.
1.1.4. Tikinti-quraşdırma işlərinin aparılmasında “Tikinti-quraşdırma işlərində yanğın
təhlükəsizliyi Qaydaları”nın tələblərinə riayət olunmalıdır.
1.1.5. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə müvafiq olaraq müəssisə və təşkilatlar
yanğından icbari sığorta olunmalıdırlar.
1.1.6.Yanğın təhlükəsizliyi sahəsində xidmətlərin və işlərin görülməsi fəaliyyəti ilə məşğul
olan müəssisə və təşkilatlar xüsusi razılıq (lisenziya) almalıdırlar.
1.2 Ümumi müddəalar
1.2.1 Yanğın təhlükəsizliyinə Dövlət nəzarəti. “Yanğın təhlükəsizliyi haqqında”
Azərbaycan Respublikası Qanunundan əsas müddəalar
1.2.1.1 Bu qaydalar Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1997-ci il 25 iyul tarixli 619 №-li
Fərmanı ilə qüvvəyə minmiş Azərbaycan Respublikası «Yanğın Təhlükəsizliyi haqqında
Qanun»un maddələrinin tələblərini rəhbər tutaraq tərtib edilmişdir.
1.2.1.2 Yanğın təhlükəsizliyi-təşkilati, iqtisadi, sosial, elmi-texniki, tərbiyə və təbliğat
tədbirlərinin elə bir kompleksidir ki, bu xalq təsərrüfatı sahələrinin və obyektlərinin, binaların,
qurğuların, ərazi vahidlərinin, şəhərlərin, rayonların və digər yaşayış məntəqələrinin təhlükəsiz
fəaliyyətinin, yanğınların törənməsi və yayılması imkanlarının aradan qaldırılmasını, onların
son dərəcə sürətlə aşkar və ləğv olunmasını, insanların həyatının və sağlamlığının mühafizəsini
təmin etməli, yanğınların təhlükəli amillərinin insanlara və ətraf mühitə təsirini aradan
qaldırmalı, maddi və mənəvi sərvətləri yanğından məhv olmaqdan qorumalıdır.
1.3 İdarə və müəssisələrdə yanğın təhlükəsizliyinin təmin olunmasına
nəzarət. Cavabdeh şəxslərin vəzifələri və məsuliyyəti
1.3.1 ARDNŞ-nin bütün müəssisələrində yanğın təhlükəsizliyinə və Fövqəladə Hallar
Nazirliyinin Dövlət Yanğın Nəzarəti və Dövlət Yanğından Mühafizə Xidmətləri tərəfindən
verilən təklif və göstərişlərin yerinə yetirilməsinə bilavasitə həmin müəssisələrin rəhbərləri
cavabdehdir.
1.3.2 Ayrı-ayrı obyektlərdə (sexlərdə, laboratoriyalarda, anbarlarda, emalatxanalarda və digər
istehsalat sahələrində) yanğın təhlükəsizliyinə həmin obyektlərin rəhbərləri və ya onları əvəz
edən şəxslər cavabdehdir.
Hər bir obyektdə görünən yerlərdə yanğın təhlükəsizliyinə məsul şəxslərin vəzifəsi, adı,
atasının adı və soyadı yazılmış lövhələr asılmalıdır.
 1.3.3 Bu Qaydaların tələblərini pozan təqsirkar şəxslər, həmin pozuntuların xarakterindən və
nəticələrindən aslı olaraq mövcud qanunvericiliyə əsasən intizam, inzibati və cinayət məsuliyyəti
daşıyır.
1.3.4 Birlik, müəssisə və təşkilatların rəhbərləri aşağıdakı işləri təmin etməlidirlər:
- tabeliyində olan bütün mühəndis-texniki işçilər (MTİ), fəhlələr və qulluqçular tərəfindən bu
Qaydaların tələblərinin yerinə yetirilməsini;
1.3.5 Dövlət Neft Şirkətinin tabeliyində olan neft, qaz və kimya sənaye müəssisələrində «Sənaye
müəssisələrində və digər obyektlərdə könüllü yanğından mühafizə dəstələrii haqqında
Əsasnamə»yə (Əlavə 2) uyğun olaraq könüllü yanğından mühafizə dəstələri təşkil edilməlidir.
Könüllü yanğından mühafizə dəstələrinin şəxsi heyətinin nümunəvi hazırlıq proqramı 3 saylı
Əlavədə verilmişdir.
1.3.6 Yanğın–texniki komissiya öz fəaliyyətində bu Qaydalar və «Sənaye müəssisələrində
yanğın-texniki komissiya haqqında Əsasnamə”ni rəhbər tutmalıdır. (Əlavə1).
1.3.7 İstehsalat, sex, qurğu, laboratoriya, anbar və digər yanğın təhlükəsizliyinə cavabdeh
struktur bölmələrin rəhbərləri:
- istehsalatın texnoloji proseslərini bilməli və yanğın təhlükəsizliyi Qaydalarına əməl etməli;
- xidməti heyətin yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına ciddi əməl etmələrinə nəzarət etməli;
- obyektin rəhbərinin və ya baş mühəndisinin yazılı icazəsi olmadan və yanğın təhlükəsizliyi
xidməti ilə razılaşdırmadan odlu işlərin aparılmasına icazə verməməli;
- binalara, tikililərə, su mənbələrinə gedən keçidlərin, istehsalat obyektlərinə gedən yolların,
həmçinin binalarda keçidlərin, pilləkan qəfəsələrinin, yanğın avadanlıqlarına girişlərin hər hansı
bir əşyalarla tutulmasına yol verməməli;
- yanğınsöndürmə vasitə və cihazların hər gün baxışdan keçirməli, onların sazlığını və işə
hazırlığını müvafiq təlimatların tələblərinə uyğun yoxlamalı, yanğınsöndürmə avadanlıqlarının
təyinatını və onlardan istifadə etmə qaydalarını bilməli;
- yanğın təhlükəsizliyi qaydalarının pozulmasını və yanğın avadanlıqlarında nasazlıq aşkar
edərkən, dərhal müəssisənin mühafizə xidmətinə xəbər verməli və nöqsanların aradan
qaldırılması üçün tədbirlər görməli;
- qəza nəticəsində yanğın baş verərsə, eləcə də digər səbəblərdən təhlükəli vəziyyət yaranarsa,
dərhal yanğınsöndürmə və qəza xilasetmə dəstəsini çağırmalı, eyni zamanda əldə olan güvvə və
vasitələrdən istifadə edərək yanğının və ya qəzanın ləğv edilməsinə və insanların köçürülməsinə
başlamalıdır.
1.3.8 Müəssisə və təşkilatlarda çalışan hər bir işçi müəyyən edilmiş yanğın təhlükəsizliyi
qaydalarına ciddi əməl etməli və yanğına səbəb ola biləcək hərəkətlərə yol verməməlidir.
1.3.9 Hər bir işçi yanğın təhlükəsizliyi qaydalarının pozulmasına və ya yanğınsöndürmə
avadanlıqlarının düzgün istifadə edilməsi hallarına rast gələrsə, dərhal bu barədə obyektdə
yanğın təhlükəsizliyi üzrə məsul şəxsə məlumat verməlidir.
1.3.10 Ayrı-ayrı obyektlərin və qurğuların tikintisi, təmiri və yenidən qurulması ilə bağlı
işlərin yerinə yetirilməsi müqavilə əsasında digər bir təşkilata və ya şəxsə tapşırıldıqda yanğın
təhlükəsizliyi tələblərinin yerinə yetirilməsi üzrə məsuliyyəti həmin təşkilatın rəhbəri daşıyır.
Yanğın təhlükəsizliyinin bütün tələblərinin yerinə yetirilməsinə görə ümumi məsuliyyət isə
müəssisə rəhbərlərinin üzərinə düşür.
1.4 Yanğın təhlükəsizliyinin təmini üzrə işlərin təşkili
1.4.1 Müəssisə rəhbərləri bu Qaydaların əsasında, istehsalat xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla,
ümummüəssisə və hər bir sex, qurğu, laboratoriya və s. obyektkər üçün yanğın təhlükəsizliyi
üzrə təlimatlar hazırlamalı, onları yerli yanğın təhlükəsizliyi xidməti ilə razılaşdırmalı və təsdiq
etməlidir.
1.4.2 Ümummüəssisə təlimatlarında yanğın təhlükəsizliyinin əsas tələbləri
müyyənləşdirilməli və aşağıdakılar nəzərdə tutulmalıdır:
- ərazinin saxlanma xüsuyyəti, o cümlədən, yollar, yanğın təhlükəsizliyi tələblərinə uyğun
aralıq məsafələr, binalara, su mənbələrinə və digər obyektlərə keçid yolları;
- maddə və materialların saxlanılması qaydaları;
- nəqliyyat vasitələrinin müəssisə ərazisinə buraxılması və onların hərəkət qaydaları;
- birdəfəlik və müvəqqəti işlər yerinə yetirən şəxslərin obyektin ərazisinə buraxılması
qaydaları;
- obyektdə siqaret çəkmək üçün xüsusi yerlərin ayrılması;
- yanğınsöndürmə və yanğın rabitə siqnalizasiya vasitələrinin saxlanılması qaydaları;
- yanğından mühafizə xidmətinin çağırılması qaydaları.
1.4.3 Obyektlər üçün yanğın təhlükəsizliyi üzrə təlimatlarda yanğından mühafizə tədbirləri
müəyyən edilərkən aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır:
- istehsalatın yanğın təhlükəsizliyi üzrə kateqoriyası;
- ayrı –ayrı istehsal prosesləri üçün xüsusi tədbirlər;
- sexlərdə, emalatxanalarda, anbarlarda yanğın və partlayış törədə bilən maddələrin saxlanıl-
ması qaydaları və normaları;
- partlayış-yanğın təhlükəli ayrı-ayrı maddəlarin saxlanılması və nəqlinin xüsusiyyərləri;
- yanğın söndürmə sistemlərinin və vasitələrinin işə yararlılığının yoxlanılması qaydaları;
- xüsusi yanğınsöndürmə vasitələrinin və qurğularının zəruri hallarda işə salma qaydaları;
- nəzarət ölçü cihazlarında (qazanalizatorlar, səviyyəölçənlər, manometrlər, termometrlər)
texnoloji parametrlərin qəza, partlayış və yanğın təhlükəliliyi baxımından buraxıla bilən hədd
göstəriciləri;
- odlu işlərin aparılması üçün xüsusi yerlərin ayrılması;
- silgi materiallarının yığılması, saxlanılması və binadan xaric edilməsi;
- xüsusi geyimlərin saxlanılması;
- ayrı-ayrı aparat və avadanlıqların təmirə hazırlanması və təmirdən sonra işə salınması
zamanı yanğından mühafizə qaydaları;
- yanğın baş verərkən sex, emalatxana və digər obyektlərin işçilərinin vəzifələri (yanğından
mühafizə xidmətinin çağırılması, texnoloji avadanlıqların dayandırılması, ventilyasiya və
elektrik cihazlarının söndürülməsi, yanğınsöndürmə vasitələrinin tətbiqi, təhlükəsizlik texnikası
qaydalarına riayyət edilməklə insanların və maddi sərvətlərin köçürülməsi və s.).
Obyektin xüsusiyyətindən asılı olaraq təlimata digər tədbirlər də daxil edilə bilər.
1.4.4 Müəssisədə işlənib hazırlanmış təlimatlara aşağıdakı qaydada yenidən baxılmalıdır:
- beş ildə bir dəfədən az olmayaraq;
- texnoloji proses və iş şəraiti dəyişdikdə;
- baş vermiş bədbəxt hadisələrin təhlili əsasında dəyişiklər etmək.
1.5 Fəhlə və mühəndis-texniki işçilərin yanğın təhlükəsizliyi
məsələləri üzrə öyrədilməsi və təlimatlandırılması
2
 1.5.1 Fəhlə və mühəndis-texniki işçilərin (MTİ) yanğın təhlükəsizliyi məsələləri üzrə
öyrədilməsi və təlimatlandırılması müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən verilən əmrlə, qüvvədə olan
qaydaların tələblərinə uyğun təşkil olunmalıdır.
Müəssisələrdə bütün fəhlə, qulluqçu və MTİ-ləri ilə yanğın təhlükəsizliyi üzrə giriş və təkrar
təlimat, əlavə olaraq yanğın texniki minimumu üzrə proqrama uyğun olaraq məşğələlər
keçirilməlidir. İşçilərin iş yerində təlimatlandırma proqramına uyğun olaraq əməyin
təhlükəsizliyi üzrə təlimatlandırma ilə birlikdə aparıla bilər .
1.5.2 Müəssisə rəhbəri öz əmri ilə təyin edir:
-yanğınsöndürmə və yanğın siqnalizasiya qurğularının istismarı və saxlanılması üzrə cavabdeh
şəxsi;
-yanğın-texniki minimum proqramı üzrə işçilərin təlim keçəcək sex və ya peşələrin siyahısını;
-yanğına qarşı təlimatlandırmanı və yanğın-texniki minimum üzrə məşğələləri aparacaq
işçilərin siyahısını;
-yanğın təhlükəsizliyinə dair təlimatlandırmanı və yanğın-texniki minimum üzrə məşğələlərin
keçirilmə yerlərini;
-yanğın təhlükəsizliyi üzrə təlimatlandırılmış və yanğın-texniki minimum proqramı üzrə öyrə-
dilmiş şəxslərin qeydiyyatının aparılma qaydasını;
1.5.3 Müəssisəyə işə qəbul edilən bütün işçilər, həmçinin təcrübəyə göndərilmiş, ezam edilmiş
və müvəqqəti işə qəbul edilmiş bütün şəxslər yanğın təhlükəsizliyi üzrə giriş və ilkin təlimat
keçməlidirlər. Təlimatlandırma 5 saylı Əlavədə göstərilən forma üzrə rəsmiləşdirilməlidir.
1.5.4 Yanğın təhlükəsizliyi üzrə ilkin təlimatlandırma bu məqsədlə xüsusi otaqlarda
keçirilməli, təlimatlandırılan işçilər aşağıdakı məsələlərlə tanış olmalıdırlar:
- ümumi təhlükə və yanğınların baş vermə səbəbləri ilə;
- müəssisənin ərazisində və obyektlərində həyata keçiriləcək yanğından mühafizə tədbirləri ilə;
- müəssisədə olan yanğınsöndürmə vasitələrinin istifadə qaydaları ilə;
- yanğın baş verən hallarda hansı vacib olan əməli hərəkətlərin həyata keçirilməsi ilə.
1.5.5 Giriş təlimatlandırmanı müəssisənin əməyin mühafizəsi xidməti və FHN-nin Dövlət
yanğından Mühafizə Xidmətinin yerli yanğından mühafizə hissələri, ilkin təlimatlandırılma isə
müəssisənin istehsalat bölmə, sex, sahə və xidmət rəisi və ya müavinləri tərəfindən keçirməlidir.
Giriş təlimatlandırılması Əlavə 5-də göstərilən forma üzrə rəsmiləşdirilməlidir.
1.5.6 İşçilər yanğın təhlükəsizliyi üzrə təlimatlandırılarkən və onlara məşğələlər aparılarkən
elmi-texniki vasitələrdən, kompüter öyrətmə proqramlarından, videofilmlərdən geniş istifadə
edilməlidir.
1.5.7 İş yerində ilkin təlimat işçilər sərbəst işə buraxılmazdan əvvəl, bir işdən başqa işə və
yaxud digər xassəli iş sahələrinə keçirilən hallarda, sahənin, sexin, qurğunun, şöbənin,
laboratiyanın, emalatxananın rəisi (rəis müavini) tərəfindən aparılmalı və 6 saylı Əlavədə
göstərilən forma üzrə rəsmiləşdirilməlidir.
1.5.8 İlkin təlimatlandırmanın sonunda sərbəst işə buraxılmazdan əvvəl təlimatlandırılan
şəxsin bilikləri yoxlanılmalıdır. Bilikləri qeyri-kafi qiymətləndirilən şəxslər təkrar
təlimatlandırılaraq 2 həftədən sonra yenidən imtahan verməlidirlər. (Yenidən imtahan verənə
qədər həmin şəxslər sərbəst işə buraxılmamalıdır). Əgər təkrar imtahan zamanı işçinin biliyi
qeyri-kafi qiymət-ləndirilərsə, həmin şəxsin işə buraxılması barədə məsələ həll edilməlidir.
İşçilərin yanğın təhlükəsizliyi üzrə biliklərinin yoxlanılması onların əməyin mühafizə və
təhlükəsizlik texnikası üzrə biliklərinin yoxlanılması suallarına bu sahə üzrə suallar daxil
etməklə eyni vaxtda keçirilə və bir protokolda rəsmiləşdirilə bilər..
1.5.9 İş yerlərində təkrar təlimatlandırmanı obyektin yanğın təhlükəsizliyinə cavabdeh şəxs
aparmalıdır. İşçilər bir obyektdən digərinə keçirildikdə həmin obyektin yanğın təhlükəsizliyi
xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla onlar təkrar təlimatlandırılmalıdırlar.
1.5.10 Yüksək yanğın təhlükəli sahələrdə işləyən fəhlə, qulluqçu və MTİ-lərin yanğın
təhlükəsizliyi üzrə biliklərini təkmilləşdirmək, istehsalatın texnolojı prosesinin xüsusiyyətindən
aslı olaraq, yanğın təhlükəsizliyi qaydalarını öyrətmək, mövcud yanğınsöndürmə vasitələri ilə
tanış etmək və yanğın zamanı əməli hərəkət qaydalarını öyrətmək məqsədi ilə onlarla yanğın-
texniki minimum (YTM) məşğələləri keçirilməlidir (4 saylı Əlavə) .
Yanğın-texniki minimum proqramı üzrə məşğələlər bilavasitə sexlərdə, qurğularda, istehsalat
sahələrində, lobaratoriyalarda və s. yerlərdə aparılmalıdır. Məşğələlər ixtisas kateqoriyaları üzrə
qruplarla (elektrik qaz-qaynaqçıları, elektriklər, yanacaq anbarları təsərrüfatının fəhlələri və s.)
ildə bir dəfədən az olmayaraq keçirilməlidir.
Məşğələlərin proqramı və keçirilmə qaydaları müəssisəyə xidmət edən yanğından mühafizə
xidmətinin və müəssisənin əməyin mühafizəsi və təhlükəsizlik xidməti tərəfindən birlikdə
işlənib hazirlanmalıdır (təsdiq edilmiş təxliyyə planı üzrə).
1.5.11 Yanğın-texniki minimum üzrə məşğələlərin təşkil edilməsi və keçirilməsi yanğın-
texniki minimum proqramına əsasən aparılmalıdır.
1.5.12 YTM proqramı üzrə məşğələlər keçirildikdən sonra işçilərin bilikləri yoxlanılmalıdır.
İmtahanın keçirilməsi müvafiq sənədlərlə rəsmiləşdirilməlidir.
1.6 Yanğın zamanı insanların təhlükəsizliyinin təmini
1.6.1 İstehsalat, inzibati, ictimai və digər təyinatlı bina və otaqlarda yanğın baş verərkən
insanların təxlyyə planı üzrə təhlükəsiz köçürülməsi təmin olunmalıdır.
1.6.2 Yanğın zamanı insanların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün aşağıdakı tədbirlər
həyata keçirilməlidir:
- bina və otaqların konstruktiv-planlı həlli insanların tez köçürülmə imkanlarının həyata
keçirilməsini, yanğının yayılmasının qarşısının alınmasını təmin etməlidir;
- hər bir müəssisədə təxliyyə planı olmalıdır, işçilər həmin planla tanış edilməlidir; təxliyyə
planları binaların görünən yerlərində (hər mərtəbədə) asılmalıdır;
- insanların köçürülmə yollarındakı divar və tavanların bəzədilməsində yanar materiallardan,
həmçinin səthi yanan və boğucu qazlar ayıran materiallardan istifadə edilməməlidir;
- yanğın və qəza hallarında insanların müvəffəqiyyətlə köçürülməsinə imkan verən xüsusi
avadanlıqlar daima saz vəziyyətdə saxlanılmalıdır (təcili xəbərdarlıq sistemi, qəza vəziyyətində
işıqlandırma, təhlükəsizlik işarələri);
- işçi heyət yanğının ləğvi və lokallaşdırılması planı ilə tanış olmalı, yanğın baş verən zaman
bu plana uyğun hərəkət etməlidir;
- tüstüdən mühafizə sisteminə daxil olan qurğular saz vəziyyətdə saxlanılmalıdır;
- təxliyyə yolları (dəhlizlər, pilləkən qəfəsələri, vestibüllər) gecə vaxtı normativ tələblərə
uyğun işıqlandırılmalıdır;
- təmir işləri, elektrik cihaz və qurğularının, isitmə sistemlərinin istismarı zamanı texniki
təhlükəsizlik tələblərinə ciddi riayət olunmasına müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən daim nəzarət
olunmalıdır.
Bölmə II
3
 2. Yanğın təhlükəsizliyinin əsas tələbləri
2.1. Ərazilərə, istehsalat və inzibati binalara, otaqlara və
avadanlıqlara olan yanğın təhlükəsizliyi tələbləri
2.1.1 Müəssisələrin və obyektlərin əraziləri, istehsalat otaqları və avadanlıqları daim təmiz və
qaydasında saxlanılmalıdır.
2.1.2 İstehsalat ərazisinin, otaqların və avadanlıqların asan alışan və yanar maddələrlə (AAM
və YM), zibil və istehsalat qalıqları ilə çirklənməsinə yol verilməməlidir. Ətraf mühitə zərər verə
biləcək maddə və materiallrın yandırılmasına yol verilməməlidir, istehsalat qalıqları, zibil, quru
ot yığılmalı və xüsusi yerlərə daşınmalıdır.
AAM və YM torpağa hopmuş yerlər təmizlənməli, həmin yerlərə quru qum tökülməlidir.
2.1.3 Müəssisələrin ərazisində, açıq anbar və çuxurlarda AAM və YM saxlanılmasına yol
verilməməlidir.
2.1.4 Müəssisələrin ərazisində yerləşən partlayış-yanğın təhlükəli obyektlərin və tikililərin
ətrafında radiusu 5m-dən az olmayan zonada otlar vaxtaşırı biçilməli və yanğından təhlükəsiz
yerlərə daşınmalıdır. Həmin zonada yanar materialların saxlanılması qadağandır.
2.1.5 Partlayış-yanğın təhlükəli obyektlərin önündə yanğınsöndürmə vasitələrinin yerini gös-
tərən lövhələr asılmalıdır.
2.1.6 Keçidlərin və yolların bir hissəsinin bağlanmasına (məsələn, yolun təmiri məqsədi ilə) və
kənar yolların düzəldilməsinə, aparılacaq işin yeri, xüsusiyyəti və icra müdddəti göstərilməklə
müəssisə rəhbərinin və Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Yanğından Mühafizə Xidməti ilə
razılaşdırılmış icazəsindən sonra yol verilir.
2.1.7 Yollar qazılarkən, eni 3.5m az olmayan keçidlər saxlanılmalı, xəndəklər üzərində kör-
pülər quraşdırılmalıdır. Keçidlərin saxlanılması mümkün olmayan hallarda yanğın maşınlarının
hərəkəti üçün eni 3.5m-dən az olmayan dolayı yollar çəkilməlidir.
Bu hallarda istifadə olunan hərəkət işarələri müvafiq normativ-texniki sənədlərin tələblərinə
uyğun olmalıdır.
2.1.8 Müəssisədə, yanğından mühafizə xidməti ilə razılaşdırılmış, siqaret çəkmək üçün xüsu-si
yerlər ayrılmalıdır. Bu yerlər kanalizasiya quyularından, hidravlik qurğulardan, neftvurma nasos
stansiyalarının binalarından 20 m-dən az olmayan, neft çənləri parkından və ayrı dayanmış neft
çənlərindən, açıq neft tutucularından, siyirtmələrin manifold qovçaqlarından, neftin boşaldılması
və doldurulması və boşaldılması üçün dəmir yolu estakadalarından isə 50 m-dən yaxın olmayan
məsafədə müəyyən edilməlidir.
Həmin yerlərdə “Siqaret çəkmək üçün yer” yazılan lövhə asılmalı, su ilə dolu tutum və ya qum
yeşiyi qoyulmalıdır.
2.1.9 Partlayış təhlükəli otaqlardakı telefon aparatları və onlara qoşulan xəbərverici qurğular,
həmin otaqlarda əmələ gələ bilən partlayış təhlükəli qarışıqların kateqoriya və qrupuna uyğun
partlayışdan mühafizəli quruluşda olmalıdır.
Hər telefon aparatının yanında yanğından mühafizə xdmətinin telefon nömrəsi yazılmış lövhə
asılmalıdır.
2.1.10 Müəssisələrin ərazisində tonqalların qalanması, quru otların və yanacaq-sürtgü mate-
riallarının yandırılması qadağandır.
2.1.11 Partlayış-yanğın təhlükəli müəssisələrin və qurğuların (çənlər parkı və s.) ərazisinə giri-
şə yalnız xüsusi buraxılış vərəqəsi ilə icazə verilir. Avtonəqliyyat, traktor və digər aqreqatlar
qığılcımsöndürən və yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz olunmalıdır.
2.1.12 Partlayış-yanğın təhlükəli maddələri nəql edən boru xətlərinin məişət, yardımçı,
inziba-ti-təsərrüfat otaqlarından, paylayıcı qurğular, nəzarət-ölçü cihazları və ventilyasiya
kameraları olan otaqlardan çəkilməsi qadağandır.
2.1.13 Yanacaq doldurma məntəqələrinin, akkumlyator otaqlarının, yanacaq-sürtgü
materialla-rı anbarlarının, nasosxanaların və digər partlayış-yanğın təhlükəli istehsalat
obyektlərinin məşəl, kibrit, şam, kerosinli fənarlar, tonqal və digər açıq alov mənbələri ilə
işıqlandırılması qadağandır.
2.1.14 Hər bir müəssisədə istehsalat sexlərinin, ayrı-ayrı otaqların, qurğuların və anbarların
partlatış-yanğın və yanğın təhlükəsizliyi üzrə kateqoriyalarını müəyyən edən siyahı tərtib
olunmalıdır.
2.1.15 Nasaz avadanlıqlarda istehsalat əməliyyatlarının aparılması, qurğularda yanar qazların,
buxarların qatılığını, təzyiqini, temperaturunu və digər texnoloji parametrlərini ölçən NÖC-nın
söndürülməsi qadağandır.
2.1.16 İstismar zamanı səthlərinin temperaturu 45 0C-dən yüksək olan boru xətlərinin və
avadanlıqların, onlarla işçi heyyətin təmasda ola biləcək sahəsində çəpəri və ya yanmayan istilik
izolyasiyası olmalıdır.
2.1.17 Təzyiq altında işləyən avadanlıqlarda təmir işlərinin aparılması, nasos və kompres-
sorların işlək vəziyyətində kipgəclərinin doldurulması və sıxılması qadağandır.
Boru xətlərində və aqreqatlarda (nasoslarda, kompressorlarda), onları sistemdəki digər aparat
və boru xətlərindən siyirtmə və tıxacların vasitəsi ilə ayırmamış və sistemdəki təzyiqi
endirməmiş, flanslarının sıxılması qadağandır.
2.1.18 Avadanlıqların, xüsusi ilə flans birləşmələrinin və kipgəclərin germetikliyinə nəzarət
olunmalıdır. Məhsulun sızması yerləri aşkar olduqda, nasazlığın aradan qaldırılması üzrə
tədbirlər görülməlidir.
2.1.19 Donmuş aparatlar, armaturlar, boru xətləri, siyirtmələr yalnız buxar və ya isti su ilə
qizdırılmalıdır. Bu məqsəd üçün lehim lampasından və yaxud açıq alovdan istifadə etmək
qadağandır.
2.1.20 İstehsalat bina və tikililəri arasındakı məsafələr qüvvədə olan tikinti normalarının
tələblərinə cavab verməlidir.
2.1.21 Partlayış və yanğın baxımından təhlükəli ayrılmalar (qazların, qaz-hava qarışıqlarının,
partlayış təhlükəli tozların və s.) olan otaqlardan ayıran divardan keçən transmissiya valları və
boru xətlərində, bu ayrılmaların başqa otaqlara yayılmasının qarşısını alan kipgəc və kipləşdrici
qurğular (kipgəc, və s.) nəzərdə tutulmalıdır.
2.1.22 Yağlanmış, benzin, kerosin və digər yanar mayelərə bulaşmış silgi materialları qapağı
kip örtülən metal qutularda yığılıb saxlanılmalıdır. İş başa çatdıqdan sonra (və ya növbə təhvil
verilməzdən əvvəl) qutular yanğından təhlükəsiz yerlərə aparılmalıdır. İstifadəyə yarasız silgi
materialları obyektin müdirinin və ya sex rəisinin göstərişi ilə, müəssisənin yanğın
təhlükəsizliyi xidməti ilə razılaşdırılaraq, xüsusi ayrılmış yerlərdə yandırılmalıdır.
2.1.23 Girişlər, çıxışlar, dəhlizlər, tamburlar, stasionar yanğın pilləkənləri, binaların
damındakı yanmayan çəpərlər, pilləkən qəfəsələri, çardaqlar həmişə saz və təmiz vəziyyətdə
saxlanılmalı, artıq əşyalarla qalaqlanmamalıdır.
Çardaqlar və dam pəncərələri bağlı saxlanılmalıdır. Pilləkən qəfəsələrində müxtəlif əşyaların
yığılıb saxlanılması, qaz xətlərinin, tez alışan və yanar mayelər nəql edən boru xətlərinin
çəkilməsi, həmçinin insanların hərəkətinə mane olan avadanlığın quraşdırılması qadağandır.
4
 2.1.24 Təxliyyə yollarının qapıları binadan çıxışa doğru istiqamətdə sərbəst açılmalıdır.
Yanğın baş verərdikdə istehsalat və inzibati binalarda olan insanların təhlükəsiz təxliyyəsi təmin
edilməlidir.
2.1.25 İstehsalat və inzibati binaların zirzəmilərində və kürsülü mərtəbələrində partlayıcı
maddələrin, təzyiq altında olan (dolu) qaz balonlarının, selluloidin, kinoplyonkaların və digər
yüksək yanğın təhlükəli maddələrin saxlanılması qadağandır.
2.1.26 Hər bir istehsalat binasının və otaqlarının təxliyyə çıxışlarının kon-struksiyası,
planlaşdırılması və sayı qüvvədə olan tikinti norma və qaydaların tələblərinə cavab verilməlidir.
2.1.27 İstehsalat obyektlərinin taxta konstruksiyaları odadavamlı tərkibli materiallarla
işlənilməlidir. Bu proses vaxtaşırı aparılmalıdır.
2.1.28 Yanğına qarşı divarlarda və örtüklərdə olan aralıqlardan alovun yayılmasının və
məhsulların yanmasının qarşısını almaq üçün qoruyucu qurğular quraşdırılmalıdır (yanğına qarşı
qapılar, su pərdəsi, qapaqlar, sipərlər, şiferlər, tüstüyə qarşı qurğular).
2.1.29 Yanğına qarşı sədd müxtəlif kommunikasiya xətləri ilə kəsişdiyi yerlərdə əmələ gələn
aralıqları yanmayan materialla kip tutmaq lazımdır.
2.1.30 Yerli nəzarət orqanları və FHN-nin Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidməti ilə razılaşdırıl-mış
və müəssisə rəhbəri tərəfindən təsdiq edilmiş müvafiq lahiyə olmadığı halda, istehsalat və
xidməti otaqların yenidən planlaşdırılması qadağandır. Yenidən planlaşdırma zamanı tikinti
konstruksiyalarının odadavamlılıq həddlərinin aşağı salınmasına və insanların köçürülmə
şəraitinin pisləşməsinə yol verilməməlidir. 1, 2, və 3-cü dərəcəli odadavamlı binalarda yanar
materiallardan antresollar, arakəsmələr, məişət yerləri, anbarların quraşdırılması qadağandır.
2.1.31 AAM, YM və qazlardan istifadə olunan sexlərdə və laboratoriyalarda, onların iş yerlə-
rinə mərkəzləşdirilmiş qaydada daşınması və paylanması təşkil edilməlidir. Bütün hallarda AAM
və YM daşınması zamanı xüsusi konstruksiyaya malik təhlükəsiz qablardan (taralardan) istifadə
edilməlidir.
Sex anbarlarında AAM və YM, boyaların, həlledicilərin bir yerdə saxlanılması üçün yol verilə
bilən maksimum miqdarları normaylara uyğun təyin edilməlidir.
İş yerlərində saxlanılan materialların (istifadəyə hazır şəkildə olan) miqdarı növbə təlabatından
artıq olmamalı, onlar saxlanılan qablar kip bağlanmalıdır.
Boyalar, laklar və həlledicilər saxlanılan obyekt anbarlarına olan tələblər qüvvədə olan tikinti
normalarının tələblərinə cavab verməlidir.
2.1.32 Partlayış-yanğın təhlükəli obyektlər yanğın təhlükəsizliyi işarələri və plakatları ilə
təchiz olunmalıdır.
2.1.33 İstehsalat otaqları və avadanlıqlar vaxtaşırı tozdan və digər yanar materiallardan
təmizlənməlidir. Təmizlənmə müddəti texnoloji reqlamentə və ya sex təlimatına əsasən təyin
olunmalıdır. İntensiv sürətdə toz halında olan maddələrin yığıldığı yerlərdə yanğın təhlükəliliyi
gösətəriciləri müəyyən olunmalıdır.
2.1.34 İşçilərin xüsusi geyimləri vaxtında yuyulmalı və təmir edilməlidir. Müəssisənin
müdriyyəti tərəfidən hər bir sex (istehsalat əməliyyatı) üçün çirklənmiş xüsusi geyimlərin təmizi
(yenisi) ilə əvəz olunması müvafiq qaydada həyata keçirilməlidir.
2.2 İşçi zonanın hava mühitinə nəzarətin təşkili
2.2.1 Partlayış təhlükəli buxar və qazların yığılması ehtimalı olan istehsalat otaqlarının, xarici
qurğular yerləşən ərazilərin hava mühitinə daimi nəzarət təşkil olunmalıdır.
2.2.2 İşçi zonaların hava mühitinə nəzarət neft sənayesi müəssisələrində hava mühitinə
nəzarə-tin aparılmasına dair sahə təlimatlarına əsasən təşkil olunmalıdır.
2.2.3 İstehsalat otaqlarının və xarici qurğular yerləşən işçi zonaların hava mühitinə nazərət
etmək üçün qəza ventilyasiya sisteminə bloklanmış avtomatik siqnalizasiya sistemləri nəzərdə
tutulmalıdır.
Siqnalizasiya sistemləri işıq və səs xəbərvericiləri ilə təchiz olunmalıdır. İşçi zonanın hava
mühitində neft buxarlarının və qaz-hava qarışıqlarının miqdarı yol verilən həddən yüksək
olduqda siqnalizasiya sistemi işə düşməlidir.
Qeyd: stasionar siqnalizasiya sistemi ilə yanaşı səyyar siqnalizatorların istifadəsinə icazə
verilir.
2.2.4 İşıq və səs siqnalizasiyası xidməti heyətin iş yerlərinə, mərkəzi və yaxud yerli idarəetmə
məntəqələrinə verilməlidir.
2.2.5 Partlayış təhlükəli otaqlarda, zonalarda quraşdırılan xəbərvericilər, siqnalizasiya qurğu-
ları otaqlarda və xarici qurğular yerləşən zonalarda yarana biləcək partlayış təhlükəli
qarışıqların qrupuna və kateqoriyasına uyğun olmalıdır.
2.2.6 Buxar və qazların partlayış həddinə qədər (aşağı partlayış həddini) qatılığını təyin edən
stasionar siqnalizasiya vasitələrinin quraşdırılması neft sənayesi müəssisələrinin istehsalat
otaqlarında stasionar qaz analizatorlarının və siqnalizatorların quraşdırılma tələblərinə uyğun
aparılmalıdır.
2.2.7 Stasionar avtomatik siqnalizatorlar olmadıqda işçi zonanın hava mühitinə nəzarət müəy-
yən olunmuş cədvəl üzrə daşınan yarımavtomat siqnalizasiya cihazları ilə, ekspress-analiz üsulu
ilə və yaxud fiziki-kimyəvi üsulla həyata keçirilməlidir.
Partlayış təhlükəli qazların, buxarların, tozların yığılma ehtimalı olan yerlərdən hava
nümunəsinin götürülməsi sexin nümayəndəsinin iştirakı ilə həyata keçirilməlidir.
2.2.8 İşçi zonaların hava mühitinə vaxtaşırı nəzarəti müəssisənin, sexin sənaye-sanitariya və
ya kimyəvi laboratoriyası, həmçinin qaz-qəza xilasetmə xidməti və ya xüsusi yaradılmış qruplar
tərəfindən aparılmalıdır.
Ayrı-ayrı hallarda istehsalat zərurəti ilə bağlı, işçi zonanın hava mühitinə nəzarəti aparmaq
üçün obyektin xidməti heyəti cəlb oluna bilər. Bu şəxslər mobil (daşınan) siqnalizatorlarla
işləmə və hava nümunəsinin götürülməsi qaydalarını bilməli, ixtisasartırma-tarif komisiyyası
tərəfindən verilmiş vəsiqələri olmalıdır.
2.3 Kanalizasiya və təmizləmə qurğularına olan yanğın
təhlükəsizliyi tələbləri
2.3.1 Müəssisənin istehsalat kanalizasiya şəbəkələri qapalı formada quraşdırılmalıdır. Kanali-
zasiya şəbəkəsi yanmayan materiallardan hazırlanmalı, boru və qurğuların kimyəvi aqresiv
çirkab suların təsiri nəticəsində korroziyadan muhafizəsi nəzərdə tutulmalıdır. Kanalizasiya
baxış quyuları qapaqla bağlı vəziyyətdə saxlanılmalı və 10 sm qalınlığı olan qum təbəqəsi ilə
örtülməlidir.
2.3.2 Kanalizasiya şəbəkələrinin hidravlik sürgülərinin nasaz vəziyyətdə istismarıa
qadağandır.
2.3.3 Tərkibində neft və neft məhsulları olan çirkab sular kanalizasiya şəbəkəsinə
verilməzdən əvvəl təmizlənməlidir. Sənaye kanalizasiya şəbəkəsinin və neft tutucularının
istismarına oraya axıdılan çirkab sular neft və neft məhsullarından təmizlənməmiş icazə
verilmir.
5
 2.3.4 İstismarda olan nefttutucu qurğular fasiləsiz işləməli və müntəzəm olaraq texniki baxış
keçirilməlidir.
2.3.5 Neft tutucuları yanmayan materiallardan hazırlanmalıdır. Açıq neft tutucularının ətra-
fında yanmayan materialdan hazırlanmış, hündürlüyü 1 m-dən az olmayan çəpərlər
quraşdırılmalıdır.
2.3.6 İstehsalat obyektlərinin ərazisində qaz kəmərlərindən 15m-ə qədər məsafədə və ondan
hər iki tərəfdə yerləşən kanalizasiya qurğuları və yeraltı tikililərin havasının qazlılıq səviyyəsi
ildə 3 dəfədən az olmayaraq, qaz kəmərinin istismara verildiyi birinci il isə ayda 1 dəfədən az
olmayaraq yoxlanılmalıdır lakin hər dəfə quyuda və yeraltı tikililərdə istehsalat işləri
görülməzdən əvvəl yoxlanılmalıdır.
Qazlılığın səviyyəsi normadan yüksək olduqda və yaxud qaz sızması aşkar olunduqda, qaz
kəmərləri dərhal bağlanılmalı, yoxlanılmalı və sızmanın ləğv edilməsi üçün lazımi tədbirlər
görülməlidir, qaz kəmərinin xətti istiqamətində yuxarıda göstərilən məsafədə yerləşən bütün
digər yeraltı tikililərin və binaların havasının qazlılıq səviyyəsi yoxlanılmalıdır.
Qazlılıq səviyyəsi qazanalizatorla yoxlanılmalı, baxışın nəticələri hava mühitinə nəzarət
jurnalına qeyd edilməlidir (Əlavə 7).
2.4 Nəzarət və avtomatika vasitələri
2.4.1 Nəzarət və avtomatika vasitələrinin quraşdırılması və istismarı «Pravila texniçeskoy
ekspluatasii elektroustanovok potrebiteley» və «Pravila texniki bezopasnosti pri gkspluataüii
elektroustanovok potrebiteley» qaydalarının tələblərinə cavab verməlidir.
2.4.2 Texnoloji proseslərin avtomatik nəzarət, idarəetmə və tənzimləmə qurğularının istisma-rı
zamanı aşağıdakılara əməl olunmalıdır:
- texnoloji avadanlıqların avtomatlaşdırma vasitələri və sistemləri ilə tam təhciz olunmasına;
- avtomatlaşdırma vasitələrinin sınağının prosesin yanğın (cihazların növü, onların mühafizə
və quraşdırılma üsulları) təhlükəliliyi sinfinə, partlayış təhlükəli qarışıqların qrup və
kateqoriyasına uyğun seçilməsinə;
- yanğınların aşkar edilməsı, lokallaşdırılması və söndürülməsi sistemlərinin mövcudluğuna;
- istismar prosesində işin etibarlılığı və müntəzəmliliyinin təmin edilməsinə;
- nəzarət-ölçü və avtomatika cihazları (NÖC vəA) yerləşən otaqların yanğın təhlükəsizliyi
tələblərinə cavab verməsinə;
- avtomatlaşdırma sistemlərinin istismarı prosesində yanğına qarşı tələblərə riayət olunma-
sına;
2.4.3 Layihəyə və texnoloji reqlamentə uyğun olaraq, istehsalat qurğuları lazımi nəzarət-ölçü,
avtomatik mühafizə vasitələri ilə, partlayış-yanğın təhlükəsinin yaranmasını əks etdirən
parametrlərin (temperatur, təzyiq, mayenin səviyyəsi və s.) tənzimlənməsi sistemləri ilə təmin
olunmalıdır.
2.4.4 Partlayış-yanğın təhlükəli otaqlarda və xarici qurğularda elektirik dövrəli avtomatik ci-
hazların tətbiqinə o halda icazə verilir ki, onlar partlayış təhlükəli və mədən elektrik
avadanlıqlarının hazırlanması Qaydalarının tələblərinə uyğun olsun, bu cihazların qeyd olunan
otaqlarda və xarici qurğularda yarana bilən partlayış təhlükəli qarışıqların qrup və kateqoriyasına
uyğun olan partlayışdan mühafizə markalanması (nişanı) olsun.
2.4.5 Bütün nəzarət-ölçü, avtomatika və tənzimləmə cihazları növbə rəisinin icazəsi ilə, yanğın
təhlükəsizliyi tələblərinə riayət etməklə, sınaqdan keçirilməli və tənzimlənməlidir.
2.4.6 Partlayış-yanğın təhlükəli sexlərdə NÖC və A cihazlarının təmiri zamanı açıq oddan (le-
himləmə, qaynaq və s.) istifadə etmək və yüksək temperatur şəraitində təmir işlərini aparmaq
qadağandır.
2.4.7 Avadanlıqlarda quraşdırılan cihazlarda parametrlərin buraxıla bilən məhdudiyyət göstə-
riciləri, bu cihazların təmirini həyata keçirən müəssisənin və ya dövlət nəzarətçisinin plombu və
ya möhürü olmalıdır.
NÖC və A vasitələri olmadıqda və ya nasaz olduqda avadanlıqların, aparatların və boru
kəmərlərinin istismarı qadağandır.
2.4.8 Avtomatikanın yerli şitləri otağın yanğın təhlükəliliyi sinifinə uyğun hazırlanmış şkaf-
larda quraşdırılmalıdır. Şkaflar qıfılla bağlanmalı, açar isə avtomatika vasitələrinə xidmət edən
işçilərdə olmalıdır.
2.5 Anbarlara, qazanxanalara və köməkçi binalara (otaqlara) olan
yanğıntəhlükəsizliyi tələbləri.
2.5.1 Kimyəvi maddələr anbarı
2.5.1.1 Kimyəvi maddələr saxlanılan anbarların xidməti heyəti kimyəvi maddələrin və reak-
tivlərin saxlanılması üzrə təhlükəsizlik qaydalarını bilməlidir.
2.5.1.2 Kimyəvi maddələr xüsusiyyətlərinə görə (yanğın təhlükəli, zəhərli, kimyəvi aktiv və
s.) yerləşdirilməli və yerləhşdirilmə planı işlənib hazırlanmalıdır.
2.5.1.3 Təhlükəsizlik baxımından eyni fiziki-kimyəvi xassəli və yanğın təhlükəli kimyəvi
maddələr bir yerdə saxlanılmalıdır (Əlavə 8).
Bunun üçün anbarlar biri birindən yanmayan divarlarla (yanğınaqarşı arakəsmələrlə) ayrılmış
otaqlara bölünməlidir.
2.5.1.4 Kimyəvi maddələr saxlanılan anbarlarda kimyəvi maddələrin saxlanılması ilə əlaqədar
olmayan işlərin aparılması qadağandır.
2.5.1.5 Güclü təsir edici zəhərli maddələrin (GTZM) saxlanılmasına bü növ maddələrin
saxlanılmasına dair xüsusi qaydalara riayət etməklə icazə verilir.
2.5.1.6 Kimyəvi maddəllərlə bağlı işlər ehtiyyatla, səliqəli və onların qablaşdırılma taraları
zədələnmədən aparılmalıdır. Kimyəvi maddə olan hər bir qabın, tutumun üzərində kimyəvi
maddənin adı göstərilən yazısı (birkası) olmalıdır.
2.5.1.7 Hava, su, yanar maddələrlə təmasından öz-özünə alışma qabiliyyəti olan və yaxud
partlayış təhlükəli qarışıq əmələ gətirən kimyəvi maddələr yuxarıda qeyd olunan maddələrlə bir
yerdə saxlanılmamalı, yüksək temperaturun təsiri və mexaniki zədələnmə ehtimalı olmayan
xüsusi şəraitdə saxlanılmalıdırlar.
Güclü təsiredici xüsusiyyətləri olan oksidləşdirici maddələr (maqnezium-xlorat, hidrogen
peroksid və s.) digər kimyəvi maddələrdən ayrı saxlanılmalıdır.
2.5.1.8 Kimyəvi maddələrin çəkilməsi xüsusi çəki otaqlarında aparılmalıdır. Dağılmış və
ətra-fa səpələnmiş maddələr təcili olaraq yığışdırılmalı və zərəsizləşdirilməlidir. Qablaşdırma
materialları xüsusi otaqda saxlanılmalıdır.
2.5.1.9 Yanğın zamanı yüksək temperatur təsirindən ərimə xüsusiyyəti olan kimyəvi
maddələr saxlanılan otaqlarda əriyən kimyəvi maddələrin sərbəst axmasına qarşı tədbirlər
görülməlidir: otaqlarda panduslar, bortlar nəzərdə tutulmalıdır.
2.5.1.10 Kimyəvi maddələr saxlanılan qablar, tutumlar, çəlləklər açıq meydançalarda, qrup
halında və hər bir qrupda 100 ədəddən çox olmamaq şərti ilə yerləşdirilməli və qruplar
arasındakı məsafə 1 m-dən az olmamalıdır. Hər qrupda eyni növ (eyni xassəli) kimyəvi
maddələr saxlanılmalı və qruplar müvafiq yazılarla işarələnməlidir. Meydançalar hamarlanmalı
6
və çəpərlənməlidir. Açıq medançada saxlanılan kimyəvi maddələrlə dolu tutumlar günəş
şüalarından qorunmalıdır.
2.5.1.11 Azot və sulfat turşuları üzvi mənşəli maddə və materiallarla təmasdan qorunmalıdır.
2.5.1.12 Turşular saxlanılan yerlər nişanlanmalıdır. Təsadüfən dağılmış turşunun
zərərsizləşdirilməsi (neytrallaşdırılması) üçün əhəng və yaxud soda məhlulu saxlanılmalıdır.
2.5.1.13 Yükləmə-boşaltma işləri başa çatdıqdan sonra avtonəqliyyat vasitələrinin kimyəvi
materiallar anbarların ərazisində sazxlanması qadağandır.
2.5.2 Asan alışan, yanar maye və yanar qaz anbarları
2.5.2.1 Anbarların quruluşu qüvvədə olan norma və qaydaların tələblərinə cavab verməlidir.
2.5.2.2 AAM və YM açıq anbarları istehsalat sexləri və yaşayış məntəqələrinə nisbətən aşağı
səviyyəli meydançalarda yerləşdirilməlidir. Meydançaların qəza zamanı mayenin axmasının
qarşısını alan çəpərləri (bəndi) olmalıdır.
2.5.2.3 Anbar otaqlarının daxili taxta konstruksiyaları odadavamlı tərkiblə işlənməlidir.
2.5.2.4 Anbar otaqlarında ümumi elektrik açarı anbar otağının xaricində, yanmayan divarda,
divarları yanar materialdan olan anbarlarda isə ayrıca dirəkdə quraşdırılmış şkafda
yerləşdirilməlidir.
2.5.2.5 Qablaşdırılmış neft məhsulları saxlanılan anbarda çəlləklər zədəənməməli, tıxacları
yuxarı vəziyyətdə ehtiyyatla yığılmalıdır. Anbarda bilavasitə neft məhsulları ilə doldurma
işlərinin aparılması, qablaşdırma materialı və taraların saxlanılması qadağandır.
2.5.2.6 Boşaltma və doldurma boru xətlərinə və dayaqlarına mütəmadi baxış keçirilməli və
ehtiyat təmir işləri aparılmalıdır. Boşaltma-doldurma qurğularında aşkar olunan sızma dərhal
aradan qaldırılmalıdır. Əgər bu mümkün deyilsə, boşaltma qurğusunun nasaz hissəsi
bağlanmalıdır.
2.5.2.7 AAM və YM daşıyan avtosisiternlər etibarlı yerləbirləşmə ilə təchiz olunmalı, işlən-
miş qaz atqı boruları isə radiator altına çıxarılmalı və qığılcımsöndürənlə təchiz olunmalıdır.
2.5.2.8 Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlar yünğül örtüklü, bir mərtəbəli olmalıdır.
Atmosfer çöküntülərindən və günəş şüalarından qorunmaqla balonlar açıq meydançalarda
saxlanıla bilər.
2.5.2.9 Qrup balon qurğularını mühafizəedici örtükləri olan binalardan ayrıca yerlərdə yer-
ləşdirmək olar. Balonlar bağlanan şkaflarda yerləşdirilməli və ayrıca mühafizə olunan örtükləri
olmalıdır.
2.5.2.10 Sıxılmış maye qaz balonlarının saxlanılması “Təzyiq altında işləyən tutumların
(qabların) quruluşu və təhlükəsiz istismarı qaydalar” nın tələblərinə cavab verməlidir. Balonların
üzərini içərisindəki mövcud qaza əsasən rənglənməlidir.
2.5.2.11 Yanar qaz balonları digər oksigen, sıxılmış hava, xlor və s. balonlardan ayrıca ola-raq
saxlanılmalıdır.
2.5.2.12 Partlayış təhlükəli stansiya otaqlarında sıxılmış qaz balonları və yanar qaz balonları
saxlanılan otaqda hava-qaz qarışığının partlayış həddini bildirən siqnalizasiya cihazı quraşdırıl-
malıdır. Siqnalizasiya cihazı olmadıqda, otağın hava nümunəsinin analizi aparılmalıdır.
2.5.2.13 Balonları anbarlara yığarkən, balonların bir-birinə dəyməsinə, balon başlığının düş-
məsinə və balonun yerə yıxılmasına yol verilməməlidir.
2.5.2.14 Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlara dabanında dəmir nalı olan ayaqqabı ilə da-xil
olmaq qadağandır.
2.5.2.15 Anbarda hava-qaz qarışığının partlayış təhlükəli həddə çatmaması üçün yanar qaz
ba-lonları saxlanılan anbarlarının otaqları ventilyasiya sistemi ilə təchiz olunmalıdır.
Ventilyasiya sistemi olmayan anbarların istismarı qadağandır.
2.5.2.16 Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlarının qızdırılmasına yanlnız su, aşağı təzyiqli
buxar və yaxud hava qızdırıcı sistemlərlə icazə verilir.
2.5.2.17 Balon saxlanılan anbarların pəncərəsindən ğünəş şüalarının bir başa balonlara təsir
etməsininn qarşısını almaq üçün pəncərə şüşələri ağ boya ilə rənglənməli və yaxud ğünəş
şüalarına qarşı qoruyucu vasitələr quraşdırılmalıdır.
2.5.2.18 Balon saxlanılan anbarlarında tez alışan və partlayış təhlükəli materialların, eləcədə
digər qazla doldurulmuş balonların saxlanılması qadağandır.
2.5.2.19 Anbarda saxlanılan balonlardan 10 metr radiusda asan alışan materialların saxlanıl-
ması, eləcədə açıq odla işlərin yerinə yetirilməsi qəti qadağandır.
2.5.2.20 Oturacağı olan dolu yanar qaz balonları şaquli vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
Balonların aşmasının qarşısını almaq üçün onlar xüsusi qəfəsli qutularda yerləşdirilməli və ya
çəpərlənməli-dir.
2.5.2.21 Oturacağı olmayan balonlar üfqi vəziyyətdə, ağacdan hazırlanmış çərçivədə saxlanıl-
malıdır. Balonlar sıra ilə düzülməli, sıraların hündürlüyü 1.5 m-dən hündür olmamalıdır. Balon-
ların ventilləri bir istiqamətdə qoruyucu qapaqla bağlanmalıdır.
2.5.2.22 Oksigen balonlarının saxlanılmasında və daşınmasında piylərin və yağa bulaşmış
ava-danlığın balonların üzərinə düşməsinə və toxunmasına icazə verilmir. Əl ilə ventildən tutub
oksigen balonunu çevirmək qəti qadağandır.
2.5.3 Materiallar anbarı
2.5.3.1 Anbarda müxtəlif material və məmulatlar, yanğının söndürülməsində istifadə olunan
yanğınsöndürmə vasitələrindən (su, köpük, karbon qazı) asılı olaraq və materialların eyni
yanma xüsusiyyətinə görə seçilib yığılmalı və digər maddə və materiallardan (azot və sulfat
turşusu, digər üzvi maddələrdən və karbohidrogenlərdən) ayrı saxlanılmalıdır (Əlavə 8).
2.5.3.2 Anbar otaqlarında ümumi elektrik açarı anbar otağının xaricində yanmayan divarda,
yanar divarlı anbarlarda isə ayrıca dirəkdə quraşdırılmış şkafda yerləşdirilməlidir.
2.5.3.3 Otaqların isidilməsində mərkəzi su və hava istilik cıhazlarından istifadə edilməlidir.
Materiallar anbarda qaz piltələrinin, məişət elektrik qızdırıcı cihazların və sobaların quraşdırıl-
ması qadağandır.
2.5.3.4 Yüklərin və yükləyici mexanizmlərin anbarların rampalarında saxlanılmasına yol
verilmir. Rampaya boşadılmış materiallar işin sonuna qədər anbardan yığışdırılmalıdır.
2.5.3.5 Anbarın rəflərində saxlanılan materiallar sıra ilə yığılmalıdır. Anbar qapısının
qarşısın-da eni qapı eninə bərabər, 1 m-dən az olmayan keçidlər nəzərdə tutulmalıdır. Rəflər
yanmayan materialdan hazırlanmalıdır.
2.5.3.6 Materialların anbarlara yığılması və boşaldılması zamanı istifadə olunan
mexanizimlər və elektrik yükləyicilərin kabelləri saz vəziyyətdə olmalıdır.
2.5.3.7 Anbar müdiri ( anbardar) işin sonunda anbar otaqlarına baxış keçirməli, yanğın təhlü-
kəsinin olmamasına əmin olduqdan sonra elektrik şəbəkəsini söndürməli və anbarı bağlamalıdır.
2.5.3.8 İstehsalat və yardımçı binaların, anbarların zirzəmilərində boyaların, rənglərin,
kalsium karbidin, dolu qaz balonlarının, AAM, YM və digər partlayış-yanğın təhlükəli
maddələrin və materialların saxlanılması qadağandır.
2.5.3.9 Materiallar anbarlarının otaqlarında elektrokar, avtoyükləyici və digər daxili yanma
mühərrikli texnikanın saxlanılması qadağandır.
7
 2.5.4 Çənlər və çən parkları
2.5.4.1 Çənlər və çənlər parkının istismarı və təmiri qüvvədə olan müvafiq rəhbər sənədlərin
tələblərinə uyğun aparılmalıdır. Çənlər parkı layihəyə uyğun xüsusi ayrılmış ərazidə
yerləşdirilməlidir.
2.5.4.2 Çən parkları stasionar və avtomatik yanğınsöndürmə qurğuları ilə təchiz olunmalıdır.
Neft məhsulları saxlanılan çənləri günəş şüalarından qorumaq üçün açıq rəngli boyalarla
rəngləmək lazımdır.
2.5.4.3 Çən parkları ərazisinə avtonəqliyyat vasitələrinin daxil olmasına yalnız təmir işlərinin görülməsi
zamanı icazə verilir. Hər bir halda təmir işlərinin görülməsi üçün icazə-buraxılış vərəqəsi baş mühəndis
tərəfindən verilməlidir.
2.5.4.4 Sutkanın qaranlıq və gecə vaxtı çən parkları yerləşən ərazi, parkların xaricində quraşdırılmış
çıraqlar və ya projektorlar vasitəsilə işıqlandırılmalıdır. Çən parkının içərisində partlayış mühafizəli nəzarət və
avtomatika qurğuları, siyirtmələrin elektrik intiqalları və yerli işıqlandırma cizahları istisna olmaqla digər
elektrik avadanlıqlarının quraşdırılması və elektrik kabel xəttlərinin çəkilməsi qadağandır. Hava elektrik
ötürücü xəttləri çən parkından 100m-dən az olmayan məsafədən keçməlidir.
2.5.4.5 Çənlər parkında çənlər arasında boru xətləri elə quraşdırılmalıdır ki, qəza zamanı
məhsulun bir çəndən digər çənə nasoslarla vurulma imkanı olsun. Çən parkında çənlər arasında
boru xətləri elə quraşdırılmalıdır ki, qəza zamanı məhsulun çəndən çənə vurulması imkanı olsun.
2.5.4.6 Neft və neft məhsulları çənin daxilindəki maye qalığı səviyyəsindən aşağıya vurulmalı və beləlik-lə
neftin sıçramasına və güclü qarışmasına yol verilməməlidir. Doldurucu boru ilə çənin dibi arasında məsafə
200 mm-ə qədər olmalıdır.
Boş çən neft məhsulları ilə doldurulan zaman səviyyə doldurucu borunun ucuna çatana qədər, mayenin
vurulma sürəti 1m/san-dən çox olmamalıdır.
2.5.4.7 Çən parklarının işçiləri istismar əməliyyatlarında və eləcə də qəza, yanğın baş verdikdə cəld və
səhvə yol vermədən lazımi açıb-bağlama işlərini yeinə yetirmək üçün boru kəmərlərinin yerləşməsini və
bütün siyirtmələrin təyinatını bilməlidir. Çənlərə xidmət edən operatorların otağında boru kəmərlərinin və
siyirtmələrin yerləşmə texnoloji sxemi asılmalıdır.
2.5.4.8 Çənlərin istismarı vaxtı tənəffüs klapanlarının alışmanın qarşısını alan odkəsicilərinin saz vəziy-
yətdə olmasına daima nəzarət edilməlidir. Odkəsicilərinin vəziyyətinə ayda 1 dəfədən az olmayaraq, havanın
temperaturu 0°C-dən yuxarı olduqda isə ayda iki dəfədən az olmayaraq baxış keçirilməlidir. Baxışların
nəticələri xüsusi jurnalda qeyd edilməlidir.
2.5.4.9 Qızdırılmış və ya isti hava şəraitində uzun müddət saxlanılan nefti çənə vurarkən, doldurma
səviyyəsi neftin genişlənmə əmsalı nəzərə alınmaqla müəyyən edilməlidir. Çəndə soyuq neft məhsulunun
həcmi çənin həcminin 95%-dən, mayeləşdirilmiş qazın isə 83%-dən artıq olmamalıdır.
2.5.4.10 Səviyyə ölçüldükdən, nümunə götürüldükdən sonra çənin damına tökülmüş neft dərhal
təmizlənməli, çənin damı isə tam silinməlidir. Damın üzərində silgi materiallarının və müxtəlif əşyaların
saxlanılması qadağandır.
2.5.4.11 Çənlərdə neftin qızdırılmasına (müəyyən olunmuş hədlərdə) qızdırıcının üzəri maye ilə 0,5m az
olmayaraq örtüldükdə yol verilir.
2.5.4.12 Qatı neftin çənlərdə qızdırılmasına yalnız buxarla və su qızdırıcıları vasitəsilə xidməti heyətin
daimi nəzarəti altında icazə verilir.
2.5.4.13 Hər bir çənin və çən qrupunun çıxış xəttində, eləcədə də neft tutucusundan qabaqda və ondan
sonra neft kanalizasiyası xəttində hidravlik sürgü qoyulmalıdır.
2.5.4.14 İstismarda olan çənin qaynaq tikişlərində, gövdəsində və ya dibində çat əmələ gələrsə çən təcili
olaraq boşaldılmalı və təmizlənməlidir. Neftlə dolu çənlərdə çatların qaynaq edilməsinə və döyəclənməsinə
yol verilmir.
2.5.4.15 Çənə baxışın keçirilməsi, nümunənin götürülməsi və mayenin səviyyəsinin ölçülməsi zamanı
qığılcım əmələ gətirməyən alət və tərtibatlardan istifadə edilməlidir.
2.5.4.16 Tərkibində kükürd birləşmələri olan neft saxlanılan çənlərdə öz-özünə alışan pirofor
birləşmələri-nin təsirindən partlayış və yanğınların baş verə bilməsinin qarşısını almaq üçün müvafiq
təlimatın tələblərinə əməl olunmalıdır.
2.5.4.17 Neft çənlərinin ətrafındakı bəndlər daima saz vəziyyətdə saxlanılmalı və qüvvədə olan tikinti
norma və qaydalarının tələblərinə cavab verməlidir.
2.5.5 Asan alışan mayelərin (AAM) və yanar mayelərin (YM)
vurulması üçün nasosxanalar
2.5.5.1 Neftvurma nasos stansiyalarının istimsmarı qüvvədə olan qayda və normaların tələblə-
rinə əsasən aparılmalıdır.
2.5.5.2 Nasosxanalar aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:
- nasosxananın iki çıxışı olmalıdır;
- pəncərə və qapılar xaricə açılmalıdır;
- sorucu ventilyasiya sistemi olmalıdır;
- döşəmələr, divarlar odadavamlı materialdan olmalı və təmiz saxlanılmalıdır.
2.5.5.3 Nasosxanada açıq oddan istifadə etmək qadağandır.
2.5.5.4 Nasoslar arasındakı keçidlərdə və nasosxanaların çıxışında hər hansı əşyaların və
materialların saxlanılması qadağandır.
2.5.5.5 Nasosxana aşağıdakılarla təchiz edilməlidir:
- avtomatik qaz siqnalizatoru ilə bloklanmış qəza ventilyasiyası ilə;
- hava axını yaradan sorucu ventilyasiya sistemi ilə;
- stasionar və daşınan yükqaldırıcı qurğularla;
- avtomatik yanğınsöndürmə sistemi ilə.
2.5.5.6 Nasos stansiyalarındakı bütün ventilyasiya qurğularının saz və fasiləsiz işləməsi
təmin olunmalıdır.
2.5.5.7 İş prosesində müntəzəm olaraq nasos və boru kəmərlərinin hermetikliyinə, sürtülən
his-sələrin yağlanmasına, habelə nasosların yastıqlarının, kipgəclərinin temperaturuna,
yanğınsön-dürmə qurğularına və siqnalizasiyasına nəzarət edilməlidir.
Kipgəclərdə və boru kəmərlərinin birləşmələrində aşkar edilmiş sızmalar dərhal aradan qaldı-
rılmalıdır.
2.5.5.8 Sürtgü materiallarının axmasına, sıçramasına və nasosların altında yığılmasına yol
verilməməlidir. Nasos stansiyalarının döşəmələri təmiz saxlanılmalı və müntəzəm olaraq yanğın
təhlükəsiz yuyucu vasitələrlə təmizlənməli və su ilə yuyulmalıdır.
2.5.5.9 Neft məhsullarının vurulmasında istifadə olunan nasosların üfürülmə kranı məhsulun
hidravlik sürgüdən keçərək istehsalat kanalizasiyasına və ya xüsusi tutuma axıdılması üçün
borucuqla təchiz olunmalıdır.
2.5.5.10 İş qurtardıqdan sonra nasosun qəbuledici və atqı borularındakı və çənlərdəki
siyirtmə-lər bağlanmalı, nasosxanaya baxış keçirilməli, tökülmüş neft yığılmalı, bütün qurğular
və işıq söndürülməlidir.
2.5.5.11 Elektrik enerjisinin verilməsi qəflətən dayandıqda nasosların mühərrikləri dərhal
elektrik qida mənbəyindən açılmalı, sonra nasosların giriş xətlərindəki siyirtmələr
bağlanmalıdır.
2.5.5.12 Nasos aqreqatları və boru xətləri işləyən zaman, onları təmir etmək qadağandır.
8
 Elektrik avadanlıqlarının, aparatların, elektrik şəbəkəsinin təmirinə və elektrik lampalarının
dəyişdirilməsinə yalnız elektrik şəbəkəsini cərəyandan açdıqdan və nasosxana otaqlarının havası-
nı dəyişdirdikdən sonra icazə verilir.
2.5.5.13 Neft vuran nasosun elektrik intiqalının qəza vəziyyəti üçün nəzərdə tutulan məsafə-
dən idarə olunan söndürmə sistemi olmalıdır.
2.5.5.14 Elektrik mühərrikləri və onları işəsalma elektrik qurğuları partlayışdan mühafizəli
icrada olmalıdır.
2.5.6. İsitmə və ventilyasiya sistemi.
2.5.6.1 İsitmə qurğularının texniki vəziyyətinə, istismarına, vaxtı-vaxtında təmirinə üzrə mə-
suliyyəti müəssisənin baş energetiki (baş mexaniki), müəssisənin ayrı-ayri obyektlərində isə
həmin obyektlərin rəhbərləri daşıyır.
2.5.6.2 Bloklu qurğular dəstinə daxil olan elektrik qızdırıcı cihazlardan başqa digər elektrik
qızdırıcı cihazların istismarı, obyektin baş energetikinin yazılı icazəsi və FHN-nin Dövlət
Yanğın Nəzarəti Xidməti ilə razılaşdırılması olmadan qadağandır.
2.5.6.3 İsitmə cihazlarının quraşdırılmasına, obyekt rəhbərinin müəssisənin yanğından müha-
fizə xidməti ilə yazılı razılaşdırılmasından, yanğın təhlükəsizliyi üzrə məsul şəxslərin təyin
edilməsindən və yanğından mühafizə xidmətinin təklif etdiyi bütün tədbirlərin yerinə yetirilmə-
sindən sonra yol verilir.
PUG-85 sənədinin tələblərinə cavab verməyən müvəqqəti elektrik xətlərinin çəkilməsi,
standarta uyğun olmayan qoruyucuların və zavod istehsalı olmayan elektrik qızdırıcı cihazların
istifadəsi qadağandır.
2.5.6.4 Binanın yanar konstruksiyalarından yanğına qarşı ara məsafəsi saxlanılmayan soba,
qazanxana və digər qızdırıcı cihazların istismarına yol verilmir.
2.5.6.4 Avtomatika ilə təchiz olunmayan isidici sobaların və digər qızdırıcı cihazların istismarı
zamanı onları nəzarətsiz qoymaq qadağandır.
2.5.6.5 Hava qızdırıcıları və isidici cihazlar, baxış və təmizlənmə zamanı onlara sərbəst
yanaşmanı təmin edən qaydada yerləşdirilməlidirlər.
Çoxlu miqdarda yanar tozlar ayrılan istehsalat otaqlarında qızdırıcı cihazların rahat təmizlən-
məsi üçün onların hamar səthləri olmalıdır.
2.5.6.6 Çardaqlardan keçən tüstü boruları və tüstü kanallı divarlar suvaqlanmalı və ağardıl-
malıdır.
2.5.6.7 Bərk yanacaqla işləyən qazanxana qurğusunun tüstü boruları qığılcımsöndürənlə təh-
ciz olunmalı və tüstü boruları ayda 3 dəfədən az olmayaraq hisdən təmizlənməlidir.
2.5.6.8 Sobalar və tüstü boruları isitmə dövrü başlamazdan əvvəl və bütün isitmə dövründə
aşağıdakı qaydada hisdən təmizlənməlidir:
- isidici sobalar 2 ayda 1 dəfədən az olmayaraq;
- mətbəx plitələri və su qızdırıcıları ayda 1 dəfədən az olmayaraq;
-uzun müddətli isidən xüsusi sobalar (yeməkxanalarda, quruducularda və s.) ayda 2 dəfədən az
olmayaraq.
Nasaz sobaların və tüstü borularının istismarı qadağandır.
2.5.6.9 İstehsalat və inzibati otaqlarda sobaların işə salınması müəssisənin əmri ilə təyin
olunmuş, təlimatlandırılmış şəxs tərəfindən aparılmalıdır.
2.5.6.10 Sexlərdə, laboratoriyalarda və digər otaqlarda sobaların işə salınması müəssisə üzrə
əmrlə təyin olunmuş şəxs tərəfindən aparılmalıdır.
2.5.6.11 Sobalı isidicilərin istismarı zamanı aşağıdakılar qadağandır:
-sobaların odluqlarının qarşısında yanacağın saxlanılması;
-sobaların alışdırılmasında benzin, kerosin, dizel yanacağı və digər TAM, YM- in istifadəsi;
-sobaların üstünə odunun, paltarların və digər tez alışan əşya və materialların qoyulması və
qurudulması;
-sobanın qalanması üçün nəzərdə tutulmayan kömür, koks və ya qazdan istifadəsi;
-uzunluğu odluğun uzunluğundan böyük olan odun parçalarının istifadəsi;
-ventilyasiya və qaz kanallarından sobalarda baca kimi istifadəsi.
2.5.6.12 Sobaların qarşısındakı yanar şkafların üzərinə polad lövhə və ya ölçüsü 70x50 sm
olan asbest parçası vurulmalıdır.
2.5.6.13 Sobaların qarşısında yığılan külün, şlakın və kömürün tikililərin ətrafına
tökülməsinə icazə verilmir, onlar bu məqsəd üçün xüsusi ayrılmış yerlərə atılmalıdır.
2.5.6.14 Yanacaq (öz-özünə yana qabiliyyətinə malik kömür və torf) xüsusi otaqlarda və
yaxud tikililərdən 8 m-dən az olmayan məsafədə, xüsusi ayrılmış meydançalarda
saxlanılmalıdır.
Ventilyasiya
2.5.6.12 AAM və YM-lə işləyən aparat və kommunikasiyalar yerləşən bağlı otaqların hava
mühitində yanar və partlayış təhlükəli qazların yığılması etimal olduqda ventilyasiya sisteminın
normal işi təmin olunmalıdır.
2.5.6.13 A, Б, B istehsalat kateqoriyalı binaların, otaqların və ictimai binaların otaqlarında
texnoloji havalandırma sistemləri istisna olmaqla, hava qızdırıcısının, hava kondensasiya və
ventilyasiya sistemlərinin işinin avtomatik dayandırılması nəzərdə tutulmalıdır.
2.5.6.14 Ventilyasiya sisteminin texniki vəziyyətinə, saz vəziyyətdə saxlanılmaslna, istismarı
zamanı yanğın təhlükəsizliyi tələblərinə riayət olunmasına görə məsuliyyəti müəssisənin baş
mexaniki (baş energetiki) və ya müəssisə rəhbərinin əmri ilə təyin olunmuş şəxs daşıyır.
2.5.6.15 Obyektin və sexin ventilyasiya qurğularının istismar qaydaları və yanğına qarşı iş
rejimi işçi təlimatlara əsasən təyin olunmalıdır. Bu təlimatlarda (istehsalat şəraitinə uyğun)
yanğın təhlükəsizliyi tədbirləri, hava borularının, süzgəclərin, odkəsici klapanların və digər
avadanlıqların təmizləmə müddəti, yanğın və qəza zamanı xidməti heyətin hərəkət qaydaları öz
əksini tapmalıdır.
2.5.6.16 Ventilyasiya sisteminin su süzgəclərinin, quru süzgəclərin, tozsorucularının və digər
qurğularının nasazlığı səbəbəindən partlayış və yanğın baş verə bilən otaqlarda texnoloji
avadanlığın işləməsinə icazə verilmir.
2.5.6.17 Ventilyasiya sistemindən partlayış-yanğın təhlükəli maddələri kənarlaşdıran (metal
və ya bərk əşyaların ventilyatorlara düşməməsi üçün) sorucu qurğular qoruyucu torla və ya
maqnit tutucularla təchiz olunmalıdır.
2.5.6.18 Yanar və partlayış təhlükəli maddələr olan istehsalat otaqlarında sorucu qurğuların
metal hava vurucuları, boru xətləri, süzgəcləri və digər avadanlıqları yerlə birləşdirilməlidir.
2.5.6.19 Hava mühitində asan alışan və ya partlayış təhlükəli maddələrin (qazlar, buxarlar,
toz-lar) yığılması etimalı olan otaqlarda ventilyatorun, tənzimləyicilərin və ventilyasiya
sisteminin digər qurğularının konstruksiyası qığılcım verməyən materialdan hazırlanmalıdır.
2.5.6.20 Partlayış-yanğın təhlükəli otaqlarda quraşdırılan ventilyasiya sistemləri yanğın və
qəzanın hadisələri üçün nəzərdə tutulan məsafədən idarə olunan işə salma və dayandırma
qurğuları ilə təchiz olunmalıdır.
2.5.6.21 Nasaz ventilyasiya sistemi olan avadanlıqları işə salmaq qadağandır.
2.5.6.22 Ventilyasiya kameralarında avadanlıqların və materialların saxlanılması qadağandır.
Ventilyasiya kameraları bağlı saxlanılmalıdır, oraya kənar şəxslərin daxil olması qadağandır.
9
 2.5.6.23 Partlayış təhlükəli maddələr və yaxud yanğın təhlükəli toz nəql edən sorucu sistemlə-
rin hava xətlərinə və pnevmatik daşıyıcı borularına mütamadi baxış keçirilməli, içərisi təmizlən-
məli və daxilində baş verə biləcək yanğınların söndürülməsi üçün onlar baxış pəncərələri ilə
təchiz olunmalıdır.
Baxış pəncərələri bir-birindən 1,5 metrdən çox olmayan məsafədə, divarlardan keçən boru
xəttində, döngələrdə və üçlüklərdə yerləşdirilməlidir.
2.5.6.24 Yanğına qarşı sədlərin kəsişdiyi yerlərdə hava axınları avtomatik odkəsici qurğularla
(qapaq, şiber, klapan) təchiz olunmalıdır.
2.5.6.25 Avtomatik odkəsici qurğuların istismarı zamanı aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır:
- texniki vəziyyətinin həftədə 1dəfədən az olmayaraq yoxlanılması;
- siyirtmə intiqalının həssas elementlərinin (tez əriyən elementlər) yanar tozdan vaxtında
təmizlənməsi.
2.5.6.26 Ventilyasiya sistemlərində bütün təmir işləri obyektin rəhbərinin yazılı icazəsi ilə
aparılmalıdır.
2.5.7 Qazanxana qurğuları
2.5.7.1 Qazanxana qurğularına xidmət etmək üçün yaşı 18-dən az olmayan, tibbi müayinə-dən
keçmiş, müvafiq qaydada təsdiq olunmuş proqram əsasında təlim kursu keçmiş və qazanxana
qurğularının təhlükəsiz istismarı üzrə təlimatlandırılmış, bilikləri yoxlanılmış (sınaq imtahanı
vermiş), müəssisənin və ya təşkilatın ixtisaslaşdırma komissiyası tərəfindən vəsiqə almış şəxslər
buraxılırlar.
Bu şəxslərin bilikləri ildə 1dəfədən az olmayaraq müəssisə rəhbərliyi tərəfindən təkrar yoxla-
nılmalıdır.
2.5.7.2 Qazanxanaya xidmət edən işçiyə (maşinistə, qazançıya və s.) növbə vaxtı kənar işlər-
lə məşğul olmaq, avtomatlaşdırılmış qazanxanalarda isə qazanları nəzarətsiz qoymaq qadağan-
dır.
2.5.7.3 Qazanlar, yanacaq nəql edən boru xətləri və qazanxana avadanlıqları saz vəziyyətdə
saxlanılmalıdır.
2.5.7.4 Ayrıca tikilmiş qazanxana otaqlarında mazut üçün həcmi 5m3-dən çox və yüngül neft
yanacağı üçün həcmi 1m3-dən çox olmayan bağlı çənlərin quraşdırılmasına icazə verilir.
2.5.7.5 Qazanxana qurğuları və buxar qazanları aşağıdakı yerlərdə qurula bilər:
- ayrıca binalarda;
- bilavasitə istehsalat və ictimai binalara bitişik olan, lakin onlardan yanğına qarşı divarla
(odadavamlılıq həddi azı 2,5 saat) ayrılan otaqda. Belə divarda qapılar olarsa, onun layları
qazanxanaya tərəf açılmalıdır.
2.5.7.6 Qazanların aşağıdakı yerlərdə qurulmasına icazə verilmir:
- ictimai otaqların altında ;
- yanar maye anbarlarının altında yerləşən otaqlarda;
- yanar maye və material anbarlarına bitişik otaqlarda;
- qaz və maye yanacaqla (alışma temperaturu 450C-dən aşağı olan) işləyən başqa qazanxana-
nın içərisində;
- uşaq bağçaları, məktəb, xəstəxana, müalicə və istirahət müəssisələri binalarına bitişik tikil-
miş otaqlarda.
2.5.7.7 Qazanxananın qapısına bayır tərəfdən, otağa kənar şəxslərin daxil olmasını qadağan
edən yazılı lövhə vurulmalıdır.
2.5.7.8 Qazanxananın hər bir mərtəbəsində otağın əks tərəflərində yerləşdirilən azı iki çıxış
qapısı olmalıdır.
2.5.7.9 Qazanların qabağından və ya ocağın çıxıntı hissələrindən qazanxananın qarşı divarına
qədər məsafə azı 3 m olmalıdır. Bununla bərabər, qaz və maye yanacaqla işləyən qazanlaqda
odluq qurğusunun irəli çıxan hissələrindən otağın divarına qədər məsafə azı 1 m ola bilər.
2.5.7.10 Üzbəüz yerləşən qazanların və ya onların ocaqlarının irəli çıxan hissələri arasında
məsafə aşağıdakı qədər olmalıdır:
- mexanikləşdirilmiş ocaqlı qazanlaq üçün azı 4 m;
- qaz və ya maye yanacaqla işləyən üçün azı 4 m, onların odluq qurğuları arasında azı 2 m;
- mexanikləşdirilməmiş ocaqlı qazanlar (bərk yanacaqla işləyən) üçün azı 5 m.
2.5.7.11 Buxar qazanlarında suyun buraxıla bilən aşağı səviyyəsi qazanın izolə edilməmiş
divarının qaynar qazlarla təmasda olan səthinin yuxarı nöqtəsindən azı 100 mm hündürdə
olmalıdır.
2.5.7.12 Qazanın isidici səth kimi istifadə edilməyən, amma iş vaxtı həddindən artıq qıza
bilən elementləri etibarlı izolə edilməlidir.
2.5.7.13 Yanacağı kamerada yandırılan hər bir qazan partlayışa qarşı qoruyucu klapanla
təchiz edilməlidir.
2.5.7.14 Baca və dəliklərin möhkəm cəftələri olmalıdır. Baca və dəliklərin konstuksiyası
onların onların öz-özünə açılmasına yol verməməlidir
2.5.7.15 Qazanın adam girə bilməyən, lakin yoxlanma və ya təmizlənməsi lazım olan
hissələrində minimal ölçüsü 80 mmolan dairə formalı dəliklər (bacacıqlar) olmalıdır.
2.5.7.16 Qazanxana otaqlarında qadağandır:
- qazanxana qurğularının xidməti ilə bağlı olmayan işlərin görülməsi, kənar şəxslərin
qazanxa-naya daxil olması və qazanların istismarını kənar şəxslərə tapşırılması;
- qazanxana otaqlarında AAM və YM-in saxlanılması;
- qazanların və buxar xətlərinin üzərində yanar materialların, meşə materiallarının qurudulma-
sı, həmçinin qazanlarda və onların üstündə taxta körpücüklərin quraşdırılması;
- yanacaq sistemində maye və ya qaz yanacağının sızmasına yol verilməsi;
- forsunkalar və ya qaz odluqları söndükdə yanacağın verilməsi;
- yanğın zamanı yanacağı qəza tutumuna ötürən qurğusu olmayan çənlərinin istifadəsi;
- qızdırıcı cihazların və isidici boru kəmərlərinin üstünə xüsusi geyimlərin, yağa bulaşmış
par-çaların qoyulması.
2.5.7.17 Qazanın odluğunun eyni vaxtda qaz və neft qarışığı ilə, həmçinin qabaqcadan sudan
və bərk qatışıqlardan təmizlənməmiş yanacaqla istismarı qadağandır.
2.5.7.18 Qazanları işə salmazdan əvvəl xidməti heyət qazan avadanlıqlarının istismara hazır
olmasını, həmçinin işə salma qurğularının və yanacağın verilməsi üçün boru xətlərinin sazlığını
yoxlamalıdır.
2.5.7.19 Yanacağın onun buxarlarının alışma temperaturundan yüksək temperatura qədər qız-
dırılması qadağandır.
2.5.7.20 Çəndə yanacağın səviyyəsi nasosun qəbuledici qol borusunun yerləşdiyi səviyyədən
100 mm-dən az olduqda, havanın odluğa daxil olaraq partlayış təhlükəli qarışıq yaratmaması
üçün çəndəki yanacaqdan istifadə etmək qadağandır.
2.5.7.21 Maye yanacağın yandırılması zamanı forsunkalardan axan yanacağın qazanxanın
döşəməsinə tökülmədən ötürülməsinə nəzarət olunmalıdır.
2.5.7.22 Rezin şlanqlardan yanacaq xətti kimi istifadə etmək qadağandır.
2.5.7.23 Yanacaqın qazanlara verilməsini dayandırmaq üçün maye yanacaq xəttində ən azı iki
bağlayıcı ventil (biri yanacaq bakının yanında, digəri forsunka-nın yanında) quraşdırılmalıdır.
10
 2.5.7.24 Qaz xəttinin zədələnməsi, birləşmə yerlərində kipliyin pozulması və ya qazanxana
otağında qaz sızması baş verərsə, qaz xəttinin zədələnmiş sahəsi qaz daxıl olan tərəfdən sürgü-
lərlə bağlanmalıdır.
Kipliyin pozulması nəticəsində qaz xəttindən sızan qazın yayıldığı zonada görülən işlər dərhal
dayandırılmalı və qazın alovlanmasına səbəb ola bilən mənbələr ləğv olunmalıdır. Qazın
sızmasının ləğvi üzrə tədbirlər görüldükdən sonra qazanxana otağının havası dəyişdirilməlidir.
2.6 Yanğına qarşı su təchizatı
2.6.1 Yanğin avadanlıqlarına qoşulmuş su şəbəkəsi tələb olunan təzyiqi və yanğının söndü-
rülməsi üçün hesablanmış su sərfini təmin etməlidir. Xətdə suyun təzyiqi kifayət qədər
olmadıqda nasos-gücləndiricilər quraşdırılmalıdır. Yanğın hidrantları və ya kranları yerləşən
sahələrin su xəttində suyun müvəqqəti kəsilməsinə və şəbəkədə təzyiqin tələb olunan normadan
aşağı salınmasına yalnız FHN-nin Dövlət Yanğından Mühafizə Xidmətinə məlumat verildikdən
sonra yol verilir.
2.6.2 Müəssisənin ərazisində və ya yaxınlığında təbii su mənbələri (çay, göl, nohur) olduqda,
onlara yanğın avtomobillərin rahat girişi (yaxınlaşması) üçün yollar və körpülər tikilməlidir.
2.6.3 Yanğın su çənlərinə, su hovuzlarına, su xətti şəbəkələrinə və hidrantlara, sprinkli,
nasoslu qurğulara, onların daimi hazır və saz vəziyyətdə olması üçün mütəmadi texniki nəzarət
təşkil olunmalıdır.
2.6.4 Su hovuzlarına, çənlərə, hidrantlara gedən yollar boş olmalıdır. Yanğın hidrantları
yerləşən yerdə, üzərində “YH” (yanğın hidrantı) yazısı olan, hidranta qədər olan məsafə(m), boru
xətlərinin daxili diametri (mm) qeyd olunan işıq lövhələri asılmalıdır.
Yanğın su hovuzu yerləşən yerdə üzərində “YSH” (yanğın su hovuzu) yazısı olan, su
ehtiyatının miqdarı (m3), su hovuzu sahələrində saxlanılan yanğın avtomobillərinin sayı işıq
göstərilən işıq lövhələri asılmalıdır.
2.6.5 Lyukların, quyuların, qaldırıcı yanğın hidrantlarının qapağı çirkdən, qış aylarında isə
buzdan və qardan təmizlənməli, dirəklərdən su boşaldılmalıdır. Qış aylarında yanğın
hidrantlarının donmaması üçün onlar müvafiq vasitələrlə isidilməlidir.
2.6.6 Yanğın hidrantlarına və yanğın kranlarına hər 6 aydan bir texniki xidmət göstərilməli, iş
vəziyyəti yoxlanılmalı və yoxlamanın nəticələri xüsusi jurnalda qeyd olunmalıdır.
2.6.7 Yanğın nasos stansiyalarında müəssisənin yanğına qarşı su təchizatının, sprinkler və
drençer qurğularının sxemləri və onların istismar təlimatları görünən yerlərdə asılmalıdır.
Siyirtmələrin və yanğın nasos-gücləndiricilərin təyinatını göstərən lövhələr nəzərdə tutulmalıdır.
2.6.8 Müəssisənin su nasos stansiyasının bütün nasosları daima saz vəziyyətdə saxlanılmalı,
istifadəyə hazir olmalıdır, 10 gündə bir dəfədən az olmayaraq tələb olunan təzyiqə yoxlanılmalı
və bu barədə xüsusi jurnalda qeyd aparılmalıdır.
2.6.9 Yanğınaqarşı daxili su xətlərinin yanğın kranları, yanğın şlanqları və lülələri otaqlarda
quraşdırılmış divar şkaflarında saxlanılmalı, şkaflar möhürlənməlidir. Yanğın şlanqları quru
olmalı, səliqəli bükülməli, yanğın kranına və yaxud lüləsinə birləşdirilmiş vəziyyətdə
saxlanılmalıdır. Yanğın kranı şkafının qapısında “YK” (yanğın kranı) işarəsi, yanğın kranının
sıra nömrəsi və yanğın xidmətinin telefon nömrəsi yazılmalı.
2.7 Elektrotexniki qurğular
2.7.1 Partlayış təhlükəli zonaların elektrik avadanlıqları, statik və
atmosfer elektriklənmədən mühafizə. Binaların və xarici
qurğuların elektrik avadanlıqları
2.7.1.1 Müəssisələrin, binaların və qurğuların elektrik avadanlıqları, elektrik şəbəkələri və
işıqlandırılması «Правила устройства электроустановок» (ПУЭ) sənədinin tələblərinə uyğun
quraşdırılmalı, onların istismarı isə «Правила технической эксплуатации электроустановок
потребителей» və «Правила техники безопасности при эксплуатации электроустановок
потребителей» (ПТБ) Qaydalarının tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
2.7.1.2 Yanar materialdan hazırlanmış dam örtüklərinin, talvarların, taxta-şalban qalaqlarının,
lifli materiallar, torf, odun və yanar materiallar saxlanılan anbarlarlın üzərindən elektrik
ötürücü xətlərinin çəkilməsinə icazə verilmir.
2.7.1.3 Kabel estakadalarının bütün konstruktiv elementləri (dayaqlar, döşəmələr, hasarlar və
s.) yanmayan materialdan olmalıdır.
2.7.1.4 Neft və qaz-boru kəmərləri ilə kəsişən kabel xətləri arasındakı məsafə 0.5 m-dən az
olmamalıdır. Əgər kabel boru kəməri ilə kəsişmə nöqtəsindən sağa və sola hər tərəfə 2 m
olmaqla hər hansı borunun içərisində çəkilərsə, onda bu məsafə 0,25 m-ə qədər azaldıla bilər.
Hava xətləri yerüstü metal-boru kəməri ilə kəsişərsə bu halda HX-nin naqilinin maksimal
sallanma nöqtəsindən boru kəməri arasındakı məsafə 1 m-dən az olmamalıdır.
HX-in metal boru kəmərləri ilə kəsişmə yerlərində boru kəmərinin yerləbirləşdirmə
müqaviməti 10 Om-dan çox olmamalıdır.
2.7.1.5 Elektrik avadanlıqlarının vəziyyətinə cavabdeh şəxslər (baş energetik, elektrik
sexinin rəisi, idarənin və ya sexin rəhbərləri tərəfindən əmrlə təyin edilmiş müvafiq ixtisaslı
mühəndis-texniki işçi və s.) borcludurlar:
- elektrik avadanlıqlarına, aparatlarına və elektrik şəbəkələrinə vaxtlı-vaxtında profilaktik
yox-lamaların, planlı-qabaqlayıcı təmirin təşkilinə və keçirilməsinə, eyni zamanda yanğın və
alışmaların baş verməsinə səbəb ola bilən nasazlıqların aradan qaldırılmasına;
- vaxtaşırı qəza ventilyasiyasının (avtomatika) sınağının aparılmasına, qaz analizatorların
( siqnalvericilər) sazlığını yoxlamağa;
- sistematik olaraq qısa qapanmalardan, həddindən artıq elektrik yüklənmədən, daxili və
atmo-sfer gərginliyinin həddindən artıq artmasından qoruyan aparat və qurğuların vəziyyətinə
nəzarət etməyə;
- elektrik qurğularının istismarı zamanı yanğın təhlükəsizliyi məsələləri üzrə heyətin öyrədil-
məsi və təlimatlandırılması sistemini təşkil etməyə;
- elektrik qurğularının alışması və bunun nəticəsində əmələ gələn yanğınların
araşdırılmasında və bu halların qarşısını almaq tədbirlərinin işlənib hazırlanmasında iştirak
etməyə.
2.7.1.6 Naqil və kabellərin birləşdirilməsi, uclaşdırılması və şaxələndirilməsi yanğın baxımın-
dan təhlükəli olan keçid müqavimətinin qarşısını almaq məqsədilə sıxılma, qaynaq, qalay və
xüsusi sıxac vasitəsilə aparılmalıdır.
2.7.1.7 Müəssisənin mütəxəsisləri kabel və naqillərin izolyasiyasını, birləşmələrin
etibarlılığı-nı, qoruyucu yerləbirləşdirməni, elektrik mühərriklərinin iş rejimini həm xarici baxış
keçirmə, həm də cihazların köməyi ilə yoxlamalıdırlar. Naqillərin izolyasiyasının müqaviməti
«Правила технической эксплуатации электроустановок потребителей» və «Правила
техники безопасности при эксплуатации электроустановок потребителей» Qaydalarında
göstərilmiş müddətdə ölçülməlidir.
2.7.1.8 Müxtəlif təyinatlı naqillər normal və qəza rejimlərində qızmanın buraxıla bilən
həddinə olan tələbləri təmin etməlidir.
2.7.1.9 Elektrik qurğularının istismarı zamanı qadağandır:
11
 - izolyasiyası zədələnmiş və istismar prosesi zamanı qoruyucu elektrik izolyasiya xüsusiyyət-
lərini itirmiş kabel və naqillərdən istifadə etmək;
- odadavamlı altlığı olmayan elektrik qızdırıcı cihazlardan istifadə etmək, həmçinin onları
şəbəkəyə qoşulmuş halda nəzarətsiz qoymaq;
- otağın qızdırılması üçün standarta uyğun gəlməyən (qeyri zavod istehsalı olan) qızdırıcı
elektrik sobalarından və ya bu məqsədlər üçün közərmiş lampalardan istifadə etmək;
- ucları izolə olunmamış elektrik kabel və naqilləri gərginlik altında saxlamaq;
-zədələnmiş razetkalardan, şaxələndirici və birləşdirici korobkalardan, açarlardan və digər
elektrik məmulatlarından istifadə etmək;
- iş prosesində səthinin temperaturu ətraf mühitin temperaturundan 40 oC-dən çox olan elektrik
mühərriklərini və digər elektrik avadanlıqlarını istismar (əgər bu elektrik avadanlıqlarına başqa
tələblər qoyulmayıbsa) etmək.
2.7.1.10 Bütün elektrik qurğuları qısa qapanma cərəyanından və digər anomal rejimlərdən
(alışmaya və yanğına gətirib çıxaran) qoruyucu aparatlarla müfafizə olunmalıdır. Qoruyucuların
əriyən taxmaları üzərində nominal cərəyanı göstərilməklə kalibirlənməlidir (möhür qoruyucunu
istehsal edən zavod və ya elektrotexniki labarotoriya tərəfindən vurulmalıdır).
2.7.1.11 Bütün elektrik mühərrikləri, idarəetmə, işə salıcı-tənzimləyici, nəzarət-ölçü və
qoruyucu aparatlar və eyni zamanda bütün köməkçi elektrotexniki avadanlıq və naqillər icrasına
görə ətraf mühit şəraitinə, “ПУЭ” qaydalarına uyğun olmalıdır.
2.7.1.12 İzolyasiyasız naqillərin partlayış təhlükəli otaqlarda (binalarda) istifadəsi qadağan-dır.
2.7.1.13 İçərisində yanar maye, yanar və ya partlayış təhlükəli qazlar olan texnoloji boru
kəmərlərindən, həmçinin korroziyaya qarşı sərt örtüklə izolə edilmiş boru kəmərlərindən,
yerləbirləşdiricilər və yerləbirləşdirici ötürücülər kimi istifadə olunması qadağandır.
2.7.1.14 Partlayış-yanğın təhlükəli otaqlarda və xarici qurğuların partlayış təhlükəli zonala-
rında qadağandır:
- qoruyucu yerləbirləşdiricisi, qapaqlarının, işə salma qurğusunun blokirovkası nasaz və ör-
tüyünün partlayışdan mühafizə ünsiyyəti pozulmuş elektrik qurğularının işə salınması;
- partlayışdan mühafizəli icralı elektrik avadanlıqlarının cərəyan keçirən hissələri gərginlik
altında olan zaman gövdənin örtüyünün açılması;
- qısa qapanmadan avtomatik açılmış elektrik qurğularının açılmanın səbəbi aşkar və ləğv
edilmədən işə salınması;
- istifadə edilməyən elektrik şəbəkəsinin gərginlik altında saxlanılması;
- qısa qapanma cərəyanlarından və izafi yüklənmədən qorunmayan elektrik qurğularının işə
salınması;
- partlayışdan mühafizəsi olan elektik avadanlıqlarının naqil və kabelləri nominal parametr-
lərdən artıq yüklənməsi;
- qığılcımdan mühafizəli icralı cihazların dəstinə daxil olmayan cihazların, digər aparat və
dövrələrin bu cihazın qida mənbələrinə qoşulması;
- elektrik avadanlıqlarının qoruyucularının (istilik elementləri, ayırıcılar və s.) digər növ və ya
həmin elektrik avadanlığının hesablanmamış qoruyucularla əvəz edilməsi.
2.7.1.15 Partlayış təhlükəli zonalarda (otaqlar və ya xarici qurğularda) yalnız partlayışdan
qorunma səviyyəsi partlayış təhlükəli zonanın sinfinə uyğun, ondan yüksək, partlayışdan
mühafizənin növü isə partlayış təhlükəli qatışığın kateqoriya və qrupuna uyğun olan,
partlayışdan mühafizəli elektrik avadanlıqlarının istifadəsinə icazə verilir.
2.7.1.16 Xaricdə istehsal olunan, istismarda olan partlayışdan mühafizəli elektrik avadanlıq-
larının partlayış təhlükəli zona və mühitdə quraşdırılması mümkünlüyü haqqında sınayıcı təşki-
latın qərarı olmalıdır.
2.7.1.17 Öz qüvvələri hesabına və ya qeyri-ixtisaslaşdırılmış təşkilatlar tərəfindən hazırlanmış
və partlayışdan mühafizə nişanı və ya Dövlət Nəzarət təşkilatının yazılı icazəsi olmayan elektrik
avadanlıqlarının istismara buraxılması qadağandır.
2.7.1.18 Konstruksiyasında nəzərdə tutulmuş örtük detalları, o cümlədən, bərkidiciləri çıxa-
rılmış partlayışdan mühafizəli elektrik avadanlıqlarının istismarı qadağandır.
2.7.1.19 Partlayışdan mühafizəsi olan elektrik avadanlıqlarının konstruksiyalarında hər hansı
bir dəyişikliyin edilməsi qadağandır.
2. 8 Elektrik işıqlandırılması
2.8.1 Elekrtik işıqlandırma qurğuları BCH 34-91 və digər qüvvədə olan norma və qaydaların
uyğun bölmələrinin tələblərinə cavab verməlidir.
2.8.2 Qurğularda (binalarda və xaricdə) işçi işıqlandırılmanın kəsilməsi və bununla əlaqədar
avadanlıq və mexanizmlərin normal xidmətinin pozulması nəticəsində partlayış və ya yanğın
ehtimalına qarşı qəza işıqlandırma qurğusu nəzərdə tutulmalıdır.
2.8.3 Qəza işıqlandırma çıraqlarının işçi işıqlandırma çırağından fərqləndirilməsi üçün xüsusi
işarələri (və ya rəngi) olmalıdır.
2.8.4 Növbətçi elektrotexniki heyətdə müəssisədə istifadə olunan əriyə bilən kalibrləşmiş
taxmaların, bütün növ çıraq və lampaların ehtiyat komplekti olmalıdır. Növbətçi və əməli təmir
heyyəti qəza işıqlandırılmasının mövcudluğundan asılı olmayaraq mobil elektrik çıraqları ilə
təchiz olunmalıdır.
2.8.5 Partlayışdan mühafizəli əl çıraqlarının gərginliyi 12 V-dan çox olmamalıdır.Onlar
avtonom mənbədən və ya gövdəsi və sarğının 12 V gərginlikli çıxışının biri yerlə birləşdirilən
iki sarıqlı transformatordan qidalandırılmalıdır.
2.8.6 Mobil çıraqların şüşə qapağı metal tor ilə mühafizə olunmalıdır.
2.8.7 Konstruksiyasında nəzərdə tutulmuş qalpağı, şüşəsi və toru olmayan stasionar və əl
çıraqlarının istifadəsi qadağandır.
2.8.8 İşıqlandırma şəbəkəsi elə quraşdırılmalıdır ki, çıraqlar binanın yanan materiallardan
hazırlanmış konstruksiyaları ilə təmasda olmasın.
2.8.9 Metal örtüklü borulu naqillərdən, metal gövdəli izolyasiya borucuqlarından, həmçinin
paylayıcı işıqlandırma şəbəkələr qrupunda naqilin qurğuşun örtüyündən yerlə birləşdirici kimi
istifadə edilməsi qadağandır.
2.8.10 Partlayış təhlükəli binalar və xarici qurğuların (maşın zalları, kompressor stansiyaları,
neft nasosxanaları, qazpaylayıcı batareyaları, çən parkları) elektrik işıqlandırılması partlayışdan
mühafizəli çıraqlarla yeürinə yetirilməlidir.
2.8.11 Kipgəci olmayan çıraqlar rütubətli və partlayış-yanğın təhlükəli otaqlarda
quraşdırıldıq-da, çıraqların girişləri doldurucu kütlə ilə doldurulmalıdır.
2.8.12 İşıqlandırıcı armaturların dəyişdirilməsi, başqa yerə keçirilməsi və ya yeni çıraqların
quraşdırılması zamanı, işıqlandırıcı armaturlardan və ya patronlardan çıxan naqillər onların
birləşdiyi yerdən başlayaraq izolə edilməlidir.
Naqillər çırağa giriş yerində dartılmaya və ya sürtünməyə, patronların kontaktları isə
mexaniki təsirə məruz qalmamalıdır.
2.8.13 Bütün hallarda çıraqların armaturlarının etibarlı birləşdirilməsi təmin olunmalıdır.
Asma armaturlar onlar üçün xüsusi müəyyən olunmuş qarmaqlardan asılmalı və ya yiv
12
birləşmə-lərinin köməyi ilə polad boruya bərkidilməlidir. İşıqlandırıcı armaturların naqillərdən
asılmasına yol verilmir.
Armaturların bərkidildiyi kronşteyn və ya boruların içərisində naqillərin birləşdirilməsi
qadağandır.
Armaturlar tavana sıx quraşdırıldıqda (plafon) izolə materialları ilə rozetkaya bərkidilməli-dir.
2.8.14 Yanğın təhlükəli anbar otaqlarında yalnız şüşə qalpaq ilə təchiz olunmuş mühafizə
çıraqların quraşdırılmasına və istismarına yol verilir.
Paylaşdırıcı şitlər və elektrik açarları anbar otaqlarının xaricində quraşdırılmalıdır.
2.8.15 Partlayış təhlükəli binalarda və xarici qurğularda təmir və baxış zamanı yerli işıqlan-
dırma məqsədi ilə yalnız partlayışdan mühafizə səviyyəsi partlayış təhlükəli zonanın sinfinə,
mühafizə növü isə partlayış təhlükəli qarışığın qrup və kateqoriyasına uyğun gələn, gərginliyi 12
V-dan yüksək olmayan partlayışdan mühafizəli çıraqlardan istifadə edilməlidir.
Partlayışdan qorunmayan mənbələrdən (trasformatorlardan, akkumlyatorlardan və s.) qida-
lanma zamanı, bu mənbələr partlayış təhlükəli zonanın hüdudundan kənarda yerləşdirilməlidir.
2.8.16 Partlayışdan qorunma nişanı, plombu və ya konstruksiyasında nəzərdə tutulmuş bir sıra
detalları olmayan partlayışdan mühafizəli çıraqların partlayış təhlükəli otaqlarda istismarı
qadağandır.
2.8.17 Partlayışdan mühafizəli əl çıraqları sənədləşdirilməklə (şəxsi imza atmaqla) saz halda
və ancaq iş yerinə yetirilmə müddətinə istifadəyə verilir.
İşin sonunda təmizlənməli və müvafiq qaydada sənədləşdirilməklə qaytarılmalıdır.
2.8.18 Partlayışdan mühafizəli çıraqların daxilində quraşdırılmış qidalanma mənbələrinin
(akkumlyatorların, batareyaların) lampalarının dəyişdirilməsi ancaq elektrik sexinin rəisi və ya
baş energetikin sərəncamı ilə bu çıraqlara xidmət edən şəxs tərəfindən aparılmalıdır.
Yuxarıda göstərilən bütün əməliyyatlar, həmçinin çıraqlar bütün akkumlyatorların yüklənməsi
partlayışdan təhlükəsiz yerdə quraşdırılmalıdır.
2.9 İldırımdan və statik elektrikləşmədən mühafizə
2.9.1 Obyektdə istehsalat qurğu və avadanlıqlarının statik elektrikləşmədən qorunması qüv-
vədə olan norma və qaydalara əsasən aparılmalıdır.
2.9.2 Müəssisədə ildırımdan və statik elektrikləşmədən mühafizə qurğularının vəziyyətinə
cavabdehlik müəssisənin baş energetikinə və ya elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxsə həvalə
edilir.
2.9.3 İldırımın təkrar təsirindən və statik elektrikləşmənin boşalmasından mühafizə olunmaq
üçün bütün metal aparatlar, çənlər, qazqolderlər, qaz kəmərləri, neft kəmərləri, boşaltma-
doldurma qurğuları, içərisində AAM və YM olan qurğular, binaların daxili və xaricində
yerləşməsindən asılı olmayaraq yerlə birləşdirilməlidir.
2.9.4 Heyətin sənaye tezlikli elektrik cərəyanı zədələnməsindən və ya ildırımdan mühafizə
üçün nəzərdə tutulmuş yerlə birləşdirici qurğulardan statik elektrikləşmənin ötürülməsi üçün
istifadə edilə bilər.
2.9.5 Yalnız statik elektriləşmə yüklərinin ötürülməsi üçün nəzərdə tutulmuş yerləbirləşdirici
qurğuların müqaviməti 100 OM-dan çox olmamalıdır.
2.9.6 Ayrılıqda quraşdırılmış tutum, aparat və aqreqatların fərdi yerləbirləşdiricisi olmalı və
ya onlar ayrı-ayrılıqda aparatın yaxınlığından keçən ümumi yerəbirləşdirmə xəttinə
qoşulmalıdır.
Bir neçə yerləbirləşdiricinin aparat, aqreqat və boru kəmərlərinin yerləbirləşdirmə xəttinə
ardıcıl qoşulması qadağandır.
2.9.7 AAM və YM doldurub-boşaltma əməliyyatı altında olan avtosisternlər, vaqon-
sisternlər, həmçinin yanacaq daşıyan gəmilər doldurma-boşaltma əməliyyatından əvvəl və
əməliyyat zamanı yerəbirləşdirici qurğusuna qoşulmalıdır. Yerləbirləşdirici keçirici (naqil) kimi
en kəsiyi 16 mm2 -dən az olmayan elastik (çox damarlı) mis məftildən istifadə edilməlidir.
Keçiricilər avtosisternlərin və vaqon-sisternlərin gövdələrinə bolt vasitəsi ilə etibarlı
birləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirici pozularsa qüsur aradan qaldırılana qədər doldurma-boşaltma
əməliyyatı dayandırılmalıdır.
2.9.8 Mühafizə qurğularına baxış və onların cari təmiri texnoloji avadanlıqlara baxış və
təmirlə eyni zamanda aparılmalıdır.
Avadanlıqların yerlə birləşməsi xüsusi cihazlarla, ildə bir dəfədən az olmayaraq, hər təmirdən
sonra yoxlanılmalıdır.
2.9.9 İstehsalat binalarda və xarici qurğularda, estakadalarda və s. yerləşdirilmiş avadanlıq və
boru kəmərləri bütün uzunluqları boyunca arası kəsilməyən zəncirvarı şəkildə yerləbirləşdirici
qurğuya qoşulmalıdır.
2.9.10 AAM və YM çənlərə, sisternlərə və taralara sərbəst axan şırnaqla doldurulması qəti
qadağandır.
Tutumlara mayenin vurulması və doldurulması yalnız tutumdakı mayenin səviyyəsinin altına
verilməklə yerinə yetirilməlidir.
2.9.11 Tufan vaxtı qəti qadağandır:
- qazötürən borulardan istehsalat tullantılarının atmosferə buraxılması;
- istehsalat və məişət otaqlarının, pəncərə və qapılarının açıq saxlanılması.
2.9.12 Birbaşa ildırım vurmasından və statik yüklənmədən çənlərin etibarlı qorunması məqsə-
dilə onların ildırım ötürücülərinin və yerləbirləşdirici qurğularının sazlığı OM müqavimətinin
ölçülməsi ilə, ildə bir dəfədən az olmayaraq, yay aylarında suxurların quru halında
yoxlanılmalı-dır.
2.9.13 Yeraltı qurğuların azan cərəyan nəticəsində əmələ gələn korroziyadan qorunması məq-
sədilə mövcud olan izolyasiya örtüyü və tətbiq edilən elektrik mühafizəsi üsullarından başqa
(drenajlar, katod stansiyaları və izoləedici flanslar) elektrik qurğularında sistematik olaraq profi-
laktik tədbirlər aparılmalıdır (izolyasiyanın müqavimətini norma səviyyəsində saxlamaq, əks
naqil kimi torpaqdan istifadə etməmək).
13

