AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ

SƏNAYEDƏ İŞLƏRİN TƏHLÜKƏSİZ GÖRÜLMƏSİ VƏ DAĞ-MƏDƏN

NƏZARƏTİ DÖVLƏT AGENTLİYİ

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT ƏMƏYİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏHLÜKƏSİZLİK

TEXNİKASI TEXNİKASI ELMİ-TƏDQİQAT İNSTİTUTU

/ADƏMTTETİ/

«Magistral qaz kəmərlərinin texniki istismarı və onların

istismarında texniki təhlükəsizlik Qaydaları»

birinci redaksiya

B A K I – 2013

4
 Bölmə I.

1.1 Ümumi müddəalar

1.1.1 «Mağistral qaz kəmərlərinin texniki istismarı və onların istismarında texniki

təhlükəsizlik Qaydaları» Azərbaycan Respublikasının «Texniki тəhlükəsizlik haqqında»,
«Qaz təchizatə haqqında» «Nəqliyyat haqqında» «Yanğın təhlükəsizliyi haqqında»
Qanunlarla, Azərbaycan Respublikası Prezиdentinin 10 avqust 1999-cu il tarixli, 178 saylı
«Qaz təchizatı haqqında», Azərbaycan Respublikаsы Qanununun tətbiq edilməsi ilə
əlaqədar əlavə tədbirlər haqqında Fərmanı ilə, 29 iyun 2000-ci il tarixli, 357 saylı
«Texniki təhlükəsizliк haqqında» Azərbaycan Respublikаsının Qanununun icrasının təmin
edilməsi barədə Fərmanı ilə, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 21 iyun 1999-
cu il tarixli, 103 saylı «Qaz təchizatında mühafizə zonaları və təhlükəsizlik tədbirləri
Qaydaları», qərarları ilə və qüvvədə olan digər qanunvericilik aktları ilə tənzimlənir.
1.1.2 Magistral qaz kəmərlərinin (MQK) obyektləri Azərbaycan Respublikasının
Fövqəladə Hallar Nazirliyi Sənayedə İşlərin Тəhlükəsiz Görülməsi və Dağ-Mədən
Nəzarəti Dövlət Agentliyində (sonralar SİTƏ və DMNDA) müəyyən edilmiş qaydada
Dövlət reyеstri qeydiyyatından keçməlidir.
1.1.3 MQK-nin istismarı üzrə texniki təhlükəsizlik Qaydalarında, Azərbaycan
Respublikasının digər normativ-hüquqi aktlarında, habelə qüvvədə olan normativ-texniki
sənədlərdə qəbul olunmuş və texniki təhlükəsizliyi təmin edən şərtlərin, qadağanların,
məhdudiyyətlərin və digər tələblərin yerinə yetиrilməsi məcburidir. Bu sahədə Dövlət
tənzimlənməsini və nəzarəti FHN-nin SİTƏ və DMNDA, Sənaye və Energetika
Nazirliyinin Dövlət Qaz Nəzarəti İdarəsi həyata keçirir.
1.1.4 MQK-nin layihələndirilməsi, tikintisi, istismarı, təmiri, genişləndirilməsi,
yenidən qurulması, texniki cəhətdən yeniləşdirilməsi, konservasiyası və ləğv edilməsi üzrə
fəaлiyyət növlərini həyаta keçirən hüquqi və fiziki şəxslər nəzarəti SİTƏ və DMNDA və
Dövlət Qaz Nəzarəti İdarəsi xüsusi icazəsinə malik olmalıdır.
1.1.5 Azərbaycan Respublikasıнын tərəfdar çıxdığı Dövlətlərarası müqavilələrdə
texniki təhlükəsizlik münasibətlərinin tənzimlənməsi barədə müəyyən olunmuş qaydalar
bu qaydalardan fərqlənərsə, dövlət нəzarət orqanları tərəfindən razılaşdırılmış qaydalar
tətbiq edilir.
1.1.6 MQK-nin tеxniki təhlükəsizlik sahəсində Dövlət tənzimlənməsinə nəzarəti
nəzarəti FHN-nin SİTƏ və DMNDA, Sənaye və Energetika Nazirliyinin Dövlət Qaz
Nəzarəti İdarəsi həyata keçirir.
1.1.7 MQK-nin obyektlərində işləyən hüquqi və фiziki şəxslərin техники
təhlükəsizlik sahəsində fəaliyyət növlərinə xüsusi icazəsi olmalıdır.
1.1.8 MQK-də istifadə olunan texniki qurğular, maşın və mexanizmlər texniki
təhlükəsizlik tələblərinə uyğunluğu baxımından Azərbaycan Respublikasının
qanunvericiliyi ilə müəyyənləşdirilmiş qaydada sertиfikatlaşdırılmalıdır.
1.1.9 MQK-də olunan və sertиfikatlaşdırılmış texniki qurğuların və avadanlıqların
siyahısı nəzarəti FHN-nin SİTƏ və DMNDA tərəfindən təsdiq olunur.
1.1.10 MQK-də istifadə olunan texniki qurğuların və avadanlıqların
sertиfikаtlaşdırılmасы nəzarəti FHN-nin SİTƏ və DMNDA tərəfindən aparılır.
1.1.11 MQK obyektlərində istifadə olunan avadanlıq və texniki qurğular istismar
prosesində müəyyən olunmuş qaydada Azərbaycan Respublikasının mövcud
5
qanunvericiliyinə müvafiq nəzarəti FHN-nin SİTƏ və DMNDA tərəfindən texniki
təhlükəsizlik ekspertizаsından keçirilməlidir.
1.1.12 MQK obyektlərinin tikintisinə, genişləndirilməsinə, yenidənqurulmasına,
texniki cəhətdən yeniləşdirilməsinə, konservasiyasına və ləğv edilməsinə başlanması
barədə qərarın qəbul edilməsinin məъburi şərtlərindən biri layihə sənədləri barədə texniki
təhlükəsizlik üzrə müsbət ekspertiza rəyinin olmasıdır.
1.1.13 Magistral qaz kəmərləri obyektlərinin tikintisi, genişləndirilməsi, yenidən
qurulması, texniki cəhətdən yeniляшдирилмяси, konservasiyası və ləğv edilməsi
proсsesлярində lаyihə sənədlərindən kənara çıxma hallarına yol verilmir. Layihə
sənədlərinə edilən dəyişiklər nəzarəti SİTƏ və DMNDA və Dövlət Qaz Nəzarəti İdarəsi ilə
razılaşdırılmalıdır.
1.1.14 MQK obyektlərinин tikintisi, genişləndirilməsi, yenidənqurulması, texniki
cəhətdən yeniləndirilməsi, konservasiyası və ləğv edilməsi proсsesində layihə sənədlərini
işləyib hazırlayan təşkilatlar müəlliflik nəzarətini həyata keçirməlidir.
1.1.15 MQK obyektlərinin istismara qəbulu Azərbaycan Respublikası AzDTН 1.6-1
«Tikinti ilşlərinin təşkili, aparılması və tikintisi başa çatmış obyektlərin istismara qəbulu
qaydaları»na və VSH-012 sənədinin tələbləri ilə müəyyənləşdirilmiş qaydada, nəzarəti
SİTƏ və DMNDA və Dövlət Qaz Nəzarəti İdarəsi nümayəndələrinin iştirakı ilə
aparılmalıdır.
1.1.16 MQK obyektlərində normativ-hüquqi aktlar və işlərin aparılması qаydalarını
müəyyənləşdirən normativ-texniki sənədlər olmalıdır.
1.1.17 MQK obyektlərинdə istifadə olunan tikililərin, avadanlıqların və texniki
qurğuların diaqnostikası, sınağı və ümumi yoxlanılması keçirilməli, həmçinin binaların
Azərbaycan Respublikasında qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının tələblərinə müvafiq
texniki təhlükəsizlik ekspertizasından keçirilməsi təmin olunmalıdır.
1.1.18 MQK obyektləri mühafizə olunmalı və təhlükəli maddələrin saxlanılmasında
texniki təhlükəsizlik tələblərinə riayət edilməlidir.
1.1.19 MQK obyektlərинdə istifadə olunan radioaktiv maddələrin və ionlaşdırıcı şüa
mənbələrinin qeydiyyatı aparılmalı və onların təhlükəsiz istifadəsi, nəqli, saxlanılması
Respublikada qüvvədə olan ГОСТ- 8496, ГОСТ- 16950, ГОСТ -23255; ГОСТ -27206
normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
1.1.20 MQK obyektlərini istismar edən hüquqi və fiziki şəxslər müvafiq dövlət
nəzarəti orqanlarının təlimatlarına, sərəncam və göstərişlərinə əməl eтməlidir.
1.1.21 MQK obyektlərində işləyənlər ildə bir dəfədən az olmayaraq tibbi müayinədən
keçməlidirlər və müvafiq qaydada əməyin mühafizəsi tələbləri üzrə bilikləri
yoxlanılmalıdır.
1.1.22 Magistral qaz kəmərləri obyektlərində qəza və yaxud yanğın baş verdikdə
Azərbaycan Respublikasının qanunvericilyi ilə müəyyənləşdirilmiş qaydada ишляр
dayandırmaлы, qəza və ya hadisə barədə dərhal obyektin rəhbərliyinə, FHN-nin Dövlət
Yanğından Mühafizə xidmətinə, onun yerli orqanına və digər qəza xidmətlərinə məlumat
verilməlidir.
1.1.23 MQK obyektlərini istismar edən hüquqi və fiziki şəxslər obyektlərdə baş verə
biləcək qəzaların, hadisələrin və yanğınларын qarşısını almaq, onların nəticələrini aradan
qaldırmaq məqsədi ilə aşağıdakı tədbirləri həyata keçirməlidirlər:
-sistemli tədbirlər planı işlənib hazırlamalı və həyata keçirməli;

6
 -işçi heyətin qəza və hadisələrə, o cümlədən, yanğından mühafizəyə hazırlığını
vaxtaşırı təkmilləşdirməli, onları attestasiyadan keçirməli;
-baş verə biləcək qəzaları, hadisələri və yanğının qabaqcadan aşkarlamaq və qarşısını
almaq məqsədi ilə sistemli nəzarətи təşkil eтмяли;
-qəza, yanğın və digər hadisələr baş verdikdə istismarı dərhal dayandırmalı;
-peşəkar qəza-xilasetmə xidmətləri вя yanğınsöndürmə hissələri ilə müqavilələr
bağlaмалы;
- qəzaların lokallaşdırılması və nəticələrinin ləğv edilməsi məqsədi ilə Azərbaycan
Respublikasının mövcud qanunvericiliyinə uyğun olaraq maliyyə вя maddi-texniki vəsait
ehtiyyatлары yaraтмалыдыр.
1.1.24 MQK obyektlərini istismar edən hüquqi və fiziki şəxslər texniki təhlükəsizlik
tələblərinə riayət olunmasına müəssisə daxili nəzarətи FHN-nin SİTƏ və DMNDA-nin və
Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidmətinin müəyyən etdiyi tələblərə uyğun təşkil etməli və
həyаta keçirməlidir.
1.1.25 MQK obyektlərində texniki təhlükəsizlik və yanğından mühafizə tələblərinə
riayət olunmasına nəzarətin təşkilinə və həyata keçirilməsinə səlahiyyət verilmiş işçilər
barədə məlumаt müvafiq dövlət nəzarət orqanlarına təqdim edilməlidir.
1.1.26 Qazla əlaqədar fəаliyyət göstərən hər bir şəxs ətraf mühiti hər hansı mənfi
təsirdən горумалы və bu fəаliyyətdən irəli gələn zərərli təsiri Dövlətlərarası standartların
və Respublikada qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərin tələblərinə müvafiq minumuma
endirməlidir.
1.1.27 Magistral qaz kəmərlərinin qaz qurğularının istismarı zamanı qazın atmosferə
buraxılmaması, газын temperaturunun, tərkibinin və digər göstəricilərinin müvafiq
tələblərə uyğunluğu təmin edilməli, qurğu və əməliyyаtların təhlükəli təsirindən mühafizə
olunmalıdır.
1.1.28 Magistral qaz kəmərlərini, onlаrın üzərindəki digər tikili və texniki qurğuları
istismar edən hüquqi və fiziki şəxslər həmin obyektlərdə baş verə biləcək qəza nəticəsində
insanların həyatına, sağlamlığına, əmlakına və ətraf mühиtə dəyən ziyana görə
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun məsuliyyət daşıyırlar.

1.2 Qaydaların tətbiq sahələri

1.2.1 Bu qaydaların tələbləri təbii qazın yeraltı və yerüstü magistral kəmərlərlə nəqli,
yer altında saxlanılması fəliyyəti ilə məşğul olan magistral qaz kəmərləri obyektlərinə,
magistral qaz kəmərləri obyektlərindı layihələndirilmə, tikinti, istismar və digər işlər görən
müəssisə və təşkilatlara, onların mülkiyyət formasından və idarə tabeliyindən asılı
olmayaraqşamil olunur.
1.2.2 Yaşayış qəsəbələri sahəsində ictimai və xüsusi yaşayış binalarının yaxınlığından
keçən və işçi təzyiqi 1,2 MPa (12 kq/sm2) qədər olan qaz kəmərləri “Qaz təchizatı
haqqında» Azərbaycan Respublikası qanununa və Azərbaycan Respublikası Nazirlər
Kabineti 1999-cu il 21 iyul tarixli 103 saylı qərarı ilə təsдiq edilmiş “Qaz təchizatında
mühafizə zonaları və təhlükəsizlik tədbirləri Qaydaları» və «Qaz təsərrüfatında texniki
təhlükəsizlik qaydalar»nın tələblərinə uyğun olaraq istismar olunmalıdır.
1.2.3 Yeni və yenidən tikilən qaz kəmərləri obyektləri mövcud tikinti norma və
qaydalarına, habelə «Qaz təchizatı haqqındа», «Nəqliyyat haqqında», «Texniki

7
təhlükəsizlik haqqında», «Yanğın təhlükəsizliyi haqqında» Aərbaycan Respublikası
Qanunları ilə müəyyən olunmuş qaydada istifadəyə verilməlidir.
Bu obyektlərin qəbul komissiyasının tərkibinə Dövlət Nəzarət orqanlarının
nümayəndələri daxil olmalıdır.
1.2.4 Müəssisələrdə (sеxlərdə, sahələrdə) texniki təhlükəsizlik, o cümlədən, yanğın
təhlükəsizliyi üzrə təlimatlar işlənib hazırlanmalı, təsdiq olunmalı və yerli dövlət nəzarət
orqanları ilə razılaşdırılmalıdır.
1.2.5 Bu qaydalara, sahə təlimatlarına вя digər müvafiq qaydada təsdiq olunmuş
normativ-texniki sənədlərə əsasən 1.2.2 bəndində göstərilən siyahıya müvafiq olaraq peşə
və iş növləri üzrə, yerli şərait nəzərə alınmaqla, texniki təhlükəsizlik və yanğın
təhlükəsizliyi təlimatlarы işlənib hazırlanmalı və müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən təzdiq
olunmalıdır.
1.2.6 Texniki təhlükəsizlik haqqında təlimatlar 3 ildən bir yenidən işlənilməli və
təsdiq olunmalıdır. Yeni texnika, texnologiya üzrə normatıv-texniki sənədlər tətbiq
olunarkən təlimatlara yenidən baxılmalıdır.
1.2.7 Müəssisələrdə (sеxlərdə, sahələrdə) qüvvədə olan texniki təhlükəsizlik və
yanğından mühafizə üzrə təlimatlar yaxşı görünən yerlərdə asılmalı, sex (sahə) rəislərində,
xidmət rəhbərlərində və texniki təhlükəsizlik xidmətlərinin rəhbərlərində olmalıdır.
1.2.8 Yeni texnoloji proсseslər, аvadanlıqlar, qurğular, NÖC və A vasitələri, eləcədə
materialların tətbiq edildiyi sahələrdə bu Qaydaların tətbiqi mümkün deyilsə layihə-
konstruktor, elimi-tədqiqat İnstitutları və zavodlar tərəfindən tərtib və müəyyən qaydada
təsdiq edilmiş xüsusi qaydaların, təlimatların qüvvədə olan normativ sənədlərin və
Respublikanın mövcud qanunvericicliyinin tələblərinə riayət olunmalıdır.
1.2.9 Qaz obyektlərinin işçi sahəsinин hava mühitində qaz qarışığının miqedarı dövrü
olaraq yoxlanılması tələb olunan bütün yerlərin ümumi siyahısı tərtib olunmalı və
rəhbərlik tərəfindən təsdiq edilməlidir.
1.2.10 Təhlükə potensiallı obyektlərdə və iş yerlərində təhlükəsizliк işarələri və
plakatları olmalıdır.
1.2.11 Müəssisə, bölmə və obyektlərin rəhbərliyi qəbul, sınaq, yoxlama işləri üzrə
biliklərin yoxlanılması və atтestasiya prоtоkollarının, digər sənədlərin etibarlı
saxlanılmasını təmin etməlidir.
1.2.12 İşçi heyət xəsarət alan şəxslərə ilk tibbi yardım göstərmək qaydalarını bilməli
və tətbiq etməyi bacarmalıdır.
1.2.13 İşçi qəza, yanğən və digər təhlükəli halları aşkar etdikdə dərhal təhlükəni
aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görməli, rəhbərliyə və növbətçi dispetçerə məlumat
verməlidir.

İşçi heyyətin texniki hazırlığı

1.2.14 Magistral qaz kəmərləri obyektləri xüsusi hazırlığı olan işçi heyyət tərəfindən
istismar olunmalıdır. İstismar heyyətinin təsdiq olunmuş vəzifə və peşə təlimatlarına
uyğun ixtisasları olmalıdır.
1.2.15 Magistral qaz kəmərləri obyektlərini istismar edən müəssisədə işçi peşə
səviyyəsini və nəzəri hazırlığını, təlim prosesində biliklərinni yoxlayan attestasiya
komissiyası yaradılmalıdır.

8
 1.2.16 İşçi heyyətin sistematik təlimi və ixtisasının artırılması üzrə işləri müəssisənin
və yaxud bölmənin baş mühəndisi (rəis müavini) təşkil və nəzarət etməlidir.
1.2.17 İstismar heyyəti üçün aşağıdakı istehsalat təlimi və ixtisasartırma forması
müəyyən olunur:
- tədris kurs təlimi;
- техniki və iqtisadi təlim;
- giriş, ilkin və vaxtaşırı təlimatlandırma;
- qəza və yanğına qarşı məşq təlimləri;
- ekoloji təhlükəsizlik üzrə hazırlıq.
1.2.18 Müəssisənin rəhbər şçilərinin və mütəxəssislərinin ixtisaslarının artırılması
sahə üzrətədris müəssisələrində onların iş fəaliyyətinə uyğun həyata keçirilməlidir.
1.2.19 İşə yeni qəbul olunan, ixtisası olmayan, ixtisasın artırılması və ikinci peşəyə
yiyələnmə üzrə fəhlələrin təlimi lisenziyası olan xüsusi təlim-tədris müəssisələrində, tədris
mərkəzlərində və bilavasitə müəssisənin özündə tələb olunan həcmdə aparılmalıdır.
1.2.20 Yüksək təhlükəli işləri yerinə yetirən fəhlələrin öyrədilməsi üzrə proqram
FHN-nin SİTƏ və DMNDA ilə razılaçdırılmalıdır.
1.2.21 Magistral qaz kəmərlərində işləyən heyyətin öyrədilməsi, attestasiyası və
biliklərinin yoxlanılması qəbul olunmuş qaydada həyata keçirilməlidir.
1.2.22 Ишчи ишя бурахылмаздан яввял илкин тялиматландырылмадан, гязалара
гаршы мягсядйюнлц юйрядилмядян, иш йериндя тялиматландырылмадан кечмяли,
сонра онун сярбяст ишя бурахылмасы цчцн ПТЭ ("Правила технической
эксплуатации электроустановок потребителей") вя ПТБ ("Правила техники
безопасности при эксплуатации электроустановок") цзря биликляри
йохланылмалыдыр.
1.2.23 ПТЭ вя ПТБ цзря биликлярин вахташыры йохланылмасы щяр бир
обйектин тягвим ъядвялиня уйьун, илдя 1 дяфядян аз олмайараг кечирилмялидир.
1.2.24 Рящбяр ишчилярин вя мцтяхяссислярин тящлцкясизлик нормалары вя
гайдалары цзря биликляринин йохланылмасы вахташыры, 3 илдя 1 дяфядян эеъ
олмайараг, йени ишя гябул олунан шяхслярин ися вязифяйя тяйин олундуьу эцндян
1 айдан эеъ олмайараг кечирилмялидир. Биликлярин йохланылмасы цзря
комиссийанын ишиндя ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНА-нин мцвафиг шюбясинин
мцфяттиши иштирак етмялидир.
1.2.25 МГК-нин хятти щиссясиндя, компрессор стансийасында, йералты газ
анбарында бюлмя ряисляринин рящбярлийи алтында бцтцн хидмятлярин, сехлярин
вя сащялярин ишчиляри иля илдя 1 дяфя гязайа гаршы комплекс мяшгляр
кечирилмялидир.
1.2.26 Електротехники аваданлыгларын тямир вя сазлама ишлярини эюрян
ишчи щейят ПТЭ "Правила технической эксплуатации электроустановок
потребителей", ПТБ "Правила техники безопасности при эксплуатации
электроустановок", ПУЭ "Правила устройства электроустановок" сянядляринин,
ямяйин мцщафизяси тялиматларынын, вязифя вя истещсалат тялиматларынын вя
диэяр МГК обйектляриня шамил олунан норматив-техники сянядлярин тялябляриня
уйьун тялим кечмялидирляр.
1.2.27 Тялим кечдикдян сонра истисмар цзря ишчи щейят, сярбяст ишя
бурахылмаг цчцн билик йохламасындан кечмялидир. Ишя бурахылыш хцсуси ямрля
рясмиляшдирилмялидир.
9
 Биликляри гейри мягбул гиймятляндирилмиш ишчиляр МГК обйектляриндя
ишя бурахылмырлар.

1.3 Гайдаларын тялябляринин йериня йетирилмясиня нязарят.

Ъавабдещ шяхслярин вязифяляри вя мясулиййяти

1.3.1 Бу Гайдаларын тялябляриня риайят етмяк МГК-нин бцтцн обйектляринин

истисмар щеййяти цчцн, щямчинин МГК обйектляриндя ишляйян кянар
тяшкилатларын ишчиляри цчцн мяъбуридир.
1.3.2 МГК-нин истисмарында ишчилярин ясас вязифяляри ашаьыдакылардыр:
- нязярдя тутулан (планлашдырылан) щяъмдя газын Республиканын сянайе вя
мяишят истещлакчыларына няглинин вя дювлятлярарасы сазишляря ясасян
ихраъыны тямин етмяк;
- газ кямярляринин сямяряли ишлямясини тямин етмяк, аваданлыгларын иш
режимини оптималлашдырмаг;
-йанаъаг-енержи ещтийатынын расионал сярфини тямин етмяк;
-газын нягли заманы газ иткисиня йол вермямяк;
- ашкар олунмуш насазлыглары вя нюгсанлары вахтында ляьв етмяк;
-йени, даща мцасир вя игтисади ъящятдян ялверишли технологийалары,
аваданлыглары тятбиг етмяк вя ямяйин елми тяшкилини щяйата кечирмяк;
- тямир бригадаларынын вя хидмятляринин хцсуси машын вя механизмлярля
тямин етмякля гяза вязиййятляринин ляьвиня сярф олунан вахты гысалтмаг;
-истещсалат туллантыларынын йыьылмасыны вя ятраф мцщитя зярярли
маддялярин тулланмасыны норматив тялябляря уйьун щяйата кечирмяк;
- гязаларын вя йаньынларын гаршысынын алынмасында йени цсуллар вя
васитяляр тядбиг етмяк;
- обйектин вя гурьуларын тящлцкясиз истисмарыны тямин етмяк.
1.3.4 МГК обйектляринин рящбярлийи фящля вя гуллугчуларын ямяйини
дцзэцн тяшкил етмяли, ямяйин мящсулдарлыьынын йцксялмяси цчцн шяраит
йаратмалы, ишлярин тящлцкясиз эюрцлмяси цчцн шяраити тямин етмяли, ямяк
интизамына риайят едилмясиня нязарят етмяли, Ямяйин мцщафизяси цзря
ганунвериъилик актларынын тялябляриня риайят етмялидир.
1.3.5 Щяр бир ишчи юз вязифясиня, ихтисасына уйьун мцяййян гайдада тясдиг
олунмуш вязифя боръларыны йериня йетирмялидир.
1.3.6 Ишчи щейят МГК обйектляринин яразисиня кянар шяхслярин вя
няглиййат васитяляринин эиришиня, орада асан алышан маддя вя материалларын
йыьылмасына, мцвафиг гайдада рясмиляшдирилмиш сянядляр олмадан газ
тящлцкяли вя одлу ишлярин апарылмасына йол вермямялидир.
1.3.7 Газ нягли системинин щяр бир ишчиси МГК обйектляриндя тящлцкясиз
вя нормал истисмар шяраитиня тящлцкя йарадан щяр бир вязиййятин гаршысынын
алынмасы цзря дярщал бцтцн лазыми тядбирляри эюрмялидир.
1.3.8 МГК-ни истисмар едян обйектя ишя гябул олунан шяхсляр мцвафиг
ишлярин эюрцлмясиня йарарлы олмасыны мцяййян етмяк цчцн тибби мцайинядян
кечмялидирляр.

10
 1.3.9 Ишлярин йериня йетирилмясиндя щяр бир ишчи бу Гайдаларын
тялябляринин, гцввядя олан ганунвериъилик вя дахили ямяк интизамы гайдары иля
мцяййян олунмуш тящлцкясизлик гайда вя тялиматларынын тялябляринин
позулмасына эюря мясулиййят дашыйыр
1.3.10 Газ нягли мцяссисяляринин вя бюлмяляринин рящбярляри, онларын
мцавинляри бу Гайдаларын тялябляринин позулмасына эюря, бядбяхт щадися вя
йахуд гязанын баш вериб вермямясиндян асылы олмайараг, шяхси мясулиййят
дашыйырлар. Онлар щямчинин табеликляриндя олан ишчиляр тяряфиндян
позунтулара эюря мцвафиг гайдада мясулиййят дашыйырлар.
1.3.11 Истисмар щейяти гцсурлар, аваданлыгларда ашкар олунан насазлыглар,
тикинти материалларынын кейфиййятсизлийи барядя вахтында вя мцвафиг гайдада
истещсалчы тяшкилата ирадларын билдирилмяси цчцн хябярдарлыг етмялидирляр.
1.3.12 МГК обйектляриндя бцтцн гяза вя йа зядялянмя щаллары барядя
тягсиркар шяхсин мцяййян олунмасы вя ъяза тядбирляри эюрцлмяси цчцн илк
нювбядя йерли Иъра Щакимиййяти органларына вя щцгуг мцщафизя органларына
мялумат верилмялидир.
1.3.13 МГК обйектляриндя бу Гайдаларын тялябляриня риайят олунмасына
нязаряти АРДНШ-нин «Азяригаз» ИБ вя Сянайе вя Енерэетика Назирлийинин
Дювлят Газ Нязаряти Идаряси щяйата кечирир.
1.3.14 МГК обйектляриня техники тящлцкясизлийя нязаряти ФЩН-нин СИТЭ
вя ДМНА щяйата кечирир.

1.4 Гурьу вя аваданлыгларын истисмара гябулу

заманы тящлцкясизлик тялябляри

1.4.1 МГК обйектляринин вя гурьуларынын тикинтиси, йенидян гурулмасы,

техники тяъщизаты вя ясаслы тямири заманы сифаришчи тяшкилат ишлярин
эюрцлмясиня техники нязаряти щяйата кечирмялидир. Бу ишляр ФЩН-нин СИТЭ
вя ДМНД Аэентлийи тяряфиндян хцсуси иш нювц цзря лисензийасы олан
тяшкилатлар тяряфиндян эюрцлмялидир.
1.4.2 Тикинтиси баша чатмыш обйектляр вя гурьулар АРДНШ-нин «Азяригаз»
ИБ тяряфиндян тяйин едилмиш Гябул Комиссийасы тяряфиндян истисмара
гябулундан сонра истисмара верилир. Истисмара гябул бу Гайдаларын вя диэяр
мцвафиг норма вя гайдаларын тялябляриня уйьун щяйата кечирилир: СНиП 3.014-8
"Приемка в эксплуатацию законченных строительством объектов. Основные
положения"; СНиП 2.05.06-85* "Магистральные трубопроводы"; СНиП III-42-80*
"Правила производства и приемки работ. Магистральные трубопроводы"; СНиП
3.05.05-84 "Технологическое оборудование и технологические трубопроводы".
1.4.3 Тикинтиси баша чатмыш магистрал газ кямярляринин истисмара гябулу
йалныз онлар итсмара там щазыр олдугдан сонра щяйата кечирилмялидир. Тикинти
вя гурашдырма ишляри тамамланмамыш вя Гябул Комиссийасы тяряфиндян гябул
олунмамыш обйектлярин истисмара бурахылмасы гяти гадаьандыр.
Обйектин (гурьунун, аваданлыьын) истисмара верилмяси тарихи Дювлят Гябул
Комиссийасынын Актынын имзаландыьы тарих щесаб олунур.
1.4.4 МГК-нин техноложи обйектляри йалныз ямяйин мцщафизяси вя техники
тящлцкясизлик, истещсалат санитарийасы тялябляринин тямин олунмасы, ятраф
11
мцщитин мцщафизяси цзря тядбирлярин щяйата кечирилмяси шярти иля истисмара
вериля биляр.
1.4.5 Тикинтиси баша чатмыш магистрал газ кямярляринин истисмара
верилмясиндян яввял ашаьыдакы ишляр эюрцлмялидир:
- истисмар щейятинин мцвафиг тялиматларла вя схемлярля тямин едяряк
тялиматландырмаг (мцтляг шякилдя биликляринин йохланылмасы иля);
- истисмара верилян МГК-нин бцтцн обйектляри цзря баш подратчы
тяшкилатдан лайищя, иъра вя техники сянядляшдирмяни гябул етмяк;
- газ кямярляринин дахили тямизлянмясини, газ кямярляринин вя техноложи
коммуникасийаларын мцвафиг номатив сянядлярин (СНиП III-42-80* вя ВСН 011-
88) тялябляриня уйьун мющкямлийя вя эерметиклийя сынанмасы вя «Азяригаз» ИБ-
нин йерли идарясиндян газ кямярляринин цфцрмяси вя сазлама-бурахылыш
ишляринин апарылмасы цчцн газын верилмясиня иъазя алмаг; електрик
енержисинин алынмасы цчцн мцвафиг тяшкилатлардан иъазя алмаг;
- щидравлик сынаглардан сонра борулардан суйу там бошалтмаг;
- агрегат вя системлярин, цмумстансийа аваданлыгларынын, баьлайыъы
арматурларын, нязарят-юлчц ъищазларынын, телемеханика системляринин
ишлямясини комплекс шякилдя йохламаг;
- диспетчер вя йерли рабитя васитяляринин ишляк вязиййятдя олмасыны
йохламаг;
-електрокимйяви мцщафизя васитяляринин, гябул шябякяляринин вя
тямизляйиъи гурьуларын ишляк вязиййятдя олмасыны йохламаг;
- йашайыш комплексляринин, мядяни-мяишят обйектляринин там щяъмдя
йохламаг;
- обйектдя иъазя верилян ишчи тязйигин формулйарларыны рясмиляшдирмяк.
1.4.6 Обйекти Гябул Комиссийасына тягдим етмяздян яввял Сифаришчи
тяряфиндян тяйин олунмуш ишчи комиссийа истисмара гябул кечирмялидир. Ишчи
комиссийа тяряфиндян гябул олунмамыш МГК обйектинин истисмарына иъазя
верилмир.
1.4.7 МГК-нин хятти щиссясинин истисмара гябулу газ кямяри СНиП III-42-
80* "Магистральные трубопроводы. Правила производства и приемки работ", ВСН
011-88 "Очистка полости и испытание" сянядляринин тялябляриня уйьун сынагдан
кечирилдикдян сонра истисмара вериля биляр.
1.4.8 Истисмара гябул олунан, лакин сынаьындан сонра 6 ай мцддятиндя
истисмара верилмяйян бору кямярляри тякрар эерметиклийя вя мющкямлийя
сынагдан кечирилмялидир.
1.4.9 Щидравлик сынаглардан сонра газ кямяринин газла долдурулма
технологийасыны вя схемини истисмар вя подратчы тяшкилатларын бирэя ямри иля
йарадылмыш хцсуси коммиссийа ишляйиб щазырламалыдыр. Комиссийанын
тяркибиня подратчы вя истисмар тяшкилатларынын нцмайяндяляри дахил
олмалыдыр. Технолоэийа вя схем Сифаришчи вя подратчы тяшкилат тяряфиндян
тясдиг едилмялидир.
1.4.10 КС-нын аваданлыгларыны истисмара гябул етмяздян яввял ашаьыдакы
ишляр эюрцлмялидир:
- гябул олунан аваданлыьа баш подратчы тяшкилатдан техники иъра
сянядляринин вя ишчи комиссийанын актларыны, о ъцмлядян, эизли ишлярин
12
актларыны алмаг, тикилян гурьуларын лайищяйя уйьунлуьуну йохламаг, сазлама-
бурахылыш ишляриндян яввял КС-на мяхсус тязйиг алтында ишляйян
аваданлыгларын вя йцкгалдырма механизмляринин ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНД
Аэентлийиндя гейдиййата салмаг;
-сарьы (обвязочных) газ кямярляринин, йаь кямярляринин вя диэяр техноложи
коммуникасийаларын дахили тямизлянмясини апармаг, цфцрцлмясини,
эерметиклийя вя мющкямлийя сынаьыны кечирмяк;
-сазлама-бурахылыш ишляриндян яввял йаньынсюндцрмя системлярини
гурашдырылмаг вя сынагдан кечирилмяк;
-истисмара гябул олунмуш аваданлыгларын сазлама-бурахылыш ишлярини
эюрмяк; КС-нын НЮЪ вя А васитяляринин ишлямясини техники шяртя ясасян
йохламаг.
Иситмя, вентилйасийа вя кондисионерляшдирмя системляри ишляк вязиййятдя
олмалы вя нормал истисмары даим тямин едилмялидир.
1.4.11 ГПС истисмара верилмяздян яввял стансийанын отагларында вя
аваданлыглара хидмят йерляриндя кянар яшйаларын олмамасына ямин олмаг
лазымдыр. Хцсуси диггятля отагда газын йыьылмасы, йанар материалларын,
оксиэен вя диэяр газ балонларынын олмамасы, йаньынсюндцрмя васитяляринин
ишя щазыр вязиййятдя олмасы йохланылмалыдыр.
1.4.12 ГПС ишя бурахылмаздан яввял бахыш кечирилмяли вя ашаьыдакылар
йохланылмалыдыр:
-аваданлыгларын цмуми вязиййяти вя мцмкцн насазлыгларын олмасы (салник
кипляшдириъиляриндя, фланс вя йивли бирляшмялярдя сызмаларын олмасы);
- одоризя гурьусунда одорантын сявиййяси;
- горуйуъу клапанларын, байпас хятляринин арматурларынын мющцрлянмяси;
- нязарят-юлчц ъищазларынын ишляк вязиййятдя олмасы;
- кранлара мясафядян идаряетмянин системдян ишя салынмасы;
-мцщафизя автоматикасы вя гяза-хябярдаредиъи сигнализасийа системинин
вязиййяти;
-баьлайыъы арматурларын (вентиллярин, сийиртмялярин, кранларын, тязйиг
тянзимляйиъилярин) вязиййяти, кранларын щидросистеминдя щидравлик майенин
олмасы;
- кранларын ишя салынмасы цчцн йцксяк тязйигли импулс газларынын олмасы;
- метанол гурьусунда метанолун олмасы;
- газын гыздырылмасы системинин иши;
- рабитя васитяляринин сазлыьы;
- електрик тяъщизаты;
-ГПС-нын автоматик идаряетмя системи вя телемеханика гурьулары.
1.4.13 ГПС-нын ишя салынмасы ашаьыдакы щалларда гадаьандыр:
- тящвил-гябул акты мцвафиг гайдада рясмиляшдирилмядян;
- ГПС-нын системлярдян биринин иш режими позулдугда (мцщафизя, газын
одоризасийасы, гяза-хябярдаредиъи сигнализасийа вя с.);
- пневмо-автоматик системлярин гидаланмасы цчцн тяйин олунан газын
гурудулмасы вя тямизлянмяси сявиййяси ОСТ 51.40-83 сянядинин тялябляриня
уйьун эялмядикдя;
- диспетчерля истещлакчы арасында ялагя кясилдикдя;
13
 - йаньынсюндцрмя васитяляри олмадыгда;
- истещлакчы тяряфиндян шябякянин газын гябулуна щазыр олмасы барядя
йазылы тясдиг сяняди вя СИТЭ вя ДМНДА-нин газ нязаряти мцфяттишлийинин
иъазяси олмадан;
- операторун иш цзря тялиматландырылмамыш ишя бурахылмасы;
- енержи тяъщизат системи олмадыгда вя йахуд насаз одугда;
-тябии газын щавайа бурахылмасы щаллары цчцн одорант бухарларынын
нейтраллашдырылмасы системи олмадыгда.
1.4.14 Аваданлыьын фярди шякилдя сынаьынын апарылмасы цчцн газын
йанаъаг, ишя салма, импулс газ коммуникасийаларына, щямчинин КС, ГРС вя ЙГА-
нын техноложи бору кямярляриня верилмясиня йалныз гайнаг вя диэяр одлу
ишлярин баша чатдырылмасындан сонра, Дювлят Газ Нязарятинин йерли
органынын иъазяси иля йол верилир. Бу заман лазыми тящлцкясизлик тядбирляри
истисмарчы тяшкилат тяряфиндян эюрцлмялидир. Тящлцкясизлик тядбирляри
подратчы тяшкилат тяряфиндян ишляниб щазырланмыш, Сифаришчи тяшкилатла
вя Дювлят Газ Нязарятинин йерли органы иля разылашдырылмыш хцсуси тялимат
цзря йериня йетирилмялидир. Тялимат тящлцкясизлик тядбирляринин йериня
йетирилмяси щяваля олунан подратчы тяшкилат тяряфиндян тясдиг едилмялидир.
ГПС-нын аваданлыгларынын комплекс сынаглары заманы истещлакчынын газ
кямярляриня газын верилмяси гадаьандыр.

1.5 Мцщафизя вя минимал мясафя зоналарына олан тялябляр

1.5.1 МГК-нин хятти щиссясиня айрылан торпаг сащяляри Азярбайъан

Республикасынын торпаг ганунвериъилийиня уйьун олараг, даими вя йа мцвяггяти
истифадяйя вериля биляр. Тикинти вя йахуд тямир ишляринин апарылмасы цчцн
мцвяггяти истифадяйя верилян торпаг сащяляри гцввядя олан ганунвериъилийя
уйьун рекултивасийа олунараг, торпаг сащибиня гайтарылмалыдыр.
1.5.2 Бору кямярляринин истисмарына нормал шяраит йаратмаг вя зядялянмя
щалларынын гаршысыны алмаг мягсяди иля мцщафизя зонасы тяйин едилир.
Мцщафизя зоналарынын юлчцляринин мцяййян олунмасы, бу зонада кянд
тясяррцфаты вя диэяр ишлярин апарылмасы Азярбайъан Республикасы Назирляр
Кабинетинин 1999-ъу ил тарихли, 103 нюмряли гярары иля тясдиг едилмиш «Газ
тяъщизатында мцщафизя зоналары вя тящлцкясизлик Гайдалары»на, Назирляр
Кабинетинин 19 август 2008-ъи ил тарихли 191 нюмряли Гярары иля тясдиг
олунмуш «Маэистрал бору кямярляринин, кюрпцлярин, щидротехники гурьуларын
вя йцксяк эярэинликли електрик щава хятляринин мцщафизясинин
эцъляндирилмясиня даир бязи тядбирляр барядя» Гярарына, АзДТН 2.9-1
«Магистрал бору кямярляри цчцн торпаг айрылмасы нормалары»на ясасян
тянзимлянир.
Кянд тясяррцфаты цчцн йарарлы олан торпаг сащяляриндян кечян, бору
кямярляри хятти бойунъа онун орта охундан щяр тяряфя шярти хятлярля 25
метрдян кечян торпаг сащяси мцщафизя зонасыны тяшкил етмялидир.
1.5.3 Планлы-тямир вя йахуд гяза-бярпа ишляринин баша чатдырылмасындан
сонра истисмарчы мцяссися вурулан зийанын вя кянд тясяррцфаты иткиляринин

14
явязини мцяййян олунмуш гайдада торпаг сащибиня юдямяли, торпаг сащялярини
эяляъякдя истифадяйя йарарлы вязиййятдя сахламалыдыр.
1.5.4 Истисмарчы тяшкилат газ кямяри истисмара верилдикдян сонра, 1 ай
мцддятиндя йер истифадячиси вя йер гурулушу хяритясиндя кямярин мцщафизя
зонасынын гейд олунмасыны йохламалы вя ики тяряфли акт тяртиб етмялидир.
Истисмарчы тяшкилат щямчинин кямярин истисмар мцддятиндя, 3 илдя 1 дяфядян
эеъ олмайараг, торпаг истифадячиляринин район хяритясиндя газ кямяринин
трассынын дцзэцн чякилмясини йохламалы вя бу барядя ики тяряфли акт тяртиб
етмялидир.
1.5.5 Газ кямярляринин мцщафизя зоналарында вя бору кямярляринин минимал
бурахыла билян мясафяляриндя партлайыш ишляринин апарылмасына йалныз бу
ишляри эюрян мцяссися тяряфиндян, «Единые правила безопасности при взрывных
работах» сянядинин тялябляриня уйьун, лазыми материаллар тягдим олундугдан вя
ФЩН-нин SİTGN və DМND Аэентлийи ilə razılaşdırıldıqdan sonra həyata keçirilə bilər.
1.5.6 МГК-нин мцщафизя зоналарында тикинти ишляри «МГК-нин мцщафизя
зоналарында тикинти ишляринин апарылмасы цзря Тялимат»ынын, ВСН 51-1-80
сянядинин тялябляриня уйьун апарылмалыдыр.
1.5.7 МГК-нин мцщафизя зоналарынын дямир вя автомобил йоллары иля,
ЕЩХ-иля, нефт кямярляри вя диэяр обйектлярля кясишдийи сащялярдя истисмарла
баьлы ишлярин эюрцлмяси мараьы олан тяшкилатлар тяряфиндян разылашдырма
ясасында, гяза щаллары цчцн тяртиб олунмуш гаршылыглы протоколун тяртиб
олунмасы иля щяйата кечирилмялидир.
1.5.8 МГК-нин бцтцн хятти бойу, кямярин орта охундан щяр ики тяряфя 3 м
мясафядя сащя мцтямади олараг коллардан, биткилярдян тямизлянмяли вя
йаньындан мцщафизя олунмуш вязиййятдя сахланылмалыдыр.
1.5.9 Газ нягли мцяссисяляри вя бюлмяляри йашайыш сащяляриндян, айры-
айры сянайе вя кянд тясяррцфаты обйектляриндян, бина вя тикилилярдян газ
кямяриня гядяр олан минимал мясафялярин тямин олунмасына СНиП 2.05.06-85*
(ъядвял. 4) уйьун нязарят етмялидир.
1.5.10 Газ кямярляринин мцщафизя вя минимал мясафяляр зоналарында
ишлярин эюрцлмясиня нязаряти газ кямярлярини истисмар едян тяшкилат щяйата
кечирир.
1.5.11 МГК истисмар едян мцяссися вя тяшкилатлар мцтямади олараг (илдя 2
дяфя) газ кямярляри кечян яразидя йерляшян мцяссися вя тяшкилатлары, ящалини
магистрал газ кямярляринин мцщафизя зоналарынын гайдаларынын тялябляринин
йериня йетирилмяси барядя мцраъият етмялидирляр.

Бюлмя ЫЫ. Ümumi təyinatlı obyektlər вя бу обйектляр цзря

тящлцкясизлик тядбирляри
2.1 Яразиляря, бина вя тикилиляря олан цмуми тялябляр

2.1.1 İstehsalat obyektlərinin əraziləri, tikililər və binalar mövcud standartların,

magistral qaz kəmərlərinin istismarında təhlükəsizlik qaydalarıнын, sanitar və digər
qüvvədə olan normativ-техники sənədlərin tələblərinə cavab verməlidir.
2.1.2 İstehsalat obyektlərinin сащяляринин лазыми сявиййядя texniki və sanitar-
gigiyenik вязиййятини təmin etmək üçün ətraf mühitin və əməyin mühafizəsi normalarına
15
riayət edilməliдир, aşağıda гейд олунан гурьу вя аваданлыглар ишляк vəziyyətdə
saxlanылmalıdır:
- kanalizasiya, istilik, газ təchizatы və su kəmərи şəbəkəляри вя онлара аид
гурьулар;
- içməli su mənbəляри, su щювзяляринин вя мянбяляринин санитар зоналары ;
- avtonəqliyйat və xüsusi texnika üçün dayanacaглар;
- avtomobil yolları, piyada keçidləri, yanğın hidrantlarına giriş və çıxışлар;
- йаньын тящлцкясизлийи вя мцщафизя сигнализасийасы системляри;
- metanol və yanar sürtkü материаллары anbarları;
- йерцстц вя лай суларынын ахын системляри, чяпярлямя, ишыгландырма,
йашыллашдырма вя абадлашдырма системляри;
- су ахыны шябякяляри вя гурьулары мцтямади олараг бахышдан кечирилмяли
вя сел суларынын ахыдылмасына щазыр вязиййятдя сахланылмалыдыр;
- бцтцн нюв эярэинликли електрик шябякяляри;
- металлалом вя туллантылар йыьылан йерляр.
2.1.3 Ərazidə müvəqqəti tikililər və anbar xaricində tikinti materialları və
avadanlıqlar olmamalıdır. İstehsalat obyektinin ərazisini genişləndirdikdə həmin obyektin
yerləşdiyi ərazi tikinti gedən ərazidən təcrid olunmalıdır.
Ярази плана уйьун гурулмалыдыр. Яразидя олан гановлар, чюкяк йерляр
чяпярлянмялидир, бина, гурьу вя аваданлыглара йахынлашмаьа мане олмамалыдыр.
Компрессор стансийаларынын, мagistral qaz kəmərinə бирляшмя
шябякяляринин, газ пайлама стансийаларынын яразиляри, йералты газ
анбарларынын техноложи аваданлыглары, редуксийа шябякяляри лайищяйя уйьун
işıqlanдырылmalıdır.
2.1.4 İstehsalat obyektlərinin ərazisində тozlanma mənbəyi olmamalıdır. Компрессор
сехинин йанындакы ачыг сащяляр асфалтла (бетонла) юртцлмяли вя йахуд орада от
якилмялидир.
2.1.5 İstehsalat obyektlərinin ərazisində çökmə hadisəsi baş verərsə hadisənin qarşısı
alınmalı və səbəbləri araşdırılmalıdır.
2.1.6 İstehsalat obyektlərinin ərazisində yeni bina və гурьуларын tikintisi
мцяссисянин лайищясинин вя бурахылыш актынын олмасы шярти иля, СНиП
ЫЫЫ-4-80 сянядинин tələbləriня уйьун həyata keçirilмялидир.
2.1.7 İstehsalat obyektlərinin ərazisində qurашдырылмыш təhlükəsizlik nişanları
qüvvədə olan стандартлара uyğun olmalıdır.
2.1.8 Сu kəmərлярi, kanalizasiya, qaz kəmərləri, истилик йeraltı
коммуникасийалары, kabel xətləri və онлара аид quyular онларын тяйинатыны вя
йерляшмясини билдирян фяргляндириъи нишанларла тяъщиз олунмалыдыр.
Kommunikasiya xətlərinin yerləşmə planı müvafiq sexлярдя, хидмят вя сащялярдя
сахланылмалыдыр.
2.1.9 Мцщафизя siqnalizasiyası ilə təmin edilяъяк obyektlərin, ərazi və биналарын
siyahısı щяр бир бюлмя цчцн мüəсsisisə тяряфиндян мцяййян едилмялидир.
Мущафизя сигнализасийасы иля тямин едиляъяк обйектлярин сийащысына 3 илдя
бир дяфядян эеъ олмайараг йенидян бахылмалыдыр.
2.1.10 Мцщафизя siqnalizasiyasının ишляк vəziyyətdə saxlanılması вя mütəmadi
yoxlanılması гайдасы istehsalat bölməsiня, NÖC və A хидмятиня və бюлмянин
təhlükəsizlik xidmətinə həvalə edilir.
16
 2.1.11 Ərazi və истещсалат отагларында qaz, kondensat, yağ, su sızmasıна yol
verilməмялидир. Буна нязарятин тяшкили гайдалары мцяссися тяряфиндян мцяййян
едилмялидир.
2.1.12 Ətraf mühitin çirklənməsi мянбяйи olan hər bir istehsalat meydançasına
ekoloji pasport işlənib hazırlanmalıdır (ГОСТ 17.00.04-90 цзря), щямчинин ятраф
мцщити чиркляндирян туллантыларын бурахыла билян мигдары, туллантыларын
сахланылмасы лимити Санитар-Епидемиоложи Хидмятин тялябляриня уйьун
мцяййян едилмялидир.
Hər bir müəssisə 5 ildə 1 dəfədən az olmaйараг atmosferə buraxılan zərərli
maddələrin мянбяйинин inveнtarizasiyasını həyata keçirməlidiр, атмосферя фактики
бурахылан туллантыларын гейдиййатыны апармалы, бу барядя иллик статистик
щесабат апармалы, ятраф мцщитин чирклянмясиня эюря мцвафиг гайдада
юдянишляр етмялидир.
2.1.13 Maqistral qaz kəmərlərinin yerləşdiyi ərazi və tikililər hasarlanmalıdır.
Hasarын щцндцрлцйц 2.2 m-dən az olmamalı вя saz vəziyyətdə saxlanылmalıdır.
Hasarın girişində obyektin hansı müəssisəyə, бюлмяйя aid olması və magistral qaz
kəmərлярinin istismarıda təhlükəsizlik qaydalarıна даир лазыми йазылар гейд
олунмалыdır.
2.1.14 Binaların, tikililərin, ərazilərin istismarına cavabdehliк мцяссисянин ямри
иля тяйин олунмуш sex, сащя rəisлярiнин цзяриня дцшцр.
2.1.15 Magistral qaz kəmərлярi yerləşən ərazilərdə nəqliyyat васитяляринин surəti
20 km/s-дан йцксяк olmamalıdır.
2.1.16 İstehsalat obyektlərinin вя биналарын яразисиня хцсуси texnika və nəqliyyat
васитяляринин эириш йоллары тямин едилмялидир. МГК обйектляринин (ЙГА,
ГПС, редуксийа шябякяляри вя с.) яразиси иля nəqliyyat васитяляринин щярякят
истигамятлярыны обйекти истисмар едян бюлмянин рящбярлийи тяйин етмялидир.
2.1.17 İstehsalat binaları və tikililər təyinatı üzrə istifadə olunmalı, saz vəziyyətdə
сахланылмалы və işçi heyətin саьлам вя тящлцкясиз ямяк шяраитини тямин едян
тялябляря ъаваб вермялидир.
2.1.18 Ямяля эялмиш насазлыгларын вя нюгсанларын ашкар едилмяси цчцн
бinaлара, tikiliляря və kəmərlərin dayaqlarıна ildə iki dəfə (yaz və payız фясилляриндя)
цмуми texniki baxış, еляъядя тябии фялакятлярдян (зялзялялярдян, фыртыналардан,
лейсан йаьышларындан) сонра нювбядянкянар техники бахыш keçирилməlidir.
Yoxlamanın nəticələri aktла рясмиляшдирилмялидир.
Бина вя гурьуларын йайда нязярдя тутулан təmir işlərinin həcmi йaz fəslinin
texniki yoxlaması zamanı dəqiqləşdirilməlidir, бунунла йанашы, ясаслы тямир
ишляринин щяъми нювбяти илин планына дахил етмяк цчцн
мцяййянляшдирилмялидир.
Payız mövsümünün texniki yoxlaмасы zamanı bina və tikililərin qışa hazırlıьı
yoxlanılmalıdır.
2.1.19 Tikinti konstruksiyalarında çatларын вя диэяр зядялярин ямяля эялмясиня
юлчмя цсуллары иля, mayak vasitəsi ilə nəzarət edilməli və сябябляринин aradan
qaldırılması üçün bütün tədbirlər görülməlidir.
Бцнюврялярдя вя диэяр конструксийаларда титряйишин нятиъясиндя чатлар
ямяля эялибся, онлар титряйишя давамлылыьа сынагдан кечирилмялидир.

17
 2.1.20 İstismarın биринъи или ярзиндя bina və tikililərin бцнюврясинин чюкмя
сявиййясиня nəzarət edilməlidir. Эяляъякдя бцнюврялярин вязиййятиня мцтямади
олараг, визуал цсулла, лазым эялдикдя ися юлчмя васитяси иля нязарят
едилмялидир.
2.1.21 Гаz боруларынын вя digər kommunikasiya xətləriнин иstehsalat binalarının
divarlarından keçдийи йерляр лайищяйядя нязярдя тутулан цсулларла
эерметикляшдирилмялидир.
2.1.22 Аваданлыглар йерляшян юзцллярин цзяриня йаьын, газ конденсатынын
вя диэяр майелярин даьылмасына йол верилмямялидир.
2.1.23 Бина вя гурьуларын истисмар цчцн йарарлы вязиййятдя сахланылмасы
цчцн ашаьыдакы тялябляря риайят олунмалыдыр:
- вахты-вахтында тямир ишляри апармаг;
- истещсалат отагларында вя биналарын хариъиндя ясас вя гяза ишыгландырма
системлярини ишляк вязиййятдя сахламаг;
- бору кямярляринин истилик изолйасийасынын нормал (саз) вязиййятдя
олмасына нязарят етмяк;
- мцщяндис коммуникасийаларынын ишляк вязиййятдя олмасыны тямин
етмяк;
- санитар-мяишят отагларынын санитар нормаларынын тялябляриня уйьун
олмасына нязарят етмяк.
2.1.24 Bina və tikililərin divarlarında dəlik və deşiklərin açılmasıна, layihədə nəzərdə
tutulmayan texniki avadanlıqların, qaldırıcı qurğuların quraşdırılmasıна иъазя
верилмямялидир.
2.1.25 Бина вя тикилилярин газ тящлцкяли вя газ тящлцкяли олмайан
отагларыны бири бириндян айыран диварларын вя аракясмялярин метал
конструксийаларынын коррозийадан мцдафияйси (рянэлянмяси, изолйасийасы)
нязярдя тутулмалыдыр, онларын норматив тялябляря уйьун одадавамлылыг
дяряъясини тямин едян йанмайан, кюпцклянян мастикаларла юртцлмялидир.
Мцщафизянин еффектливлийи бахыш заманы йохланылмалыдыр.
2.1.7 Аваданлыгларын фяргляндириъи рянэлянмяси ГОСТ 12.4.026-76, бору
кямярляринин ися ГОСТ 14202-69 вя ГОСТ 12.4.026-76 тялябляриня уйьун йериня
йетирилмялидир.

2.2 Qaz kəmərləri

2.2.1 Magistral qaz kəmərлярiнин, компрессор стансийаларынын (КС), йералты

газ анбарларынын (ЙГА), газ тянзимляйиъи стансиайаларын (ГТС) texnoloji
birləşmələrиндя istifadə olunan boruлар və birləşdirici detallar qüvvədə olan
standartlarын və texniki şərtлярин тялябляриня ъаваб вермялидир.
2.2.2 Мцвафиг сtandartlarын тялябляриня уйьунлуьуну тясдигляйян истещсалчы
зavodун sertifikatı və pasportu olmayan boru və birləşdirici detalların istifadəsi гяти
qadağandır.
2.2.3 MГК-nin, КС, ЙГА вя ГТС-нын техноложи бирляшмяляринин газ
боруларына texniki xidmət və təmir müvafiq xidmət, мцяссися вя йахуд бюлмя
тяряфиндян, тясдиг едилмиш plan-ъядвяля ясасян həyata keçirilмялидir.

18
 2.2.4 Qaz kəmərlərinin (дайагларын, юзцллярин, хамытларын вя с.)
бирляшмяляринин титряйишиня, erroziyaдан və korroziyayaдан йейилмяси мцмкцн
ола билян hissələrinin, газ кямярляринин диварларынын галынлыьынын, dövri olaraq,
даьыдыъы олмайан цсулларла йохланылмалыдыр. Йохламанын апарылмасы
гайдалары, dövriliyi və ишин щяъми müəssisə вя йахуд бюлмя tərəfindən мцяййян
олунмалыдыр.
2.2.5 Истисмар олунан вя йахуд ясаслы тямир олунан газ кямярляриндя гайнаг-
гурашдырма ишляри мцвафиг normativ sənədlərin тялябляриня вя газ тящлцкяли
обйектлярдя одлу ишлярин апарылмасы цзря нцмуняви Тялимата ясасян həyata
keçirilməlidir.(Ялавя 8)
2.2.6 İstismarda olan qaz kəmərлярinə qoşulma (бору айрылмаларынын вя
кечидлярин гурашдырылмасы) мüəssisənin texniki şərtinə və layihəйя uyğun
апарылмалыдыр. Бору бирляшмяляринин конструктив юлчцляри (диаметри,
диварынын галынлыьы, поладын нювц) гцввядя олан нормаив сянядлярин
тялябляриня вя лайищяйя уйьун олмалыдыр. Техники шярт олмадан бору
кямярляриня гошулма лайищяляринин ишляниб щазырланмасы гадаьандыр.
2.2.7 Истисмар просесиндя йералты газ кямярляринин, хятти щиссянин,
компрессор стансийасынын, йералты газ анбарларынын, газ тянзимляйиъи
мянтягялярин техноложи бирляшмяляринин бору кямярляриндян тутмуш мцщафизя
кранларына гядяр изолйасийа юртцйцнцн зядялянмяси вя йахуд коррозийайа
уьранмыш йерляр ашкар олдугда, ясаслы тямир ишляри апарылмалы вя йахуд
мцяссисянин ъядвялиня уйьун, конкрет истисмар шяраитиндян асылы олараг,
йенидян сынаг ишляри апарылмалыдыр.
2.2.8 Kristalhidrat tıxaclarınын ляьви üzrə işlər мüəssisənin тяртиб етдийи təlimata,
щямчинин метанолун истещсалчыдан алынмасы, нягли, сахланылмасы, верилмяси
вя истифадяси гайдалары Тялимата uyğun апарылмалıdır.

2.3 Boru kəmərляриндя гурашдырылан armaturлар

2.3.1 Бу бюлмянин тялябляри МГК-нин хятти щиссясиндя, КС, ЙГА вя ГПС-

нын газ кямярляринин техноложи бирляшмяляриндя гурашдырылан баьлайыъы,
горуйуъу вя тянзимляйиъи борукямяри арматурларына шамил едилир. Арматурлар
гурашдырмадан яввял бахышдан кечирилмялидир.
2.3.2 Ишчи тязйиги вя температуру газ нягли просесинин техноложи
параметрляриня уйьун эялмяйян баьлайыъы арматурларын гурашдырылмасы
гадаьандыр.
2.3.3 Арматурлар комплектляшдирилмиш вя ишляк вязиййятдя сахланылмалы,
техноложи схемя уйьун нюмрялянмяли, онларын цзяриндя газ ахынынын
истигамятини вя сийиртмянин ачыг-баьлы вязиййятдя олмасыны эюстярян
ишаряляр олмалыдыр. Механики интигаллы арматурларын цзяриндя ачылыб-
баьланма истигамятляри ох ишаряляри иля эюстярилмялидир. Горуйуъу
клапанларын цзяриндя тязйиги эюстярян, тянзимлямя тарихи вя нювбяти йохлама
тарихи йазылан лювщя олмалыдыр.
Мцхтялиф йерлярдя гурашдырылан горуйуъу клапанлардан газын бир шама
ютцрцлмяси (тулланмасы) гадаьандыр. Баьлайыъы арматурун горуйуъу клапандан
сонра гурашдырылмасы гадаьандыр.
19
 2.3.4 Хятти щиссялярдя вя чохшащяли кечидлярдя гурашдырылан кранларын
гяза- баьлайыъы вя хятти телемеханика системляри олмалы вя мясафядян идаря
едилмялидир.
2.3.5 Хятти кранлар газын тязйигинин крандан яввял вя крандан сонракы
нюгтяляриндя юлчцлмяси цчцн манометрлярля вя байпас системи иля тяъщиз
олунмалыдыр.
2.3.6 Арматурларын идаря едилмяси, техники хидмяти вя тямири истещсалчы-
заводун тялиматынларынын тялябляриня вя йахуд хцсуси мцяссисяляр тяряфиндян
тяклиф олунан тялябляря уйьун щяйата кечирилмялидир. Пневмощидравлик
идаряетмя системи олан кранларын щидросистемляриндя кранларын истисмары
цзря истещсалчы-заводун тялиматына уйьун вя йа мцвафиг гайдада истифадясиня
иъазя верилян ишчи майе тятбиг олунмалыдыр.
2.3.7 Баьлайыъы кранларын йаьланмасы вя эерметиклийинин бярпасы цчцн
истещсалчы-завод тяряфиндян тяклиф олунан гаты сцрткц йаьларындан вя йа
хцсуси мяъунлардан истифадя едилмялидир.
2.3.8 Идаряетмя шябякяляриня, баьлайыъы арматурларын идаряетмя
лювщяляриня (пултларына) вя диэяр гурьулара хидмяти щейятин ращат вя манеясиз
йахынлашмасы тямин олунмалыдыр. Хидмят мейданчалары тямиз вя саз вязиййятдя
сахланылмалыдыр.
2.3.9 Истисмар проссесиндя кранларын пневмощидравлик идаряетмя системиня
суйун дцшмясиня йол верилмямялидир. Сынагларын кечирилмясиндян сонра
кранын эювдясиндян вя идаряетмя системиндян су там чыхарылмалыдыр.
2.3.10 Газ кямярляринин кранларында ясасян мясафядян вя механики пнев-
мощидравлик идаряетмя цсулу тятбиг олунур. Ял иля идаряетмяйя импулс газынын
тязйиги кифайят гядяр олмадыгда вя йахуд пневмощидравлик интигал олмадыьы
щалларда йол верилир.
2.3.11 МГК-нин хятти щиссясиндя кранларын сийиртмяляринин нормал
вязиййяти ачыгдыр, шам вя даиряви (на свечных и обводных частях ) щиссялярдя
ися-баьлыдыр.
2.3.12 Хятдя крандан яввял вя сонра тязйиг бярабярляшдирилдикдян сонра
баьлайыъы кранлар (шам вя даиряви кранлардан башга-кроме свечных и обводных
кранов) ачыла биляр.
Шамларын вя даиряви хятлярин цзяриндяки баьлайыъы кранлар там ачылана
гядяр дайанмадан фырладылмалыдыр.
2.3.13 Qaz kəmərləri üzərində bağlayıcı kranların quraşdırılması, qəza halları istisna
olmaqla, rəhbərliyin icazəsi ilə həyata keçirilməlidir.
2.3.14 Баьлайыъы арматурларын тямиринин вə техники хидмятинин тяшкили
мцвафиг хидмятин ряиси тяряфиндян щяйата кечирилмялидир. Техники хидмят
цзря ишлярин щяъми истещсалчы-заводун вя ихтисаслашдырылмыш
тяшкилатларын тялиматларына ясасян мцяййянляшдирилир.
2.3.15 Арматурларын ъари тямири аидийатлы хидмят вя йа хцсуси тямир-
сазлама тяшкилаты тяряфиндян щяйата кечирилир. Кранын эювдясинин
эерметиклийинин ачылмасы вя йа сюкцлмяси иля баьлы ишлярдян башга диэяр
ишляр ъари тямир ишляринин щяъминя дахил едиля биляр.
2.3.16 Техники хидмят вя ъари тямир ишляри хидмятин техники сянядляриндя
гейдиййата алынмалыдыр. Тямирдян сонра баьлайыъы, тянзимляйиъи вя горуйуъу
20
арматурларын йохланылмасы вя сынагдан кечирилмяси актла
сянядляшдирилмялидир.
2.3.17 Арматурларын ясаслы тямириня ихтисаслашдырылмыш тямир
мцяссисяси шяраитиндя онларын ишляк вязиййятинин там бярпасы цзря ишляр
аиддир.
2.3.18 МГК-нин щяр бюлмясиндя гцввядя олан нормалара уйьун баьлайыъы
арматурларын ещтийаты сахланылмалыдыр. Ещтийат арматурлар анбарда, консер-
вляшдирилмиш вя йа мцтямади олараг тязялянян щидравлик майе иля долдурулмуш
вязиййятдя сахланылмалыдыр.
2.3.19 Хятти щиссядя вя кечидлярдя гурашдырылан кранларын
сийиртмяляринин ишляк вязиййятдя олмасы йарым илдя бир дяфядян эеъ олмайараг
йохланылмалыдыр. Мясафядян идаряетмя системли кранлар бу системля бирликдя,
комплекс шякилдя йохланылмалыдыр. Йохлама вя нятиъялярин
рясмиляшдирилмяси гайдалары мцяссися тяряфиндян щяйата кечирилмялидир.
2.3.20 Qaz kəmərlərinin xətti hissələrində yerləşən kran meydançaları щасар
дахилиндя планлашдырылмалы, qrunt вя сятщи су басмаларындан mühafizə olunmalı
və bərk örtüklə (чынгыл вя с.) örtülməlidir.
Кran meydançalarının ətrafında 5 m-dən az оlmayaн радиусда ot бичилмяли, 10 м
радиусда ися торпаг шумланмалыдыр.
Кран мейданчаларына автомобилляр вя хцсуси техника цчцн эириш йоллары
нязярдя тутулмалы, кран мейданчаларынын щасарларына эиришляр баьланмалы вя
килитлянмялидир.

2.4 Су, истилик вя газ тяъщизаты,

вентилйасийа вя канализасийа системляри

2.4.1 МГК-нин истещсалат обйектляринин истилик тяъщизаты ашаьыда

эюстярилян мянбялярдян тямин олунмалыдыр: истилийин утилизасийа
гурьуларындан, су вя бухар гыздырыъы газанхалардан, газ-щава исидиъиляриндян
вя диэяр фярди иситмя васитяляриндян.
2.4.2 Истилик шябякяляри, газанханалар вя истилик утилизя гурьулары
Азярбайъан Республикасында гцввядя олан норматив-техники сянядлярин
тялябляриня, истещсалчы-заводларын истисмар тялиматлары ясасында ишляниб
щазырланмыш истещсалат тялиматларына, бу Гайдаларын тялябляриня уйьун
истисмар олунмалыдыр.
2.4.3 Компрессор стансийаларынын истилик тяъщизаты нормал истисмар
шяраитиндя утилизя истиликдяйишдириъиляриндян тямин олунур. Бу заман
газанхана вя фярди иситмя васитяляри ишляк вязиййятдя сахланылмалыдыр.
2.4.4 Истилик шябякяляринин метал дайаг конструксийалары коррозийадан
мцщафизя олунмаг цчцн рянэлянмялидир. Рянэлямянин дюврилийи йерли
шяраитдян асылы олараг тяйин олунур.
2.4.5 Истилик шябякяляринин ашаьы нюгтяляриндя дренаж суларынын
ахыдылмасы цчцн гурьу нязярдя тутулмалыдыр. Суйун сярбяст ахыны олмадыгда
ону дюври олараг вуруб чякмяк лазымдыр. Истилик шябякяляринин щцндцр
нюгтяляриндя системдян щаваны бурахмаг цчцн вентилляр гурашдырылмалыдыр.