BÖLMƏ III. Quruda neft-qazçıxarma obyektlərində texnoloji
proseslərə yanğın təhlükəsizliyi tələbləri.
3.1 Neft və qaz quyularının qazılması.
3.1.1 Ümumi tələblər
3.1.1.1 Quyuların qazılması zamanı «Edinıye texniçeskiye pravila vedeniya rabot pri stroi-
telstve skvajin na neftyanıx, qazovıx mestorojdeniyax» və “Neft qazçıxarma sənayesində təhlü-
kəsizlik Qaydaları”nın tələblərinə riayət olunmalıdır.
3.1.1.2 Qazma qurğuları üçün ayrılmış meydança radiusu 50m az olmamaqla planlaşdırıl malı,
yerüstü və yeraltı boru xətləri və kabellərdən azad edilməli, agaclardan və otlardan təmiz-
lənməlidir. Qazma meydançasının ətrafında yanğın texnikalarının yerləşdirilmə sahəsinin eni
12m az olmamalıdır. Bu sahə ilə quyuağzı arasındakı məsafə 15m çox olmamalıdır.
3.1.1.3 Daxiliyanma mühərrikli qazma nasosları çətin yanan materialdan tikilmiş ayrıca
otaqlarda quraşdırıla bilər.
3.1.1.4 Daxili yanma mühərrikləri yerləşdirilən otaqlarda yanacaq və silgi materiallarının
saxlanılması qadağandır.
3.1.1.5 Daxili yanma mühərriklərinin yanacaq çənləri ilə binaların xarici divarları və buruq
tikililəri arasındakı məsafə 40m-dən az olmamalıdır. Yanacaq xəttində iki bağlayıcı qurğu
olmalıdır: biri yanacaq çəninin yanında, digəri isə maşın zalının xarici divarından 5m məsafədə
quraşdırılmalıdır.
Qeyd: Ayrıca otaqda yerləşdirilmiş daxili yanma mühərrikinin həmin otağın içərisində həc-mi
200 litrə qədər olan yanacaq tutumunun quraşdırılmasına icazə verilir.
3.1.1.6 Atqı xəttinin otağın divarından, döşəməsindən və ya tavanından keçən yerlərində
odadavamlılıq həddi 0,75 saatdan az olmayan materiallardan hazırlanmış germetikləşdirici
qurğular quraşdırlımalıdır.
3.1.1.7 Transformatorlar (yarımstansiyalar) elə yerləşdirilməlidir ki, onların altında qazma
məhlulunun və ya leysan sularının qalması mümkün olmasın.
3.1.1.8 Buruğa neft vannaları üçün gətirilən neft qapağı kip bağlanan tutumlarda olmalıdır.
3.1.1.9 Nefti tutumlara və quyulara vurmaq üçün istifadə edilən boru xətləri yerlə birləşdiril-
məlidir.
3.1.1.10 Neftvurma aqreqatları quyu ağzında, küləkdöyən tərəfdə yerləşdirilməlidir.
3.1.1.11 Qazmaquyularını daxili yanma mühərriklərinin işlənmış qazları quyu ağzından 15 m,
intiqal blokunun yan örtüyündən 5 m (işlənmiş qazlar borularının üfüqi quraçdırılan halı üçün),
bu blokun damının kənarından ən azı 1,5 m-dən az olmayan məsafələrə(işlənmiş qazlar
borularının çaquli quraçdırılan halı üçün) kənarlaşdırılmalıdır. İşlənmiş qaz boru xətləri qığılcım-
yağ tutucuları ilə təchiz olunmalı, onların kənarlaşdırılma sxemi isə bu qazların işçi zonalara
düşməsini istisna etməlidir.
3.1.1.12 Qaz ötürücü atqı xətti quyu ağzından 60m-dən az olmayan məsafədə, külək tutma-yan
tərəfdə məşəl qurğusu ilə təchiz olunmalıdır.
3.1.1.13 Məşəl qurğusu 15m radiusu olan sahədə kollardan, otdan və digər bitkilərdən
təmizlənməlidir. Sahə 30m radiusda hasarlanmalı və xəbərdaredici işarələrlə təchiz olunmalıdır.
3.1.1.14 Məşəl qurğusunda qazın yandırılması məsafədən fitil vasitəsi ilə həyata keçirilməli-
dir.
3.1.1.15 Növbətçi briqadalar üçün yaşayış, məişət və inzibati vaqon-evlər vışkanın hündürlü-
yündən 10m-dən çox, quyu ağzından isə 60m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
Karbohidrogen əsaslı əhənq-bitum məhlulu (ƏBM) ilə qazma
3.1.1.16 Quyu ağzı meydança mailiyi şlam anbarına tərəf yönəldilmiş navalça ilə təchiz olun-
malıdır. Navalçanın üstü yanmayan materialla örtülməlidir.
3.1.1.17 ƏBM (əhənq-bitum məhlulu) tutumlarının tənəffüs klapanlarının atqı xətləri vışkaya-
nı tikililərin xaricinə çıxarılmalıdır.
3.1.1.18 Növbədə üç dəfədən az olmayaraq rotorun yanından və nasosxanadan hava
nümunə-si qazanalizator vasitəsilə götürülməlidir.
3.1.1.19 Qazma zamanı quyudan çıxan məhlulun temperaturu mütəmadi olaraq ölçülməlidir.
3.1.1.20 Növbə dəyişəndə qazma sahəsi ƏBM məhsullarından təmizlənməlidir.
Qazaoxşar maddələrdən istifadə edilməklə qazma
3.1.1.21 Qazma zamanı qazaoxşar maddələrdən istifadə edtikdə işçi meydançaya mayenin,
şlamın, tozun və qazın daxil olmaması üçün quyu ağzını hermetikləşdirən qurğunun bütün
hissələri saz vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
3.1.1.22 Quyu ağzı birləşmələrin atqı xətləri küləyin istiqamətindən asılı olaraq bir xətt üzrə
yerləşdirilməlidir.
3.1.1.23 Qazaoxşar maddələrdən istifadə etməklə qazma və qaz laylarının açılması
prosesində istifadə olunan atqı xətlərinin uzunluğu 100m-dən az olmamalıdır.
3.1.1.24 Qazma kəmərinə lay qazlarının daxil olmasının qarşısını almaq üçün kəmərin alt
hissəsində əks klapan quraşdırılmalıdır.
3.1.1.25 Qazma aləti hər dəfə quyuya endirilməzdən əvvəl qazma boru kəmərindəki əks
klapanın sazlığı yoxlanılmalıdır.
3.1.1.26 Preventorların germetikliyi və sazlığı alətin hər endirmə-qaldırma əməliyyatından
əvvəl və növbədə 1dəfədən az olmayaraq yoxlanılmalı, yoxlamanın nəticələri növbə jurnalında
qeyd edilməlidir.
3.1.1.27 Qazma prosesindən əvvəl quyu ağzını germetikləşdirən qurğu, qazaoxşar agenti
quyuya vurmaqla, üfürülməklə germetikliyə yoxlanılmalıdır. Kipləşdirici hissələrdə aşkar
edilən nasazlıqlar dərhal aradan qaldırılmalıdır.
3.1.1.28 Qazaoxşar maddələrin tətbiqi ilə aparılan qazma zamanı qaz təzahürü baş versə,
buruğun işçi meydançasından və mümkün qaz təzahürü yerindən hava nümunəsi götürülməli və
qazanalizatorla fasiləsiz olaraq analiz aparılmalıdır. Qazma zamanı quyudan çıxan havanın da
qaz analizi aparılmalıdır.
3.1.1.29 Buruğun işçi meydançasında qaz-hava qarışığının aşağı partlayış qatılıq həddi 20%
təşkil etdikdə, qazma işləri dayandırılmalı, sızma yerləri aşkar edilib ləğv olunmalıdır.
3.1.1.30 Havanın üfürülməsilə aparılan qazma zamanı açılmış laydan çıxan qazın həcmi
miqdarı qarışıqda 3%-dən çox olarsa, qaz məşələ yönəldilməlidir.
3.1.1.31 Kompressorların yanında və buruğun girişində “Siqaret çəkmək qadağandır!” ,
“Ehtiyatlı ol!” sözləri yazılmış plakatlar asılmalıdır.
Quyu-lay sistemində differensial təzyiqin tənzimlənməsi ilə quyuların qazılması
14
 3.1.1.32 Quyu-lay sistemində differensial təzyiqin tənzimlənməsi üsulu ilə quyuların qazılması
işlər xüsusi hazırlıqlı, bu işlərin təhlükəsiz görülməsi üzrə əlavə məşğələlər və təlimatlar keçmiş,
yanğın zamanı hərəkət qaydalarını bilən, quyu-lay sistemi üzrə əlavə avadanlıqlara xidmət
etməyi bacaran qazma briqadası tərəfindən aparılmalıdır.
3.1.1.33 Anomal yüksək təzyiqli laylar (AYTL) açılmazdan əvvəl qazma məhlulunun və maye
tullantılarının kənarlaşdırılması üçün drenaj quyuları quraşdırılmalıdır.
3.1.1.34 Qazın yığılması mümkün olan yerlərdə işçi zonasının havasına nəzarət edilməli,
buruqlar stasionar xəbərverici qurğularla və ya mobil qazanalizatorlarla təchiz edilməlidir.
3.1.1.35 Məhsuldar layın açılmasından əvvəl və layda qazma işləri aparılan zaman iş aparılan
zonanın havasına növbədə 1 dəfədən, qaz təzahürü vaxtı isə 2 saatda 1 dəfədən az olmayaraq
nəzarət edilməlidir.
3.1.1.36 Çirklənmiş qazma məhlulunun yığılması üçün buruqdan 40m məsafədə əlavə bağlı
tutum quraşdırılmalıdır.
3.1.1.37 Qazma məhlununun hər dövründən sonra separator və ştuserlər yoxlanılmalı, şlam və
çirkdən su ilə təmizlənməlidir.
3.1.1.38 Quyu ağzında və digər qaz yığılması mümkün olan yerlərdə hava mühitində neft
qazlarının miqdarı normadan yüksək olduqda (havada qazın qatılığı partlayıştəhlükəli qatılıq
həddinin 20% -dən çox olduqda) qazma işlərinin aparılması qadağandır.
3.1.1.39 Lay flüidlərinin quyuya axını aşkar edildikdə, qazma prosesi və qazma məhlulunun
dövranı dayandırılmalı, quyunun ağzı germetikləşdirilməli və quyunun vəziyyəti yoxlanılmalıdır.
AYTL sahələrində birinci üç quyunun qazılması açıq qaz və neft fontanlarının ləğvi üzrə
hərbiləşdirilmiş dəstənin nümayəndəsinin nəzarəti altında aparılmalıdır.
3.1.1.40 Buruqda həcmi 20 m3 yanğına qarşı olan və buruğun su təchizatı ilə birləşdirilmiş
tutum yerləşdirilməlidir.
3.1 Mədən-geofiziki işləri
3.2.1 Ümumi tələblər
3.2.1.1 Mədən-geofiziki işləri qüvvədə olan «Edinıye pravila bezopasnosti pri vzrıvnıx rabo-
tax», «Osnovnıe sanitarnıye pravila rabot s radioaktivnımi veşestvami i druqimi istoçnikami
poniziruyuşix izluçeniy OSP-80», «Pravila bezopasnosti pri transportirovanii radioaktivnıx
veşestv» i «Normı radioaktivnoy bezopasnosti i NRB-80» sənədlərin tələblərinə müvafiq
aparılmalıdır.
3.2.1.2 Mədən-geofiziki işləri sifarişçinin nümayəndəsinin iştirakı ilə partiyanın (dəstənin)
rəisinin rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
Qeyd: Dəstənin rəisi olmadıqda müəssisə üzrə əmrlə və ya sərəncamla məsul şəxs təyin
edilməlidir.
edilməlidir.
3.2.1.3 Quyunun mədən-geofiziki işlərinə hazırlığı müəyyən olunmuş aktla rəsmiləşdirilir,
sifarişçinin məsul nümayəndəsi və geofizika partiyasının rəhbəri tərəfindən imzalanır. Quyunun
hazırlıq aktı geofizika partiyasının rəisinə təqdim edildikdən sonra işə başlamağa icazə verilir.
3.2.1.4 Geofizika partiyasında yanğın təhlükəsizliyinə üzrə cavabdeh şəxs partiyanın rəisi
hesab edilir.
3.2.1.5 Mədən-geofizika işlərində gərginliyi 380V-dan yüksək olan elektrik şəbəkəsindən
istifadə etmək qadağandır.
3.2.1.6 Tufan zamanı qaz təzahürlü quyularda mədən-geofizika işlərinin aparılması qadağan-
dır.
3.2.1.7 Mədən-geofizika avadanlıqlarının elektrik güc və ya işıqlandırma şəbəkəsinə qoşul-
ması üçün buruqda yerləbirləşmə kontaktlı ştepsel razetkası quraşdırılmalıdır.
3.2.1.8 Neft və qaz təzahürü mümkün olan quyularda və yaxud qaz təzahürünə görə ağzı kip-
ləşdirilmiş quyularda karotaj qaldırıcıları və laboratoriya küləkdöyən tərəfdə yerləşdirilməlidir.
3.2.1.9 İşçi meydançada quraşdırıldıqdan laboratoriya və karotaj qaldırıcısının metal
gövdələri yerlə birləşdirilməlidir.
3.2.1.10 Geofizika aparatları dəstinə daxil olan elektrotexniki qurğuların istismarı bu
Qaydanın “Elektrotexniki qurğular” bölməsinin tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
3.2.1.11 İşin sonunda bütün elektrik qida mənbələri söndürülməlidir.
3.2.1.12 Karotaj və qazkarotaj stansiyalarında primus, qalay lampalarından və digər açıq odla
işləyən qurğulardan isifadə etmək qadağandır.
3.2.1.13 İş yerlərinin qızdırılması və işıqlandırılması üçün yalnız karotaj, qazkarotaj stansiya,
laboratoriyanın layihələrində nəzərdə tutulmuş qızdırıcı cihazdan istifadə edilməlidir.
3.2.1.14 Karotaj stansiya avtomobillərinin qaz-atqı boruları qığılcımsöndürənlərlə təchiz
olun-malıdır.
3.2.1.15 Karotaj və digər stansiya və laboratoriyalar avtomobillərin istismarı üzrə təlimata
əsa-sən, lazımi yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz olunmalıdır.
3.2.1.16 Fəaliyyətdə olan neft quyularında mədən-geofizika işlərinin aparılması zamanı quyu
ağzı armaturların, siyirtmələrin, boruların, flans və digər detal və avadanlıqların qızdırılması
üçün açıq alovdan istifadə etmək qadağandır.
3.2.1.17 Blok-balansın diyircəyi, ötürücü xətti və digər avadanlıqları donduqda onların qızdı-
rılması üçün yalnız buxar və ya isti su ilə icazə verilir.
3.2.1.18 Qaz karotaj işləri vaxtı cihazda yüksək qaz göstəricisi qeyd olunarsa, növbətçi opera-
tor dərhal qazma briqadasına qaz tullanışının mümkünlüyü barədə xəbər verməli, tullanış baş
verdikdə isə stansiyanın təhlükəsiz yerə köçürülməsini təşkil etməlidir.
Quyularda geofiziki tədqiqatlar (QGT)
3.2.1.19 Quyu ağzında izafı təzyiqlə işləyən quyularda geofiziki tədqiqatlar öz-özünə
kipləşdi-rici kipkəci olan lubrikator vasitəsilə aparılmalıdır.
Lubrikator quyunun istismarı zamanı quyu ağzında maksimal gözlənilən təzyiqdən az
olmayan təzyiqə sınanmalıdır.
göslənilən təzyiqdən az olmayan təzyiqdə aparılmalıdır.
3.2.1.20 Qazma quyularında qazma bucurğadı və intiqalı nasaz vəziyyətdə olduqda bu quyu-
larda geofiziki tədqiqatların aparılması qadağandır.
3.2.1.21 Radiaktiv maddələrin partlayış təhlükəli, yanar və digər materiallarla bir yerdə (mü-
vəqqəti olaraq) saxlanılması qadağandır.
Borulu lay sınayıcıları ilə işlər
3.2.1.22 Layların borulu sınayıcılarla sınağı işi, geofizika idarəsinin baş mühəndisi, qazma iş-
ləri və ya neftqazçıxarma idarəsinin baş mühəndisi tərəfindən razılaşdırılmış, qazma işləri və ya
neftqazçıxarma idarəsinin baş mühəndisi və baş geoloqu tərəfindən təsdiqlənmiş plan üzrə apa-
rılmalıdır.
3.2.1.23 Quyunun sınaq işlərinə hazırlığı sınaq planına uyğun, müvafiq aktla sənədləşdirilmə-
lidir.
3.2.1.24 Quyunun sınağı zamanı qazma avadanlıqlarının təmiri, həmçinin elektrik qaynağı və
digər odlu işlərin aparılması qadağandır.
15
 3.2.1.25 Quyudan intensiv neft axını və qaz tullanışı etimalı olan buruqda qaz-xilasetmə və
yanğın xidməti dəstələri çağırılmalı və preventor xətlərinin birinə qoşulmuş sementləyici aqreqat
olmalıdır.
3.2.1.26 Debit ölçülən zaman lay flüidinin yığılması üçün quyu ağzından 100m-dən az olma-
yan məsafədə xüsusi anbar və ya tutum quraşdırılmalıdır.
3.2.1.27 Sınaq nümunələrinin daşınması zamanı onların dağılmasına və yanğının baş vermə-
sinə yol verilməməlidir.
3.3 Neft və qaz quyularının istismarı. Quyuların mənimsənilməsi
3.3.1 İstismar kəmərinin perforasiyasına qədər fontan quyusunun quyu ağzı avadanlığı və
quyu kommunikasiyaları quyu məhsulunun qəbuluna hazır olmalıdır. Neftin ümumi anbara və
tutuculara açıq qanovla axıdılmasına yol verilməməlidir.
3.3.2 Quyuda kəmərin partlayış üsulu ilə deşmə əməliyyatı barədə FHN-nin yanğın təhlükə-
sizliyi xidmətlərinə yazılı şəkildə məlumat verilməli, əməliyyat qazma və ya neftqazçıxarma
idarəsinin geoloqunun iştirakı ilə aparılmalıdır.
Quyularda atma-partlayış işləri mütləq yanğınsöndürmə avtomobillərinin növbətçiliyi ilə
aparılmalıdır.
3.3.3 Fontan armaturlarının işçi təzyiqi quyunun istismarı zamanı quyu ağzında gözlənilən
maksimal təzyiqə uyğun olmalıdır.
3.3.4 Fontan armaturu, armaturların təchizat normasına müvafiq olaraq, araqat və sancaqların
tam komplekti vasitəsi ilə yığılmalıdır. Armaturların quraşdırılması müvafiq sənədlərə uyğun
rəsmiləşdirilməli və neftqazçıxarma müəssisəsinin baş mühəndisi tərəfin-dən təsdiq edilməli-dir.
3.3.5 Fontan quyusunun mənimsənilməsi prosesində nasos-kompressor borularının endiril-
məsinə və qaldırılmasına yalnız quyu ağzında gözlənilən maksimal təzyiqə uyğun keçirici ka-
tuşka və qol borusu olan siyirtmə olduqda icazə verilir.
Boruların endirilməsi və ya qaldırılması əməliyyatları zamanı neft və qaz təzahürü və yaxud
günün qaranlıq vaxtlarında işıqlandırmanın qəza sönməsi baş verərsə, yuxarıda göstərilən
siyirtmə dərhal quyu ağzında quraşdırılmalı və sonrakı işlər dayandırılmalıdır. Əgər quyu uzun
müddətə saxlanılıbsa quyu ağzı germetikləşdirilməlidir.
3.3.6 Quyunun mənimsənilməsi səyyar kompressorun köməyi ilə aparılırsa, o quyu ağzından
25m-dən az olmayan məsafədə, küləyin üstünlük təşkil edən istiqamətində quraşdırılmalıdır.
3.3.7 Fontan quyusunun svablanma üsulu ilə mənimsənilməsindən əvvəl:
- aqreqatla idarəetmə pultunda işləyən işçinin qorunması məqsədi ilə qurulmuş talvarın yanar
konstruksiyaları odadavamlı tərkiblə işlənilməli;
- yuxarı siyirtmənin istiqamətləndirici qıfı qığılcım verməyən materialdan olmalı;
- səyyar qaldırıcı bucurqad quyu ağzından 25m-dən az olmayan məsafədə quraşdırılmalıdır.
3.3.8 Fontanın əlamətləri müşahidə olunduqda, svab dərhal quyudan çıxarılmalıdır.
3.3.9 Fontan quyularının mənimsənilməsi zamanı məcburi dayanma və ya fasilə olduqda,
fontan armaturunun mərkəzi siyirtməsi üçboğaz və ya xaçvaridə (krestoviki) olan siyirtmələr
bağlanmalıdır.
3.3.10 Quyuya sıxılmış havanın vurulması və yaxud mayenin hava ilə aerasiyası vasitəsilə
quyudan axının əmələ gətirilməsi prosesində fasiləyə yol verilməməlidir.
3.3.11 AYTL quyularının mənimsənilməsi işlərini aparan müəssisədə neft-qaz təzahürü və
açıq fontanların qarşısının alınması üzrə daimi fəaliyyət göstərən komissiya yaradılmalıdır.
3.3.12 AYTL quyularının mənimsənilməsi zamanı buruqda yanğınsöndürmə maşını növbə
çəkməlidir.
3.3.13 Quyular səyyar qurğularla mənimsənildikdə, bu qurğular quyu ağzından 25m-dən az
olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
3.3.14 Quyuların köpüklə mənimsənilməsində oddan təhlükəsiz və zərərsiz səthi aktiv
maddə-lərin (SAM) sulu məhlulundan istifadə edilməlidir.
3.3.15 Quyuların mənimsənilməsi günün qaranlıq vaxtı aparılarsa, iş yerləri müva-fiq
normala-ra uyğun isıqlandırılmalıdır.
3.3.16 Quyunun ağzında quraşdırılmış çıraqlar partlayışdan mühafizəli icrada olmalıdır.
Quyuların fontan və kompressor üsulu ilə istismarı
3.3.17 İstismara verilən quyunun müvafiq standartlara uyğun armaturlarla təchiz olunmuş
germetik quyu ağzı olmalıdır.
3.3.18 Quyudan kompressor xəttinə neft və qazın düşməsinin qarşısını almaq üçün quyunun
yanında qaz-hava paylaşdırıcı batareyadan gələn xətdə əks klapanlar quraşdırılmalıdır.
3.3.19 Səyyar kompressorların daxili yanma mühərriklərinin işlənmiş qaz atqı boruları
səsboğan və qığılcımsöndürənlə təchiz edilməlidir.
3.3.20 Qaz və hava kollektorlarının qaz-hava paylayıcı butkasında ucu butkadan 10m-dən az
olmayan məsafəyə çıxarılmış boru xətti nəzərdə tutulmalıdır.
3.3.21 Qaz paylayıcı batareyalar otağının xaricində “Qaz oddan təhlükəlidir” sözləri yazılmış
plakat asılmalıdır.
Kompressor stansiyaları
3.3.22 Kompressor stansiyalarnın istismarı istehsalçı zavodun təlimatının, «Neftqazçıxarma
sənayesində təhlükəsizlik qaydaları»nın tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
3.3.23 Hər sıxılma pilləsindən sonra yağdan təmizlənməmiş sıxılmış qazla və ya hava ilə
kom-pressorun işləməsinə yol verilməməlidir. Kompressor işləyən zaman yığılmış yağ
yağayrıcıdan müntəzəm olaraq boşaldılmalıdır.
3.3.24 Standart atmosfer şəraitində (təzyiq 0,1MPa və temperatur 20 0C) qazkompressorun
sorucu xəttinə daxil olan qaz-hava qarışığının tərkibində oksigenin həcmi hissəsi 10%, 5 MPa
təzyiqə qədər sıxıldıqda 7% , 10 MPa təzyiqə qədər sıxıldıqda-6%, 20 MPa qədər-5% və
35MPa təzyiqə qədər sıxıldıqda 3%-dən artıq olmamalıdır.Qaz-hava qatışığının tərkibində
oksigenin miqdarına nəzarət, hər yeni quyu qoşulduqda və ya açıldıqda, onların iş rejimləri
dəyişdikdə, lakin yerli təlimatda göstərilən müddətdən az olmayaraq aparılmalıdır.
3.3.25 Qaz kompressorlarının qəbul və atqı boru xətlərinin təmirindən sonra onlar müvafiq
tikinti normalarına uyğun metodika üzrə işçi agentlə germetikliyə yoxlanmalıdır. Qaz sızması
aşkar edilərsə, kompressor dayandırılmalı və qüsurlar aradan qaldırılmalıdır.
edilərsə, kompressor dayandırılmalı və qüsurlar aradan qaldırılmalıdır.
3.3.26 Kompressor stansiyaları avtomatik xəbərverici qazanalizator qurğuları ilə təmin olun-
malıdır.
Qaz kompressor stansiyasında kompressor qurğusu ilə əlaqəsi olmayan aparat və avadanlıqla-
rın yerləşdirilməsinə icazə verilmir.
3.3.27 Ehtiyyatda olan kompressorların qəbul və vurma xətləri bağlı vəziyyətdə saxlanılmalı-
dır.
3.3.28 Hava kompressorları üçün hava binanın xaricindən götürülməlidir. Buxar və yanar
qazların yığılması etimal olunan yerlərdən havanın götürülməsinə icazə verilmir. Kompressora
buxar və yanar qazın daxil olması aşkar edilərsə, kompressorun işi dərhal dayandırılmalıdır.
16
 3.3.29 Partlayış təhlükəli qazların bir yerdə yığılmasının qarşısını almaq üçün kompressor
stansiyası ərazisində zirzəmilərin, kanal və çuxurların yerləşdirilməsinə icazə verilməməlidir.
Əgər bu qurğuların olması vacibdirsə, onlar ventilyasiya sistemi ilə təchiz olunmalıdır.
3.3.30 Kompressor yerləşən otaqda yanğın baş verdikdə, yanan hissələrin açılması üzrə tədbir-
lər görülməli və həmin yerə qazın verilməsi dayandırılmalıdır.
Metal konstruksiyaların, boru xətlərinin dağılmasının qarşısını almaq üçün onlar su axını ilə
soyudulmalıdır.
Quyuların ştanqlı quyu nasosları ilə istismarı
3.3.31 Quyuların ağzı, tədqiqat işlərinin aparılmasına və boruarxası boşluqdan qazın götürül-
məsinə imkan verən kipləşdirici quyu ağzı armaturla təchiz edilməlidir.
3.3.32 Mancanaq dəzgahı işləyən zaman onun ötürücü kəmərinin yerində fırlanmaması üçün
dartılmasına nəzarət edilməlidir.
3.3.33 Elektrik avadanlıqlarının yerləbirləşdiricisi kimi quyunun konduktorundan istifadə
edilməlidir. Konduktorla mancanaq dəzgahının çərçivəsi ən azı iki nöqtədə qaynaqlanmalıdır.
Hər keçiricinin en kəsiyinin sahəsi 48 mm 2-dən az olmamalıdır. Yerləbirləşdirmə ötürücüləri və
onların qaynaq yerləri baxış üçün rahat olmalıdır.
Yerləbirləşdirmə ötürücüsü kimi müxtəlif forması olan (dairəvi, künclü və s.) profilli polad
materiallardan istifadə edilməlidir. Bu məqsədlə polad burazdan istifadəsinə yol verilmir.
Quyuların dalma və yivli elektrik nasos qurğuları ilə istismarı
3.3.34 Dalma mərkəzdənqaçma elektrik açarlarının elektrik avadanlıqlarını quraşdırmaq üçün
budka yanmayan materialdan olmalıdır.
budkaların istifadəsinə icazə verilir.
3.3.35 İstənilən gərginlikli elektrik ötürücü xətlərin altında idarəetmə stansiyalarının və
avtotransformatorların yerləşdirilməsi qadağandır.
3.3.36 Kabel barabanının eleltrik intiqalının quyu ağzında yerləşdirilmiş düyməli idarəetmə
qurğusu partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
Quyuların sınağı və tədqiqi
3.3.37 Sınaq vaxtı quyuların yaxınlığından keçən və quyuya gedən bütün yollarda, 250m-dən
az olmayan məsafədə, küləyin gücündən və istiqamətindən asılı olaraq postlar qurulmalı, açıq
alovdan istifadəni qadağan edən xəbərdaredici nişanlar quraşdırılmalıdır.
3.3.38 Quyuların üfürülməsi və ölçmə işləri aparılan zaman qazma qurğusunun və quyuların
yaxınlığında olan avtomobillərin, tarktorların mühərrikləri və qazanların odluğu söndürülməlidir.
3.3.39 Exolotun şlanqlı kabeli elektrik şəbəkəsinə bilavasitə ştepselli birləşmə vasitəsilə
qoşulmalıdır.
3.3.40 Exolotun qeydedici qurğusu yerlə birləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirmə ötürücüsü kimi en
kəsiyi 1,5mm2-dən az olmayan, yerləbirləşdirici qurğuya birləşdirilmiş kabelin ayrıca elastik mis
naqilindən istifadə edilməlidir.
3.4 Neftin çıxarılmasının intensivləşdirmə üsulları
3.4.1 Ümumi tələblər
3.4.1.1 Termoinjektor vasitəsilə quyudibi zonanın işlənməsi üçün bütün partlayış işləri,
həmçinin laydaxili yanma üsulu ilə layın işlənməsi «Edinıye pravila bezopasnosti pri provedenii
vzrıvnıx rabot» qaydalarının tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
3.4.1.2 Kimyəvi reagentlər saxlanılan yerlər çəpərlənməli, qırmızı bayraqlarla nişanlanmalı və
təhlükəsizlik nişanları ilə təchiz olunmalıdır.
3.4.1.3 Tutumlarda, aqreqat və avtosisternlərdə qalmış neft, maye və kimyəvi reagentlərin
qalığı sənaye kanalizasiyasına axıdılmalıdır.
Qazın yüksək təzyiq altında vurulması
3.4.1.4 Quyuağzı avadanlıqların germetikliy pozulduqda basqı quyusu maye ilə doldurulmalı
və avadanlıq dəyişdirilməlidir.
3.4.1.5 Qaz vurulan obyektlərdə qazkompressor stansiyalarının istismarı əməyin
təhlükəsizliyi üzrə müvafiq sahə təlimatının tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
3.4.1.6 Seperatorların bufer tutumlarının üfürülməsi avtomatlaşdırılmalıdır.
Məşəldə qazı yandıran qurğu məsafədən idarə edilməlidir.
3.4.1.7 Məşəlin ətraf ərazisi 50m-dən az olmayan radiusda hasarlanmalıdır. Əraziyə girişdə
«Kənar şəxslərə giriş qadağandır» sözləri yazılmış plakat asılmalıdır.
3.4.1.8 Hasarlanmış məşəl ətrafı sahədə quyuların, çuxurların və digər oyuqların qazılması
qadağandır.
Quyuların quyudibi zonasının isti buxarla işlənməsi
3.4.1.9 Odluqda yanma tam başa çatmamış, yanacağın qalığı tam təmizlənməmiş, təzyiq
atmo-sfer təzyiqinə endirilməyənə qədər buxar generator qurğusunu nəzarətsiz qoymaq
qadağandır.
3.4.1.10 Buxar generator qurğuunun yerli işıqlandırılması üçün gərginliyi 12V-dan çox olma-
yan partlayışdan mühafizəli daşınma çıraqlardan istifadə edilməlidir.
3.4.1.11 Qazanların odluqlarında və qaz yollarında qoruyucu klapanlar quraşdırılmalıdır.
Onlar odluğun və qaz yollarınınyuxarı hissəsində quraşdırılmalıdırlar.
3.4.1.12 Avtomatlaşdırılmış suqızdırıcı qazanın işinə daima nəzarət olunmalıdır.
Quyuların quyudibi zonasının qaynar neftlə işlənməsi
3.4.1.13 Neftin qızdırılmsı üçün sobanın odluğuna qazı ötürən boru xətləri «Qaz
təsərrüfatında təhlükəsizlik Qaydaları»nın tələblərinə uyğun quraşdırılmalıdır.
3.4.1.14 Neft qızdırıcı soba qaynar neft tutumundan 25m-dən, quyu ağzından isə, 10m-dən az
olmayan məsafədə külək tutmayan tərəfdə yerləşdirilməlidir.
3.4.1.15 Yanacaq boru xəttində təzyiqtənzimləyici qurğunun, odluqda quraşdırılan qoruyucu
klapanın, həmçinin kondensatın NÖÇ-na və odluğa düşməsinin qarşısını alan qurğunun quraşdı-
rılması nəzərdə tutulmalıdır.
3.4.1.16 Sobanın odluğunu yandırmazdan əvvəl ilanvari boruların neftlə dolu olmasına əmin
olmaq lazımdır.
3.4.1.17 Neft tutumlu arabanı (xizəyi) daşıyan traktorun işlənmiş qaz atqı borusu qığılcımsön-
dürənlə təchiz olunmalıdır.
3.4.1.18 Qaynar neft tutumlu araba (xizək) quyunun ağzından 10m-dən az olmayan məsafədə
külək tutmayan, tərəfdə yerləşdirilməlidir.
3.4.1.19 Nefti quyuya vurmazdan əvvəl nasosdan quyuya qədər olan sökülüb-yığılan vurma
xətti gözlənilən maksimal təzyiqin 1,5 mislinə təzyiqə sınaqdan keçirilməlidir.
Quyuların quyudibi zonasının qaz kondensatı ilə işlənməsi
3.4.1.20 Quyuların işlənilməsi üçün yalnız qazsızlaşdırılmış (təmizlənmiş propan və
butandan) kondensatdan istifadə edilməlidir.
3.4.1.21 Avtosisternlər doldurulub-boşaldılmazdan əvvəl yerləbirləşdirici qurğuya qoşulmalı-
dır.
17
 3.4.1.22 Qaz kondensantı daşıyan avtosisternin üzərində “Oddan təhlükəlidir” sözləri yazılma-
lıdır. Qazkondensatın yalnız germetik bağlanan lyuku və boşaltma ştuseri olan avtosisternlərdə
daşınmasına icazə verilir.
3.4.1.23 Qazkondensatla dolu avtosisternlərin yaşayış məntələri ərazisində, açıq alov olan
yerlərdə dayanacağı, həmçinin avtosisternin yanında və kabinasında siqaret çəkmək qadağandır.
3.4.1.24 Avtosisternlərin qazkondensatla doldurulub-boşaldılmasına və qazkondensatla quyu-
nun işlənməsi əməliyyatının aparılmasına yalnız günün işıqlı vaxtı icazə verilir.
3.4.1.25 Avtosisternlərə qazkondensatın doldurulması-boşaldılması rezin şlanqlar vasitəsi ilə
aparılmalıdır. Şlanqların hər iki ucunda aqreqatların ştuserinə kip birləşən tərtibatı olmalıdır.
3.4.1.26 Avtosistern və nasos aqreqatları quyu ətrafında müvafiq texniki şərtlərin tələblərinə
uyğun yerləşdirilməlidir.
3.4.1.27 Quyuların qazkondensatla işlənilməsi zaman qazkondensatın avtosisterndən bunkerə
və aqreqata vurulması qadağandır.
3.4.1.28 Quyunun qazkondensatla işlənilməsi başa çatdıqdan sonra aqreqatın manifold xətti
və quyunun armaturu su ilə yuyulmalıdır.
Quyunun armaturunda sürğü bağlandıqdan və təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər endirildikdən
sonra manifoldun ayrılmasına icazə verilir.
Quyuların quyudibi zonasının termoinjektorla işlənməsi
3.4.1.29 Dozalaşdırıcı nasosun yanacaq bakı olan xizəyində quraşdırılmış elektrik avadanlıq-
ları partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
3.4.1.30 Elektrik avadanlıqları olan kompressorlar quyu ağzından 10m-dən, daxili yanma
mühərrikli (DYM) kompressorlar isə 25m-dən az olmayan məsafədə quraşdırılmalıdır.
3.4.1.31 Yanacaq tutumu işlənmiş qaz atqı xəttindən əks tərəfdə və quyu ağzından 10m-dən az
olmayan məsafədə quraşdırılmalıdır.
3.4.1.32 Partlayıcı maddənin partladıcı qurğuya daxil edilməsi onun lubrikatora endirilmə-
sindən qabaq aparılmalıdır.
3.4.1.33 Partlayıcı qurğunun balonunun etiltərkibli benzinlə doldurulması qadağandır.
3.4.1.34 Partladıcı qurğu lubrikatora mərkəzi siyirtmənin bağlı vəziyyətində yerləşdirilməli-
dir. Partlayıcı qurğunu endirən aparatın məftili elə tarım çəkilməlidir ki, qurğu siyirtmənin
şiberinə toxunmasın.
Quyuların quyudibi zonalarının quyudibi elektrik qızdırıcıları ilə işlənilməsi
3.4.1.35 Kabelin eletrik qızdırıcısının başlığına girəcək qovşağı, həmçinin klemma boşluğu
tam germetikləşdirilməlidir.
3.4.1.36 Kabelin elektrik qızdırıcıları ilə klemma birləşməsinin konstruksiyası elə olmalıdır ki,
kabel şaxəsinin ucluğunun qırılması istisna olsun.
3.4.1.37 Kabel yüksək temperatura davamlı, bütün uzunluğu boyu bütöv olmalıdır.
3.4.1.38 Quyuya salınmazdan əvvəl kabelin vəziyyəti yoxlanılmalıdır. Əgər onun şaxələrin-
dən biri qırılmış olsa, kabelin quyuya salınmasına icazə verilmir.
Quyuların quyudibi zonasının azotlu qızdırılmış
karbohidrogen mayelərlə işlənilməsi
3.4.1.39 Qızdırıcı qurğu quyu ağzından və azotlu karbohidrogen mayesi vuran aqreqatlardan,
həmçinin bu mayeni daşıyan avtosisternlərdən 25m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirilməli-
dir.
3.4.1.40 Qızdırıcı qurğu, ondan sonra quraşdırılmış avadanlıq və onların birləşmələri və quyu
ağzı avadanlıqlar isti məhsulun temperaturundan ən azı 50 0 C yuxarı temperatura davamlı
olmalıdır.
3.4.1.41 Azot və qızdırıcı qurğuların karbohidrogen mayesini vurmaq üçün basqı xətləri
qoruyucu və əks klapanlarla təchiz olunmalıdır.
3.4.1.42 Karbohidrogen mayesi saxlanılan tutumun yanında yanğın postu qurulmalıdır.
3.4.1.43 Azotlu karbohidrogen mayesi ilə iş aparılan zaman quyuya verilən isti məhsulun
təzyiqinə və temperaturuna mütəmadi nəzarət edilməlidir. Təzyiq və temperatur layihədə
göstərilən qiymətdən çox olmamalıdır.
3.4.1.44 Quyunun azotlu karbohidrogen mayesi ilə işlənilməsindən sonra hava quyunun hava
ilə mənimsənilməsi qadağandır.
Layın hidravlik yarılması
3.4.1.45 Qış aylarında donmuş manifoldun açıq odla qızdırılması qadağandır.
3.4.1.46 Elektrik güc qurğusunun yanacaq bakları yanğından və zədələnmədən təhlükəsiz yer-
də yerləşdirilməlidir.
3.4.1.47 Yanar maddələr daşıyan avtosisternlərin üzərində “Oddan təhlükəlidir” sözləri yazıl-
malı və onlar karbon qazlı odsöndürənlə, keçə (ölçüsü 2x2) və bellə təchiz edilməlidir.
Laydaxili yanma
3.4.1.48 Laydaxili yanma (LDY) işləri bu işlər üzrə müəssisənin səlahiyyətli nümayəndəsinin
və müəssisə üzrə əmrlə təyin edilmiş cavabdeh şəxsin iştirakı ilə, müvafiq qaydada təsdiqlənmiş
layihəyə əsasən aparılmalıdır.
3.4.1.49 LDY aparılan sahə “Ehtiyatlı olun! Lay yandırılır” sözləri yazılmış xəbərdaredici
pla-katlarla təchiz edilməlidir.
3.4.1.50 Laydaxili yanma işləri aparılan sahədə basqı, müşahidə və istismar quyularının quyu-
ağzı avadanlıqlarının germetik bağlanması təmin edilməlidir.
3.4.1.51 Yanmanı yaratmaq üçün havadan istifadə edtikdə, havanı quyuya vurmazdan əvvəl
quyuağzı armaturun üstü və elektrik qızdırıcısının ətrafında yerləşən quyudaxili avadanlıqlar
neftdən təmizlənməlidir.
3.4.1.52 Sıxılmış havanın sınaq üçün vurulması zamanı istismar quyularından çıxan qaz
qatışı-ğının tərkibinə daima nəzarət edilməlidir. Quyudan çıxan qaz qatışığının tərkibində
oksigenin miqdarı 10%-dən çox olmamalıdır. Əks halda quyunun istismarı dayandırılmalı və
quyu müşahidə rejiminə keçirilməlidir.
3.4.1.53 Laydaxili yanmanın təsiri altında olan obyektlər (quyular, ölçü qurğuları) təzyiq və
temperatura məsafədən nəzarət vasitələri ilə təchiz edilməlidir.
3.4.1.54 Yanmanı başlamaq üçün istifadə olunan elektrik qızdırıcıları zavod istehsalı olmalı,
işçi parametrlərə və bu Qaydanın müvafiq tələblərinə cavab verilməlidir.
3.4.1.55 Quyuya havanın vurulması, elektrik qızdırıcıların işə salınmasından əvvəl
başlanmalı-dır. Elektrik qızdırıcısına gərginlik avtomatik verilməlidir.
3.4.1.56 Yanmanı yaratmaq üçün havanın vurulması prosesində fasilə etməyə icazə verilmir.
3.4.1.57 Basqı quyusunun yanında nəzarət quyusunun perforasiyasına yol verilmir.
3.4.1.58 İstismar quyularının quyudibi temperaturu 1500C-dən çox olmamalıdır.Bu tempera-
turda istismar quyusunun dibi fasiləsiz olaraq su və ya digər reagentlə soyudulmalıdır. Əgər
soyudulma müsbət nəticə verməzsə, quyu bağlanmalı (boğulmalı) və soyutma davam
etdirilməlidir.
3.5 Neftin və qazin yığılması, hazıırlanması, saxlanması və nəqli
18
 3.5.1 Ümumi tələblər
3.5.1.1 Aparatlarda, tutumlarda və boru kəmərlərində quraşdirilmış qoruyucu, tənzimləyici və
bağlayici armaturların sazlığı istismara buraxılmazdan əvvəl, təsdiq olunmuş cədvələ əsasən,
vaxtaşırı MTİ rəhbərliyi altında yoxlanılmalıdır. Yoxlamanın nəticələri növbə jurnalında qeyd
olunmalıdır.
3.5.1.2 Yanğın təhlükəli mayelərin səviyyə ölçənləri yanğın baxımından təhlükəsiz olmalıdır.
Ölçü şüşələri 0,6 MPa çoz olmayan izafi təzyiq altında işləyən aparat və tutumlarda o zaman
istifadə oluna bilər ki, şüşələr mexaniki zərbədən qorunsun, birləşdirici borucuqları avtomatik
bağlayan klapanları və şüşədə buraxıla bilən səviyyəni göstərən qırmızı xətt olsun.
3.5.1.3 Avadanlıqların istilik izolyasiyası yanmayan materialdan olmalıdır. İstilik izolyasiya-
sının yanğın təhlükəli mayelərlə hopmuş hissəsi məhsulun sızmasına səbəb olan zədələnmiş
sahəsinin bərpasından sonra dərhal dəyişdirilməlidir.
3.5.1.4 Rektifikasiya kolonlarının, istidəyişdiricilərinin və digər aparatların gövdəsində neft və
neft məhsullarının sızması aşkar edildikdə, həmin məhsullarının alovlanmasının qarşısını almaq
üçün sızan yerlərə dərhal su buxarı verilməlidir.
Separatorlar
3.5.1.5 0,7 MPa izafi təzyiq altında işləyən separatorların və digər aparatların işə salınması və
istismarı «Pravila ustoroystva i bezopasnoy ekspluatasii sosudov, rabotayuşix pod davleni-em»
qaydalarının tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
3.5.1.6 Erilift quyularının separatorlarından çıxan qaz-hava qatışığı hava tərkibinə görə
yoxlanılmalıdır. Qaz-hava qatışığında havanın həcm hissəsi 70%-dən çox olmamalıdır.
3.5.1.7 Separatorlarda mayenin yığılıb kompressorun qəbul borusuna düşməsinin qarşısı
alınmalıdır.
3.5.1.8 Separatorlar səviyyəölçən və nefti avtomatik boşaldan qurğu ilə təchiz olunmalıdır.
3.5.1.9 Separatorların lyuklarının açılmasına yuxarıdan başlamaq lazımdır.
Çən və çənlər parkı
3.5.1.10 Çən və çənlər parkının istismatı və təmiri işləri qüvvədə olan müvafiq sənədlərin və
“Neft anbarlarının istismarı vaxtı partlayış və yanğın təhlükəsizliyi” təlimatının tələblərinə
uyğun aparılmalıdır. Hər bir çən parkı üçün texnoloji xəritə və yanğının söndürülməsinin ope-
rativ planı olmalıdır.
3.5.1.11 Çən və çənlər parkının istismarı zamanı aşağıdakı tələblər yerinə yetirilməlidir:
-çənlərin bəndləri və hasarları saz vəziyyətdə saxlanılmalı və qüvvədə olan norma və
qaydaların tələblərinə uyğun olmalıdır;
- çənlərin gövdəsi yerləbirləşdirmə sistemi ilə təmin olunmalıdır4
- çən və çənlər parkı yanğından mühafizəyə aid təbliğat lövhələri ilə təchiz edilməlidir;
- yanğınsöndürmə dayaqlarında olan siyirtmələr və vetillər işçi vəziyyətdə olmalıdır;
- dairəvi yanğınsöndürmə xəttində daim 5-6 atm təzyiq altında suyun olması təmin edilməlidir.
3.5.1.12 Mexanikləşdirilmiş yanğınsöndürmə vasitələrinin çənlər parkı ərazizisinə keçməsi
üçün torpaq səddinin üzərindən müəssisənin rəhbərliyinin icazəsi ilə yerli yanğın təhlükəsizliyi
xidməti ilə razılaşdırılmaqla keçidlər quraşdırılmalıdır.
3.5.1.13 Bənd daxilində və onun üzərində boruların çəkilməsi və təmir işlərinin aparılması
üçün qazılan xəndəklər iş başa çatdıqdan dərhal sonra doldurulmalı və bənd bərpa edilməlidir.
3.5.1.14 Çənlər parkında boru kəmərləri kommunikasiyaları elə quraşdırılmalıdır ki, qəza
zamanı neftin bir çəndən digər çənə vurulması mümkün olsun.
3.5.1.15 Çənə maye doldurulan zaman onun sıçramasına və ya gur şırnaqla tökülməsinə yol
verilməməmlidir. Doldurma borusunun ucu ilə çənin dibi arasındakı məsafə 0,2 m-dən artıq
olmamlıdır.
Boş çənləri doldurarkən yükləmə borusunun (məhsul vuran borunun) ucu maye ilə örtülənə
qədər vurulan məhsulun sürəti 1m/san-dən artıq olmamalıdır.
3.5.1.16 Qış fəslində çənlər parkındakı yollar, pilləkənlər və yollar, eləcədə çənlərin damı
qardan təmizlənməlidir.
3.5.1.17 Günəş şüalarının təsirindən qorunmaq üçün çənlər açıq boya ilə rənglənməlidir.
3.5.1.18 İstismar əməliyyatlarında, həmçinin qəza və ya yanğın zamanı lazım olan
dəyişmələri tez və səhvsiz etmək üçün çənlər parkının işçıləri iş yerlərində asılmış boru
kəmərlərinin yerləşmə sxemlərini və bütün siyirtmələrin təyinatını bilməlidirlər.
3.5.1.19 Qızdırılması və yaxud yay vaxtı uzun müddət saxlanılması lazım olan neft və neft
məhsulları çənlərə doldurularkən, onların miqdarı, qızmadan mayelərin həçminin genişlənməsi
nəzərə alınmalıdır. Çəndə soyuq neft məhsuluun həcmi tutumun həcminin 95%-dən,
mayeləşdi-rilmiş qazın isə-3%-dən artıq olmamalıdır.
3.5.1.20 Səviyyə ölçülən və nümunə götürülən zaman çənin damı dağılan neftdən dərhal
təmizlənməlidir, çənin damında silgi materiallarının və hər hansı əşyaların saxlanılması qada-
ğandır.
3.5.1.21 Çənlərdə özlü (qatı) neftlərin qızdırılması işçi heyətin nəzarəti altında yalnız buxar
və yaxud su ilə, ilanvari qızdırıcılarla aparılmalıdır.
3.5.1.22 Çənlərdə neftin qızdırılmasına (müəyyən olunmuşhallarda) qızdırıcının üzərində
mayenin səviyyəsinin 50 sm-dən az olmadığı halda yol verilir.
3.5.1.23 Çənlərin istismarı prosesində tənəffüs klapanları və odkəsicilərin sazlığına
müntəzəm nəzarə olunmalıdır. Havanın müsbət temperaturlarında odkəsicilərin vəziyyəti ayda
iki dəfədən az olmayaraq yoxlanılmalıdır.
3.5.1.24 Çənlərə baxış keçirilən, nümunə götürülən və ya mayenin səviyyəsi ölçülən zaman
zərbədən qığılcım verməyən tərtibatlardan istifadə edilməlidir.
3.5.1.25 Hər bir çən və çənlər qrupunun (bənd xaricində) çıxış xəttində neft tutucularından
əvvəl və sonra hidravlik sürgü quraşdırılmalıdır.
3.5.1.26 Fəaliyyətdə olan çənin tikişlərində, gövdəsində və yaxud dibində çat əmələ gələrsə
çən dərhal boşaldılmalı və təmizlənməlidir.
Dolu çənlərdə qaynaq və pərçimlənmə işlərinin aparılması qadağandır.
Neftvurma nasos stansiyaları
3.5.1.27 Nasos stansiyalarının istismarı qüvvədə olan norma və qaydaların tələblərinə əsasən
aparılmalıdır.
Nasos stansiyalarının istismarında aşağıdakı tələblər yerin əyetirilməlidir:
- neftvurma nasos stansiyalarının işıqlandırma sistemi partlayışdan mühafizəli icrada
lampalar-la təchiz edilməlidir;
- nasosxanalar ilkin yanğınsöndürmə vasitələri ilə təmin edilməlidir;
- nasosxanalarda təsdiq edilmiş qrafikə əsasən qaz analizi aparılmalıdır;
- nasoslar yerləbirləşdirmə sisgtemləri ilə təchiz edilməlidir;
- neft nasoslarında partlayışdan mühafizəli elektrik mühərriklərindən istifadə edilməlidir;
- nasosxanada istifadə edilmiş yağlı silgi materialları xüsusi qutularda (qapalı) stansiyadan
kənarda atılmaq üçün yığılmalıdır.
19
 3.5.1.28 İş vaxtı nasos və boru kəmərlərinin germetikliyinə, nasosun sürtünən hissələrinin yağ-
lanmasına, həmçinin yastıq və kipkəclərinin temperaturuna daima nəzarət edilməlidir. Nasosun
kipkəclərindən və boru kəmərlərinin birləşmələrindən sızma aşkar edilərsə, nasazlıq dərhal
aradan qaldırılmalıdır.
Sürtgü yağlarının axmasına,sıçramasına və onların nasosların altına yığılmasına yol
verilməməlidir.
Nasosxananın döşəmələri təmiz saxlanılmalı və müntəzəm olaraq yağsızlaşdırıcı qatılmış su
ilə və ya KYV-2 tipli köpükləndirici yuyucu vasitə ilə yuyulmalıdır.
3.5.1.29 Siyirtmə qovşaqlarının yerləşdiyi yerlərdə mayenin hidravlik sürgüdən keçərək
sənaye kanalizasiyasına axıdılması üçün qanov quraşdırılmalıdır.
Əgər mayenin sənaye kanalizasiyasına axıdılması mümkün deyilsə və onda qapalı quyu
quraşdırılmalı, sonra isə nasos vasitəsi ilə orada yığılmış maye lazım olan yerə vurulmalıdır.
3.5.1.30 Nasoslar üfürülərkən atılan məhsul binadan kənara çıxarılmalı, maye məhsullar boru
ilə xüsusi qablara axıdılnalı, qazlar isə məşəl sisteminə və ya şama verilməlidir.
3.5.1.31 İş qurtardıqdan sonra nasosun qəbuledici və atqı boru xətlərindəki və çənlərin
yanındakı siyirtmələr bağlanmalı, sahə nəzərdən keçirilməli, tökülmüş neft yığılmalı, bütün
qurğular və işıqlandırma mənbəyi söndürülməlidir.
3.5.1.32 Nasos stansiyalarının binalarında istismar olunan ventilyasiya qurğularının saz və
fasiləsiz işləməsi təmin olunmalıdır.
3.5.1.33 Ventilyasiya sisteminin nasaz və ya söndürülmüş vəziyyətində nasosların işə
salınmasına icazə verilmir.
Hava kompressor stansiyaları
3.5.1.34 Porşenli kompressorların klapan qutuları və hava klapanları yağ qalıqlarından və
yanıqdan müntəzəm olaraq təmizlənməlidir.
3.5.1.35 Kompressor silindrlərinin, qəbul və atqı boru xətlərinin və separatorların təmizlən-
məsi zamanı yığılmış şöküntülərə su çilənməli və kompressorlardan aralı yanğın cəhətdən təh-
lükəsiz yerə aparılmalıdır.
3.5.1.36 Kompressorun sürtünən hissələri müntəzəm olaraq yağlanmalədər.
3.5.1.37 Kompressor avadanlıqlarının yağ qalıqlarından və yanıqdan təmizlənməsi müvafiq
qrafik üzrə aparılmalıdır.
Məşəl sistemi
3.5.1.38 Məşəlin yandırılması məsafədən aparılmalıdır.
3.5.1.39 Fəaliyyətdə olan bütün məşəllər növbətçi odluqla və alovun məşəl qaz xəttinə
keçməsinin qarşısını alan qurğu ilə təmin edilməlidir.
3.5.1.40 Məşəl ətrafı ərazisi 50m-dən az olmayan radiusda çəpərlənməli və xəbərdaredici
plakatlarla təchiz olunmaldır.
3.5.1.41 Məşəl sistemi ərazisində quyu, çala və digər çökək yerlər olmamalıdır.
3.5.1.42 Məşəl borusuna girişdən əvvəl qaz kəmərləri nəzərdən keşirilməli və odkəsicilər,
hidravlik sürgülər və s. quraşdırılmalıdır.
3.5.1.43 Məşəl borusunun magistral xəttində, məşəldən 50m məsafədə ümumi separator
quraşdırılmalıdır. Separatorda su buxarı ilə qızdırmaq üçün ilanvari boru, ağır çöküntüləri xaric
etmək üçün qurğu olmalıdır. Məşəl boru kəməri separatora tərəf mailli olmalıdır.
Məşəldə yrləbirləşdirmə sistemi qurulmalıdır.
3.5.1.44 Ümumi məşəl sisteminə aşağıda qeyd olunan məhsulların atılması qadağandır:
-avadanlığı üfürdükdən sonra tərkibində yanar qazın qatılığı aşağı alışma həddinin 50% -dən
az olan təsirsiz qazın;
-aparatlardan və boru xətlərindən sıxışdırılmış havanın, həmçinin təmiz təsirsiz qazın;
-parçalnmaya, oksidləşməyə, polimerləşməyə, istilik ayrılmasına meylli olan və məşəl qaz
xəttinin fəaliyyətini məhdudlaşdıra bilən məhsulların.
Elektrik dehidratorları
3.5.1.45 Elektrik avadanlöqlarında qəza və yanğın baş verərsə, həmçinin qəza və yanğının
qarşısını almaq lazım gələrsə, elektrik dehidratorlar müvafiq açarlar vasitəsilə elektrik şəbəkə-
sindən açılmalı və yalnız bundan sonra qəza və yanğının ləğvi işlərinə başlanılmalıdır.Yanğın
karbon qazı və tozlu odsöndürülənlərlə söndürülməlidir.
3.5.1.46 Elektrik dehidratorları işləyən zaman elektrodların qapanması və ya neftin kanaliza-
siyaya axıdılması hallarının baş verməməsi üçün faza ayrıcı səviyyə (neft-su) verilən həddə
saxlanılmalıdır. Elektrik dehidratorlar, verilən xammalın səviyyəsinin azalması hallarına qarşı
gərginliyi avtomatik aşağı salan cihazla təchiz olunmalıdır.
3.5.1.47 Elektrik dehidratorlarda suyun drenajı avtomatik və qapalı üsulla həyata keçirilməli-
dir.
İstilikdəyişdiricilər
3.5.1.48 İstilikdəyişdiricilərin altındakı meydançanın, tökülmüş neftin hidravlik sürgüdən
keçərək sənaye kanalizasiyasına ötürən qanova axını olmalıdır. Meydança neftin yuyulması
üçün tərtibatlarla təmin edilməlidir.
3.5.1.49 İstilikdəyişdiricilərin temperaturun təsirindən zədələnməməsi üçün onların
qızdırılma-sı və soyudulması səlis (rəvan) aparılmalıdır.
3.5.1.50 Boru və boruarası sahədən yanar mayelərin boşaldılmasına yalnız istilikdəyişdiricilə-
rin soyudulmasından sonra icazə verilir.
3.5.1.51 Kondensatorların, soyuducuların və istilikdəyişdiricilərin səthindən ərpin
təmizlənmə-si müəyyən olunmuş vaxtda aparılmalıdır.
3.5.1.52 İstilikdəyişdiricilər və qızdırıcılar həlledicilərlə təmizləndikdən sonra onlar su ilə
təmiz yuyulmalı və havası dəyişdirilməlidir.
3.5.1.53 Təzyiq altında işləyən aparatların daxilində quraşdırılmış buxar qızdırıcılardan istifa-
də edərkən, daxil olan buxar və ötürücü kondensat xətlərində qızdırıcının sıradan çıxması
nəticəsində qazanxanaya qaz sızmasının qarşısını almaq üçün qurğular nəzərdə tutulmalıdır.
Daxili qızdırıcıları istilik şəbəkəsindən ayırmaq üçün aparatlardakı təzyiqə hesablanmış
bağlayıcı armatur olmalıdır.
3.5.1.54 Borucuqların kip olmayan birləşmələrindən neft və neft məhsullarının sızması baş
verdikə, ventilyatorun qoruyucu hissələri sıradan çıxdıqda və ventilyatorda titrəyiş olduqda
hava ilə soyudulan aparatların istismarı qadağan edilir.
3.5.1.55 Hava ilə soyudulan aparatlar yanğın halları üçün nəzərdə tutulan əməliyyat otağında
quraşdırılan məsafədən idarəetmə qurğusu ilə təchiz olunmalıdır.
Odla qızdırılan qurğular (borulu sobalar, bloklu qızdırıcılar)
3.5.1.56 Forsunkaların qarşısındakı meydançanın sənaye kanalizasiyasına birləşən qanova tə-
rəf mailiyi olan bərk örtüyü olmalıdır.
Meydançaya tökülən maye yanacağın yuyulması üçün su dayağı olmalıdır.
3.5.1.57 Sobanın işə salınmasına icazə sobanın istismarına cavabdeh şəxs tərəfindən
verilməli-dir.
3.5.1.58 Odluqlara qaz verən sistem «Qaz təsərrüfatında təhlükəsizlik Qaydaları»nın
tələbləri-nə uyğun sınaqdan keşirilməlidir.
20
 3.5.1.59 Asan alışan maddə hopdurulmuş məşəl ilə odluqların yandırılması qadağandır. Yan-
dırmaq üçün istifadə edilən məşəl quru qum ilə dolu yanmayan yeşikdə və ya vedrədə söndürül-
məlidir.
3.5.1.60 Yanacaq boru xəttində bütün forsunkalara yanacağın verlməsini və eyni vaxtda
kəsilməsini təmin edən siyirtmə (forsunkaların üç tərəfindən radiusu 10m-dən az olmayan
məsafədə), odluğun yanması üçün lazım olan təzyiqə tənzimlənmiş reduktor qurğusu, həmçinin
kondensatın avtomatika sisteminə, NÖC və A odluğa düşməsinin qarşısını alan kondensat
tutumu quraşdırılmalıdır.
Avtomatik qurğuların qəza siqnalizasiyası əməliyyat otağına verilməlidir (çıxarılmalıdır).
3.5.1.61 Qurğu işləmədiyi halda, yanacaq qaz xətti sobadan ayrılmalı və tıxac qoyulmalıdır.
Sobanın qaz xətti bağlanan zaman odluqların siyirtmələri etibarlı bağlanmamış üfürmə şamları-
nın açılmasına yol verilmir.
Üfürücü şamda olan siyirtmələr tam aşılmalıdır.
3.5.1.62 Sobaların stasionar buxarla söndürmə sistemi həmişə saz halda olmalıdır. Buxarla
söndürmə sistemi nasaz olan sobaların istismarına icazə verilmir. Yanğınsöndürmə kollektoru
qırmızı rənglə rənglənməli və ona rahat yaxınlaşma təmin edilməlidir.
3.5.1.63 Odluğu qabaqcadan buxarla üfürülmədən sobanın yandırılması qadağandır. Soba
qovşaqlarının üfürülmə şamları yanğın təlükəsizliyi xidməti ilə razılaşdırılmaqla təhlükəsiz yerə
çıxarılmalıdır.
Forsunkalara gedən qaz xətləri qazı məşəl xəttinə ötürən xətlə təchiz olunmalıdır.
3.5.1.64 Mümkün qəza və yanğın halları üçün neftin boşaldılmasını təmin edən qurğu saz
vəziyyətdə saxlanılmalıdır. Qəza boşaltma boru xəttinin siyirtmələrinin fərqləndirici nişanları,
onlara yaxınlaşma yolları isə boş olmalıdır.
Qəza boşaldılması yalnız sex, qurğu rəisinin və ya qəzanın (yanğının) ləğvi üzrə cavabdeh
şəxsin göstərişi əsasında aparılmalıdır. Qəza zamanı boşaltma əməliyyatının aparılmasının
ardıcıllığı obyekt üzrə təlimatda nəzərdə tutulmalıdır.
3.5.1.65 Sobadan isti maye boşaldılmazdan əvvəl qəza tutumları sudan və məhsuldan təmiz-
lənməlidir. Maye boşaldılmazdan əvvəl qəza tutumuna qabaqcadan kondensatdan ayrılmış su
buxarı verilməlidir.
Yanğınsöndürmə vasitələri məsafədən işə salınmalıdır.
3.5.1.66 Sobanın forsunkaları önündə, returbent kamerasında yanğın baş verdikdə, tüstü
borusunda və bacanın sobadan tüstü borusuna qədər olan hissəsində qurum (duda) yanarsa,
buxarla söndürmə xətti ilə buxar verilməli və yanğin təhlükəsizliyi xidməti çağırılmalıdır.
3.5.1.67 Borulu sobaların istismarı zamanı onların borusunun vəziyyətinə (yanmasının qarşı-
sını almaq üçün) nəzarət edilməlidir. Borularında qabarma və zədə olan, həmçinin buraxıla bilən
dağılma həddini keçmiş borulu sobaların istismarı qadağandır.
3.5.1.68 Soba qızdırıcısı, maye və qaz yanacağının forsunkalara verilməsinin kəsilməsi və
təzyiqin normadan aşağı düşməsi hallarını xəbərdar edən avtomatik siqnalizasiya sistemi ilə
təchiz edilməlidir.
3.5.1.69 Sobada alovun sönməsini xəbərdar edən sinalizasiya vasitəsi, forsunkalar sönəndə
yanacağın verilməsini kəsən avtomatik qurğu, temperatur xəbərdaredici siqnalizasiya qurğusu
quraşdırılmalıdır.
Boru kəmərləri (neft və qaz kəmərləri)
3.5.1.70 Tutumları aparatlarla, qurğularla və tikililərlə birləşdirən boru kəmərlərinin hər xətti
üçün üzərində xüsusi qeydiyyatı və bağlayici armaturlarının sira sayları göstərilən texnoloji
sxem tərtib olunmalıdır.
Xidməti heyət siyirtmələrin yerləşmə sxemini və təyinatını, həmçinin boru kəmərlərinin
xidməti üzrə təlimatı bilməli, onları qəza və yanğın vaxtı səhvsiz və tez başqa istiqamətə
keşirməyi bacarmalıdır.
Müəssisənin baş mühəndisinin təsdiqlədiyi yeni sxem olmadan, işlək boru xətlərinin yerləşmə
sxemində dəyişiklik aparılması qadağandır.
3.5.1.71 Neft və qaz kəmərlərinin üfürülməsi, möhkəmliyə və germetikliyə sınağı texniki
təhlükəsizlik və yanğın təhlükəsizliyi tədbirləri nəzərə alınmaqla həyata keçirilməlidir.
3.5.1.72 Qaz kəmərlərinin qazla üfürülməsi və sınağı zamanı əhatəyə alınmış sahədə
mühərriki işləyən avtomobil və traktorların olması, açıq alovdan istifadə edilməsi və siqaretin
çəkilməsi qadağandır.
3.5.1.73 Dəmir və avtomobil yolları yaxınlığındakı qaz kəməri zədələndikdə, qəza sahəsi
çəpərlənməli, xəbərdaredici işarələr qoyulmalı, burada nəqliyyatın hərəkəti dayandırılmalı və
qəzanı aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görülməlidir. Xəbərdaredici işarələr qaz kəmərinin
zədələnən yerindən şosse yolunun hər iki tərəfində 800 m-dən az olmayan məsafədə
qurulmalıdırş.
Bu barədə dəmir yol xidmətinə dərhal xəbər verilməlidir.
3.5.1.74 Boru kəmərlərinin siyirtmələri, ventilləri, kranları və digər bağlayıcı qurğuları saz
vəziyyətdə olmalı və əlçatan yerdə quraşdırılmalıdır ki, boru xətlərinin ayrı-ayrı sahələrinə daxil
olan neft və qazın tam kəsilməsini təmin edə bilsin. Boru kəmərlərinin bağlayıcı qurğularında
hər cür nasazlıq dərhal aradan qaldırılmalıdır.
3.5.1.75 Qaz kəmərləri birləşmələri yalnız qaynaq yolu ilə aparılmalıdır. Yivli flans birləşmə-
lərinə yalnız kəsici qurğu, kondensatorlar, NÖC və digər armaturların quraşdırıldığı yerlərdə
icazə verilir.
Neft və neft məhsulları boru kəmərlərinin birləşməsi qaynaq, mufta və maye keçirməyən
araqatlı flansların tətbiqi ilə olmalıdır.
3.5.1.76 Flans birləşmələrinin araqatları yüksək temperaturda dağılmayan və deformasiyaya
uğramayan materiallardan hazırlanmalıdır.
3.5.1.77 Neft və qaz kəmərlərində əmələ gələn tıxacların təmizlənməsində, borunun
gövdəsinə sürtünmə və ya zərbə nəticəsində qığılcım yarada bilən polad çubuqlardan və digər
tərtibatlardan istifadə edilməsi qadağandər.
3.5.1.78 Quruda quraşdırılmış bağlayıcı qurğulara baxış keçirildikdən və ya onlardan istifadə
edildikdən sonra quyunun qapağı dərhal bağlanmalıdır. Borulara baxış üçün açılmış qanovlar
baxışdan sonra dərhal örtülməlidir.
3.5.1.79 Siyirtmə, kran və ventillər səlis açılıb-bağlanmalıdır.
Siyirtmələrin açılıb bağlanmasında qığılcım verən ling, boru və digər alətlərdən istifadə
etmək qadağandır.
3.5.1.80 Vakuum qazyığıcı şəbəkənin daxilində partlayış təhlükəli qatışığının əmələ gəlməsi-
nin qarşısını almaq üçün vacuum qazyığıcısındakı havanın tərkibinə nəzarət edilməli, bağlayıcı
qurğular bağlanmalı, quyunun vacuum kollektorunun şaxələri açıldıqda və ya söküldükdə qaz
kəmərində qapayıcılar qoyulmalıdır.
3.5.1.81 Bandaj quraşdırılmış neft və qaz kəmərlərinin istismarı qadağandır.
21
 3.5.1.82 Çənlər parkının bəndlərinin içinə daxil olmazdan əvvəl bütün boru kəmərlərində
bağlayıcı armaturların olmasına baxmayaraq, tutumları obyektin daxili şəbəkəsindən ayırmaq
üçün çənlərin yanında siyirtmələr qoyulmalıdır.
3.5.1.83 Məhsulun qəza zamanı boşaldılması üçün istifadə edilən boru kəmərlərinin vəziyyəti
hər dəfə qurğu işə salınmazdan əvvəl və iş prosesində vaxtaşırı yoxlanılmalıdır.
Qazın aşağı temperaturlu separasiyası (ATS)
3.5.1.84 Quyudan gələn yerüstü atqı xəttində (şleyfdə) uyğun hesablanmış kompensatorlar
quraşdırılmalıdır.
3.5.1.85 ATS qurğularının çıxışındakı kollektorlarda (qaz və kondensator yığma) baypasla
təchiz olunmuş əks klapan quraşdırılmalıdır.
3.5.1.86 Separatorlardan kondensat çəninə gedən xətdə əks klapan quraşdırılmalıdır.
3.5.1.87 Çənlərə yığılması üçün kondensatın boru kəmərlərinə vurulması zamanı atqı qazının
təzyiqi artırılmamalıdır.
Qrup şəklində yerləşən quyuların qazılması və istismarı
zamanı yanğın təhlükəsizliyi tələbləri
3.5.1.88 Quyuların və qazma avadanlıqlarının (texniki qurğuların) meydan-çalarında yerləş-
dirilməsi, rayonun spesifik xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz
Görülməsi və Dağ-mədən Nəzarəti Dövlət Agentliyi ilə(bundan sonra Agentlik) razılaşdırılmış
quraşdırma sxemı üzrə aparılmalıdır.
Qrup şəkilində yerləşən quyu meydançalarında quyuların sayı, quyuların toplanmış sərbəst
debiti 5000 t/sut-dan çox olmayan və qaz amili 200 m 3/saat-dan çox olmayan obyektlərin
sayından asılı olaraq yatağın işlənməsi layihəsinə əsasən, 16-dan çox olmamaq şərti ilə
götürülür.
Quyuların meydançada yerləşdirilməsi quyu ağzı məsafələr 15m-dən az olmayaraq
götürülməklə tək-tək və ya 2-4 quyu yerləşdirilən qrup şəkilində həyata keçirilir.
Meydançanın qabarit ölçüləri qrupda olan quyuların sayından və mümkün qəza vəziyyətinin
(yanğın, fontan) ləğvində istifadə olunan xüsusi texnikanın, mühəndis tikililərinin və
kommunukasiyalarının və s. yerlşdirilməsindən asılı olaraq seçilir.
3.5.1.89 Neftqazçıxarma idarələrində (NQÇİ) mümkün qəzaların ləğvi məqsədilə quyuların
hər bir qrup meydançaları üçün SİTG və DMND Agentliyi ilə, Açıq neft və qaz fontanlarının
qarşısının alınması və ləğvi üzrə hərbiləşdirilmiş xidmətlə razılaşdırılmış plan tərtib olunmalıdır.
Ayda bir dəfədən az olmayaraq qazma işləri və neftqazçıxarma idarələrində quyu qrupu
meydançasında mümkün qəzalarnın ləğvi ilə əlaqəli şəxslərlə təlim dərsləri keçirilməlidir.
3.5.1.90 Qazma işləri qurtarmış hər bir quyu (və ya quyu cütlüyü) yarımstasionar sulama
qurğusu ilə təchiz olunmalı və o meydançanın su təminatı sisteminə qoşulmalıdır.
3.5.1.91 Birləşdirilmiş quyu qrupları meydançalarında eyni zamanda qazma, mənimsəmə və
quyunun istismarı üzrə müxtəlif müəssisələrin bir neçə struktur bölmələri tərəfindən görülən
işlərə ümumi rəhbərlik birgə verilmiş əmrlə NQÇİ-nin MTİ-dən təyin olunur.
3.5.1.92 Qazma, vışkaquraşdırma və mənimsəmə briqadaları quyu qrupları yerləşən
meydançada işləyən zaman mərkəzi dispetçer məntəqəsi ilə iki tərəfli radio və ya telefin əlaqəsi
yaratmalıdırlar, həmçinin ilkin yanğısöndürmə vasitələri iə təmin olunmalıdırlar.
3.5.1.93 Qyuların qrup şəkilində yerləşdiyi meydançada qazma və istismar işləri zamanı bütün
nəqliyyat vasitələrinin meydançada hərəkəti işin rəhbəri tərəfindən müəyyən edilməli və
təsdiqlənməlidir.
Qəza hallarında nəqliyyat vasitələri üçün köçürülmə yolları nəzərdə tutulmalıdır.
3.5.1.94 Quyuda fontan vuran bütün işlər, o cümlədən quyuların istismarı, qəza ləğv edilənə
qədər dayandırılmalıdır.
3.5.1.95 İşçi meydançanın işıqlandırılması BCH-82 sənədinin tələblərinə uyğun yerinə
yetirilməlidir.
3.5.1.96 Yanacaq və yağ anbarları quyu ağzından, texnoloji qurğulardan və elektrik
stansiyasından 40m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
3.5.1.97 Transformatorla quyu ağzı (qazma və istismar) arası məsafə 40m-dən az olmamalı-
dır.
3.5.1.98 Gərginliyi 6 kV-a qədər bağlı paylayıcı qurğular qazma qurğusu ağzından 10m-dən
az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
3.5.1.99 Quyuların qazılması və istismarı eyni vaxtda aparılan qrup quyu meydançasında
plana əsasən bir növbədə işlək quyuların kommunikasiyasına və quyu ağzına baxış keçirilməli,
bu barədə xüsusi jurnalda müvafiq qeydlər aparılmalıdır.
Əgər istismarda olan quyuda neft və qaz sızması aşkar edilərsə, bu quyuya xidmət edən heyət
sızmanı aradan qaldırmaq üçün lazımi tədbirlər görməlidir.
3.5.1.100 Quyunun mənimsənilməsi zamanı quyuağzı armaturda və ya kommunikasiyalarda
neft və qazın sızması aşkar edilərsə, iş dərhal dayandırılmalı və axının qarşısını almaq üçün
lazımi tədbirlər görülməlidir.
3.6 Kükürdlü neft yataqlarına olan əlavə tələblər
3.6.1 İstismar prosesində daxilində pirofor çöküntülər əmələ gələ bilən avadanlıqların siyahısı
tərtib olunmalı, baş mühəndis tərəfindən, yerli yanğın təhlükəsizliyi xidməti ilə
razılaşdırıldıqdan sonra təsdiq edilməlidir.
3.6.2 Yeni istehsal sahələri işə salındıqda, texnoloji rejim və proses dəyişdirildikdə siyahı
korrektə edilməlidir.
3.6.3 Avadanlıqların istismarı zamanı pirofor çöküntülərin əmələ gəlməsinə vaxtaşırı nəzarət
edilməli və sistematik olaraq avadanlıq çöküntülərdən təmizlənməlidir.
3.6.4 Avadanlıqların daxili səthini pirofor çöküntülərdən təmizləyən zaman qığılcım
verməyən materialdan hazırlanmış alətlərdən istifadə edilməlidir
3.6.5 Avadanlıqların divarında və dibində yaranmış pirofor çöküntülərin təmizlənməsi nəm
halda aparılmalıdır və bunun üçün güclü su axını ilə isladılmalıdır.
3.6.6 Avadanlıqlardan çıxarılan çirk və çöküntü yanar qaz və buxarların yığıla bilən
yerlərdən aralı, təhlükəsiz yerdə quraşdırılmış tutumda suyun altında və ya nəm halda
saxlanılmalıdır.
3.6.7 Avadanlıqlar təmizlənəndən sonra pirofor çöküntülər nəm halda obyektin ərazisindən
çıxarılaraq, xüsusi ayrılmış yerə aparılmalı, yanğın təhlükəsizliyi xidməti və yerli ekologiya
xidməti ilə razılaşdırılmış yerdə basdırılmalıdır.
3.6.8 Metal çənlərdə saxlanılan kükürdlü neftlərin nümunəsinin götürülməsi və sınaq
işlərinin aparılmasında təhlükəsizlik tədbirlərinin həyata keçirilməsində «İnstruksiya po
predotvraheniyu vzrıvov i pojarov ot samovozqoraniya pirofornıx otlojeniy pri dobıçe i
transporte sernistıx neftey i qazov» sənədinin tələblərinə riayət olunmalıdır.
Çəndən pirofor çöküntülərin nümunəsini baş mühəndisin və yaxud obyektin rəhbərinin
icazəsi ilə, müəssisənin yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin nümayəndəsinin iştirakı ilə, xüsusi
hazırlığı olan şəxs götürməlidir.
22
 3.6.9 Çənlər təmirdən və pirofor çöküntülərdən təmizlənməzdən əvvəl (çən neftdən boşaldıq-
dan sonra) qaz boşluğu su buxarı ilə doldurulmalıdır. Buxarla üfürülmə (bu halda aşağı lyuk
bağlı, yuxarı və ölçü lyukları isə açıq olmalıdır) 24 saat davam etməlidir.
Əgər buxarla üfürülmə prosesində dozalaşdırıcı qurğu varsa, pirofor çöküntülərin tədricən
oksidləşməsi üçün çənə az miqdarda hava verilməlidir (hava-buxar qarışığında oksigenin
miqdarı 6% hesablanmaqla). Dozalaşdırıcı qurğunun olmadığı halda çənlərin buxarla üfürülməsi
qurtardıqdan sonra çən yuxarı səviyyəyə qədər su ilə doldurulmalıdır. Çən doldurulduqdan sonra
pirofor çöküntülərin tədricən oksidləşməsi üçün suyun səviyyəsi 0.5-1 m/saat sürətlə aşağı
salınmalıdır.
3.6.10 İşçi mühitdə hidrogen sulfid, merkaptanlar, elementar kükürd və digər kükürdlü birləş-
mələr olan avadanlıq və boru kəmərləri germetikləşdirilməzdən əvvəl oradan yanar və partlayış
təhlükəli komponentlər tamamilə xaric edilməlidir.
3.6.11 Təmir işləri aparılan zaman hava mühitində yığılan hidrogen sulfidin sovrulub çıxarıl-
ması üçün partlayışdan mühafizəli ventilyasiya aqreqatı vasitəsilə hündürlüyü 5 m-dən az
olmayan dayağa ötürülməlidir.
Ventiyasiya aqreqatı quyu ağzından 12m aralı küləkdöyən tərəfdə quraşdırılmalıdır.
3.6.12 Avadanlıqlar və qaz kəmərləri boşaldılan zaman atmosferə buraxılan qaz yelçəkən
şamlarda yandırılmalıdır. Qazın məşələ ötürülməsi yerləri, hava şəraiti, küləyin istiqaməti və
yaşayış məntəqələrinə olan məsafə nəzərə alınmaqla yerli ekologiya xidməti ilə
razılaşdırılmalıdır.
Məşəldə qazın yandırılmasına xüsusi təyin edilmiş işçinin daimi nəzarəti altında
yanğın təhlükəsizliyi tələblərinə riayət edilməklə aparılmalıdır.
3.7 Təmir quraşdırma işlərinə olan yanğın təhlükəsizliyi tələbləri
3.7.1 Neft və qaz quyularının əsaslı və cari (yeraltı) təmiri
3.7.1.1 Quyudan çıxan qaz quyu ağzından 25 m-dən az olmayan məsafəyə ötürülməli və qaz
ötürülən tərəfdə adamlar, açıq od, işləyən mühərriklər, avtonəqliyyat vasitəsi olmamalıdır. Qaz
ötürülən xətt bərkidilməlidir.
3.7.1.2 Boru və ştanqların burulub açılması və bərkidilməsi üçün aparatlara elektrik
enerjisinin verılməsi üçün nasaz kabellərdən istifadə etmək qadağandır.
3.7.1.3 Boru və ştanqların endirilib qaldırılması üçün elevator quyu ağzına səlis və zərbəsiz
yerləşdirilməlidir ki, qığılcımın əmələ gəlməsin.
3.7.1.4 Boruların qaldırılıb-endirilməsi zamanı uzun müddətli fasilə yarnarsa, quyunun ağzı
germetik bağlanmalıdır. Qaz-neft təzahürü baş verə biləcək quyularda tullanışa qarşı avadanlıq
quraşdırılmalıdır.
3.7.1.5 Neftlə dolu boru qaldırıldıqda neftin dağılmasının və sıçramasının qarşısını alan
tərtibat quraşdırılmalıdır.
3.7.1.6 Qum tıxaclarının su ilə yuyulması zamanı yuyucu maye sənaye kanalizasiyasına və ya
tutuma ötürülməlidir.
3.7.1.7 Neft qaz təzahürü təhlükəsi olan quyularda qum tıxaclarınım yuyulması zamanı
tullanışa qarşı siyirtmə və ya germetikləşdirici qurğu quraşdirilmalıdır.
3.7.1.8 Yuyulma, tıxacların təmizlənməsi və ya svablama iələri aparılan quyunun işçi
meydançasını yumaq üçün ventil və ştanqla təchiz olunmuş su xətti çəkilməlidir.
3.7.1.9 Quyunun dibi təmizlənən zaman qığılcım əmələ gəlməməsi üçün burazın (kanatın)
quyu ağzına sürtünməsinə yol verilməməlidir. Bunun qarşısını almaq üçüm quyu ağzı mis qıfla
təchiz olunmalıdır.
3.7.1.10 Qum tixaclarının jelonka ilə təmizlənməsi zamanı iş sahəsi metal qarmaqla, qaytarıcı
yastıqlı yeşiklə, qanovla və su xətti ştanqı ilə təmin olunmalıdır. Jelonkanın bilavasitə işçi
meydançasının döşəməsinə boşaldılması qadağandır.
3.7.1.11 Quyularda neft-qaz təzahürü mövcuddursa, sementləmə işinə başlamaq qadağandır.
3.7.1.12 Qaldırıcı traktor quyu ağzından 25 m-dən az olmayan məsafədə və səyyar aqreqatlar
küləyin istiamətində quraşdırılmalıdır. Qaldırıcı traktorun və səyyar aqreqatın yanacaq və sürtkü
materialları ilə çirklənmiş ərazidə yerləşdirilməsi qadağandır.
3.7.1.13 Yuyucu aqreqat su xəttinin və ya su ilə dolu çənin yanında elə yerləşdirilməlidir ki,
aqreqatın kabinası quyu ağzı tərəfə yönəldilməsin.
3.7.1.14 Qaldırıcıya yanacaq doldurulan zaman mühərrik söndürülməlidir. Yanacaqla
doldurulma qızmış hissələr soyuduqdan sonra aparılmalıdır.
3.7.1.15 Quyu ağzı armaturlar quyu boğulduqdan və təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər
endirildikdən sonra sökülməlidir.
3.7.2 Odlu işlər
3.7.2.1 Odlu işlər “Neft sənayesinin partlayış, partlayış-yanğın və yanğın təhlükəli
obyektlərində qaynaq və digər odlu işlərin aparılma qaydaları üzrə nümunəvi təlimat”ın
tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
3.7.2.2 Hər bir müəssisədə qüvvədə olan qaydalara və təlimatlara əsasən, istehsalatın
xüsusiyyətini və yerli şəraiti nəzərə almaqla odlu işlərin təhlükəsiz təşkili üçün müəssisə daxili
təlimat işlənib hazırlanmalıdır. Təlimat yanğın təhlükəsizliyi xidməti ilə razılaşdırılmalı və
müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən təsdiq edilməlidir.
3.7.2.3 İstehsalat avadınlarını quraşdırılması və təmirində, elekrtik qaynaq və digər odlu
işlərin aparılması zamanı yanğın təhlükəsizliyini təmin edən tədbirlərə görə cavabdehlik ərazisi
və ya otaqlarında bu işlər aparılan müəssisələrni, sex, laboratoriya və emalatxanaların və s.
rəhbərlərinin üzərinə düşür. Partlayış-yanğın və yanğın təhlükəli obyektlərdə odlu işlərin
aparılması xüsusi icazə ilə həyata keçirilir.
Odlu işlərin aparılması üçün icazə iki nüsxədə hazırlanmalı, bir nüsxəsi odlu işlərin
aparılmasına cavabdeh şəxsdə qalmalı, digər nüsxəsi obyektin yanğından mühafizəsini təşkil
edən Yanğın təhlükəsizliyi xidmətinə təqdim olunmalıdır. İcazə vərəqələrinin nüsxələri odlu
işlərin aparılması başa çatdıqdan sonra bir il müddətində obyektdə, 3 gün müddətində Yanğın
təhlükəsizliyi xidmətində saxlanılmalıdır. İcazənin forması Əlavə 10-da verilir.
İcazə vərəqəsi odlu işlərin hər bir növü üçün ayrıca tərtib edilir və bir gündüz iş növbəli
ərzində etibarlıdır. Əgər bu işlər təyin edilmiş müddətdə tamamlanmazsa, İcazənin müddəti
obyektin, sahənin, xidmət rəisi (müavin) tərəfindən Yanğın Təhlükəsizliyi Xidmnəti ilə
razılaşdırmaqla, bir növbədən çox olmayan müddətə uzadıla bilər. Bir neçə gün ərzində, lakin
beş gündən çox olmamaq şərtilə, eyni yerdə aparılan qaynaq işi üçün bir icazə vərəqəsi
kifayətdir.
3.7.2.4 İstehsalat prosesi dayandırılmadan sexlər rekonstruksiya edildikdə və avadanlıqlar
dəyişdirildikdə, müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən həmin müddət üçün yanğçn təhlükəsizliyinin
gücləndirilməsi üzrə plan işlənib hazırlanmalıdır.
3.7.2.5 Təmir-quraşdırma işləri qurtardıqdan sonra otaqlarda oksigen və yanar qaz
balonlarının saxlanılması qadağandır. Belə balonlar onların daimi saxlanılma yerlərinə
göndərilməlidir.
3.7.2.6 Odlu işlərin icraçıları xüsusi peşə hazırlığı keçmiş, imtahan vermiş və müvafiq ixtisas
vəsiqəsi almış və talon (Əlavə 12) almış şəxslər buraxılırlar.
23
 3.7.2.7 Odlu işlər yanar konstruksiyaların yaxınlığında aparılarsa, onlar yanmayan materiallar-
la (dəmir lövhələr, asbest və s.) mühafizə olunmalıdır.
3.7.2.8 Partlayış-yanğın və yanğın təhlükəli istehsalat sahələrində işlər yalnız gündüz vaxtı
aparılmalıdır (qəza halları istisna olmaqla). Əgər odlu işlər bir neçə gün davam edirsə, hər gün
işə başlamazdan əvvəl işlərin aparıldığı yerlərdə (aparatlarda, tutumlarda və s.) və təhlükəli
zonada havanın analizi aparılmalıdır. Odlu işlərə başlamayana qədər həmin yerdə bütün işlər
dayandırılmalı, birbaşa işlə məşğul olmayan işçilər təhlükəsiz məsafəyə uzaqlaşdırılmalıdır.
Partlayış-yanğın və yanğın təhlükəli istehsalat sahələrində qəza zamanı odlu işlərin
aparılmasına icazə Əlavə 11-də verilmiş forma üzrə tərtib olunur.
Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri
3.7.2.9 İşə başlamazdan əvvəl odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxs qaynaqçı ilə birlikdə
qaynaq transformatoruna, kabellərə, elektrod tutucusuna, yerləbirləşdirmə naqillərinə və iş yeri-
nə baxış keçirilməli, yanar materialların, ətraf mühitdə qazlılığın olmamasına və müvafiq işıqlan-
dırmanın mövcudlğuna əmin olmalıdır. Bundan əlavə, əmin olmaq lazımdır ki, odlu işlərin apa-
rılması nəticəsində qonşu otaqlarda (arakəsmələrin arxasında və s.) yanğının baş verməsi
ehtimalı yoxdur.
3.7.2.10 Elektrik naqillərinin və qaynaq avadanlıqlarının yanmasının qarşısını almaq üçün
məftillərin en kəsiyi cərəyanın gücünə, izolyasiyası isə işçi gərginliyinə müvafiq seçilməlidir.
3.7.2.11 Elektrik qaynaq aqreqatı və transformator, onların kommunikasiya aparatları yanar
qaz, buxarın olmadığı və neft məhsulları ilə bulaşmayan yerlərdə yerləşdirilməli, 10m radiusda
yanar materiallardan təmizlənməlidir.
3.7.2.12 Elektrik qaynaq işləri zamanı əks ötürücü kimi metal konstruksiyalardan, texnoloji
aparatların gövdələrindən və boru kəmərlərindən istifadə etmək qadağandır. Bu məqsədlə
elektrod tutucusu üçün tətbiq olunan naqilə uyğun kabel seçilməlidir.
3.7.2.13 Elektrik qaynaq aparatları, transformatorları və qaynaq ediləcək konstruksiyalar
qaynaq zamanı yerlə birləşdirilməlidirlər. Yerləbirləşdirmə qaynaq işinə başlamazdan əvvəl
yerinə yetirilməlidir.
3.7.2.14 İzolyasıyasız və ya nasaz izolyasiyası olan, burulmaqla birləşdirilmiş naqillərdən,
kustar elektrik qoruyuculardan istifadə etmək qadağandır. Qaynaq naqillərinin birləşdirilməsi
üçün preslənmədən, qaynaqdan, lehimləmədən və xüsusi sıxacdan istifadə edilməlidir.
3.7.2.15 Qaynaq prosesində elektrodlar dəyişdirilərkən onların qalıqları qaynaq işi aparılan
yerlərdə qoyulmuş xüsusi metal yeşiklərə yığılmalıdır.
3.7.2.16 Elektrik kabellərinin və qaz şlanqlarının birgə çəkilməsi və onların eyni səviyyədə
kəsişməsi qadağandır.
3.7.2.17 Elektrik qaynaq və qazla kəsmə işləri şaquli sahələrdə yerinə yetirilən odlu işlər
aparılan yer qaynaq və ya kəsmə nöqtəsinin hündürlüyündən asılı olaraq cədvəldə göstərilən
radius daxilində yanar maddə və materiallardan təmizlənməlidir.
Cədvəl
1 təmir edilməsi, balonlardakı qaz otaqdan kənarda və açıq alovdan uzaq yerdə boşaldılmalıdır;
Qaynaq və kəsmə Qığılcımların dağılma radiusu,m
nöqtəsinin maksimal
Qaynaq
hündürlüyü, m zamanı
Kəsmə zamanı
0 4 6 saxlanılması;
2 6 8 - qaynaq işləri qurtardıqdan sonra asetilen generetorunun kalsium karbid qalığından və lildən
5 8 10
7 10 12
10 12 14
3.7.2.18 Qaz qaynağı işləri zamanı oksigen balonlarının, şlanqların, odluğun, həmçinin
asetilen generatorunun üzərinə yağ, neft və neft məhsullarının dağılmasının qarşısını alan
tədbirlər görülmılidir.
3.7.2.19 Oksigen balonlarından 10 m-ə qədər məsafədə açıq alovdan istifadə etmək və
yanacaq-sürtgü materialları saxlamaq qadağandır. Oksigen və asetilen balonları arasındakı
məsafə 5 m-dən az olmamalıdır.
3.7.2.20 Məhsuldarlığı 5m3/saat qədər olan stasionar asetilen generator qurğuları
yerləşdirilən otaqlarda xüsusi aralıq anbarlar olmadıqda, barabanlarda 200 kq-a qədər kalsium
karbidin saxlanılmasına və bu halda yalnız bir barabanın açıq vəziyyətdə olmasına icazə verilir.
3.7.2.21 Müvəqqəti qaynaq işlərinin aparılması üçün səyyar asetilen generatorları yanğın və
partlayış təhlükəsi olmayan yerlərdə yerləşdirilməlidir. İstehsalat otaqlarında generatorlar yalnız
otaqların havası dəyişdirilmək şərti ilə yerləşdirilə bilər. Səyyar asetilen generatoru qaynaq işi
aparılan yerdən, açıq alov mənbəyindən və bərk qızmış əşyalardan 10m-dən az olmayan
məsafədə yerləşdirilməli və çəpərlənməlidir.
3.7.2.22 Qaz qaynağı aparılan yerdə 2 ədəddən çox oksigen balonunun saxlanılması
qadağandır. Boş və oksigenlə dolu balonlar odlu işlər aparılan müvəqqəti yerdən iş başa
çatdıqdan sonra oradan çıxarılmalıdır.
3.7.2.23 Asetilen generatoru kalsium karbid ilə doldurulduqdan sonra, odluğu
yandırmamışdan əvvəl qazqolder və şlanqdakı hava qazla sıxışdırılıb çıxarılmalıdır.
3.7.2.24 Nasaz və ya su ilə doldurulmamış hidravlik sürgülü asetilen generatorları ilə qaynaq
işlərinin aparılması qadağandır.
3.7.2.25 Qaz qaynaq işləri aparılmazdan əvvəl şlanqların sazlığı və onların odluğa
bərkidilməsi yoxlanılmalıdır. Qaz sızması olan şlanqlardan istifadə etmək, həmçinin asetilen
şlanqını oksigen şlanqı ilə əvəz etmək qadağandır.
Qaz qaynağı işləri zamanı qaz şlanqları yüksək temperaturun təsirindən və mexaniki
zədələnmədən qorunmalıdır.
3.7.2.26 Qaynaq işləri zamanı odluğun bərk qızmasına yol verilməməlidir. Bərk qızma
hallarında vaxtaşırı iş dayandırılmalı, odluq su ilə soyudulmalıdır.
3.7.2.27 Asetilen generatorundan işlənmiş kalsium kabrid yanğın təhlükəsizliyi xidməti ilə
razılaşdırılmış, xüsusi ayrılmış meydançalarda lil çalasına (quyusuna) boşaldılmalıdır. Lil çalası
10 m radiusda yerlədirilməlidir.
3.7.2.28 Qaz qaynağı zamanı qadağandır:
- nasaz aparat və şlanqlarla qaynaq işinin aparılması, donmuş generatorun və onun
hissələrinin, redukrotların, ventillərin, boru xətlərinin və qaynaq qurğusunun digər detallarının
açıq alov və ya bərk qızmış əşya ilə qızdırılması. Qızdırılma qaynar su və ya buxar ilə
aparılmalıdıdr;
- qaz balonunun içində qalan qaz tamamilə çıxarılmadan və balon üfürülmədən ventillərin
- asetilen generatorundan, oksigen balonlarından, şlanqlardan, qaz xətlərindən və lil
çalalarından 10m-dən yaxın məsafədə siqaret şəkmək və açıq alovdan istifadə etmək;
- sıxılmış və mayeləşdirilmiş qaz balonlarının üstü açıq halda, günəş şüaları altında
təmizləməmiş, rotor, yeşiklər və generatorun digər hissələri yuyulmamış halda saxlanılması;
24
 - oksigen şlanqlarının generatora tərəf üfürülməsi;
-asetilen generatorunun işləyən qazanxana və isti sexlərdə, həmçinin kompressorların hava
vurucularının və ventilyatorların hava sorucusunun yaxınlığında yerləşdirilməsi.
Elektrik aparatları ilə kəsmə və səthi təmizləmə işləri
3.7.2.29 Elektrik aparatları ilə (laqunda və s.) kəsmə və səthi təmizləmə işləri görülən yerlər
10m radiusda asan alışan və yanar maddələrdən təmizlənməlidir.
3.7.2.30 Elektrik aparatları yerlə birləşdirilməlidir.
3.7.2.31 Elektrik aparatlarının elektrik qida mənbələri ilə birləşdiriciləri təsadüfən açılması
istisna edilməlidir.
3.7.2.32 Qısa müddətli işin dayandırılması müddətində və yaxud fasilə zamanı elektrik
aparatları elektrik şəbəkəsindən açılmalıdırlar.
3.7.2.33 Elektrik kəsmə və səthi təmizləmə aparatları ilə işləyərkən qığılcımın təsirindən
mühafizə olunmaq üçün işçılər xüsusi fərdi mühafizə vasitələri ilə təchiz olunmalıdır.
3.7.2.34 Odlu işlər qurtardıqdan sonra ehtimal olunan alovlanmanın qarşısını almaq üçün
işlərin aparıldığı və yaxınlıqda olan otaqlar və sahələr yoxlanılmalı və tələb olunarsa 1 saat
ərzində nəzarətdə saxlanılmalıdır.
BÖLMƏ IV. Magistral neft kəmərlərində
yanğın təhlükəsizliyi qaydaları
4.1 Qaydaların tətbiq sahəsi
4.1.1 Bu Qaydalar magistral neft kəmərlərində və onların obyektlərində istismar və təmir
zamanı əsas yanğın təhlükəsizliyi tələbləri müəyyənləşdirir.
4.1.2 Bu Qaydaların tələblərinin yerinə yetirilməsi Azərbaycan Respublikasının ərazisində
neft, neft məhsulları və geniş fraksiyalı yüngül karbohidro-genlərin nəqli ilə məşğul olan,
yenidən qurulan, konservasiyada saxlanılan ma-gistral neft kəmərləri və onların obyektlərində iş
görən podratçı təşkilatlar üçün məcburidir.
4.2 Magistral neft kəmərləri obyektlərinin yanğından
mühafizəsinin təşkili
4.2.1 Müəssisə rəhbərlərinin borcudur:
-qüvvədə olan qanunların, rəbər orqanların qətnamə və sərəncamlarını, FHN-nin Dövlət
Yanğından Mühafizə və Yanğın Nəzarəti Xidmətlərinin göstərişlərinin yerinə yetirilməsini təmin
etmək;
-müəssisənin nəzdində olan obyektlərin işçilərinə bu Qaydaların tələblərinin yerinə
yetirilməsini təşkil etmək;
-fəhlələrin, mühəndis-texniki işçilərin və qulluqçuların yanğın təhlükəsizliyi məsələləri üzrə
öyrədilməsini və təlimatlandırılmasını təşkil etmək;
-yanğınaqarşı tədbirlərin yerinə yetirilməsi və yanğınsöndürmə vasitələrinin alınması üçün
lazımi vəsaitin ayrılmasını təmin etmək;
-obyektin yanğın təhlükəsizliyi məsələlərini müəyyən olunmuş qaydada həll etmək;
-müəssisədə yanğın-texniki komissiya yaratmaq və onun işini təşkil etmək;
-müəssisənin ərazisində baş verən yanğınların səbəbini və şəraitini araşdırmaq, yanğın
təhlükəsizliyi qaydalarını pozan şəxslərin aşkar olunmasında FHN-nin Dövlət Yanğından
Mühafizə və Yanğın Nəzarəti Xidmətlərinin əməkdaşlarına köməklik göstərmək, qüvvədə olan
Qaydaların tələblərinin pozulmasında təqsirkar bilinən şəxslərə qarşı tədbirlər görmək;
-vaxtaşırı, lakin rübdə bir dəfədən az olmayaraq müəssisənin yanğın təhlükəsizliyi
baxımından vəziyyəti və bu sahədə görülmüş işlər barədə yanğın-texniki komissiyanın sədrinin
məlumatını dinləmək;
-hər bir konkret obyekt üzrə yanğın təhlükəsizliyinə, yanğınaqarşı avadanlıqların olmasına,
saxlanılmasına, sazlığına və istismarına, qəza və yanğın siqnalizasiya vasitələrinə, stasionar
yanğınsöndürmə qurğularına müəssisə üzrə əmrlə cavabdeh şəxsi təyin etmək;
-yanğınsöndürmə vasitələrinin və yanğınaqarşı tədbirlərin, obyektlərin yanğın və yanğından
mühafizə siqnalizasiya vasitələri ilə komplektləşdirilməsinin illik və perspektiv planının Dövlət
Yanğın Nəzarəti Xidməti ilə razılaşdıraraq işlənilməsini və yerinə yetirilməsini təmin etmək;
- magistral neft kəmərlərində qaynaq işləri aparılarkən həmin sahədə yanğınsöndürmə
naşınların olmasını təmin etmək;
-təsdiq olunmuş cədvələ əsasən yanğınsöndürmə vasitələrinin və yanğın avtomatikasının
profilaktik xidmətini , təmirin və sınağını təşkil etmək;
-obyektdə yanğınaqarşı vasitələrin sazlığını, obyektin yanğın dəstəsini və könüllü yanğından
mühafizə dəstəsinin döyüş hazırlığını vaxtaşırı yoxlamaq;
-obyektlərin yanğından mühafizə planlarının işlənib hazırlanmasını təmin, yerinə yetirilməsi
üçün planlı məşqlərin və təlimlərin aparılmasını təşkil etmək.
4.2.2 Hər bir müəssisədə və müəssisənin tabeliyində olan obyektlərdə, müəssisə və yaxud
müəssisədən kənar yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin olmasından asılı olmayaraq, Azərbaycan
Respublikası Yanğın Təhlükəsizliyi haqqında Qanunun 11-ci maadəsinə əsasən fəhlə,
mühəndis-texniki işçilərdən və qulluqçulardan ibarət könüllü yanğından mühafizə dəstədəri
(KYMD) təşkil edilməlidir.
-KYMD-nin fəaliyyəti «Sənaye müəssisələrində və digər obyektlərdə könüllü yanğından
mühafizə dəstələri haqqında Əsasnamə»nin (Əlavə2) və bu Qaydaların tələblərinə uyğun həyata
keçirilməlidir.
-KYMD-nin şəxsi heyyətinin məşğələlərinin təxmini proqrammı Əlavə 4-də verilir.
4.2.3 Hər bir müəssisədə yanğın-profilaktika işlərinin aparılması və buna nəzarəti həyata
keçirən yanğın-texniki komissiya (YTK) yaradılmalıdır.
Komissiya aşağıdakı tərkibdə olmalıdır:
Baş mühəndis(sədr), yanğından mühafizə dəstəsminin və ya KYMD-nin rəisi, texnoloq,
energetik, mexanik, təhlükəsizlik texnikası üzrə mühəndis və digər mütəxəssilər müəssisənin
əmri ilə, həmçinin digər ictimai təşkilatların nümayəndələrindən yaradılmalıdır.
YTK öz fəaliyyətində «Sənaye müəssisələrində yanğın-texniki komissiya haqqında
Əsasnaməni» və bu Qaydaları rəhbər tutmalıdır (Əlavə 1).
4.2.4 Struktur bölmələrin rəhbərlərinin borcudur:
- istehsalatın texnoloji proseslərinin aparılmasında yanğın təhlükəsizliyi qaydalarını bilməli,
və bu qaydaların yerinə yetirilməsini təmin etməlidir;
- istehsalat və inzibati binalarda, xidməti otaqlarda və obyektin ərazisində yanğına qarşı ciddi
rejim yaratmalıdır;
- hər bir bina və istehsalat sahəsində yanğın təhlükəsizliyi üzrə cavabdeh şəxs təyin etməli.
- yanğın təhlükəsizliyinə cavabdeh şəxsin adı lövhədə yazılmalı və görünən yerdə asılmalıdır;
- xidməti heyyətin yanğın təhlükəsizliyinə ciddi riayət etməsinə nəzarət etməli;
25
 - yanğın-partlayış təhlükəli obyektlərdə, müəyyən olunmuş qaydada tərtib edilmiş icazə olma-
dıqda odlu işlərin görülməsinə yol verməməli;
- yanğınsöndürmə, siqnalizasiya, rabitə vasitələrinin saz və həmişə istifadəyə hazır vəziyyətdə
olmasını təmin etməli;
- iş yerlərini təhlükəsizlik texnikası təlimatları və plakatlarla təmin etməli;
- qəza və digər yanğın təhlükəli vəziyyət yarandıqda dərhal yanğından mühafizə xidmətini və
KYMD-nin çağırılmasını, mövcud qüvvə və vəsaitlərin köməyi ilə insanların köçürülməsini və
qəzanın ləğvinin təşkil etməlidir.
4.2.5 Müəssisə rəhbərliyi bu və digər qüvvədə olan Qaydaların tələblərinə əsasən yerli yanğın-
dan mühafizə xidməti ilə razılaşdırmaqla müəssisə və onun hər bir obyekti (sexi) üçün yanğın
təhlükəsizliyi təlimatları işləyib hazırlamalı və təsdiq etməlidir.
Təlimatlar istehsalat təlimi sistemi, yanğınaqarşı təlimatlandırma və yanğın-texniki minimumu
üzrə məşğələlər zamanı öyrədilməli, görünən yerdə asılmalıdır.
4.2.6 Müəssisənin hər bir işçisi yanğın təhlükəsizliyi üzrə təsdiq olunmuş qaydaları, təlimatları
bilməli, tələblərini yerinə yetirməli, təhkim olduğu yerin və sahənin yanğınsöndürmə vasitələrini
saz vəziyyətdə saxlamalıdır.
4.2.7 İşçi yanğınaqarşı rejimin pozulduğunu, avadanlıqların sıradan çıxmasını və yanğınaqarşı
vasitələrin komplektləşdirilməsinin pozulmasını aşkar etdikdə öz vəzifə borcuna uyğun olaraq
dərhal məsul şəxsə məlumat verməlidir.
4.2.8 Magistral neft kəmərlərinin hər bir obyektində yanğınların və qəzaların ləğvi üzrə
operativ plan işlənib hazırlanmalı, obyektin xidməti heyyəti ilə təlim məşqləri keçirilməlidir.
4.2.9 İnsanların çoxluq təşkil etdiyi yerlərdə obyektin rəhbərliyi tərəfindən təsdiq olunmuş və
obyektin yanğın təhlükəsizliyi xidməti ilə razılaşdırılmış təxliyyə planı olmalıdır və görünən
yerdə asılmalıdır. Rübdə bir dəfədən az olmayaraq insanların təxliyə planı üzrə məşqləri
keçirilməlidir.
4.3 Əsas İstehsalat Obyektləri
4.3.1 Xətti hissə
4.3.1.1 Magistral neft kəmərlərinin xətti boyu və döngələrində, bir km-dən bir, hündürlüyü
1,5-2m olan göstərici nişanlar qoyulmalıdır. Neft kəmərinin yollarla kəsişən yerlərində üzərin-də
mühafizə zonasının eni, “Neft kəməri. Oddan təhlükəlidir!” sözləri yazılmış xəbərdaredici
plakatlar qoyulmalıdır.
4.3.1.2 Magistral neft kəmərlərinin dəmiryol və bütün kateqoriyalı avtomobil yolları ilə kə-
sişdiyi yerlərdə, mühafizə olunan zonada nəqliyyat vasitələrinin dayanacağını qadağan edən
müvafiq yol nişanı, eləcədə istismarçı təşkilatın adı və telefon nömrəsi yazılan lövhə
quraşdırılmalıdır.
4.3.1.3 Xəttə nəzarət edən işçilər, neft kəmərlərinin istismarı üzrə xidməti heyət neft kəməri-
nin zonasında məhsul sızmasını və ya qazlılıq səviyyəsinin yüksək olduğunu aşkar etdikdə,
dərhal bu barədə rasiya ilə və yaxındakı rabitə məntəqəsindən neftvurma stansiyasının
operatoruna xəbər verməli, məhsul sızması yerlərində təhlükəsizlik nişanları qoymalıdır.
Neftin yaşayış məntəqələri ərazisinə, dəmir yol və avtomobil yollarına dağıldığı hallarda neft
xəttinə nəzarət edən işçi partlayış, yanğın və bədbəxt hadisəyə qarşı ilkin təxirəsalınmaz tədbirlər
görməlidir.
4.3.1.4 Neftin dağılmasına qarşı mühafizə qurğuları (bəndlər, xəndəklər) saz vəziyyətdə
saxlanılmalı, vaxtında təmir olunmalı, qalıq məhsuldan və lildən təmizlənməlidir.
4.3.1.5 Magistral neft kəmərlərinin sahələrinə xidmət edən qəza və bərpaedici dəstənin
(QBD) xətti heyətində hər bir sahənin neft kəmərləri idarəsinin müdiriyyəti tərəfindən təsdiq
olunmuş və yerli hakimiyyət orqanı ilə razılaşdırılmış qəzanın ləğvi planı (QLP) olmalıdır.
4.3.1.6 Magistral neft kəmərlərindəki bağlayıcı armaturların açılıb-bağlanma göstəriciləri
olmalıdır, kənar şəxslərin yaxınlaşmaması üçün mühafizə qurğuları (hasarı) quraşdırılmalıdır.
Magistral neft kəmərlərinin su hövzələrindən keçən akvatoriyasında neft aşkar edildikdə, neft
kəmərinin dispetçer xidməti bu barədə dərhal su hövzələri idarəsinə məlumat verməlidir.
4.3.1.7 Avtomobil və dəmir yol yaxınlığında qəza baş verdikdə və yaxud nəqliyyat qəzaları-
nın baş verməsi mümkün olan yerlərdə, bu ərazidə hərəkətin dayandırılması səlahiyyəti olan
dispetçer xidməti və müəssisə ilk növbədə xəbərdar edilməli, həmçinin qatar və nəqliyyat
vasitələri sürücülərinə yolun yaxınlığında məhsulun dağılması və yaxud yüksək qazlılıq zonası-
nın yaranması barədə məlumat verilməlidir. Müvafiq tələblər QLP-də öz əksini tapmalıdır.
4.3.1.8 Xətti hissənin qurğu və avadanlıqları, həmçinin onların hasarları saz vəziyyətdə sax-
lanılmalı, hasarların ətrafındakı ot və bitkilər mütəmadi olaraq biçilməlidir.
4.3.2 Tunellərdə boru kəmərləri
4.3.2.1 Tunellərdə təmir-sazlama işlərinin aparılmasına yalnız müəssisə rəhbərinin lazımi
təhlükəsizlik tədbirlərini nəzərə alan yazılı icazəsi olmalıdır.
4.3.2.2 Texnoloji tunellər istehsalat-yağış kanalizasiyası, yanğından mühafizə siqnalizasiya
sistemi və hava mühitində qazlılıq səviyyəsinə nəzarət vasitələri ilə təchiz olunmalıdır.
4.3.2.3 Tuneldə bütün təmir işləri yanğın təhlükəsizliyi tələblərinə riayət etlməklə partlayış-
yanğın təhlükəli istehsalatlara aid bu Qaydaların 4.4 bölməsinə uyğun olaraq aparılmalıdır.
4.3.2.4 Tuneldə istifadə olunan əsas və köməkçi elektrik avadanlıqları, nəzarət ölçü cihazları,
avtomatika vasitələri, rabitə sistemləri, işıqlandırma cihazları partlayış təhlükəli qarışıqların
qrup və kateqoriyalarına müvafiq partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
4.3.2.5 Obyektin rəhbərliyi tuneldəki neft kəmərlərinin vəziyyətinə sistematik nəzarəti, hər il
boruların divarlarının vəziyyətini, onların yeyilmə dərəcəsinin yoxlanılmasını, boru
kəmərlərinin vaxtaşırı sınaqdan keçirilməsini təşkil etməlidir.
4.3.2.6 Texnoloji tunellərdə mümkün qəza və yanğınların ləğvi planı hər il müəssisənin
yanğın təhlükəsizliyi xidməti nümayəndələri cəlb edilməklə yenidən işlənilməlidir.
4.3.2.7 Tuneldə təmir və odlu işlər aparılan zaman həmin yerlər yanğınsöndürmə vasitələri və
daimi ventilyasiya ilə təmin olunmalıdır. Bu işlərlə əlaqəsi olmayan fəhlələr tuneldən çıxarılma-
lıdır.
4.3.2.8 Tuneldə işlər görülən zaman oraya yalnız gündəlik tələbata uyğun olan materiallar
lazı-mi miqdarda gətirilməlidir.
4.3.2.9 İşin sonunda və ya məcburi fasilə yarandıqda tunel tikinti materiallarından, alət və
ləvazimatlardan azad olunmalı, qapı boşluqları bağlanmalıdır.
4.3.3 Neftvurma nasos stansiyaları
4.3.3.1 Nasosxanaların döşəməsi, kranları, çuxurları və qanovları təmiz saxlanmalı və müntə-
zəm olaraq su ilə yuyulmalıdır.
4.3.3.2 Nasos stansiyasının partlayışyanğın təhlükəli otaqlarında yerləşdirilmiş elektrik ava-
danlığı və elektrik qurğularının partlayışdan mühafizəsi pozulan hallarda onların istismarı qada-
ğandır.
4.3.3.3 Ayırıcı arakəsmələr, o cümlədən onun döşəmə səviyyəsindən aşağıda yerləşən hissəsi
və valların boru xətlərinin, kabellərin arakəsmədan keçdiyi yerlər ssaz və germetik olmalıdır.
26
Onların sazlığı və germetikliyinə həmişə nəzarət olunmalı, nasaz olduqda isə nasosxananın
istismarına icazə verilmir.
4.3.3.4 İstehsalat kanalizasiya sistemi vaxtaşırı, hidravlik qapayıcıların sazlığı və qapanma
əmələ gətirən suyun səviyyəsi (25 sm-dən az olmamalıdır) hər gün yoxlanılmalıdır.
4.3.3.5 Nasos stansiyaları mobil, akkumlyatorlu, partlayışdan mühafizəli çıraqlarla təchiz
olunmalıdır.
4.3.3.6 Nasos stansiyalarında və manifold otaqlarında yerləşən texnoloji boru kəmərlərinin və
nasosların boşaldılması üçün onlar drenaj qurğuları ilə təchiz olunmalıdır.
4.3.3.7 Neftvurma nasos aqreqatlarının mühərrikləri, nasosxananın xaricində, qapı yaxınlığın-
da, həmçinin hər bir aqreqatın yanında quraşdırılmış dublikat elektrik açarı ilə təchiz olunmalı-
dır.
4.3.3.8 Nasosxanada nasosları işə buraxmazdan əvvəl sorucu ventilyasiya işə salınmalı və ya
işə salınmamış olduqda nasosların işə buraxılmasına icazə verilmir.
Nasosxanada işlər ancaq qığılcım verməyən alətlərlə, işlək sorucu ventilyasiya altında
aparılmalıdır .
4.3.3.9 Nasosxanalar telefon rabitəsi və xəbərdaredici səs siqnalizasiyası ilə təchiz olunmalı-
dır. Nasos stansiyasının qəza ventilyasiyası qazanalizatorun ötürücüsündən işə düşməlidir.
4.3.3.10 Partlayışa qədər qatılığı təyin edən qazanalızatorlar və siqnalizatorlar buxar və qazla-
rın aşağı alovlanma həddinin 20% qatılığı zamanı qəza ventilyasiyasını avtomatik işə salmaqla
xəbərdaredici siqnal verməlidir. Xəbərdaredici siqnal işıqla və səslə olmalıdır. Xəbərdaredici və
qəza siqnalları bir birindən fərqlənməlidir.
4.3.3.11 Manifold otaqlarında, təmizləmə qovşaqlarında, quyularda təmir işləri aparılarkən,
onlar sistematik olaraq mazutdan və çirkdən təmizlənməlidir, buxar və qazların partlayış təhlü-
kəli qatılığının olmadığı yoxlanılmalıdır.
4.3.3.11 Nasosxanalarda sürtğü materialları gündəlik tələbatdan çox olmayan miqdarda, kip
bağlanan xüsusi qablarda saxlanılmalıdır.
4.3.3.12 Nasosxanalarda yanğın təhlükəli mayeləri saxlamaq, keçidləri tutmaq, nasosların
qızmış hissələrinin və boru kəmərlərinin üstünə əşyalar qoymaq qadağandır.
4.3.4 Çənlər parkı
4.3.4.1 Çənlər parkında istehsalat kanalizasiya şəbəkəsində xüsusi quyularda quraşdırılan,
çənlərin torpaq bəndlərindən kənara çıxarılan, məsafədən idarə olunan və qapaqlarla təchiz
olunan hidravlik cəftələr olmalıdır. Xlopuşkanın normal vəziyyəti-bağlıdır. Hər bir çən və çənlər
qrupunun çıxış xəttində, həmçinin neft kanalizasiyası xəttində neft tutucularından əvvəl və sonra
hidravlik sürgü quraşdırılmalıdır.
Çənlər parkı aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:
- çənlər dairəvi su çiləmə və avtomatik köpüklə söndürmə sistemi ilə təchiz edilməlidir;
- çənlər parkı yanğından mühafizəyə aid təbliğat lövhələri və ilkin yanğın söndürmə xəttində
vasitələri ilə təchiz edilməlidir;
- dairəvi yanğınsöndürmə xəttində daim 5-6 atm təzyiq altında su olmalıdır;
- yanğın söndürən avtomobillərin çənlərə yaxın əraziyə gəlməsi üçün xüsusi yollar olmalıdır;
- yanğın söndürmə qaydalrında olan siyirtmələr və ventillər işçi vəziyyətdə olmalıdır.
4.3.4.2 Çənlərin bəndləri, onların üstündə quraşdırılan keçidlər, pilləkənlər, bəndlərə mexa-
nikləşdirilmiş yanğınsöndürmə vasitələri üçün girişlər saz vəziyyətdə saxlanmalıdır. Həftədə bir
dəfədən az olmayaraq xlopuşkanın sazlığı yoxlanılmalı və bu barədə jurnalda qeyd olunmalıdır.
Çənlər parkın ərazisi müxtəlif yanar maye və materiallardan, zibildən, quru ot və
yarpaqlardan müntəzəm olaraq təmizlənməlidir. Parkın ərazisində yanar materialların yığılıb
saxlanması qadağandır.
4.3.4.3 Hər bir çən üçün onun nömrəsi, təyinatı, doldurmanın maksimal səviyyəsi, minimal
qalıq, doldurma-boşaltma sürəti göstərilməklə texnoloji xəritə və operativ yanğınınsöndürmə
planı tərtib olunmalıdır tərtib olunmalıdır. Çənin sıra nömrəsi onun gövdəsində yazılmalıdır.
Günəş şüalarının təsirindən qorumaq üçün çənlər açıq rənğlə boyanmalıdır.
4.3.4.4 Çənlərin və onların avadanlıqlarının germetikliyinə obyektin rəhbərliyi tərəfindən
daimi nəzarət olunmalıdır. Aşkar olunmuş nasazlıqlar dərhal aradan qaldırılmalıdır.
4.3.4.5 Çəndə qızdırıcı ilanvari borular olduqda, oraya buxar, qızdırıcı təzyiqi tədricən nor-
mal işçi səviyyəsinə çatdırmaqla, ilanvari borunun içərisindən kondensat təmizləndikdən sonra
verilməlidir.
4.3.4.6 Neft saxlanılan çənlər donmayan tənəffüs klapanları ilə təchiz olunmalıdır. Tənəffüs
klapanları pasportlarına uyğun tənzimlənməlidir.
4.3.4.7 Tənəffüs armaturlarına, odkəsicilərə və hidravlik klapanlara baxış zamanı onların
sazlığı yoxlanılmalı, çirkdən, qış fəslində isə buzdan təmizlənməli, klapanlardakı mayenin
səviyyəsi yoxlanmalıdır.
4.3.4.8 Qoruyucu hidravlik klapanlar yalnız çətin buxarlanan və donmayan maye ilə
doldurulmalıdır. Mayenin səviyyəsinə 10 gündə bir dəfədən az olmamaqla və hər atdıqdan
sonra nəzarət edilməlidir.
Odkəsicilər ilin isti fəslində ayda bir dəfədən, şaxtalı havada isə ayda iki dəfədən az
olmayaraq yoxlanılmalıdır.
4.3.4.9 Ölçü lyukunun qapağının altına, lyukun bağlanması zamanı qığılcımın əmələ gəlməsi-
nə qarşı aluminum, qurğuşun yaxud polimerdən hazırlanmış araqatı qoyulmalıdır.
Çənin ölçü lyukunun ağzı daxildən qığılcım yaratmayan materialdan hazırlanmış halqa ilə
təchiz olunmalıdır ki, neftin səviyyəsi ölçülən və nümunə götürülən çənin ölçü lyukunun ağzı,
ölçü lentinin sürtünməsi nəticəsində qığılcım verməyən materialdan hazırlanmış halqa ilə
mühafizə olunmalıdır. Ölçü lentinin lotu və nümunə götürən cihaz zərbədən qığılcım verməyən
materialdan hazırlanmalıdır.
4.3.4.10 Neft nümunəsi götürüldükdə onun dağılmasına yol verilməməli, dama təsadüfən
dağılmış neft dərhal təmizlənməlidir. Çənin damında əski parçaları və digər əşyaların
saxlanılması qadağandır.
4.3.4.11 Çənlərin təmizlənməsi yanğın-partlayış təhlükəsi olmayan mexanikləşdirilmiş
üsullar-la aparılmalıdır. Əl ilə təmizləmə zamanı qığılcım verməyən alətlərdən istifadə
edilməlidir.
4.3.4.12 Çənlərə xidmət edən və baxış keçirən heyətin xüsusi geyimi sintetik materialdan
olmamalı, xüsusi ayaqqabılarının altlığında mismar olmamalıdır.
4.3.4.13 Doldurma buraxıla bilən səviyyədən artıq olduqda və ya məhsul dolub daşdıqda,
neftin axını dərhal digər çənlərə yönəldilməli, dağılmış neft dərhal yığışdırılmalıdır.
4.3.4.14 Fəaliyyətdə olan çənin tikişlərində, gövdəsində və ya dibində çat əmələ gələrsə, çən
dərhal boşaldılmalı və təmizlənməlidir. Dolu çənlərdə qaynaq və ya pərçimləmə işlərinin
aparılması qadağandır.
4.3.4.15 Yüksəkkükürdlü və kükürdlü neft saxlanılan çənlərin istismarı zamanı, onların
daxili səthinin pirofor çöküntülərdən təmizlənməsi müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən
təsdiqlənmiş xüsusi cədvəl üzrə aparılmalıdır.
27
 4.3.4.16 Yüksəkkükürdlü və kükürdlü neft saxlanılan çənlərdə olan pirofor çöküntülərin öz-
özünə alışmasının qarşısını almaq üçün, pirofor çöküntülərin olmasına vaxtaşırı nəzarət
olunmalıdır. Nümunənin götürülməsi və onların öz-özünə alışma aktivliyinin sınağı ilə bağlı
işlər, kükürdlü neft və qazların çıxarılması və nəqli zamanı pirofor çöküntülərin öz-özünə
alışmasına qarşı təhlükəsizliek tədbirləri qüvvədə olan sənədlərə uyğun həyata keçirilməlidir.
4.3.4.17 İldırımötürücülərinin və yerləbirləşdirmə qurğularının sazlığına yay fəslində, quru
hava şəraitində, ildə bir dəfədən az olmayaraq və müvafiq sənədlər tərtib etməklə nəzarət
olunmalıdır.
4.3.4.18 Çənlər parkının ərazisində, görünən yerlərdə müəyyən olunmuş yanğınaqarşı rejimə
riayət olunma qaydaları əks olunan plakatlar nəzərdə tutulmalıdır.
4.3.4.19 Çənlər parkının ərazisində mühafizə xidmətinin təşkili üzrə təlimatda nəzərdə tutulan
xüsusi hallar istisna olunmaqla, odlu silahdan istifadə etmək qəti qadağandır.
4.3.5 Dəmiryol doldurma-boşaltma estakadaları, körpü və pirslər
4.3.5.1 Neftin açıq şəkildə boşaldılmasına, həmçinin nasaz boşaltma qurğularından istifadə
edilməsinə yol verilmir.
4.3.5.2 Doldurma-boşaltma əməliyyatlarından əvvəl dirəklərin, şlanqların, kipkəclərin, siyirt-
mələrin germetikliyi yoxlanılmalıdır. Doldurma-boşaltma qurğularında aşkar olunmuş sızmalar
dərhal ləğv edilməli, bunun üçün müvafiq ventillər sızma tam ləğv olunana qədər bağlanmalıdır.
4.3.5.3 Neftlə doldurulmaq üçün pirsə yan almış gəmiyə, dəniz (çay) nəqliyyatına, sahil qurğu-
ları və yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin nümayəndələrinin iştirakı ilə, yanğın təhlükəsizliyi tələb-
ləri nəzərə alınmaqla, doldurma-boşaltma əməliyyatına hazırlığına baxış keçirilməlidir.
4.3.5.4 Neftin dəmiryol estakadalarının kollektorlarından çənlərə vurulması ilə neftin dəmiryol
vaqon-sisternlərindən boşaldılması eyni zamanda aparılmalıdır.
4.3.5.5 Doldurma-boşaltma qurğuları quraşdırılmış dəmiryol xətləri ilə teplovozların hərəkəti
qadağandır. Teplovozların hərəkətinə dolayı çəkilmiş dəmiryol xətləri üzrə icazə verilir. Esta-
kadanın xəttində neftin boşaltma əməliyyatı zamanı estakadanın qonşu (paralel) xəttinə sis-ternin
verilməsi qadağandır.
Dəmiryol sisterni estakadanın paralel xəttinə birinci xətdə əməliyyat başlamazdan əvvəl
verilməlidir.
Xətlərdə doldurma-boşaltma əməliyyatlarının aparılmasına yalnız teplovoz məhdudlaşdırıcı
sütunlardan 100 m-dən az olmayan təhlükəsiz məsafəyə çəkildikdən sonra icazə verilir.
4.3.5.6 Aşağı boşaltma qurğusunun germetikliyini təmin etmək üçün hidrosürgülərdəki
bağlayıcı maye sütununun hündürlüyü 100mm-dən az olmamalıdır.
4.3.5.7 Vaqon-sisternlərin doldurma-boşaltma əməliyyatları üçün estakadaya verilmə sürəti 5
km/saat-dan yüksək olmamalıdır.
4.3.5.8 Neftin vaqon-sisternlərə və neftdaşıyan gəmilərə doldurulması zamanı mayenin sıçra-
maması üçün şlanqın və ya borunun ucu sisternin dibinə qədər endirilməlidir.Şlanqın ucu qığıl-
cım verməyən materialdan hazırlanmalıdır.
4.3.5.9 Neftin nasaz vaqon-sisternlərə doldurulmasına, həmçinin germetikliyi pozulmuş,
üzərində cüzi sızma aşkar edilmiş vaqon-sisternlərin qatara qoşulması qadağandır. Estakadada
sisternlərin təmirinə icazə verilmir.
4.3.5.10 Dəmiryol vaqon-sisternlərinə neftin doldurulması başa çatdıqda şlanq və dirəklər
neftin qalığından təmizlənməlidir. Doldurma dirəklərinin şlanqları sızma tutucusu sisteminin
xüsusi qıflarına qoyulmalıdır.
Neft vaqon-sisternə doldurulduqdan və onun səviyyəsi ölçüldükdən sonra vaqon-sisternin
lyukunun qapağı araqatı ilə kip bağlanmalıdır. Qapağ ehtiyatla, zərbəsiz bağlanmalıdır.
4.3.5.11 Sisterndə, cihazlarda və boru xətlərində qatılaşmış və ya donmuş neft qalığını yalnız
buxar və ya isti su ilə qızdırılmasına icazə verilir. Qızdırılma zamanı neftin temperaturu 90 0C-
dən aşağı olmamalı, qızdırıcının səthinin temperaturu isə neftin öz-özünə alışma
temperaturundan 500C-dən aşağı olmamalıdır.
4.3.5.12 Doldurma sürəti yol verilən sürətdən yüksək olmamalıdır. Boru xətlərinin diametri
200 mm-ə qədər olan hallarda neftin dirəkdəki axınının maksimal sürəti 1,2 m/san-dən yüksək
olmamalıdır.
4.3.5.13 Tufan zamanı doldurma-boşaltma əməliyyatlarının aparılması qadağandır.
4.3.5.14 Doldurma-boşaltma əməliyyatı başa çatdıqdan və sisternlər estakadadan çıxarıldıq-
dan sonra dağılmış neft təmizlənməlidir. Estakadanı dağılmış neftdən təmizləmədən növbəti
qatarın xəttə buraxılması qadağandır.
Vaqon sisternlərin xarici səthi mütəmadi dağılmış neftdən təmizlənməlidir.
4.3.5.15 Dəmiryol sisternlərinin dayandırılması üçün metal başmaqlardan istifadə etmək
qadağandır. Bu məqsədlə zərbədən qığılcım əmələ gətirməyən materialdan hazırlanmış altlıqlar-
dan istifadə edilməlidir.
4.3.5.16 Dəmir yollarındakı keçidlər yanğın avtomobillərinin keçməsi üçün boş olmalı və
relslərin başlıqları səviyyəsində bütöv döşəmə ilə örtülməlidir. Keçidlərdən lokomotivsiz
vaqon-sisternlərin və platformaların dayanacağı kimi istifadə etmək qadağandır.
4.3.5.17 Dəmiryol estakadalarının, körpü (pirs) və neftdaşıyan gəminin xidməti heyəti
doldurma-boşaltma əməliyyatlarının gedişinə və avadanlığın vəziyyətinə daimi nəzarət
etməlidir.
4.3.5.18 Neftin doldurulması-boşaldılması zamanı körpü (pirs) yaxınlığında lazımi yanğın-
söndürmə vasitələri ilə təchiz edilmiş növbətçi gəmi dayanmalıdır.
4.3.5.19 Doldurma-boşaltma əməliyyatları zamanı estakadada, gəmidə, körpüdə təmir
işlərinin aparılması qadağandır. Müstəsna hallarda, yanğın təhlükəsizliyi xidməti ilə
razılaşdırılmaqla və yanğın təhlükəsizliyini təmin edən bütün tədbirlərə riayət etməklə, açıq
oddan istifadə etməmək şərti ilə, gəminin təmiri üçün müəyyən işlərin aparılmasına icazə
verilir.
təhlükəsizliyini təmin edən bütün tədbirlərə riayət etməklə, açıq oddan istifadə etməmək şərti
ilə, gəminin təmiri üzrə müəyyən işlərin aparılmasına icazə verilir.
4.3.5.20 Obyektin rəhbəri, yanğın təhlükəsizliyi xidməti və dəniz limanı idarəsi ilə
razılaşdıra-raq, körpülərdə operativ yanğınsöndürmə planı işləyib hazırlamalıdır.
4.3.5.21 Neftdaşıyan gəmidə, estakadada yanğın baş verdikdə, neftin doldurulması-boşaldıl-
ması üzrə bütün əməliyyatlar dərhal dayandırılmalı, yanğın barədə yanğın təhlükəsizliyi
xidməti-nə xəbər verilməli və qəzanın ləğvi planına uyğun yanğının söndürülməsinə
başlanmalıdır.
4.3.5.22 Dəmiryol boşaltma-doldurma estakadasının ərazisinin yol verilən səviyyədən artıq
qazlanması zamanı vaqon-sisternlərin estakadaya verilməsi və çıxarılması qadağandır.
4.3.5.23 Doldurma-boşaltma estakadalarının, körpü və pirslərin yanğın təhlükəsizliyi xidməti
və neftvurma nasos stansiyası ilə etibarlı selektor və telefon rabitəsi olmalıdır.
4.3.5.24 Doldurma dirəkləri, boru xətləri, dəmiryol sisternləri, estakadaların metal
konstruksi-yaları yerlə birləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirmə hər ay yoxlanılmalıdır.
28
 4.3.5.25 Estakadanın texnoloji boru xətləri doldurma-boşaltma qurğularından 30m-dən az
olmayan məsafədə yerləşdirilmiş, əl ilə və məsafədən idarə olunan siyirtmələrlə təchiz
olunmalıdır.
4.3.5.26 Doldurma-boşaltma sahələrinə gedən yollarda, girişlərdə, dolayı yollarda üzərində
“Dayan! Giriş qadağandır!”, «Doldurma-boşaltma əməliyyatı gedir!” sözləri yazılmış plakatlar
asılmalıdır.
4.3.5.27 Estakadanın ərazisində partlayış təhlükəli qarışıqların qrup və kateqoriyasına uyğun
olmayan partlayışdan mühafizəli avadanlıqdan istifadə etmək qadağandır. Boşaltma-doldurma
əməliyyatı zamanı yerli işıqlandırma üçün partlayış mühafizəli çıraqlardan istifadə edilməlidir.
4.3.5.28 Estakadalarda stasionar köpüklə söndürmə və dairəvi su kəməri şəbəkələri ilə, bir-
birindən 20m məsafədə yerləşdirilmiş səyyar köpük generatorları ilə köpüyün verilməsi üçün
magistral məhlul kəmərində birləşdirici başlıqlı dirəklər və lüləli lafet sistemi ilə təchiz
edilməmiş yeni tikilmiş və ya rekonstruksiya olunmuş estakadaların istismarı qadağandır.
4.3.5.29 Doldurma-boşaltma körpüləri və pirsləri yanmayan materialdan hazırlanmalı və onla-
rın eni yanğın avtomobillərinin girişini təmin etməlidir.
4.3.5.30 Neft vurmaq üçün şlanqlar boru kəmərinə qoşulmazdan əvvəl neft daşıyan gəmi yerlə
birləşdirilməlidir. Doldurma-boşaltma əməliyyatı tamamlandıq- dan, körpünün şlanqları boru
kəmərindən və gəmidan ayrıldıqdan sonra, yerləbir- ləşdirmə açılmalıdır.
4.3.5.31 Neftin doldurma-boşaltma əməliyyatı zamanı qadağandır:
-odlu işlərin aparılması, siqaretin çəkilməsi, açıq qızdırıcı cihazların işə salınması;
- nasaz elektrik işıqlandırıcı cihazların istifadəsi;
- 700 C-dən artıq qızdırılmış neftin doldurulub-boşaldılması.
4.3.5.32 Doldurma-boşaltma estakadalarında yanğın siqnalizasiyası ilə yanaşı köpükləsön-
dürmə nasosxanalarındakı yanğın nasoslarını məsafədən idarə edən qurğular nəzərdə
tutulmalıdır.Yanğın nasoslarını məsafədən idarəetmə qurğuları ən azı iki ədəddən az olmayaraq,
bir birindən 100 m-dən çox olmayan məsafədə, estakadanın hər bir tərəfində yerləşdirilməlidir.
4.3.6. Neftin qızdırılması üçün borulu sobalar
4.3.6.1 Sobada alov söndüekdə forsunkalara yanacağın verilməsini avtomatik dayandıran qur-
ğu ilə bloklayıcı qurğusu olan siqnalizasiya sistemi olmalıdır. Sobanın forsunkasına yanacağı
verən boru xətlərində forsunkadan əvvəl təzyiqin yol verilən həddən aşağı düşməsi vaxtı yanaca-
ğın verilməsini avtomatik dayandıran qəza klapanları quraşdırılmalıdır.
4.3.6.2 Soba işləyən zaman, onun ilanvari borularına, boru asmalarına və sobanın hörgüsünə
vizual nəzarət olunmalıdır.
4.3.6.3 Borulu sobanın qəza boşaltma sistemi saz vəziyyətdə saxlanılmalı, neftin dövr etməsi
dayandıqda, borularda yanıq yerlər aşkar edildikdə və digər qəza hallarında ilanvari boru neftdən
azad olmalı və bunun üçün işə salınmalıdır. Qızdırılmış neft qəza tutumuna boşaldılan zaman
neftin öz-özünə alışmaması üçün tutuma su buxarı verilməlidir.
4.3.6.4 Soba işləyən zaman returbent kameraları germetik bağlanmalıdır.
4.3.6.5 Sobanın borularında yanıq və qabarma əmələ gəldikdə, asması və hörüyü deformasiya
olduqda onu istismar etmək qadağandır.
4.3.6.6 Soba yerləşən meydançada neftin qəza tullanışı baş verdikdə soba dərhal söndürülmə-
li, oraya su buxarı verilməli, yanar mayenin dağılmasına qarşı tədbirlər görülməli və qəzanın
ləqvi planına uyğun tədbirlər görülməlidir.
4.3.6.7 Sobanın qaz, buxar və ya köpüklə söndürmə sistemlərində nasazlıq aşkar edildikdə onu
istismar etmək qadağandır.
4.3.6.8 Sobanın yanma və returbent kameraları qaz və yaxud buxarla söndürmə sistemi ilə
təchiz olunmalıdır. Buxar və qazla söndürmə boru xətlərinin ventilləri sobadan 10m-dən az
olmayan məsafədə, rahat və təhlükəsiz yerdə quraşdırılmalıdır.
4.3.6.9 Forsunkaların qarşısındakı meydança bərk örtüklü olmalı və istehsalat kanaliyazasiya-
sı ilə hidravlik cəftələrlə birləşdirilən lotoka tərəf maili olmalıdır.
4.3.6.10 Dağılmış maye yanacağın yuyulması üçün su dayağı nəzərdə tutulmalıdır.
4.3.6.11 Sobaların yandırılmasına yalnız onların istismarına cavabdeh şəxs icazə verməlidir.
4.3.7 Geniş Fraksiyalı Yüngül Karbohidrogenlərin
(GFYK) nəqli
4.3.7.1 Geniş fraksiyalı yüngül karbohidrogenlərin (GFYK) və qeyri-sabit kondensat üçün
magistral məhsul kəmərləri bu Qaydaların 4.3.1 bölməsinin tələblərinə cavab verməlidir.
4.3.7.2 Magistral məhsul kəmərləri xətləri üzrə nəqliyyatın hərəkətini qadağan edən nişanlar
aşağıda göstərilən yerlərdə qoyulmalıdır:
-məhsul kəmərinin və kabel rabitə xətlərinin çaylardan keçdiyi yerdən 100m-dən yaxın
olmayan məsafədə;
-məhsul kəmərinin bütün sinif atomobil yolları ilə kəsişdiyi yerdən 300m-dən az olmayan
məsafədə;
-məhsul kəmərinin kənd arası və digər torpaq yollarla kəsişdiyi yerlərdən 100m-dən az
olmayan məsafədə;
4.3.7.3 Magistral neft kəmərlərinə səthi (vizual) baxışdan əlavə, vaxtaşırı məhsul
kəmərlərinin izolyasiya örtüyü və boruların vəziyyəti defektoskopiya üsulları ilə, həmçinin
vertolyotlarla istilik vizual və lazer cihazları vasitəsi ilə yoxlanılmalıdır.
4.3.7.4 Məhsul kəmərləri qəza vəziyyətində olduqda və ya sızma aşkar edildikdə istismarına
icazə verilmir.
4.3.7.5 Boru kəmərləri və bütün texnoloji avadanlıqlar GFYK doldurulmazdan əvvəl və hər
təmirdən sonra təsirsiz qazla üfürülməlidir. Üfürülmə üfürülən qazın tərkibində oksigenin
minimal partlayış təhlükəli miqdarının 5%-ə çatana qədər davam etdirilməlidir.
4.3.7.6 Çənlərdən, boru kəmərlərindən və digər texnoloji avadanlıqlardan GFYK boşaldılan
zaman, məhsul tam sıxışdırılıb çıxarılana qədər onlar təsirsiz qazla və ya su buxarı ilə
üfürülməlidir.
4.3.7.7 Məhsul kəmərlərinin istismarı, onların məhsul və ya su ilə doldurulması zamanı,
nasos stansiyası ilə üfürülmə qovşağı və ondan qabaqda yerləşən xətti armatura şəbəkələrinin
növbə heyəti arasında telefon və ya radio rabitəsi yaradılmalıdır.
4.3.7.8 Məhsul kəmərinin üfürülməsi zamanı, üfürülmə borucuğundan 300 m-dən, üfürücü
şəbəkə və anbardan isə 100 m-dən az olmayan məsafədə xəbərdaredici nişanlar qoyulmalı,
adamların və nəqliyyatın daxil olduğu daha təhlükəli yerlərdə isə üfürülmə müddəti ərzində
gözətçi postlar qoyulmalıdır.
4.3.7.9 Təmir işlərinin aparılması üçün məhsul kəmərinin həmin sahəsi məhsulu təbii qaz və
ya su ilə sıxışdıraraq növbəti sahəyə vurmaqla əvvəlcədən boşaldılmalıdır.
4.3.7.10 Məhsul kəmərindən məhsulu boşaltdıqdan sonra, təbii qaz və ya su qalığının
sıxışdırılıb çıxarılması üçün sıxılmış havadan istifadə edilməsinə yol verilir. Bu halda təbii
qazın sıxışdırılmasına su tıxaclı mexaniki ayrıcılardan istifadə etməklə, üfürülmə sürəti 3 m/san
olmaqla həyata keçirilməlidir.
4.3.7.11 Məhsul su ilə sıxışdırılıb çıxarıldıqdan sonra boru kəməri mexaniki ayırıcılardan
istifadə etməklə əsaslı təmizlənməli, su kəsilənə qədər və üfürülən sahənin axırından çıxan
29
havanın tərkibində karbohidrogen buxarlarının miqdarı, bu mühitdə alovun yayılmasının aşağı
qatılıq həddinin 5%-nə çatana qədər səyyar kompressordan sıxılmış hava ilə üfürülməlidir.
4.3.8 GFYK saxlanılan çənlər parkı
4.3.8.1 GFYK saxlanılan çənlərin istismarı prosesində onların divarlarının, bağlayıcı,
qoruyucu və ölçü qurğularının, istilik izolyasiyasının və qoruyucu rənginin vəziyyətinə nəzarət
edilməlidir. Aşkar edilmiş nasazlıqlar dərhal aradan qaldırılmalıdır.
4.3.8.2 Manometrləri, ötürücü boruları, qoruyucu klapanları nasaz çən və sisternlərin istismarı
qadağandır.
4.3.8.3 Soyuq hava şəraitində karbohidrogen qazları saxlanılan tutumlarda yığılan su
sistematik olaraq boşaldılmalıdır. Su boşaldılan zaman su ilə bərabər GFYK-in axıdılmasına yol
verilməməlidir.
4.3.8.4 GFYK-in çən və sisternlərinin hasarlarının vəziyyətinə nəzarət edilməli, mühafizə
hasarlarının və divarlarının zədələnməsinə yol verilməməli, zədələnən yerlər vaxtında bərpa
edilməli, hasarlar arası keçidlər saz vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
4.3.8.5 Baxış müddəti keçmiş, damğası vurulmamış və lazımi rənglə rənglənməmiş çən,
sistern və digər tutumlara GFYK-in doldurulması qadağandır.
4.3.8.6 Tutumlara GFYK-in şırnaqla doldurulmasına yol verilmir. Doldurulma maye
səviyyəsinin altından aparılmalıdır.
4.3.8.7 Çənlər GFYK ilə texnoloji reqlamentdə göstərilən səviyyəyə qədər doldurulmalıdır.
Tutumlarda səviyyəni göstərən qurğu daima saz vəziyyətdə olmalıdır.
məsafədən idarə olunan səviyyəölçəni nasaz olan tutumların istismarı qadağandır.
4.3.8.8 Doldurma boru xəttində əks klapanların mövcudluğuna və sazlığına nəzarət edilməli,
onların yoxlanılması və sınaqdan keçirilməsi vaxtlı-vaxtında aparılmalıdır.
4.3.8.9 GFYK saxlanılan çənlər parkı müvafiq normalara uyğun yanğından mühafizə
sistemləri ilə təmin edilməlidir. Çənlərin soyudulma və yanğından mühafizə sistemləri müvafiq
təlimatlarda nəzərdə tutulan müddətlərdə yoxlanılmalı və sınaqdan keçirilməlidir.
4.3.8.10 GFYK saxlanılan çənlər parkında yanğın baş verərsə, ilk növbədə qəza baş vermiş
çən sistemdən ayrılmalı, yanğın yerinə məhsulun axması dayandırılmalı, işıq və istilik
şüalanmasına məruz qalmış avadanlıq və tikililər su ilə intensiv soyudulmalıdır. Sonraki işlər
qəzanın ləğvi planına uyğun aparılmalıdır.
4.3.9 GFYK nasos stansiyalarına əlavə tələblər
4.3.9.1 GFYK nasoslarının üfürücü drenaj qurğusu və üfürmə kranlarının çıxışı yalnız qapalı
xətlə nasosxananın xaricində quraşdırılmış yığım tutumuna birləşdirilməlidir. Yanar qazlar və
karbohidrogen buxarları tutumdan məşələ verilməlidir. Üfürmə və drenaj məhsulunun
nasosxanaya sızmasına yol verilməməlidir.
4.3.9.2 Nasoslar dərhal aşağıda göstərilən qəza hallarında dayandırılmalıdır:
- məhsul sızması baş verərdikdə;
-aqreqatda titrəyiş və səs əmələ gəldikdə;
- yastıqlarda və ya kipgəc birləşmələrində temperatur 60 0 C-dən yüksək olduqda;
- ventilyasiya sistemində nasazlıq aşkar edildikdə;
- nasosun vurğu xəttində təzyiq qəflətən 5%-dən aşağı endikdə;
- elektrik mühərriklərinin soyutma sistemində havanın təzyiqi aşağı endikdə.
4.4 Əsas istehsal obyektlərinin, avadanlıqlarının cari və əsaslı
təmiri, sınağı zamanı yanğın təhlükəsizliyi tələbləri
4.4.1 Partlayış və yanğın təhlükəsi olmayan texnoloji avadanlıqlarda müvəqqəti odlu işlərin
aparılması ilə bağlı təmir işlərinin aparılmasına o zaman yol verilə blər ki, bu işlərin aparılması
üçün daimi yer mövcud deyil. Yanğın təhlükəsizliyi tədbirləri görülməmiş bu işlərin aparılması
qadağandır.
4.4.2 Odlu (qaz təhlükəli) işlərin təhlükəsiz görülməsinə dair nümunəvi Təlimata və bu
Qaydalara əsasən hər bir müəssisədə istehsalatın xüsusuiyəti və yerli şərait nəzərə alınmaqla
qaynaq və digər odlu işlərin təhlükəsiz görülməsinə dair Təlimat işəlnib hazırlanmalıdır.
4.4.3 Partlayış-yanğın təhlükəli neft kəmərləri obyektlərində müvəqqəti təmirə hazırlıq işləri,
təmir və odlu işlər müəssisənin təmir briqadası və yaxud FHN-nin Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz
Görülməsi və Dağ-mədən Nəzarəti Dövlət Agentliyinin müvafiq iş növü üzrə lisenziyası olan
ixtisaslaşdırılmış podratçı təşkilatların təmir briqadaları tərəfindən aparılmalıdır.
4.4.4 Odlu işlərin görülməsinə (elektrik qaynaqçısı, qaz qaynaqçısı, qaz kəsici, lehimləyici və
s.) xüsusi ixtisas hazırlığı keçmiş , biliyi yoxlanılmış, ixtisas vəsiqəsinə malik və yanğın
təhlükəsizliyi üzrə talonu olan şəxslər buraxılırlar.
4.4.5 Odlu və təmir işlərinin görülməsi zamanı yanğın təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üzrə
cavabdehliyi ərazilərində və otaqlarında bu işlər yerinə yetirilən müəssisələrin, sexlərin,
laboratoriyaların, emalatxanaların, anbarların və istehsalat sahələrinin rəhbərləri daşıyır. Bu
halda boru kəmərləri obyektlərində təmir və odlu işlərin aparılmasına hazırlıq üçün müəssisənin
əmri ilə məsul şəxs (boru kəməri obyektinin istismar heyyətinin MTİ-lərindən, o cümlədən işlər
podratçı təşkilat tərəfindən aparıldığı halda) təyin edilir.
4.4.6 Odlu işlər aparılan yerlər daimi və müvəqqəti yerlərə bölünür.
Odlu işlər aparılan daimi yerlər obyektin layihəsinə və pasportuna əsasən təchiz edilməlidir.
Odlu işləri aparılması üçün təyin olunmuş daimi yerlərdə və yaxud sahələrdə görüləcək odlu
işlərin siyahısı, yanğın təhlükəsizli üzrə təlimat, normaya uyğun ilkin yanğınsöndürmə vasitələri
olmalıdır.
4.4.7 İşləyən texnoloji avadanlıqlarda odlu işlərin aparılması zamanı yanğının baş verməsi-
nin qarşısını almaq məqsədi ilə əgər bu işlərin daimi yerdə aparılması mümkün olmadığı halda,
müvəqəti quraşdırılmış yerlərdə aparılmasına icazə verilir.
Təmir və odlu işlərin aparılmasına hazırlıq zamanı bu işlərin görülməsinə məsul şəxs işin
həcmini, təhlükəli zonanı, avadanlıqların siyahısını müəyyən edir, icazə –buraxılış vərəqəsini
rəsmiləşdirir (Əlavə 10).
İcazə-buraxılış vərəqəsində təhlükəsizlik tədbirləri, icraçı briqadanın tərkibi, briqada
üzvlərinin təlimatlandırılması və barədə imzaları olmalıdır.
İcazə-buraxılış vərəqəsi yanğın təhlükəsizliyi xidməti ilə razılaşdırılmalıdır.
4.4.8 İcazə-buraxılış vərəqəsi iki nüsxədə tərtib olunmalıdır, bir nüsxəsi işin rəhbərinə
verilməli, digəri isə bir il ərzində obyektdə saxlanılmalıdır. İcazə-buraxılış vərəqəsində hər
hansı dəyişiklik etmək, düzəliş aparmaq qadağandır.
4.4.9 İcazə-buraxılış vərəqəsində göstərilən təhlükəsizlik tədbirləri bu qaydaların 4.4.2
bəndinə müvafiq olmalıdır.
4.4.10 İş icraçısı işçi zonanın hüdudlarında yanğın təhlükəsizliyi tədbirlərinin yerinə yetiril-
məsini yoxlamalıdır.
İcazə-buraxılış vərəqəsində nəzərdə tutulmuş bütün tədbirlər yerinə yetirildikdən sonra odlu
işlərin başlanmasına icazə verilir. Nəzərdə tutulmayan işlərin aparılmasına və iş yerinin
dəyişdirilməsinə cazə verilmir.
30
 İşin növü və yeri dəyişdirilən hallarda yeni İcazə-buraxılış vərəqəsi tərtib olunmalıdır.
4.4.11 İcazə-buraxılış vərəqəsində iş növbəsinin və növbələr arası fasilələrin vaxtı və müddəti
İcazə-buraxılış vərəqəsini verən şəxsin və iş icraçısının imzaları ilə təsdiq olunmalı və
sənədləşdirilməlidir.
4.4.12 İş görülən zaman yanğın təhlükəsizliyi qaydalarının pozulması aşkar olduqda obyektin
rəhbərliyi və yaxud yanğın təhlükəsizliyi xidməti işi, o cümlədən podratçı təşkilat gördüyü işi
dayandırmalı, qaydanı pozan işçini və yaxud bütün briqadanı işdən kənarlaşdırmalıdır.
4.4.13 Müəssisədə iş görən podratçı təşkilatın rəhbərliyi tabeliyində olan işçi heyətin yanğın
təhlükəsizliyi qaydalarına riayət etməsinə və qaydaları pozmasına görə məsuliyyət daşıyırlar.
4.4.14 Podratçı təşkilatın işçilərinin işlərin təhlükəsiz görülməsinənə dair təlimatlandırıması
və öyrədilməsi həmin təşkilatın rəhbərliyinə həvalə edilir.
4.4.15 Çənlərin, dəmiryol doldurma-boşaltma estakadalarının, boru kəmərlərinin və digər
avadanlıqların təmizlənməsi və rəmiri ilə (o cümlədən, odlu işlərin aparılması ilə) məşğul olan
işçilər üçün vəzifə təlimatları, texniki təhlükəsizlik və yanğın təhlükəsizliyi təlimatları işlənib
hazırlanmalı, təmir işlərinin qeydiyyat jurnalı tərtib edilməlidir. Bu jurnalda qazlılıq səviyyəsidə
qeyd olunmalıdır.
4.4.16 Obyektin təmir və odlu işlər aparılan partlayış-yanğın təhlükəli yerləri etibarlı rabitə
vasitələri ilə təchiz edilməlidir.
4.5 Partlaış-yanğın təhlükəli otaqlarda odlu işlərin görülməsi
4.5.1 Partlaış-yanğın təhlükəli otaqlarda odlu işlərin görülməsindən əvvəl aşağıdakı tədbirlər
yerinə yetirilməlidir.
- neftvurma əməliyyatları dayandırılmalı və avadanlıqda işçi təzyiq minimuma qədər
endirilməli;
- çirkab su qanovları, boru kəmərləri, neft qəbul quyuları hidravlik sürgülərlə birləşdiyi yerə
qədər neft qalığından təmizlənməli və su ilə yuyulmalıdır;
- buxarların çıxma ehtimal olunan yerlər, yəni ventilyasiya sistemi quraşdırılan yerlərin
aralıqları, otağın divar və arakəsmələrində olan dəliklər və s. hermetik şəkildə tutulmalıdır;
- əgər karbohidrogenlərin qatılığı 0,3 q/m3 –dan çox olduqda onun mənbəyi aşkar və ləğv
edilməli, otağın havası dəyişdirilməli və analizin aparılması üçün hava nümunəsi götürülməlidir.
Cədvəl 1
Yanar materiallardan təmizlənməli zonanın minimal radiusu
Döşəmə və ya ona
bitişik sahə ilə qaynaq 10 m-dən
0 2 3 4 6 8 10
nöqtəsi arasındakı yuxarı
hündürlük, m
Zonın radiusu, m 7 8 9 10 11 12 13 14
4.5.2 Cədvəldə göstərilən radiuslarda yanar materialdan olan döşəmələr, konstruksiyalar
qığılcımın düşməsindən mühafizə olunmaq üçün asbest parça ilə, metal vərəqlə, köpüklə və
digər yanmayan materiallarla örtülməlidir, lazım gəldikdə isə üzərinə su çilənməlidir.
4.5.3 Binaların konstruksiyaları, otaqların döşəmə və arakəsmələri partlayış təhlükəli
maddələrdən təmizlənməlidir. Otaqların, avadanlıqların, kanalizasiya sisteminin təmizlənməsi
zamanı yanar buxar-hava qarışığının və yanma mənbəyinin əmələ gəlməsinə yol
verilməməlidir.
4.5.4 AAM və YM buxar və qazların yığılması ehtimalı olan otaqların havası odlu işlərin
aparılmasından əvvəl ventilyasiya qurğuları ilə dəyişdirilməlidir. Odlu işlərin aparılmasına
yalnız qapılar, pəncərələr və lyuklar açıq vəziyyətdə, ventilyasiya sistemi işə salınmaqla və qaz
analizinin aparılmasından sonra icazə verilir. Bitişik otaqlar hermetik bağlanmalıdır. Odlu
işlərin aparılmasına yalnız hava mühitində yanar qazların (maddələrin) olmaması və yaxud
sanitar normalara müvafiq buraxıla bilən qatılıq həddindən yuxarı olmamaq şərti ilə icazə
verilir.
Cədvəl 2
Yanar maye və qazların yol verilə bilən qatılıq qiymətləri
Maddə Yol verilə bilən qatılıq
qiyməti, mq/m3
Neft, benzin, kerosin 300
Karbohidrogenlərlə kükürdlü birləşmələr 3
Metil spirti (metanol) 5
Gtil spirti 1000
Xlor 0,1
4.5.5 Otaqda quraşdırılan texnoloji avadanlıqlarda odlu işlərin aparılması lazım olduqda
avadanlıqların işi və həmin sahəyə neftin verimi dayandırılmalı, siyirtmələr bağlanmalı, lazım
olan yerlərdə tıxacla bağlanmalı (odlu işlərin aparılması zamanı istifadə olunacaq
kommunikasiyalardan başqa) və yanğından təhlükəsiz vəziyyətin yaradılması üzrə texnoloji
əməliyyatları eyni zamanda qaz analizininin aparılması ilə həyata keçirməli (təmizləmə, buxara
vermə, ventilyasiya, sorbsiya, fleqmatizasiya, yanar maddələrin yanma mənbələrindən köpüklü
vasitələrlə izolə edilməsi və s.).
4.5.6 Avadanlıqların təmizlənməsi hava mühitində partlayış təhlükəli qatılıqların
olmaması şəraitində (qabaqçadan qazsızlaşdırma və yaxud fleqmatizasiya əməliyyatları
aparmaqla) və elektrik təhlükəsizliyi (qığılcımın əmələ gəlməsindən mühafizə) texnoloji
rejimində aparılmalıdır.
4.5.7 Avadanlıqların və tutumların daxilində odlu işlərin aparılmasına yalnız orada yanar
buxar və qazların olmaması və yaxud yol verilə bilən miqdarda olması şərti ilə icazə verilir.
4.5.8 İstehsalat otaqlarında və təhlükəli zonalarda bilavasitə odlu işlər aparılan yerdə
buxar və qazların yol verilən qatılıq həddi normadan yüksək olduqda işlər dərhal
dayandırılmalıdır. Qazlılıq səviyyəsi normaya qədər endirildikdən və səbəbəlri ləğv olunduqdan
sonra odlu işlərə yenidən başlamaq olar.
4.6 Magistral neft kəmərlərində təmir işlərinə olan
yanğın təhlükəsizliyi tələbləri
4.6.1 Magistral neft kəmərlərinin xətti hissəsində təmir işləri yerinə yetirilərkən
«Maqistral neft kəmərlərində texniki təhlükəsizlik Qaydaları»nın (Bakı, 2010) tələblərinə riayət
olunmalıdır.
4.6.2 Neft kəmərlərində zədə və yaxud neft sızması aşkar edildikdə ilk növbədə işçilərin
mümkün yanğın və partlayışdan mühafizəsi təşkil olunmalı, neftin axıb ətrafa yayılmasına qarşı
31
tədbirlər görülməlidir. Bəndlərin quraşdırılması çökək yerdən, yaşayış məntəqələri, su hövzələri,
yollar, meşəlik tərəfdən başlanmalıdır.
Torpaq neft yığım anbarı təmir çalasından 100m-dən az olmayan məsafədə yerləşməlidir
(havanın temperaturu 100 C-dən aşağı olduqda bu məsafəni 50 m-ə qədər azaldılmasına icazə
verilir)
4.6.3 Neftin torpaq neft yığım anbarından axmasının qarşısını almaq üçün neft oraya
anbarın bəndinin ağzından 50 sm aşağı səviyəyə qədər doldurulmalıdır. Nefti torpaq yığım
anbarına şırnaqla, yuxarıdan aşağı doldurmaq qadağandır.
4.6.4 Neft yığım anbarının ətrafı boyu, küləkdöyən istiqamətdə neft buxarlarının qatılığı
saatda 1 dəfə ölçülməlidir. Təmir olunan sahəyə tərəf buxar-qaz buludu yayıldıqda işlər dərhal
dayandırılmalı və torpaq neft yığım anbarında neftin buxarlanmasına qarşı tədbirlər görülməlidir
(neftin səthi köpük təbəqəsi ilə, neftin buxarlanmasını çətinləşdirən emulsiya ilə örtülməli; neft
başqa, təmir işləri aparılan yerdən uzaqda yerləşən neft yığım anbarına vurulmalıdır) və yaxud
həmin sahədə neft buxarlarının seyrəldilməsi üzrə tədbirlər görülməlidir.
4.6.5 Qəza zamanı istifadə olunan avtomobillər, maşınlar, mexanizmlər, rabitə vasitələri,
həmçinin iş zamanı istifadə olunmayan texniki vasitələr torpaq neft yığım anbarından, neft
dağılan və yaxud təmir olunan sahədən 100 m-dən az olmayan məsafədə, küləkdöyən tərəfdə
saxlanılmalıdır.
Neftdən azad olunmuş, lakin izafi təzyiq altında olan neft buxarları ilə dolu olan neft
kəmərinin bir hissəsinin kəsilməsi zamanı işçi çaladan, iş başlayandan boruların ucları
germetikləşdirilənə qədər, neft buxarlarının ləğv edilməsi üzrə tədbirlər görülməlidir.
4.6.6 Odlu işlərin aparılması yalnız icazə-buraxılış vərəqəsinə əsasən yerinə yetirilməlidir.
Neft kəmərlərində quraşdırılan germetikləşdirici avadanlıqlar təmir olunan sahənin germetikliyi
tam təmin etməlidir.
Neft kəmərinin təmir olunan hissəsinin germetikləşdirilməsindən sonra işçi çala və neft
kəmərinin səthi neft qalığından və yanar materiallardan təmizlənməlidir. Odlu işlərə
başlamazdan əvvəl neft buxarlarının qatılığı ölçülməlidir. İşçi çalada qazların qatılığı yol verilə
bilən həddən (0,3 q/m3) yüksək olduqda çalanın havası təbii yolla və yaxud daşınma
sərinkeşlərlə dəyişdirilməlidir.
4.6.7 İşləməyən (təmir olunan) boru kəmərlərində qaynaq işlərinin aparılmasına o zaman
icazə verilir ki, işçi çaladan götürülən hava nümunəsində yanar qaz və buxarların qatılığı
normadan yüksək olmasın, boru kəmərlərində (kipləşdirici avadanlıqların arasında) və çalada
neftin və onun bərk qalıqlarının olmamasına əmin olduqda və odlu işlər aparılan yerdə yanar qaz
və buxarların daxil olma etimalı mümkün olmadıqda.
4.6.8 Yanğın təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün boru kəmərlərinin qabaqçadan
təmizlənməsi ilə yanaşı, digər üsullardan da, SİTG və DMND Agentliyinin orqanları ilə
razılaşdırılmış təlimatların tələblərinə riayət edilməsi şərti ilə istifadəsinə icazə verilir: hava-
mexaniki köpüklərdən (mexaniki qaz köpükləri), fleqmatizasiya xassəli qazlardan (azot, arqon,
aerozol tərkiblər və s.).
4.6.9 Borunun divarı ilə kipləşdirici qurğu arasında neftin sızması və yaxud işçi zonanın
havasında neft buxarları aşkar olduqda odlu işlər dərhal dayandırılmalı, mexanizmlər
tıxaclanmalı, elektrik qurğularında gərginlik kəsilməli, bütün işlər dayandırılmalı işçilər
təzhlükəli zonadan çıxarılmalıdırlar. Qazlanma zonası küləyin istiqaməti göstərilməklə
təhlükəsizlik nişanları ilə əhatə olunmalı və qazlanmanın aradan ləğv olunması üzrə tədbirlər
görülməlidir.
4.6.10 Yalnız neft sızmasının və qazlanmanın səbəbləri aradan qaldırıldıqdan sonra işlər
davam etdirilə bilər. Bu zaman havada neft buxarlarının miqdarı normadan yüksək olmamalıdır.
4.6.11 Səyyar elektrik stansiyaların gövdəsi yerlə birləşdirilməlidir. Yerlə birləşdirmə
qurğusunun müqaviməti 25 Om-dan yüksək olmamalıdır.
4.7 Çənlərin təmizlənməsi və təmiri
4.7.1 Çənlərdə təmir işlərinə başlamazdan əvvəl onların təmizlənməsi və qaz fəzasının
deqazasiyası (fleqmatizasiyası) yerinə yetirilməli, müvafiq təlimatların tələblərinə riayət
etməklə yanma mənbəyi yanar maddələrdən izolə edilməlidir.
4.7.3 Çənlərin daxilində və üstündə odlu işlərin aparılması zamanı çənin qaz fəzasında
karbohidrogenlərin qatılığı yol verilən qatılığı (0,3 q3 /m) qədər endirilməlidir.
4.7.3 Çənlərin təmizlənməsi üzrə işlərə daxil edilməlidir:
-təmir və təmizləmə işləri ilə məşğul olan briqadaların hazırlğı və təlimatlandırılması;
- işlərin təşkili layihəsinin (İTL) işlənib hazırlanması;
- cavabdeh şəxslərin təyin edilməsi;
- neftin boşaldılması, təmir olunan xəttin tıxaclarla bağlanması, neftlə yuma, qalıq neftin
təmizlənməsi əməliyyatları;
- çənin deqazasiyası və yaxud fleqmatizasiyası (üfürülmə, buxara vermə)
- təsirsiz qazla, su ilə doldurulması, təmizləmənməsi;
- çənin təmir və ya odlu işlərin hazır olmasına yoxlamanın aparılması;
- neft buxarlarının qatılığının ölçülməsi;
- yanğın təhlükəsizliyi vəziyyətinin qiymətləndirilməsi.
4.7.4 Çənlərin təmizlənməsindən əvvəl, çən hələ fəaliyyyətdə olan zaman orada parafinli
çöküntülər neftlə yuyulmalıdır.
4.7.5 Neft qalıqlarının təmizlənməsi və deqazasiya əməliyyatları zamanı təhlükəsizliyi
təmin etmək üçün aşağıdakı tədbirlər görülməlidir:
- hər çən üzrə buxara verilmə, yuma, fleqmatizasiya sxemi tərtib olunmalı, sxemdə su
buxarının, təsirsiz qazın, neftin, texniki yuyucu vasitələrin, suyun verilmə üsulları və yerləri
göstərilməli, eləcədə yuyulduqdan sonra çirkli məhlulların və qaz tullantılarının xaric etmə
yolları və yerləri göstərilməlidir;
- çənin buxara verilmə (üfürülmə), yuma, fleqmatizasiya proseslərinin rejimi
(davamiyyəti, təzyiq, verilmə məhsuldarlığı, temperatur və s.) təyin edilməlidir;
- cavabdeh şəxslər bu rejim barədə məlumatlandırılmalı, iş icraçıları buxara verilmə,
üfürülmə, yuma və fleqmatizasiya qaydaları üzrə təlimatlandırılmalıdırlar;
-qabaqcadan iş prosesində lazım olan material və avadanlıqlar hazırlanmalıdır.
4.7.6 Təsirsiz qaz, hava və ya buxar çənlərə verilməsi elastik şalanqlarla və yaxud boru
kəmərinin çıxarılıb-quraşdırıla bilən hissələrindən, bu hissələrin hər bir tərəfindən bağlayıcı
armaturların quraşdırılması nəzərə alınmaqla həyata keçirilməlidir.
4.7.7 Çənin buxara verilməsi zamanı onun daxilində temperatur 78 0C-dən aşağı
olmamalıdır. Çənin qaz fəzasında neft buxarlarının qatılığı 350 q/m 3 yuxarı və yaxud yol
verilən yuxarı həddən (2,1 q/m3) aşağı qiymətdə saxlanıldıqda temperaturun 50-700 C-yə qədər
düşməsinə yol verilir.
4.7.8 Çənin buxara verilməsi zamanı su buxarının temperaturu neftin öz-özünə alışma
temperaturunun 80%-dən yüksək olmamalıdır.
4.7.9 Çənlərin və texnoloji avadanlıqların məcburi ventilyasiyası partlayışdan mühafizəli
ventilyatorlarla yerinə yetirilməlidir. Çənin təbii üsulla ventilyasiyası qaz fəzasında buxarın
32
qatılığı 2q/m3-dan çox olduqda çənin yuxarı lyuklarından, deflektor quraşdırmaqla həyata
keçirilməlidir.
4.7.10 Təbii ventilyasiya yaratmaq üçün çənin birinci yarusunda giriş lyukunun
açılmasına çəndə neft buxarlarının qatılığının buraxılan yuxarı həddi QBYH (qatılığın buraxılan
yuxarı həddi) 2,1 q/m 3 –dən yuxarı olmadığı halda icazə verilir.
Küləyin sürəti 1m/san-dən az olduqda lyukların açılması və çənin deqazasiyasının
aparılması (təbii və məcburi ventilyasiyası) qadağandır.
4.7.11 Çənlərin neftlə, su ilə və müvafiq yuyucu vasitələrlə təmizlənməsində RD
"İnstruküiə po pojarovzrıvobezopasnoy texnoloqii oçistki neftənıx rezervuarov" sənədinin
tələbləri rəhbər tutulmalıdır.
4.7.12 Məcburi ventilyasiya zamanı neft buxarları çəndən atmosferə çənin damında, işıq
lyuklarında quraşdırılan, hündürlüyü 2 m-dən az olmayan qaz boruları vasitəsi ilə atılmalıdır.
Qaz borularının diametri lyukların diametrinə uyğun olmalıdır.
4.7.13 Çənlərin üfürülməsi zamanı oradan atılan buxar-hava qarışığının absorberlərə və
digər neft buxarları tutan aparatlara yönəldilməsi məqsədəuyğundur.
4.7.14 Əks klapan olmadığı halda ventilyatorun işinin dayandırılması zamanı hava
borusunda tıxac quraşdırılmalıdır.
4.7.15 Deqazasiya prosesi başa çatdıqdan sonra buxar-hava qarışığının qatılığı
partlayışdan mühafizəli qazanalizatorlarla ölçülməlidir. Analiz üçün buxar-hava qarışığının
nümunəsi çənin aşağı hissəsindən, divardan 2m məsafədən və çənin dibindən 0,1 m yuxarıdan
götürülməlidir.
Üzən qapaqlı çənlrədən analiz üçün hava nümunəsi qapağın alt və üst fəzasından, çənin
divarından 2 m məsafədən və dibindən 0,1 m yuxarıdan götürülməlidir, bununla yanaşı hava
nümunəsi üzən qapaq quraşdırılan qutudan da götürülməlidir.
4.7.16 Pirofor çöküntülərdən təmizlənməzdən əvvəl çənlər buxarla ilə doldurulmalıdır.
Buxara verildikdən sonra çənlər ağzına qədər su ilə doldurulmalıdır. Pirofor çöküntülərin
oksidləşməsi reaksiyası tədricən keçməsi üçün suyun səviyyəsi yavaş-yavaş, 0,5-1,0 m/saatda
artıq olmayan sürətlə azaldılmalıdır. Çənin su ilə doldurulması mümkün olmadığı hallarda,
pirofor çöküntülərin təmizlənməsi zamanı çənin daxili səthi su ilə isladılmalıdır ki, təmizləmə
işlərinin axırına qədər çöküntülər nəm vəziyyətdə olsun.
4.7.17 Çənin təmizlənməsi zamanı yığılmış pirofor çöküntülər daima nəm vəziyyətdə
saxlanılmalı və müəssisənin ərazisindən kənara, yerli hakimiyyət orqanları ilə və yanğından
mühafizə xidməti ilə razılaşdırılmış yerə aparılmalıdır.
Çənlərin təmizlənməsində və avadanlıqların quraşdırılmasında istifadə olunan alətlər
qığılcım əmələ gətirməyən materiallardan olmalıdır. Tətbiq olunan elektrik avadanlıqları PUG-
nin tələblərinə uyğun olaraq partlayışdan mühafizəli olmalıdırlar.
4.7.18 Təmizlənmiş çənlərdə odlu işlərin aparılmasından əvvəl aşağıdakı tədbirlər
görülməlidir:
- təmir olunacaq çənlə yaxınlıqda yerləşən çənlərə neftin doldurulması-boşaldılması
əməliyyatları dayandırılmalı və təmir işləri başa çatana qədər aparılmamalıdır;
- qonşu çənlərin damında quraşdırılan avadanlıqlar maksimal dərəcədə
hermetikləşdirilməlidir;
- qoruyucu hidravlik klapanlarda yağın səviyyəsi yoxlanılmalı, lazım gəldikdə əlavə
olunmalıdır;
- təmir olunan çənin yaxınlığında (40 m-dən yaxın məsafədə) yerləşən çənlərin və boru
kəmərlərinin siyirtmələri, su kranları, kanalizasiya nohurları və siyirtmələrin qovşaqları keçə
parça ilə örtülməlidir, isti hava şəraitində isə su ilə isladılmalıdır;
- elektrik qaynaq işləri aparılan yerlər qığılcımın hər tərəfə uçmasının qarşısını almaq
üçün asbest, metal və digər yanmayan, ölçüsü 1x2m olan lövhələrlə hasarlanmalıdır.
4.7.19 Odlu işlərə bahşlamazdan əvvəl, hər fasilədən sonra və iş aparılan zaman
vaxtaşırı olaraq (2 saatda 1 dəfə) çənin daxilində və çənin bəndində hava mühitinin analizi
aparılmalıdır.
4.7.20 Küləyin istiqaməti fəaliyyətdə olan çənlərdən təmir olunan çənə tərəf olduqda,
külək əsən tərəfdən hər 2 saatdan bir hava nümunəsi götürülməli və neft buxarının qatılığı
ölçülməlidir. Hava nümunəsində neft buxarlarının qatılığı normadan yüksək olduqda odlu işlər
dərhal dayandırılmalıdır.
4.7.21 Çənlərin təmizlənməsi və odlu işlərin aparılması zamanı çənin bəndinin yanında
yanğın texnikası quraşdırılmalıdır: su və köpükəmələgətirici maddə ehtiyatı olan avtosistern,
ilkin yanğınsöndürmə vasitələri (odsöndürənlər, bel, koşma, qum ehtiyyatı), yanğından
mühafizə xidmətinin əməkdaşlarından növbə yaradılmalıdır.
4.8 Doldurma-boşaltma estakadalarının və körpülərin təmiri
4.8.1 Odlu işlər aparılan yerlərin yaxınlığındakı metal konstruksiya meydançaları,
binaların konstruktiv elementləri bu qaydaların «Yanar materiallardan təmizlənməli zonanın
minimal radiusu»nda Cədvəl 1 verilən qiymətlərə uyğun təmizlənməlidir.
4.8.2 Təmir işlərinə başlamazdan əvvəl bütün doldurma-boşaltma əməliyyatları
dayandırılmalı, dəmiryol estakadalarının ərazisindən vaqon-sisternlər çıxarılmalı, neftdaşıyan
gəmi pirsdən uzaqlaşdırılmalıdır.
4.8.3 Doldurma-boşaltma estakadaları, dəmir yolları, doldurma dirəkləri, boru
kəmərlərinin səthi, boşaltma kollektorları, sənaye kanalizasiyasının qanovları mazutdan və
dağılmış neft qalığından odlu işlərin aparıldığı yerdən 20 m radiusda təmizlənməli və su ilə (su
ilə köpükəmələgətirici məhlullarla və yaxud texniki yuyucu vasitələrlə) yuyulmalıdır. AAM,
YM və digər neft məhsulları dağılan yerlərin üzərinə təmizləndikdən sonra quru qum tökülməli
və yaxud həmin yerlər köpük təbəqəsi ilə örtülməlidir.
4.8.4 Odlu işlər aparılan yerdən 20 metrə qədər məsafədə yerləşən baxış və boşaltma
quyularının, qanovlardan çıxışların, sənaye kanalizasiya sisteminin hidravlik sürgülərinin və boş
tutumların havası dəyişdirilməli və germetikləşdirilməlidir (qapaqla kip bağlanmalı, üzərinə 10
sm-dən az olmayan qalınlıqda qum və yaxud torpaq tökülməlidir).
4.8.5 Təmizlənməsi çətin olan yerlər köpüklə doldurulmalı və yaxud yanmayan
materiallarla izolə olunmalıdırlar.
4.8.6 Neft və digər yanar maddələrə bulaşmış səyyar qanovlar və rezin şlanqlar odlu işlər
aparıldığı yerdən 20m-dən az olmayan məsafəyə aparılmalıdır.
4.9 Qəzaların və yanğınların ləğvi
4.9.1 Magistral nef kəmərlərinin bütün yanğın-partlayış təhlükəli obyektləri (sexləri)
üçün, eləcədə ümummüəssisə üzrə mümkün qəzaların ləğvi planı (QLP), yanğınların
söndürülməsi planı (YSP) və çevik əməliyyat planı (ÇƏP) işlənib hazırlanmalıdır.
4.9.2 Bu planlar müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən təsdiqlənir və fövqəladə hallar
üzrə obyektin komissiyası ilə razılaşdırılır.
33
 4.9.3 Planda obyektin bölmələrinin və istehsalat sahələrinin məsul şəxslərinin baş vermiş 4.9.8 Qəzanın ləğvi üzrə rəhbər qərargah yaratmalı, ÇƏP-na uyğun qüvvə və vəsaitlərin
hadisə barədə xəbərdar edilməsi qaydası, qəza və yanğın baş vermiş yerdə zəruri quvvə və cəlb olunmasını təşkil etməli, qəza zamanı zərərçəkənlər barədə, qəzanın ləğvi üzrə görülən
vəsaitin toplanılması və bir yerdə cəmləşdirilməsi, ilkin qazxilasetmə işlərinin və yanğının işlər barədə, qəzanın nəticələri(partlayış, yanğın, zəhərlənmə) haqqında müəssisə, obyekt(sex)
söndürülməsinin təşkili üzrə, həmçinin, kənardan cəlb olunmuş bölmələrlə birgə fəaliyyətin rəislərini məlumatlandırmalı və qarşılarına konkret vəzifələr qoymalıdır.
təşkili üzrə hərəkətlərinin izahı öz əksini tapmalıdır. Cəlb olunmuş bölmə rəhbərləri oqnların bölmələrinə həvalə olunmuş işlərin məsul
4.9.4 Müəssisədə QLP və YSP-nın həyata keçirilməsi mexanizmi işlənib hazırlanmalı, icraçılarıdır.
qəza rejiminin elan edilməsi hüququ olan, planların vaxtında və tam yerinə yetirilməsinə 4.9.9 Obyektdə işə fəaliyyəti üçün normal şərait yarandıqdan sonra qəza vəziyyəti ləğv
məsuliyyət daşıyan vəzifəli şəxslərin siyahısı müəyyən edilməlidir. oluna bilər.
4.9.5 QLP və YSP vaxtında korrektə olunmalı, hər il nəzərdə tutulan qüvvə və vəsaitləri 4.9.10 Obektdə baş vermiş hər bir qəza və ya yanğın hadisəsi üzrə təhqiqat aparılmalı,
cəlb etməklə sınaqdan keçirilməlidir. baş vermə səbəbləri araşdırılmalı, profilaktik tədbirlərin işlənib hazırlanması üçün komissiya
4.9.6 Qəza zamanı partlayış və yaxud yanğın baş verdikdə obyektin (sexin) rəhbəri və ya yaradılmalıdır. Komissiyanın işinin nəticələri aktlaşdırılmalı və bu akt üzrə müəssisə rəhbəri
digər məsul şəxs obyektin (sexin) qəza rejiminə keçirilməsini və ÇƏP üzrə işə başlamanı elan müvafiq qərar qəbul etməlidir.
edir və bu barədə müəssisə rəhbərinə məlumat verir.
Qəza zamanı mövcud qüvvə və vəsaitlərdən istifadə etməklə aşağıdakı tədbirlər
görülməlidir:
- zərərcəkənə ilk tibbi yardım göstərilməli; yanğın və ya qəzanın ləğvi ilə məşğul olmayan
bütün işçi heyyət təhlükəli yerlərdən təxliyyə olunmalı; qəza və yaxud yanğın ləğv olunana qədər
həmin sahələrə yalnız sex rəhbərinin və ya qəzanın ləğvi üzrə işlərə rəhbərlik edən şəxsin icazəsi
ilə daxil olmaq;
- yanğınsöndürmə, qazxilasetmə dəstələri, ilk tibbi yardım çağırılmalı, yanğınsöndürmə
vasitələri hazır vəziyyətə gətirilməlidir;
- qəza və yanğın baş verdiyi yerlərdə və onlarla qonşu sahələrdə odlu və bütün digər işlər
dayandırılmalıdır;
- mühafizə vasitələrindən və təhlükəsiz alətlərdən istifadə etməklə qəzaların və
yanğınların lokkallaşdırılması və ləğvi ilə bağlı bütün tədbirlər görülməli;
- QLP və YSP-na uyğun olaraq istehsalat avadanlıqlarının işi dayandırılmalı və yaxud
onlar qəzanın ləğvini təmin edən iş rejiminə keçirilməlidir;
- qəza zonasında yerləşən apparat və avadanlıqlar mümkün qədər AAM, YM və GFYK
azad olunmalı və orada təzyiq mümkün qədər endirilməlidir;
- qəza ventilyasiya sistemləri işə salınmalı, otağın təbii havalandırılması
gücləndirilməlidir;
- qəza baş verdiyi zonanın qaz təhlükəli sahələrində və qonşu sahələrdə qəza xidmətinin
nəqliyyat vasitələrindən başqa bütün növ nqliyyat vasitələrinin hərəkəti qadağan edilməlidir;
- lazım gəldikdə əlavə qüvvə və vəsait toplanmalı; BÖLMƏ V. Dəniz neft-qaz-mədən obyektlərinin tikintisi
- yanğının söndürülməsində iştirak edən adamların yanmaqdan, tüstüdən zəhərlənmədən
və boğulmaqdan, yanan məhsul tullanışından, konstruksiyaların dağılmasından, elektrik və istismarı zamanı yanğın təhlükəsizliyi tələbləri
zərbəsindən mühafizəsi təşkil edilməlidir;
- yanğının söndürülməsi ilə yanaşı yüksək temperatur təsirindən binaların 5.1 Ümumi tələblər
konstruksiaylarının, çənlərin və texnoloji aparatların soyudulması təşkil olunmalıdır;
- lazım gəldikdə neftin dağılmasın qarşı və yanan çəndən boşaldıması üçün bəndlərin 5.1.1 Dəniz neft-qaz sənayesi obyektlərinin tikintisi zamanı tikinti təşkilatı, işə
quraşdırılması təşkil olunmalıdır. başlamamışdan əvvəl ehtimal olunan yanğınların qarşısının alınması üzrə təlimat işləyib
Qəza və yanğınların ləğvi üzrə digər tədbirlər hər konkret hal üçün, yaranmış vəziyyətdən hazırlanmalıdır.
asılı olaraq, yanğın təhlükəsizliyi tələblərinə riayət etməklə, qəzanın ləğvi işlərinin rəhbəri Tikinti, yenidən qurma, genişlənmə işləri fəaliyyətdə olan obyektin ərazində aparılırsa,
tərəfindən müəyyən olunur. həmin təlimat obyektin rəhbərliyi ilə razılaşdırılmalıdır.
4.9.7 Qəzanın ləğvi üzrə rəhbər müəssisənin əmri ilə, qəzanın miqyasından asılı olaraq,
müəssisə və ya obyektin rəhbər işçiləri sırasından təyin olunur.
34
 5.1.2 Obyektin tikintisi və yenidən qurulmasından əvvəl, tikinti meydançasında layihəyə
uyğun olaraq, mövcud və yeni tikilən binaların və ya yeni tikilən binalarla müvəqqəti bina və
tikililərin arasındakı yanğına qarşı ara məsafədə olan bütün bina və qurğular sökülməlidir.
5.1.3 Bina və tikililərin yenidən qurulması, sökülməsi, başqa yerə aparılması və artırılması
ilə əlaqədar onları bütün kommunikasiyalardan ayırmaq lazımdır (o cümlədən elektrik, qaz, su
və s. xətlərdən).
5.1.4 Bütün tikilən bina və tikililərin, o cümlədən, müvəqqəti tikililərin, giriş yollarının
boş olması təmin olunmalıdır. Tikilən binalara yollar əsas tikinti işlərinin baslanmasına qədər
çəkilməlidir.
Yanğın avadanlığının və inventarının, rabitə vasitələrinin ətrafının və onlara gedən
yolların, keçidlərin qalaqlanması qadağandır.
5.1.5 Tikintinin köməkçi obyektləri (müvəqqəti məişət otaqları, anbarlar, elektrik-qaz
qaynaq emalatxanaları və s.) yanğın təhlükəsizliyi tələblərini nəzərə almaqla işlənilmiş və təsdiq
olunmuş baş plana uyğun yerləşdirilməlidir.
5.1.6 Tikinti meydançasını və tikilən binanı (tikililəri) həmişə təmiz saxlamaq lazımdır.
Tullantılar (meşə materiallarının qırıntısı, ovuntusu və s.) hər gün iş yerlərindən və tikinti
ərazisindən yığışdırılaraq xüsusi ayrılmış yerlərə yığılmalıdır.
5.1.7 Tikinti ərazisində siqaret çəkməyə yalnız xüsusi ayrılmış və yanğın söndürmə vasitələri, zibil
qutuları, qum yeşikləri və içərisi su ilə dolu çəlləklərlə təmin olunmuş yerlərdə icazə verilir. Burada qüvvədə
olan QOST -a uyğun olaraq müvafiq təhlükəsizlik nişanı olmalıdır.
5.1.8 Yanan material və yanar mayelər saxlanılan və onlarla iş görülən tikinti sahələrində və otaqlarda,
görünən yerlərdə müvafiq yanğın təhlükəsizliyi plakatları asılmalıdır.
5.2 Ərazi və ekstakadaların saxlanılması
5.2.1 Quyuların qazılması, neft və qazın çıxarılması (o cümlədən neft və qazın yığılması,
hazırlanması, saxlanılması qurğuları, neft və qazın nəqli və s.) ilə məşğul olan istehsalat
obyektlərinin ərazisi binalar, qurğular, həmçinin istehsalat, köməkçi və inzibati-təsərrüfat otaqları və
avadanlıqları daima təmiz və lazımi qaydada saxlanılmalıdır.
İstehsalatın yanar qalıqları (tullantıları) təmizlənrnəli və yanğın cəhətdən təhlükəsiz yerdə yandırılaraq
məhv edilməlidir. Dəniz neftqazmədən (DNQM) obyektlərində asan alışan maddələr və yanar maddələrin
(AAM və YM) dağıldığı yerlərə qum tökülməlidir.
5.2.2 İdarənin bütün bina və qurğularına azad (maneəsiz) yanaşma imkanı yaradılmalıdır. Bina və
qurğular arasında olan yanğına qarşı yarıqlarda material, avadanlıq və alətlərin saxlanılması və eyni zamanda
avtonəqliyyat vasitələrinin dayanacağının təşkili qadağandır.
5.2.3 Estakadaları saz vəziyyətdə saxlamaq lazımdır. Estakadaların üstündən boru kəmərlərinin
keçdiyi yerlərdə keçidin qabaritləri göstərilməklə yol işarəsi quraşdırılmalı və gecə vaxtı işıqlandırılmalıdır.
5.2.4 Estakadanın aparıcı konstruksiyaları və elementləri metal və ya dəmir- betondan hazırlanmalıdır.
Estakadaların və ona bitişik özüllərin işlək yolunun döşəməsi əsasən asfalt örtüklü dəmir betondan olmalıdır.
5.2.5 Estakadanın işlək yolunun eni azı 3,4m, piyadalar üçün səkinin eni – 0,75m olmalıdır.
Estakadalarda hər 150-300m-dən bir eni 6m, uzunluğu azı 30m olan yolayrıcı meydançalar olmalıdır,
estakadanın işlək yolu iki tərəfdən də çarxı dəf edən tirlərlə çəpərlənməlidir.
5.2.6 Boru kəmərlərini və digər kommunikasiyaları zədələyə bilən böyük qabaritli avadanlığın
estakadaların üzəri ilə daşınması qadağandır. Estakadanın işlək yolunda nəqliyyat vasitələrinin dayanması
qadağandır.
5.2.7 Vışkanın dartıcıları estakadanın işlək yolunun azı 5m hündürlüyündən keçməlidir.
5.2.8 Estakadayanı özüllərin bir birindən azı 100m məsafədə tikilməsinə icazə verilir.
5.2.9 Yanan materialların partlayış təhlükəli zonada yığılması (saxlanılması) qadağandır.
5.2.10 Keçidlərin və yolun hissələrinin (estakadaların) bağlanması (yolun təmiri və başqa məqsədlər
üçün) və kənar yolların düzəldilməsi, aparılacaq işin yeri, xüsusiyyəti və müddəti göstərilməklə, müəssisə
rəhbərinin icazəsi və Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidmətinin yerli bölmələrinin razılığı əsasında aparılmalıdır.
5.2.11 Müəssisələrin (obyektlərin, sexlərin, sahələrin və s) ərazisində siqaret çəkmək üçün xüsusi
yerlərin ayrılmasına icazə verilir (Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidmətinin yerli bölmələri ilə razılaşdıraraq).
Onlar siqaret qalıqları üçün qutu (urna) və içərisində su olan tuturnlarla təchiz edilməlidir. Həmin yerdə
üzərində "Siqaret çəkmək üçün yer" yazılan lövhə asılmalıdır.
5.2.12 Avtonəqliyyat və traktor texnikası, müəssisələrin partlayış-yanğın təhlükəli sahələrinə (qaz
kompressoru stansiyası, çən parkı və s.) yalnız xüsusi buraxılış vərəqəsi ilə daxil ola bilər. Avtonəqliyyat,
traktor və digər aqreqatlar qığılcımsöndürənlə və yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz olunmalıdır.
5.2.13 Hər bir müəssisədə istehsalat sexlərinin, ayrı-ayrı otaqların, qurğuların və anbarların partlayış,
partlayış-yanğın və yanğın təhlükəliliyinə görə istehsalat kateqoriyalarını göstərməklə siyahı tərtib
olunmalıdır.
5.2.14 Müəssisənin ərazisində qüvvədə olan QOST-a uyğun müvafiq təhlükəsizlik işarələri
quraşdırılmalıdır.
5.2.15 Dəniz neft-qaz-mədən obyektlərində tutumda səviyyəni ölçmək, işıqlandırma və qızdırmaq
məqsədi ilə məşəl, kibrit, şam, kerosin fənərləri, tonqal və digər açıq alov mənbələrindən istifadə etmək
qadağandır.
Donmuş armatura, aparaliar, boru kəmərləri yalnız isti su, buxar vasitəsi ilə qızdırılmalıdır.
5.3 Mədən - geofiziki işlərinə olan tələblər
5.3.1 Mədən - geofiziki işləri qüvvədə olan partlayış işlərinin təhlükəsiz aparılmasının Vahid
Qaydalarına və əməyin mühafizəsi üzrə rəhbər - normativ sənədlərə riayət edilməklə aparılmalıdır.
5.3.2 Quyunun mədən - geofiziki işlərinə hazırlığı sifarişçinin məsul nümayəndələri və geofiziki
partiyanın (dəstənin) rəisi tərəfindən tərtib edilmiş aktla qanuniləşdirilir (rəsmiləşdirilir).
Quyunun hazırlıq aktı geofiziki partiyanın (dəstənin) rəisinə təqdim edildikdən sonra işə
başlanılmalıdır.
5.3.3 Geofiziki partiya (dəstənin) üzrə yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına riayət edilməsinə cavabdeh
şəxs partiyanın rəisidir.
5.3.4 Mədən - geofiziki işlərində gərginliyi 380 V-dan çox olan elektrik şəbəkəsindən istifadə
edilməsi qadağandır.
5.3.5 İldırım çaxan zaman və eyni zamanda qaz təzahürü və udma baş verən quyularda mədən-
geofiziki işlərinin aparılması qadağandır.
5.3.6 Mədən - geofiziki işlərin aparılmasından əvvəl mütləq elektrik avadanlığının izolyasiyasının,
qazma qurğusunun və ya quyunun qoruyucu yerləbirləşdirici qurğusunun sazlığı yoxlanılmalıdır. Quyunun
və qida mənbəyinin (geofiziki cərəyan qəbuledicilər birləşmiş) yerləbirləşdirmə qurğuları arasında mütləq
etibarlı polad əlaqə olmalıdır.
5.3.7 Mədən - geofiziki avadanlığını güc və ya işıqlandırma şəbəkəsinə qoşmaq üçün quyunun
yanında daimi yerləbirləşdirici kontaktı olan ştepsel razetkası olmalıdır (açıq yerdə quraşdırılmağa yararlı
icrada).
35
 5.3.8 İşçi meydançada quraşdırıldıqdan sonra quyuda işlər tam qurtarana qədər karotaj qaldırıcısı və
laboratoriya yerləbirləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirmə, karotaj qaldırıcısından və laboratoriyadan ayrı-ayrılıqda
gələn yerləbirləşdirici naqilləri quyunun yerləbirləşdirmə qurğusuna bərkidilməklə həyata keçirilməlidir.
5.3.9 İşlər qurtardıqdan sonra bütün elektrik qida mənbələri mütləq söndürülməlidir.
5.3.10 Karotaj və qaz karotaj stansiyalarının kuzasında primus, kirəqaz, lehimləyici lampa və digər
buna oxşar cihazların istifadə olunması qadağandır.
5.3.11 Karotaj və qaz karotaj stansiyalarında, laboratoriyada iş yerinin işıqlandırılması və qızdırılması
üçün layihə ilə nəzərdə tutulmuş cihaz və qurğulardan istifadə edilməlidir.
5.3.12 Karotaj, qaz karotaj və digər stansiyalarda, laboratoriyalarda yanğın təhlükəli mayelərin açıq
tutumlarda saxlanılması qadağandır. Laboratoriya analizləri üçün istifadə olunan yanğın təhlükəli mayelər (bir
növbəlik tələbat həcmində) kip tıxacları olan tutumlarda saxlanılmalıdır.
5.3.13 Karotaj stansiyası avtomobillərinin işlənmiş qazlarının borusu qığılcım söndürənlə təchiz
olunmalıdır.
5.3.14 Karotaj və digər stansiyalar və laboratoriyalar avtomobilin (stansiyaların quraşdırıldığı) istismarı
təlimatına müvafiq bütün yanğın söndürmə vasitələri ilə təchiz olunmalıdırlar.
5.3.15 İstismarda olan neft və qaz quyularında, mədən – geofiziki işləri aparılan zaman,
açıq oddan istifadə olunması qadağandır (siyirtmələrin, boruların, flans birləşmələrinin və quyu
ağzı armaturların və geofiziki avadanlığın digər detallarının qızdırılması zamanı).
5.3.16 Atqı xətti, blok-balansın diyircəyi və digər avdanlıqlar donduqda, onlar ancaq isti
su və ya buxar ilə qızdırılmalıdır (sonuncuların lazımi ehtiyatı qazma qurğusunda olmalıdır).
5.3.17 Qaz karotajı zamanı cihazların böyük qaz göstəricisində, növbətçi operator qazıma
briqadasını dərhal gözlənilən qaz tullanışı haqqında məlumatlandırmalı və əgər tullanış baş
verərsə stansiyanın təhlükəsiz yerə aparılması üçün ölçü götürməlidir.
5.4 Atma - partlayış işləri (APİ) və quyunun sınanması
5.4.1 Quyularda atma-partlayış işləri (APİ) mütləq yanğınsöndürən gəminin
(avtomobilin) növbətçiliyinin təmin olunması ilə aprılmalıdır.
5.4.2 Quyunun perforasiyasından əvvəl, DDÖ-də olan bütün quyu ağızlarının germetikliyi
yoxlanılmalıdır. Aşkar olunmuş bütün nasazlıqlar ləğv olunmalıdır.
5.4.3 APİ aparılan zaman DDÖ-nün (ÜQQ) meydançasında partlayıcı materialların (PM)
səyyar konteynerlərdə müvəqqəti saxlanılmasına icazə verilir. Meydança PM-la dolu
konteynerlərin qəza vaxtı dənizə atılması üçün xüsusi avadanlıqla təchiz olunmalıdır.
Konteynerlər günəş şüalarından və atmosfer yağıntılarından qorunmalıdır.
5.4.4 Doldurulmuş atma cihazları və PM saxlanılan yer çəpərlənməlidir. Çəpərdə
təhlükəsizlik nişanı asılmalıdır.
5.4.5 Küt (çoxsaylı) quyuları olan DDÖ və ÜQQ-da APİ -nin keçirilməsi üçün hazırlıq
işləri təsdiqlənmiş plan üzrə elə aparılmalıdır ki, perforatorun və torpedin (partlayıcının) quyuya
buraxılması və perforatordan ilk atma və ya torpedin partladılması günün işıqlı vaxtına təsadüf
etsin. Yalnız iş yerlərini və təhlükəli zonanı 50 Ik az olmayaraq işıqlandırılması təmin olunarsa
və Dövlət Yanğından Mühafizə Xidməti və hərbiləşdirilmiş hissə (NN) ilə razılaşdırıldıqdan
sonra işlərin qaranlıq düşdükdə davam etdirilməsinə icazə verilir.
5.4.6 APİ-dən əvvəl karotaj laboratoriyasının və karotaj qaldırıcısının gövdələri DDÖ-nün
yerləbirləşdirmə konturu ilə birləşdirilməlidir.
5.4.7 APİ-dən əvvəl aşağıdakıları yerinə yetirmək lazımdır:
1 APİ-nin başlanmasını və kənar şəxslərin təhlükəli zonada qalmasının qadağan
olduğunu səs ucaldan rabitə vasitəsi ilə elan etmək;
2 Odlu və yükləmə - boşaltma işlərini dayandırmaq;
3 Katod qoruyucusunu ayırmaq;
4 DDÖ-nün (ÜQQ) yanğınsöndürmə vasitələrini hazır vəziyyətə gətirmək,
yanğınsöndürmə gəmisi (katerin) və avtomobilinin iştirakını təmin etmək.
5.4.8 APİ zamanı partlayıcı vasitələr (PV) quraşdırılmalı, atma cihazları və torpedləri
quyuya dənizin dibindən 50m aşağı dərinliyə qədər endirilmə müddətində təhlükəli zonada
yerləşən estakadalardakı nəqliyyatın və insanların hərəkəti dayandırılmalıdır.
5.4.9 DDÖ-də (ÜQQ), gəmidə qəza vəziyyəti yaranarsa (partlayış, yanğın), dərhal PM və
radioaktiv maddələr (RM) xilasedici və ya növbətçi gəmiyə yüklənməsi mümkün deyilsə,
DDÖ-nün (ÜQQ) rəisinin (kapitanın) icazəsi ilə PM və RM dənizə atılmalıdır. Sonradan PM və
RM batırıldığı yer, onların kütləsi, qablaşdırılması, növləri dəqiq göstərilməklə akt tərtib
olunmalı və polis orqanlarına və donanmanın hidroqrafik xidmətinə xəbər verilməlidir. RM
haqqında əlavə olaraq "İZOTOP" xüsusiləşdirilmiş kombinatına da məlumat verilməlidir.
5.4.10 APİ zamanı atma-partlayış aparatlarında bloklayıcı qurğudan istifada etdikdə,
elektrik qurğularının qoşulmuş vəziyyətdə saxlanılmasına icazə verilir.
5.4.11 Quyu ağzında izafi təzyiqi olan quyularda geofiziki tədqiqatları (QGT),
özükipləşən kipgəci olan lubrikatordan istif'adə etməklə aparmaq lazımdır. Lubrikator quyu
ağzında gözlənilən maksimal təzyiqdən az olmayan təzyiqlə sınanmalıdır.
5.4.12 Anomal yüksək lay təzyiqli (AYLT) və həmçinin intensiv neft və qaz gəlimi
(axını) gözlənilən quyularda quyu məhsulunun pakerləşdirilməsi və layların tədqiqi sutkanın
işıqlı vaxtı aparılmalıdır.
5.4.13 Quyunun sınanması dövründə DDÖ-nün (ÜQQ) yanında həmişə yanğınsöndürən
gəmi olmalı, estakadayanı özüldə isə yanğınsöndürən avtomobil dayanmalıdır (növbə
çəkməlidir). Əgər DDÖ-də (ÜQQ) olan quyuda intensiv neft və qaz axını (təzahürü)
gözlənilərsə, mütləq fontan əleyhinə və Dövlət Yanğından Mühafizə Xidmətlərinin bölmələri
həmin yerdə növbə çəkməlidir.
5.4.14 Sınanmadan əvvəl aşağıdakılara əməl etmək lazımdır:
- yanğınsöndürmə və xilasetmə vasitələrinin hazırlığı yoxlanılmalıdır;
- quyu məhsulunun yandırılma qurğusu mövcuddursa, həmin qurğunun oxu və boru
xətləri sistemi yoxlanılmalıdır;
- odluğun yandırma və DDÖ-nün (ÜQQ) gövdəsinin suvarma (su pərdəsi) sistemləri
yoxlanılmalıdır.
5.4.15 Yandırma bloku mövcuddursa, sınanma prosesinin əvvəlində, odluq blokunun
yanında, DDÖ-nün (ÜQQ) gövdəsinin suvarma (su pərdəsi) sistemi işə salınmalı və odluğun
növbətçi məşəli yandırılmalıdır.
5.4.16 Quyunun sınanma məhsulları DDÖ-nün (ÜQQ) küləkdöyməz tərəfində yerləşmiş
yandırma qurğusuna (odluqlar bloku) verilməlidir.
5.4.17 Quyu məhsullarının yandırma blokunun odluqlarının məhsuldarlığı, sınanan
quyudan gözlənilən məhsulun miqdarına uyğun gəlməlidir. Odluqların sayı 2-dən az
olmamalıdır.
5.4.18 Özüldə yandırma bloku olmadıqda, sınanan quyunun məhsulları boru xəttinə və ya
xüsusi tutuma ötürülməli sonradan sahilə aparılmalıdır.
36
 5..5 Neft və qaz quyularının qazılması
5.5.1 Quyular qazılarkən, "Neft, qaz, qazkondensat yataqlarında quyuların tikintisi işlərinin
aparılmasının vahid texniki Qaydaları"nda və "Dəniz neft, qaz yataqlarının kəşfiyyatı və istismarında
təhlükəsizlik Qaydaları»nda nəzərdə tutulmuş tələblərə riayət olunmalıdır.
5.5.2 Maşın bölmələrinin yerləşdiyi otaqlar (qazma bucurqadlarının intiqalları, qazma nasosu,
sementləyici kompleks, əsas və qəza dizel-generatorları və s. yerləşdiyi otaqlar) yanmayan materiallardan
hazırlanmalıdır.
5.5.3 Daxili yanma mühərriklərinin (DYM) yanacaq tutumları otaqlardan xaricdə və günəş şüalarının
təsirindən, istilik radiasiyası və kənar əşyaların düşməsindən qorunan yerdə yerləşdirilməli və su şırnağı ilə
(oroşeniye) təchiz edilməlidir.
Yanacaq kəməri tez sökülüb-yığılan polad borulardan hazırlanmalıdır. Kəmərin iki bağlayıcı qurğusu
olmalıdır. Bağlayıcı qurğunun biri yanacaq tutumunun yanında, digəri isə maşın bölməsinin xarici divarından
5m məsafədə olmalıdır.
5.5.4 Maşın bölməsinin daxilində, DYM-nin sərfi üçün, həcmi 200 litrdən çox olmayan yanacaq
çəlləyinin yerləşdirilməsinə icazə verilir.
5.5.5 DYM-nin işlənmiş qazlarının boruları (qaz buraxıcı kollektor) qığılcım-yağ tutanla təchiz
edilməlidir.
5.5.6 İşlənmiş qazların boruları divar, döşəmə və tavanlardan keçdiyi yerlərdə germetikləşdirici
qurğular quraşdırılmalıdır. Germetikləşdirici qurğular yanmayan materialdan hazırlanmalı və onların oda
davamlılığı hüdudu 0,75 saatdan az olmamalıdır.
5.5.7 DYM-nin qazburaxıcı kollektorlarının (flans birləşmələri də daxil olmaqla) istilik izolyasiyası,
saz (nöqsansız) yağkeçirməyən polad örtükdən və yaxud davamlılığı az olan tərkiblə örtulmüş asbest parçadan
olmalıdır. İstər soyudulan, istərsə də soyudulmayan qazburaxıcı kollektorların səthinin hərarəti 3330K (600C)
çox olmamalıdır.
5.5.8 Maşın otaqlarının (zalının) ventilyasiyası həmişə saz (işlək) vəziyyətdə olmalıdır.
5.5.9 Maşın otaqları təmiz saxlanılmalıdır. Yanar mayelərin qəliblərdə və döşəmənin altında
yığılmasına yol verilməməlidir.
5.5.10 Deqazatorun çıxışı olmalıdır və həmin çıxışdan qaz, quyunun sınanma məhsulunun yandırıldığı
qurğuya və ya qaz ötürücü boruya verilməlidir.
5.5.11 Estakadayanı özüldə yerləşən quyunu sementləyərkən, aqreqatları elə yerləşdirmək lazımdır ki,
onlar estakadada nəqliyyatın hərəkətinə mane olmasınlar.
5.5.12 Qazıma qüllələrinin ayaqlarının suvarma sistemi işlək vəziyyətdə olmalıdır.
5.5.13 Neftin quyuya vurulmasında istifadə olunan sementləyici aqreqatlar quyu ağzında küləkdöyən
tərəfdə yerləşdirilməlidir. İşlərə başlamazdan əvvəl neft üçün nəzərdə tutulmuş germetik bağlanan tutum hazır
olmalıdır və aqreqatların DYM-nin qığılcımsöndürücülərinin saz vəziyyətdə olması yoxlanılmalıdır.
5.5.14 Neft vannasından sonra işlənmiş qazma məhlulu neftin qalığı xüsusi tutumlara yığılmalı,
Dövlət Yanğından Mühafizə Xidməti və ətraf mühitin qorunmasına cavabdeh olan orqan ilə razılaşdırılmış
yerə aparılmalıdır.
5.5.15 Qazıma qurğusunun sirkulyasiya (dövran) sistemi aşağıdakıları təmin etməlidir:
- qazıma məhlulunun qəbuledici tutumlarda səviyyəsinə nəzarəti;
- quyudan çıxan qazma məhlulunda qazın mövcudluğuna nəzarəti;
-qazıma məhlulundan qazın ayrılmasını (məhlulda qazın olmasının ilk əlamətlərində).
5.5.16 Quyu ağzı preventor qurğusu ilə təchiz olunmalıdır. Preventorun işçi təzyiqi, fontan zamanı
quyu ağzını sxem üzrə bağlayarkən, gözlənilən təzyiqə müvafiq olmalıdır. Sxem müvafiq qaydada
razılaşdırılmalı və təsdiq edilməlidir. Sxemin bir nüsxəsi ona daxil olan bütün elementlərin faktiki
parametrləri, tullanışa qarşı qurğunun və onun quraşdırılma elementlərinin pasportları DDÖ-də (ÜQQ) ,
digəri isə DDÖ-nü (ÜQQ) istismar edən müəssisədə olmalıdır.
5.5.17 Anomal yüksək lay təzyiqi (AYLT) olan ərazilərdə kəşfiyyat və axtarış quyuları qazılan
zaman obyektdə stasionar qaz karotajı stansiyası yoxdursa, o DDÖ-də (ÜQQ) məhsuldar layın açılmasına
200m qaldıqda quraşdırılmalıdır. Bu fakt GTN-da (geoloji texniki naryadda) qeyd olunmalıdır.
5.5.18 Qaz-neft-su təzahürünün ilkin əlamətlərində quyu ağzını germetikləşdirmək və quyunu
boğmaq (basmaq) üçün tədbirlər görmək lazımdır. Tədbirləri "Quyuların qaz-neft-.su təzahürü zamanı
boğulması metodikası" na müvafiq aparmaq lazımdır.
DDÖ -nüin (UQQ, QG) rəisi və ya onu əvəz edən şəxs baş vermiş hadisə barəsində Dəniz Qazma
İşləri İdarəsinin (DQİİ) rəhbərliyinə xəbər verməlidir. Özüqalxan üzən qazma qurğusunda ÖQQ (YÜQQ,
QG) əmələ gələ biləcək pilpilənin (qrifonun) daimi müşahidəsi təşkil olunmalıdır.
ÜQQ-nin yerləşdiyi ərazidə pilpilə əmələ gələrsə və ÜQQ üçün təhlükə yaranarsa, ÜQQ-nun rəisi
dərhal ÜQQ-nu qazıma yerindən uzaqlaşdırılması üçün ölçü götürməlidir.
5.6 Neft və qaz quyularının istismarı
5.6.1 Quyuların mənimsənilməsi, quyuların fontan və kompressor
üsulu ilə istismarı, kompressor stansiyaları. Quyuların mənimsənilməsi
5.6.1.1 AYLT olan yataqlarda və küt (çoxsaylı) quyuları olan DDÖ-də fontan quyusu,
idarə üzrə əmrlə təyin edilmiş komissiya "Quyunun istismara buraxılması akt"ına qol çəkdikdən
və NQÇİ-nin baş mühəndisi tərəfindən təsdiq edildikdən sonra, istismara buraxılmalıdır.
Komissiyanın işində FHN SİTG və DMND Agentliyinin, hərbiləşdirilmiş hissənin (HH) və
Dövlət Yanğından Mühafizə Xidmətinin nümayəndələri iştirak etməlidirlər.
5.6.1.2 Özüldə (DDÖ, ÜQQ) quyu ağzının qurulması (bağlanma) sxemi və texniki
şərtləri HH ilə razılaşdırılmalı və NQÇİ-nin baş mühəndisi tərəfindən təsdiq edilməlidir.
5.6.1.3 İstismar kəməri perforasiya olunana qədər fontan quyusunun quyu ağzı qurulması
və onun kommunikasiyaları quyu məhsullarının qəbuluna hazır olmalıdır.
5.6.1.4 Fontan armaturası onun texniki şərtlərinə uyğun olaraq, sancaqların ara qatlarla
tam komplektliyi halında yığılmalıdır.
5.6.1.5 Fontan armaturasının işçi təzyiqi, istismar zamanı quyu ağzında ehtimal olunan
(gözlənilən) maksimal təzyiqə müvafiq olmalıdır.
5.6.1.6 Fontan quyusunun mənimsənilməsi prosesində, quyunun yanında işçi təzyiqə
(quyu ağzında gözlənilən maksimal təzyiqə müvafiq) hesablanmış keçirici çarxı və borucuğu
olan siyirtmənin olduğu halda, nasos kompressor borularını endirib qaldırmağa icazə verilir.
Quyuda neft qaz təzahürü zamanı və eyni zamanda gecə boruların endirilməsi və
yaqaldırılmasıvaxtıişıqlar qəza nəticəsində söndürüldükdə dərhal quyu ağzında göstərilən
siyirtmə quraşdırılmalı və işlər dayandırılmalıdır. İşdə uzun zaman fasilə yaranmışsa quyu ağzı
germetikləşdirilməlidir.
5.6.1.7 Quyu mənimsənilərkən səyyar hava kompressoru quyu ağzından azı 25m
məsafədə yerləşdirilməlidir.
5.6.1.8 DDÖ-də (obyektlərdə) hazırlıq işləri yerinə yetirildikdən sonra fontan
quyularının mənimsənilməsinə icazə verilir (hazırlıq işlərinə: DYM-nin qığılcım
söndürənlərinin işıqlandırılma vəziyyəti, mənimsənilən quyunu boğmaq üçün nasosların
37
qoşulması və DDÖ-də qazıma məhlulu ehtiyatının
yaradılması və s. daxildir.)
5.6.1.9 Quyuların svablamaqla, fontan quyularının isə jelonka ilə dartaylamaqla
mənimsənilməsi qadağandır.
5.6.1.10 Quyuların tüstü qazları ilə mənimsənilməsi prosesində, daimi olaraq tərkibdəki
(sərbəst) oksigenin həcmi payı yoxlanılmalıdır. Belə ki, generatorun odluğuna daxil olan havanı
tənzim etməklə oksigenin həcmi payının 5% çox olmaması təmin olunmalıdır.
5.6.1.11 Quyular köpüklə mənimsənilərkən səthi-aktiv maddələrin (SAM) od təhlükəsiz
və zəhərsiz sulu məhlullarından istifadə olunmalıdır.
5.6.1.12 Quyular gecə vaxtı mənimsənilərkən iş yerləri qəbul olunmuş normalara müvafiq
olaraq işıqlandırılmalıdır.
Quyu ağzında quraşdırılmış çıraqlar partlayış mühafizəli icrada olmalıdır.
5.6.1.13 Fontan quyularının mənimsənilməsi prosesində məcburi dayanma və fasilələrdə,
fontan armaturasının siyirtmələri istismar təlimatına müvafiq olaraq bağlı olmalıdır.
5.6.1.14 Axının gəlməsi üçün sıxılmış havanın vurulması və ya mayenin hava ilə
aerasiyası proseslərində fasilələrə yol verilməməlidir. Quyunun sıxılmış hava vurmaqla
mənimsənilməsi prosesində qəza nəticəsində fasilə yaranmışsa, kəmər arxası fəzada təzyiq
atmosfer təzyiqinə qədər endirilməli və ora təsirsiz qaz və ya köpük vurulmalıdır. Neft gəlmi
(axını) əldə olunduqdan sonra quyudan aerasiya olumnuş bütün maye çıxmayınca atqı xəttinin
bağlanması qadağandır.
Quyuların fontan və kompressor üsulu ilə istismarı
5.6.1.15 DDÖ-də olan fontan quyusu quyudaxili kəsici klapanla və kəsici siyirtməli məsafədən idarə
olunan fontan armaturu ilə təchiz edilməlidir.
5.6.1.16 Quyudaxili kəsici klapanların və kəsici siyirtmələrin iş qabiliyyəti qrafik üzrə bu
avadanlıqların TŞ-nə müvafiq yoxlanılmalı və bu haqda müvafiq jurnalda qeydlər aparılmalıdır.
5.6.1.17 Fontan üsulu ilə istismar edilən quyudakı kəmərarxası və kəmərarası təzyiqə nəzarət edilməli
və bu kəmiyyətlər növbə jurnalında qeyd edilməlidir.
5.6.1.18 Quyudan gələn neft və qazın kompressora düşməsinin qarşısını almaq üçün qaz və hava
paylayıcı blokdan (QHPB) gələn xəttlərin üzərində, quyu yaxınlığında, əks klapanlar quraşdırılmalıdır.
QHPB yerləşən otağın xaricində "Qaz-od təhlükəli" təhlükəsizlik nişanı asılmalıdır.
5.6.1.19 QHPB-nin qaz və ya hava kollektorlarında xüsusi tutuma istiqamətləndirilmiş boru xəttləri
nəzərdə tutulmalıdır.
Kompressor stansiyaları
5.6.1.20 Kompressorlar, onları istehsal edən zavodun təlimatına "Neft və qazçıxarma sənayesində
təhlükəsizlik Qaydaları"na, "Hava və qaz kəmərlərinin, stasionar kompressor qurğularının təhlükəsiz istismarı
və quraşdırılması Qaydaları"na, "Partlayış təhlükəli və zəhərli qazlarla işləyən porşenli kompressorların
təhlükəsiz istismarı və quraşdırılması Qaydaları"na müvafiq istismar edilməlidir.
5.6.1.21 Kompressorun hər bir sıxma pilləsindən sonra sıxılmış qaz və ya hava yağdan
təmizlənməlidir. Əks halda kompressorun işləməsi qadağandır. Kompressor işləyərkən yağayırıcıda yığılmış
mayenin müntəzəm olaraq boşaldılması təmin edilməlidir.
5.6.1.22 Standart şəraitdə (0,lMPa və 20°C) qaz kompressorlarına daxil olan sorulmuş qaz-hava
qarışığında oksigenin həcmi payı 10% artıq, 5 MPa təzyiqdə-7%, 10MPa qədər - 6%, 20MPa qədər - 5% və
35 MPa qədər - 3 % -dən artıq olmamalıdır.
Hər dəfə yeni bir quyu qoşulduqda və ya açıldıqda, onların iş rejimi dəyişildikdə, yerli təlimatlarda
qəbul olunmuş vaxtdan gec olmayaraq, oksigenin miqdarına və qaz-hava qarışığına nəzarət olunmalıdır.
5.6.1.23 Hər dəfə təmirdən sonra qaz kompressorlarının qəbul və atqı boru xətlərinin germetikliyi
yoxlanılmalıdır.
Qaz sızması aşkar edildikdə kompressor saxlanılmalı və nasazlıqlar aradan qaldırılmalıdır.
5.6.1.24 Qaz kompressoru stansiyalarında, işıqlandırma qurğularının təmiri və ya enerjinin qəza
nəticəsində söndürülməsi zamanı, yalnız partlayış mühafizəli akkumulyator çıraqlarının istifadə edilməsinə
icazə verilir.
5.6.1.25 Pillələr arası qoruyucu klapanlarsız çoxpilləli kompressorların (10 QKNAM tipli) istismarı
qadağandır.
5.6.1.26 Qaz kompressoru stansiyalarında, kompressorla qurğularının işi ilə əlaqəsi olmayan aparat
və avadanlıqların yerləşdirilməsi qadağandır.
5.6.1.27 Ehtiyatda olan qaz kompressorları qaz qəbuletmə və qazvurma kəmərlərindən ayrılmalıdır.
5.6.1.28 Hava kompressorlarına hava binanın xaricindən vurulmalıdır. Havanın yanar buxar və
qazların ayrıldığı yerlərdən götürülməsi qadağandır. Yanar buxar və qazların kompressora daxil olması aşkar
edilərsə, onu dərhal dayandırmaq lazımdır.
5.6.1.29 Stansiyalardakı qaz - kompressor qurğuları və onların kommunikasiyaları yağ
çöküntülərindən yanğın partlayış təhlükəsiz yuyucu maddələr (köpükləndirici yuyucu vasitə «Təmiz», TŞ
AZ 1334660-001-2006) vasitəsilə təmizlənməlidir.
5.6.1.30 Kompressor stansiyasının ərazisində, partlayış təhlükəli qazların lokal yığılmasının qarşısını
almaq məqsədilə, zirzəmilərin, kanalların və s. yerləşdirilməsi qadağandır.
5.6.1.31 Kompressor stansiyasında yanğın baş verərsə yanan sahənin ayrılması üçün (ümumi
sistemdən) tədbirlər görülməli və qazın qəza yerinə daxil olmasının qarşısı alınmalıdır. Həmçinin metal
konstruksiyaların, boru kəmərlərinin və aparatların dağılmasının qarşısını almaq məqsədilə tədbirlər
görülməlidir. Onlar su şırnağı ilə soyudulmalıdır.
5.6.2 Quyuların ştanqlı quyu nasosları, dalma və vintli elektrik nasosları
ilə istismarı , quyuların sınanması və tədqiqi. Quyuların ştanqlı quyu nasosları,
dalma və vintli elektrik nasosları ilə istismarı
5.6.2.1 Quyu ağzı, boruarxası fəzadan qazın götürülməsini təmin edən, germetik armatura ilə
təchiz edilməlidir. Əgər qaz boruarxası fəzadan götürülmürsə, o quyudan azı 25m kənara ötürülməlidir.
5.6.2.2 Mancanaq dəzgahı işləyən zaman ötürücü qayışların sürüşərək bir yerdə fırlanmasının
qarşısını almaq məqsədi ilə onların gərilməsinə nəzarət edilməlidir.
5.6.2.3 Dalma elektrik nasoslarının elektrik avadanlığının quraşdırıldığı otaq yanmayan materialdan
olmalıdır.
5.6.2.4 Dalma elektrik nasosları işləyən zaman idarəetmə stansiyasının qapısının və transformatorun
baxış pəncərəsinin açılmasına icazə verilmir.
5.6.2.5 Dalma elektrik nasosları ilə təchiz edilmiş quyulara xidmət etdikdə, işləyən qurğunun elektrik
kabelinə toxunmaq qadağandır.
Quyuların sınanması və tədqiqi
5.6.2.6 Quyuların sınağından əvvəl yanğınsöndürmə və xilasetmə texnikasının sazlığını, yandırma
şamının sazlığını, yandırma şamının boruları və onların birləşmələrini, gövdənin su ilə təchizatını,
separatorların alışdırma sistemlərinin birləşmələrini yoxlamaq lazımdır.
38
 5.6.2.7 Estakadalarda sınaqlar zamanı, quyulardan 250m aralı məsafədə postlar (növbətçi) qoyulmalı
və maşınların keçməsini, açıq oddan istifadə olunmasını və siqaret çəkməyi qadağan edən nişanlar
quraşdırılmalıdır.
5.6.2.8 Quyunun üfurülməsi və ölçmələr zamanı, qazıma qurğusunun və quyunun yanında yerləşən
avtomobil və traktorların mühərrikləri söndürülməlidir.
5.6.2.9 Quyuların sınanması müddətində meydançanın yanında daima yanğın gəmisi növbə
çəkməlidir.
5.6.2.10 Quraşdırılan məşəlin sayı ikidən az olmamalı və onların sərfi quyudan gözlənilən
məhsulun miqdarına uyğun gəlməlidir.
5.6.2.11 Exolotun şlanqlı kabeli quyunun idarəetmə stansiyasına və ya elektrik şəbəkəsinə
ştepsellə birləşdirilməlidir.
5.6.2.12 Exolotun qeydedicisi (registratoru) yerləbirləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirici naqil
kiml en kəsiyi l,5mm2 az olmayan əyilgən mis kabelin ayrıca damarı istifadə olunmalı və
yerləbirləşdirmə qurğusuna bərkidilməlidir.
5.7 DDÖ-də quyuların eyni zamanda qazılması, istismarı və təmiri
5.7.1 DDÖ-də (estakadayanı özüldə) eyni zamanda iki qazıma qurğusu ilə quyularının
qazılmasına icazə verilir:
- istismar quyuları qazılana qədər iki kəşfiyyat quyusunun qazılmasına;
- qazılacaq istismar quyularının məhsuldar horizontunun xarakteristikasını (xüsusiyyətini)
dəqiqləşdirmək məqsədi ilə eyni zamanda istismar və kəşfiyyat quyularının qazılmasına.
Qeyd: birinci quyuya konduktor buraxdıqdan və quyu ağzının
preventorla təchiz etdikdən sonra, ikinci qazma qurğusu ilə quyu
qazmağa icazə verilir.
5.7.2 DDÖ-də (estakadayanı özüldə) eyni zamanda quyular həm qazılır və həm də
istismar olunursa, aşağıdakı tələblər yerinə yetirilməlidir:
- fontan quyuları quyudaxili ayrıcı -klapan və məsafədən idarə olunan elektro-
pnevmointiqallı quyuağzı siyirtmələrlə təchiz olunmalıdır;
- estakadada yerləşən neft və qaz kəmərləri, xətti ayırıcı klapanlarla təchiz olunmalıdırlar.
Xətti ayrıcı klapanlar arasında məsafə 3 km-ə qədər olmalıdır.
5.7.3 Quyuların hər birinin ayrılıqda istismara buraxılmasına icazə verilir (hər bir
quyunun qazılması başa çatdıqdan sonra):
- qazılan və istismar olunan quyuların quyu ağızları DDÖ-ün (özülün) yuxarı tiklisinin (ÖYT)
hündürlük üzrə müxtəlif yaruslarında yerləşdirilmişsə;
- qazılan və istismar olunan quyuların quyu ağızları ÖYT eyni yarusunda yerləşmişsə hökmən qazılan
və istismar olunan quyular arasında məsafə 8m az olmamalıdır.
5.7.4 Küt halında qazılan quyuların axırıncısı (kütdə quyular qrupu) qazıldıqdan sonra qaz faktoru
200m3/m3 çox olmayan neft quyularının küt halda (kütdə quyular qrupunun-qruplar arasında məsafə 8m
olarsa) işə salınmasına (istismara verilməsinə) icazə verilir.
5.7.5 Özüldə eyni zamanda bir qrupa daxil olan quyuda təmir işləri aparılırsa, digər qrupa daxil olan
quyunun qazılmasına icazə verilir.
5.7.6 Küt quyuların birinin mənimsənilməsi zamanı, digər qazılan quyuda işlər dayandırılmalı və
quyu lüləsində mürəkkəbləşmənin qarşısının alınması üçün tədbirlər görülməlidir. Eyni zamanda hər hansı bir
quyuda cari və əsaslı təmir işlərinin aparılması dayandırılmalıdır.
5.7.7 Qazılan quyuların birində neft, qaz, su təzahürü baş verərsə 5.1.17 bəndinə müvafiq olaraq
ölçülər götürülməlidir. Digər qazıma qurğusunda bütün işlər quyu lüləsində mürəkkəbləşmələrə qarşı ölçülər
götürüldükdən sonra dayandırılmalıdır. Quyuların eyni zamanda qazılması, cari (əsaslı) təmiri və istismarı
zamanı baş vermiş hadisə barəsində DDÖ-nün istismar xidmətinə məlumat vermək lazımdır ki, onlar ehtiyac
(zərurət) yarandıqda istismar olunan quyularda neft hasilatının dayandırılması üçün lazımi tədbirlər görsünlər.
Bununla yanaşı bu haqda məlumat quyuların cari (əsaslı) təmiri briqadasına da verilməlidir.
Mürəkkəbləşmə barəsində DDÖ-nü istismar edən idarənin rəhbərliyi və HH xəbərdar edilməlidir.
5.8 Neft və qazın yığılması, hazırlanması, saxlanılması və nəqli,
doldurma körpüləri
Ümumi tələblər
5.8.1 Neft və qazın yığılması, hazırlanması, saxlanılması və nəqli obyektləri
aşağıdakılarla təchiz olunmalıdır:
- bağlı otaqlarda qazın partlayışa qədər olan qatılığının 20% nizamlanmış
siqnalizatorlarla;
- avtomatik və ya stasionar yanğınsöndürmə qurğuları ilə;
- yanğın siqnalizasiyasının xəbərediciləri ilə;
-separatorlarda, durulducu hovuzlarda və çənlərdə mayenin səviyyəsinə və təzyiqə
nəzarət üçün avtomatik sistemlər ilə;
- xətti kəsici qurğular sistemi və ya digər avtomatlaşdırılmış və ya məsafədən idarə
olunan bağlayıcı armaturla.
5.8.2 Aparatlarda, tutumlarda və boru kəmərlərində quraşdırılmış qoruyucu klapanların,
tənzimləyici və bağlayıcı armaturaların sazlığı, onların istismara buraxılmasından əvvəl və eyni
zamanda dövri olaraq təsdiq olunmuş qrafikə əsasən MTİ-nin rəhbərliyi altında yoxlanılmalıdır.
Yoxlamaların nəticələri növbə jurnalına qeyd edilməlidir.
5.8.3 Yanğın təhlükəli mayelərin səviyyəölçənləri yanğın cəhətdən təhlükəsiz icrada
olmalıdır. Izafi təzyiqi 0,6 MPa qədər olan aparat və çənlərdə (şaquli çənlər istisna olmaqla)
şüşə səviyyə ölçənlərdən istifadə oluna bilər. O şərtlə ki, şüşə səviyyəölçənlər mexaniki
zədələnmələrdən qorunmuş olsun və zədələnmə baş verdikdə birləşdirici borucuqları avtomatik
surətdə bağlayan klapanlarla və şüşə üzərində maye səviyyəsinin buraxıla bilən həddini
göstərən qırmızı xəttlə təchiz olunsun.
5.8.4 Avadanlıqların istilik izolyasiyası yanmayan materialdan olmalıdır.
5.8.5 Texnoloji avadanlıqlardakı qoruyucu klapanlardan çıxan tullantı xüsusi tutuma
ötürülməlidir.
5.8.6 Quyularda və kommunikasiyalarda üfürülmə, boşaltma və vurulma əməliyyatı
üfürülmə bloku vasitəsi ilə yerinə yetirilməlidir. Üfürülmüş qaz qazötürücüyə
istiqamətləndirilməlidir.
Çənlər və çən parkları
5.8.7 Dəniz neft - qaz mədən qurğularında çən parkları layihəyə müvafiq xüsusi
ayrılmış ərazidə yerləşdirilməlidir.
Çən parkları stasionar və ya avtomatik yanğınsöndürmə qurğuları ilə təchiz olunmalıdır.
5.8.8 Neft məhsulları saxlanılan çənləri günəş şüalarının təsirindən qorumaq üçün
müvafiq (açıq) boyaqlarla rəngləmək lazımdır.
39
 5.8.9 Küt quyuları olan DDÖ-də hasil olunmuş neftin çənlərdə saxlanılması qadağandır.
Hasil olunmuş neft texnoloji özülə, mərkəzi yığma məntəqəsinə nəql edilməli və ya xüsusi
ayrılmış özüllərdə yerləşən çənlərdə saxlanılmalıdır. DDÖ-də ümumi həcmi 200m 3 çox olmayan
bufer tutumların (çənlərin) quraşdırılmasına icazə verilir.
5.8.10 DNQMQ-kı neft - qaz yığma və saxlama məntəqələrinin döşəmələri yanmayan
materialdan hazırlanmalıdır.
5.8.11Çənlər "Pravila gkspluataüii metalliçeskix rezervuarov dlə nefti i nefteproduktov" Qaydalarına
və onların təmiri üzrə normativ sənədə uyğun istismar olunmalıdır.
5.8.12Çən parkları ərazisinə avtonəqliyyat vasitələrinin daxil olmasına yalnız təmir işlərinin
görülməsi zamanı icazə verilir. Hər bir halda təmir işlərinin görülməsi üçün icazənaməni baş mühəndis
verməlidir.
5.8.13Qaranlıq və gecə vaxtı çən parkları yerləşən ərazi, parkların xaricində quraşdırılmış çıraqlar və
ya projektorlar vasitəsilə işıqlandırılmalıdır. Çən parkının içərisində partlayış mühafizəli nəzarət və avtomatika
qurğuları, siyirtmələrin elektrik intiqalları və yerli işıqlandırma cizahları istisna olmaqla digər elektrik
avadanlıqlarının quraşdırılması və elektrik kabel xəttlərinin çəkilməsi qadağandır. Hava elektrik ötürücü
xəttləri çən parkından 100m-dən az olmayan məsafədən keçməlidir.
5.8.14Çən parkında çənlər arasında boru xəttləri elə quraşdırılmalıdır ki, qəza nəticəsində hər hansı bir
çəndə olan məhsulun birindən digərinə vurulması təmin edilmiş olsun.
5.8.15Neft və neft məhsulları çənin daxilindəki maye qalığı səviyyəsindən aşağıya vurulmalı və
beləliklə neftin sıçramasına və güclü qarışmasına yol verilməməlidir. Doldurucu boru ilə çənin dibi arasında
məsafə 200mm qədər olmalıdır.
Boş çən neft məhsulları ilə doldurulan zaman, səviyyə doldurucu borunun ucuna çatana qədər,
mayenin vurulma sürəti 1m/san çox olmamalıdır.
5.8.16 Çən parklarının işçiləri istismar əməliyyatlarında və eləcə də qəza, yaxud yanğın baş verdikdə
cəld və səhvə yol vermədən lazımi açıb-bağlama işlərini yeinə yetirmək üçün boru kəmərlərinin yerləşməsini
və bütün siyirtmələrin təyinatını bilməlidirlər.
Çənlərə xidmət edən operatorların növbətçi otağında boru kəmərlərinin və siyirtmələrin yerləşməsinin
texnoloji sxemi asılmalıdır.
5.8.17 Çənlərin istismarı vaxtı tənəffüs klapanlarının və alışmanın qarşısını alan od kəsicilərinin saz
vəziyyətdə olmasına daima nəzarət edilməlidir. Od kəsicilərinin vəziyyətinə ayda bir dəfədən az olmayaraq,
havanın hərarəti 0° C-dən yuxan olduqda isə ayda iki dəfədən az olmayaraq baxış keçirilməlidir. Baxışların
nəticələri xüsusi jurnala yazılmalıdır.
5.8.18 Qızdırılacaq və yaxud yay vaxtı uzun müddət saxlanılacaq nefti çənə vurarkən, doldurma
səviyyəsini mayenin genişlənməsini nəzərə almaqla müəyyən edilməlidir (çənin hündürlüyünün 95% artıq
olmamaqla).
5.8.19 Səviyyə ölçüldükdən və yaxud nümunə götürüldükdən sonra çənin damına tökülmüş neft
qalıqları təcili olaraq yığışdırılmalı, çənin damı isə tam silinməlidir. Damın üzərində silgi materiallarının və ya
hər hansı bir əşyanın saxlanılması qadağandır.
5.8.20 Çənlərdə neftin qızdırılmasına (müəyyən olunmuş hədlərdə) qızdırıcının üzəri maye ilə 0,5m
az olmayaraq örtüldükdə yol verilir.
5.8.21 Qatı neftlərin çənlərdə qızdırılmasına yalnız ilanvari buxar və su qızdırıcıları vasitəsilə (xidməti
heyətin daimi nəzarəti altında) icazə verilir.
5.8.22 Hər bir çənin və çən qrupunun çıxış xəttində, eləcədə də neft tutucusundan (lovuşka) qabaqda
və ondan sonra neft kanalizasiyası xəttində hidravlik sürgü (zatvor) qoyulmalıdır.
5.8.23 İstismarda olan çənin qaynaq tikişlərində və yaxud gövdəsində və ya dibində çat əmələ
gələrsə çən təcili olaraq boşaldılmalı və təmizlənməlidir. Neftlə dolu çənlərdə çatların qaynaq edilməsinə və
döyəclənməsinə yol verilmir.
5.8.24 Çənə baxış keçirərkən, nümunə götürərkən və yaxud maye səviyyəsini ölçərkən qığılcım
əmələ gətirməyən alət və tərtibatlardan istifadə edilməlidir.
5.8.25 Tərkibində kükürd qazı və kükürd birləşmələri olan neft saxlanılan çənlərdə öz-özünə alışan
pirafor birləşmələrinin təsirindən partlayış və yanğınların baş verə bilməsinin qarşısını almaq üçün müvafiq
təlimatın tələblərinə əməl olunmalıdır.
5.8.26. Quru sahəsində yerləşən neft çənlərinin ətrafındakı bəndlər daima saz vəziyyətdə
saxlanılmalı və qüvvədə olan tikinti norma və qaydalarının tələblərinə cavab verməlidir.
Məşəl qurğusu
5.8.27 Üfürülmə prosesində quyulardan, təzyiq altında işləyən tutumlardan və atqı xəttlərindən
ayrılan qaz istifadə olunmalıdır. Qazı istifadə etmək mümkün deyilsə o, məşəl sisteminə ötürülməlidir.
5.8.28Məşəl verilən qazın dəfələrlə və məsafədən yandırılmasını təmin edən yandırma qurğusu (fitil)
ilə təchiz edilməlidir.
5.8.29 Yandırma qurğusu küləkdən qorunmalıdır.
5.8.30 Məşəl qurğusu özülün dayaq blokuna bərkidilməlidir.
5.8.31 Qaz xəttlərinin məşəl borusuna girişində (baxış keçirilməyə və təmir edilməyə imkan verən)
od kəsicilər yerləşdirilməlidir.
5.8.32 Məşəl qurğusunun konstruksiyası, quyuların ardıcıl olaraq istismara buraxılması ilə əlaqədar
qazın miqdarının artmasını nəzərə almaqla sabit yanmanı təmin etməlidir.
5.8.33 Qazı separatorda kondensatdan ayırdıqdan sonra məşəl qurğusuna ötürmək lazımdır.
5.8.34 Qazın məşələ verilməsindən əvvəl məşəl boru xətti buxar və ya təsirsiz qazla üfürülməlidir.
5.8.35 Avadanlığın üfürülməsində istifadə olunmuş təsirsiz qazda yanar qazların qatılığı
alovlanmanın aşağı həddinin 50% çox olarsa onun ümumi məşəl sisteminə ötürülməsi qadağandır.
Boru kəmərlərindən və aparatlardan sıxışdırılmış havanın ümumi məşəl sisteminə ötürülməsi
qadağandır.
AAM və YM vurulması üçün nasosxanalar
5.8.36Nasosxanalar aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:
- qarşı-qarşıya yerləşmiş azı iki çıxışı olmalıdır;
- pəncərə, qapılar xaricə (açıq havaya) açılmalıdır;
- sorucu ventilyasiya sistemi olmalıdır;
- döşəmələr odadavamlı materialdan olmalı və təmiz saxlanılmalıdır.
5.8.37 Nasosxanada açıq oddan istifadə etmək qadağandır.
5.8.38 Nasoslar arasındakı keçidlərdə və nasosxananın çıxışlarında hər hansı əşyaların və
materialların saxlanılması qadağandır.
5.8.39 Nasosxana aşağıdakılarla təchiz edilməlidir:
- avtomatik qaz siqnalizatoru ilə bloklanmış qəza ventilyasiyası ilə;
- hava axını yaradan - sorucu ventilyasiya sistemi ilə;
- stasionar və daşınan yükqaldıran qurğularla;
- avtomatik yanğınsöndürmə sistemi ilə.
5.8.40 Nasos stansiyalarındakı bütün ventilyasiya qurğularının saz və fasiləsiz işləməsi təmin
olunmalıdır.
40
 5.8.41 İş prosesində müntəzəm olaraq nasos və boru kəmərlərinin germetikliyinə, sürtülən hissələrin
yağlanmasına, habelə nasosların yastıqlarının, kipgəclərinin temperaturuna və yanğınsöndürmə qurğularına və
siqnalizasiyasına nəzarət edilməlidir.
Kipgəclərdə və boru kəmərlərinin birləşmələrində aşkar edilmiş sızmalar dərhal aradan qaldırılmalıdır.
5.8.42Sürtgü materiallarının axmasına, sıçramasına və nasosların altında yığılmasına yol
verilməməlidir. Nasos stansiyalarının döşəmələri təmiz saxlanılmalı və müntəzəm olaraq yanğın təhlükəsiz
yuyucu vasitələrlə (Texniki yuyucu vasitə «Təmiz», TŞ AZ 1334660-001-2006) təmizlənməli və su ilə
yuyulmalıdır.
5.8.43Neft məhsullarının vurulmasında istifadə olunan nasosların üfürülmə kranı məhsulun hidravlik
sürgüdən keçərək istehsalat kanalizasiyasına və ya xüsusi tutuma axıdılması üçün borucuqla təchiz
edilməlidir.
5.8.44İş qurtardıqda nasosun qəbuledici və atqı borularındakı və çənlərdəki siyirtmələr bağlanmalı,
nasosxana nəzərdən keçirilməli, tökülmüş neft yığılmalı, bütün qurğular və işıq söndürülməlidir.
5.8.45Elektrik enerjisinin verilməsi qəfildən dayandırıldıqda dərhal nasosların mühərrikləri qida
xəttlərindən açılmalı və bundan sonra nasosların giriş xəttlərindəki siyirtmələr bağlanmalıdır.
5.8.46 Nasos aqreqatları və boru xəttləri işləyərkən, onları təmir etmək qadağandır.
Elektrik avadanlıqlarının, elektrik aparatların, elektrik şəbəkəsinin təmirinə və elektrik
lampalarının dəyişdirilməsinə yalnız elektrik şəbəkəsini cərəyandan açdıqdan və nasosxananın
(otağın) havasını dəyişdikdən sonra icazə verilir.
5.8.47 Neft vuran nasosun elektrik intiqalının məsafədən idarə olunan qəza halı üçün
söndürmə sistemi olmalıdır.
5.8.48 Elektrik mühərrikləri və onları işə salan elektrik qurğuları partlayış mühafizəli
olmalıdır.
Doldurma körpüləri
5.8.49 Doldurma körpülərində AYƏMS (avtomatik yanğın əleyhinə mühafizə sistemi)
quraşdırılmalıdır.
5.8.50 AYƏMS doldurma körpülərinin mərkəzi dispetçer postundan idarə olunmalıdır.
5.8.51 Doldurma körpülərinin AYƏMS-i aşağıdakı məqsədlər üçün nəzərdə tutulub:
- yanğın mənbəyini aşkar etmək;
- yanğın mənbəyi barədə xəbər vermək;
- yanğın mənbəyini hava - mexaniki köpük vasitəsilə avtomatik söndürmək;
- su pərdəsinin yaradılması, doldurma körpülərinin metal konstruksiyaları-nın
soyudulması və açıq havada yerləşən bina və qurğularda yanğının söndürülməsi üçün suyun
verilməsini təmin etmək.
5.8.52 AYƏMS-in tərkib hissəsi aşağıdakılardan ibarətdir:
- yanğın aşkar edən və bu barədə xəbər verən sistemlər (avtomatik yanğın siqnalizasiyası);
- nasos stansiyası (dəniz suyunun akvatoriyadan götürülüb vurulması üçün);
- nasos stansiyalarını idarə etmək üçün avtomatik, məsafədən idarə olunan və yerli
sistemlər;
- köpükəmələgətirici saxlanılan çənlər;
- hidrantlarla birlikdə boru kəmərləri şəbəkəsi;
- yanğını söndürmək üçün texnoloji meydançada quraşdırılmış stasionar köpük
generatorları və köpük kəmərələri sistemi;
- doldurma körpüsünün su pərdəsi xəttləri.
5.8.53 Yanğını söndürmək üçün əsas vasitə kimi orta artımlı (80-100) hava mexaniki
köpük nəzərdə tutulmalıdır.
5.8.54 AYƏMS texnoloji meydançada və ya tankerdə söndürülmə üçün tələb olunan
maksimal sərf üzrə, hesablanmış yanğının söndürülməsini təmin etməlidir.
5.8.55 Doldurma körpüsünün texnoloji meydançasında perimetr üzrə bərabər olaraq QPS
tipli stasionar köpük generatorları quraşdırılmalıdır.
5.8.56 Yanğını izolə etmək qabiliyyətinə malik olan minimal köpük təbəqəsinin
yaradılması üçün texnoloji meydançanın bortlarının hündürlüyü azı 0,4m olmalıdır.
5.8.57 Yanğına qarşı su kəməri eyni zamanda metal konstruksiyaların suvarılmasını, kompleksin
tikililərinin söndürülməsini və su pərdəsinə suyun verilməsini təmin etməlidir.
5.8.58 Boru kəmərinin bağlayıcı armaturası (siyirtmələr, klapanlar) hidrantlar, daraqlar və digər
yanğınsöndürmə avadanlığı germetikliyin I sinfi üzrə müvafiq QOST-a uyğun yerinə yetirilməlidir.
5.8.59 Yanğın hidrantları və ya paylayıcı daraqlar texnoloji meydançanın bortundan 40m çox
olmayan məsafədə quraşdırılmalıdır.
5.8.60 Hər bir texnoloji meydançada yanğınsöndürmə avadanlığı ilə komplektləşdirilmiş
yanğınsöndürmə postu nəzərdə tutulmalıdır.
5.8.61 Texnoloji meydançada azı 2 yanğın hidrantı və ya paylayıcı daraq quraşdırılmalıdır.
5.8.62 Doldurma körpüsü kompleksində yanğınsöndürmə avtomobilləri üçün eni 4,5m olan keçid
və onların dönməsi məqsədilə ölçüsü 12x12m olan xüsusi meydança quraşdırılmalıdır.
5.8.63 Qəza nəticəsində neft məhsullarının texnoloji meydançaya tökülməsinin (axıdılmasının) və
həmçinin şlanq vasitələrinin tankerin qəbul qol borularından (patrubok) ayrılmasının qarşısını almaq
məqsədilə texnoloji boru kəmərləri və stenderlər tez bağlanan klapanlarla və hidravlik zərbədən qoruyan
qurğularla təchiz olunmalıdır.
5.8.64 AYƏMS-in vahid yanğın siqnalizasiya, avtomatika, bloklama və telefon əlaqəsi sistemi
olmalıdır. O, özündə neft bazasının, doldurma körpüsü kompleksinin (texnoloji meydança və körpüyə yan
almış tanker) yanğına qarşı mühafizə sistemini birləşdirməlidir.
5.8.65 Doldurma qurğularının yerləşdiyi körpü meydançaları tökülmüş mayenin maneəsiz hidravlik
sürgüdən keçməklə xüsusi tutuma axıdılmasını təmin etməlidir. Xüsusi tulumlar mayenin çıxarılması üçün
nasosla təmin edilməlidir.
Su kəməri olan yerlərdə tökülmüş mayenin əvvəlcə yanmayan yuyucu vasitə ilə sonra isə su ilə
yuyulması təmin olunmalıdır.
5.8.66 Doldurmadan əvvəl bütün ventillərin, siyirtmələrin düzgün açılması, eyni
zamanda bütün doldurma-tökmə qurğularının saz olması, şlanq və ya teleskopik boru
birləşmələrinin kipliyi yoxlanılmalıdır. Doldurma qurğularında aşkar edilmiş sızma dərhal
aradan qaldırılmalıdır.
5.8.67 Dəniz neftyığma məntəqəsinə yan almış neft daşıyan gəmiyə yanğın təhlükəsizliyi
baxımından doldurma-boşaltma əməliyyatının mümkünlüyünü təyin etmək üçün dəniz
nəqliyyatı, körpü təsərrüfatının və Dövlət Nəzarəti Xidmətinin nümayəndələri baxış
keçirməlidir.
5.8.69 Neft daşıyan gəmi neftin vurulması üçün nəzərdə tutulan şlanqları boru kəmərləri
ilə birləşməsindən əvvəl, yerləbirləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirmə qurğusu yalnız doldurma və
boşalma əməliyyatı qurtardıqdan, boru kəmərlərini gəmi və körpü şlanqlarından ayırdıqdan
sonra açılmalıdır.
5.8.70 Gəminin boru kəmərlərini körpünün doldurma-boşaltma qurğuları ilə birləşdirən
şlanqların uzunluğu, gəminin yanalma körpüsündə yerdəyişməsini təmin etməlidir. Şlanqlar
yumşaq kəndirlərin (stropların) və ya taxtadan (ağacdan) düzəldilmiş dayaqların (dirəklərin)
köməyi ilə etibarlı surətdə işçi vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
41
 5.8.71 Körpünün və neft daşıyan gəminin xidməti heyəti doldurma-boşaltma işlərinin
gedişinə və avadanlığın vəziyyətinə daima nəzarət etməlidir. Neftin sızma (axma) yerlərini
dərhal aradan qaldırmalıdır. Əgər sızmanın (axma) qarşısını almaq mümkün deyilsə, onda
doldurma - boşaltma əməliyyatı, nasazlıq aradan qaldırılana kimi dayandırılmalıdır.
5.8.72 Gəmilərin körpüdə dayandığı vaxt, neftin doldurma-boşaltma əməliyyatları ilə
əlaqəsi olmayan digər gəmi və qayıqların körpüyə yan alması qadağandır.
5.8.73 Gəmidə doldurma-boşaltma əməliyyatı vaxtı təmir işlərinin görülməsi qadağandır.
Müstəsna hallarda Dövlət Nəzarəti Xidməti ilə razılaşdırıldıqdan və yanğın təhlükəsizliyini
təmin edən bütün tədbirlər yerinə yetirildikdən sonra gəmi təmiri üzrə ayrı-ayrı işlərin
görülməsinə icazə verilə bilər.
5.8.74 Neft daşıyan gəmilərdən neft məhsullarının və məhsulaltı suyun hövzəyə vurulması
qadağandır.
5.8.75 Şimşək çaxan zaman doldurma-boşaltma işlərinin aparılması qadağandır.
5.8.76 Doldurma-boşaltma əməliyyatında istifadə olunan alətlər zərbədən qığılcım yaratmayan
metaldan hazırlanmalıdır.
5.8.77 Donmuş boru kəmərlərinin açıq odla qızdırılması qəti qadağandır. Lazım gələrsə körpü buxar
xətti ilə təmin olunmalıdır.
5.8.78 Körpülərin işıqlandırılması stasionar partlayış mühafizəli olmalıdır.
5.8.79 Doldurma əməliyyatı zamanı yerli işıqlandırma üçün partlayış mühafizə icralı akkumulyator
fənərlərindən istifadə olunmalıdır.
5.9 Neft və qaz quyularının cari və əsaslı təmiri
5.9.1 Qaz qazötürücü dayağa (xəttə) ötürülməlidir.
5.9.2 Boru və ştanqları burub bağlayan və açan aparatlara elektrik enerjisinin verilməsi üçün nasaz
kabeldən istifadə etmək qadağandır.
5.9.3 Boruları qaldırma- endirmə zamanı işdə uzun fasilələr yaranarsa, quyu ağzı etibarlı surətdə
germetiklənməlidir. Qaz, neft, su təzahürü gözlənilən quyularda tullanışa qarşı avadanlıq olmalıdır.
5.9.4 İçərisində neft olan boruları qaldıran zaman, neftin tökülməsinin və sıçramasının qarşısını almaq
üçün xüsusi tərtibatdan istifadə olunmalıdır.
5.9.5 Qum tıxacını su ilə yuyarkən, istifadə olunmuş maye tutuma axıdılmalıdır. Qum tıxaclarının
neftlə yuyulması qapalı dövrə ilə aparılmalıdır.
5.9.6 Qaz, neft, su təzahürü gözlənilən quyularda, qum tıxacını təmizləyən zaman yuma borularında
tullanışa qarşı siyirtmə və ya quyu ağzında germetikləşdirici qurğu qoyulmalıdır.
5.9.7 Tıxacın yuyulması, təmizlənməsi və ya pistonla dartma (svabirovanie) işləri aparılan quyuya işçi
meydançanın yuyulması üçün (ventili və şlanqı olan) su xətti çəkilməlidir.
5.9.8 Quyu dibini təmizləyən zaman qığılcımın əmələ gəlməsinin qarşısını almaq məqsədi
ilə kanatın quyu ağzına sürtünməsinə yol verilməməlidir. Bunun qarşısını almaq üçün quyu ağzı
mis qıfla təchiz olunmalıdır.
5.9.9 Fontan quyularında, neft-qaz təzahürü mümkün olan quyularda, eləcə də
məhsulunun tərkibində kükürd qazı olan quyularda qum tıxacını jelonka ilə təmizləmək
qadağandır.
5.9.10 Jelonkanı işçi meydançaya boşaltmaq qadağandır.
5.9.11 Quyuda neft-qaz təzahürü mövcuddursa sementlmə işlərinə başlamaq qada-ğandır.
5.9.12 Qaldırıcı-traktor quyu ağzından azı 25m məsafədə yerləşdirilməlidir.
5.9.13 Yuma aqreqatı yanğın kranın yanında yerləşdirilməlidir. Aqreqatın kabinası quyu
ağzına tərəf istiqamətləndirilməlidir.
5.9.14 Qaldırıcı-traktorun yanacaq doldurmazdan əvvəl mühərriki söndürülməli və
qızmış hissələri soyudulmalıdır.
5.9.15 Quyunu boğduqdan və ondakı təzyiqi atmosfer təzyiqinə qədər endirdikdən sonra
quyu ağzı armaturu sökülməlidir.
5.10 Boru kəmərlərinin çəkilməsi, texnoloji boru kəmərləri, texnoloji aparat
və qurğular. Boru kəmərlərinin çəkilməsi
5.10.1 Qaz və kondensat kəmərləri istisna olmaqla, boru kəmərlərinin estekadanın əsas yol hissəsinin
məhəccərinin (çəpərinin) yanında və arxasında çəkilməsinə icazə verilir.
Qaz və kondensat kəmərləri isə yalnız estakada məhəccərinin (çəpərinin) arxasından çəkilməlidir.
5.10.2 Boru kəmərlərinin estakada məhəccərinin (çəpərinin) arxasından iki yarus çəkilməsinə icazə
verilir. Boru kəmərlərinin yuxarı və aşağı yarusları arasında məsafə 1m-dən az olmamalıdır. Yuxarı
yarusdakı boru kəmərlərinin dayaqlarının aşağıdakı boru kəmərlərinin üzərinə qoyulması qadağandır.
5.10.3 Qaz və neft kəmərlərinin kəsişdiyi yerdə, qaz kəmərləri neft kəmərlərinin üstündən kecməlidir.
5.10.4 Qaz kəmərlərinin, estakadanın və estakadayanı meydançanın altından keçməsi halları istisna
olmaqla, estakadanın döşəməsindən aşağı səviyyədə yerləşdirilməsi qadağandır.
5.10.5 Boru kəmərlərinin estakadanın üstündən keçdiyi yerlərdə onların yoldan olan hündürlüyü
4,5m az olmamalıdır.
5.10.6 Qaz kəmərlərinin, estakadayanı meydançaların yalnız altından polad borulardan ibarət
patronda və patronun bir tərəfində hündürlüyü 5m az olmayan şamdan ibarət, keçidinə icazə verilir.
5.10.7 Boru kəmərləri trası hava elektrik ötürücü xətləri (EÖX) olan ərazidən keçirsə, tras EÖX
dayaqlarından 10m üstəgəl dayağın hündürlüyü qədər olan məsafədən keçməlidir.
5.10.8 İstismar dirəkləri (boruları) DDÖ-ün qırağında gəmilərin yan aldığı zonadan aralı
yerləşdirilməlidir. Dirəkləri özülün altına yönəltmək və yaşayış blokundan 15m-dən az məsafədə
yerləşdirmək qadağandır. Dirəklər (borular) arasında məsafə 0,5m-dən az olmamalıdır.
Dirəklərin özülə bərkidilən yerlərində ara qat qeyri metal təbəqədən olmalıdır.
Texnoloji boru kəmərləri
5.10.9 Quyu ağzından texnoloji qurğulara çəkilən borular bir yarusda yerləşdirilməli və
işçi təzyiqin 1,5mislinə hesablanmalıdır. Boru kəmərinin başlanğıcında və sonunda kəmərin
üzərində rənglə quyunun nömrəsi yazılmalı və oxla axının istiqaməti göstərilməlidir. Boru
kəmərləri etibarlı bərkidilməli və müvafiq rənglərə boyanmalıdır.
5.10.10 Boruların diametri 200mm-dən çox olduqda boru kəmərləri arasında minimal
məsafə 0,2m-dən az olmamalıdır. Boru kəmərləri ilə döşəmə arasında minimal məsafə 0,2m-
dən az olmamalıdır.
5.10.11 Qaz, asan alışan və yanar maye boru kəmərləri su kəmərlərindən yuxarıda
yerləşdirilməlidir.
5.10.12 Tutumları aparat, avadanlıq və digər qurğularla , birləşdirən boru kəmərlərinin
texnoloji sxemləri tərtib olunmalıdır. Texnoloji sxemlərdə hər bir boru kəmərinin öz işarəsi
olmalı və hər bir bağlayıcı armaturanın sıra sayı göstərilməlidir.
Işçi heyət bütün siyirtmələrin yerləşdirilməsi sxemini və onların təyinatı və həmçinin
boru kəmərlərinə xidmət üzrə təlimatı bilməlidirlər.
42
 5.10.13 Baş mühəndisin xəbəri olmadan və onun tərəfindən yeni sxem təsdiq edilmədən,
müəssisələrdə fəaliyyətdə olan boru kəmərlərinin yerləşdirilmə sxeminin dəyişdirilməsi qadağandır.
5.10.14 Neft və qaz kəmərlərinin möhkəmliyinin və germetikliyinin üfürülmə və sınanma yolu ilə
yoxlanılması təlimata müvafiq aparılmalıdır və həmin təlimatda yerli şərait nəzərə alınmaqla lazımi texniki və
yanğın təhlükəsizliyi tədbirləri nəzərdə tutulmalıdır.
5.10.15 Boru kəmərlərində quraşdırılmış siyirtmələr, ventillər, kranlar və digər bağlayıcı qurğular
həmişə saz vəziyyətdə olmalı və hər an onlara asanlıqla yanaşmaq təmin olunmalıdır.
5.10.16 Qaz kəmərlərinin yalnız qaynaq vasitəsilə birləşdirilməsinə icazə verilir. Flans birləşmələrinə
bağlayıcı qurğuların, nəzarət ölçü cihazlarının və digər aparatların quraşdırıldığı yerlərdə icazə verilir. Neft və
neft məhsulları kəmərlərinin isə qaynaq, keçiriciliyi olmayan kipləşdiricili mufta və flans vasitəsilə
birləşdirilməsinə icazə verilir.
5.10.17 Flans birləşmələrinin ara qatı yüksək temperaturlarda dağılmayan və deformasiyaya
uğramayan materiallardan hazırlanmalıdır.
5.10.18 Boru kəmərlərində əmələ gələn tıxacların polad çubuqlar və digər qığılcım yarada bilən
tərtibatlar vasitəsilə təmizlənməsi qadağandır.
5.10.19 Siyirtmələr, kranlar və ventillər səlis (plavno) açılıb-bağlanmalıdır. Siyirtmələri açmaq və
bağlamaq üçün ling, polad çubuq və digər qığılcım yarada bilən tərtibatlardan istifadə etmək qadağandır.
5.10.20 Boru kəməri zədələndikdə (partladıqda) qəza zonası dərhal dövrəyə alınmalı, xəbərdaredici
işarələr qoyulmalı, nəqliyyatın hərəkəti dayandırılmalı və qəzanın ləğv edilməsi üzrə tədbirlər görülməlidir.
Texnoloji aparat və qurğular
5.10.21 0,07 MPa və daha yüksək izafi təzyiqlə işləyən separatorlar və digər texnoloji
aparatlar "Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii sosudov, rabotaöhix pod davleniem"
Qaydalarına müvafiq istismara buraxılmalı və istismar olunmalıdırlar.
5.10.22 Erlift quyularının separatorlarından çıxan qaz-hava qarışığında havanın miqdarı
yoxlanılmalıdır. Qaz-hava qarışığında havanın həcmi payı 70% -dən çox olmamalıdır.
5.10.23 Texnoloji aparat və qurğuların istismarı zamanı daimi olaraq onların flans
birləşmələrinin və kipgəc sıxlaşmalarının germetikliyinə nəzarət edilməlidir. Sızma yerləri aşkar
edildikdə, onların ləğvi üzrə tədbirlər görülməlidir.
5.10.24 Təmirə və təmizlənməyə ehtiyacı olan texnoloji aparat və qurğular söndürülməli,
məhsulu boşaldılmalı, istismarda olan aparatlardan, avadanlıqlardan və boru kəmərlərindən
təcrid olunmalı, buxara verilməli və ya təsirsiz qazla üfürülməlidir. Lyukların açılmasını
yuxardan başlamaq lazımdır.
5.11 Qəzaların və yanğınların ləğv edilməsi
5.11.1 Hər bir partlayış və yanğın təhlükəli obyekt (DNQMQ, DDÖ, DÖ, ÜQQ, ÖQQ)
üçün baş verə biləcək qəzaların operativ ləğvi planları işlənib hazırlanmalıdır.
5.11.2 Açıq fontan və tullanış zamanı lazımdır;
- açıq qaz və neft fontanlarının yaranmasının qarşısının alınması və ləğvi üzrə
hərbiləşdirilmiş dəstəni və yanğınsöndürən gəmiləri çağırmaq;
- yanğınsöndürmə vasitələrini işə hazırlamaq;
- quyuda fontanın (tullanış) ləğvi ilə əlaqədar görülən tədbirlərdən başqa, açıq oddan
istifadə olunmaqla görülən işləri və digər təhlükəli işləri (avadanlıqların təmzlənməsi, təmiri,
mənimsənilməsi və istismarı) dayandırmaq;
- qəza işlərində iştirak etməyən bütün fəhlə və MTİ təhlükəli zonadan çıxarılmalıdır. Qəza
yerinə adamların buraxılmasına yalnız qəzanın ləğvi işlərinə cavabdeh olan rəhbər icazə
verməlidir;
- qoruyucu vasitələr və qığılcım təhlükəsiz alətlərdən istifadə olunmaqla qəzanın
məhdudlaşdırılması və ləğvi tədbirlərini görmək;
- imkan daxilində qəza zonasında yerləşən aparat və tutumlardan AAM və YM çıxararaq
uzaqlaşdırmaq, texnoloji aparatlarda təzyiqi aşağı endirmək;
- qəza obyektinin alovlanmasının və ehtimal olunan yanğının qarşısını almaq məqsədi ilə
fasiləsiz su təchizatının təmin olunması tədbirlərini görmək;
- DDÖ-də (DÖ) küt quyular varsa, quyudaxili ayırıcı (kəsici) klapanların idarə etmə
sistemini işə salmaqla, onların bağlanmasını təmin etmək;
- imkan daxilində lay flüidlərinin töküldüyü (axdığı) yerin su ilə təmizlənməsini təşkil
etmək.
Qəza yerlərində və qonşu (həmsərhəd) sahələrdə yanğınsöndürmə və qəza
xidmətlərindən başqa, bütün növ nəqliyyatın hərəkəti (keçməsi), gəmilərin keçməsi qadağan
olunmalı, yanğın təhlükəsizliyi tədbirlərinə riayət etməklə qəza ventilyasiyası işə salınmalı və
qazlanmış otaqların havası təmizlənməlidir.
5.11.3 Qəzanın nəticələri aradan qaldırıldıqdan, qəza yerindəki avadanlığın texniki
vəziyyəti və kommunikasiyalar diqqətlə yoxlanıldıqdan, yanar qaz və buxarların partlayış
təhlükəli qatılığının yoxluğuna əmin olduqdan sonra, qəza vəziyyətini ləğv etmək olar.
5.11.4 Yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin bölməsi qəza yerinə gəldikdə, qəzanın ləğvi üzrə
işlərə rəhbərlik edən şəxs həmin bölmənin rəisinə qısa məlumat verir:
- zərərçəkmişlər barədə;
- qəzanın nəticəsi kimi ehtimal olunan partlayış, yanğın, zəhərlənmələr barədə;
- qəzanın baş verdiyi yer, ölçüləri, xarakteri və onun ləğvi üçün görülmüş tədbirlər
barəsində;
yanğınsöndürənlər tərəfindən baş verə biləcək yanğının, partlayışın qabağını almaq üçün
lazımi tədbirlərin görülməsi və qəzanın ləğv edilməsi üçün görüləcək işlər barəsində.
5.11.5 Qəza yerinə gəlib çıxmış yanğın təhlükəsizliyi xidməti bölmələrinin rəisi
aşağıdakılara əməl etməlidir:
- qəzanın ləğvi üzrə işlərə rəhbərlik edən şəxsdən 9.1.4 bəndində sadalanmış məsələlər
barəsində məlumat almalı;
- insanları təhlükə gözləyirsə, onların qorunması və xilas edilməsi üçün lazımi tədbirlər
görməli, təhlükəli zonada qalmış insanların sayı haqqında məlumatların düzgünlüyünü
yoxlamalı, qəzanın ləğvi üzrə işlərə rəhbərlik edən şəxslə razılaşdırılmış şəkildə əlavə olaraq,
qəza yerlərini araşdırmalı;
- qəza nəticəsində yarana biləcək yanğının vaxtında ləğv edilməsi üçün güc və vasitələri
hazırlamalı;
- qəzanın ləğvi üzrə işlərin görülməsi zamanı yanğına qarşı rejimin əməl olunmasına
nəzarət etməli;
- qəzanın ləğvi üzrə işlərə rəhbərlik edən şəxslə razılaşdırılmış tədbirlərin (yanğının
qarşısının alınması və söndürülməsi) yerinə yetirilməsini təmin etməlidir.
5.11.6 Qəza ləğv edilən dövrdə yanğın baş vermişsə, onda yanğının söndürülməsinə
rəhbərliyi bilavasitə yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin bölmə rəisi həyata keçirməlidir. Bu vaxt o,
qəzanın ləğvi üzrə işlərə rəhbərlik edən şəxslə həmişə əlaqədə olmalı və onu sistematik olaraq
yanğının söndürülməsi işinin gedişi barəsində məlumatlandırmalıdır.
5.11.7 Qəzaların ləğvi zamanı müəssisənin (obyektin) texniki heyətinin, yanğın
təhlükəsizliyi xidmətinin, açıq qaz və neft fontanlarının ləğvi və xəbərdarlığı üzrə
43
hərbiləşdirilmiş hissənin birgə fəaliyyət qaydası aşağıdakı normativ texniki sənədlərlə müəyyən
edilir: RD 51-44-81 "Opranizaüiə i bezopasnoe vedenie rabot pri likvidaüii otkrıtıx qazovıx i
neftənıx fontanov na kontinentalğnom şelğfe» və "Boevoy ustav pojarnoy oxranı» (1985).
5.12 DDÖ-də (DÖ, ÜQQ) yanğının söndürülməsi
5.12.1 DDÖ (DÖ, ÜQQ) heyətinin yanğınla mübarizəsi yanğının söndürülməsinin
operativ planına.müvafiq həyata keçirilir və özündə aşağıdakı əsas fəaliyyəti cəmləşdirir:
- yanğın yerinin aşkar edilməsi və ölçülərinin təyini;
- yanğının yayılmasının məhdudlaşdırılması;
- yanğın zamanı ehtimal olunan partlayışların qarşısının alınması;
- yanğının və onun nəticələrinin ləğv edilməsi.
5.12.2 Yanğınla mübarizənin həyacan siqnalını eşitdikdə (qəbul etdikdə) qəza
partiyalarının (qrupların) rəisləri borcludur:
- yanğının baş verdiyi əraziyə (rayona) gəlməli, DDÖ (DÖ, ÜQQ) rəhbərliyinə partiyanın
(qrupun) yanğınla mübarizəyə hazır olduğunu məruzə etməli;
- yanğının yerini və ölçülərini müəyyən etməli;
- yanğının söndürülməsi üçün lazımi sayda qüvvə və vasitələri ayırmalı və onların
fəaliyyətini təyin etməli;
alovun bürüdüyü otaqlardan və tüstülənmiş ərazilərdən zərərçəkənlərin çıxarılmasını və
onlara ilkin tibbi yardımın göstərilməsini təşkil etməli;
- qəza baş vermiş otaqlarla həmsərhəd (qonşu) olan otaqların və şöbələrin yoxlanılmasını
təşkil etməli, lazım gəldikdə ara divarların soyudulmasını təmin etməli;
- aparılan kəşfiyyatın nəticələri və qəza partiyasının fəaliyyəti barəsində DDÖ (DÖ, ÜQQ)
rəhbərliyini məlumatlandırmalı və ehtiyac duyulduqda, yanğının ləğv edilməsi üçün əlavə qüvvə
və vasitələr tələb etməlidir.
5.12.3 Tüstülənmiş və yanan otaqlara göndərilən şəxslər yanğınsöndürən ləvazimatı,
qoruyucu tros və kəmərlə, eyni zamanda izoləedici nəfəsalma aparatı ilə təchiz olunmalıdırlar.
Tüstülənmiş və yanan otaqlarda filtrli nəfəsalma cihazlarının istifadə olunması
qadağandır.
5.12.4 İsanların otaqlardan təhlükəsiz keçidini təmin etmək və eyni zamanda yanar (yana
bilən) materialların buxarlarının yayıldığı otaqların soyudulması üçün, yanğınsöndürmə
püskürdücü - lülələr tətbiq olunmalıdır.
5.12.5 Yanğını söndürən zaman, tüstü ilə mübarizə üçün tədbirlər görmək lazımdır. Bu
məqsədlə daşınan tüstü sorandan, əgər mümkündürsə, stasionar sorucu ventilyatorlardan istifadə
etmək lazımdır. Yanğını həcmi üsulla söndürdükdə, otaqların ventilyasiya olunması qadağandır.
5.12.6 Həcmi yanğınsöndürmə vasitələrinin tətbiqindən sonra təkrar alovlanmanın
qarşısını almaq məqsədi ilə həmin sahənin (otağın) ventilyasiyasını yanğın söndürüləndən 30
dəqiqə sonra həyata keçirmək lazımdır. Ventilyasiya, qazların və iyin tam çıxarılmasına qədər,
azı 30 dəqiqə aparılmalıdır.
5.12.7 Yanğının həcmi yanğınsöndürmə vasitələri ilə söndürüldüyü ventilyasiya
olunmamış otaqlara, bütün ehtiyat qaydalarına riayət olunmaqla, izoləedici nəfəsalma
aparatlarından, qoruyucu troslardan, daşınan partlayışa qarşı təhlükəsiz icralı akumlyator
fənərindən istifadə etməklə və qabaqcadan otaqda temperaturun 60°C yuxarı olmadığına əmin
olduqdan sonra daxil olmağa icazə verilir.
5.12.8 Yanğını söndürərkən aşağıdakılara əməl olunmalıdır:
- yanar maddələrin yanğın mənbəyinə daxil olmasının qarşısını almaq;
- yanğın mənbəyini havadan təcrid etmək;
- yanar maddələri, onların qazlarının alışma temperaturundan aşağı temperatura qədər
soyutmaq.
5.12.9 Dövlət yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin gəlməsinə qədər yanğının söndürülməsi
üzrə ümumi rəhbərliyi obyektin rəisi həyata keçirməlidir. O, insanların həyatına təhlükə
yarandığı halda, dərhal mövcud olan güc və vasitələrdən istifadə etməklə, onların xilasi və
təxliyyəsini təşkil etməyə borcludur.
Yanğının söndürülməsi işinə rəhbərlik edən şəxs borcludur:
- lazım gələrsə, stasionar yanğınsöndürmə vasitələrini işə salmağa;
- yanğının söndürülməsində iştirak edən insanların ehtimal olunan zəhərlənmələrdən,
yanıqlardan, elektrik cərəyanı ilə zədələnmələrdən qorunmasını təmin etməyə;
- yanğını söndürməklə bərabər texnoloji avadanlıqları və tikinti konstruksiyalarını
yüksək temperaturların təsirindən su ilə soyutmağa;
- yanğını söndürərkən təhlükəsizlik texnikası tələblərinə riayət etməyə.
5.12.10 Dövlət yanğın təhlükəsizliyi xidməti gəidikdən sonra, onların gəlişinə qədər
yanğının söndürülməsinə rəhbərlik edən obyektin rəisi borcludur;
-Dövlət yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin rəisinə (zabitinə) yanan obyektin xüsusiyyətləri
və yanğının söndürülməsinin gedişi barədə məlumat verməyə;
-yanğınsöndürən bölmələrin (elektrik enerjisi və digər təhlükəli amillərin təsirindən)
təhlükəsiz işləməsini təmin etməyə.
Qəza yerinə gəlmiş yanğınsöndürmə bölmələrinin rəisi (zabiti) yanğının şəraitindən asılı
olaraq, qərargah yaratmalıdır. Qərargahın tərkibinə idarənin (obyektin) məsul işçiləri -baş
mühəndis, baş mexanik, obyektin rəhbəri və yaranmış vəziyyətdən asılı olaraq digərləri cəlb
olunmalıdır.
5.12.11 Yanğınsöndürmə qərargahına daxil olan idarənin nümayəndələri aşağıdakıları
yerinə yetirməlidirlər:
- yanan obyektin xüsusiyyətləri, texnologiyaları, yüksək temperaturun təhlükəli zonada
yerləşən texnoloji avadanlıqlara, məhsullara, aparatlara, tutumlara təsirinin təhlükəsi barəsində
məsləhətlər verməli;
- yanğının söndürülməsinə rəhbərlik edənin göstərişinə uyğun olaraq
kommunikasiyaların açılması və başqa səmtə döndərilməsi üzrə işləri həyata keçirməli;
- yanğının söndürülməsi işlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işçi (fəhlə) qüvvəsi və
MTİ ilə təmin etməli;
- yanğının yayılmasının qarşısının alınması və söndürülməsi işlərinin yerinə yetirilməsi
üçün avtonəqliyyat və texnika ilə təmin etməli;
- yanğın söndürən ayrı-ayrı şəxslərin və xidmətlərin fəaliyyətinə düzəliş verməli.
5.12.12 Müdiriyyət obyektdə baş vermiş hər bir yanğın hadisəsinin yaranmasına və
yayılmasına şərait yaratmış bütün səbəbləri aydınlaşdırmalı və lazımi profilaktiki tədbirləri
həyata keçirməlidir.
5.13 Yaşayış və xidməti otaqlarda yanğının söndürülməsi
5.13.1 Yaşayış və xidməti otaqlarda yanğının söndürülməsi üçün əsasən su söndürmə
sistemlərindən (dağınıq və yığcam su şırnağı verən yanğınsöndürmə lülələri, sprinklerlər və s.),
lazım gəldikdə isə köpüklə söndürmədən istifadə olunmalıdır. İnsanların olmadığı otaqlarda
yanğının karbon qazı ilə söndürülməsinə icazə verilir. Yaşayış və xidməti otaqlarda insanların
olduğu dövrdə (zamanda) qazla, buxarla, məhlulla söndürmədən istifadə olunması qadağandır.
44
 5.13.2 Yaşayış və xidməti otaqlarda yanğın zamanı alovun güclənməsinin və yayılmasının
qarşısını almaq məqsədi ilə qapıları bağlı saxlamaq tövsiyə olunur. Yanğınsöndürmə lülələri isə
illüminatorlardan və ya qapılarda arakəsmələrdə açılmış xüsusi (deşik) yarıqlardan verilməlidir.
5.13.3 Ağacdan və digər yanan materiallardan düzəldilmiş əşyalar olan otaqlarda yanğın
baş vermişsə, yanğınsöndürmə vasitələrinin tətbiq edilməsi ilə eyni zamanda həmin əşyalar
sökülüb çıxarılmalıdır. Alovun gizli yayılmasına səbəb olan dekorativ və izoləedici örtüklər
sökülməlidir.
5.14 Anbarlarda, fənər və rəngsaz otaqlarında yanğının söndürülməsi
5.14.1 Bu otaqlarda yanğının baş verdiyini müəyyən etdikdə hər şeydən əvvəl qapılar kip
(möhkəm) bağlamaq və ventilyasiya borularını tıxaclarla qapamaq lazımdır.
5.14.2 Yanğının söndürülməsi üçün köpük odsöndürənlə-rindon, neft məhsullarının axıb
getməsinin (yayılmasının) qarşısını almaq üçün isə qumdan istifadə olunmalıdır. DDÖ (DÖ,
ÜQQ) konstruksiyasının və arakəsmələrinin soyudulması üçün dağınıq su şırnağı həm anbarın
içərisinə, həm də qonşu otaqlara verilməlidir.
5.14.3 Alovlanmış (yanmış) mayelər bidonlarda saxlanılırsa onların ağzını azbest örtük,
brezent və ya digər kip toxunmuş parça ilə örtmək lazımdır. Bidonların və çəlləklərin (xüsusi ilə
boş olan) partlamasının qarşısını almaq məsədi ilə onları su şırnağı ilə soyutmaq lazımdır.
5.14.4 Əgər fənər, rəngsaz və şkiper anbarları buxar və karbon qazlı söndürmə sistemi ilə
təchiz edilmişsə, onda yanğın zamanı qapılar və ventilyasiya boruları kip bağlanmalı və bu qurğu
işə salınmalıdır. Bu halda karbon qazı yanğın tam söndürülənə kimi verilməlidir.
5.15 Açıq göyərtədə (yaruslarda) və üst tikililərdə yanğının söndürülməsi
5.15.1 Üst tikilidə yanğını söndürmək üçün əsas vasitə kimi, su və orta artımlı mexaniki-
hava köpüyü istifadə olunur.
5.15.2 Üst tikilidə yanğın baş verdikdə, onun söndürülməsi ilə bərabər xilasedici
şlyubkalar (alovlanmanın qarşısını almaq məqsədi ilə) dərhal endirilməlidir.
5.15.3 Kənar göyərtələrdə yanğının söndürülməsi üçün köpük odsöndürənlərdən və ya
sudan istifadə olunmalıdır. Yanar materialları dərhal sökmək və aşağıda yerləşən otaqların
vəziyyətini əsaslı surətdə yoxlamaq lazımdır.
5.15.4 Yanğının üst tikililərdə və açıq göyərtələrdə söndürülməsi üçğn:
- yanğın mənbəyinə çoxlu sayda su şırnağı verilməlidir (imkan daxilində küləkdöyən
tərəfdən);
- yanğın mənbəyinin yaxınlığında yerləşən isti (qızmış) konstruksiyalar və materiallar su
ilə soyudulmalıdır;
- yanan otaqlarla qonşu (birləşik) olan bölmələrə nəzarət edilməlidir.
5.16 Maşın-qazanxana otaqlarında yanğının söndürülməsi
5.16.1 Qazanxanada yanğının söndürülməsinin ən effektli üsulu yanğın mənbəyinə gələn
havanın qarşısının alınmasıdır.
5.16.2 Yanğının söndürülməsi üçün aşağıdakılar tətbiq olunmalıdır:
- karbon qazlı və kimyəvi köpük odsöndürənlər, stasionar və daşınan köpük
generatorlarından verilən köpük (əgər onlar gəmidə quraşdırılmışsa);
- püsgürdücüdən verilən su;
- gəmidə karbon qazlı yanğınsöndürmə sistemi mövcuddursa, qazanxana karbon qazı ilə
doldurulmalıdır;
- buxarla söndürmə;
- qum.
Maşın - qazanxana otaqlarında yanğının effeklli söndürülməsi üçün bütün yarıqlar
(deşiklər) bağlanmalıdır.
Maşın otaqlarında yanğını söndürərkən ən eftekli vasitə kimi karbon qazından və orta
artımlı (100:1) köpükdən və eyni zamanda dağınıq su və halloid karbohidrogen əsaslı
tərkiblərdən istifadə olunmalıdır. Yanğının qarşısının alınması (məhdudlaşdırılması) və
tüstünün çıxardılması üçün yüksək artımlı köpükdən (1000:1) istifadə etmək tövsiyə olunur.
5.16.3 Əgər mövcud yanğınsöndürmə vasitələri ilə yanğını söndürmək mümkün deyilsə,
onda dərhal qazanların fəaliyyəti (işi) dayandırılmalı, növbənin şəxsi heyəti təxliyə olunmalı,
qazanxana germetikləşdirilməli, ora karbon qazı buraxılmalı, (verilməli), qonşu arakəsmələrin
rəng örtüyünün alovlanmasının qarşısını almaq üçün su şırnağı verilməlidir.
5.16.4 Qazanxanaların germetikləşdirilməsi və karbon qazının (buxarın) oraya
buraxılması, yanğının söndürülməsinin ən axırıncı (son) tədbirləridir. Qazanxana, yanğın
söndürüldükdən, xarici səthləri soyudulduqdan və oradan karbon qazının qalıqları tam
təmizləndikdən (deqazasiya) sonra, açılmalıdır.
5.17 Elektrik avadanlığında yanğının söndürülməsi
5.17.1 Yanğının söndürülməsindən əvvəl gərginlik altında olan elektrik avadanığı dərhal
dövrədən açılmalıdır. Əgər avadanlığı dövrədən dərhal açmaq mümkün deyilsə, yanğının
söndürülməsi üçün karbon qazlı odsöndürənlərdən, quru qumdan və azbest örtükdən istifadə
olunmalıdır. Digər odsöndürən vasitələrin tətbiqi qadağandır.
5.17.2 Gərginlik altında olan yanan elektrik avadanlıqlanının söndürülməsində iştirak
edən şəxslər saz və yoxlanılmış fərdi izoləedici elektrik qoruyucu vasitələrdə işləməlidirlər
(dielektrik əlcəklər, uzunboğaz çəkmələr). Bu zaman avadanlığın cərəyan altında olan
hissələrinin odsöndürənin gövdəsinə və ya genişlənən borucuğuna toxunmasına yol vermək
olmaz.
5.17.3 Yanan elektrik avadanlığı elektrik dövrəsindən açılmışsa, onu istənilən
odsöndürən vasitələrlə söndürmək mümkündür. Elektrik avadanlığının xarab olmasının qarşısını
almaq məqsədi ilə imkan daxilində karbon qazlı odsöndürənlərin, onlar olmadığı halda isə
mexaniki-hava köpüyünün istifadə olunması tövsiyə olunur. Mexaniki-hava köpüyü və şirin su
elektrik avadan- lığının izoiyasiyanın müqavimətini aşağı saldığına görə, onların tətbiqindən
sonra elektrik avadanlığı qurudulmalıdır.
Dəniz suyunun və kimyəvi köpüyün istifadəsi elektrik avadanlığını uzun müddətə sıradan
çıxara bilər.
5.18 Yanacaq doldurulan şöbələrdə, tanklarda, tutumlarda
yanğının söndürülməsi
5.18.1 Tanka (tutuma) neft məhsulları doldurularkən yanğın baş verdikdə, aşağıdakılara
əməl olunmalıdır:
- dərhal doldurma əməliyyatı dayandırılmalı, boru kəmərlərinin klapanları bağlanmalı və
şlanqlar ayrılmalıdır; tank germetikləşdirilməlidir;
- stasionar yanğınsöndürmə qurğusu işə salınmalıdır; DDÖ-də (DÖ, ÜQQ) yanğın
mənbəyinə yaxın olan otaqların və şöbələrin arakəsmələrinə nəzarət gücləndirilməlidir;
- yanğın mənbəyinin yaxınlığında yerləşən göyərtə (yaruslar), arakəsmələr və digər
konstruksiyalar və neftin, neft məhsullarının, qazın saxlanıldığı digər tankların ərazisi dəniz
suyu ilə soyudulmalıdır.
45
 5.18.2 Yanar qaz və buxarların partlamasının qarşısını almaq üçün aşağıdakılara əməl
olunmalıdır:
- qaz və buxarların digər otaqlara yayılmasının qarşısını almaq üçün tədbirlər
görülməlidir;
- ÜQQ (DDÖ, DÖ) rəisinin icazəsi ilə yanar qaz və buxarların yüğıldığı əraziyə elektrik
enerjisinin verilməsi dayandırılmalıdır;
- yanar qarışıqların partlayış təhlükəli qatılığının ləğv edilməsi üçün bütün mümkün
tədbirlər görülməlidir (süni ventilyasiya, təsirsiz qazlarla qarışığın yaradılması, soyutma və s.).