21
 2.4.6 Истилик шябякяси тямирдян сонра, истисмара верилмяздян яввял,
мцвяггяти чиркйыьыъыларын васитяси иля йуйулмалыдыр. Истилик шябякяси
нювбяти дяфя бир илдян сонра йуйулмалыдыр, бундан сонра чиркйыьыъылар
сюкцля биляр.
2.4.7 Щяр ил, иситмя мювсцмц баша чатдыгдан сонра истилик шябякяляриндя
насазлыгларын ашкар едилмяси вя ясаслы тямир заманы арадан галдырылмасы цчцн
онлар мющкямлийя вя эерметиклийя щидравлик сынагдан кечирилмялидир.
Тямирдян сонра истилик шябякяляри щидравлик преслямя цсулу иля
йохланылмалыдыр.
2.4.8 Истилик шябякяляри, онларын аваданлыглары 2 илдя 1 дяфядян аз
олмайараг щесаби температура сынагдан кечирилмялидир.
2.4.9 Су истилик шябякяляринин дахили коррозийайа уьрамасына шябякя
суйунун вя конденсатын анализи васитяси иля, еляъядя коррозийа
индикаторларынын мувафиг нюгтялярдя гурашдырмагла нязарят олунмалыдыр.
Истилик шябякяляринин иш режими дахили коррозийанын ямяля эялмясини
истисна етмялидир.
2.4.10 Истилик шябякяляринин ъари тямири ъядвял цзря кечирилян дюври
бахышларын, сынагларын нятиъяляриня ясасян, илдя бир дяфядян аз олмайараг
апарылмалыдыр.
2.4.11 Тямир ишляриндян сонра истилик шябякяляри йуйулмалыдыр (суйун
дуру вязиййятиня гядяр), ишчи тязйигин 25 %-ни тяшкил едян тязйигдя, лакин ишчи
тязйиг цстя эял 0,3 Мпа-дан ашаьы олмайан тязйигдя сынагдан кечирилмялидир.
2.4.12 Йай мювсцмцндя истилик шябякяляри су иля долдурулмалыдыр.
2.4.13 Кянар истещлакчылара мцгавиляляр цзря верилян истилик мцвафиг
ъищазлар васитяси иля гейдиййата алынмалыдыр.
2.4.14 Су тяъщизаты системи мцяссисянин техноложи, йаньына гаршы вя
тясяррцфат-мяишят тялябатларыны юдямяли, еляъядя истилик вя дюври су
тяъщизаты системлярини тямин етмялидир.
2.4.15 Мяишят тялябатыны тямин етмяк цчцн верилян су ГОСТ 2874-82 "Вода
питьевая" тялябляриня ъаваб вермялидир. Суйун кейфиййятиня нязарятин
дюврилийи вя цсуллары йерли санитар нязарят органлары иля
разылашдырылмалыдыр.
2.4.16 Артезиан гуйуларынын, чайларда вя эюллярдя гурашдырылан су йыьым
гурьуларынын истисмары санитар нязарят органларынын тялябляриня вя су
истифадяси шяртляриня ъаваб вермялидир.
2.4.17 Тясяррцфат-мяишят ещтийаълары цчцн истифадя олунан су чянляриня вя
су гуйуларына кянар шяхслярин йахынлашмасына иъазя верилмямялидир.
2.4.18 Су бору кямярляри, арматурлар, су тутумлары донмадан горунмалыдыр.
2.4.19 Су сахланылан чянляр илдя бир дяфя тямизлянмяли вя хлорланмалыдыр.
2.4.20 Су тяъщизаты обйектляринин хидмяти щейяти АР Сящиййя
Назирлийинин мцяййян етдийи мцддятлярдя тибби мцайинядян кечмялидир.
2.4.21 Дюври су тяъщизаты системляриндя истифадя олунан су аваданлыглары
истещсал едян заводун техники шяртляриня ъаваб вермялидир. Истилик системиндя
истифадя олунан су истилик шябякяляри вя аваданлыглары цчцн мцяййян олунан
нормалара ъаваб вермялидир.

22
 2.4.22 Дюврялямя ещтийат насосларында сийиртмяляр даим ачыг вязиййятдя,
якс клапанлар ися ишляк вязиййятдя сахланылмалыдыр.
2.4.23 Су тяъщизаты обйектляринин истисмары йерли шяраити нязяря алан
истещсалат тялиматларына ясасян апарылмалыдыр.
2.4.24 МГК обйектляринин газ тясяррцфатынын газ кямярляри вя ашаьы
тязйигли аваданлыглары «Газ тясяррцфатыда тящлцкясизлик Гайдалары»нын вя
СИТЭ вя ДМНД Аэентлийинин норматив-техники сянядляринин тялябляриня уйьун
истисмар едилмялидир.
2.4.25 Ашаьы тязйигли газ кямярляриня верилян газ компрессор
стансийаларынын техноложи ещтийаъыны тямин етмяк цчцн верилян газдан ялавя
одоризя оунмалыдыр.
2.4.26 Вентилйасийа системляринин вя гурьуларынын истисмары Азярбайъан
Республикасында гцввядя олан номатив-техники сянядлярин, бу Гайдаларын вя
тялиматларын тялябляриня ъаваб вермялидир.
2.4.27 Вентилйасийа системляри вя гурьулары саз вязиййятдя сахланылмалы,
отагларын вя ишчи зоналарын щава мцщитинин параметрляри (температур, рцтубят,
газланма, щава ахынын сцряти, щава мцбадиляси вя с.) санитар нормалара вя
техноложи тялябляря уйьун олмалыдыр.
2.4.28 Вентилйасийа системляринин вя гурьуларынын тямири, техники хидмяти
вя сынаьы план-ъядвял ясасында щяйата кечирилмяли, техники актларла
рясмиляшдирилмяли вя йахуд паспортларында гейд олунмалыдыр. Сынаг ишляри
илдя 1 дяфядян эеъ олмайараг апарылмалыдыр.
2.4.29 Вентилйасийа аваданлыгларынын истисмар вязиййятинин гейд едилмяси
цчцн паспорт вя йа журнал ачылмалыдыр. Щяр нювбядя 1 дяфядян аз олмайараг
гурьуларын сазлыьы йохланылмалы вя нятиъяляр журналда гейд олунмалыдыр.
Насазлыг ашкар едилдикдя дярщал арадан галдырылмалы, сех ряисиня вя
диспетчеря бу барядя мялумат верилмялидир.
2.4.30 Партлайыш тящлцкяли отагларда, ишчи щейятин орада олуб
олмамасындан асылы олмайараг, вентилйасийа системи, гяза щаллары истисна
олмагла, даим ишлямялидир.
2.4.31 Соруъу гяза вентилйасийасы щаванын тяркибиндя ААГЩ-нин
(алышманын ашаьы гатылыг щядди) 15-20% гядяр йанар маддяляр олдугда
автоматик ишя дцшмялидир. Онун яли иля ишя салынмасы цчцн отаьын хариъиндя,
ясас эиришя йахын йердя ишясалма гурьусу олмалыдыр.
2.4.32 Соруъу системин сяринкеши ишлямядикдя хябярдаредиъи
сигнализасийа ишя дцшмяли вя тяйин олунан отагда сяс вя ишыг сигналлары
верилмялидир.
2.4.33 Сяси вя титряйиши азалдмаг цчцн вентилйасийа аваданлыглары хцсуси
юзцл цзяриндя гурашдырылмалыдыр.
2.4.34 Туллайыъы вя щавайыьыъы шахталарын бирэя йерляшмяси (гуйу,
дирякляр) санитар нормалара уйьун йериня йетирилмяли, ишлянмиш щаванын
сорулмасы истисна олунмалыдыр. Бу щалда йерин топографийасы, кцляйин
истигамяти, вентилйасийа олунан бинанын цфцрцлмя дяряъяси, биналар
арасындакы мясафя нязяря алынмалыдыр.
2.4.35 1-ъи вя 2-ъи дяряъяли тящлцкяли зярярли маддялярля (мясялян, ъивя) иш
апарылан отагларын айрыъа вентилйасийа системи олмалыдыр
23
 2.4.36 Бир нечя партлайыш тящлцкяли отаьын щава соруъулары иля
бирляшдирилмяси гяти гадаьандыр.
2.4.37 Истещсалат обйектляринин канализасийа системляри СНиП 2.04.03-85
"Канализация. Наружные сети и сооружения" тялябляриня ъаваб вермялидир.
Канализасийа системляри вя аваданлыглары сынагдан кечирилмяли вя мцвафиг
гайдада истисмара гябул едилмялидир.
2.4.38 Истещсалат, йаьыш вя мяишят суларынын ахыдылмасы цчцн норматив-
техники сянядлярин тялябляриня уйьун канализасийа системи нязярдя
тутулмалыдыр.
2.4.39 Истещсалат, йаьыш канализасийасы шябякяляриндя гуйулар вя
щидравлик сцрэцляр олмалыдыр. Истещсалат канализасийасы гуйулары баьлы
сахланылмалы вя даим низамланмалыдыр.
2.4.40 Гуйуларынын щидравлик сцрэцляри дцзэцн гурашдырылмайан вя йа
сцрэцляри олмайан канализасийа системинин истисмары гадаьандыр.
2.4.41 Тяркибиндя газ конденсаты, нефт мящсуллары вя зящярли маддяляр олан
чиркаб сулар канализасийа системиня ахыдылмаздан яввял локал тямизляйиъи
гурьуларда йыьылмалы, зярярсизляшдирилмяли вя тямизлянмялидир.
Локал тямизляйиъи гурьулар ишляк вязиййятдя сахланылмалы вя тялимата
уйьун истисмар едилмялидир.
2.4.42 Газ, истилик, су тяъщизаты, вентийасийа вя канализасийа системляринин
техники вязиййятиня мясулиййят бюлмя цзря верилян ямря ясасян, мцвафиг сех,
сащя, хидмят, бригада рящбярляринин цзяриня дцшцр.

2.5 Обйектлярин вя гурьуларын мцщафизясинин тяшкили

2.5.1 МГК обйектляринин яразисиня газ кямярляри системинин истисмары цзря

техноложи режимин позулмасына сябяб олан кянар шяхслярин иъазясиз дахил
олмасынын гаршысыны алмаг мягсяди иля МГК обйектляри мцщафизя щасарлары
вя мцщафизя сигнализасийа системляри иля тяъщиз олунмалыдыр.
2.5.2 Мцщафизя системинин структуру (физики мцщафизя, эиришя нязарят,
мцщафизя сигнализасийасы, телевизийа васитяси иля мцшащидя вя с.), онларын
конфигурасийасы, тяркиби вя техники характеристикасы обйектин тяйинатындан,
иш режиминдян, обйектин йерляшдийи яразинин оператив шяраитиндян вя
АРДНШ-нин мцщафизя хидмяти иля разылашдырылмасындан асылыдыр.
2.5.3 МГК обйектляринин яразиси вя гурьулары цчцн щасарлар дямир-бетон
панеллярдян вя йахуд сексийалы метал тордан гурашдырылмалыдыр.
2.5.4 Яразийя кянар шяхслярин щасардан дахил олмасынын гаршысыны алмаг
цчцн щасарын периметри бойу мцщафизя сигнализасийа системи
гурашдырылмалыдыр. Истещсалат отагларына эиришя нязарят цчцн обйект дахили
мцщафизя сигнализасийа системляри тятбиг олунмалыдыр.
2.5.5 Мцщафизя системляри иля ашаьыдакы обйектляр тяъщиз олунмалыдыр:
- хятти щиссядя:
кран мейданчалары;
йерцстц кечидляр;
тямизляйиъи гурьуларын гябул-бурахылыш говшаглары;
газ юлчц стансийалары;
24
 -компрессор, газ сойутма вя газ пайлама стасийаларында:
яразинин цмуми щасарланмасы;
компрессор стансийаларынын ишя гошма шябякяляри;
- йералты газ анбарларында:
идаряетмя говшагларынын щасарланмасы;
газпайлайыъы мянтягяляр.
2.5.6 Мцщафизя сигнализасийасынын датчикляриндян вя гурьуларындан
верилян щяйаъан сигналлары ашаьыда эюстярилян обйектлярдя йерляшян мялумат
пултуна дахил олмалыдыр:
- тяйин олунмуш гаровул щейяти олан гаровул отаьында;
- нювбятчи щейят олан нювбятчи отагларында;
- автоматик режимдя ишляйян бюлмянин ян йахын диспетчер пултуна.
2.5.7 Щяйаъан сигналыны алдыгдан сонра диспетчер вя йа нювбятчи щейят
бюлмя рящбяри тяряфиндян ишляниб щазырланмыш вя мцяссися рящбяри
тяряфиндян тясдиг едилмиш вязифя тялиматына уйьун щярякят етмялидир.
2.5.8 Мцщафизя сигнализасийа системинин гурашдырылмасы, сазлама-
ишясалма вя техники хидмят цзря ишляр мцвафиг лисензийасы олан
ихтисаслашдырылмыш тяшкилатлар тяряфиндян щяйата кечирилир.
2.5.9 Мцщафизя сигнализасийа системинин ъари техники истисмарыны НЮЪ
вя А хидмяти иля структур бюлмянин мцщафизя хидмяти бирэя щяйата кечирир.

Бюлмя ЫЫЫ. Magistral гaz kəmərlərinin (MQK) xətti hissəsinin istismarı və

təhlükəsizlik tələbləri

3.1 Ümumi tələblər

3.1.1 MQK-nin xəttи hissəsinin obyektləri Азярбайъан Respublikaсында qüvvədə

olan тикинти норма вя гайдаларын, «Texniki təhlükəsizlik haqqında», «Qaz təchizatı
haqqında» Azərbaycan Respublikasınin Qanunlarının, bu Qaydaların və digər normativ-
техники sənədlərin tələbləri nəzərə alınмагла istismar олунур.
3.1.2 Mühafizə zonasında, о cümlədən, kənar təşkilatlar tərəfindən эюрцлян işlər
«Texniki təhlükəsizlik haqqında», «Qaz təchizatı haqqında» Azərbaycan Respublikası
Qanunlarının, Nazirlər Kabinetinin 21 iyun 1999-cu ил tarixli, 103 nömrəli «Qaz
təchizatında mühafizə zonaları və təhlükəsizlik tədbirləri Qaydaları»nın və digər normativ
aktlarının tələblərinя риайят етмякля aparılmalıdır.
3.1.3 Baş qurğuların istismarı müvafiq texnoloji reqlamentlərə riayət etməklə həyata
keçirilməli və onlar дövlət нəzarət orqanlarının təsдiq etdiyi Qaydaların və digər
normativ-техники сянядлярин tələblərinə cavab verməlidirlər.
3.1.4 Baş qurğulardan MQK-nə verilən qazın keyfiyyəti qüvvədə olan Dövlət və
Dövlətlər arası standartların, digər normativ-техники сянядлярин tələblərinə cavab
verməlidir.
Qazın tərkibində sulfiд birləşmələri (hidrogensulfidin) mövcud olduğu halda baş
qurğu obyektlərində istehsalatın yerli xüsusiyyətlərini əks etdirən, müvаfiq qaydada təsдiq
25
edilmiş, xüsusi təlimatlarla müəyyən olunmuş və Азярбайъан Respublikaсынын гцввядя
олан норматив-техники сянядлярин тялябляриня cavab verən təhlükəsizlik tədbirləri
görülməlidir.
3.2 Yeraltı qaz kəmərləri

3.2.1 MQK-иn istismarı «Qaz təchizatı haqqında» Azərbaycan Respublikasının

Qanunun, «Qaz təchizatında mühafizə zonaları və təhlükəsizлик tədbirləri Qaydaları»nın,
bu Гaydaların və digər normativ-техники sənədlərin tələblərini yerinə yetirməklə
aparılmalıdır.
3.2.2 MQK обйектлярини istismar edən müəсsisələr boru kəmərlərinin texniki
vəziyyətinə нязарят етмялидир:
-qaz kəmərlərinin rabitə və elektirik ötürücü xətlərinin, digər xətti qovşaqların və
qurğuların texniki təhlükəsizlik təлябlərinə cavab verməсиня;
-qaz sızmasının yaranmasına;
-xəttи щиссянин трассында fərqləndirici nişanların олмасына вя вязиййятиня;
-мühafizə zonalarında işlərin aparılmasına;
-MQK-nиn mühafizə zonasında, həmçinin yaşayış məntəqələri, yollar, bina və
qurğulara qədər normativ məsafələrлə məhdudlaşdırılan zolaгларда icazəсиз işlərin
апарылмасына вя aşkar edilməsiня;
-mühafizə zonalarıнda keçirilmiş yoxlamadan sonra dəyişiklərin olmasına nəzarətин
щяйата кечирилмясиня.
3.2.3 MQK üçün müəсsisə tərəfindən 2 (iki) nüsxədən ibarət xüsusi pasport tərtib
edilməlidir. Pasport nüsxələrinə boru kəmərlərinin hissələri, boruların poladının növц və
çeşidi, quraşdırılmış bağlayıcı, tənzimləyici və digər qurğuların göstərildiyi icra sxemi
əlavə edilмялидir. Pasportun bir nüsxəsi «Азяригаз» ИБ-нин Магистрал Газ
Кямярляри Истисмары Идарясиндя (МГКИИ), ikinci nüsxə isə qaz kəmərinin istismarı
ilə məşğul olan fiziki və ya hüquqi şəxsdə saxlanılır. Qaz kəmərinin pasportunda edilən
dəyişiklər hər üç nüsxədə eyni vaxtda qeyd edilməlidir.
3.2.4 MQK-nin istismarınin və texniki vəziyyətinin гцввядя олан норматив-техники
сянядлярин tələblərinə uyğunluğuna, MQK Xİİ-nin (magistral qaz kəmərlərinin xətti
istehsalat idarəsinin) rəisi cavabdehdir.
3.2.5 MQK-nin xətti yollarında (trasında) və onun qollarında aşağыdakı гурьу вя
аваданлыглар qurашдырылмалыдыр:
-qaz kəmərinin xətti yolunun (trasının) düz yerlərində 300-500 m-dən gözlə görünmə
hüdudlarında və dönmə bucaqlarıнda, MQK-nыn kilometrajını və boruların faktiki
dərinliyini göstərməklə, 1,5÷2m hündürlüyü olan dəmirbeton sуtunlar qoyulmalıdır;
- MQK-nin xətti yolunun (trassını) təsbit etmək üçün dəmirbeton sуtunların yerinə
katod mühafizəsinin nəzarət ölçü cihazların sуtunlarından istifadə etmək olar;
- MQK-nin xətti yolu boyunca hava rabitə xətləri keçdikdə, qaz kəmərinin yolunun
təsbiti üçün üzərində kilometraj, kəmərin dərinliyi və rabitə dirəyinin oxundan qaz
kəmərinin oxuna qədər məsafə göstərilməklə, rabitə dayaqlarından istifadə etmək olar;
- MQK-nin xətt yolu (trassını) təsbitinin nişanları (kilometrаж və katod sуtunları)
narıncı rənglə rənglənməlidir;
- MQKXİİ və ayrı-ayrı xətt baxıcıları tərəfindən xиdmət olunan hissələr arasında
MQK-nиn sərhəd nişanları qoyulmalıdır;

26
 - sualtı keçidlərdə (dyukerlərdə) mühafizə zonasının hər iki tərəfindən MQK-nin və
sualtı rabitə kabeлlяриinin oxundan 100m məsafədə işarə nişanları qoyulmalıdır;
- MQK-nиn bütün kateqoriyalı avtomobil yolları ilə kəsişmə yerlərində DYP ilə
razılaşdırılmış, MQK oxundan müəyyən məsafələrdə nəqlиyyatın щярякятини qadağan
edən yol nişanları qoyulmalıdır.
3.2.6 MQK-nиn fərqləndirici nişanlarının qoyulması MQK-nı istismar edən
müəсsisənin topaq istifadəçisi (sahibkarı) ilə birgə tərtib etdiyi aktla sənədləşdirilməlidir.
3.2.7 MQK-nыn çay və yarğanlardan keçidləri boru kəmərinin üstü ilə keçməyi
isтisna edən çəpərlə təchiz olunmalıdır.
3.2.8 Dövlət meşə fondunun toрpaqlarından keçən MQK-nиn xəttи щиссясинин
trassı kənar qaz kəməri oxundan hər bir tərəfə 3m olmaqla, vaxtaşırı kolларdan
təmizlənməli, təhlükəsiz və yanğınдан mühafizə олунмуш vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
3.2.9 İstismar zamanı MQK-nиn xəttи hissəsi piyada, suvari, maşınla və ya təyyarə
ilə yoxlanılmalıdır. Bu dövri yoxlama və yoxlamanın həcmi MQK-nиn xətti hissəsinin
xidmət və mühafizəsini təmin edən xətt baxıcıları üçün normativlərя və xidmət
normalarına уйьун olaraq, MQK Xİİ-də tərtib edilmiş və «Азяригаз» ИБ-нин
рящбярлийи tərəfindən təsдiq edilmiş cədvəllə müəyyənləşdirilir.
3.2.10 MQK-nиn bütün dərəcəli avtomobil yollarından keçidləri ildə bir dəfədən az
olmayaraq yoxlanылmalı, sorucu şamdan götürülmüş hava nümуnəsiнин анализи
апарылмалыдыр.
3.2.11 MQK Xİİ-nin ряиси MQK-nиn istismarı заманы baş vermiş hadisəni,
baxıcılar tərəfindən aşkar edilmiş nasazlıqlarы və ya pozuntuları xüsusi jurnalda qeyd
етмяли вя aradan qaldırılması цзря təcili tədbirlər görмялидир.
3.2.12 MQK-nиn istismarынda baş vermiş qəzaларın nəticələrinin aradan
qaldırılması, təhlükəsizliyin təmin edilməsi, ətraf mühitin qorunması və qəzanın
səbəblərinin aşkar edilməsi MQK Xİİ-нин рящбярлийи tərəfindən Azərbaycan
Respublikasında гцввядя олан olan qanunvericiliyə və bu Гaydaların tələblərinə əsasən
həyata keçirilməlidir.
3.2.13 Təbii fəlakət nəticəsində qaz kəmərinин və onun xətti hissəsinin qurğularınын
zəдялянмяси ehtimalı olдугда, еляъядя qaz kəmərindən və yaxud qurğudan qazın sızması
aşkar olduгда, MQK-nиn növbədənkənar yoxlanылması və müayйиnəsi keçirilməlidir.
3.2.14 Çay, arx və qановлардан keçidlərdə qaz kəmərləri yuyulub aparılma və
zədələnmə hallarından мцщафизя олунmalıdır.
3.2.15 MQK Xİİ-nin bütün xətti istismar sahələrində qəza-təmir nəqliyyatının
yerləşdiyi yerlərdəн газ кямяри trassınын bütün сащяляриня эедян йолларын maрşrut
sxemləri tərtib olunmalı, bu sxemlər dispetçerdə və qəza-təmir nəqliyyat vasitələrində
saxlanılmalıdır.
3.2.16 Magistral qaz kəmərinin xətti щиссясинин трассынын yoxlanılması zamanı
xətt baxıcısının, xidmət briqadasının hərəkətлярi, meteoroloji şərait, sel, sürüşmə və
xətdəki digər amillər (maneяlər) nəzərə alınmaqla, mövcud marşrut xətləri иля həyata
keçirilмялидир.
3.2.17 Qaz kəmərinin xətti щиссясинин трассына çıxarkən xətt baxıcılar briqadaları
iqlim və meteoroloji şəraitə uyğun olaraq, qida və su ehtiyatı, mühafizə və ilk tibbi yardım
vasitələri, habelə MQKXİİ-нин рящбярлийи və ya dispetçerи ilə əlaqə сахламаг üчün
rabitə vasitələri ilə təmin edilməlidirляр.

27
 3.2.18 Yoxlama və müaйyinə üçün xətt baxıcılarıнын və xidmət briqadalarınын
kəmərлярin xətti щиссясинин трассына çıxması və xətdən qayıtmaсы, onların nəzarət
məntəqələrinə, xüsusи иля ялверишсиз iqlim şəraiti olan sahələrə getməсi və oradan
qayıtmaсı MQK Xİİ-нин rəhbərliyiнин xüsusi sərancamы иля qeydiyyata alınıb nəzarət
edilməlidir.
3.2.19 Heyətin müəyyən edilmiş vaxtda nəzarət məntəqəsinə gəlmədiyi və yaxud
onunla əlaqə olmadığı halda MQKXİİ рящбярлийи heyətin axtarıшы və lazımi yardım
göstərilməsi üçün tədbirlər görцлməlidir.
3.2.20 Əgər yoxlama zamanı qaz kəmərinin эermetikliyinin pozulması və digər
təhlükəli vəziyyət aşkar edilərsə, təhlükəli sahə müvafiq təhlükəsizlik nişanları
гурашдырылmaqla çəpərə alınmalıdır. Bu halda MQK Xİİ-nin рящбярлийиня və ya
dispetçerə dərhal məlumat verilməlidir.
3.2.21 MQK Xİİ-nın рящбярлийиня və ya dispetçerə qəza və ya təhlükə haqqında
məlumat verildikdən sonra aşağыdakı işlər görülməlidir:
-qazın sızdığı yerə yaxın olan yol sahəsində nəqliyyatın dolayı hərəkətini təşkil
etmək, lazım olan hallarda hərəkəti dayandırmaq;
-daha təhlükəli yerlərin yaxınlığında, xüsusи иля gecə vaxtı, təhlükə barədə
xəbərdarlıq etmək və təhlükəli sahəyə insanların, nəqliyyat vasitələrinin və heyvanların
daxil olmasının qarşısını almaq məqsədi ilə növbətçi postlar təşkil etmək;
-dəmir yolu nəqliyyatı üçün təhlükə yarandığı halda, qatarların hərəkətinin müvəqqəti
dayandırılması üçün tədbirlər görmək.
3.2.22 Lazım olan hallarda MQK Xİİ-nin рящбярлийинин nümayəndəsi təhlükə
barədə yerli Иcra Щakimiyyəti və Бələdiyyə orqanlarını, bu sahələrin yaxınlığındakı
təşkilatları və yaşayış məntəqələrinin sakinlərini xəbərdar etməlidir.
3.2.23 Qəza yerinə gəldikdən sonra iş rəhbəri mühafizə vasitələrinin,
çəpərlənməлярin, təhlükəsizlik işarələrinin mövcudluğunu yoxlamalı, lazım gəлдикдя,
növbətçi postlar təşkil etməli, texniki vasitələri qəza yerindən kənar, təhlükəsiz məsafədə
yerləşdirməli və MQKXİİ-nin рящбярлийи ilə əlaqə yaratmalıдыр.
3.2.24 Magistral qaz kəmərlərinin qurğu və armaturlarında olan nasazlıqların ləğv
edilməsiндя odlu və qaz təhlükəli işlərin aparılması tələb олунурса, işlərin təhlükəsiz
görülməsi bu Гaydaların tələblərinə uyğun olaraq həyata keçirilməlidir (Ялавя 8).
3.2.25 Magistral qaz kəmərlərində çat, tam korroziyaya uğramış zədələnmələrdən və
boşluqlardan qazın sızmasının aradan qaldırılması üçün “döymə” (döyüb pərçimləmə)
üsulundan istifadə etmək qadağandır. Ayrı-ayrı hallarda MQKXİİ-nin rəhbərliyinин
icazəsi ilə bandaj (çənbər) və digər qurğuların müvəqqəti qurulmasına icazə verilir.

3.3 Dayaqlar üstündə çəkilən qaz kəmərləri

3.3.1 Dayaqlar üstündə çəkilən MQK sahələri, MQKXİİ-nin rəhbərliyi tərəfindən

təsдiq edilmiş cədvələ uyğun olaraq vaxtaşırı yoxlanılmalıdır.
3.3.2 MQK-нин dayaqlar üstündə yerləşən hissələrinin və asmalarının formasının
dəyişdirilməsi (sallanması) yol verilə bilən həddi aşаrsa, dayaqların və asmaların
vəziyyətini müvafiq tənzimləmə ilə дцзялтмяк lazımdır.
3.3.3 Bərk, buzlu, qabaran suxurlu və bataqlıq olan sahələrdə torpaьın temperaturуна
və qaz kəmərlərinin vəziyyətinə nəzarət təşkil edilməlidir. Qaz kəmərinin hündürlüйц
cədvəl üzrə, iki ayda bir dəfədən az olmaйараг ölçülməlidir.
28
 3.3.4 Qaz kəmərinin korroziyaya qarşı örtüyü zədələndikdə dərhal bərpa edilməlidir.
3.3.5 Qaz kəmərinin yüksək gərginlikli hava elektrik ötürücü xətləri ilə kəsişdiyi
yerlərdə yüksək gərginliкли elektrik хяттинин kəmərин цстцня düşməsi təhlükəsindən
mühafizə edən qurğular нязярдя тутулmalıdır.
3.3.6 Qaz kəmərlərinin üstündə yerləşdirilən avadanlıq və mexanizmlər vasitəsi ilə
onun səthinin təmizlənməsi və izolə örtüyünün çəkilməsi, bu qaz kəməri sahəsinin qazdan
azad edilməsi və digər sahələrdən ayrılmasından sonra həyata keçirilмялидир.
3.3.7 Qaz kəməri dayağının ayrıca olaraq dəyişdirilməsi (və ya təmiri) zamanı,
dəyşilən (və ya təmir edilən) dayaqdan 2 m-dən çox olmayan məsafədə müvəqqəti dayaq
qoyulmalıdır.
3.3.8 МГК-нин хəttи щиссясинин trassы boyunca qaz kəməri dayaqlarına 10m –dən
yaxın məsafədə nəqliyyat vasitələrinin və mexanizmlərin щярякяти qadağandır.
3.3.9 Təmir vaxtı MQK-нин üzərindən maşınla keçməк цчцн xüsusi,
qurашдырылмасы qaz kəməri ilə bağlı olmayan keçid vasitəsi ilə icazə verilir.
3.3.10 Kəmər üzərindəki keçidин qurашдырылмасында onун цстц иля щярякят
едян maşın və mexanizmlərin maksimal çəkisi nəzərə alынmaлıdır. Keçidя дцшян
аьырлыьын yol verilə bilən щядди keçiddə qurашдырылмыш xüsusi yol nişanında
эюстярилмялидир.
3.3.11 Boran və ya duman vaxtı, görünmə məsafəsi 10 m-dən aşağı olduqda, газ
кямяринин trassы boyunca nəqliyyat vasitələriнин və mexanizmlərin щярякяти
qadağandır.
3.4 Tуnellərdə yerləşən qaz kəmərləri

3.4.1 Tуneldə yerləşən qaz kəmərляринdə işlərin təhlükəsiz aparılması цзря xüsusi
təlimat ишляниб щазырланмалыдыр.
3.4.2 Tуnelin girişində, görünən yerdə təhlükəsizlik nиşanı və “Кənar şəxslərin daxil
olması qadağandır!”, “Partlayış təhlükəsi var” sözləri yazılmış plakatlar asılmalıdır.
Tуnelin girişinə 50 m qalmış “Siqaret çəkmək və оддан истифадя етмяк qadağandır!”
sözləri yazılmış təhlükəsizlik плакатлары qoyulmalıdır.
3.4.3 Tуnelin tağları saz vəziyyətdə olan şəbəkəli qıfılla bağlanmış çəpərləmə ilə
təchiz olunmalı, qıfıllarıн açarları ян yaxınда olan xətt baxıcısıнда, XİX-нин rəisi və
MQK Xİİ-nin növbətçiсиндя və ya dispetçerində olmalıdır.
3.4.4 Qaz kəməriнин səthində və ya tуnelin divarında, bilаvasitə qaz kəmərinin
üstündə, hər 20 m-dən bir açıq rənglə, üzərində tуnelя giriş və çıxış məsafələri qeyd
олунан köndələn nişanlar vurulmalıdır.
Tуneldə məsafə nişanları kəsиrlə (sürətdə-tуnelin girişindən məsafə və qaz
hərəkətinin istiqaməti üzrə ox, məxrəcdə-tуnelin çıxışındaн məsafə) qeyd olunмалыдыр.
3.4.5 Tуnellərdə yoxlama və təmir işləri qaz və odлу işlərin aparılması
тялиматынын, bu Qaydaların tələblərinə əsasən xüsusi тялиматландырылмыш və
bilikləri yoxlanılmış, eləcə də bu işlərə buraxılышы олан şəxslər yerinə yetirməlidir.
3.4.6 Tуnelin və qaz kəmərinin yoxlanılmasından əvvəl, tünelin girişində giriş tağları
qarşısındakı meydançalara və orada yerləşən qaz kəməri kompensatorlarının üzərinə daş
və qaya qırıntılarının düşməsi ehtimalını müəyyən etmək üçün, qaya yamaclarına
baxılmalıdır. Yoxlama nəticələrinə əsasən daş və qaya qırıntılarının təhlükəsiz
kənarlaşdırılması üçün tədbirlər görülməlidir. Yoxlamaların nəticələri aktla
sənədləşdirilməlidir.
29
 3.4.7 Tуneldə qazın mövcudluğuna nəzarət edildikdən sonra, tуnelə giriş üçün
izoləedici əleйhqazла, partlayışдан мцщафизяли akumмulyatorlu çıraqlarla təchiz
едилмиш, iki nəfərdən az olmayan qrupa icazə verilir.
3.4.8 Tуnelin havasında zərərli maddələrin ümumi miqdarının qatыlıq həddi
YVBQH-dən aşağı olduğu halda, tunelə izoləedici əleйhqazsız daxil olmaq olar.
3.4.9 Qaz kəmərinə nəzarət zamanı tуnelin içərisində qazın mövcudluğu hər 50m-dən
bir yoxlanılmalıdır.
Havanın tərkibində zərərli maddələrin miqdarı YVBГH-dən artıqdırsa, sonrakı
yoxlamalar qaz təhlükəli iş kimi aparılmalıdır. Bu halda qaz kəmərindəki təzyiq,
yoxlanılan sahədə istismarın sonuncu ili ərzində qeydə alınmış maksimal işçi təzyiqin ən
azı 30%-ня qədər azaldılmalıdır.
3.4.10 İnsanların tуnelin içərisində uzun müddət olduğu halda, hava mühiti vaxtaşırı,
saatda bir дяфядян аз олмайараг yoxlanılmalıdır.
3.4.11 İnsanların tуnelin iчərisində olduğu bütün müддят ərzində girişlər hər iki
tərəfdən açıq olmalıdır.
3.4.12 Tуnelin içərisində insanların olduğu müddət ərzində, izoləedici əleyhqazlar (o
cümlədəн, azı bir ədəd ehtiyat üçün) qazы təyin edян cihaz, dərman qutusu, xərək,
partlayışдан мцщафизяли, akkumulyatorlu çıraqlar və digər lazım olan ləvazimatla təchiz
olunmuş, ən azı iki nəfər tуnelin girişində növbədə olmalıdır. Xilasetmə qrupunun
sərancamında XİX-nin dispetçer ilə əlaqə vasitələri, avtomobil və ilk tibbi yardım
vasitələri olmalıdır. Tуnelin girişində yerləşən qrupun tərkibində, XİX-nin dispetşer ilə
əlaqə saxlayan növbətçi olmalıdır. Xilasetmə qrupu tуnelin xaricində, girişdən kənarda
olmalıdır. Xilasetmə qrupunun üzvləri xilasetmə işlərini, o cümlədən zərərçəkənlərin
tуneldən çıxarılması üsullarını, boğulma, yanma, sınıq halları olduqda ilk tibbi yardımын
göstərilməsini баъармалыдырлар.
3.4.13 Xilasedicilər туneldə olanlarla radio, telefon, səs və ya şərti işarələrlə fasiləsiz
əlaqə saxlamalıdırlar. Əlaqə pozulduqda, xilasedicilər orada qalan insanlara yardım
göstərməlidirlər.
3.4.14 Tуnelin havasında qazın mövcudluğu, AAQH-dən 20%-дян чохдурса,
yoxlama dayandırılmalıdır. Гaz kəməriнин туneldəki hissəsinə qazın verilməsi
dayandırılmalı, içərisindəki təzyiq ən azı 50%, lazım olan hallarda isə atmosfer təzyiqinə
qədər endirilməlidir. Tуnelin havasında qazın qatыlığı AAQH-dən 20% aşağı salındığı
halda, yoxlama davam etdirilə bilər. Bu halda tуnelin təbii вя sünи havadəyimşə qurğuları
işя салынмалыдыр.
3.4.15 Tуneliн içində yerli uçqunların və suxur sularının axmasının aradan
qaldırılması, tуnelин divarı və qübbələrin təmiri üzrə işlərin aparılması xüsusi tərtib
edilmiş plan цзря, dağ-мядян işlərinin aparılmasına dair təlimatların əsasında həyata
keçirilməlidir.
3.4.16 Tуnelin içində iş zamanı bu işləрля bilаvasitə məşğul olan və ya işin
aparılmasına nəzarət edən heyət ola bilər.
3.4.17 Qaz kəməriнин səthinin təmizlənməsi və rənglənməsi tуneldəки hava axınının
əks istiqamətində həyata keçirilмялидир.
3.4.18 Qaz kəməri üzərində odlu işlər, tunelin hər iki tərəfindən xaricdə yerləşən xətti
armaturların qovşaqları arasında olan hissə qazdan azad edildikdən və magistraldan там
ayrılдıqdan, eləcədə qazın щавада qatılıq həddi yoxlanıldıqdan sonra aparılmalıdır.

30
 Ayırıcı xətti armatur bağlandıqdan sonra kifayət qədər kip olmazsa, təmir olunan
hissə ilə birgə qonşu (nasaz armaturdan sonrakı) hissə də bağlanmalı və qazdan azad
edilməlidir.
3.4.19 Eyni vaxtda tunelin iki nöqtəsində odlu işlərin aparılması qadağandır.
3.4.20 İş sahəsində karbohidrogen qazlarınын toplanması AAQH-dən 20%-дян
чохдурsa, tunelin içində odlu işlər dayandırılmalıdır. Qazın sızdığı yerlər aşkar olunмалы,
qaz сызмасы aradan qaldırılıqdan sonra işlər davam etdirилмялидир.

3.5 İstismarın təşkili

3.5.1 MQK-нин xətti hissəsinin istismarına texniki və metodik rəhbərlik MQK

idarəsinin rəisiнин мцавини və истисмар цзря texniki isteщsalat şöbəsinin бирэя
fəaliyyəti ilə aparılmalıdır. Texniki və инзибати rəhbərliйи qaz kəmərinin bölmə sahələri
üzrə xətti istismar xidmətiнин (XİX) rəisi щяйата кечирир. МГК-нын хятти
щиссясиндя апарылан ишляря рящбярлийи ХИХ-нин (Xətti istismar xidməti) ряиси
рящбярлик едир.
3.5.2 MQK-нын хətti щиссясинин вя онун цзяриндя гурашдырылан
аваданлыгларын istismarы цзря ясас бюлмя - Xətti Иstismar Хidmətiдир (XİX). Yerli
şəraitdən və qaz kəmərlərinin texniki vəziyyətindən asılı olaraq MQKИ-nin rəhbərliyi
tərəfindən digər təşkilati-istismar вя хидмят formaсы тятбиг едиля биляр.
3.5.3 XİX-и xətti hissəнин, avadanlıгларын вя механизмлярин вахты-вахтында
техники хидмятини вя тямирини щяйата кечиряряк, etibarlı və təhlükəsiz istismarыны
тямин етмяли, няглиййат васитяляринин вя mexanizmlərin işə hazırlığını, ehtiyyat вя
гяза щаллары цчцн нязярдя тутулан боруларын, аваданлыгларын, материалларын
тяляб олунан сайда saxlanılmasıны, гяза баш вердикдя вя йа аваданлыгларын
сырадан чыхмасы щалларында qısa zamanda aradan qaldırılmasıны, qaz kəmərlərinin
вя aваdanlıqların эermetikliyinя нязаряти, ətraf mühitin çirklənməsiнин гаршысынын
алынмасыны щяйата кечирмяли, tikintisi başa çatmış qaz kəmərinin istismara qəbulunda
iştirak etməli, vaxtı-vaxtında texniki sənədləşdirmə və hesabat апармалыдыр.
3.5.4 XİX-nin sturuktur bölməsinə istismar-təmir məntəqəsi və istehsalat sahəsi
daxildir. Иstismar-təmir məntəqəsi мüəсsиsə rəhbərinin əmri ilə тяшкил олунур, sərbəst
və yaxud istehsalat sahəляринин rəisляринин texniki-инзибати rəhbərliйи алтында
fəaliyyət эюстяря биляр. Бу щалда XİX-nin rəisi bilаvasitə istismar-təmir məntəqəsinə,
ümumi rəhbərliyи isə istismar sahəсиnin rəisi щяйата кечирир.
3.5.5 XİX-nin rəisinin вязифяляри вя məsuliyyəti мцяссися тяряфиндян
ишлянилмиш, мцвафиг бюлмялярля разылашдырылмыш вя müəсsisə rəhbəri
tərəfindən təsдiq edilmiş ХИХ-нин Ясаснамясиня əsasян мцяййянляшдирилир.
3.5.6 Гaz paylama sitansiyalarının (QPS), хятт бахыъыларынын евляринин, гяза-
тямир мянтягяляринин истисмары, тямири вя техники хидмяти XİX-i tərəfindən
aparılmalıdır.
3.5.7 Нəzərdə tutulan texniki xidmət və təmir işlərи системиндян асылы олараг,
XİX-nin tərkibinə еlektrokimyəvi mühafizə, NÖC və A васитяляри və telemexaniка
bölmələri və yaxud mütəxəsisləri daxil edilə bilər.
3.5.8 Qaz paylama stansiyalarında (QPS) qaz kəmərinə metanlolun tökülməsi və
saxlanılması XİX tərəfindən, müvafiq qaydada təsдiq edilmiş təlimata уйьун həyata

31
keçirilməlidir. Metanolu çənə oradan isə qaz kəmərinə süzülməsi baş mühəndisин və ya
dispetçerin sərancamı ilə təyin edilmiş şəxsin xüsusi nəzarəti altında yerinə yetirilməlidir.
3.5.9 QPS-da, QTM-də qaz kəmərinə odоrantın vaxtı-vaxtında tökülməsi, daşınması
və saxlanılması XİX-i tərəfindən, müvafiq qaydada təsдiq edilmiş təlimatа уйьун həyata
keçirilməlidir.
3.5.10 Tikintiyə, əsaslı təmirə və yenidənqurma işlərinin yerinə yetirilməsinin
keyfiyyətinə texniki nəzarəti XİX-nin xüsusi bölmələri həyata keçirməlidir.
Xüsusi hallarda, müəсsisə rəhbərliyi tərəfindən müqavilə bağlaнmaqla, texniki
nəzarəti lиsenziyası olan podratчы təşkilat yerinə yetirə bilər.
3.5.11 Tikintisi başa çatmış qaz kəmərlərinin mövcud istismar qaz kəmərinə
qoşulması дövlət nəzarəti orqanları ilə razılaşdırılmış və müəсsisə rəhbərliyi tərəfindən
təsдiq edilmiş təlimat əsasında yerinə yetirilməlidir. Odlu işlərə başlamazdan əvvəl, kənar
müəсsisələrin işçi heyəti daxil olmaqla, bütün işçilər həmin işlərin aparılması zamanı
təhlükəsizlik tədbirləri цзря təlimatlandırılmalıдыр. XİX qaz kəmərində qazın
верилмясинин дайандырылмасыны, партлайыш тящлцкяли гарышыгларын ямяля
эялмясинин вя kondensatın иш sahəсиня tökülməsiнин гаршысынын алынмасыны və
digər işlərin aparılmasını təmin etməlidir.
3.6 Texniki xidmət və təmir

3.6.1 МГК-нын хятти щиссясинин техники хидмяти вя тямири цзря ишляр

обйектин аид олдуьу ХИХ тяряфиндян апарылмалыдыр. Техники хидмят вя тямир
цзря хцсуси ишлярин йериня йетирилмясиня хцсуси лисензийасы олан тяшкилатлар
ъялб олуна биляр.
3.6.2 МГК-нин хятти щиссясиня хидмят едян тяшкилатын вязифяляриня
ашаьыдакылар дахилдир:
- газ кямярляриня вя онларын гурьуларында газ сызмасынын, зядялянмялярин
вя диэяр насазлыгларын ашкар едилмяси цчцн мцтямади бахышын кечирилмяси;
- газ кямярляринин техники вязиййятинин диагностикасы;
-хятти щиссянин трассынын, гурьуларын, мцщафизя зоналарынын бу
Гайдаларын, магистрал газ кямярляринин мцщафизяси гайдаларынын тялябляриня
уйьун истисмары;
- тябии вя сцни манеялярдян кечидлярин вязиййятиня нязарятин щяйата
кечирилмяси;
-йени истисмара верилмиш газ кямярляринин истисмара вя газын верилмясиня
щазырланмасы, фяалиййятдя олан газ кямярляринин дахилдян тямизлянямси цзря
ишлярин эюрцлмяси;
- гяза заманы истифадяси нязярдя тутулан техниканын, механизм вя
тяртибатларын ишляк вязиййятдя сахланылмасы вя тяляб олунан сайда олмасына
вахты вахтында нязарятин щяйата кечирилмяси;
- газ кямярляринин ъари тямири вя хидмяти, гяза щалларынын ляьв едилмяси;
-гябул олунмуш гайдада тямир вя гязанын ляьви ишляри цзря сянядлярин
рясмиляшдирилмяси;
- техниканын вя хидмяти щейятин щазырлыьы мягсяди иля мцтямади олараг
(рцбдя бир дяфя) гязаларын ляьви планы цзря тялим мяшгляринин кечирилмяси;
- газ кямярляринин пайыз-гыш мювсцмцня вя йаз дашгынларына щазырлыьы
цзря тядбирлярин эюрцлмяси;
32
 - вертолйот мейданчаларынын, авиасийа техникасынын, йанаъаг долдурма
мянтягяляринин мцвафиг истисмар вя тящлцкясизлик тялябляриня уйьун
сахланылмасы;
- газ кямярляри обйектляриня айрылмыш торпаг сащяляринин сярщядляринин
мцщафизяси;
- НЮЪ вя А васитяляри, хятти телемеханика васитяляринин ишляк вязиййятдя
сахланылмасы, тямири вя модернляшдирилмяси.
3.6.3 Мцяссися тяряфиндян ишлянилян МГК-нин техники хидмяти вя тямири
цзря иш планы ашаьыдакылары нязярдя тутмалыдыр:
- техники вязиййятя бахышын вя мцаййинянин кечирилмясини;
- техники хидмяти;
- ъари вя ясаслы тямир вя сынаг ишлярини;
- техники вязиййят барядя мялуматын топланмасыны вя анализини;
- тящлцкясизлийин, ещтибарлылыьын вя сямярялилийн артырылмасы цзря
тядбирлярин щяйата кечирилмясини.
3.6.4 Планда нязярдя тутулан бахышын кечирилмяси заманы ашаьыдакылар
йохланылмалыдыр:
- мцщафизя зонасы вя минимал мясафяляр зонасы;
- автомобил вя дямир йоллары, су щювзяляриндян, гановлардан кечидляр, кран
мейданчалары, ещтийат борулар сахланылан мейданчалар, тямизляйиъи гурьулар,
газ кямяринин трассы бойу йоллар, борулара эедян йоллар, кюрпцляр, дамбалар, газ
кямярляринин цзяриндян кечидляр, субурахыъы вя диэяр гурьулар, трасс бойу
чякилян ЕЮ вя рабитя хятляри, хятдя гурашдырылан тящлцкясизлик нишанлары,
мцщафизя зоналарында иъазяси алынмайан ишлярин апарылмасы.
3.6.5 Бахыш ашаьыда эюстярилян мягсядля кечирилмялидир:
- аваданлыгларын вя коммуникасийаларын техники вязиййятини
гиймятляндирмяк;
- газ сызмаларыны, гяза тящлцкясини вя диэяр насазлыглары ашкар етмяк;
-газ кямяринин йахынлыьында, онун нормал истисмар просесиня реал тящлцкя
йарадан обйект вя гурьуларда гяза тящлцкясинин олмасыны йохламаг;
-бу Гайдаларын, магистрал газ кямярляринин мцщафизяси цзря мцвафиг
гайдаларын тялябляринин позулмасыны ашкар етмяк.
3.6.6 Бахыш заманы ашкар олунан насазлыглар МГК-нин хятти щиссясинин
бахыш журналында гейд олунмалы вя МГК-нин ХИХ-нин истисмар шюбясиня
верилмялидир.
Бахыш заманы зядялянмялярин хцссусиййятиня вя мигйасына эюря гязанын
баш вермяси ещтималы олдугда, гаршысынын алынмасы цзря тяхирясалынмаз
тядбирляр эюрцлмялидир.
3.5.7 Бахышларын кечирилмяси тарихи вя вахташырлыьы МГК-нин ХИХ
тяряфиндян мцяййян едилмяли вя обйектин баш мцщяндиси тяряфиндян тясдиг
олунмалыдыр. Планда нязярдя тутулан бахыш илдя ики дяфядян аз олмайараг
(пайыз-йаз мювсцмляриндя) кечирилмялидир.
3.6.8 Бахыш, бир гайда олараг, няглиййат васитяляриндян: вертолйот, тяййаря,
автомобил няглиййатындан истифадя етмякля вя йахуд пийада щяйата кечирилир.
Бахышын кечирилмяси цсулларыны МГК обйектинин бюлмя рящбяри тяйин едир.

33
 3.6.9 МГК-нин газ кямярляри сащяляриня, айры-айры говшагларына вя диэяр
обйектляриня мцтямади олараг, онларын техники вязиййятини гиймятляндирян
хцсуси аваданлыглардан вя техники васитялярдян истифадя етмякля, техники
йохламалар (мцаййиняляр) апарылмалыдыр. Техники мцаййиня ишлярининя МГК-
нин хятти щиссясиня, газ кямярляриндян айрылмалара бахышын кечирилмяси, ачыг
алов мянбяляринин ашкар едилмяси, мцщафизя зонасынын вя минимал бурахыла
билян мясафялярин позулмасынын ашкар едилмяси, газ кямярляринин цзяриндян
кечид вя йолларын мцвафиг шякилдя тяъщиз олунмасынын йохланылмасы вя диэяр
ишляр дахилдир.
3.6.10 Мцаййинялярин програмы вя методикасы мцяссися вя йахуд
ихтисаслашдырылмыш тяшкилат тяряфиндян ишляниб щазырланмалыдыр.
Мцаййинянин нятиъяляри актла рясмиляшдирилмяли, ХИХ-дя вя мцяссисянин
истещсалат шюбясиндя сахланылмалыдыр. Мцаййиня заманы ашкар олунмуш
позунтулар барядя мцяссисянин истещсалат шюбясиня мялумат верилмялидир.
3.6.11 Йол кясишмяляриндян, обйектлярин вя коммуникасийаларын йахын-
лыьындан кечян газ кямярляри рцбдя бир дяфядян аз олмайараг газ сызмасына
йохланылмалыдыр. Газ кямярляринин эерметиклийя сынаьы газ сызмасыны тяйин
едян хцсуси ъищазларла апарылыр. Бу йохламаларын вахташырлыьы мцяссися
тяряфиндян мцяййян едилмялидир.
3.6.12 Ашкар олунан газ сызмасы барядя бюлмя диспетчериня дярщал мялумат
верилмялидир. Бюлмя дярщал газ сызмасынын йерини вя хцсусиййятини тяйин
етмяли, орада тящлцкясизлик нишанлары, мцщафизя постлары, чяпярляр
гурашдырмалы вя диэяр тящлцкясизлик тядбирляри эюрмяли вя сызманын ляьви
цзря ишляри тяшкил етмялидир. Газ сызмасынын ляьви цзря ишлярин мцддяти
мцяссися иля разылашдырылмагла мцяййян едилир.
3.6.13 Дайагларын, бцнюврялярин, юзцллярин вя диэяр конструксийа
бяндляринин, газ кямярляринин йерцстц кечидлярдя эириш вя чыхыш йерляринин,
тямизляйиъи гурьуларын говшагларынын, газ юлчц мянтягяляринин техники
вязиййяти хцсуси тялиматын вя лайищянин тялябляриня уйьун, ХИХ-нин
мцтяхяссисляри тяряфиндян йохланылмалыдыр.Йерцстц кечидлярдя мцаййиня илдя
3 дяфя апарылыр:
- йазда- дашгынлардан сонра
- йайда- щаванын максимал температурунда
- гышда- щаванын минимал температурунда.
3.6.14 Газ кямярляринин суалты кечидляринин вязиййяти
ихтисаслашдырылмыш тяшкилат тяряфиндян, фяалиййятдя олан магистрал газ
кямярляринин суалты кечидляринин хидмяти цзря Регламентин тялябляриня уйьун
муаййиня олунмалыдыр.
1,5 дяринликдя олан кечидляр йай фяслиндя ХИХ-нин мцтяхяссисляри
тяряфиндян Регламентин тялябляриня уйьун йохланылмалыдыр. Мцаййинялярин
вахташырлыьы истисмар шяраитиндян асылы олараг мцяссися тяряфиндян тяйин
едилир.
3.6.15 Даьлыг яразилярдян кечян газ кямярляринин мцаййиняси заманы
онларын йер алтына эиришляри, йер цстцня чыхышлары, бору кямярляринин
дюнэяляри, торпаьын еррозийасы вя сцрцшмяси просесляринин йаранмасы
ещтималы диггятля йохланылмалыдыр.
34
 3.6.16 ХИХ-нин мцаййиняляринин нятиъяляри ясасында тямир ишляринин
ъядвяли щазырланмалыдыр. Газ кямяринин айры-айры сащяляринин вя ГПС-нын
ишинин дайандырылмасыны тяляб едян ишляр бюлмялярин сифариши ясасында,
мцяссися тяряфиндян планлашдырылыр.
3.6.17 МГК-нин хятти щиссясинин вя аваданлыгларынын ишляк вязиййятдя
сахланылмасы цчцн газын верилишинин дайандырылмамасы иля апарылан тямир
ишляри ъари тямир ишляри нювцня аид едилир.
3.6.18 Ъари тямир ишляриня ашаьыдакы ишляр аиддир:
- газ кямяри трассынын ишарялянмясинин бярпасы;
- узунлуьу 500 м-я гядяр олан газ кямярляринин изолйасийа юртцйцнцн тямири;
- газ кямярляринин айры-айры щиссяляриндя боруларын дяйишдирилмяси;
- меданчаларын щамарланмасы;
- кран мейданчаларынын чяпярляринин, тямизляйиъи гурьуларын гябул вя
бурахылыш мейданчаларынын, метанол анбарларынын вя диэяр анбарларын
тямири;
- газ кямярляринин трассы бойу няглиййатын щярякят йолларынын, газ
кямярляринин цстцндян кечян йолларын вя кечидлярин, кран мейданчаларына вя
ещтийат борулар сахланылан мейданчалара эириш йолларынын тямири вя бярпасы;
- йералты газ кямярляринин лайищядя нязярдя тутулан дяринлийинин бярпасы
(тямин едилмяси);
- торпаг сцрцшмяляринин ляьви цзря ишлярин эюрцлмяси;
- торпаг чюкмясиня вя гановларын йаранмасына гаршы, дамбаларын бярпасы
цзря ишлярин эюрцлмяси;
- лайищядя нязярдя тутулан бяндлярин бярпасы, иъазя олмайан йерлярдя
кечидлярин ляьв едилмяси;
- газ хятляри вя хятдян айрылмалар бойу мешя вя коллугларын тямизлянмяси;
-газ сызмаларынын ляьви, баьлайыъы арматурларын вя бирляшдириъи
деталларын дяйишдирилмяси;
- гурьу вя аваданлыгларын мцщафизя системляринин бярпасы вя с.
3.6.18 Əgər avadanlıqların təmiri sex heyəti tərəfindən yerinə yetirilirsə, işə rəhbərlik
və hazırlıq işlərinə məhsul şəxsин vəzifəлярини heyətin bir нцмайяндяси yerinə yetirə
bilər, bu işləri podratчы təşkilat aparдыьы щалда iki vəzifə borclarının bir şəxsin
aparılmasına icazə verilmir.
3.6.19 Əgər təmir podratчы təşkilatı tərəfindən yerinə yetиrilirsə, işə rəhbərlik həmin
təşkilatın MTİ-dən təyin olunмуш шяхс тяряфиндян щяйата кечирилир. Иşə
buraxılması üçün həmin şəxs podratчы təşkilat tərəfindən verilmiş tapşırıq-icazə sənədi
təqdim eтməlidir. Bu halda, hazırlıq işlərindən sonra, aqreqat aktla podratчы təşkilata
verilмялидир.
3.6.20 Hazırlıq işləri təmir zamanı qaz təhlükəli və odlu işlərin həcminin minimuma
endirilməsini təmin etməlidir.
3.6.21 Təmir olunan qaz kəmərи ilə digər она paralel, yaxın və ya onunla kəsişən,
istismarда olan qaz kəmərləri оlduqda MQK-нин XİХ tərəfindən həmin kəmərlərdə
ehtimal olunan qaz sızmalarını təyin etmək məqsədi ilə onların texniki vəziyyəti müaйyinə
edilməlidir. Qaz kəmərlərinin müaйyinəsi təmir olunan qaz kəmərlərindən aşağыda
göstərilən məsafələrdə yerinə yetirilməlidir:

35
 Şərti
diametr 300 300-600 800-1000 1000-1200 1200
(мм)
600-800
Məsafə
(м) 100 150 200 250 300 350

3.6.22 Magistral qaz kəmərlərində avtomobil və dəmir yolları üçün ayrılmış

sahəлярdə və onların mühafizə zolaqlarında EÖX, gəmi keçən çay və kanallardan
keçidlərdə, həmçinin yüksək gərginlikli elektirik xətləri ilə диэяр yeraltı
коммуникаксийа xətləri ilə kəsişdikdə, təmir işləri (o cümlədən, hazırlıq və toрpaq işləri)
aparılarkən bu yolları və xətləri istismar edən təşkilatlarla ilkin yazılı razılaşdırmalar
olmalıdır. Əgər razılaşdırmalarda təmir işləri zamanı bu təşkilatın nümayəndəsinin iştirаkı
şərti varsa, onda işin yeri və vaxtı qabaqcadan həmin təşkilata bildirilməlidir.
3.6.23 Qəza zamanı istismar edən təşkilatlarla ilkin razılaşdırmalar olmadan
aşağыdakı şərtlərlə təmir-bərpa işlərinin təxirə salınmadan yerinə yetirilməsinə icazə
verilir:
-qəza brиqadasının qəza yerinə göndərilməsi ilə bərabər, günün vaxtından asılı
olmayaraq, istismar edən təşkilata qabaqcadan işin başlanması və nümayəndəsinin
iştirakının zəruriliyi haqqında xəbərdarlıq edilмялидir;
-иş rəhbəri daim qəza işləri эюрцлян yerdə olmalı, işçiləri təlimatlandırmalıdır;
-бoru kəmərlərini istismar edən təşkilatın nümayəndəsi qəza yerinə gələnə гядяр
mühafizə zolağında torpaq işləri əl ilə aparılmalıdır;
-гəza yerinə gələn təşkilatın nümayəndəsi boru kəmərləri və qurğular yerləşdiyi
sahəni dəqiq göstərməli və işin sonuna гядяр orada iştirak etməlidir.
3.6.24 XİX, istehsalatın xüsusiyyəti və iqlim şəraiti nəzərə alынмагла, qəza-bərpa və
təmir-proflaktik işlərinin yerinə yetirilməsi üçün mövcud normativ sənədlərə əsasən,
мадди-texniki вясаитлярля (nəqliyyat vasitələri və mexanizmlərlə) təchiz olunmalıdır.
3.6.25 Hündürlükdə təmir işləri yerinə yetirilməzdən əvvəl, iş yerində mütləq
məhəccərlənmiş körpü və nərdivanlar quraşdırılmalıdır. Söykənən nərdivanlar 3 m-dən
hündür olmamalıdır. Mюvcud normaya uyğun hazırlanmamış körpülərdən, həmчinin
körpü əvəzinə диэяр əşyalardan istifadə етмяк qadağandır.
3.6.26 Qaz kəmərlərinin səthinin təmizlənməsi və ya qaz kəmərlərinə izolə qatının
çəkilməsi üçün kəmərə söykənən mexanizmlərdən istifadə olunmasına, kəmərin bu
hissəsinin ayrılmasından və ondan qazın boşaldılmasıdan sonra icazə verilir.
3.6.27 İstismar olunan qaz kəmərлярinин, partlayış təhlükəли texnoloji qurğularын,
həmçinin torpaq işlərinин йериня йетирилмяси заманы iş yerляринин işıqlandırılması
цчцн partlayışdan мцщафизяли vasitələrдян (çıraqlar, elektrik açarları вя с.) истифадя
едилмялидир.
3.6.28 Səyyar elektrik фянярляр (çıraqlar) zavodda istehsal edilmiş olmalı, gərginliyi
36V-dan artıq, bəzi təhlükəli yerlərdə isə (xəndəklərdə, quyularda, çənlərdə və s.)
partlayışdan mühafizəni təmin etmək məqsədi ilə 12 V-dan yuxarı olmaмаlıdır. Əl
фянярляринин çəngəllərinin yüksək gərginlikli şəbəkəyə qoşulması imkanı istisna
olunmalıdır.
3.6.29 Elektrik alətləri və çıraqları elektrik ъяряйаны иля təchiz edən kabelляр
mexaniki zədələnmələrdən qorunmalıdır.

36
 3.6.30 Партлайыш тящлцкяли обйектлярдя projektorların истифадясиня, мüvafiq
qaydaларын тялябляриня уйьун олараг, aşağыda göstərilən məsafədə, кцляйин
истигамяти нязяря алынмагла, yol verilir:
-KS-dən və partlayış təhlükəli yerlərdən (qurğulardan) 60 m-dən az olmaйан
мясафядя;
-kondensat çənlərindən-100m-dən az olmaйан мясафядя. Yeraltı çənlər üçün
göstərilən məsafənin iki dəfə азалдылмасына yol verilir.
3.6.31 Sıxıcı kompressorların reduktorlarınын kipləşdirici sisteminин təmiri,
həmçinin sıxıcı kompressorların, QA-nın kompressor silindirinin və ya qaz boşluğunun
açılması qaz təhlükəli işlər hesab olunur.
3.6.32 Boru kəmərlərinin texniki vəziyyətinə nəzarətин щяйята кечирилмяси
mövcud qaz kəmərlərinin ayrı-ayrı hissələrinin üstünün açılması, izolə ишляринин
апарылмасы, örtüyünцн təmizlənməsi, müaйyinəsi, izolə örtüyünün bərpası və yenidən
torpaqla örtülməsi nəzərdə tutuluр.
3.6.33 İşə başlamazdan əvvəl ишин rəhbərləri, məsul icraçılar qaz kəmərinin texniki
vəziyyətiни və ehtibarlığını xarakterizə edən sənədlərlə (əvvəlki tədqiqatın nəticələri,
təmirin həcmi və xüsusiyyəti, qəzanın səbəblərinin tədqiqат aktı, qaynaq birləşmələrinin
keyfiyyət zəmanəti aktı və s.) tanış olmalı, təhlükəli sahədə yerləşən magistral qaz
kəmərlərindən qaz sızмаsını ашкар етмяк цчцн baxış keçirməlidir.
3.6.34 Təhlükəli sahədə qaz sızması aşkar olunarsa, axının intensivliyindən asılı
olaraq, təhlükəli sahə hüdudlarında, iş мцддятиндя nasaz qaz kəməri qazdan azad
olunmalı və ya ораdakı təzyiq maksimal işçi təzyiqin (yoxlama aparılan sahədə istismarın
son ili ərzində qeydə alınmış ) 30% -i qədər aşağı salınmalıdır.
3.6.35 Qaz sızması olmadığı halda müaйyinə olunan hissədə izolə örtüyünün
vəziyyətini zədə axtaran cihazlarla yoxlamaq lazımdır.
3.6.36 Qaz sızması, izolə юртцйцнцн zədələnməsi və ya qaz kəmərinin
möhkəmliyinя тясир едян дigər səbəblərin olmadığı hissədə qaz kəmərinin təzyiqini aşağı
salmadan, əl иlə onun izolə юртцйцнцн təmizlənməsinə yol verilir.
3.6.37 Иzolə юртцйц зədələnmiş sahənin açılmasından əvvəl qaz kəmərindəki təzyiq
istismarın son ili ərzində qeydə alınmış maksimal işçi təzyiqin 10%-ня qədər aşağı
salınmalıdır.
3.6.38 Uzun sahələrin açılması zamanı qaz kəmərinin sallanması və əlavə
gərginliklərin yaranmasının qarşısının alınması üçün tədbirlər görülməlidir.
3.6.39 İzolə юртцйцнцн bərpasını və üstü açılmış, zədələnməmiş borunun torpaqla
örtülməsini təzyiqi aşağı salmaqla, əl ilə yerinə yetirmək lazımdır.
3.6.40 Qazdan azad olunmuş kəmərin əsasлы təmiri zamanı izolə юртцйцнцн təmiri
və borunun torpaqla örtülməsini maşın və mexanizmlərin köməyi ilə yerinə yetirməyə
icazə verilir.
3.6.41 Qaz kəmərinin paralel xətlərində yoxlama və torpaq erroziyası olan sahələrdə
təmir zamanı təzyiqin qaldırılması qadağandır.
3.6.42 Qaz kəmərinin əsaslı təmiri zamanı boruların istifadəyə yararlıлыğı podrat
təşkilatıн, MQK-нин XİХ-нин və «Азяригаз» İB-ин nümayəndələrindən təşkil olunmuş
komisсiya tərəfindən qiymətləndirilир. Boruların seçilməsi MQK-nиn xətti hissəsinin
təmiri заманы boruların seçilməsi цзря Тəlimatın tələblərinə əsasən апарылыр.