5.18.3 Tankda (tutumda), göyərtədə, suda yanan neft məhsullarının söndürülməsi üçün,
effektli vasitə kimi, orta artımlı (100:1) mexaniki-hava köpüyündən istifadə olunmalıdır.
Yanğının söndürülməsinin effektliyi üçün DDÖ-ün (DÖ, ÜQQ) göyərtəsinin, bortlarının
və digər konstruksiyalarının su ilə soyudulmasının böyük əhəmiyyəti vardır.
5.19 Suyun üzərində yanan neft örtüyünün söndürülməsi
5.19.1 Neft örtüyü (yanacaq) suyun üzərində yandığı zaman, yayıldığı ərazinin
ölçülərindən asılı olaraq, alovun hündürlüyü 1 m-dən 6 m-ə qədər ola bilər. Külək və axının
təsiri altında örtük daima hərəkət edir (öz yerini dəyişir). Küləyin sürəti 3,4- 12,4 m/s (3-6 bal)
olduqda örtük 0,13- 0,27 m/s sürətlə hərəkət edə bilər. Dalğanın hündürlüyü 0,75m qədər olanda
neft örtüyünün bütün kütləsi yanır, ancaq dalğanın hündürlüyü 2m qədər olanda örtük su ilə
emulsiya əmələ gətirir və yanmır.
5.19.2 Qəza nəticəsində dənizə tökülmüş neftin alovlanmasının qarşısını almaq məqsədi
ilə yanğınsöndürən lülələrdən verilən su şırnağı və gəmilərin daimi manevr etməsi ilə neft
örtüyünün uzaqlaşdırılmasını və su ilə emulsiya əmələ gətirməsini təmin etmək tövsiyə olunur.
5.19.3 ÜQQ (DÖ, DDÖ) bortunun yanında neft örtüyü yanan zaman aşağıdakılara
əməl olunmalıdır:
- ÜQQ (QG) mümkün qədər küləyin və axının əksi istiqamətində təhlükəli ərazidən
uzaqlaşdırılmalıdır;
- yanğınsöndürən lülələrdən verilən fasiləsiz su şırnağı vasitəsi ilə yanan neft örtüyy
DDÖ-dən (ÜQQ, QG) uzaqlaşdırılmalıdır;
- təhlükə yaranmış yerlərində dəniz suyunun səthini yanğınsöndürən köpüklə örtmək;
- gəminin təhlükə yaranmış yerlərində gövdəni su şırnağı ilə
soyutmaq.
BÖLMƏ VI. Gəmilərdə yanğın təhlükəsizliyi qaydaları
6.1 Ümumi müddəalar
6.1.1. Bu Qaydaların tələbləri «Xəzərdənizneftdonanma»-nın tabeliyində olan bütün növ
gəmilərin istismarı, təmiri zamanı yerinə yetirilməlidir.
6.1.2 Bu qaydaların bir nüsxəsi hər bir gəmi bortunda olmalıdır.
6.1.3 Gəmilərdə yanğın təhlükəsizliyinin təmin olunması zamanı gəmi heyəti beynəlxalq
müqavilələri və sazişləri, Azərbaycan Respublikasının nəqliyyat sahəsində, gəmilərin yanğın
təhlükəsizliyi sahəsində qəbul olunmuş hüquqi və texniki aktları və bu qaydaları rəhbər
tutmalıdır.
6.1.4 Gəmi sahibləri, gəmi kapitanları bu qaydaların müddəalarının öyrənilməsini təşkil
etməli və orada nəzərdə tutulan tələblərin, tədbirlərin yerinə yetirilməsini təmin etməlidir.
6.1.5 Gəmi heyətinin bütün üzvləri, eyni zamanda gəminin fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq
orada işləyən digər şəxslər, yanğın təhlükəsizliyi qaydalarını bilməli və onun tələblərini yerinə
yetirməli, yanğınla mübarizənin praktiki biliklərinə yiyələnməli, yanğın baş verərsə gəminin
həyəcan siqnalının cədvəlinə müvafiq hərəkət etməlidir.
Gəmilərdə olan sərnişinlər yanğına qarşı rejimlə tanış olmalı və yanğın təhlükəsizliyi
tələblərinə riayət etməlidirlər.
6.1.6 Gəmi üzrə yanğınsöndürmə planının tərkibində yanğınlarla və gəminin dayanıqlığı
üçün mübarizənin təşkili məqsədi ilə ekipaj üzvlərindən qəza dəstələrinin (qruplarının)
yaradılması nəzərdə tutulmalıdır. Qəza dəstələrinin (qruplarının) sayı və onların üzvlərinin
sayca tərkibi gəmi ekipajının sayından və təyinatından asılı olaraq müəyyən edilməlidir.
6.1.7 Qüvvədə olan qanunvericiliyə müvafiq olaraq gəmini istismar edən gəmi sahibi
yanğın təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə cavabdehdir.

46
 6.1.8 Gəmidə yanğına qarşı rejimin tələblərinin yerinə yetirilməsi üzrə işlərin təşkilini,
istismar və təmir zamanı (odlu işlərin görülməsi, partlayış yanğın təhlükəli yüklərin vurulması və
boşaldılması və s.) texnoloji prosesləri həyata keçirərkən yanğın təhlükəsizliyi tədbirlərinin
yerinə yetirilməsini gəmi sahibi, gəmi təmiri müəssisəsi, limanın müvafiq xidmətləri həyata
keçirməlidir. Müvafiq xidmət olmadığı halda həmin funksiyaları mühəndis – texniki xidmətdən
təyin olunmuş, yanğına qarşı xüsusi hazırlıq keçmiş şəxslər həyata keçirməlidir.
6.1.9 Bütün yanğın halları, onların səbəbləri, yanğınların ləğv edilməsi və insanların xilası
üzrə görülən tədbirlər barəsində gəmi kapitanı hövzənin dispetçer xidmətinə və gəmi sahibinə
xəbər verməlidir.
6.2 Gəminin yanğına qarşı qorunma sisteminin yaradılması
üçün görülən təşkilatçılıq tədbirləri, yanğınsöndürmə rejimi,
həyəcan siqnalizasiya sistemi
6.2.1 Bu Qaydaların 6.1.4 bəndinə müvafiq olaraq gəmi sahibi ekipaj üzvlərinin
yanğına qarşı hazırlığını təmin etməlidir. Hazırlığa aşağıdakılar daxildir:
- bütün gəmilərin rəhbər və sıravi heyətinə, qəbul olunmuş proqramlar üzrə, yanğın
təhlükəsizliyi tədbirlərinin öyrədilməsi;
- normativ aktların tələblərinə uyğun olaraq, gəmilərin rəhbər və sıravi heyətinə sağ qalma
üsullarının və qəza hallarında (o cümlədən yanğınla mübarizədə) davranışlarının (hərəkətlərinin)
trenajor gəmidə və yaxud sahildəki mərkəzdə öyrədilməsi;
- qəza dəstələrinin (qruplarının) üzvlərinin yanğın söndürənlərin ləvazimatlarında işləmək
qaydalarının öyrədilməsi;
- ekipaj üzvlərinin yanğın təhlükəsizliyi tədbirləri üzrə təlimatlandırılması (giriş, ilkin (iş
yerində), təkrar, növbədənkənar);
- yanğınla mübarizə məqsədi ilə ümumi gəmi üzrə təlimlərin keçirilməsi.
6.2.2 Rəhbər heyətin yanğın təhlükəsizliyi məsələri üzrə bilikləri qəbul olunmuş
müddətlərdə yollanılmalıdır.
6.2.3 Bütün işə qəbul olunan ekipaj üzvləri, gəmiyə birbaşa iş yerinə getməzdən əvvəl
yanğına qarşı giriş təlimatı almalıdır.
Gəmiyə gəldikdən sonra ekipaj üzvü bilavasitə iş yerində ilkin yanğına qarşı
təlimatlandırılır. Belə bir təlimatlanma gəmi cədvəli üzrə vəzifələr dəyişilərkən də aparılmalıdır.
Hər təqvim ilinin əvvəlində ekipaj üzvlərinin hamısı yanğına qarşı təkrar təlimat almalıdır.
Yanğın təhlükəsizliyi qaydalarının tələbləri pozulduğu halda növbədənkənar təlimatlanma
aparılmalıdır.
6.2.4 Ekipaj üzvlərinin gəmidə izoləedici nəfəsalma aparatlarında işləməsinə, heyət təlim
keçdikdən sonra, kapitanın yazılı sərəncamı əsasında icazə verilir.
6.2.5 Partlayış, yanğın təhlükəli yüklərin daşınmasını həyata keçirən gəmilərdə ekipaj
üzvləri, təhlükəli yüklərin daşınması üzrə normativ aktların tələblərinə cavab verən, qəbul
olunmuş proqramlar üzrə əlavə yanğına qarşı hazırlıq keçməlidir.
6.2.6 Gəmilərdə yanğınla mübarizə üzrə praktiki fəaliyyəti məşq etmək məqsədi ilə hər
ay, sərnişin daşıyan gəmilərdə ayda iki dəfə, ekipaj üzvlərinin 25% dəyişildikdə isə gəmi ilk
reysə çıxmazdan əvvəl, təlimlər keçirilməlidir.
Yanğınla mübarizə üzrə təlimlər, gəmi kapitanı tərəfindən təsdiq edilmiş yanğınsöndürmə
planının variantlarının birinə müvafiq, aparılmalıdır.
6.2.7 Bu Qaydaların 6.2.1 bəndinə müvafiq olaraq hazırlıq keçməyən (öyrədilməyən)
şəxslər gəmidə işə buraxılmır.
6.2.8 Hər bir gəminin sükan otağında (rubka), maşın şöbəsində, yaşayış otaqlarının
dəhlizlərində, göyərtədə yaxşı görünən yerlərdə aşağıda sadalananların yerləşmə planları
bərkidilməlidir:
- odadavamlı və oddan qoruyucu konstruksiyaların;
- idarəetmə postlarının;
- stasionar yanğınsöndürmə sistemləri (onların işini idarə edən cihaz və armaturlar da
daxil olmaqla) ilə qorunan otaqların;
- yanğın kranlarının;
- yanğın təchizatının;
- müxtəlif şöbələrə, göyərtələrə və s. təxliyyə yolları, dəhlizlər, qapılar göstərilməklə
giriş vasitələrinin;
- ventilyasiya sistemlərinin (ventilyasiya sistemlərinin mərkəzi idarəetmə postu, hər bir
zonaya xidmət edən ventilyatorlar və hava axınının qarşısını alan qapayıcıvlar da
göstərilməklə);
- yanacaq sistemlərinin boru kəmərlərini məsafədən idarə olunan bağlayıcı yerlərinin.
Yuxarıda adı qeyd edilən planların əvəzinə bu məlumatlar kitabça şəkilində verilə bilər.
Bu kitabçalar gəminin rəhbər heyətinin hər birində, onun bir nüsxəsi isə sükan otağında (rubka)
qəza qovluğunda olmalıdır.
Xarici ölkələrə üzən gəmilərdə plan və kitabçalarda olan məlumatlar ingilis dilində də
olmalıdır.
6.2.9 Planların ikinci dəsti və ya kitabçanın bir nüsxəsi daima üst tikilinin xaricində su
damcılarından qorunan, qırmızı rəngə boyanmış, xüsusi işarə ilə göstərilmiş qutuda (penalda)
saxlanılmalıdır.
Qutunun (penalın) yerləşdiyi yer, ölçüləri 400 x 300mm olan, qırmızı haşiyənin
içərisində ağ fonda yanan gəmi silueti çəkilmiş, işarə ilə göstərilməlidir.
Qutu (penal) asan açılmalı, qəza-xilasetmə, yanğın gəmilərinin ekipajları üçün asan
yanaşma imkanına malik olan, yaxşı işıqlandırılan və imkan daxilində qəza işıqlandırması olan
yerlərdə yerləşdirilməlidir.
6.2.10 Uzunluğu 25m-dən artıq olan gəmilər üçün nümunəvi yanğınsöndürmə planlarını
gəmi sahibləri işləyib hazırlamalıdır.
Yuxarıda göstərilən gəminin rəhbər heyəti, nümunəvi plana əsaslanaraq, öz gəmilərinin
xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla, sonda gəmi kapitanı tərəfindən təsdiq edilən yanğınsöndürmə
planı işləməlidir.
6.2.11 Yanğınsöndürmə qurğularından istifadə qaydaları haqqında təlimatlar qurğuların
idarəetmə postları yerləşən otaqlarda asılmalı, onların surətləri isə sükan otağında (rubka) qəza
qovluğunda saxlanılmalıdır.
6.2.12 Yanğına qarşı bağlayıcıların (qapayıcıların), yanğınsöndürmə sistemlərinin boru
kəmərlərinin, yanğına qarşı təchizatın və onun saxlandığı yerin markası (damğası) olmalıdır.
6.2.13 Bütün gəmi otaqları, qəza çıxışları, yanğına qarşı bağlayıcılar (qapayıcılar),
yanğınsöndürmə sistemləri, yanğın siqnalizasiyası, yanğına qarşı avadanlıqların əşyaları,
inventarların məsafədən saxlama (dayandırma) intiqalları, yanacaq (yağ) nasosları və
separatorlar, yanacaq və yağ sistemlərinin tez qapayıcı klapanları, ventilyasiya klapanlarının
qapayıcı qurğuları kapitanın sərəncamı ilə ekipaj üzvlərinə təhkim edilir. Ekipaj üzvləri təhkim
47
olunduqları obyektlərdə yanğına qarşı rejimin saxlanılmasını və həmin obyektlərin sazlığını
qəbul edilmiş müddətlərdə yoxlamalıdır.
6.2.14 Bütün otaqların qapılarının iki dəst açarı olmalıdır. Birinci dəst açarlar
saxlanılmalıdır:
- yanğınsöndürmə stansiyalarının, rumpel və ehtiyat çıxışlarının açarları, bu otaqlara
girişlərdə və bilavasitə ehtiyat çıxışlarının yaxınlığında yerləşdirilmiş xüsusi qutularda;
- maddi sərvətlər saxlanılan otaqların açarları, otaqların müdirlərində;
- ekipaj olan kayutların açarları – ekipaj üzvlərinin özlərində;
- sərnişin olan kayutların açarları – bu məqsəd üçün düzəldilmiş otaqlarda, xüsusi
lövhədə;
Bütün otaqların açarlarının ikinci dəsti, ekipaj üzvlərinin kayutlarının açarları istisna
olmaqla, gəmi kapitanı tərəfindən müəyyən edilmiş otaqda, xüsusi lövhədə saxlanılmalıdır.
Lövhə açarla bağlanmalı, möhürlənməli, lövhənin açarı otağın açarı ilə birlikdə növbə (vaxta)
rəisində olmalıdır. Ekipaj üzvləri olan kayutların açarlarının ikinci dəsti birinci şturmanın
kayutundakı lövhədə saxlanılmalıdır. Bu lövhənin açarı birinci şturmanda və ya növbə (vaxta)
rəisində olmalıdır.
6.2.15 Gəmidə, yalnız xüsusi ayrılmış yerlərdə siqaret çəkməyə icazə verilir. Siqaret
çəkmək üçün yerlər içərisi su ilə dolu metal qutular və «siqaret çəkmək üçün yer» yazısı olan
lövhəciklə, yaşayış və sərnişin otaqları isə külqabılarla təchiz olunmalıdır.
6.2.16 Gəmilərdə yanğının yaranmasının qarşısını almaq məqsədi ilə aşağıdakılar
qadağandır:
- asan alışan və yanar mayeləri, silgi materiallarını açıq və yana bilən tarada, öz-özünə
alışa bilən yağ, benzin, ağ neft, lak, həlledicilər hopmuş materialları tay və bağlamalarda
qalaqlanmış halda, boyaları, lakları, həllediciləri və digər asan alışan mayeləri – rəngsaz
anbarlarının xaricində, eyni zamanda kəpitkə, əski və digər lifli materiallarla birlikdə saxlamaq;
- paltarları, yanar əşyaları və materialları qızdırıcı və məişət elektrik cihazlarının yanında
saxlamaq və qurutmaq;
- daxili trapların altında yanar materialların saxlanılması üçün anbar düzəltmək;
- keçidləri, əsas və ehtiyat çıxışları, yanğınsöndürmə vasitələrinə yanaşma yollarını
tutmaq (qalaqlamaq), keçidlərdə əlavə avadanlıqlar yerləşdirmək və quraşdırmaq, təmir zamanı
isə keçidlərdə yanar qaz, maye və oksigen şlanqlarını və boru xətlərini yerləşdirmək;
- bu məqsəd üçün nəzərdə tutulmayan yerlərdə siqaret çəkmək;
- açıq oddan istifadə etmək (məşəl, şam və s.);
- ştatdan kənar elektrik qızdırıcı cihazlarından istifadə etmək.
6.2.17 Gəmi otaqlarında (sükan otağında (rubka), maşın şöbəsində, idarəetmə postlarında,
yaşayış və xidməti otaqların dəhlizlərində və s.) yaxşı işıqlandırılan, gözə çarpan yerlərdə
təxliyyə (evakuasiya) yollarının sxemi yerləşdirilməlidir. Belə sxemlərdən başqa, yaşayış və
xidməti otaqların dəhlizlərində qaranlıqda işıqlanan boya ilə çəkilmiş, insanların təxliyyə
yollarını göstərən ox işarələri olmalıdır.
6.2.18 Qəza çıxışlarında, qəza zamanı istifadə olunan mənbədən işıqlandırılan, üzərində
«Qəza çıxışı» sözləri yazılmış tablo quraşdırılmalıdır.
6.2.19 Gəmidə sutkanın istənilən vaxtı bütün bağlanan otaqlara giriş təmin olunmalıdır.
Bağlı otaqda, içəri tərəfdən, açar kiliddən çıxarılmalıdır. Təxliyə yollarında yerləşən qapırların
kilidlənməsi qadağandır.
6.2.20 Gəmidə insanlar (ekipaj üzvləri, sərnişinlər, gəmi təmiri müəssisəsinin işçi heyəti)
olan zaman təxliyə yolları daima işıqlandırılmalıdır.
6.2.21 Sərnişin daşıyan gəmilərdə həyəcan siqnalının cədvəlinə, sərnişinlərin konkret
otaqlardan təxliyəsinə cavabdeh olan ekipaj üzvlərinin vəzifələri daxil edilir.
6.2.22 Yanğını və onun ilk əlamətlərini (tüstü, yanıq iyi) aşkar edən ekipaj üzvlərindən
hər biri:
Yaxında olan xəbərverici və ya istənilən digər üsullarla bu barədə növbə (vaxta) rəisinə
xəbər verməli, alov bürümüş otağa hava axınının daxil olmasına yol verməməklə yanğın
mənbəyini germetikləşdirməli və dərhal mövcud yanğın söndürmə vasitələri ilə yanğını
söndürməyə başlamalı;
- yanğının aşkar olunduğu yerə gələn gəminin rəhbər heyətinə mövcud vəziyyəti məruzə
etməli və bundan sonra onların göstərişləri əsasında fəaliyyət göstərməli.
6.2.23 Növbə (vaxta) rəisi yanğın haqqında siqnalı qəbul etdikdən və ya məruzəni
dinlədikdən sonra dərhal gəmi üzrə həyəcan siqnalını verir. Bununla eyni zamanda
radiotranslyasiya şəbəkəsi vasitəsi ilə (və ya digər üsulla) yanğının aşkar olunduğu yeri elan
edir. Əgər yanğının baş verdiyi yer dəqiq məlum deyilsə, onda növbə rəisi yanğın (və ya onun
ilkin əlamətləri) haqqında məlumatın daxil olduğu sahə barədə elan verir.
6.2.24 Yanğın baş verən zaman kapitan dərhal qəzalı və qonşu otaqlardan insanların
təxliyə (evakuasiya) olunması, yanğın mənbəyinin kəşfiyyatı və onun ləğv olunması
istiqamətində tədbirlər görməlidir.
Hadisə gəmi limanında, körpüyə yan almış vəziyyətdə olan zaman baş vermişsə, kapitan
(növbə (vaxta) rəisi) bilavasitə özü və ya limanın dispetçeri vasitəsi ilə yanğın barəsində
limanın (sahənin) Dövlət Yanğın Mühafizə Xidmətinin bölməsinə (hissəsinə) məlumat
verməlidir.
Hadisə gəmi açıq dənizdə üzən zaman baş vermişsə, kapitan yanğın barəsində hövzə
idarəetmə orqanlarına, gəmi sahibinə, onlara yaxın olan limanın dispetçerinə məlumat verməli,
lazım gələrsə özü və ya dispetçer vasitəsi ilə yaxında üzən gəmilərdən kömək istəməlidir.
6.2.25 Gəmidə yanğının söndürülməsinin təşkili, yanğının inkişafı nəzərə alınmaqla,
yanğınsöndürmə planına müvafiq olaraq həyata keçirilməlidir.
6.2.26 Kapitan, gəmidə yanğınla mübarizənin təxirəsalınmaz tədbiri kimi, aşağıdakıları
həyata keçirməlidir:
- insanların həyatı (təxliyə yolları) üçün təhlükəli olan və ya təhlükə yarana biləcək,
partlayış təhlükəsi olan, alovun yayılma intensivliyinin çoxalması ehtimalı olan otaqlarda və
istiqamətlərdə, stasionar suvarma, suçiləyici və su pərdələri sistemlərini işə salmalı, digər
stasionar yanğınsöndürmə və yanğına qarşı vasitələri hazır vəziyyətə gətirməli;
- dərhal yanğın mənbəyini germetikləşdirməli, qəza baş vermiş şöbənin ventilyasiyasının
işini saxlamalı, alov və tüstünün yayılmasının qarşısını almağa imkan verən digər tədbirləri
görməli, bütün fəaliyyəti yanğın mənbəyinin lokallaşdırılması və ləğvi istiqamətində
cəmləşdirməli;
- yanğın olan zonaya elektrik enerjisinin verilməsini dayandırmalı;
- maddi sərvətlərin, yüklərin yanğından mühafizəsi üzrə tədbirlər görməli;
- yanğının ləğvi və gəminin dayanıqlığı uğrunda mübarizə tədbirləri ilə əlaqəsi olmayan
bütün işləri dayandırmalı;
- yanğının söndürülməsində iştirak edən insanların, yanğının təhlükəli faktorlarından
(konstruksiyaların qırılıb düşən hissələrindən, yanma məhsullarının, tüstünün toksiki təsirindən
və s.), elektrik cərəyanının vurduğu zədələrdən, tətbiq olunan yanğınsöndürmə vasitələrinin
(xladonlar, karbon qazı, buxar və s.) əlverişsiz təsirindən, mühafizəsini və təhlükəsizliyini təmin
etməli. Buxarın, təsirsiz (inert) qazların, karbon qazının, xladonların həcmi söndürmə zamanı
48
verilməsindən və eyni zamanda şöbələrdə, otaqlarda işıqlandırmanın söndürülməsindən əvvəl,
orada insanların qalmadığına əmin olmalı;
- yanğın söndürüləndən sonra, onun yaranması səbəblərini müəyyən etmək üçün tədbirlər
görməli.
6.2.27 Sərnişinlərin xilas edilməsinə (təhlükəli zonadan təxliyə olunmasına) təxirə
salınmaz tədbir kimi baxılmalı və bu iş yanğınla mübarizə üzrə əsas fəaliyyətlə eyni zamanda
təşkil olunmalıdır.
İnsanların və gəminin məhvinə gətirib çıxara bilən vəziyyət yarandığı halda, eyni
zamanda insanları xilas etmək və həm də yanğının söndürülməsi üçün güc və vasitələr
çatışmadığı halda, qəza dəstələrinin (qruplarının) bütün şəxsi heyəti insanları xilas etməklə
məşğul olmalıdır.
6.3 Gəminin yanğına qarşı müdafiəsinin konstruktiv elementlərinin ,
yanğınsöndürmə sisteminin və yanğın xəbərdaretmə vasitələrinin,
yanğınsöndürmə avadanlığının və təminatının daima hazır vəziyyətdə saxlanılması
6.3.1 Hər bir gəmi yanğına qarşı müdafiənin (mühafizənin) konstruktiv elementləri,
yanğınsöndürmə və yanğın xəbərdaretmə (siqnalizasiya) vasitələri, eyni zamanda yanğına qarşı
avadanlıq və təminatla təchiz olunmalıdır.
6.3.2. Gəmiqayırma (layihələndirmə) sənədlərində nəzərdə tutulmuş və yanğınla mübarizə
üzrə təlim və məşqlər aparıldığı hallardan başqa, yanğına qarşı sistemlərin, avadanlıqların və
əmlakın birbaşa təyinatı üzrə istifadə edilməməsi yol verilməzdir.
6.3.3 Yanğınaqarşı təminata daxil olan avadanlıqların və yanğınsöndürmə
sistemlərinin, onları istehsal edən müəssisələrin istismar təlimatlarında göstərilmiş müddətlərə
uyğun, təhkim olunduğu ekipaj üzvləri tərəfindən, gündəlik və dövri olaraq varlığı və istifadəyə
hazırlığı yoxlanılmalıdır.
Yanğınsöndürmə qurğularında təzyiq və yanğınsöndürmə maddəsinin kütləsi,
spesifikasiya göstəricilərindən 10% və ya daha çox aşağıdırsa, həmin qurğular yenidən
doldurulmalıdır.
6.3.4 Komanda heyəti dövri olaraq baxışlar keçirərkən, gəminin yanğına qarşı
vəziyyətini, yanğınsöndürmə vasitələrinin, o cümlədən izoləedici nəfəsalma aparatlarının
sazlığını yoxlamalıdır. Yoxlamaların nəticələri, aşkar olunmuş qüsurları aradan qaldırmağa
cavabdeh olan şəxslər də göstərilməklə, gəmi jurnalında qeyd edilməlidir.
6.3.5 Su yanğınsöndürmə sistemi, bu sistemin texniki sənədlərinə uyğun olaraq, dərhal
fəaliyyət göstərmək üçün hazır vəziyyətdə saxlanılmalıdır. Bu sistem havanın temperaturu 0 0C
aşağı olduqda belə açıq göyərtədə yerləşdirilmiş yanğın kranlarına suyun verilməsini təmin
etməlidir.
6.3.6 Yanğın kranları yükləmə əməliyyatları zamanı və gəminin gündəlik istismarı
şəraitində hər hansı zədələnmələrdən qorunmalı, onlara sərbəst (maneəsiz) yanaşma imkanı
olmalı, onların quraşdırıldığı dolabların və digər yerlərin üzərində yaxşı seçilən rənglə «YK»
(yanğın kranı) yazısı olmalıdır.
6.3.7 Yanğınsöndürmə şlanqları daima lülələrə, sərnişin gəmilərində isə həm də yanğın
kranlarına birləşdirilmiş vəziyyətdə olmalıdır. Yanğınsöndürmə şlanqları çarxa (makaraya)
dolanmış halda saxlanılmalıdır.
Yanğın şlanqları hər iki tərəfdən (uclardan), birləşdirici başlıqlardan (qaykalardan) 1m
aralı məsafədə markalanmalıdır (damğalanmalıdır). Markanın üzərində gəminin adı, nömrəsi,
şlanqın istismara verildiyi il yazılmalıdır.
Şlanqlara dövri olaraq baxış keçirilməli və onlar hər il sınanılmalıdır. Şlanqlar, gəmi
yanğın nasosunun yanğınsöndürmə sistemində yaratmağa qadir olduğu maksimal hidravlik
təzyiqlə sınanılmalıdır.
6.3.8 Köpüklə söndürmə sistemində istifadə üçün, gəmiyə verilmiş
köpükəmələgətiricinin keyfiyyətini təsdiq edən sənəd (sertifikat) olmalıdır.
Köpükəmələgətiricini alaraq, gəmidə müvafiq tutuma tökdükdən sonra, onun keyfiyyətini
yoxlamaq üçün laboratoriyaya göndərmək və arayış almaq lazımdır. Gələcəkdə
köpükəmələgətiricinin keyfiyyəti ildə bir dəfədən gec olmayaraq yoxlanılmalıdır. Zəmanətli
saxlama müddəti olan köpükəmələgətirici, bu müddət bitdikdən sonra və ya gəmidə onun
saxlanılma şəraiti pozulduqda yoxlanılmalıdır. Bir köpükəmələgətirici digəri ilə əvəz edilməsi,
eyni zamanda gəmi tutumunda olan köpükəmələgətirici ehtiyatının fərqli (başqa)
köpükəmələgətirici ilə tamamlanmasına, yalnız bu köpükəmələgətiricilərin bir-biri ilə
uyğunlaşma (yola getmə) xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla icazə verilir.
Köpükəmələgətirən ehtiyatı saxlanılan sahədə (yanğınsöndürmə stansiyasında), havanın
temperaturu 00C aşağı olmamalıdır. Köpükəmələgətiricinin miqdarı bu tip gəmi üçün qəbul
edilmiş normaya uyğun olmalıdır.
Dozatorlar və ya qarışdırıcılar, istər maşın şöbəsində, istərsə də göyərtədə köpüyün
verilmə yerində, dərəcələnməli və həmişə saz vəziyyətdə olmalıdır.
Hava-köpük lülələri və ya köpük generatorları hazır qarışıq verilən kranların yaxınlığında
yerləşdirilməlidir.
Qarışıq (çay – dəniz) tipli neftdaşıyan gəmilərin yük anbarları yerləşən zonasında, baş
göyərtədə, köpük generatorları üçün uzunluğu 4m olan borular yerləşdirilməlidir.
6.3.9 Karbon qazlı söndürmə sistemlərində balonların klapanlarını açan qurğular və ya
klapanların idarəetmə intiqalı (ötürücüsü) plomblanmalıdır (möhürlənməlidir). Stansiyaların
içərisində havanın temperaturu 400C artıq olmamalıdır. Ayda bir dəfə sistem sıxılmış hava ilə
üfürülməlidir.
Karbon qazlı söndürmə sisteminin istismar təlimatına uyğun olaraq, odsöndürücü tərkiblə
dolu tutumların kütləsi çəkilməklə, akt tərtib olunur.
6.3.10 Həcmi maye söndürmə sisteminin doldurulmasını, xüsusi sahil bölmələri,
doldurma haqqında akt və odsöndürücü tərkibin keyfiyyətini təsdiq edən sənəd verməklə həyata
keçirirlər.
Sistemə xidməti həyata keçirərkən onun istismarı üzrə təlimatıni rəhbər tutmaq lazımdır.
6.3.11 Stasionar həcmi maye yanğınsöndürmə sistemi ilə təchiz olunmuş gəmilərdə,
ekipaja sistemlə işləmə üsulları, odsöndürücü tərkibin toksiki xüsusiyyətləri və təhlükəsizlik
tədbirləri barəsində məşğələlər keçirilməlidir. Yalnız cavabdeh şəxsin iştirakı ilə və əlavə olaraq
təhlükəsizlik tədbirləri haqqında təlimatlandırıldıqdan sonra, stansiya olan otağa daxil olmağa
və orada işləməyə icazə verilir.
6.3.12 Həcmi yanğınsöndürmə stansiyası yerləşən otaqda, yaxşı görünən yerdə işə salma
qurğuları və qorunan otaqlar göstərilməklə, eyni zamanda sistemi işə salmaq üçün qısa təlimat
da olan yanğınsöndürmə sisteminin sxemi olmalıdır.
6.3.13 Yanğınsöndürmə təminatına daxil olan avadanlıqlara, vasitələrə asan, sərbəst
yanaşma imkanı olmalı və onlar dərhal istifadə etmək üçün hazır vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
49
 Yanğınsöndürmə təminatına daxil olan avadanlıqlar, vasitələr sıradan çıxdıqda yeniləri ilə
əvəz olunmalı və ya işlək (saz) vəziyyətə gətirilməlidir.
6.3.14 Karbon qazlı odsöndürənlər saxlanılan otaqların temperaturu 55 0C, tozlu
odsöndürənlər saxlanılan otaqların temperaturu 350C yuxarı olmamalıdır.
Köpüklü odsöndürənlər 00C aşağı olmayan temperaturda saxlanılmalıdır. Onların daha
aşağı temperatur şəraitində saxlanılması üçün sulu məhlula (köpükəmələgətiriciyə) antifriz əlavə
etmək lazımdır.
Doldurulmuş maddənin yararlılıq (saxlama) müddəti bitdikdə, yoxlamaların nəticəsi
qeyri-qənaətbəxş olduqda, odsöndürənin yaxınlığında sızma nəticəsində xarakterik qoxu gəlirsə,
bağlayıcı ventil, püsgürdücü nasazdırsa, odsöndürücünün gövdəsində dərin sıyrıntı, əzik olduğu
halda dəyişdirilməlidir.
Karbon qazlı odsöndürənlərin yoxlama çəkilmələrini, doldurulmuş maddənin kütləsini və
odsöndürənlərin yararlılığını təyin etmək məqsədi ilə aparılan işlər, onların pasportuna uyğun
həyata keçirir və aktlaşdırırlar.
6.3.15 Hər bir kimyəvi köpüklü odsöndürənin dəstəyinə (qulpuna) birka asılmalıdır, orada
odsöndürənin doldurulma tarixi və onu dolduranın soyadı göstərilməlidir.
Hər bir hava-köpük və tozlu odsöndürənin istehsalçı – zavod tərəfindən verilmiş
formulyarı (pasportu) olmalıdır. orada aparılmış yoxlamalar barəsində qeydlər edilməlidir.
6.3.16 Hər bir gəmi, normalara uyğun qumla dolu qutular və çalovşəkilli bellərlə, sərbəst
(maneəsiz) yanaşma imkanı olan metal lövhələrdə yerləşdirilmiş yanğın alətləri dəsti (yanğın
baltası, ling, dəstəli qarmaq) ilə, açıq göyərtələrdə tutacaqlardan asılmış vəziyyətdə, qırmızı
rəngə boyanmış və üzərində «Yanğın» sözü yazılmış, kifayət qədər uzunluqda ip (linğ) bağlanan
vedrələrlə, eyni zamanda alovu söndürmək üçün örtüklərlə təchiz olunmalıdır.
6.3.17 Yanğınsöndürmə ləvazimatları dəsti istifadəyə hazır vəziyyətdə, xüsusi quru,
qızdırılan, üst tikilidə yerləşən, bir qayda olaraq açıq göyərtədən ayrıca girişi olan otaqda
saxlanılmalıdır.
Yanmış kostyumlar dəyişdirilməli və ya təlimlərdə istifadə olunmalıdır.
İzoləedici nəfəsalma aparatları, içərisi amortizasiyalı materialla üzlənmiş yuvaları
(oyuqları) olan, xüsusi qutularda və ya stellajlarda, şaquli vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
6.3.18 Suyun sahildən vurulmasında istifadə olunan beynəlxalq formalı (nümunəli)
birləşmə, qırmızı rəngə boyanmış, üzərində «Beynəlxalq formalı (nümunəli) birləşmə» yazıları
olan xüsusi qutuda, qəza dəstəsinin təminatı ilə birlikdə, sərbəst (maneəsiz) yanaşma imkanı olan
yerdə saxlanılmalıdır.
6.3.19 Yanğın xəbərdaretmə (siqnalizasiya) vasitələrinin işinin yoxlanılması, gəminin
elektrik avadanlığının texniki istismar tələbləri və normalarına müvafiq həyata keçirilməlidir.
Yanğın xəbərvericilərinə, yanğın amilinin təsiri istehsalçı – zavodun təlimatına uyğun
yoxlanılmalıdır.
Yanğın xəbərvericilərinin yoxlanılması üçün açıq alov mənbələrindən istifadə etmək yol
verilməzdir.
6.3.20 Təmir zamanı nasaz xəbərvericilər çıxarılmışsa, onda onların yerinə yeni
xəbərvericilər quraşdırılmalıdır.
Təmir qurtardıqdan və yanğın xəbərdaretmə (siqnalizasiya) sistemi sazlandıqdan sonra,
sınaqlar zamanı, elektrik enerjisi ilə təchiz etmə kəsildikdə, ventilyator nasaz olduqda (yanğının
tüstü-siqnal sistemi ilə aşkarlanması halında) və digər hallarda, səs və optik siqnalların işləməsi
yoxlanılmalıdır.
6.3.21 Qaz yanğınsöndürmə sisteminin işə salınmasını xəbərdar edən siqnalizasiyanın
yoxlanılmasını, bu sistemin profilaktiki baxışları ilə birlikdə, ayda bir dəfədən gec olmayaraq
həyata keçirmək lazımdır.
6.3.22 Yanğın və xəbərdaretmə siqnalizasiyası daima işlək (qoşulmuş) vəziyyətdə
olmalıdır. Bu sistemlərin qida mənbələrindən açılması və ya onların qida mənbələrinin
dəyişdirilməsi yalnız gəmi kapitanının yazılı ərizəsi əsasında həyata keçirilməlidir.
Yanğın xəbərdaretmə stansiyasının işə salınmış (qoşulmuş) vəziyyətdə olmasını, növbə
rəisi, növbəni qəbul edərkən yoxlamalıdır.
6.4 Gəminin doka çıxarılması və təmirə hazırlanması üçün yanğına
qarşı hazırlıq tədbirləri
6.4.1 Gəmi sahibi ilə təmir müəssisəsi arasında, gəminin təmirə verilməsindən əvvəl
müqavilə bağlanmalıdır. Müqavilədə aşağıdakıların nəzərə alınması tövsiyyə olunur:
- gəminin təmir edən müəssisənin müdriyyətinin cavabdehliyinə verilməsi üzrə
sənədləşmə qaydaları;
- gəmi sahibi tərəfindən, gəminin yanğından təhlükəsiz vəziyyətə gətirilməsi üçün,
icraedicilər və yerinə yetirilmə müddəti göstərilməklə, görüləcək lazımi hazırlıq işlərinin
siyahısı;
- rəhbər heyət üzvlərindən cavabdeh olan şəxslərin göstərilməsi;
- gəmidə yanğınla mübarizə üçün saxlanılmış yanğınsöndürmə vasitələri, onların
qorunması və dərhal istifadə üçün hazır olmasına cavabdehlik;
- gəmidə olan elektrik avadanlığının təmir dövründə istifadə qaydası;
- qüvvədə olan texnoloji təlimatlara uyğun olaraq, təmizləmə işlərinin aparılması qaydası
və eyni zamanda göstərilən işlərin aparılmasına tərəflərin məsuliyyəti.
6.4.2 Gəminin yanğından təhlükəsiz vəziyyətə gətirilməsi üçün hazırlıq işlərinin
siyahısında aşağıdakılar nəzərdə tutulur:
- gəminin anbarlarının, novlarının, göyərtəsinin partlayış, yanğıntəhlükəli yüklərin
qalıqlarından, yanacaq sızmalarından (axmalarından), zibildən təmizlənməsi, neft məhsulları ilə
çirklənmiş suların təhvil verilməsi;
- texnoloji təlimat üzrə təmir ilə əlaqədar olaraq neftdaşıyan gəmilərin yük tanklarının,
onların yük və təmizləyici boru xətlərinin, kofferdamlarının, nasosxanalarının və digər
otaqlarının yanğın təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə təmizlənməsi və deqazasiyası;
-soyuducu qurğuların və onların boru xətlərinin yerləşdiyi yerlərdə odlu işlərin görülməsi
nəzərdə tutulursa, onların partlayıştəhlükəli soyuducu reagentlərinin boşaldılması;
- pirotexniki vasitələrin gəmidən uzaqlaşdırılması (aparılması);
- gəmidə olan yanar və sürtgü materiallarının yerləşmə sxeminin tərtib edilməsi.
Yanacaq sistemlərinin və yük tanklarının təmizlənməsi və deqazasiyası faktı, orada olan
mühitin təsirsiz (inert) olması, hava mühitinin kimyəvi analizinin nəticələri əsasında, kimya
laboratoriyasının arayışı ilə təsdiq olunmalıdır.
Gəminin gövdəsinin içərisində sərbəst (maneəsiz) yanaşma imkanı olan, qorunmayan və
təsirsiz (inert) qaz, su ilə doldurulmayan sistemlərin xarici səthlərinə çevrə boyunca fərqli boya
ilə xətt çəkmək və «Yanacaq» sözü yazmaqla markalamaq lazımdır. Gəmi qısa müddətə doka
qoyulduqda, bu sisternlərin yerləşdiyi yerlər gəminin xarici gövdəsi boyunca fərqli boya ilə
xəttlənməli və markalanmalıdır.
50
 Gəmilər təmir üçün doka çıxarılmazdan əvvəl, onların bütün sisternləri təmizlənməli və
deqazasiya olunmalıdır.
6.4.3 Doka çıxarılmazdan əvvəl gəmidə təmirə hazırlıq üçün 9.4.2. bəndində göstərilən
bütün tədbirlər görülməlidir.
Gəminin rəhbər heyəti dokun müdiriyyəti ilə birlikdə, dokun və gəminin yanğınaqarşı
vasitələrinin istifadə edilməsini nəzərdə tutan yanğınla mübarizənin müvəqqəti cədvəlini tərtib
etməlidir.
Gəmi doka çıxarılmazdan əvvəl, onun mühərriklərinin, qızdırıcı qazan və kambuzunun işi
dayandırılmalıdır.
6.4.4 Təmirdən əvvəl, təmir olunacaq gəmilərdə elektrik şəbəkələrinin və elektrik
avadanlığının yanğından təhlükəsiz istismarını təmin etməyə cavabdeh olan şəxslər təyin
edilməlidir.
6.4.5 Dokun müdiriyyəti təmir olunacaq gəmi ilə etibarlı telefon və ya radio əlaqəni və
eyni zamanda gəmilərə yanğın maşınlarının sərbəst (maneəsiz) yanaşmasını təmin etməlidir.
BÖLMƏ VII
7. Neft emalı müəssisələrində texnoloji qurğuların,
avadanlıqların və əsas aparatların istismarı və xidmət
edilməsi zamanı yanğın təhlükəsizliyi qaydaları
7.1 Ümumi tələblər
7.1.1 Avadanlıqlara və borulara neft və neft məhsulları verilməzdən əvvəl onlar təsirsiz
qazla və ya buxarla üfürülmə üsulu ilə havadan azad olmalıdır.
7.1.2 İşə salınmazdan əvvəl qurğununun aparatları və boruları hermetikliyə
yoxlanılmalıdır. Qurğunun işə salınması və dayandırılması istehsalat reqlamentinə uyğun
aparılmalıdır.
7.1.3 Yanğınsöndürmə sistemi nasaz vəziyyətdə olan qurğunun işə salınması və istismarı
qadağandır.
7.1.4 Aparatlarda təzyiq və temperatur rejiminin dəyişdirilməsi səlis aparılmalı, dəyişmə
sürəti isə reqlamentə əsasən müəyyənləşdirilməlidir.
7.1.5 Aparatların (kolonların, tutumların) alt hissəsindən su boşaldılmamış olduqda orada
temperaturun 1000 C–dən yuxarı qalxmasına yol verilməməlidir.
7.1.6 Qurğu işləyən zaman onun ventillərini, siyirtmələrini və digər bağlayıcı qurğularını
lomla və digər alətlərlə açmaq qadağanadır.
7.1.7 Absorberlərin, buxarlandırıcı qurğuların, rektifikasiya kolonlarının gövdəsində və
digər aparatlarda sızma aşkar edildikdə, sızma yerinə dərhal
buxar verilməli, aparatın işi dayandırılmalı və sızma ləğv edilməlidir.
7.1.8 Aparatlar işə salınan zaman onların içində olan havanın sıxışdırılıb məşəl boru
kəmərinə ötürülməsi qadağandır.
7.1.9 Apparatlardan və boru kəmərlərindən maye qaz, asan alışan və yanar mayelər bağlı
sistemlərə (tutumlara) drenaj olunmalıdır (axadılmalıdır).
7.1.10 Aparatlarda təmir işləri aparılan zaman onların daxilində olan asan alışan maye
buxarları və partlayış təhlükəli qazlar yalnız bağlı tutumlara və yaxıd məşəl sisteminə
atılmalıdır.
7.1.11 Aparatların istilik izolyasiyasının üzərinə neft məhsullarının hopmasına yol
verilməməlidir. İstilik izolyasiyasının vəziyyətinə daim nəzarət aparılmalıdır, neft məhsulları
hopmuş hissələri dəyişdirilməlidir.
7.1.12 Boru kəmərləri, avadanlıqlar, aparatlar işləyən zaman salniklərin, flans və digər
birləşmələrin kipləşdirilməsi orada təzyiqi atmosfer təzyiqinə qədər endirmədən qadağandır.
7.1.13 İldırım çaxan zaman apparat və tutumların boşaldılması, sisternlərın və
çəlləklərin doldurulması, həmçinn çənlərin, aparatların ölçü lyuklarının qapaqlarını açıq
saxlamaq qadağandır.
7.1.14 İstilik boru kəmərlərinin və qızdırıcı cihazların səthi mütəmadi olaraq tozdan və
giğər çöküntülərdən təmizlənməlidir.
7.2 Texnoloji sobalar
7.2.1 Sobanı yandırmazdan əvvəl işləməyən forsunkalara gedən borular tıxacla
bağlanmalıdır.
7.2.2 Yanma kamerası əvvəlcədən buxarla üfürülməmiş sobanın forsunkalarını
yandırmaq qadağandır. Üfürmə prosesi, tüstü bacasından buxarın çıxmasından sonra, 15
dəqiqədən az olmayan müddətdə aparılmalıdır.
7.2.3 Məşəli neft və asan alışan maddələrlə (benzin, ağ neft) hopdurmaq qadağandır. Bu
məqsədlə dizel yanacağından, yağdan istifadə etmək lazımdır. Bu məhsullar bağlı tarada
saxlanılmalıdır. Yanan məşəli quru qum olan qutuda söndürmək lazımdır.
7.2.4 Forsunkanı yandıran zaman, forsunkanın nəfəsliyinin yan tərəfində dayanaraq
oraya yandırılmış məşəli yaxınlaşdırmaq, buxar və havanın daxil olmasını təmin etmək sonra
isə forsunkanın yanındakı yanacaq boru kəmərinin üzərindəki ventili yavaş-yavaş açmaq
lazımdır.
7.2.5 Qaz yanacağı ilə işləyən sobaların forsunkalarını yandırmazdan əvvəl aşağıdakı
tədbirlər görülməlidir:
- bütün forsunkaların üzərindəki işçi və nəzarət ventillərinin kip bağlanmasını yoxlamaq;
- işlək vəziyyətdə olmayan forsunkaların tıxacla bağlı olduğunun yoxlamaq;
- yanacaq xəttindən kondensatı boşaltmaq;
- yanacaq xəttini şam və ya məşəl xətti istiqamətinə qazla üfürmək.
51
 Əgər qaz hər hansı səbəbdən yanmırsa və ya forsunkalar sönürsə, işçi ventil bağlanmalı,
odluq buxarla üfürülməli, forsunkalara gedən qaz borusu isə şama (məşəl xəttinə) doğru qazla
üfürülməli, sonra forsunka yenidən yandırılmalıdır.
7.2.6 Forsunkaya qazla bərabər kondensat düşdükdə qaz ventili dərhal bağlanmalı, xəttən
kondensatı boşaltmalı və forsunkalar təkrar yandırılmalıdır.
7.2.7 Sobaların quraşdırılmasından və ya təmirindən sonra sarğı boru kəmərləri və
odluqlar buxarla və ya təsirsiz qazla üfürülməlidir.
7.2.8 Odluqları yandırmazdan əvvəl kollektordakı qazın təzyiqinin normaya
uyğunluğuna əmin olmaq lazımdır.
7.2.9 Panelli odluqları yandırdıqda yandırılmış məşəl baxış nəfəsliyindən daxil edilməli,
odluqların birinin qarşısında yerləşdirilməli, sonra qaz ventili açılmalı və baxış nəfəsliyindən
odluğun yanması yoxlanılmalıdır. Sonra odluqların yandırılması «sonrakı (növbəti)
qarşıdakından» prinsipi ilə aparılmalıdır.
7.2.10 Sobaya verilən yanacağın təzyiqi avtomatik təzyiq tənzimləyici vasitəsi ilə
müəyyən olunmuş səviyyədə saxlanılmalıdır. Eyni zamanda təzyiqin müəyyən olunmuş
rejimdən kənara çıxması barədə xidməti heyyəti xəbərdar edən işıq və səs siqnalizasiyası nəzərdə
tutulmalıdır.
7.2.11 Odluqların təzyiq altında yandırılması elektrik alışqanla həyata keirilməlidir.
7.2.12 Odluqların təzyiq altında yandırılması odluğa verilən havanın miqdarını azaldaraq
həyata keçirilməlidir. Artıq hava hava borusu vasitəsi ilə atmosferə tullanmalıdır.
7.2.13 Sobalar işləyən zaman bütün odluqlar eyni səviyyədə yüklənməli, məşəl isə
ilanvari borulara toxunmamalıdır.
7.2.14 Maye və qaz yanacağı boru kəmərlərində bütün odluqlara gedən boru
kəmərlərinin eyni vaxtda bağlamaq imkanı verən siyirtmə quraşdırılmalıdır.
Siyirtmə sobadan 5 m-dən az olmamayan məsafədə olmalıdır.
7.2.15 Keçidi (dvoyniki) nasaz vəziyyətdə olan borulu sobaların istismarı qadağandır.
Keçidin tıxaclarını kipləşdirmək üçün boltları bərkidən zaman borulardakı təzyiq atmosfer
təzyiqinə qədər endirilməlidir. Soba işləyən zaman boltları bərkitmək qadağandır.
7.2.16 İlanvari borularda yanıq yerlər aşkar olduqda, eləcədə sobanın keçidində məhsul
alışdıqda, buxarlasöndürmə xətti ilə keçidlərə buxar verilməli və sobanın işi dayandırmalıdır.
7.2.17 Soba işləyən zaman keçidlərin qutularının qapılarını açıq saxlamaq qadağandır.
7.2.18 Soba işləyən zaman boruların, asma boruların, sobanın hörgüsünə daimi nəzarət
aparılmalıdır.Nasazlıq aşkar olunduqda sobanı işlətmək qadağandır.
7.2.19 İlanvari borularda yanıq yerlər əmələ gəldikdə sobaya məhsulun verilməsi
dayandırılmalı, odluqlar və ya forsunkalar söndürülməli və odluğa buxar verilməlidir.
7.2.20 Üzərində yanıq yerlər əmələ gəlmiş ilanvari borular buxarla və yaxud təsirsiz qazla
üfürülməlidir. Yanığın yerindən asılı olaraq üfürülmə məhsulun istiqaməti və yaxud əks
istiqaməti üzrə aparılmalıdır ki, odluğa mümkün qədər az miqdarda məhsul verilsin.
7.2.21 Sobanın işinin məcburi dayandırılması və yaxud qəza zamanı ilanvari borunun
üfürülməsi üçün nəzərdə tutulan buxar və ya təsirsiz qaz borularında əks klapanlar və iki ədəd
bağlayıcı siyirtmələr quraşdırılmalıdır. Siyirtmələr arasında onların kipliyinə nəzarət etmək və
buxar kondensatının buraxılması üçün üfürmə (produvoçnıy) kranı nəzərdə tutulmalıdır. İlanvari
borunun üfürülməsi üçün nəzərdə tutulan boru kəməri daima isdilmiş vəziyyətdə olmalı və
kondensatdan azad olmalıdır.
7.2.22 Sobanın işi təmir işləri üçün dayandırıldıqda yanacaq boruları boğulmalıdır.
7.2.23 Keçidlərin tıxaclarını açmazdan əvvəl ilanvari boruya buxarın verilməsi
dayandırılmalı, qəza xətlərində isə siyirtmələr bağlanmalıdır. Sobanın ilanvari borularında
məhsulun olmadığını yoxladıqdan sonra qəza boru kəməri boğulmalıdır(bağlanmalıdır).
7.2.24 Yeni layihələndirilən və ya yenidən qurulan sobalar buxar mühafizə sistemi ilə
təchiz olunmalıdır. Buxarla mühafizə aşağıdakı sistemlərdən ibarətdir:
a) buxar və qaz tullantı təhlükəsi olan texnoloji avadanlıqla soba arasındakı məsafə 100
m-dən çox olmadıqda xarici buxar pərdəsindən;
b) sobada yanğının lokallaşdırılması və returbend kameralarında yanğının ləğv edilməsi
üçün, həmçinin sobada partlayışın qarşısını almaq, sobanın qəza dayandırılması və yaxud
odluqda alovun qəflətən sönməsi zamanı nəzərdə tutulan daxili buxarlasöndürmə sistemi;
c) sobanın borularında yanığın əmələ gəlməsi səbəbindən məhsulun oradan boşaldılması
üçün nəzərdə tutan qəza təxliyyəsi;
d) maye məhsulun və yaxud yanacağın bayıra qəza-tullanışı nəticəsində alışmanın ləğvi
üçün nəzərdə tutulan xarici yanğınsöndürmə.
7.3 İstilikdəyişdirici aparatlar
7.3.1 İstilikdəyişdirici aparatların, xüsusən, temperatur kompensatoru olmayan və
ortüklü borulu aparatların, qızdırılması (işə salınan zaman) və soyudulması (işini dayandıran
zaman) səlis şəkildə aparılmalıdır ki, temperatur dəyişməsi səbəbindən hermetikliyi
pozulmasın.
7.3.2 Soyuducu agentin kondensator-soyuduculara verilməsinə nəzarət olunmalıdır.
Soyuducu agentin verilməsi azaldıqda aparatların istehsal gücünün azaldılması və yaxud tam
dayandırılması üçün tədbirlər görülməlidir.
7.3.3 İstidəyişdiricilərin, soyuducuların, kondensatorların səthi mütəmadi olaraq çirkdən
və ərpdən təmizlənməlidir.
7.3.4 Barometrik kondensatordan yanar buxar və qazların bayıra çıxmasının və yaxud
havanın sorulmasının qarşısını almaq üçün barometrik kondensatorun qəbuledici kamerasında
mayenin səviyyəsinin aşağı düşməsinə yol verilməməlidir.
Barometrik borunun və kondensatorun gövdəsinin vəziyyətinə kondensatordan çıxan
kondensata çevrilməmiş məhsulların tərkibində oksigenin olmasına sistematik analiz aparmaqla
nəzarət olunmalıdır. Əgər oksigenin miqdarı müəyyən olunmuş miqdardan artıqdırsa, dərhal
hermetikliyin pozulduğu yerlər aşkar olunmalı və nasazlıq aradan qaldırılmalıdır.
7.3.5 Su soyuducularından çıxan suyun nümunəsi götürülməli və mütəmadi olaraq yanar
maddələrin olmasına analizi aparılmalıdır. Analizin aparılmasının vaxtaşırlığı sex təlimatları ilə
müəyyən edilməlidir.
7.3.6 İstilikdəyişdiricilərin borularından və boruarası fəzasından yanar maddələrin
boşaldılmasına yalnız onun soyudulmasından sonra yol verilir.
7.3.7 Parafinli və yaxud özlü neft məhsulları soyudulan soyuducunun ilanvari borusu
yüngül neft məhsulu ilə (məsələn, solyar distillyatı ilə) yuyulduqdan və buxara verildikdən
sonra açıla bilər.
7.3.8 İstilikdəyişdiriciləri və isidici cihazları həlledicilərlə yuduqdan sonra aparatlar su
ilə yuyulmalı və yaxud buxara verilməlidirlər.
7.3.9 Hava ilə soyuducu aparatların borularından kipliyin pozulması nəticəsində neft
məhsullarının sızması baş verdikdə, ventilyatorun çəpərləyici hissələrində nasazlıq olduqda,
ventilyatorda titrəyiş əmələ gəldikdə bu aparatların istismarı qadağandır.
52
 7.3.10 Hava ilə soyuducu aparatlar yanğın baş verməsi halları üçün aparatın işini
dayandıran və operator otağından məsafədən idarə olunan cihazla təchiz olunmalıdır.
7.4 Kolon tipli aparatlar
7.4.1 Rektifikasiya kolonlarının rejimə salınması texnoloji reqlamentdə göstərilən
ardıcıllıqla həyata keçirilməlidir.
7.4.2 Operator otağında yerləşən lövhənin üzərindəki nəzarət-ölçü cihazlarının
göstəriciləri kolonların üzərində quraşdırılan təkrar ölçü əməliyyatları aparan cihazlarla
mütəmadi olaraq yoxlanılmalıdır.
7.4.3 Qaynar buxarla distilə prosesi aparıldıqda buxar rektifikasiya kolonuna kolon
kifayət qədər qızdırıldıqdan və kondensat buxar kəmərlərindən boşaldıldıqdan sonra
verilməlidir. Rektifikasiya kolonunun buxar xətti üzərində quraşdırılan əks klapan saz vəziyyətdə
saxlanılmalıdır.
7.4.4 Suyu qabaqçadan boşaldmamış kolonun suvarma tutumundan suvarılması
qadağandır.
7.4.5 Kolonlarda mayenin səviyyəsini ölçmək üçün ölçü şüşələrindən istifadə etmək
qadağandır. Kolonda mayenin səviyəsini ölçən vasitələr yanğın baxımından təhlükəsiz olmalıdır.
7.4.6 Polimerləşən mayelərin təkrar distilə edilməsi zamanı kolonda polimerin əmələ
gəlməsinə və çökməsinə qarşı tədbirlər görülməli və mütəmadi olaraq çöküntülər
təmizlənməlidir. Kolonların təmizlənməsi qaydası və vaxtaşırlığı texnoloji reqlamentdə və yaxud
sex təlimatında göstərilməlidir.
7.4.7 Koksun və digər öz-özünə alışan məhsul qalıqlarının alışmasının qarşısını almaq
üçün rektifikasiya kolonunun aşağı qapağını (lyukunu) açmazdan əvvəl apparata buxar verilməli
və buxar mənbəyinə birləşdirilmiş şlanq hazır vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
7.5 Dövri və fasiləsiz işləyən reaktorlar
7.5.1 Reaktorda izafi təzyiqin yaranmasının qarşısını almaq üçün reaktordan çıxan buxar-
qaz qarışığının kondensasiya olunması prosesinə nəzarət olunmalıdır. Kondensasiya prosesi
pozulduqda dərhal reaktorun qəza dayandırılması üzrə tədbirlər görülməlidir.
7.5.2 Bacadan (stoək) reaktora və tozlu katalizatorla işləyən regenerator qurğularına
havanın daxil olmaması üçün bu qurğularda katalizatorun səviyyəsinin müəyyən olunmuş
səviyyədən aşağı düşməsinə yol verilməməlidir.
7.5.3 Tərkibində öz-özünə alışan polimerləşmə və parçalanma məhsulları olan işlənmiş
katalizator və ya təmas kütləsi reaktordan boşaldılmalı, hermetik bunkerlərdə nəql edilərək
reqenerasiyaya və yaxud ləğv olunmağa göndərilməlidir.
7.5.4 Reaktorun və onun işi ilə bağlı aparatların işinin müvəqqəti dayandırılması zamanı
sistemin soyudulması ilə əlaqədar oraya havanın daxil olması təhlükəsi yarandıqda, aparatlara
təsirsiz qaz verilməlidir.
7.5.5 Futerlənmiş və yaxud qalın divarlı reaktorların işə salınması (işinin dayandırılması)
zamanı kəskin temperatur dəyişikliyinin qarşısını almaq üçün reaktorun divarlarının
temperaturunu tədricən qaldırmaq lazımdır.
7.5.6 Maye halında olan maddələrin fasiləsiz qarışdırılması prosesi ilə bağlı reaktorlarda
temperaturun və təzyiqin müəyyən dərəcədə qalxmasının qarşısını almaq üçün qarışdırıcı
qurğunun (meşalka) işinə nəzarət olunmalıdır. Qarışdırıcı qurğu işləməyən zaman oraya
maddənin yüklənməsinə icazə verilmir. Qarışdırıcı qurğunun (meşalka) dövretmə sürəti
azaldıqda və yaxud işi tam dayandıqda avtomatik siqnal səsi verilməlidir.
7.5.7 Qarışdırıcı qurğulu reaktorları işə salmazdan əvvəl kipkəclərin bərkitmə sistemi
yoxlanılmalı, hidravlik bərkitmə (qidravliçeskoe uplotneniəe) sistemi olduqda isə mayenin
normal dövranı təmin olunmalıdır.
7.6 Yanar tərkibli sistemləri ayırmaq üçün aparatlar
(durulducular, süzgəclər, sentrafuqalar)
7.6.1 Yanan tərkibli sistemləri və emulsiyaları ayırmaq üçün təyin olunan durulducular
minimal və maksimal yol verilə bilən maye səviyyəsinin qiyməti qeyd olunan səviyəolçənlə
təchiz olunmalıdır.
7.6.2 Durulducuların istismarına nəfəsalma sisteminin saz vəziyyətdə olması şərti ilə yol
verilir. Qapaqları (lyukları) açıq vəziyyətdə olan aparatların işə salınmasına icazə
verilməməlidir.
7.6.3 Kanalizasiyaya atılan drenaj sularının tərkibində neft və neft məhsulları
olmamalıdır. Durulducudan drenaj suyu bağlı üsulla axıdılmalıdır.
7.6.4 Yanar tərkibli suspenziyaların ayrılması üçün istifadə olunan sentrifuqaların
qapaqları ötürücü ilə elə birləşdirilməlidir ki, qapaq açıq vəziyyətdə olduqda barabanın işə
düşməsi mümkün olmasın.
7.6.5 Sentrifuqa işləyən zaman onun normadan artıq yüklənməsinə yol verilməməlidir.
Sentrifuqanın podşipniklərinin gövdəsinin qızdırılma temperaturu müəyyən olunmuş normadan
artıq olmamalıdır.
İş qurtardıqdan sonra sentrifuqa yuyulmalı, buxara verilməli və bayır tərəfdən
təmizlənməlidir.
7.6.6 Havanın sorulmasının qarşısını almaq üçün yanar qazların təmizlənməsi üçün
istifadə olunan elektrik süzgəclər kiçik izafi təzyiqlə işləməlidirlər. Hər bir halda qazın
tərkibində oksigenin miqdarı müəyyən edilməli və təlimatda qeyd olunmalıdır.
Qazın tərkibində oksigenin miqdarı artdıqda süzgəcin işi dayandırılmalı, səbəbi
araşdırılmalı və aradan qaldırılmalıdır.
7.6.7 Elektrik süzgəclərinə daxil olan qazların temperaturu 200-2500 C- dən yüksək
olmamalıdır. Bu temperatur qiymətinin təmin edilməsi üçün qazlar elektrik süzgəclərinə daxil
olmazdan əvvəl nəmləndirmə üsulu ilə soyudulmalıdırlar.
7.7 ELOU qurğuları (elektroduzsuzlaşdırma qurğuları)
7.7.1 Elektrik dehidratorunu neftlə doldurandan sonra, gərginliyi verməzdən əvvəl orada
yığılmış qazlar və buxarlar qaz-hava borusu ilə bağlı sistemə atılmalıdır.
7.7.2 Elektrik avadanlıqları, elektrik naqilləri və kabellər PUG-nin (Pravila ustroystva
glektroustanovok) tələblərinə cavab verməli və saz vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
7.7.3 Keçid izolyatorları, armaturlar, borular saz vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
7.7.4 Elektrik dehidratorunun yuxarı hissəsindəki boru kəmərlərinin və flans birləşmələ-
rinin vəziyyətinə texnoloji heyyət tərəfindən nəzarət olunmalıdır. Elektrik dehidratorun yuxarı
hissəsində və yüksək gərginlik olan hissələrində məhsul sızması aşkar olduqda, elektrik enerji-
sinin verimi dayandırılmalıdır.
7.7.5 Elektrik dehidratorlar aparatda neftin səviyəsinin düşməsi zamanı gərginliyi kəsən
qurğu ilə təchiz edilməlidir.
Elektrik dehidratorun iş rejimi pozulduqda o, digər işləyən qurğulardan ayrılmalıdır.
7.7.6 Elektrik avadanlığında yanğın baş verdikdə dərhal gərginlik kəsilməlidir.
53
 7.7.7 Elektrik dehidratorundan drenaj suyun boşaldılması avtomatlaşdırılmalı və bağlı
üsulla aparılmalıdır.
7.8 AVT qurğuları (atmosfer-vakuum qurğuları)
7.8.1 Nefti AVT qurğusuna verən zaman bütün komunikasiyalara baxış
keçirilməlidir. Drenaj xətləri bağlı vəziyyətdə olmalıdır.
7.8.2 Nefti çənlərdən qurğuya verməzdən əvvəl çəni duruldurmuş sudan azad etmək
lazımdır. Neftin tərkibində suyun miqdarı müəyyən olunmuş normadan yüksək olduqda onun
qurğuya verilməsi qadağandır.
7.8.3 Qaynar neft dövranı suyun sistemdən tam çıxarılmasına qədər davam etdirilməlidir.
7.8.4 İşə salınmazdan əvvəl vakuum kolonu buxarla qızdırılmalıdır. Xam neftlə vakuum
kolonunu işə salmaq qadağandar. Onun işə buraxılması üçün mazutdan istifadə edilməlidir.
7.8.5 Vakuum kolonunun və onunla bağlı aparatların hermetikliyini vakuum-ejektordan
və yaxud vakuum-nasosdan çıxan kondensata çevrilməmiş məhsulların tərkibində oksigenin
miqdarına nəzarət etmə üsulu ilə yoxlanılmalıdır.
7.8.6 Kondensata çevrilməmiş qazların tərkibində oksigenin miqdarı artıqda kolona
verilən buxarın məsrəfi artırılmalı və hermetikliyin pozulması yerləri aşkar olunmalıdır.
7.8.7 Qurğu dayandırıldıqdan sonra atmosfer kolonlarının yuxarı hissəsi, kolonda
temperatur tam düşənə qədər, dövri olaraq suvarılmalıdır.
7.9 Qaz fraksiyalaşdırıcı qurğular (QFQ)
7.9.1 Aparatlardan boşaldılan qazlar tutumdan məşəl sisteminə və yaxud zavodun
qazyığım şəbəkəsinə verilməlidir.
7.9.2 Hidravlik zərbənin, həmçinin pirofor birləşmələrin yaranmasının qarşısını almaq
üçün kükürddən təmizlənmək üçün verilən qazın tərkibində kondensat olmamalıdır.
7.9.3 Qəza halları üçün nəzərdə tutulan məhsulun aparatdan çıxış xətləri məsafədən idarə
olunan bağlayıcı qurğularla təchiz olunmalıdır.
7.9.4 Aparatdan qaz nümunəsi qazın maksimal təzyiqinə nəzərdə tutulan nümunəgötürən
cihazla götürülməlidir. Nasaz və yoxlama müddəti keçmiş nümunəgötürəndən istifadə etmək
qadağandır.
7.9.5 Qazmühərrikli kompressorların atqı (tüstü) boruları qığılcımboğanla təchiz
olunmalıdır. Atqı (tüstü) boruları və səsboğanlar mütəmadi olaraq baxışdan keçirilməli və
buxarla hisdən təmizlənməlidir.
7.9.6 Kompressorun silindrlərinin, qəbul və çıxış boru kəmərlərinin, separatorların
təmizləyən zaman oradan çıxan çöküntülərin üzərinə dərhal su tökməli və təhlükəsiz yerə
aparılmalıdır.
7.10 Katalitik krekinq qurğuları
7.10.1 Reaktoru istismar edən zaman buxarların təzyiqinin yol verilən həddən yuxarı
qalxmamasına nəzarət edilməlidir. Bu məqsədlə reaktor siqnallı xəbərverici qurğu ilə təchiz
edilməlidir.
7.10.2 Reaktorda təzyiqin 0,7 atm-dən yuxarı artmaması üçün oraya xammalla birlikdə
suyun düşməsinə yol verilməməlidir.
7.10.3 Bağlayıcı armaturların və boru kəmərlərinin hermetikliyinin pozulmaması üçün
yuxarı baypasla (xammal nasosu)-soba-kolon-xammal nasosu üzrə sirkulyasiya 200°S-dən
yüksək olmayan temperatur şəraitində aparılmalıdır.
7.10.4 Reaktorun yükləmə bunkerində katalizatorun səviyyəsinin normadan aşağı
düşməsinə yol verilməməlidir. Yükləmə bunkerinə neft buxarları daxil olduqda oraya dərhal
buxar və yaxud təsirsiz qaz verilməlidir.
7.10.5 Neft məhsullarının katalizatorla birlikdə regeneratora düşməsinin qarşısını almaq
üçün reaktorun aşağı hissəsinə quru buxar verilməlidir.
7.10.6 Regeneratorun ilanvari boruları ilə suyun dövranını sistemdəki katalizatorun
temperaturuna bərabər temperaturda başlamalı, bu temperatur reqenerasiyanın birinci
zonasındakı temperaturdan yüksək olmamalıdır.
7.10.7 Regeneratorun ilanvari borularına suyu verməzdən əvvəl ilanvari borulardan
suyun çıxışında quraşdırılan siyirtmənin açılıb-bağlanması yoxlanılmalıdır. İlanvari boruya
suyu
7.10.8 Regenerator işləyən zaman ilanvari boruya verilən suyun kəsilməsinə yol
verilməməlidir.
7.10.9 Regenarsiya qaz xətlərində partlayış təhlükəli qarışığın əmələ gəlməsinin qarısını
almaq üçün regenerasiya qazlarının tərkibinə daimi avtomatik nəzarət aparılmalıdır. Yanar
qazların miqdarı normadan yüksək olmamalıdır.
7.10.10 Reaktorun basqı və yükləmə bunkerlərində katalizatorun yığılıb qalması
nəticəsində tıxacların əmələ gəlməsinə yol verilməməlidir.
7.10.11 Pnevmatik nəqliyyat vasitələrinə və regeneratora havaverən maşınların işinə
nəzarət edilməlidir. Katalizatorun dövr etməsi üçün verilən havanın arasının kəsilməməsi
məqsədi ilə ehtiyyat havaverən maşınlarının avtomatik işə düşməsi təmin edilməlidir.
7.11 Hidrotəmizləmə və katalitik riforminq qurğuları
7.11.1 Tərkibində hidrogen olan qazların sistemə verilməsindən əvvəl sistem təsirsiz
qazla üfürülməlidir ki, orada hava ilə hidrogenin partlayış təhlükəli qarışığı əmələ gəlməsin.
7.11.2 Üst mühafizə örtüyü zədələnmiş, həmçinin xarici divarlarının temperaturu yol
verilə bilən həddən yüksək olan reaktorların işə salınması qadağandır.
7.11.3 Reaktorların xarici divarlarının temperaturunun süni surətdə endirilməsi
qadağandır. Reaktorun xarici divarlarının temperauruna nəzarət etmək və həddindən artıq
qızmasının qarşısını üçün onların üzərində səthi termoparalar quraşdırılmalıdır.
7.11.4 Tərkibində hidrogen olan qazların sızmasına yol verilməməlidir. Aparatlarda və
boru kəmərlərində sızma və yaxud germetikliyin pozulması aşkar edildikdə qurğunun işi dərhal
dayandırılmalıdır.
7.11.5 Xammal nasoslarından qazların tullanılması zamanı hidrogen tərkibli qazların
çıxmasının qarşısını almaq üçün, qazların əks istiqamətdə, yəni reaktordan xammal çənlərinə
qayıtmasının qarşısını alan qurğu nəzərdə tutulmalıdır.
7.11.6 Kompressordan çıxan hidrogen tərkibli qazların atılma şamlarının üstündə
odkəsicilər quraşdırılmalıdır.
7.11.7 Katalizator reaktora yükləndikdən sonra boru kəmərləri və aparatlar sisteminin
germetikliyi təsirsiz qazla üfürülmə üsulu ilə yoxlanılmalıdır.
7.11.8 Katalizatorun regenerasiyasından əvvəl sistem təsirsiz qazla üfürülərək dövr edən
qazdan təmizlənməlidir.
7.11.9 Hidravlik zərbənin baş verməməsi üçün sirkulyasiya kompressorlarının qəbul
separatorlarında kondensatın yığılmasına yol verilməməlidir.
7.11.10 Katalizatorun regenerasiyası zamanı reaktorun girişində və çıxışında qazın
tərkibində oksigenin, karbon qazının və karbon oksidin olmasına analiz aparılmalıdır.
54
 7.11.12 Katalizatorun reaktordan boşaldılmasına yalnız onun tam regenerasiyasın-dan,
500C-yə qədər soyudulmasından və təsirsiz qazla üfürülməsindən sonra icazə verilir.
7.12 Maye propanla qudronun asfaltsızlaşdırılması qurğuları
7.12.1 Tutuma maye propan doldurulduqda orada mayenin səviyyəsinin normadan artıq
olmamasına nəzarət edilməlidir.
7.12.2 Boru kəmərlərinin birləşmələrindən propanın sızmasına yol verilməməlidir. Propan
vuran nasosların hissələrinin germetikliyi (torüovıe uplotneniə) maye qaz mühitində işləmək
üçün nəzərdə tutulmalıdır.
7.12.3 Propan vuran nasosu işə salmazdan əvvəl (propan sisterndən boşaldılan zaman)
sisternin düzgün quraşdırılması, şlanqın və qaztutucu xəttin düzgün birləşdirilməsi
yoxlanılmalıdır.
Boşaltma şlanqı saz vəziyyətdə olmalı, möhkəmliyə yoxlanılmalı və yerlə
birləşdirilməlidir.
7.12.4 Nəzarət qoruyucu klapanlar işə düşən zaman axıdılan propan bağlı sistemə
yönəldilməlidir.
7.12.5 Apparat yerləşən sahənin atmosferinə maye propanın qəza nəticəsində tullanışı baş
verdikdə soba dərhal söndürülməli, tullanan propan yanma kamerasına və buxar pərdəsinə
verilməlidir.
7.13 Tədrici kokslaşma qurğuları
7.13.1 Koks kameralarını neft məhsullarından təmizləmək və kameranın yuxarı
hissəsindən koks kütləsini su ilə 90 0 C-yə qədər soyutmaq üçün kameranın ağzının qapaqları
yalnız su buxarı ilə üfürüldükdən sonra açılmalıdır.
7.13.2 Kameraların işçi meydançalarında qazlılıq aşkar olduqda koksun qazılmasına
(qarışdırılmasına) icazə verilmir.
7.13.3 Koks kamerlarının lyuklarından neft məhsullarının sızmasına yol verilməmə-lidir.
7.13.4 Kameradan boşaldılan koksu koks meydançasından fasiləsiz olaraq təmizlə-mək
lazımdır.
7.14 Piroliz qurğuları
7.14.1 Piroliz qurğusunun işə salınmasına yalnız hidravlik sürgü neft məhsulu ilə normal
səviyyəyə qədər doldurulduqdan sonra icazə verilir.
7.14.2 Distilyat buxarlarının ilanvari piroliz borularına verməzdən əvvəl koksun
yandırılması üçün verilən hava borusu bağlanmalıdır.
7.14.3 İlanvari piroliz borularına və reaksiya kamerasına havanın verilməsinə oradan
məhsulun buxarla üfürülmə üsulu ilə təmizlənməsindən sonra icazə verilir.
7.14.4 Tüstü klapanı bağlı vəziyyətdə olduqda hava yollarındakı siyirtmələri açmaq,
reaksiya kamerasına və yaxud ilanvari piroliz borularına hava buraxmaq qadağandır.
7.14.5 Tüstü klapanının kipliyinin pozulması nəticəsində buxarların reaksiya
kamerasından havaya atılması baş verdikdə reaksiya kamerasına xammal buxarlarının verilməsi
dayandırılmalı və nasazlığın aradan qaldırılması üzrə tədbirlər görülməlidir.
7.14.6 Reaksiya kamerasından sonra yerləşən qol boruda tıxac quraşdırılmadan ilanvari
piroliz borularından koksun basılması (vıjiq) qadağandır.
7.14.7 Piroliz məhsullarının droselləşdirilməsi (qazın təzyiqinin və işlənməsinin
tənzimlənməsi) bağlı sistemdə aparılmalıdır.
7.15 Bitum istehsalı qurğuları
7.15.1 Bitum qurğularının istimarı zamanı aşağıdakı tələblərə ciddi nəzarət olunmalıdır:
- boşaltma kranlarının, sobanın ilanvari birləşmələrinin və oksidləşdirici kublara
(tutumlara) gedən hava boru kəmərlərinin germetikliyinə;
- kublardan sorucu boruya qədər olan qaz boru kəmərlərinin keçiricilik qabiliyyətinə;
- oksidləşdirici kublarda temperatura və məhsulun səviyyəsinə;
- buxar fazasının tərkibində oksigenin miqdarına;
- oksidləşdirici kublara daxil olan havanın təzyiqinə.
7.15.2 Paylayıcı kublarda bitumun oksidləşdirlməsi prosesini davam etdirmək
qadağandır.
7.15.3 Qoruyucu klapanların və partlayıcı lövhələrin, boru kəmərlərinin, şlem
borularının və sobanın ilanvari borularının koksla tutulmasına yol verilməməlidir.
7.15.4 Aparatların və boru kəmərlərinin üfürülməsi su buxarı və ya təsirsiz qazla həyata
keçirilməlidir. Paylayıcı kublarda bitum yalnız təsirsiz qazla qarışdırılmalıdır.
7.15.5 Sobadan çıxan qudronun temperaturu onun öz-özünə alışma temperaturundan
aşağı olmalıdır.
7.15.6 Bitumun fasiləsiz oksidləşdirilməsi aparatında xammalın qarışdırıcı qurğuya
daimi verilməsi təmin olunmalıdır, qarışdırıcı qurğuya verilən resirkulyatın və havanın məsrəfi
oraya verilən xammalın miqdarından asılı olaraq tənzimlənməli, separatordan və qovucu
kolonlardan çıxan qazın tərkibində oksigenin miqdarına nəzarət aparılmalıdır.
7.15.7 Oksidləşdirici kublarda izafi istiliyin aradan qaldırılması üçün ventilyasiya
pəncərəli açılmalı və kublara havanın verilməsi azaldılmalıdır.
7.15.8 Reaktordan çıxan havanın temperaturu artıqda, reaktorun ilanvari borularının
hava ilə üfürülməsi intensivləşməlidir.
7.15.9 Bitum daşıyan avtomobillərin və dəmiryol bunkerlərinin metal hissələri statik
elektrik cərəyanını yığılmasına qarşı yerlə birləşdirilməlidir.
7.15.10 Dövri işləyən və paylayıcı kublardan hazır bitum aşağıdakı temperaturda
boşaldılmalıdır:
a) dəmiryol bunkerlərinə- bitumun temperaturu 1500 C-dən yüksək olmadıqda;
b) beşqatlı kraft kisələrə-- temperatur 2000 C-dən yüksək olmadıqda;
c) çalalara, bitumdaşıyan avtomaşınlara-temperatur 2000C-dən yüksək olmadıqda;
d) A və B markalı yüksək ərimə xüsusiyyətli bitumun (rubraksın) çalalara boşaldılması-
temperatur 2700 C-dən yüksək olmadıqda;
Yağların parafinsizləşdirilməsi və parafinin alınması qurğuları, yağların
kontakt üsulu ilə təmizlənməsi qurğuları, yağların furfurolla
selektiv təmizləmə qurğuları.
7.16 Yağların parafinsizləşdirilməsi və parafinin
alınması qurğuları
7.16.1 Vakuumun azaldılması zamanı, süzgəcin maye ilə normal doldurulması şəraitində
vakuum xəttindəki siyirtmələrin vəziyyəti və vakuum-nasosların işi yoxlanılmalıdır.
7.16.2 Vakuum-süzgəcin korpusunun içindəki yuyucu və üfürücü kollektorlar, həmçinin
çöküntü təmizləyən bıçaqlar qığılcım əmələ gətirməyən materiallardan hazırlanmalıdır.
7.16.3 Vakuum-süzgəcin ortüyünün altına havanın girməməsi üçün orada təsirsiz qaz
izafi təzyiqdə saxlanılmalıdır.
55
 7.16.4 Dövr edən təsirsiz qazın tərkibində oksigenin həcmi miqdarı 6%-dən çox
olmamalıdır .
7.16.5 Qabaqçadan qaynar yumadan sonra qalan məhsullardan təmizləməmiş və təsirsiz
qazla üfürülməmiş vakuum-süzgəci açmaq qadağandır.
7.17 Yağların kontakt üsulu ilə təmizlənməsi qurğuları
7.17.1 Süzgəcin qızdırılması qaynar məhsulun tədricən verilməsi üsulu ilə, bərabər
şəkildə aparılmalıdır.
7.17.2 Press-süzgəci təmizləmək üçün açmazdan əvvəl onun bütün diskləri üfürülməlidir.
7.17.3 Press-süzgəcin üfürülməsinə onun texnoloji reqlamentdə nəzərdə tutulan
temperatura qədər soyudulmasından sonra icazə verilir.
7.17.4 Süzgəcin diskləri yalnız taxta bellə təmizlənməlidir.
7.17.5 Kanalizasiya novlarının təmizliyinə nəzarət olunmalıdır, kanalizasiya sistemləri
sistematik olaraq isti su ilə yuyulmalıdır ki, orada neft məhsulları yığılmasın.
7.17.6 Press-süzgəclər işləyən zaman süzgəc parçalarının zədələnməsi nəticəsində axan
mayenin yığılması üçün süzgəcin altında qabların quraşdırılması nəzərdə tutulmalıdır.
7.17.7 Süzgəclər olan otaqlarda çıxarılmış diskləri, yağlanmış taxta kəpəyi və filtr kağızı
saxlamaq qadağandır.
7.18 Yağların fenolla selektiv təmizləmə qurğuları
7.18.1 Yağların selektiv həlləedicilərlə (fenol, furfurol, aseton və s.) təmizləmə
qurğularında hər bir avtomatik təzyiq tənzimləyicisi olmayan aparatda iki qoruyucu klapan
quraşdırılmalıdır: nəzarət və işçi klapanlar.
Klapanlardan çıxan tullantılar nəzarət klapanından soyudulduqdan sonra bağlı sistemə,
işçi klapandan isə tutumdan sonra atmosferə atılır.
7.18.2 Fenolun və digər selektiv həlledicilərin qalıqları aparatlardan, boru kəmərlərindən,
nasoslardan təmizlənməli və bağlı drenaj sistemi ilə xüsusi tutuma verilməlidir, onların sənaye
kanalizasiyasına axıdalması qadağandır.
BÖLMƏ VIII.
Qaz emalında yanğın təhlükəsizlik tələbləri
8.1 Qazın tənzimlənməsi, qızdırılması və qurudulması üçün
texnoloji qurğular
8.1.1 Ümumi tələblər
8.1.1.1 Hər bir istehsal prosesi üçün Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən qəbul olunan qaydaya
uyğun olaraq, razılaşdırılmış və təsdiq edilmiş texnoloji reqlament işlənib hazırlanmalıdır.
Texnoloji reqlamentdə əks olunan texniki təhlükəsizlik qaydaları cari qaydalara, normativ
sənədlərə və əsasnamələrə uyğun olmalıdır.
8.1.1.2 Texnoloji qurğunun xidmət heyəti qurğunun sxemini, bütün aparatların, boru
kəmərlərinin, armaturun, NÖC və A təyinatının bilməlidir.
8.1.1.3 Qurğunun işlədiyi müddətdə texnoloji prosesi bütün parametrlərinə(təzyiqə,
vakuuma, temperatura, məhsulun səviyyəsinə və s.) nəzarət təmin edilməlidir.
8.1.1.4 Əməliyyat otağındakı lövhənin üzərində yerləşdirilmiş NÖC və A vasitələrinin
göstəriciləri vaxtaşırı bilavasitə aparatların üzərində qoyulmuş dublikat cihazlarla müqayisə
edilərək, yoxlanmalıdır.
8.1.1.5 Şkalası olmayan cihazlar ilk dəfə yerində nəzarət cihazları ilə yoxlanılır.
8.1.1.6 Qurğuların istismarı, işə buraxılması və dayandırılmasına dair zavodun baş
mühəndisi tərəfindən təsdiq edilmiş təlimatlar əsasında parametrlərin sürətinin dəyişdirilməsi
müəyyən edilməlidir.
8.1.1.7 Aparatlarda, tutumlarda, kompressorlarda və digər avadanlıqda qoruyucu
qapayıcılarda ayırma (açma), tənzimləmə qurğuları və NÖ və A cihzları nasaz olduqda onların
istismarı qadağandır.
8.1.1.8 Xidmət heyəti NÖ və A cihazlarının, avadanlığın, apratların saz vəziyyətdə
olmasına ciddi nəzarət etməlidir.
8.1.1.9 Aparatlarda (rektifikasiya kolonlarında, buxarlandırıcılarda, istilik
dəyişdiricilərində, kondensatorlarda və s.), avadanlıqlarda, boru kəmərlərində və armaturlarda
sızma aşkar edilərsə, sızan məhsulun alışmasının qarşısını almaq üçün dərhal sızma yerinə
buxar verilməli, aparat açılmalı və qurğu dayandırılmalıdır.
8.1.1.10 Əgər sahədə qazlaşma baş verərsə yaxınlıqdakı qurğuların xidmət heyəti
mümkün olan təhlükə haqqında xəbərdar edilməli, sahə çəpərlənməli və qazlaşma yaradan
mənbəyin ləğv edilməsi tədbirləri yerinə yetirilməlidir.
8.1.1.11 Yanğınsöndürən sistemlər və partlayış təhlükəli qatılıqları (PTQ) təyin edən
cihazlar nasaz olarsa, onların iş qabiliyyəti dərhal bərpa edilməli, təmir işləri aparılan zaman
isə qurğunun təhlükəsiz işini təmin etmək tədbirləri görülməlidir.
8.1.1.12 Təzyiq altında olan aparatlarda, boru kəmərlərində kipkəclərin sıxılması, bolt və
sancaqların zərbələrlə bərkidilməsi qadağandır.
8.1.1.13 Texnoloji aparatlarda lyuklərin qapaqlarında rəzə qoyulmalı və tutacaqlarla
təchiz edilməlidir. Rəzə qoymaq mümkün deyilsə, onda qapaqlara (qaldırıcı mexanizmlərin
qarmağı ilə tutmaq üçün)qulp qaynaq etmək lazımdır.
8.1.1.14 İstilik nasoslarını qidalandıran aparatlarda və tutumlarda məhsulun səviyyəsi
aşağı (qəza vəziyyəti) olduqda işləməyə icazə verilmir.
8.1.1.15 İstilik nasoslarını əvvəlcədən qızdırmadan işə salmaq, kipcək və digər hissələrin
soyutma sistemi nasaz olduqda istismar etmək qadağandır.
8.1.1.16 Ehtiyat istilik nasoslarını işə salmamışdan əvvəl, qaynar məhsulu tədricən
vurmaqla onları qızdırmaq lazımdır.
8.1.1.17 Qazın, xammalın, buxarın, elektrik enerjisinin, havanın verilməsi dayanarsa,
kommunikasiya xətlərində və aparatlarda kəsilmə (qırılma) baş verərsə, sobanın spiral
borusunun yanması, həmçinin yaxınlıqda yerləşən qurğuda qəza baş verərsə, “Qəzaların ləğv
edilməsi” planına əsasən qurğu dərhal dayandırılmalıdır.
8.1.118 Aparatlardan və tutumlardan su bağlı sistemlərə drenaj edilməlidir.
8.1.1.19 Yoxlama və təmir işləri yerinə yetirərkən drenaj qıfının altında olan
bağlayıcıdan suyu əl ilə drenaj edən zaman nəzarətçi olmalı və iş əleyhqazda yerinə
yetirilməlidir.
8.1.1.20 Qurğulardan qəza tutumuna gedən qəza boru kəmərləri tutuma tərəf daimi
maili, mümkün qədər düzxətli, dirsəklərin və dönmələrin sayı minimal olmalıdır.
8.1.1.21 Bütün boru xətti boyu bağlayıcı armaturlar qoyulmalıdır.
8.1.1.22 Qəza tutumuna buxar verməzdən əvvəl ora isti məhsulları vurmaq qadağandır.
Qəza boru kəməri buxarla üfürülməlidir.
56
 8.1.1.23 Qəza çəni dövri olaraq məhsuldan təmizlənməlidir.
8.1.1.24 İsti məhsullardan nümunə yalnız mahsul əvvəlcədən soyudulduqdan sonra təmiz
və quru qapağı olan metal qabda götürülür. Nümunəni əlcəksiz və qoruyucu eynəksiz götürmək
qadağandır.
8.1.1.25 Maye qazlardan və karbohidrogen kondensatından nümunələr aparatdakı
məhsulun maksimal təzyiqinə hesablanmış nümunəgötürənlərlə götürülməlidir. İynəli ventilləri
nasaz olan və yoxlanma müddəti keçmiş nümunəgötürənlərdən istifadə etmək qadağandır.
Ventillərin hermetikliyi ən azı 6 aydan bir yoxlanmalıdır.
8.1.1.26 Sahə rəisi və mexaniki nümunə götürənlərin təhlükəsiz saxlanmasına, istismarına
və vaxtında sınaqdan keçirilməsinə cavabdehdir.
8.1.1.27 Aparatların və tutumların baxma şüşələri istiyədavamlı şüşədən hazırlanmalı və
örtüyü olmalıdır.
8.1.1.28 Kondensatorlardan, soyuduculardan çıxan suyun tərkibində soyudulan məhsul
hissələri olmalı, əks halda aparat dərhal söndürülməlidir.
8.1.1.29 Bütün avadanlıqların, aparatların və əsas bağlayıcı quruluşların texnoloji sxemə
uyğun, aydın yazılmış nömrələri olmalıdır. Sxemdə layihəyə əsasən əsas yeraltı və yerüstü boru
kəmərləri göstərilməlidir.
Yalnız baş layihələndirici ilə razılaşdırıldıqdan sonra texnoloji sxemdə hər hansı bir
dəyişikliyin edilməsinə yol verilir.
8.1.1.30 Hər il sex (qurğu) rəisi texnoloji sxemin faktiki vəziyyətinə uyğunluğunu
yoxlayır. Sxemdəki xidmət heyətinin əməliyyat otağında, kompressorxanada və digər yerlərdə
asılmalıdır.
8.1.1.31 Aparatlar, tutumlar və boru kəmərləri boşaldılarkən qazı qazyığıcı şəbəkəyə və
ya məşəl boru kəmərinə istiqamətləndirməli, qalıq isə şama tərəf sıxışdırılmalıdır.
8.1.1.32 Sistemdəki hava təsirsiz qazla və ya neft qazı ilə şama tərəf sıxışdırılır.
Üfürmənin sonu çıxan qazın analizinə əsasən müəyyən edilir (oksigenin həcm miqdarı 1%-dən
çox olmamalıdır).
8.1.1.33 Qurğu cavabdeh mütəxəssislərin rəhbərliyi altında işə buraxılmalıdır.
8.1.1.34 Aparatlardan, tutumlardan havanın ümumzavod məşəl boru kəmərinə tərəf
sıxışdırılması qadağandır.
8.1.1.35 Xidmət heyəti qurğunun işə buraxılmasından əvvəl qurğuda suyun, buxarın,
təsirsiz qazın, elektrik enerjisinin olmasına əmin olmalıdır.
8.1.1.36 Qurğunu işə buraxarkən və onu istismar edərkən texnoloji reqlamentin tələblərinə
riayət olunmalıdır.
8.1.1.37 Qurğuya buxarı qəbul etməmişdən qabaq buxar xətlərində olan bütün drenajları
açmaq, sistemi qızdırmaq üçün isə buxar verilən xətdəki siyirtməni tədricən açmaq lazımdır.
8.1.1.38 Bir neçə buxar xətti olan buxar xəttinə buxar qəbul edərkən, əvvəlcə buxar
magistral xəttə qəbul edilməli, sonra isə buradan ayrı-ayrı xətlərə yönəldilməlidir.
8.1.1.39 Forsunkalara verilən qazvari yanacağın təzyiqinin yolverilən həddən aşağı
düşməsini və ya verilən maye yanacağının kəsilməsini bildirmək üçün borulu qızdırıcı sobalar
avtomat siqnallaşdırıcı ilə təchiz edilməlidir. Sobanın forsunkalarına verilən qazvari yanacağın
boru kəmərlərində forsunkalar qarşısında təzyiqi yolverilən həddən aşağı düşdükdə avtomatik
bağlanan bağlayıcı qapayıcı quraşdırılır.
8.1.1.40 Soba işləyərkən spiralvarı borulara, asılqanlara və sobanın hörgüsünə vizual
nəzarət təmin edilməlidir.
8.1.1.41 Borulardan qabarmalar, hörgü və ya asılqanlarda deformasiya olduqda işləmək
qadağandır.
8.1.1.42 Borular yanarsa “Qəzaların ləğv edilməsi” planına əsasən sobanın istismarı
dərhal dayandırılmalıdır.
8.1.1.43 Soba işləyən zaman dirsəklərin kamera qapılarını açıq saxlamaq qadağandır.
8.1.1.44 Dirsəklərində məhsul sızması olan borulu sobaların istismarı qadağandır.
Tıxacları kipləşdirməkdən ötrü yalnız borulardakı təzyiqi atmosfer təzyiqinə qədər azaltdıqdan,
spiralı məhsuldan çıxartdıqdan sonra sıxıcı boltların bərkidilməsinə icazə verilir.
8.1.1.45 Soba ocağında yanma rejiminin normal olması üçün bütün forsunkalar bərabər
yüklənməli, məşəlin uzunluğu isə eyni ölçüdə olmalıdır.
8.1.1.46 Forsunkaların yanmasına nəzarət edərkən qoruyucu eynəklərdən istifadə etmək
və soba gözlüyünə yandan baxmaq lazımdır.
8.1.1.47 Verilən yanacaq qazının daxil olduğu boru kəmərinin sobaya giriş yerində
bağlayıcı qapayıcı qoyulmalıdır, əməliyyat otağındakı lövhənin üzərində isə yanacaq qazın
verilməsini siqnalla bildirən quruluş qoyulmalıdır.
8.1.1.48 Sobanın forsunkalarını və ya odluqlarını yandırmamışdan əvvəl aşağıdakı
tələblər yerinə yetirilməlidir:
- təmir işlərinin başa çatmasına vəsobanın daxilində və xaricində materialların,
tullantıların və alətlərin olmaması;
- soba daxilində adamların olmaması;
- giriş lüklərini, qapaqları, partlayış pəncərələri bağlanmalı;
- məhsul və yanacaq xətlərində bağlayıcı siyirtmələrin olmaması;
- sobanın spiralı üzrə məhsulun sirkulyasiyası tənzimlənməli;
- sobanın yanma kamerasını tüstü borusundan buxar görünəndən ən azı 15 dəq sonra
buxarla üfürməli, yanacaq qazının boru kəmərini hava qalıq-larından şama tərəf üfürməli;
8.1.1.49 obanın forsunkalarını yalnız məşəldən və ya fitildən istifadə etməklə
yandırmağa icazə verilir.
8.1.1.50 Maye yanacaqla işləyən forsunkaları yandırarkən forsunkanı yandan qurmaq,
yanan məşəli əvvəlcə ona yaxınlaşdırmaq, hava və buxarın daxil olması üçün ventili açmaq və
yalnız bundan sonra forsunkanın yanındakı yanacaq boru kəmərində quraşdırılmış ventili
tədricən açmaq olar.
8.1.1.51 əşəldə hopdurucu kimi tezalışan mayelərdən (benzin, liqroin) istifadə etmək
qadağandır.
8.1.1.52 Yanan məşəli quru yeşiklərdə söndürmək lazımdır.
8.1.1.53 Forsunkaya qazla birlikdə kondensat düşərsə, sobaya qaz verən ventil dərhal
bağlanmalı və kondensat axıdılmalıdır.
8.1.1.54 Maye yanacağın və qazın təzyiqi yanacaq boru kəmərində avtomatik
tənzimlənməlidir.
8.1.1.55 Əgər qaz yanmasa və ya yanma kəsilərsə, forsunkanın ventilini bağlamaq, ocağı
buxarla forsunkalara gələn qaz xəttinin isə şama tərəf qazla üfürmək, sonra isə forsunkanı təkrar
yandırmaq lazımdır.
8.1.1.56 Bacanın sobadan tüstü borusuna qədər olan hissəsində sorma dövri olaraq
yoxlanılmalıdır.
8.1.1.57 Qəza və ya dayanma hallarında sobanın spiralını üfürmək, qaz və ya buxar
kəmərində əksklapanlar və iki-iki bağlayıcı siyirtmə quraşdırılmalıdır. Siyirtmənin kipliyinə
nəzarət üçün və buxar kondensatını axıtmaq üçün siyirtmələr arasında nümunə kranı qoymaq
57
vacibdir. Spiralı buxarla üfürmək üçün boru kəməri daim qızdırılmış və kondensatdan
boşadılmış vəziyyətdə olmalıdır.
8.1.1.58 Sobanın yanma kameraları və dirsəklərin qutuları buxarsöndürən sistemlə təchiz
edilməlidir. Buxarsöndürmə boru kəmərinin ventili yandığdan təhlükəsiz və yaxınlaşmaq üçün
rahat yerdə və sobadan ən azı 10m məsafədə yerləşdirilməlidir.
8.1.1.59 Bütün işləməyən forsunkalara gələn qaz boru xətləri bağlanmalıdır.
8.1.1.60 Panelli odluqları yandırmamışdan əvvəl kollektordakı qazın təzyiqinin verilmiş
normaya uyğunluğuna əmin olmaq lazımdır.
8.1.1.61 Sobanı yandırarkən baxış pəncərəsindən yandırılmış fitili odluqların birinin
qarşısında yerləşdirmək və qaz xəttindəki ventili açmaq lazımdır.
Odluqlar “sonrakı əvvəlkindən”prinsipi ilə yanır.
8.1.1.62 Panelli odluq blokunu 2 nəfər yandırmalıdır.
8.1.1.63 Sobanı istismar edərkən odluqların bölüşdürücü kameralarının xarici divarlarının
temperaturuna nəzarət olmalı, temperatur kəskin artdıqda odluq söndürülməlidir.
8.1.1.64 Parıltı olarsa odluq söndürülməli və ucluq təmizlənməlidir.
8.2 Qazın nəqlində istifadə edilən texnoloji boru kəmərləri
8.2.1 Tərkibində nəmlik olan qazları və məhsullaı nəql edən boru kəmərləri istilik
izolyasiyası ilə qorunmalı və ya lazım olarsa qızdırıcı qurğu ilə təchiz olunmalıdır
8.2.2 Bağlayıcı armaturalarınəmir ediləcək neft məhsulları kəməri hissəsi başqa kəmərləri
və aparatlardan siyitrtmələr və bağlayıcılarla ayrılmalıdır.
8.2.3 Flans birləşmələrini açarkən borunun içərisindəki məhsulu axıtmaq üçün ilk
növbədə aşağı hissədən boltları açmaq lazımdır.
8.2.4 Qaynaqla təmir işləri aparılacaq neft məhsulları kəməri qabaqcadan məhsuldan azad
edilməli, su buxarı ilə üfürülməli və başqa boru kəmərlərindən, çənlərdən və aparatlardan
bağlayıcılar vasitəsilə ayrılmalıdır.
8.2.5 Neft məhsulları nəql edən kəmərlərdə qaynaqla götürülən işlər “Partlayıştəhlükəli
obyektlərdə qaynaqla görülən işlərin təhlükəsiz aparılmasının təşkili” üzrə təlimata müvafiq
yerinə yetirilməlidir.
8.2.6 Qaz çıxması ehtimalı olan təmir işlərini görərkən iş yeri hasara alınmalı, onun
yanında isə xəbərdaredici lövhə və ya nişan asılmalıdır.
8.2.7 Yeraltı qaz kəmərlərinə baxış və ya təmir üçün qazılmış xəndək açıq və iş görmək
üçün geniş olmalıdır.
8.2.8 Qazla dolu qaz kəmərlərində təmir işləri vaxtı quyularda, pis ventilyasiya olunan
yarğanlarda və başqa oxşar yerlərdə bu qaydaların tələblərinə əsasən yerinə yetirilməlidir.
8.2.9 Müəssisə ərazisindən çəkilmiş yanar və mayeləşdirilmiş yanar qazlar, tezalışan və
yanar məhsullar nəql edən texnoloji boru kəmərləri yanmayan yerüstü dayaqlar və estakadalar
üzərindən çəkilməlidir. I yarus yüksəkliyində estakada kalonunun odadavamlılıq həddi 1 saatdan
az olmamalıdır.
8.2.10 Yanar və mayeləşdirilmiş yanar qazların, tezalışan və yanar mayelərin nəqli üçün
tətbiq edilən boruların şüşədən və digər kövrək materiallardan, həmçinin yanan və çətinyanan
materiallardan (flüor, polietilen, vinilplast və s.) hazırlanmasına icazə verilmir.
8.2.11 Müəssisə ərazisinin xaricində dəmiryol relsləri ilə avtomobil yolları ilə yerüstü
kəsişən texnoloji boru kəmərlərinin altından qoruyucu metal novlar quraşdırılmalıdır.
8.2.12 Zavod daxilində dəmiryol xətləri, avtomobil yolları ilə yeraltı kəsişən texnoloji
boru kəmərləri diametri öz diametrindən 100-200 mm böyük olan polad futlyardan
yerləşdirilməlidir. Futlyarların ucları qatranlı kəndirlə kipləşdirilməli, üstünə bitum tökülməli,
avtomobil yolunun hərəkət hissəsinin kənarından və ya dəmiryolun kənar relsindən hər ili tərəfə
2m çıxarılmalıdır.
8.2.13 Texnoloji qurğunun (sexin) sexlərarası boru kəmərləri ilə birləşdirilən boru
kəmərləri ayırıcı (kəsici) quruluşla təmin edilməlidir.
8.2.14 Yanar və maye qazlar, tezalışan və yanar məhsullar nəql edən texnoloji boru
kəmərlərinin müəssisə ərazisi daxilində ayırıcı (kəsici) quruluşu olmalıdır.
8.2.15 Flanslı birləşmələr üçün aralıq material kimi, nəql edilən mühitə davamlı və iş
prosesinin parametrlərinə cavab verən materiallar tətbiq etmək lazımdır.
8.2.16 Yanar məhsullar nəql edilən sexlərarası texnoloji boru kəmərlərinin altında
avadanlığın quraşdırılmasına icazə verilmir. Boru kəmərlərindən mayeləri drenaj etmək üçün
tutumları və onların nasoslarını estakada ölçülərindən kənarda yerləşdirmək lazımdır.
8.2.17 Texnoloji boru kəmərlərinin dağılmaqdan mühafizə edilən, yanmayan istilik
izoləsi olmalıdır.
8.2.18 Yanar və maye yanar qazları, tezalışan və yanar məhsulları, oksigen və aqressiv
(yeyici) mühitləri, buxar istilikdaşıyıcılarını və digər məhsulları nəql edən çoxyaruslu boru
kəmərlərini eyni yerdən çəkərkən aşağıdakı tələblərə riayət olunmalıdır:
a) aqressiv mühitlərin nəqli üçün boru kəmərlərini estakadanın aşağı yarusunda çəkmək;
b) asetilen xətləri digər boru kəmərlərinə nisbətən yuxarı yarusun kənarından
çəkilməlidir.
c) oksigen xətlərini yağ və oksigenlə qarşılıqlı əlaqəsi zamanı partlayış verə bilən
məhsullar nəql edilən xətlərlə eyni yerdən çəkərkən onları estakada yarusunun əks tərəflərində
yerləşdirmək lazımdır.
Oksigen boru kəməri ilə digər boru kəmərləri arasındakı işıq zolağı 0,25m az
olmamalıdır.
ç) maye yanar qazlar nəql edilən izolə edilməmiş boru kəmərlərini və qızğın mühiti
nəql edən boru kəmərlərini estakada yarusunun bir-birinə əks tərəflərdə yerləşdirmək lazımdır.
Qeyd: Qaynaq işlərini yerinə yetirmək üçün estakadada müvəqqəti
asetilen xətlərinin çəkilməsi qadağandır.
8.3 Əmtəə-xammal parkları, yanar və tez alışan
mayelər üçün nasosxana
8.3.1 Çənlərin istismarı “Metal çənlərin təlimata uyğun təmiri və texniki istismarı
qaydaları”-nın tələblərinə əsasən aparılmalıdır.
8.3.2 Anbarlarda, ayrıca quraşdırılmış çənlərdə yanğın təhlükəsizliyi tələblərinə və
normalarına əsasən ilkin və stasionar yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz edilməlidir. Ayrıca
yerləşdirilmiş çənlərdə və anbarın ərazisində yerləşdirilmiş bütün çənlərdə nəzərdə tutulmuş
yerlərdə quraşdırılan yanğındansöndürmə vasitələri saz vəziyyətdə olmalıdır.
8.3.3 Anbarların daxilində əsas çənlərdən əlavə, tezalışan və yanar məhsulları qəza vaxtı
sistemdən boşaltmaq üçün çənlər quraşdırmağa icazə verilir.bu çənlərin sayı və həcmi
58
sistemdən boşaldılmış məhsulun miqdarına əsasən hesablanır və çən parkındakı çənlərin ümumi
həcminə daxil edilir.
8.3.4 Çənlərin ərazilərinin və meydançalarının bəndləri təmiz saxlanılmalıdır.Təcili olaraq
tökülmüş neft məhsulları və quru otlar ərazidən təmizlənməlidir.
8.3.5 Çən parklarının ərazisinin bəndlərinə traktor və avtomobillərin təmir ilə əlaqədar
olaraq buraxılması yalnız müəssisənin baş mühəndisinin və ya müavinin icazəsi olduğu halda
aparılmalıdır.
8.3.6 Xəndəkdəki boru kəmərlərinin təmiri və yaxud boru kəmərlərinin çəkilməsindən
sonra xəndək bəndləri torpaqla örtülməli və əvvəlki vəziyyətə salınmalıdır.
8.3.7 Çən parkının ərazisi və ayrıca yerləşdirilmiş çənlər sutkanın qaranlıq vaxtlarında
projektorlarla işıqlandırılmalıdır.
Açıq anbar xəndəklərində elektrik avadanlıqlarının və elektrik kabel xətlərinin
quraşdırılmasına icazə verilmir. Yerli işıqlandırma qurğuları, avtomatik nəzarət cihazları
partlayışdan təhlükəsiz icrada olmalıdırlar.
8.3.8 Çənlərin günəş şüalarından qızmasının qarşısını almaq üçün açıq rənglə
rənglənməlidir.Müvafiq rayonlarda çən daxili məhsulun 45 0 S-dən yuxarı qızmasının qarşısını
almaq üçün əlavə olaraq təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir. Çən istilik keçirməyən izolyasiya
və yaxud soyudulmaq üçün su şırnağı ilə təchiz olunmalıdır.
8.3.9 Parkın ərazisində yerləşən çənlərin damı qış aylarında daimi olaraq qardan
təmizlənməli, həmçinin çən parkının ərazisi, yollar və yanğın keçidləri qardan təmizlənməlidir.
8.3.10 Çən parkında kommunikasiya boru kəmərləri elə quraşdırılmalıdır ki, qəza
zamanı məhsulu bir çəndən digərinə sorub vurmaq mümkün olsun.
8.3.11 Gecə vaxtlarında çəndə məhsulun səviyyəsinin ölçülməsi və ondan nümunə
götürülməsi işlərinin aparılmasına yalnız partlayışdan mühafizəli fənərlərdən istifadə edilməsinə
icazə verilir.
8.3.12 Çən tutmlarının drenaj üsulu ilə təmizlənməsi aparılarkən məhsul sızmasının
olmaması üçün çirkli suların olmamasına diqqət vermək lazımdır.
8.3.13 Ayrıca dayanmış xətdən tutuma məhsulun doldurulması qadağandır. Çöküntüsü
olmayan tutumların doldurulması zamanı (texniki müayinədən və yaxud təmizlənmədən) yanğın
təhlükəli qatışığın alınmaması üçün müvafiq tədbirlər görülməlidir: təsirsiz qazla və su buxarı ilə
üfürülməli və prosesə diqqətlə nəzarət edilməlidir.
8.3.14 Çənə və tutumlara mayeləşdirilmiş karbohidrogen qazlarının (MKHQ) təlimata
uyğun hesabatla yolverilən həddən artıq doldurulması qadağandır.
Çəndə, tutumda mayeləşdirilmiş karbohidrogen qazlarının (MKHQ) səviyyəsinə nəzarət
etmək üçün əməliyyat (operator) otağındakı lövhənin üzərində avtomatik məsafədən ölçmə
cihazları quraşdırılmalıdır.
8.3.15 Səviyyəyə vizual nəzarət etmək üçün tutumlarda ölçü şüşələri quraşdırılmağa
icazə verilir. Ölçü şüşələrini qoruyucu qapaqla qorumaq vacibdir. Şüşədə tutumun dolma həddi
qırmızı xətlə göstərilməlidir.
8.3.16 Tikişlərdə, əsas metalda eləcədə avadanlıqda və armaturda sızma aşkar edilərsə,
məhsul dərhal boşaldılmalı və çən təmirə hazırlanmalıdır.
8.3.17 Pirofor birləşmələrin əmələ gəlməsi nəticəsində yanğın və partlayış təhlükəli
hadisələrin qarşısını almaq üçün “ Tutumlarda neft məhsullarının istismarında prifor
çöküntülərin əmələ gəlməsi ilə mübarizə təlimatı”-nın tələblərinə müfaviq olaraq tədbirlər
görülməlidir.
8.3.18 Nasosxananın avadanlığı, döşəməsi, xəndəkləri daim təmiz saxlanmalıdır.
Döşəmələri, xəndəkləri yuduqdan sonra tərkibində turşu, əsas və zəhərləyici birləşmələr olan
tullantı suları maqistral şəbəkəyə və sənaye kanalizasiyalarına axıtmazdan əvvəl
zərərsizləşdirilməlidir.
8.3.19 Nasosxanaların və boru kəmərlərinin divarları rənglənməlidir. Boru kəmərlərində
məhsulun axın istiqaməti, avadanlıqlarda texnoloji sxemə müvafiq işarələr, mühərrikdə isə
rotorun fırlanma istiqaməti göstərilməlidir.
8.3.20 Sürtkü materiallarını nasosxanalarda gündəlik tələbata uyğun miqdarda
saxlanılmalıdır. Ayrı-ayrı hallarda yağ yığan kranla təchiz olunmuş kip tutumlarda yağ
ehtiyatlarının saxlanması yanğından mühafizə orqanlarının icazəsi müəyyən müddətə uzadıla
bilər.
8.3.21 Nasosxanalar avadanlıqların müəyyən ağır hissələrini qaldırmaq üçün
yükqaldırıcı qurğularla təchiz olunmalıdır.
8.3.22 Nasosların arasındakı keçidləri materiallarla, avadanlıqlarla və ya hər hansı
ləvazimatlarla doldurmağa icazə verilmir.
8.3.23 Nasosxana binalarında nasoslar və boru kəmərləri elə yerləşdirilməlidirki,
onlara xidmət, təmir və baxış asan yerinə yetirilsin.
8.3.24 Nasosxanaların istismarı zamanı nasosların və boru kəmərlərinin kipliyi üçün
onlara ardıcıl nəzarət qoyulmalıdır.
8.3.25 Nasosların armaturları nasosun pasportunda göstərilən şərti təzyiqə uyğun
seçilməlidir.
8.3.26 İşləyən nasosdan ehtiyat nasosuna keçərkən müvafiq siyirtmələr düzgün açılmalı
və nasos işə buraxılmağa hazır olmalıdır.
8.3.27 Sorucu və sıxıcı kollektorlardan ehtiyat nasoslarını açmaq üçün siyitrmələrdən
istifadə etmək lazımdır.Bu məqsədlə tıxaclar quraşdırmaq qadağandır.
8.3.28 Ehtiyat nasos işə buraxılış üçün həmişə hazır olmalıdır.
8.329 Nasos işləyən zaman onu təmir etməyə icazə verilmir.
8.3.30 Nasos işləyə-işləyə onun hərəkətdə olan hissələrinin yağlama prosesinin
təhlükəsiz aparılması üçün xüsusi qurğu quraşdırılmalıdır.
8.3.31 Nasosun istismarı zamanı onun çıxışındakı təzyiqi göstərən manometrin normal
işləməsini təmin etmək lazımdır. Manometrsiz və ya nasaz manometrlə işləmək qadağamndır.
8.3.32 Mərkəzdənqaçma nasosunun mühərrikə qoşulma muftasında qoruyucu örtük
(çəpər) olmadıqda nasosu işə salmaq və istismar etmək qadağandır.
8.3.33 Nasosların diyircəkli yastıqları sürtkü yağları ilə lazımınca yağlanmış olmalıdır.
Diyircəkli yastığın qızması yolverilməzdir.
8.3.34 Nasos dayandırıldıqda kipkəclərin soyudulması üçün verilən su, kipkəcin
boşluqlarından nasosun kamerasına düşməsi üçün kəsilməlidir.
8.3.35 Qabaqcadan kondensatı bayıra buraxmadan və buxar silindrlərini qızdırmadan
buxar nasoslarını işə salmaq qadağandır. Bu halda nasosun atqı boru xəttində siyirtmə açıq
olmalıdır.
8.3.36 Maye qazların, tezalışan maddələrin və zəhərli mayelərin vurulması üçün məhsul
buraxılmadan kipkəcsiz və membranlı nasoslardan istifadə edil məsi məsləhət görülür.
8.3.37 Kimyəvi turşuları vuran nasosların sazlığına nəzarət olunmalıdır.
8.3.38 Turşuvuran nasos işləyərkən kipkəclərin və başqa birləşmələrin möhkəmliyini
izləmək, sızma hallarında nasosu saxlamaq və sızmanı ləğv etmək lazımdır.
59
 8.3.39 Turşuvuran nasoslardakı bütün işlər (təmizləmə, yuma, nasoslardakı kipkəclərin və
turşu xətlərindəki siyirtmələrin dəyişdirilməsi) nasosun işi dayandırıldıqdan və sistem turşudan
azad edildikdən sonra görülə bilər.
8.3.40 Tezalışan və tezyanan mayelərin hava ilə basma üsulu ilə nəql edilməsi qadağandır.
8.3.41 Hər mərkəzdənqaçma nasosunun çıxış boru kəmərində əksklapan quraşdırılmalıdır.
8.3.42 Ehtiyat nasosu daim hazır vəziyyətdə olmalıdır.
8.3.43 Tezalışan və tezyanan məhsulları vuran nasosların gövdələri, onlarla bir çərçivədə
olan elektrik mühərrikinin yerləbirləşmiş olmasına baxmayaraq, yerlə birləşdirilməlidir.
8.4 Doldurma-boşaltma qurğuları və estakadası
8.4.1 Boşaltma-doldurma əməliyyatları “Qaz təsərrüfatında mühafizə zonaları və
təhlükəsizlik tədbirləri Qaydaları” na və digər texniki-normativ sənədlərin tələblərinə tiayət
etməklə yerinə yetirilməlidir.
8.4.2 Dəmir yol sisternləri boşaldılma və doldurulmağa dartınma, itələmə olmadan
ehtiyyatla verilməlidir.
8.4.3 Doldurulma-boşaldmaya verilən dəmiryol sisterinlərinə mütləq ehtiyyat 2 ədəd boş
yaxud yanğın törətməyən vaqon qoşulmalıdır.
8.4.4 Təkərlərinə xüsusi başmaqlar bərkidilməyən boşaltma-doldurma qurğusuna
dəmiryol sisternlərinin buraxılması qadağandır. Bu məqsədlə xüsusi qığılcım verməyən metaldan
və yaxud taxtadan hazırlanmış başmaqlardan istifadə edilməlidir.
8.4.5 Dəmiryol sisterinlərinin birləşdirilməsi və ayrılması boşaltma-doldurma
məntəqəsindən kənarda aparılmalıdır.
8.4.6 Boşaltma-doldurma estaqadalarının hər iki tərəfində, ayrıca olaraq nəzarət siqnal
dayaqları boşaltma-doldurma vaqonunun dörddən bir hissəsi (1/4 hissə) məsafəsində
quraşdırılmalıdır.
Doldurma əməliyyatına başlayarkən lokomotivin əraziyə daxil olması qadağandır.
8.4.7 Dəmiryol sisternlərindən boşaltma-doldurma əməliyyatlarına başlamazdan əvvəl
lokomotiv estakadanın ərazisindən azı 100 metr uzaqlaşdırılmalıdır.
8.4.8 Yanacaq olan sisternlərə rezin-parçadan hazırlanmış boruların və digər cihazların
quraşdırılması zamanı lyukların qapaqlarını zərbəsiz bağlanmalıdır. Boşaltma-doldurma
əməliyyatı vaxtı xüsusi, qığılcım verməyən metaldan hazırlanmış alətlərdən istifadə olunmalıdır.
8.4.9 Sıxılmış hidrogen-sulfid qazının boşaldılması və doldurulması QOST-un tələblərinə
uyğun olaraq rezin əlcəklərdən istifadəsinə icazə verilir. Stasionar borulu qurğularda rezin
əlcəklərin istifadəsi qadağandır.
8.4.10 Boşaltma-doldurma əməliyyatı zamanı çənlərin tam doldurulması qadağandır.
8.4.11 Estaqadaların sarğılarında sızma aşkar olduqda təcili tədbirlər görülməlidir, əks
halda işlər dərhal dayandırılmalıdır.
8.4.12 Boşaltma-doldurma çənlərinin təmir işlərinin estakadanın ərazisində aparilması
qadağandır.
8.4.13 Tezalışan isti məhsullardan və sıxılmış yanar qazlardan boşaltma-doldurma
qurğuları müəyyən məsafədə yerləşdirilməlidir.
8.4.14 Məhsulların boşaldılması doldurulması əməliyyatları aparılmadığı vaxtlarda
çənlərin estakadalarda borular vasitəsi ilə birləşdirilmiş halda saxlanması qadağandır.
8.4.15 Doldurma-boşaltma qurğularının bilavasitə yerləşdiyi yerlərdə dəmiryol xətti ilə
lokomotivin hərəkəti qadağandır.
8.4.16 Dəmiryol estakadasının 100 metr radiusunda odlu işlərin aparılması vaxtı
doldurma-boşaltma əməliyyatının aparılması qadağandır.
8.4.17 Estakada mütləq buxar dayaqları ilə təchiz olunmalıdır. Açıq alovdan istifadə
etməklə donmuş boruların qızdırılması qadağandır.
8.4.18 Doldurulan-boşaldılan dəmiryol estakadasını normaya uyğun ilkin
yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz olunmalıdır.
8.4.19 Dəmiryol çənləri və metal konustruksiyalı estakadaları lafet lüləli, suyun
çilənməsi üçün qurğu quraşdırılmalıdır.
8.4.20 Doldurma-boşaltma estakadasının açılıb-bağlanan körpüsü, gizli boltlarla
bərkidilmiş ağac yastıqlarından ibarət olmalıdır.
8.4.21 Estakadanın işıqlandırılmasında partlayışdan mühafizəli çıraqlardan istifadə
edilməlidir.
8.4.22 Sutkanın qaranlıq vaxtı yerli işıqlandırma ilə bərabər doldurma-boşaltma
əməliyyatları zamanı partlayışdan mühafizəli daşınan fənərlərdən (çıraqdan) istifadə
edilməlidir.
8.5 Qaz kompressor stansiyaları, sıxılmış qazların qəbulu,
nəqli və boşaldılması, avtosisternlərin və balonların sıxılmış
qazla doldurulması zamanı yanğın təhlükəsizliyi tələbləri
8.5.1 Kompressor binası telefonla təmin olunmalıdır.
8.5.2 Kompressorların yerləşdirilməsi, onların arasındakı və binaların divarları arasındakı
məsafə normaya uyğun olmalıdır
8.5.3 Kompressor binasında və ya onun yaxınlığında qaz yığılması yığıldıqda, “ləğvetmə
planına” əsaslanaraq xidmət heyətinin təhlükəsizliyi təmin olunmalıdır.
8.5.4 Kipkəclərdən, silindr ştoklarından və fənərlərdən ayrılan zərərli maddələri yığmaq
üçün yerli sorucular quraşdırılmalıdır.
8.5.5 Flans birləşmələri üçün nəql edilən məhsullara və iş prosesinin göstəricilərinə
davamlı olan kipkəc materiallardan istifadə etmək lazımdır.
8.5.6 Kompressorların rahat və təhlükəsiz xidməti üçün lazım gəldikdə kompressor
qaydaların tələblərinə uyğun meydançalarla və nərdivanlarla təchiz olunmalıdır.
88.5.7 Kompressorun sənədindəki göstəricilərə uyğun gəlməyən işçi məhsulları çəkib-
vurmağa icazə verilir.
8.5.8 Kompressor binasında ventilyasiya qurğusunun sazlığı və fasiləsiz işləməsi təmin
olunmalıdır.Nasaz ventilyasiya ilə və ventilyasiyası işə salınmadan kompressorun işə saılmasına
icazə verilmir.
8.5.9 Kompressor binasında yükqaldırıcı mexanizmlər olmalıdır.
8.5.10 Kompressor qurğuları temperatura, təzyiqə və qüvvədə olan normalara uyğun
başqa parametrlərə nəzarət etmək üçün məsafədən idarə edilən cihazlarla təchiz edilməlidir.
8.5.11 Ehtiyat kompressorları qəbul və vurma xətlərindən açıq olmalıdır.
8.5.12 Kompressorlar işləyən zaman silindrlərin və mexanizmlərin düzgün yağlanması
qaydalarına nəzarət edilməli, yağların dağılmasına və səpələnməməsinə yol verilməməlidir.
8.5.13 Hər bir sıxılma pilləsindən sonra sıxılmış qaz və ya hava yağdan təmizlənməsə,
kompressorun işləməsinə icazə verilmir.
8.5.14 Kompressorun qəbulundakı separatorda mayenin səviyyəsini izləmək və
kompressora keçməməsi üçün vaxtlı-vaxtında suyu kənara axıtmaq lazımdır. Mayenin
60
separatorda səviyyəyə nəzarət etmək üçün səviyyə həddindən aşağıda kompressoru saxlamaq
üçün səs və işıq siqnalvericisi və bloklama nəzərdə tutulmalıdır.
8.5.15 Partlayış təhlükəli yanar qazların yığılması ehtimalı olan kompressor binalarında,
texnoloji və konstruksiya cəhətdən kompressorla əlaqəsi olmayan aparatların və avadanlıqların
yerləşdirilməsi qadağandır.
8.5.16 Kompressor işləyərkən hər bir sıxılma pilləsinə görə qazın təzyiqinə nəzarət
edilməlidir ki, təzyiq qəbul olunan normadan artıq olmasın.
Kompressorda təzyiqə nəzarət etmək üçün o, manometr və avtomatik təzyiq
tənzimləyicisi ilə təchiz olunmalıdır.
8.5.17 Kompressorların bütün birləşmələrinin və onların qaz kəmərlərinin kipliyini
normada müəyyən edilmiş qaydada yoxlamaq lazımdır. Qaz buxarlanması yaranarsa, kompressor
dayandırılmalı, nöqsan araşdırılmalıdır. Kompressor işləyən vaxt qaz sızmasını ləğv etməyə
icazə verilmir.
8.5.18 «Üfürülmə» ilə təchiz olunmuş elektrik mühərriklərindən istifadə edərkən,
təmirdən çıxmış kompressoru işə salmazdan əvvəl elektrik mühərrikinin üfürülməsi üçün daxil
olan havanın müəyyən olunmuş təzyiqdən aşağı təzyiqdə kompressorun elektrik mühərrikinin işə
salınmasının “qadağan” edən və dayandırılmasını həyata keçirən bloklayıcının sazlığı
yoxlanılmalıdır.
8.5.19 Kompressorun qəbul xəttində qazın temperaturunun onun kondensasiya
temperaturuna qədər aşağı düşməsinə yol verilməməlidir.
8.5.20 Mayeləşdirilmiş qazların dəmir yolu sisternləri ilə daşınması «Pravila ustroystva i
bezopasnoy gkspluataüii sosudov, rabotaöhix pod davleniem» sənədinin tələblərinə cavab
verməlidir.
8.5.21 Doldurma-boşaltma əməliyyatı sutkanın işıqlı vaxtı aparılmalıdır. Bu
əməliyyatların qaranlıq vaxtı aparılmasına yalnız xüsusi hallarda, normalara uyğun
işıqlandırılma olduqda icazə verilir.
8.5.22 QDS-in ərazisinə daxil olan lokomotivin tüstü borusunda qığılcımsöndürən
quraşdırılmalıdır. Dəmir yolu sisternlərinin manevri üçün istifadə olunan elektrodrezdina və
elektrobucurqadların mühərrikləri və elektirik avadanlıqları, motodrezinaların tüstü çıxan
boruları isə qığılcımsöndürən tərtibatla təchiz olunmalıdır.
8.5.23 Dəmir yolu sisternlərindən mayeləşdirilmiş qazların boşaldılmasına başlamazdan
əvvəl lokomotiv QDS-in ərazisindən ən azı 20 metr uzaqıaşdırılmalıdır.
8.5.24 Qazı boşaltmağa başlamazdan əvvəl dəmir yolu sisternlərinin təkərləri dəmir yolu
relsində xüsusi taxta və yaxud qığılcım törətməyən metal başmaklarla bərkidilməlidir.
Sisternlərin qadağan olunmuş keçidlərində 100 metr məsafədə bütün odlu işlərin aparılması
qadağandır, həmçinin sisternlərin doldurma-boşaltma üçün təyin olunmuş rezin-parça qolları
yerlə birləşdirilməlidir. Yalnız doldurma-boşaltma əməliyyatı qurtardıqdan, sisternlərin
ventillərinin ştuserlərinə tıxaclar qoyulduqdan sonra sisternləri yerləbirləşdirmə qurğularından
açmaq olar.
8.5.25 Mayeləşdirilmiş qazları sisterndən çənlərə boşaldılması əməliyyatından əvvəl
siyirtmələrin açıq və ya bağlı olması diqqətlə yoxlanılmalıdır. Siyirtmələrin boşaltma boru
kəmərini nəzarətsiz qoymaq qəti qadağandır. Boru kəmərləri ilə mayeləşdirilmiş qazların nəql
edilməsi üçün xüsusi hazırlanmış nasoslar və kompressorlar işlədilməli və fraksiyaların
vurulması üçün yararlı olmalıdır.
8.5.26 Sistern ilə estakadanın boşaltma-doldurma qurğusunun işçi təzyiqi 1,6 Mpa olan
və zavod istehsalı olan rezin-parça qollarla birləşdirilməlidir. Rezin-parça qollar QOST 18698-
79 tələblərinə uyğun olmalıdır.
8.5.27 Təzyiq altında olan rezin-parça qolların dartılması qadağandır. Rezin-parça
qolların ayrılmasına sisternin dayandırılmasından sonra icazə verilir. Rezin-parça qolların
çıxması və yaxud dağılması zamanı təcili olaraq sisternin ventilini bağlamaq və boşaltma
kommunikasiya qurğusunu, nasos-kompressor avadanlığını bağlamaq və nasazlığın aradan
qaldırılması üzrə tədbirlər görülməlidir.
8.5.28 Rezin-parça qollarda qalmış qalıq qazı təmizləmək üçün texnoloji borular
sisteminə və yaxud atqı şamına tərəf yönəltmək lazımdır.
8.5.29 Mayeləşdirilmiş qazları nəql edən sisternlərin yaxınlığında yanğın baş verdikdə
təcili olaraq sisternlər təhlükəsiz yerə çıxarılmalıdır. Sisterni təhlükəsiz yerə çıxarmaq mümkün
olmadıqda o, su şırnağı ilə soyudulmalıjdır.
8.5.30 QDS-in doldurma-boşaltma estaqadasında drençer tipli stasionar çiləyici qurğu
olmalıdır. Doldurma-boşaltma eskadasında stasionar lafet dirək çiləyicisindən istifadə etmək
olar.
8.5.31 QDS-dən «Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii sosudov, rabotaöhix pod
davleniem» sənədinin tələblərinə cavab verən xüsusi hazırlanmış balon və avtosisternlərə
mayeləşdirilmiş qazlar doldurulmamalıdır.
8.5.32 Mayeləşdirilmiş qazları daşımaq üçün nəzərdə tutulan avtosisternlər istismardan
əvvəl FHN-nin Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz Görülməsi və Dağ-mədən Nəzarəti Dövlət
Agentliyindən qeydiyyatdan keçməlidir.
8.5.33 Bağlı doldurma otaqlarında hava-sorucu ventilyasiya sistemi işlədiyi halda
balonları mayeləşdirilmiş qazlarla doldurulmasına icazə verilir.
8.5.34 Avtosisternlərin və yaxud balonların həddinən artıq doldurukması qadağandır.
Balonlardan qaz bu məqsəd üçün nəzərdə tutulan xüsusi tutumlara boşaldılır, avtosistenlərdən
isə QDS-in saxlama bazasının digər dolmamış çənlərinə boşaldılır. Buxarlanmayan qazları açıq
qablara yaxud istehsalat kanalizasiyasına boşaltmaq qadağandır. Artıq qazın havaya buraxılması
qadağandır.
8.5.35 Bütün doldurulmuş balonların ventilləri və yivli birləşmələri germetikliyə
yoxlanılmalıdır. Əgər balon qazla doludursa yaxud qazsızlaşdırılmayıbsa balonda təmir işi
aparmaq qadağandır. Ventil germetikliyə yoxlanıldıqdan sonra balonun boğazlığına qoruyucu
qapaq taxılmalıdır.
8.5.36 Balonların və ventillərin təmiri yalnız QDS-in təmir sexlərində (emalatxanalarda)
aparılmalıdır. Balonlar təmir bölməsinə isti su ilə yuyulmuş halda, yaxud buxara verildikdən
(qazsızlaşdırıldıqdan) sonra gətirilməlidir.
Balonun buxara verilməsi və isti su ilə yuyulmasının tarixi və nömrəsi xüsusi jurnalda
qeyd edilməlidir.
8.5.37 Doldurma şöbəsində dolu balonların yığılması və saxlanması qəti qadağandır.
Doldurulmuş balonların yığılmasına və saxlanılmasına yanmayan materialdan hazırlanmış
xüsusi ayrılmış meydançaların olması şərti ilə icazə verilir.
8.5.38 Balondoldurma şöbəsində yanğınların söndürülməsi avtomatik yanğınsöndürmə
sistemi ilə təchiz olunmalıdır.
8.5.39 Mayeləşdirilmiş qazların avtosisternlərlə daşınması “Təhlükəli yüklərin avtomobil
nəqliyyatı ilə daşınması Qaygaları”-nın tələblərinə cavab verməlidir.
61
 8.5.40 Avtosisternlərin mayeləşdirilmiş qazlarla doldurulması zamanı mayenin
səviyyəsinə diqqətlə nəzarət edilməlidir. Avtosisternin normadan artıq doldurulması qadağandır.
Avtosisterndən qazı boşaldan zaman rezin-parça qollardan qalıq qazların tam çıxarılması
yoxlanılmalıdır, qazların buxar və maye fazaları boşaltma kolonkalarından boru sisteminə yaxud
üfürülmə şamına doğru yönəldilməlidir.
8.5.41 Doldurma qurtardıqdan sonra sisternin ventilinin stuserinə tıxac və plomb
qoyulmalıdır. Avtosisternin mühərriki dayandıqdan sonra boşaltma ştuserindən tıxac
çıxarılmalıdır, boşaltma rezin-parça qollar və ştuserə qoyulmuş tıxac ayrıldıqdan sonra mühərrik
işə salınmalıdır. (əməliyyatlardan sonra 10 dəqiqədən tez olmamaq şərti ilə)
8.5.42 Avtosisternlərin mühərriki doldurma və su çilənməsi vaxtı işləməməlidir.
Mayeləşdirilmiş qazları vurmaq üçün nasos avadanlığı olan avtomobilin mühərrikini xüsusi
hallarda işə salmaq olar. Avtosisternlərin tüstü çıxan borusunda qığılcımsöndürən mühərrikindən
tüstüçıxaran borulu maşının qabaq tərəfinə keçirilməlidir, radiatordan əvvəl keçirilmiş
tüstüçıxaran maşınların istifadə edilməsi qadağandır.
8.5.43 Avtosisternin sürücüsü sisterndəki qazın təzyiqinə manometrə nəzarət etməlidir.
Əgər sisterndə qazın təzyiqi 1,6 Mpa-dan (16kqq/sm 2) artıq olarsa sisternin soyudulması üçün
tədbirlər görülməlidir. (sisterni günəş şüalarından qorumaq üçün üstü örtülməli, yaxud soyuq su
ilə çilənməlidir).
Mayeləşdirilmiş qazla dolu sisternləri açıq alov olan yerlərdə saxlamaq, avtosisternlərin
yanında və kabinədə siqaret çəkmək qadağandır. Avtosisternlərin yaxınlığında yanğın baş
verdikdə onlar təhlükəsiz yerə çıxarılmalı, bu mümkün olmadıqda sistern su ilə soyudulmalıdır.
8.6 Çən və çənlər parkı, mayeləşdirilmiş qaz tutumlarının
saxlanılmasına tələblər
8.6.1 Mayeləşdirilmiş qazları saxlamaq üçün tutumlar yerüstü quraşdırılmalıdır. Havanın
temperaturu tutumun texniki göstəricilərindən aşağı olduğu halda, tutumlardan binalara və
tikilələrə qədər olan məsafələrin tikinti normalarının və qaydalarının tələblərinə uyğun olmadığı
halda, QDS-nın genişləndirlməsi və yenidən qurulması zamanı tutumların yeraltı
quraşdırılmasına icazə verilir.
8.6.2 Mayeləşdirilmiş qazları saxlamaq üçün quraşdırılmış yerüstü tutumlar atmosfer
temperaturunun 350C-dən yuxarı qalxma ehtimalı olmasını nəzərə alaraq, tutumların günəş
şüasından qızmasının qarşısını almaq üçün tutumlar xüsusi qaydada mühafizə olunmalıdır (su ilə
soyudulmalı, tutumları açıq rənglə rənglənməlidir və s).
8.6.3 Park ərazisində texnoloji kommunikasiyalar elə yerləşdirilməlidir ki, qəza zamanı
tutumdan drenajı bağlı vəziyyətdə olan diğər tutuma mayeləşdirilmiş qazları sorub vurmaq
mümkün olsun.
8.6.4 Tutumda (çəndə) buxar təzyiqi onun üçün hesabatla müəyyən edilmiş həddən yuxarı
olduğu halda, təcili olaraq mayeləşdirilmiş qazı diğər tutuma (çənə) sorub vurmaq lazımdır.
Tutumda (çəndə) təzyiqin aşağı düşməsi məqsədi ilə qazın atmosferə buraxılması qadağandır.
8.6.5 Yerüstü tutumların maye qazlarla doldurulması tutumların həndəsi həcminin 85%-
dən, yeraltı tutumlar üçün isə 90%-dən artıq olmamalıdır.
8.6.6 Tutumlar (çənlər) doldurulmazdan əvvəl təsirsiz qazla (azotla və ya karbon qazı ilə)
yaxud mayeləşdirilmiş qaz buxarı ilə üfürülməlidir. Üfürmənin sona çatması şamdan çıxan qaz-
hava qarışığının oksigen tərkibi ilə təyin edilir.Qarışıqda oksigenin miqdarı (həcmə görə) 1% dən
artıq olmadıqda üfürmə başa çatmış hesab edilir.
8.6.7 Tutumdan mayeləşdirilmiş qazı təmizləmək üçün tutum su buxarı və yaxud
təsirsiz qazla üfürülməlidir. Üfürülmənin sona çatması götürülən analizin nəticəsindən asılıdır.
Sınaq üçün götürülən havada qazın miqdarı, qazın alışmasının aşağı həddinin 20% hissəsindən
artıq olmamalıdır. Mayeləşdirilmiş qaz buxarı ilə tutum üfürüldükdən sonra, tutuma havanın
verilməsi qəti qadağandır.
8.6.8 Hər çən parkında, çənlərin yerləşdirilməsi texnoloji sxemi tərtib edilməlidir.
Texnoloji sxemə uyğun olaraq çənlər nömrələnməli, bütün texnoloji borular və armaturlar təyin
edilmiş nömrələrlə nömrələnməli, tutumun həcminin maksimum dolma həddi texnoloji sxemdə
göstərilməlidir.
8.6.9 Mayeləşdirilmiş qazlar üçün çənlər mayenin səviyyəsini ölçən göstəricilərlə,
manometrlərlə və qoruyucu klapanlarla təchiz olunmalıdır. Yerüstü çənlər bundan əlavə
donmayan drenaj klapanları ilə təchiz olunmalıdır.
8.6.10 Hər bir çəndə iki qoruyucu-buraxıcı klapan quraşdırılmalıdır. Onlardan qabaqda
iki klapandan birini açmağa imkan verən üç hərəkətli xüsusi kran qoyulmalıdır.
Hər bir qoruyucu-bağlayıcı klapanların şamlara çıxışı olmalıdır. Qoruyucu-bağlayıcı
klapanların üfürülmə şamında açıcı qurğular quraşdırmaq qadağandır.
8.6.11 Yeraltı çənlərin açıcı qurğuları, qoruyucu klapanlar və nəzarət-ölçü cihazları yerin
səviyyəsindən yuxarıda yerləşdirilməlidir.
8.6.12 Açıcı və tənzimləyici qurğular üçün quraşdırılacaq mayeləşdirilmiş qaz boruları
yalnız polad borularla çəkilməlidir.
8.6.13 Mayeləşdirilmiş qaz saxlanılan çənlər parkında bütün texnoloji borular mütləq
bəndlərdə yerləşdirilməlidir və maqistral tutumlara boruların birləşmə xətləri qısa məsafədə
olmalıdır.
8.6.14 Klapanın və tənzimləyici ventilin bağlayıcı qurğu kimi istifadəsi qadağandır.
8.6.15 Qəza zamanı qazı açıb buraxılması lazım gəldikdə, quraşdırılan qoruyucu qurğu
məsafədən idarəetmə qurğusu ilə təchiz edilməlidir və təhlükəsiz yerdə yerləşdirilməlidir.
8.6.16 Texnoloji boruların donmuş sahələrini qızdırmaq üçün, bağlayıcı qurğu və buxar
quraşdırılan-sökülən borularla həmin sahənin hər iki tərəfinə quraşdırılan bağlayıcı qurğular
vasitəsi ilə verilməlidir. Buxarlandırma və üfürülmə qurtardıqdan sonra həmin sahədə borular
sökülməli və bağlayıcı qurğuya quyruqlu tıxac qoyulmalıdır.
8.6.17 Mayeləşdirilmiş qazlarla doldurulmuş balonlar anbarlarda yerləşdirdikdə, onların
ümumi həcmi, 100 m3-dən artıq olmamalıdır .
8.6.18 Mayeləşdirilmiş qazlarla doldurulmuş balonlar yerləşən bağlı anbar otaqlarının
temperaturu 350C-dən yuxarı olmamalıdır. Otaqda temperatur 350C-dən yuxarı qalxdıqda anbar
otağı iki tərəfli hava axını ilə soyudulmalıdır.
8.6.19 QDS-in ərazisində balonların konteynerlərlə daşınması zamanı qaldırıcı maşınlara
qığılcımsöndürən avadanlıq quraşdırılmalıdır, yaxud elektrokardan istifadə edilməlidir. Bağlı
anbar otaqlarında işlərin aparılması partlayış təhlükəli olduğu üçün elektrokardan istifadə
edilməlidir.
8.6.20 Balonların daşınması və saxlanılması zamanı onların yerə atılmasına və
zədələnməsinə yol verilməməlidir. Balonun maşından çıxarılması zamanı balonun kalpakı
yuxarı vəziyyətdə olmalıdır.
8.6.21 Balonlar bir qayda olaraq “qəfəs” tipli avtomaşınlarda, yaxud balonların düşməsi
və bir-birinə dəyməsi ehtimalı olmayan xüsusi kuzalı avtomobillərdə daşınmalıdır. Adi kuzalı
avtomaşınlarda balonları xüsusi qurğulardan istifadə etməklə daşımaq olar Belə qurğu olaraq
yuvalı taxta buruslardan, rezin yaxud kəndir halqalardan istifadə edilə bilər.
62
 8.6.22 Mayeləşdirilmiş qazları daşımaq üçün nəzərdə tutulan maşınlar (avtosisternlər və
balon daşıyan maşınlar) mühərrikdən tüstüçıxaran borusu maşının qabaq tərəfinə keçirilməli və
çıxardılan qığılcımsöndürən tərtibatı olmalıdır, həmin tərtibat maşın QDS-in; AQDS-in; QDM-in
həyətinə girdikdə maşının tüstüçıxaran borusuna quraşdırılmalıdır. Balonların doldurulması və
boşaldılması zamanı maşının mühərriki söndürülməlidir.
8.6.23 Avtosistern və ya mayeləşdirilmiş qaz balonlarını daşıyan avtomaşınlar,
mayeləşdirilmiş qazların maşınlara xidmət heyyəti bazasına aiddirsə iş vaxtı qurtardıqdan sonra
QDS-in həyətində xüsusi nəzərdə tutulmuş qarajda saxlanılmalıdır.
QDS-in həyətinə avtomaşınların daxil olması, sisternlərin boşaldılması və balonların
yüklənməsi yalnız rahat iş yerləri olan boşaltma dayaqları və yükləmə rampaları olmalıdır. Belə
avtomaşınlar üçün QDS-in həyətində çəpərlənmiş açıq dayanacaqlar olmalıdır.
8.6.24 Mayeləşdirilmiş qazların qəbulu, saxlanması və doldurulması əməliyyatları
müəssisə tərəfindən işlənib hazırlanmış təlimatların tələblərinə əməl etməklə yerinə
yetirilməlidir.
8.6.25 Qazqolderə daxil ilan yanar qazın tərkibində havanın miqdarı analiz edilməlidir.
Əgər qazın tərkibində havanın miqdarı buraxıla bilən həddən artıq olarsa o zaman qazqolderi
mənbədən ayırmalı, qazın tərkibində havanın artmasının səbəbi aydınlaşdırılmalı və tədbirlər
nəticəsində aradan qaldırılmalıdır.
8.6.26 Su hövzəsində baş vermiş qəza nəticəsində qazqolderə daxil olan qazı
dayandırmaq, qazqolderdə qaz sərfiyyatının artmaması üçün qaz digər boş qazqolderə
ötürülməlidir.
8.6.27 Qazqolderin kipliyində və yaxud digər nöqsanlar aşkar edildiyi zaman qazqolderi
mənbədən ayırmalı və tədbirlər nəticəsində nöqsanlar aradan qaldırılmalı, qazqolderin düzgün
işləməsi tam bərpa edilməlidir.
8.6.28 Əyləc sisteminin işlək hissələrinin əyilməsi, yeyilməsi səbəbindən donma baş
verərsə qazqolderin gövdəsini qızdırmaq üçün su buxarından istifadə edilməlidir. Qazqolder
parkı və ayrıca dayanmış qazqolderlər ilkin yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz edilməlidir.
SNiP-in tələblərinə müvafiq olaraq tezalışan və isti maye taralarını binalarda və açıq
meydançalarda saxlanılmasına icazə verilir.
8.6.29 Qəza zamanı bəndə axan mayenin sahəsi mütləq çəpərlənməlidir.
8.6.30 Açıq anbar sahələri təmiz saxlanılmalıdır. Dağılmış maye təcili olaraq
yığışdırılmalı, həmin yerə quru qum tökülməlidir.
8.6.31 Bir bənddə 6-dan artıq olmamaqla çəlləklər sırasına icazə verilir. Hər bir sıranın
uzunluğu 25 m, eni isə 15 m-dən çox olmamalıdır.Sıralar arasındakı məsafə ən azı 5 m, diğər
meydançalarda yerləşdirilən qonşu sıralar arasındakı məsafə 15 m olmalıdır. Hər bir sırada 2
yaruslu çəllək nəzərdə tutulmalıdır. Hər bir sıraların bir-biri arasındakı gediş yolu ən azı 1 m
məsafədə olmalıdır.
8.6.32 Çəlləklərin bir-birinə zərblə dəyməməsi üçün astaca yığılmalıdır.
8.6.33 Nöqsanlar aşkar edildikdə və yaxud çəlləyin tıxacı olmadqda, belə çəlləklərin
saxlanılması qadağandır.
8.6.34 Çəllək tarasında metal tıxacların açılması və ya bağlanması zamanı qığılcım
törətməyən xüsusi açarlardan istifadə edilməlidir. Tıxacın açılmasında qığılcım törədən
çəkiclərdən, zərb alətlərindən və s. istifadəsi qadağandır.
8.6.35 Açıq meydançalarda çəlləklərin saxlanılması normaların tələblərinə cavab verən
yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz olunmalıdır.
8.6.36 Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlar yünğül örtüklü bir mərtəbəli
olmalıdır. Atmosfer çöküntülərindən və günəş şüalarından qorunmaqla balonları açıq
meydançalarda saxlamaq olar.
8.6.37 Qrup balon qurğularını qoruyucu örtükləri olmalı və binalardan kənarda
yerləşdirilməli. Balonlar bağlanan şkaflarda yerləşdirilməli və ayrıca mühafizə olunan örtükləri
olmalıdır.
8.6.38 Sıxılmış maye-qaz balonlarının saxlanılması «Pravila ustroystva i bezopasnoy
gkspluataüii sosudov rabotaöhix pod davleniem» sənədinin tələblərinə cavab verməlidir.
Balonlar içərisindəki qazın növünə uyğun rənglənməlidir.
8.6.39 Yanar qaz balonları digər oksigen, sıxılmış hava, xlor və s. balonlardan
ayrı saxlanılmalıdır.
8.6.40 Partlayış təhlükəli stansiya otaqlarında, sıxılmış qaz və yanar qaz balonları
saxlanılan otaqda hava-qaz qatılığının partlayış həddini bildirən siqnalizasiya cihazı
quraşdırılmalıdır. Siqnalizasiya cihazı olmadığı halda, otağın havasından hava-qaz qatılığının
analizi ğötürülməlidir.
8.6.41 Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlara dabanında dəmir nalı olan ayaqqabı ilə
girmək qadağandır.
8.6.42 Hava-qaz qatılığının partlayış həddinin təhlükəsiz miqdarda saxlamaq üçün yanar
qaz balonları saxlanılan anbar otaqları ventilyasiya sistemi ilə təchiz olunmalıdır. Ventilyasiya
sistemi olmayan anbarların istismarı qadağandır.
8.6.43 Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlarını yanlnız su, aşağı təzyiqli buxar və hava
qızdırıcı sistemləri ilə qızdırılmasına icazə verilir.
8.6.44 Balon saxlanılan anbarların pəncərəsindən ğünəş şüalarının bir başa balonlara təsir
etməsinin qarşısını almaq üçün pəncərə şüşələri ağ boya ilə rənglənməli yaxud ğünəş
şüalarından qoruyucu vasitələr quraşdırılmalıdır.
8.6.45 Balon anbarlarında tez alışan, partlayış təhlükəli maddələrin və qazla dolu
balonların saxlanılması qadağandır.
8.6.46 Anbarlarda saxlanılan balonların 10 metr radiusunda hər hansı bir tez alışan
maddələrin saxlanılması və eləcədə açıq odla işlərin yerinə yetirilməsi qəti qadağandır.
8.6.47 Oturacağı olan dolu yanar qaz balonları şaquli vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
8.6.48 Balonların aşmasının qarşısını almaq üçün xüsusi olaraq yuvaları, qəfəsləri olan
avadanlıq quraşdırılmalı və yaxud balondar çəpərləməlidir.
8.6.49 Oturacağı olmayan balonlar üfqi vəziyyətdə, ağacdan hazırlanmış çərçivədə
saxlanılmalıdır. Balonları sıralara yığarkən sıraların hündürlüyü 1.5 m-dən hündür olmamalıdır,
Bütün ventillər birtərəfli istiqamətdə qoruyucu qapaqlar vasitəsi ilə bağlanmalıdır.
8.6.50 Oksigen balonlarının saxlanılmasında və daşınmasında piylərin və yağa bulaşmış
avadanlığın balonların üzərinə düşməsinə və toxunmasına icazə verilmir. Əl ilə ventildən
tutaraq oksigen balonunun çevrilməsi qəti qadağandır.
8.7 Məşəl Təsərrüfatı
8.7.1 Qaz emalı zavodlarında qazların istifadə edilməsi və məşələ verilən qaz
tullantılarının azaldılması üçün xüsusi tədbirlər görülməlidir.
8.7.2 Məşələ daxil olan qaz, fasiləsiz olaraq yandırılmalıdır. Məşəl avtomatik yandırma
sistemi ilə təchiz edilməlidir.
8.7.3 Məşəlin yaxınlığındakı məşəl boru kəmərində texniki baxış və təmir işlərini
aparmaq üçün yanğın səddi quraşdırılmalıdır.
63
 8.7.4 Kondensatı tutmaq üçün ümumzavod məşəl boru kəmərində separator
quraşdırılmalıdır.
8.7.5 Ayrı-ayrı texnoloji qurğuların məşəl boru kəmərlərində və lazım olarsa ümumzavod
məşəl boru kəmərində aralıq separatorlar quraşdırılmasına icazə verilir.
8.7.6 Məşəl boru kəmərləri separator istiqamətində maili olmalıdır.
8.7.7 Məşəl separatorunda yığılan kondensat avtomatik çıxarılmalıdır.
8.7.8 Məşəli yandırmazdan əvvəl məşəl sistemindən tərkibində oksigenin miqdarı 1%-dən
çox olmayan havanı çıxarmaq üçün məşəl boru kəmərini buxarla, təsirsiz qazla və ya
karbohidrogen qazı ilə üfürmək lazımdır.
8.7.9 Məşəl boru kəmərlərinin istismarı prosesində havanın sorulmasına və orada
partlayış təhlükəli qarışıqların yığılmasına, həmçinin onların buzlu tıxaclarla bağlanmasına
imkan verilməməlidir.
8.7.10 Məşəl ətrafı ərazi 50 m-dən az olmayan radiusda çəpərlənməlidir. Bu əraziyə daxil
olmaq üçün xəbərdaredici yazı olmalıdır: “Kənar şəxslərə giriş qadağandır”.
8.7.11 Məşəlin istismarına cavabdeh şəxsin icazəsi olmadan fəhlələrin məşəl ərazisinə
daxil olması qadağandır.
8.7.12 Məşəlin yandırılması əməliyyatını mühəndis-texnikin rəhbərliyi altında 2 nəfər
təcrübəli fəhlə yerinə yetirməlidir.
8.7.13 Məşəl ərazisində çəpərlənmiş sahələri yaxınlığında quyuların, xəndəklərin və
basqa dərinliklərin qurulması qadağandır.
BÖLMƏ IX
9. Avtomobil nəqliyyatı idarələrində
yanğın təhlükəsizliyi qaydaları
9.1 Avtomobillərə olan yanğın təhlükəsizliyi tələbləri
9.1.1 Qarajlarda, talvar altında və xüsusi meydançalarda saxlanılan avtomobillərin
düzülüşü avtomobillərə xidmət üzrə müəssisələr üçün nəzərdə tutulan normaların tələblərinə
yyğun olmalıdır.
9.1.2 Avtomobillərinin sayı 25-dən çox olan avtonəqliyyat müəssisələrində yanğın
zamanı onların köçürülməsinə şərait yaratmaq üçün istehsalat rəhbəri tərəfindən növbəsi və
köçürülmə qaydası göstərilməklə avtomobillərin düzülüşünün xüsusi planı işlənməli və təsdiq
edilməlidir.
Planda sürücülərin istirahət və bayram günlərində növbətçiliyi nəzərə alınmalı, həmçinin
mühərikin işə salma açarının saxlanılma qaydası göstərilməlidir.
Plan dispetçerdə və ya avtomobil təsərrüfatı növbətçisində olmalı, sürəti isə qarajda
saxlanılmalıdır.
9.1.3 25-dən çox avtomobil saxlanılan və ya 10- dan çox xidmət postu nəzərdə tutulan
avtomobillərə xidmət olunan yerlərin ən azı 2 darvazası olmalıdır.
9.1.4 Avtomobillərin düzüldüyü yerlər, 10 avtomobilə bir tros (ştanq) hesabı ilə buksir
trosları və ştanqlarla təmin olunmalıdır.
9.1.5 Avtoqarajın ehtiyat darvazasına yol həmişə boş olmalıdır.
9.1.6 Avtomobilləin təmir olunduğu yerlərdə və yardımçı otaqlarda bakları yanacaqla və
karterləri yağla dolu (qazla işləyən avtomobillərdə isə dolu qaz balonu ilə) avtomobillərin
təmirinə (1 saylı texniki xidmət üzrə işlər istisna olmaqla) yol verilmir.
İşin sonunda təmir otaqları və baxış çuxurları yağlanmış silgi parçalarından və müxtəlif
mayelərdən təmizlənməlidir.
Hər iş növbəsinin sonunda baxış çuxurları üçün ayrılan yerlərdən zibil, tullantı və s.
yığışdırılmalıdır.
9.1.7 Akkumlyator bölməsinin (sahəsinin) yerləşdirilməsi üçün iki otaq nəzərdə
tutulmalıdır (təmir və yükləmə üçün).
Qeyd.Sayı 10-dan çox olmayan akkumlyatorların eyni vaxtda yüklənməsi fərdi sorucu
ventilyasiyalı xüsusi şkaflarda aparılarsa və ventilyasiya sistemi ilə yükləmə qurğusu
blokirovka olunmuşsa, yükləmə üçün ayrıca otaq nəzərdə tutulmaya da bilər. Avtomobillərə
xidmət üzrə müəssisələrdə akkumliyatorların təmiri nəzərdə tutulmayıbsa, yükləmə üzrə xüsusi
şkaf D kateqoriyalı otaqlarda və ya sahəsi 200m 2-dən böyük olmayan avtomobil təmiri və
texniki xidmət postu olan otaqlarda yerləşdirilə bilər.
9.1.8 Avtomobillər saxlanılan yerlərdə yol verilmir:
- müərriklərin açıq odla (tonqal, məşəl, lehim lampası) qızdırılmasına, həmçinin
texniki baxış, təmir və digər işlərin aparılması zamanı açıq alov mənbələrinin istifadəsinə;
- mühərriklərin işlək vəziyyətdə saxlanılmasına;
- müvafiq ixtisası olmayan şəxslərə avtomobillərin texniki xidmətinin və idarə
olunmasının həvalə edilməsinə.
9.1.9 Avtomobillərin dayanacağı və təmiri üçün müəyyən olunan yerlərdə, həmçinin
talvarlar altındakı və açıq meydançalardakı avtomobil dayanacaqlarnda qadağandır:
- normadan artıq avtomobillərin saxlanılması, onların düzülüş üsulunun pozulması,
avtomobillər arsında və avtomobillərlə binanın elementləri arasındakı ara məsafənin
azaldılması;
- avtomobilləri benzin baklarının ağzı açıq vəziyyətində, həmçinin yanacağın sızması baş
verərkən saxlanılması;
- avtomobillərdə baklarındakı yanacaq və balonlardakı qazların istisna olunmaqla əlavə
yanacağın (benzin, dizel yanacağı, qazla dolu balonlar) saxlanılması;
- dayanacaq, xidmət və təmir yerlərində avtomobillərin yanacaqla doldurulması;
- avtomobillərin yanacaqla doldurulmasına yalnız yanacaq doldurma məntəqəsində icazə
verilir;
- AAM və YM dolu taraların saxlanılması;
- keçidlərin və darvaza yollarının tutulması;
- avtomobillərin akkumlyatorlarının əlavə yüklənməsinin həyata keçirilməsi.
9.1.10 Avtomobillərin yanmasının qarşısını almaq üçün aşğıdakı şərtlərə əməl
edilməlidir:
- mühərriki işlək vəziyyətində olan avtomobillərin yanacaq və yağla doldurulmamasina;
64
 - mühərrikdə və onun karterində neftlə qarışmış çirkin yığılmamasına;
- benzin xətti, karbirator və benzin bakı nasaz olan avtomobillərin istismarına;
- qarajda yerləşdirilmiş avtomobillərin kuzovlarında AAM və YM saxlanılmamasına.
9.1.11 AAM və partlayış təhlükəli yüklər daşıyan avtomobil-sisternlər təmirdən qabaq
təsirsiz qazla və ya buxarla üfürüldükdən sonra sisternin hava mühitinin anlizi aparılmalı,
həmçinin o yerlə birləşdirilməlidir.
9.1.12 Avtomobillərin təmiri zamanı baxış çuxurlarında işlədilən mobil elektrik çıraqları
12 V gərginliyə hesablanmaqla partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
9.2 Yanacaqdoldurma məntəqələrinə olan tələblər
9.2.1 Yanacaqdoldurma məntəqəsnin ərazisi planlaşdırılmalı, abadlaş-dırılmalı, daima
təmiz saxlanılmalı, sutkanın qaranlıq vaxtı işıqlandırılmalıdır.
9.2.2 Yanacaqdoldurma məntəqəsnin ərazisində ağac və kolların əkilməsinə icazə
verilməməlidir. Qazonlar vaxtaşırı biçilməlidir, biçilən ot ərazidən kənara çıxarılmalıdır.
9.2.3 Yanacaqdoldurma məntəqəsnin bina və qurğuları arasında yollar və keçidlər boş
saxlanılmalı, qış aylarında qar və buzdan təmizlənməlidir. Su mənbəyinə və ilkin
yanğınsöndürmə vasitələri saxlanılan yerlərə giriş yolları boş olmalıdır.
9.2.4 İstifadə olunmuş silgi materialları və neft məhsullarına bulaşmış qum qapağı kip
bağlanan yeşiklərdə saxlanılmalıdır. Bu yeşiklər zibil toplanılan yerdə saxlanılmalı və üzərində
müvafiq yazısı olmalıdır. Zibil, silgi materialları və qum həftədə bir dəfədən az olmayaraq
YDM-in ərazisindən çıxarılmalıdır.
9.2.5 YDM-in ərazisinin girişində avtonəqliyyatın hərəkət sxemi asılmalıdır. Məntəqəyə
girən və çıxan avtonəqliyyat vasitələrinin hərəkət marşrutları kəsişməməlidir.
9.2.6 YDM-in ərazisində siqaret çəkmək qadağandır. Məntəqədə olan xidməti binalarda,
yaxşı görünən yerlərdə təxliyyə yollarıının sxemi asılmalıdır. Sxemdə yanğınsöndürmə və
yanğın siqnalizasiya vasitələrinin yerləri göstərilməlidir və izahat yazıları olmalıdır.
9.2.7 İşçilərin xüsusi geyimləri yanmayan dolablarda, asılmış vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
9.2.8 YDM ildırımdan muhafizə sistemi ilə təchiz edilməlidir və onların vəziyyətinə
mütəmadi nəzarət aparılmalıdır. İldırımdan mühafizə sisteminin yoxlamasının və onun
yerləbirləşdirmə qurğusunun sınağının nəticələri ildırımdan mühafizə sisteminin təmir işlərinin
qeydiyyatı jurnalında yazılmalıdır.
9.2.9 YDM səyyar və əl odsürənləri ilə (hava-köpüklü) təchiz olunmalıdır. Onların sayı
YDM-in ərazisində dağılmış benzinin səthini köpüklə tam örtülməsini nəzərə alınmaqla
hesablanmalıdır. Bunula yanaşı, çənlərin armaturlarının, elektrik idarəetmə pultların
söndürülməsi üçün karbon qazlı və tozlu odsöndürənlər nəzərdə tutulmalıdır.
9.2.10 YDM aşağıdakı hesabla ilkin yanğınsöndürmə vasitələri təchiz edilməlidir:
- minik avtomobililləri üçün yanacaq doldurma meydançasında -1 ədəd hava-köpüklü
odsöndürən (həcmi 10 l) və 1 ədəd tozlu odsöndürənlə (həcmi 5 l);
-yük maşınları, avtobus və iriqabaritli tikinti texnikası üçün yanacaq doldurma
meydançasında-2 ədəd səyyar tozlu odsöndürən (hər birinin həcmi 50 l-dən az olmayan) və 1
ədəd hava-köpüklü odsöndürən (həcmi 10 l).
9.2.11 Odsöndürənlər yerləşdiyi yerlər müvafiq işarələrlə göstərilməlidir.
9.2.12 Yanğının və yanğın təhlükəli vəziyyətin yaranması halları üçün yanğının ləğvi və
lokallaşdırılması planı işlənib hazırlanmalıdır. Planda mümkün qəza və yanğınların ssenarisi,
işçilərin hərəkət qaydaları, heyətin yanğın təhlükəsizliyi xidməti ilə qarşılıqlı hərəkət qaydaları
öz əksini tapmalıdır.
9.2.13 YDM-in istismarında aşağıdakılar qadağandır:
- nəqliyyat vasitəsinin mühərriki işlək vəziyyətdə yanacağın doldurulmasına;
- yeraltı yanacaq tutumlarının üstü ilə nəqliyyat vasitələrinin hərəkəti;
- tufanlı hava şəraitində, şimşək çaxan vaxt və digər təhlükəli atmosfer şəraitində
çənlərin yanacaqla doldurulması və yanacağın istehlakçıya verilməsi;
- işçi heyyətin xüsusi geyimi yanacağa bulaşmış olduqda və qığılcım əmələ gətirə bilən
ayaqqabıda işləmək;
- sərnişin daşıyan avtonəqliyyat vasitələrində sərnişinlər olan zaman yanacaq doldurmaq;
- təhlükəli yük daşıyan avtonəqliyyat vasitələrinin təhlükəli yüklərlə (partlayıcı
maddələr, sıxılmış və mayeləşdirilmiş yanar qazlar, asan alışan mayelər və s.) yüklənmiş olan
zaman yanacaq doldurmaq;
- YDM-in ərazisinə qığılcımsöndürənlə təchiz olunmamış traktor və digər xüsusi
texnikanın girişi;
- bilavaitə YDM-in bina və avadanlıqları ilə bağlı olmayan təmir işlərinin aparılması.
9.3 Akkumlyator sexlərinə olan tələblər
9.3.1 Akkumlyator sexləri digər istehsalat sexlərindən yanmayan divarlar və ya
arakəsmələrlə ayrılmalıdır.
9.3.2 Bir otaqda 10 ədəddən artıq akkumlyator doydurulursa, belə hallarda onlar
sovurulma ventilyasiyası olan xüsusi şkaflarda yerləşdirilməlidir.
Turşulu akkumlyatorlar belə sovurucu şkaflarda yerləşdirilərkən skafların daxili hissələri
turşuya davamlı boya ilə rənglənməlidir. Amma qələvi tərkibli akkumlyatorlarln şkaflari
daxildən bitumlu boya ilə rənglənməlidir.
Sovurucu şkaflar elektrik lehimləyici avadanlıqların işlədildiyi yerlərdən ən azı 5 m
araliq məsafədə quraşdırılmalıdir. Eyni zamanda belə hallarda digər odlu alətlərin işlədilməsi
qəti qadağandır.Doydurucu şit sovurucu şkaflardan əks istiqamətlərdə yerləşdirilməlidir.
9.3.3 Akkumlyator doydurma otaqlarında elektrik avadanlıqları ( işıqlandırıcılar, çəngəl
birləşmələri və s.) partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
9.3.4 Akkumlyator otaqlarında elektrik naqilləri kip bərkidilməli və üzəri
turşuyadavamlı laklanmış rezinlə örtürülməlidir. Birləşdirici başlıqlar(klemalar) mis və ya
qalaylanmış olmalıdır. Akkumlyatorların doydurucu qurğylarının qoşulması və ayrılması yalnız
gərginliyin ayrılmasından sonra həyata keçirilə bilər.
9.3.5 Akkumlyator doydurma otaqlarında turşulu və qələvili akkumlyatorlar üçün ayrı-
ayrılıqda ventilyasiya quraşdırılmalıdır. Belə ki, doydurulma otaqlarının havası gün ərzində 8-
10 dəfədən, saxlanılma otaqlarının havası isə 4-5 dəfədən az olmayaraq dəyişdirilməlidir.
Ventilyasiyanın binanın ümumi nəfəsliyinə qoşulması qadağandır.
9.3.6Akkumlyator batareyalarının doydurulması üçün 5-dən az qidalandırıcı(qurğu)
olduqda belə otaqlarda yalnız təbii ventilyasiyanın olmasına yol verilir. Belə təbii
ventilyasiyanın gözlüklər otağın yuxarı hissələrində olmalıdır.
9.3.7 Ventilyasiyanın dayandırılması ilə eyni vaxtda doydurucunun gərginliyinin
şəbəkədən ayrılması nəzərə alınmalıdır.
9.3.8 Akkumlyator doydurma otaqlarında akkumlyatorların təmiri, turşulu və qəıəvili
akkumlyatorların bir yerdə qurasdırıması və nasaz akkumlyatorların doydurulması qadağandır.
9.4 Rənglənmə, yağsızlaşdırma və yuma sexləri,
sahələri və qurğularına olan tələblər
65
 9.4.1 Məmulatların rənglənməsi, laklanması, nitro əsaslı örtüklərin çəkilməsi, detalların
yuyulması və yağsızlaşdırılması ayrıca otaqlarda və ya effektiv yanğınsöndürmə vasitələri və
köçürülmə yolları ilə təmin olunmuş xüsusi ayrılmış istehsalat sahələrində aparılmalıdır.
9.4.2 Lak və boya hazırlığı, rənglənmə işləri aparılan otaqların döşəmələri zərbədən
qığılcım verməyən və yanmayan materialdan hazırlanmalıdır.
9.4.3 Rənglənmə avadanlığı hər gün növbənin axırında sorucu ventilyasiya altında yanar
çöküntülərdən təmizlənməlidir.
9.4.4 Lak və boya materiallarından, minalardan, həlledicilərdən, yuyucu və yağsızlaşdırıcı
mayelərdən, yalnız onların yanğın təhlükəsizlik xüsusiyyətlərini təyin edən müvfiq analizlər
aparıldıqdan və onların təhlükəsiz istifadə olunma üsullarını işləyib hazırladıqdan sonra istifadə
edilməlidir.
9.4.5 Məmulatlarin və detalların yuyulmasında, yağsızlaşdırılmasında bir qayda olaraq,
yanmayan tərkiblərdən, pastalardan, həlledicilərdən və emulsiyalardan istifadə edilməlidir.
Yanmayan tərkiblər məmulatın emalında lazımi texnoloji təmizliyi təmin etmirsə, bu halda
yanğın təhlükəsizliyi tədbirləriinə ciddi riayət etməklə müvafiq yuyucu TAM və YM istifadəsinə
icazə verilir.
9.4.6 Rənglənmə sexlərində, rəng hazırlama bölmələrində, lak materialları anbarında,
TAM və YM tətbiq etməklə detalların yuyulma və yağsızlaşdırma yerlərində açıq alov və
qığılcım yaranması ilə (elektrikqazqaynaq, itilətmə və s.) müşahidə olunan işlərin aparılmasına
icazə verilmir.
9.4.7 Lak və boya materialları iş yerinə hazır şəkildə daxil olmalıdır. Müxtəlif növ lak və
rənglərin müqayisəli tutuşdurulması, həlledicilərin əlavə edilməsi və qarışdırılması izolə edilmiş
xüsusi otaqlarda və ya açıq meydançalarda aparılmalıdır.
9.4.8 İçərisində lak və boya materialları olan taralar möhkəm bağlanılmalı, istehsalat
otaqlarından uzaqda xüsusi meydançalarda saxlanılmalıdır.
9.4.9 Rəngləmə işləri, detalların yuyulma və yağsızlaşdırılması, ancaq yerli sorucuları
olan rəngləmə şkaflarında, vanna, kamera və kabinələrdə sorucu ventilyasiya altında
aparılmalıdır.
9.4.10 Rəngləmə şkaflarının, kamera və kabinələrinin sorucu ventilyasiyasının
hidrofiltrsiz və ya yanar rəng və lak hissəciklərini tutan digər effektli qurğularsız istismarına
icazə verilmir.
9.4.11 Ventilyasiya sisteminin hava xətləri iki ayda bir dəfədən az olmayaraq yanar
materiallardan təmizlənməlidir. Sorucu hava xətlərində onların daxili səthlərinin rahat
təmizlənməsi üçün kip bağlanan lyuklar nəzərdə tutulmalıdır.
9.4.12 Elektrik sahəli rəngləmə kameralarında sorucu ventilyasiyanın işi dayanarsa,
elektrostatik sahə yaradan qurğuya gərginliyin verilməsi avtomatik dayandırılmalıdır.
9.5 Yanar (tezalışan) yüklərin, sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazların
nəqlində, yüklənməsində və boşaldılmasında xüsusi tələblər
9.5.1 Yanar (tezalışan) yüklərin nəqli
9.5.1.1 Yanar (tezalışan) yüklər-benzin, kerosin, liqroin, metanol, texniki spirt, dixloretan
və s. avtosisternlərdən və ya metal çəlləklərdə nəql edilir. Başqa qablarda (şüşə qablarda,
vedrələrdə və s.) yanar yükləri nəql etmək qadağandır.
9.5.1.2 Yanar yüklərin daşınması və saxlanılmasında istifadə olunan tutumlar saz və
germetik olmalıdır.
9.5.1.3 Bu məqsəd üçün istifadə olunan sisternlərin və tutumların üzərində silinməyən
açıq rənglə “Zəhərli maddə”, “Oddan təhlükəlidir” və yanar məhlullar üçün qəbul olunmuş
başqa xəbərdaredici işarələr yazılmalıdır.
9.5.1.4 Yanar yüklərin doldurulması və boşaldılması zamanı siqaret çəkmək və oddan
istifadə etmək qadağandır.
9.5.1.5 Partlayış təhlükəli, tezalışan və zəhərli yüklərin doldurulması və boşaldılması
işinə, həmin yüklərin xüsusiyyəti və təhlükəliliyi haqqında xüsusi təlim keçmiş fəhlələr
buraxılır.
9.5.1.6 Yanar və tezalışan maddə ilə dolu olan çəlləklərin doldurulması və boşaldılması,
sınanmış maili yığılan tirlər və ya başqa təhlükəsiz qurğular ilə aparılmalıdır.
9.5.1.7 Çəlləklərin bir-birinə dəyməməsi üçün, onların yığılması çox ehtiyatlı
aparılmalıdır.
9.5.1.8 Çəlləkləri diyirlətmək üçün polad lingdən istifadə etmək qadağandır.
9.5.1.9 Yanar maddə ilə dolu olan çəlləklər kuzova aralıq qatı olan ramalara və ya ağac
pazla bərkitməklə tıxacı yuxarı yığılmalıdır. Benzin və ya başqa neft məhsulları ilə dolu olan
çəlləkləri avtomobildən yerə tullamaq qadağandır.
9.5.1.10 Çəlləklərin nəqlində, saxlanılmasında və yüklənməsində onların düşməməsi
üçün xüsusi tədbirlər görülməlidir. Dolu çəlləklər saxlanılan və nəql edilən zaman günəş
şüalarından və yerli qızmadan qorunmalıdır.
9.5.1.11 Yanar yükləri daşımaq üçün təyin olunmuş avtomobildə yanğını söndürmək
üçün vasitələr və xəbərdarlıq siqnalı (qırmızı bayraq) olmalıdır.
9.5.1.12 Təhlükəli maddələr yükləmə-boşaltma və nəql olunma zamanı zədələnmədən
qoruyan və yükün təyinatına uyğun möhkəm taralarla daşınmalıdır.
9.5.1.13 Təhlükəli maddələrin daşınması nəzərdə tutulan taralar, ümumi istifadə üçün
olan avtomobil nəqliyyatlarında təhlükəli yüklərin saxlanması və daşınması «Zəhərli, yanğın və
partlayış təhlükəli yüklərin daşınmasında təhlükəsizliyin təmini üzrə təlimat»ın tələblərinə
cavab verməlidir.
9.5.1.14 Təhlükəli maddələrin növündən aslı olmayaraq taraların plomblanması
vacibdir.
9.5.1.15 Təhlükəli maddələr olan bütün yük yerlərində yükün təhlükəli növünü
(dərəcəsini), qablaşdırmanın yuxarı hissəsini, qablaşdırmada olan zərif qabların sayını göstərən
yarlıqlar olmalıdır.
9.5.1.16 Yanar yük çəlləklərinin nəqli zamanı kuzovda işçinin olması qadağandır.
9.5.1.17 Yanar (tezalışan) yüklərin boşaldilması və doldurulması zamanı avtosistern,
yaxınlıqda olan yerləbirləşdirici qurğuya bənd edilməlidir, əgər o yoxdursa, kənarda 0,5 m
dərinliyində torpağa sancılmış yerləbirləşdirici ilə bərkidilməlidir.
9.5.1.18 Avtosisterni yerləbirləşdirici qurğudan ayırmağa, yalnız doldurulma və ya
boşaldılma prosesi qurtardıqdan sonra icazə verilir.
9.5.1.19 Statik elektrikləşmədən qorunmaq üçün xüsusi təyinatlı yerləbirləşdirici
qurğunun müqavimətinin 100 Om-a qədər olmasına icazə verilir.
9.5.1.20 Boşaldıcı rezin şlanqlar, diametri 2 mm-dən az olmayan mis məftillə sarınmalı,
sarğının addımı 100 mm-dən çox olmamalı, məftilin bir ucu şlanqa, digər ucu isə şlanqın
ucluğuna bərkidilməlidir. Şlanqın ucluğu zərbədən qığılcım yaratmayan metaldan olmalıdır.
9.5.1.21 Avtosisternlərə doldurma və boşaltma işləri müəyyən maddələr üçün xüsusi
tə'yin olunmuş nasoslardan, qüsursuz şlanqlardan və borulardan istifadə etməklə yerinə
yetirilməlidir.
66
 9.5.1.22 Avtosisternlərin doldurma və boşaldılması yükgöndərən və yükalan təşkilatın
qüvvə və vəsaiti ilə yerinə yetirilir. Yükün avtomatikləşdirilmiş sistem vasitəsi ilə boşaldılması
istisna olmaqla, yükləmə-boşaltma işlərini aparmaq üçün sürücülərdən istifadə etmək
qadağandır.
9.5.1.23 Avtomobildə qurulmuş nasosun köməyi ilə yerinə yetirilən doldurma və
boşaltmanı istisna etməklə, təhlükəli yüklərin avtomobilə yüklənib və boşaldılması yalnız
avtomobilin mühhərriki sönmüş olduqda yerinə yetirilməlidir.
Belə halda sürücü nasos idarə olunan yerdə olmalıdır.
9.5.1.24 Qığılcımsöndürücü qurğu ilə təchiz olunmuş işlənmiş qazların borusu (boğucu
boru) avtosisternin mühərrikindən qabağa çıxarılmalıdır.
9.5.1.25 Yanar maddələr saxlanılan tutumların doldurulmasının həddi onların həcminin
85 %-dən çox olmamalıdır.
9.5.1.26 Doldurma və ya boşaltma üçün saxlanılmış avtosisternin işə salınma açarı
söndürülməli və sürətlər qutusu neytral vəziyyətdə saxlanılmalı, çarxların altına qabaqdan və
arxadan dayaq qoyulmalıdır.
9.5.1.27 Avtosisternlərdə lyukun açılması və dirsəyin bərkidilməsi zamanı işçilər külək
əsən tərəfdə dayanmalıdırlar.
9.5.1.28 Avtosisterni doldurarkən, rezin şlanqın ucu sisternin dibinə qədər salınmamalıdır
(dibdən 200 mm məsafədən artıq olmamaq şərti ilə) .
9.5.1.29 Doldurma və boşaltma estakadası ərazisində avtosisternin təmiri qadağandır.
9.5.1.30 Avtosistern doldurulduqdan sonra rezin şlanqın içərisindəki maye tam
boşaldılmalıdır və bu zaman yanar maddənin yerə tökülməsinə yol verilməməlidir.
9.5.1.31 Avtosisternin yaxınlığında yanğın baş verərsə onu təcili təhlükəsiz yerə sürməli,
bu mümkün olmadıqda sisterni su şırnağı ilə sulamaq lazımdır.
9.5.1.32 Ərzaq məhsullarının, yaxud çörək və yem olan yüklərin təhlükəli maddələrlə
birgə daşınması qadağandır.
9.5.1.33 Yolda, hərəkət zamanı avtomobildə texniki nasazlıq baş verərsə və bu nasazlığı
yerində aradan qaldırmaq mümkün olmadıqda, sürücü daşıdığı yükün xüsusiyyəti barədə
xəbərdarlıq etməklə texniki kömək çağırmalıdır, təhlükəli maddələrin axması halları olduqda isə
müşayiət edən şəxs bunu təcili aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görməlidir.
9.5.1.34 Görünmə şəraiti pis olan zanam təhlükəli yük daşıyan avtomobili saxlamaq
məcburiyətində qaldıqda, sürücü yol hərəkəti qaydalarında nəzərdə tutulan 25-30 m arxada qəza
dayanacağı işarəsi, yaxud fənərdən əlavə avtomobilin qabaq və arxasında, arası 10 m məsafədən
az olmayaraq narıncı rəgli 2 ədəd fənər qoymalıdır.
9.5.1.35 Təhlükəli yüklərin yüklənməsi və boşaldılması ərazisində və onların daşınması
zaman papiros çəkmək yaxud oddan istifadə etmək qadağandır.
9.5.2. Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazların nəqli
9.5.2.1 Sıxılmış və mayeləşdirilimiş qazla dolu balonlar xüsusi olaraq quraşdırılmış
avtomobillərdə daşınmalıdır.
9.5.2.2 Qaz balonlarını nəqliyyat vasitələrinə qədər yalnız xüsusi əl daşıyıcıları və ya
arabalar vasitəsilə daşımaq lazımdır.
9.5.2.3 Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazlarla dolu balonların yüklənməsi, boşaldılması və
yerdəyişdirilməsi zamanı son dərəcə ehtiyyatlı olmaq lazımdır, çünki bir yerə dəyərsə, düşərsə
partlaya bilər.
9.5.2.4 Baş verə biləcək partlayışın qarşısını almaq üçün yanar qazla dolu balonlar ilə
birgə oksigen, asetilen, propan-butan və başqa balonlar bir yerə yığılmamalıdır. Oksigen
balonları yağ və piy olan qablarla bir yerdə olmamalıdır.
9.5.2.5 Balonların üstündə qazın adı yazılmalı, balonların ventillərinin yan ştutserlərinə
qoruyucu başlıqlar və tıxaclar qoyulmalıdır.
9.5.2.6 Sıxılmış qaz balonları daşınan avtomobillər balonların diametrinə uyğun olan və
çökəkləri keçə ilə örtülmüş olan xüsusi rəflərlə təchiz olunmalıdır. Balonları onların qoruyucu
başlıqları bir tərəfə olmaqla avtomobilin kuzovunun eninə və bortların hündürlüyü
hədlərinə qədər yığılmalıdır. Qoruyucu başlıqlar axıra qədər burulub bağlanmalıdır.
9.5.2.7 Qaz balonlarını, saxlanılan yerdən yüklənən yerə qədər və ya boşaldılan yerdən
saxlanılan yerə qədər xüsusi əl arabalarında üfiqi vəziyyətdə aparmaq lazımdırr. Əl arabasında
balon ölçüsündə keçə çəkilmiş yuvalar olmalıdır.
Yanar qaz olan baolnları çiyində aparmaq qəti qadağandır.
9.5.2.8 Sıxılmış qaz balonlarını şaquli vəziyyətdə onların aralarına rezin parçaları
qoymaqla və avtomobilin kuzovuna ümumi şəkildə bağlamaqla daşımağa yol verilir.
9.5.2.9 Oksigen və başqa sıxılmış və mayeləşdirilmiş qaz balonları xüsusi avadanlıqla
təchiz olunmuş nəqliyyat vasitələri ilə nəql olunmalıdır.
9.5.2.10 Oksigen balonunun saxlanması və naqili zamanı onun üstünü yağın düşməsi və
yağlı maddəyə bulaşmış avadanlığa əskiyə və s. toxunması istina edilməlidir.
9.5.2.11 Oksigen balonlarını yanar qazlar və xlor balonları ilə, kalsium karbid
barabanları, piy, yağ, asan alışan və yanar maye tutumları ilə birgə daşımaq qadağandır.
9.5.2.12 Oksigen balonuna kant çəkilən zaman ventildən əl tutmaq qadağandır.
9.5.2.13 Avtomobili müşaiət edən yükləyicinin sıxılmış qaz balonlarını daşımaq hüququ
verən sənədləri olmalıdır. Balonları yükləyərkən və boşaldarkən onları tullamaq və yaxud bir-
birinə zərbə ilə dəyməsinə yol vermək olmaz.
9.5.2.14 Avtomobilin kuzovuna bir cərgədən artıq balonlar yığılarsa,onların bir-birinə
toxunmasının qarşısını almaq üçün xüsusi qoruyucu altlıqlardan (çökəkli) istifadə etmək
lazımdır.
9.5.2.15 İlin isti fəslində (aylarında) balonları günəş şüalarından qorumaq üçün, onların
üstünə brezent və ya başqa qoruyucu material örtmək lazımdır.
67