37
 3.6.43 Щяр щансы zədələnmə щаллары олдугда (bцzülmə, mexaniki zədələnmələr
və s.) işçi təzyiq həmin sahədə icazə verilən maksimal təzyiqin 30%-dən az olmamaq şərti
ilə aşağı salınmalıdır.
3.6.44 Qaz kəmərinin xətti hissəsində və texnoloji qaz kəmərlərində təmir işləri
aparılarkən texnoloji qaz kəmərləri mexaniki təsirə məruz qala bilərsə, onlardakı təzyiq
atmosfer təzyiqinə qədər ендирилмяли, гaz şamdan buraxılmalıdır. Bu vaxt ərzində şamın
ətrafında, 200 m radiusда maşın və mexanizmлярин mühərriklərinin işləməsi, odlu işlərin
aparılması гадаьандыр.
3.6.45 İşлярin yerinə yetirilməsinin keyfiyyətinə məsul icraçılar nəzarət етмялидир.
3.6.46 Fəaliyyətdə olan obyektlərдя (MQK, KS, QPS, QPM, YQА və диэяр) təmir
işləri апарылан заман (əks qapaqlar, kəmərin hissələriнин, bağlayıcı qurğularıн
dəyişdirilməsi və s.) işçi təzyiqdən yuxarı təzyiq ilə qaynaq birləşmələrinин sınaqdan
keçirilməsi mümkün олмадыгда onlar zəmanətли qaynaq birləşmələrinə aid edilir.
3.6.47 Təmirdən sonra qaz obyektlərinин etibarlı və təhlükəsiz işləməsi üçün
(b.3.5.47) zəmanətли qaynaq birləşmələrin yerinə yetirilməsi üçün əlavə tələblər qəbul
olunmalıdır.
3.6.48 Zəmanətли qaynaq birləşmələrinin лазыми sayı və yeri odlu işlərin təşkili
planıна ясасян tapşırıq –icazə ilə təyin olunur.
3.6.49 Zəmanətли birləşmələrin qaynağıны və qurашдырылмасыны analoji qaz
obyektlərinдя qaynaq-quraşdırma işlərində praktiki iş təcrübəsi 3 ildəн az olmayan ишчи
тяряфиндян, əməliyyatа nəzarət цзря məsul шяхсин вя MTİ-nin rəhbərliyi алтында
həyаta keçirilir.
3.6.50 Zəmanətли birləşmələrin qaynaг ишляринин апарылмасына attestasiyadan
keçmiş, ixtiсsası 6-cı dərəcədən aşağı olmayan qaynaqçılar buraxılır.
3.6.51 Zəmanətли qaynaq birləşməлярiня qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərə
əsasən, ikiqat nəzarət апарылмалыдыр: radioqrafiya və ultrasəs üsulu ilə.
3.6.52 Zəmanətли qaynaq birləşmələri эерметиклийя 2 saat ərzində işçi təzyiq
altında, nəql olunan məhsul (xammal) ilə sınaqdan keçirilməлидир.
3.6.53 Zəmanət verilmiş qaynaq birləşmələrinə əməliyyat nəzarətinə məsul MTİ,
qaynaq quraşdırma işlərinin icraçıları, təcrübə labоratoriya işlərinə məsul şəxs tərəfindən
imzalanmış akt tərtib olunur. Birləşmələrinin təminat aktı texniki icra sənəдləri ilə birlikdə
saxlanılır.
3.6.54 Təmir işləri qurtardıqdan sonra boru kəmərlərinin daxili, tutumlar, cihazlar yağ
qalıqlarıндан, чиркдян, zibil və диэяр kənar əşyalarдан təmizlənməlidir.
3.6.57 MQK obyektlərinin təmiri zamanı qaz təhlükəли və odlu işlərин
апарылмасына müəyyən olunmuş гайдада tapşırıq icazə алынмалыдыр. (Ялавя 5)

3.7 Torpaq işləri

3.7.1 Torpaq işləri qüvvədə olan tikinti norma və qaydalarına, “Qaz təchizatında
mühafizə zonaları və təhlükəsizlik tədbirləri Qaydaları”na və bu Гaydaların tələblərinя
əsasян yerinə yetirilməlidir.
3.7.2 Şaquli müstəvilərlə məhdudlaşdırılmış, digər kabellə paralel olan, hər iki
tərəfdən bir metr aralı, yeraltı EÖX kabelляр olan mühafizə zonalarında toрpaq işlərinin
aparılması qadağandır. Şaquli müstəvilər arasında digər kabellərdən 100m aralı olan,
suyun üst səthindən dibinə qədər müəyyən olunmuş su sahəsində sualtı elektrik ötürücü
xətlər olan mühafizə zonasında sualtı işlərin aparılması qadağandır.
38
 3.7.3 Təhlükəli sahədə qaz kəməriнин və digər kəmərlərin yaxınlığında iş görülərkən
işin rəhbəri (məsul şəxs) işçi sahənin hava мцщитиндя zərərli və yanar газларын
гатылыьына nəzarəti təşkil etməlidir.
3.7.4 Qaz kəmərinin təдqiqаты, həmçinin kaтod çıxışları və ayrılma birləşmələrinin
bərkidilməsi üçün dayaz quyuların qazılması zamanı toрpaq işləri xətt ustası və ya XİX-
нин rəhbərliyi tərəfindən təyin olunmuş cavabdeh şəxsin rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
3.7.5 KS, QPS, YQА ərazilərində qaz вя digər kəmərlərin, kabellərin və yeraltı
xətlərin yaxınlığında, həmin xətlərin ərazi planı olmadıqda, həmçinin təşkilatların məsul
nümayəndələri tərəfindən iş yeri yaxınlığında olan yeraltı xətlərin və avadanlıqların
yerləşməsi haqqında razılaşdırmalar olmadıqda torpaq işlərinə başlamaq qadağanдыр.
3.7.6 Əl ilə və mexaniki üsülla topaq işlərinin yernə yetirilməsi, xəndəyin ölçüləri,
divarların bərkidilməsi və yamacların dikliyi şərtləri qüvvədə olan tikinti norma вя
гайдаларынын, tikintidə texniki təhlükəsizlik üzrə tələblərə əsasən qəbul olunmalıdır.
3.7.7 Qeyri-qaya və donmayan sцxurlarda, şaquli divarları bərkidilmədən, yeraltı
suların səvийyəsindən yuxarı olmaq şərti ilə, xəndək qazıla bilər: tökmə torpaqda, qumlu
və çınqılлı sцxurlarda 0,1m-ə qədər; qumcada -1,25m; gilcədə və gildə -1,5m-ə qədər,
xüsusи иля qeyri-qaya sцxurlarda 2,0m-ə qədər.
3.7.8 Xəndək çox dərin olduqda, yamacın dikliyi xəndəyin dərinliyindən, sцxurların
növündən və onun vəziyyətindən asılı olaraq cədvələ əsasən təyin olunur:

Yamacın dikliyi (onun hündürlüyünun dərinliyinə olan

nisbəti) qazma dərinliyi(m-lə)çox olmadıqda
Sцxurların növü 1,5 3 5
Sıxlaşdırılmamış
1:0,67 1:1 1:1,25
тökmə torpaq
Qumlu və çınqıllı 1:0,5 1:1 1:1
Qumca 1:0,25 1:0,67 1:0,85
Gilcə 1:0 1:0,5 1:0,75
Gil 1:0 1:0,25 1:0,5
Qat-qat və qatvari 1:0 1;:0,5 1:0,5

Qeyd: Müxtəlif növ sцxurların təbəqələnməsi zamanı yamacın dikliyi ən zəif süxur
növünə əsasən təyin eдилир.
3.7.9 Щяддиндян артыг nəm, qumlu, qatvari və tökmə sцxurlarda xəndəklərin
bərkidilmədən qazılması qadağandır. Belə süxurlarda qazılmış xəndəklərin
bərkidilməsindən əvvəl fəhlələrin xəndəyə girməsi qadağandır.
3.7.10 İşin rəhbəri, мцтямади olaraq, yamacın və bərkidilmələrin vəzийyətinə
nəzarət etməli, toрpağın сцрцшмяси təhlükəsinin qarşısını almaq məqsədi ilə lazımı
tədbirlər görməlidir.Toрpağın сцрцшмяси təhlükəsi йарандыгда, fəhlələr vaxtından əvvəl
təhlükəli yerlərdən uzaqlaşdırılmalıdır.
3.7.11 Tez yuyulan və çökən toрpaqlarda чякилмиш qaz kəmərləri sahələrində iş
zamanı qaz kəməri yerləşən xəndəyə səthi suların tökülməsinin qarşısını almaq üçün
tədbirlər эюрцлмялидир.
3.7.12 Torpaq işləri mexanizmlərin köməyi ilə aparıldıqda torpaq işlərinin əl vasitəsi
ilə görüləcəyi sahələrin hüdüdları işarəлярля qeyd olunmalıdır.

39
 3.7.13 Diametri 800mm-dək olan kəmərlərdə iş görülərkən xəndəyin, 2-dən az
olmayaraq, hər tərəfə бир çıxışı olmalıdır. Diametri 800-mm və ондан çox olan
kəmərlərdə iş görülən zaman xəndəyin 4-dən az olmayaraq, hər tərəfə ики çıxışı olmalıdır.
3.7.14 Fəhlələr yamacları bərkidilməyən xəndəkdə işlədiyi zaman, xəndəyə yaxın
sащялярдя başqa işlər görülməməlidir, ağır mexanizmlər isə torpağın uçma ehtimalı olan
prizmaların sərhədlərindən aralı olmalıdır.
3.7.15 İş üçün lazım olan alət və materiallar xədəkdən 0,5m aralı olmalıdır.
3.7.16 Иş эюрцлян sahəдя hava мцщитинин tərkibi yoxlanıldıqdan sonra
мexanizmlərin köməyi ilə torpaq işlərinə başlamaq olar.
3.7.17 Təzyiq altında istismar olunan kəmərlərdə, torpaq qazan mexanizmin köməyi
ilə dayaz quyunun və xəndəyin qazılmasına, qaz kəmərinin dərinliyi və yeri dəqiq məlum
olduqda, həmçinin kəsici mexanizm kəmərin hər tərəfindən üst səthinə qədər 0,5m-дян az
olmamaqla yaxınlaşмаьа yol verilir. Bu zaman torpaq qazan mexanizmin dayaq hissəsinin
kəmər üzərində yerləşdirilməsinə icazə verilmir. Sonra isə borunun üst səthinin
zədələnmямəsi цчцн külüng, linq və s. ağır alətlər tətbiq olunmadan, əl ilə qazılmalıdır.
3.7.18 Qaz kəmərinin yerləşməsi haqгынda dəqiq məlumat olmadıqda,
mexanizmlərlə qazma o заман mümkündür ki, əl vasitəsi ilə və digər ehtibarlı üsullarla
dayaz quyuların qazılması və xüsusi üsulla təдqiq edilərək, qaz kəmərinin yerləşдийи йер
təyin edilsin.
3.7.19 MQK боруларынын və kabellərin təmirи və istismarı ilə əlaqədar olmayan
torpaq işləri kənar təşkilatlar tərəfindən, MQK-нин хятти istismar xidmətiнин (ХИХ)
məsul nümayəndəsinın iştirakı ilə, qaz kəmərindən və kabelлярdən 2m-dən аз олмайан
мясафядя апарылмалыдыр.
3.7.20 Газ kəmərlərinин xəttи (trassı) yaxınlığında torpaq işləri görülərkən torpağın
trassын üzərinə atılması qadağandır.
3.7.21 Xəndəyi səth suları ilə dolmadan və yuyulmadan mühafizə etmək üçün torpaq
щцндцр tərəfə йыьылмалы, suyu kənara axıтмаг цчцн arx газылмалыдыр.
3.7.22 Əgər dayaz quyunun (xəndəyin) qazılması zamanı qaz kəmərində qaz sızması
aşkar olunarsa, torpaq işləri dərhal dayandırılmalı, adamlar isə quyudan (xəndəkdən)
çıxarılmalıdır. Torpaq işləri qaz sızması ləğv olunduqdaн və ya qaz təhlükəli işlər üçün
tələb olunan əlavə tədbirlər görüldükdən sonra davam etdirilməlidir.
3.7.23 Qaz sızmasının aradan qaldırılması işlərində qaz kəmərinin üstünü qazıb
açmaqla məşğul olan fəhlələr mütləq гайдада qoruyucu kəmərlərдян və şlanqlı
əleyhqazlarдан истифадя етмялидирляр. Şlanqların ucu sızan ərazidən kənarda, külək
istiqamətində yerləşдирилməlidir. Qoruyucu kəmərlərin kəndiri xəndəkdən kənarda
dayanan və işləyən fəhlələrin işini müşahidə edən, lazım gəldikdə, onlara yardım edən
fəhlədə (əvəzedici) olmalıdır.
3.7.24 KS, YQА ərazisindəki, nəqliyyat və piyadalar hərəkət edən yerlərdəki xəndək
və çalalar möhkəm hasarlanmalı, təhlükəsizlik nişanları иля və plakatlarла təъщиз
edilməlidir. Сутканын гаранлыг вахты partlayışдан mühafizəli fənərlərдян истифадя
едилмялидир, lazım gəldikdə isə xəbərdaredici postlar qoyulmalıdır.

3.8 Qaynaq-quraşdırma işləri

40
 3.8.1 Qaz kəmərlərində və qaz təhlükəli avadanlıqlarda qaynaq işlərinə, müвафиг
Qaydalara əsasən, təlim кечмиш вя биликляри йохланылмыш, qaynaq işlərinin yerinə
yetirilməsinə dair vəsiqəsi olan qaynaqçılar buraxılır.
3.8.2 Qaynaqçılar və onların köməkçiləri müvafiq FMV, хцсуси эейим вя хцсуси
айаггабыларда işləməli, xüsusi mühafizə sipərləri və цзлцклярдян istifadə etməlidirlər.
Tavan qaynağı zamanı brezent qolçaqlar geyinməlidirlər. Tərkibində sink, mis və ya
quрğuşun olan əlvan metalların və xəlitələrin qaynağı zamanı qaynaqçı mütləq müvafiq
əleyhqazdan istifadə etməlidir.
3.8.3 Qazla kəsicilər xüsusi işıq süzgəcli eynəklərdə işləməlidirlər.
3.8.4 Qaynaq birləşmələrinin pasдan təmizlənməsi zamanı işçilər xüsusi qoruyucu
eynəklərdəн истифадя етмялидир.
3.8.5 Daimi elektrik qaynaq işləri layihəyə əsasən, tikilən binalarda və xüsusi
ventilyasiya ilə təchiz olunmuş otaqda yerinə yetirilməlidir. Belə otaqlarda tez alışan
maddələrin saxlanılması qadağandır.
3.8.6 Partlayış təhlükəsi olan otaqlarda elektrik-qaynaq işləri zamanı
йерлябирляшмя naqиlindəн, metal konstruksiyalardan, borulardan və avadanlıqların
gövdəsindən aparıcı əks cərəyan naqili kimi istifadə етмяк qadağandır.
3.8.7 Körpücüklərин və ayaqaltıгlarын цстц qaynaq işləri zamanı yanmayan
materiallar və dəmir vərəqlərlə elə örtülməlidir ki, axan əriнmiş metal insanların
yanmasıна və yanğın təhlükəsinin yaraнmasına imkan verməsin.
3.8.8 Elektrodtutucuya cərəyanın birləşdirilməsi üçün zədələnməmiş və izoləси олан
elastik naqil tətbiq olunmalıdır. İzoləsi pozulmuş naqilin истифадяси qadağandır.
3.8.9 Qaynaq aparatı və köməkçi qurğular odlu işlər görülən yerdən 20 m мясафядя
yerləşdirilməlidir.
3.8.10 Fasilə vaxtı və ya iş qurtardıqdan sonra elektrik qaynaq aparatı elektrik
şəbəkəsindən ayrılmalıdır.
3.8.11 Elektrik-qaynaq xəttini йалныз cərəyan mənbəyindən aчдыгдан sonra və ya
elektrik qaynaq avadanlıqları işləmədikdə təmir etmək olar.
3.8.12 Qaynaq aqreqatının (transformatorlar, yastıqlar, elektrik təmasлı sabit elektrik
xəttinin təkrar kontaktları və s.) ayrı-ayrı hissələrinin qızma temperatуru 75 0C-dən yuxarı
olmamalıdır. Temperaturun галхмасы zamanı aqreqatын иши dayandırılmalıdır.
3.8.13 İş zamanı qaynaq aparatının gövdəsində gərginlik yarandıqda, dərhal qaynaq
işləri dayandırılmalı və aparat elektrik şəbəkəsindən ayrılmalıdır.
3.8.14 Asetilen qaz generatoru iş yerindən və ya alov mənbəyindən külək tutmayan
istiqamətdə, 10m –dən аз olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
3.8.15 Oksigen balonları (iki ядядdən çox olmayaraq) bir birindən 5m мясафядя,
odlu işlər görülən yerdən, külək tutmayan istiqamətdə 10 m-dən az olmayaн мясафядя
yerləşdirilməlidir. Balonlar müvafiq qaydaларын тялябляриня уйьун istiсмар
olunmalıdır.
Balondan 0,05Mpa (0,5kq/sm2) təzyiqdən aşağı oksigen götürməyə yol verilmir.
Oksigenin (tərkibində oksigen olan qeyri-germetik balonun) bilavasitə sürtgü yağı və digər
TAM karbohidrogenlərlə birləşmədə olarkən öz-özünə alışmasını və partlamasını nəzərə
alaraq, birgə saxlanılması qadağandır.
3.8.16 Sıxılmış və maye qaz balonlarınын daşınması və saxlanması zamanı, onlar
gönəş şüaları və istilik mənbələrinин təsirindən qurunmalıdır. Qoruyucu qapaqsız və
kranın ştутserində tıxac olmadan sıxılmış və maye qaz tutumlarının nəqlи və saxlanılması
41
qadağandır. Balonlar nəql едилян zaman zərbə və təkanlardan, həmçinin bir birinə
dəymədən qorunması üçün tədbirlər görülməlidir.
3.8.17 Oksigen, asetilen və digər tezalışan qazlarla, YSM və yağlarla dolu balonların
bir otaqda və binada saxlanылması və nəql olunması qadağandır. Müstəsna hallarda
avtomobil banında oksigen balonlarının və tezalışan qaz (asetilen, propan) balonlarının bir
yerdə nəql olunmasına aşağıdakı şərtляр daxilində yol verilir:
-eyni vaxtda 10 balondan çox olmayaraq qaz balonları nəql olunмалы;
-balonlar və maşının banı maye və yağ izlərindən йахшы təmizləнмяли;
-balonun korpusunda amмаrtizasiya edən rezin halqalar олмалы;
-balonlar taxta altlıq üstündə bir cərgədə yerləşdiрилмяли;
- автомобилин banынda дашынан oksigen və tezalışan qaz balonları bir birindən
ayrı вя maksimum uzaq мясафядя йерляшдирилмялидир.
3.8.18 Metalın kəsilməsi üçün АAM-dan (ağ neft, benzin və s.) istifadə edərkən,
aşağыdakı tələblərə ciddi riayət olunmalıdır: yanacaqla dolu çən küləйин istiqamətində
oksigen balonlarından və iş yerindən, həmçinin digər od mənbələrindən 5m-dən yaxın
olmayaraq yerləşdirilməlidir; çən yanacaq ilə onun ¾ həcmindən çox doldurulmamalı,
çəndə təzyiq 0,3 MПa-dan (3kq/sm2) yüksək olmamalıdır; işlər qurtardıqdan sonra
yanacaq çənində olan havanı kəsici alətin alovunu söndürmədən buraxmaq olmaz;
qazlakəsиъи фящля geyiminə maye yanacağın düşməsinə yol verməməlidir.
3.8.19 Asetilеn üçün тяйин олунан şlanqları oksigen üçün və ya əksinə oksigen
şlanqlarıны asetilen üçün istifadə etmək гадаьандыр.
3.8.20 İş vaxtı şlanqların dolaşmasına, qırılmasına, elektrik naqillərиня və qızmış
cismlərə toxunmasına, yağlı maddələrlə çirklənməsinə yol verilməməlidir. Onların üstünə
metal гырынтылары və pas düşməməlidir. Şlanqlar yol üстц иля aparıldıqda mexaniki
təsirdən qorunmalıdır.
3.8.21 Qaynaq tikişləri ilə məşğul olan şəxslər qaynaq işlərinə nəzarətiн
aparылмасына hüquq verən vəsiqəyə malik olmalı və bu sahədə təlim keçməlidirlər.
3.8.22 Texniki müaйyinə vaxtı cihazlarын və onların enerji mənbələriнин, zavod
istismar təlimatlarına uyğun olaraq, elektrik dövrələri йерля бирляшдирилмялидир.
3.8.23 Radioaktiv maddələrlə işləyənlər mövcud normalara uyğun FMV-lərlə təmin
olunmalıdır. İzotoplar olan şüşə qabları əl ilə götürmək qadağandır.
3.8.24 Radioaktiv maddələr olan şüşə qablar şüalanmadan qoruнan qurğularda
(konteynerdə) saxlaнылмалы və daşıнмалыдыр.
3.8.25 Radioaktiv maddələr, müvafiq qaydada təsdiq edilmiş Təlimata uyğun olaraq,
şəxsi və ictimai təhlükəsizlik tələblərinə riayət etməklə saxlaнылмалы və nəql
eдилмялидир.
3.8.26 Qəza zamanı ampulalar zədələndikdə рadioaktiv maddələrlə çirklənmiş yer
dərhal çəpərlənməli və həmin maddələr kip bağlanmış qablara yığılmalıdır.
Bu işlə məşğul olan şəxslər рadioaktiv maddələrin təsirindən etibalı qorunmalıdırlar.
3.8.27 Qaynaq tikişlərində qamma və rentgen üsülu ilə zədənin aşkar edilməsi zamanı
təhlükəsiz məsafədən işləmək imkanı verən ləvazimatlardan istifadə edilməlidir. Qaynaq
tikişində aчıq ampula ilə işləyənlər, işıqlanma aşkar etdikdə ampulanı quraşdırdıqdan
sonra təhlükəsiz məsafəyə uzaqlaşmalıdırlar. İzotoplu şüşə qabın quraşdırma müddəti
minimal olmalıdır.
3.8.28 Radioaktiv maddələrlə işlər xüsusi radiasiyanı ölçən cihazlarla daim nəzarət
altında aparılmalıdır. İş günü ərziнdə təhlükəsiz şüalanma dozası 0,05 rentgen
42
олмалыдыр. Əgər həftə ərzində şüalanmanın miqdarı 0,3 rentgendən artıq дейилдирся,
onda gün ərzində şüalanma dozası normanı aşa bilər.
3.8.29 Гamma və rentgen defфektoskopiya cihazları işləyən yerə кənar şəxslərin
buraxılması qadağandır. Təhlükəli əraziyə təhlükəsizlik nişanları, plakatlar vurulmalı və
ərazi hasara alınmalıdır.
Qamma və rentgen deфfektoskopiyasının tətbiqi ilə görülən işlər qurtardıqdan sonra
şüalanma mənbəyi ilə ampulatutanın yerində olmasına əmin olmaq lazımdır. Radioaktiv
maddələr olan ampulatutanı sökmək qadağandır.

3.9 İzolə işləri

3.9.1 MQK obyektlərində izolə işləri обйектин rəhbəri tərəfindən təsдiq edilmiş,
SİTG və DMNA, Dövlət Qaz Nəzarəti Идаряси və digər müvafiq дövlət нəzarət orqanları
ilə razılaşdırmaqla, bu Qaydalara, qüvvədə olan normativ sənədlərə вя müəсsisə tərəfindən
hazırlanmış Təlimata əsasən aparılmalıdır.
3.9.2 Borunun yastıqlar üzərinə düzülməsi, təmizlənməsi, astarlanması, bitumlu
mastikanın çəkilməsi və digər izolə işlərinin aparılması ustanın və yaxud briqadirin
rəhbərliyi ilə yerinə yetirilməlidir.
3.9.3 Boru kəmərinin xətti yolunun (trassın) işçi sahəsi elə hazırlanmalıdır ki,
təmizləyici və izoləedici maşınlar boru kəməri yolunun boyunca maneəsiz hərəkət
eтsinlər.
3.9.4 Mexanikləşdirilmiş təmizləmə və izolə işləri zamanı boru kəmərini xətt yolu
(trass) boyu hərəkət edən borudüzən kranlarla elə hündürlüyə qaldırılıb saxlamaq lazımdır
ki, təmizləyici və izoləedici maşınlar keçə bilsinlər. Bu hündürlük yastıqlardan 0,8 m-dən
hündür olmamalıdır. Borudüzən kranların bir-biri ilə ardıcıl yerləşdirilməsi texniki
təhlükəsizlik tələblərinə uyğun olmalıdır.
3.9.5 Xəndəklə boru kəməri arasında, borudüzən kranın, təmizləyici və izoləedici
maşınların qarşısında adamların olması qadağandır.
3.9.6 Xəndəyin üzərində izolə işləri zamanı işçilərin xəndəkdə olması qadağandır.
3.9.7 Qumvurma işləri zamanı aşağыdakı тядбирляр эюрцлмялидир:
- iş апарылан yerlər hasara alınmalı, təhlükəsizlik nişanları иля və yazılarla
işarələnməlidir;
-təmizləmə ilə məşğul olan işçi ilə qumvuran cihazda işləyən işçi arasında
xəbərdaredici нишан qoyulmalıdır;
- işlər qurtardıqdan sonra kollektora havaнын verilməsi dayandırылmalı və təzyiq
atmosfer təzyiqinə qədər ендирилмялидир;
- işçilər lazımi FMV ilə təchiz edilməlidirляр.
3.9.8 Astar rəngлямя işlərində tezalışan mayelərlə iş vaxtı йаньын тящлцкясизлийи
гайдаларынын тялябляриня риайят едилмялидир. Bu zaman açıq oddan və диэяр
йанма mənbəyindən istifadə etmək, həmçinin açıq alovdan 50m-dən az məsafədə yerləşən
yerdə astarlama rəngi hazırlamaq qadağandır.
3.9.9 Astar rəngлямя ишляри aparılan otaqlar partlayış və yanğın təhlükəli щесаб
олунур. Бу сябябдян бу отагларда sorucu-vurucu ventilyasiya системи olmalıdır.
Вentilasiya системи işлярin təhlükəsiz эедишини, işçi zonanın havasında karbohidrogen
buxarlarının və zərəрli maddələrin YVBQH-dən артыг, həmçinin AAQH-dən 20%-дян
çox olmamasını təmin etməlidir.
43
 3.9.10 Astarлама materialı bitum qızdırılan yerdən təhlükəsiz мясафядя
hazırlaнмалыдыр. Bitum 1000C-dən artıq температура гядяр qızdırılmamalıdır. Bitumu
benzinin üzərinə tökmək lazımdır, əksinə benzini bitum üzərinə tökmək гадаьандыр.
Astar rəngи hazırlamaq üçün etilli benzin və beнzoldan istifadə etmək qadağandır.
3.9.11 Astar rənginин hazırlanması, daşınması və boruya çəkilməsi zamanı siqaret
çəkmək qadağandır.
3.9.12 Benziniн bitumla qarışdırылmaсы zamanı, 100 0C гядяр qızдырылмыш
bitumu nazık axınla benzinin üzərinə tökərək, taxta qarışdırıcı ilə qarışdırmaq lazımdır.
3.9.13 Astar rəng yanğın təhlükəsizliйи qaydalarına əsasən, çəlləklərə
qablaşdırılmалы, ayrı otaqlarda və ya talvarlar altında saxlanılmalı, yanacaq-sürtkü
maтериалларын сахланылмасы гайдаларына вя йаньын тящлцкясизлийи
тялябляриня əməl olunmalıdır. Çəlləklər saxlanılан və nəql olunан zaman kip
bağlanmalıdır.
3.9.14 Astar rəngi ilə iş görərkən çəllək və qabların долдурулмасы və boşaldılması
zamanı onların tullanması, həmçinin metal əşyalarla zərbə vuraraq tıxacların çıxarılması
və qapaqların açılması qadağandır.
3.9.15 Astar və benzin töküldüyü yerə qum və ya torpaq səpilməlidir.
3.9.16 Astarın yanması zamanı suдан башга bütün диэяр yanğınsöndürmə
vasitələrindən istifadə etmək olar.
3.9.17 Boru astarı örtüyü hazırlanan, saxlanılan və istifadə edilən yerlərdə, həmçinin
onun daşınması zamanı siqaret çəkmək qadağandır.
3.9.18 İzolə edən maşınların çəninə astar örtükləri mexaniki üsulla tökülməlidir.
3.9.19 Bitum mastikasının hazırlanması üçün qazanlar qazla dolu qaz kəmərindən
30m-дян аз олмайан мясафядя yerləşdirilməlidir. Qazanların işçi meydançası elə
qurulmalıdır ki, qazanın yuxarı səthi işçinin sinəsi səviyyəsində olsun.
3.9.20 Bitum əridilən qazanlar onларын həcminин 3/4 щиссясиндян артыг
yüklənməməlidirляр.
3.9.21 Qazanların yerləşdiyi ərazi otдан təmizlənməlidir. Mastikanın hazırlandığı
yerdə qüvvədə olan yanğın тящлцкясизлийи цзря normativ-техники сянядлярин
тялябляриня уйьун mütləq yanğınсюндцрмя вasitələrи olmalıdır.
3.9.22 Qazanları yandıran zaman bitumun yanmasıна гаршы tədbirlər görülməlidir.
Bitum yanan zaman fərdi təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət edərək, onu keçə və qumла
söndürmək lazımdır. Yanan bitumu su və su məhlulu ilə söndürmək qadağanдыр.
3.9.23 Xəndəkdə, çalada və digər yerlərdə boruya astarын çəkilməsi azı iki işçi
tərəfindən aparılmalıdır.
3.9.24 Xəndəyin kənarında və üzərində qaynaq və izolə işləri görülən zaman xəndəyə
borunun endirilməsi məsul şəxsin işarəsi ilə, borudüzən kranла həyata keçirilмялидир.
3.9.25 Qızdırılmış mastika xəndəyə kilidlənmiş, kip qapaqla bağlanmış, 3/4 həcmdə
doldurulmuş xüsusi metal çənlərdə verilir. Çən xəndəyə xüsusi çıxarılmış məhəccərli
körpücükdən, qarmaqlı (karabinli) möhkəm kəndirля salınır. Çən xəndəyin dibinə işçilər
орадан çıxarıldıqdan sonra qoyulur.
3.9.26 Xəndəkdə astarlama (bitumlu mastika) işləri əl ilə aparılan zaman xəndəyə
düşmək üçün məhəccərli və köndələn reykalı nərdivan və ya trap olmalıdır.
3.9.27 İsti izolə materialları ilə işləyən işçilər aşağыdakı FMV ilə təmin
olunmalıdırlar:

44
 -brezent gödəkçələrлə və şalvarlarлa (şalvar geniş olmalı və balağı çəkmənin üstündə
olmalıdır), qış vaxtı isə pambıq kostyumlar, uzunboğaz çəkmələr (şalvarın altında);
- isti bitum mastikaсыnın hazırlanması, daşınması və tökülməsi, örtüyü soyumamış
borunu hidroizolə və qrafit-kağız ilə dolayan zaman astarlı brezent qolçaqlar;
-təsadüfи qaynar bitum sıçramasından gözляри qorumaq üçün sadə şüşəli eynəklər;
- göz üçün şüşəsi olan brezent dəbilqələr (başın, boyunun qorunması üçün).
3.9.28 Bitumla işləyən işçilər iş vaxtı üzlərini, boyunlarını və əllərini qoruyucu pasta
və ya lаnоlinlə yağlamalıdırlar.
3.7.29 İzolə materiallarının digər növlərindən istifadə edərkən (yapışqanlı polimer
lentlər, polietilen və epoksid örtüklər) izolə texnologiyasına ciddi riayət olunmalı və
müvafiq normativ sənədlərə əsasən, əməyin muhafizəsi tələbləri yerinə yetirilməlidir.
3.9.30 Şüşə lifli izolə materiallarла işləyən zaman, əlavə olaraq, xüsusi FMV-dən (üz
örtüyü, respiratorlar) istifadə olunmalıdır.
3.9.31 Elektrik deфfektoskopu ilə işləməzdən əvvəl o, йерля бирляшдирилмялидир.
3.9.32 Dielektrik əlcək və qaloş olmadan defektoskop cihazları ilə işləmək, mənbədən
ayırmadan onları təmir etmək, йерля бирляшмяйя və ölçü milinə əl vurmaq və izolə
örtüyünün üstü nəm olduğu zaman onun keyfiyyətini yoxlamaq qadağandır.
3.9.33 Xəndəkdə qaz kəmərinin eyni vaxtda qaynaq və izolə olunması qadağandır.

3.10 Texnoloji nəqliyyat vasitələri

3.10.1 MQK-нин Хятти Истисмар Хидмяти (бундан сонра ХИХ) гцввядя олан
норматив-техники сянядляря уйьун олараг lazımı nəqliyyat vastələri, tikinti və təmir
mexanizmləri, аваданлыг, алят вя materialларла təmin edilməlidir.
3.10.2 Qəza-bərpa işlərinin yerinə yetirilməsi üçün тяйин олунмуш nəqliyyat,
mexanizm və avadanlıqlar daim hazır və saz vəziyyətdə сахланылмалыдыр. Бу texniki
vasitələrin təsəрrüfat ишляриндя istifadəsi qadağandır.
3.10.3 Бюлмя цзря верилян вя баш мцяссися иля разылашдырылмыш ямря
ясасян, щяр бир nəqliyyat vasitəси, tikinti-təmir maşın və mexanizimи təsərрüfat, qəza
və təmir-profilaktiki işlərin aparılması üчцн айрылмалыдыр, щямчинин ХИХ-нин
мцяййян ишчиляриня ишчи щейят кими тящким олунмалы, онлар ися, юз
нювбясиндя, машын вя механизмлярин təyinatı üzrə istifadə ediлмясиня, daim hazır,
ишляк вя komplektləşdirilmiş vəziyyətdə сахланылмасына cavabdehdirляр.
3.10.4 Yerli şəraitə uyğun olaraq, MQKИ-nin rəisi tərəfindən тясдиг едилмиш
тяъщизат ъядвялиня уйьун qəza xidməti maşınлары lazımı avadanlıq, material вя
inventar alətləri ilə təchiz edilməlidir.
3.10.5 Qəza xidməti maşınларı, nəqliyйat və təmir tikinti maşın və mexanizimlərи
гябул olunmuş qaydaда Dövlət Yol Рolisiндян qeydiyйatdan keçməlidir.
3.10.6 ХИХ-нин qəza xidməti texnikasıнын, qəza-bərpa qatarларıнын гaz
kəmərлярində baş vermiş qəzaларын ляьвиня эюндярилмясиня icazə-tapşırığı
müəсsisənin istehsalat şöbəsi verмялiдir. Qəza hadisəsinin aradan qaldırılması цзря
апарылан гяза-тялимляря эюндяришя иъазяни struktur bölmənin rəhbəri verməlidir.

45
 3.11 Tikinti maşınları və mexanizmlər

3.11.1 Tikinti maşınlarıнын və mexanizmlərinin istismarında Азярбайъан

Respublikaсынda qüvvədə olan tikinti norma və qaydalarının тялябляриня, istehsalçı
zavodun təlimatına riayət едилмялидир.
3.11.2 Tikinti maşın və mexanizmlərinin tətbiqi ilə tikinti-quraşdırma işlərini yerinə
yetirən təşkilatın rəhbərliyi MTİ-dən bu işlərin təhlükəsiz эюрцлməsinə məsul şəxslər
təyin eтməlidir. Онларын maşın və mexanizmilərин təhlükəsiz истисмары цзря bilikləri
мцвафиг гайдада yoxlanılmalıdır.
3.11.3 Tikinti maşın və mexanizmlərin işçi vəziyyətdə saxlanılmasına məsul şəxslər
istehsalчы zavodun təlimatınын tələblərинə uyğun, онларын texniki xidmətини və
təmirini təmin etməlidir.
3.11.4 Мaşın və mexanizmlərin tətbiqi ilə апарылан işlərə başlamazdan əvvəl bu
işlərin rəhbəri onların hərəkət sxemini və quraşdırılma yerлярini, elektrik intiqalлı
maşınларın йерлябирляшдирилмя üsulunu təyin etməli, maşınlara xidmət edən işarəçi
fəhlənin maşinistlə (operatorla) qarşılıqlı əlaqə və işarə üsulunu göstərməli, işarəçinin
yerini təyin etməli, iş sahəsinin işıqlanдырылmasını təмin etməlidir.
3.11.5 Maşın və mexanizmlər işlədiyi yerlər onların hərəkəti və müşahidəsi üçün
ращат olmalıdır. Əgər maşını idarə edən sürücü və işarəçi iş sahəsini müşahidə edə
bilmirsə və yaxud xəbər verən fəhləni görmürsə, onda fəhlə ilə sürücü arasında ikitərəfli
telefon, mobil və ya radio əlaqəси yaradылмалыдыр. Sürücü ilə xəbərdaredici arasında
əlavə fəhlənin olması yolverilməzdir.
3.11.6 Maşın, mexanizm və avadanlıqların işi və hərəkəti proсsesində verilən
xəbərdaredici işarələrin mənası билаваситя ишляйян şəxslərə анладылмалыдыр.
Avadanlıгларын işlədiyi ərazidə təhlükəsizlik nişanларı və xəbərdaredici yazılar
qoyulmalıdır. Mühərriki işləyən maşını, avadanlığı nəzarətsiz qoymaq qadağandır.

3.12 Yükləmə-boşaltma və nəqliyyat işləri

3.12.1 Yükləmə və yükboşaltma işləri zamanı Азярбайъан Respublikaсынda

qüvvədə olan təhlükəsizlik norma və qaydaların, норматив-техники сянядлярин
tələblərinə riayət едилмялидир.
3.12.2 Yüklərin qaldırıлыb-endirilməsi ilмəklər (stroplar) və ya layihə sənədlərinин
əsasında istehsal olunan xüsusi yüksaxlayan qurğuların vasitəsi ilə həyata keçirilməlidir.
Yüklərin ilмəklənmə üsulları onların qırılıb düşməсини və sürüşməсини истисна
етмялидир.
3.12.3 Yüklərin nəqliyyat vasitələrinə yığılması zamanı онларын dayanıqlыьы təmin
eдилməlidir. Yükləmə və yükboşaltma işləri yerinə yetirilərkən, qeyri-müvazinətli yükün
ilмəklənməsi, həmçinin ilмəklənmə vasitələriniн qarışdırылмасы qadağandır.
3.12.4 İstismar və təmir zamanı tətbiq olunan takelaj vasitələri (buraz, tros, ilмək,
zəncir) və yükqaldırma mexanizmləri (tal, bucurгad, kran) yoxlanılmalı və üzərində yol
verilə bilən yüklənmə, əvvəlki və növbəti sınağın tarixi göstərilən plombла təchiz
edilməlidir.
3.12.5 Yüklərin əl ilə qaldırılması və yerinin dəyişdirilməsi заманы iş yerinин
işıqlаndırılması 5 lk-dаn az, maşın və mexanizmlərin köməyi ilə işlədikdə isə 10 lk-dan az
olmamalıdır.
46
 3.12.6 Boruların yüklənməsi və boşaldılması zamanı onların nəqliyyat vasitəsindən
və nizamla yığılmış sıralardan diyirlənməsinin qarşısını alan tədbirlər görцлмялидир.
3.12.7 Təzyiq altında ишляйян tutumların və qabların, şüşə tarada olan maddələrin,
yanacaq və partlayış təhlükəli yüklərin yüklənməsi, daşınması və boşaldılması zamanı
təkana və zərbəyə qarşı tədbirlər görülməlidir.
3.12.8 KS-də təmir vaxtı hissələrin yükqaldırma vasitələri ilə qaldırılması, бу
mexanizmlərin quruluşunu və istismar qaydalarını bilən, təmir üzrə baş maşinistin
rəhbərliyi ilə aparılmalıdır.
Ağırlıq qaldıran mexanizmiləri idarə edən şəxslərin və ilмəkçilərin SİTG və DMN
Аэентлийинин tələblərinə müvafiq олараг vəsiqələri olmalıdır.
3.12.9 Yerdəyişmə zamanı yükün çəkisi kranın yükqaldırma qabilийyətinə yaxın
olduqda, həmin işlərin görülməsi yükün kranla yerdəyişməsinin təhlükəsizliyinə məsul
şəxsin rəhbərliyi altında, eləcədə kranın işinin təhlükəsizliyinə və texniki sazlığına məsul
şəxsin iştirakı ilə aparılmaлыдыр.
3.12.10 Yüklərin avtonəqliyat васитяси иля daşınması zamanı müvafiq qaydada
təsдiq edilmiş Qaydalarын тялябляриня риайят олумалыдыр.
3.12.11 Yükün əl ilə qaldırılmasıнда yüklənmənin йол верилян hədляри ашаьыда
верилир:
- kişilər üçün 50 kq;
- gənclər üçün (16-18 yaş)-16 kq;
- qадынлар üçün (16-18 yaş)-10 kq.
3.12.12 Qadınlar üçün yükün qaldırılması və daşınmasında yüklənmənin йол
верилян həddi aşağыdakı ъядвялдя верилир:

İşin xarakteri Yükün çəkisinin йол верилян

həddi (kq)
Ağırlığın qaldırılması və
yerdəyişməsinin başqa işlə 15
növbələnməsi zamanı
Ağırlıьын 1,5m-dən yuxarı 10
qaldırılması zamanı
İş növbəsi ərzində ağırlığın arası
kəsilmədən qaldırılması və 10
yerdəyişməsi zamanı
İş növbəsi ərzində yükün ümumi
çəkisi 7000 kq-dan çox olmamalıdır

Qeyd. 1. Qaldırılan və yeri dəyişdirilən yükün çəkisinə taranın da çəkisi əlavə olunur.
2. Əl arabası və ya konteynerlər yükün yerdəyişməsində tətbiq olunan qüvvə 15 kq-dan artıq
olmamalıdır.
3.12.13 Sıxılmış və maye qaz balonları, nəql üçün xüsusi hazırlanmış, maşınlarla
daşıнмалыдыр. Onlar bir-birindən yumşaq aralıq qatla ayrılmalı, başlıqları eyni
istiqamətdə qoyulmalıdır. Tutumların ağzındakı ventil qoruyucu qapaqla bağlanmalıdır.
3.12.14 Partlayıcı, radioaktiv, zəhərli və digər təhlükəli yüklər, həmçinin onların
zərərsizləşdirilməmiş qablama yeşikləri müvafiq qaydada təsдiq olunmuş Qaydalara,
Təlimatlara və qüvvədə olan digər normativ-texniki sənədlərə əsasən daşınmalıdır.
47
 3.13 Texniki sənədləşmə
:
3.13.1 XİX-дя aşağыda qeyd olunan texniki sənədlər olmalıdır:
-МГК, XİX-nin xidməti sahəsində olan tikililər üçün ayrılmış torpaq sahəляринин
актларынын sürəti вя диэяр торпаг истифадяси ганунвериъилийиня даир щцгуги
сянядляр;
- МГК-нын хятти щиссясиня даир texniki icra sənədləri;
-МГКИИ rəhbərliyi tərəfindən təsдiq edilmiş magistral qaz kəmərlərinin vəziyyət
planı, xidməti sahəлярinin sxemлярi (trass boyu yol, çay və yarğanlar, yaxın yaşayış
qəsəbəsi, qaz kəmərinin digər yeraltı kommunkasiya xətləri ilə kəsişməsi, avtomobil və
dəmir yol xətləri, qəza halları üçün ehtiyat boruların saxlanıldığı yer, elektrokimyəvi
mühafizə qurğuları yerləşən sahələr və s.);
- мagistral qaz kəmərlərinin texniki pasportu;
- сualtı keçidlərin pasportu;
- гəza xidməti texnikasının zavod təlimatı;
- иşçi təzyiqin saxlanılmasını təsдiqləyən formulyar;
- мexanizm və avadanlıqların istismarı üçün istehsalçı zavodun təlimatı, torpaq
istifadiчilərinin faktiki sahələrindən keçən qaz kəmərlərinin texniki aktı.
3.13.3 XİX sahяsində aşağıda qeyd olunan icra sənədləri olmalıdır:
-гaz kəmərlərinin xətti hissəsinə baxış jurnalı;
-тəmir işlərinin aparılması jurnalı;
-гəza xidməti bриqadasının iş planı;
-гəza xidməti maşınının çıxış vaxtının qeydiyyat jurnalı;
-оdorantın saxlanıлması цзря sənədlər;
-гaz kəmərlərinin və avadanlığın texniki xidməti və sınağa yoxlanılması aktı;
-гaz kəmərlərinin avtomobil və dəmir yollarından, su keçidlərindən keçən hissəsinə
baxış jurnalı.
3.13.4 Qaz kəmərlərində aparılan cari və əsaslı təmir, qaz kəmərlərinin yeni
kommunikasiya xətləri ilə kəsişməsi, həmçinin mühafizə zonasında aparılan dəyişikliklər
барядя qaz kəmərlərinin icra sənədlərində və texniki pasportunda qeydiyyat aparılmalıdır.

3.14 Qaz kəmərlərinin texniki diaqnostikası

3.14.1 Magistral qaz kəmərlərinin xətti hissəsinin (MQK XH) texniki

diaqnostikasının əsas вəzifəsi onun texniki вязиййятиндя baş verən dəyişikləri vaxtında
aşkarlamaqdır: ətraf mühütlə баьлы шяраити; təmir işləri üçün daha effektiv цсулларын
сечилмяси, MQK XH-nin etibarlı işлямясини və təhlükəsiz istismarıны. Тexniki
diaqnostиka üzrə işlərin planlaşdırılması və aparılması MQK XH-nin kompleks
diaqnostikasına uyğun aparılmalıdıр.
3.14.2 MQK XH-nя diaqnostikа xidməti qazчыхарма və qaz nəqlи müəssisələrинин
гцввяси иля, еляъядя ихтисаслашдырылмыш (хцсуси) сервис təşkilatlarынын vastəsi
ilə həyata keçиrilir. Qaz kəmərinin istismarı dövründə həyata keçиrilən diaqnostika
işlərinə aşağыdakılar daxildir:
48
 - гaz sızması zamanı vizual baxış, o cümlədən, aero və fotoçəkиliş, optik və lazer
yoxlaması;
- сtasionar üsulla qurulmuş göstəricilər vasitəsilə parametrlərin ölçülməsi və nəzarəti;
- бorudaxili мцтямади müaйyinə, o cümlədən, boruların geometrik вя korroziyadan
mühafizəси vəziyyətiня nəzarət, çatların aşkarlanması;
- цmumiləşdirilmiş müşahidələr nəticяsində MQK XH-nin texniki vəziyyətinin
qiymətləndirilməsi, baş verən qəzaların təhlili;
- гaz kəmərinin nəzarət olunan hissəsinin iş proсsesində qalıq mənbəyinin
proqnozlaşdırılması;
-гaz kəmərinin qəzasız iş rejiminin proqnozlaşdırılması;
- гaz nəqlи obyektlərinin diaqnostikası üzrə məlumat bankının yaradılması.
3.14.3 MQKXH-nдя aparılan diaqnostika xidməti “Azəriqaz” İB-nin qaz
kəmərlərində diaqnostika işlərinin aparılması tərtib olunmuş illik plana uyğun olmalıdır.
Qeyd edilən plan qaz kəmərlərinin göstəricilərinin təhlükəsiz istismarı və davamlığının
təyinindən sonra “Azəriqaz” İB-i tərəfindən işlənir və təsdiг олунур.
3.14.4 MQKXH-nin diaqnostikasının texniki planı obyekt istismara verildikdən sonra
МГКИ tərəfindən hazırlanır. Bу plana aşağыdakılar daxildir:
- пatrul xidməti;
- тexniki xidmətin keyfiyyəti və davamlıлыğına nəzarət;
-кompleks diaqnostik müayйinə (istismarın ilk mərhələsi, sınaq, xüsusi diaqnostik
yoxlama)
-кəmərlərin texnoloji parametrlərinin dаimi diaqnostik göstəriciləri.
3.14.5 Texniki diaqnostika planına əsasən, ашаьыда qeyd olunanlar təyin edilməlidir:
-дiaqnostikа işlərinин məqsədi;
-дiaqnostikа üsulу və vastələrи;
-иlkin mərhələdə diaqnostikа işlərinин dövrи yoxlamasıнын həcmi;
-щesabat forması, icra sənədləri;
3.14.6 MQK-нин XH-nin texniki diaqnostika planının hazırlanmasında вя onun
müddətinin, dövrилийинин вя щяъминин təyin olunmasında aşağыdakı амилляр nəzərə
alınmalıdır:
-бoru kəmərlərinin yerləşdiyi rayonun xüsusiyyəti, boru kəmərinin konstruksiyası,
sahəsi və obyektin çəkildiyi tarix;
-бoru kəməri ilə nəql olunan məhsulun partlayış və yanğın təhlükəliliyi;
-пlanlaşdırmaйа qədər obyektin texniki вязиййяти;
-дiaqnostika vasitələrinin dəyəri və effektивliyi, diaqnostik tədqiqatlar, sərf olunan
xərclər.
3.14.7 Qaz kəmərinin diaqnostikasıнын апарылмасы заманы газ кямяринин
istehsal göstəriъiсиnin azaldılması лазым эялдикдя aparılacaq işlərin müddəti və
техноложи режимин dəyişдирилмяси гайдасы “Azəriqaz” İB-nin Mərkəzi istehsal
dispetçer idarəsi ilə razılaşdırılmalıdır.
3.14.8 Əldə olunan diaqnostikа мялуматларынын əsasında hər bir müəsissə MQK-
нин XH-нин texniki вязиййяти барядя rüblük (üç aylıq) və illik hesabat hazırlamalı,
“Azəriqaz” İB-nя вя diaqnostika mərkəzляриня тягдим етмялидир.
3.14.9 İsтismarda olan boru kəmərlərinin texniki вязиййятинин qiymətləndirilməsi
zamanı kompleks diaqnostikadan istifadə etmək lazımdır.

49
 Kompleks diaqnostika potensial təhlükəli ərazilər цзря ашаьыда эюстярилян
материалларын тящлилиндян сонра тяйин едилмялидир:
- лayihə, icra və istismar sənədləriнин;
- яrazinin və yolun (trassın) əvvəlъядян təщлил edilmiş təbii-texniki göstəriciləri
цзря мялумат материалларынын, ədəbiyyat mənbəyiнин;
- аeroçəkiliş işləri üzrə materialларын;
- деффектоскопийа щесабатларынын;
-яvvəl апарылмыш yerüstü йохлама нятиъяляринин.
3.14.10 Pоtensial təhlükə mənbəyi olaraq aşağыdakılar тяйин олунмалыдыр:
-trassın mühəndis-geoloji və texnoloji şərtlərinə görə qruntun donmuş hissəsi,
hansıлара ki aşağыdakıları şamil etmək olar:
-daha çox buzlaşmış çirkab suları və yeraltı buzlarla yığılmış ərazi;
-donmuş qrunt suları ilə sərhəddə yerləşmiş ərazilər;
-istismar cəhətdən daha çox yüklənmiş və boru kəmərinə daha çox təsir edən ərazilər;
-buzlaşmış qruntlarla zəngin yamaclar;
-çökən ərazilər;
-su axınlarının kəsişdiyi ərazi;
-йерцстц və suалты keçidlər;
-boru kəmərlərinin kəsişdiyi ərazi;
- дəmir və avtomobil yolлары ilə kəsişmələr;
-кompressor stansiyasının texnoloji boru kəmərləri;
-кonstrukсийа birləşmələrи, bəndlər, kran birləşmələri, zədəlянмиш hissələr
(deфfектoskopiya nəticəsində müəyyən olunmuş).
3.14.11 МГК-нин ХЩ-ни истисмар едян мцяссисяляр техники
диагностиканын нятиъяляри цзря мялуматларын вя материалларын дцзэцнлцйцня вя
сахланылмасына ъавабдещлик дашыйырлар.
3.14.12 Диагностик мцаййинялярин нятиъяси ясасында МГК-нин ХЩ-нин
техники вязиййяти гиймятляндирилир вя онун истисмар шяртляри
прогнозлашдырылыр.

Бюлмя ЫВ. Kompressor stansiyalarının istismarı və təhlükəsizlik tələbləri

4.1 Ümumi tələblər

4.1.1 KS-ın sənaye meydançası, qurğu, bina, avadanlıq və sistemləri layihə

sənədlərinin tələblərinə uyğun olmalıdır. Layihə sənədlərinə edilən dəyişiklər, layihə və
layihə konustruktor təşkilatlari ilə razılaşdırılmalıdır.
4.1.2 KS-ыn əsas və köməkçi avadanlıqları, habelə alətləri Азярбайъан
Respublikaсынda qüvvədə olan müvafiq TN və Q, “Magistral qaz kəmərlərinin texniki
istismar qaydaları”nın, “Təzyiq altında işləyən qabların quruluşu və təhlükəsiz istismar
qaydaları”, isteщсалчы zavodlаrın təlimatlarıнын və digər normativ-техники sənədlərin
tələblərinə uyğun istismar olunmalıdır.
4.1.3 KS-ыn hər bir sistem və qurğusuna qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərə
əsasən, onların istismarına və təkmiлləşdirilməsinə aid qaydalara uyğun istismar
formulyarı tətbiq edilməlidir.

50
 4.1.4 KS-ыn avadanlıq sistemləri texniki müaйyinə, baxış, yoxlama, müvafiq qayda
və təlimatalarla müəyyən edilmiş qaydada мцвафиг sınaqdan keçirilməlidir. Bu barədə
aktlar istismar formulyarına əlavə edilməlidir.
4.1.5 Kompressor sexinin otağları aşağıdakılaрla təchiz edilməlidir:
- məcburi axın-sorma və qəza ventilyasiyası иля;
-avtomatıк yanğınsöndürmə sistemi иля;
-qəza ventilyasiyasının avtomatık qoşulması ilə bloklaşdırılmış partlayış təhlükəli
qatılığa qədər siqnalizasiya cihazları иля;
- NÖC və A васитяляри üçün verilən havanın (qazın) təzyiqi azaldıqda işıq və səs
siqnalizasiyası иля;
- qяzа işıqlandırılma системи ilə;
- stasionar və səyyar yükqaldırıcı васитялярля və digər qurğularla.
Dəst-blok şəklində göndərilən ayrıъа йерляшдирилян QVA (qaz vurмa aqreqatlarы)
texniki şərtlərə müvafiq olaraq quraşdırılмалыдыр.
4.1.6 Kompressor sexində, otaqların havasında yanaр qazların miqdarı AAQH-nin
(metan üzrə həcmi 0,75%) 15%-ə çatdıqda, qəza sorucu ventilyasiya sistemi avtomatiк işə
салынmalıdır.
4.1.7 Otaqların havasında yanar qazların miqdarı AAHQ-nin (mеtan üzrə həcmi 1%)
20%-dən artıq olдугда kompressor sexinin istismarı dayandırılmalıdır.
4.1.8 Kompressor sexinin otaqlarında havanın tərkibində olan yanaр qazların həcminə
nəzarət олмадыгда, xəbərdaredici sistem söndürülübsə və ya nasazdırsa, кompressor
sexinin istismarı qadağandır. Avtomatiк xəbərdarедиъинин və qəza ventilyasiyasının
normal işləməsinə hər bir növbəнин qəbulу zamanı növbətçi heyət tərəfindən nəzarət
edilməlidir.
4.1.9 Otaьын havasında yanaр qazların partlayış təhlükəлi həddinə qədər olan qatılıq
xəbərdaredicisi istehsalçı zavodун təlimatına müvafiq olaraq yoxlanılmalıdır.
4.1.10 İşçi zonanın havası daşınan газанализаторун (qaztəyinedicinin) köməyi ilə
PTQYVBH və ZMYVBQH-nə görə əlavə olaraq yoxlanılmalıdır. Qüvvədə olan
standartlara уйьун olaraq, hava mühitinin vaxtaşırı yoxlanılmasıна nəzarət MQK-нин Xİİ
baş mühəndisi tərəfindən təsдiq edilən cədvələ əsasən, (nümunələrin seçilməsi, анализ
aparılан yerlər, günü və dövrиliyi qeyd olunmaqla) həyata keçirilməlidir.
4.1.11 Mərkəzdənqaçma sıxıcı kompressoruн, KS-nın işini açarıн bir dəfə çevrilməsi
ilə dayandıran qəza ayыrıcısı olmalıdır. Bu halda bütün işləyən kompressor aqreqatları
dayanır və KS-nin kəmərlərindən qazın atılması üçün ümumi stansiya kranları işə qoşulur.
QVA hər bir qəza rejimi və köməkçi mexanizmin nasazlığı zamanı aqreqatın dayanmasına
avtomatiк komanda verən qəzadan mühafizə qurğuları ilə təchiz olunmalıdır.
4.1.12 QVA-larы məsafədən işəsalma sistemləri ilə təchiz olunduqda qabaqcadan
xəbərdaredici qurğularла təchiz olunmalıdır.
4.1.13 QMK-la işlərən kompreсsor sexlərinin maşın zallarında və başqa otaqlarda
йерляшян elektrik avadanlıqları partlayışдан мцщафизяли иърада olmalıdır.
4.1.14 KS-нын kompressor və digər avadanlıqlarınын səs səviyəсi qüvvədə olan
standartlara və normativ-texniki sənədlərə (ГОСТ 12.003-83) uyğun olaraq, yol verilə
bilən səs-кцйцн səviyyəsindən йцксяк olmamalıdır.
4.1.15 Kompressor avadanlıглары Respublikada qüvvədə olan Dövlətlərarası
standartlara, KS-нын texnoloji boru kəmərləri isə bu Qaydaların 2-ъи Ялавясиндя
верилян tələblərə uyğun rənglənməlidir.
51
 4.1.16 Kompressor sexlərinin boru kəmərlərinin üzərinдə qazın, havanın və digər
maddələrin hərəkət istiqamətlərini göstərən ox işarəsi çəkilməlidir.
4.1.17 Koмpressor sexlərinin xətlərindəki bağlayıcı və tənzimləyici qurğuların
üzərində prinsipial sxemlərin nömrələrinə müvafiq texnoloji nömrələr olmalıdır. Bağlayıcı
kranlarıн цстцндя aydın görünən bağlanma-açılma işarələri olmalıdır.
4.1.18 Yağlar xüsusi yerlərdə, kip bağlanan вя üzərində yağын növünə uyğun yazısı
olan qablarda saxlanılmalıdır.
4.1.19 KS magistral qaz kəmərlərindən, qazın giriş və çıxış yerlərindən, məsafədən və
yerli idarə olunan polad bağlayıcı qurğu ilə ayrılmalıdır.
4.1.20 KS-nin дахилинdəки вя xaricindəki xidmət sahəsinin hüdüdlarında işlənmiş
qazların boru kəmərləri və temperatуru 450C-dən artıq olan isti hava boruları istilikdən
izolə olunmalıdır.
4.1.21 İşlənmiş qazların çıxış boruları, habelə QTQ və QMK-ыn şamları KS binasının
dam örtüyündən 2m və deflektorundan 1m yuxarı qurulmalıdır, onların arasında olan цфги
məsafə ися 6 m-dən az olmamalıdır.
4.1.22 QVA, kompressor və güc silindrləri nömrələnməlidir. Aqreqatın nömrəsi güc
və ötцrücü hissəsində, habelə binanın texnoloji bağlanmalar tərəfindəki divarda olmalıdır.
4.1.23 QVA-nın istismarı və təmiri ilə məşğul olmayan şəxslərə KS-nın rəhbərliyinin
icazəsi olmadan kompressor sexlərinin otaqlarına, stasionar kollektorların meydançalarına,
birləşmə qovşağına giriş qadağandır.
4.1.24 KS-nın heyəti nümunəvi sahə normalarına, aparılan işlərin xüsusiyyətinə
həmçinin bu qaydaların tələblərinə müvafiq olaraq FMV ilə təмин olunmalıdır.
4.1.25 Tikinti-quraşdırma, təmir, yenidənqurma işlərindən sonra işə salınma, sazlama
işləri və KS-ныn texnoloji rejimə çatdırılması istismar idarəsinin baş mühəndisi
tərəfindən, müvafiq qaydada təsдiq edilmiş təlimat əsasında həyata keçirilməlidir.
4.1.26 Гurğunuн işə salынмасына аvadanlıqlarын ишляк вязиййятдя олмасы
йохланылдыгдан сонра, sənaye təlimatlarının təhlükəsizlik tələbləri тямин олунмасы,
maşın zalında və sıxıcı kompressor cərgəsində kənar şəxslərин олмамасы шярти иля
icazə verilir. Aqreqatların işə salınması və işləməsi zamanı hava-süzgəc kameralarına giriş
qadağandır.
4.1.27 Təftiş, təmir və uzunmüddətli (ehtiyat kompressorунdan başqa) фасиляdən
sonra kompressorun işə salınması KS rəisinin yazılı icazəsi ilə həyata keçrilмялидир.
4.1.28 Тufan vaxtы KS-нын ərazisində QVA-nın işə salınması, söndürülməsi,
texnoloji və güc elektrик qurğularındа dəyişиклярин едилмяси qadağandır.
4.1.29 Mərkəzdənqaçma sıxıcı kompressorların qəbulunda ilk istismar mərhələsiндя
qoruyucu barmaqlıq olmalıdır. MQK Xİİ-nin təqdimatı əsasında, «Азяригаз» İB-nin
icazəsi ilə, qoruyucu barmaqlıqların götürülməsinə icazə verilir.
4.1.30 Tıxac, qoruyucu клапан, flans və digər birləşmələrin üzərində möhkəmliyə və
kipliyə görə sınaqdan keçиrilməzdən əvvəl təhlükəsizlik nişanları və yazılar qeyd
olunmalıdır.
4.1.31 QVA ишляйян zaman (tam avtomatlaşdırılmış агрегатlardan başqa) онларын
xidmətи щейят tərəfindən nəzarətsiz qalması qadağandır.
4.1.32 KS-dа qaz sızması (qaz kəmərlərindən, avadanlıqlardaн və s.) aşkar olunduqda
otaqda olan adamlar bu barədə dərhal xəbərdar edilməli və sızmanın ləvği üçün təcili
tədbirlər görülməlidir. Qazın sızmasını tez bir vaxt ərzində aradan qaldırмаг мцмкцн
олмадыгда adamlar sexdən çıxarılmalı (qəzaya görə işlərin dayandırılması istehsalat
52
təlimatlarına və bu Qaydaların tələblərinə uyğun aparılmalıdır), qapı və pəncərələr
açılmalı, cərяyan açarı yaxud elektrik mühərrikləri yandırılıb-söndürülməməli və qaz
sızmasının aradan qaldırılması цзря tədbirlər görülməlidir.
4.1.33 QVA-nın ayrı-ayrı qovşaqlarından, sürtgü (yağlama) sistemindən yağın axması
baş vedikdə, müvəqqəti, lazımı yerlərdə yağın yığılması üçün metal altlıqlar (qablar)
qoyulmaлı və axmaların aradan qaldırılması üзря tədbirlər görülməlidir. Sexin
döşəməsinə, avadanlıqların özüllərinə yağın даьылmasına yol verilməməlidir.
4.1.34 İшləyən zaman QVA-da aşkar edilmiş nasazlığın aradan qaldırılması
qadağandır. Belə halda QVA-nın dayandırılması KS-nın rəisi və onu əvəz edən şəxsin
icazəsi ilə həyata keçirilмялидir. QVA-nın istismarının dayandırılması щямин
aqreqatların ayrı-ayrı növlərinin istismarı üzrə təlimatlarda qeyd edilən hallarda keçirlir.
4.1.35 Qaz kəмяrlərindən ayrılmaqla və texnoloji xətlərdən qazın buraxılması ilə
kompressor sexlərinin işi aşağыdakı hallarda dayandırılмалыдır:
-бinada yanğın olduqda və mövcud yanğınsöndürmə vasitələri ilə onun qarşısını
almaq mümkün olmadıqda:
-qazın təmizlənməsi, soyudulması qurğularında və texnoloji xətlərdə yanğın olduqda;
-yüksək təzyiqli texnoloji qaz kəmərlərinin çatlayıb qırıldıьы halda;
- иnsanların təhlükəsizliyinə və maddi sərvətlərə təhlükə yaradan təbii fəlakətlər
zamanı.
QVA və kompressor sexlərinin qəzaya görə dayandırılması barədə məlumat dərhal
kompressor sexinin rəисиnə (növbə üzrə rəисə), hər iki tərəfdən qonşu kompressor
sexlərинə və MQK Xİİ-nin (birliyin) müdиriyyətinə çatdırılmalıdır.
4.1.36 Növbətçi heyət tərəfindən aşağыdakı hallarda QVA-nın işi qəzaya görə
dayandırılмалыдыр:
- aqreqatın sıradan çıxması, xidmətи heyətə və yaxud QVA-nın qorunmasına təhlükə
yaranan digər hallarda;
-aqreqatın iчиndə metal səsi və ya digər səslər olduqda;
-otaqda yanğın başlayanda NÖC və A vasitələriнин bağlayıcı гурьулары
işləməдикдя və digər hallarda.
4.1.37 Təmirə dayandırıлmış aqreqatların mərkəzi lövhə panelləri və yerli idarəetmə
lövhələri elektrik мянбяйиндян ayrılmalıdır. İdarəetmə hissələrində təhlükəsizlik nişanı
və “Qoşmayın, insanlar işləyir!” сюзляри йазылмыш plakat asılmalıdır. Бцтцн
яməliyyatlar ямялиййат журналында qeyd edilməlidir.
4.1.38 QVA-нın texnoloji bağlamalarında bağlayıcı və tənzimləyici kranların təmiri
заманы təhlükəsizliyi təmin edən ашаьыдакы тядбирляр эюрцлмялидир:
-qurğuların elektrik-pnevmatiк idarəetmə qovşaqları impulslu qazla qidalanmadan
ayrılmalı;
-електрик нагилли арматурлар эцъ електрик гида мянбяйиндян айрылмалы;
-impuls qazının ümumstasionar keçidindən ötürücünün pnevmohidrosilindrlərinя
гядяр boru şəbəkələrində görünən qırılmalar texniki vasitələrlə təmiн edilməli;
-armatуrların əllə idarə edilməsi məhdudlaşdırılmalı;
-müvafiq təhlükəsizlik nişanları, “Açmaq olmaz!”, “Bağlamaq olmaz!” сюзляри
йазылмыш plakatlar asılmalıdır.
4.1.39 Kompressor hissəsinin daxilinin açılması ilə təmirə çıxarılmыш QVA-да
aşağыdakı işlər aparılmalıdır:

53
 - sıxıcı kompressorun gövdəsindən, sorucu və sıxıcı qaz kəmərlərindən kondensatın
çıxarılması (qurudulması) təşkil edilməli;
- сorucu və sıxıcı qaz kəmərlərində dəliklər açılmalı;
- lyuklardan sıxıcı kompressorun və ona birləşdirilmiş qaz kəmərinin daxili təsirsiz
qazla üfürülməлi, yaxud ventilyasya edilməлi;
- QVA tərəfindən rezin kürələr qoyulmalı, onlar 4000-5000 Pa (400-500mm su süt.)
təzyiqə qədər hava yaxud təsirsiz qazla doldurulmalıdır.
4.1.40 Fəaliyyətdə olan sexdə QVA-nın quraşdırılmasına və təmirinə yalnız
АРДНШ, «Азяригаз» ИБ tərəfindən təsдiq edilmiş təlimatлар və qaydalar əsasında yol
verilir.
4.1.41 KS-nыn tikintisinin ikinci növbəsində QVA quraşdırılarkən, birinci növbənin
aqreqatları istismar olunan maşın zalı yaxud sıxıcı kompressor zalı, odadavamlılıq həddi
0,75 saat olan qaz keçirməyən divarla (arakəsmə ilə) ayrılmalıdır.
4.1.42 Maşıн zalı və mərkəzdənqaçма sıxıcı kompressorlar qalereyasında təmir işləri,
QKX-nin müdиrи yaxud onu əvəz edən şəxsin icazəsi иля və növbətçi mühəndis -
dispetçerlə razılaşdırıldıqdan sonra həyata keçirмялидир.
4.1.43 Təmir ишлярини апаран heyət ишлярин тящлцкясиз эюрцлмясиня даир
texniki təhlükəsizlik tələbləri цзря təlimatlandırылмалыдыр.
4.1.44 Sıxıcı kompressorun açılması üzrə işlər KS-нын rəisinin yaxud onu əvəz edən
şəxsin icazəsi ilə aparılmalıdır.
4.1.45 Sıxıcı kompressorların açılmasından əvvəl vurucu (üfürücü-sorucu)
ventilyasiyanın etibarlı işлямясиня əmin olmaq lazımdır.
4.1.46 Sıxıcı kompressorun açılması zamanı sıxıcı kompressorlar zalında, həмчинин
boşaldılmış texnoloji qaz kəmərlərində açılmaya aid olmayan digər işlərin aparılması
qadağandır.
4.1.47 Sıxıcı kompressorun açılması zamanı zalda йалныз açılmanı aparan şəxslər və
QA-ya xidmət edən operativ heyət olmalıdır.
4.1.48 Sıxıcı kompressorun açılması və təmiri zamanı iş yerlərində saatda 1 dəfədən
az olmayaraq hava мцщитинин analizi aparılmalı, nəticələri ися журналда qeyd
олунмалыдыр.
4.1.49 Təmir edilmiş QVA-ын, onun sorucu və vurucu boru kəmərlərinin iчəriсиndə
kənar əşyaların olmaması dəqiq yoxlanıldıqdan sonra bağlanmalıdır. Yoxlamadan sonra
müvafiq akt tərtib edilməlidir.
4.1.50 Təmirdən sonra KS-ыn qaz kəmərlərində yeni qaynaq tikişlərinə онларын
perimetri boyu мцвафиг fiziki üsullarла nəzarət edilməlidir.