BÖLMƏ X
Kimya sənayesi müəssisələrinin istismarı zamanı
yanğın təhlükəsizliyi qaydaları
10.1 Laboratoriyalar və təcrübə qurğuları
10.1.1 Zavod və sex laboratoriyaları
10.1.1.1 Laboratoriya əməkdaşı kimyəvi maddə və materialın yanğın təhlükəlilik
dərəcəsini bilməli və təhlükəsizlik qaydalarına əməl etməlidir.
Laboratoriyada saxlanılan maddə və materiallar ciddi çeşidlənməlidir. Qarşılıqlı kimyəvi
təsirə məruz qalmaqla yanğın və partlayış əmələ gətirə biləcək maddələrin birgə saxlanılması
yolverilməzdir.
10.1.1.2 Laboratoriyada mebel və avadanlıqlar elə yerləşdirilməlidir ki, insanların
köçürülməsi zamanı maneçilik yaranmasın.Mebel və avadanlıqlar arası keçidin eni 1 metrdən az
olmamalıdır.
10. 1.1.3 Yanğın və partlayış təhlükəli maddələrlə iş üçün nəzərdə tutulan stol və sorucu
şkaf saz olmaqla, yanmaya davamlı örtüklə, turşu, qələvi və kimyəvi aktiv maddələrin təsirinə
dözümlü vasitələrlə təchiz olunmalıdır.
10.1.1.4 Asanalışan və yanar mayelər təlimata əsaslanan qab və tutumlarda
saxlanılmalıdır. Şüşə bankalar, kənarları və dibi azbest örtüklə təchiz edilmiş xüsusi metal
yeşiklərdə yerləşdirilməli və kip qapanan qapaqla bağlanmalıdır. Qapağın iç tərəfində yanar
yaxud asanalışan mayenin adı və saxlandığı otağa uyğun mümkün ümumi saxlama müddəti
haqqında dəqiq qeydiyyat aparılmalıdır
10.1.1.5 Hər iş otağında, eyni zamanda saxlanılan, ümumi ehtiyyat asanalışan maye
miqdarı gündəlik tələbatın miqdarından çox olmamalıdır.
10.1.1.6 50 ml-dən artıq asanalışan maye yerləşən şüşə qab yanacaq üçün nəzərdə tutulan
dəmir yeşikdə saxlanılır. Yanar mayeni polietilen və ya nazik divarlı şüşə qabda saxlamaq
qadağandır.
10.1.1.7 Şüşə qabda 0,5 l-dən çox asanalışan mayenin qızdırılması və qovulması
qadağandır. Həcmi 0,5 l ötən asanalışan maye ilə iş ancaq laboratoriya müdrinin icazəsi ilə
aparılmalıdır
10.1.1.8 Asanalışan maye yanacağın kanalizasiyaya axıdılması qadağandır.İşlənmiş
maye germitik(kip) bağlanan qablarda toplanır və işin sonunda regenerasiya edilməsi və yaxud
məhv olunması üçün laboratoriyadan çıxarılır.
10.1.1.9 Laboratoriyada zahərli, yanğın və partlayış əmələgətirəbilən buxar və qazların
ayrılması ilə müşahidə olunan iş ancaq sorucu şkafda aparıla bilər. Lakin, hərgah asanalışan
maye yaxud maye yanacaqla aparılacaq təcrübəni sorucu şkafdan kənarda aparmaq zərurəti
yaranarsa(maye xromotoqrafla, nazik rektifikasiya və s.) belə işin yerinə yetirilməsi üçün
təlimat tərtib etmək lazımdır.
10.1.1.10 Sorucu şkafın partlayışdan qoruyucu ilə təchiz edilmiş elektrik işıqlandırılması
olmalıdır. Elektrik açarları qoruyucu şkafın çölündə yerləşdirilməlidir.
10.1.1.11 Turşu, qələvi və digər zəhərli maddələrlə doldurulmuş şüşə qabların
daşınmasına ancaq kənarlarına və dibinə azbest döşənmiş xüsusi metal yaxud ağac yeşiklərdə
icazə verilir. Kükürd və azot turşuları üçün oddan qoruyucu tərkiblə işlənmiş ağac yeşik, səbət
və yonqar istifadə oluna bilər.
10.1.1.12 Qələvi metal doldurulmuş bankalar yalnız yan divarlarına və dibinə azbest
döşənmiş qapaqlı metal yeşiklərdə yerləşdirilir.
10.1.1.13 Növbə təlabatından artıq qələvi metalın laboratoriyada olması qadağandır.
10.1.1.14 Sıxılmış qaz balonları hökmən laboratoriya binasının çölündə dəmir şkafda
saxlanılmalıdır .Havalandırılması üçün şkafın kəsikləri yaxud jalüzlü reşotkası olmalıdır.
Laboratoriya otağının bu qazla və oksigenlə təminatı mərkəzləşdirilmiş qaydada hayata
keçirilir.
10.1.1.15 Arxiv, foto və rentgen plyonka laboratoriyası binanın yuxarı mərtəbəsində
divar və tavanı oda davamlı olmaqla əsas binadan kənarda xüsusi otaqda yerləşdirilir. Arxiv
saxlanıcı filmstat yaxud şkaf kimi xüsusi avadanlıqla təchiz edilməlidir. Laboratoriyada
saxlanılan plyonkanın ümumi həcmi 50 kq- keçməməlidir.
10.1.1.16 Rentgen qurğu otağında və forolaboratoriyada iş qurtardıqdan sonra hazır
plyonka saxlanılması üçün arxivə verilir.Kiçik həcmdə(10kq) plyonka iş yerində odadavamlı
şkafda saxlana bilər.
68
 10.1.1.17 Sorucu ventilyasiya laboratoriyanın bütün otaqlarında iş gününün başlanmasına
5 dəqiqə qalmış işə salınmalı və iş qurtardıqdan sonra sondürülməlidir. Nasaz ventilyasiyalı
laboratoriyada işləmək qadağandır.
10.1.1.18 Koridor və keçidlərdə habelə yanğın söndürmə vasitələrinə yanaşmada bastırıq,
laboratoriya avandanlıqlarının, pol və divarların benzin, neft və digər asanalışan mayelərlə
yuyulması, işlək elektrik qızdırıcıları və yanan qarelka üzərinə təsadüf nəticəsində tökülmüş
oddan təhlükəli mayenin təmizlənməsi qadağandır.
10.1.1.19 Laboratoriya otağının bağlanması bütün pribor və aqreqatların
söndürülməsindən, maye yanacaq üçün ayrılmış xüsusi sahənin təmizlənməsi və yanabiləcək
tullantı və zibilin otaqdan çıxarılmasından sonra ola bilər.
10.1.1.20 Laboratoriya və arxiv otaqları laboratoriya tədqiqatına və arxivdə saxlanan
maddənin xarakterinə müvafiq yanğınsöndürmə vasitələri ilə təmin edilməlidir. Bundan başqa,
bir yanğın söndürən arxivə girişdə yerləşdirilməlidir. Göstərilən otaqların girişində yanğın
zamanı onun söndurülməsi qaydasını məlumatlandıran xəbərdar edici plakat asılmalıdır.
10.1.2 Təcrübə qurğuları
10.1.2.1 Partlıyıcı və yanğın təhlükəli maddələr sintez və emal edən təcrübə qurğuları
(laboratoriya, stend və model qurğularından başqa) otağına tələb yanğın və partlayış təhlükəli
texnoloji proseslər sənayesi binalarına olan tələblərdir.
10.1.2.2 Qurğuda quraşdırılmış aparat və avandanlıqlar elmi işlər üzrə direktor müavini,
baş mühəndis yaxud yuxarı təşkilat rəhbəri tərəfindən təsdiqlənmiş texniki sənədlərə uyğun
olmalıdır.
10.1.2.3 Təcrübə qurğusu aparatının ölçüsü və orada yerləşən yanar maddənin ölçüsü
layihədə nəzərdə tutulan həddi keçməməlidir.
10.1.2.4 Kateqoriyasından asılı olmayaraq yeni qurğular: stend, model,
yarımzavod,təcrübə,sənaye(sex)- təcrübə qurgularında, sənaye müəssisələrinin yanğın
təhlükəsizliyi tələbləri yerinə yetirilməlidir.
10.1.2.5 Təcrübə qurğularında fəhlə və laborantlar tərəfindən texniki təhlükəsizlik və
yanğın təhlükəsizliyi tələbrinin yerinə yetirilməsinə mövzunun rəhbəri məsuliyyət daşıyır.
10.1.2.6 Təcrübə qurğuları üçün istehsalat təlimatı, təhlükəsizlik texnikası və yanğın
təhlükəsizliyi təlimatı işlənməlidir.
10.1.2.7 Təcrübə qurğularında yüksək təziyiqli aparatlar metal şitlə əhatə olunmalı yaxud
çölə çıxışı olan izole olunmuş otaqda yerləşdirilməlidir.
10.1.2.8 Təcrübə qurğusu daima məsul şəxsin nəzarəti altında işlənməlidir. Qurğunun
nəzarətsiz işləməsi qadağandır.
10.1.2.9 Asan alışan və yanar mayenin, qazın, partlayıcı maddənin, kənar əşyanın və ya
materialın təcrübə qurğusunda saxlanılması, qurğunun fəaliyyəti ilə əlaqəsi olmayan hər hansı
kənər işin qurğuda görülməsi qadağandır.
10.1.2.10 Təcrübə qurğusu otağında texnoloji prosesin və istifadə olunan maddənin
xarakterinə müvafiq yanğınsöndürmə vasitələri olmalıdır.
10.2 Elektrik qurğuları, ildırımdan və statik elektrikləşmədən mühafizə vasitələri
10.2.1 Partlayışyanğın təhlükəli zonalarda elektrik avadanlığı
(güc və işıqlandırma)
10.2.1.1 Elektrik qurğularının partlayışyanğın təhlükəsizliyini təmin etmək üçün onların
istismarı hazırki qaydaların və aşağıdakıların tələblərinə uyğun gəlməlidir:
a) Istehlakçıların elektrik qurğularının texniki istismar Qaydaları və Istehlakçıların
elektrik qurğularının istismarı zamanı təhlükəsizlik texnikası Qaydaları (PTG və PTB) və o
cümlədən “Glektroustanovok vzrıvoopasnıx proizvodstv” GIII-13 bölməsi;
b) Elektrik qurğularının qurulması Qaydaları (PUG);
c) Partlayışmühafizəli mədən avadanlığının istehsal Qaydaları (PİVRG);
ç) Partlayıştəhlükəli qurğuların elektrik avadanlığının quraşdırılması üzrə Təlimat (otağın
daxilində və xaricində);
d) Gərginliyi 1000 V-a qədər yanğıntəhlükəli qurğuların elektrik avadanlığının
quraşdırılması üzrə Təlimat;
e) Partlayış mühafizəli elektrik avadanlığının təmiri üzrə Təlimat;
10.2.1.2. Yanğın və partlayış təhlükəli zonalarda tipinə və istehsal sinfinə görə həmin
zonanın və ətraf mühitin xarakteristikasına uyğun olan elektrik avadanlığının quraşdırılmasına
və istismarına yol verilir.
Elektrik avadanlığının partlayıştəhlükəliliyi, həmçinin partlayıştəhlükəli kimi
səciyyələnən zona üzrə partlayıştəhlükəli qatışığın kateqoriyasına və qrupuna uyğun gəlməlidir.
Partlayıştəhlükəli zonalarda Dövlət Nəzarət təşkilatının (müvafiq qurumlarının) yazılı
icazəsini almayan və bu sahədə xüsusiləşməyən təşkilatların istehsal etdiyi və əldəqayırma
elektrik avadanlığının istismarı qadağandır.
10.2.1.3 Neytralı izoləedilmiş 1000 V-a qədər gərginlikli elektrik qurğuları olan bütün
sinifli partlayıştəhlükəli zonalarda aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır;
a) güc transformatorunun aşağı gərginlikli dolağının neytralında və ya fazalarında
quraşdırılmış deşilən qoruyucularının bütövlüyünə və şəbəkənin izolyasiyasına daimi nəzarət;
nəzarət quruluşu səs siqnalına qoşulmalıdır;
b) personal tərəfindən torpağa qısa qapanmanın tez təyin edilməsi quruluşu və ya torpağa
qısa qapanmanın sahələrini avtomatik açan mühafizə;
c) istismar prosesində vaxtaşırı, lakin ayda bir dəfədən az olmayaraq izolyasiyaya nəzarət
quruluşunun səs siqnalını və deşilmə qoruyucuların bütövlüyünü yoxlamaq lazımdır. Deşilmə
qoruyucuların vəziyyətini, həmçinin onların deşilməsi ehtimalı olduqda da yoxlamaq lazımdır.
10.2.1.4 Neytralı birbaşa yerləbirləşdirilmiş 1000 V-a qədər gərginlikli elektrik
qurğularını istismara qəbul etdikdə, eləcə də istismar prosesində vaxtaşırı, lakin 5 ildə bir
dəfədən az olmayaraq, həmin elektrik qurğusuna aid olan hər bir yığmanın, şkafın, hətta bütün
kənar və güc elektrik qəbuledicilərinin (onların ümumi sayının 10%-dən az olmayaraq) faza-
sıfır dövrəsinin tam müqavimətini ölçmək lazımdır.
Qısa qapanma cərəyanının qiyməti PUG-nin 7.3.152. bəndinin tələblərinə uyğun
olmalıdır. İstismarda olan elektrik qurğularında, hansılardakı, kabelin və ya naqilin xüsusi
üçüncü və ya dördüncü damarı yoxdur, faza-sıfır dövrəsinin müqavimətini ən azı 2 ildə bir dəfə
yoxlamaq lazımdır.
Plandan kənar ölçmələr şəbəkənin əsaslı təmiri və yenidənqurma zamanı aparılır.
10.2.1.5 Kimya sənayesinin müəssisələrinin ümumi sənədlərindən başqa,
partlayıştəhlükəli zonalarda istismar edilən elektrik avadanlığının əsas texniki sənədləri də
olmalıdır.
10.2.1.6 Daşınma elektrik çıraqların və elektrikləşmiş alətlərin icrası PUG, PTG və PTB-
nin tələblərinə uyğun gəlməlidir.
10.2.1.7 Daşınma elektrik qəbuledicilərin yerləbirləşdirilməsi (sıfırlanması), ümumi
qabıqda yerləşən və yerləbirləşdirmə (sıfırlanma) dövrəsinə etibarlı birləşən elastik naqillə
yerinə yetirilməlidir. Bu məqsədlə elektrik qəbuledicilərin işçi sıfır naqilinin istifadəsi
69
qadağandır. 42V-dan (36V-dan) yüksək gərginlikli elektrik alətinin gövdəsində yerləbirləşdirmə
(sıfırlama) naqilini qoşmaq üçün “Y” və ya “Yer” xüsusi nişanlı sıxac olmalıdır.
10.2.1.8 Gövdəsi yerləbirləşdirilən (sıfırlanan) daşınma elektrik qəbuledicilərinin ştepsel
rozetkaları yerləbirləşdirmə (sıfırlama) naqilinin qoşulması üçün xüsusi kontaktla təchiz
olunmalıdır. Ştepsel rozetkalarının konstruksiyasıında yerləbirləşdirmə (sıfırlama) kontaktının
əsas cərəyandaşıyıcı kontakt kimi istifadəsi istisna edilsin.
12-42V gərginlikli ştepsel birləşmələri (rozetkalar və çəngəllər) öz konstruksiyalarına
görə 127-220 V gərginlikli ştepsel birləşmələrindən fərqlənməlidir və 12-42V gərginlikli
çəngəllərin 127-220 V rozetkalara qoşulması istisna edilməlidir.
10.2.1.9 Partlayıştəhlükəli zonalarda qadağandır:
a) gərginlik altında olan şəbəkənin və elektrik avadanlığının təmiri və təmizlənməsi;
b) yerləbirləşdirilməsi və mühafizə bloklanması nasaz olan elektrik avadanlığının
istismarı;
c) cərəyandaşıyıcı hissələri gərginlik altında olan partlayış mühafizəli elektrik
avadanlığının qabığının açılması;
ç) qısa qapanma nəticəsində dövrədən avtomatik açılan elektrik qurğularının, açılma
səbəbləri araşdırılmadan və aradan götürülmədən onların qoşulması;
d) qeyri-normal rejimlərdə mühafizə olunan dövrəni açan aparatlar olmadıqda elektrik
qurğularının qoşulması;
e) partlayışmühafizəli elektrik avadanlığının, naqillərin və kabellərin nominal
parametrlərindən artıq yüklənilməsi;
ə) qida mənbələrinə və qığılcım mühafizəli cihazlara başqa aparat və dövrələrinqoşulması,
hansılarkı, həmin cihazın dəstəsinə daxil deyil;
f) gərginlik altında olan çıraqların sıradan çıxmış elektrik lampalarının dəyişdirilməsi;
g) elektrik avadanlığının mühafizəsini (istilik elementlərini, qoruyucularını və
dövrəaçanlarını) həmin avadanlıq üçün nəzərdə tutulmayan başqa növ mühafizə və ya başqa
parametrli mühafizə ilə əvəz etmək;
ğ) partlayışmühafizə növü “ifrat təzyiqli üfürmə” olan elektrik avadanlığının quraşdırma
və istismar təlimatında göstərilən təzyiq nominalından aşağı təzyiqlə istismarı;
10.2.1.10 Partlayışmühafizəli elektrik avadalığının üzərindəki pasport göstəricilərinin
rənglənməsi qadağandır. Onların rəngi elektrik avadanlığının rəngindən fərqlənməlidir. Bir
qayda olaraq pasport göstəriciləri qırmızı rəngdə olur. .
10.2.1.11 Elektrik avadanlığının daxili və xarici səthlərini, yerli şəraitdən asılı olaraq,
müntəzəm olaraq tozdan təmizləmək lazımdır. Təlimatda nəzərdə tutulubsa, elektrik
avadanlığının temperaturuna nəzarət lazımdır. Bu qovşaqların tempuraturu istehsalçı zavodun
təlimatında göstərilən qiymətlərdən çox olmamalıdır.
Texnoloji tozun ayrılması ilə müşahidə olunan müəssisələr üçün nəzərdə tutulan və
qüvvədə olan PİVRG-yə (müvfiq dövlət standartlarına) görə elektrik avadanlığına olan tələblərə
uyğun olaraq, üstünə toz və ya lif qona bilən səthlərin temperaturu tozun və ya lifin közərmə
temperaturundan 50ºC-dən az olmayaraq, közərməyən (“netleöhix”) tozlar üçün hava ilə
təmasdan özüalışan partlayıştəhlükəli yanar toz qatışığının temperaturu isə 2/3-dən çox
olmamalıdır.
10.2.1.12 Yanğın və partlayıştəhlükəli zonalarda elektrik maşınlarını tozdan qorumaq
üçün əlavə qoruyucu örtük kimi metal və ya taxta yeşiklərdən istifadə etmək qadağandır.
10.2.1.13 Yanğıntəhlükəli zonalarda istənilən növ yanar material elektrik avadanlığının
normal qığılcımlı hissələrindən 1m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
10.2.1.14 P II və P IIa lifli tozu olan yanğıntəhlükəli zonalarda quraşdırılan elektrik
avadanlığının xarici səthini və ventilyasiya çəpərini, intensiv tozlanmada növbədə bir neçə dəfə,
mülayim tozlanmada isə bir dəfə təmizləmək lazımdır. Başqa növ tozları olan otaqlarda
təmizlənmənin vaxtaşırılığı, sex daxili təlimata və yerli şəraitə görə aparılmalıdır.
10.2.1.15 Bütün sinifli partlayışyanğıntəhlükəli zonalarda qabıqlarından və örtüklərindən
asılı olmayaraq, polietilen izolyasiyalı kabel və naqillərdən istifadə etmək qadağandır.
10.2.1.16 Naqil və kabellərin bütün sinifli partlayışyanğıntəhlükəli zonalardan tranzit
çəkilməsi qadağandır. Anbar otaqlarından tranzit çəkilmə qadağandır.
10.2.1.17 Yanğıntəhlükəli anbar zonalarında (otaqlarında) istismar olunan çıraqların
konstruksiyası lampaların kolbalarının və balonlarının düşməsini istisna etməlidir. Çıraqlar
mühafizəli icrada olmalıdır. Lüminessent lampalı çıraqların konstruksiyasında, işəsalma
tənmizləyici aparatların və startyorların yanmayan materiallardan hazırlanmış ayrıca boşluqda
yerləşdirilməsi və lampaların, startyorların düşməməsi nəzərə almalıdır.
Anbarların yanğıntəhlükəli zonalarında, yanan və ya çətin yanan materiallardan
hazırlanmış əksetdiricilərlə və səpələyicilərlə təchiz olunan çıraqların istifadə olunması
qadağandır.
10.2.2 Transformatorlar və yarımstansiyalar
10.2.2.1 Transformatorlar və yarımstansiyalar PUG-nin, PTG-nin, PTB-nin və energetika
obyektlərində yanğının təyini, və yanğına qarşı tədbirlərin yanğınsöndürmə sistemlərinin
layihələndirilməsi göstərişlərinin tələblərinə uyğun gəlməlidir.
10.2.2.2 Yanğın təhlükəsizliyi və qəzalarda elektrik avadanlığının saz qalması üçün
yağyığılan qurğuları və yağaxıdıcıları tam qaydada-saz vəziyyətdə saxlamaq lazımdır.
10.2.2.3 Yarımstansiyanın otaqlarına istehsalat zonalarından partlayıştəhlükəli mühit
daxil olmamalıdır.
Əgər yarımstansiya B1 sinifli zonada, eləcə də may-qaz və ya ağır yanar qazlı zona
yaxınlığında yerləşirsə, onda orada az miqdarda ifrat təzyiq və 1saat ərzində 5qat hava dəyişmə
təmin olunmalıdır.
10.2.2.4 Yağın məcburi sirkulyasiyası olmayan transformatorlarda yağın üst qatının
maksimal temperaturu 95ºC-dən, yağın temperaturu ətraf mühitin temperaturundan isə 60ºC-
dən çox olmamalıdır. Transformatorun üfürmə ilə soyudulması sistemi, yağın temperaturundan
asılı olmayaraq yüklənmə 100%-dən çox və yüklənmədən asılı olmayaraq yağın temperaturu
55ºC-dən çox olduqda qoşulmalıdır.
10.2.2.5 Transformator daxili zədələnmələr nəticəsində avtomatik açıldıqda onun
qoşulması ancaq açılma səbəbi aradan götürüldükdən sonra olmalıdır.
10.2.2.6 Transformatoru açmadan baxış keçirilməsi aşağıdakı müddətlərdə olmalıdır;
-daimi növbə personalı olan qurğularda- sutkada 1dəfə;
-daimi növbə personalı olmayan qurğularda- ayda 1dəfə;
-transformator məntəqələrində- ən azı 6 ayda 1dəfə.
10.2.2.7 Aşağıdakıları aşkar etdikdə transformatoru istismar rejimindən çıxarmaq
lazımdır:
a) transformatorun daxilində güclü qeyri-müntəzəm səs-küy və çartıldamaq olduqda;
b) transformatorun normal soyutma və yükləmə rejimində anormal və daim artan
qızmanı aşkar etdikdə;
c) genişləndiricidə yağ atmasında və ya çıxış borusunun diaqrafması cırıldıqda.
10.2.3 Elektrik avadanlığının təftişi, planlı-qabaqlayıcı baxışı və təmiri
70
 10.2.3.1 Elektrik avadanlığının təftişi, plan-qabaqlayıcı baxışı və təmiri PTG və PTB
qaydalarında və ya elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxsin təsdiq etdiyi təlimatda təyin olunan
müddətlərdə keçirilməlidir.
10.2.3.2 Partlayışmühafizəli elektrik avadanlığının istismarına, biliklərin təyin olunmuş
proqram üzrə yoxlanılmasından keçən şəxslər buraxılır.
10.2.3.3 Partlayışmühafizəli avadanlığın ümumi texniki sənədlərindən başqa, fərdi
pasportu da olmalıdır. Elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxs yerli şəraiti nəzərə alaraq, istismar
pasportunun (xəritəsinin) formasını tərtib etməlidir.
10.2.3.4 Partlayıştəhlükəli zonalarda quraşdırılan elektrik avadanlığına, vaxtaşırı, lakin
ayda 1dəfədən az olmayaraq elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxs tərəfindən baxış keçirilməli və
nəticələr operativ jurnala yazılmalıdır.
10.2.3.5 Partlayışmühafizəli elektrik avadanlığına və şəbəkələrə elektrotexniki istismar
personalı tərəfindən keçirilən baxışın müddətləri, yerli təlimatlara uyğun, lakin həftədə 1dəfədən
az olmamalıdır. Baxışın qaydası və tərkibi təlimatda göstərilməlidir.
10.2.3.6 Partlayışmühafizəli elektrik avadanlığının profilaktik sınaqlarının vaxtaşırılığı
müəssisənin elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxs tərəfindən təyin olunur. Normal icralı elektrik
avadanlığı üçün sınaqların vaxtaşırılığı, yerli şəraiti nəzərə almaqla, lakin PTG və PTB-nin
tələblərindən gec olmayaraq az qəbul olunur.
10.2.3.7 Yerləbirləşdirmə qurğusuna baxışın, yoxlamanın və müqavimətinin ölçülməsinin
müddətləri PTG və PTB qaydalarına uyğun aparılmalıdır.
10.2.3.8 Partlayıştəhlükəli zonalarda elektrik sınaqlarını yalnız müvafiq partlayıştəhlükəli
vasitələr üçün nəzərdə tutulan partlayışmühafizəli cihazlarla, eləcə də nəzarət təşkilatının xüsusi
icazəsi olan cihazlarla keçirilməsinə icazə verilir. Partlayıştəhlükəli zonalarda partlayıştəhlükəli
qatışıqlar olmadıqda və ya onların tərkibi qoyulmuş normalar həddindədirsə, həmçinin odlu
işlərin görülməsinə yazılı icazə varsa, bilavasitə bu zonalarda normal icralı cihazlarla sınaqların
keçirilməsinə icazə verilir. Buxarların, qazların və tozların qatılığı özüalışmanın aşağı həddindən
20%-dən çox artdıqda sınaqla əlaqədar bütün işlər dərhal dayandırılmalıdır.
10.2.3.9 Elektrik avadanlığının planlı-qabaqlayıcı təmiri və profilaktik sınaqları baş
mühəndis və ya elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxs tərəfindən təsdiq edilmiş qrafik üzrə
aparılmalıdır.
10.2.3.10 Partlayışmühafizəli elektrik avadanlığının təmirinə, müvafiq proqram üzrə eyni
zamanda ümumi və PTB üzrə xüsusi biliklərinin yoxlanmasını keçmiş və təmir etmək hüquqi
almış şəxslər buraxılır.
10.2.3.12 Partlayışmühafizəli elektrik avadanlığının hər bir zədələnməsinə, bu sahədə
istismara cavabdeh şəxs akt tərtib etməli və ya fərdi istismar pasportuna qeyd etməlidir.
10.2.3.13 Təmir olunan elektrik avadanlığının partlayışmühafizə parametrlərinin
dəyişdirilməsi qadağandır. Konstruksiyada nəzərə alınmış boltları başqa tip boltlarla əvəz etmək
qadağandır.
10.2.3.14 Partlayışmühafizəli elektrik avadanlığının təmiri qurtardıqdan sonra istehsalçı-
zavodun təlimatına uyğun partlayış mühafizənin parametrləri ölçülməlidir, alınan məlumatlar və
görülən işlərin həcmi elektrik avadanlığının pasportuna (kartına) yazılmalıdır.
10.2.4 Azmış cərəyandan mühafizə
10.2.4.1 Texnoloji naqillərin, çənlərin, doldurub-boşaltma və başqa qurğuların azmış
cərəyandan mühafizə üçün cərəyanın torpağa sızmasının və həmin qurğularda korroziyanın və
qığılcım yaranma səbəblərinin azalması istiqamətində tədbirlər keçirmək lazımdır.
10.2.4.2 Azmış cərəyanın yeraltı metal qurğulara təsirinin təhlükəliliyi aşağıdakı əsaslara
görə təyin olunur:
a) azmış cərəyanların torpaqda olması;
b) yeraltı qurğuların torpağa və digər azmış cərəyan mənbəsinə yaxın yerləşən digər
yeraltı qurğulara nisbətən olan potensialların həddi;
c) yeraltı qurğularda cərəyanın həddi və istiqaməti;
ç) qurğulardan torpağa axan cərəyanın səthi sıxlığı (zirehli kabellər üçün)
10.2.4.3 Elektrikləşdirilmiş və elektrikləşdirilməmiş dəmiryol xətlərinin toxunma
izolyasiyasının keyfiyyəti ayda 1dəfədən az olmayaraq yoxlanılmalıdır.
10.2.4.4 Obyektin ərazisində rels xətləri metal qurmalarla, dəmir-beton konstruksiyaların
armaturu və yerləbirləşdirilmə qurğuları ilə birləşməməlidirlər.
10.2.4.5 Polad boru kəmərlərini azmış cərəyandan mühafizə edən izolyasiya qatını saz
vəziyyətdə saxlamaq lazımdır.
10.2.4.6 Yeraltı qurmaları azmış cərəyanın korroziyasından mühafizə edən izolyasiya
qatından və tədbiq olunan elektrik mühafizə üsullarından (drenaj, katod stansiyası, izoləedici
flansla) başqa, elektrik qurğularında müntəzəm olaraq profilaktik tədbirlər (izolyasiya
müqavimətini normada saxlamaq, torpağı əks naqil kimi istifadə etməmək və s.) keçirmək
lazımdır.
10.2.4.7 Kompressor və bağlayıcı stansiyaların qurğularını, çənləri və şəhər daxili
kommunikasiyaları, magistral xətlərdən ayırmaq və boru kəmərlərində cərəyanın həddini aşağı
salmaq üçün tətbiq edilən izoləedici flanslar texniki tələblərə uyğun gəlməli və saz vəziyyətdə
saxlanılmalıdır.
10.2.4.8 Doldurub-boşaltma qurğuları istismara ancaq, kolonkaların dəmiryolun hər iki
xəttini 70 mm² mis naqillə və ya 100mm² polad naqillə birləşdirmək şərti ilə buraxılır.
10.2.4.9 Boru kəmərinin ayrı-ayrı hissələrinin birləşmə yerlərini (boltların alt hissəsini)
təmizləmək lazımdır; əgər borunun flanslarının keçid müqaviməti 0.3 Om-dan çox deyilsə bu
halda xüsusi atma tələb olunmur.
10.2.4.10 Elektrik qaynaq işlərində əks naqil kimi, ancaq torpaqdan izolyasiya edilmiş
xüsusi naqil istifadə edilməlidir. Bu halda torpağı əks naqil kimi istifadə etmək qadağandır.
10.2.5 Statik elektrikləşmədən mühafizə
10.2.5.1 Statik elektrikləşmənin qığılcım boşalmaları ilə bağlı təhlükənin qarşısını almaq
üçün hazırkı qaydalarla yanaşı, kimya, neftkimya və neft emalı sənayesi istehsalatlarında statik
elektrikləşmədən mühafizə qaydalarının tələblərini yerinə yetirmək lazımdır.
10.2.5.2 Statik elektrikləşmədən mühafizə tədbirləri PUG-yə görə B-1, B-1a, B-1b, V-1q,
B-II, B-IIa, II-1, II-II siniflərinə aid olan partlayış və yanğıntəhlükəli zonalarda xüsusi həcmi
elektrik müqaviməti 100000 Om/m³ və ya ondan çox olan maddələrin emalı və nəqlində yerinə
yetirilməlidir.
Elektrik keçirici avadanlıqla xüsusi müqaviməti 100000 Om/m³ -dan az olan,
tozlanmayan və sıçramayan maddələrin emalında və nəqlində statik elektrikləşmədən mühafizə
tədbirləri tələb olunmur.
10.2.5.3 B.10.2.5.2.-də göstərilən zonalarda işləməsi statik elektrikləşmə yüklərinin və
qığılcım boşalmalarının yaranması ilə müşahidə olunan, statik elektrikləşmə yüklərinin
yaranmasını fasiləsiz və tam neytrallaşmasını və ya onun qığılcım yaratma təhlükəsinin
istisnasını təmin edən mühafizə quruluşu olmayan avadanlıq və quruluşlardan istifadə
edilməsinə yol verilmir.
71
 10.2.5.4 Avadanlığın, emal edilmiş maddələrin səthində, həmçinin insanın bədənində
təhlükəli qığılcım boşalmalarının yaranmasının qarşısını almaq üçün aşağıdakıların olmasını və
sazlığını yoxlamaq lazımdır:
a) avadanlığın və kommunikasiyaların yerləbirləşdirilməsi, həmçinin insan bədəninin
yerləbirləşdirmə ilə daim elektrik kontaktının təmin olunması;
b) xüsusi həcmi və səthi elektrik müqavimətlərinin azalmasına əsaslanan yüklərin ayırma
sistemi (havanın nisbi rütubətinin 65-70% artırılması, antistatik aşqarların, səthi-aktiv
maddələrin, elektrik keçirici rənglərin, lakların, rezinlərin və s. tətbiqi);
c) radioizotop və digər neytrallaşdırıcıların tətbiqi ilə yüklərin neytrallaşdırma sistemi.
10.2.5.5 Yaranan statik elektrikləşmə yüklərinin intensivliyi və qığılcım boşalma
təhlükəsini azaltmaq üçün lazımdır;
a) texnoloji cəhətdən mümkündürsə yanar qazları çökməmiş maye və bərk
zərrəciklərindən təmizləmək, mayeləri həll olmayan bərk qatışıqlarla çirklənmədən təmizləmək;
b) istehsalat texnologiyası tələb olunmayan yerdə maddələrin sıçramasını, xırdalanmasını
və tozlanmasını istisna etmək;
c) materialların aparatlarda və magistrallarda hərəkət sürətinin layihədə nəzərdə tutulan
qiymətdən yüksək olmasına yol verməmək;
ç) mümkün olan yerdə yanar həllediciləri yanmayanlarla dəyişdirmək və ya
partlayıştəhlükəli qatışıqların yaranmasını istisna etmək;
10.2.5.6 Texnoloji avadanlığın metal və elektrik keçirici qeyri-metal hissələri statik
elektrikləşmədən mühafizə üçün başqa tədbirlərin tətbiqindən asılı olmayaraq
yerləbirləşdirilməlidir.
10.2.5.7 Sexdə, həmçinin xarici qurğularda, estakadalarda və kanallarda yerləşən metal
və elektrik keçirici qeyri-metal avadanlıqların, boru kəmərlərinin, ventilyasiya qutularının və
boru kəmərlərinin və aparatların termoizolyaedici örtüklərinin bütün uzunluqları boyunca
özlərinin arasında bütöv (arası kəsilməz) elektrik dövrəsi olmalıdır hansı ki, sexin (bölmənin,
qurğunun) hüdudlarında iki nöqtədən az olmayaraq yerləbirləşdirmə konturuna
birləşdirilməlidirlər.
10.2.5.8 Avtosisternlərin və maye daşıyan gəmilərdə çənlərin lyuklarının açılması və
onlara şlanqların daxil olması, yalnız yerləbirləşdirici naqillərin yerləbirləşdirmə qurğusuna
birləşdirilməsindən sonra görülməlidir. Yerləbirləşdirici naqil əvvəlcə avtosisternin (və ya çənin)
gövdəsinə, sonra isə yerləbirləşdirmə qurğusuna birləşdirilir.
Avtosisternlərdən və maye daşıyan gəmilərdən yerləbirləşdirici naqilləri birləşdirmək
üçün kontakt quruluşları partlayıştəhlükəli zonalardan kənarda quraşdırılmalıdır.
10.2.5.9 Mayeləri dəmiryolu sisternlərinə, avtosisternlərə, mayedaşıyan gəmilərə və digər
səyyar qablara və aparatlara tökmək üçün istifadə olunan metal ucluqlu rezin (yaxud başqa
elektrik keçirməyən materiallardan) şlanqlar diametri 2 mm-dən az olmayan mis məftillə
sarınmalıdır (və ya en kəsiyi 4mm²-dən az olmayan mis trosla) və dolaq addımı 100mm-dən çox
olmamalıdır. Məftilin (trosun) bir ucu məhsul borusunun yerləbirləşdirilmiş metal hissəsinə
lehimlə (və ya bolt ilə), o biri ucu isə şlanqın ucluğuna birləşdirilir. Şlanqın ucluqları mis və ya
başqa qığılcım verməyən metaldan hazırlanmalıdır.
10.2.5.10 Statik elektrikləşmədən mühafizə üçün yerləbirləşdirmə quruluşunu bir qayda
olaraq elektrik avadanlığı üçün nəzərdə tutulan yerləbirləşdirmə quruluşuna birləşdirmək
lazımdır.
10.2.5.11 Statik elektrikləşmədən mühafizə üçün yerləbirləşdirmə quruluşuna baxış və
elektrik müqavimətinin ölçülməsi sex qurğularının elektrik avadanlığının yoxlanması ilə birgə
PTG və PTB-yə uyğun aparılmalıdır.
10.2.5.12 Kimya, neftkimya və neft emalı sənayesi istehsalatları üçün statik
elektrikləşmədən mühafizə Qaydaları əsasında hər müəssisənin sex təlimatlarına bu bölmələr
əlavə edilməlidir: “Statik elektrikləşmədən mühafizə” və “Statik elektrikləşmədən mühafizə
qurğularının istismarı”.
10.2.5.13 Statik elektrikləşmədən mühafizə quruluşlarının sazlığının təmin edilməsinə
cavabdehlik sexdə sex rəisinə, zavodda (müəssisə, təşkilat) isə baş energetikə həvalə olunur.
10.2.6 İldırımdan mühafizə
10.2.6.1 Binaların və qurğuların ildırımdan mühafizəsi üzrə tədbirlər, təhlükəlilik
dərəcəsindən və onların ildırımdan zədələnmə ehtimalından asılı olaraq yerinə yetirilməlidir və
hazırkı Qaydaların və “Ukazaniy po proektirovaniö i ustroystvu molniezahitı zdaniy i
soorujeniy” sənədinin tələblərinə uyğun gəlməlidir.
10.2.6.2 Elektrik və elektromaqnit induksiyadan mühafizəyə tələblər, bir qayda olaraq
statik elektrikləşmədən mühafizə (bax həmçinin b.10.2.5.10) tələblərinə uyğun gəlməlidir.
10.2.6.3 İldırımdan mühafizə qurğularının istismarında cari və qabaqlayıcı təmirlərlə
yanaşı, vaxtaşırı baxışlar (yoxlamalar), bu məqsədlər nəzərdə tutulmalıdır;
a) cərəyandaşıyıcı elementlər arasında elektrik əlaqəsinin etibarlılığının yoxlanması;
b) mexaniki zədələnmələrə görə dəyişdirilməsi və ya gücləndirilməsi tələb olunan
elementlərin aşkar olunması;
c) korroziya mühafizəsi və ya korroziyadan zədələnən elementlərin gücləndirilməsi üzrə
tədbirlərin görülməsi;
ç) ildırımdan mühafizə quruluşlarının bina və ya qurğuların (texnologiya dəyişəndə,
qurğu və binaların yenidənqurulmasında) dərəcəsinə uyğun gəlməsinin yoxlanılması;
d) ildırımdan mühafizənin bütün yerləbirlədiricilərinin müqavimətinin 2 ildən gec
olmayaraq ölçülməsi (bu ölçmələr elektrik qurğusunun mühafizə yerləbirləşdiricilərin
müqavimətinin ölçülməsi ilə birlikdə aparılmalıdır ).
10.2.6.4 İldırımdan mühafizə qurğularının qabaqlayıcı təmirinin həcmi ildırım
mövsümünün əvvəlinə təyin olunmalıdır.
İldırımdan mühafizə qurğularının xırda cari təmirini ildırım mövsümündə, əsaslı təmirini
isə yalnız ilin ildırım olmayan vaxtında yerinə yetirmək olar.
10.2.6.5 Baş energetik (elektrik sexinin rəisi) obyektin konkret xüsusiyyətlərini nəzərə
alaraq, ildırımdan mühafizə qurğularının istismarı üzrə qısa təlimat işləyib hazırlamalıdır.
10.2.6.6 İldırımdan mühafizə qurğularının təftişini keçirən şəxslər, aşkar olunan
nöqsanları göstərməklə baxış və yoxlama aktı tərtib etməlidirlər.
İldırımdan mühafizə qurğularının təftişinin, yerləbirləşdirmə qurğularının yoxlama
sınaqlarının, keçirilən təmirlərin və s. nəticələri sərbəst formalı xüsusi jurnalda yazılmalıdır.
10.2.6.7 Şimşəkli (“qroza”) yağış vaxtı qadağandır:
a) istehsalat məhsullarını qazötürücü borular və havacıqlar (“vozduşniki”) vasitəsi ilə
atmosferə buraxmaq;
b) məişət və istehsalat otaqlarının pəncərələrini açıq saxlamaq;
c) istehsalat binalarının və qurğularının damlarında, astanalarında, etajerlərdə olmaq;
ç) havacıqlar vasitəsi ilə atmosferə buraxmaqla aparatların yanar buxarlarını və qazlarını
təsirsiz qazla və ya buxarla üfürmək.
72
 10.3 İstehsalat otaqlarında qaz mühitinə avtomatik nəzarət.
10.3.1 Partlayış təhlükəli qaz və buxar konsentrasiyaları əmələgətirə biləcək maddə və
material saxlanılan yaxud istehsal olunan anbarlarda və istehsalat otaqlarında hava mühitinə
avtomatik nəzarət edən qaz analizatorları quraşdırılmalıdır. Seriyal buraxılmış qaz
analizatorlarının olmadığı hallarda hava mühitinin dövrü olaraq analiz edilməsi vacibdir.
10.3.2 İstehsalat otaqlarında partlayış təhlükəli qaz və buxar konsentrasiyasını adı
metodla aşkarlamaq mümkün olmadıqda avtomatik qurğu tədbiq etmək tövsiyə olunur ki, yanar
maddə konsentrasiyası qəbul olunmuş həddən yüksək olduqda: qəza ventilyasiyasının
qoşulmasını, texnoloji prosesin xüsusiyyətindən asılı olan müvafiq aparatların söndürülməsini,
qəza siyirtmələrinin bağlanmasını, yanar məhsulların texnoloji aparat və sex
kommunikasiyalarına girişinin dayandırılmasını, texnoloji prosesin xüsusiyyətindən asılı olaraq
aparatlara kommunikasiyalara və istehsalat otaqlarına müvafiq neytral mühit ötürülməsini təmin
etsin.
10.3.3 Qaz analizatorları mexaniki titrəyişlərdən, elektromaqnit sahəsindən, güclü külək
axından və yerli qızdırıcılardan mühafizə olunmalıdır.
10.3.4 Qaz analizatorları və partlayış təhlükəli konsentrasiyaya qədər siqnalizatorlar
hava axının istiqaməti, buxar və qaz sıxlığı (temperatura görə düzəlişlə) nəzərə alınmaqla
layihədə nəzərdə tutulduğu kimi qaz ayrılması daha çox ehtimal olunan mənbələrdə
yerləşdirilməlidir. Hərgah layihə yoxdursa belə avadanlıqların yerləşəcəyi yeri müəssisənin baş
mühəndisi tərəfindən təşkil edilən komissiya təyin edir.
10.3.5 Qaz analizatorun quraşdırıldığı yer elə seçilməlidir ki, avadanlığa qulluq
olunması və əyarlanması üçün ona yanaşma sərbəst olsun.
10.3.6 Qaz analizatorun partlayışdan mühafizə avadanlığının görünüşü və səviyyəsi
onun yerləşdiyi otağın ətraf mühitinin ümumi tərkib və xarakterinə, zonanın partlayış
təhlükəsizlik sinfinə, partlayış tərkibli qarışığın kateqoriya və qrupuna uyğun olmalıdır.
10.3.7 Qaz analizatorun istismarı zamanı hər növbə dəyişdiyində avandanlıqlara baxış
keçirilməli və onların işləmə qabilyyəti yoxlanılmalıdır. Nəzarət filtirinin vəziyyətinə
baxılmalıdır və lazım gələrsə əsas işlək filtirin sürgənc materialı dəyişdirilməlidir.Keramik filtiri
təmizlləmək və üfürmək lazımdır.
10.3.8 Qaz analizatorun qaz qarşığı ilə yoxlanılması zamanı qaz, reaksiya məhsullarının
udulmasını təmin edən filtirdən keçməklə( otağa yox) sorucu şkafa yaxud atmosferə
buraxılmalıdır.
10.3.9 Yardımcı qurğular və avtomatik qaz analizatorların istismarı zaman
avandanlıqların xüsiyyətlərini və istifadəsinin spesifikasiyasını əks etdirən istehsalçı-zavodun
təlimatının tələblərinə əməl etmək vacibdir.
10.3.10 Havadan nümunə götürmək üçün borucuq, diometri 100 mm-dən az olmayan
aşağı çevrilmiş qıfla təchiz olunmalıdır.
10.3.11 Nəzarət avandanlığının vaxtlı-vaxtında işədüşməsi üçün ötürüçünün
quraşdırıldığı yerlə nümunə götürən qurğunun yerləşdiyi yer arasında ən qısa məsafə
seçilməlidir.
10.3.12 Qaz analizatorun ötürüçüsü möhkəm özüldə yerləşdirilməklə titrəyiş və
silkələnmədən qorunmalıdır.
10.3.13 Mexaniki zədələnmə təhlükəsi yaxud otaqda kifayyət qədər tozlanma yaranarsa
ötürücü uyğun mühafizə icralı yerdə quraşdırılmalıdır.
10.3.14 Analizatorların ölçmə cihazları, avtomatik qaz analizatorları, sıxlıq ölçənlər və
digər onlara aid olan cihazlar partlayış təhlükəli, yanğınpartlayış təhlükəli otaqlarda və açıq
partlayış təhlükəli qurğularda quraşdırılarsa, onlar PUG müvafiq tələblərinə uyğun havalanan
dolablarda(şkaflarda) yerləşdirilməlidir.
10.4 Köməkçi sexlər
10.4.1 Ağac emalı sexi və emalatxana
10.4.1.1 Ağac emalı sexlərində və emalatxanalarında istehsalat avadanlıqlarını, istilik
cihazlarını və güc elektrik avadanlıqlarını ağac tozu sıyrıntısı və digər yanar əşyalardan
növbədə bir dəfədən tez olmayaraq, tikinti konstruksiyaları və elektrik işiqlandırmalarını isə iki
həftədə bir dəfədən tez olmayaraq təmizləmək lazımdır.
10.4.1.2 Ağac tullantıları iş prosesində və sonunda toplandığı miqdardan asılı olaraq
sexdən çıxarılmalıdır. Tullantının yaxşı çıxarılması üçün ağac emalı dəzgahının yerli effektiv
təsirə malik sorucusu olmalıdır. Ventilyasiyanın söndürülmüş vəziyyətində dəzgahın işləməsi
qadağandır.
10.4.1.3 Siklonda toplanmış ağac tullantısını vaxtında təmizlənmək lazımdır. Siklonun
yüklənməsi və meydancanın çirklənməsi yolverrilməzdir.
10.4.1.4 Ağac emal istehsalında sexdə toplanmış tullantıdan qazanxanada yanacaq kimi,
utilizasiya edərək kimyəvi və başqa növ xammal kimi istifadə etmək yaxud xüsusi ayrılmış yerə
daşımaq olar. Sex ərazisində tullantının toplanıb qalması qadağandır.
10.4.1.5 Ağac materialı ilə doldurulmuş çeşid anbarı otaqları, quruducu və meydancalar
sıyrıntı qırıntıları və başqa zibillərdən azad olmalıdır. Otaqların buraxılan həddən artıq
yüklənməsi yolverilməzdir.
10.4.1.6 Qızmanın qarşısını almaq məqsədi ilə dəzgahın, mühərrikin və sairənin
yağlanma müddətini pozmaq olmaz. Sex təlimatında yağlama müddəti göstərilməlidir. Sürtgü
yağının ağac tozuna və sıyrıntısına düşməsi yolverilməzdir. Diyircəklərdə temperaturun 45-50
C-dən yüksək olduğu zaman dəzgahı dayandıraraq qızmanın səbəbini və onun aradan
qaldırılmasını təmin etmək lazımdır.
10.4.1.7 Yapışdırıcını buxar və ya qapalı tipli elektroqızdırıcı cihazla qızdırmaq
lazımdır. Yapışdırıcı qaynadıcı izolə edilmiş otaqda yaxud onun üçün ayrılmış təhlükəsiz yerdə
yerləşdirilməlidir. Yüksək yanğın təhlükəli yapışdırıcı sintetik qətrandır çünki onların həll
olunması üçün yanar və asanalışan maye işlədilir. Bu cür yapışdırıcılar yanmağa davamlı yaxud
dəmir qutularda xüsusi yerdə saxlanılır.
10.4.1.8 Hazır məhsulları anbara, yaxud emalatxanalardan kənarda bu məqsədlə ayrılmış
yerə, cıxarmaq lazımdır. Ağac material, yarımfabrikat və məmulat ancaq onlar üçün ayrılmış
yerdə yerləşdirilməlidir ki, yanğınsöndürmə vasitələrinə maneəsiz yanaşmaq üçün keçidlər
qalaqlanmasın.
10.4.1.9 Yanğın nəzərindən ən təhlükəli(qurudulma, cilalama, rəngləmə və s.) proseslər
işiqlandırıcı və ventilyasiya ilə təchiz edilmiş ayrıca otaqlarda, yaxud xüsusiləşdirilmiş yerlərdə
görülməlidir
10.4.1.10 İstehsalat otağında növbə normasından çox yanar materialın saxlanması, iş
vaxtı qurtardıqdan sonra yığışdırılmamış yağ, olif, lak, yapışdırıcı, yanar material və s.
əşyaların saxlanması qadağandır.
10.4.1.11 Quruducu bina(otaqa) yanar olmamalıdır. Qızdırıcı batareyaların
yerləşdirilməsi zamanı quruducu kameraların buxar boruları hamar səthə malik olmalı və
yuxarıdan setka ilə örtülməlidir. Dövrü olaraq həftədə bir dəfədən az olmayaraq batareyaların
yerləşdiyi yeri və kənarını qırıntı, zibil və s.təmizləmək lazımdır.
73
 10.4.1.12 Hər quruducu üçün materialla məhdud yüklənmə həddi və məhdud temperatur iş
rejimi təyin edilir. Texnoloji proses zamanı quruducunun temperaturuna sistematik nəzarət
lazımdır.
10.4.1.13 Quruducu, buxarla söndürmə vasitəsi və ya sulu drençer sistemı ilə təchiz
olunmalıdır.
10.4.1.14 İnfraqırmızı şua ilə rəngləmiş yaxud yapışdırılmış ağacı qurudarkən quruducu
kamera ümumi sex ventilyasiyası ilə əlagəsi olmayan sərbəst ventilyasiya sistemi ilə təchiz
olunmalıdır. Məmulatı fasiləsiz hərəkətlə qurudan qızdırıcıda konveyrin qəfil dayanması zamanı
qızdırıcı sistemin avtomatik söndürülməsini təmin edən vasitə yaxud xəbərdaedici siqnalizasiya
sistemi nəzərdə tutulmalıdır.
10.4.1.15 Ağacın yüksək tezlikli cərəyanla qurudulması zamanı elektrodlar ağaca sıxıcı
vintlərlə kip sıxılmalıdır. Çırılmış və qaynaq olunmuş cındır setkaların istifadəsi qadağandır.
Ağacın nizamla yığılması zamanı nizamlanmanın eyni növdən və təxminən eyni nəmliliyə malik
ağacdan təşkil olunmasına nəzarət edilməlidir. Quruducu kameranın qapısında elektrogeneratorla
birləşdirilmiş avtomatik bloklanma olmalıdır.
10.4.1.16 Ağacın petrolatumla qurudulması zamanı vanna izole edilmiş otaqda
yerləşdirilməlidir. Yanğın zamanı alovun yayılmasını məhdudlaşdırmaq üçün vannanın saz
vəziyyətdə olan açılan metal qapağı olmalıdır. Petrolatumun köpüklənərək vannanın kənərına
tökülməsinə yol vermək olmaz.
10.4.1.17 Ağacın qurudulması zamanı petrolatumun vannadan kənara axmaması üçün
aşağdakiları nəzərə almaq lazımdır:
10.4.1.18 Konteyneri ağacla doldurduqdan sonra vannada petrolatumun həcmi vannanın
yuxarı kənarından 0,5 m-dən az olmayaraq aşağı olmalıdır.
10.4.1.19 Qabaqcadan petrolatumu xüsusi baklarda qurutduqdan sonra vannaya
sərfolunacaq miqdarda əlavə etmək lazımdır.
10.4.1.20 Ağacın qurudulması prosesi zamanı petrolatumun temperaturunun 100° C aşağı
düşməsi qadağandır.
10.4.1.21 Quruducunu istismara buraxarkən vannada petrolatumun bərk səthini
xırdalamaq lazımdır.
10.4.1.22 Vannada petrolatumun yanması zamanı yığcam halda yox çilənən su
şırnağından, su buxarından, mexaniki-hava yaxud kimyəvi köpükdən istifadə olunur.
10.4.1.23 İş qurtardıqdan sonra yığışdırılmamış hazır məhsulun, sıyrıntının, yonqarın,
ağac tozunun, yağ, olif, lak və digər yanar mayenin, materialaın və elektrik qurğuların cərayan
altda saxlanması qadağandır.
10.4.1.24 İş vaxtı qurtardıqdan sonara sex rəisi(böyük usta) bütün sex otaqlarını gəzərək
yanğın təhlükəsi olmayacağına aid bütün tədbirlərin görülməsinə əmin olduqdan sonra otaqları
bağlaya bilər.
10.4.1.25 Ağac emalı sexlərındə və emalatxanalarında rəngləmə işi gedən sahələrdə
rəngsaz emalatxanalarına aid yanğın təhlükəsizliyi qaydaları tədbiq olunur.
10.4.2 Boyama, laklama sexləri və emalatxanaları
10.4.2.1 Boyama, laklama sexləri və emalatxanalarında əllə boyama, rəngləmə şkafları,
vanna və kameralarda iş görülməsi ancaq yerli sorucu və vurucu işlək ventilyasiya şəraitində
aparılmalıdır.
10.4.2.2 Materialların boyanması, laklanması işi xüsusi kamerada aparılmalıdır. Boyama
kamerası, vanna, dolab və quruducu ümumi sex ventilyasiyası ilə deyil müstəqil sorucu
ventilyasiya sistemi ilə təchiz olunmalıdır. Boyama kamerasının sorucu ventilyasiyası boya
hissəciklərinin tutulması üçün su suvarma qurğusu(hidrofiltr) yaxud başqa səmərəli qurğu ilə
təchiz edilməlidir ki hava vurma qurğusunun daxili səthi yanma çöküntüsü ilə çirklənməsin.
10.4.2.3 Elektrostatik sahəli boyama kameralarında sorucu ventilyasiyanın
söndürüldüyündə işçi cərəyan avtomatik kəsilməlidir.
10.4.2.4 Boyama laklama materialı iş yerinə hazır vəziyyətdə gətirilməlidir. Boyanın və
lakın qarışdırılması və tərkibinin hazırlanması xüsusi ayrılmış, izolə olunmuş otaqda
görülməlidir.
10.4.2.5 Lak, boya, həlledici gerimitik metal qabda yaxud fabrik qablaşdırmasında,
gündəlik təlabat miqdarında paylama-yığma sexində saxlanılmalıdır. Ehtiyyat boyanı iş yerində
saxlamaq qadağandır. İş yerində lak, boya materialına təlabatın miqdarı yarım növbə
təlabatından artıq olmamalıdır və kip bağlanan qapaqlı saz çəllək yaxud bitonlarda
yerləşdirilməlidir.
10.4.2.6 Məmulat və hissələrin yükləmə üsulu ilə boyanması üçün tutumu 0,5 m3 qədər
olan vanna yan sorucu və kip bağlanan qapaqla təchiz olunmalıdır. Tutumu 0,5 m3-dən çox
olan boyama vannaları ventilyasiya ilə təchiz olunmuş xüsusi kameralarda yerləşdirilməlidir.
Qəza və yanğın başverdikdə mayenin vannadan axması nəzərə alınmalıdır.
10.4.2.7 Boya qızdırıcı çəlləyi boyama kamerasının çölündə yerləşdirmək lazımdır.
Çəlləyin saz olmasını, mühafizə armaturlarını, boyama avandanlığını və rezin boruları vaxtaşırı
yoxlamaq lazımdır. Onların saz vəziyyətdə olmadığı hallarda boyama işi aparmaq olmaz.
10.4.2.8 Avandanlığın metal hissələri, alətləri və boyanın tozlandırılması üçün
pulverizator yerlə etibarlı birləşdirilməlidir.
10.4.2.9 Hər növbə sonunda boyaçiləyiçiləri, boruları, doldurulan çəllək və tutmları və
digər(ventilyasiya şəraitində işləyən) boyama avadanlıqlarını lakboya materiallarının
qalıqlarından yuyub təmizləmək lazımdır. Boyama avadanlıqlarının yuyulmasında yanar maye
istifadə etmək olmaz.
10.4.2.10 İşin sonunda fırça, şetka, əsgi və pulverizatoru kip bağlanan vedrə(yaxud
bitonda) sorucu və ya ventilyasiyası olan metal şkafda saxlamaq lazımdır.
10.4.2.11 Lak, boya və digər kimyəvi vasitələrə yeni növ həlledicilərin tədbiqi ancaq
texnoloji laboratoriyanın icazəsi ilə və ya texniki təhlükəsizlik və yanğın təhlükəsizliyi şöbəsi
ilə razılaşdırıldıqdan sonra mümkündür.
10.4.2.12 Pulverizator kamerası, vanna setkası və şkafın divarı o cümlədən sorucu
ventilyasıyanın hava girişı boya çirklənməsindən ayda iki dəfədən tez olmayaraq
təmizlənilməlidir. Xüsusi hallarda ventilyasiya borusunun təmizlənməsi üçün onu söküb
otaqdan çıxararaq xüsusi ayrılmış yerdə yandırmaq lazımdır. Kameranın boya çöküntüsündən
təmizlənməsini asanlaşdırmaq üçün kamera divarına nazik qatda solidol, vazilen, tavota yaxud
PS-40 tərkibi çəkmək olar. Səthi nitroboyadan təmizləyərkən metal konstruksiyaya zərbə
vurmaq olmaz. Sancaq qığılcım verməyən yumşaq metaldan olmalıdır. Toplanmış boya
tullantısı yanğın təhlükəli olduğundan və bəzən onların öz-özünə yanabilən olması səbəbindən
sexdən hökmən çıxarılmalıdır.
10.4.2.13 Məmulat və hissələrin yağdan təmizlənməsi və yuylması üçün pasta, həlledici
və emulsiya kimi qeyri yanar tərkibdən habelə ultrasəs və digər yanğın təhlükəsiz qurğu tədbiq
edilir. Ancaq qeyriyanar tərkiblər texnologiyaya uyğun təmizliyi təmin etmədiyi hallarda yanar
və asanalışan mayelərdən yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına ciddi əməl olunmaqla istifadə edilə
bilər.
74
 10.4.2.14 Döşəməyə tökülmüş həlledici və lakboya materialını ağac kəpəyi, su və digər
tərkiblər vasitəsi ilə təcili olaraq təmizləmək lazımdır. Epoksid tərkibli lakboya materialının
təmizlənməsi üçün ilk olaraq kağız, asetonla işlədilmiş əsgi yaxud etilseliloza tədbiq olunur və
sonra tökülmüş yer sabunlu isti su ilə yuyulur. Avadanlığın, divarın və döşəmənin yanar həlledici
ilə yuyulması qadağandır.
10.4.2.15 Rəngsaz və laklama sexlərində qadağandır:
a) Yapışıdırıcının qaynadılması və boyanın qızdırılması üçün acıq alovdan istifadə;
b) Şkaf və kameradan kənarda, nəzərdə tutulmayan yerdə boyama işi görmək;
c) Həddən çox hissələrin, boyancaq yaxud boyanmış hissələrin boyama kamerası yanında
yerləşməsi;
d) Söndürülmüş və yaxud nasaz ventilyasiya şəraitində boyama işi görmək;
e) Boyanmış materialı və boş taranı iş qurtardıqdan sonra sexdə anbara təhvil vermədən
saxlamaq.
10.4.2.16 Boyanmış hissələrin qurudulması zamanı qadağandır:hissələrin quruducada
saxlanması vaxtı və temeperatutrun qaldırılması reqlamentdə nəzərdə tutulduğundan çox olması,
temperaturun idarə olunması avtomatik həyata keçirilməlidir; qurutmanı məmulatın üzərindəki
artıq boyanın yaxud lakın axması ilə aparmaq.
10.4.2.17 Termoradiyasiyalı və konveksiyon elektrikqızdırıcılı quruducu kameraların
termorequlyatorları ventilyasiya qurğusuna avtomatik blokirovka olmalıdır.
10.4.2.18 Quruducu kameraların qızdırıcı avadanlıqları, onların üzərinə boyanan
məmulatdan damcı duşməsindən və lakboya plyonkasına toxunmadan mühafizə olunmalıdır.
10.4.2.19 Lak və boya anbarında qadağandır:
a) Lakın, boyanın və həledcinin sutka təlabatından çox saxlanılması o cümlədən açıq və
nasaz taralarda;.
b) Nasaz ventilyasıya səraitində işin görülməsi;
c) Boya və lakın əsgi və digər lifli materialla birgə saxlanması;
d) Taranın açılması üçün qığılcım verəbiləcək alətdən istifadə. Boya və lakın bir taradan
digərin habelə yanı 5 sm-dən az olmayan metal altlıqlı işçi qaba boşaldılması.
10.4.2.20 Boyama və qurutma kameraları normaya müvafiq ilkin yanğınsöndürmə
vasitələrinə malik olmalıdır. Statsionar yanğınsöndürmə qurgularının artıq olduğu
halda(şpinklerli, drenajlı və s.) onların vəziyyəti sistematik yoxlanılmalıdır. Boya vannasının
artıq olduğu halda köpük qurğusu yaxud DVP-100, DVPU-250 yanğınsöndürəni quraşdırmaq
məqsədə müvafiqdir.
10.4.3 Qazanxana
10.4.3.1 Qazanxana otağında yanar və asanalışan mayenin saxlanması
qadağandır.Qazanxanada maye yanacaq istifadə etdikdə yanacaq saxlanılan sərf bakı qaydaya
uyğun olaraq qazanxana otağından kənarda yerləşdirilir.Yanacağın sərf bakı qazanxana
otağında yerləşdirilibsə onun tutumu 0,5 m3-dan çox olmamalıdır. Bu zaman o buxarqızdırıcının
ekonomayzerin yaxud qazanın altında yerləşdirilməməlidir. Bak bağlı olmalıdır və atmosferlə
diametri 50 mm-dən az olmayan boru ilə əlaqəli olmalıdır. Hər bir yanacaq bakı yanğın
baxımından təhlükəsiz səviyyə ölçənə(şüşə ölçənə icazə verilmir), yanacağı təhlükəsiz yerə
axıdan və dolduran boruya malik olmalıdır.
10.4.3.2 Qazan, yanacaq axıdılan borular və digər qazanxana avadannlıqları saz
vəziyyətdə və daimə xidmət personallarının nəzarəti altında olmalıdırlar. Xidmət personalı,
qazanı yandırmazdan öncə, qazanın onun avadanlıqlarının, ölçü-nəzarət avadanlıqlarının və
mühafizə vasitələrinin habelə yanacaq qurğularının vəziyyətini, boruları və yanacağın
verilməsinə xidmət edən armaturların işə yararlı olmasını çox məsuliyyətlə yoxlamalıdır. Qaz
axınındakı təbii sorucunun qapağını 10-15 dəqiqə açaraq artıq tüstü sorucunun mövcudluğunda
onun 3-5 dəqiqə qoşulması ilə qazanın yanmasını və qazanxananı ciddi yoxlamaq lazımdır.
10.4.3.3 Qazanxananın tüstü borusunu ayda üç dəfədən tez olmayaraq üfürmə ilə hissdən
təmizləmək lazımdır.
10.4.3.4 Qazanda yaxud onun yanında yanar material, paltar saxlamaq, qurutmaq,
qazanlar üstündə taxta körpü qoymaq qadağandır.
10.4.3.5 Odluqda partlayış təhlükəli hava qaz qarışığının əmələgəlməsindən qacmaq
məqsədi ilə qazanın işində fasilə zamanı odluqdan neft və qaz forsunkası (hərgah forsunnkanın
ayrılmasına konstruksiya imkan verirsə) çıxarılmalıdır.
10.4.3.6 Qazanı qazla isitdikdə xidmət personalı qaz xəttinin birləşmələri və kranlarında
sabun məhlulunun göməyi ilə gerimetikliyi yoxlamalıdır. Hərgah qaz sızması müşahidə
olunarsa dərhal qüsurun aradan götürülməsi üçün tədbir görülməlidir.
10.4.3.7 Qazla işləyən qazanı yandırmazdan əvvəl otaq diqqətlə yoxlanılmalıdır.
10.4.3.8 Qazanı alışdırmazdan əvvəl yanacağın miqdarına, hava çəkənə və odluğa daxıl
olan yanacağın, hava və buxarla qarışıq nisbətinin tələb olunan təlimata uyğunluğuna diqqət
yetirilməlidir. Qazanxananın eyni zamanda bir odlurda neft və qaz qarışığı ilə işləməsi
qadağandır.
10.4.3.9 Qazanxanada yanacaq məqsədi ilə ağac oxantısı yaxud sıyrıntısı istifadə
olunarsa o zaman bu şnek və ya boruxətti ilə qazanxanaya verilməlidir. Sıyrıntı və oxantı
ötürülən boru xətti qapaqla təchiz olunmalıdır. Qazanxanaya oxantı və sıyrıntının əllə verilməsi
qadağandır.
10.4.3.10 5Xidməti personal aşağıdakılar baş verdiyi halda qazanxananın işini
dayandırmalı və sex rəhbərliyinə məruzə etməlidir:
a) Yanacağın verilməsi yaxud üfürmənin kəsildiyində;
b) Qazanın hörgü hissəsində qüsur, habelə qazan divarının, yaxud karkasının qızaraq
qızardığı halda;
c) Qazanda təzyiqin verilmiş normadan artıq olması, cəkmənin azalması, üfürmə və su
verilməsinin gücləndirilməsinə baxmayaraq təzyiqin aramsız yüksəldiyi halda;
d) Qazanın su ilə qidalandırılmasına baxmayaraq su səviyyəsinin aşağı düşməsi habelə
qidalandırma qurğusunun işləmədiyi halda;
e) Qaz xəttində, mazut xəttində, buxar xəttində, ölçü və göstərici avadanlıqlarında yaxud
qoruyucu klapanda qəza başverdiyində. Qaz xətti, mazut xətti və onların armaturları təyin
edilmiş müddətdə hökmən yoxlanılmalıdır.
10.4.4 Hava kompressoru qurğuları
10.4.4.1 Hava kompressoru qurğularının istismarı zamanı bu Qaydalarda göstərilən
tədbirlərdən əlavə stasioner kompressor qurğuları, hava xətləri və qaz xətləri quraşdırılması və
təhlükəsiz istismarı reglament Qaydaları tələbləri də yerinə yetirilməlidir.
10.4.4.2 Kompressorlar otağında benzin, neft və digər asanalışan maddələrin
saxlanması habelə maşın hissələrinin benzin, neft və sairə ilə yuyulması qadağandır. Hissələrin
neftlə yuyulması kompressor otağından ayrıca xüsusi ayrılmış yanmaya davamlı divarı olan
otaqda yerinə yetirilə bilər.
75
 10.4.4.3 Sıxılmış hava olan yerdə temperaturun yüksəlməsi və təzyiqin qəbul olunmuş
həddən yüksək olması yol verilməzdir. Kompressorda hər sıxılma pilləsindən sonra havanın
temperaturu texniki təlimatda qəbul olunmuş həddi keçməməlidir. Nəzarət-ölçü
avadanlıqlarının(termometr, manometr) yaxud qoruyucu klapanların nasaz olduğu hallarda
kompressorun işə buraxılması qadağandır.
10.4.4.4 Hər bir kompressor soyutma suyu verilməsi dayandığı halda, sıxılmış havada
temperaturun verilmiş həddən yüksəldiyi halda səs və işiq siqnalları ilə xəbərdar edici qəza
mühafizəsi sistemi və yağlama mexanizmində yağ təzyiqinin qəbul olunmuş həddən aşağı
düşdüyündə kompressorun avtomatik dayandırılmasını təmin edən sistemlə təchiz olunmalıdır.
10.4.4.5 Hava kompressorundan yanar buxar və qaz ayrılması mümkün olan yerlərə
habelə yanğın mənbəyi başverəbiləcək yerlərə hava hasarı çəkmək olmaz.
10.4.4.6 Avtomatik üfürmənin olmadığı halda nəm yağayrıcıya(aralıq və sonuncu) əllə
üvürməni, zavod təlimatında daha qısa üfürmə müddəti göstərilməyibsə növbədə iki dəfə;
sondakı soyuducunun və nəm yağayrıcının olduğu halda növbədə bir dəfədən tez, olmadığı halda
növbədə iki dəfədən tez olmayaraq üfürülməlidir.
10.4.4.7 Doldurulmuş hava borusunu və havayığıcını vaxtaşırı sürtgü yağı və onun
parçalanma məhsullarından sistematik təmizləmək lazımdır. Borunun yuma qaydası və müddəti
sex təlimatında göstərilir.
10.4.4.8 Kompressorun titrəyişli hissələrini müntəzəm yağlamaq lazımdır (mərkəzləşmiş
yaxud yağqabının köməyi ilə). Yağlama zamanı sürtgü materialının damcılaması və sıçrayışı
yolverilməzdir.
10.4.4.9 Tökülmüş yağ, zibil və yanar tullantı dərhal yığışdırılmalıdır; işin sonunda yağ
qabını, əsgini qapaqlı metal qutuya yığaraq kompressor otağından çıxarmaq lazımdır.
10.4.4.10 Kompressor otağında sutka təlabatından artıq olmayan yanar və yağlama
materialının hökmən metal dolabda saxlanması mümkündür.
10.4.5 Elektrik və qazqaynaq emalatxanası
10.4.5.1 Elektrikqazqaynaq emalatxanası ayrıca binada yaxud partlayış və yanğın
təhlükəsindən izola edilmişi yanmaya davamlı materialdan və yanmayan döşəməyə malik təmir
emalatxanası otağında yerləşdirilməlidir.
10.4.5.2 Elektrik qazqaynaq emalatxanası otağında ancaq təbii yaxud süni ventilyasiya
olduğu halda iş aparmaq olar.
10.4.5.3 Qaynaq məntəqəsi təmiz saxlanılmalıdır. Yanar material və yanar tullantını
qaynaq işinə başlamamazdan qabaq ərazıdən çıxarmaq lazımdır. Qaynaq işində çalışan fəhlənin
xüsusi geyimində və əlcəyində yağ, benzin, neft və s. izi olmamalıdır.
10.4.5.4 Qaynaqcının iş yerində metal qığılcımı və sıçrantı uçuşunu zərərsizləşdirmək
üçün iş yerini yanmayan arakəsmə yaxud oddan mühafisə tərkibi hopdurulmuş brezent pərdə ilə
mühafizə etmək lazımdır.
10.4.5.5 Qaynaq emalatxanasında qazqaynaq yerlərinin sayı on yerdən çox olmadıqda, hər
iş yerində, hərəsindən bir ədəd olmaqla ehtiyyat-oksigen və asetilen balonları saxlanıla bilər,
belə ki ehtiyyat saxlanılan balonların emalatxanadakı ümumi sayı beş oksigen və beş asetilen
balonundan çox olmamalıdır.
10.4.5.6 Qaynaq yerlərinin sayı on yerdən çox olarsa oksigen və asetilen balonlarını izolə
edilmiş, yanğınaqarşı divarla ayrılan və çölə çıxışı olan otaqda yerləşdirilə bilər. Otaqda
yerləşdirilən yanar qaz balonları istilik radiatorlarından 1m-dən yaxın olmayan məsafədə, açıq
alovlu istilik mənbəyindən və qaynaq odluğundan 5m məsafədə yerləşdirilməlidir.
10.4.5.7 Eyni otaqda oksigen və yanar qaz balonu, o çümlədən, karbitkalsı, boya, yağ və
piy saxlamaq qadağandır. İstifadə olunmuş balonlar saxlanc yerlərindən çıxarılmalıdır.
10.4.5.8 Hər bir asetilen qazxətti postunda daima su ilə dolu olan hidrovlik sürgü
quraşdırılmalıdır. Su sürgüsünə su tökmək və onun səviyyəsini yoxlamağa ancaq qazın
verilməsi dayandırıldıqda icazə verilir. Qüsurlu və suyu olmayan sürgü ilə işləmək qadağandır.
10.4.5.9 Bir hidrovlik sürgüdən eyni zamanda iki və daha çox qaynaqcının işləməsi
qadağandır.
10.4.5.10 Odluğun güclü qızmasından qaçmaq üçün, odluğun sonluğunu söndürmək və
tutum su ilə dövrü soyudulmalıdır.
10.4.5.11 Boruxətti, şlanq və paylayıcı qurğuda qazın sızmasını sabunlu suyun köməyi
ilə təyin edirlər. Bu məqsədlə oddan istifadə qadağandır.
10.4.5.12 Elektrik qaynaq avadanlığının elektrik xətti etibarlı izola olunmalıdır, yüksək
temperaturun təsirindən və mexaniki zədələnmədən mühafizə olunmalıdır. Qaynaq aqreqatının
xüsusi hissələri(transformatorlarda, diyircəklərdə, şotkada, birləşdiricilərdə) temperatur həddi
PUG tələbini keçməməlidir. Elektroqaynaq qurğuşu iş zamanı daima yerləbirləşdirillmiş
vəziyyətdə olmalıdır.Bir aparatın yerə birləşdirməsindən digər aparat üçün istifadə etmək
qadağandır.
10.4.5.13 Asetilen generatordan alındıqda, generator izoləolunmuş, yanmayan ona görə
xüsusi avadanlıqlarla təchiz olunmuş otaqda quraşdırılır. Asetilen generatoru ilə işə başlamaq
ancaq onların sazlığı, hidrovlik sürgünun, qoruyucu klapanların sazlığı, şlang və avadanlığın
birləşmələrində kiplik yoxlandıqdan sonra mümkündür. Asetilen generatoru və qazxəttini işin
sonunda asetilendən və karbit kalsi qalığından təmizləyib, diqqətlə yuyurlar.
10.4.5.14 Karbitkalsı quru və yaxşı havalanan otaqda saxlanılır. Karbit kalsi ancaq
gerimitik bağlı üzərində” Karbid” yazılmış qabda daşınır və saxlanılır. İcərisində karbit olan
qabın açılmasında qaynaq lampası o cümlədən qığılcım verəbiləcək alət və avadanlığın tədbiqi
qadağandır.
10.4.5.15 Elektroqazqaynaq emalatxanasında qadağandır:
a) Verilmiş qayda və normaya cavab verməyən və nasaz qaynaq aparatı ilə işə başlamaq;
b) Avadanlıqlarda, cənlərdə, tutumlarda, asan alışan yanar maye və qaz saxlanmış kiçik
həcmli qablarda, buxar, və təsirsiz qaz vuraraq diqqətlə yuma olmadan onlarda qaynaq və
kəsmə işi görmək;
c) Boya tam qurumadan yeni boyanmış konstruksiya və birləşmələrdə qaynaq işi
aparmaq;
d) Qaynaq otağında paltar və digər kənar əşyaların saxlanması;
e) Balondan qazın tam axıdılması olmadan qaz balonunun ventilində təmir və qazın
otağa buraxılması;
f) Bitqi, mineral yağ və piyin o cümlədən o maddələrin hopdurulduğu paltar və digər
əşyanın oksigen balonuna, oksigen xəttinə və oksigen şlanqına toxunmasına yolvermək;
g) Qaynaq qurğusunun asetilen generatorunu, onun hissələrini, reduktoru, qaz balonunun
ventilini, boru xəttini və başqa hissələrini açıq alovla əriyən predmetlə qızdırmaq; Qızdırmaq
ancaq qaynar su yaxud buxarla aparılır.
10.4.5.16 Qaz armaturunun kip olmayan yerindən, şlanqdan və s. yerlərdən qazın
alovlanması başverərsə təcili olaraq qazın axın xəttində sızmanın baş verdiyi yerəqədər olan
kranı yaxud ventili bağlamaq və yanan qazı söndürmək lazımdır.
10.4.6 Amonyak-soyuducu qurğuları
76
 10.4.6.1 Maye soyuducu agentin kompressora düşməsi mümkün olmamalıdır.
10.4.6.2 Avadanlıqdan yağı onda həll olmuş soyuducu agenti sorduqdan sonra yağ
toplayıcı vasitəsi ilə boşaltmaq lazımdır. Yağtoplayıcıdan yağı icərisində su olan qaba işləyən
ventilyasiya şəraitində boşaldırlar.
10.4.6.3 Sexdə soyuducu istehlakcısı avadanlığında geridönən məhluldan yaxud soyuducu
agentdən, soyuducu sexdə isə istehsal olunan məhsulun istirak etdiyi mayedən, buxarlandırıcda
yaxud ayrıcıda sutkada birdəfədən tez olmayaraq analiz aparılmalıdır.
10.4.6.4 Qaz fazasında, məhsulu soyudan qazda, habelə istehsal məhsulunda, soyuducu
agent buxarı iyisinin əmələ gəldiyində yaranmış qüsurun qarşısının alınması üçün tədbir
görülməsi məqsədi ilə istehsalat sexi xəbərdar edilməlidir. Belə halda qüsurun aradan tam
götürülməsinə qədər fasiləsiz analiz aparılmalıdır.
10.4.6.5 Kompressor və qazxəttinin gerimitik olmasına sistematik nəzarət
quraşdırılmalıdır. Kompressorda qazın sızması hiss edilərsə qusurun aradan götürülməsinə qədər
onu dayandırmaq lazımdır. Soyuducu agentin kompressorun kipkəcindən(salnikindən)
buraxması təsadüf edilərsə, həmən onun qarşısı alınmalıdır.
10.4.6.6 Kompressorun titrəyən hissələrini müntəzəm yağlamaq lazımdır.
10.4.6.7 Sistemin doldurulmasını tezləşdirmək məqsədi ilə amonyak balonunun
qızdırılması qadağandır.
10.4.6.8 Kompressor otağında metal yeşikdə(dolabda) iki növbə təlabatından çox olmayan
həcmdə sürtgü yağının saxlanmasına icazə verilir.
10.4.6.9 Soyuducu agent (amonyak) balonu xüsusi nəzərdə tutulmuş anbarda
saxlanılmalıdır; Maşın şöbəsində onların saxlanılması qadağandır.
10.4.6.10 Amonyak-soyuducu qurğuşu otağında nazık su püskürtüsü alınması mümkün
olan püskürdücü gövdə olmalıdır.
10.4.6.11 Soyuducu qurğuda partlayış təhlükəli konsentrasiya əmələgətirəbiləcək
soyuducu buxarın hava ilə qarışığı təlimatın yuxarıda göstərilən(məsələn, F-40, F-160,
dixloretilen), tələblərini təmin etməlidir.
10.4.7 Enerji doldurma, elektrokar və avtoyukləmə
10.4.7.1 Qoruyucu və elektrik açarları bir qayda olaraq akkumuliyatorların doldurma
otağında quraşdırılmır. Cərəyan doldurulmasının qoşulması və ayrılmasını buna görə ayrılmış
xüsusi şəxs tərəfindən görülür.
10.4.7.2 Turşu ayrıca otaqda distillə suyu ilə birlikdə saxlana bilər.
10.4.7.3 Qığılcım və qızmadan qaçmaq üçün akkumliyator naqilinin birləşmələri yararlı
olmalıdır, yararsız, izolyasiyası zədələnmiş naqil təcili dəyişdirilməlidir.
10.4.7.4 Doldurma və boşaltma şkafı otağı daima işləyən, müstəqil, havanı on dəfələrlə
dəyişən, sorucu ventilyasiya şəraitində istismar edilməlidir. Ventilyatorun qanadları rəngli, turşu
və qələvi-metalların təsirinə davamlı olmalıdır. Ventilyatoru işə salmadan cərəyan
doldurulmasına icazə verilmir. Doldurma tamamlandıqdan sonra cərəyan dərhal söndürülməlidir.
10.4.7.5 Akkumliyator otağında akkuliyatorla yanaşı digər avadanlıqların təmiri, bir
otaqda qələvi və turşu akkumliyatorların quraşdırılması o cümlədən nasaz elektrokara cərayan
doldurulması qadağandır. Cərəyan doldurma otağında o elektrokarlar yerləşdirilə bilər ki, onlar
doldurula bilir. Eyni müddətdə otaqda neçə elektrokarın yerləşdiriləbilməsi təlimatla
müəyyənləşdirilir.
10.4.7.6 Elektrokar və avtoyükləyicilərin dayanacağı qarajda, talvar altında yaxud xüsusi
ayrılmış meydancada təşkil edilir. Elektrokar və avtoyuklyici qarajdan çıxan zaman ciddi
baxışdan keçirilməlidir. Bu zaman avtoyükləyicidə benzin xəttinin, boğucunun, mühərrikin
sürtkü sisteminin, hidrovlik sistemin, elektrokarda isə elektrikavandanlığının saz vəziyyətdə
olmasına diqqət yetirmək lazımdır. Nasaz nəqliyyat işə buraxılmır.
10.4.7.7 Yanar və tez alışan qablaşdırmaların saz çalışan qığılcım söndürəni
olmayan,daxili yanma mühərrikləri ilə çalışan avtoyukləyicilərlə daşınmasına icazə verilmir.
10.4.7.8 Elektrokarlar və avtoyukləyicilər elə yerləşdirilməlidir ki, giriş, keçid və yanğın
sondürmə vasitələrinə yanaşma sərbəst mümkün olsun. Otağın gözəçarpan yerində elektrokar və
avtoyükləyicilərin yerləşdirilmə sxemi olmalıdır.
10.4.8 Antikorroziya sexləri
10.4.8.1 Benzin, həlledicilər, yapışqanlar, laklar, boyalar gündəlik təlabat normasını
ötməyən miqdarda metal qablarda və ya xüsusi qablaşdırmalarda xüsusi anbarda
saxlanılmalıdır. Saxlanc miqdarını göstərən cədvəl anbardan asılmalıdır.
10.4.8.2 Antikorroziyon tərkiblər, xüsusi ilə tezalışan həlledici tərkibi olanlar, izolə
olunmuş, yanmayan otaqda hazırlanır.
10.4.8.3 Boya, lak, yapışqan və həlledicilər saxlanılan, hazırlanan və tədbiq edilən,
otaqlarda, otağın aşağı və yuxarı hissəsində giriş deşiyi olan sorucu ventilyasiya
quraşdırılmalıdır.
10.4.8.4 Metalın, yapışqandan, yağdan, boyadan, piydən və köhnə örtükdən
təmizlənməsini tezalışan həlledicilərlə deyil, yanmayan tərkiblə, təzyiqi 250-300 kpa(2,5-3 atm)
olan iti su buxarı ilə təmizləmək lazımdır.
10.4.8.5 Köhnə örtüklərin, bəzən yağ və piyin təmizlənməsində istisna hallarda baş
mühəndisin icazəsi ilə odluqla yandırılması ilə görülür. Yanma bu məqsədlə ayrılmış xüsusi
yerdə aparılmalıdır.
10.4.8.6 Yapışqanın çəkilməsindən öncə saçaqlı işçi fırcanın metal elementi olmamasına
və təmiz olmasına baxılmalıdır. Yapışqan sürtülmüş metalı benzinin tam buxarlamasına qədər
şotka və digər qığılcım verə biləcək alətlə mühafizə etmək olmaz.
10.4.8.7 Stol və inventarları mexaniki üsulla, sabun-soda və ya digər yanmayan
məhlullarla təmizləmək lazımdır.
10.4.8.8 Lak, yapışqan və digər yanar maye hopdurulmuş silmək üçün materialı və əsgini
kip qapanan qapaqlı dəmir qutuya qoyaraq növbə sonu yığışdırmaq lazımdır.
10.4.8.9 Ən çox miqdarda rezin kley, rezin və bakelit lakı işlənən yapışqançəkmə və
bakelit emalatxanasında qadağandır:
a)lak və yapışqanla işi yararsız və ya qoşulmamış ventilyasiya şəraitində aparmaq;
b) emalatxanada işin sonunda lak və ya yapışqan qutusu yaxud işlənməmiş lak və
yapışqan saxlamaq; onları anbara yığmaq lazımdır.
c)xüsusi geyimi, lak qutusunu, yapışqan, fırça və əsgi materialını dəzgah qutusunda
saxlamaq;
d) lakla yapışqanla yerlə birləşməsi olmayan, yaxud nasaz yerləbirləşmə sistemi olan
dəzgahlarda iş;
e) otaqda bucakların itilənməsi və qığılcım verən ələtlərdən istifadə.
10.4.8.10 Antikorrozyon lak yaxud asanalışan həledici tərkiblə örtülmüş məmulatın
qurudulması zamanı ucucu həlledicidən hazırlanmış məmulatın qurudulması təlimatını yerinə
yetirmək lazımdır.
10.4.8.11 Lakla örtülmüş avadanlıqların və lak qablarının açıq alovla daxildən
işiqlandırılması partlayış səbəbindən qadağandır. Bu cürə işiqlandırma üçün partlayış
77
mühafizəli daşınan işiqlandırıcı, yaxud partlayış mühafizəli akkumliyator fonarından istifadə 10.5.1.12 Sex rəisi odla işin hazırlanmasına və görülməsinə məsul şəxslə birlikdə
olunur. təhlükə zonasını dəqiq müəyyən etməli orada lazımı xəbərdar edici işarə və qeydiyyat
10.4.8.12 Lehimləmə işləri xüsusi ayrılmış sahədə aparılmalıdır. aparmalıdır. Qaynaq, kəsmək, qızdırılacaq və sairə yer təbaşir, boya, birka yaxud digər tanıdıcı
10.4.8.13 Antikorroziya örtük sexi stasionar və səyyari kopüklə söndürən qurğu və işarə ilə qeyd olunur.
normaya uyğun ilkin sondürücü vasitə ilə təchiz olunmalıdır. 10.5.1.13 Təmirdə və ya təmizləmədə olan bütün avadanlıq və kommunikasiyalarda işin
yerinə yetirilməsi müddətində daima “ Avadanlıq təmirdədir” yaxud “ Boruxətti təmirdədir”
10.5 Təmir və odlu işlər
xəbərdaredici plakatı asılmalıdır. Xəbərdaredici plakatı ancaq sex rəisi və ya mexannikinin
10.5.1 Açıq odun tədbiqi ilə əlaqəli təmir işlərinin təşkili icazəsi ilə çıxartmaq olar. Xəbərdaredici plakatı olan aqreqat, avadanlıq yaxuyaxud
10.5.1.1 Açıq odla iş gördükdə məsuliyyət odla iş görülən ərazinin yaxud otağın kommunikasiyanı işə salmaq qadağandır.
yerləşdiyi müəssisə, sex, laboratoriya, emalatxana, anbar, sahə, qurğu və təsərrüfat 10.5.1.14 Partlayış təhlükəli yerlərdə təmir apararkən partlayış mühafizəli alətlər tədbiq
rəhbərliyinin üzərin qoyulur. edilir.
10.5.1.2 Odla görülən işlərə açıq alovun tədbiqi, qığılcım əmələgətirən və temperaturun 10.5.1.15 Odla görülən iş yerlərinin ətrafı yanar materiallardan, qaynaq olunan nöqtənin,
material və ya konstruksiyanın alovlanmasına gətirib çıxardacaq istehsalat əməliyyatları döşəmənin üstündən yaxud ona yaxın ərazinin səviyyəsindən asılı olaraq 1 cədvəlində
daxildir. göstərilən radiusda təmizlənməlidir.
10.5.1.3 Odla görülən iş yerləri müvəqqəti və daima ola bilər. Daima yerlər, xüsusi Cədvəl 1
avadanlıqlar və yanğından mühafizə vasitələri ilə təchiz edilmiş emalatxanalarda yaxud açıq Qaynaq Mühafizə olunmayan yanar Qaynaq Mühafizə olunmayan yanar
meydanda ola bilər. Müvəqqəti odla görülən işlər müəyyən otaqda yaxud müəssisə ərazisində nöqtəsinin materiallara və onların səthlərinə nöqtəsinin materiallara və onların səthlərinə
avadanlıq təmiri və ya kommunikasiya quraşdırılması yaxud tikinti konstruksiya məqsədi ilə ola döşəmə qədər olan maksimal məsafə, m döşəmə qədər olan maksimal məsafə, m
bilər. səviyyəsindən Qaynaq Kəsmə səviyyəsindən Qaynaq Kəsmə
hündürlüyü, zamanı zamanı olan zamanı zamanı
10.5.1.4 Kimya sənayesinin ərazisində və bütün otaqlarında odla görulən işlər partlayış m hündürlüyü,
təhlükəli və partlayış-yanğın təhlükəli obyektlərdə odla işlərin təhlükəsiz görülməsinin təşkili m
nümunəvi təlimatının tələblərinə, xalq təsərrüfatı obyektlərində qaynaq və başqa odla görülən
işlərin yanğın təhlükəsizliyi Qaydaları və bu bölmənin qaydalarının tələblərinə uyğun 0 5 7 7 11 13
aparılmalıdır. 2 7 9 10 13 15
10.5.1.5 Odla görülən işlərə xüsusi hazırlıq keçmiş, imtahan vermiş və ixtisas vəsiqəsi
almış şəxslər buraxılır. 5 9 11
10.5.1.6 Kimya sənayesi ərazisi və otaqlarında şəxslər odla işlərin görülməsinə, hətta,
10.5.1.16 Göstərilən radiusdan kənarda yerləşən yanar konstruksiyalar qığılcım ekranı,
qəza zamanında belə, xüsusi icazə yazıldıqdan sonra buraxılırlar.
azbest örtük, metal lövhə yaxud digər yanmayan materialla mühafizə olunmalıdır. Yanar
10.5.1.7 Odla işin görülməsinə sex rəisi(rəisin istehsalat üzrə muavini), habelə bu işin
konstruksiyalar su ilə isladılmalıdır. Odla iş görən zaman hamar döşəmə üzərinə qığılcım
yerinə yetirilməsinə hazırlığa və işin görülməsinə məsul olan şəxs qol çəkir. Ancaq icazədə
sıçramasından ehtiyatlanmaq üçün döşəməyə nəm oxantı tökmək tövsiyyə olunur.
göstərilən hazırlıq işləri yerinə yetirildikdən sonra icazəni müəssisənin baş mühəndisi (onun
10.5.1.17 Odla iş görülən yer yanğınsöndürən vasitələrlə(yanğınsöndürən, qutuda qum,
istehsalat üzrə müavini) yaxud istehsalat üzrə rəis təsdiq edir. Yanğın təhlükəsizliyinin və odla
lopatka və vedrə su ilə) təchiz edilməlidir.
işin görülməsi üçün ilkin yanğınsöndürmə vasitələrinin təminatı baxımından icazə müəssisənin
10.5.1.18 Odla işin görülməsinə verilən icazədəki tələblərin və təhlükəsizlik qaydalarının
yanğın nəzarəti ilə razılaşdırılır.
pozulduğu halda yanğın təhlükəsizliyi nümayəndəsinin, təhlükəsizlik texnikası xidmətinin və
10.5.1.8 İcazəni bir iş növbəsinə və odla işin hər bir növünə ayrıca yazırlar. Əgər iş tam
qazxilasetmə xidmətinin birinci tələbində odla görülən işi dayandırmaq lazımdır, qəza zamanı
yerinəyetirilməyibsə o, zaman icazə bir növbədən artıq olmayaraq uzadılabilər.
isə qəza haqqında məlumat daxil olan kimi odla iş görmə dayandırılır.
10.5.1.9 Odla iş iki yerə bölünür: hazırlıq işləri və odla görüləsi işin yerinə yetirilməsi.
10.5.1.19 Odla iş görən şəxs, yanma başladığı an yaxud yanma zamanı dərhal
10.5.1.10 Obyektdə odla işin görülməsinə hazırlıq üçün, işin təhlükəsiz yerinə yetirilməsi
yanğınsöndürən hissəni çağırmalı və yanmanın qarşısının alınması üçün əldə olan ilkin yağın
məqsədi ilə ancaq bu sexin mühəndis-texniki işçilərindən obyektdə partlayış təhlükəsi və
söndürmə vasitələrindən istifadə etməlidir.
partlayış yanğın təhlükəsi qaydalarını yaxşı bilən məsul şəxs təyin edilir.
10.5.1.20 Odla iş görüldükdən sonra sex rəisi yaxud onun müavini odla işin görülməsinə
10.5.1.11 Odla işin görülməsinə məsul şəxs daima odla işin yerin yetirildiyi yerdə olmalı,
məsuliyyətli şəxslə birlikdə iş yerini,(xüsusi ilə cədvəl 5.1-də göstərilən radiusda) mümkün
işin görülməsinə nəzarət etməli və işin görülməsi üçün icazə sənədi yanında olmalıdır. İcraçılar
közərmə yerlərini, yanma və təhlükəsizlik qaydasının pozulmasını yoxlamalıdır. Odla iş
odla işin təhlükəsiz görülməsi barədə təlimatlandırılmalıdırlar. Odla işin yerinə yetirilməsinə
qurtardıqdan sonra 3-5 saat müddətində odla iş görülən yer yoxlanılmalıdır. Odla iş görülməsinə
ancaq icazədə göstərilən hazırlıq tədbirləri yerinə yetirildikdən və odla işin görülməsinə məşul
icazə sənədi iş görülən sexin rəisində saxlanılır.
şəxsin göstərişlərini yerin yetirdikdən sonra başlamaq olar. Növbə rəisi odla görülən işi, təhvil-
təslim jurnalında qeyd edir. 10.5.2 Tutumların və qurğuların daxilində təmir işləri

78
 10.5.2.1 İcərisində, hava ilə qarışığı partlayış təhlükəsi yarada biləcək yanar maye buxarı
və qaz olan yaxud yarana bilər tutum və qurğular(reaktorlarda, çənlərdə, sisterinlərdə,
quyularda, kollektorlarda və s.) daxilində açıq odla təmir işləri, təmir işi görülən sexin mühəndis-
texniki heyətinin rəhbərliyi altında aparılır.
10.5.2.2 Aparat daxilində açıq odla iş aparan icracı həmin aparatda olmuş maddənin
fiziki-kimyəvi, zəhərli, partlayış və yanğın təhlükəlilik xüsusiyyətlərini və onunla işləməyin
təhlükəsizlik qaydalarını bilməlidir.
10.5.2.3 Təmizləmə yaxud təmir məqsədi ilə aparata baxmaq üçün aparat daxili təzyiqi
atmosfer təzyiqinə qədər azaltmalı yaxud vakkumu söndürməli, aparatdan istehsal məhsullarını
çıxartmalı və aparatı bütün kommunikasiyalardan qapayıcı vasitəsilə ayırmaq lazımdır. Növbə
rəisinin jurnalında yaxud qurğunun xüsusi jurnalında kommunikasiyalardan qapayıcının
çıxarılması haqda qeydiyyat aparılmalıdır. Aparatda olmuş məhsulun xüsusiyyətindən asılı
olaraq aparatı, təsirsiz qazla üfürmək, iti su buxarı ilə yumaq yaxud qaynar suda kaustik soda və
təmiz hava ilə üfürmək lazımdır. Bu zaman bütün deşiklər və bacalar maksimum sayda açıq
olmalıdır.
10.5.2.4 Hər aparatın üfürmə, buxar vermə və yayılmasının minimal vaxtı, o cümlədən bu
məqsədlə işlənən maye yaxud qazın adı texnoloji təlimatda göstərilir. Bu əməliyyatın bitməsi
hava mühitində laboratoriya analizinin aparılması ilə müəyyənləşdirilir.
10.5.2.5 Bütün hazırlıq tədbirləri istismar personalları tərəfindən xüsusi ayrılmış
mühəndis-texniki işçilərin rəhbərliyi altında görülür hansı ki, onların icazəsi olmadan aparat
daxilində işin aparılması qadağandır. Zavodun xüsusi təlimatında hazırlıq işlərinin görülməsinə
məsul vəzifəli şəxslərin siyahısı göstərilir.
10.5.2.6 Aparatı təmirə hazırladıqdan və dəqiqliklə yoxladıqdan sonra iki nüsxədən ibarət
baxış aktı tədbiq olunur. Aktda təmirə hazırlıq işi aparanın, aparatı yoxlayan şəxsin soy adı və
tutumdakı hava mühitinin analiz nəticələri göstərilir. Aktın bir nüsxəsi işi yerinə yetirənə verilir
digəri sexin içində saxlanılır.
10.5.2.7 Təmir olunan tutuma birləşən bütün əksər kommunikasiyalara quyruqlu qapayıcı
qoyulur. Qüsur cədvəlində qapayıcı qoyulan yerlər göstərilməlidir. Kənardan maye və qazın
daxil olmasının qarşısını almaq üçün qapayıcılar araqatı ilə qoyulur.
10.5.2.8 Təmirə dayandırılan aparat ümumi sorucu sistemlə yerli sorucu ventilyasiyaya,
digər aparatlarla birgə birləşdirilibsə onda o, ayrılmalı yaxud qapadılmalıdır. Təmir olunan
aparat ayrıca statsioner yaxud müvəqqəti ventilyasiya sistemi ilə ventilyasiya olunmalıdır.
10.5.2.9 Təmirdən qabaq və təmir işlərinin aparıldığı müddətdə otaqda və aparat daxilində
müntəzəm olaraq havada yanar maye buxarının və qaz iştirakı analiz edilməlidir. İstisna
hallarda(yüksək partlayış təhlükəli otaqda) aparat quraşdırılan otaqda və ya aparat daxilində hava
mühitinə nəzarət fasiləsiz statsioner qaz analizatorlarının köməyi ilə aparılmalıdır.
10.5.2.10 Aparat daxilində və otaqda havanın tərkibində yanar maye buxarının və qazın
konsentrasiyası buraxılan sanitar norma həddindən çoxdursa təmir işi təcili dayandırılır. Təmir
işi qazlaşmanın səbəbi aşkarlandıqdan, qazın və ya buxarın sızmasının qarşısı alındıqdan və
normal hava mühiti yarandıqdan sonra bərpa oluna bilər.
10.5.2.11 Tutum daxilində və təzyiq altında olan borularda odla işə Dağ Mədən Nəzarəti
Dövlət Agentliyi tərəfindən verilmiş xüsusi vəsiqəsi olan qaynaqçılar buraxılırlar.
10.5.3 İstehsalat otaqlarında təmir işləri.
10.5.3.1 Yanğın və partlayış təhlükəli sexlərdə açıq odla təmir işlərinə, bu məqsədlə
ayrılmış xüsusi yerlərdə bu işlərin görülməsi mümkün olmadığı, istisna hallarda buraxılır. Qəza
halları istisna olmaqla bu işlər partlayış yaxud yanğın qorxusu yaratmırsa və texnoloji
reqlamenti inkar etmirsə, ancaq o hallarda, gündüz vaxtları, baş mühəndisin icazəsi ilə aparılır.
10.5.3.2 Fəaliyyətdə olan sexlərdə təmir işləri apararkən yanğın təhlükəli qazlar və
tozların sexin hava mühitində yayılmasına , yaxud yanar mayenin tökülməməsinə qarşı tədbirlər
görülməlidir. Sexdə odla iş aparılması müddətində aparatın lyukunun və qapağının açılması ilə
partlayış təhlükəli konsentrasiya əmələgəlməsinə gətirib çıxardacaq məhsulun axıdılması, acıq
lyukdən yüklənməsi, habelə əməliyyat aparılması qadağandır.
10.5.3.3 Təmir işləri yerinə yetirilərkən aparatlarda, iş yerinə yetirilən
kommunikasiyalarda və təhlükəli zonalarda, xüsusi ilə odla iş görülən yerlərdə hava mühitində
vəziyyətə fasiləsiz nəzarət edilməlidir. Havada yanar buxar və qaz konsentrasiyasının
buraxılabilən hədd qatılığından(BHQ) yüksək olduğu halda təmir işi dayandırılmalıdır.
10.5.3.4 Fəaliyyətdə olan sexdə təmir zamanı şəraitdən asılı olaraq hava yaxud su
pərdəsi, yerli ventilyasiya, daşınan ventilyasiya aqreqatı, təmiz hava toplanmış təmir edilən
avadanlıq sığacaq germetikləşdirilmiş müvəqqəti kabinə istifadə olunmalıdır.
10.5.3.5 Qazqaynaq işlərində istifadə olunan asetilen generatoru qaydaya uyğun olaraq
istehsalat otağından kənarda yerləşdirilməlidir. Asetilen generatorunun müvəqqəti odla iş
görülən otaqda quraşdırılması otağın ölçüsü 300 m3-az olmadığı, yaxşı ventilyasiya olunduğu
və asetilen generatorunun 4kq-dan çox olmayan kalsium karbitlə yükləndiyi və generator fərdi
su sürgüsü vasitəsi ilə ikidən çox olmayan odluqla birləşdirildikdə mümkündür. Generatorun
işlədiyi müddətdə onun daxilində asetilenin təzyiqi, havanın sorulmasındam qaçmaq
baxımından atmosfer təzyiqindən yüksək olmalıdır.
10.5.3.6 Odla iş görülən otaqlarda aşağıdakı tədbirlərin görülməsi məcburdur: oddan
təhlükəli qaz və buxarların bu işlərin görüldüyü yerə sızmasını mümkünsüz etmək;
meydançanın, texnoloji avadanlıqların və tikinti konstrusiyalarının oddan təhlükəli
məhsullarla(toz, qətran və s.) çırklənməsindən təmizləmək; qığılcımın çökək yerə, qanova
habelə mərtəbə arası örtüyün oyuğuna və digər qurğuya düşməsinə yolverməmək, hansı ki,
orada yanar maye yaxud onların buxarı ola bilər; pəncərənin, nəfəsliyin açılması ilə təbii
havalandırmanı və otağın havalandırma sistemini gücləndirmək.
10.5.4 Açıq meydançalarda təmir işləri
10.5.4.1 Açıq meydançalarda açıq odun tətbiqi ilə aparılan təmir işləri zamanı oddan
təhlükəli qazın və yanar maye buxarın işin aparıldığı yerə daxil olma imkanı tamami ilə yox
edilməlidir; Odla işin yerinə yetirildiyi meydançadan və qaynaq aqreqatının yerləşdiyi yerdən
15m məsafəyə ərazi zibillərdən və yanar mayelərdən təmizlənməlidir; Yanar mayenin
töküldüyü yerə quru qum və ya 5 sm-dən az olmayan qalınlıqda torpaq tökülməlidir; Odla işin
görüldüyü yerdən 5m radiusdan yaxında quru ot olmamalıdır.
10.5.4.2 Ağac tikinti materialları üstündə və ağac körpü konstruksiyalarının altında odla
iş görüldükdə qığılcımdan mühafizə məqsədi ilə bu materialların üstü dəmir lövhə və ya
asbestlə örtülməlidir. Bundan əlavə qığıcımların horizontal dayanmayan ağac
konstruksiyalarada düşməməsinə qarşı ölçü götürülməlidir. Bu ağac materiallar tikinti
zibillərindən diqqətlə təmizlənməlidir. Bundan əlavə tikinti işləri zamanı yanğın təhlükəsizliyi
tələblərinə müvafiq digər tədbirlərdə görülməlidir.
10.5.4.3 Yanar konstruksiyalı bina və qurğulardan 5m-dən az məsafədə odla iş
görüldükdə, həmin obyektlər qığılcım düşməsindən dəmir lövhə və ya azbestlə mühafizə
olunmalıdır.
79
 10.5.4.5 Müəssisə ərazisində açıq odun tədbiqi ilə təmir işlərinin aparılması zamanı
məsafə aşağıda göstərildiyindən yaxın olmamalıdır: doldurma və boşaltma istehsal
əməliyyatında doldurma boşaltma estakadasından 100 m-dən; bu istehsal əməliyyatı olmadıqda
50 m-dən; asanalışan maye saxlanılan çəndən, çən parkından, qazkompressorundan, fəaliyyətdə
olan aparatlardan, qazqolderlərindən 40 m-dən ; yanar maddələrin mümkün sızmalarından,
siyirtmələr, birləşmələrdən, kanalizasiya quyuları və navalçalarında 20 m-dən. Göstərilən
məsafədən yaxın olan kanalizasiya quyu və navalçaların qapağının üstü 5 sm qalınlığında
torpaqla örtülməlidir.
10.5.4.6 Quyu və xəndəklərdə təmir işini başlamazdan qabaq orada(havanın analizi yolu
ilə) aşanalışan yanar maye, yanar qaz və buxarın olmamasına əmin olunmalıdır.
10.5.4.7 Yanar maye və qaz transportirovkası(daşınması) üçün boru kəlmərləri təmirdən
əvvəl aparatlardan, çənlərdən, nasos və kompressor stansiyalarından və siyirtmə
birləşmələrindən ayrılmalı, yanar maye və qazlardan boşaldılmalı, su və buxarla yuyulmalıdır.
10.5.4.8 Bəzi hallarda boru kəmərini ayrı-ayrı sahələrdən yaxud aparatdan ayırmaq
mümkün olmadıqda, onda təmir olunan yerdə boru kəmərinin hər iki tərəfindən 1m-qədər
uzunluqda gil tıxacla qapamaq lazımdır. Gil tıxacla qapama işi təmir işini aparan məsul şəxsin
nəzarəti altda aparılmalıdır. Odla təmir işi qurtartıqdan sonra gil tıxacı su vasitəsi ilə çıxarılır.
10.5.4.9 Təmir gedən ərazidə yanğın təhlükəli məhsulun qurğudan havaya yaxud drenaj
kanalizasiyasına buraxılması baş veribsə təmir işini təcili dayandırmaq lazımdır.
10.5.4.10 Təmir gedən müəssisə ərazisində materiallarla qalaqlayaraq yolu, keçidi,
binanın girişini, yanğın hidrantı və sututumuna habelə yanğınsöndürmə vasitələrinə, yanğın kranı
və rabitə vasitələrinə yaxınlaşmanı tutmaq olmaz; yanğın nəzarətinin icazəsi olmadan yanğın
söndürmə vasitələrinin(yanğınsöndürən, qum qutusu, vedrə, lopatka və s.) habelə plakat və
yanğın xəbərdaredici yazıları çıxarmaq, yığışdırmaq yaxud yerini dəyişmək olmaz.
10.5.4.11 Qaz sızması mümkün olan yerlərdə siqaret çəkmək, polad alətlərlə işləmək,
metal məmulatların biri-birinə yaxud daş üzərinə zərbə ilə dəyməsi metal hissələrin alətlərin
üzərinə atılması qığılcım əmələ gəlməsi baxımından qadağandır.
10.5.5 Odlu işlərin aparıldığı daimi yerlər
10.5.5.1 Odla aparılan daimi iş yerləri ola bilər:
a) obyektin ümumi istehsalat meydançasından yaxud ərazisindən arakəsmələrlə ayrılmış
xüsusi meydançalar. Meydança üçün yerin seçilməsinə bu qaydaların 10.5.4.4 bəndində nəzərdə
tutulan müvəqqəti odla işlərin aparılması üçün yanğına qarşı aralar gözlənilməlidir. Meydançada
“ Qaynaq meydançası” nişanı asılmalıdır və orada odla iş aparılmasına cavabdeh şəxs
göstərilməlidir;
b) yanmayan materialdan hazırlanmış hər iş yerinin sahəsi 4x2 m olan mexaniki və təmir
sexində(emalatxanada) yerləşən xüsusi kabinə;
c) qaynaq işləri üçün avadanlıqla təchiz olunmuş otaq.
10.5.5.2 Odla işlərin aparıldığı daimi meydança və otaq, tərkibinə texniki təhlükəsizlik
işləri üzrə nümayəndə, yanğın mühafizəsi, qazxilasetmə xidməti, sex yaxud sahə rəisi daxil olan
və müəssisənin baş mühəndisinin rəhbərliyi etdiyi komissiya tərəfindən müəyyənləşdirilir.
10.5.5.3 Odla işlərin aparıldığı daimi yerlər müəssisə rəhbərinin əmri ilə elan olunur.
Həmin əmrlədə müəssisənin mühəndis-texniki işçilərindən işlərin təhlükəsiz aparılmasına
cavabdeh şəxs təyin edilir.
10.5.5.4 Yanğınəlehinə müvafıq normada təchiz olunmuş xüsusi meydança və
emalatxanalarda aparılan daima odla görülən işlər təsdiq edilmiş təlimata uyğun yerinə yetirilir.
10.5.5.5 Hər bir odla işlərin aparıldığı daimi yerlər ilkin yanğınsöndürmə vasitələri və
yanğın təhlükəsizliyi təlimatı ilə təchiz edilməlidir.
10.5.5.6 Sexin və qurğunun yaxınlığında qəza vəziyyəti yarandığında dərhal odla
aparılan iş dayandırılmalıdır.
10.5.6 Aparat və sexin təmirdən sonra işə salınması
10.5.6.1 Təmir işi qurtardıqdan sonra təmir olunan aparatın yerini, yaxud sexi,
materialların qalıq tullantılarından, zibildən, taxtabəndlərdən, qaldırıcı vasitələrdən və s.
təmizləmək, statsionar yanğın söndürən və siqnolizasiya qurğularının sazlığını yoxlamaq
lazımdır.
10.5.6.2 Sex yaxud aparat təmirdən sonra istismara müəssisənin baş mühəndisin yaxud
istehsalat rəisinin bu haqda tərtib etdiyi akt əsasında qəbul edilir. Təmirdən sonra, aparatın
qoşulması yaxud sexin işə salınması sex rəisinin və onun muavinin yazılı sərəncamı əsasında
aparılır.
10.5.6.3 Təcrübə və tənzimləməyə başladıqda mövcud texnoloji təlimatları, yanğın
təhlükəsizliyi və təhlükəsizlik texnikası təlimatlarını iş yerindən asmaq lazımdır.
10.6 Yanğınların və qəzaların qarşısının alınması zamanı idarənin
texniki işçilərinin, yanğın mühafizə və qazxilasetmə xidmətinin birgə hərəkəti
10.6.1 Qəzaların qarşısının alınması
10.6.1.1 Hər qaz-partlayış və yanğın təhlükəli istehsalat, sex, qurğu, lazım gəldikdə
bütünlükdə müəssisə üçün, müəssisələrdə qəzaların qarşısının alınması plan Təlimatına uyğun,
qəzaların qarşısının alınması planı işlənib hazırlanmalıdır.
10.6.1.2 Partlayış yaxud yanğın qorxulu qəzalara aid olan qəzalar, aparat və ya
kommunikasiyalarda yanar maye yaxud qazın kəsilməsi halları habelə havada yanar buxar və
qazın miqdarının 20 % və daha çox alışmaya yaxın konsentrasiya həddinə çatması ilə müşahidə
olunan qəza halları aiddir.
10.6.1.3 Yanğın törənməsinə gətirib çıxarmayan qəzaların qarşısının alınmasına
rəhbərliyi baş mühəndis yaxud müəssisənin direktoru etməlidir.
10.6.1.4 Qəzanın qarşısının alınmasına, rəhbərin qəza yerinə yetişməsinə qədər
dispetçer, müəssisə üzrə növbətçi, sex rəisi yaxud növbə rəisi rəhbərlik edir.
10.6.1.5 Qəzanın qarşısının alınması işinə rəhbər qəzanın qarşısının düzgün alınması
işinə, qəza rejiminə nəzarətin vaxtında həyata keçirilməsinə, yanğın təhlükəsinə qarışı tədbirin
görülməsinə cavabdehdir. O, hətta qəzanın qarşısının alınmasında iştirak edən işçilərin
təhlükəsizliyinə məsuliyyət daşıyır.
10.6.1.6 Partlayış yaxud yanğın qorxulu qəza baş verən hallarda, qurğu, sex rəisi
yaxud digər cavabdeh işçi sexdə, habelə zərurət yarandıqda bütün müəssisədə qəza vəziyyəti
elan etməli, bu barədə dispetçerə və müəssisə rəhbərliyinə məruzə etməlidir.
Bu halda vacibdir:
a) qəzada zərərçəkmişlərə ilkin yardım göstərmək; qəza işi ilə əlaqəsi olmayan fəhlə və
mühəndis-texniki işçiləri otaqdan sexdən yaxud qurğunun təhlükəli zonasından kənara
çıxarmaq; qəza yerinə giriş qəzanın tam aradan götürülməsinə qədər ancaq qurğu, sex rəisinin
yaxud dispetçerin icazəsi ilə həyata keçirilir;
b) təcili yanğınsöndürən hissəni, qazxilasetmə xidməti və tibbi xidməti cağırmaq və
yanğınsöndürmə vasitələrini hazır vəziyyətə gətirmək;
80
 c) qəza yerində və ona bitşik otaqlarda odun tədbiqi ilə əlaqəli bütün işləri, qəzanın
qarşısının alınması ilə əlaqəsi olmayan, təhlükəli işləri(təmir, təmizləmə, avadanlıqların söküllüb
yığılması, aparatların boşaldılması və s.) dayandırmaq;
10.6.1.7 Qəza vəziyyəti, ancaq qəza yerində bütün avadanlıqların texniki vəziyyətinin tam
araşdırılması, kommunikasiyalarda və qəza yeri ilə əlaqədar yerlərdə partlayış təhlükəli və insan
orqanizması üçün təhlükəli istehsalat məhsulları konsentrasiyalarının yoxluğu təkrar analiz
olunaraq yoxlandıqdan sonra ləğv ola bilər.
10.6.1.8 Qəza yerinə yanğın mühafizə heyəti gəldiyində qəzanın qarşısının alınması işinə
rəhbər yanğın heyətinin rəisinə məruzə edir:
a) qəza nəticəsində xəsarət alanlar;
b) qəzanın yeri, ölçüsü və xarakteri;
c) görülmüş tədbirlər və qazanın qarşısının alınması yerində olan insanların sayı;
d) qəza sonunda başverəbiləcək(partlayış, yanğın, zəhərlənmə və s.) nəticələr;
e) yanğın mühafizəsinin vacib köməyi.
10.6.1.9 Qəzanın qarşısının alınması işinə rəhbər, lazım gəldikdə qəzanın qarşısının
alınması üçün yanğınsöndürmə işində birbaşa iştirak etməyən, hadisə yerinə gələn,
yanğınsöndürmə bölməsinin şəxsi heyətini yanğın söndürmə işinə cəlb edə bilər.
10.6.1.10 Qəza yerinə gələn yanğınsöndürmə bölməsinin böyük, rəisinin vəzifə borcudur:
a) qəzanın qarşısının alınması işinə rəhbərdən 6.1.8 bənddindəki suallarla əlaqədar
məlumat olmaq;
b) mühafizə vasitələrinin və təhlükəsiz alətlərin tədbiqi ilə qəzanın lokalizə və ləğv
edilməsinə qarşı tədbir görmək;
c) qəza vəziyyətinə işlənib hazırlanmış təlimata uyğun istehsalat avadanığının işini
dayandırmalı, yaxud onu qəzanı lokalizasiya və qarşısını alabiləcək vəziyyətə gətirməyi təmin
etməli;
d) qəza rejimi zonasında yerləşən aparatlardan asan alışan və yanar mayeləri mümkün
olduğu qədər cıxarmaq və mümkünsə aparatda təzyiqi aşağı salmaq;
e) lazım gələrsə qəza ventilyasiyasını işə salmaq və otağın güclü təbii havalandırmasını
təşkil etmək;
f) qəza yerində qazlanmış ərazi və qonşu sahədə, qəzanın nəticəsinin tamam aradan
qaldırılmasına qədər, qəza xidməti nəqliyyat vasitələrindən başqa, bütün nəqliyyat vasitələrinin
hərəkətini qadağan etmək;
g) qəza olan və ona birləşmiş otaqlarda qurğu və sexlərdə profilaktiki nəzarəti
gücləndirmək.
Digər hər bir xüsusi hallarda qəzanın qarşısının alınması tədbirlərini, yaranmış şəraitdən
təhlükəsizlik texnikası və yanğın təhlükəsizliyi tədbiri baxımından qəzanın qarşısının alınması
işini rəhbər müəyyənləşdirir.
h) insanların xilas olunması üçün lazımı tədbirlər görmək, sexdə qalan insanların sayı
haqda məlumatı dəqiqləşdirmək, qəzanın qarşısının alınması işi üzrə məsul rəhbərin razılığı ilə
qəza yerinə əlavə baxış keçirtmək;
i) qəza nəticəsində baş verəbiləcək yanğının qarşısının alınması üçün güc və vasitələri
hazırlamaq;
j) yanğın baş berəbiləcəyi mümkün xəbərdaredici tədbirləri izləmək.
10.6.2 Yanğınların qarşısının alınması
10.6.2.1 Müəssisənin fəhlə və qulluqçuları, yanğın, tüstülənmə və digər yanğına səbəb
ola biləcək əlamət gördükdə vəzifə borcudur:
a) Təcili, telefon yaxud yanğınxəbərdar edici vasitəsi ilə yanğınsöndürmə hissəsini
çağırmaq;
b) Baş operatoru, sexin növbə rəisini, yanğın yerinə çağırmaq;
c) Yanğının yayılmasının və qarşısının alınması haqda tədbirlər görmək.
10.6.2.2 Yanğın yerinə gələn, yanğınsöndürmə hissəsinin çağırılmasından əmin olan baş
operatorun və sexin növbə rəisinin vəzifə borcudur:
a) Təcili müəssisə rəhbərliyini məlumatlandırmaq, yanğının qarşısının alınması ilə
məşğul olmayan fəhlə və mühəndis texniki işçiləri otaqdan, sexdən və təhlükəli zonadan kənara
çıxarmaq;
b) Yanğınsöndürmə hissəsinin qarşılanmasını təşkil etmək onlara yanğın mənbəyinə
yaxınlaşmanın qısa yolunu tapmağa və oraya söndürücü vasitənin tuşlanmasına kömək
göstərmək;
c) Lazım gəldikdə, texnoloji reqlamentə görə mümkünsə, elektrik cərəyanını söndürmək,
nəqledici qurğunu, aqreqatı, aparatı dayandırmaq, xammal, qaz buxar və su
kommunikasiyalarını bağlamaq, qəza otağı və ona bitişik otaqlarda ventilyasiya sistemini
dayandırmaq və yanğının yayılmasının qarşısını ala biləcək digər tədbirləri görmək;
d) Yanğının qarşısının alınması işindən başqa bütün digər işləri dayandırmaq;
e) Yanğının qarşısının alınması işində, yanğın söndürmə rəhbərinin və ştabın göstərişi
ilə iştirak etmək.
10.6.2.3 Yanğınsöndürmə bölməsi gələnəqədər, yanğının söndürülməsinə ümumi
rəhbərliyi sex rəisi, onun müavini, növbə rəisi yaxud baş operator edir. Sadalanan şəxslərin
vəzifə borcudur:
a) İnsanların həyatı təhlükkəsi varsa bütün güc və vasitələrdən istifadə edərək, onların
oradan xilas etmək;
b) Yanğının söndürülməsi işinə rəhbər, yanan obyektin spesifik xüsusiyyətlərini bilmək
üçün sexin, müəssisənin, qurğunun, laboratoriyanın mühəndis-texniki heyəti ilə sıx əlaqədə
olmağa;
c) Lazım gəldikdə statsionar yanğın söndürmə vasitəsindən istifadə etməyə;
d) Yanğın söndürmə işində iştirak edən insanların yanmasından, zəhərlənməsindən,
elektrik cərəyanı vurmasından, konstruksiya dağıntısı altında qalmasından mühafizəsinin
təşkilinə;
c) Temperaturun yuksək olmasından qorxulu olan bina və texnoloji aparatların
konstruktiv elementlərini yanğının söndürülməsi ilə yanaşı soyudulmasının təşkilinə.
10.6.2.4 Yanğınsöndürmə bölməsinin böyük rəisi yanğın yerinə çatdıqda, yanğının
söndürülməsinə rəhbərlik edənin vəzifə borcudur;
a) Yanğınsöndürmə bölməsinin böyük rəisini yanğının söndürülməsinin gedişatı haqda
məlumatlandırmaq;
b) Yanğın yerinə gəlmiş yanğınsöndürmə bölməsinin, elektrik enerjisi, kimyəvi maddələr
və zəhərli qazlardan təhlükəsizliyinin mühafizəsi;
c) Partlayış qorxusu olarsa bu haqda yanğınsöndürmə bölməsi rəisini məlumatlandırmaq
və növbə personallarını təhlükəli zonadan uzaqlaşdırmaq.
10.6.2.5 Yanğın yerinə gələn yanğınsöndürmə rəhbərinin birinci növbədə fəaliyyəti
insanların təhlükəsizliyi və evakyasiyasina yönəldilməlidir. Yanğının şəraitindən və yanğının
söndürülməsi işində iştirak edən heyətin sayından asılı olaraq yanğın söndürmə rəhbəri yanğın
81
söndürmə operativ ştabı təşkil edir və onun yerləşdiyi yeri müəyyənləşdirir. Ştabın tərkibinə
müəssisə administrasiyasının nümayəndələrindən-baş mühəndis, baş texnoloq, təhlükəsizlik
texnikası şöbəsinin rəisi, qəzxilasetmə xidmətinin rəisi və yaranmış şəraitdən asılı olaraq digər
məsul şəxslər daxil edilməlidirlər. Yanğın söndürmə ştabında müəssisə nümayəndələrinə həvalə
olunur:
a) Yanğın söndürmə rəhbərinə, istehsalatın texnoloji prosesi, yanan obyektin spesfik
xüsusiyyətləri, habelə yanma məhsullarının və yanğının yüksək temperatorunun aparat və
materiallara təsirinin təhlükəliliyi barədə suallar haqda məsləhətlər vermək;
b) Yanğının söndürülməsi və əmlakın evakuasiya olunması işinin yerinə yetirilməsi üçün
lazımı fəhlə kontingenti ilə təmin etmək;
c) Yanğının söndürülməsi və ətrafa yayılmaması üçün gərəkli ola bilən vasitələrin
daşınması üçün nəqliyyat vasitəsi ilə təmin etmək.
d) Yanğın söndürmə rəhbərinin göstərisinə əsasən kommunikasiyaların işinin
dayandırılması yaxud qoşulmasını təmin etmək.
e) Yanğının söndürülməsi işi ilə əlaqədar xidmətin və ayrılıqda şəxsin fəaliyyətini
korrektə etmək.
10.6.3 Qəza və yanğından sonra işin yenidən nizama salınması
10.6.3.1 Yanğının, qəzanın qarşısını aldıqdan sonra müəssisənin direktoru təmir-bərpa
işlərinin həcmini, texnoloji avadanlıqların istifadəyə yararlığını müəyyənləşdirmək üçün habelə
istehsalatın işə salınması üçün icazənin verilməsi və lazımı sənədlərin qeydiyyatını aparmaq
üçün komissiya təşkil edir. Komissiyanın tərkibinə yanğın mühafizəsinin nümayəndəsi cəlb
olunur.
10.6.3.2 İstehsalatın təhlükəsiz bərpa edilməsi üçün müəssisədə qəzanın qarşısının
alınması planına müvafiq komissiya binanın, avadanlığın, boruxətlərinin, ventilyasiyaları, güc və
işiqlandırma elektrik avadanlıqlarını istehsalatın və yanğın təhlükəsizliyi tələblərinə tam
uyğunluğunu yoxlamaq baxımından müayyinə aparır. Müayyinə havada partlayış təhlükəli
konsentrasiyanın laboratoriyada analizi ilə müşahidə olunmalıdır. Müayinənin nəticələri və
müəssisənin işə salınması komissiya tərəfindən aktlaşdırılır.
10.6.3.3 Müəssisənin işə salınması texnoloji reqlamentə və yanğın təhlükəsizliyini təmin
edən təlimata uyğun həyata keçirilir.
10.6.4 Yanğının səbəbinin araşdırılması
10.6.4.1 Kimya sənayesi müəssisələrində yanğın və qəzaların baş vermə səbəbi
araşdırılmalıdır ki, onların başverməməsi üçün qabaqlayıcı tədbir görülsün və bu kimi yanğın və
qazalar müvəffəqiyyətlə aradan qaldırılsın.
10.6.4.2 Yanğının başvermə səbəbi və onun nəticələrinin araşdırılmasını müəssisə
yaxud birlik rəhbərliyi tərəfindən təyin edilən komissiya müəyyənləşdirir. Komissiyanın tərkibi
aparıcı mütəxəssislər, praktiki təcrübəsi olan fəhlələr, alimlər, Dövlət yanğın nəzarəti,
təhkükəsizlik texnikası və Dağ Mədən Nəzarəti Dövlət Agentliyi nümayəndələrindən ibarət
təşkil edilir.
10.6.4.3 Yanğının araşdırılması nəticəsində komissiya yanan obyektin xarakteristikasını
əks etdirən akt tərtib edir; Aktda yanğını törədən, səbəb; yanğını əmələgətirən, şərait; onun
nəticələri; bu kimi hadisəlin baş verməməsi tədbirləri öz əksini tapır. Araşdırma aktına əlavə
olunur: Yanğının baş verdiyi yerin sxemi, fotoşəkili; şahidlərin dindirilməsi və məsul şəxslərin
izahatı, laboratoriya tədqiqatının nəticələri və digər yanğını və onun törənmə səbəbini xarak
terizə edən sənədlər. Lazım gələn digər hallarda aktda araşdırma zamanı əldə edilən ekspert rəyi
əlavə olunur. Yanğının səbəbi və şəraiti habelə komissiya tərəfindən işlənilən tədbir nazırlik,
birlik yaxud müəssisə tərəfindən əmrlə elan edilir.
10.6.4.4 Bədbəxt hadisə ilə nəticələnməyən qəzalar SİTG və Dağ-Mədən Nəzarəti
Dövlət Agentliyi tərəfindən təsdiq edilmiş, qəzaların araşdırılması qaydaları haqda Təlimata
müvafiq qaydada araşdırılır.
10.6.5 Yanğın mühafizə və qazxilasetmə xidmətinin birgə təlimi
10.6.5.1 Yanğın mühafizə və qazxilasetmə xidmətinin birgə təlimi, şəxsi heyətin məşqi,
bölmələrin qarşılıqlı fəaliyyətinin işlənməsi, habelə insanların xilas edilməsində və qəzanın
qarşısının alınmasında, işin dəqiq yerinə yetirilməsinə hazırlığın yoxlanması məqsədi ilə
aparılır.
10.6.5.2 Təlim, baş mühəndisin təsdiq etdiyi qrafikə müvafiq, rübdə bir-iki dəfədən tez
olmayaraq aparılır.
10.6.5.3 Birgə təlim planı, qəzanın qarşısının alınmasının bir pozisiyası planı əsasında
yanğın hissəsinin rəisi və qaşxilasetmə xidmətinin komandiri tərəfindən hazırlanır. Belə planı
müəssisənin baş mühəndisi təsdiqləyir.
10.6.5.4 Təlim planı hazırlanarkən, təlimin texnoloji rejimin pozulmasına, qurğu və ya
sexin normal fəaliyyətinə fasilə yaranmamasına, otağın partlayış yaxud yanğın təhlükəli
qazlaşmasına gətirib çıxarmaması üçün müəssisənin xarakteri və texnologiyası nəzərə
alınmalıdır.
10.6.5.5 Təlim qurtardıqdan sonra təlim rəhbəri, təlimdə iştirak edən şəxslə birlikdə
təlimin nəticələrini təhlil edir və yekunlaşdırır.
10.6.5.6 Göstərilən təlimdən əlavə, yanğın mühafizə və qazxilasetmə xidməti şəxsi
heyəti obyektdə keçirilən qəzanın aradan qaldırılması xüsusi planına uyğun təlimdədə iştirak
edir.
10.7 Yanğınların söndürülməsi və qəzaların aradan qaldırılması
zamanı təhlükəsizlik tədbirləri
10.7.1 Qəzaların aradan qaldırılması və yanğının söndürülməsi zamanı xüsusiləşdirilmiş
hissənin şəxsi heyətində, sexin və qurğunun xidməti personalında zədələnmə ilə nəticələnən:
zəhərlənmə və boğulma, yanıq, kimyəvi və mexaniki zədələnmə, elektrik cərəyanının vurması
və s. kimi hadisələr baş verə bilər. Dəridə cızılma, yara və s. insanın kimyəvi zədələnmə
təhlükəsini gücləndirir.
10.7.2 Sexin, qurğunun, anbarın işçiləri yanğın və qəza baş verdiyində sexdə olan ilkin
tibbi yardım vasitələrindən, yanğın söndürmə vasitələrindən, habelə nəfəs orqanının mühafizəsi
avadanlıqlarından istifadə etməyi bacarmalı və vəzifə borclarını bilməlidir.
10.7.3 Texniki təhlükəsizlik qaydalarına nəzarətə cavabdehdirlər:
a) qəzanın aradan qaldırılmasında-qəzanın aradan qaldırılması işinə rəhbər;
b) yanğının söndürülməsində-yanğın söndürmə rəhbəri və mühüm sahənin rəisi.
10.7.4 Yanğının söndürülməsi yaxud qəzanın qarşısının alınması rəhbərlərinin
vəzifəsidir:
a) Zərərçəkmişlərin xilas edilməsi tədbirini görmək, qəzanın qarşısının alınması və
yanğının söndürülməsi işində iştirak etməyən insanları təhlükəli yerdən uzaqlaşdırmaq;
b) Yüksək təzyiq altında olan qurğunun təhlükəli həddə qədər qızmasının qarşısını almaq
və bu qurğuda təzyiqin təhlükəsiz həddə qədər aşağı düşməsini təmin etmək, yanar məhsulları
qəza tutumuna yığmaq;
82
 c) Qəza və yanğın zonasında yerləşən yanğın və partlayış təhlükəli maddə və materialların
xarakteristikasını habelə onların köpüklü sü vasitələri ilə qarşılıqlı təsirini dəqiqləşdirmək;
d) Qəzanın qarşısının alınması və yanğının söndürülməsində çalışan işçilərə, mühafizə
üsulunu göstərmək, lazım gəldikdə şəxsi heyəti, bu obyektdə tədbiq olunabilən mühafizə
kostyumları və izolə olunmuş oksigen balonları ilə təchiz etmək;
e) Təhlükəli zonada, şəxsi heyətin, qəza və yanğın texnikasının lazım olduğundan çox
toplanmasına və hərəkətinə yol verməmək;
f) Təzyiq altında olan şüşə aparatların sayı və yerləşdiyi yeri aydınlaşdırmaq və onların
saxlanması və mühafizəsi tədbirlərini görmək;
g) Qonşu tikinti, qurğu və aparatlara nəzarəti təşkil etmək;
h) Ehtiyyat güc və vasitələri nəzərə almaq, onları zədələnməsi mümkün olmayan zonada
yerləşdirmək;
i) Tibbi yardım məntəqəsini təşkil etmək.
10.7.5 Qəzanın qarşısının alınması və yanğının söndürülməsi işi və kəşfi atmosferdən
nəfəs almanı yararsızlaşdırıqda, nəfəsalma izoləolunmuş, şlanqlı yaxud başqa xüsusi oksigen
əleyhiqazları ilə aparılır. Qəza və yanğının nəticəsi zəhərli maddələrin ayrılması və ya
əmələgəlməsi ilə müşahidə olunursa belə sex, qurğu və anbarın xidmət heyəti orqanın
mühafizəsinə uyğun markada ehtiyyat qəza əleyhiqazları ilə təchiz edilməlidir.
10.7.6 Otaqda, dəridən zəhərlənmə verən, kimyəvi yanıq və donma əmələgətirən, zərərli
maddələrin iştiraki ilə işləyən şəxsin nəfəs yolları, gözləri və sifətinin açıq səthi möhkəm
mühafizə olunmalıdır.
10.7.7 Otaqda güclü təsirə malik zəhərli maddələrin iştirak etdiyi qəza işi, hökmən
xüsusi geyimdə, rezin əlcəklə, izoləedilmiş əleyiqazla və hökmən sexin, laboratoriyanın yaxud
qurğunun mühandis texniki heyətinin nəzarəti altında aparılmalıdır.
10.7.8 Şəxsi heyətin izoləedilmiş şlanqlı oksigen əlehiqazlarının geyinməsinə
komandanı hissənin(bölmənin) komandiri verir. Əlehiqazı təmiz havada, mümkün qədər
qazlaşmış atmosfer zonasına yaxın yerdə geyirlər. Təmiz havaya çıxana kimi və komandirin
əmirinə qədər, əlehiqazın müştiyini ağızdan çıxartmaq və maskanı çıxartmaq qadağandır.
10.7.9 Nəfəs almaq üçün yararsız atmosferdə əlehiqazla işləyərkən aşağıdakılara
əməletməyə borcludurlar:
a) Sırada bir-birinin arxasınca getmək, öndə və arxada gedəni tanımalı, hərəkət qaydasına
və hərbir kəsin vəziyyətinə nəzarət etməli;
b) Elə yerləşməli və hərəkət etməli ki, yoldaşlarını görəsən və hiss edəsən; hərəkət zamanı
yolu yadda saxla və ən öndə gedənlə əlaqəni saxla; bununla belə qarşınızdakı və arxanızdakı ilə
də əlaqə saxlanılmalıdır;
c) Çalaya, lyuka, texnoloji oyuq və digər deşiyə düşməmək məqsədi ilə öndə gedən, lomla
döşəməyə, yerə xəbərdaredici toxunuşla hərəkət etməlidir.
10.7.10 Obyektdə yanğının qarşısının alınması və ya yanğının söndürülməsi zamanı qaz
təhlükəli mühitin alınmaması məqsədi ilə sistematik olaraq müxtəlif yerlərdən havadan analiz
üçün nümunələr götürülməlidir.
10.7.11 Kimya müəssisələrində, anbarlarda və laboratoriyalarda yanğının qarşısının
alnması və ya yanğının söndürülməsi zamanı, nəinki insanların kimyəvi zədələnməsinə hətta adi
yanğın söndürmə vasitələrindən istifadəsinə və tədbiqinə çətinlik törədə bilən spesifik
xüsusiyyətli maddələrin mövcudluğu diqqətdə olmalıdır. Buna görə yanğının söndürülməsinə
rəhbər qərar qəbul edərkən, qurğunun, laboratoriyanın texnoloji personalının bilik və praktiki
təcrübəsindən istifadə etməlidir.
10.7.12 Avtomatik qazla söndürmə qurğusu, xidməti personalı xəbərdar edici səs siqnalı
və işıqlandırıcı signalizasiya ilə təchiz olunmalıdır ki, yanğınsöndürən maddənin otağa
verilməsi məlum olsun. Yanğınsöndürən maddənin verilməsi zamanı bütün insanlar qorunan
otaqdan evakuasiya olunmalıdır. Yanğınsöndürən tərkiblə doldurulmuş otaqda qəzanın
qarşısının alınamsı işinə müdaxilə ancaq izolə olunmuş oksigen əlehiqazından istifadə ilə
mümkündür.
10.7.13 Ərazi yaxud otağın qazlaşmadan qorunması və ya yanğının söndürülməsi
zamanı partlayışdan qaçmaq üçün qaz aqreqatı və qaz kommunikasiyalarında yaranmış deşiyi
bağlamadan hazırlıqsız məşəlin alovunu söndürmək olmaz.
10.7.14 Yanğının söndürülməsi ilə yanaşı eyni vaxtda su şırnağı vasitəsi ilə binanın,
mərtəbələrin, texnolji aparat və boru xəttlərinin yanğının yüksək temperaturunun təsirindən
təhlükəli olan konstruktiv elementlərini soyutmaq lazımdır.
10.7.15 Zərərli, zəhərli və yanar mayelərin, o cümlədən, alovlanabilən maddə və
materialların axmasının məhdudlaşdırılması və qarşısısnın alınması üçün bütün vasitələr-dən
istifadə etmək lazımdır.
10.7.16 Bölmənin şəxsi heyətinin yüksəklikdə işlədiyi zaman yıxılmadan etibarlı
siğortalanmalıdır. Bunun üçün, karabinli qoruyucu kəmər və qoruyucu kəndirdən istifadə
olunmalıdır.
10.7.17 Bölmənin şəxsi heyətini şua enerjisinin yanğınından qorumaq üçün təbii
örtükdən(istiliyi əks istiqamətləndirən kostyum, şit, ekran) istifadə etmək və işçiləri su şırnağı
ilə sərinləşdirmək lazımdır.
10.7.18 Binanın, tikilinin və aparatın sökülməsi zamanı uçqundan qorunmaq məqsədi ilə
yük daşıyıcı konstruksiyanın zəifləməsi, istilikdaşıyıçı və qaz magistralarının habelə elektrik
şəbəkə və elektrik qurğularının zədələnməsi yolverilməzdir.
10.7.19 Qəzanın qarşısının alınması və yanğının söndürülmısi zamanı, işin rəhbəri, şəxsi
heyətin, konstruksiyaların üzərində işləyənlərin ağırlığına uçabilən konstruksiyalarda, yaxud
uçması mümkün olabilən kosntruksiya və aparatların zonasında yerləşməsinə diqqət
yetirməlidir.
10.7.20 Avadanlıq və materialın yüksəklikdən atılması, konstruksiya və aparatların
açılması zamanı aşağıda göstərilənlərə əməl olunmalıdır:
a) Tullantının atılması üçün nəzərdə tutulan sahəni insanlardan, istehsalat və yanğın
avadanlıqlarından azad etmək;
b) Bədbəxt hadisələrdən xəbərdaretmə məntəqəsi qurmaq;
c) Materialların, elektrik naqilləri, eyvanlar, istehsalat qurğuları və digər avadanlıqların
üstünə atılması yolverilməzdir;
d) Aşağıdakı insanları “ Qorun” xəbərdaredici siqnalı ilə xəbərdar etmək və ancaq
onların orada olmadığı halda atmaq olar.
10.7.21 Bina konstruksiyası yaxud qurğunun dağılması zamanı(məsələn, divarın,
borunun, kalonun və s. ucması) həmin yeri çəpərə almaq və yaxınlıqdakı insanları
məlumatlandırmaq lazımdır.
10.7.22 Nə zaman avadanlığın güclü partlayışla partlamaq qorxusu yaranarsa, qaz
dalğasının yaxud yanğıntəhlükəli mayenin yaxın məsafəyə axması təhlükəsi yaranarsa, qəzanın
qarşısının alınması və yanğının söndürülməsi nə məsul rəhbər qəzanın və yanğının
söndürülməsi ilə çalışan şəxsləri, qonşu qurğuda çalışanları, qaz dalğası istiqmətindəki qurğuda
yaxud mayenin axması təhlükəsi olan sahədə işləyənləri evakuasiya etməli və onların
mühafizəsi tədbirini görməlidir. Təhlükə gözlənilən rayon mühasirə olunmalıdır.
83
 10.7.23 Yanğın texnikasını, partlayış dalğasının vurma təhlükəsi olmayan, zəhərləyici
buxar və qazın yayılma təhlükəsi olmayan, yanar mayenin axması təhlükəsi olmayan, təhlükəsiz
ərazidə yerləşdirmək lazımdır.
10.7.24 Yanğını söndürən zaman elektrik cərəyanı altında olan naqil və qurğulara su
şırınağını tutmaq olmaz. Gərginliyi 200v-dan yüksək olan elektrik şəbəkələrini, təhlükəsizlik
qaydalarına əməl etməklə, bölmənin şəxsi heyəti və yanğın mühafizəsi qoşabilər, 220v-dan
yuxarı gərginliyə malik elektrik şəbəkələrini elektrik qurğusuna yaxud elektrik şəbəkəsinə
xidmət edən şəxs qoşabilər.
10.7.25 Qəza və yanğın yerində zərərçəkənlərə ilk tibbi yardım göstərmək üçün aptek
qutusu olmalıdır. Aptek qutusunda, istehsalatın xarakterinə uyğun ilkin yardım vasitələrindən
başqa: naşatır spirti, bor turşusu, natrium bikarbonat(içmək üçün soda) yod, hidrogen peroksid,
kalium permonqanat, sintomitsin emulsiyası, sterilizə salfetkası, pambıq, bint, və s. olmalıdır.
10.7.26 Texniki yanğın zamanı zədələnmiş sahəni 3-5%-li kalium permonqanat məhlulu
ilə( yaxud navokainlə) yumaq və sintomitsin emulsiyası çəkmək və sarımaq lazımdır. Turşu ilə
yanan zədələnmiş sahəni böyük həcmdə su ilə sonra 5%-li soda ilə yuyub sarıq qoymaq lazımdır.
Qələvi ilə yanan zədələnmiş sahəni böyük həcmdə su ilə yumaq, 2%-li bor turşusu ilə
neytrallaşdıraraq, sarıq qoymaq lazımdır. Gözdə termiki yanıq başverərsə onu su ilə, gözə turşu
düşərsə onu-3%-li soda məhlulu ilə, qələvi düşərsə-3%-li bor turşusunun məhlulu ilə yumaq
lazımdır.
10.7.27 Yanğının söndürülməsi yaxud qəzanın qarşısının alınmasında atmosferdə zəhərli
və zərərli qaz və buxarla işləyən habelə həmin təsirə malik maye və bərk maddə ilə işləyən şəxsi
heyət tibbi müayinədən keçməli və lazım gələrsə(həkimin rəyi ilə) profilaktiki mualicə
olunmalıdır.
10.7.28 Zəhərli və zərərli maddələr olan müəssisə və sex ərazisində, qəza yaxud yanğın
hadisəsinə görə, ehtiyyat neytrallaşdırıcı vasitələr olmalıdır.
10.8 Yanğın elektrik və yanğın-qorunma siqnalizasiya sistemləri
10.8.1 Avtomatik elektrik yanğın siqnalizasiya sistemləri avadanlıqları ilə sahəsi 100m 2 və
çox olan, partlayış, partlayış-yanğın və yanğın təhlükəli, təhlükəsizlik kateqoriyasına görə A, B
və C aid olan istehsalat və anbar otaqları təchiz oluna bilər, amma bir şərtlə ki, bu istehsalat və
anbar otaqlarında avtomatik yanğınsöndürmə vasitələri, habelə sutka ərzində daima insan gediş-
gəlişi olmasın.
10.8.2 Elektrik yanğın siqnalizasiya sistemlərini mühafizə olunan otaqların
xüsusiyyətlərinə, yanğın təhlükəli maddələrin xarakteri və miqdarına, müəssisənin texnoloji
prosesinin xüsusiyyətinə, Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidmətinin təqdimatına müvafiq seçirlər.
10.8.3 Avtomatik maksimal təsirli istilik yanğın xəbərediciləri, yanğının baş verməsi ilə
yüksək temperaturun əmələgəlməsi müşahidə olunan otaqda yerləşdirilir. Onların, işədüşmə
temperaturu istiliyin ətraf mühitin istiliyindən 20° C yüksək olduğu halda baş verir.
10.8.4 Avtomatik istilik yanğın xəbərediciləri yanma nəticəsində böyük miqdarda
tüstünün əmələ gəlməsi ilə müşahidə oluna bilən otaqlarda quraşdırılır. Avtomatik yanğın
xəbəredicinin bərkidilməsi üçün ən üstün yer qorunan otağın tabanının mərkəzi sayılır.
10.8.5 Asan uçan və iyli maddə saxlayan, turşu yaxud qələvi buxarı olan, lak, boya və s.
habelə texnoloji tüstülu otaqda tüstülu xəbəredici quraşdırmaq məsləhət görülmür.
10.8.6 Avtomatik işiq yanğın xəbərediciləri yanmanın açıq alovla müşayyət olunduğu
otaqlarda quraşdırılır.
10.8.7 Hündür stellajları yaxud konstruksiyalı taban örtükləri olan, tabanın səthindən 60
sm qabağa çıxan otaqlarda xəbərdarediciləri hər bir şöbədə və ya arakəsmədə quraşdırmaq
lazımdır. Bu zaman bir xəbəredicinin nəzarətində olan sahə bu şərait üçün qəbul edilmiş
normalara uyğun olmalıdır.
10.8.8 Avtomatik yanğın xəbəredicinin etibarlı və uzun müddətli işlənməsi üçün onların
pasportda göstərilən tədbiq şəraiti, mühafizə olunan otağın mikroklimatının parametrlərinə
uyğun olmalıdır.
10.8.9 Əllə çalışan yanğın xəbərediciləri istər otağın daxilində, istərsədə xaricində
evakuasiya yollarında, keçidlərdə, koridorlarda, nərdivan qəfəsələrində və s. quraşdırırlar.
Onların quraşdırıldığı yer kifayət qədər işiqlandırılmalı və sərbəst yanaşmanı təmin etməlidir.
10.8.10 Yanğın siqnalizasiyasının qəbul məntəqəsinin, səs və optiki daşınan siqnalı və
yanğın söndürmə hissəsi ilə birbaşa rabitə əlaqəsi olmalıdır.
10.8.11 Elektrik yanğın siqnalizasiya sistemi istismarının təşkilinə və texniki cəhətdən
saxlanmasına obyektin(müəssisənin) rəhbəri cavabdehdir.
10.8.12 Elektrik yanğın siqnalizasiya sisteminə profilaktiki xidmət, sistemə xarici
baxışdan və aşkar edilmiş nasaz yerlərin düzəldilmısindən, nəzarət-tənzimləmə işi, texniki baxış
və sistemin vəziyyətini yoxlamaqdan ibarətdir.
10.8.13 Elektrik yanğın siqnalizasiya qurğusu yaxud sisteminə xarici baxış zamanı
yoxlamaq lazımdır:
a) Aparatın konstruksiya daşıyıcı gövdəsinin etibarlı bərkidilməsini, onların mexaniki
davamlılığını və mühafizə boyasının vəziyyətini;
b) Qəbul məntəqəsinin paneli üstündə yürləşən idarəetmə dəstəyinin bərkidilməsinin
mexaniki davamlılığını;
c) Kabel fişinin sazlığını və onun qəbul məntəqəsi kolodkasına birləşdirilməsinin
etibarlılığını;
d) Gərginlik qidalandırma mənbəinin, qəbul məntəqəsi pasport göstəriciləri ilə
uyğunluğunu;
e) Xəbəredicinin sazlıqı və bərkidilməsinin möhkəmliliyini, onların
korpusunda(gövdəsində) kənar boyanın olmamasını; həssas elementlərə havanın girişi üçün
çıxıntıların təmizliyiyini yaxud mühafizə şüşəsinin şəfaflıq dərəcəsini;
f) Paylayıcı və şaxələnmə qutusunun sazlığını və bərkidilməsinin möhkəmliyini;
g) Qutuda montaj naqillərinin vəziyyətini, qaynaq(qalay) yaxud sıxıcı vasitəsi ilə
birləşdirmələri;
h) Xətti şəbəkəninin qoşma elementlərində, hisin, paslanmanın, çirklənmə və digər
qüsurun olmamasını;
i) Qəbul məntəqəsində və qidalanma blokunda nəzarət ölçü avadanlıqlarının
işəyararlılığını;
j) Nəzarət ölçü avadanlıqları təmir vasitələri komplektinin sayı və köməkçi
avadanlıqların vəziyyətini, istismar sənədlərinin düzgün doldurulmasını.
10.8.14 Nəzarət-tənzimləmə işini yerinə yetirərkən lazımdır:
a) Şua şleyfində müqaviməti ölçmək, yerlə birləşmənin və xətt qurğunun izolyasiyasını
yoxlamaq;
b) Elektrik yanğın siqnolizasiya qurğusunun əmələgələn istilik mənbəyinin, tüstünün və
işiğın xəbərediciyə çoxsaylı təsirinidən işləmə qabilyətini yoxlamaq, birdəfə işləyən
xəbəredicisi olan qurğunun yoxlanması üçün süni xarabetmə yaratmaqla və sonradan həmin
xətti bərpa etməklə aparılır.
84
 c) Yoxlama nəticəsində aşkarlanan xarab elementi saz elementə dəyişmək. 11.1 Stasionar yanğınsöndürmə qurğuları
10.8.15 Elektrik yanğın siqnalizasiya qurğularında vəziyyətə texniki baxış və yoxlama işi 11.1.1 Neft sənayesi müəssisələri (obyektləri) göstərilən cədvəl üzrə stasionar (avtomatik
aşağıda göstərilən reqlamentə uyğun aparılır: və qeyri avtomatik) yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz olunmalıdır. Əlavə 19
İşin adı Döv Obyektin mühafizəsi üçün yanğınsöndürmə qurğularının növü (avtomatik və qeyri
rülük avtomatik) obyektin rəhbərliyi tərəfindən layihə təşkilatına layihələndirmək üçün verdiyi
Xarici vəziyyətin yoxlanması Gündəlik texniki tapşırıqda müəyyən edilir.
Quruğunun işinin xəbəredicidən yoxlanması Gündəlik
Qurğunun işinin ayrılmaya və qısa qapanmaya yoxlanması Gündəlik
11.1.2 Stasionar yanğınsöndürmə qurğularının texniki vəziyyətinə nəzarət etmək üçün
Qəbuledici aparatı mühafizə örtüyünü açmadan təmizləmək Gündəlik əmrlə müəssisənin (obyektin) texniki heyətindən məsul şəxs, qurğuya gün (sutka) ərzində
Statsionar və şua nəzarət-ölçü avadanlıqlarının işəyararlılığının yoxlanması Gündəlik xidmət etmək üçün isə xüsusi hazırlıq keçmiş fəhlə briqadası təyin edilməlidir. Stasionar
Qəbul məntəqəsinə baxış və profilaktiki iş Hər ay yanğınsöndürmə qurğularına cavabdeh şəxs sistematik olaraq (həftədə bir dəfədən az
Şuada gərginliyin yoxlanması Hər ay
Həyacan çıxardan siqnalların vəziyyətinin (səs verənlər, rənglər, işiq siqnalları) yoxlanması Hər ay
olmayaraq) qurğunun vəziyyətini, briqada üzvlərinin öz vəzifə borclarını bilmələrini, baxışın
Şua sleyfinin müqavimətinin ölçülməsi Hər il keçirilmə tarixi və nəticələri qeyd olunan jurnalın düzgün tərtib olunmasını yoxlamalıdr.
Yerlə birləşmənin müqavimətinin ölçülməsi Hər il 11.1.3 Qurğuya xidmət edən briqada növbə ərzində odsöndürücü maddə ehtiyatının
Qurğunun elektrik dövrəsində izolyasiya müqavimətinin ölçülməsi Hər 3 ildə bir dəfə saxlanılmasına, işə salma qurğularının, boru xəttində və qidalanma şəbəkəsində təzyiqə,
10.8.16 Mühafizə-yanğın siqnalizasiyası sistemində yanğın xəbəredicinin işi sutka boyu bağlayıcı armaturun vəziyyətinə, başlıqların və suvarma qurğularının, yanğın xəbərvericilərinin
fasiləsiz təmin edilməlidir. vəziyyətinə və paylaşdırıcı boru xətləri şəbəkəsinə nəzarət etməlidir.
11.1.4 İldə 1dəfədən az olmayaraq bütün avtomatik yanğınsöndürmə sistemlərinin işi
yoxlanılmalı və yoxlanmanın nəticələri jurnalda qeyd edilməlidir.
11.1.5 Yanğınsöndürmə qurğularının bütün aparat və boru xətləri 3 ildə bir dəfədən az
olmayaraq möhkəmliyə və germetikliyə yoxlanılması üçün hidravlik sınaqdan keçirilməli, boru
xətləri çirkdən və pasdan təmizlənməli, aşkar olunan nasazlıqlar aradan qaldırılmalıdır.
Yanğınsöndürmə vasitələrinin yoxlanması və sınağı obyektin yanğın təhlükəsizliyi xidməti
işçiləri ilə birlikdə, əmrlə təyin olunmuş məsul şəxs tərəfindən aparılmalıdır. Yoxlamanın və
sınağın nəticələri aktla rəsmiləşdirilməlidir.
11.1.6 Mühafizə olunan obyektin işçi heyəti obyektdəki avtomatik yanğınsöndürmə
qurğularının iş prinsipi ilə tanış olmalı və təhlükəsizlik qaydaları üzrə təlimatlandırılmalıdırlar.
11.1.7 Qış dövründə yanğınsöndürmə qurğularına baxış zamanı istilik izolyasiyasının və
qurğunun hissələrinin donmasının qarşısını alan qızdırıcı qurğuların vəziyyətinə xüsusi nəzarət
edilməlidir.
11.1.8 Stasionar yanğnsöndürmə qurğuları ilə təchiz olunan obyektlərdə qurğunun
istismarı texniki şərtlərin tələblərinə cavab verilməlidir.
11.1.9 Yanğın boru xətlərindəki bağlayıcı armaturlar yanğından təhlükəsiz yerdə
yerləşdirilməlidir.
11.1.10 Köpükləsöndürmə qurğularının köpükəmələgətirici maddəsinin keyfiyyəti yarım
ildə bir dəfədən az olmayaraq yoxlanlmalıdır.
11.1.12 Köpükəmələgətirici maddələr saxlanılan çən və tutumlara xidmət və onların
təmiri nefr və neft məhsulları çənlərinə və tutumlarına şamil edilən yanğşn təhlükəsizliyi
tələblərinə müvafiq həyata keçirilməlidir.
11.2 Səyyar yanğınsöndürmə qurğuları
11.2.1 Çənlər parkında, neftin yığılması, hazırlanması və nəqli obyektlərində səyyar
qurğuların və köpükləsöndürmə vasitələrinin dayaq məntəqəsi yaradılmalıdır bu halda obyektin
BÖLMƏ XI 150 ha qədər sahəsi üçün bir dayaq məntəqəsi nəzərdə tutulmalıdır. Dayaq məntəqələri
obyektdə stasionar yanğınsön-dürmə sistemlərinin olmasından asılı olmayaraq yaradılmalıdır.
Yanğınsöndürmə qurğuları, rabitə və siqnalizasiya vasitələri Sahəsi 150ha-dan çox olmayan sahədə iki və artıq obyekt yerləşdikdə bir dayaq
məntəqəsi yaradıla bilər.
85
 11.2.2 Səyyar köpükləsöndürmə qurğularının sayı obyekt üzrə bir yanğına zamanı tələb 11.3.11 Obyektdə olan səyyar (daşınan) odsöndürənlərin yeri göstərici lövhələrlə qeyd
olunan odsöndürücü vasitənin maksimal sərfinə görə təyin edilir. edilməlidir. Lövhə döşəmədən 2-2,5m hündürlükdə, yaxşı görünən yerdə asılmalıdır.
11.2.3 Köpükləsöndürmə qurğularına və vasitələrinə aşağıdakılar aiddir: 11.3.12 Doldurulmuş köpüklü odsöndürənlərin köpükəmələgətirici maddəsinin yararlığı
köpük yaradan qurğular, orta artımlı köpük generatorları, hava-köpük lülələri, orta artımlı ildə bir dəfə yoxlanılmalıdır. Köpükəmələgətirici maddənin yararlığının yoxlanılması və
köpük generatorlu, köpükqaldırıcılar;köpükəmələgətirici maddələr. odsöndürənlərin yenidən doldurulması «İnstruküiə po zapravke, perezapravke i gkspluataüii
11.2.4 Ayda bir dəfədən az olmayaraq hava lülələrinə, orta artımlı köpük generatorlarına, pennıx oqnetuşiteley» təlimatının tələblərinə uyğun həyata keçirilməlidir.
köpükqaldırıcılara baxış keçirilməlidir. Baxış zamanı qurğu və aparatların bütövlükdə və onun 11.3.13 Köpüklü odsöndürənlərin gövdəsinin möhkəmliyə hidravlik sınağı yenidən
ayrı-ayrı hissələrinin vəziyyət yoxlanılaraq, aparatlar təmizlənməli, sürtünən hisələr doldurmaqla aşağıdakı müddətdə aparılmalıdır:
yağlanmalıdır. 25% odsöndürənlər istismara veriləndən bir il sonra;
11.2.5 Səyyar qurğuların və yanğınsöndürmə vasitələrinin alınması və təmiri üzrə 50% odsöndürənlər istismara veriləndən iki il sonra aparılır. Sonrakı istismar müddəti
cavabdehlik müəssisə rəhbəri daşıyır. üçün odsöndürənlərin hamısı (100%) ildə bir dəfə hidravlik sınaqlan keçirilir.
Qoruyuculu odsöndürənlər 0,2 MPa, qoruyucusu olmayan odsöndürənlər isə - 2,5 MPa
11.3 İlkin yanğınsöndürmə vasitələri
təzyiqə qədər sınaqdan keçirilməlidir.
11.3.1 Neft sənayesinin müəssisələri (obyektləri) ilkin yanğınsöndürmə vasitələri ilə
11.3.14 Qış aylarında köpüklü odsöndürənlərin saxlanılması və təhlükəsiz istismarını
təmin olunmalıdırlar. Ilkin yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchizat normaları Əlavə 14-də verilir.
təmin etmək üçün onlar donma temperaturunu aşağı salan etilenqlikol və digər mayelər
Normada göstərilməyən bina və açıq qurğuların ilkin yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz
qatmaqla hazırlanmış köpükəmələgətirənlə doldurulmalıdır.
edilməsi, onlara yanğın təhlükəsizliyi baxımından anoloji olan obyektlərə uyğun götürülməlidir.
11.3.15 Temperatur mənfi 1oC aşağı olduqda odsöndürənlər qızdırılan otaqlara
11.3.2 Hər bir obyekt və otaq üçün ilkin yanğınsöndürmə vasitələrinin tələb olunan sayı
keçirilməli və orada: “Odsöndürənlər buradadır” sözləri yazılmış lövhə asılmalıdır. Bu yazı
hesablanmalıdır. Əlavə 15
odsöndürənlərin yay vaxtı saxlandığı yerlərdə də asılmalıdır.
Əgər bir binada yanğın təhlükəliliyi baxımından müxtəlif istehsalat prosesləri aparılan,
11.3.16 Karbonqazlı odsöndürənlərin dolu olması 3 aydan bir, 20 qr-a qədər dəqiqliklə
yanğından mühafizə divarları ilə biri-birindən ayrılmayan bir neçə otaqlar varsa, onlar ən
çəkmə yolu ilə yoxlanılmalıdır.
təhlükəli istehsalat prosesi üçün təyin olunan norma üzrə yanğın inventarları ilə təchiz
11.3.17 İstismara verilən hər odsöndürənə sıra nömrəsi qoyulmalı, bu nömrə ağ rənglə
olunmalıdır.
odsöndürənin gövdəsinə yazılmalı və qeydiyyat vərəqəsində qeyd olunmalıdırur.
11.3.3 Obyektdə yanğın inventarının və avadanlıqlarının siyahısı və istifadə qaydaları
11.3.18 Qeydiyyat vərəqəsində istehsal ili və ya sınaqdan keçirilmə tarixi göstərilməyən
olmalıdır.
odsöndürənlər doldurulmazdan əvvəl mütləq hidravlik sınaqdan keçirilməlidir. Hidravlik
11.3.4 İlkin yanğınsöndürmə vasitələri obyektin ərazisində (binadan, otaqdan kənarda),
sınaqdan çıxmayan odsöndürənlər istismara yararsız sayılır.
atmosfer yağıntılarından qorunmaq üçün günlük altında, xüsusi yanğın məntəqələrində
11.3.19 Bağlı otaqlarda yanğın karbon qazlı odsöndürənlərlə söndürüldükdən dərhal
quraşdırılmalıdır.
sonra, boğulma və zəhərlənmənin baş verməməsi üçün otaqların havası dəyişdirilməlidir. Yadda
11.3.5 İlkin yanğınsöndürmə məntəqəsi bir qrup obyektə xidmət üçün nəzərdə tutulmalı,
saxlamaq lazımdır ki, karbon qazının qara bənzər kütləsi insan bədəni ilə təmasda olan yerində
yanğın təhlükəsizliyi xidməti ilə razılaşdırılaraq yerləşdirilməlidir. Məntəqədən ən uzaq obyektə
donma halı yaranır.
qədər məsafə 100m-dən, yanğın təhlükəli obyektə qədər isə 50 m-dən çox olmamalıdır.
11.3.20 Asbest parçaları və keçə dəmir qapaqlı futlyarda saxlanılmalı və 3 aydan bir
11.3.6 Quyularda, kompressor stansiyalarında, nasosxanalarda, sexlərdə,
günə verilib tozdan təmizlənməlidir.
emalatxanalarda, laboratoriyalarda odsöndürənlərin və digər yanğınsöndürmə vasitələrinin
11.3.21 Qum üçün yeşiklər 0,5; 1,0 və 3m3 həcmdə hazırlanmalı, kip bağlanan qapağı
sazlığına, işə hazır vəziyyətdə saxlanılmasına yanğın təhlükəsizliyinə cavabdeh şəxs gündəlik
olmalı, kürəklə təchiz olunmalı, qırmızı boya ilə rənglənməli və üzərində ağ boya ilə “Yanğın
nəzarəti həyata keçirməlidir.
söndürmək üçün” sözləri yazılmalıdır. Qum yeşiyə doldurulmazdan əvvəl ələnməli və
11.3.7 Yanğın texnikasının yanğının söndürülməsindən başqa digər məqsədlərlə istifadəsi
qurudulmalıdır.
qadağandır.
Yeşiyin quruluşu qumun rahat çıxarılmasını və oraya yağıntıların düşməməsini təmin
11.3.8 Qəza və təbii fəlakət zamanı yanğın texnikasından FHN-nin Dövlət Yanğın
etməlidir.
Təhlükəsizliyi Xidmətlərinin icazəsi ilə istifadə edilməlidir.
Binadan xaricdə qoyulan yeşiklər dayaq üstündə quraşdırılmalı, qapağının üzərinə isə tol,
Yanğınsöndürmə vasitələrinin yararsız hala düşməsində və yaxud itirilməsində təqsirkar
ruberoid və s. su keçirməyən material vurulmalıdır.
bilinən şəxslər qanunvericiliyə uyğun məsuliyyət daşıyırlar.
11.3.22 Su saxlanılan çəlləklərin tutumu 0,2m 3 az olmalı və onlar vedrə ilə təchiz
11.3.9 Yararsız vəziyyətə düşən yanğınsöndürmə vasitələrinin və avadanlıqlarının
olunmalıdır.
hesabdan silinməsi ümumi əsaslar üzrə aparılmalıdır.
11.3.10 Odsöndürənlərin, yeşiklərin, su çənlərinin, vedrələrin, inventar üçün şit və 11.4 Yanğın rabitəsi və siqnalizasiya vasitələri
şkafların, bel və balta saplarının, keçə üçün futlyarların rənglənməsi müvafiq QOST-un 11.4.1 Neft sənayesi müəssisələri (obyektləri) Əlavə 20-də göstərilən siyahiya əsasən
tələblərinə uyğun aparılmalıdır. avtomatik yanğın siqnalizasiyası ilə təchiz olunmalıdır.
86
 11.4.2 Hər bir rabitə aparatının yanında siqnalın verilməsi və yanğın hissəsinin
çağırılması qaydalarını göstərən lövhə asılmalıdır. Nasaz və ya açılmış xəbərvericinin, telefon
aparatlarının və s. yanında “İşləmir” sözü yazılmış lövhə olmalıdır.
11.4.3 Müəssisədə (obyektdə) yanğın avtomatika qurğularının qəbuledici stansiyalarına
yanğın haqqında siqnal daxil olduqda, obyektin növbətçi xidməti heyətinin hərəkət qaydaları
üzrə Təlimat işlənib hazırlanmalıdır (Əlavə 21).
11.4.4 Yanğın rabitə və siqnalizasiya vasitələrinin vəziyyətinə nəzarəti obyektin rəhbəri
tərəfindən təyin edilmiş mühəndis-texniki işçi həyata keçirir.
Yanğn rabitə vasitələri ayda bir dəfədən az olmayaraq məsul şəxs tərəfindən
yoxlanılmalıdır.
11.4.5 Bütün yanğın rabitə vasitələrinə (telefonlara, xəbəredicilərə və s.) sərbəst
yaxınlaşma imkanı olmalıdır.
BÖLMƏ XII
Qəza və yanğınların ləğv edilməsi
12.1 Qəzaların ləğv edilməsi
12.1.1 Neft sənayesini bütün partlayış və yanğın təhlükəli obyektlərində baş verə biləcək
qəzaların ləğvi planı işlənib hazırlanmalıdır.
12.1.2 Qəza vaxtı:
- Qəza yerinə yanğın hissəsi çağırılmalı, təcili tibbi yardıma və SİTG və DMND
Agentliyinin müfəttişliyinə xəbər verilməlidir;
- quyuda tullanış və açıq fontan vurma halları olarsa, açıq qaz və neft fontanlarının
qarşısının alınması vı lığvi üzrə hərbiləşdirilmiə dəstə çağırılmalıdır;
- yanğınsöndürmə vasitələri hazır vəziyyətə gətirilməlidir;
-qəza yerində və ona bitişik sahələrdə aşıq odla görülən və digər təhlükəli işlər
(qazlanmıç və yanar maye tökülən sahələrdə, olan və ya ola bilən avadanlıqların təmizlənməsi
və istismarı) qəzaların ləövi ilə baölı tədbirlər istisna olmaqla dayandırılmalıdır;
-qəza işləri ilə məşğul olmayan bütün fəhlələr və MTİ təhlükəli zonadan çıxarılmalıdır;
-şəxslərin qəza yernə buraxılması ancaq qəzanın ləğvi üzrə cavabdeh rəhbərin icazəsi ilə
olmalıdır;
-mühafizə vasitələri və qığılcım verməyən alətlərdən istifadı etməklə qəzanın ləğvi üzrə
cavabdeh rəhbərin icazəsi ilə olmalıdır;
-qəza rejimli zonada yerləşən tutum və aparatlar imkan daxilində AAM və YM azad
olunmalı, texnoloji aparatlarda təzyiq aşaöı salınmalıdır;
-qəza obyektinin alovlanmadan qorunması və baş verən yanöının söndürülməsi
məqsədilə fasiləsiz su təchizatınln təmini üşün tədbirlər görülməlidir;
-qəza yerinə və ona bitişik sahəyə yanöın təhlükəsizliyitıdbirlərinə riayət etməklə yanöın
və qəza xidmətlərindən başqa bütün nğv nəqliyyatın daxil olması qadağan edilməlidir;
-qəza ventilyasiyası işə salınmalı və qazlanmış otağın havası əsaslı surətdə
dəyişdirilməlidir.
12.1.3 Qəza yerində avadanlıq və kommunikasiyanın texnoloji vəziyyəti yoxlandıqdan
və yanar qazların partlayış təhlükəli qatılığının olmadığına əmin olmaq üçün analiz aparıldıqdan
sonra qəza vəziyyətini ləğv oluna bilər.
12.1.4 Qəza yerinə yanğın təhlükəsizliyi xidməti gəldikdə qəzanın ləğvi üzrə rəhbər
yanğın dəstəsinin başçısına qısa məlumat verməlidir:
-qəza vaxtı zərəçəkmişlər barədə;
-qəza nəticəsi olaraq partlayışın, yanğının, zəhərlənmənin baş verə biləcəyi barədə;
- yanğın və partlayışın qarşısının alınması və qəzanın ləğvi üzrə yanğın təhlükəsizliyi
xidmətinin hərəkətləri barədə.
12.1.5 Qəza yerinə gələn yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin baş rəisinin vəzifə borcudur:
-qəzanın ləğvi işləri üzrə rəhbərdən 12.1.4. bəndində göstərilmiş məsələlər barədə
məlumat almaq;
- əgər insanları təhlükə gözləyirsə, onların xilas edilməsi və qorunması üçün tədbir
görmək, təhlükəli zonada qalmış insanların sayı haqqında məlumatın düzgünlüyünü yoxlamaq,
qəzanın ləğvi işləri üzrə rəhbərin razılığı ilə qəza yerini əlavə olaraq araşdırmaq;
-qəza nəticəsində mümkün yanğının vaxtında dəf olunması üçün qüvvə və vəsaiti
hazırlamaq;
-qəzanın ləğvi üzrə iş aparılan zaman yanğına qarşı rejimə riayət olunması və
söndürülməsi işlərinə dair razılaşdırılmış hərəkətlərin yanğın təhlükəsizliyi xidməti tərəfindən
yerinə yetirilməsini təmin etmək.
12.1.6 Əgər qəzanın ləğvi zamanı yanğın baş verərəsə, yanğınsöndürmə üzrə rəhbərliyi
bilavasitə yanğın təhlükəsizliyi xidməti bölməsinin rəisi yerinə yetirilir. Bu halda o, qəzanın
ləğvi işləri üzrə rəhbərliklə daim əlaqə saxlamalı və sistematik olaraq, yanğının
söndürülməsinin gedişi haqqında ona məlumat verməlidir.
87
 12.2 Yanğının ləğv edilməsi
12.2.1 Yanğın baş verərəkən müəssisənin hər bir fəhlə və qulluqçusunun borcudur: 14. Yanğın təhlükəsizliyi sahəsində işlərin görülməsi
-dərhal yanğın dəstəsini çağırmaq; və xidmətlərin göstərilməsi üçün razılıq
- yanğın baş verən yerə obyektin rəhbərini çağırmaq; Obyektlərdə yanğın təhlükəsizliyi sahəsində işlərin görülməsi və xidmətlərin
- ilkin və stasionar yanğınsöndürmə vasitələri ilə yanğının ləğvi üzrə təddbirlər görmək. göstərilməsi FHN-nin Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidmətindən alınmış razılıq əsasında
12.2.2 Yanğın baş verən yerə gələn obyektin rəhbəri yanğın dəstəsinin çağırılmasına əmin həyata keçirilir.
olduqdan sonra aşağıdakılara əməl etməyə borcludur:
-yanğın haqqında dərhal müəssisə rəhbərliyinə xəbər vermək;
- yanğın dəstəsnini qarşılanmasını təşkil etməklə yanğın mənbəyinə yaxınlaşmaq üçün ən
qısa yolun seçilməsində və yanğınsöndürmə vasitələrininişə salınmasında kömək etməyə;
-lazım gələrsə, elektrik enerjisini kəsməyə, aqreqatları dayandırmağa və yanğının
yayılmasının qarşısını ala bilən digər tədbirləri yerinə yetirməyə;
-obyektin yanğın təhlükəli zonasında yanğınınləğvi ilə əlaqədar işlərdən başqa bütün digər
işləri dayandırmağa.
12.2.3 Yanğın dəstəsi gələnə qədər yanğının söndürülməsi üzrə ümumi rəhbərliyi
obyektin rəhbəri həyata keçirir, əgər insanların həyatına təhlükə yaransa, obyektin rəhbəri əldə
olan qüvvə və vasitələrdən istifadə edərək onların qorunmasını və köçürülməsini təşkil etməlidir.
Yanğının söndürülməsi işlərinə rəhbərlik edən şəxsin borcudur:
- lazım gələrsə, stasionar yanğınsöndürmə vasitələrini işə salmaq;
- yanğının söndürülməsində iştirak edən şəxslərin ala biləcəkləri elektrik
zədələnmələrindən, zəhərlənmədən və yanmadan qorunmalarını təmin etmək;
- yanğının söndürülməsi ilə yanaşı texnoloji avadanlıqları və tikinti konstruksiyalarını,
yüksək temperatun təsirindən qorunmaq üçün tədbirlər görmək;
-yanğının söndürülməsi zamanı təhlükəsizlik texnikasına əməl etmək.
12.2.4 Yanğın dəstəsi gələnə qədər yanğının söndürülməsinə rəhbərlik edən obyekt
rəhbərinin borcudur:
-yanan obyektin xüsusiyyətləri, texnologiyası, texnoloji avadanlıqlara yüksək
temperaturun təhlükəli təsiri, təhlükəli zonada olan aparat və tutumlardakı məhsullar və s.
haqqında məlumat vermək;
- yanğınsöndürmə rəhbərinin göstərişinə əsasən kommunikasiyaların kəsilməsi və
dəyişdirilməsi üzrə işləri təmin etmək;
-yanğının söndürülməsi ilə bağlı işlərin yerinə yetiriləsində fəhlə və MTİ-in qüvvəsindən
istifadə edilməsini təmin etmək;
-yanğının söndürülməsi və yayılmasının qarşısının alınması üzrə işlrin yerinə yetirilməsi
üçün avtonəqliyyat və texnika ilə təmin etmək;
-yanğının söndürülməsi işləri ilə məşgul olan xidmət və ayrı-ayrı şəxslərin hərəkətlərini
tənzimləmək.
12.2.6 Müdriyyət obyektdə baş vermiş hər bir yanğının baş verməsi və yayılması Ə L A V ƏL Ə R və CƏDVƏLLƏR
səbəblərini və şəraiti araşdırmalı, lazımi profilaktik tədbirlər həyata keşirməlidir.
Əlavə 1
13. Sertifikatlaşdırma
Sertifikatlaşdırma Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetnin 1993-cü il, 01 Sənaye müəssisələrində yanğın-texniki komissiyalar haqqında
iyul tarixli, 343 saylı Qərarına əlavə olunan «Yanğın təhlükəsizliyi sahəsində məcburi ƏSASNAMƏ
qaydada sertifikatlaşdırılan məhsulun və xidmətlərin siyahısı» üzrə aparılmalıdır.Əlavə Ümumi qaydalar
17
88
 1. Sənaye müəssisələrinin fəhlə heyyəti, mühəndis-texniki işçiləri və qulluqçuları rəhbərlik edir, müəssisənin yanğına qarşı hazırlığının vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və texnoloji
tərəfindən yanğına qarşı profilaktiki tədbirlərin həyata keçirilməsində iştirakı və fəal proseslərin daha yüksək təhlükəli sahələrində yanğının qarşısının alınması üçün tədbirlər işləyib
mübarizənin aparılması məqsədilə müəssisədə yanğın-texniki komissiyalar təşkil edilir. hazırlayır.
2. Yanğın-texniki komissiya müəssisənin işçilərindən təşkil edilir. 7. Yanğın-texniki komissiyanın yanğına qarşı verdiyi bütün tədbirlər akt şəklində tərtib
Komissiya müəssisə rəhbərliyinin əmri ilə aşağıdakı tərkibdə yaranır: olunur və müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən təsdiq edilir, müəyyən edilmiş müddətdə yerinə
Baş mühəndis (Sədr), yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin rəisi, mühəndis-texniki işçilərdən- yetirilir.
energetik, texnoloq, mexanik, təhlükəsizlik texnikası üzrə mütəxəssis və müəssisə rəhbərliyinin FHN-nin Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidməti yazılı sərəncamında göstərilmiş tədbirlərin
təyin etdiyi digər şəxslər. Komissiyanın tərkibinə müəssisənin həmkarlar təşkilatının da ləğv edilməsinə və ya dəyişdirilməsinə yanğın-texniki komissiyanın hüququ yoxdur.
nümayəndələri daxil edilir. Komissiyanın mühafizəsinə əsasən bu tədbirlərin dəyişdirilməsi və ya ləğv edilməsi zərurəti
3. Yanğın-texniki komissiya öz praktiki işində FHN-nin Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidməti yarandıqda, bu FHN-nin Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidməti ilə razılaşdırılmalıdır.
ilə mütəmadi əlaqə saxlamalıdır.
Yanğın-texniki komissiyanın əsas vəzifələri və iş qaydaları
4. Yanğın-texniki komissiyanın əsas vəzifələri:
- istehsalatda aparılan texnoloji proseslərdə, aqreqatların, qurğuların, laboratoriyaların,
emelatxanaların, anbarların, bazaların və s. işində yanğın, partlayış və ya qəzaya səbəb ola
biləcək nöqsanların və nasazlıqların aradan qaldırılması üzrə müvafiq tədbirlər işləyib
hazırlamaq;
- istehsalat sexlərində, anbarlarda, inzibati və yaşayış binalarında yanğına qarşı rejimin və
yanğın profilaktikasına dair işlərin təşkilində və yernə yetirilməsində yanğından mühafizə
dəstələrinin fəaliyyətinə nəzarət etmək;
- yanğın təhlükəsizliyi sahəsində ixtiraların və səmərəli işlərin həyata keçirilməsi;
- fəhlə, qulluqçu və mühəndis-texniki işçilər arasında yanğına qarşı qayda və rejimə əməl
edilməsi məsələləri üzrə kütləvi-izahat işlərini aparmaq.
5. Yanğın-texniki komissiyasının borcudur:
- müəssisənin yanğın təhlükəliliyi dərəcəsindən asılı olaraq, istehsalat proseslərində,
aqreqatlarda, laboratoriyalarda, elektrik təsərrüfatında, isitmə və ventilyasiya sistemlərində və s.
yanğın təhlükəsizliyi baxımından nöqsanların aradan qaldırılması üzrə müvafiq tədbirlər nəzərdə
tutmaq və onların yerinə yetirmə vaxtını müəyyən etmək;
- fəhlə, qulluqçu və mühəndis-texniki işçilərlə yanğına qarşı mövzular üzrə mühazirələr və
məşğələlər aparmaq;
- istehsalat tullantıları vı yerli həmkarlar təşkilatında müəssisənin yanğına qarşı
vəziyyətinin müzakirəsini təşkil etmək;
- müəssisənin sexlərində, anbarlarında, laboratoriyalarında və digər obyektlərində yanğın
təhlükəsizliyinin təmini üzrə qayda və təlimatların işlənib hazırlanmasında aktiv iştirak etmək;
- müəssisədə yanğından mühafizə üzrə mütəxəssislərin, elmi işçilərin və fəhlələrin iştirakı
ilə ümummüəssisə və onun ayrı-ayrı sahələrində, yanğın təhlükəsizliyi məsələləri üzrə yanğın-
texniki konfranslar keçirmək;
- müəssisənin sexlərində, anbarlarında, yaşayış binalarında yanğına qarşı vəziyyətin və Əlavə 2
KYMD-nin hazırlığının texniki yoxlamasını keçirmək, həmçinin FHN-nin Dövlət Yanğın
Nəzarəti Xidməti tərəfindən müəyyən edilmiş yanğına qarşı tədbirlərin yerinə yetirilməsini Sənaye müəssisələrində və digər obyektlərdə könüllü
yoxlamaq. yanğından mühafizə dəstələri haqqında
- yerli şəraitdən asılı olaraq, müəssisənin rəhbərliyi yanğın-teniki komissiyaya yanğın ƏSASNAMƏ
təhlükəsizliyinin təmini üzrə digər tədbirlərin aparılmasını tapşırmaq.
6. Mühüm istehsalat müəssisələrində ümumobyekt yanğın-texniki komissiysından başqa 1. Ümumi qayadalar
sexlər üzrə yanğın-texniki komissiya hər bir sexin yanğın-texniki komissiyasının işinə nəzarət və
89
 1.1 Sənaye müəssisələrinin, tikintilərin, bazaların, anbarların və digər obyektlərin
yanğından mühafizə tədbirlərinin keçirilməsi məqsədilə fəhlələrdən, mühəndis-texniki işçilərdən
və qulluqçulardan ibarət könüllü yanğından mühafizə dəstələri yaradılır.
1.2 İdarə tabeli yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin mövcudluğundan asılı olmayaraq
obyektlərdə könüllü yanğından mühafizə dəstələri yaradılır.
1.3 Könüllü yanğından mühafizə dəstələrinin təşkili, onların fəaliyyətinə rəhbərlik
edilməsi və fəhlələr, qulluqçular, mühəndis-texniki işçilər arasında kütləvi-izahat işlərinin
aparılması obyektlərin rəhbərlərinə həvalə olunur.
1.4 Könüllü yanğından mühafizə dəstələri obyektlərin miqyasından, quruluşundan və
xüsusiyyətindən asılı olaraq, ümumobyekt və ya sexlər üzrə yaradılır.
Könüllü yanğından mühafizə dəstələrinin rəisləri obyektin (sexin) rəhbərinə tabedir və öz
vəzifələrini idarətabeli yanğın təhlükəsizliyi xidməti rəisinin rəhbərliyi altında yerinə yetirir.
1.5 Könüllü yanğından mühafizə dəstələrinin rəisləri, onların müavinləri və bölmə rəisləri
obyektin (sexin) rəhbərliyi tərəfindən təyin edilir.
2. Könüllü yanğından mühafizə dəstələrinin vəzifələri
2.1 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinə həvalə edilir:
- obyektdə (sexdə) yanğına qarşı rejimə riayət olunmasına və yerinə yetirilməsinə nəzarət
etmək;
- obyektdə (sexdə) yanğına qarşı rejimə əməl olunmasının vacibliyi haqqında fəhlələr və
qulluqçular arasında izahat işlərinin aparılması;
- ilkin yanğınsöndürmə vasitələrinin vəziyyətinə və istifadəyə hazırlığına nəzarət etmək;
- yanğın baş verərkən yanğın dəstələrini çağırılması və obyektdəki (sexdə) yanğından
mühafizə vasitələri ilə baş verən yanğının söndürülməsi üçün təxirəsalınmaz tədbirlərin
görülməsi.
2.2 Zəruri hallarda, könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin üzvləri yağın avtomobillərini,
motopompaların, digər səyyar və stasionar yanğından mühafizə vasitələrinin döyüş hesabı
tərkibində iştirak edə bilər, sexlərdə və digər obyektlərdə növbə çəkə bilər.
3. Könüllü yanğından mühafizə dəstələrinin təşkili qaydaları və işi
3.1 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin say tərkibi obyektin (sexin) rəhbəri tərəfindən
müəyyən edilir.
3.2 Könüllü yanğından mühafizə dəstələri könüllü olaraq, obyektin (sexin) fəhlələri,
mühəndis-texniki işçiləri və qulluqçularından, yaşı 18-dən az olmayan şəxslərdən təşkil edilir.
3.3 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinə qəbul olunanların və sonradan heyətin
tərkibinin dəyişdirilməsi obyekt (sex) üzrə əmrlə elan edilir.
3.4 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinn üzvləri aşağıdakı səbəblərə görə dəstədən
kənar edilir:
-yanğına qarşı rejimi pozduqda;
- dəstə rəisinin göstərişinə əməl etmədikdə;
- öz arzusu ilə;
- işdən azad edildikdə.
3.5 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsi elə komplekləşdirilməlidir ki, dəstədə hər sexdən
və növbədən üzv olsun.
3.6 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin üzvlərinin döyüş hesabı tərkibində hərəkət
cədvəli sexdə, görünən yerdə asılmalıdır.
3.7 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin məşğələləri obyektin (sexin) rəhbərliyi
tərəfindən təsdiq edilmiş cədvəl üzrə, qeyri iş vaxtı, ayda 4 saatdan çox olmayaraq
keçirilməlidir.
3.8 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin üzvlərinin qeyri iş vaxtı yanğından mühafizə
üzrə növbəyə cəlb edilməsi qaydaları Nazirlik və ya idarə tərəfindən müəyyən olunur.
4. Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin rəisinin vəzifə borcu
4.1 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin rəisinin borcudur:
- obyektdə yanğına qarşı rejimə riayət olunmasına nəzarət etmək;
- obyektdə (sexdə) yanğına qarşı ilkin yanğınsöndürmə vasitələrinin işə hazırlığına
nəzarət etmək və bu vasitələrin digər məqsədlər üçün istifadə edilməsinə yol verməmək;
- yanğın təhlükəsizliyi tələbləri üzrə fəhlə və qulluqşular arasında izahat işləri aparmaq;
- könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin şəxsi heyəti ilə məşğələlər keçirmək (ayrı-ayrı
hallarda məşğələ keçirmək üçün obyektin yanğın təhlükəsizliyi xidməti cəlb edilə bilər);
- könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin bölmə rəislərinin işinə rəhbərlik etmək və
sexlərin komanda heyətinin işə hazırlığını yoxlamaq;
- yanğın bölməsi gələnə qədər obyektdə (sexdə) yanğının söndürülməsinə rəhbərlik
etmək;
- yanğına qarşı rejimin pozulması haqqında obyektin (sexin) rəhbərinə məlumat vermək.
4.2 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin rəisi obyektdə (sexdə) olmadıqda, onun
bütün vəzifə borclarını müavinləri yerinə yetirirlər.
5. Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin bölmə rəisinin vəzifələri
5.1 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin bölmə rəisinin borcudur:
- öz növbəsində sexdə yanğına qarşı rejimə əməl olunmasına və bütün yanğından
mühafizə vasitələrinin işə hazırlığına nəzarət etmək;
- növbənin sonunda sexin yanğına qarşı vəziyyətini yoxlamaq, aşkar edilmiş nöqsanları
aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görmək və sexin yanğından mühafizə vasitələrini (sex bir neçə
növbədə işləyərsə) işə başlayan könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin bölmə rəisinə təhvil
vermək;
- işə başlayan zaman döyüş hesabı cədvəlinə əsasən könüllü yanğından mühafizə
dəstəsinin bölmə üzvlərinin qeydiyyatını aparmaq;
- könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin bölmə üzvlərinin məşğələlərdə iştirakını təmin
etmək;
- bölmədə könüllü yanğından mühafizə dəstəsi üzvlərinin öz vəzifələri üzrə biliklərini
yoxlamaq;
- yanğın baş verərkən, yanğın komandası və ya könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin
rəisi gələnə qədər yanğının söndürülməsinə rəhbərlik etmək.
6. Könüllü yanğından mühafizə dəstəsi üzvlərinin vəzifələri
6.1 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin üzvlərinin borcudur:
- sexdə və iş yerində yanğına qarşı rejimi bilmək, rejimə əməl etmək və işçilər tərəfindən
əməl olunmasını tələb etmək;
- döyüş hesabı cədvəli üzrə öz vəzifə borclarını bilmək və yanğın baş verərkən, onun
söndürülməsində fəal iştitak etmək;
90
 - sexdə olan ilkin yanğnsöndürmə vasitələrinin işə hazırlığına nəzarət etmək, aşkara Dəniz neft - qaz - mədən obyektlərində könüllü yanğından
olunmuş nasazlıq barədə bölmənin könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin rəisinə məlumat mühafizə dəstələrinin şəxsi heyətinin təxmini hazırlıq
vermək və imkan daxilində bu nasazlıqları aradan qaldırmaq;
- dəstə üzvlərinə həvalə edilmiş vəzifələri, dəstə (bölmə) rəisinin sərəncamlarını yerinə PROQRAMI
yetirmək və cədvəl üzrə məşğələlərdə iştirak etməklə öz yanğın-texniki biliklərini artırmaq.
Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin (KYMD) şəxsi heyətinin hazırlıq proqramı
təxminən 24 saata hesablanmışdır. KYMD-nin üzvləri ilə dərslərin aparılması, KYMD-nin
rəisindən başqa obyektin (sexin) rəhbərləri tərəfindən xüsusi olaraq seçilmiş, mühəndis-
texniki heyətdən olan şəxslərə həvalə edilir. KYMD-nin şəxsi heyətinin hazırlığı üzrə
dərslərdə aşağıdakı mövzuların öyrənilməsi tövsiyyə olunur:
Mövzu 1 (2 s) «Könüllü yanğından mühafizə dəstələrinin xidmətinin təşkili».
Nazirlik və idarələrin sənayə müəssisələrində və başqa obyektlərində KYMD haqqında
təsdiq olunmuş əsasnamə. Neft sənayesində KYMD-nin təşkili üzrə əmr və sərəncamlar.
Mövzu 2 (8 s) «Obyektdə (sexdə) yanğına qarşı rejimə əməl edilmə qaydaları; obyektdə
(sexdə) yanğının əmələ gəlməsinin mümkün səbəbləri və xəbərdar etmə tədbirləri».
İstehsalatın texnoloji prosesinin yanğın təhlükəsi və qısa xarakteristikası, o cümlədən
DDÖ-də (ÜQQ) yanğının əmələ gəlmə və yayılma şəraiti.
Neft və reagentlərin (neft məhsullarının və kimyəvi maddələrin) yanğın təhlükəsi.
İstehsalatın yanğın təhlükəli sahələri. Aqreqatların, qazıma qurğularının, istismar quyularının
iş rejimləri.
Dəniz şəraitinin, yatağın qrup halında işlənməsinin, eyni zamanda quyuların qazılması və
neftin çıxarılmasının DDÖ-də qəzanın yaranması və yanğının yayılması şəraitinə təsiri.
Qaz və neft kəmərləri, çənlər, ventilyasiya qurğuları, aparatlar və başqa istehsalat
avadanlıqları.
Qazılan quyuların tullanışa qarşı və istismar olunan quyuların fontana qarşı
avadanlıqlarının qəzaların, partlayışların və yanğınların xəbərdar edilməsində əhəmiyyəti.
Qaynaq və odlu işlərin yanğın təhlükəsi və bu işlərdə yanğın təhlükəsizliyi tədbirləri.
Elektrik avadanlıqlarının və elektrik işıqlandırılmasının yanğın təhlükəsi.
Elektrik xətlərinin və elektrik qurğularının qısa qapanmalarının və həddən artıq
yüklənməsinin yanğın təhlükəsi. Onların saxlanılmasına və istismarına olan yanğın-profilaktiki
tələblər. Obyektdə (sexdə) yanğına qarşı rejim, keçidlərə, çıxışlara, körpülərin meydançaların
girişlərinə və xilasetmə qayıqlarına minmə yerlərinə, iş yerlərinin saxlanılmasına olan
tələblər.
Od təhlükəli maddə və materialların saxlanması və istifadəsi qaydaları.
Obyektdə, DDÖ-də (ÜQQ) yanğına qarşı rejimi müəyyən edən əmr, sərancam,
təlimatlar və qəbul olunmuş yanğın qaydalarının yerinə yetirilməsi üçün xəbərdaredici yazı və
plakatlar. Yanğına qarşı rejim pozulan zaman rejim profilaktikasının aparılmasında KYMD
üzvlərinin işi. Yanğınların xəbərdar edilməsində Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidmətinin yerli
(ərazi üzrə) bölməsi ilə qarşılıqlı iş. Yanğınların, qaz təzahürlərinin və açıq fontanların əmələ
gəlməsi səbəbləri haqqında ümumi məlumatlar.
Yanğına qarşı rejimin pozulması nəticəsində əmələ gələn alovlanma və yanğın halları.
DDÖ-də (ÜQQ) açıq fontan, yanğın zamanı təxliyyənin yolları və üsulları.
Əlavə 3 Mövzu 3 (6 s). «Obyektin qorunması üçün istifadə olunan yanğınsöndürmə texnikası».
Odsöndürənlər, əl yanğınsöndürmə alət və inventarı, qumla dolu qutular, su ilə dolu
çəlləklər.
91
 Odsöndürənin (köpük, karbon qazlı, tozvari və s.) quruluşu, doldurulan maddənin tərkibi,
işləmə prinsipi haqqında anlayış.
Yanğın kranının quruluşu haqqında anlayış. Kran avadanlıqları, yanğınsöndürmə
şlanqları və onların ləvazimatları, eyni zamanda əl və lafet lülələri haqqında əsas məlumat.
Obyektdə (sexdə) odsöndürənlərin, yanğın siqnalizasiyasının, tefefonların yerləşdirilməsi.
Onların işə salınma qaydası. İşləmə qaydası. Nasazlıqlar və onların aradan qaldırılması. Qulluq
etmə, saxlanılması.
Avtomatik və stasionar yanğınsöndürmə vasitələri-karbon qazlı, köpük, su (drençer,
sprinkler) qurğuları, onların quruluşları, iş prinsipləri, işə salınma qaydası, sazlığına nəzarət
etmə. DDÖ-də (ÜQQ) olan yanğın texniki silahla KYMD üzvlərinin praktiki işi.
Mövzu 4 (4 s). «Döyüş hesabı cədvəli üzrə KYMD üzvlərinin vəzifələri».
Döyüş hesabı cədvəli: KYMD üzvləri arasında və qəza partiyasının (qrupunun)
tərkibində döyüş hesabı cədvəli üzrə vəzifələrin bölünməsi. Əl və lafet lülələrilə,
odsöndürənlərlə və insanların xilası üzrə işləyən KYMD üzvlərinin vəzifələri;
yanğınsöndürənlərin çağırlması və qarşılanması işinə təyin edilən KYMD- üzvlərinin
vəzifələri; yanğın baş verdiyi halda yanğınsöndürmə bölmələrinin çağırılma üsulları.
DDÖ-nin (ÜQQ) obyektində KYMD-nin döyüş hesabının yanğınsöndürmə vasitələri ilə
birlikdə açılması.
Döyüş hesabına əsasən KYMD üzvlərinin vəzifələrinin işlənilməsinin praktiki təlimi.
Mövzu 5 (4 s). «Yanğının söndürülməsinin əsas qaydaları».
Yanğın və yanğın taktikası haqqında ümumi məlumat. Yanar maddələrin alovlanması
üçün şərait. Alovun dayandırılması üsulları. Obyektdə, DDÖ-də (ÜQQ) dənizin səthində
yanğın zamanı alovun yayılmasının mümkün yolları haqqında anlayış.
Yanğınların söndürülməsinin, açıq neft qaz fontanlarının alovlanma halının xəbərdar
edilməsinin, insanların xilas edilməsinin, konstruksiyalarının açılmasının və sökülməsinin əsas
qaydaları. Konkret döyüş şəraitində yanğın-texniki məsələlərin və epi zodların həlli üzrə
praktiki məşğələlər.
Əlavə 4
Dəniz neft qaz mədən obyektlərində fəhlə, qulluqçu
və MTİ ilə yanğın-texniki minimumu üzrə
keçiriləcək məşğələlərin təxmini
PROQRAMI
Yanğın texniki minimum proqramı üzrə məşğələlər 20-22 saata hesablanmışdır. Onlar
hər il bilavasitə obyektdə keçirilməlidir.
Yanğın texniki minimumun keçirilməsinə müəssisənin mütəxəssislərini və Dövlət Yan-
ğın Nəzarəti Xidmətinin yerli (ərazi üzrə) bölməsi ştatda olan işçilərini cəlb etmək lazımdır.
Yanğın texniki minimum məşğələlərdə aşağıdakı mövzular üzrə dərslər keçirilməlidir:
Mövzu 1 (4-6 s). «Obyektdə yanğın təhlükəsizliyi tədbirləri».
Dəniz neft qaz obyektlərində texnoloji prosesin qısa xarakteristikası və yanğın
təhlükəsi.
Qaz, neft və reagentlərin yanğın təhlükəsi: neft və neft məhsulları buxarlarının öz-
özünə alışma və alışma temperaturu, qazın, neft və neft məhsulları buxarlarının hava ilə
qatışığının partlayış təhlükəli qatılığının əmələ gəlməsi.
Yanğınların əsas əmələ gəlmə səbəbləri barəsində ümumi anlayış: neft və qaz
təzahürlərinin, açıq fontanların əmələ gəlməsi; istehsalat avadanlığının, aparatların, çənlərin
və boru kəmərlərinin nasazlığı və zədələnməsi; elektrik avadanlıqlarının, elektrik
işıqlandırılmasının nasazlığı və onların istismarı qaydalarının pozulması; isitmə və qızdırıcı
cihazların nasaz olması və istismar qaydalarının pozulması; təmir işləri zamanı polad alətlərin
toxunmasından əmələ gələn qığılcım; odla ehtiyatsız davranma və rejim qaydalarının
pozulması; qaynaq və od təhlükəli işlərin aparılması; kükürdlü neft qalıqlarının, reagentlərin,
yağa batmış silgi materiallarının, xüsusi geyimlərin və s. öz-özünə alovlanması; statik
elektriklənmənin boşalmaları; ildırımın, təkrar təzahüri.
Dəniz şəraitinin, neft və qazın küt quyular vasitəsilə çıxarılmasının, eyni zamanda qazıma
işlərinin aparılmasının və quyuların istismarının yanğının əmələ gəlməsinə və yayılmasına təsiri.
İşçi meydançalarının, estakadaların, özülün yuxarı tikilisinin təxliyyə yollarının, ventilyasiya
və kanalizasiya sistemlərinin, qaz analizatorlarının, yanğının söndürülməsində istifadə olunan su
təchizatı mənbələrinin saxlanılması qaydaları.
İstehsalatın texnoloji proseslərinin və yanğına qarşı qaydaların pozulduğunu aşkar etdikdə,
müəssisədə və ya DDÖ-də (ÜQQ) qəza rejimini elan etdikdə MTİ, fəhlələr və qulluqçuların
hərəkəti.
Yanğın təhlükəsizliyi məsələləri üzrə təlimat və əmrlər.
KYMD-nin, qəza partiyalarının və qrupların təşkili və işinin aparılması qaydası.
Mövzu 2 (6-7 s). «İş yerində yanğın təhlükəsizliyi tədbirləri».
Qazıma, neft və qazın çıxarılması, nəqli proseslərində yanğın təhlükəsizliyi tədbirləri və bu
zaman istifadə olunan avadanlıq, aqreqat və qurğular. Qazın, neft və qazın çıxarılması və nəqli
proseslərində rejim pozulmalarının qarşısını alınmasında xidməti heyətin hərəkəti. Qazıma
aqreqatlarının və qurğularının neft və qazın istismarının, nəqlinin iş rejimi pozulduqda, neft və neft
məhsulları kipgəclərdən, aparat və boru kəmərlərinin birləşdiyi yerlərdən sızdıqda xidməti heyətin
hərəkətləri.
92
 Yanğın, neft qaz təzahürü, açıq fontan, qəzalar və partlayış təhlükəsi zamanı xidməti heyətin bir yerdən başqa yerə vurulmasına köməklik göstərmək və yanğının söndürülməsinə rəhbərlik
hərəkətləri: istehsalat qurğu, aqreqat və boru kəmərlərinin işə salma və dayandırma qaydaları, edən, cavabdeh şəxsin digər sərəncamlarını yerinə yetirmək).
cərəyan altında olan qurğuları dövrədən açmaq, qəza xidmətinin çağırılması və s. Qeyd: Yanğın-texniki minimumun mövzularını öyrənərkən bu və ya başqa obyektlərdə
Tullanışa və fontana qarşı qurğuların istifadə edilməsi qaydaları. baş vermiş yanğınların ən səciyyəvi xüsusiyyətlərindən danışmaq lazımdır. Materialların
Dəniz Neft və Qazçıxarma obyektlərində və təlimatlandırılan şəxsin iş yerində yanğına yaxşı mənimsənilməsi üçün yaxşı olardı ki, müxtəlif təlim eksponatları ndan, fotoşəkillərdən,
qarşı rejim. video materiallardan, partlayış və yanğın təhlükəli obyektlərin ayrı-ayrı qovşaqlarının maket
MTİ, qulluqçular və fəhlələr üçün qoyulmuş (qəbul edilmiş) yanğın təhlükəsizliyi və plakatlarından istifadə edilsin.
qayda və təlimatları. 1 və 2 saylı mövzuları öyrənərkən hazırki Qaydaların və obyektin texnoloji
Yanğının qarşısını almaq məqsədi ilə işin əvvəlində, işin gedişi zamanı və iş reqlamenti üçün təlimatın müvafiq bölmələri öyrənilməlidir. Fəhlə və qulluqçuları bir
qurtardıqdan sonra yanğın təhlükəsizliyi tədbirləri. sexdən başqasına keçirdikdə yanğın-texniki minimumun 2, 4 və 5 saylı mövzuları təkrar
Mövzu 3 (1 s). «Dövlət Yanğından Mühafizə Xidmətinin yerli (ərazi üzrə) bölmələrinin öyrənilməlidir.
çağrılması və xidməti heyətin təxliyyəsinin təşkili».
Obyektdə (sexdə) olan rabitə və siqnalizasiya vasitələri, telefon aparatlarının,
xəbəredicilərin, yanğın elektrik siqnalizasiyasının, yanğın həyacanının səs siqnal vasitəsi ilə
verilməsini təmin edən apartların yerləşdiyi yerlər. Bu vasitələrdən yanğın baş verdiyi halda
istifadə edilmə qaydaları, telefon (radiostansiya) vasitəsilə xəbər vermək qaydaları.
DDÖ-dən (ÜQQ) xidməti heyətin təxliyyəsinin üsul və yolları.
Açıq fontan və yanğın zamanı DDÖ-dən (ÜQQ) təxliyyənin təşkili.
Mövzu 4 (4 s) «Yanğın texnikası və fərdi mühafizə vasitələri».
Yanğısöndürmə vasitələri haqqında ümumi anlayış (su, hava-mexaniki köpük,
köpükəmələgçtirici, odsöndürən toz, karbon qazı, xladonlar, buxar və s.).
Obyektdə olan yanğınsöndürmə texnikasının adı, təyinatı və yerləşdiyi yer
(odsöndürənlər, daxili yanğın kranları, şlanqlar, əl və lafet lülələri, içərisində su olan
çəlləklər, qumla dolu qutular, bellər, linglər, baltalar, azbest parçalar). Sprinkler və drençer
avadanlığı haqqında ümumi anlayış.
Avtomatik və stasionar yanğınsöndürmə qurğuları.
Hava-köpük yanğınsöndürmə vasitələri və cihazları köpük qatışdırıcı, hava-köpük
lülələri, çənlərin üstündəki stasionar köpük kameraları.
Yay və qış mövsümündə obyektdə olan yanğın texnikasının saxlanılması qaydası.
Yanğını söndürmək məqsədilə odsöndürən vasitələrdən, yanğın alət, inventar və
avadanlığından istifadə edilməsi qaydaları.
Mövzu 5 (4 s). «Yanğın və qəza zamanı hərəkətlər (fəaliyyət).
Neft və qaz təzahürlərini, açıq fontanları, neft və neft məhsullarının tökülməsi
nəticəsində qəzaları, binaların tüstülənməsini, alovlanma və yanğını aşkar edən MTİ,
qulluqçu və fəhlələrin hərəkətləri.
Yanğın haqqında yanğın təhlükəsizliyi xidmətinə, fontana qarşı və digər qəza
xidmətlərinə xəbər verilmə qaydası. Yanğınsöndürmə gəmilərinin (avtomobillərin)
qarşılanmasının təşkili.
Lazım gələrsə texnoloji avadanlıqların, komunikasiyaların, elektrik qurğularının,
ventilyasiyanın dayandırılması, siyirtmələrin bağlanması, qonşu tikililərin və qurğuların
qorunmasının təşkili. Obyektdə olan yanğınsöndürmə vasitələri ilə yanğının söndürülməsi,
stasionar yanğınsöndürmə sistemlərinin işə salınma qaydası, insanların, maddi dəyərlərin
köçürülməsi. Açıq fontan və yanğın zamanı xidməti heyətin DDÖ-dən (ÜQQ) təxliyyəsi
qaydaları. MTİ, qulluqçu və fəhlələrin Dövlət Yanğından Mühafizə Xidmətinin bölmələrinin
gəlməsindən sonra hərəkəti. (şlanq xətlərinin çəkilməsinə, yanğın söndürmə vasitələrinin
gətirilməsinə və ya daşınmasına, siyirtmələrin açılıb-bağlanmasına, neft və neft məhsullarının
93
 1
Təlimatlanmanın tarixi