4.2 QMK ilə işləyən kompressor stansiyaları

4.2.1 QMK-nin elektrik avadanlıглары, onun alışdırma və işəsalma sistemi, buraxıcı

aparatları partlayışdan mühafizə səviyyəsinə uyğun olmalıdır.
4.2.2 Su ilə soyudulmayan yanma məhsullarının atılma boru kəmərləri KS-in
hüdüdlarında istilikdən izolə olунmalı, onlar alışan maddələrə toxunmamalıdır.
4.2.3 Qoruyucu klapanlardan atılan qazların şamlarını, habelə texnoloji üfürmə
borularını mühərrikin yanma məhsullarının atılma yerlərinin yaxınlığında yerləşdirmək
qadağandır.

54
 4.2.4 QMK işə salınarkən atılma sistemində atmaya və partlayışa yol verməmək üçün
maqnetonun qoşulması və yanacaq qazının açılması atılma sistemi sıxılmış hava ilə
üfürüldükdən sonra щяйата кечирилмялидир.
4.2.5 QMK-nın səsboğanlarını nasaz partlayış klapanları ilə işləдилмяси qadağandır.
4.2.6 Yağsoyuducuya yağın verilməsi xəttindəki, yağ çənindən boşalтma xəттindəki
siyirtmə və ventillərin nazimçarxları plomblanmalıdır. Onların üzərində təhlükəsizlik
nişanları, “Açmaq olmaz!” və “Bağlamaq olmaz!” xəbərdaredici yazıları olmalıdır.
4.2.7 QMK-nin yüksək gərginlikli elektrik xətlərinin alışdırma şamları ilə
kontaklarının qığılcımla işləməsi qadağandır.
4.2.8 Qısa qapanmanın qarşısını almaq məqsədi ilə alışdırma şamları vaxtaşırı
yanьын qəlpəlrindən təmizlənməlidir.
4.2.9 QMK işləйян zaman silindrlərin üfürülməsi üçün üfürmə kranlarının açılması,
mühərrikin alışdırma şamlarından yüksək gərginlikli elektrik naqillərinin ayrılması və
şamların işinin qığılcıma görə yoxlanылması qadağandır.
4.2.10 Yanma məhsullarının boru kəməri və səsboğanı vaxtaşırı yoxlanылmalı, lazım
olan halda hisdən təmizlənməlidir.
4.2.11 Həddindən artıq yüklənmə вя yaxud şamın nasazlığı сябябинdən QMK
təsadüfən dayandıqda, yanacaq kranı bağlanmayıbsa, mühərrikdəн və yanma məhsulları
kollektorundaн yığılmış qazı çıxarmaq məqsədi ilə mühərrik işə salınmazdan əvvəl
üfürülməlidir.
4.2.12 QMK-nin karter qapaqları (lyuklar) kompressor dayandırıldıqdan və
soyudulduqdan sonra açıla bilər.
4.2.13 Karterdə işlərin aparılması zamanı QMK-nin nazиmçarxı təsadüfи fırlanmadan
qorunmalıdır.
4.2.14 Porşenli kompressorun karterində təmir zamanı dirsəkli valın çevrilib
döndərilməsi qadağandır. Nazimçarxın qoruyucu çəpərində təhlükəsizlik nişanı və
“Yerində fırlanması qadağandır!” сюзляри йазылмыш plakat vurulmalıdır. Texnoloji
hazırlıq olan halda lazımи təhlükəsizlik tədbirləri görməklə, əl ilə yerində fırlatmağa icazə
verilir.
4.2.15 Açılmış güc silindrləriнин daxilinə kənar əşyaların düşməмясi üçün онлар
örtülməlidir.
4.3 Qazturbin intiqallı kompressor stansiyaları

4.3.1 Qazturbin intiqallı KS-ın sahəsində QVA-нın hava yığan tutumlarından 200 m
məsafədə havada tozyaradan mənbələr (o cümlədən, torpaq yollar, məhlul qovşaqları,
səpələnən mal anbarları və s.) olmamalıdır. KS-in sahəsi yaşıllaşdırılmalı, hava yığan
kameralara yaxın açıq sahələr asfaltlanmalı yaxud qazonla örtülməlidir.
4.3.2 Sıxıcı kompressor intiqalının (mühərrikinin) güc oxunun və sıxıcı kompressor
otaqları arasındakı ayыrıcı divardan keçidi kip olmalıdır.
4.3.3 Qazturbin intiqalлı aqreqatын, xidmətи heyətin normal işini təmin eтмяк цчцн
istilik izoləsi olmalıdır.
4.3.4 Qazturbin intiqalı olan QA qəza hallarında istismar təlimatına əsasən
dayandırılmalıdır.
4.3.5 Kran və ventillərin etibarlı bağlanmasıна, qazın çıxması üçün şamların aчıq
olmasıна və qazın iş yerinə долмамасына əmin olmadan tuрbin yanma kamerasının,

55
turbosoyuducunun, tənzimləyicinin, баьлайыъы клапанларын və mərkəzdənqaçмa sıxıcı
kompressor gövdəsinin aşılması qadağandır.
4.3.6 Qazturbinli aqreqatların hava yığan gövdələri (kameraları) qıfılla bağlanmalıdır.
Aqreqatlar işləйян заман orada insanların olması qadağandır.

4.4 Elektrik intiqallı kompressor stansiyaları

4.4.1 Elektrik intiqallı KS-də cərayanaparıcı hissələr lövhələrля və pərdələrlə etibarlı

hasarlanmalı, təhlükəsizlik nişanları və “Dayan! Həyat üçün təhlцkəlidir! Gərginlik
altındadır!” yazısı олан плакатларла təchiz edilməlidir. Elektrik mühərriklərinin cərəyan
daşımayan metal hissələri ПУЭ-нин тялябляриня uyğun olaraq йерля
бирляшдирилмяли və müvafiq xəbərdaredici yazılarla təmin edilməlidir.
4.4.2 İstismar zamanı elektrik mühərrikləri олан otağın havasında qazын
йыьылмасынын qarşısını almaq məqsədi ilə щямин otağı sıxıcı kompressorlar
cərgəsindən ayırаn divarın dəliklərindəки kipgəc kipləşdirmələrinə daim nəzarət
edilməlidir.
4.4.3 Təmir üçün hazırlıq işlərinin aparılması zamanı aşağыdakı тядбирляр
эюрцлмялидир:
-özəkdən yağ elektrik açarı (YEA) çıxarılmalı, 10kV –luq bağlı paylayıcı qurğuda
aqreqatın YEA özəyində stasionar йерлябирляшдирмя qoyulmalı;
-təhlükəsizlik nişanı və “İşə salmaq olmaz. Иnsanlar işləyir!” йазысы олан plakat
asılmalı;
-elektrik mühərrikini dayandıran işçinin soyadı və dayandırmanın səbəbi operativ
журналда qeyd edilməli;
-təmir edilən avadanlığın yerli elektrik lövhəsinin cərəyanı kəsilməli, lövhənin
üzərində təhlükəsizlik nişanı və “İşə salmaq olmaz. Иnsanlar işləyir!” йазысы олан plakat
asılmalıdır.
4.4.4. Təhlükəsizlik nişanıнын və “İşə salmaq olmaz. İnsanlar işləyir!” йазысы олан
plakatın чыхарылмасы və elektrik mühərrikinin işə salınması, işlərin баша чатмасы
barяdə məsul şəxs тяряфиндян нювбя jurnalında qeyd едилдикдян sonra həyata keçirilə
bilər.

4.5 Texniki xidmət və təmir

4.5.1 Kompressor sitansiyasının avadanlıгларынын ишляк вязиййятдя

сахланылмасына онлара texniki xidmətин və təmir ишляринин системли шякилдя
щяйата кечирилмяси иля наил олунур.
4.5.2 Texniki xidmət və təmir ишляри sistemində ашаьыдакылар нязярдя
тутулмалыдыр:
- йük altında işləyərkən dövrи olaraq aparılan texniki xidmət (диагностика хидмяти
дахил олмагла);
- тямиря дайандырылмыш аваданлыглара техники хидмят вя ъари тямир;
- planlı-габаглайыъы (cari, əsaslı) təmir;
- гəza-bərpa işləri üzrə təmir;
- кonservasiya və ehtiyйatda olan texnoloji avadanlıглара və sistemə texnoloji
xidmət.
56
 4.5.3 Техники хидмят вя тямир ишляринин щяъми вя вахташырлыьы бюлмя
тяряфиндян, аваданлыьын техники вязиййяти вя истещсалчы мцяссисялярин
истисмар вя тямир сянядляринин тялябляри нязяря алынмагла,
мцяййянляшдирилмялидир.
4.5.4 КS-нын avadanlıгларына diaqnostika xidməti мцяссисянин техники
хидмятляри вя регионал диагностик мяркязляр тяряфиндян, АРДНШ-нин тясдиг
етдийи normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
4.5.5 Əsas aqreqatlarла баьлы köməkçi mexanizmlərin təmiri ясас агрегатларын
тямири иля eyni заманda aparılmalıdır.
4.5.6 Avadanlıглар və aqreqatlar əsaslı və yaxud orta təmirə dayandırылdıqda
aşağыdakı işlər aparılmalıdır:
- аvadanlığa texniki baxışı dəqiqləşdirməklə, işin həcmi və smeta dəyəri tərtib
edilməli;
- avadanlığın texniki vəziyyətiнин тящлили цчцн лазыми експрес (тяъили)
сынаглар апарылмалы;
- тямир ишляринин лайищяси вя ъядвяли тяртиб олунмалы;
- тəmir müddəti ərzində texniki xidmət və təmir işlərinin aparılması üçün tərtib və
təsдiq edilmiş müvafiq sənədlər hazırlanmalı;
-мüvafiq texniki-sənədlərin tələblərinə uyğun olaraq lazımи material, ehtiyat
hissələri və birləşmələr hazırlanmalıdır;
-тəmir brиqadasının işçi heyəti təlimatlandırılmaлыдыр.
4.5.7 Тəmir işlərinin planı və cədvəli мüəсsisə tərəfindən hazırlanmalı və təmir-tikinti
idarəsi ilə razılaşdırılmalıdır.
4.5.8 Кompressor sexi пlanлы шякилдя, ilдя bir dəfə (yay aylarında), 48 saat
müddətinə profilaktik-təmir işляринин апарылмасы, stansiйа mühafizə гурьуларынын
və bağlayıcı armaturların yoxlanılması üçün dayandırılmalıdır.
4.5.9 Кompressor sexini dayandırmazdan яввял апарылаъаг ишлярин планы,
ишлярин рящбярляри вя иърачылары эюстярилмякля, тяртиб вя тясдиг олунмалы,
nəzərdə tutulmuş işlərin yerinə yetirilməsi üçün лазыми mexanizm, material və alətlərин
комплектляшдирилмяси təmin olunmalıdır.
4.5.10 КС-нын аваданлыгларынын тямириня сярф олунан вахта гянаят етмяк вя
газ няглинин кейфиййятини йцксялтмяк мягсяди иля материал вя щиссялярин
ещтийаты йарадылмалы вя газ нягли мцяссисяляринин мяркязляшдирилмиш
анбарларында сахланылмалыдыр. КС-да сахланылан бцтцн ещтиййат щиссяляринин
вя аваданлыгларын гейдиййаты апарылмалы вя онларын техники вязиййяти
мцтямади олараг йохланылмалыдыр.
КС-нын истещсалат биналарында тямир емалатханалары вя мейданчалары
гурашдырылмалыдыр.
4.5.11 Kompressor stansiyasında təlimatın tələblərinə uyğun olaraq, əsas və köməkçi
avadanlıqların etibarlılığının statik göstəricilərinin qeydiyyatı aparılmalıdır.
4.5.12 Qüvvədə olan təlimatларın tələblərinə üyğun olaraq, avadanlıгларын, bina və
tikililərin dövrи texniki baxışı (texniki vəziyyətinə nəzarət) aparılmalıdır:
- бinaларын, avadanlıгларын və tikililərin özülляринин çökməsinə nəzarət;
- SİTG və DMND Agentliyinin nəzarəti altında olan obyektlərin sınağı;
- KС-nin texnoloji boru xətляриндя titrəйиш сявиййясиня nəzarət;

57
 - тexnoloji boru xəttinin fiziki üsulla yoxlanılmasına, borunun və izolyasiyanın
texniki vəziyyətinə nəzarət;
- NÖC və A васитяляриня diaqnostik xidmət;
- тexnoloji boru xətляринин və avadanlığın yoxlanılması zamanı aşkarlanmış qaz
sızmalarının qarşısının alınması вя арадан галдырылмасы.

4.6 Kompressor sexi

4.6.1 Кompressor sexinin аvadanlıглары, qurğu və sistemləri istehsalçı zavodun

təlimatларынын əsasında hazırlanmış istehsalat təlimatıна, бу Гайдаларын тялябляриня,
електрик гурьулары истещлакчыларынын истисмар тялиматларынын вя диэяр
qüvvədə olan normativ-техники sənədlərin tələblərinə uyğun istismar olunmalıdır.
4.6.2 Hər bir газвурма агрегатынын (ГВА) цзяриндя, ğörünən yerdə сыра
нюмряси олмалыдыр.
Сыра нюмряси агрегатларын ашаьыда гейд олунан щиссяляриндя
йазылмалыдыр:
- интигаллы (мərkəzdənqaçma) mühərrikin эювдясиндя;
-кompressorun эювдясиндя;
- мялумат ötürən автоматик идаряетмя системиндя (idarəetmə пултунда);
-газтурбин гурьусу цчцн тяйин олунмуш щава камерасында вя атгы газ
шахтасында;
-газвурма агрегаты yerləşən ayrıca тикилинин (бинанын) цстцндя.
4.6.3 Техноложи, йанаъаг-бурахылыш бору кямярляриндяки бağlayıcı və
tənzimləyici арматурларын üzərində prinsipial sxemдяки nömrəsinə уйьун texnoloji
nömrələr olmalıdır. Bağlayıcı kranlar aydın ğörünən bağlama-açılma işarələrinə malik
olmalıdır.
4.6.4 Kompressor stansiyasının istismarını işçi heyət baş mühəndis tərəfindən,
müvafiq qaydada təsdiq edilmiş vəzifə təlimatıна əsasяn həyata keçirməlidir.
4.6.5 Газвурма аqreqatınын işə salınması və dayandırılması işləri ямялиййатчы
heyət tərəfindən aparılmalıdır.Təmirdən sonra газвурма aqreqatınын işə salınması,
агрегатын təmiri və istismara qəbulu təsdiq olunmuş təlimatın tələblərinə uyğun olaraq
aparılmalıdır. Истисмар заманы автоматик идаряетмя системи иля тяъщиз олунмуш
газвурма агрегатынын işə salынмасы автоматик щяйата кечирилмялидир.
4.6.6 Газвурма аqreqatınын işə salınması proсsesində ямялиййатчы heyət
тяряфиндян ишясалма шяртляринин корректя едилмяси, гяза сигнализасийа
гурьуларынын ишясалма параметрляринин дяйишдирилмяси, щямчинин ГВА-nын
ишя щазырлыьы цчцн тялиматда нязярдя тутулмайан ямялиййатларын апарылмасы
гадаьандыр.
4.6.7 Газвурма аqreqatınын işə salınması zamanı ямялиййатчы heyət ишясалма
проссесинин ардыъыллыьына вя истисмар параметрляриня нязарят етмялидир.
Ишясалма ямялиййатынын ардыъыллыьы позулдугда, истисмар
параметрляринин тяйин олунмуш гиймятдян кянара чыхмасы ашкар олундугда,
щямчинин, ишчи щейят вя аваданлыглар цчцн тящлцкяли шяраит йарандыгда
агрегатын иши дярщал автоматик вя йахуд гяза дайандырма дцймясини ял иля
басмагла, дайандырылмалыдыр.

58
 4.6.8 Газвурма агрегаты ишя дцшмядикдя, тякрар ишя салма йалныз сябяби
арашдырылдыгдан вя арадан галдырылдыгдан сонра мцмкцндцр.
4.6.9 Газвурма агрегатына xidmət edən operativ heyət мərkəzi dispetçer xidməti
tərəfindən təyin olunmuş rejimə ямял etməli və parametrlərin qeydiyyatını aparmaqla baş
verən dəyişiklikləri və nəzərdə tutulan normal rejimin дяйишмяси səbəbindən təhlükəli
rejimin yaranmaması üçün əməli tədbirlər həyata keçirməlidir.
4.6.10 Газвурма агрегатынын ишинин автоматик вя йа оperativ heyət тяряфиндян
мяъбури дайандырылмасы ГВА-ны истещсал едян заводун техники сянядляринин
вя истещсалат тялиматларынын тялябляриня уйьун щяйата
кечирилмялидир.Истисмар заманы автоматик мцщафизя гурьуларынын ишинин
дайандырылмасына йол верилмямялидир.
Тямирдян сонра ГВА сазланмалы вя бцтцн системляри йохланылмалыдыр,
идаряетмя лювщяляри баьланыб мющцрлянмяли вя сонра истисмара
верилмялидир.
4.6.11 ГВА-нын бцтцн планлы вя режимя уйьун дайандырылмасы нормалара
уйьун апарылмалыдыр. Агрегатын плана уйьун дайандырылмасы вя бунунла
баьлы ещтийат агрегатларынын ишя салынмасы ишчи щейят тяряфиндян эцндцз
вахты апарылмалыдыр.
4.6.12 ГВА-нын насазлыьы вя йа зядялянмяси сябябиндян мяъбури
дайандырылмасы, эюзлянилян нятиъялярдян асылы олараг, ишчи щейят
тяряфиндян нормал вя йахуд гяза режими цсулу иля апарылмалыдыр.
4.6.13 Компрессор сехинин газ кямяриндян айрылмасы вя техноложи
хятлярдян газын бошалдылмасы цсулу иля гяза дайандырылмасы ашаьыдакы
щалларда щяйата кечирилмялидир:
- бинада йаньын баш вердикдя;
- йцксяк тязйигли газ кямяри партладыгда (зядяляндикдя) вя йахуд газ
атгысы (бюйцк мигдарда сызмасы) баш вердикдя;
-коммуникасийа хятляриндя, газын тямизлянмяси вя гурудулмасы
гурьуларында йаньын баш вердикдя;
-тябии фялакят заманы- инсанларын щяйатына вя аваданлыьа тящлцкя
йарандыгда.
4.6.14 Истисмар проссесиндя ашаьыда эюстярилян аваданлыгларын вя
системлярин ишя салынмасы вя ишлямяси йохланылмалыдыр:
- ещтийат вя гяза електрик гида мянбяляри - айда бир дяфядян аз олмайараг;
-ейтийат газанхана, газ щава гыздырыъылары вя диэяр фярди иситмя
васитяляри- гыш мювсцмцндя- щяр ай;
- сулу, газлы, тозлу, кюпцклц йаньынсюндцрмя системляри-истисмар
тялиматларында мцяййянляшдирилмиш мцддятлярдя;
- КС-нын гяза дайайандырылмасы системи- планлы дайандырма 4.5.8-ъи
бяндя уйьун, имитиасийа цсулу иля- рцбдя бир дяфя;
- цмумстансийа баьлайыъы арматурлар- рцбдя бир дяфядян аз олмайараг вя
щаванын мянфи температуру заманы;
- чыхышда газын тязйигинин галхмасына гаршы сехин автоматик мцщафизя
системи- айда бир дяфя, йанаъаг газынын тязйигинин енмясиня гаршы автоматик
мцщафизя системи- айда бир дяфя;

59
 - вентилйасийа системинин гяза ишя салынмасы вя газланма хябярдаредиъи
сигнализасийа системи- щяр нювбянин тящвил-гябулу заманы бир дяфя.
4.6.15 Компрессор сехинин бцтцн систем вя аваданлыглары мцяййян
олунмуш мцддятдя, техники тялиматларын тялябляриня уйьун олараг
щидравлик, пневматик, електрик вя диэяр лазыми сынагдан, еляъядя бахыш вя
мцаййинялярдян кечирилмяли, бахыш актлары истисмар формулйарына
тикилмялидир.

4.7 Təbii qazın soyudulması stansiyası

4.7.1 Magistarl qaz kəmərləriндя истисмар олунан Тəbii Гazın Сoyudulması

Сtansiyaları (ТГСС) xüsusi kriogen avadanlıq vasitəsi ilə nəql olunan qazın сойудулмасы
вя чохиллик donmaya məruz qalмыш suxurlarын исинмясинин qarşısınıн alынмасы
цчцн нязярдя тутулур.
4.7.2 Бу нормаларда buxar-kompressor tipli, karbon qazлы сойудуъу аэентлярля
(propan, propilen, butan, propan-butan qarыşığı) işləyən Təbii qazın soyudulması
stansiyaлары нязярдя тутулур.
4.7.3 Təbii qazın soyudulması stansiyası aşağdakı əsas hissələrdən ibarətdir:
- кondensat yığıcı, soyуducu аэент kompressorу;
- бuxarlandırıcı;
- separatorлар (мayenin ayrılması qurğusu);
- рesiverляр;
- бoru birləşmələri; bağlayıcı və tənzimləyici armaturлар;
- нəzarət-ölçü cihazları və avtomatlaşdırma vasitələri;
- яsas soyducu аэентлярин anbarı;
- нasosxana.
4.7.4 Təbii qazın soyudulması stansiyası kompleksinə aşağыdaкы obyekt və tikililər
daxildir:
- еlektrik təchizatı sistemi;
- istehsalat-təsərrüfat və йanğın su təchizatı sistemi;
- иstilik təchizаtı sistemi;
- рabitə sistemi;
- инзибати-тясяррцфат otaqları və digər köməkçi obyektlər.
4.7.5 Təbii qazın soyudulması stansiyasının ərazisinə olan tələblər kompressor
stansiyasının ərazisinə olan tələblərя уйьундур.
4.7.6 Binalara, sanitar-texniki obyektlərə olan tələblər kompressor sitansiyasına olan
tələblərə уйьундур.
4.5.7 ТГСС-ин гурашдырылмасындан сонра, систем ишчи маддялярля
долдурулмаздан яввял, истисмар проссесиндя мцтямади олараг, щямчинин кямярин
щяр щансы щиссясинин вя йа арматурларынын дяйишдирилмясиндян вя
тямириндян сонра бору кямярляри щидравлик вя пневматик сынагдан
кечирилмялидир. Щидравлик вя пневматик сынаглардан яввял систем чиркдян
тямизлянмяли вя йуйулмалыдыр.
Сынаьын нювц вя сынаг тязйигинин гиймяти щяр бору кямяринин ишчи
ъизэиляриндя эюстярилмялидир. Горуйуъу клапанлардан сонра газы билаваситя
атмосферя бурахан борулар сынагдан кечирилмир.
60
 4.5.8 Бцтцн техноложи бору кямярляри, 4.5.7-ъи бянддя гейд олунанлардан
башга, мющкямлийя вя киплийя сынагдан кечирилмялидир. Мющкямлийя вя
киплийя сынаглар ейни заманда, щидравлик вя йахуд пневматик цсулла
кечирилмялидир.
Илк нювбядя апарат вя бору кямярляринин щидравлик сынагы нязярдя
тутулмалыдыр. Щидравлик сынагларын пневматик сынагла явяз олунмасына
ашаьыдакы щалларда йол вериля биляр:
- шярти диаметри 250 мм вя ондан чох олан бору кямярляринин, яэяр тикинти
конструксийасында онларын су иля долдурулмасы нязярдя тутулмур;
- щаванын температуру 00 Ъ-дян ашаьы олдугда;
- щидравлик сынагларын мцяййян сябябдян апарылмасы мцмкцн олмадыгда вя
диэяр тящлцкяли олан хцсуси щалларда (суйун сойудуъу аэентля гарышмасы).
4.7.9 Polad boru kəmərlərində sınaq təzyiqinin гиймяти (hidravlik və yaxud
pnevmatik sınaqларын апарылмасы цчцн) ашаьыдакы эюстярилян гиймятдя
олмалыдыр:
- işçi təzyiq 0,095-dən 0,50MПa qədər олдугда - 1,5P işчи, лакин 0,2 MПa-dan az
olmamaqla;
- işçi təzyiq 0,5MPa-dan yuxarı олдугда - 1,25Pişчи, лакин Pişчи+0,3MPa-dan az
olmamaqla.
4.7.10 Borularda hidravlik və pnevmatik sınaq işləri soyуducu stansiya
quraşdırıldıqdan sonra, sistemi məhsul ilə doldurmazdan əvvəl, boru hissəsinin hər hansı
yerinin təmirи və yaxud armaturun dəyişdirilməsi заманы, hidravlik və pnevmatik
sınaqdan əvvəl sistem yuyularaq çirkdən təmizlənməlidir. İşçi layihədə hər bir boru kəməri
üçün sınağın növü və işçi təzyiqin qaldırılması göstərilмялидir.
4.7.11 Soyuducu və təhlükəli soyuducu məhsullar nəql edən boru kəmərləriniн
hidravlik sınaьынdan əlavə, mütləq hava və təsirsiz qazla kipliyə (hermetikliyə) sınağı
aparılmalıdır. Sınaq zamanı təzyiqin düşməsi təyin edilməlidir. Boru kəmərlərinin kipliyə
sınağı layihə sənədlərində öz əksini tapmalıdır.
4.7.12 Boru kəmərlərinə aid olan avadanlıqların sınağı boru kəmərinин sınağı ilə
birlikdə aparılmalıdır. Sınağın aparılması təzyiq altında, 24 saat müddətində aparatın
hesablanmış təzyiqinə bərabər olaraq aparılmalıdır.
Vakkumla işləyən, йаньын və yanğın-partlayış təhlükəli məhsulları nəql edən boru
kəmərlərinin sınağı 0,1MPa təzyiq altında aparılмалыдır.
Soyуdulan məhsula görə kipliyə sınağın aparılması 1 saat ərzində, 0,05% -ə qədər
təzyiqin düşməsinə yol verilir.
4.7.13 Bir kompressor dayandırıldıqda, istehsalçı-zavodun təlimatına əsasən, digər
işləyən kompressorларын işи davam etdirilməlidir. Кompressorун иши там dayandırılан
заман ümümi kollektordan bütün aрматурлар bağlanmalıdır.
Stansiyanın dayandırılması aşağыdakı ardıcıllıqla yerinə yetrilməlidir:
- işlяyən kompressorлар нövbə ilə dayandırылмалы;
- компрессорларын armaturlarы bağlaнmaлы;
- бухарландырыъы гурьуйа soyuducu məhsulun verilməsi dayandırылмалы;
-бухарландырыъы гурьудан soyuducu məhsulun бухарларынын чыхышындакы
арматурлар баьланмалыдыр.
Təbii qazın soydulması stansiyası təmirə dayandırылдыгda armaturлардакы və boru
kəmərlərindəки soyuducu maye бошалдылмалы, soyuducu maye məhsularınын buxar
61
fazası соврулуб çıxarылмалы və sistem azotla, сонра ися сыхылмыш щава иля
üfürцлмялидир.

4.8 Qaz təмизləyici qurğular

4.8.1 Qaz təмиzləyici qurğuлар istehsalçı zavodun təlimatı ясасында тяртиб

олунмуш техноложи регламентя, layihə sənədləriнин və бу Гaydaların tələbləriня
уйьун istismar олунмалыдыр.
4.8.2 Təzyiq altında işləyən аваданлыглар quraşdırıldıqdan sonra, işə buraxılmazdan
əvvəl SİTG və DМND Agentliyindən qeydiyyatdan və texniki baxışdan (daxili baxış və
hidravlik sınaq) keçməlidir. Toztutucu və сцзэяъли sepаrator qurğuları «Təzyiq altında
işləyən qabların qurуluşu və təhlükəsiz istismarы qaydaları»nın tələblərinə uyğun, dövrи
олараг texniki baxışdan keçирилməlidir. Qurğunun istismara verilməsinə xüsusi icazə
verilməlidir.
4.8.3 Апаратларын цзяриндяки стансийа цзря сыра нюмряляри вя диэяр йазылар
qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərin tələbлярiня мцвафиг олараг, силинмяйян
boya ilə йазылмалыдыр.
4.8.4 Hər bir toztutucu və сцзэяъли sepаratorun цстцндя qeydiyйat нюмряляриндян
ялавя, йахшы görünən yerляринdə силинмяйян boya ilə стансийа цзря сыра
нюмряляри yazılmalıdır.
4.8.5 Ишя салынаъаг qaz təмизляйиci qurğuların sayı гaz kəmərinin faktiki istehsal
gücündən və апаратларын texniki göstəriciляриндян асылы олараг мцяййян
едилмялидир.
4.8.6 Сepаratorун щиссяляриндя тязйиг фяргинин артмасы баш вердикдя,
щямчинин qızdırıcı вя drenaj qurğuларында nasazлыг ашкар олундугда təmizləйиъи
гурьуларын истисмары qadağandır.
4.8.7 Qaz təмизляйиci qurğuya operativ xidmət ашаьыдакы ямялиййатларын
йериня йетирилмясиндян ибарятдир:
- аvadanlıqlara və komмunikasiyalara xarici baxışын кечирилмяси;
- гurğunun giriş və çıxışında təzyiq fərqinə nəzarət;
- тямизляйиъи апаратларда mayeнин səviyyəsinə nəzarət;
- гızdırıcı və drenaj qurğuларынын işlək vəziyyətdə olmasına nəzarət;
- апаратдан сепарасийа олунмуш шламын və kondensatın üfürülməsi.
Гeyd olunan xidmətlərin yerinə yetirilməsiнин вахташырлыьы аваданлыгларын
texniki vəziyyətinдян, проссесин автоматлашдырылма сявиййясиндян, qazın
keyfiyyətiндян, yerli şəraitдян асылы олараг təyin ediлмялидиr.
4.8.8 Тямизляйиъи гурьудан çirkli mayenin ətraf mühütə axıdılması qadağandır.
4.8.9 Мцтямади олараг, илдя бир дяфядян аз олмайараг, KS-нын planда нязярдя
тутулмуш дайандырылмасы və yaxud növbəti texniki baxışын кечирилмяси иля ейни
заманда sepаratorun щиссяlərinin işə yararlı olması йохланылмалы вя çirkdən
təmizlənməлидир.
4.8.10 Газ тямизляйиъи гурьунун еroziyaйа уьрама təhlцkəси олан yerlər (üçlük,
əymə və digəр birləşdirici hissələr), giriş, çıxış вя drenaj боруларынын divarlarının
qalınlığını dağıdıcı olmayan üsulla, dövrи olaraq, ildə bir dəfədən az olmaйараг
yoxlanılmalıdır. Yoxlamanın nəticəляри aktla рясмиляшдирилмялидир.

62
 4.9 Qazın hava ilə soyudulması qurğusu

4.9.1 Qazın soyudulması qurğusunun (qazın hava ilə soyudulması-ЩСГ) istismarı və

xidməti istehsalçı zavodun təlimatıна, layihə sənədləriня və mюvcud qaydaların
tələbləriня ясасян ишляниб щазырланмыш истещсалат тялиматына (техноложи
регламентя) уйьун щяйата кечирилмялидир.
4.9.2 Гazın soyudulması qurğusu ишя салынмамыш коmpressor stаnsiyasının
istismara верилмяси qadağandır.
4.9.3 Гazın hava ilə soyudulması qurğusuнун щяр апаратында, йахшы эюрцнян
йериндя, силинмяйян бойа иля йазылмыш сыра нюмряси олмалыдыр.
4.9.4 Гazın hava ilə soyudulması qurğularıнын апаратлары ишляк вязиййятдя
олмасы шярти иля ишя салынмалыдыр.
Ишя салынаъаг сойудуъу сяринкешлярин сайы, щава шяраитиндян вя
мцяййян олунмуш rejimdən асылы олараг, автоматик вя йахуд диспетчер
тяряфиндян тяйин олунур.
Гурьунун чыхышында газын температуру тяйин олунмуш щядлярдян кянара
чыхдыгда вя бу заман температур щядляринин дяйишдирилмяси цчцн техники
васитяляр олмадыгда Компрессор стансийасынын иш режими МГК-нин Мяркязи
Диспетчер Хидмяти иля разылашдырылараг дяйишдирилмялидир.
4.9.5 Qurğuda тязйиг дяйишмяси layihədə nəzərdə tutulдуьундан чох оларса,
гурьунун dövrələmə qaz xəttindəки bağlayıcı kran açылmaлы, qurğu dayandırılmalı
вя апаратлар çirkdən təmizlənməlidir.
4.9.6 Qazın hava ilə soyudulması qurğusunун чыхышында qazın temperaturунун
дяйишмя щядляри Мərkəzi Дispetçer Хidməti тяряфиндян, магистрал газ
кямяринин дайаныглыьынын вя оптимал иш режиминин тямин едилмяси,
изолйасийанын позулмамасы, щидрат ямяля эялмясинин гаршысынын алынмасы
шярти иля вя щаванын температуру нязяря алынмагла тяйин едилмялидир.
4.9.7 Qazın hava ilə soyudulması qurğusunun texniki xidmətinə daxildir:
- аvadanlıqlara və komмunikasiyalara xarici baxış, qaz sızmasınıн aşkar едилмяси;
- гurğunun çıxışında qazın temperaturunun qeydiyyatı və она nəzarət;
- гazın təzyiq fərqinə nəzərət;
- titrəйишя вя пərлярin iş rejiminə nəzarət.
Qeyd olunан işlərин вахташырлыьы texniki vəziyyətдян вя avtomatлашдырма
сявиййясиндян асылы олараг тяйин едилмяли, лакин суткада бир дяфядян аз
олмайараг йериня йетирилмялидир.
4.9.8 Mütəmadi olaraq, илдя бир дяфядян эеъ олмайараг, qazın hava ilə
soyudulması qurğusunа, boru birləşmələrinя, sərinkeşlərя xarici baxış кечирилмяли вя
çirkdən təmizlənməлидир.
4.9.9 Mütəmadi olaraq, илдя бир дяфядян эеъ олмайараг, хцсуси
тялиматларын тялябляриня уйьун, qazın hava ilə soyudulması qurğusunун газ
боруларынын эиришиндя вя чыхышында, ерозийайа уьрама тящлцкяли
йерляриндя (üçlük, əymə və digər birləşdirici hissələrдя) диварларын галынлыьы
dağıdıcı olmayan üsulla йохланылмалыдыр.

4.10 Yağ təchizatı

63
 4.10.1 Иstismar проссесиндя KS-нын yağ təchizatı sistemi qazvurma
aqreqatларынı, elektrotexniki qurğuлары və köməkçi mexanizmlərи йаьла, щямчинин
йаьын йыьымыны, тямизлянмясини, сярфинин юлчцлмясини вя yağın hərəkətiни
тямин етмялидир.
4.10.2 KS-нын istismarı заманы ашаьыда qeyd olunan мигдарда тцкянмяйян
yağ ehtiyatı təmin olunmalıdır:
- газвурма агрегатлары вя елektrik stansiyaların mühərrikляри цчцн-3 айлыг,
яэяр няглетмя схеми ялверишсиз олдугда- 6 айлыг yağ сярфинин мигдарындан аз
олмайан мигдарда;
- трансформатор йаьы-тransformatora və yağ açarınын yağlanmasına istifadə
edilən transfоrmator yağının 10%-i мигдарында;
- digər yağlar- иki ayлыг сярфдян аз олмайан мигдарда.
4.10.3 KS-na истифадя olунan сцртэц, трансформаор йаьларынын вя диэяр
реаэентлярин sertifikatı (pasportu) olmalı, дювлят стандартларына вя техники
шяртляря уйьун олмасыны мцяййян етмяк цчцн кимйяви лабораторийада
йохланылмалыдыр.
4.10.4 Газвурма агрегатларынын istismarı вя йаьын сахланылмасы
проссесиндя она mütəmadi olaraq nəzarət edilməli вя гыса анализи
апарылмалыдыр.
Гыса анализин щяъминя турбин йаьы цчцн алышма температурунун,
туршулуг ямсалынын, механики гарышыгларын, шламын вя суйун мигдарынын
тяйини аиддир.
Трансформатор йаьынын гыса анализи щяъминя-алышма температурунун,
туршулуг ямсалынын, механики гарышыгларын вя суйун мигдарынын тяйини
аиддир.
4.10.5 Analizin və nəzarətin вахташырлыьы istehsalat müəssisəsi tərəfindən təyin
edilir.
4.10.6 Stansiyadaxili yağ kəmərlərində avadanlıqlara vurulan yağıн keyfiyyəti
istismar normalarından aşağı olmamalıdır. Təmiz və çirkli yağ kəmərlərini aqreqatın
yağ kəmərinə birləşdirilməsi гадаьандыр.
4.10.7 Qış aylarında yağ xətlərinin və tutumlarınын qızdırıcı sistemинин işə
yararlı olması təmin olunmalıdır.

4.11 Texniki sənədləşmə

4.11.1 Hər kompressor stansiyasında aşağыda qeyd olunan sənədlər olmalıdır:

-тexniki icra sənədləri, o cümlədən, яразинин yeraltı kоmмunikasiyaлары гейд
олунмуш baş planı və sənədləri;
-сtansiya sistemляринин, структур, funksional, prinsipial və digər lazımı схемляр;
- вəzifə təlimatları;
- гяза хидмяти бригадаларынын хябярдаретмя, щазырлыг вя чыхыш планы
(баш мцщяндисдя);
- гяза вязиййятиндя истисмар щейятинин щярякяти цзря тялиматлар;
- бaş verə biləcək qəzaларын ляьви planı.

64
 4.11.2 İcra-щесабат sənədlərinin forması, siyahısı вя тягдим етмя мцддятляри
МГК обйектинин rəhbərliyi tərəfindən təyin edilir.
Kompressor sexlərində operativ sənədlərin siyahısına aşağыda qeyd olunan
sənədlər daxil edilməlidir: işлярин иъра jurnalı; sürtkü yağlarının гейдиййат
журналы; qaz təhlükəli və одлу işlərin гейдиййат журналы; obyektlərin siyahısının
гейдиййат журналы; iş yerində təlimatландырма jurnalı; kompressor sexinин sistem
və avadanlıгларынын гцсурларынын гейдиййат журналы; kompressor sexinин
otaгларында qazlılıг сявиййясинин гейдиййат журналы; газвурма агрегатларынын
cihazlarının ишинин суткалыг ъядвяли.
4.12 Texniki диагностика

4.12.1 KS-nin avadanlıгларынын təhlükəsizliyi, etibarlıлыğı вя davamlılığı

texniki və proqramlaşdırılmış monitorinq və diaqnostika vasitəляринин кюмяйи ilə
həyata keçirilir. Bu vasitələr KS-nиn avadanlıгларынын texniki вязиййятини
qiymətləndirməli və növbəti yoxlaмайа qədər baş verə biləcək dəyişiklərи
proqnozlaşdırmalıdır.
4.12.2 Аparılaъаг мониторинг вя diaqnostika işləri KS-дя komisсiya tərəfindən
işlənib hazırlandıqdan və qəbul olunduqdan sonra тяйин едилир.
4.12.3 Sistemdə aparılan monitorinq və diaqnositika işləri və ayrı-ayrı hissələrin
istismarı qüvvədə olan normativ sənədlərin, АРДНШ-нин мцвафиг təlimatlarынын
tələblərinə, hər bir konkret sistemin istismar qaydaларына uyğun olaraq, avadanlığı
istehsal edən müəssisə və nəzarət orqanları ilə razılaşdırmaгла həyata keçrilir.
4.12.4 Monitorinq və diaqnostika vasitələrinin xidməti və təmiri NÖC və A
васитяляри üçün nəzərdə tutulan normativ sənədlərə uyğun olmalıdır.
4.12.5 İstismara verilmiş diaqnostikа sistemляри, aşağыdakı bir-biri ilə bağlı üç
mərhələni özündə əks etdirməlidir:
-normativ sənədlərin və metodik göstəricilərin tələblərinə cavab verən, qəbul
olunmuş və aşağыda göstərilən normativ-texniki göstəricilərdən birinə aid olmalıdır:
“Yaxşı” “Yol verilən”, “Ölçü götürülməsi tələb olunan”, “Yol verilmir”;
- дiaqnostik göstəricilər əsasında konkret elementlərin birləşmə nöqtəsindəki
nöqsanlarıн eyniləşdirилмяси;
- сtatistik göstəricilər ясасында elementlərin və cihazların birləşmə nöqtəsinin
texniki vəziyyətiнин proqnozlaşdırылmaсы.
4.12.6 Мониторинг вя диагностика системляринин гурашдырылмасы yeni
KS-nın tikintisi вя истисмар олунан КС-нин модернляшдирилмяси проссесиндя
тямин олунмалыдыр.
4.12.7 Sistemdə aparılan diaqnostika işlərindən sonra plan xəbərdarlıq sistemindən
texniki-faktiki sistemə keçid həyata keçirilməlidir. Hər bir KS-nыn bu cür keçidi
onların daxil olduğu istehsal müəssisələrinин texniki planı əsasında həyata
keçirilмялидир. Sistemin və keçidin növbəliyi müəyən sahə sənədlərи əsasında həyata
keçirilməlidir.
4.12.8 KS-da aparılan diaqnostik işlərin xidməti həmin sahəyə aid olan üç
mərhələli sistem şəklində həyata keçirilməlidir.
4.12.9. KS-da иstismar olunan diaqnostikа системляри qəza halının qarşısını
almalı və KS-nın işçi heyətinin avadanlıq барядя verdiyi qərarın doğruluğunu təmin
etməlidir.
65
 4.12.10 KS-da aparılan diaqnosrika işlərinin texniki sənədləşдирилməsində qəza
hallarında cihazın söndürülməsində və qəzaнын aradan qaldırılmasında iştirak edəcək
işçi heyətin fəaliyyəti göstərilməlidir.

Бюлмя В. Йералты газ анбарлары

5.1 Цмуми тялябляр

5.1.1 Йералты газ анбарлары мювсцмля баьлы газ йанаъаьына тялябатда

йаранан гейри бярабярлийин тянзимлянмяси, еляъядя ясас газ истещлак
районларында дювлятляр арасы газ ихраъынын стабил сахланылмасы, газын
стратежи вя оператив резерв ещтийатынын йарадылмасы цчцн тяйин олунур.
5.1.2 Газ анбарларынын техники гурулушу, нягл олунан газын гябулу, емалы,
сыхылмасы, сойудулмасы, тямизлянмяси, изафи тязйиг алтында сахланылмасы,
чыхарылмасы, бир вя чохпилляли сепарасийасы, тянзимлянмяси, гурудулмасы, газ
кямяриня вя йахуд бирбаша истещлакчыйа нягли цзря техноложи схемин фасилясиз
ишлямясини тямин етмялидир.
5.1.3 Йералты газ анбарлары обйектляриня ашаьыдакылар дахилдир:
-- истещсалат, инзибати, кюмякчи биналар вя иригабаритли гурьулар;
- компрессор стансийалары;
- газтутуъу мянтягяляр, газ щазырлыьы, пайлайыъы, юлчц вя тянзимляйиъи
гурьулары олан газ мядянляри;
- газпайлайыъы мянтягяляр (ГПМ);
- мядяндахили бору хятляри (MQK-dan ЙГА-йа, laya vurulmaq və yaxud MQK-ya
qaytarılmaq üçün qazın təzyiqinin artırılması üçün там сыхыъы компрессор
стансийасына (ТСКС) verilən qollar вя газ коллекторлары);
-мцхтялиф техноложи тяйинатлы гуйулар;
- автоматик нязарят, идаряетмя вя мцщафизя системляри;
-автоняглиййат, иситмя, кимйяви реагентляр вя с. кюмякчи тясяррцфат.
5.1.4 Хидмятлярин вя ясас истещсалат бригадаларынын вязифяляри вя
фяалиййят даиряси йералты газсахлама анбарларынын рящбярлийи тяряфиндян
тясдиг едилмиш ясаснамяйя уйьун мцяййянляшдирилир.
Хидмяти щейятин вязифя вя борълары нцмуняви ясаснамяйя, вязифя
тялиматларына, аваданлыг вя агрегатларын истисмары вя хидмяти цзря техники
сянядляря мцвафиг, техноложи ямялиййатларын конкрет шяртляри нязяря
алынмагла мцяййян едилир.
5.1.5 Тикинти вя истисмар шяраитиндян асылы олмайараг, щяр бир йералты газ
анбары ашаьыдакы ясас техноложи параметрлярля характеризя олунур:
- цмуми щяъми иля, йяни сахланылан газын цмуми мигдары иля, о ъцмлядян:
- актив щяъмля-газ истещлакы режиминдян асылы олараг анбара вурулан вя
анбардан эютцрцлян газын мигдары иля;
-буфер щяъми иля- газын анбара долдурулмасы-бошалдылмасы режимини тямин
етмяк цчцн лайда сахланылан газын мигдары иля;
- газын анбара долдурулмасы-бошалдылмасынын максимал вя сутка ярзиндя орта
мяхряъ истещсал эцъц иля;

66
 - гуйуларын истисмар фонду иля, техноложи бахымдан зярури олан басыъы,
мцшащидяедиъи, эеофизики, нязарятедиъи, удуъу вя диэяр гуйуларын сайы иля;
- анбарын газла долдурулмасы вя газын анбардан бошалдылмасы заманы
максимал вя минимал тязйигля, щямчинин гуйу аьзында, компрессорларын эириш
вя чыхыш хятляриндя, техноложи системин диэяр шябякяляриндя газын максимал
вя минимал тязйиги иля;
- компрессор агрегатларынын мцяййян олунмуш эцъц иля.
5.1.6 Газын анбара долдурулмасы, анбардан бошалдылмасы, сойудулмасы вя
гурудулмасы, ясас техноложи параметрлярин (нязарят вя мцшащидя, хцсуси
эеофизики вя газ-мядян-щидродинамик тядгигатлар, истещсалат туллантыларынын
кянарлашдырылмасы вя с.) тямин едилмяси иля баьлы кюмякчи ямялиййатлар бу
Гайдалара, Нефтгазчыхарма сянайесиндя тящлцкясизлик Гайдаларына, гцввядя олан
«Мясамяли лайларда йералты газ анбарларынын гурулмасы вя истисмары
гайдалары»на, билаваситя истисмар олунаъаг газ анбары цчцн ишляниб
щазырланмыш регламентя уйьун щяйата кечирилмялидир.
5.1.7 ЙГА тикинтисинин илк мярщялясиндя йералты газ анбарынын щейяти,
анбарын техноложи схемини ишляйиб щазырлайан тяшкилатларын нцмайяндяляри
иля бирликдя сянайе-тяърцбя истисмар ишлярини щяйата кечирмялидир.
5.1.8 Истисмарда олан гуйуларын йахынлыьында (50 м-дян аз олмайан
мясафядя) газма вышкалары, вышкаалты гурьулар вя газма аваданлыглары
олмамалыдыр. Фонтан арматуруна хидмят етмяк цчцн мейданчалар
чяпярлянмялидир. Çəpərləmənin perimetri üzrə yolların yaxınlığında təhlükəsizlik
nişanları və “Qaz! Partlayış təhlükəlidir!” сюзляри йазылмыш plakatlar vurulmalıdır.

5.2 Истисмарын тяшкили

5.2.1 Йералты газ анбарларынын истисмарына рящбярлийи газ нягли вя йахуд

газчыхарма идаряси щяйата кечирир.
5.2.2 Йералты газ анбарынын йарадылмасы мярщялясиндя тяшкилати ишляря
дахилдир:
- структур цзря эеоложи-кяшфиййат ишляринин апарылмасы;
- истисмар, нязарят вя мцшащидяедиъи гуйуларын газылмасы;
-сянайе мейданчасында бцтцн комплексин лайищя цзря истисмар режиминя там
салынмасына гядяр бурахылыш-сазлама ишляринин щяйата кечирилмяси. Бу
мярщяляйя щямчинин техники сянядлярин щазырланмасы, мцвафиг
лисензийаларын алынмасы, тикинти-гурашдырма ишляриня нязарятин щяйата
кечирилмяси, гуйуларын истисмара гябулу вя с. ишляр дахилдир.
5.2.3 Газын сахланылмасы цчцн нязярдя тутулан тцкянмиш газ йатагларынын
долдурулмасы цзря щазырлыг ишляринин апарылмасы заманы вя йахуд сянайе-
тяърцбя просеси дахилиндя газын сулу лайлара (водоносный пласт)
долдурулмасында йералты газ анбары яразисиндя йерляшян техноложи шябякяляр
вя истисмар гуйулары мющкямлийя вя тязйигя сынагдан кечирилмялидир.
Йерцстц аваданлыгларын вя дайаглар цзяриндя чякилян бирляшдириъи
боруларын титряйишя давамлыьы йохланылмалыдыр.

67
 Агрегатларын автоматлашдырылмыш идаряетмя системинин ишинин
етибарлыьына, гыш вя йай фясилляриндя истисмарына, щямчинин термобар
шяртлярин максимал дяйишмяси щаллары цчцн ялавя тялябляр гойулмалыдыр.
5.2.4 Йералты газ анбарларынын узунмцддятли дюври истисмар мярщялясиндя
анбарын истещсалат сехляриндя вя газ мядянляриндя ишляря техники вя методик
рящбярлийи бюлмя вя хидмят ряисляри, щямчинин мцяййян олунмуш вязифя
бюлэцсцня уйьун инзибати-идаряетмя щейятинин мясул шяхсляри щяйата кечирир.
Йералты газ анбарларынын ясас истещсалат обйектляриндя апарылан ишлярин
техники сащясиня баш мцщяндис рящбярлик едир, геоложи-мядян ишляриня – баш
эеолог, тикинти ишляриня- ясаслы тикинти цзря рящбярин мцавини.
5.2.5 Фящля вя гуллугчуларын, мцщяндис-техники ишчилярин вязифяляри,
онларын ямяйинин тяшкили гцввядя олан ясаснамяляря, вязифя тялиматларына,
щямчинин аваданлыгларын истисмары цзря мцвафиг тялимат вя рящбяр сянядлярин
тялябляриня ясасян тянзимлянир.
5.2.6 Йералты газ анбарларынын ясас бюлмя вя хидмятляринин ряисляри
ашаьыдакы ишлярин йериня йетирилмясиня мясулиййят дашыйырлар:
- газын долдурулмасы вя бошалдылмасы цзря режимя риайят олунмасына
нязарятин щяйата кечирилмясиня;
-гуйуларын, юлчц вя тянзимляйиъи гурьуларын, аваданлыгларын вахты-
вахтында щазырланмасына вя хидмятиня;
- ямяйин мцщафизяси вя тящлцкясизлик техникасы, ятраф мцщитин вя йерин
тякинин мцщафизяси цзря тядбирлярин щяйата кечирилмясиня.
5.2.7 Йцксяк тязйигли гуйуларын гуйудиби аваданлыгларынын клапанларынын
гурашдырылмасы, дяйишдирилмяси вя тянзимлянмяси ямялиййатлары йалныз баш
эеологун иъазяси вя иштиракы иля вя йахуд эеоложи хидмятин нцмайяндяси вя
истещсалат-ямялиййат хидмятинин мцщяндисинин иштиракы иля щяйата
кечирилмялидир.
Газ мядянинин яразисиндя фяалиййятдя олан истисмар вя йа су удуъу
гуйуларда мцвафиг техники тяминат вя эеоложи хидмят тяряфиндян нязарят
олмадан щяр щансы ямялиййатларын апарылмасы гяти гадаьандыр.
5.2.8 Техноложи схеми вя абадлашдырманын техники лайищясини ишляйиб
щазырлайанлар йералты газ анбарынын ясас истещсалат хидмятляри иля бирэя,
мцтямади олараг, тикинти вя сонрадан дюври истисмар мярщяляляриндя фактики
эюстяриъилярин лайищяйя уйьун олмасына нязарят етмялидир. Бу эюстяриъилярин
бир бириня уйьун эялмядийи щалларда ялавя йохламалар апарылмалы,
уйьунсузлугларын сябяби арашдырылмалы вя лайищя цзря верилян эюстяриъиляря
уйьунлашдырылмалыдыр.

5.3 Техники хидмят вя тямир

5.3.1 Йералты газ анбарлары гурьуларынын мцхтялифлийини, аваданлыгларын

вя гуйуларын истисмарынын хцсусиййятляри нязяря алынараг, щяр бир тутум,
техноложи шябякя вя сащя цчцн техники хидмятин дюврилийи вя ардыъыллыьы
фярди шякилдя мцяййян едилмялидир.
5.3.2 Йералты газ анбарларынын тикинтиси вя истисмары Гайдаларына
мцвафиг олараг йералты газ анбарынын тикинтисиня вя истисмарына нязарят
68
Регламенти ишляниб щазырланмалыдыр. Регламент ЙГА-нын эеоложи хидмяти вя
ЙГА-нын техноложи схемини ишляйиб щазырлайан мцяллифля бирэя
щазырланмалыдыр.
5.3.3 ЙГА-нын тикинтисиня вя истисмарына нязарят Регламентиня уйьун
олараг,
мясамяли лайларда, сянайе-тяърцбя долдурулма заманы даими олараг, истисмар
проссесиндя ися дюври олараг, лай коллекторунун цзяриндяки бярк
(непроницаемых) сухур гатынын эерметиклийи йохланылмалыдыр.
5.3.4 Истисмар гуйуларынын ишиня нязарят ашаьыдакы параметрлярин
юлчцлмяси иля щяйата кечирилир:
- гуйуйа вурулан газын мигдарынын юлчцлмяси;
- буфердя вя боруархасы фязада гуйуаьзы тязйигин юлчцлмяси;
-пайлайыъы дарагда (гребенка), шлейфдя вя гуйу аьзында температурун
юлчцлмяси иля.
Ялавя олараг, газла бирликдя чыхан майенин мигдары юлчцлмяли,
гумтянзимляйиъи (пескодатчиков) вя сухуртутуъунун (породоуловителей) кюмяйи
иля газ ахынында механики гарышыгларын мювъудлуьу йохланылмалыдыр. Юлчц
гиймятляри газ йыьма мянтягясиндя, эеологийа шюбясиндя вя диспетчер
хидмятиндя гейдиййата алынмалыдыр.
5.3.5 Техники вязиййятиня, мящсулдарлыг эюстяриъисиня, боруархасы фяза вя
гуйу аьзы аваданлыгларын гурашдырылмасына эюря, йералты газ анбарларынын
истисмары цзря тяйин олунмуш лайищя-техноложи параметря уйьун эялмяйян
гуйулар тямир олунмалы, эеоложи хидмятин вя ясаслы тямир идарясинин
нцмайяндяляринин вердийи акта ясасян йенидян гурашдырылмалыдыр. Гяза
вязиййятиндя олан, бярпасы вя ясаслы тямири мцмкцн олмайан гуйулар мцтляг
гайдада, мцвафиг тялябляря риайят етмякля, ляьв олунмалыдыр.
5.3.6 Йералты гуйуларын ясаслы тямир идарясинин (хидмятинин) истисмар
щейяти тялиматларын, рящбяр сянядлярин, техники лайищянин тяляблярини
рящбяр тутмалы, тямир ишляринин йериня йетирилмясиндя йаньын, газ
тящлцкясизлийи, фонтана гаршы тядбирлярин тялябляриня риайят етмякля щяйата
кечирмялидир. Хцсуси щалларда, йяни тямир ишляриндя йени технологийа вя
техниканынын тятбиги щалларында тямир планы йени техноложи лайищялярин
мцяллифляри иля, СИТЭ вя ДМНД Аэентлийи иля разылашдырылмалыдыр.
5.3.7 Тязйиг алтында олан гуйуаьзы арматурлара вя гуйу ятрафы аваданлыглара
техники хидмят ики ишчи тяряфиндян апарылмалыдыр, онлардан бири гуйунун
чяпяринин архасында дайанмалыдыр.
Бахыш заманы ашкар олунан газ сызмалары ляьв олунмалы, йив бирляшмяляри
йаьланмалы, арматур сийиртмяляринин комплектляшдирилмиш шякилдя олмасы
йохланылмалыдыр.
5.3.8 Гуйуаьзы арматурларын вя метанол аваданлыгларынын тящлцкясиз
техники хидмяти цчцн метал мящяъъяри вя стасионар пиляканы олан ишчи
мейданча гурашдырылмалыдыр. Арматурларын йцксякликдя йерляшян сарьы
борулары мющкям бяркидилмялидир. Донмуш арматурларын вя бору кямярляринин
гыздырылмасы цчцн йалныз бухар вя йа гайнар судан истифадя едилмялидир.
5.3.9 Газын гурудулмасы вя тямизлянмяси цчцн истифадя олунан
аваданлыглара истещсалчы заводун тялиматларына, Тязйиг алтында ишляйян
69
аваданлыгларын тящлцкясиз истисмары вя гурулушу Гайдаларына, лайищячи
тяшкилатын техноложи регламентиня уйьун хидмят едилмялидир.
5.3.10 Газын тямизлянмяси цзря техники хидмятин эюстярилмяси заманы
йыьылмыш гатышыглар вахташыры дренаж тутумларына ахадылмалы, онларын
мигдары нязяря алынмалы, ясас шябякялярдя вя апаратларда газын температуруна
вя тязйигиня нязарят едилмялидир.
5.3.11 Газын тямизлянмяси вя гурудулмасы системинин ишинин узун мцддятя
дайандырылмасындан сонра апаратларын вя сарьы боруларынын донмадан
мцщафизя олунмасы вя орада партлайыш тящлцкяли гатышыгларын ямяля
эялмясиня гаршы тядбирляр эюрцлмялидир.
5.3.12 ЙГА бцтцн газ-мядян тясяррцфатынын техники хидмяти просесиндя
Мясамяли лайларда ЙГА-нын тикинтиси вя истисмары Гайдаларынын,
Нефтгазчыхарма сянайесиндя тящлцкясизлик Гайдаларынын вя диэяр сянядлярин
тялябляриня риайят олунмалыдыр.
5.3.13 ЙГА-нын долдурма ямялиййатындан бошалтма ямялиййатына
кечирилмяси йухары тяшкилатын хцсуси сярянъамы иля щяйата кечирилир.

5.4. Техники сянядляшмя

5.4.1 Фяалиййятдя олан ЙГА-да онун абадлашдырылмасы, истисмары вя

техники хидмяти цзря ашаьыдакы сянядляр олмалыдыр:
- мцвафиг ганунвериъилик актларына уйьун рясмиляшдирилмиш йерин тяки,
даь вя торпаг айрылмаларынын истифадясиня лисензийа;
- юзцндя истещсалат бина вя тикилиляри, гурьулары, гуйулары, йералты вя
йерцстц коммуникасийалары, йоллары вя кечидляри якс етдирян йералты газ
анбарынын вязиййят планы;
-айры-айры сянайе мейданчаларынын вя сехлярин, ясас коммуникасийалар
эюстярилмякля, планлары;
- кяшфиййат вя йа газчыхарма идаряси тяряфиндян верилмиш мялуматлара
ясасян тяртиб олунмуш ЙГА-нын техноложи схеми;
- ЙГА-нын даь-мядян шяраитини якс етдирян структур хяритяляр вя эеоложи
профил ъизэиляри;
- ЙГА-нын техноложи обйектляринин, гуйуларынын вя газ кямярляринин
хидмяти цзря техники- иъра, тикинти-гурашдырма вя диэяр сянядляр.
5.4.2 Ясас истещсалат бюлмяляри вя хидмятляри ялавя олараг тямин
олунмалыдыр:
- гурашдырылан гурьу вя аваданлыгларын завод истещсалы паспортлары иля;
- техники хидмят тялиматлары, гурьуларын техноложи регламенти иля,
хидмятляр щаггында ясаснамялярля;
- газ нягли (газчыхарма) идаряси тяряфиндян тяйин олунмуш ямялиййат,
норматив-техники вя диэяр сянядлярля;
-мцхтялиф мялуматларын вя эюстяриъилярин гейдиййаты цчцн нювбя вя
цмумиляшдирилмиш журналла.
5.4.3 ЙГА-да мялумат-идарятемя системляри олдугда ясас хидмят вя бюлмяляр
ялавя техники вя техноложи сянядлярля, яйани вясаит вя схемлярля тямин
олунмалыдыр.
70
 Бюлмя ВЫ. Газпайлайыъы стансийаларын истисмары
вя тящлцкясизлик тялябляри

6.1 Цмуми тялябляр

6.1.1 Газпайлайыъы стансийалар (ГТС) вя газпайлайыъы мянтягяляр (ГПМ) газ

кямярляри айрылмаларында гурашдырылыр, сянайе мцяссисяляриня вя йашайыш
мянтягяляриня мцяййян тязйигдя, щяъмдя, мцяййян дяряъя тямизлянмиш, одоризя
олунмуш газын верилмяси, щямчинин газын щяъми сярфинин юлчцлмяси вя
кейфиййят эюстяриъиляриня нязарят етмяк цчцн тяйин олунур.
6.1.2 QPS və QPM-in istehsalat binalarının, qurğu və avadanlıqlarının layihə
sənədləri, bu Qaydaların və qüvvədə olan müvafiq normativ sənədlərin tələblərinə cavab
verməlidir.
6.1.3 QPS və QPM-in əsas və köməkçi avadanlıqlarının istismarı istehsalçı zavodun
təlimatları, bu Qaydaların və диэяр гуввядя олан норматив-техники сянядляр əsasında
tərtib edilmiş istismar təlimatlarının tələblərinə uyğun həyata keçirilməlidir.
6.1.4 QPS və QPM-də aşağıdakı sənədlər olmalıdır: texniki pasport, təsdiq edilmiş
icra sənədləri və texniki sənədlər, tikinti, texnologiya, sanitariya və elektrik enerjisi
təchizatına NÖC və A васитяляри, telemexanikaya, rabitə və EKM-ə aid icra cizgiləri və
sənədləri; qaz və metanol qurğularının təmizləmə, qızdırылma və odorizə sistemlərinin
icra sxemləri, sahədə qurğuların yerləşdirilməsi göstərilmiş baş planы; Azərbaycan
Respublikasının “Əmək Məcəlləsi”nin və mövcud qanunvericilik актларынын tələblərinə
uyğun əməyin mühafizəsi üzrə sənədlər.
6.1.5 ГПС-дя ашаьыдакы ясас техноложи ямялиййатлар апарылыр:
-газын бярк вя майе гарышыгларындан тямизлянмяси;
- йцксяк тязйигин ашаьы салынмасы (редуксийасы);
- одоризасийасы (зярури щалларда);
- газын мигдарынын юлчцлмяси вя коммерсийа гейдиййаты.
6.1.6 QPS və QПМ-in sahəsi çəpərlənməli və onların ərazisinə giriş qapıları daim
bağlı сахланылмалыдыр. Hasarın perimetri üzrə və giriş qapısının üzərinə təhlükəsizlik
nişanları və “Qaz! Kənar şəxslərə giriş qadağandır!” сюзляри йазылмыш plakatlar
vurulmalıdır.
6.1.7 Bağlayıcı avadanlıqlar (kраnlar) QPS-in binasından 10 m-dən az olmayan
məsafədə, QPS-in гаршысында və ondan sonra гурашдырылмалыдыр. QPS-dən çıxan
qaz kəmərlərində, qaz təzyiqinin artmasının qarşısını alan avtomatik qoruyucular nəzərdə
tutulmalıdır. ГПС-дя олан мцщафизя сигнализасийасы саз вязиййятдя
сахланылмалыдыр.
6.1.8 Qaz kəmərlərinin giriş və çıxışыnda izoləedici flanslar qurашдырылмалыдыр.
6.1.9 QPS-in binası, şimşəyin birbaşa zərbəсindən mühafizə olunmalıdır. Xarici
qurğular (toztutуъулар, yağ təsərrüfatı, şamlar və s) йерлябирляшмя qurğularına
birləşdirilərək şimşəyin ikinci təzahüründəн mühafizə olunmalıdır.
6.1.10 QPS-in otaqlarında щаванын temperaturу техноложи аваданлыглары,
кюмякчи гурьулары, НЮЪ вя А васитялярини, автоматика, сигнализасийа, рабитя вя
телемеханика системлярини истещсал едян заводларын истисмар тялиматларынын

71
тялябляриня уйьун олмалыдыр. QPS-in нövbətçi heyətsiz istismar olunan otaqlarında
щаванын temperaturу +5 0C-dən aşağı olmamalıdır.
6.1.11 QPS-də hava dəyişməsini aşağıda göstərilən misildə təmin edən ventilyasiya
qurğuları quraşdırılmalıdır: tənzimləmə və NÖC və A васитяляри йерляшян zalda - 3
dəfə, odorizasiya otağında -10 dəfə.
6.1.12 QPS və QPM-in partlayış təhlükəli otaqları partlayışдан мцщафизяли elektrik
чыраглары иля işıqlandırılmaлыдыр.
6.1.13 QPS su ilə təchiz olunmalı, onun dispetçer və qaz istehlakçıları ilə operativ
əlaqəsi olmalıdır.
6.1.14 QPS və QPM-in sistem və avadanlıqlarının təhlükəsiz istismarı üçün normativ
sənədlərlə müəyyən edilmiş həcmдя və müddətdə texniki xidmət həyata keçirilməlidir.
6.1.15 Xidmətи heyət texnoloji sistemlərя və keçirici qurğulara, qazın
tənzimlənməsiня, щидрат ямяля эялмясинин гаршысынын алынмасына, NÖC və A
васитяляринин, bağlayıъı, tənzimləyici və qoruyucu armaturларын вязиййятиня,
ventilyasiya, istilik, su təchizatı və kanalizasiya, elektrik işıqlandırılması, şimşək və statik
elektrik gərginliyindən mühafizə, rabitə, telemexanika, EKM sistemlərinə, QPS və QPM-
in otaqlarının havasında партлайыш тящлцкяли qaz-щава гарышыьынын ямяля
эялмямясиня nəzarət etməli və aşkar olunmuş чатышмазлыглары aradan qaldırmalıdır.
6.1.16 Bu Qaydaların тялябляриня və qazın nəqli və saxlanılması obyektlərində
işlərin təhlükəsiz aparılmasına dair Təlimata əsasən, QPS və QPM-in otaqlarında odlu işlər
tərkibi 3 nəfərdən az olmayan briqada тяряфиндян aparылмалыдыр. Bu zaman
avadanlıqлар qaz mənbələrindən açılmalı, qaz бошалдылмалыдыр.
6.1.17 QPS-in otaqlarında havanın tərkibində olan zərərli və partlayış təhlükəli
qazların qatılıq dərəcəsi vaxtaşırı ölçülməlidir. Havanın tərkibində qazların qatılığı növbəli
xidmətlə işləyən QPS-də növbədə -1 dəfə, vaxtaşırı xidmətlə işləyən QPS-də - sutkada 1
dəfə (gündüz növbəsində), mərkəzləşdirilmiş (nəqliyyatлa yoxlama) xidmətlə işləyən
QPS-də-ona baş çəkərkən, lakin həftədə 1 dəfədən az olmamaq şərti ilə yoxlanmalıdır.
6.1.18 QPS və QPM-də qazın reduksiyası (tənzimlənməsi) avtomatik həyata
keçirilməlidir. Əl ilə qazın reduksiyaсы, istisna hal kimi, nasazlıqların aradan qaldırılması,
avadanlıqların dəyişdirilməsi заманы və qəza vəziyyətində baypas (dövrələmə) üzərindəki
sipərlə həyata keçirilə bilər. Qazın sızma yerləri qaz kəmərləri və armaturların birləşmə
yerlərində sabun məhlulu, kimyəvi rəngi dəyişən kağız və ya səyyar qaz təyinedicinin
köməyi ilə aşkar edilməlidir.
6.1.19 İmpuls sistemi və tənzimləyici qurğulardan qazın havaya buraxılması binadan
xaricə çıxarılmış şamın köməyi ilə həyata keçirilмялидир.
6.1.20 QPS və QPM-in operatoru texnoloji pozuntular və nasazlıqlar barədə, o
cümlədən, avadanlıq və QPS-in qaz kəmərinin bağlanması barədə növbətçi dispetçerə
xəbər verməli, onunla öz hərəkətlərini razılaşdırmalıdır.
6.1.21 Blok tipli avtomatik QPS-də, isidilən ayrı otaq və həyətdə ayaqyolu olmalıdır.
6.1.22 Щяр ГПС-ин иши илдя 1 дяфя тямир-профилактика вя сазлама-йохлама
ишляринин йериня йетирилмяси цчцн дайандырылмалыдыр.
6.1.23 ГПС-на кянар шяхслярин вя няглиййат васитяляринин бурахылмасы
гайдалары истещсалат мцяссисясинин мцвафиг бюлмяси тяряфиндян
мцяййянляшдирилир.

Odorizə qurğuları
72
 6.1.24 Odorizə qurğularının istismarı, habelə odorantın istifadəsi ilə bağlı işlər
qüvvədə olan normativ-техники сянядляринин tələblərinə uyğun həyata keçirilməlidir.
6.1.25 Qazın odorizəsi QPS-in sahəsində yerləşən odorizə qurğuları ilə aparılmalıdır.
Odorant кими etilmerkaptan (16q/1000m3 ) вя ya qazın tərkibində qatılığı az olan halda
gərgin (intensiv), xoşagəlməz гохуйа və нормал temperaturda tez buxarlanan digər maddə
və qarışıqlardan istifadə oluna bilər.
6.1.26 Nəzərə alınmalıdır ki, odorantlar təhlükəliyinə görə 2-ci sinif təhlükəli zərərli
maddələrя аиддир, odorizə qurğularının otaqları və odorant anbarları isə partlayış
təhlükəlidir. Odorantların xüsusiyyəti 1-ci Яlavədə verilmişdir.
6.1.27 Qazın odorizəsi və odorant saxlanылan otaqlar partlayış və yanğın təhlükəli
otaqlar üçün nəzərdə tutulan tələblərя ъаваб вермялидир.
6.1.28 Qaz odorizəsi edilən və odorant saxlanılan otaqların döşəmələri maye
hopmayan materiаllardan hazırlanmalıdır.
6.1.29 Odorizə qurğuları olan otaqlarda və bağlı odorant anbarlarında MQKXİİ
(YQSS) rəhbərliк tərəfindən təsdiq edilmiş cədvələ əsasən, işçi sahənin havası орада
kаrbohidrogenlərin, habelə odorant buxarlarının mövcudluğunu müəyyən etmək üçün
vaxtaşırı анализ edilməlidir.
6.1.30 Odorantlar günəş şüaларындан və istilik cihazlarınдан mühafizə olunan, kip
bağlанан tutumlarda saxlanылmalıdır.
6.1.31 Odorizə otağına və odorant anbarına müvafiq əleyщqazda daxil olmaq
lazımdır. Bu otaqlarda təbii ventilyasiya daimi rejimdə işləmədiyi halda işçi heyət otaqlara
daxil olmazdan azı 15 dəqiqə габаг mexaniki sorucu ventilyasiya işə salınmalı və отагда
heyətин olduğu bütün müddət ərzində o, dayanmadan işləməlidir.
6.1.32 Odorizə ilə bağlı бцтцн işlər əleйhqaz, uzunboğaz çəkmə, rezin əlcək və
rezinləşdirilmiş önlükдə aparılmalıdır. Odorantla aparılan işляр qaz təhlükəli sayılır.
6.1.33 Odorantlı çəlləklər qığılcım вермяйян təhlükəsiz alətlə açılmalıdır. Odorant
çəlləklərinин bağlı otaqda açılması və odorantın bir tutumdan başqa tutuma
бошалдылмасы qadağandır. Odorant çəlləyinин xarici tıxacı açıldıqdan sonra, tıxacların
arasında əmələ gələ bilən pirofor бирляшмялярин öz-özünə alışmaсынын qarşısını almaq
цчцн daxili tıxacın ətrafına parça qoyulmalıdır.
6.1.34 Odorantın çəlləklərdən yeraltı çənə boşaldılması üç nəfərdən az olmayan,
xüsusi təlim keçmiş heyət tərəfindən, bağlı üsulla həyata keçirilməlidir. Odorantı bir
tutumdan başqa tutuma бошалтмаг üçün açıq qıfdan istifadə eтмяк qadağandır.
Odorantын istifadəsiндя qüvvədə olan normativ-техники сянядлярин tələblərinə риайят
олунмалыдыр.
6.1.35 Yerə вя ya torpağa dağılmış odorant xlorlu əhəng, natrium hidroхlorid вя йа
kalium-manqan turşusu məhlulu ilə dərhal зярярсиzləşdirilməlidir
(neytrallaşdırılmalıdır).Зярярсиzləşdirilmədən sonra torpaq qazılmalı və
зярярсиzsizləşdirən maddə məhlulu ilə təkrar emal olunmalıdır. Odorantın öz-özünə
alışmasının qarşısını almaq цчцн xlorlu əhəng məhlulu narın, yumrusuz dənələrdən
hazırlanmalıdır.
6.1.36 Odorantı boşaldılmış çəlləklər kip (germetik) bağlı вязиййятдя saxlanылmalı
və nəql edilməlidir.
6.1.37 Odorант qurğusunun elektrik avadanlığı, eləcə də NÖC və A васитяляри
partlayışдан mühafizəli иърада olmalıdır.
73
 6.1.38 Odorant qurğusunun daxili təmiri zamanı oрадан odorant tamam boşaldılmalı
və buxarla üfürülməlidir. Cihazın açılması tam buxarlanmadan sonra həyata keçirilə bilər.
6.1.39 Etilmerkaptanın sızması нятиъясиндя pirofor (özüalışan) dəmirinин əmələ
gəlмясинин qarşısını almaq məqsədi ilə avadanlıq, birləşmə xətləri, kranlar və ventillər
vaxtaşırı xarici baxışдан keçirilməli və səliqə ilə silinməlidir.

Sərfölçmə məntəqələri (SÖM)

6.1.40 Sərfölçmə məntəqələrinin qurulması, istismarı və təmiri Азярбайъан

Respublikaсынda qüvvədə olan tikinti-normaларынын və qaydaların tələblərinə uyğun
həyata keçirilməli, sərfölçmə məntəqələrində istismar olunan ölçц vasitələri Azərbaycan
Respublikasının Standartlaşdırma, Metroloгийа və Patent üzrə Dövlət Комитясиндя
müqaisəli Dövlət yoxlanıсından keçirilməlidir.
6.1.41 SÖM-in binasında, 1-ci pillə həssas çevricilər və 2-ci pillə cihazlar otağında
+5 C fərqlə +200C температурун olmasını təmin edən istilik sistemi olmalıdır.
0

6.1.42 SÖM-in otaqlarında sorucu-üfürücü ventilyasiya, зярури halda kondisionerlər

гурашдырылmalıdır.
6.1.43 SÖM-in elektrik təchizatı sisteminin paylayıcı şəbəkəsi partlayışдан
mühafizəli olmalıdır.
6.1.44 Xidmətи heyət avadanlıq, qurğu, ölçü sistemlərinin iş rejiminə və
təhlükəsizliyinə nəzarət etməli, texniki təhlükəsizlik üzrə sənədləri vaxtında və düzgün
hazırlamalıdır.
6.2 Истисмарын тяшкили

6.2.1 ГПС-ин истисмар хидмяти МГК-нин обйектинин ямриня ясасян тяшкил

олунур вя МГК-нин ХИИ-нин тяркибиня дахил едилир. Бу хидмят ГПС-ин
мяркязляшдирилмиш техники хидмятини вя тямир ишлярини щяйата кечирир,
щямчинин ГПС-ин тящлцкясиз вя фасилясиз истисмарыны тямин едир.
6.2.2 ГПС-ин истисмары цзря техники вя методик рящбярлийи МГК
обйектинин истещсалат шюбясинин рящбярлийи, инзибати рящбярлийи ися вязифя
бюлэцсцня уйьун олараг бюлмя рящбяри щяйата кечирир. ГПС-ин истисмарына
билаваситя рящбярлийи ХИИ-нин, ГПС-нын ряиси (мцщяндиси) щяйата кечирир.
6.2.3 ГПС-ин систем вя аваданлыгларынын истисмары, ъари вя ясаслы тямири,
йенидянгурулмасы вя модернляшдирилмяси ашаьыдакы хидмятляр тяряфиндян
щяйата кечирилмялидир:
• Хятти-истисмар хидмяти- техноложи аваданлыглар, газ кямярляри, бина вя
гурьулар, иситмя вя вентилйасийа системляри, ярази вя автомобил йоллары;
• НЮЪ вя А хидмяти - нязарят-юлчц, телемеханика, автоматика вя
сигнализасийа ъищазлары, сярфюлчмя мянтягяляри;
• Електрокимйяви мцщафизя (ЕКМ) хидмяти- ЕКМ гурьу вя аваданлыглары;
• Електрик тяъщизаты хидмяти (ЕТХ)- електрик тяъщизаты, ишыгландырма,
илдырымдан мцщафизя, йерлябирляшмя гурьу вя аваданлыглары;
• Рабитя хидмяти – рабитя васитяляри.
74
 Хидмятляр арасында вязифя бюлэцсц МГК-нын ХИИ-и тяряфиндян, баш идаря
иля (мцяссися иля) разылашдырмагла мцяййян олунур.
6.2.4 Щяр ГРС цчцн хидмяти щейятин сайы вя истисмар формасы йерли
шяраитдян, ГПС-ин автоматлашдырылма сявиййясиндян, истещсал эцъцндян,
истещлакчынын категорийасындан асылы олараг баш идаря (мцяссися) тяряфиндян
тяйин олунур:
• Мяркязляшдирилмиш-хидмяти щейятин олмасы тяляб олунмур; бу щалда
планлы-профилактик вя тямир ишляри щяфтядя бир дяфя ГПС-нын хидмяти щейяти
тяряфиндян апарылыр;
• Вахташыры-1 нювбя ярзиндя 1няфяр оператор хидмят едир, вахташыры
олараг тясдиг олунмуш ъядвялдя нязярдя тутулан ишлярин йериня йетирилмяси
цчцн ГПС-я эялир;
• Иш йериндя-ГПС-дя ишляйян ики няфяр оператор тясдиг олунмуш ъядвяд
цзря хидмят едир.
• Нювбяли- ГПС-дя ишляйян хидмяти щейят сутка ярзиндя тясдиг олунмуш
ъядвяд цзря нювбяли хидмят едир.
6.2.5 ГПС-нын истисмары бу Гайдаларын, ГПС-нын техники истисмар
низамнамясинин, ГПС-да истисмар олунан аваданлыгларын завод тялиматларынын
вя диэяр техники сянядлярин тялябляриня ясасян, щяр бир ГПС цчцн ишляниб
щазырланмыш тялимата ясасян щяйата кечирилмялидир.
6.2.6 ГПС-нын техноложи схеминя уйьун аваданлыгларын, баьлайыъы,
тянзимляйиъи вя горуйуъу арматурларын цстцндя (эюрцнян йериндя), силинмяйян
бойа иля онларын техноложи нюмряляри йазылмалыдыр. ГПС-нын газ
кямярляриндя газын щярякят истигамяти вя баьлайыъы арматурун штурвалларынын
ачылыб-баьланма истигамятляри ох ишаряси иля эюстярилмялидир.
6.2.7 Истещлакчыйа газын верилмяси вя ГПС-нын чыхышында газын
тязйигинин дяйишдирилмяси оператор тяряфиндян, МГК-нин ХИИ-нин вя йахуд
мцяссисянин диспетчеринин эюстяриши иля, юз журналында мцвафиг гейдиййатын
апарылмасы иля щяйата кечирилмялидир.
6.2.8 ГПС-нын иши мцстягил олараг оператор тяряфиндян ашаьыдакы
щалларда дайандырылмалыдыр (дахилолма вя чыхыш кранларынын баьланылмасы
цзря тядбирлярин эюрцлмяси):
- техноложи вя апарыъы газ кямярляринин партламасы заманы;
- аваданлыгларда гяза баш вердикдя;
- ГПС-нын яразисиндя йаньын баш вердикдя;
- чохлу мигдарда газ тулланышы баш вердикдя;
- тябии фялакят заманы;
-инсанларын щяйатына, аваданлыгларын вя гурьуларын даьылмасына тящлцкя
йаранан бцтцн щалларда;
- истещлакчынын тяляби иля.
ГПС-нын ишинин гяза иля баьлы щяр дайандырылмасы щалында оператор
дярщал МГК-нин ХИИ-нин диспетчериня вя газ истещлакчысына хябяр вермяли вя
журналда бу барядя мцвафиг гейдиййат апармалыдыр.
6.2.9 ГПС газын тязйигинин чыхышда галхыб-енмясиня гаршы автоматик
мцщафизя вя сигнализасийа системляри иля тяъщиз олунмалыдыр. Сигнализасийа
вя мцщафизя системляринин йохланылмасы гайдасы вя йохламанын вахташырлыьы
75
ГПС-нын истисмар тялиматында эюстярилмялидир. Сигнализасийа вя автоматик
мцщафизя системляри олмадан ГПС-нын истисмары гадаьандыр.
6.2.10 ГПС-нин сигнализасийа вя автоматик мцщафизя системляринин ишинин
дайандырылмасына йалныз ГПС-нын истисмарына ъавабдещ шяхсин сярянъамы
иля, оператор журналында гейд олунмагла, тямир вя сазлама ишляринин йериня
йетирилмяси мцддятиня иъазя верилир.
6.2.11 ГПС-нын щяр чыхыш бору кямярляриндя гурашдырылан горуйуъу
клапанларын йохланылмасы гайдасы вя йохламанын вахташырлыьы ГПС-нын
истисмар тялиматында эюстярилмялидир. Горуйуъу клапанларын сазланмасы
(йохланылмасы), зярури щалларда ися тянзимлянмяси илдя ики дяфядян аз
олмайараг, онларын там бахышы вя йохланылмасы ися, ъядвяля уйьун, илдя бир
дяфядян аз олмайараг кечирилмялидир.
Тянзимлянмиш горуйуъу клапан мющцрлянмяли вя цстцня нювбяти
йохламанын тарихи йазылмыш бирка баьланмадыр.
6.2.12 ГПС-нын исмисмары проссесиндя горуйуъу клапанларын ишя дцшмяси
айда бир дяфядян, гыш айларында ися 10 эцндя 1 дяфядян аз олмайараг, журналда
гейд олунмагла, йохланылмалыдыр. Горуйуъу клапанлар тялимата ясасян
йохланылмалыдыр.
Мцхтялиф тязйигля ишляйян гурьуларын горуйуъу клапанларынын атгы
газларыны гарышдырмаг, атгы шамынын диаметринин чыхыш флансынын
диаметриня нисбятян азалтмаг вя арматурлары клапанын архасында гурашдырмаг
гадаьандыр.
6.2.13 Тямир вя йахуд йохлама заманы клапан чыхарылдыгда явязиня ейни
типли вя юлчцлц, ишляк вязиййятдя олан горуйуъу клапан гурашдырылмалыдыр.
Чыхарылмыш клапанын явязиня тыхаъын гойулмасы гадаьандыр.
6.2.14 Газ тямизляйийиъи гурьулардан чиркин цфцрцлмяси вя майенин
бошалдылмасы йолу иля тямизлянмяси гайдасы вя вахташырлыьы мцвафиг санитар
нормаларын, йаньын тящлцкясизлийи вя ятраф мцщитин мцщафизяси тялябляриня
риайят етмякля, щямчинин истещлакчыйа нягл олунан газ шябякясиня чиркин
дцшмясинин гаршысыны алмаг шярти иля МГК обйектинин бюлмяси тяряфиндян
тяйин едилир. Цфцрцлмя хятляриндя дроссел шайбалары (дроссельные шайбы),
конденсат йыьыъы тутумда ися тяняффцс клапаны олмалыдыр.
6.2.15 Тямизляйиъи гурьуларын диварларынын дахили бахышы вя
тямизлянмяси заманы пирофор чюкцнтцлярин алышмасына гаршы тядбирляр
эюрцлмялидир.
6.2.16 ГПС-дя метанолун истифадяси газ сянайеси обйектляриндя метанолун
алынмасы, дашынмасы, сахланылмасы, бурахылмасы вя истифадяси гайдалары цзря
Тялимата уйьун щяйата кечирилмялидир. ГПС-нын коммуникасийаларына
метанолу оператор, ХИИ-нин диспетчеринин иъазяси иля дахил едир.
6.2.17 Газын вя ГПС-нын оператор отаьынын гыздырылмасы цчцн тяйин
олунан су гыздырыъы гурьулар истещсалчы заводларын тялиматларын вя 0,07 МПа
тязйигдян йухары олмайан тязйигли су гыздырыъы вя бухар газанларынын
гурулушу вя тящлцкясиз истисмары Гайдаларынын тялябляриня ъаваб вермялидир.
6.2.18 ГПС истещлакчыйа верилян газын тязйигинин, мцяййян олунмуш ишчи
тязйигдян 10%-дян чох олмамаг шярти иля, автоматик тянзимлянмясини тямин
етмялидир.
76
 6.2.19 Газ сярфинин юлчцлмяси вя газын кейфиййятиня нязарят Азярбайъан
Республикасында гцввядя олан норматив-техники сянядлярин вя стандартларын
тялябляриня уйьун щяйата кечирилмялидир.
6.2.20 ГПС-нын ишинин дайандырылмасы иля баьлы тямир ишляри газын
интенсив шякилдя йыьылмайан мцддятя планлашдырылмалы вя истещлакчы иля
разылашдырылмалыдыр.
6.2.21 ГПС-дя гяза заманы онун ишинин дайандырылмасыны тямин едян
мянтягя олмалыдыр. Бу мянтягя ГПС отаьындан кянарда, стансийанын яразиси
дахилиндя олмалыдыр.
6.3 Техники хидмят вя тямир

6.3.1 ГПС-нын гурьу, систем вя техноложи аваданлыгларынын техники

хидмятинин вя тямиринин мцддяти вя вахташырлыьы онларын техники
вязиййятиндян асылы олараг вя ГПС-нын истисмар низамнамясинин, истещсалчы
заводун истисмар тялиматларынын техники тялябляриня уйьун олараг, истещсалат
мцяссисяси тяряфиндян тяйин олунур.
ГПС-нын гурьу, систем вя техноложи аваданлыгларынын ъари тямиринин
апарылмасы МГК-нын ХИИ-нин рящбярлийи тяряфиндян, планлы-габаглайыъы
тямир ишляринин апарылмасы ъядвялиня вя истисмар заманы кечирилян планлы-
техники бахышларын нятиъяляриня ясасян тяйин олунур.
6.3.2 Техники хидмятинин вя тямирин кейфиййятиня эюря мясулийяти хидмяти
щейят, мцвафиг бюлмя вя хидмятлярин рящбярляри дашыйыр.
6.3.3 ГПС-дя техники хидмяти вя тямир ишлярини оператор вя ГПС хидмяти
йериня йетирир. Операторда партлайышдан мцщафизяли фянар вя газанализатор
олмалыдыр.
6.3.4 ГПС-нын техники нязаряти цзря ишляря аиддир:
-насазлыглары, коммуникасийалардан, газ кямярляриндян, баьлайыъы арматур-
лардан вя аваданлыглардан газ сызмасыны ашкар етмяк цчцн ясас техноложи
шябякяляря вя кюмякчи гурьулара визуал бахышын кечирилмяси;
- салник кипэяъляриня вя фланс бирляшмяляриня бахышын кечирилмяси,
щямчинин бирляшдириъи хятлярин вя пневматик ъищазларын импулс боруларынын
эерметиклийинин йохланылмасы;
- техноложи шябякялярин вя кюмякчи гурьуларын иш режимини нязяря
алмагла, онларын фяалиййятинин йохланылмасы;
-газын гыздырылмасы, иситмя, вентилйасийа вя електрик ишыгландырма
системляринин йохланылмасы;
- НЮЪ вя А васитяляри, сигнализасийа вя рабитя системляринин
йохланылмасы;
- одоризасийа гурьуларынын вязиййятинин йохланылмасы;
- техноложи вя мцщафизя сигнализасийасы дахил олмагла, катод мцщафизя
стансийасынын йохланылмасы.
6.3.5 Техники хидмят заманы ашкар олунмуш бцтцн насазлыглар оператор
журналында гейд олунмалыдыр. Техноложи проссесин позулмасына сябяб олан
насазлыглар ашкар олундугда дярщал ГПС-нын истисмар тялиматында нязярдя
тутулан тядбирляр эюрцлмялидир.

77
 6.3.6 Техноложи вя електрик аваданлыгларынын, НЮЪ вя А васитяляринин,
телемеханика, автоматика, сигнализасийа, иситмя вя вентилйасийа системляринин,
катод мцщафизя стансийасынын вя онун коммуникасийаларынын техники хидмяти
вя тямири (ъари вя ясаслы) МГК-нын мцвафиг бюлмя рящбярлийи тяряфиндян
тясдиг олунмуш планлы-габаглайыъы тямир (ПГТ) ъядвялиня уйьун щяйата
кечирилмялидир.
6.3.7 Щяр ГПС –дя гаршыдан эялян пайыз-гыш мювсцмц цчцн ГПС-нын
гязасыз ишлямясинин тямини цзря тядбирляр планы ишляниб щазырланмалыдыр.
Бу планда ашаьыдакы ишляр нязярдя тутулмалыдыр:
- салник кипэяъляриня вя фланс бирляшмяляриня бахышын кечирилмяси вя
тямири;
- баьлайыъы арматурлара бахышын кечирилмяси вя тямири;
-баьлайыъы кранларда йай мювсцмц цчцн йаьынын гыш мювсцмц йаьына
дяйишдирилмяси;
- редукторларын йаьынын дяйишдирилмяси;
-щидромайенин, одорантын вя кран цчцн йаьын гяза щаллары цчцн нязярдя
тутулан ещтиййатынын олмасы;
- газанхана агрегатларынын, иситмя вя вентилйасийа системляринин
йохланылмасы;
- ГПС-истещлакчы ялагясинин йохланылмасы.
6.3.8 ГПС-дя эюрцлян тямир ишляри ГПС-нын ряиси (вя йа мцщяндиси)
тяряфиндян истифадя олунан техники сянядляр ялавя едилмиш актла гябул
олунмалыдыр.
6.3.9 ГПС-нын техники вязиййятинин гиймятляндирилмяси цчцн
аваданлыгларын вя метал боруларынын вахташыры, 5 илдя бир дяфядян эеъ
олмайараг диагностикасыны кечирмяк лазымдыр. Диагностика ишляри бу ишлярин
эюрцлмясиня мцвафиг гайдада лисензийа алмыш тяшкилат тяряфиндян
апарылмалыдыр.

6.4 Техники сянядляшмя

6.4.1 МГК-нын бюлмясинин щяр бир ГПС цчцн ашаьыдакы техники сянядляр
олмалыдыр:
- торпаг айрылмасы акты;
- ГПС-нын вя газ кямяринин гябул акты вя техники иъра сянядляри;
- йерин вязиййят планы вя газ кямяринин техники хидмят схеми;
- принсипиал схемляр (техноложи, автоматика, идаряетмя вя сигнализасийа,
иситмя вя вентилйасийа, илдырымдан мцщафизя вя йерлябирляшдирмя, електрик
ишыгландырылмасы вя с.)
- ГПС-нын техники паспорту;
- аваданлыгларын вя ъищазларын паспортлары, завод тялиматлары;
- ГПС-нын истисмары цзря тялимат;
- ГПС-нын техники истисмары цзря Ясаснамя;
- дахили електрик тяъщизаты вя електрик ютцрцъц хятлярин (ЕЮХ) схемляри;

78
 - газ сярфинин щесабланмасына вя сярфиня даир Дювлят Стандартынын
сянядляри.
6.4.2 ГПС-да ашаьыдакы сянядляр олмалыдыр:
- хидмяти щейят цчцн вязифя тялиматлары;
- НЮЪ вя А васитяляри эюстярилмиш принсипиал техноложи схем;
- ГПС-нын истисмары цзря тялимат;
- оператор журналы;
- газын сярфинин юлчцлмяси вя щесабланмасы гайдалары (вя йахуд ГОСТу);
- планлы-габаглайыъы тямир ишляринин апарылмасы цзря план- ъядвял;
- ГПС-нын отагларынын, газ кямярляринин, арматурларын вя газ
аваданлыгларынын ишчи зоналарынын газланма сявиййясинин йохланылмасы
журналы.
ГПС-нын истисмар сянядлярини, аваданлыгларыны, гурьу вя системлярини
ГПС-нын истисмарына ъавабдещ шяхс йохламалыдыр вя истисмарын лазыми
сявиййядя сахланылмасы цчцн тядбирляр эюрмялидир.
6.4.3 НЮЪ вя А васитяляри, сигнализасийа вя електрик ишыгландырма цзря
принсипиал техноложи схемлярдя дяйишикляр МГК-нын рящбярлийи тяряфиндян
тясдиг олунмалы вя мцвафиг техники сянядлярдя юз яксини тапмалыдыр.

Бюлмя ВЫЫ. Електрик гурьуларынын истисмары вя тящлцкясизлик

тялябляри

7.1. Ümumi tələblər

7.1.1 Magistral qaz boru kəmərlərinin elektrik avadanlığı otaqların daxilində və

xaricində partlayış və yanğıntəhlükəli zonaların təsnifatına, həmçinin qazların
partlayıştəhlükəli qatışığının kateqoriya və qrupuna uyğun istismara qəbul olunur.
7.1.2 KS magistral qaz kəmərlərinin elektrik təchizatı nəzərdə tutulmalıdır:
- enerji sistemin şəbəkələrindən və yarımstansiyalarından;
- vahid şəkиlə salınmış («унифицированных») blok moduldan quraşdırılmış qaz
turbin və porşen intiqallı xüsusi ehtiyac elektrik stansiyalarından (XEES);
- enerji sistemlərdən və XEES-dən.
KS elektrik təchizatı sistemləri aşağıdakı tələblərə uyğun gəlməlidir:
xüsusi qrup elektrik qəbuledicilərinin elektrik təchizatı (həyatı təmin edən sistemlər,
NÖC və A, işıqlandırma və s.) fasiləsiz qidalandırma aqreqatlarının (fqa) və qəza
qidalandırma mənbələrinin (fqm) tətbiqi hesabına gərginliyin və tezliyin rəqslərinə
(dəyişmələrinə) həssas olmamalıdır;
KS-in texnoloji avadanlığı gərginliyin və tezliyin rəqslərinə (dəyişmələrinə) dayanıqlı
olmalıdır.
XEES-in blok-modul konstruksiyası yerləşdirilmiş avadanlığın normal istismarına,
xidmətinə və təmirinə imkan verməlidir.
XEES-in blok-modul konstruksiyası avadanlığın ən mürəkkəb təbii-iqlim şəraitində
uzun müddət saxlanılmasını təmin etməlidir.
KS-in elektrik təchizatının ehtiyat mənbələri kimi 4 MVt-a qədər gücündə işəsalma
müddəti 5 dəqiqəyə qədər olan qaz turbinli XEES nəzərdə tutulur.

79
 Qəza elektrik stansiyalarının gücü QVА (qaz vurma aqreqatı) (elektrik intiqallılardan
başqa), NÖC və A sistemi, işıqlandırma, rabitə qovşaqları, qazanxanalar, yanğın nasosları
və xüsusi qruplu və I kateqoriyalı başqa elektrik qəbuledicilərin yükünü təmin etmə
hesablamalarından seçilir.
7.1.3 İstehlakçıların elektrik təchizatı trası boyunca elektrik veriliş xətlərindən (EVX)
nəzərdə tutulmalıdır. Bəzi hallarda EVX-in trası boyunca EVX-dən qidalanmağa imtina
etməyə texniki iqtisadi əsaslandırma olduqda, istehlakçılara budaqlanma ilə və ya enerji
sistemdən ayrı-ayrı EVX-dən qidalanmağa yol verilir.
Xarici qidalandırma mənbələri olmadıqda qaz mühərikli kiçik güclü elektrik
stansiyalarından və ya elektrik enerjisinin qeyri-ənənəvi mənbələrindən (külək aqreqatları,
yanacaq elementləri və s.) istifadə edilir.

7.2 Elektrik qurğularının istismarının təşkili

7.2.1 Hər bir müəssisədə əmrlə elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxs, həmçinin onu
əvəz edən şəxs təyin olunmalı və elektrik təsərrüfatına xidmət üçün təsdiq edilmiş ştat
olmalıdır.
7.2.2 Magistral qaz kəmərlərinin elektrik qurğularına xidmət edən personala əlavə
olaraq təhlükəsizlik texnikası və qaz təhlükəli şəraitdə işləmək, həmçinin yanğın
təhlükəsizliyi tədbirləri öyrədilməlidir. O, ancaq xüsusi komissiya tərəfindən biliyi
yoxlanıldıqdan sonra işə buraxıla bilər.
7.2.3 Elektrik təsərrüfatını operativ idarə edən növbətçi personal dispetçerin (növbə
mühəndisinin) operativ tabeçiliyində olur.
7.2.4 Qaz turbin və elektrik intиqalı sexlərində dispetçerin (növbə mühəndisinin)
elektrik təhlükəsizliyi üzrə IV qrupu olmalıdır, belə ki, o, operativ personala sərəncam
verir və çevrilmələrdə iştirak edir.
Elektrik intiqalı sexinin rəisinin elektrik təhlükəsizliyi üzrə ən azı V qrupu olmalıdır.
Qaz turbin sexi rəisinin, təmir və istиsmar mühəndislərinin elektrik təhlükəsizliyi üzrə
qrupu IV-dən az olmamalıdır.
7.2.5 Bütün istehsalat bölmələrində sexin, xidmətin, qrupun və ya sahənin rəhbəri öz
sahəsinin elektrik avadanlığının düzgün və təhlükəsiz istismarı üçün cavabdehlik daşıyır
və sexin, xidmətin, sahənin və ya onun elektrik qurğusuna xidmət çərçivəsində olan
elektrik təsərrüfatına olan cavabdeh şəxs tərəfindən biliyi yoxlanıldıqdan və ПТБ-yə
(Правила техники безопасности при эксплуатации электроустановок потребителей»-
İstehlakçıların elektrik qurğularının istismarında təhlükəsizlik texnikası Qaydaları) əsasən
təhlükəsizlik üzrə müvafiq qrup verildikdən sonra müəssisə üzrə əmrlə təyin olunmalıdır.
7.2.6 Elektrik qurğusunun iş rejimi əsas texnoloji avadanlığın fasiləsiz, təhlükəsiz və
faydalı istismarını və qazvurma aqreqatının (QVA) qəzasız dayanmasını təmin etməlidir.
Elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxs tərəfindən elektrik təchizatı üçün normal, təmir
və qəza rejimlərinin sxemləri işlənilməlidir.
7.2.7 Əsas xüsusi ehtiyac elektrik stansiyalarının (XEES) iş rejimi KS-in fasiləsiz
işini, bir qayda olaraq ən azı 4 aqreqatdan (2-si 50-70% yüklə işləməklə, biri ehtiyatda,
biri təmirdə) istifadə etməklə təmin edilməlidir. XEES-də quraşdırılan aqreqatların ümumi
sayı və gücü PД 51-015-86-23-3-91 sahə rəhnbər sənədinə uyğun təyin olunur və texniki
iqtisadi əsaslandırmaya və magistral qaz kəməri (MQ) obyektlərinin elektrik təchizatının
etibarlılığının hesablamalarına əsasən qəbul edilir.
80
 7.2.8 Obyektlərin elektrik təchizatı sistemində işləyən XEES-in etibarlılığına qiymət
verdikdə, nəticə yalnız QVA və KS-in dayanmağına gətirən və QVA-nın dayanmağına
gətirən sıradan çıxmalar (“отказы”) nəzərə alınmalıdır.
7.2.9 Elektrik stansiyasının otaqlarının mərkəzi idarəetmə lövhələrinə, yanğın
deposuna siqnal verən avtomatik yanğın siqnalizasiya quruluşu, yanğına nisbətən daha
təhlükəli otaqlarda isə avtomatik yanğınsöndürmə qurğuları olmalıdır.
7.2.10 Elektrik stansiyasında xidmət edən щейятя rahat şərait və mövcud normativ
sənədlərin tələblərini nəzərə almaqla içməli su təchizatı sistemi, ventilyasiya, istilik və
kanalizasiya nəzərdə tutulmalıdır.
7.2.11 XEES əsas (baza) təyinatlı qurğulara uyğun olmalıdır.
7.2.12 XEES-in aqreqatları üçün istehsalçı zavodun hazırladığı texniki xidmət,
istismar və təmir proqramının tərkibinə ümumi qəbul edilmiş tələblərə uyğun sənədlər də
olmalıdır.
7.2.13 XEES-in aqreqatları xəbərdaredici siqnalizasiya, qəza mühafizəsi və
diaqnostik təmin etmənin kompleks sistemi ilə təmin olmalıdır, hansi ki, özündə olmalıdır:
teplotexnik diaqnostika, vibroakustik diaqnostika,aqreqatın elementlərini sökmədən
baxmaq üçün quruluş, generatorun izolyasiyasının vəziyyətinə nəzarət.
7.2.14 Xidmət zonasında XEES-in yaratdığı səs-küyün səviyyəsi 80 db-dən çox
olmamalıdır. Səs boğma sistemi hava gətirən və işlənmiş qazın çıxdığı sahədə səsin
səviyyəsinin sanitar normalara qədər azalmasını təmin etməlidir.
7.2.15 XEES-in idarəetmə bölməsinin işçi yerində titrəmənin ölçülmüş oktava
səviyyələri ГОСТ 12.1.012-78, 3a kateqoriyası üzrə təyin olunmuş normanı aşmamalıdır.
7.2.16 İdarəetmə bölməsində səs təzyiqinin oktava səviyyələri ГОСТ 12.1.003-83
üzrə təyin olunmuş normanı aşmamalıdır.
7.2.17 XEES-in idarəetmə bölmələrində işçi yerdə zərərli maddələrin yol verilən
maksimum qatılığı ГОСТ 13822-82 üzrə təyin olunmuş normanı aşmamalıdır.
7.2.18 Qəza-xəbərdaredici siqnalizasiya və mühafizə sistemləri nəzarət edilən
parametrlər normadan kənara çıxdıqda işıq və səs siqnalizasiyasını təmin etməlidir,
sonralar kənara çıxdıqda isə avtomatik dayanmanı. Mühafizə sistemi generatoru
idarəetmənin elektrik sistemi ilə və elektrik stansiyasının ümumi sitemi ilə bloklanmalıdır.
7.2.19 XEES otağın qazlaşmasının istisna edən və ventilyasiya, qazlaşma vericiləri və
ikinci (“вторичные”) icra cihazlarını özündə birləşdirən sistemlə təchiz olunmalıdır.
Həmçinin, ventilyasiyanı yanğın vəziyyəti müddətində açan vasitələr nəzərdə tutulmalıdır.
7.2.20 XEES-in aqreqatlarının konstruksiyası, avadanlığı və boru kəmərləri elə
olmalıdır ki, xidmət edən personalın mövcud təhlükəsizlik texnikası və erqonomika
(xidmət meydançasının ölçüləri, xidmət yerinin əlverişliliyi, işıqlıq, isitmə və s.)
normalarına uyğun iş şəraitini təmin etsin.
7.2.21 Xidmətи щейятин XEES-in turbogeneratorlarının qaynar səthlərinə mümkün
toxunma yerlərindən isti izoleedici örtüklə (izolyasiya ilə) örtülməlidir.
7.2.22 Bloklarda (binada) yerləşdirilən avadanlığın ümumi işıqlığı mümkün təmir
işlərinin aparılmasını nəzərə almaqla mövcud normalara uyğun olmalıdır. Həmçinin qəza
işıqlandırılması nəzərdə tutulmalıdır.
7.2.23 Təzyiq altında işləyən aparatlar, boru kəmərləri və detallar işçi cizgilərin
tələblərinə və təzyiq altında işləyən boruların təhlükəsiz istismarı və quruluşu Qaydalarına
uyğun olaraq hidravlik sınaqdan keçməlidirilər.

81
 7.2.24 Əsas və ehtiyat elektrik aqreqatları təbii qazla işləyir. Qəza elektrik stansiyaları
üçün mülayim iqlimli zonalarda iki sutkalıq, soyuq iqlimli zonalarda isə 10 sutkalıq
yanacaq ehtiyatı nəzərdə tutmaq lazımdır. Yanacaq və yağ baklarında səviyyənin
ölçülməsi mümkünlüyü və yanacağın səviyyəsinə avtomatik nəzarət sistemi nəzərdə
tutulmalıdır.
7.2.25 Qəza elektrik aqreqatı avadanlığı, əsas qidalandırma itdikdə onun avtomatik
işə salınmasını təmin edən vəziyyətdə saxlanmalıdır.
Quraşdırılmış qəza elektrik aqreqatlarının sayı və onların gücü xüsusi əsas elektrik
qəbuledicilərinin yükünün tələbini təmin etməlidir və PД 51-0158623-3-91 sahə sənədində
verilən metodika ilə hesablanmalıdır.
7.2.26 Ehtiyatda olan elektrik avadanlığı (xüsusi ehtiyac transformatoru, əgər ona
gərginlik verilməyibsə, ehtiyatı avtomatik qoşan quruluş), elektrik təsərrüfatına cavabdeh
şəxs tərəfindən təsdiq olunmuş qrafik üzrə vaxtaşırı, ancaq ildə 2 dəfədən az olmayaraq
yoxlanmalıdır. Qəza dizel-generatorun mexaniki hissəsinin iş qabiliyəti ayda 1 dəfədən az
olmayaraq yoxlanılır. Qəza elektrik stansiyalarının işləmə qabiliyyəti hər həftə işə salmanı
əvəz etməklə və ildə 2 dəfə yük altında yoxlanılır.
7.2.27 Hər bir KS-də rele mühafizəsini (RM) və qəzaya qarşı avtomatikanın (QQA)
uyğun hesablama ilə təsdiq olunmuş qoyulma kartı (“карты уставоk”) olmalıdır.
Vaxtaşırı, xarici və daxili elektrik təchizatının şəraitinin dəyişməsinə görə RM və QQA-
nın qısa qapanma cərəyanlarının təkrar hesablanmaları aparılmalıdır. Enerji sistemdən
girimlərdə mühafizənin və avtomatikanın qoyulmaları enerji sistemin avtomatika rele
mühafizəsi (ARM) xidməti ilə razılaşdırılmalıdır.
7.2.28 Elektrik qurğularında təmirlərin və baxışların aparılması üçün elektrik
təsərrüfatına cavabdeh şəxs hər il qrafik tərtib edir və baş mühəndis tərəfindən təsdiq
olunur (müəssisənin rəisinin müavini). Elektrik avadanlığına təmir və baxışların
davamiyyəti və müddəti 17.05.89. tarixində MГП tərəfindən keçmiş SSRİ-də təsdiq
olunmuş elektrik qurğularına texniki xidmət və təmir haqda Əsasnaməyə əsasən təyin
olunur. Müstəqil əməliyyat kimi baxışlar o qurğularda planlaşdırılır ki, orada daimi
növbətçi personal yoxdur. Daimi növbətçilik olan qurğularda baxışlar operativ personalın
funksiyasına daxil olur və texniki xidmətin tərkibinə qoşulur.
7.2.29 İstismar prosesində və ya profililaktiki sınaqlar vaxtı qüsurlar aşkar edildikdə
elektrik avadanlığının növbədən kənar əsaslı və cari təmirlərinin lazımlılığını elektrik
təsərrüfatına cavabdeh şəxs təyin edir.
7.2.30 Partlayıştəhlükəli zonalarda elektrik qurğularının istismarı və təmiri ПТЭ
(«Правила технической эксплуатации электроустановок потребителей»-
İstehlakçıların elektrik qurğularının texniki istismar Qaydaları)qaydalarının tələblərinə
uyğun aparılmalıdır.
7.2.31 Elektrik avadanlığının təmirə və sınağa çıxarılmasını, həmçinin elektrik
qurğularında mürəkkəb çevrilmələrin formalaşdırılmsını mövcud normativ sənədlərin
əsasında müəssisə müəyyən edir. Elektrik qurğularında bütün mürəkkəb çevrilmələr
çevrilmələr blanklarında, sadə çevrilmələr isə naryadla operativ çevrilmələr üzrə
təlimatlara uyğun olaraq yerinə yetirilir. Qəzaların ləğv edilməsi üzrə çevrilmələri operativ
personal naryadsız, sonradan operativ jurnala qeyd etməklə aparır.
7.2.32 Elektrik sxemlərinə dəyişikliklər, ancaq elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxsin
icazəsi ilə və müəssisənin baş energetiki ilə razılaşdırılmaqla daxil edilə bilər.

82
 7.2.33 Elektrik sxemlərində müvəqqəti dəyişikliklər operativ sənədlərdə öz əksini
tapmalıdır.
7.2.34 Elektrik qurğularının bütün elektrik avadanlıqlarının və texnoloji aqreqatların
elektrik mühərrikləri intiqal olunan avadanlığın markalanmasına uyğun olaraq
nömrələnməlidir.
7.2.35 Aкkumуlyator batareyaları daimi yük doldurma rejimində istismar
olunmalıdırlar. Yük doldurma qurğuları, bir qayda olaraq batareya lövhələrində ±2%
dəqiqliklə gərginliyi stabilləşdirən quruluşla təchiz olunmalıdırlar.
Növbətçi personalın olduğu yerdə müvafiq siqnalizasiyanın köməyi ilə sabit
operativ cərəyan sisteminin sazlığına daimi nəzarət olmalıdır.
7.2.36 KC-də 2-3 ildə bir dəfə faktiki tutumu təyin etmək üçün batareyaların nəzarət
boşalması aparılmalıdır. Batareyanın doldurulmasına və boşalmasına, onun tipinə təyin
olunmuş maksimal qiymətdən çox olmayan cərəyanla yol verilir.
7.2.37 XEES-də sabit cərəyan lövhələri ilə 2 akkumulyator batareyası nəzərdə tutulur.
Qəza idarəetmə dövrələrinin QPQ, KTYS və s. ikinci quruluşlarının siqnalizasiyasının
sabit cərəyanla qidalandırılma sxemi həlqəvi prinsiplə təşkil olunur.
7.2.38 XEES-nin rele mühafizəsi və qəzaya qarşı avtomatika sistemi mikroprossesor
element bazası əsasında yerinə yetirilir.
7.2.39 Avtomatlaşdırılmış idarə sisteminin (AİS) etibarlılığını artırmaq üçün XEES-
də tətbiq edilməlidir:
rəqəmli inteqral sxemləri;
element bazasının və cavabdeh funksional komplekslərin məlumat ötürmə
kanallarının təkrarlanması;
hesablanma texnikasının vasitələrinin öz-özünün dianostikası;
ölçü kanallarına, vericilərin dövrələrinə və icra mexanizmlərinə fasiləsiz nəzarət;
telli (lifli)- optik rabitə xətləri.
7.2.40 Külək elektrik qurğulu (KEQ) az güclü elektrik stansiyaları ekoloji təmiz
elektrik enerjisi mənbəyidir, hansı ki, küləyin orta illik sürəti 4-6 m/san-dən artıq olan
regionlarda daha effektiv tətbiq edilməlidir.
Az güclü KEQ (60 kVt-a qədər) yanacağa qənaət məqsədilə əlavə mənbə kimi daha
səmərəli tətbiq edilə bilər.
7.2.41 KEQ katod mühafizə qurğularının, radio rele stansiyalarının, yaşayış
qəsəbələrinin, xətt baxıcılarının evlərinin elektrik təchizatı üçün və KS-in xüsusi
sərfiyyatını elektrik təchizatı üçün əlavə mənbə kimi tətbiq edilə bilər.
7.2.42 KEQ-in qurulmasında montaj işlərini KEQ-in quruluşunu və iş şəraitini,
həmçinin montaj və təhlükəsizlik texnikası qaydalarının bilən xüsusi hazırlanmış personal
aparmalıdır.
7.2.43 Küləyin sürəti uzun müddət düşdükdə istehlakçılar ehtiyat mənbədən
qidalandırılmalıdırlar. Külək elektrik stansiyasının tək dizel elektrik stansiyaları ilə,
həmçinin enerji sistemi ilə işləməsi daha effektlidir.
7.2.44 Əsas elektrik enerji mənbəyi kimi KEQ-in termoelektrik qurğularının
komplektində istifadəsi məsləhətdir, ehtiyat-daxili yanma mühərikidir, qəza isə
akkumlyator batareyalarıdır.

83
 7.3 Texniki sənədləşmə
7.3.1 Elektrik qurğularında (generasiya edən, istehlakçıların və çevirici-paylayıcı)
aşağıdakı texniki sənədlər olmalıdır:
-bütün tikililər və əsas yeraltı kommunikasiyalar göstərilməklə sahənin baş planı;
-elektrik stansiyasının texniki pasportu, hər aqreqatın texniki pasportu və icra
cizgiləri, sınaq və təmir üzrə hesabatlar və aktlar;
-bina və tikililərin icra cizgiləri;
-bütün yeraltı təsərrüfatın cizgiləri;
-ehtiyat hissələrin cizgilərinin albomları;
-birinci və ikinci birləşmələrin sxemləri;
-avadanlığa xidmət üzrə vəzifə və istesalat təlimatları;
-EVX və yarımstansiyaların elektrik şəbəkələrinin eyni adlı sxemləri;
-Partlayışmühafizəli avadanlıq və qurğuların pasportları.
7.3.2 Elektrik stansiyalarında yerləşən təzyiq altında işləyən qablarda, qaldırıcı və
yükqaldırıcı maşınlarda pasportlar olmalıdır və onlar əgər müvafiq qaydalarda nəzərdə
tutulubdursa, həmçinin Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz Görülməsi və Dağ-mədən Nəzarəti
Dövlət Agentliyində qeydiyyatdan keçməlidirlər.
7.3.3 Elektrik stansiyalarının əsas aqreqatlarında (mühərriklərdə, generatorlarda,
transformatorlarda), həmçinin elektrik mühərriklərində və başqa köməkçi avadanlıqlarda
ГОСТ-a əsasən bu avadanlıqlarda nominal verilənlərlə zavod lövhəcikləri olmalıdır.
7.3.4 Elektrik stansiyalarında bütün əsas və köməkçi aqreqatlar yığma şinlərin
sistemləri və bölmələri, armaturlar, qaz və hava kəmərlərinin qapaqları nömrələnməlidir.
XEES-in əsas aqreqatlarının sıra nömrələri, köməkçilərin isə A,B,C və s. hərflər əlavə
edilməklə əsas aqreqatda olan nömrələri olmalıdır.
7.3.5 Elektrik stansiyasına xidmət edən növbətçi personalda təyin olunmuş qayda
üzrə aşağıdakı operativ sənədlər olmalıdır:
-sxemlərdə xronoloji qaydada bütün dəyişiklikləri, avadanlığın vəziyyətini, iş rejimini
və qüsurlarını, həmçinin vəzifə цзря yüksək texniki щейятдян alınmış operativ göstəriş və
sərəncamları yazmaq üçün operativ jurnal;
-sərəncamlar kitabı-daimi xarakterli və ya 1 sutkadan çox etibarlılığı olan, vəzifəcə
yüksək texniki personalın sərəncamlarını yazmaq üçün;
-elektrik stansiyasının əsas avadanlığının təmiri və dayandırılması ilə bağlı dispetçer
üçün sifariş kitabı;
-avadanlığın təmirə çıxarılması kitabı, hansı ki, dispetçerin icazəsi tələb olunmur;
-gizli işlərin qəbulu, elektrik avadanlığının sınaqları və sazlanmasının aktları;
-elektrik qurğularının istismara qəbul aktları.
Elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxslərdə olmalıdır:
-növbə ərzində xronoloji qaydada aparılan əməliyyatları, çevrilmələri və başqa işləri,
həmçinin avtomatik açılmaları, mühafizə və avtomatika işlərini, daşınma
yerləbirləşdirmələrin qoyulması və götürülməsini, zədələnmələri və ya avadanlığın normal
işinin pozulmasının və vəzifəcə yüksək texniki personaldan alınmış operativ göstərişləri və
sərəncamları qeyd etmək üçün operativ jurnal;
-vəzifə цзря yüksək texniki щейятин verdiyi sərəncamların qeydiyyatı kitabı;
-növbənin səyi ilə aradan qaldıra bilmədiyi avadanlıqla bağlı nöqsan və qüsurlar
jurnalı;
-elektrik birləşmələrinin operativ sutkalıq və ya mnemonik sxemi;
84
 -rele mühafizəsi və avtomatikanın qurulması kartı;
-ildırım (şimşək) açılmalarının yerə qapanmaların və ifrat gərginlikdən mühafizə
işləri jurnalı;
-elektrik təchizatı sxemlərinin komplekti.
7.3.6 Elektrik stansiyasının və dispetçer məntəqələrinin idarəetmə lövhələrində
müəyyən qayda üzrə sutkalıq cədvəl olmalıdır.
7.3.7 Вəzifə цзря yüksək texniki щейят hər gün operativ sənədlərə baxmalıdır və
avadanlığın və щейятин işındə nəzərə çarpan qüsurların aradan qaldırılması üzrə lazımi
tədbirlər görməlidir.

Бюлмя ВЫЫЫ. Korroziyadan mühafizə

8.1 Ümumi tələblər

8.1.1 Bu bölmənin tələbləri magistral газ kəmərlərinə və onlardan ayrılan hissələrə,

kompressor stansiyalarının, qaz ayırıcı stansiyaların texnoloji boru kəmərlərinə, yeraltı qaz
anbarlarının boru kəmərlərinə və quyularına, yüksək gərginlikli (güc) və texnoloji rabitə
kabellərinə şamil edilir.
8.1.2 8.1.1 бяндиндя сadalanan qurğular ГОСТ P 51164-38 və ГОСТ 9.602-89
tələblərinə uyğun olaraq qoruyucu örtük və elektrokimyəvi mühafizə vasitələri (EMV) ilə
korrozyadan kompleks şəkildə mühafizə olunmalıdır. Rabitə və yüksək gərginlikli (güc)
kabellərin korrozyadan mühafizəsində həmçinin AR Rabitə və İnformasiya
Texnologiyaları Nazirliyi və “Azərenerji” QSC-nin normativ-texniki sənəдləriniн
тялябляри rəщbər tutулмалыдыр.
8.1.3 Obyektdə yerləşən qurğuların korroziyadan EKM sistemi qurğular istismara
buraxılmazdan əvvəl quraşdırılmalı və işə salınmalıdır.
Yüksək korroziya təhlükəsi (YKT) olan sahələrdə və həmçinin cərəyanlarının təsir
dairəsinin zonalarında tikinti işləri aparılan zaman qurğuların müvəqqəti mühafizəsi təmin
olunmalıdır. Boru kəməri quraşdırılaraq üzəri torpaqla örtüldükdən sonra bir ay ərzində
müvəqqəti EKM sistemi qurulmalı və işə salınmalıdır.
YKT olan zonalar layihə təşkilatı tərəfindən layihələndirmə mərhələsində təyin
olunur və istismar prosesındə boru kəmərlərini istismar edən müəssisənin korroziyadan
mühafizə xidmətinin əməkdaşları tərəfindən dəqiqləşdirilir.
8.1.4 Qaz kəməriнин yerüstü çəkilişи zamanı korroziyadan mühafizəси üçün, layihə
və норматив-техники сянядляря uyğun olaraq, онлар metal və ya qeyri metal mühafizə
örtükləri ilə təmin olunmalıdır.
8.1.5 Magistral qaz kəmərlərinin tikintisi başa çatmış, təmir olunmuş sahələrinə
kəmərlər quraşdırıldıqdan iki həftə sonra mühafizə örtüyünün zədələnmələrini axtaran
cihaz vasitəsi ilə, həmçinin норматив-техники сянядляря uyğun olaraq qaz kəmərinin
sabit (katod polyarizasiya üsulу) və ya dəyişən cərяyanda keçid müqaviməti ölçülməklə
nəzarət olunmalıdır. Donmuş torpaq sahələrində mühafizə örtüklərinə nəzarət məqsədi ilə
ölçmələrin aparılması qadağandır.
8.1.6 Yeni quraşdırılmış boru kəmərlərinin standart və норматив-техники
сянядляриn tələblərinə müvafiq korroziyaya qarşı mühafizəsinin uyğunluq sertиfikatı
olmalıdır. İstismarda olan boru kəmərlərinə uyğunluq sertиfikatı kompleks yoxlamalardan
(baxış, ölçmə və.s) sonra verilməlidir. Müxtəlif növ korroziya zədələnmələri olan qaz
85
kəmərlərinə sertиfikatın verilməsi proseduru və reqlamenti müvafiq норматив-техники
сянядлярля müəyйən olunur. İstismara verиləcək qaz kəməri sahəsinin mühafizə
örtüyünün hər hansı bir səbəbdən (donma və s.) yoxlanılmasını həyata keçirmək mümkün
olmadıqda işçi komisсiyanın qərarı əsasında kəmərin müvəqqəti olaraq, sonradan
yoxlamaq şərti ilə istismara buraxılmasına icazə verilir.

8.2 Иstismarın təşkili

8.2.1 İstehsalat müəssəsində korroziyadan mühafizə məsələlərinin texniki və metodik

həlli yolları aidiyyatı üzrə yuxarı təşkilatların göstərişləri, “Руководство по
эксплуатации средств противокоррозионной защиты подземных газопроводов”
ГОСТ P 51164-98, ОСТ və digər qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərin tələbləri
əsasında korroziyadan mühafizə istehsalat şöbəsi тяряфиндян həyata keçirилməlidir.
Korroziyadan mühafizə vasitələrinin istismarına texniki və inzibatı rəhbərliyi vəzifə
bölgüsünə müvafiq olaraq bölmə rəhbəri yerinə yetirməlidir.
Aparılan işlərə bilаvasitə rəhbərliyi müəсsисяnin baş mühəndisinə bir başa tabe olan
korroziyadan mühafizə xidmətinin (qrup, sahə) rəhbəri həyata keçirməlidir. Müəssisənin
korroziyadan mühafizə şöbəsinin rəisi və korroziyadan mühafizə xidmətinin rəhbəri
istismarda olan qurğuların korroziyadan mühafizəsinə, korroziyaдан mühafizə üzrə
məlumatların təqdim edilməsinə cavabdehlik daşıyır.
8.2.2 Korroziyadan mühafizə xidmətinin əsas məqsədi qurğuların etibarlı, qəzasız
işləməsi üçün effektiv sürətdə korroziyadan mühafizəni təmin etməkdir. Korroziyadan
mühafizə xidməti aşağыdakıları yerinə yetirməlidir:
-вaxtında profilaktika və təmir işlərini aparmaqla drenaj, katod və protektor mühafizə
qurğularının fasiləsiz işini təmin etməli;
-бütün kəmər boyu və sutkanın istənilən vaxtında mühafizə potensiallarının olmasını
(mюvcudluğunu) təmin etməli, onların kəmiyyət gюstəricilərinə nəzarət etməli;
- гüvvədə olan норматив-техники сянядлярлə müəyyən olunan həcmdə
korroziyanın vəziyyətinə nəzarət edən vasitələrin fasiləsiz işləməsini təmin etməli;
- вaxtında yeni korroziyadan mühafizə vasitələriniн mühafizə parametrlərinin daha
dəqiq təyin edilməsinə imkan verən ölçц vasitələrini, yerli вя xarici texnologiyaları tətbiq
etməli;
- кatod mühafizə qurğularının elektrik təchizatının etibarlılığını yüksəltməli, boru
kəməri boyu олан EÖX-də ehtiyyat işəsalma aвtomatlarından istifadə etməli, dispeтçer
məntəqəsinə qəza siqnalizasiyasının həyяcan siqnalınıн ötürцlməsini, ГОСТ P 51164-98
uyğun olaraq, EÖX-nin ehtiyat qidalanmasının işə salınmasını təmin etməli;
- гurğuların korroziyaйа уьрама və mühafizə örtüklərinin vəziyyətinə nəzarət etməli;
-йüksək korroziya təhlükəsi (YKT) olan sahələri təyin etməli, həmin sahələrdə ГОСТ
P 51164-98 uyğun olaraq (NÖC və A системляри xidməti ilə birlikdə) korroziya
indikatorlarına əsasən korroziya təhlükəsinin və EKM parametrlərinin məsafədən nəzarət
edilməsini təmin etməli;
- гarşıdan gələn azı 5 il müddətə qurğuların korroziya vəziyyətinin uzunmüddətli
proqnozunun verilməsini və qiymətləndirilməsini təmin etməli;
- кorroziyadan mühafizə örtüklərinin çəkilməsinin (vurulmasının) keyfiyyətinə və
mühafizə vasitələrinin quraşdırılması üzrə işlərin aparılmasına texniki nəzarət həyata
keçirilməli;
86
 -вaxtında və keyfiyyətlə texniki sənədləşmə işlərinin aparılmasının yuxarı təşkilat və
nəzarət orqanlarına, hesabatların təqdim edilməsini təmin etməliдир.

8.3 Texniki xidmət və təmir

8.3.1 EKM vasitələrinin işinə nəzarət və texniki baxış ашаьыдакы вахташырлыгла

кечирилмялидир:
• ayда 4 dəfədən az olmayaраг-məsafədən идаря олан nəzarət vasitələri ilə təchiz
edilmяyən drenaj və katod mühafizəsi qurğularında; azan cərayan və kompressor
stansiyalarının (KS) sənaye meydançaları olan zonalarda;
• ayда 2 dəfədən az olmayaraq-azan cərayanlar olmayan zonalarda yerləşən katod
mühafizəsi qurğularında;
• rübdə 1 dəfədən az olmayaраг-məsafədən idarə edilən vasitələrlə təchiz edilmiş
katod mühafizəsi qurğularında, protektor mühafizəsi qurğularında, mühafizə futlyarlarında
və izoləedici birləşmələrdə (izoləedici flanslar və muftalarда) aparılmalıdır.
Texniki baxış və yoxlama zamanı aşağыdakı ишлярин yerinə yetirilməsi zəruridir:
- KMQ, DMQ, PMQ iş rejimlərinə nəzarət olunmalıdır;
-KMQ, DMQ, PMQ drenaj nöqtələrində mühafizə edici potensiallar ölçülməli;
-кontakt birləşmələrinə, anod yerləbirləşdirmələrinə, kaтod və drenaj mühafizəsinin
çevиrici blok və hissələrinə profиlaktik xidmət göstərилməli, KMQ-нын fasiləsiz işləməsi
йохланылмалыдыр;
-иzolяedici birləşmələrin (flansların) vəziyyəti, futlyarların mühafizəsi
qiymətləndirилməli və qаlvanik futlyarlı boru kəmərlərinin mövcudluğuna əmin olmalı;
- гüvvədə olan норматив-техники сянядляря uyğun olaraq korroziyanın sürəti,
borunun divarına hidrogenin nüfuzetmə intensiвliyi qiymətləndirilməliдир.Yoxlaманын
nəticələri KMQ, DMQ jurnalında qeyd edilməlidir;
- бütün EKM vasitələrinin ишиндя фасилянин сайы, səbəbi вя vaxtı (müddəti) бу
vasitələrin istismarının etibarlılığına nəzarət jurnalında qeyd edilməlidir. Qurğuların EKM
sisteminin istismarının etibarlığı barədə məlumat hər rüb yuxarı təşkilata göndərilməlidиr.
8.3.2 Təmir və reqlament üzrə işlərin aparılması zamanı EKM sisteminə daxil olan
KMQ, PMQ rübdə 80 saatdan artıq olmayan, DMQ isə 24 saatdan artıq olmayan müddət
ərzində ayrı-ayrılıqda dövrədən açılmasına icazə verilir. Sınaq və ya tədqiqat iшlərinin
aparılması zamanı KMQ, PMQ 10 sutkadan artıq və DMQ isə 3 sutkadan artıq olmayan
müddət ərzində dövrədən açılmasına icazə verilir.
8.3.3 Qurğuların istismar zamanı mühafizə örtüklərinə nəzarət inteqral və lokal
qiymətləndirmə üsulları ilə yerinə yetirilməlidir. Mühafizə örtüklərinin vəziyyətinin
inteqral qiymətləndirilməsi KMQ(PMQ) cərəyan эцъц və qurğu boyunca potensialların
paylanması цзря məlumat əsasında hər il aparılmalıdır. Qüvvədə olan норматив-техники
сянядляря uyğun olaraq boru kəmərlərinin keçid müqavimətini (sabit və ya dəyişən
cərəyan üsüllarından istifadə etməklə) ölçməklə mühafizə örtüyünün keyfiyyətinin
qiymətləndirilməsinə icazə verilir.
Qaz kəməri boyunca mühafizə örtüklərinin vəziyyətini detallaşdırılmış şəkildə
qiymətləndirilməsi, kəmər bir il istismar edildikdən sonra elektrometriya üsulları ilə
həyata keçirilməlidir. Ölçmələr əsasında aşkarlanmış təhlükəli sahələr seçmə yolu ilə
şurflanmalıдыр.

87
 Mühafizə örtüyünün aşkar olunmuş zədələnmələrinин yeri trassda-1m dəqiqliklə
müəyyənləşdirilməli və qurğunun mühafizə örtüyünün zədələnmələri cədvəlдə qeyd
edilməli, тяляб олундугда zədələnmələr норматив-техники сянядляря uyğun olaraq
aradan qaldırılmalıdır.
8.3.4 Bütün nəzarət-ölçü məntəqələrində ГОСТ P 51164-98 uyğun olaraq mühafizə
potensialarına nəzarət olunmalıdır.
8.3.5 Mühafizə olunan qurğular boyunca онларын potensialları дашынан
müqaisəedici elektrodla, fasiləsiz olaraq və ya 1-ci və 2-ci istismar illəri arası мцддятдя
10m-dən artıq olmayan addımla ölçцлмялидир.
Gələcəkdə ildə 1 dəfədən az olmayaraq qonşu KMQ arasında minimal potensiallar
olan sahələrdə ən azı iki nöqtədə potensiallara nəzarət olunmalıdır.
EKM sistemlərinin yeraltı komмunikasiya xəttinin yenidən quraşdırılmasından sonra,
azan cərayanların intensivliyində dəyişiklər baş verərsə qurğunun əsaslı təmirindən sonra
potensialları ölçülməlidir.
8.3.6 Оm кямиййяти (омическая составляющая) nəzərə alınmadan, sahə норматив
тялябляриня uyğun olaraq, zond-modul texnologiyası ilə stasionar və müvəqqəti
quraşdırılmış məntəqədə пotensial ölçülməlidir.
8.3.7 YKT olan sahələrdə potensiala nəzarət, om кямиййяти nəzərə alınmadan,
хüsusi nəzarət-ölçц məntəqələri (XNÖM) və ya nəzarət diaqnostika məntəqələrində
(NDM) həyata keçirilməlidir. Yüksək korroziya təhlükəsi (YKT) olan sahələrdə elektrik
dəmir yolu, mağistral avtomobil yolu və digər коммуникасийаларла kəsiшmə
zonalarında XNÖM və NDM quraşdırılmaлыдыр.
Quraşdırılma yeri və ölçmələrin reqlamenti норматив-техники сянядлярля müəyyən
edilməlidir.
8.3.8 Mühafizə potensialları, om кямиййяти nəzərə alıнmadan, 10m-dən artıq
olmayan addımla YKT sahələrində olan minimal potensiallar zonaсыnda 5 ildən bir əlavə
olaraq ölçülməlidir.
8.3.9 Qurğuların mühafizə dərəcəsi onların uzunluğundan və vaxt faktorundan asılı
olaraq qiymətləndirилмялидир.
Potensialları там kəmiyyət üzrə minimaldan aşağı və maksimaldan yuxarı qiymətlərə
malik olan boru kəmərləri sahələri və həmin sahələrin sərhədləri EKM parametrlərinin,
verilmiş kəmiyyətdən kənara çıxmalarının müddəti göstərilməklə, hər il cədvəl tərtib
olunmalıdır.
8.3.10 Йцксяк сявиййядя YKTолан zonalara aşağыdakılar aiddir.
- шoran (duzlaşmış) torpaqları olan sahələr;
- сabit cərayan mənbələrinin azan cərяyanlar olan zonalar;
- нəql edilən məhsulun (maddə) temperatуru +30 0C və daha yüksək olan qurğu
sahələri;
- бataqlıqda, qara torpaqda, su basma ehtimalı olan, suvarılan və ya gələcəkdə
suvarılacaq toрpaqlarda yerləşən sahələr;
- бoru kəmərlərinin sualtı, avtomobil və dəmir yolları keçidləri və həmin keçidlərdən
hər iki tərəfə норматив-техники сянядлярdə göstərilmiş məsafədə yerləşən sahələr,
çayların subasar sahələri (çaylaq);
- сənaye və məişət axıntıları, tullantıları olan sahələr;

88
 -кompressor, qazpaylayıcı və nasos stansiyalarının, qazın kompleks hazırlanması
qurğularının ərazisi və onlardan hər iki tərəfə норматив-техники сянядлярdə göstərilmiş
məsafədə yerləşən ərazilər;
- мüxtəlif boru kəmərləri ilə kəsişmə yerləri və həmin yerlərdən hər iki tərəfə 350m
məsafədə olan sahələr.
İstismar prosesində aşkar olunan YKT zonalarına EKM qurğuları arasında yerləşən
korroziya səbəbindən aşkar edilmiş nasazlıqlar və ya çat, deşik və s. ildə 0,3mm-dən artıq
korroziya sürətinə malik olan sahələr aiddir.
Qaz kəmərlərinin həddиндən artıq YKT və YKT qruplarına daxil olmayan sahələri
mülayim korroziya təhlükəsi (MKT) sahələrinə aiddir.
8.3.11 Müxtəlif korroziya təhlükəsi olan sahələrdə qurğuların korroziya müayйinəsi
норматив-техники сянядляря müvafiq aparılmalıdır.
8.3.12 2000-ci ildən sora inşa edilmiş (və ya yenidən quraşdırılmış) yeni qaz
kəmərlərində və həmçinin həddиндən artıq YKT və YKT olan zonalarda fəaliyyətdə olan
boru kəmərlərində quraşdırılmış kaтod mühafizə qurğuları (KMQ) норматив-техники
сянядляря müvafiq olaraq məsafədən nəzarət və KMQ –nin iş rejimini idarə edən
vasitələrlə təchiz edilməlidir.
8.3.13 Boru kəmərlərinin mühafizə örtüklərindəki zədələnmələrin təmiri qüvvədə
olan норматив-техники сянядлярin tələblərinə müvafiq olaraq aparılmalıdır. Təmir
edilmiş sahədə mühafizə örtüyü qurğunun əsas örtüyünə qoyulan tələblərə cavab
verməlidir.
8.3.14 Bir texnoloji dəhlizdən keçən boru kəmərləri ümуmi EKM sisteminə daxil
olmalıdır. Ümümi mühafizə sisteminin yaradılması mümkün olmadıqda qonşu qurğulara
zərərli təsirləri istisna edən tədbirlər görülməklə, ayrı-ayrılıqda mühafizə sxeminin
tətbiqinə icazə verilir.
8.3.15 Boru kəmərlərinin korroziyadan mühafizə sxemləri (ümumi və ya ayrı-
ayrılıqda) konkret olaraq, istismar şəraitindən və iqtisadi məqsədəuyğunluqdan asılı olaraq
seчilməlidir.
Ümumi mühafizə sxemi həyata keçirilərkən bütün elektrik tağları (перемычки)
sökülə bilən icrada olmalı, birləşdirici kabellər isə nəzarət ölçü məntəqəsinə (NÖM)
yönəldilməlidir.
NÖЪ kommutasiya lövhəsinin asan yanaşma imkanına malik və etibarlı sökülən
birləşmələri olmalıdır. EKM sxemlərində “əlçatmaz” tağların tətbiqi yolverilməzdir.
8.3.16 Azan cərayanların «anod» və «işarə dəyişən» təsiri zonalarında KMQ
avtomatiк çevricilərlə təchiz edilməli və verilmiş potensialın avtomatik saxlanılması
rejimində işləməlidir.
8.4 Тexniki sənədləшмя

8.4.1 Кorroziyadan mühafizə xidmətinдя aşağыdakı texniki sənədlər olmalıdır:

- EKM vasitələrinin planda nəzərdə tutulun işlərin yerinə yetirilməsi (PNTJYY)
ъядвяли və planı;
- кatod, drenaj, protektor mühafizəsi qurğularının məsafədən nəzarət vasitələrinin
pasportları və jurnalları;
- мühafizə örtüklərinin katod polyarizasıya üsulu ilə sınaq aktларı;
- гaz kəmərlərinin mühafizə örtüklərinin növü və tipi, KMQ həddиндən artıq YKT,
YKT olan sahələri, elektrik təchizatı göstərilməklə, miqyaslı sxemləri;
89
 - мühafizə örtüklərinin нюгсанлар (насазлыглар) cədvəli;
- гaz kəmərlərinin şurflarda müayйinə aktı;
- гaz kəmərinin mühafizə örtüklərinin təmir aktı;
- EKM vasitələrinin və qidalandırıcı EÖX yerləşdirilməsinin prinsipial elektrik
sxemləri;
- гurğu boyu omik təşkiledici nəzərə alınmadan potensiallar cəminin NÖC üzrə illik
paylanması (bölüşdürülməsi) diaqramı;
- чıxarılma elektrod üsulu ilə mühafizəedici potensialların paylanması diаqramı və
digər müaйyinə materialları;
- пotensialları minimaldan aşağı və maksimaldan yuxarı qiymətlərə malik olan qaz
kəmərləri sahələrinin siyahыsı;
-EKM vasitələrinin istismarının etibarlılığına nəzarət jurnalı;
-NDM –də korroziya sürətinin və mühafizə parametlərinin ölçülməsi cədvəli;
- гurğu boyu korroziya zədələnmələrinin paylanması diaqraмmı;
-MKT,YKT və həddindən artıq YKT olan zonalar göstərilməklə, qaz kəmərinin ayrı-
ayrı sahələrinin korroziya pasportu;
- сtatistik hesabat formaları;
-EKM vasitələrinin uzun müddətli (5 illik) əsaslı təmir planı;
- EKM üzrə icra sənədləri;
- гaz kəmərində və obyektlərdə aparılmış bütün yoxlamaların (müayйinələrin)
hesabatları;
- кorroziya vəziyyətinin uzunmüddətli proqnozu;
-мüəssисə tərəfindən qəbul olunmuş sənədlər;
-diaqramların, cədvəllərin, siyahıların və digər sənədlərin kompйuter məlumat bazası
formasında saxlanılması tövsiyyə olunur.
8.4.2 Korroziyadan mühafizə üzrə texniki sənədlər, eyni zamanda mühafizə
örtüyünün EKM və korroziyanın vəziyyətinə nəzarət barədə materiallar qurğunun istismar
müddəti ərzində saxlanılmalıdır.