1
tarixiTəlimatlandırma

2
Təlimatlandırılan şəxsin adı, soyadı

2
şəxsin adı, soyadıTəlimatlandırılan

3
şəxsin peşəsi, vəzifəsiTəlimatlandırılan

3
şəxsin peşəsi, vəzifəsiTəlimatlandırılan

4
İş yerində ilkin, təkrar, plandan kənar, cariTəlimatlanma:

Təlimatlandırılan şəxsin göndərildiyi

4
istehsalat bölməsinin adı

5
Təlimatın nömrəsi və ya onun adı
jurnalının nümunəsi

ÜQQ briqadasının adı)

5

Təlimatı keçənin adı, soyadı, vəzifəsi

alınma gurnalı»nın forması

6
adı, soyadı, vəzifəsiTəlimatı keçənin
«Yanğına qarşı giriş təlimatlarının qeydə

gurnalının» forması (sexin, sahənin, DDÖ,

İşçilərlə yanğına qarşı keçirilən giriş təlimatının qeydiyyatı

keçəninTəlimatı

7
şəxsinTəlimatı keçən
«İş yerində yanğına qarşı təlimatlandırılmanın qeydə alınma
İmzalar

İmzalar
7

Təlimatlandırılan şəxsin

8
şəxsinTəlimatlandırılan
Əlavə 6
Əlavə 5
 Nümunənin götürülmə vaxtı və tarixi

Nümunə götürülən yer (sex, sahə, istehsalat, işçi yeri,

götürülmə yeri

Nümunənin götürülmə üsulu və cihazın adı və nömrəsi

Zəhərlivə partlayıştəhlükəli qazın adı

Buraxılabilən həddlər (BBH),qr/m3

Cihazın göstəriciləri

Analitik nəzarət üzrə buxarların

miqdarmiqdarı,mq/m3,həcmi hissə%

imzasıAnaliz aparan laborantın

Hava mühitinə nəzarət jurnalının forması

səbəbiİş yerinin çirklənməsinin

qarşıalma tədbirləri

Qeyd
Əlavə 7

95
 Əlavə 8
Kimyəvi maddə və materialların bir yerdə saxlanılma qaydaları

Qrupa daxil olan maddələrin aşağıdakı qrupların

Qrup Maddələr
bir yerdə saxlanılmasına yol verilmir
I Partlayış təhlükəli qatışıqlar əmələ
gətirən maddələr:
Kalium nitrat,
Kalsium nitrat, IIa, IIv, IIc, III, IVa, Ivv, V, VI
Natrium nitrat,
Kalium perxlorat
Bertole duzu və s.
I Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazlar:
a) Yanar və partlayış təhlükəli qazlar:
asetilen, hidrogen, metan, blau qaz,
ammonyak
hidrogen sulfid, xlormetil, etilen
oksidi butilen, butan, propan və s. I, IIc, III, IVa, IVv, V, VI
v) Təsirsiz və yanmayan qazlar:
arqon, helium, neon, azot, karbon
qazı, kükürd anhidridi və s.
c) Yanmaya kömək edən qazlar:
oksigen və hava sıxılmış və maye
halında
III, IV a, IV v, V, VI

I, II a, III, IV a, IV v, V, VI
III Suyun və havanın təsirindən öz-özünə
alışan və yanan maddələr:
a) Kalium, natrium, kalsium, kalsium
karbid, fosforlu kalsium, fosforlu
natrium, sink tozu, natrium peroksid,
barium peroksid, alüminium tozu və
pudrası, Reney tipli nikel katalizatoru I, II a, II v, II c, IV a, IV v, V, VI
və b., ağ və ya sarı fosfor
v) Trietil alüminium, dietilalüminium
xlorid, üçizobutilalüminium və s.

I, II a, II v, II c, III a, IV a, IV v, V, VI

96
 IV Asan alışan və yanar maddələr:
a) Mayelər-benzin, benzol, kükürdlü
karbon, aseton, skipidar, toluol,
ksilol, amilasetat, yüngül xam neftlər, I, II a, II v, II c, III, IV v, V, VI
liqroin, kerosin, spirtlər, dietil efiri,
üzvü yağlar.
v) Bərk maddələr-seluloid, qırmızı
fosfor, naftalin. I, II a, II c, III, IV a, V, VI
V Alovlanmaya səbəb olan maddələr:
brom, azot və sulfat turşuları, xrom I, II a, II c, III, IV a, V, VI
anhidridi.
VI Asanalışan maddələr:
Pambıq, saman, cut, penka, kükürd, I, II a, II v, II c, III, IV a, IV v, V
torf, kömür, bitki və heyvan hisi

Qeyd: Yuxarıdakı cədvəldə adları göstərilməyən yanğın və partlayış təhlükəli maddələrin bir yerdə saxlanılma zərurəti
yaranarsa, belə hallar onların yanğın və partlayış təhlükəliliyi dərəcəsi təyin edildikdən və FHN-nin Dövlət Yanğın Nəzarəti
Xidməti ilə razılaşdıqdan sonra həll edilə bilər.

Əlavə 9

Anbarlarda (açıq meydançalarda) yanğınsöndürmə

vasitələri

Anbarın adı Odsöndürən vasitələr

Zəhərli maddələr X-l, X-4
Permanqanatlar X-I, X-4
Umumi kimya məhsulları 0-2
Quru boyalar Bütün K
Quru qələvilər X-l, X-4
Hava ilə partlayış təhlükəli qatışıq
Bütün K
əmələ gətirən quru maddələr
Kükürd S-2, K-2, Q-l, Q-2
Alüminium tozu X-l, X-3
Kalium və natrium selitrası X-l, X-4, 0-3
Amonium selitrası Su
Ozüalışan maddələr S-1
Asanalışan və yanar mayelər
(o cümlədən zəhərli) K-1, K-2, O-1

Nitroməhsullar K-l, K-2, 0-1

Kalsium karbid X-1, İ-1
Maye qələvilər S-l, S-2
Sulfat və azot turşuları Q-2, İ-l, İ-2

Balonlarda saxlanılan Qızarkən partlayış təhlükəsi yaranır, su ilə

yanmayan qazlar intensiv surətdə soyudulur.

Balonlarda saxlanılan yanar qazlar İ-1, İ-2, Q-l, Q-2; su ilə intensiv soyudulur.

97
 Rezin məhsulları və təkərlər K
Asbest məhsulları S, K

Dam örtüyü və hidroizolyasiya rulonu və

K
plitka materialları

Meşə materialları S
Parça və tikiş materialları, ayaqqabılar S, K
Naqillər və kabel məhsulları K
Elektrotexniki məhsullar, cihazlar
S, K
və avadanlıqlar
Maşınqayırma avadanlığı S, K

Anbarlarda (açıq meydançalarda) yanğınsöndürmə

vasitələri

S – su ilə söndürmə:
S – 1 –yığcam su;
S – 2 –dağınıq su.
Q – qazla söndürmə:
Q – 1 –karbon qazlı;
Q – 2 –azot və başqa inert (təsirsiz) qazlar.
İ – izoləedici yardımçı vasitələr:
İ – 1 –qum, soda, təbaşir, talk, qrafit və s.
İ – 2 –asbest örtük, brezent və s.
O – od söndürənlər:
O – 1 –köpüklü;
O – 2 –karbon qazlı;
O – 3 –tozlu.
K – köpüklə söndürmə:
K – 1 –kimyəvi köpük;
K – 2 –orta artımlı hava-mexaniki köpük.
X – xüsusi ödsöndürən vasitələr:
X – 1 –toz tərkibli;
X – 2 –ammonium-fosfat duzlarının su məhlulları;
X – 3 –qələvi metalların xloridlərinin qatışığı;
X – 4 –kombinasiya edilmiş tərkiblər.

98
 Əlavə 10

Təsdiq edirəm:

Baş mühəndis

________201__il

Partlayış-yanğın və yanğın təhlükəli obyektlərdə

odlu işlərin aparılmasına

İCAZƏ

1. Sex, obyekt, qurğu, sahə _________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________
2. İş yeri ________________________________________________________________________________________
(aparat, kommunikasiya və s.)

3. İşin məzmunu _________________________________________________________________________________

4. Odlu işlərə hazırlığa cavabdeh şəxs ________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
5. Odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxs____________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
6. Hazırlıq tədbirlərinin adı, ardıcıllığı və odlu işləri yerinə yetirərkən təhlükəsizlik tədbirləri:
hazırlıq işlərində
_______________________________________________________________________________________________
odlu işlər aparılarkən______________________________________________________________________________

7. Obeyktin, sexin, sahənin, xidmətin rəisi (müavini)___________________________________________________

(imza)
8. Briqadanın tərkibi və təlimat keçmələri haqqında qeyd
Sıra Soyadı, adı, atasının adı Vəzifəsi Təlimatlandırılanların Təlimatçının
sayı imzası imzası

99
9. Hava analizinin nəticələri ________________________________________________________________________
(tarix,vaxt, nümunə götürülən yer, qazın miqdarı)
10. 6 bəndində nəzərdə tutulmuş tədbirlər yerinə yetirilmişdir______________________________________________

_______________________________________________________________________________________________
(tarix, hazırlıq işlərinə cavabdeh şəxsin imzası)

11. İş yeri odlu işlərin aparılmasına hazırdır ___________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________
(tarix, odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxsin imzası)

12. Odlu işlərin aparılmasına icazə verilir _____________________________________________________________

(tarix, obyekt, sex, sahə, xidmət rəisinin (müavini) imzası)

saat ______dən saat __________dək

13. Razılaşdırılıb:-Yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin nümayəndəsi
_______________________________________________________________________________________________
(tarix, imzası)

14. İcazənin müddəti _______201__ ilə dək uzadılmışdır.

saat _____dən saat _________dək

Odlu işlərə hazırlıq

görülməsinə cavabdeh şəxs,_____________________________________________________________________
(imza)
Odlu işlərin aparılmasına
cavabdeh şəxs,________________________________________________________________________________
(imza)

Obyekt, sex, sahə, xidmət rəisi (müavini) ___________________________________________________________

(imza)

100
 Əlavə 11

Partlayış-yanğın və yanğın təhlükəli obyektlərdə

qəza zamanı odlu işlərin aparılmasına

İCAZƏ

1. Sex, obyekt, qurğu, sahə ____________________________________________________________________________

2. İş yeri __________________________________________________________________________________________
(aparat, kommunikasiya və s.)
3. İşin məzmunu ____________________________________________________________________________________
4. Odlu işlərə hazırlığa cavabdeh şəxs ___________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)

5. Odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxs _______________________________________________________________

(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
6. Hazırlıq tədbirlərinin adı, ardıcıllığı və odlu işləri yerinə yetirərkən təhlükəsizlik tədbirləri:
hazırlıq işlərində ____________________________________________________________________________________
odlu işlər aparılarkən _________________________________________________________________________________
7. İcazə verən şəxsin vəzifəsi ___________________________________________________________________________
(imza)
8. Təmir dəstəsinin tərkibi və təlimat keçmələri haqqında qeyd
Sıra Soyadı, adı, atasının adı Vəzifəsi Təlimat- Təlimatçının
sayı landırılanların imzası
imzası

101
9. Hava analizinin nəticələri ___________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
(tarix,vaxt, nümunə götürülən yer, qazın miqdarı)
10. 6 bəndində nəzərdə tutulmuş tədbirlər yerinə yetirilmişdir_________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
(tarix, hazırlıq işlərinə cavabdeh şəxsin imzası)
11. İş yeri odlu işlərin aparılmasına hazırdır ______________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
(tarix,vaxt, nümunə götürülən yer, qazın miqdarı)
12. Odlu işlərin aparılmasına icazə verirəm________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
(tarix, sex rəisinin (müavinin) imzası)
saat ______dən saat __________dək
13. Baş mühəndis xəbərdar edilmişdir: ___________________________________________________________________
(tarix, imzası)
14. Yanğın təhlükəsizliyi xidməti xəbərdar edilmişdir _______________________________________________________
(tarix, imzası)

15. İcazənin müddəti ____________201__ ilə dək uzadılmışdır.

saat _____dən saat _________dək

Odlu işlərə hazırlıq

görülməsinə cavabdeh şəxs,_____________________________________________________________________
(imza)
Odlu işlərin aparılmasına
cavabdeh şəxs,________________________________________________________________________________
(imza)

Obyekt, sex, sahə, xidmət rəisi (müavini) ___________________________________________________________

(imza)

102
 Əlavə 12

_____Saylı ixtisas vəsiqəsinə yanğın təhlükəsizliyi üzrə

TALON
(ixtisas vəsiqəsi ilə etibarlıdır)

___________________________________________________________________(soyadı, adı, atasının adı)

yanğın texniki minimum proqramı və xalq təsərrüfatının obyektlərində qaynaq və digər odlu işlərin aparılmasında
yanğın təhlükəsizliyi tələblərinin mənimsənilməsi üzrə zaçot verib.
Talon verilən tarixdən bir il müddətinə qüvvədədir.
Obyekt rəhbərliyinin nümayəndəsi _______________________________________
___________________________________________________________________(obyektin adı)
imza
Yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin nümayəndəsi
_____________________201__ il.
imza

Talon _____________________________201__ ilə kimi uzadılıb.

Obyekt rəhbərliyinin nümayəndəsi

imza

Yanğınsöndürməorqanının (hissənin) nümayəndəsi

_____________________201__ il.
imza

Talon _____________________________201__ ilə kimi uzadılıb.

Obyekt rəhbərliyinin nümayəndəsi

imza

Yanğın təhlükəsizliyi xidmətinin nümayəndəsi

_____________________201__ il.
imza
Odlu işlərin aparılması zamanı yanğın təhlükəsizliyinin pozulması haqqında qeydlər

yanğın təhlükəsizliyi qaydalarının yerinə yetirilməsini yoxlayan şəxsin imzası)

103
 Əlavə 13

Partlayış təhlükəli maddələrin buraxıla bilən qatılığı

Sıra №-si Həcmi pay,

Maddələrin adları mq/l
%
1 Ammonyak 0,75 5,3
2 Benzol 0,07 2,25
3 Həlledici-benzin 0,04 1,63
4 Butan 0,09 2,25
5 Kerosin 0,07 3,70
6 Metan 0,25 1,65
7 Neft (20-2000C arasındakı fraksiya) 0,07 2,10
8 H-pentan 0,07 2,05
9 Propan 0,11 1,90
10 Metil-spirti (metanol) 0,30 4,60
11 Etil spirti 0,13 3,40
12 Etilenqlikol 0,17 4,70
13 Etan 0,15 1,80
14 Etilen 0,15 1,70

104
 Əlavə 14

Neft sənayesi obyektlərində ilkin yanğınsöndürmə vasitələrinin

NORMALARI

2x2 ölçülü keçə və ya brezent parçalar

Od Qum dolu yeşiklər,

xərəklərQum daşıyan
söndürənlər həcmi, m3

Yanğın vedrə ləri

Qarmaqlar
Baltalar
Linglər
Bellər
və tozlu Kar bon qazlı
Köpüklü

0,5

1,0

3,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
*
Bir qazma quyusu 6 - 4 1 - 4 - 2 2 2 4 -
Estakada meydançasında
istismar quyusu: 2
10 2 - - 1 1* 4 - 2 2 2 2 -
10-24 4 - - 2 1* - 4 4 4 4 -
Ayrıca dəniz özü-
lündə bir istismar
quyusu 2 - - 1 - 2 - 2 2 2 2 -
Sahəsi 50 ra qədər
neft nasosxanası 2 1 3 - - 3 - - - 2 2
Barabanlarda sax-
lanılan kalsium-
karbid anbarının
10 barabanı - 2 1 - 1 - - - - -
Partlayıcı maddələr
anbarının 100 m2
sahəsi 1 - - 1 1* 2 - - - - 1
Metanol anbarının
100 m2 sahəsi 1 1 - - - - - - - 1
Taralarda saxlanılan
yanar maye anbarının
75 m2 sahəsi 1 - - - 1* 2 - - - - - -
Bərk yanar materiallar
anbarının 50m2 sahəsi 2 _ _ _ 2 _
Yanmayan materiallar
anbarının 100m2sahəsi 1 - - - -
Çilingər və xarrat
emalatxanasının
100 m2 sahəsi 2 - 1 - - 1 - - - - - -

105
 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Dəmirçi qaynaq se-
2
xinin 100 m sahəsi 2 - 1 - - 1 - - - - 1 -
Laboratoriyanın
2
50 m sahəsi 1 1 - 1 - - - - - 1
Arabulatoriya və
tibb məntəqəsinin
2
100 m sahəsi 1 - - - - - - -
NÖC-nın operator
otağının 100 ra2 sahəsi - 2 - 1 - - - - - -
Qazanxanalar
(2 odluqlu):
bərk yanacaqla
işləyən - - - - - - - - - - -
Maye yanacaqla
işləyən 2 - - 1 - 1 - - - - -
Qaz yanacaqla
işləyən 1 - 1 - - - - - - -
Bir paylayıcı ben-
zin və yağ kalonkası 1 - 2 1 2 - - - - - 1
Dörd benzin və yağ

kalonkaları 6 - 4 - - 4 - - - - 2 2
Odlu borulu
sobalar:
neftin qızdırılması
üçün bir soba 2 - - 1 2 - - - - - 1
qazın qızdırılması
üçün bir soba 1 - - - - - - - - - 1

Bir ədəd rektifika-

siya kalonu 2 - - 1 - 2 - - - - - 1
Bir ədəd istilik
dəyişdiricisi 1 - _ 1 - 2 - - - - - 1
Neft məhsullarının
taralarda (çəllək-
lədə) saxlandığı
sahəsi 100 m2 olan
açıq estakada
nıeydançası 2 - 2 - - - 2 - - - 2 1
Tikinti materialları
və avadanlığının
saxlanıldığı sahəsi
100 m 2 olan açıq
estakada meydançası 3 - - 2 - 4 - - 2 4 -

106
 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
50 m qədər dəmir-
yol boşaltma-dol-
durma estakadası:
birtərəfli 2 - - 1 1* 2 - 1 - 2 2 1
ikitərəfli 4 - - 2 1* 4 - 2 - 4 4 2
Bir üzən nasos
stansiyası 4 - 1 1 1* 3 - 1 1 1 2 2
Qaz-hava paylaşdı-
rıcı budkalar 2 2 - 1 - 2 - - -
Qaz kompressorxa-
nada üç kompres-
sor 2 2 - 1 2 - 1 - - - 1
Qapalı transforma-
tor yarımstansiya-
larının və bölüşdü-
rücü qurğuların
50 m2 sahəsi - - 1 - 2 1 - -
Qapalı və açıq
transformator ya-
rımstansiyalarında
quraşdırılmış yağ
dolu aparatın 5 m 2
sahəsinə 2 - - 1 2 - - - 1
Dizel qurğusunun
bir mühərriki 2 1 - 1 - 1 - - - 1
Turşu anbarının
200 m2 sahəsi 1 - - 1 - 2 - - - - - -
Qaraj və açıq avto-
mobil dayanacağı-
nın 100 m 2 sahəsi 1 - 2 - - 1 - - - - - -
Bir su nasoso
stansiyası 1 1 - - - - - - - - - -
İnzibati, ictimai və
yaşayış binalarının
hər 50 m2 sahəsi 1 - - - - - - - - - - -
Yanğın məntəqələ-
rinin (şitlərinin)
5000 m2 sahəsi 2 - - 1 - 4 - 1 1 1 1 1
Çənlər parkının
bölmələri:
iki rezervuarlı 2 - - 1 - 2 - - - - 2 2
dörd rezervuarlı 4 - - - 1* 2 2 - - - 2 4

* Mərkəzi yanğınsöndürmə şitində.

107
108

Əlavə 15
İlkin yanğınsöndürmə vasitələrinin zəruri miqdarının təyini
1. İlkin yanğınsöndürmə vasitələrinin növü və miqdarının təyini zamanı
yanar maddələrin yanğın təhlükəliliyi və fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri, onların
odsöndürücü maddələrlə qarşılıqlı təsiri, istehsalat binalarının, xarici qurğuların
avadanlıq, qurğu və tikililərin sahələri nəzərə alınmalıdır.
2. Texniki avadanlığın odsöndürücülərlə komplektləşdirilməsi, bu
avadanlığa texniki şərtlərə (pasport) və ya yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına
müvafiq şəkildə aparılmalıdır.
3. Xaricdə istehsal ounmuş avadanlıqların odsöndürücülərlə
komplektləşdirilməsi, onların ölkəyə gətirilməsi müqaviləsinə müvafiq şəkildə
həyata keçirilir.
4. Odsöndürücülərin seçilməsi və zəruri sayının hesablanması onların
odsöndürmə xüsusiyyətlərindən, söndürmə sahəsinin ölçülərindən, İSO№3941-77
sənədinə müvafiq obyekt və ya binadakı yanar maddə və materialların yanğın
sinfindən asılı olaraq aparılır.
A sinfi - əsasən üzvi mənşəli və yanması közərmə ilə müşahidə edilən bərk
maddələrin (ağac, tekstil, kağız və s.) yanması ilə yanğın.
B sinfi - yanar mayelərin və ya əriyən bərk maddələrin yanması ilə yanğın.
C sinfi- qaz yanğınları.
D sinfi- metal və onların ərintilərinin yanğınları.
E sinfi- elektrik qurğularının yanması ilə yanğınlar.
Odsöndürücünün tipinin seçilməsi (səyyar və ya əl ilə) mümkün yanma
mənbələrinin ölçülərindən asılı olaraq seçilir.
5. Müvafiq temperatur həddlərində istifadə edilən odsöndürücülərin
seçilməsində iqlim şəraiti nəzərə alınmalıdır.
6. Kombinəli yanğın mənbələrinin ləğvi üçün universal odsöndürücü
seçilməlidir.
7. Müxtəlif kateqoriyalı otaqların sahə ölçülərindən asılı olaraq,
odsöndürənlərin saya bir və iki cədvəllərinə əsasən müəyyən edilir.
8. İctimai bina və tikililərin hər mərtəbəsində ən azı iki əl odsöndürücüləri
yerləşdirilməlidir.
9. Sahəsi 100 m2-dən az olan D kateqoriyalı otaqlar odsöndürücülərlə təchiz
olunmaya bilər.
10. Yanğın təhlükəliliyi üzrə eyni kateqoriyalı bir neçə kiçik otaqların
odsöndürücülərlə təchiz edilməsi bu otaqların ümumi sahələrinə uyğun, bu
Əlavənin 14 bəndinə, 1 və 2 saylı cədvəllərə müvafiq surətdə yerinə yetirilir.
11. Müəssisədən doldurma üçün göndərilən odsöndürücülər müvafiq sayda
doluları ilə əvəz edilməlidirlər.
12. Elektron - hesablama maşınları, telefon stansiyaları, muzey və arxiv
binaları üçün odsöndürücülərin seçilməsində odsöndürücü maddələrlə həmin
otaqlardakı avadanlıq, məlumat, mal-materiallarla qarşılıqlı əlaqəsinin spesifik
xüusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Bu otaqlar, odsöndürücü maddələrin buraxıla
bilən hədd miqdarı nəzərə alınmaqla, qazlı odsöndürücülərlə təchiz olunmalıdırlar.
13. Stasionar avtomatik yanğınsöndürmə qurğuları quraşdırılmış otaqlar
zəruri hesablanmış qiymətin 50% miqdarında ilkin yanğınsöndürməvasitələri ilə
təchiz olunmalıdırlar.
14. Mümkün yanğın mənbələrindən odsöndürücülərin yerləşdiyi yerə qədər
məsafə ictimai bina və tikililərdən 20 m, A, B, V kateqoriyalı otaqlarda 30 m, Q
kateqoriyalı otaqlarda 40 m, D kateqoriyalı otaqlarda isə 70 m çox olmamalıdır.
Hər bir obyektdə ilkin yanğınsöndürmə vasitələrinin alınması, saxlanılması,
təmiri və işə hazırlığına cavabdeh şəxs təyin edilməlidir.
İlkin yanğınsöndürmə vasitələrinin obyektdə mövcudluğu və vəziyyətləri
xüsusi jurnalda qeyd edilməlidir. Obyektdəki hər bir odsöndürücünün gövdəsində
ağ boya ilə sıra nömrəsi göstərilməli, ona xüsusi pasport tərtib olunmalıdır.
15. Qış fəslində (havanın mənfi temperaturlarında) odsöndürücülər isidilən
otaqlarda saxlanılmalıdırlar.
16. İlkin yanğınsöndürmə vasitələrinin dəhliz və keçidlərdə yerləşdirilmə
qaydası insanların təhlükəsiz köçürülməsinə mane olmamalıdır. Onlar binadan
çıxışa yaxın yerdə, 1,5 m çox olmayan hündürlükdə yerləşdirilməlidirlər.
17. Yanğına qarşı daxili su xətti avtomatik sistemləri ilə təchiz olunmamış
istehsalat və anbar otaqlarında, ərazisində yanğına qarşı xarici su xətti olmayan
müəssisələrdə və ya xarici texnoloji qurğuları və binaları xarici yanğın su
mənbələrindən 100 m artıq məsafədə yerləşən müəssisələrdə ilkin
yanğınsmöndürmə vasitələri, yanğın alət və inventarların yerləşdirilməsi üçün
yanğın şitləri quraşdırılmalıdır. Yanğın şitləri cədvəl 4 müvafiq şəkildə ilkin
yanğınsöndürmə vasitələri, yanğın alət və inventarları ilə komplektləşdirilməlidir.
18. Şitin yanındakı su tutumu 200 litrdən az olmamalı, vedrələrlə
komplektləşdirilməlidir.
19. Şit yanında qum yeşikləri əsasən asan alışan və yanar mayelərin dağılma
ehtimalı olan otaqlarda və açıq meydançalarda qoyulur. A, B, V kateqoriyalı
otaqlar və texnoloji xarici qurğuların hər 500 m 2 üçün və D, Q kateqoriyaları üçün
isə hər 1000 m2 sahəyə 0,5 m3 qum ehtiyatı nəzərdə tutulmalıdır.
110
 Cədvəl 1

Otaqların əl odsöndürücüləri ilə təchiz edilmə normaları

Tutumu 2 (3) litr Karbon qazlı
Tozlu odsöndürücülər

odsondürücü
Tutumu 10 l
Mühafizə

olan köpük
olan xlodan odsöndü-
kateqori-yaları

olunan Yanğının tutumu, litr

odsöndürücüləri rücülər, litr
Otaqların

sahə, sinfi
m2 2 5 10 2 5 (8)

ABB A 2+ - 2+ 1+
- - -
(yanar B 4+ - 2+ 1+
4+ - -
qazlar 200 C - - 2+ 1+
4+ - -
və D - - 2+ 1+ - - -
mayelər) (E) - - 2+ 1+ - - 2++
A 2++ 4+ 2++ 2+ - - 2+
B 400 D - - 2+ 1++ - - -
(E) - - 2++ 1+ 2+ 4+ 2++
B 2+ - 2++ 1+ - - -
Q 800
C - 4+ 4++ 1+ - - -
A 2+ 4+ 2++ 1+ - - -
Q, D 1800 D - - 2+ 1++ - - -
(E) - 2+ 2++ 1+ 2+ 4+ 2++
İctimai A 4+ 8+ 4++ 2+ - - 2+
800
binalar (E) - - 4++- 2+ 4+- 4+- 2++-
 Binaların (otaqların) səyyar odsöndürücüləri ilə təchiz edilmə normaları

Tutumu 100 litr

Otaqların kateqoriyası

Tutumu 100
Mühafizə Tutumu 100 olan toz Karbon
litr olan
olunan Yanğın litr olan odsöndürücülər qazlı
hava-köpük
sahə, sinfi kombinəli odsöndü-
odsonü-
m2 odsöndürücülər rücülər, litr
rücülər
(köpük, toz)

500 A 1++ 1++ 1++ - 3

B 2+ 1++ 1++ - +

C - 1+ 1++ - 3
ABB
D - - 1++ - +
(yanar
(E) - - 1+ 2+ 3
qazlar və +
mayelər) -

1
++

1++
800 A 1++ 1++ 4+ 2
+
B 2 1++ 1++ - +
-
C - 1+ 1++ -
3
B (yanar qaz 1++ - +
D - -
və + +
(E) - - 1 1 3
mayelərdən +
başqa), Q -

1
+

112
 Cədvəl 3
Yanğın şitlərinin alət və avadanlıqlarla (inventar) komplektləşdirilmə normaları
Sıra sayı
İlkin yanğınsöndürməvasitələri,
alət və avadanlıqların adları Yanğın sinfindən və yanğın lövhəsinin növün-dən asılı
olaraq komplektləşmənin norması

YŞ-A YŞ-B YŞ-E YŞ-KT SYŞ

Odsöndürənlər:
Tutumu 10 litrə qədər hava-köpük 2+ 2+ - 2+ 2+
Tozla:
1
Tutumu 10 litr 1++ 1++ 1++ 1++ 1++
Tutumu 5 litr 2+ 2+ 2+ 2+ 2+
Karbon qazlı
Tutumu 5 litr - - 2+ - -
2 Ling 1 1 1 1
3 Qarmaq 1 1
4 Ağac dəstəli qarmaq 1
5 Vedrə 2 1 2 1
Elektrik xətlərini kəsmək üçün
6 komplekt, qayçı, dielektrik, uzunboğaz 1
çəkmə və rezin xalça
Cod yun parça və ya keçə (yanmayan
7 1 1 1 1
materialdan örtük), asbest parçası
8 Bel 1 1 1 1
9 Kürək 1 1 1 1
10 Yaba 1
11 Avadanlığın daşınması üçün araba 1
Su tutumu:
12 0,2 m3 1 1
0,02 m3 1
13 Qum ilə dolu yeşik 1 1
14 Əl nasosu 1
15 Uzunluğu 5 m olan Du-18-20 şlanq 1
16 1,4x2 m ölçüdə qoruyucu ekran 6
17 Ekranları asmaq üçün dayaq 6

Qeyd: 1. Müxtəlif sinifli yanğınların söndürülməsi üçün tozlu odsöndürücülər müvafiq şəkildə: A sinfi üçün -
ABC (E) tozu; B, C və (E) sinifləri üçün BC(E) və ya ABC(E) tozları; D sinfi üçün D tozu ilə doldurulmalıdır.
2. "++" işarəsi - məsləhət görülən odsöndürücülər.
"+" işarəsi - məsləhət görülən odsöndürücülər olmadıqda və müvafiq əsaslandırma ilə.
"-" işarəsi - bu obyektdə bu odsöndürücülərin istifadəsinə icazə verilmir.

Əlavə 17
Yanğın təhlükəsizliyi sahəsində məcburi qaydada
sertifikatlaşdırılan məhsul və xidmətlərin
SİYAHISI
 Məhsulun qrupu Məhsulun növü
1 2
1. Yanğın avtomobilləri Yanğın avtosisterni, yanğın avtonasosu, yanğın nasos-şlanqlı avtomobili, yanğın-
qəza xilasedici avtomobili, yanğın avtomobilləri (köpüklü söndürmə, tozlu söndürmə,
qazla söndürmə, impulslu söndürmə, cəld reaksiya vermə, qaz-su qatışığı ilə söndürmə,
kombinə üsulu ilə söndürmə), yanğın avtonərdivanı, yanğın avtoqaldırıcı, qazdan-
tüstüdən müdafiə yanğın avtomobili, tüstü qovan yanğın avtomobili, sudan müdafiə
yanğın avtomobili, yanğın avtonasos stansiyası, şlanq yanğın avtomobili, rabitə və
işıqlandırma yanğın avtomobili, aerodrom xidməti yanğın avtomobili, ştat yanğın
avtomobili, yanğın avtolaboratoriyası, texniki xidmət yanğın avtomobili, yanğın gəmisi,
yanğın uçuş aparatları (təyyarələr, vertolyotlar), yanğın tüstü sorucular (qoşqulu, daşınan),
yanğın motopompası (qoşqulu, daşınan), yanğın qoşqusu, yanğın nasosu.

2. Yanğın avadanlığı Yanğın hidrantı, yanğın dirəkləri, yanğın şlanq altlığı, yanğın şlanqı (təzyiqli,
sorucu), şlanq ötürücüsü, su yığıcı, şlanq ayırıcı, yanğın kolonkası, sorucu yanğın süzgəci,
yanğın lüləsi (əl lüləsi, lafetli, su üçün, köpük üçün, toz üçün), yanğın hidroelevatoru,
yanğın köpük qarışdırıcı, şlanq kaseti, şlanq barabanı, şlanq dirsəyi, birləşdirici başlıqların
açarı, şlanq dolayan qurğular, yanğın şlanqlarına xidmət xətləri, yanğın birləşdirici
başlıqlar, şlanq tutucuları, şlanq körpücükləri, şlanq sıxıcıları, yanğın qarmaqları, yanğın
çəngəli, yanğın baltası, yanğın lingi, su və köpük əmələgətirici üçün boçkalar, qum qabı,
yanğın lövhələri, asbest parçası, yanğın dirəklərinin şkafları, yanğın şitləri, qum üçün
yeşiklər.

3. Yanğın xilasedici qur- Siyirtmə yanğın nərdivanı, hücum nərdivanı, ağac nərdivanı, söykədilən yanğın
ğular nərdivanı, xilasedici şlanq, tullanmaq üçün nəzərdə tutulan xilasedici matros və xilasedici
kətan, xilasedici kəndir, öz-özünə xilasetmə vəsaitləri.

4. Yanğın söndürənlərin Yanğın dəbilqəsi, yanğın kəməri, yanğın karabini, istiliyi dəf edən yanğın
şəxsi müdafiə vasitələri kostyumu, yanğınsöndürənin döyüş geyimi, yanğınsöndürənlər üçün təcridedici
əleyhqazlar və respiratorlar.

5. Yanğınsöndürmə qurğu- Su ilə yanğınsöndürmə qurğusu, sprinklerli yanğınsöndürmə qurğusu, drençerli

ları (avtomatik, əllə idarə yanğınsöndürmə qurğusu, karbon qazlı yanğınsöndürmə qurğusu, azotlu yanğınsöndürmə
olunan, həcmli və səthi qurğusu, aerozollu yanğınsöndürmə qurğusu, buxarla yanğınsöndürmə qurğusu, xladonlu
yanğın söndürmə modullu) yanğınsöndürmə qurğusu, köpüklü yanğınsöndürmə qurğusu, qazla yanğınsöndürmə
qurğusu.

6. Odsöndürənlər (daşınan, Su odsöndürücülü, hava-köpük qatışıqlı odsöndürücü, kimyəvi köpüklü

hərəkətli) odsöndürücü, tozlu odsöndürücü, xladonlu odsöndürücü, karbon qazın odsöndürücü.

7. Yanğın xəbərverici Əl ilə idarə olunan xəbərverici, avtomat yanğın xəbərvericilər (istiliyə qarşı, alova
qurğular qarşı, tüstüyə qarşı, radioizotoplu, optik), yanğın qəbuledici nəzarətli cihaz, yanğın xəbər-
vericilər.

8. Odsöndürücü vəsaitlər Odsöndürücü tozlar, odsöndürücü qazlar və qaz tərkibli odsöndürücülər, köpük
əmələgətiricilər.

9. Maddə, material və Döşəmələr üçün xalçalar və xalça məmulatları, döşəmə ayaqaltıları, linolium,
məhsullar penoplen, plastik məhsul növləri, lak və boyalar, yapışqan, şpaklovka, asma tavanların
materialları, istilik təcridedici materiallar, bəzəmə və hörgü tikinti materialları, yanğına
qarşı divarların oyuqlarında yerləşdirilmiş tikinti konstruksiyaları və məmulatları
(qapılar, pəncərələr, darvazalar, lyuklar, qapaqlar), elektrik qurğuları və cihazları, kabel
məhsulu, qaz cihazları və qurğuları, sauna üçün qurğular, sauna üçün tikinti komplekti.

10. Yaşayış evləri Fərdi, şəxsi, idarə tabeli, dövlət.

1 2

114
11. İctimai bina və qurğular Mehmanxana, metal, kepkinq, yataqxana, idarə, konstruktor və layihə təşkilatları,
binaları, ofis, bank, sığorta, arxiv, kitabxana, muzey və sərgi, istirahət mər kəzləri və
konsert zalları, teatrlar, kinoteatrlar, filarmoniya, klub, stadion, açıq və örtülü idman
zalları, körpələr evi və uşaq bağçaları, məktəblər və məktəb-internatlar, məktəbdən kənar
müəssisələr, professional - texniki məktəblər, mütəxəssislərin hazırlığı, təkrar hazırlığı və
kvalifikasiyaların artırılması üzrə tədris müəssisələri, institutlar, universitetlər,
laboratoriya binaları, məişət xidməti binaları, topdan və pərakəndə satış müəssisələri
binaları, restoranlar, kafeteriya, barlar, stasionarlı ambulator-poliklinika müalicə binaları,
aptek, süd mətbəxi, müalicə vannaları, sanatoriyalar, sanatoriya-profilaktoriyalar, istirahət
sağlamlıq müəssisələri, sağlamlıq kompleksləri, bütün növ nəqliyyat üçün vağzallar,
sərnişinlərə xidmət göstərən kontor və nəqliyyat agentlikləri, kassa pavilyonları, milli adət
və ənənələrin yerinə yetirilməsi üçün binalar, dəfn büroları, mənzil-istismar, yanğın depo
və çox funksiyalı binalar.

12. Sənaye müəssisələri İstehsalat binaları, sənaye müəssisələrinin qurğuları, administrativ-məişət binaları,
avtomobillərin saxlanılması və xidməti üzrə, yük və minik avtomobillərinin saxlanılması
üzrə açıq və örtülü dayanacaqlar, hidrotexniki qurğular, elktrik stansiyaları, quru və dəniz
neft-qazçıxarma obyektləri, dəmir yolları, avtomobil yolları, dəmir və avtomobil yolları
tunelli, metropolitenlər, magistral boru kəmərləri, şəhər və yaşayış məntəqələrinin
ərazisindən keçən boru kəmərləri, aerodromlar, sənaye nəqliyyatı, qazanxana qurğuları,
istilik xətləri, anbarlar, saxlama anbarları, soyuducular, neftin, neft məhsullarının və
sıxılmış qazın yeraltı saxlanma anbarları, yanğın depoları və s.

13. Kənd təsərrüfatı müəs- Kənd təsərrüfatı məhsullarının saxlanması, istehsalı üzrə bina, qurğu və otaqlar,
sisələri istixanalar, maldarlıq, quşçuluq, heyvandarlıq bina və otaqları, anbarlar, soyuducular.

115
 Əlavə 16

I. Binaların və açıq fəzada yerləşdirilən qurğuların ümumiləşdirilmiş təsnifatı

kateqoriyasıONTP 24-86 üzrə partlayışyanğın təhlükəsi

üzrə partlayış təhlükəli və yanğın təhlükəli zonaların

Neftqazçıxarma sənayesində təhlükəsizlik qaydaları

QOST 12.1.011.78 Dövlət standartı üzrə partlayış

Elektrik qurğularının quruluşu qaydaları PUG-2004

Mühitin qısa səciyyəsi

təhlükəli qarışığın kateqoriyası və qrupu
üzrə partlayış təhlükəli zonaların sinfi
Qeyd
Binaların, tikilinin qurğunun adı

sinfi

1 2 3 4 5 6 7 8
1.1 Qazma məhlulu üçün texnoloji A B-1 II-T3 Neft və neft Qapalı bina
qurğular yerləşdirilmiş qapalı binalar. qazları
1.2 Şaxtaların, kanalların və bunlara A B-1 II-T3 Yanar qazlar Qapalı həcmlər
oxşar başqa konstruksiyaların B-Ia
zonasına aid edilə bilən daxili
həcmləri, ancaq ki, bu həcmlərdə
qazların, seyrəkləşməsi çətindir
1.3 Asan alışan mayeləri nəql etmək A B-1 IIA-T2 Asan alışan Qapalı bina
üçün yük şlanqlarının saxlandığı mayelərin
qapalı binalar buxarları
1.4 Rəngsazlıq və rəngpüskürmə A B-Ia IIa-T3 Asan alışan Qapalı bina
binaları rəngsazlıq
mayeləri və
onların
buxarları

1 2 3 4 5 6 7 8
1.5 İçərisində qapalı texnoloji A B-Ia II-A-T3 Neft və neft Qapalı bina
qurğular, avadanlıq, aparatlar, boru qazları, asan
kəmərləri, qazma məhlulu və asan alışan mayelər
alışan mayelər üçün tənzimləyici və və başqa yanar
açıb-bağlayan qurğuların qovşaqları qazlar
yerləşdirilən qapalı binalar
1.6 Qazılan quyunun ağzından hər - B-Iq 0 Neft və neft Açıq fəza
tərəfə 3 m uzanan fəza (ayrıca qazları
dayanmış yaşayış bloku olan dəniz
neft-qaz mədən tikinti üçün)
1.7 Açıq texnoloji qurğuların - B-Iq IIA-T3 Neft və neft Açıq fəza
avadanlığın, aparatların, gil məhlulu qazları, asan
üçün yaxud asan alışan mayelər üçün alışan mayelər
açıb bağlayan qurğuların ətarfında hər
tərəfə 5 m məsafə ilə məhdudlaşan
açıq fəzalar
1.8 Qapalı texnoloji qurğuların, - B-Iq 0 IIA-T3 Neft və neft Açıq fəza
avadanlığın, aparatların, qazma qazları, asan
məhlulu, asan alışan mayelər üçün alışan mayelər
açıb-bağlayan qyrğuların qovşaqları
ətrafında, həm də fontan armaturası
ətrafında hər tərəfə 3 m məsafə ilə
məhdudlaşan açıq fəzalar
1.9 Texnoloji qurğular, avadanlıqlar, - B-Iq Neft və neft Açıq fəza
aparatlar, qazma məhlulu və asan qazları, asan
alışan mayelər üçün açb-bağlayan alışan mayelər

117
qurğuların qovşaqları yerləşdirilmiş
yarımqapalı fəzalar, məhəccər
hədlərində
1.10 Qazma burğunun işçi - B-Iq 0 Neft və neft Açıq fəza
meydançasının döşəməsi altındakı buxarları
yarım qapalı fəzalar, məhəccər
hədlərində
1.11 Fontan armaturasının yerləşdiyi - B-Iq 0 Neft və neft Açıq fəza
yarım qapalı fəza, məhəccər qazları
hədlərində

1 2 3 4 5 6 7 8
1.12 Asan alışan mayeləri nəql etmək - B-Iq Neft və neft Açıq fəza
üçün yük şlanqlarının saxlandığı qazları
yarım qapalı fəzalar
1.13 Binaların B-1 və B-Ia - B-Iq Yanar qazlar Açıq fəza
zonalarından sorucu ventilyasiyanın və alışan
çıxışı deşikləri ətrafında hər tərəfə 3 m mayelərin
məsafə ilə məhdudlaşan açıq fəzalar buxarları
1.14 Binaların B-I B-Ia zonalarının - B-Iq Yanar qazlar Açıq fəza
istənilən çıxışlarının (qapılar, və alışan
pəncərələr) ətrafındakı hər tərəfə 1,5 mayelərin
m məsafə ilə məhdudlaşan məsafə və buxarları
yaxud məhəccər hədlərində açıq və
yarım qapalı fəzalar

118
 Əlavə 19

Stasionar (avtomatik və qeyri-avtomatik) yanğınsöndürmə qurğularla

təchiz olunmalı, neft sənayesi bina və tikililərin siyahısı

1. Avtomatik yanğınsöndürmə qurğuları ilə təchiz olunmalıdır:

1.1 Həcmi 5000m3 olan yerüstü neft və neft məhsulları çənləri.
1.2 Magistral neft kəmərlərinin çən parklarının, neft və neft məhsulları
anbarlarının məhsul nasos stansiyalarının nasosları və siyirtmələr qovşağının,
təmizlənməmiş neft və neft məhsulları ilə) istehsalat çirkab sularının və tutulmuş
neft və neft məhsullarının vurulması üçün kanalizasiya nasos stansiyalarının
quraşdırıldıqları sahəsi 300m2 olan istehsalat binaları.
1.3 Magistral neft kəmərlərinin məhsuldarlığı 1200m 3 /saat və çox olan
nasosxanalar.
1.4 Qaz emalı zavodunun nəzdində maye qaz və qeyri sabit qaz benzini
saxlanılan çənlər parkı.
1.5 AAM, YM və mayeləşdirilmiş qazlar üçün həcmi 500m 3 olan və ondan
çox nasosxanalar və qaz turbini mühərrikli kompressorların maşın zalı.
1.6 Neft və qazın mərkəzi yığma mənrəqəsinin texnoloji qurğusunun
tərkibinə daxil olan odlu qızdırıcılar.
2. Qeyri-avtomatik yanğınsöndürmə qurğuları ilə:
2.1 Həcmi 5000m3 və ondan çox yeraltı şənlər.
2.2 I və II kateqoriyalıanbarların dəmir yol və avtomobil sistemləri üçün
doldurub-boşaltma qurğuları.
Qeyd: Yanğınsöndürmə vasitələrinin (su, köpük, qaz və ya toz şəkilli)
seçilməsi texnoloji tələblər və texniki-iqtisadi əsaslandırmaya əsasən aparılır.

4
 Əlavə 20
Avtomatik yanğın siqnalizasiyası ilə təchiz olunmalı
neft sənayesi bina və tikililərin siyahısı
1. Qaz emalı zavodlarının həcmi 500m3 olan AAM vı YM nasosxanaları,
məhsuldarlığı 1200m3/saat qədər olan neft və qazın mərkəzi yığılma məntəqəsində
yerləşən nasosxanalar.
2. Qaz emalı zavodlarının yağregenerasiya qurğuları, qazın təzyiqinin
azaldılması və ölçü məntəqəsi binaları.
3. Neft, AAM, YM və yanar qazların analizi laboratoriyaları.
4. AAM, YM və yanar qazların sahəsi 500m2 qədər qapalı anbarları.
5. Sahəsi 100m2 –dən 500m2 qədər olan rəngləmə otaqları.
6. Qazmotokompressorlu kompressor sttansiyalarının maşın zalları.
5
Əlavə 21
Avtomatik yanğın qurğusunun qəbul stansiyasına
yanğın haqqında siqnal daxil olarkən növbətçi xidməti
heyətinin hərəkət qaydaları üzrə nümunəvi təlimat
1. Stansiyadan “Həyəcan” və ya “Yanğın” siqnalı alan növbətçinin
borcudur:
1.1 Siqnal vermiş yanğın xəbərvericisinin yerini müəyyənləşdirmək.
1.2 Dərhal “01” nömrəsi ilə yanğın təhlükəsizliyi xidmətinə zəng edərək,
obyektin ünvanını, öz soyadını, nə yandığını xəbər vermək.
1.3 Şəxsən və ya növbətçi vasitəsilə yanğın xəbərcisinin işləməsinin
səbəbini yerində aydınlaşdırmaq (yanğın, yanlış işləmə, enerjinin kəsilməsi və
s.).
2. Yanğın zamanı:
2.1 İnsanlara yanğın haqqında xəbər vermək üşün mərkəzləşmiş
xəbərvermə sistemi işə salmaq (xüsusi hallarda).
2.2 Könüllü yanğından mühafizə dəstəsinin üzvləri üçüntəhlükə siqnalı
elan etmək, yanğın təhlükəsizliyi xidmətinə və obyektin rəhbərliyinə vəziyyət
haqqında məlumat vermək.
2.3 Yanan otaqlardan, alovun və tüstünün təsirindən bilavasitə insanlara
təhlükə yaranan qonşu otaqlaedan insanların köçürülməsini təmin etmək.
2.4 Yanan otaqlardan əmlak vəə maddi sərvətlərin köçürülməsini təşkil
etmək.
2.5 Müvafiq otaqların ventilyasiya sisteminin söndürülməsi, köçürülmə
yollarının qəza işıqlandırılmasının işə salınması məqsədilə müvafiq tədbirlər
görmək üçün yanğın haqqında obyektin mühəndis xidmətinə xəbər vermək.
2.6 Yanğın mühafizə sistemi avadanlıqlarının (gücləndirici-nasoslar,
pilləkən qəfəsindən və s.) işə düşüb-düşmədiklərini müəyyənləşdirmək, zəruri
hallarda onları işə salmaq üçün ölçü götürmək.
3. Cihazın əsassız işə düşdüyü hallarda səhv xəbərverici quraşdırılmış
binanın yanğın mühafizəsi üçün əlavə tədbirlər görülməli və bu barədə sistemə,
texniki göstərən təşkilata xəbər verilməlidir.
4. Daxil olmuş siqnallar və görülmüş tədbirlər haqqında xüsusi jurnalında
qeyd aparılmalıdır.
İXTİSARLAR
 AYTL - anomal yüksək təzyiqli lay
MTİ - mühəndis-texniki işçilər TY - təbəqəarası yanma
KYMD - könüllü yanğından mühafizə dəstəsi ATS - aşağı temperaturlu separasiya
YTM - yanğın-texniki minimum ƏMML - ətraf mühitin mühafizəsi laboratoriyası
AAM - asan alışan maye HQXD - hərbiləşdirilmiş qazdan xilasetmə dəstəsi
YM - yanar maye KQXD - könüllü qazdan xilasetmə dəstəsi
NÖC və A - nəzarət ölşü cihazları və avtomatika KƏG - köpük əmələ gətiricilər
ABBH - aşağı buraxıla bilən hədd QGT - quyularda geoloji tıdqiqatlar
PTQ - partlayış təhlükəli qatışıq TŞ - texniki şərt
EHM - elektrik hesablanma maşımları LDY - lay daxili yanma
ÇZM - çoxtəsirli zəhərli maddə PAQH - partlayışın aşağı qatılıq həddi
YVX - yüksək voltlu xətt PBBQH - partlayışın buraxıla bilən qatılıq həddi
YH - yanğın hidrantı
DYM - daxili yanma mühərrikləri
YK - yanğın kranları
ƏBM - əhəng-bitum məhlulu
SAM - səthi aktiv maddə

6

MÜNDƏRICAT
Səh.
B ö l m ə 1.
1.1 Giriş ……………………………………………………………………… 4
1.2 Ümumi müddəalar……………………………………………………….... 4
1.2.1 Yanğın təhlükəsizliyinə Dövlət nəzarəti. “Yanğın təhlükəsizliyi
haqqında” Azərbaycan Respublikası qanunundan əsas müddəalar…………
4 Karbohidrogen əsaslı əhənq-bitum məhlulu (ƏBM) ilə qazma…………………. 33
1.3 Yanğın təhlükəsizliyinin təmin olunmasına idarə və müəssisə nəzarət.
Cavabdeh şəxslərin vəzifələri və məsuliyyəti……………………………………
4 ilə quyuların qazılması…………………………………………………………... 34
1.4 Yanğın təhlükəsizliyinin təmini üzrə işlərin təşkili……………………… 6
1.5 Fəhlə və mühəndis-texniki işçilərin yanğın təhlükəsizliyi
məsələləri üzrə öyrədilməsi və təlimatlandırılması…………………………… 8
1.6 Yanğın zamanı insanların təhlükəsizliyinin təmini………………………… 9
B ö l m ə II.
2. Yanğın təhlükəsizliyinin əsas tələbləri……………………………………….. 11
2.1. Ərazilərə, istehsalat və inzibati binalara,
otaqlara və avadanlıqlara olan yanğın təhlükəsizliyi tələbləri ………………. 14
2.2 İşçi zonanın hava mühitinə nəzarətin təşkili………………….. 14
2.3 Kanalizasiya və təmizləmə qurğularına olan
yanğın təhlükəsizliyi tələbləri………………………………………….. 15
2.4 Nəzarət və avtomatika vasitələri………………………………………….... 15
2.5 Anbarlara, qazanxanalara və köməkçi binalara (otaqlara) olan
yanğın təhlükəsizliyi tələbləri………………………………………………….... 16
2.5.1 Kimyəvi maddələr anbarı…………………………………………….. 16
2.5.2 Asan alışan, yanar maye və yanar qaz anbarları…………………………. 17
2.5.3 Materiallar anbarı………………………………………………………….. 19
2.5.4 Ç ənlər və çən parkları…………………………………………………….. 19
4
2.5.5 Asan alışan mayelərin (AAM) və yanar mayelərin (YM)
vurulması üçün nasosxanalar……………………………………………………. 21
İsitmə və ventilyasiya sistemi…………………………………………………… 22
İsitmə…………………………………………………………………………..... 22
Ventilyasiya……………………………………………………………………... 23
2.5.7 Qazanxana qurğuları……………………………………………………… 24
2.6 Yanğına qarşı su təchizatı…………………………………………... 25
2.7 Elektrotexniki qurğular………………………………………………… 26
2.7.1 Partlayış təhlükəli zonaların elektrik avadanlıqları, statik və
atmosfer elektriklənmədən mühafizə. Binaların və xarici
qurğuların elektrik avadanlıqları………………………………………………… 26
2. 8 Elektrik işıqlandırılması……………………………………………………. 29
2.9 İldırımdan və statik elektrikləşmədən mühafizə………………………….... 30
B ö l m ə III. Quruda neft-qazçıxarma obyektlərində texnoloji proseslərə
yanğın təhlükəsizliyi tələbləri
3.1 Neft və qaz quyularının qazılması…………………………………………... 32
3.1.1 Ümumi tələblər……………………………………………………………. 32
Qazaoxşar maddələrdən istifadə edilməklə qazma……………………………… 33
Quyu-lay sistemində differensial təzyiqin tənzimlənməsi
3.2 Mədən-geofiziki işləri……………………………………………………….. 34
3.2.1 Ümumi tələblər………………………………………………………......... 34
Quyularda geofiziki tədqiqatlar (QGT)…………………………………………. 36
Borulu lay sınayıcıları ilə işlər…………………………………………………... 36
3.3 Neft və qaz quyularının istismarı. Quyuların mənimsənilməsi…………...... 36
Quyuların fontan və kompressor üsulu ilə istismarı…………………………….. 37
Kompressor stansiyaları…………………………………………………………. 38
Quyuların ştanqlı quyu nasosları ilə istismarı………………………………... 39
Quyuların dalma və yivli elektrik nasos qurğuları ilə istismarı……………... 39
Quyuların sınağı və tədqiqi……………………………………………………. 39
3.4 Neftin çıxarılmasının intensivləşdirmə üsulları…………………………... 40
3.4.1 Ümumi tələblər…………………………………………………………… 40
Qazın yüksək təzyiq altında vurulması………………………………………. 40
Quyuların quyudibi zonasının isti buxarla işlənməsi……………………….. 40
Quyuların quyudibi zonasının qaynar neftlə işlənməsi……………………… 40
Quyuların quyudibi zonasının qaz kondensatı ilə işlənməsi………………… 41
Quyuların quyudibi zonasının termoinjektorla işlənməsi…………………... 42
Quyuların quyudibi zonasının quyudibi elektrik qızdırıcıları ilə işlənilməsi…… 42
Quyuların quyudibi zonasının azotlu qızdırılmış
karbohidrogen mayelərlə işlənilməsi…………………………………………. 42
Layın hidravlik yarılması……………………………………………………… 43
Laydaxili yanma……………………………………………………………….. 43
3.5 Neftin və qazin yığılması, hazıırlanması, saxlanması və nəqli…………. 44
3.5.1 Ümumi tələblər………………………………………………………….. 44
Separatorlar…………………………………………………………………….. 44
Ç ən və çənlər parkı…………………………………………………………….. 44
Neftvurma nasos stansiyaları………………………………………………..... 46
Hava kompressor stansiyaları………………………………………………… 46
Məşəl sistemi………………………………………………………………….... 46
Elektrik dehidratorları…………………………………………………………. 47
İstilikdəyişdiricilər……………………………………………………………… 47
Odla qızdırılan qurğular (borulu sobalar, bloklu qızdırıcılar)……………… 48
Boru kəmərləri (neft və qaz kəmərləri)……………………………………….. 49
Qazın aşağı temperaturlu separasiyası (ATS)………………………………... 50
Qrup şəklində yerləşən quyuların qazılması və istismarı
zamanı yanğın təhlükəsizliyi tələbləri………………………………………. 51
3.6 Kükürdlü neft yataqlarına olan əlavə tələblər……………………………. 52
3.7 Təmir quraşdırma işlərinə olan yanğın təhlükəsizliyi tələbləri…………. 53
3.7.1 Neft və qaz quyularının əsaslı və cari (yeraltı) təmiri…………………. 53
3.7.2 Odlu işlər…………………………………………………………………. 54
Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri…………………………………………….. 55
Elektrik aparatları ilə kəsmə və səthi təmizləmə işləri……………………….. 57
B ö l m ə IV. Magistral neft kəmərlərində yanğın təhlükəsizliyi qaydaları
4.1 Qaydaların tətbiq sahəsi……………………………………………… 59
4.2 Magistral neft kəmərləri obyektlərinin yanğından
mühafizəsinin təşkili………………………………………………………........ 59
4.3 Əsas İstehsalat Obyektləri…………………………………………………. 61
4.3.1 Xətti hissə………………………………………………………………… 61
4.3.2 Tunellərdə boru kəmərləri………………………………………………. 62
4.3.3 Neftvurma nasos stansiyaları…………………………………………... 62
4.3.4 Ç ənlər parkı……………………………………………………………… 63
4.3.5 Dəmiryol doldurma-boşaltma estakadaları, körpü və pirslər…………. 65
4.3.6. Neftin qızdırılması üçün borulu sobalar……………………………….. 68
4.3.7 Geniş Fraksiyalı Yüngül Karbohidrogenlərin (GFYK) nəqli………… 68
4.3.8 GFYK saxlanılan çənlər parkı………………………………………….. 69
4.3.9 GFYK nasos stansiyalarına əlavə tələblər…………………………….. 70
4.4 Əsas istehsal obyektlərinin, avadanlıqlarının cari və əsaslı
təmiri, sınağı zamanı yanğın təhlükəsizliyi tələbləri…………………………. 71
4.5 Partlaış-yanğın təhlükəli otaqlarda odlu işlərin görülməsi…………….... 72
11
4.6 Magistral neft kəmərlərində təmir işlərinə
5
olan yanğın təhlükəsizliyi tələbləri……………………………………. 74
4.7 Ç ənlərin təmizlənməsi və təmiri……………………………………… 75
4.8 Doldurma-boşaltma estakadalarının və körpülərin təmiri……… 78
4.9 Qəzaların və yanğınların ləğvi………………………………………….. 78
B ö l m ə V. Dəniz neft-qaz-mədən obyektlərinin tikintisi və istismarı
zamanı yanğın təhlükəsizliyi tələbləri
5.1 Ümumi tələblər…………………………………………………………... 81
5.2 Ərazi və ekstakadaların saxlanılması…………………………………... 81
5.3 Mədən - geofiziki işlərinə olan tələblər………………………………………. 83
5.4 Atma - partlayış işləri (APİ) və quyunun sınanması……………………... 84
5..5 Neft və qaz quyularının qazılması………………………………………… 85
5.6 Neft və qaz quyularının istismarı………………………………………….. 87
5.6.1 Quyuların mənimsənilməsi, quyuların fontan və kompressor
üsulu ilə istismarı, kompressor stansiyaları………………………………… 87
Quyuların mənimsənilməsi………………………………………………. 87
Quyuların fontan və kompressor üsulu ilə istismarı……………………… 88
Kompressor stansiyaları………………………………………………………… 88
5.6.2 Quyuların ştanqlı quyu nasosları, dalma və vintli elektrik
nasosları ilə istismarı , quyuların sınanması və tədqiqi………………… 89
Quyuların ştanqlı quyu nasosları, dalma və vintli
elektrik nasosları ilə istismarı………………………………………………… 89
Quyuların sınanması və tədqiqi………………………………………………… 90
5.7 DDÖ-də quyuların eyni zamanda
qazılması, istismarı və təmiri………………………………………………….
90
5.8 Neft və qazın yığılması, hazırlanması, saxlanılması
və nəqli, doldurma körpüləri…… 91
Üumi tələblər…………………………………………………………………… 91
Ç ənlər və çən parkları……………………………………………………… 92
Məşəl qurğusu…………………………………………………………………….. 93
AAM və YM vurulması üçün nasosxanalar……………………………………… 94
Doldurma körpüləri………………………………………………………………... 95
5.9 Neft və qaz quyularının cari və əsaslı təmiri……………………………… 97
5.10 Boru kəmərlərinin çəkilməsi, texnoloji boru kəmərləri,
texnoloji aparat və qurğular…………………………………………………….. 98
Boru kəmərlərinin çəkilməsi…………………………………………………….. 98
Texnoloji boru kəmərləri………………………………………………………. 98
12
Texnoloji aparat və qurğular………………………………………………………. 98
5.11 Qəzaların və yanğınların ləğv edilməsi………………………………. 100
5.12 DDÖ-də (DÖ, Ü QQ) yanğının söndürülməsi……………………… 101
5.13 Yaşayış və xidməti otaqlarda yanğının söndürülməsi………… 103
5.14 Anbarlarda, fənər və rəngsaz otaqlarında yanğının söndürülməsi……. 103
5.15 Açıq göyərtədə (yaruslarda) və üst tikililərdə yanğının söndürülməsi…. 104
5.16 Maşın-qazanxana otaqlarında yanğının söndürülməsi…………… 104
5.17 Elektrik avadanlığında yanğının söndürülməsi……………………… 105
5.18 Yanacaq doldurulan şöbələrdə, tanklarda, tutumlarda
yanğının söndürülməsi……… 105
5.19 Suyun üzərində yanan neft örtüyünün söndürülməsi…………………... 106
B ö l m ə VI. Gəmilərdə yanğın təhlükəsizliyi qaydaları
6.1 Ümumi müddəalar………………………………………………………… 107
6.2 Gəminin yanğına qarşı qorunma sisteminin yaradılması
üçün görülən təşkilatçılıq tədbirləri, yanğınsöndürmə
rejimi, həyəcan siqnalizasiya sistemi………………………………… 107
6.3 Gəminin yanğına qarşı müdafiəsinin konstruktiv
elementlərinin, yanğınsöndürmə sisteminin və yanğın
xəbərdaretmə vasitələrinin, yanğınsöndürmə avadanlığının
və təminatının daima hazır vəziyyətdə saxlanılması………………… 112
6.4 Gəminin doka çıxarılması və təmirə hazırlanması üçün
yanğına qarşı hazırlıq tədbirləri……………………………………… 115
B ö l m ə VII. Neft emalı müəssisələrində texnoloji qurğuların,
avadanlıqların və əsas aparatların istismarı və xidmət
edilməsi zamanı yanğın təhlükəsizliyi qaydaları
7.1 Ümumi ələblər…………………………………………………………….. 117
7.2 Texnoloji sobalar……………………………………………………… 117
7.3 İstilikdəyişdirici aparatlar………………………………………… 119
7.4 Kolon tipli aparatlar………………………………………………… 120
7.5 Dövri və fasiləsiz işləyən reaktorlar……………………………… 121
7.6 Yanar tərkibli sistemləri ayırmaq üçün aparatlar
(durulducular, süzgəclər, sentrafuqalar)………………………………….…..
121
7.7 ELOU qurğuları (elektroduzsuzlaşdırma qurğuları)………………….… 122
7.8 AVT qurğuları (atmosfer-vakuum qurğuları)………………………..….. 123
7.9 Qaz fraksiyalaşdırıcı qurğular (QFQ)…………………………………….. 123
7.10 Katalitik krekinq qurğuları………………………………………………. 123
7.11 Hidrotəmizləmə və katalitik riforminq qurğuları………………………. 124
13
7.12 Maye propanla qudronun asfaltsızlaşdırılması qurğuları…………..…. 125
7.13 Tədrici kokslaşma qurğuları………….………………………………….. 125
7.14 Piroliz qurğuları……………………………………………………… 126
7.15 Bitum istehsalı qurğuları………………………………………………… 126
Yağların parafinsizləşdirilməsi və parafinin alınması
qurğuları, yağların kontakt üsulu ilə təmizlənməsi
qurğuları, yağların furfurolla selektiv təmizləmə qurğuları…………………. 127
7.16 Yağların parafinsizləşdirilməsi və parafinin alınması qurğuları……….. 127
7.17 Yağların kontakt üsulu ilə təmizlənməsi qurğuları……………………... 127
6
7.18 Yağların fenolla selektiv təmizləmə qurğuları…………………………... 128
B ö l m ə VIII. Qaz emalında yanğın təhlükəsizlik tələbləri
8.1 Qazın tənzimlənməsi, qızdırılması və qurudulması
üçün texnoloji qurğular……………………………………………………….... 129
8.1.1 Ümumi tələblər…………………………………………………………. 129
8.2 Qazın nəqlində istifadə edilən texnoloji boru kəmərləri………………... 133
8.3 Əmtəə-xammal parkları, yanar və tez alışan
mayelər üçün nasosxana……………………………………………………….. 134
8.4 Doldurma-boşaltma qurğuları və estakadası…………………………….. 137
8.5 Qaz kompressor stansiyaları, sıxılmış qazların qəbulu,
nəqli və boşaldılması, avtosisternlərin və balonların sıxılmış
qazla doldurulması zamanı yanğın təhlükəsizliyi tələbləri………………….. 138
8.6 Ç ən və çən parkları, mayeləşdirilmiş qaz tutumları
saxlanılmasına tələblər………………………………………………………… 141
8.7 Məşəl Təsərrüfatı…………………………………………………………... 145
B ö l m ə IX. Avtomobil nəqliyyatı idarələrində yanğın təhlükəsizliyi
qaydaları
9.1 Avtomobillərə olan yanğın təhlükəsizliyi tələbləri……………………….. 147
9.2 Yanacaqdoldurma məntəqələrinə olan tələblər……………………… 148
9.3 Akkumlyator sexlərinə olan tələblər……………………………………... 150
9.4 Rənglənmə, yağsızlaşdırma və yuma sexləri,
sahələri və qurğularına olan tələblər…………………………………………
150
9.5 Yanar (tezalışan) yüklərin, sıxılmış və mayeləşdirilmiş
qazların nəqlində, yüklənməsində və boşaldılmasında xüsusi tələblər
151
9.5.1 Yanar (tezalışan) yüklərin nəqli………………………………………… 151
9.5.2 Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazların nəqli………..…………………….. 153
B ö l m ə X. Kimya sənayesi müəssisələrinin istismarı zamanı yanğın
təhlükəsizliyi qaydaları
10.1 Laboratoriyalar və təcrübə qurğuları……………………………………… 155
10.1.1 Zavod və sex laboratoriyaları……………………………………………. 155
14
10.1.2 Təcrübə qurğuları………………………………………………………… 156
10.2 Elektrik qurğuları, ildırımdan və statik
elektrikləşmədən mühafizə vasitələri……………………………………………
157
10.2.1 Partlayışyanğın təhlükəli zonalarda elektrik
avadanlığı (güc və işıqlandırma)………………………………………………... 157
10.2.2 Transformatorlar və yarımstansiyalar……………………………………. 160
10.2.3 Elektrik avadanlığının təftişi, planlı-qabaqlayıcı baxışı və təmiri………. 161
10.2.4 Azmış cərəyandan mühafizə…………………………………………….. 162
10.2.5 Statik elektrikləşmədən mühafizə……………………………………….. 162
10.2.6 İldırımdan mühafizə……………………………………………………… 164
10.3 İstehsalat otaqlarında qaz mühitinə avtomatik nəzarət…………………….. 165
10.4 Köməkçi sexlər…………………………………………………………… 166
10.4.1 Ağac emalı sexi və emalatxana………………………………………….. 166
10.4.2 Boyama, laklama sexləri və emalatxanaları……………………………... 168
10.4.3 Qazanxana……………………………………………………………….. 170
10.4.4 Hava kompressoru qurğuları……………………………………………. 172
10.4.5 Elektrik və qazqaynaq emalatxanası……………………………………... 172
10.4.6 Amonyak-soyuducu qurğuları…………………………………………… 174
10.4.7 Enerji doldurma, elektrokar və avtoyukləmə……………………………. 175
10.4.8 Antikorroziya sexləri……………………………………………………. 175
10.5 Təmir və odlu işlər………………………………………………………… 176
10.5.1 Açıq odun tədbiqi ilə əlaqəli təmir işlərinin təşkili……………………... 176
10.5.2 Tutumların və qurğuların daxilində təmir işləri………………………….. 178
10.5.3 İstehsalat otaqlarında təmir işləri………………………………………... 180
10.5.4 Açıq meydançalarda təmir işləri………………………………………… 180
10.5.5 Odlu işlərin aparıldığı daimi yerlər……………………………………… 181
10.5.6 Aparat və sexin təmirdən sonra işə salınması……………………………. 182
10.6 Yanğınların və qəzaların qarşısının alınması zamanı
idarənin texniki işçilərinin, yanğın mühafizə və qazxilasetmə
xidmətinin birgə hərəkəti……………………………………………………….. 182
10.6.1 Qəzaların qarşısının alınması……………………………………………. 182
10.6.2 Yanğınların qarşısının alınması………………………………………….. 184
10.6.3 Qəza və yanğından sonra işin yenidən nizama salınması……………….. 186
10.6.4 Yanğının səbəbinin araşdırılması………………………………………... 186
10.6.5 Yanğın mühafizə və qazxilasetmə xidmətinin birgə təlimi……………... 186
15
10.7 Yanğınların söndürülməsi və qəzaların aradan
qaldırılması zamanı təhlükəsizlik tədbirləri…………………………………….. 187
10.8 Yanğın elektrik və yanğın-qorunma siqnalizasiya sistemləri……………... 190
B ö l m ə XI. Yanğınsöndürmə qurğuları, rabitə və siqnalizasiya vasitələri
11.1 Stasionar yanğınsöndürmə qurğuları………………………………………. 193
11.2 Səyyar yanğınsöndürmə qurğuları………………………………………… 194
11.3 İlkin yanğınsöndürmə vasitələri…………………………………………... 194
11.4 Yanğın rabitəsi və siqnalizasiya vasitələri……………………………… 196
B ö l m ə XII. Qəza və yanğınların ləğv edilməsi
12.1 Qəzaların ləğv edilməsi……………………………………………………. 197
12.2 Yanğının ləğv edilməsi…………………………………………………….. 198
13.Sertifikatlaşdırma………………………………………………… 199
14.Yanğın təhlükəsizliyi sahəsində işlərin görülməsi və xidmətlərin
göstərilməsi üçün razılıq…………………………… 199
Ə l a v ə l ə r………………………………………………………………… 200
İ x t i s a r l a r……………………………………………………………… 242