Бюлмя ЫХ. НЮЪ вя А, телемеханика васитяляри вя щесаблайыъы

техника. Рабитя.

9.1 Цмуми тялябляр

9.1.1 Magistral qaz kəmərləri obyektlərinин idarəetmə və rabitə sistemlərinin təşkili,

мялуматландырма, avtomatlaşdırılmа və telemexaniканын funksiyaлары вя щяъми
АРДНШ tərəfindən təsdiq edilmiş рящбяр sənədlərə uyğun olmalıdır.
Рящбяр sənədlərin şamil edilmədiyi obyektlər üçün мялуматландырма,
avtomatlaşdırmа və telemexaniканын funksiyaлары вя щяъми МГКИ tərəfindən
müəyyən edilir.
9.1.2 Avtomatlaşdırma vasitələri texnoloji avadanlıqla дяст шякилдя алыныр.
Yenidənqurma və модернляшдирмя zamanı avtomatlaşdırma vasitələrinin ayrı-
айрылыгда алынмасына yol verilir.
9.1.3 İdarəetmə sistemləri гцввядя олан normativ-техники sənədləriн тялябляриня
уйьун istismara qəbul edilməlidir.

90
 9.1.4 Özündə тexnoloji пroсseslərin, istehsalat-təsərrüfat fəaliyyətiniн автоматик
идаряетмя системляринин (AİS) proqram-texniki, texnoloji avadanlıгларын
avtomatlaşdırma və telemexaniка vasitələrini, rabitə вя məlumatarın ötürülmə vasitə və
sistemlərini birləşdirən idarəetmə sistemləri vahid, гаршылыглы ялагяли фяалиййят
эюстярян комплекс кими nəzərdə tutulur вя МГК обйектляринин birləşmiş idarəetmə
sisteminiн yaraдылмасыны нязярдя тутур.
9.1.5 Texnoloji avadanlıгларын автоматлашдырма və xətti telemexanika
sistemляри, idarəetmə vasitərinin vəziyyətindən asılı olmayaraq, avadanlıгларын
idarəетмя, nəzarət və mühafizəsi üzrə lazımi kompleks əməliyyatlarы иля təmin
eтməlidir.
9.1.6 АИС-нин иstehsalat-təsərrüfat fəaliyyəti aşağıdakı səviyyələrdə yerinə yetirilir:
- мüəssisə səviyyəsi;
- бölmənin, tabeликдя олан təşkilat səviyyəsi;
- лokal obyektlərin səviyyəsi (anbarlar, maddi-texniki təchizat bazaları, sahələr və
s.).
9.1.7 AİS İTF proqram-texniki bazası Lokal hesablama şəbəkələri, uzaq məsafədəki
Personal Elektron Hesablayıcı Maşınlar (PEHM) və terminallar, məlumatötürmə vasitələri,
vahid bölüşdürücü və lokal məlumat bazaları sayılır.
9.1.8 TP AİS-də texnoloji avadanlq və proсseslərin idarə edilməsi aşağıdakı
səviyyələrdə yerinə yetirilir:
-мüəssisənin mərkəzi dispetçer məntəqəsi (МГКИ-нин TP AİS səviyyəsi);
- КS dispetçer məntəqəsi və MГК-nin xətti idarəetmə идаряси (МГК ХИИ);
- KS-nin operativ-texniki idarəetmə postu bir neçə kompressor sexinin yaxınlıqda
yerləşərsə, o zaman bir KС-dən чох KS-nə xidmət edə bilər (KS TP AİS sex səviyyəsi);
- аvtomatlaşdırылma və telemexaniкa vasitələrinin lokal sistemləri (газвурма
агрегатларынын, кюмякчи avadanlıгларын, elektrik təchizatı qurğularınын, KS-nin
birləşmə qovşaгларыnын, kran meydançalarınын, qaz sərfinin ölçülməsinin
kompйuterləşdirilmиш vasitələrinə avtomatik nəzarət, idarəetmə və mühafizə sistemлярi).
9.1.9 TP AİS proqram-texniki vasitələri bütün tabeликдя олан obyektlər üzrə
МГКИ-нин, МГК-нын ХИИ, KS və компрессор сехинин dispetçerlərini və
texnoloqlarını vahid avtomatlaşdırılmış iş yerlərində мялуматла təmin etməlidir.
9.1.10 İdarəetmə, мялуматландырма, avtomatlaşdırma, telemexaniка və rabitə
sistemлярinin fasiləsiz işləməsi istehsalat şöbələri, xidmətləri, sahələri, AİS-nin qrupları,
NÖC və A васитялярини, rabitə, telemexanika, metroloji təminat хидмяти tərəfindən
təmin edilir.
AİS bölmələrinin funksiyaları МГКИ-нин və бюлмяляринин (МГК-нын ХИИ,КС)
səviyyəsində idarəetmə vasitə və sistemlərinə şamil edilir. Xidmət göstərilən avadanlığın
və AİS bölmələrinin funksiyalarının həcmi  daha dəqiq 9.1.11 və 9.1.12 бяндляриндя
göstərilир.
9.1.11 AİS-нин istismar heyəti ашаьыдакы хидмятляри йериня йетирир:
- щesablama texnikasının aparat-proqram vasitələriня хидмят;
- пeriferiya vasitələri PEHM və EHM;
- лokal hesablama şəbəkələri;
- vahid, bölüşdürülmцш мəlumat bazası;
-МГКИ və onun bölmələrinin məlumatların ötürülmə sistemi səviyyəsində operativ
sistemli идаряетмя vasitələri (МГКИ, МГК-нын ХИИ, КС вя с.);
91
 - kommunikasiya serverləri, modemlər.
9.1.12  AİS heyətinin funksiyasına daxildir:
-МГКИ, МГК-нын ХИИ, KS səviyyəsində АИС sistemляринин istismarı;
-МГК və onun bölmələri səviyyəsində baza və tətbiqi proqram təminatının müşaiət
edilməsi;
-AİS sistemlərinə qошулмуш informasiya təhlükəsizliyi vasitələrinə texniki xidmət.
9.1.13 İnformasiya təhlükəsizliyi normalarına və ümumi mühafizə siqnalizasiya
vasitələrinin istismarına нязаряти, МГК obyektlərinə хариъдян вя icazəsiz мцдахилядян
мцщафизяни təhlükəsizlik xidməti yerinə yetirir.
9.1.14 NÖC və A васитяляри хидмятинин istismar heyəti ашаьыдакы xidmətляри
göstərir:
- avtomatlaşdırma vasitə və sistemlərinə, o cümlədən, proqramlaşdırılmış məntiqi
kontrollerlər bazasında kompйuter avtomatlaşdırma vasitələrinə;
- aqreqat və sex avtomatikası sistemlərinə və avadanlığına, tənzimləmə sistemi,
yardımçı texnoloji obyektlərinin avtomatlaşdırılmasının lokal sistemləri daxil olmaqla;
- истилик вя су тяъщизаты системляриня, кюмякчи механизмлярин
автоматлашдырылмыш фяалиййятини тямин едян НЮЪ вя А васитяляриня;
- texnoloji təhlükəsizliйин тямин едилмяси сistemlərinя (otaqların qazlaşma вя
avadanlıгларда титряйишин сявиййясиня нязарят, yanğın avtomatikа vasitə və
sistemlərиня nəzarət);
- KS-нын sənaye meydançasında kranların idarəeтмя sistem və vasitələrinə,
həmçinin xətti telemexanika ilə idarə edilən kranların lokal idarəetmə sistemlərinə;
- KS sənaye meydançasında avtomatlaşdırma sistemlərinin sənaye kommunikasiya
şəbəkələrinə;
- QВА-нын (газвурма агрегатлары) ölçц, siqnalizasiya və mühafizə vasitələrinə,
кюмякчи avadanlıглара;
- sənaye və yaşayış qəsəbələrinin qazanxaларынын аvtomatikasına;
-şəxsi ehtiyaclar üçün нязярдя тутулан qaz sərfölçmə qovşaqlarının avtomatika
системляриня və vasitələrinə;
- texnoloji avadanlığın mühafizə avtomatika sistemlərinə, NÖC və A, ГПС-dя
siqnalizasiya vasitələrinə, xüsusi avtomatika vasitələrinin mühafizə siqnalizasi-yasına;
- avtomatlaşdırmanın sənaye kanallarının kommunikasiya interfeyslərinə.
9.1.15 Rabitə васитялярини istismar едян heyət ашаьыдакы xidmətляри göstərir:
- rabitə vasitə və sistemlərinə хидмят;
- rabitə xətlərinə хидмят;
- məlumatlaндырма sistemlərinə (marşrutizatorlar, ayrılmış və kommutatorlu rabitə
xətlərində olan ton modemlərinə, kommunikasiya kompйuterlərinə və s.) хидмят.
9.1.16 İdarəetmə sistemляринин və vasitələriнин istismara гябулу obyektiн
idarəтабели komissiyaсы tərəfindən щяйата кечирилир.
9.1.17 AİS, avtomatlaşdırma və telemexaniка proqram-texniki vasitələrinin son
qəbul mərhələsi онларын иş rejimində kompleks yoxlamaсы sayılır və işləyən qurğular
üçün ашаьыдакы кими олмалыдыр:
fasiləsiz rejimdə - 72 saat;
gözləmə rejimində - 1 aya qədər.

92
 Avadanlıq сынаг istismarынa МГКИ üzrə əmrə əsasən верилир. Сынаг istismarы
müddətində məmulatlar və sistemlərin müxtəlif rejimlərinин yaranmasını və ya təтбиг
edilməsini nəzərdə tutan proqramlar üzrə yoxlama aparılır.
9.1.18 Qəbul sınaqları proсsesində alınmış faktiki texniki məlumatlar və
xarakteristikalar sistemin formulyarına daxil edilir.
9.1.19 AİS-nin proqram-texniki vasitələrinin, ölçmələrin, avtomatlaşdırma və
rabitənin, həmçinin qoşma sənədlərin saxlanылmasına görə məsuliyyəti bu vasitələrin
quraşdırıldığı sexlərin və xidmətlərin istismar heyəti daşıyır.
9.1.20 İşчи parametrlər və иглим şərtləri (ətraf mühitin temperaturu, rütubət,
havanın tozluлуьу, агрессив mühitin mövcudluğu), vasitə və sistemlərin quraşdırıldığı
yerlərdə mexaniki təsir istehsalçı zavodун təlimatının tələblərindən kənara çıxmamalıdır.
9.1.21 Avtomatlaşdırma və idarəetmə vasitələrи sabit gərginliк алтында
ишлямялидир. Bu qurğuların електрик qidalanma dövrələri sənaye maneələrinin
təsirindən mühafizə olunmalıdır.
9.1.22 İdarəetmə sistemляринин və vasitələrinin etibarlı ишлямясини təmin etmək
цчцн ehtiyat електрик qidalandırma мянбяйи nəzərdə tutulmalıdır.
9.1.23 Lövhələr, keçid qutuları və yığılmış kabel lövhələri nömrələnməli, bütün
sıxaclar və onlara gедян məftillər, həmçinin nəzarət-ölçü cihazlarınын və avtomatik
tənzimləyicilərin impulslu xətləri nişanlanmalı, idarəetmə пултларынын, siqnalizasiya вя
ölçmə qurğularıнын цстцндя onların təyinatı yazılмалыдыр.
9.1.24 İdarəetmə sistemlərinə, cihazlara, avtomatlaşdırma və rabitə sistemlərinə,
mühafizə qurğularına xidmət göstərмяк və nəzarət етмяк цчцн birbaşa aiddiyatı və
müvafiq ихтиссасы olmayan şəxslərin buraxılması qadağandır.
9.1.25 NÖC və A, telemexanika васитяляринин və hesablayıcı техниkanın istismarı
qüvvədə olan “Avtomatika vasitələrinin, telemexanika və hesablayııcı texnikanın texniki
istismar və təhlükəsizlik qaydaları”na və qüvvədə olan digər təhlükəsizlik normativlərə
müvafiq щяйата кечирилмялидир.
9.1.26 Obyektlər müvafiq qaydada təsдiq олунмуш Qaydalara və layihə ilə nəzərdə
tutulмуш həcmdə ишляк вязиййятдя олан, Standartlaşdırma, Metroloгийа və Paтent üzrə
Dövlət Комитясиндя Dövlət yoxlaмасындан keçmiş NÖC və A, telemexanika
васитяляри və hesablayıcı texnika ilə təchiz olunmalıdır.
9.1.27 Telemexanika xətlərinin tikintisi, yenidən qurulması və təmiri üzrə işlər
müvafiq qardada təsдiq олунмуш гaydaların, тəlimatların, qüvvədə olan təhlükəsizlik
standartlarının tələbləri nəzərə alınmaqla həyata keçirilməlidir.
9.1.28 NÖC və A васитяляри, telemexanika və hesablayıcı texnikaнын vəziyyətiня
və təhlükəsizlik istismarına görə мясулиййяти müəssisə üzrə əmrlə тяйин едилмиш
шяхс дашыйыр.
9.1.29 MQK obyektлярində ПТЭ ("Правила технической эксплуатации
электроустановок потребителей") вя ПТБ ("Правила техники безопасности при
эксплуатации электроустановок") гайдаларына uyğun olaraq, електрик təhlükəsizliйи
üzrə müəyyən ixtisсas qrupu олан ишчилярин təsдiq edilmiş siyahыsı olmalıdır. Bu
ишчилярин аvtomatlaşdırma və telemexaniка sистемляриндя operatif dəyişикляр etməк
hüquqлары var. Ишчилярин müvafiq işlərin aparılması üzrя bilik səviyyələri вя praktiki
bacarıqları yoxlanılmalıdır. NÖC və A васитяляриня və mühafizə qurğularına
билаваситя nəzarətи və xidmətи иля мяшьул олмайан şəxslər, бу гурьу вя ъищазлара
xidmət etməyə buraxılmırlar.
93
 9.1.30 NÖC və A вя telemexanika васитяляриндя, mühafizə sистемlərində
dəyişикляр bu obyektin əsas avtomatlaşdırılmış texnoloji avadanlıгларына ъавабдещ
шяхсин icazəsi və sərəncaмı ilə, operativ журналда qeyd eтməklə həyata keçirilməlidir.
9.1.31 Гяза hallarынda (bədbəxt hadisələr, yanğınlar, təbii fəlakətlər baş verdikdə) və
ya qəzaların aradan qaldırılması zamanı мцвафиг təlimatlara əsasən ъавабдещ шяхсин
иъазяси olmadan зярури dəyişиклярин edilməsinə yol verilir. Bu halda ъавабдещ heyət
xəbərdar edilмяли operativ журналда qeydlər olunмалыдыр.
9.1.32 Əllə idarəетмя rejimində аvadanlığın istismarı заманы lazım olan NÖC və A
васитяляринин, mühafizə və digər texniki vasitələrin nasaz олдуьу щалда avadanlığın
qoşulması və istismarı qadağandır.
9.1.33 Ölçü və avtomatlaşdırma vasitələrinin sazlığını və göstəricilərinin
düzgünlüyünün vaxtaşırı yoxlanılması Metrlogiya, Standartlaşdırma və Patent Dövlət
Комитясинин labоratoriyaları ilə razılaşdırılmış və müəssisə (birlik) rəhbəri tərəfindən
təsдiq edilmiş cədvəlя уйьун həyata keçrilмялидир.
9.1.34 Avtomatlaşdırma, telemexaniка və hesablayıcı texnikа vasitələrinин дястinə
daxil olan elektrik avadanlıглары нormativ-техники сянядлярин tələblərinə uyğun йерля
бирляшдирилмялидир.
9.1.35 Partlayış təhlükəli sahələrdə quraşdırılan qurğuların NÖC və A
васитяляринин elektrik cihazları partlayışдан mühafizəli olmalıdır.
9.1.36 Partlayış təhlükəli sahələrdə quraşdırılmış partlayışдан mühafizəli cihazларın
cərəyandaşıyıcı hissələrindən gərginliyin götürülməsindən sonra, iş vaxtı elementləri qızan
cihazların aчılmasına isə onların temperаtуru qaz-hava qarыşıьынын alışma
temperaturунdan aşağı olduгдa icazə verilir. Partlayış təhlükəli sahələrdə adi tester,
meqаоmmetr və digər cihazlarla elektrik NÖC və A васитяляринин yoxlanılması
qadağandır.
9.1.37 Partlayışдан mühafizəli örtüklərя və keçиrici (giriş) hissəlяrя, cihazların
kipləşdiricilərinя vaxtaşırı nəzarət təşkil olunmalıdır. Zəif kipləşdirici elementləri olan
partlayış təhlükəli cihazların istismarı qadağandır. Qurуluşuнda və ya istismar təlimatında
nəzərdə tutulmayıbsa, kipləşdiricilərə əlavə ara qatlarının qoyulması qadağandır.
Partlayışдан mühafizəsinin parametrlərinin, bərkidici və araqat matarellarının istehsalçı
zavodun təlimatlarına uyğun gəlməyəн digər materiallara dəyişdirilməsi qadağandır.
9.1.38 Partlayış təhlükəli kimi istismar olunan NÖC və A васитяляриnиn operator
otaqlrından yanar qazların və maye impuls borucuqlarının keçirilməsi qadağandır. Ölçü
impulsu tərkibində yanmayan, donmayan mayelərlə və ayыrıcı tutumlara ayrılan
borucuqlara verilməlidir. Bu halda ayыrıcı mayenin səviyyəsinə və avtomatik ayыrıcı
qurğuların kipliyinə vaxtaşırı nəzarət olunmalıdır. Maye səviyyəsi normal vəziyyətdən
nisbətən az olan ayыrıcı tutumlardan istifadəйя yol verilmir. Cihazın sökülüb
чыхарылмасындан сонра impuls borucuğunun sərbəst ucunda maksimal işçı təzyiqi
nəzərə alan tıxac qoyulmalıdır.
9.1.39 Təzyiq altında işləyən pnevmohidroavtomatlaşдырma sisteminə daxil olan
qabların istismarı qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərin tələblərinə müvafiq həyata
keçirilməlidir. Bu halda hava təzyiqinin yol verilə bilən həddləri üçün (yuxarı və aşağı)
xəbərdaredici гурьу nəzərdə tutulmalıdır.
9.1.40 Civə ilə doldurulan NÖC və A васитяляринин istifadəsi maksimum
məhdudlaşdırılmalıdır.

94
 9.1.41 Фəalиyyətdə olan qüрьуларын impuls borucuqlarının üfцrülməsi əvvəlcədən,
müvafiq təhlükəsizlik tədbirlərini görməklə, qurğunun təhlükəsiz istismarına ъавабдещ
şəxsin icazəsi ilə həyata keçиrilмялидир. Yanar məhsullar xüsusi üfürülən çənlərə
boşaldıлmаlıdır.
9.1.42 İdarəetmə lövhəlrində yerləşən NÖC və A васитяляринин üzərində onların
təyinatını müəyyən edən yazılar olmalıdır. Manometr, digər NÖC və A ъищазлар yaxşı
görüнən йердя qurашдырылмалы, onların lövhələrinin üстцнdəki bölmələrdə yol verilə
bilən işçi təzyiqя uyğun nişan olmalıdır.
Qaz kəmərlərinin 10MPa və ондан йцксяк təzyiqli aparatların üzərində olan
manometrlərin gövdələrinin ştuтserlərinдян qaz сызарса, даьылманын qarşısını almaq
üçün rezin tıxac və yaxud gövdə dağılarsa, xidmət heyəti qəlpələrdən qoruyan üzvи
şüşədən щазырланмыш mühafizə qurğusu olmalıdır.
9.1.43 NÖC və A васитяляринин səyyar labоratoriyasının avadanlığı və banı, habelə
sınaqdan keçən avadanlıq, en kəsiyi 10mm2-dən az olmayan elastiк mis məftildən olan
keçirici ilə йерля бирляшдирилмялидир. Labоratoriyаnın йерлябирляшдирилмяси
üçün qidalandırıcı güc kabellərindən istifadə etmək qadağandır.

Rabitə

9.1.45 MQK-nin rabitə xətlərinin istismarı, yerli telefon xətləri daxil olmaqla, kabel
rabitə xətlərinin istismarı qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərə və müvafiq qaydada
təsдiq olunmuş qayda və təlimtlara uyğun həyata keçirilməlidir.
9.1.46 MQK-nin hava və kabel rabitə xətlərinin stasionaр qurğуlarının istiсmarı
qüvvədə olan normativ-техники сянядлярин тялябляриня уйьун həyata keçirilməldir.
9.1.47 MQK-nin radiorele rabitə xətlərinin və radio əlaqə vasitələrinin istismarı
qüvvədə olan tikinti və təhlükəsizlik norma вя гайдаларынын тялябляриня уйьун həyata
keçirilməlidir.
9.1.48 Rabitə cihazlarını qidalandıran elektrik qurğularıнын истисмары ПТЭ və
ПТБ гайдаларынын тялябляриня uyğun yerinə yetrilməlidir.
9.1.49 MQK-nin rabitə xəтtinə xidmət edən heyət müvafiq hazırlıq keçməli və
електрик təhlükəsizliйи üzrə lazımı ixtisсas qrupу olmalıdır.
9.1.50 MQK-nin rabitə xətlərinin tikintisi və təmiri üzrə işlər qüvvяdə olan tikinti
normaларына və mövcud qanunvericilik tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
9.1.51 Rabitə xətləri 380/220V gərginliyi olan hava xətləri ilə dayaqlarda birgə
asılarsa бу Гайдаларын 7-ъи бюлмясинин мцвафиг бяндляринин tələləбrinə əməl
edilməlidir. EÖX-lə birgə ümumi dayaqlarda asılan zəncirli hava rabitə xətlərinin və ya
EÖX yaxınlığından keçən (paralel keçən) hava və kabel rabitя xətlərinin məftillərində
xidmətи heyət və aparatlar üçün təhlükəli olan, torpaьа nisbətən, yüksək gərginlik
indуksiyası olduqda, xətlərə xidmət və onların təmiri zamanı bu Qaydaların 7-cи
бюлмясиндя qeyd edilən xüsusi təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir.Bu halda ilk
növbədə, məftillər və torpaq arasında təhlükəli gərginliyin olmaması yoxlanılmalıdır.
9.1.52 Rabitə xətlərində əlavə gərginlik aşkar edildikdə rəhbərlik xəbərdar
едилмяли, o, isə öz növbəsində işlərin aparılması mümkünlüyü və işlər icra olunarkən
əlavə təhlükəsizlik tədbirlərinin görülməsi barədə qərar qəbul eтмяlidir.
9.1.53 EÖX-in induktiv təsirlərindən вя şimşək boşalmalarından əmələ gələn
təhlükəli gərginliklərdən heyətin və rabitə qurğularının mühafizəsi üçün qüvvədə olan
95
normativ-texniki sənədlərin tələblərinə əsasən, mühafizə qurğuları ilə təchiz edilməlidir.
Бу mühafizə qurğuları müntəzəm olaraq yoxlamadan keçирилməlidir.
9.1.54 Şimşək vaxtı və yaxud şimşək yaxınlaşanda hava- rabitə və кабел йайым
xətlərində habelə kabel rabitə xətlərində elektrik ölçмялярин aparılması qadağandır.
9.1.55 Küləyin sürəti 1m/s və daha чох olduqda, hямчинин bu yerdə temperatur yol
verilə bilən həddən aşağı olduгда, hava xətlərində işlərin aparılması qadağandır.
9.1.56 Partlayış təhlükəli otaqda yalnız partlayışдан mühafizəli rabitя vasitəlяrinin
qurашдырылмасына иъазя верилир.
9.1.57 Diсpeтçer və yanğınsöndürmə xidmətini çağырмаг üçün istifadə olunan rabitə
vasitələri daim saz vəziyyətdə olmalı, zədələndikdə dərhal təmir olунmalıdır. Rabitə
vastələrnin saz вязиййятдя olması мцтямади olaraq yoxlanılmalıdır.
9.1.58 Telеfon aparatlarının yanında yanğınsöndürmə xidmətiнин, təcili yardım və
digər xüsusi xidmətlərin və vəzifəli şəxslərin телефон нюмряляри вя çağыrılması
qaydaları haqqında göstəriş olmalıdır.
9.2 İstismarın təşkilи

9.2.1 İdarəetmə sistemləri шябякяляринин, hesablama texnika vasitələrinin,

proqramlaşdırılmış məntiqi kontrollerlərin(PMK), avtomatik mühafizə və idarəetmə lokal
sistemlərinин, telemexanika, rabitə və məlumat ötürüъц vasitələrin fasiləsiz işləməsini
təmin etmək üçün МГКИ-нин istehsalat şöbələri тяряфиндян müvafiq xidmətляр, sahələr
və qruplar yaraдıлмалы вя istehsalat şöbələri тяряфиндян rəhbərlik едилмялидиr.
9.2.2 Xidmətlərin, sahələrin fəaliyyətinin təşkilи idarəetmə sisteminin- мялумат,
avtomatlaşdırma, telemexanika və rabitə системляринин gecə-gündüz işini təmin
etməlidir.
9.2.3 İdarəetmə sistemləriня xidmətин təşkili şöbə tərəfindən müəyyən edilir. Texniki
xidmət və cari təmir МГКИ şöbələrinin xidmət və istismar heyəti tərəfindən yerinə
yetirilir. Texniki xidmət və cari təmir üzrə xüsusi iş növlərini yerinə yetirmək üçün
МГКИ-нын və digər təşkilatların ихтисаслашдырылмыш şöbələri cəlb oluna bilər.
9.2.4. NÖC və A системляриня xidmət щейяти (qrupu) ашаьыдакылары təmin
eтмялидир:
-KS, ЙГА, ГПМ bütün obyektlərində nəzarət, mühafizə, avtomatik idarəetmə
qurğularının, həmçinin sənaye kommunikasiya kanallarının fasiləsiz və etibarlı istismarını;
- texniki xidməti;
- qurğu və sistemlərin sazlığınы və iş qabiliyyətinin bərpası üçün cari təmiri;
- qurğu və sistemlərin texniki xidmətини və təmir-plan ъядвялинин işlənib
hazırlanmasını;
-təmirя və texniki vasitələrə xidmət едян podratçı təşkilatların fəaliyyətinə nəzarəti;
-quraşdırma və sazlama işlərinin yerinə yetirilməsinə nəzarətи, sınaqların
keçirilməsini, avtomatlaşdırma, nəzarət, mühafizə, avtomatik idarəetmə vasitələrinin
istismara qəbulуну;
-аваданлыгларын ишинин дайанмасынын araşdırılmasında iştirakы, onların
qarşısını almaq üzrə tədbirlərin эюрцлməsini;
-ölçmə vasitələrinin və təhlükəsizlik sistemляринин (qaz нязарят, yanğına qarşı
мцщафизя системляри) dövlət və idarə komissiyaları tərəfindən sınaгдан
кечирилмясини və kalibrlənməsində iştirakы.
9.2.5 Rabitə xidməti ашаьыдакылары təmin eтмялиdir:
96
 - мцяййян олунмуш hüdudда texnoloji rabitənin, məlumat юtürüъц vasitələrin
fasiləsiz işini;
- istismar олунан rabitə vasitəляринин, şəbəkələrin və tikililərin ишляк vəziyyətdə
saxlanылmasını;
-texnoloji rabitənin, məlumatötürüъц vasitə və sistemlərin, qurğu və tikililərin
насазлыгларынын aradan qaldırılmasını;
- qəzaların, bədbəxt hadisələrin və texniki təhlükəsizlik üzrə qaydaların pozulmasının
qarşısının alınması üzrə tədbirlərin эюрцлməsini;
- rabitə və məlumatötürüъц sistemlərin ölçц cihazlarının metroloji təminat üzrə
норматив-техники сянядлярин tələblərinə уйьун olaraq ишляк vəziyyətini və düzgün
tətbiq edilməsini;
- xidmət göstərilən obyektlərdə qəza və planлы işləri yerinə yetirərkən qaz kəməri
trassında müvəqqəti rabitənin təşkil edilməsini;
- ülki müdafiənin tələblərini nəzərə almaqla, rabitə вя məlumatötürüъц vasitələrin
təтбигини və saxlanmasını;
- telemexanika kanallarının, telemexanikanın xətti və stansiya qurğularının
istismarını;
- rabitə və məlumatötürüъц vasitə və şəbəkələrin nasazlığının арадан
галдырылмасыны və iş qabiliyyətini bərpa eтмяк üçün texniki xidmətи və cari təmiriни.
9.2.6 Telemexanika xidməti ашаьыдакылары təmin eтмялиdir:
- МГК-нин ХИИ-нин hüdudlarında telemexanika sisteminin fasiləsiz işini;
- telemexanika vasitələrinin və ona aid olan tikililərin saz vəziyyətdə saxlanылmasını;
-reqlamentlə müəyyən edilmiş nasazlıqların дярщал ашкар edilməsiни və aradan
qaldırılmasını;
- ихтиссаслашдырылмыш briqada tərəfindən aradan qaldırılan nasazlıqlar haqqında
müəssisəйə vaxtında xəbər verilməsini və yerinə yetirilməsinə nəzarəti;
- telemexanika vasitələrinin istismarı zamanı qəzaların, bədbəxt hadisələrin və texniki
təhlükəsizlik qaydaların тялябляринин pozulması hallarının aradan qaldırılması üzrə
tədbirlərin эюрцлмясини;
- datçiklərin texnoloji parametrlərinin vaxtında metroloji yoxlanылmasını və
attestasiyasını;
- servis cihazlarının və ehtiyat hissələrin lazımi mühafizəсинин тямин edilməsini,
гейдя алынмасыны və ишляк vəziyyətdə saxlanылmasını;
- telemexanika vasitələrinin təmirini və xidmətин göstərilməsini, görülmüş işlərin
qəbulunu yerinə yetirən podratçı təşkilatlar və ихтиссаслашдырылмыш briqadalarын
fəaliyyətinə nəzarəti;
- норматив-техники сянядлярə uyğun olaraq, profilaktik işlərin və texniki xidmət
işlərinin ъядвялlərinin işlənib hazırlanmasını.
9.2.7 Иstismar heyətи тяряфиндян hesablama texnikasının, avtomatlaşdırma,
telemexanika, siqnalizasiya və mühafizə sistemlərinin açılması, obyektin istismarına
ъавабдещ dispetçerin (operatorun, növбətçi mühəndisin) icazəsi olmadan qadağanдыр.
Avtomatlaşdırma vasitələrinin açılması və dəyişdirilməsi, o cümlədən, avtomatik
idarəetmədən əl ilə idarəetməyə keçmə operativ jurnalda qeyd edilməli, bölmə
dispetçerinin (növbə mühəndisinin) icazəsi ilə yerinə yetirilməlidir. Uzun müddətə
dəyişdirilmə МГКИ-нин rəhbərinin yazılı, təsdiq edilmiş icazəsi ilə yerinə yetirilir.

97
 9.2.8 QPS-dя avtomatlaşdırma, nəzarət və siqnalizasiya vasitə və sistemlərinin,
qazanxana və digər obyektlərin, o cümlədən, avtomatik idarəetmədən əl ilə idarəetməyə
keçirilməsi və мясафядян idarəetmənin səviyyəsinin dəyişdirilməsi МГКИ-нин bölmə
rəhbərliyi tərəfindən müəyyən edilir.
Avtomatlaşdırma vasitələrinin təkrar qoşulması bərpa işləri başa çatdıqdan sonra,
dispetçerin xəbərdar edilməsi və jurnalda qeyd edilməsi ilə yerinə yetirilir.
9.2.9 İstismar heyəti avtomatlaşdırma qurğu və vasitələrini texniki xidmətin təsis
edilmiş ъядвяли üzrə dövri olaraq yoxlaмалыдыр.
9.2.10 Bütün işləyən idarəetmə vasitə və sistemləri plomblanmalıdır, Şkafların
qapıları və lövhələrin qoruyucu örtükləri bağlı olmalıdır. İstismar heyətinə təmir вя texniki
xidmət zamanı yerinə yetirilən iş tapşırığına uyğun olaraq, operativ jurnalda qeyd etməklə,
işləyən qurğuların açılmasına icazə verilir.
İşləyən əsas avadanlıгlarda, panellərdə, lövhələrdə, mühafizə və nəzarət
дювряляриндя hər-hansı bir işи yerinə yetirmək лазым olduqda idarə qurğularının yanlış
dəyişdirilmələrinə və heyətin səhv hərəkətlərinə qarşı ehtiyat tədbirləri görülməlidir.
9.2.11 Panellərdə və ya rele qurğularının yaxınlığında onların güclü titrəйишиня
səbəb olan, rele və digər qurğuların сырадан чыхмасына сябяб ола билян işlərin
aparılması qadağandır.
9.2.12 İşləyən avadanlıqda NÖC-nın dəyişdirilməsi və ya təmiri, əgər bu növ işlərə
texniki təhlükəsizlik təlimatı və texnoloji proсseslərin şərtləri ilə yol verilirsə, yalnız
dispetçerin (növbə mühəndisinin) icazəsi ilə,operativ jurnalda qeyd etməklə, yerinə
yetirilməlidir.
9.2.13 AİS-nin istismarı МГКИ-нин AİS istehsalat şöbəsi tərəfindən щяйата
кечирилир.
9.2.14 Hesablaйыъы texnikanın və proqramlaşdırılmış kontrollerlərin işə daxil
edilməsi, o cümlədən, profilaktik işlər keçirildikdən sonra bütün kommunikasiya
системляринин bərpa edilməsindən sonra istismar təlimatına uyğun olaraq, proqram
vasitələrinin fəaliyyəti və idarə edilən avadanlığa təsiri йохланылмалыдыр.
9.2.15 İstismar prosesində proqram təminatının müşaйiət edilməsi və inkişafı
mərkəzləşdirilmiş olaraq МГКИ-нин AİS şöbəsi (TP AİS şöbəsi ilə) ilə yerinə yetirilir.
AİS şöbələrinin tərkibində (TP AİS) aşağıdakı istiqamətlər üzrə qruplar və ya ayrı-
ayrı mütəxəssislər nəzərdə tutulmalıdır:
- məlumat təminatının müşaйиət edilməsi və inkişafı;
- məlumat bazasının idarə edilməsi;
- baza proqram təminatının müşayiət edilməsi;
- tətbiqi proqram təminatının işlənилməsi və inkişafı, istifadə edilən AİY
(Avtomatlaşdırılmış İş Yerləri);
- tətbiqi proqram təminatının müşayиət edilməsi;
- texniki vasitələrin istismarı;
- məlumatötürüъц şəbəkələr və onларын xidmətlərinin idarə edilməsi.
9.2.16 Proqram vasitələrinə xidmətя daxildir:
- proqram təminatı daşıyıcılarına, həmçinin məlumat bazasına texniki xidmət;
- proqram təminatının və məlumat bazasının etibarlı fəaliyyəti üzrə operativ
nəzarət;
- proqram təminatına dəyişikliklər edilməsi və onun təkrarlanması.

98
 9.2.17 Proqram təminatı daşıyıcılarına və məlumat bazasına texniki xidmət onların
saxlanmasına zəmanət verməli və EHM konkret нювlərinin istismar sənədlərinə uyğun
olaraq AİS xidmət heyəti tərəfindən yerinə yetirilməlidir.
9.2.18 Proqram təminatının etibarlı fəaliyyətinə operativ nəzarət МГКИ-нин AİS
şöbəsi tərəfindən “Texniki idarəetmə üzrə təlimat”-a uyğun olaraq layihə və istismar
sənədlərinin tələblərinin nəzərə alınması ilə aparılır.
9.2.19 "Texniki idarəetmə üzrə təlimat” EHM texniki xidmət göstərərkən işləməyən
rejimdə operativ nəzarəti daxil etməlidir, işləyən rejimdə ися sınaq proqramlarının,nəzarət
nümunələrinin və avtomatik diaqnostika proqramlarının köməyi ilə.
İşləməyən rejimdə proqram təminatına operativ nəzarət istismar sənədlərində
göstərilən vasitə və prosedurların istifadə edilməsi ilə texniki xidmət göstərən heyət
tərəfindən aparılır.
İşləyən rejimdə proqram təminatına operativ nəzarət operator tərəfindən, dövri olaraq,
texnoloji təlimatlara uyğun olaraq aparılır: prosesin düzgün aparılmamasına şübhə
yarandıqda, AİS məlumat istifadəçilərinin xahişi ilə aparılır.
İşləyən rejimdə proqram təminatına avtomatik operativ nəzarət hər bir yerinə yetirilən
funksiyalar üzrə proqram təminatında nəzərdə tutulan metod və vasitələrlə, fasiləsiz olaraq
yerinə yetirilir.
Bütün növ operativ nəzarət zamanı aşkar edilmiş nöqsanlar texniki xidmət və ya
təmir zamanı icraedici sənədlərə müvafiq olaraq və ya müvafiq reklamasiyalar əsasında
işləyib hazırlayanların və ya ихтисаслашдырылмыш servis təşkilatlarının cəlb edilməsi
ilə, mütəxəssislər tərəfindən aradan qaldırılır.
9.2.20 Proqram sənədlərinin təkrarlanması, uçotu və saxlanılması ГOСT 24.607-86
uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.
9.2.21 Proqram təminatına dəyişikliklər ГOСT 19.603-78 uyğun olaraq yerinə
yetirilməlidir. AİS (TP AİS) şöbəsinin proqram təminatının dəyişdirilməsi üçün yalnız o
halda bildiriş tərtib едилир ki, o програмын əslинин sahibi olsun. Surətlərə dəyişikliklər
edilməsi zərurəti zamanı AİS şöbəsi dəyişdirilmə haqqında təklif hazırlamalı və əslin
sahibinə göndərməlidir.
İdarələrin xidmətləri proqram təminatının dəyişdirilməsi üçün təklifləri yalnız
МГКИ-нин AİS şöbəsinə göndərмялидир.
9.2.22 Bildiriş tərtib etmədən proqram təminatına dəyişikliklərин edilməsi
qadağandır.
Proqram təminatının inkişafı və təkmilləşdirilməsi kim tərəfindən işlənib
hazırlanmasından asılı olmayaraq, müəyyən olunmuş qaydada bildirişin tərtib edilməsi ilə
yerinə yetirilir.
9.2.23 Mərkəzləşdirilmiş və bölüşdürülmüş məlumat bazalarına AİS (TP AİS)
məlumatlar bazası рящбярлийин xidmətləri tərəfindən xidmət göstərilir.
Ayrı-ayrı tətbiqi tapşırıqların və AİY lokal məlumatlar bazasına mərkəzləşdirilmiş və
ya bölüşdürülmüş məlumatlar bazası ilə əlaqəsi olmayan sonuncu istifadəçilər tərəfindən
xidmət göstərilə bilər.
9.2.24 Müəssisədə İTF AİS və ya TP AİS bölüşdürülmüş məlumatlar bazası olduqda,
onun aparılması və хидмят edilməsi Müəssisə səviyyəsində mərkəzləşdirilmiş şəkildə
yerinə yetirilir.
9.2.25 Bütün səviyyəli vahid və bölüşdürülmüş məlumatlar bazasına icazəli giriş
Müəssisə rəhbərinin təsdiq etdiyi reqlamentlə müəyyən edilir.
99
 9.2.26 МГКИ-nin AİS (TP AİS) şöbəsi məlumatlar bazasının variantlarının,
гейдиййатыны və saxlanılmasını təmin etməlidir.

9.3 Texniki xidmət və təmir

9.3.1 Texniki xidmət və təmir МГКИ-нин istehsalat bölmələrinin xidmətləri, sahələri

və ya qruplarıнын xidmətи сялащиййятляри дахилиндя, lazım gəldikdə,
ихтисаслашдырылмыш təşkilatları cəlb etməklə yerinə yetirilməlidir.
9.3.2 Texniki xidmət və təmir МГКИ tərəfindən işlənib hazırlanмалы və
ашаьыдакылары nəzərdə tutmalıdır:
- dövri nəzarət апармагла, texniki xidmət;
- ъари texniki xidmət;
- cari təmir;
-orta və əsaslı təmir;
-ölçmə parametrləriнин, vasitə və kanallarının кalibrlənməsi;
-ZİP-in təmin edilməsi;
- istismarын etibarlılığının təmin edilməsi.
Texniki xidmətin müddəti əsas texnoloji avadanlıгларын texniki xidmət цзря
ъядвялləriня uyğunlaşdırılmalıdır.
9.3.3 Dövri nəzarətин апарылмасы иля texniki xidmət, texniki vasitələrin istismar
sənədlərində (İS) göstərilmiş həcmdə və dövriliklə, texnoloji prosesin dayandırılmaması
ilə yerinə yetirilir.
Texniki xidmətin bu növü МГКИ, KS DМ, (МГК ХИИ), KS idarəetmə postunun
proqram-texniki kompleksləri üçün əsas sayılır.
9.3.4 Ъари texniki xidmət texniki vasitələrin istismar sənədlərində (İS) göstərilmiş
həcmdə və dövriliklə, texnoloji avadanlıгларын dayandırılması иля yerinə yetirilir.
Yoxlama keçməmiş vasitələrlə ъари texniki xidmət aparmaq qadağandır.
Dayandırılmış və işləyən avadanlıqda yerinə yetirilən işlərin нювляри və həcmi
МГКИ ilə razılaşdırılmaqla, idarə rəhbərliyi tərəfindən müəyyən edilir.
9.3.5 Cari təmirin həcmi hər bir konkret halda baxışın nəticələri və ya насазлыьын
xarakteri ilə müəyyən edilir.
Cari təmir ишляри (işləməyən шябякялярин və hissələrin dəyişdirilməsi, təmir
edilməsi) обйектин istismar heyəti tərəfindən yerinə yetirilir. Nasazlıqların ашкар
едилмяси və aradan qaldırılması, bərpadan sonra yoxlamaların həcmi İS-nə uyğun yerinə
yetirilməlidir. Mürəkkəb hallarda nasazlıqların ашкар едилмяси və aradan qaldırılması
üçün МГК обйектляринин, quraşdırma-sazlama təşkilatы və texniki vasitələr istehsal
edən zavodların təmir heyəti, həmçinin proqram vasitələrini işləyib hazırlayan
тяшкилатлар cəlb edilмялидir.
9.3.6 Texniki vasitələrin orta təmiri МГК обйектляринин istismar heyəti,
ихтисаслашдырылмыш təşkilat və ya istehsalçı zavodун təmir heyəti tərəfindən yerinə
yetirilмялидир. Orta təmir aparылarkən ehtiyйatlar bərpa olunur, tez сырадан чыхан
hissə və detallar dəyişdirilir və ya təmir edilir, мexаniki vasitələrin əsas hissələrinin
texniki vəziyyəti, тянзимлянмяси və sazlanması yoxlanılır, məlumat məktubları və
bülletenləri ilə tamamlanır.

100
 9.3.7 Texniki vasitələrin əsaslı təmiri ихтисаслашдырылмыш müəssisələrdə və ya
istehsalçı zavodlarda, həmçinin texniki vasitələrin quraşdırıldığı yerlərdə, onların heyəti
tərəfindən yerinə yetirilir.
Əsaslı təmir texniki vasitəлярин, onların sökülməsiни, ətraflı муаййинясини,
parametrlərinin yoxlanılmasıны, ölçmə vasitələrinin yoxlanылmasıны və kalibrlənməsiни,
sınaqları, aşkar edilmiş nöqsanların aradan qaldırılmasıны və onların işinin etibarlılığının
təmin edilməsini nəzərdə tutur. Əsaslı təmir ишляри keçirилярkən avadanlığın uzun
müddət fasiləsiz işləməsinə, onun texniki-iqtisadi göstəricilərinin yaxşılaşdırılmasına
yönəldilmiş рящбяр сянядлярин вя təlimatların tələbləri yerinə yetirilməlidir. Lazım
gəldikdə, əsaslı təmir prosсesində istismar кейфиййятини nəzərə alараг, ayrı-ayrı
hissələrin və qurğuların təkmilləşdirilməsi üzrə işlər yerinə yetirilməlidir.
9.3.8 Təmir işlərinin yerinə yetirilməsi sənədləri ГОСТ 28.201-74 тялябляринə
uyğun tərtib edilməlidir.
9.3.9 Formulyar və texniki vasitələrin iş гейдиййат jurnalı texniki vasitələrin gələcək
istismara yararlı олmasını təsdiq edən əsas sənəd sayılır.
Texniki vasitələrin hesabdan silinməsi üçün lazımi sənədlərin hazırlanması ilə baş
mühəndisin əmri ilə təyin olunan komissiya məşğul olur. Texniki vasitələrin hesabdan
silinməsi aktının təsdiqi АРДНШ-нин “Azəriqaz” İB tərəfindən müəyyən edilmiş
qaydada yerinə yetirilir.
9.3.10 Ölçmə vasitələrinin (ÖV) texniki xidməti istismar sənədlərinin tələblərinə
uyğun olaraq NÖC və A xidməti tərəfindən yerinə yetirilir.
Planlı-ehtiyat təmir qaydasına uyğun olaraq ÖV təmir olunmalı, lazım gəldikdə isə,
ÖV yoxlamaya təqdim etməmişdən qabaq, həmçinin yoxlama və kalibrləmənin mənfi
nəticələrində. ÖV metrorolji xidmət тяряфиндян təmir edilir, onlarda olan lazımi təmir və
ya Dövlət Standartının təmir idarələrinin və ya digər idarələrin şərtləri ilə ъядвял ayrıca
tərtib edilir, razılaşdırılır və qaz nəql edən Müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən təsdiq
edilir.
9.3.11 Vasitə və sistemlərdən istifadə edilmənin istismar etibarlılığının və
effektivliyinin təmin edilməsi təmir-texniki xidmətin vaxtında və keyfiyyətlə yerinə
yetirilməsi ilə əldə edilir.
9.3.12 Tabeçiliydə olan idarələrdə istifadə edilən TP AİS mürəkkəb proqram-texniki
vasitələri üzrə texniki xidmət və cari təmiri təmin etmək üçün Müəссиsə səviyyəsində TP
AİS səyyar laboratoriyalar yaraдылмалыдыр.
9.3.13 Ehtiyat hissələrindən istifadə və onlarla ишлямя гайдалары İS-i ilə müəyyən
edilir. Ehtiyat Hissələrinin hesabdan silinməsi Müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən
təsdiq edilmiş akt üzrə yerinə yetirilir.

9. 4 Metroloji təminat

9.4.1 Metroloji təminat ölçmələrinин vahidliyinin тямин edilməsi, tələb олунан

metroloji göstəricilər цзря (dəqiqlik, sabitlik, тянзимлямя) məlumatların təhlili və
ötürülməsi üçün лазыми təşkilatи тядбирлярин, texniki vasitələrin, qayda və normaların
tətbiq edilməsi ilə щяйата кечирилмялидир.
9.4.2 Ölçmə vasitələrinə etalonlar, ölçülər, ölçц çeviriciləri, alətlər, qurğular,
parametr qruplarının ölçülməsi üçün komplekslər, məlumat-ölçц sistemləri, həmçinin
avtomatlaşdırma, telemexanika və idarəetmə sistemlərinə daxil olan texniki vasitələrin
101
funksional və aparatla birləşdirilmiş məcmuаlarından ibarət olan ölçmə kanalları,
həmçinin мялумат siqnallarının ötürülməsi, təhlil edilməsi və dəyişdirilməsi üçün
avtonom tətbiq edilən sistemlər aiddir.
9.4.3 МГК обйектляринин metroloji təminatı qüvvədə olan qanunvericiliyin və
normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.
9.4.4 Metroloji təminat üzrə əsas normativ-texniki sənədlər aşağıdakılardır:
Dövlət standartları:
ГОСТ 8.002-8Б QSİ "Ölçü vasitələrinə Dövlət və idarə nəzarəti. Əsas müddəalar"
ГОСТ 8.326-89 QSİ "Ölçü vasitələrinin metroloji attestasiyası"
ГОСТ 8.437-81 QSİ "İnformasiya-ölçü sistemləri. Metroloji təminat. Əsas
müddəalar".
ГОСТ 8.438-81 QSİ "İnformasiya-ölçü sistemləri. Yoxlama. Əsas müddəalar".
ГОСТ 8.508-84 QSİ "Ölçü vasitələrinin metroloji xarakteristikası və avtomatlaşdırma
vasitələrinin dəqiqlik xarakteristikası."
9.4.5 Avtomatlaşdırma, telemexanika və rabitə sistemlərində ölçü vasitələrinin
metroloji təminatı aşağıdakı tədbirləri nəzərdə tutмалыдыр:
- ölçü vasitələrini (ÖV) istiсмar edən müəssisə və təşkilatlarda metroloji xidmətin
təşkilи;
- sahənin metroloji xidmətinin informasiya təminatının təşkili;
- ÖV dövlət yoxlaмасыnın təşkili;
- гейри standart vasitə və metodikalar цзря апарылан ölçməляряин metroloji
attestasiyasının keçirilməsi;
- ölçц vasitələrinin idarədə yoxlanылmasıнын və kalibrlənməsininin тяшкили вя
кечирилмяси;
- ÖV istehsalı, vəziyyəti, tətbiq edilməsi və təmiri üzrə idarə və dövlət nəzarətinin
тяшкили.
9.4.6 МГК obyektlərində ГОСТ 8.001-80 və ГОСТ 8.326-78 тялябляриня уйьун
dövlət sınaьыndan və ya metroloji attestasiyadan keçmiş ÖV-нин тятбигиня иъазя
верилир.
Partlayış təhlükəli otaqlarда elektrik avadanlıглары цчцн partlayış təhlükəsizliyi
şəhadətnaməsi олан ÖV истифадя олунмалыдыр.
9.4.7 ÖV-ня мüəssisə nəzarətini AİS şöbəsi, avtomatlaşdırma və metrologiya
vasitələriни yoxlama və kalibrləmə hüququ olan metroloji xidmət aparмалыдыр.
9.4.8 ÖV-и ilkin, dövri, növbədənkənar və inspeksiya yoxlamalarындан кечмяли və
ya мцвафиг гайдада kalibrlənməлидир. Dövlət və ya müəssisə yoxlamasına və
kalibrlənməyə тяйин олунан ÖV-нин нювц ГОСТ 8.002-71 тялябляриня ясасян
müəyyən олунмалыдыр.
9.4.9 ЮВ-нин илkin yoxlaмасы istehsalatdan çıxарылдыгдан və ya təmirdən sonra,
dövri йохлама ися müəyyən yoxlamalar arası мцддятдя, istismar zamanı
апарылмалыдыр.
Növbədənkənar yoxlama istismara verilən ÖV-in metroloji xarakteristikalarının
pasport эюстяриъиляриня uyğunлуьуну təsdiq etmək üçün, щямчинин истисмара йени
гябул олунан ÖV-nin möhür və plomblarınын zədələnməsi, əvvəlki yoxlama sənədlərinin
itirilməsi щалларында апарылыр.

102
 ÖV-нин inspeksiya yoxlaması metroloji təftiş заманы və yaхуд təbii qazın,
kondensatın, digər neft və qaz məhsullarının təchizatçıсы və istehlakçıсы arasında
mübahisəli məsələlərin həlli zamanı апарылыр.
9.4.10 Müəssisə yoxlamasınдaн və ya kalibrlənməдян кечян ЮV üçün yoxlamaлар
arası фасиляляр xarici mühitин təsiri, şərаити və istismar мцддяти nəzərə alынmaqla
мüəssisənin metroloji xidməti тяряфиндян müəyyənляшдирилир.
Мялуматландырма-idarəetmə sistemlərinin ölçü kanallarıнын müəssisə yoxlamaсы
və kalibrlənməsi ildə bir dəfədən az olmayaraq апарылмалыдыр.
Planlı yoxlama və kalibrləнmə МГК обйекти тяряфиндян işlənib hazırlanмыш və
təsdiq edilмиш illik təqvim ъядвялinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.
Йoxlaмадан кечириляъяк ÖV-нин təqvim ъядвяллярi Dövlət metroloji xidmət
orqanları ilə razılaşdırılmalıdır.
9.4.11 ÖV-нин yoxlanылmaсы və kalibrlənməsi xüsusi təlim keçmiş və müvafiq
sənəd almış şəxs тяряфиндян щяйата кечирилмялидир.
9.4.12 Йохламаларын nəticələrи мüsbət олдугда ÖV-ня müəyyən edilmiş
nümunədə möhür вурулмалы, yoxlama haqqında şəhadətnamə verilməli və cihazın
pasportunda müvafiq qeydlər edilməlidir.
Yoxlamaнын və ya kalibrləнmənin nəticələrinə görə yararsız hesab edilən ÖV-нин
istismarı qadağandır.
9.4.13 Göstəricilərinин dəqiqliyi tələb олунмайан parametrlərя nəzarət üçün
истифадя олунан normalaşdırılmamış насаз cihazlar yoxlaнылмамалы və gövdəсиндя
aydın görünən işarə “İ” (indikator) olmalıdır.
Bu qrupa aid olan cihazların siyahısı obyektin baş mühəndisi tərəfindən təsdiq
edilməli və yerli metroloji orqanla razılaşdırılmalıdır.
9.4.19 ЮВ истифадя едян obyekt və təşkilatların rəhbərləri ашаьыдакылары təmin
etməлидирляр:
- ÖV-нин истифадяси və saxlaнылмасы şərtlərini;
- ÖV-нин ъядвялə uyğun olaraq yoxlaмайа və kalibrləнməyə vaxtında təqdim
edilməsi;
- нasaz ÖV-нин təmiri və dəyişdirilməsi;
- nasaz ÖV-ни dərhal işтифадядян çıxarылмасы;
- yoxlama xidmətinin nümayəndələrinə kömək göstərilməsi.

9.5 Texnoloji rabitə

9.5.1 МГК обйектляринин texnoloji rabitəsi-мцяссисянин istehsalat-təsərrüfat

fəaliyyətinin operativ-dispetçer хидмяти тяряфиндян idarə edilməsi üçün тяйин олунур.
9.5.2 Texnoloji rabitəйя илкин вя тякрар шябякяляр дахилдир. Онлар ашаьыдакы
ямялиййатлары щяйата кечирир:
- telefon əlaqəсини;
- məlumatlarıн верилмясини;
- səyyar radioрабитяни;
- xətti telemexanika рабитяsini;
- selektorла иъласларын рабитяsini.
9.5.3 Texnoloji rabitənin илкин рабитя шəbəkəсиnin tərkibinə daxildir:
- кabel rabitə xətləri;
103
 - rabitənin radiorele xətləri;
- hava rabitə xətləri;
- peyk rabitə sistemi;
- nümunə şəbəkə marşrutları;
- nümunə kanalları;
-şəbəkə qovşaqları, stansiyaları, şəbəkənin uc qurğularının və onları biрляшдирян
ötürцъц xətlərин ясасында standart fiziki zəncirlər.
9.5.4 Radiorele rabitə xətləri rabitənin etibarlılığını artırmaq üçün ehtiyat xətləri кими
вя çətinliklə gedilə bilən rayonlarda əsas rabitə xətləri kimi istifadə олунур.
9.5.5 Peyk rabitə xətləri qaz kəmərlərinin tikintisi, ayrı-ayrı sahələrдя rabitə
xətlərinin, qəza xətlərinin və fövqəladə hallarda ялагя сaxlamaг цчцн илкин rabitəнин
йарадылмасы цчцн nəzərdə tutulur.
9.5.6 Səyyar radio-rabitə qaz kəmərlərinin xəttи hissəсinя xidmət zamanı operativ-
texniki rabitənin təşkili üçün nəzərdə tutulur.
9.5.7 Тикилилярин вя stansiya рабитя avadanlıгларынын təmiri sıradan çıxmış
avadanlıгларын вя онларын hissələrinin bərpasına yönəlmiş təşkilati-texniki tədbirlər
kompleksidir.
9.5.8 Təmir ишляриня ашаьыдакылар daxildir:
- рабитя гурьу вя аvadanlıгларынын cari və əsaslı təmirinin təşkil edilməsi,
planlaşdırılması, təmin edilməsi və aparılması;
- rabitə аparatларынын вя avadanlıгларынын истисмары заманы онларын
etibarlıлыьыны artırmaq üçün мцвафиг tədbirlərin işlənib hazırlanması və tətbiq edilməsi.
9.5.9 Rabitə şəbəkələrində avadanlıгларын вя гурьуларын təmiri istehsalçı zavodун
təlimatlarına və qüvvədə олан normativ sənədlərя uyğun olaraq yerinə yetirilмялидir.
9.5.10 MQК rabitə şəbəkələrinin müəssisə və struktur bölmələri tam həcmdə
istehsalat sənədlərinə malik olmalı, texniki-proqram vasitələrинdən istifadə etməklə,
müəyyən edilmiş qaydada aparmalıdır.
9.5.11Rabitə müəssisələrində TT, ƏM və istehsalat sanitariyası üzrə işlər Azərbaycan
Respublikasının müvafiq qanunvericilik aktlarının tələblərinə uyğun yerinə
yetirilмялидир.
9.6 Qaz ölçmə stansiyaları

9.6.1 Magistral qaz kəmərlərinin qaz ölçmə stansiyaları газын нягли вя пайланмасы
obyektlərində qaz сярфинин və keyfiyyət göstəriciləriniн ölçцлмяси üçün nəzərdə tutulur.
Qazın сярфинин və keyfiyyət göstəricilərinin siyahısı qüvvədə olan sənədlərlə, yəni
dövlət və sahə сtandartları ilə müəyyən edilir.
9.6.2 ГЮС kompleks texniki vasitələri (KTV) həm yuxarı səviyyəli мялумат-ölçц
sistemlərinin tərkibində, həm də avtonom rejimdə fəaliyyəti təmin etməlidir.
9.6.3 Сərfölçmə stansiyaları газюлчмя стансийаларына вя газпайлама вя
компрессор стансийаларынын техноложи аваданлыгларына дахил едилян газ
сярфини юлчян блок вя шябякяляря бюлцнцр.
9.6.4 QÖS təyinatına və təchiзат səviyyəsinə görə aşağıdakı kateqoriyalara bölünür:
I – Azərbaycan Respublikasının sərhədlərində йерляшян QÖS;
II – istehlakçıya böyük miqdarda газ нягл edən QPS-ин tərkibində олан QÖS;
III – “Azəriqaz” İB müəssisələrinin sərhədlərində йерляшян QÖS.

104
 9.6.5 Кompleks texniki vasitələriн TP AİS tərkibində işləməsi zamanı I və II
kateqoriyaları QÖS üçün aşağıdakı funksiyalar təmin edilməlidir:
- əsas və кюмякчи avadanlıгларын işi haqqında мялуматын avtomatik топланması və
təhlil edilməsi (əsas avadanlıглара aiddir – баьлайыъы armaturlu ölçü qaz kəmərləri, ölçü
vasitələri, nəzarət və idarəetmə sistemləri, yanğınsöndürmə və qazланма сявиййясиня
нязарят sistemləri, кюмякчи avadanlıглара-istilik вя вентилйасийа sistemləri);
- qazın miqdarынын və keyfiyyət göstəricilərinin avtomatik yığılması, təhlili, qeyd
edilməsi və saxlanılması;
- qaz sərfinin avtomatik hesablanması və göstəricilərin qeyd edilməsi;
- operativ paneldə və operatorun termиnalında texnoloji obyektlərin vəziyyəti haqqında
məlumatların vizual əks etdirilməsi;
- operativ paneldən və operatorun terminalından bağlayıcı armaturun, digər texnoloji
obyektlərin мясафядян idarə edilməsi;
- kompleks texniki vasitələriн avtomatik diaqnostikası;
- əsas електрик qida mənbəйinin ehtiyat мянбяйиня dəyişdirilməsi;
- qəza ventilyasiyasının avtomatik qoşulması;
- qəza zamanı bağlayıcı armaturларын avtomatik баьланмасы;
-hesablama üçün zəruri olan giriş əmsallarının və digər kəmiyyətlərin
klaviaturasından əl ilə daxil eдилмяси;
- Б-Iа sinfinя аид olan otaqlarын havaсынda yanar qazların partlayış təhlükəли
qatılığının ямяля эялмясиня avtomatik нязарят;
- лokal sistemlərin köməyi ilə otaqlarda temperatur rejiminin stabilləşdirilməsi;
- мühafizə olunan otaqlara giriши хябярдар едян siqnalıizasiya;
- гaz axınının (P,T) və ətraf mühitin (barometrik təzyiq və temperatur) texnoloji
parametrlərinə yerli nəzarət;
- otaqlarda yanğının aşkar edilməsi;
- yanğınsöndürmə sisteminin avtomatik мясафядян və əl ilə ишя салынмасы;
- ventilyasiya sisteminin avtomatik мясафядян və əl ilə ишя салынмасы.
9.6.6 Sərfölçmə стансийалары telefonla və digər rabitə васитяляри ilə təchiz
olunmalıdır.
9.6.7 Binalar və texnoloji avadanlıqlar birbaşa ildırımдан, onun təkrar
təzahürlərindən və statik elektrikлянмяdən mühafizə olunmalıdır.
İldırımötürцъцляр, yerləbirləşmə konturları ayrı-ayrıлыгда yerinə yetirilмяли, rəhbər
sənədlərin tələblərinə uyğun olmalı və dövri olaraq yoxlanılmalıdır.
9.6.8 Sərfölçmə стансийаларынын texniki xidməti NÖC və A xidməti və ya МГК
обйектинин baş metroloq xidməti tərəfindən щяйата кечирилир.
9.6.9 Газын мiqdarынын ölçülməsi və keyfiyyət xarakteristikalarınын müəyyən
edilməsi РД 50-213-80 «Правила измерения расхода газа и жидкостей стандартными
устройствами», дövlət сtandartларынын və digər normativ-texniki sənədlərин
тялябляриня uyğun yerinə yetirilməlidir.
9.6.10 Təsərrüfat hesablı sərfölçmə стансийаларынын aparatларынын aşağıdakı
hallarda növbədən kənar yoxlaнылmaсы кечирилмялидир:
- qaz alıcısının əsaslandırılmış tələbи иля;
- təmirdən və бир мцддят saxlanылдыгдан sonra istismara daxil edilməsi заманы;
- möhürün, plombun zədələnməsi və ya dövri yoxlamaların və kalibrlənmənin müsbət
nəticələrini təsdiq edən sənədlərin itirilməsi заманы;
105
 - avtomatik sınaq yoxlamaları zamanı alınmış ölçц göstəricilərinin uyğun olmaması
haqqında ъищазларын siqnalları və ya ölçmənin paralel xətlərində və ya təkrar
aparatларda ölçülən analoji parametr göstəricilərinin fərqlənməsi zamanı.
9.6.11 Alıcı və Satıcı arasında təchiz edilmiş və alınmış qazın sərfinin və miqdarının
ölçülməsinə aid mübahisəli məsələlərin həlli zamanı ГОСТ 8.513-84 uyğun olaraq
növbədənkənar yoxlamaların nəticələrindən istifadə olunur.

9.7 Telemexanika

9.7.1 МГК obyektlərinin avadanlıгларынын vəziyyətinə тelemexanika sistemləriнин

vasitələri ilə cari nəzarət və idarəetmə yerinə yetirilir. Компрессор стансийаларынын
техноложи проссесляриндя AİS-нин тятбиг едилмяси иля MQК-нин iş rejiminin
optimallaşdırılmasıна, qazın nəql edilməsi üzrə xərclərin azaldılmasıна, texnoloji
avadanlığın işinin etibarlılığının artırılması üzrə məsələlərin həlliня наил олунур.
Telemexanika sistemi müstəqil sistem kimi də fəaliyyət göstərə bilər.
9.7.2 Telemexanika cihazları, датчикляри və qurğuları sertifikatlaşdırılmalı və
partlayışdan mühafizə üzrə layihənin və iqlim şəraitinin tələblərinə uyğun gəlməlidir.
Telemexanika sistemlərinin yerləbirləşдирилməsi daim yoxlanılmalı, layihə və
konstruktor sənədlərinin tələblərinə uyğun олмалыдыр.
Yerləbirləşдирилмиш датчикляр və idarəetmə qovşaqları qaz kəmərindən qalvanik
цсулла ayrılmalıdır.
9.7.3 Telemexanika vasitələrinin istismarına və təmirinə metodik və texniki
rəhbərliйи МГК обйектляринин Системли идаряетмя (СИ) вя автоматика şöbələri
yerinə yetirмялидир.
9.7.4 İstismar xidmətinin əsas vəzifələri aşağıdakılardır:
- тelemexanika və proqram təminatı vasitələrinin işlək vəziyyətдə saxlanılmasıна
nəzarət;
- nasazlıqların vaxtında aşkar edilməsi və aradan qaldırılması (platоların, blokların
dəyişdirilməsi üsulu ilə);
- texniki xidmət reqlamentinin işlənib hazırlanması, ихтисаслашдырылмыш qrup
tərəfindən onun йериня yetirilməsinə nəzarət eдилмяси;
Ихтисаслашдырылмыш qrupun tərkibində mikroprosessor texnikası, proqram
təminatı və NÖC üzrə mütəxəssislər olmalıdır. Газ хяттиня (тrassa) çıxdıqda onun
tərkibinə rabitə üzrə mütəxəssis daxil edilмялидir. Qrup yoxlama cihazları olan xüsusi
laboratoriya ilə təchiz edilməlidir.
9.7.5 Telemexanika vasitələrinin işləməsinə cavabdeh heyətин (telemexanika üzrə
mühəndisин) borcudur:
- тelemexanika və proqram təminatı vasitələrinin vəziyyətinə və işinə hər ay nəzarət
etmək;
- texniki vasitələrin və proqram təminatının normal işinin bərpa olунması üzrə
tədbirlər görmək;
- ихтисаслашдырылмыш qrup tərəfindən reqlament işlərinin yerinə yetirilməsini
təmin etmək;
- telemexanika və proqram təminatı vasitələrinin texniki vəziyyəti ilə bağlı
hadisələrin qeyd edilməsini izləmək;
106
 - telemexanika və proqram təminatı vasitələrinin layihə və texniki sənədlərinin
mövcudluğunu və lazımi vəziyyətini təmin etmək;
- texniki vasitələrin vaxtında dəyişdirilməsi üzrə təkliflər hazırlamaq, telemexanika
vasitələri layihələrinin işlənib hazırlanmasında, quraşdırılmasında, sazlanmasında və
istismara verilməsində iştirak etmək.
9.7.6 Telemexanika vasitələrini istismar edən operativ heyət (növbəli dispetçer) dövri
olaraq istismar üzrə təlimatda göstərilmiş, lakin növbə zamanı 1 dəfədən az olmayaraq
proqram təminatının səhvlərini və operativ heyətin müdaxiləsi haqqında xəbər verən
telemeхanika və sistem protokoluna baxış keçirməklə onun fəaliyyətини yoxlamalıdır, o
cümlədən KS DP səviyyəsindən kranların teleidarə edilməsi yoxlanılmalıdır. Yoxlama
zamanı xətt kranında kompleks briqada olmalıdır. Bütün нюгсанлар növbə mühəнdisinin
operativ jurnalında qeyd edilməlidir.
9.7.7 Texniki xidmət və nasazlıqların aradan qaldırılması (sadə əməliyyatlar istisna
olmaqla – qoruyucuların, lövhələrin dəyişdirilməsi) reqlamentə, qüvvədə olan норматив-
техники сянядляря və бу Гaydalara uyğun olaraq kompleks ихтисаслашдырылмыш
qruplar tərəfindən yerinə yetirilмялидир.
QPS-дя вя МГК-нын хəttи hissəсинин obyektlərində quraşdırılmış telemexanika
vasitələri rübdə bir dəfədən az olmayaraq yoxlanmalıdır.
Bundan əlavə yoxlanılmalıdır:
- нormaйа uyğun ehtiyat qida mənbələri;
-тelemexanika vasitələrinə kənar şəxslərin daxil olmasına qarşı siqnalizasiyanın
sazlığı;
- тelemexanika vasitələriнин yerləşdirilməsi üçün qurğuların vəziyyəti (blok-bokslar,
konteynerlər, şkaflar və s.), mühafizə vasitələriнин (qıfıllar, kilidlər) və ildırımdan
mühafizə qurğularının sazlığı.
9.7.8 NÖC və A telemexanika xidməti (TP AİS və telemexanikanın) yuksək keçмя
габилиййятиня малик avtomобилин şassisiнин bazasında, servis avadanlığı, cihazlarla,
alətlərlə, sənədlərlə və rabitə vasitələri ilə təchiz edilmiş ихтисаслашдырылмыш
laboratoriya ilə təchiz edilməlidir.

9.8 Texniki sənədləшмя

9.8.1 МГК-ндя рabitə vasitələriни istismar edən обйектлярдя və struktur

bölmələrдя operativ-texniki, texnoloji və texniki sənədləрини ъямляшдирян istehsalat
sənədləşдирилməsi aparылmalıdır.
9.8.2 Operativ-texniki sənədləşməyə şəbəkə qovşaqlarının, ötürцъц xətlərin şəbəkə
stansiyalarıнын, tikililərin, avadanlıгларын, aparatларын, xətt marşrutlarının, ötürцъц
kanalların гейдиййаты, analizi və işi haqqında hesabat sənədləri aiddir.
9.8.3 Texnoloji sənədlər istehsalat proseslərinin təşkilini мцяййян edən ашаьыдакы
sənədlərdən ibarətdir:
- нormativ-техники вя сорьу sənədləri (standartlar, qaydalar, təlimatlar, əsasnamələr,
normalar və s.);
- техноloji sənədlər (istehsalat proсseslərinin texnoloji xəritələri və sxemləri, texniki
heyətin fəaliyyəti цзря сянядляр, yoxlama və əvəzetmə ъядвялляри və s.);
- нəzarət ölçmələrinin və aparatларda, юtürцъц kanallarda təmir-sazlama işlərinin
plan və ъядвялləri.
107
 9.8.4 Texnikи sənədlərя şəbəkə qovşaqlarının, ötürmə xətlərinin, tikililərin,
aparatларын və ötürmə kanallarının təşkil edilməsi, qu -
ruluşu, иш prinsipi və xarakteristikaсı haqqında əsas məlumatlar олан sənədlər daxilдир.
Texniki sənədlərə aiddir:
- təşkilati sənədlər (texniki istismar qaydaları, yuxarı təşkilatların, texniki istismar
məsələləri üzrə birinci şəbəkə operatorlarının əmrlər, direktiv göstərişlər):
- тəhvil-təslim sənədləri;
- лayihə-smeta sənədləri;
-тядрис вясаитляри, texniki ədəbiyyat, aparatларын və avadanlıгларын texniki
təsviri, kabel вя rabitə схемляриri, мясафядян електрик гidalanma, telemexanika,
xidməti rabitə və s. sxemləri;
- шəbəkə qovşaqlarıнын, stansiyalarын və kanallarын elektrik pasportlarы.
9.8.5 Texniki sənədlərin işarələnməsi və terminologiyası qüvvədə olan ГОСТ-лара
və qaydalara уйьун olmalıdır.
9.8.6 Müəssisənin bilavasitə struktur bölmələrində işlənib hazırlanмыш və tərtib
edilмиш texniki sənədlər, sxemlər daxil олмагла, МГК обйектинин texniki rəhbəri
tərəfindən təsdiq edilməlidir.
9.8.7 İstehsalat sənədləri, proqram-texniki komplekslər daxil olmaqla, мцхтялив
нюв (каьыз вя електрон) дaşıyıcılarда aparılмалыдыр.
9.8.8 Bütün sənədlər azərbaycan dilində olmalıdır. Хариъи proqram vasitələri цзря
сянядляшмя (sistemli baza proqram təminatı, sənaye paketləri), həmçinin ingilis dilində
олан texniki vasitələrin (hesablayıcı texnika, proqramlaşdırılмыш məntiqi kontrollerlər,
məlumatların ötürülmə vasitələri). sənədləri istisna oluna bilər.

Бюлмя Х. Оператив диспетчер идаряси

10.1 Диспетчер хидмяти

10.1.1 Азярбайъан Республикасынын газ тяъщизатынын ващид оператив-

диспетчер идаря едилмяси АРДНШ-нин “Azəriqaz” İB-nin Mərkəzi dispetcer idarəsi
тяряфиндян щяйата кечирилир.
10.1.2 «Azəriqaz» İB Mərkəzi dispetcer idarəsi aşağıdakı funksiyaları həyata
keçirмялидир:
-qaz истещлакчыларыны, Azərbaycan Respubkasınда гцввядя олан газ
истещлакчыларына газын верилмяси гайдаларынын тялябляриня риайят етмякля,
müqaviləлярдя və ya sazişлярdə nəzərdə tutulan həcmdə, fasiləsiz qazla təmin etmək;
- мядяндян, газ емалы заводларындан АР истещлакчыларына транзит вя ихраъ
боруларла, щямчинин експорта нягл олунан газын щяъминя вя кейфиййятиня
нязарятин щяйата кечирилмяк;
- газ ахынынын перспективдя планлашдырылмасыны, газын транзитля нягли
схеминин оптимал шякилдя ишляниб щазырланмасыны, минимал иткилярля газын
тяйин олунмуш щяъмдя чыхарылмасыны, емалыны вя няглини тямин етмяк мягсяди
иля газын ЙГА-на максимал щяъмдя вурулмасыны вя эютцрцлмясини йериня
йетирмяк;
- QPS-на, qaz nəql edən müəssisələrя və истещлакçıya istehsal olunan qazı planlı
şəkildə çatdırмаг;
- истещсалчыдан верилян вя истещлакчыйа пайланан газын балансына,
108
мцяссисянин юзцнцн газа олан тялябаты нязяря алынмагла, даими олараг (эцн
ярзиндя) нязаряти щяйата кечирмяк;
- нягл олунан газын faktiki parametrlərиня ясасян qaz kəmərində qaz ehtiyatыны
hesablaмаг, keyfiyyətinə nəzarət етмяк;
- qış вя yay mövsümляриндя qaz təъщизаты sistemində гцсурлары ("узкие места")
aşkar етмяк, onların aradan qaldırılması цзря тядбирлярин щазырланмасында iştirak
etmək;
- qaz axınının дяйишмяси щалларында, yeraltı qaz saxlama анбарына вурулан вя
орадан эютцрцлян газын щяъминя даир operativ qərarлар qəbul etmək;
-magistral qaz kəmərлярinin və onларыn hissələrinin iş rejimini operativ шякилдя
idarə etmək;
- ВГТС-нин (ващид газ тяъщизаты системи) Техноложи мялумат базасына
истещсал режиминин эюстяриъиляри барядя оператив мялуматлары вермяк;
- hidravlik effektивliйин analiziни yerinə yetirmək və metanolun tökülməsinə və
təmizləmə qurğularının buraxılmasına nəzarət etmək;
- müəssisələrin sifarişi əsasında vahid qaz təchizatы sistemi (VQТS) obyektlərində
təmir işlərinin planлы-profilaktik ъядвялини işləyib hazırlamaq;
-muəssisələrin sifarişini nəzərə alaraq, yoxlama işləri üçün lazım olan avadanlıqların
истисмардан чыхарылмасына, qazanxananın və истещлакчыya verilən qaz ахынында
baş verən dəyişikliklərə və hasilatın azalması zamanı lazım olan йенидянгурма işlərinə
nəzarət etmək;
-VQТS-nin inkişafı цзря тядбирлярдя вя лайищялярин ишлянилмясиндя iştirak
etmək;
-qaz kəmərlərinin xətti hissəsinin və kompressor avadanlıqlarının yenidən qurulmasına
və ясаслы təmirinə operativ nəzarəti həyata kecirməк;
10.1.3 МГК обйектинин dispetçer xidmətinin vəzifələri ашаьыдакылардыр:
-МГК обйектинин dispetcer xidməti muqavilədə gostərilmiş və qüvvədə olan
qaydalara əsasən təyin olunmuş müddətə istehlakcıları qazla təmin etmək;
- qaz istehsal edən zavodlardan hasilata daxil olan qazın həcminə və keyfiyyətinə,
еляъядя xaricə nəql edilən qazın keyfiyyətinə nəzarət etmək;
- müəssisənin hüdudunda magistral qaz kəmərləri və onların hissələrinin iş rejiminə
nəzarət etmək;
-qaz kəmərlərində baş verən dəyişikliklər və VQТS-də baş verən texnoloji düzəlişlər
барядя “Azəriqaz”İB-nin mərkəzi istehsalat dispetçer idarəsini vaxtında xəbərdar etmək;
- VQТS-nin nəticəsinə əsasən regional qaz axınının peрspektiv planlaşdırılmasını
həyata keçirmək, qaz nəqlinin optimal sxemini işləyib hazırlamaq, qazın minimal həddə
emalıны və nəqlini həyata keçirmək;
-dəyişən şərtləri nəzərə alaraq (hasilatda, qaz kəmərində тязйигин дяйишмяси вя с.)
qazın tədarükünün texniki göstəricilərə uyğun həyata keçirilməsinə nəzarət etmək;
-muəssisə və obyektlərdə profilaktik işləri işləyib hazırlamaq və onları “Azəriqaz” İB-
ilə razılaşdırmaq;
-qazın verilməsi uzrə nəzərdə tutulan texniki razılaşдырылmaların və müqavilələrin
düzgünlüyünə nəzarəti həyata kecirmək;
-qazын nəqlinə mane olan hissə və avadanlıqların təmirи, дяйишдирилмяси və
bərpası üçün iş prosesindən чыхарылмасыны, sifariş və ъядвял цзря iş planını həyata
keçirməк;
109
 -operativ щейятля rəhbərliyi həyata kecirmək (dispetcer və ya muhəndis);
-qəza hallarında qaz kəmərlərinin xətti hissələrində bağlayıcı armaturun bağlanmasına
göstəriş verməк;
-qəzaların aradan qaldırılması ишляриня nəzarət etməк;
-qaz kəmərlərinin xətti hissələrinin və kompressor стансийасынын bərpaсына və
təmirinə nəzarət etməк;
-qaz kəmərlərinin hidravlik effektliyinə nəzarət etməк;
-qaz kəmərlərinin konfiqurasiyasına (ayrı-ayrı hissələrin vəziyyəti) daim nəzarət
etmək.
- qaz istehlakının mövsüm, рцбляр və aylar üzrə nəticələrinə nəzarət etmək.
МГК обйектляринин avtomatik idarəetmə sistemlərinə aşağıdakılar aiddir:
-qazın saxlanılması və пайланмасы, nəqliyyatın idarə edilməsi, dispetçer nəzarəti;
-qəza və nəzərdə tutulmayan hallar барядя xəbərdarlıг və məhdudlaşdırılma;
-qaz nəqlinin modernləşdirilməsi;
-qaz nəqli və saxlanılması proсsesində enerji məsrəfinin azaldılması;
-qaz təchizatı sistemində сямярялилийи йцксялтмяк üçün texniki-təşkilatı işləriн
planlaşdırылмасы.
10.1.4 КС-да, ЙГА-да, ГПС-дя вя МГК-нын ХИИ-нин газ кямярляринин хятти
щиссясинин аvadanlıqlarınын iş rejiminə nəzarətи və idarəetməни МГК-нын ХИИ-нин
dispetçerи (növbə mühəndisi) йериня йетирир. İdarəetmə lazımi əlaqə, telesiqnalizasiya,
телеидаряетмя васитяляри иля, електрон-щесаблама вя мялуматландырма техникасы,
техники ямялиййат sənədlərи иlə təchiz edilmiş vahid dispetçer məntəqəsindən idarə
олунмалыдыр.
10.1.5 МГК-нын ХИИ-нин dispetчerinин (нювбя мцщяндисинин) табелийиндя
аваданлыгларын билаваситя иш режимини идаря едян, о ъцмлядян, cihazlarын, qaz
kəmərləriniн айры-айры щиссяляринин, шлейфлярин, ЙГА-нын гуйуларынын ишя
салыб- ишининин дайандырылмасыны вя bağlayıcı арматурларын ачылыб-
баьланмасыны йериня йетирян işçi heyət olmalıdır.
10.1.6 МГК-нын ХИИ-нин dispetчerinин (нювбя мцщяндисинин) боръудур:
- qaz kəmərлярinin xətti hissəsinin və аваданлыгларын параметрляри йол верилян
щядди ашдыгда онларын ишини дайандырмаг;
- КС-нын вя хятти щиссянин аваданлыгларынын вязиййятиня нязарят етмяк;
- мцяййян олунмуш iş rejiminя риайят олунмасы цчцн тядбирляр эюрмяк;
- dispetчer хидмятинин dispetчerinə qaz kəmərlərinin iş rejimində baş verən
dəyişiklik барядя дярщал məlуmat vermək.
10.1.7 МГК обйектинин novbəтчи işci heyəti МГКИ-нин rəhbərliyi tərəфindən
təсдиг olunan ъядвял əsasında işləməlidir.
10.1.8 Novbənin işiнин heyət tərəfindən təhvil-qəbulu dispetчer jurnalında qeyd
edilməlidir.
. 10.1.9 Qəza hallarında, cihazların işə salınması və дайандырылмасы zamanı
növbənin təhvil-qəbulu qadağandır.
10.1.10 МГК обйектинин istehsalат-dispetчer xidmətлярi hidrometеreologiya
xidmətindən aşağıdakı məlumatları almalıdır:
-metеreoloji мялуматлары (havanın temperaturu, rütubəti, yağıntının miqdarı, küləyin
istiqaməti və gücü, fırtına və şimşəк барядя xəbərdarлыглар);
- КС вя йахынлыгда йерляшян газ кямярляринин istismarı заманы ваъиб олан
110
hidrometеreoloji və metеreoloji proqnozлары.
-КС yerləşdiyi ərazidə mutəmadi (суткада 4 dəfə) havanın температурунун вя
барометрик təzyiqin qeydiyyatı aparılmalıdır.

10.2 Magistral qaz kəmərlərinin iş rejimi

10.2.1 МГК-nыn iş режими qazın nəqli вя истещлакчыйа пайланмасы шяртиня,

мядянлярин, газ емалы заводларынын, йералты газ анбарларынын иш режиминя,
istifadədə olan və yenidən гурулан qaz nəqlи sistemlərinин texniki вязиййятиня ясасян,
щямчинин АРДНШ-нин «Азяригаз» ИБ-нин ялавя сярянъамлары нязяря алынмагла
мцяййян едилир.
10.2.2. МГКИ обйектляринин dispetчer xidmətləri hər qaz kəmərinə illik иш rejimи
planı işləйib hazırlamalıdır. İşlənib hazırlanan plan qazын nəqli zamanı minimal enerji-
yanacaq itkisi олмагла hidravlik hesablamalar üçün nəzərdə tutuluр. Bu planın işlənib
hazırlanmasıнда KS-nın hissələrinin real texniki göstəriciləri nəzərə alınmalıdır.
10.2.3 МГК-нын ИДХ-нin rejim xidməti qazın nəql режиминя nəzarət etməli,
фактики iş rejiminin plandaн кянара чыхма səbəblərini araşdırmalı və aradan
qaldırmalıdır.
10.2.4 МГК-нин бцтцн газ бору кямярляриндя гябул едилмиш işçi təzyiq щяр ил
йохланылмалыдыр. Аşağıdakı hallar нязяря алынмагла, иcazə verilən işçi təzyiq layihədə
göstərilmiş təzyiqdən aşağı вя йахуд она бярабяр ola bilər:
- qaz kəmərinin korroziyaйа уьрамасы;
- su, avtomobil və dəmir yollarınдан keçiдлярин, qaz, neft, нефт məhsulları
kəmərlərи иlə kəsişмя yerляринин texniki вязиййятини;
- яввял baş verən qəzaların analiziнин нятиъялярини;
- яввялки истисмар дюврцндя гябул олунмуш işçi parametrlərin vəziyyəti;
- sahənin istismarının davamı;
- мцщафизя зоналарында вя binalara, tikililərə və obyektlərə гядяр минимал йол
верилян мясафяляр зоналарында инсанларын чохлуг тяшкил етмякля ишляр
апарылдыгда.
Йол верилян təzyiqin лайищядя нязярдя тутулан гиймятдян aşağı салынмасына
МГК обйектинин рящбярлийи тяряфиндян тясдиг олунмуш акта ясасян, сябяби
эюстярилмякля щяйата кечирилмялидир.
Гябул олунмуш иşci təzyiqин дяйишмяси щаллары барядя истещсалат диспетчер
хидмяти АРДНШ-нин “Azəriqaz” İB-ə дярщал хябяр вермялидир.

10.3 Qəzaların ляьви üzrə işlərin təşkili

10.3.1 Kompressor stansiyaсında qəza baş verən zaman dispetçer (növbətçi mühəndis)
qəzanıн məhdudlaşdırmaсы цзря тядбирляр эюрмяли, МГК-нин ХИИ-нин
рящбярлийиня вя ДХММ-нин диспетчериня məlumat verməli, аваданлыьын нормал
ишлямясини тямин етмялидир.
10.3.2 МГК-нын хятти щиссясиндя qəza baş verdikdə dispetчer qəza барядя дярщал
МГК-нин ХИИ-нин рящбярлийиня вя ДХММ-нин диспетчериня xəbər верməli,
xəbərdarlıq planınа ясасян qəza briqadasını щазырлайыб гяза йериня эюндярмялидир.

111
 10.3.3 Дispetçer, telemexanikа vasitələrиндян истифадя етмякля, бу васитялярин
олмадыьы щалда ися гяза баш вермиш бору кямяринин баьлайыъы арматурлары олан
йеря бригада эюндярмякля, гaz kəmərinin qəzaya uğramış hissəsini ашкар етмяли və
гязанын məhdudlaшdırılmasıны (ясас qaz kəmərindən ayrılmaсыны) həyata
keçirмялидир.
10.3.4 Qəzaнın ляьви цзря ишляря МГК ХИИ-нин rəisi və ya онун müavini,
диспетчер мянтягясиндя ися Истещсалат-диспетчер хидмятинин ряиси вя йа онун
мцавини rəhbərliк едир.
МГК ХИИ-нин рящбярлийи гяза баш вермиш обйектя эяляня гядяр гязанын
ляьви цзря вязифяляри гяза баш вермиш сащяйя аид олан сехин, хидмятин баш
мцтяхяссиси щяйата кечирмялидир.
Яэяр гязанын ляьви цзря ишляр бюйцк мигдарда техники васитялярин вя
инсанларын ъялб едилмясини тяляб едирся, эюрцляъяк ишляр мцряккяб вя щяъми
бюйцкдцрся, бу ишлярин йерлярдя тяшкилини МГКИ-нин рящбяринин ямри иля
тяйин олунмуш мясул шяхс щяйата кечирмялидир.
10.3.5 QPS-də qəza baş verən zaman МГК ХИИ-нин dispetçeri qaz
istehlakчыларыны ehtiyat yanacaгдан истифадяйя кечмяк üçün xəbərdarлыг etməli, МГК
ХИИ-нин рящбярлийини вя МГК-нин dispetçerini xəbərdar etməli, qəza бригадасы
çağırmalı və qəza шяраитиндя istehlakçılara qazın maksimal имкан дахилиндя verilməsi
цзря тядбирляр эюрмялидир.
10.3.6 Магистрал газ кямярляринин диспетчерляри КС-дя, ГПС-дя вя магистрал
газ хятляриндя баш вермиш бцтцн гязалар барядя АРДНШ-ни, «Азяригаз» ИБ-ни,
Дювлят Газ Нязаряти идарясинин йерли органларыны, ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНД
Аэентлийини хябярдар етмялидир.
10.3.7 Гязаларын, даьынтыларын вя зядялярин сябябляри мцвафиг гайдада
Дювлят Газ Нязаряти Идарясинин, ФЩН-нин СИТЭ вя ДМНД Аэентлийинин
нязаряти алтында олан газ обйектляриндя баш верян гязаларын вя насазлыгларын
тядгигаты гайдаларына ясасян арашдырылмалыдыр.
10.3.8 МГК обйектляринин вя онун ХИИ-нин щейяти qəza hallarında ашаьыдакы
тядбирляри эюрмялидир:
- КС-нын, ГПС-нын, ЙГА-нын ишини дайандырмагла, qaz kəmərinin qəza baş
vermiş hissəsiни баьламагла гязаны məhdudlaşdırmaлы;
- qəza xidmətinin xəbərdar етмяли, щазырланыб дярщал гяза йериня чыхмалы;
- əhalinin, yaxınlıqda yerləşən kommunikasiya xətlərinin, mülki və sənaye
obyektlərinin təhlükəsizliyiniн təmin eдилмяси цзря тядбирляр эюрлмяли;
- газын верилмясинин дайанадырылмасы вя йахуд газын щяъминин
азалдылымасы барядя истещлакчылары хябярдар етмяли;
-ehtiyat yanacağы olan qaz истещлакчыларына qazын nəqlini dayandırmaлı;
-yerli hakimiyyət orqanlarını baş verən qəza барядя xəbərdar etməли;
-DYP tərəfindən lazımi texnikanın qəza baş verən hissəйя qədər müşayiətини тяшкил
етмяли;
-qəzanı qыса zaman ярзində aradan qaldırмалыдыр.
10.3.9 Истисмар идаряляринин ишчиляри гяза баш вердикдя вя йахуд гязанын
яламятлярини ашкар етдикдя аваданлыгларын, гурьуларын даьылмасынын
гаршысыны алмаг цчцн вя хидмяти щейятин вя ящалинин тящлцкядян мцщафизя
етмяк мягсяди иля дярщал гязанын ляьви цзря тядбирляр эюрмялидир.
112
 10.3.10 Машын залында, газвурма агрегатларында, техноложи ком-
муникасийаларда, тозйыьыъы мейданчаларда, газын сойудулмасы стансийасында,
КС-нын ишясалма говшагларында гяфлятян йаньын вя йахуд газ тулланышы баш
вердикдя оператив щейят дярщал компрессор стансийасынын ишини
дайандырмалыдыр. ГПС-дя, ЙГА- да аналожи щаллар баш вердикдя онларын ишинин
дайандырылмасы гайдалары МГКИ-нин тялиматларына уйьун щяйата
кечирилмялидир.
10.3.11 Хятти щиссядя, КС-дя, ГТС-дя, ЙГА-да гязанын баш вермяси вя йахуд
техники гцсурлара эюря ишин дайандырылмасы щаллары цчцн МГК-нын ХИИ-нин
истисмар хидмятиндя гяза бригадаларынын вя техниканын газ кямяри трассына
чыхышы цчцн ишляниб щазырланмыш вя тясдиг олунмуш планы олмалыдыр.
10.3.12 Газ кямяринин хятти щиссясиндя баш вермиш гəza yerinə gəlян щейят
ашаьыдакылары етмяйя борълудур:
-qəza baş vermiş əraziyə kənar şəxslərin və texnikanın girишиня йол verməməli;
- автомобил вя йахуд дямир йолу йахынлыьында гяза баш вермишся, няглиййатын
щярякятинин дайандырылмасы цзря тядбирляр эюрмяли;
-qəzanın yerini və мигйасыны təyin etməли;
-МГК ХИИ-нин рящбяри вя йахуд диспетчери иля ялагя йаратмалы, гязанын йери
вя тяхмини юлчцляри, эириш йоллары вя диэяр мялуматлары вермялидир;
- гяза ЕЩХ, нефт кямярляри, дямир вя автомобил йолларынын йахынлыьында баш
вердикдя дярщал бу тяшкилатларын рящбярляриня хябяр вермялидир.
Qaz kəmərinin ərazisində KS-rı arasında xətti telmexanika cihazları ilə təchiz olunmuş
ərazilərdə qəza yerinin təyini və aradan qaldırılması üçün eyni vaxtda 2 KS-dan bir-birinin
görüşünə qəza briqadaları gəlməlidir. Briqadaların marşrutu dispetçer xidməti tərəfindən
təyin edilir. Telemexanika sistemlərinin funksiyalarından asılı olmayaraq işçi heyət qaz
kəmərinin фяалиййятдя олан хяттян (ана хяттян) айрылмасына nəzarət etməli вя
dispetçer xidməti əlaqə сахлаmalıdır.
10.3.13 Гяза зонасында ялагя йарадылмамыш, гязанын там локаллашдырылмасы
барядя вя фяалиййятдя олан газ кямяриндян айрылан газ кямяринин (гяза баш
вермиш газ кямяринин) баьлайыъы арматурунда даими нювбятчилийин тяшкил
олунмасы барядя мялумат алмадан гяза зонасына инсанларын вя техниканын
йахынлашмасы гадаьандыр.
10.3.14 Хятти телемеханика васитяляри иля тяъщиз олунмайан КС-нын
арасындакы газ кямяри сащясиндя гязанын йеринин мцяййян олунмасы вя
локаллашдырылмасы цчцн ики КС-дян ейни заманда бир биринин гаршысына гяза
бригадалары чыхмалыдыр. Бригадаларын щярякят маршруту МГК ХИИ-нин рящбяри
эяляня гядяр диспетчер хидмяти тяряфиндян тяйин олунур. Бу щалларда
хябярдарлыг, щазырлыг вя гяза йериня чыхыш планы мцвафиг бюлмялярдя щяйата
кечирилир.
10.3.15 Телемеханика системляринин олуб олмамасындан вя йахуд
фяалиййятиндян асылы олмайараг, гязанын ляьви заманы ишчи щейят газ кямяринин
ясас кямярдян айрылан щиссясиня эялмяли, баьлайыъы арматурун баьланмасыны
йохламалы, даими ялагяни, кран вя кран шябякяляриндя даими нювбятчилийи
тяшкил етмяли, кранларын тясадцфян (сящвян) вя йахуд юз-юзцня йердяйишмясинин
гаршысынын алынмасы цзря тядбирляр эюрмялидир.

113
 10.4 Magistral qaz kəmərлярinin payız-qış-йаз mövsümляринdə истисмара
щазырланмасы вя техники тящлцкясизлик тялябляри

10.4.1 Magistral qaz kəmərлярinin payız-qış-йаз mövsümляринdə истисмара

щазырланмасы

10.4.1.1 Магистрал гaz kəmərлярinin payız-qış mövsümündə сямяряли вя етибарлы

istismarı üçün МГК обйектляринин хидмятляри тяряфиндян щазырлыг паспорту иля
рясмиляшдирилян мцвафиг комплекс тядбирляр эюрцлмялидир. Щазырлыг
пasportlarы МГК ХИИ хидмятляри тяряфиндян, АРДНШ-нин «Азяригаз» ИБ-нин
тяйин етдийи мцддятдя, йохлама актларына ясасян верилир.
10.4.1.2 Щазырлыьын йохланылмасы цзря комиссийанын тяркиби МГКИ-нин
рящбярлийи тяряфиндян тяйин олунур.
10.4.1.3 Йохлама актына ясасян Pasport komissiyaнын sədri, komissiya uzvləri
тяряфиндян имзаланыр, МГКИ-нин rəhbəri tərəfindən təsdiq edilir. Щазырлыг
паспортуну имзалайан шяхсляр онун верилмяси цзря бцтцн шяртлярин йериня
йетирилмясиня мясулиййят дашыйырлар.
10.4.1.4 Пайыз-гыш мювсцмцндя истисмара щазырлыг паспорту йалныз МГК
обйектляри тяряфиндян аваданлыгларын, коммуникасийаларын, яразилярин, МГК-
нин гурьу вя обйектляринин техники вязиййятиня гойулмуш тяляблярин тямин
олунмасындан сонра верилмялидир. Хцсуси диггят йаньынсюндцрмя системляринин,
су, истилик, електрик тяъщизаты сисемляринин, гяза ишыгландырылмасынын ишляк
вязиййятдя олмасына, йанаъаг-сцртэц материалларын ещтийатларынын олмасына,
газ, су вя йаь сызмаларынын олмамасына йетирилмялидир.
10.4.1.5 МГК ХИИ тяряфиндян паспортларын верилмяси цзря тяляблярин
онлардан асылы омайан сябяблярдян там йериня йетирилмямяси щалларында
паспортун верилмяси Дювлят Газ Нязаряти Идаряси иля мцяссися тяряфиндян бирэя
щялл едилмялидир. Щазырлыг паспортунун верилмяси барядя МГКИ-нин
мцяссисяси «Азяригаз» ИБ-ни мцвафиг гайдада мялуматландырмалыдыр.
10.4.1.6 МГК-нин обйект вя гурьуларынын йaz daşqınlarına щазырлыьы МГК
ХИИ-нин бюлмяляри тяряфиндян ишляниб щазырланмыш план цзря həyata
keçirilməlidir. Бу планда ашаьыдакылар нязярдя тутулмалыдыр:
-qəza texnikasının (maşınların) hazırlığı, bağlayıcı armaturların və kranların, qəza
bağlaйыъы avtomatик васитялярин йохланылмасы;
- qaz kəmərlərinin çətin кечилян (maneəli) йерляриндя lazımi material və texnika ilə
təchiz олунмуш muvəqqəti dayaq məntəqəляринин йарадылмасы;
- yanаъаг-sürtэü materiallarının və metanolun лазыми мигдарда ehtiyatларынын
сахланылмасы;
- зярури щаллларда su ötürücü və su buraxıcı гурьуларын yoxlanıлмасы;
- suötürücü, suburaxıcı вя диэяр гурьуларын qardan, buzdan, çöküntülərdən
təmizlənməsi;
-çayların üzərindəki körpülərin təmiri;
-su няглиййат vasitələrinин təmiri;
-хцсуси ящямиййятли сащялярдя газ кямярляринин вя гурьуларынын
зядялянмясинин вахтында ашкар едилмяси цчцн нювбятъи постларын
114
йерляшдирилмяси, йаз дашгынлары заманы газ кямяринин фасилясиз ишлямясини
тямин едян тядбирлярин эюрцлмяси вя ялагянин йарадылмасы.

10.4.2 Magistral qaz kəmərлярinin payız-qış-йаз mövsümляринdə, щямчинин

кцлякли щава шяраитиндя истисмары заманы техники тящлцкясизлик
тялябляри

10.4.2.1 Сойуг вя эцълц кцлякли иглим шяраитиндя ишчилярин нормал щяйат

фяалиййяти, иши вя истиращяти цчцн гцввядя олан мцвафиг нормалара уйьун шяраит
йарадылмалыдыр.
10.4.2.2 Гыш фяслиндя отагларын щавасынын температуру 18 0Ъ-дян 200Ъ-йя
гядяр олмалыдыр (отаьын дюшямя вя диварларынын температуру 18 0Ъ-дян ашаьы
олмамалыдыр).
10.4.2.3 Ачыг щавада ишлярин апарылмасына имкан верян щаванын сяртлик
щядди «Ъ» (щаванын Селси дяряъяли мянфи температуруна вя кцляйин икигат
сцрятинин (м/с) топлусуна сайъа бярабяр олан еквивалент температур) щяр бир
бюлэя цчцн Азярбайъан Республикасынын Ганунвериъилийи иля мцяййян едилир.
10.4.2.4 Ачыг щавада ишляйян ишчиляр гыш вахты исти хцсуси эейим вя гыш
айаггабылары иля тямин едилмялидирляр.
10.4.2.5 Щаванын мянфи температурунда вя кцляйин сцряти 20 м/с-дян йухары
олан ачыг щава шяраитиндя ишляйянляр щяр саатдан бир температуру тяхминян
+250Ъ олан отагда исинмялидирляр.
10.4.2.6 Няглиййат дястясинин рящбяри вахташыры, мцяййян едилмиш вахтда,
дястянин йерляшдийи йер вя рейс шяраити щаггында диспетчеря мялумат
вермялидир, диспетчер ися алдыьы мялуматы хцсуси журналда гейд етмялидир.
10.4.2.7 Гыш вахты, йашайыш мянтягяляриндян аралы яразидя ишляр
эюрцлдцкдя вя диспетчер иля рабитя ялагяси олмадыгда, няглиййат васитяляри вя
механизмляр бору хятти йолу иля (трасла) вя гясябядян кянар йолларда, бирбаша
эюрцнмя шяраитиндя, бир биринин ардынъа, азы ики машындан ибарят сыра иля
щярякят етмялидирляр. Бу, машынлардан биринин хараб олмасы заманы ишчилярин
диэяр машынла гайытмасы цчцн нязярдя тутулур. Йола чыхмаздан яввял, няглиййат
васитяляринин техники вязиййяти йохланылмалыдыр. Насаз вязиййятдя олан
няглиййат васитяляринин йола чыхмасы гадаьандыр.
10.4.2.8 Няглиййат васитяляринин пайыз-гыш мювсцмцндя истисмар едилмяси
цчцн ашаьыдакы щазырлыг ишляри апарылмалыдыр:
- мянфи температурда (сойуг щава шяраитиндя) мцщяррикин гыздырылмасы вя
ишя салынмасы цчцн няглиййат нювляри хцсуси васитялярля тяъщиз едилмяли,
мцщяррик исти юртцкля юртцлмялидир;
- сойутма, йанаъагвурма гурьулары, йанаъаг чянляри вя диэяр системляр
йуйулмалы вя тямизлянмялидир;
- мцщяррикин йанаъаг, сойутма вя йаь системляри антифризля, мцвафиг йанаъаг
вя сцртэц йаьлары иля долдурулмалыдыр;
- аккумулйатор батарейалары исидилмяли, електролитин сыхлыьы гыш
нормаларына уйьун олмалыдыр;
- яйляъ системляри йохланылыб тянзимлянмяли;
- сцрцшмяйя гаршы зянъирляр тямир олунмалы;
115
 - думана гаршы сцзэяъли фаралар гойулмалы;
- банларын гыздырылмасы цчцн нязярдя тутулан ъищазлар ишчи вязиййятдя
олмалыдыр.
10.4.2.9 Няглиййат васитяляри МГК обйектинин рящбяри тяряфиндян тясдиг
едилмиш тяъщизат сийащысына ясасян балта, бел, линэ, йедяк тросу, лещим
лампасы, одсюндцрян, кяндир буразлар, гябуледиъи вя ютцрцъц радиостансийа,
гыздырыъы ъищазларла вя диэяр инвентарларла тяъщиз едилмяли, щабеля рейсин
бцтцн мцддятиня лазым олан гида иля вя 5 эцнлцк тохунулмаз ещтиййатла тямин
едилмялидир.
10.4.2.10 Бирэя иш цчцн ики вя йахуд даща артыг няглиййат васитяляри
эюндярилдикдя, рящбярлик юз ямри иля техники тящлцкясизлик цзря мясул шяхс
тяйин етмялидир. Тяйин едилмиш мясул шяхсин тялябляринин йериня йетирилмяси
бцтцн щейят цчцн мяъбуридир.
10.4.2.11 Гышда рейся чыхан ишчиляр хцсуси исти эейим вя исти айаггабы
эейинмялидирляр. Кифайят гядяр исти эейинмямиш инсанларын дашынмасы
гадаьандыр. Рейся чыханлар донмадан мцщафизя тядбирлярини юйрянмяли вя илк
тибби йардымын эюстярилмясини билмялидирляр. Рейся чыхан ишчи юзц иля гутуда
кибрит вя електрик ъиб фянары эютцрмялидир.
10.4.2.12 Ишчи щейятин башчысы вахташыры, мцяййян едилмиш вахтда, олдуьу
йер вя рейсин иъра шяраити барядя диспетчеря мялумат вермяли, диспетчер бу
мялуматы хцсуси журналда гейд етмялидир. Ялагя олмайан щалда нязарят вахтындан
5 саатдан эеъ олмайараг диспетчер щейятин ахтарышыны вя йардым эюстярилмясини
тяшкил етмялидир.

10.4.3 Исти иглим шяраитиндя техники тящлцкясизлик тялябляри

10.4.3.1 Исти иглим шяраитиндя ишляйянляр, еляъядя исти иглим шяраитиндя

йерляшян МГК-нин обйектляриня эялян шяхсляр эцнвурма, зящярли илан вя
щяшяратларын санъмасы заманы илк тибби йардым эюстярмяйи баъармалыдырлар.
10.4.3.2 МГК обйектляринин тибб мянтягяляри илк тибби йардымын
эюстярилмяси цчцн лазыми лявазиматларла, илан вя щяшяратларын санъмасында
истифадя олунан зящяря гаршы дярман препаратлары иля тяъщиз олунмалыдырлар.
10.4.3.3 Илан, ягряб вя диэяр зящярли щяшяратлар олан йерлярдя чадыр (вагон-
ев) ятрафында гойун йунундан тохунмуш кяндир гойулмалы, чадырын дюшямяси
кечя иля юртцлмялидир.
10.4.3.4 Гяза бригадасы вя хятт бахышы цзря бригадалар ашаьыдакыларла
тяъщиз едилмялидир:
- чадырлар (вагон-ев);
- бцкцлян чарпайылар;
- йатаг кисяляри;
- дярман гутусу;
- ейтиййат су;
- айда азы 1 дяфя вя йа щяр дяфя йола чыхмаздан яввял гида ещтийаты иля.
10.4.3.5 Няглиййат васитяляри еля рянэлянмялидир ки, онлар узаг мясафядян,
йердян вя щавадан эюрцнсцнляр. Гяза-тямир техникасынын рянэлянмяси вя хцсуси
машынлар цстцндя йазыларын йазылмасы Азярбайъан Республикасында мцвафиг
116
гайдада тясдиг олунмуш йол щярякяти гайдаларына ясасян йериня йетирилмялидир.
10.4.3.6 Няглиййат васитяляри онларын гайытмаьыны тямин едян су, йанаъаг,
йаь вя ещтиййат щиссяляри иля, щабеля база мянтягяляри иля ялагя сахламаг цчцн
рабитя иля тямин олунмалыдырлар.
10.4.3.7 Гяза машынлары щяр адама эцня 20 литр щесабла су тутумлары иля
тямин олунмалыдыр.
10.4.3.8 Йола чыхмаздан яввял гцввядя олан норматив-техники сянядлярин
тялябляриня уйьун олараг, няглиййат васитяляринин техники вязиййяти диггятля
йохланылмалыдыр. Насаз няглиййат васитяляринин йола чыхмасы гадаьандыр.
10.4.3.9 Няглиййат васитяляринин щярякяти газ кямяри хятти бойунъа онун
хятти гурьуларынын (километр сцтунлары, ЕЩХ) эюрцнмяси щцдудларында
олмалыдыр.
10.4.3.10 Истещсалат шяраитиндя изафи истилийи олан отагларда истиращят
йерляри вя эушяляри тяшкил едилмялидир ки, орада санитар нормалара уйьун
ялверишли оптимал микроиглим йаратмагла иш вахты истиращят мцмкцн олсун.

10.5 Operativ sənədləşmə

10.5.1 МГКИ-нин МИДХ-ндя (mərkəzi istehsal-dispetçer xidmətində) aşağıdakı

sənədlər olmalıdır:
- vəzifə təlimatлары;
- qaz kəmərinin xətti hissəsinin prinsipial (texnoloji) sxemi;
- qaz kəmərinin işləməsi барядя gцndəlik operativ jurnal;
- kompressor stansiyasının, QPS-in və yeraltı qaz saxlama anbarının prinsipial və
texnoloji bağlamaларын sxemляри;
- elektrik təchizatı sisteminin prinsipial sxemi;
-qaz kəmərinin operativ суткалыг иш jurnalы;
- ЙГА-нын иш журналы, газын суткалыг ямялиййат гейдиййаты журналы, тяйин
олунмуш мянтягялярдя газын кейфиййятиня нязарят журналы, дахил вя хариъ олунан
телефонограмларын вя факсларын гейдиййаты, нювбянин тящвил-тяслим
журналлары;
- bütün qaz kəmərlərinдə icazə verilən təzyiqin təsdiq olunmuş siyahısı;
- МГКИ-нин рящбярлийи тяряфиндян мцяййян олунмуш диэяр оператив вя
техники сянядляр.
10.5.2 МГК-нин ХИИ-нин дispetcer xidmətinдя (novbə rəisinдя) aşağıdakı texniki
sənədlər olmalıdır:
- vəzifə və istehsalат təlimatларı;
- МГК-нин ХИИ-ня аид олан qaz kəmərляринин texnoloji sxemi;
- МГК-нин ХИИ-ня аид олан qaz kəmərляринин icazə verilən təzyiqin təsdiq
olunmuş siyahısı;
- бцтцн QPS-рин, operator биналарынын və istehlakçıların газ хидмятляринин
ялагя телефон nömrəлярi;
-qəza halları барядя təsdiq olunmuş xəbərdarlıq sxemi;
- КС-нын, ЙГА-нын, ГПМ-нин техноложи схемляри;
- КС-нын вя ЙГА-нын su və elektrik təchizatı sxemi;
-qaz kəmərinin texnoloji sxemi;
117
 - КС-нын, ЙГА-нын, ГПМ-нин аваданлыгларынын ишинин вя гцсурларынын
суткалыг гейдиййат журналы вя МГК-нин ХИИ-нин рящбярлийинин сярянъамлар
журналы;
- сярянъамлар вя аваданлыгларын гцсурларынын гейдиййат журналлары;
- гяза бригадасынын щазырлыьы вя гяза йериня чыхыш планы;
- рящбярлийин гярары иля тяляб олунан диэяр ялавя техники вя ямялиййат
сянядляри.

Бюлмя ХЫ. Ətraf mühitin mühafizəsi

11.1 Ümumi tələblər

11.1.1 Bu qaydaların “Яtraf mühitin mühafizəsi” bölməsi Azərbaycan

Respublikasında təbiətdən istifadə və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində qüvvədə olan
qanunlara və normativ sənədlərin tələblərinə və eyni zamanda АРДНШ-нин və onun
müясsisяlərinin ekoloji tələblərinə, normativ sənədlərinə müvafiq olaraq işlənilməlidir.
11.1.2 Bu tələblər МГК-нин bütün istehsalat obyekt və qurğularına şamil edilir.
11.1.3 Qaz nəql edən müəssisə, təbiətdən istifadə subyekti olaraq, yəni müəssisə
istehsalat-təsəрrüfat fəaliyyətini həyata keçirərkən, ətraf mühüt və onun tərkib hissələrinin
(atmosfer havası, su, torpaq, yerin səthi) keyfiyyətinə neqativ təsir göstərярək,
aşağыdakılara əməl etməlidir:
- аidiyyatı üzrə bütün fəaliyyat növlərini həyata keçirərkən ətraf təbii mühitə dəyəcək
zərəрli təsiri mütləq гайдада nəzərə almalı;
- оbyektləri istismar edərkən şərtsiz olarаq (məcburi), təbiətiн mühafizəси цзря
лазыми bütün tədbirləri kompleks şəklində yerinə yetirməli:
- ətraf тəbiи mühitə təsir səviyyəsini нязарят етмяк üçün texnoloji prosesləri və
avadanlıqları xüsusi nəzarət cihazları ilə təmin eтməli:
- ətraf тəbii mühütə zərərli təsirlərin azalдылmasını təmin edən, qəbul olunmuş və
razılaşdırılmış texnoloji rejimlərə riayyət etməli;
-бütün təmizləyici qurğuların, nəzarət vasitələrinin və tullantıların utulizasiya
qurğularının etibarlı və effektiv işлямясини təmin etməli;
- гəza hallarıнын, təbii fəlakətlərин və onların nəticələrinin aradan qaldırılması
istiqamətində görülən tədbirlər barədə lazımı və həqiqi мялуматы vaxtında təqdim
etməliдир.
11.1.4 МГК обйектиня гадаьандыр:
- еkoloji nəticələri qabaqcadan nəzərə alınmayan və ya təyin olunmayan hər hansı
fəaliyyət növü;
- сanitar-mühafizə zonalarına daxil olan toрpaqların istifadəйя (daimi və müvəqqəti)
верилмяси və yaхуд həmin zonalarda təsəрrüfat fəaliyyəti ilə məşьul olmağa йол
верилмяси;
- тarixi-mədəni, sağlamlıq, təbiйəti mühafizə təyinatлı torpaq sahələrinin istifadəsi;
- иnsanların həyatına, sağlamlığına təhlükə yaranarsa və ya ətraf mühиtə ziyan dəyə
bilərsə, yaşayış məntəqələrinin, şəhər ətrafı zonaların, sənaye, nəqliyйat вя rabitə
obyektlərinin ərazisində yerin təkindən istifadə;

118
 - рekultivasiya və ya digər iş növləri aparılanda regionун təbiйətinə xas olmayan və
eyni zamanda süni yolla yetişdirilmiş və nəzarətсiz çoxalmanın qarşısını almaq üçün
tədbirlər görülmədən bioloji bitki növlяrinин якилмяси.
11.1.5 МГК обйектинин təbiйətdən сəmяləri istifadəсиni və təsərрüfat fəaliyyəti
nəticəsində ətraf mühиtə dəyən zийанын minimuma endirilməsini təmin edən təbiйəti
mühafisə xidməti.
МГК обйектинин ятраф мцщитин мцщафизяси структуруна дахил едилмялидир:
- ятраф мцщитин мцщафизяси цзря иşlərə cavabdeh şəxs qismində xidmətin
rəhbəri вя йа онун мцавини;
- сянайе еkoloэийасы цзря bilik və praktiki təcrübəyə malik, daxili ekoloji auditi
həyata keçirə bilən, обйектин ekoloji sağlamlaşdırılması istiqamətində tövsiyyələr,
fəaliyyяt proqramı və plani ишляйиб щазырлайан sənaye ekologiyası üzrə
mütəхяссисляр.
11.1.6 Ятраф мцщитин мцщафизяси xidmətiндя ашаьыдакы сянядляр olmalıdır:
нormativ-metodik təminat цзря:
- ətraf mühitin mühafizəsiнин idarə edilməsi üzrə rəhbər sənədляр;
- тəbiйятдян istifadə fəaliyyətini мцяййян едян qanunvericilik və normativ aktlarы;
- ятраф мцщитин мцщафизяси üzrə standartлар və digər normativ-техники
sənədlər, o cümlədən, zərərli maddələrin yol verilən qatılıq hədляринин, ятраф мцщитя
бурахылан туллантыларын йол вериля билян щядляри цзря normativlər və s.;
- ölçmə vasitələrinin ващидлийини təmin edən standart və metodikalar;
- ekoloji фяaliyyətin ayrı-ayrı aspektləri üzrə metodik sənədlər;
иnformasiya təminatı цзря:
- нormativ-hüquqi məlumat bazası;
-тexnoloji prosсeslərин, avadanlıqlarын, istifadə olunan xammalын, materiallarын,
təcщizatçılarын, istehsalçılarын məlumat bazası;
- ətraf mühitin monitorinqiнин нятиъяляри цзря йарадылмыш məlumat bazası;
-гəza tuлlanтыларынын, qəzalarдан dəymiş ziyanın qiymətləndirilməsi, ətraf mühitя
атылан tulлантыларын yol verilən щядди ашмасы barədə statistik məlumatlar;
тexniki təminat цзря:
- мonitorinqин кечирилмяси цчцн мцвафиг гайдада дювлят йохламасындан
кечмиш nəzarət-ölçü ъищазлары;
- EHM və digər avadanlıqlar;
- рabitə, məlumatları ötürülməsi vasitələri, telekommunikasiya avadanlıглары;
- мodelləşmənin proqram-texniki комплекси və s.
11.1.7 Яtraf mühitin mühafizə xidməti ekoloji istehsalat nəzarətiни-qurğuların
istismarının və vəziyyətinin, ətraf mühitin vəziyyətinin kompleks halда monitorinqini
təşkil edir. Bu tədbirlərə aşağыdakılar daxildir:
- оbyektlərin təhlükəsiz istismarına texnoloji nəzarət (obyektlərin istismar rejiminin
qeydə alınması);
- тexnoloji avadanlıqların və proсseslərin vəziyyətinə nəzarət;
- ümumilikdə ətraf mühitin çирклянмясиня, истещсалат тullantılarына və onların
zərəрli fiziki təsirinə nəzarət.
Nəzarət лазыми аваданлыг və cihazlara təchiz edilmış, müvafiq istismar xidmətləri
ilə sıx əlaqədə olaн ekoloji labоratoriya тяряфиндян həyata keçirилməlidir.

119
 11.1.8 Zərərli maddəлярин ятраф мцщитя тулланмасы, saxlanılması (yığılması)вя
зярярсизляшдирилмяси цзря номатив-техники сянядлярин тялябляринин, təbiйətdən
istifadə гайдалары цзря номатив тяляблярин вя digər бу сащядя гцввядя олан
номатив-техники сянядлярин тялябляринин позулмасына эюря, щямчинин
müəsisənin təsərрüfat fəaliyйəti nəticəsində əhalinin sağlamlığına təhlükə yarandığı haldа
ətraf mühitin vəziyyətinə və yaхуд sanitar-epidemioloji vəziyyətə nəzarət edən dövlət
orqanlarının səlahiyyətli nümayəndələrinin yazılı göstərişi иля müəssисənin, sexin və ya
ayrı-ayrı qurğuların, aqreqatların fəaliyyəti (işi) qismən və ya tam dayandırıla bilər.

11.2 Atmosfer havasının mühafiзəsi

11.2.1 МГК обйектляринин istismarı zamanı atmosfer hаvası müxtəlif mənbələrdən

çirkləndirilir:
- гazvуrmа aqreqatlarыndan, qazanxanalardan, qıзdırıcı qurğulardan xaric olunan
yanma məhsulları ilə;
- тexnoloji avadanlıqlardan, komмunikasiyalardan, aparatlardan təbii qazın
üfürülməsi zamanı;
11.2.2 МГК-нин яtraf mühitin mühafizə xidməti, elmi-tədqiqat təşkilatını cəlb
etməklə, туллантыларын (zərərli maddələrin) TYVQH (Туллантыларын yol verilən
qatlıq həddini) və müvəqqəti razılaşdırılmış tullanтыларын (MRT) layihələrini işləyib
hazırlamalıdır.
Layihələr işlənərkən nəzərdə tutulmalıdır ki, zərəрli maddələrin qatыlığı atmosferin
yerüstü qatında, sanitar-mühafizə zonasının (SMZ) sərhəddinə maksimal yol verilən
qatыlıq həddini (YVQH) aşmaмалыдыр. Layihələr AR Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyiнин müvafiq orqanları tərəfindən təsdiq olunmalıdır.
11.2.3 Sanitar təsнифата daxil olmayan KS və YQA-нын sanitar mühafizə
zonalarının sərhədləri (ölçüləri) hesablama yolu ilə, PD 51-131-87 tələblərinə müvafiq
olaraq təyin edilмялидир.
11.2.4 KS-дян xaric olunan yanma məhsullarının əsas kаmponentlərindən olan azot
oksidlərinə (НO,НO2) və karbon monooksidlərinə (CO) bilаvasitə tulлanış mənbələrинdə,
SMZ (санитар мцщафизя зоналары) sərhədlərində yerləşən xüsusi nəzarət
məntəqələrində və ya KS yerləşdiyi yaşayış zonasında nəzarət апарылmalıdыr.
Çirklənmə mənbəyində tullanışlara nəzərət sistemi еля təşkil edilməlidir ki, xaric
olunan qazların ekoloji xarakteristikaları (toksiклик göstəriciləri) texniki şərtlərin
tələblərinə uyğun olsun.
KS yerləşdiyi ərazilərdə, yaşayış zonasıнын atmosfer havasında azot oksidlərinin
daim olması və epizoдik (ildə bir dəfədən az olmayaraq) olaraq karbon mоnooksidinin və
metanın olmasına nəzarət olunmalıdır.
11.2.5 YQA-да zərərli maddəлярин tullanışlarına nəzarət “Правила создания и
эксплуатации подземных хранилищ газа в пористых пластах” сянядинин
тялябляриня müvafiq aparılmalı və aşağыdakılarа нязарят olunmalıdır:
- оtaqlarда qazlanma сявийясиня нязарят;
- йerüstü avadanlıqlarda-quyuların və avadanlıqların üfürülməsi zamanı qaz
tullanışlarına, KS-дан xaric olunan zərərli maddələrin qatılıьына və həcminə;
- йeraltı hissədə-laydaxili və lаyarası qaz axınlarına nəzarət.

120
 11.2.6 Hava мцщитинин mühafizəси üzrə tədbirlər hər bir çirkləndirici maddə
tullanışlarınin maksimal дяряъядя aşağı salınmasına йюнялдилмялидир.
11.2.7 Zərərli maddəлярин tullanışlarının məhdudlaşdırılması üzrə ümumi texnики
tədbirlərdə aşağыdakılar nəzərdə tutulmalıdır:
- еkoloji təhlükəsizliyiн тямини məqsədi ilə fiziki köhnəlmiş вя еkoloji
бахымындан təhlükəli avadanlıq və istehsalat növlərini istismardan çıxarmaqla иstehsalat
avadanlıqlarının təkmiлləşdirilməsi;
- аvadanlığın ümumi etibarlığının yüksəldilməsi;
- йanma proсsesinin тамлыьына nail olmaq üçün xaric olunan qazlarda azoт
oksidlərinin, karbon monooksidlərinin və karbohidrogenlərin miqdarının azaldılmasını
təmin edян yeni qaz odluqlu qurğuların tətbiq edilməsi;
- аqreqat və kompressor sexləri arasında yüklənmələrin paylаnmasını təmin edən
optimal hesablamaların aparılması;
- QВA-нын işə salınması üçün hava və elektrik sistemlərinin tətbiq edilməsi;
- тexnoloji avadanlıqdan xaric olunan zərərli maddə tulлanışlarının енерэетика
техноложи гурьуларынын yanma məhsulları ilə normallaşdırılması;
- чirkləndirici maddələrin tulлanışlarının neytrallaşdırılması üzrə qurğuların tətbiq
edilməsi;
- сеxdə оlan газвурма агрегатларынын zərərli maddə tullanэюlarэnэn bir boru
vasitəsi ilə xaric edilməsi;
- тexnoloji aparatlarэn sərfsiz ьfьrьlməsi sisteminin tətbiq edilməsi;
- аvadanlэqdan ьfьrьlmüş qazэn atmosferə buraxэlmasэnэn məhdudlaşdэrэlmasэ;
-гuyularэn tədqiqi zamanэ atmosferə qazэn buraxэlmasэnэn məhdudlaşdэrэlmasэ;
- лayda olan mayenin quyu dibindən sabit шякилдя зэxarэlmasэna imkan verən
(quyuda ьfьrьlmələri azaltmaq üçün) quyularэn texnoloji istismar rejiminin təmin
edilməsi.
11.2.8 Tullanэюlarэn щавада тез daрэdэlmasэ цчцн aparэlan xьsusi tədbirlər, əsasən
tьstь (işlənmiş qazlar) boruсуnun həndəsi xarakteristиkalarэnэn dəyişdirilməsindən
(borunun hьndьrlьyьnьn artэrэlmasэndan) ibarətdir
11.2.9 Əlverişsiz metroloji şəraitdə (ƏMŞ) qaz tulлanışlarının tənzimlənməsi цзря
tədbirlər kompleks texniki тядбирляри nəzərdə tutur. Bu texniki məsələlər, əsasən
çирклянмянин ekstremal yüksək səviyyəsinin qarşısını almaq məqsədilə atmosferə
buraxılan zərərli maddələrin tulлanışlarını qısa мцддят ərzində azalmasına
istiqamətlənдирир.
МГК-нын ятраф мцщитин мцщафизяси xidməti tullanışların tənzimlənməsi üzrə
kompleks tədbirlərin siyahısını işləйib hazırlamalıdır. Tədbirlərin effekтивliyi qabaqcadan
qiymətləndirilməlidir.
ƏMŞ-də atmosferdə çirkləndirici maddələrin qatыlığının azaldılması şərti olaraq
qəbul olumuş üç rejmdəн birini seçməklə nail olunur.
- бirinci rejim üzrə щава мцщитиня tullanтыларын 15-20 %-niн azaldılması nəzərdə
tutulur;
- иkinci rejim üzrə tullanтыларын 20-60 %-niн azaldılması nəzərdə tutuluр;
- цçüncü rejim üzrə tullanтыларын 40-60 %-niн azaldılması nəzərdə tutuluр.
İşlənib hazırlanmış tədbirlərin həyata keçirilməsi imkan daxilində, istehsalat
prosсeslərinin dayandırılması ilə müşaйiət olunmaмаlıdır. Лакин, müstəsna hallarda,
atmosferin yerüstü qatında çirkləndirici маддялярин intensiv toplanması təhlükəsi
121
yarandıqda, istehsalat prosсeslərinin dayandırılmasıна вя йахуд ихтисар олунмасына
йол verilə bilər.
11.2.10 ƏMŞ-in birinci rejimində щава мцщитиня tullanтыларын tənzimlənməsi
işinə aşağыdakı təşkilatı-texniki tədbirlər daxildir:
- аvadanlıqların işə salınması və dayandırılmasını qadağan etmək;
- зərərli maddələrin эцълц tullanışları ilə əlaqəli işlərin (texnoloji aparatların və
tutumların açılması və üfürülməsi, quyuların атмосферя üfürülməsi) aparılmasını qadağan
etmək. İstisna hal kimi qəza təhlükəsi yarandıгда həmin işlərin aparılmasına icazə veriliр;
- аvadanlıqların yüklənmiş rejimdə işləməsini qadağan etmək.;
-техноложи режимин дяйишдирилмяси иля баьлы аtmosferя zərərli maddələrin
тулланышынын miqdarını artıra bilən avadanlıqların sınaqlarının дайандырмаг;
- вahid, fasiləsiz texnoloji proсsesdə iştirak etməyən və faяliyyəti zamanı atmosferə
buraxılan zərərli maddələrin miqdarının maksimal мигдара галхмасына səbəb olaн
texnoloji avadanlıqların iş режимини dəyişdirmək;
- ишляйян avtonəqliyyat vasitələrinin sayını azalдmaq;
ƏMŞ-дя butün иш müddətи ərzində щава мцщитиня атылан tullanışlarын
мигдарына ciddi nəzarət eдилмялидир:
- аvadanlıqların germetiкliyinə və məşəl sistemlərinin işinə vizual və cihazlara
nəzarət olunmalıdır;
- тexnoloji reqlamentlərя riayət olunmasına ciddi nəzarət olunmalıdır. Bu məqsədlə
proсseslərin əsas parametrlərinin texnoloji rejиm normalarına уйьунлуьу мцтямади
олараг yoxlaнылмалыдыр;
Sаnitar-mühafizə zonasının sərhədlərində və bilаvasitə mənbədə zərəрli maddələrin
atmosferя tulлanтыларына cihazla nəzarət olunmalıdıр.
11.2.11 ƏMŞ-ин ikinci rejimинdə müəssисənin məhsuldarlığının bir qədər aşağı
salınmasına icazə verilə bilər. Tullanışların tənzimlənməsi işlərinə ƏMŞ-ин birinci
rejimинdə işlənib hazılanmış bütün tədbirlər aid olmalıdır. Əlavə olaraq, texnoloji
prosсeslərə təsir göstərən digər tədbirlər də nəzərdə tutulmalıdır:
- ayrı-ayrı aparatların və texnoloji xətlərin ишлямяси нятиъясиндя аtmosferə
əhəmийyətli dərəcədə zərərli maddələrin buraxılması (atılması) щалларында онларын
məhsuldarlığıнын азалдылимасы;
- бasqı təzyiqiнин aşağı salınmaсı və ya onun tam dayandırılmaсы;
- тexnoloji avadanlıqların təmiri üzrə planlı-xəbərdaredici işlərin başlanması ilə ƏMŞ
başlanması arasında müddət аздырса avadanlıqların işiнин dayandırılmaсы;
- яtraf mühиtə çirkləndirici maddələr sızдырan qurğularda işлярин гадаьан
едилмяси;
- зərərсизləşdirici və ütиlиzasiya üçün xцsusi qurğulardan istifadə etmədən istehsalat
tullantılarının yandırılması qadağan едилмялидир.
11.2.12 Müəсsisə və böyük təhlükəyə malik ƏMŞ-in üçüncü rejimинdə işləyən
zaman qaz tullanışlarının tənzimlənməsi üzrə görülən tədbirlər atmosferin yerüstü qatında
çirkləndirici maddələrin qatыlığının nəzərə alınacaq dərəcədə azaldılmasını təmin etməli,
həmin vaxt müəсsisənin məhsuldarlığının müvvəqqəti olaraq aşağı салынмасыны, xüsusi
təhlükəli meteоroloji şəraitdə isə bəzi istehsalatların tam dayandırılmasına icazə verilə
bilər.
Яtraf mühиtə атылан тullanтıлarın мигдарынын tənzimlənməsi üzrə işlərə ƏMŞ-in
birinci və ikinci rejimlərində işlənib hazırlanmış və eyni zamanda əlavə tədbirlər aiddir:
122
 - мərhələli şəkildə paralel işləyən orta tipli texnoloji aqreqatların və qurğuların (бир
нечя aqreqatların işinin dayandırılması, məsələn, hər bir kompressor stansiyasında iki QA-
нын işinin dayandırılması) yüklənməsini azalтmaq;
- бoru kəmərlərinin və texnoloji avadanlıqların üfürülməsinin və üfürülmə
məhsullarını yandırmaqla atmosferə buraxılmasının qarşısını almaq;
- гaz tullanışları ilə əlaqəli olan bütün növ işləri dayandırmaq.

11.3 Yeraltı və yerüstü su hövzələrinin mühafizəsi

.
11.3.1 МГК обйектляри чиркаб суларыны bilаvasitə su obyektlərinə və yaхуд açıq
ərazilərə aхıdır.
Сu mühиtиni чиркляндирян маддяляря яsas və köməkçi istehsalat texnologiyasıнда
истифадя олунан маддялярин чиркаб суларына ахдылмасы, еляъядя məişət təsərрüfat
axıntı sularınдa олан маддяляр аиддир.
Bu maddələr neft məhsulları, metanol, fеноллar, korroziya ingibitorları, еляъядя
onlardan törəmə və ya onları təşkil edən və transformasiya olunmuş маддялярдир.
KS-dаn və yaşayış məntəqələrdən azıntı suları bir kanalizasiya xəttiня ахыдылдыгда
çirkləndirici maddələrin miqdarı bu axıntı sularında артыр.
11.3.2 МГК обйектинин ятраф мцщитин mühafizəси xidməti, elimi-təдqiqat
təşkilatlarını cəlb etməklə, axıntı suları ilə su obyektlərinə ötürülən tulantılarда
чиркляндириъи maddəлярин yol verilən hədlərinin (ТЙВЩ) layihələrini işləйib
hazırlamalıdır. ТЙВЩ - ni sudan istifadə olunan yerlərdə zərərli maddələrin suda yol
verilən qatыlıq həddini və su obyektinin assimиlyasiya qabilиyyətini nəzərə almaqla
müəyyən edilиr. ТЙВЩ-нин layihələri Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin müvafiq
orqanları tərəfindən təsdiq edilməlidir.
11.3.3 “Правила охраны поверхностных вод”сянядиня müvafiq olaraq su
istifadəçiləri aşağыdakı nəzarəti həyata keçirməlidir:
- чиркаб suların texnoloji təmizləmə sхеминин ayrı-ayrı бяндляриндя чиркаб
suların tərkibiни və texnoloji reqlamentə уйьунлуьуну yoxlamalı;
- дювр етмиш suların (возвратных вод) tərkibiни, хассялярини və мцвафиг
normalara уйьунлуьуну yoxlamalı;
- сu hövzələrinin вя су axınlarının suburaxıcı (sugötürülən) yerlərində istifadəçilərin
дювр етмиш axıntı sularını (возвратных вод) ötürdükləri su obyektinin nəzarət aparılan
yerlərинdə suyun tərkibiни, хассялярини və keyfiyyət normalarına uyğunluğu
yoxlamalıdır.
11.3.4 Zərərli maddələrin azaldılması nəticəsində şirin su komplekslərinin
çirklənməsinə, əvvəlcədən su məntəqələrində hidrogeoloji tədqiqatlar aparmaqla və
qazkondensat eщtiyatları olan sahələrə kəşfiyyat xarakterli baxış keçirməklə nəzarət
olunmalıdır. Müəсsisə tərəfindən əvvəlки illərdə aparılmış yoxlama materiallarının
тящлили əsasında şirin su mənbələrinin çirkləndirilməsi üzrə müşahidələrin aparılması
üçün nəzarət məntəqələri şəbəkəsi yaradılмалыдыр. Nəzarət məntəqələri şəbəkəsi dinamik
olmalı və analizlərin göstəriciləri yerli sakinlərin şikayətləri əsasında korrektə olunmalıdır.
11.3.5 Təmizləyici qurğuların işinə texnoloji nəzarəti həyata keçirən sistemlərdə
axıntı sularının keyfiyyətinə və təmizləyici qurğuların işinə daimi və dövrü nəzarət edən
cihaz və vasitələr nəzərdə tutulmalıdır.

123
 Axıntı sularının parametrlərinə nəzarət edən məntəqələr məlumatların işlənilməsi və
yoxlanılması qurğuları ilə komplektləşdirilməlidir.
Бу qurğular avtomatıк rejimdə ашаьыдакы параметрлярин юлчцлмясини тямин
едир:
oksigenin bioloji sərfini, токсиклийи, рянэин интенсивлийини, тутгунлуьу,
аммониум дузуну, нитратлары, нитритляри, мцщитин туршулуьуну (ПЩ), хлор
дузларыны, щялл олунмуш оксиэени, дямири, гalıq xloru, sulфатлары, amonyakı вя
neft məhsullarını.
11.3.6 Quyulardan, су каналларындан, суйун илкин туллантысы гурьуларындан
və digər obyeklərdən minerallaşmış suların sızmasını vaxtında aşkar etmək üçün həр
obyekt üçün ayrılıqda, cihazlar vasitəsi ilə su sərfinin dəyişməсини ölçməklə вя xüsusi
jurnalda qeyd етмякля nəzarət həyata keçirilməlidir.
Təmizləyici qurğulardan atılan zərərli maddələrin miqdarı, analizlərin orta illik
göstəricilərinə və su hövzələrinə tökülən (buraxılan) axıntı sularının miqdarına əsasən
мйяййян edilir. Axıntı sularının miqdarını təmizləyici qurğuların faktiki gücünə əsasən
qəbul etmək lazımdır.
11.3.7 Axıntı sularının tərkibində nəzarət olunan kаmpонентлярин siyahısı,
щямчинин təmizləyici qurğuларdan axıdılan sularıн keyfiyyət reqlamentи hər bir obyekt
üçün sanitar nəzarəti orqanları tərəfindən müəyyən edilir. Həmin orqanlar axıdılan suların
keyfiyyətinə nəzarəti müəсsisə tərəfindən aparılmış analizlər və yoxlamalar zamanı
götürülmüş nümunələrin analizləri əsasında həyata keçiriрляр.
11.3.8 Boru kəmərlərinin дахили тямизлянмяси və sınaьı zamanı ətraf mühиtin
mühafizəsi üzrə tədbirlərin planlaşdırılması və aparılmasına nəzarəti ятраф мцщитин
mühafizəsi və təbiйətdən səmərəli istifadə цзря cavabdeh шяхс, yuxarı təşkilatların
şöbələri, vəzifəli şəxsləri və ya xidmətləri həyata keçirməlidir.
11.3.9 Qazвурма aqreqatlarının (QA) soyudulması, antiфриз məhlullarının
hazırlanması, avadanlığın yuyulması, щямчинин, qazanxanaların, istilik şəbəkələrinin,
təsəрrüfat-içməli su ehtiyaъынын юдянилмяси цчцн nəzərdə tutulan suyun həcmi qaz
sənayesində sudan istifadə üzrə normativlərя мцвафиг, sahə medodikası иля hesablanmış
göstəricilərə uyğun olmalıdır. Müəсsisədə sudan istifadənin istiqamətləri üzrə (texnoloji,
köməkчi və təsərüfat-iчməli su ehtiyaъları üçün və s.) cari fərdi balans normaları
hesablanmalı və müəсsisənin rəhbəri tərəfindən təsдiq olunmalıdır.
11.3.10 Йerüstü və yeraltı suların təmizliyi сuların mühafizəsi üzrə tədbirləriн
щяйата кечирилмяси иля təmin olunur. Бу тядбирлярин işləniб щазырланмасы zamanı
suyun keyfiyyətinin qorunması problemlərinin bütün aspektləri nəzərə alınmalıdır, иlk
növbədə, sularlın keyfiyyətinin normallaşdırılması, maddələrin normalaşdırılmış
вязиййятдя suya axıdılması, təsəрrüfat fəaliyyətinin müxtəlif növlərinin nizama salınması
o, cümlədən, qızdırılmış suların axıdılması məsələləri nəzərə alınmalıdır.
11.3.11 Suların mühafizəsi tədbirlərinə aşağыdakılar daxildir:
- чиркаб suların təmizlənməsi sisteminin işlənилməsi və təmizləyici qurğuların
tikintisi;
- чиркаб suların su obyektlərinə buraxılması (həмin yerlərin seçilməsi, yerüstü
suların mühafizəsи Гaydaları ilə tənzimlənir);
-чirklənmiş istehsalat sahələrində torpaqдан bəndлярин тикилмяси və digər
izolyasiya işlərinin aparılması (xüsusi иlə, su obyektlərinin yaxınlığında yerləşən
ərazilərdə).
124
 Bənd тикilmiş ərazilərdə yağış sularının axıdılması və sonradan təmizlənməsi üçün
ötürücü kanallar tikilməlidir. Su дашгынлары мювсцмцндя дашмaların qarşısını almaq
üçün şlam-atгы (шламоотвалы) yerlərинин, bioloji gölməçələr və suvarılan torпагların
ətrafına torpaq bəndlər çəkilməlidir. Çirkləndirici maddələrin toрpaq suları ilə su
obyektlərinə axması təhlükəsi yarandığı halda şlam-atгы (шламоотвалы) yerlərи və
бioloji gölməçələr üçün beton tutumlar tikilməlidir.
11.3.12 Чиркаб sularda çirkləndirici maddələrin miqdarının azaldılınmasını təmin
etmək üçün həmin suların keyfiyyət göstəricilərinin yaxşılaşdırılması istıqamərində
тядбирляр görulməlidir. Konkret olaraq, чиркаб suların təmizlənmə dərəcəsi
yüksəldilмялиdir. Bu тядбирляря aşağыdakılar aiddir:
- иstehsalatda sudan istifadənin mümkün qədər azaldılması: susuz və sudan az istifadə
edən texnologiyaların tətbiqи, müəsissə və sexlərdə su təchizatı sistemlərinin qidalanması
üçün təmizlənmiş təsərüfat-məişət axıntı sularından istifadə edilməsi, istehsalat чиркаб
sularının təkrar istifadəsi, qapalı su təchizatı sisteminin tətbiqi;
- сu obyektlərinə çirkləndirici maddələrin axıdılmasını minimuma endirən az
tuлlantılı, tuлlantısız, vəsaitə qənaətcil texnologiyaların tətbiq edilməsi;
- йağıntı sularının тямизлянмяси üçün nəzərdə tutulan йаьыш kanalizasiya
sistemlərinin, мейданчаларынын lazımi qaydaya salınması;
- чиркаб suların lokal təmizlənməsi sisteminin quraşdırılması;
-аxıntı sularının bioloji təmizlənməsi qurğularında ehtiyйat havavuran aqreqatların
quraşdırılması;
-кompressor stansiyalarında axıntı sularının təmizlənməsində təkmiлləşdirilmiş
biotexnoloжи цсулдан istifadə етмякля, müasir qurğuların quraşdırılması;
- йыьма тutumlardan zəhərli kаmpоnentlərin sızmasına вя daşıb tökülməsinə yol
verməməli;
- чиркаб suların uducu quyulara vurulması üzrə etibarlı sxemlərin işlənib
hazırlanması.
11.3.13 Müəсsisə ərazisinin və qurğularının su basmadan qorunması СНиП 2.06.15-
85 сянядинин tələbləri нязяря алынмагла işlənib hazırlanmыш kompleks mühəndis-
техники tədbirləri юзцня дахил етмялидир. Bu tədbiрlərə aiddir:
- иstismarda olan obyektin su basma ehtimalının proqnozлашдырылмасы;
-йeraltı və yerüstü su hövzələri rejiminin izlənилməsi üçün optimal müşahidələr
sisteminin işlənilməsi və həyata keçirilməsi;
- сu təchиzatı və suötürücü sistemlərin, eyni zamanda yeraltı suların səviyyəsinə təsir
göstərə bilən digər mühəndis qurğularınын texniki vəziyyətinə nəzarət olunması,
sızmaların qarşısını almaq üçün vaxtında bu qurьuların təmirinin həyata keçirilməsi;
- сu basmaların qarşısını almaq üçün qoruyucu tədbirlərin işlənib hazırlanması və
həyata keçirilməsi;
- гəza halları üçün tədbirlər proqramının işlənib hazırlanması;
- тəbii geoложи şəraitin saxlanılması üçün nəzarətin həyata keçirilməsi.

11.4 Torpağın mühafizəsi

11.4.1 Мagistral qaz kəmərlərinin istismarı zamanı torpaq neft məhsulları,

minerallaşmış lay suları, istehsalat чиркаб suları, metanol, şlam вя dиgər istehsalat
tutllantıları ilə çirkləndirilir.
125
 Torpaqların çirklənmə dərəcəsinin meйyarı oрада olan zərərli maddələrin yol verilən
qatылıq həddiни ашмасыдыр.
11.4.2 Müəсsisənin təbiйətiн mühafizə xidməti müvəqqəti və daimi istifadəyə
verilmiş torpaqların ekoloji vəziyyətinə nəzarəti həyata keçirir.
Nəzarətin əsas məqsədi aşağыdakılardıр:
-чirkləndirilmiş toрpaqların aşkar olunması və onların kimyəvi maдdələrlə
çirklənməsi dərəcəsiniн müəyyən edilməsi;
- мünbitliyi itmiş torpaqların aşkar olunması və onların deqradasiya göstəricilяrinin
мцяййян edilməsi;
- мünbitliyi itmiş torpaqların rekultivasiyası üzrə tövsiyələrin işlənib hazırlanması.
11.4.3 Yoxlamanın rejimi müəsсisənin mühəndis-ekoloгу tərəfindən, torpağa təsir
göstərəн texnoloji əməliyyatların aparılması tezliyindən asılı olaraq müəyyən edilir.
11.4.4 Torpaqların mühafizəsi üzrə tədbirlərə aşağыdakılar aiddir:
- бoru kəmərlərinin çəkilməsi üçün torpaq sahələri АзДТН 2.9-1 «Магистрал бору
кямярляри цчцн торпаг айрылмасы нормалары»-на müvafiq ayrılmalıdır.
- гaz kəmərlərinin trası (istiqaməti) boyu erroziyaya qarşı qurğularын tikilməсi
rekultivasiya olunmuş torpaqlar yaşıлlaşdırılmalı, torpaq şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün
fito-, aqro- və mədəni-texniki meliorasiya tədbirləriнин həyata keçirilməлидир;
- тoрpaqların çirklənməsi ilə əlaqəli işlər görülərkən toрpağın münbit qatı çıxarılaraq,
ГОСТ 17.5.3.06-85; ГОСТ 17.5.3.05-84; ГОСТ 17.4.2.02-83 və digər ГОСТ-ların
tələblərinə müvafiq müvəqqəti saxlanılma yerlərinə daşınmaлыдыр;
- karbohidrogenlərlə çirkləndirilmiş torpaqların səthinin təmizlənməsi və
planlaşdırılmasına PD3 9-0147103-365-86; PD 39-0147098-015-90 müvafiq effektiv
(səmərəli) kimyəvi vasitələr tətbiq edilməлидир;
- torpaqlarıн fiziki-kimyəvi və bioloji xassələri ГОСТ 17.4.1.03-84; ГОСТ 17.4.4.02-
84; ГОСТ 17.4.1.02-83; ГОСТ 17.4.3.01-83; PD 39-0147103-365-86 tələblərinə müvafiq
yoxlanılmaлыдыр;
- çirkləndirilmiş torpaqların (texniki və bioloji) rekultivasiyaсы BCH 179-85, ГОСТ
17.5.1.03-86; PD 39-0147103-365-86 tələblərinə müvafiq həyata keçirilməlidir;
- karbohidrogenlərlə çirkləndirilmiş istehsalat чиркаб сularının yığılması və
saxlanılması üçün mühəndis sistemləri yaradılmaлыдыр.
11.4.5 Гəza nəticəsində yüksək mиneraлlığa malik və ya tərkibində zəhərli
kаmpоnеntlяr olan suların, kimyəvi reagentlərin sızmaları torpağın, yeraltı suların
çirkləndirilməsinə сябяб олубса, dərhal çirkləndirmə mənbəyinin lokalizə və ləğv
edilməsi üçün tədbirlər görülməli, baş vermiş hadisə və onun aradan qaldırılması üzrə
görülən tədbirlər barədə müvafiq dövlət orqanları xəbяrdar edilməlidir.
11.4.6 Yerüstü su hövzələrinə quyulardan дузлу (mиnerallaşmış) suların, yüksək
duzluluг гатылыьы олан istehsalat sularının, qatыlığı yol verilən həddи ашан zəhərli
maddələrlə çirklənmiş suların axıdılması qadağandır.
Su hövzələrinə axıdılması qadağan edilən sular xüsusi təchiz olunmuş anbarlarda,
yığıcılarda saxlanılmalıdır. Bu yerlərin dibi və йанлаrı müvafiq гайдада izolyasiya
olunmalıdır.

11.5 Ətraf mühitin istehsalat və məişət tullantılarından mühafizəsi

126
 11.5.1 Magistral qaz kəmərlərinin обйектляринин istismarы proсsesiндя istehsalat
və məişət tullantıları əmələ gəlir.
İstehsalat tulлantılarına aiddir:
- иstehsalat proсsesi zamanı əmələ gəlmiş və öz istehlak xassələrини bütöv və ya
qismən itirmiş xammal qalıqları, materiallar, yaрımfabrikatlar;
- сu, mexaniki qarыşıqlar və üzvi kаmpоnentlərля çirklənmiş işlənmiş motor yağları;
- гuyuların qazılması proсsesində əmələ gəlmiş şlam;
- lay suлары, qaz və su kondensatı;
- моtor yağları və benzin fraksiyalarının saxlanылdığı чянлярин təmizlənməsi
nəticəsində əmələ gələn şlam;
- бioloji təmizləmə qurğularından ötürülən изафи aktiv лил (tərkibində aerоб
bakteryalar və sadə mikroorqanizmlər olan amorf suspenziya);
- кanalizasiya təmizləyici qurğularından axıntı sularının qalıqları;
- тikinti tullantıları və metal qırıntıları;
Məişət və koмmunal tullantılara aiddir:
- яhalisi seyrək olan yerlərin sakinləri və növbəli sistemlə işləyən qəsəbələrin
istismar heyəti tərəfindən tullanılan əşyalar, gündəlik utiliзаsiyaya məruz qalmayan
bərk tullantılar və digər maddələr;
- фiziki və mənəvi cəhəтdən yararsız hala düşmüş və oz keyфiyyətlərini itirmiş
maşın və avadanlıqlar.
11.5.2 İnsan sağlamlığıна və ətraф mühitя təhlükəliliк dərəcəsinə görə müəсsisə
istehsalat tullantıları Ы, ЫЫ,ЫЫЫ və ЫВ təhlükəliliк sinfinə, məişət tullantıları isə ЫВ
və 0 təhlükəliliк sinfinə aiddir.
Müəsсisədə olan bütün istehsalat tulлantılarının mövcуdluğuнун, əmələ gəlməsiнин,
istifadəsiнин və yerləşdirilməsinin qeydiyyatı aparılmalıdır.
11.5.3 МГК обйектинин ятраф мцщитин mühafizəси xidməti bilavasitə aşağыdakı
tədbirlərin həyata keçirilməsində işтirak edir:
- тullantıların azaldılmasına yönəlдилmiş işlər;
- аz və tam tullantısız texnoloэиyaların tətbiq edilməsi.
11.5.4 Müəсsisənin məişət və istehsalat tullantıları ləğv olunmalıdır, yəni utilizasiya
olunmalı, zərərсизləşdirilməli, мцвафиг йерляря yığılmalı və ya basдырılmalıdır.
Tullantıların ləьv olunması normativ sənədlərə, istehsalат və məişət tullantılarıнын
муасир utilizasiya texnologiyaları вя цсулларына uyğun, onların sənaye meydançalarında
yığılmasına və atmosfer havasının, yeraltı sularын və yerin təkinin чirklənməsinə yol
verмямяк шярти иля апарылмалыдыр.
11.5.5 МГК обйектинин ятраф мцщитин mühafizəси xidməti tullantıların
növüндян və həcmindən asılı olaraq, онларын ləvğ edilməsi üçün optimal цсуллар
müəyyən eтməlidir:
- yığılмыш вя gələcəkdə нягл цчцн вя диэяр мцяссисялярдя емала йаралы олан
tullantıların səmərəli istifadəsi:
- тullantıların yandırılması üçün qurğunun seçilməsi;
-аnbarlarda və şlamyığıъы гурьуларда tullantıların saxlanılması üçün eлə şərait
yaradılmaлыдыр ki, eкstрeмal hallarda belə çirkləndirici maddələrin hidro- və литosferə
düşməsi istisna olunsun;
- тuлlantıların növündən asılы olaraq, onların müvafiq полигонларда yığılması,
zərərsizləşdiriməsi və basdırılması.
127
 11.5.6 Tuлlantıların zərərsizləşdirilməsi və utilizasiyaсы цчün az istehsal gücünə
malik olan tuлlantıların тermiki емалы üzrə blok qurğularından istifadə edilməsi tövsiyə
olunur.
Зavod şəraitində hazırlanmış ayrı-ayrı hissələrdən ibarət олан бlok qurğuları bərk
istehsalat və məişət tullantılarının, o cümlədən, чиркаб suların чюкцнтцляринин
yandırılması üçün nəzərdə tutulur. Блок qurğuлары yanma məhsullarının təmizlənməsi və
zərərсизləşdirilməsi sistemi ilə təchiz olunмалыдыр.

11.6 Zərərli istehsalat amillərindən mühafizə (səs-küy)

11.6.1 Yüksək gücə malik qazvurucu aqreqatlar, nasoslar, kompressorlar, dizel

qurğuları, daxilи yanma mühərrikləri, sepаratorlar, elektrik mühərriklərи və digəр
texnoloji avadanlıqlar işləyərkən ГОСТ 12.1.003-83 müəyyən olunmuş йол вериля билян
hədдi aşaн səs-küy yaraдырлар.
11.6.2 Səs-кцйцн yüksək səviyyəsi digər zərərli istehsalат амилляри (havanın
yüksək temperatуru, титряйиш, infrasяs) иля бирликдя qaz nəql edən müəсsisələrin
işçilərinin eşiтmə qabilиyyətinin азалмасына, ürəк-damar, синир sistemlərinin
фяалиййятинин pozulmasına səbəb olur. Səs-küyцн тясири иля баьлы sinir sisteminin
фяалиййятинин pozulmaсы, əsasən бу истещсалат обйектляринин йахынлыьында
yerləşən yaşayış məntəqələrinин sakinlərинdə дя müşahidə olunur, йaxınlıqda olan
heyvanlar və quşlar öz yaşayış yerlərini tərk edirlər.
11.6.3 МГК обйектляринdə səs-кцйцн, титряйишин və digər зярярли истещсалат
амилляринин сявиййясиня daimи nəzarət aparılmалыдыр.
Səs-küy üzrə sanitar-mühafizə zonalarının ölçülərinin təyin еdilməsi, акустик
mуaйyinələr və səs-küyün azaldılması üzrə tədbirlərин ишляниб щазырланмасы elmi
tədqiqat müəssисяlərinin işçiləri tərəfindən aparılмалыдыr.
11.6.4 МГК обйектинин ятраф мцщитин mühafizəси xidməti сяс-кцйцн
азалдылмасы цзря тядбирлярин ишляниб щазырланмасында билаваситя иштирак
етмялидир. Бу тядбирляря аиддир:
- ашаьы сяс-кцй сявиййяли texnologiyaların tətbiqi;
- аvadanlıгларын səs izolyasiyası;
- сəsboğucuların, səsдян мцщафизя ekranlarınын və kabinаlarыn quraşdırılması;
- бoruların səs-boğucu mastika ilə емалы;
-сanitar mühafizə zonasının xaricində yerləşən yaşayış məntəqələrinин
йахынлыьында səs-küyün səviyyəsinə nəzarətin təşkili;
-йeni tikilən qurğu və биналар üçün arxıtektуr-planlaşdırma tədbirlərinин görülməsi:
səs-küyə malik olan aqreqatların yaşayış məntəqələrinя йан тяряфи istiqamətində
quraşdırılması;
- сəs-küyün йайылмасы исигамятиндя тядбирляр эюрмяк: hündürlüyü 3-12 m
оlan, цстцндя mühafizəedici akustik ekran quraşdırılmış və koлlar əkilmiş toрpaq
бяндлярин чякилмяси, reylefин щцндцр hissələrində meşə mühafizə zolaьıнын
salынмасы.

11.7 Texniki sənədləşmə

11.7.1 Müяссисянин ekoloji fəaliyyətini müəyyən edən sənədlər aşağыdakılardıр:

128
 - мüəсsisənin еkoloji pasportu;
-мüəсsisə üçün атмосферя бурахылан tullanтыларын yol verilən həddлини
мцяййян едян normativ-техники сянядлярин сийащысы;
- истещсалат чиркаб сулары иля су обйектляриня атылан зярярли маддялярин
yol verilən hədлярини мцяййян едян normativlərin сийащысы;
- тullantıların утилизасийасына даир sənədlər.
- tullantıların yerləşdirilməsиnə, çirkləndirici maddələrin atılmasına мüvaviq dövlət
orqanları tərəfindən verilən icazələr;
- stasionar mənbələrin və onların xüsusiyyətlərinin qeydiyyatı, atmosfer havasının
mühafizəsi üzrə tədbirlərin эюрцлмяси, qaz-təmizləmə və toz uducu qurğularыnыn
qeydiyyat журналлары, müvafiq dövlət orqanları tərəfindən təsдiq olunmuş форма цзря
долдурулан zərərli tullantılar, istifadə üçün götürülən və axıdılan suların keyfiyyətинин
гейдиййаты журналы, tullantıların yerləşdirilıməsi və saxlanılması, torpaqların istifadəsi
üzrə jurnallar;
- яtraf mühitin mühafizəsi üzrə, sadalanan bölmələr daxil olmaqla, tədbirlər planı
(hava, su, torpaq, tullantılar, səs-küy və s.).
- гəbul olunmuş qaydada doldurulan statistika və ətraf mühitin mühafizə oraqnlarına
təqdim olunan statistiк hesabatlar:
 atmosfer havasının mühafizəsi üzrə hesabat;
 suyun istifadəsi üzrə hesabat;
 məişət və zərərli istesalат tullantılarınын saxlanılması, istifadəsi və
yerləşdirilməsi haqгынda məlumat;
 torpağın rekultivasiyası, müнbit təbəqəsinin istifadəsi barədə hesabat;
 сu-mühafizə obyektlərinin tikintisi və çirkləndirilmiş suların axıdılmasınin
dayandırılması haqqında hesabat;
 тəbiйətin mühafizəsinə sərf olunan cari xərclər.

Бюлмя ХЫЫ. Истещсалат санитарийасы

12.1 Цмуми тялябляр

12.1.1 Ətraf mühitə çirkləndirici təsir göstərən MQK-nin obyektlərində hava mühiti
insanların sağlamlığının və ятраф мцщитин мцщафизяси haqqqında mövcud
qanunvericiliyə uyğun olmalıdır.
12.1.2 Yaşayış yerlərinin yaxınlığında MQK obyektləri üçün sanitar-mühafizə
zonaлары Азярбайъан Respublikaсында qüvvədə olan təhlükəsizlik norma вя
гайдаларын tələblərinə müvafiq təyin eдилмялидир.
12.1.3 Yaşayış ərazisi ilə istehsalat obyekti arasındakı sanitar-mühafizə zonasında
zərərlilik dərəcəsi, bu obyektin zərərlilik dərəcəsindən kiçik olan digər obyektin
yerləşdirilməsinə o şərtlə иъазя verilir ki, yaşayış rayonu ilə yerləşdirilən obyekt arasında
da sanitar-mühafizə zonası saxlanılsın. Санитар-мцщафизя зонасынын яразиси
абадлашдырылмалы вя йашыллашдырылмалыдыр.
12.1.4 Sanitar-mühafizə zonası sərhədлярində atmosferin yerüstü qatında havanın
çirklənmə səviyyəsi həmin obyektin texnoloji proсsesinin hər bir zərərli амили üzrə
yaşayış sahəsi üçün YVBAH-и aşmamalıdır.

129
 12.1.5 Yaşayış məntəqələrində sanitar-mühafizə zonasının sərhədлярində istehsalat
səs-küyünün səviyyəsi Азярбайъан Respublikaсында qüvvədə olan normativ-техники
сянядлярин тялябляриня əsasən 45 dBA aşmamalıdır.
12.1.6 Yerli şəraitə, layihəyə, qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərə və torpaq
haqqında qanunvericiliyə əsasən, hər bir konkret hal üçün sənaye tullantılarıнын, çirkab
sularıн və digər tullantıların istifadə edilməsi sistemi yaraдылмалыдыр.
12.1.7 MQK obyektlərinin istehsalat binalarının layihələri Азярбайъан
Respublikaсында qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərin tələblərinə cavab verməlidir.
12.1.8 Yüksək сявиййяли zərərlи истещсалат амилляри олан şəraitdə işləyən
fəhlələrin işinin təşkili, istirahəti və əmək rejimi АР Əmək Məcəlləsinə əsasən, sənaye
müəssisələriнин fəhlələrinin нцмуняви, növbə daxili вя əmək istirahəti rеjiminə uyğun
olmalıdır.
12.1.9 İşə başlamazdan əvvəl işçi öz yerini görüləcək iş üçün təyin edilmiş
avadanlığın, alətлярin sazlığını, materialları, FMV və KMV-ləri yoxlamalıdır. Əgər
nazaslıq aşkar edilərsə onları aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görlməlidir.
12.1.10 Keçidляр, çıxışлар, pilləkən meydançaларı, dəhlizляр, ehtiyat çıxışлары və
qəza anbarları əşyaларла, material və avadanlıqlarla tutулмамалыдыр. Pilləkənlərin
altında anbarların, emalataxanaların yerləşдирилməsinə icazə verilmir. Ehtiyat
avadanlıqlar, мateriallar və digər qiymətli avadanlıqlar anbarlarda, xüsusi ayrılmış yerlərə
сахланылmalıdır.
12.1.11 Otaqların qapıları çıxışa tərəf açılmalıdır.
12.1.12 Sərt iqlimi olan yerlərdə оtaqların girişində kip örtülən və kilidlənən qapılar,
həmçinin otaqlarda istiliyi qoruyan qoruyucu divarlar və qurğular olmalıdır.
12.1.13 İstehsalat və məişət binalarının, əsas və köməkçi sexlərin və xidmətlərin
ərazisində təmizliyə və səliqəyə riayət eдилмялидир.
Йеря даьылмыш yanar mаддяляр vaxtında yığышдырылмалыдыр. Йanar
mаддяляр даьылмыш ərazi чirklənmiş torpaqdan təmizləнмяли, su ilə yuйулмалы və
цзяриня təmiz torpaq tökцлмялидир. Döşəməni, kanalları, qurьулары асан алышан
маддялярля təmizləmək qəti qadağandır.
12.1.14 Pəncərələr və няфясликляр ращат açılıb-bağlanmaq üçün мцвафиг
qurğularla təchiz olunmalıdır. İstehsalat otaqlarının fənərləri məsafədən idarə olunan
avadanlıqlarla və ya xidmət pilləkənləri ilə təchiz olunmalıdır.
12.1.15 Obyektin ərazisində və istehsalat otaqlarında səs-küyün səviyyəсi və
Азярбайъан Respublikaсында qüvvədə olan ГОСТ 27296, ГОСТ 27679, ГОСТ 28100,
СНиП ЫЫ -12 normativ- texniki sənədlərин тялябляриня uyğun olmalıdır.
12.1.16 MQK obyektlərində quraşdırılan texnoloji avadanlıqlar öz xassələrinə görə
Азярбайъан Respublikaсында qüvvədə olan CH-245 və digər müvafiq qaydada təsdiq
edilmiş sanitar normaların tələblərinə cavab verməlidir.
12.1.17 İstehsalat binalarında boru kəmərləri, cihazlar elə yerləşdirilməlidir ki,
onların təmiri, онлара nəzarətин və xidmətin təhlükəsizliyi təmin olunsun.
12.1.18 Səsin səviyyəsi 85 dBA-dan yüksək olan ərazilər təhlükəsizlik nişanları ilə
işarələnməlidir. Həmin ərazidə işləyən адамлар müdiriyyət tərəfindən FMV ilə təchiz
edilməlidirlər. FMV-lərи Азярбайъан Respublikaсында qüvvədə olan normativ-texniki
sənədlərə uyğun seçilməlidir. Сəsin səviyyəsi 135dBA-dan yüksək olan ərazidə щятта
qısa müddət ərzində olmaq qəti qadağandır.

130
 12.1.19 MQK obyektlərinin istismara qəbulundan əvvəl, işə salma və sazlama
proсsesində quraşdırılan avadanlıqların səs-кцй xüsusiyyətləriня və sənaye
meydançalarının ərazisində, tikinti üçün ayrılmış ərazinin hüdudlarında səs-кцйцн
səviyyəsinə nəzarət etmək lazımdır. Əgər ölçmə zamanı iş yerlərində və texnoloji
avadanlıqlara xidmət zonasında səs təzyiqinin səviyyəsiнин qüvvədə olan normativ
texniki sənədlərин tələblərинdən yüksək olduгда, tikinti layihəsi ekspertizaдан
кечириллмяли, tikinti və ya layihə idarəsinə, istehsalçı zavoda reklamasiya
göndərилмялидир.
12.1.20 İş yerlərində və avadanlıqlarда səs-кцй сявиййясинин ölçmə üsulları
qüvvədə olan standartlara уйьун апарылмалыдыр.
12.1.21 Əgər iş yerlərində və texnoloji avadanlıqlara xidmət sahəsində səs-кцйцн
səviyyəsi qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərдя мцяййян олунан нормадан
йцксякдирся, qüvvədə olan tikinti normativlərində göstərilən şərtə uyğun олраг, səs-
кцйцн сявиййясинин azalдылмасы цзря tədbirlər görцлмялидир.
12.1.22 Texnoloji avadanlıqların, ventilyasiya sistemлярinin əsaslı təmiri və yenidən
qurulmasından sonra istehsalat binalarında səs-кцйцн səviyyəsinə nəzarət едилмялидир.
12.1.23 Yüksək səs-küylü iş şəraiti olan KS və QPS-də işçi heyət, eşitmə
qabiliyyətiniн yoxlaнылмасы üçün, dövri олараг tibbi və audiometrik yoxlamadan
keçməlidir.
12.1.24 İşçinin əlinə ötürülən ümumi texnoloji və nəqliyyat титряйишинин
səviyyəsi qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərdə göstərilən YVBS-dən artıq
olmamalıdır.
12.1.25 İş şəraitində титряйишдян мцщафизя aşağıdakı тядбирлярля təmin
edilməlidir:
- титряйишдян мцщафизя олунмуш avadanlıглар və alətляр tətbiq etmək;
- işçilərə титряйишин təsirini azaltmaq üçün титряйишдян mühafizə vasitələri
tətbiq eтмяк;
- texniki-təşkilatи tədbirləri (istismar şəraitində maşın və mexanizmləri qüvvədə olan
NTS-də nəzərdə tutulan texniki səviyyədə saxlamaq;
- ишляйянляря титряйишин тясирини тянзимляйян иш режимини тятбиг етмяк;
-титряйишин бурахыла билян сявиййядян чох олдуьу иш йерляриндян
ишчилярин чыхарылмасы) тядбиг етмяк.
12.1.26 Səsин təzyiqi və титряйишин səviyyəsi yoxlaнылмалы, alınan məmulatlar
iş şəraitinin vəziyyəti haqqında sanitar-texniki pasportдa qeyd едилмялидир.
12.1.27 Истещсалат биналарынын иш сащяляриндя зярярли газларын вя
бухарларын щавада мигдары ЙВБГЩ-ни ашмамалыдыр.
12.1.28 İstehsalat binasına zərərli maddələrin daxil olmasının və işçi sahədə
yayılmasının qarşısını almaq üçün obyektləri səmərəli yerləşdirmək, istehsalat proсsesini
təşkil etmək lazımdır (kipləşdirmə, istilik izoləsi, üfürülmə xəttini binadan çıxarmaq).
12.1.29 İstehsalat binaları hava dəyişən qurğulara тяъщиз olунmalıdır .
12.1.30 Binalarda təbii işıqlanдырылmadan сямяряли istifadə edilməlidir. Pənъərələr
şüşələnməli və təmiz сахланылмалыдыр.
12.1.31 Əgər obyektlərdə zərəri yol verilə bilən sanitar normalardan çox olan zərərli
istehsalat mənbəyi hesab edilən avadanlıqlar мювъуддурса, həmin yerlərdə işçilərə zərərli
təsirи yol verilə bilən normaya гядяр azaldan KMV-lərи quraşdırılmalıdır.

131
 12.1.32 Ямяк шяраитинин йахшылашдырылмасы вя зярярли истещсалат
амилляринин тясиринин азалдылмасы паспорт тяртиб едилдикдя ашкар олунмалы,
ямяк шяраитинин вя ямяйин мцщафизясинин йахшылашдырылмасы санитар-
саьламлыг тядбирляринин Комплекс планынын уйьун бюлмяляриня дахил
едилмялидир.
12.1.33 Санитар-мяишят отаглары щяр эцн тямизлянмяли, щавасы
дяйишдирилмялидир. Асылган, душхана вя диэяр санитар-мяишят отаглары даим
дезинфексийа олунмалыдыр.

12.2 Sənaye-sanitarийа labоratoriyası

12.2.1 Qazın nəqli müəсsisələrində sənaye-sanitarийа labоrаtoriyaları təşkil

olunмалыдыр. Həmin labоratoriyaların funksiyaları, təchizatı və işçi heyyəti müvafiq
qaydada təsдiq edilmiş əsasnaməyə uyğun, rəhbərliyin əmri иля təyin olunur.
12.2.2 Labоratoriyanın istifadə etdiyi ямяк şəraitinin yoxlanılması üsulları,
Dövlətlərarası standartlara və qüvvədə olan digər норматив-техники сянядляря uyğun
апарылмалыдыр.
12.2.3 Labоratoriya əməyin sanitar-gigиyenik şəraitini, ətraf mühиtиn qorunmasını
öyrənmək, işləyənlərə, əhaliyə, ətraf mühиtə istehsalatın zərərli və təhlükəli təsirинин
normallaşdırılması və арадан галдырылмасы цзря rəy vermək üçün təşkil edilir.
12.2.4 Labоratoriya obyektlərя, sənaye meydançalarıна, binaların işчи зоналарынын
havaсыnın tərkibindəki zərərli maddələrə, həmçinin sanitar-mühafizə zonasında səs-
кцйцн, титряйишин, işıqlandırmaнын səviyyəsiня, çirkab sularıн və təmizləyici
qurğularын, torpağın və su hovuzlarının təmizliyinə planlı və qəza nəzarətini щяйата
кечирир.
12.2.5 Labоratoriya əmək şəraitinin sanitar-texniki pasportlaşdırılmasını p
obyektlərin siyahısına uyğun yerinə yetиrir.
12.2.6 Labоrаtoriyanın вердийи nəticəyə əsasən müəсsisənin müdiriyyəti АР Əmək
Мəcəlləsinə müvafiq əmək şəraitinin təhlükəsizliyi və sağlamlaşdırılması üzrə tədbirləri
həyata keçirмялидир.

12.3 Metanolla işləyərkən təhlükəsizlik təлябляri

12.3.1 Metanol güclü təsirя малик mayedir. Метанолун кимйяви хассяляри 1-ъи
Ялавядя göstərilир.
12.3.2 Texnoloji obyektlərdə metanolun tətbiqinə aşağыdakı hallarda icаzə verilir:
- bərk hidrat tıxaclarının qarşısının alınması və ləğvi zamanı;
-YQА-ныn qaz quyularının quyudibi ərazisinin emalı zamanı;
-korroziya inqibиtоrunun tərkibində işlənилməsi zamanı.
12.3.2 Texniki layihəйя və ya texnoloji reqlamentə görə nəzərdə tutulmuş cihazlara,
avadanlıqlara metanol-zəhəri tətbiq etmək üçün müvafiq Dövlət Nəzarət orqanları ilə əlavə
razılığ olmalıdır.
12.3.3 Metanoldan istifadə bu Qaydalarын, müvafiq təsдiq edilmiş təlimatlarын və
mövcud qanunvericiliyin tələbləriня уйьун həyata keçirilməlidir.

132
 12.3.4 Бу sənədlərин əsasında müəssisə, yerli şəraitin xüsusiyyətlərinи нязяря
алмагла, daxili təлимат ишляйиб щазырламалыдыр. Бу təlimat müvafiq дövlət нəzarət
orqanları ilə razılaşdırılмалы вя müəssisə rəhbəri tərəfindən təsдиг едилмялидир.
12.3.5 Метанолун истифадясиня даир təlimat, «Азяригаз» İB üzrə əmrlə, metanol
almaq hüquqу olan, ФЩН-нин СИТЭ вя ДМГД Аэентлийи ilə razılaşdırıldıqdan sonra
щяваля edilə bilər.
12.3.6 Metanoldan istifadə zamanı işлярin təhlükəsiz təşkili, həmçinin Qaydaların bu
бюлмясинин тялябляриня риайят олунмасына nəzarət üзря məsuliyət müəssisənin və
bölmə rəhbərinin üzərinə düşür.
12.3.7 Müəssisədə metanolun saxlanılması, buraxılması, nəqli və tətbiqi zamanı
təhlükəsizliyiн təmin eдилмяси üçün əmrlə məsul şəxs təyin olunmalıdыr.
Мясул şəxs metanolla işləməyə cəlb olunan ишчиляри мцвафиг гайдада
təlimatlandırmalı və onlarıн tибbi müaйyinədən keçməлярinə nəzarət etməlidir.
Metanoлla апарылан işляр əmrlə təyin olunmuş məsul şəxsin rəhbərliyi ilə щяйата
кечирилмялидир.
12.3.8 Metanoлla апарылан işляр elə təşkil olunmaldır ki, işçilərin onunla bilаvasitə
тямасда olmasın.
12.3.9 Metanoldan səhvən istifadə etməmək üçün о, 1:1000 nisbətində odorant, 1:100
nisbətində ağ нeft və metanolda həll olunan tünd rəngli бойа иля qarışdırılmalıdır.
Метанола вурулан оdorantын iyi зяиф олдугда вя рянэи kifayət qədər tünd olmaдыгда
онун anbardan çıxarылмасы qadağandır.
12.3.10 Metanolun alıнması, buraxılması, nəqli, saxlanılması və tətbiqi ilə məşğul
olan ишчиляр metanolun xüsusiyyətləri вя тящлцкясиз истифадя гайдаларына даир
rübdə bir dəfədən az olmayaraq təlimatlandırılmalıdırлар.
12.3.11 Metanolun инсанын sağlamlıьы və həyatы üçün təhlükəli xüsusiyyətləri
барядя obyektin диэяр işçiləri də tanış olamalıdırлар вя бу барядя тяртиб олунмуш
сяняди имзаламалыдырлар.
12.3.12 Hava mühиtиnə nəzarət edən və metanolla işləyən ишчиляр, A növlü
süzgəcли əleйhqazла, rezin yaxalıqла, rezin çəkmələрля, rezin əlcəklərля вя диэяр FMV
иlя тямин олунмалыдырлар.
12.3.13 Metanolun etil spirti ilə birlikdə alınması, buraxılmaсı, nəqli, tətbiqi və
saxlanılması qadağandır.
12.3.14 Metanolun saxlanılması, нягл едилмяси üçün tətbiq olunan boru
kəmərляринi, çənляри, nasoслары, şlanqлары və с. vasitələri digər mayelər üçün istifadə
etmək qadağandır.
12.3.15 Metalonun daşıнması, tökülməsi və saxlanılması üçün çənlər, sisternlər,
metanol qurğuları qıfıllа bağlanıb plomбlanmalıdır. Onların üzərində yuyulmayan rənglə
чякилмиш kəllə вя kəsişmiş sцmüklər təsвir olunан təhlükəsizлик nişanı вурулмалы,
“Metanol! Zəhər!”, “Həyat üçün təhlükəlidir!”, “Qaz! “Partlayış təhlükəlidir!” yazıları
олан плакатлар асылмалыдыр.
12.3.16 Metanolun daşınması və saxlanılması zamanı gecə-gündüz hərbiləşdirilmiş
mühafizə təmin olunmalıdır.
12.3.17 Metanol kip (germetik) bağlanan çənlərдə daşынмалы və saxlaнылмалыдыр.
Bu çənlər hidravlik və тяняффцс клапанлары ilə təchiz olunmalı, anbarda və yaxud
hasarlanmış talvar altında, meydanчada yerləşdirilməlidir. Verиlmiş çən üçün təzyiqин yol

133
verilən həddini keçmək təhlükəsi olдугда, чян qoruyucu клапанла тяъщиз
олунмалыдыр.
12.3.18 Metanol-zəhəri onun istifadəsinя icazə sənədi olan müəssisənin
nümayəнdəsinə buraxıla bilər.
12.3.19 Metanolun daşınması, нягли заманы mühafizəsi və yük alanın anbarına
təhvil verilməsi zamanı yük alan müəssisə ilə dəmir yolu stansiyası arasında ялагяляр
aşağıda göstərilən sənədlər əsasında tənzimlənir:
-“Metanolun daşınmaсы, saxlanılmaсы вя tətbiqi Qaydaları”;
-“Yüklərin daşınması haqqında Dəmir Yol İdarəsinin Qaydaları”;
-“Dəmir yol nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin mühafizə qaydaları haqqında Təlmat”
(Dövlət Nəzarət orqanlarının rəyi və iradları nəzərə almaq şərti iə);
-“Metanolun saxlanылması вя tətbiqinin ümumi sanitar Qaydaları”.
12.3.20 Yuxarda göstərilən sənədlərə əsasən yük alan müəssisə ilə dəmir yolu
rəhbərliyi arasında müqavilə bağlanмалыдыр.
12.3.21 Həmin müqavilədə metanolun müəssisənin anbarынa tədarükünün
xüsusiyyətləri, onun miqdarı, tədarükün vaxtaşırlığı, yük boşaltma şərti, metanolun dəmir
yol sitansiyasına və müəssisənin anbarına verlməsi haqqında xəbərdarlıq qаydası nəzərə
alınmalıdır.
12.3.22 Metanol olan çənin dəmir yolundan və onun hərbi mühafizə heyətindən təhvil
alınması zamanı plomb yerində olmadıqda və ya zədələndikdə yük alan məsul şəxs dərhal
müəssisənin rəhbərliyini бу барядя xəbərdar etməli və müəyyən olunmuş qaydada akt
tərtib etməlidir.
12.3.23 Metanol-zəhər anbarının hərbiləşdirilmiş mühafizə heyətinə digər yükləri, o
cümlədən, ayrılmamış qatarın tərkibində metanol-zəhəri olan sisternləri qəbul edib
mühafizəси qadağandır.
12.3.24 Nəql olunan metanolun yol boyu вя boşaltma məntəqəsində alana təhvil
verilənə qədər mühafizəси цзря məsuliyyət dəmir yol idarəsinin üzərinə düşür.
Anbarın boşaltma məntəqəsində dəmir yolundan metanolu qəbul etdikdən sonra
bütün məsuliyyət yük alanын üzərinə düşür.
12.3.25 Metanol-zəhər nasosun köməyi və ya öz axını ilə kip şlanqlar və borular
vasitəsi ilə sisternlərdən tutumlara бошалдылмалыдыр. Metanolun tam süzülməsi üçün
boru maili quraşdırılмалыдыр. Metanolu çəndən açıq üsulla və ya sıfonla бошалтмаг
qadağandır.
12.3.26 Metanol sisterndən tam бошалдылдыгдан sonra систерн plomblanмалы və
su ilə yuyуlmaq üçün stansiyaya gətиrilмялидир. Бошалтма şlanqlarы щямчинин
yuyulмалыдыр. Bu zaman əmələ gələn çirkab suda olan metanolun miqdarı kanalizasiya
sistemiня ахыдылмаг üçün yol verilə билян щəddən çox olmamalıdır (мetanolun qalığına
görə 1:10-dan az olmayaraq). Метанолу чirkab sulарı torpağa tökmək qadağandır.
12.3.27 Metanol qurğusuna metanolu vurmazdan əvvəl onun qovşaqları, flans
birləşmələri, ventilləri, qoruyucu клапанлары, manоmetrləri йохланылмалыдыр.
Metanol qurğusunda ашкар олунмуш насазлыглар dərhal aradan qaldırılmalıdır.
12.3.28 Metanol qurğusunun çəniнин daşmaмаsı цчцн о, ehtiyyatla
doldurулмалыдыр. Metanol qurğunun çənindən qaz kəmərinə tam бошалдылмалыдыр.
Fasiləsiz işləyən metanol qurğuları istisna olmaqla, metanol qurğusuнун içиндя
metanolun saxlanılması qadağandır.

134
 12.3.29 Metanol бошалдылан zaman avtomobillərin mühərrikləri kiçik dövrələrlə
işləməlidir. Qığılcımsöndürəni və elektrik qidalandırıcısı nasaz olan avtomobillərin
istifadəsi qadağandır.
12.3.30 Səyyar çəndən metanol-zəhər бошалдылдыгдан sonra чян, бу əməliyyat
üзря təyin olunmuş məsul şəxs tərəfindən plomblanmalı və plomblanmış vəziyyətdə нягл
олунмалыдыр.
12.3.31 Metanolun qalıqlarının səyyar çəndən havaya üfürülməsi qadağandır.
12.3.32 Metanol qurğuları iki ildən bir hidravlik sınaqdan keçirilməli və istismar
zamanı “Тəzyiq altında işləyən tutumların təhlükəsiz istismarı və quraşdırılması
Qaydaları”nын тялябляриня əməl eтмякля, qaz kəmərlərinin 1-ci dərəcəli hissələri kimi
quraşdırılmaлıdır.
12.3.33 Tam boşaldıлдыqdan və kranları bağlandıqdan sonrа (гейри иşçi vəziyyətdə)
metanol qurğusu atmosfer təzyiqi altında qalmalıdır.
12.3.34 Qaz kəmərinə (quyuya) metanol верян qurğunun yerləşdiyi iş sahəsində
metanolun мигдары иşçi zonanın havasında YVBQH-di 5mg/m3 олмалыдыр.
12.3.35 Metanolun çənə oradan isə qaz kəməriня, stasionar və ya səyyar çənlərə
бошалдылмасы müəssisənin baş mühəndisiнин və ya dispetçerin sərяncamı ilə və təyin
edilmiş şəxsin xüsusi nəzarəti altında yerinə yetиrilмялидir. Sərяncam telefon xətti ilə
ötцrülə bilər, lakin bu halda dispetçerin xüsusi jurnalında metanolun miqdarı, doldurulma
üsulu və yeri, işin rəhbəri qeyd олуnmalıdır.
12.3.36 Metanol anbarında təсдiq olunmuş ъядвял üzrə, hava мцщитиня vaxtaşırı
nəzarət edilməlidir. İşçi zonanın havasında metanolun YVBQH-di 5mg/m 3 –дян йцксяк
олмамалыдыр.
12.3.37 Hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsi olmadan metanol anbarına girиш və orada
işлярин aparılması qadağandır.
12.3.38 Qaz kəmərinin xətti hissəsində, quyuların qarşısında, QPS üzərində
mərkəzləşdirilmiş və ya vaxtaşırı xidmət göstərən metanol anbarı чəpərlənməli,
təhlükəsizlik nişanları, plakat və хябярдаредиъи yazılarla təchiz olunmalı, daim mühafizə
олунмалы yaxud birbaşa anbarın yaxınlığında yerləşən xətti nəzarətçinin və ya QPS
operatorunun evinə ötцrülən mühafizə siqnalizasiyası ilə təchiz олунмалы dыr.
12.3.39 İçərisində metanol olan boru kəmərлярi və çənlər donarsa, onları fəaliyyətdə
olan sistemdən ayıraraq buxar və ya qaynar su ilə isitmək lazımdır.
12.3.40 Metanoл MQK-nın хятти hissəsinə və YQА quyularına staсionaр və ya
səyyar metanol qurğularının köməyi ilə doldurulмалыдыр.
12.3.41 Metanolu qaz kəmərinə (quyuya) tökdükdən sonra səyyar çən (иstifadə
edilməyən metanol qalıqları ilə birlikdə) plomblanmalı və akt üzrə anbara təhvil verilənə
kimi mühafizə edilməlidir.
12.3.42 Metanol boru kəmərlərinin qurаşdırılması və istismarı zamanı мцвафиг
təlimatların tələbləri yerinə yetrilməlidir. Metanolun təkrar emalы (regenerasiya) qurğuları
xüsusi təlimat üzrə istismar olunmalıdır.

12.4 Civə ilə işляйян заман təhlükəsizlik tədbirləri

12.4.1 Civə ilə işləyərkən müvаfiq qaydada təsдiq edilmiş Təlimatın və qüvvədə olan
normativ –texniki sənədlərin тялябlərinə əməl олунмалыдыр.

135
 12.4.2 Azərbaycan Respublikasında qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən, civə ilə
işləməyə buraxılan şəxslər ilkin вя vaxtaşırı тибби müayinədən keçməli, təhlükəsizлик
təдбирлярини bilməli, civə və onun birləşmələri ilə iş zamanı şəxsi gigиyena
тялябляриня риайят етмяли və bilik yoxlaмasından keçməlidirляр. Vaxtaşırı (ildə bir-iki
dəfə) onlarla civəдян zəhərlənməyə qarşı profilaktik tədbirlər üzrə seminarlar
keçirilməlidir.
12.4.3 Civə ilə işləyənlərə onu ələ götürmək, həmçinin ağız vasitəsi ilə havanı soraraq
yaxud üfürərək cihazlarda sünü təzyiq fərqi yaraтmaг qadağandır.
12.4.4 Üstü açыq halda civəni isitmək, yumaq və distillə etmək гадаьандыр,
həmçinin civə axması ehtimalı olan cihazların tətbiqi üzrə işlər диэяр otaqlardan izolə
olunmuş ayrıcа otaqda aparılmalıdır.
12.4.5 Civə cihazları ilə iş aparılan otaqlarda iki həftədə bir dəfədən az olmayaraq
havaнын tərkibində ъивяни müəyyən etmək üçün, отаьын щава нцмунясинин analizи
апарылmalıdır (indikatorун köməyi ilə). Отаьын щавасында ъivənin нормадан йухары
qatыlığı ашкар олундугда (0,01 mq/m3-dən yuxarı) otaг civə tullantılarından мцвафиг
цсулларла тямизлянмялидир.
12.4.6 Civə cihazlarının yoxlanılması, seçilib ayrılması və təmiri üçün ayrılan
otaqlarda civə qлиserin qatının altında, qalın divarlı, tutumu 0,001 m 3-dan чох olmayan
kip tıxaclı şüşə qablarda və rezin tıxaclı rezin kolbalarda saxlanılmalıdır.
12.4.7 Civəнин tətbiqi ilə iş aparılan otaqlarын divarları sеmentlə suvanмалы və təbii
əlif üzərində yağlı boya ilə rənglənмялидir; döşəmə viniлplasт ilə örtülмяли və
kənаrlardan 0,1m divara qalxaraq üzdən astara qatlanaraq bərkidilмялидir; döşəmə
civənin yığılması üçün mаиli олмалыдыр. Civənin çuxуra axması üçüн döşəmədən
чuxуra nov (axın) düzəldilмялидир. Tavanın və divarların tinləri dəyirmiləşdirilмялидир.
12.4.8 İş mebelи sadə qurуluşлu, səтhi hamar olmalı, mina qatlı boya və ya nitrolak
ilə rənglənməli, ayaqlar üstündə elə qurашдырылмалыдыр ki, döşəmədən 0,2m-dən az
olmayan hündürlükdə boş yer təmin olunsun.
12.4.9 Masalarıн və sorucu şkafların yanları hündür olmalı və civənin bir yerə
yığılması üçün dəliklər açılmalıdır. Civənin yığılması üçün dəlikлярin qıraqlarına
aşağıdan qurğu (çıxıntı) bərkidilмялидир. Çıxıntı daxildən və xaricdən malalanмалы və
rənglənмялидir. Çыxыntыnыn aşağı hissəsində axan civя вя qalın divarlı qabın
quraşdırılması üçün yer nəzərdə tutulmalıdır. Bu qabda (qəbuлedici) çıxıntının daxil
olduğu su qatı olmalıdır.
12.4.10 Civənin axdığı dəlik kauçuk tıxacla bağlаnmalı, qəbuledici qab hər gün
civədən azad edilməlidir.
12.4.11 Tərkibində civə olan aparatların kranları civənin ağırlığından açılmamaсы
цчцн xüsusi bəрkidilməlidir. Kaucuk borucuqların aparatlara birləşmələri etibarlı
bərkidilməlidir.
12.4.12 Otaqlar, sanitar vəziyyətdən asılı olaraq, vaxtaşırı, ayda bir dəfədən эеъ
olmayaraq tam təmizlənməlidir. Eyni zamanda, döşəmələr, divarlar və cihazların üstü
sabunlу su ilə yuyulmalı, 0,1%-li maнqan turşulu kaliumа qatı xlorid turşusu əlavə edяrək
silinməlidir (1x10-3 m3 məhlula 5x10-6m3).
12.4.13 Hər gün, işdən əvvəl və sonra otağın havası dəyişdirilməli, nəm üsuлla
döşəmə, masalar və mebel silinməlidir.
12.4.14 Civə kip (germetik) bağlanan polаd bалонларда saxlanılmalı və nəql
edilməlidir. Civə az miqdarda, 0,001 m3 -дан (1L) çox olmamaq şərti ilə, sorucu şkaflarda,
136
mina qatı ilə örtülmüş metal altlıq üzərində qoyulmuş галын диварлы və kip tıxaclы şüşə
qabларda saxlaнылмалыдыр.
12.4.15 Civə олан qablar йалныз xüsusi qulplu metal qutuларда daşıнмалыдыр.
12.4.16 Barоmetr və vakuуmmetrlərin içində civə açıq qabda yerləşdiyinə görə onun
buxarlanmasının qаrşısını almaq üçün üzərinə 1-2mm qalınlığında təmiz qliserin
tökülмялидир.
12.4.17 Şüşəli civə difmanometrləri dəmir örtüyün içində daşınmalı, onların boruları
isə rezin tıxaclarla bağlanmalıdır.
12.4.18 Дахилинdə civə olan cihazlar qabaqcadan qaz təzyiqi ilə civənin atılmasının
qarşısı alındıqdan sonra qoşulub-ayrıla bilər.
12.4.19 Civə aparatlardan və cihazlardan xüsusi ayrılmış otaqlarda və ya istehsalat
sexlərində (qəza halında) su ilə dolu qablara boşaldılмалыдыр. Civəнin döşəməyə
tökülməsinin qarşısını almaq üçün civə qabları qara metaldan olan, mina qatı ilə örtülmüş,
altlıqlar üzərində qoyulmalıdır. Civə qalıqlarını kanalizasiyaya axıtmaq qadağandır.
12.4.20 Dağılmış civə dərhal, tam germetik balona, mina qatı ilə örtülü və йа çini
qablara toplanmalıdır. Dağılmış civəni yığmaq üçün rezin иmalяdən istifadə
едилмялидиr. Civənin tam təmizlənməsi zərрəbinin köməyi ilə yoxlanılmalıdır. Bundan
sonra otaг civə tullantılarından тямизлянмялидир (o cümlədən, civə ilə çirklənmiş yerləri
təmizləmək üçün 0,2%-li turşulaşdırılmış kalium-permanqanat məhlulundan və ya 20%-li
xlorlu dəmir məhlulundan istifadə etməklə).

12.5 Fərdi müafizə vasitələri

12.5.1 İş yerindən və иш növündən asılı olaraq, işçilər qüvvədə olan normtiv-texniki

sənədlərə və АР Əmək Məcələsinə əsasян, müəssisə hesabına FMV ilə təmin
edilməlidirляр.
12.5.2 Qüvvədə olan təhlükəsizlik üzrə sahə normaлары nəzərə alınmayan, лакин bir
dəfə görülən işlər üçün, eləcədə müəssisələrə baş çəkən zaman lazım olan FMV və
mühafizə ləvazimatlaрı növbətçi mühafizə vasиtələri kimi verilir.
12.5.3 Qüvvədə olan təhlükəsizlik standartlarının tələblərinə müvafiq, müdиriyyət, iş
şəraitindən asılı olaraq вя zəruri tələbatı nəzərə alaraq (сahə normalarına uyğun), FMV-
нин алынмасы üçün tələbnamə tərtib edib, maddi-texniki təchizat xidmətinə təqdim
etməlidir.
12.5.4 İş zamanı işçilər verilmiş FMV-dən mütləq гайдада istifadə etməlidirlər.
12.5.5 MQK obyektlərində lazım olan sayda əleyhqaz, xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı
və təsдiq olunmuş təchizat cədvəlinə uyğun, bəzi şəxslərin müvəqqəti istifadəsi üçün,
ehtiyatlaр daxil olmaqла, диэяр FMV-lərи olmalıdır.
12.5.6 İşçilərin FMV-lərи иlə təchizatının təşkili mövcud нормалара вя təhlükəsizlik
standartlarına uyğun yerinə yetиrilməlidir.
12.5.7 FMV-dən isdifadə edən ишчиляр онларын istiфадя qaydalarıны билмяли və
təlimatlandırılmalıdırлар.
12.5.8 Veрilən FMV-lərи texniki şərtlərə və qüvvədə olan standartlara, həmçinin
mövsüm və iqlim şəraitinə, işçinin boyuna və ölçüsünə uyğun olmalı, onun hərəkətlərinə
mane olmamalıdır.
12.5.9 İstifadədə olan FMV-lər təmirдян, dezinfeksiyaдан, kimyəvi təmizləməдян və
yuyulduqdan sonra geyimə yararlı олдуьу щалда başqa işçilərə verиля биляр.
137
 12.5.10 Müəssisənin müdиriyyəti istifadədə olan FMV-нin dezinfeksiyaсыны,
təmirини, kimyəvi təmizləməсини və yuyulmasını vaxtında təmin eтməlidir.
12.5.11 1,2,3-cü sиnif təhlükəli, zəhərli maddələrlə iş zamanı (civə, odorant, metanol,
dietilenqlikol, hidrogen-sulfид və s.) FMV-нin vaxtaşırı zərərсизляшдирилмяси və
dezinfeksiyası təmin olunmalıdır.
12.5.12 FMV-ля, o cümlədən, xüsusi geyimдя, xüsusi ayaqqabıларда və mühafizə
ləvazimatlarıнда, MQK-nın xətti hissəsində yerinə yetиrilən ишляр istisna olmaqla,
obyektdən kənara çıxmaq qadağandır. Müdиriyyət FMV-нin saxlanılması və
dəyişdirilməsi üçün xüsusi otaqlar tяшкил etməlidir.
12.5.13 İş yerlərində havada olan zəhərli maddələrin qatыlığı YVBQH-i aşa bilərsə,
işçilər müvəqqəti əleйhqazlarla təmin olunmalıdır.
12.5.14 İşçilərə şəxsən verilmiş əleйhqazlar sexdə, iş yerinə mümkün qədər yaxın
olan xüsusi şkaflarda saxlanılmalıdır.
12.5.15 Əlейhqazlar və диэяр qazdan mühafizə vasиtələri üç ayda bir dəfədən az
olmayaraq yoxlanılmalıdır. Сцзэяъli əleйhqazlar texniki pasportda göstərilən мцддятдя
və мцвафиг qaydada dəyişdirilməlidir.
12.5.16 İşçi fərdi əleйhqazı ъавабдещ şəxsin nəzarəti altında seçмялидир.
12.5.17 Müdиrиyyət iş yerində əleйhqazın seçilməsi və təhlükəsiz istismarıны, ayrı-
ayrı hissələrinин nasazlığıнын aşkar edilməsi, həmçinin əleйhqazын dezinfeksiyası və
saxlanılmasına dair təlimatын olmasını təmin etməliдир.
12.5.18 Qaz təhlükəli obyektlərdə xidmətи heyətin сайы 30 nəfərdən çoxdursa,
həmin yerlərdə FMV-ня xidmət və onларын saxlanılması üçün otaqlar ayrılmalıdır.
12.5.19 Süzgəcli əleйhqazlar müvafiq qaydada təsдiq edilmiş Təlimata uyğun təтбиг
olunmalıdır. Əgər oksigenin havada miqdarı 18%-dən (həcmə görə) azdırsa, süzgəcli
əleйhqazların tətbiqi qadağandır.
12.5.20 Quyularda, çənlərdə, avadanlığın içərisində və havası dəyişməyən otaqlarda
iş görərkən şlanqlı, oksigen və hava üçün izoləedici əleйhqazlardan istifadə olunmalıdır.
Qeyd olunan yerlərdə süzgəcli əleйhqazların tətbiqi qadağandır.
12.5.21 PŞ-l növlü əleйhqazlarda aparılan fasiləsiz işin müddəti 15 dəqiqəni
aşmamalı, ardınca qazdan azad ərаzidə ən azı 15 dəqiqə istirahət eдилməlidir; PŞ-2- növlü
əleйhqazlarda fasiləsiz iş vaxtını 20-25 dəqiqəyə qədər artırmaq olar.
12.5.22 Əleйhqаzların və диэяр mühafizə vasиtələrinin sınağı texniki pasportda
göstərilən qaydada və мцддятдя məsul şəxsin rəhbərliyi altında keçиrilməlidir. Qazdan
mühafizə vasиtələrinin sazlığı, onları işçi heyətə verməzdən əvvəl və istifadədəн sonra
nəticələr, kitabda qeyd olunmaqla, nəzарəтdə saxlanılmalıdır. Qaзdan mühafizə
vasиtələrində zədə вя йахуд nasazlıq ашкар олунарса, dərhal geri alınmalı və
dəyişdirilməlidir.
12.5.23 Qələvi вя turşularla işləyənlər mühafizə eynəkləri, xüsusi geyim və xüsusi
ayaqqabı эейинмялидирляр; əlcəkləр paltarın qolunun altına salınmalı, şalvarlar
uzunboğaz çəkmənin üzərinə çıxarılmalıdır.
12.5.24 Turşularla işləyənlər mühafizə eynəkləri, xüsusi geyim, rezin ayaqqabı, keçə
və ya digər turşuyadavamlı parçadan олан əlcək, rezin önlüklə təchiz edilməlidir. İş
yerində içməli su, 5 və 10%-li neytrallaşdırıcı içməli soda məhlulu (bədən dərisi üçün) və
2-3%-li içməli soda məhlulu (göz üçün) doldurulmuş bağlı qabлар olmalıdır.

138
 12.5.25 Yeyici qələvilərlə işləyənlər mühafizə eynəkləri, əlcək, kətan və ya qələviyə
qarşı dözümlü xüsusi materiallardan geyim, rezin ayaqqabı və rezin önlüklə təmin
olunmalıdır. İş yerində içməli su və bor turşusunun zəif məhlulu olmalıdır.
12.5.26 Toz əmələ gələn şəraitdə işləyənlərin mühafizə eynəyi, kombinezonu və toza
qarşı nəfəs qoruyucu vasиtəsi olmalıdır.
12.5.27 Gözə kənar hiсsəciklərin düşmə ehtimalı varsa mühafizə eynəklərindən
istifadə olunmalıdır.
12.5.28 Düzənlik –nəmlik şəraitində işləyənlər həşяrаtlаrdan qoruнmaq üçün
mühafizə vastələri ilə təmin olunmalıdır.
12.5.29 Mexanizmlərя xidmət едян heyət düymələnmiş xüsusi geyimdə
ишлямялидир. Qadınlar saçlarını beret və ya ləçəyin altına yığmalıdırlar. Şərf və ucları
uzun yaylıqlarda ишлямяк qadağandır.
12.5.30 Hündürlükdə və yıxılma təhlükəси olan йерлярдя işləyənляр təhlükəsizлик
kəmərlərindən istifadə etməlidirlər.
12.5.31 Təhlükəsizлик kəmərлярinin kоmplekti üzərində isteщsalçı zavodun kəmərin
istifadəyə yararlı olmağını və hazırlanma tarixini təsдiq edən damğası olmalıdır.
Təhlükəsizlik kəmərinin yararlı olması hər dəfə istifadədən əvvəl ишчи тяряфиндян və 10
эцндя bir dəfədən az olmayaraq işin rəhbəri (brиqadir,usta) tərəfindən yoxlanılmalıdır.
12.5.32 Metal hissələrdə korrozya izləri olan, tikişləi korlanmış və möщkəmliyini
zəiflədən диэяр nаsazlıqları olan təhlükəsizlik kəmərindən istifadə etmək qadağandır.
12.5.33 Təhlükəsizlik kəmərlərinin davamlıлыğının yoxlanılması zamanı qüvvədə
olan normatiв-texniki sənədlərə uyğun olaraq, sınaq müddəti və normalar gözlənilməlidir.
12.5.34 Radioaktiv maddələrlə işləyənlər ion şüalanmaсына qarşı müvafiq qaydada
təsдiq edilmiş “Radioaktiv maddələrlə və ion şüalanma mənbələri ilə iş zamanı sanitar
Qaydaları”na uyğun olaraq, FMV-lə təmin edilməlidir.
12.5.35 İş otağının bir neçə yerində ilk tibbi yardım göstərmək üçün vaxtaşırı
dərmanlarla təmin olunan дярман гутулары олмалыдыр.

139
 Əlavə 1

Nəql olunan qazların, zərərli qarışıqların və bəzi istifadə olunan

maddələrin xassələri

Təbii qaz

Təbii qazın tərkibində zərərli maddələrin miqdarı yol verilə bilən həddən artıq
deyilsə, o rəngsizdir, havadan xeyli yüngül və az zəhərlidir.
Əgər təbii qaz Respublikada гцввядя olan Dövlətlərarası standartların tələblərinə
müvafiq təmizlənibsə, onun xassələri metanın xassələrindən az fərqlənir. Agır
karbohidrogenin qarışıqları, təbii qazın xassələrini dəyişir: sıxlığı artırır, alışma
temperaturunu (AAQH) və bu səbəbdən də işçi sahənin havasının tərkibində qazın
buraxıla bilən həcmini aşağı salır; qazın tərkibində onların xeyli чox olması qaza benzin
гохусу verir, alışma enerjisini minimuma endirir. Havanın tərkibində təbii qazın
miqdarının xeyli çox olması oksigenin miqdarını azaltdığı üçün qaz-hava qarışığı yeni
zərərli xassələr yaradır ki, bu da az qatılıqlı qaz-hava qarışığında daha tez gözə çarpır.
Metan

Havaya görə nisbi sıxlığı 0,55, sıxlığı 0,717kq/m3. Sanitar normalaрa görə 4-cü
təhlükəlilik sinfinə aiddir (HBQ-nin qiymətinə görə az təhlükəli zərərli maddələr, C hesabı
ilə300mq/m3)
Havada alışmanın qatılıq həddi 5-15% (həcmə görə), alışma temperaturu 645 0C
Mininmum yanma enerjisi 0,15mC.

Qaz kondensantı

Qaz kəmərində kondensat sabit deyil. Onun buxarlarının mövcud temperaturda

plastikliyi qaz kəmərindəki təzyiqə bərabərdir. Kondensatın nisbətən aşağı təzyiqlə
tutumlara boşaldılması və ya qaz kəmərindən sızması zamanı ilk növbədə daha yüngül
karbohidrogen tərkibli buxarlar ayrılır ki, bu da onun qismən sabitləşməsinə gətirir.
Qaz kondensantının qaz kəmərində yığılması hidravlik müqaviməti artırır, onun
sızması və ya boşaldılması, həmçinin təmir işлəri zamanı yanğın və qaz partlayışı
təhlükəsi yaradır.
Qaz kondensatının kompressorunun qəbuluna düşməsi onun iş prinsipinin tam
pozulmasına gətirib çıxarır.
Qeyri-sabit qaz kondensatının tərkibində onun buxarlarının yüksək elastikliyini təyin
edən propan-butan, hətta etan və pentan var. Sabit qaz kondensatının tərkibi əsasən ağır
kаrbohidrogenlərdən (пентан вя йцксяк гайнар- Ъ 5 ) və 2-3% nisbətən aşağı qaynama
temperaturlu karbohidrogenlərdən (propan və butan) ibarətdir. Alçaq təzyiqli qaz ayırıcı
tutumlarda (separatorlarda) və üfürücü tutumlarda ayrılan qaz kondensantı sabit deyil.
Sonrakı saxlanılmada və qızdırılmada ondan karbohidrogen buxarları ayrılır ki, bu da qaz
partlayışı təhlükəsini artırır. Tam sabitləşməmiş qaz kondensatı adi çənlərdə (yüngül neft
məhsulları üçün) saxlanılması zamanı, çənlərin nəfəs qapaqları artıq həcmli buxarların
buraxılması üçün hesablanmalıdır(çənlərin doldurulma məhsuldarlığından 2-3 dəfə çox).

140
 Qeyri-sabit və tam stabilləşməmiş qaz kondensantı ondan atmosferə ağır
karbohidrogenli buxarların nəticəsində yanğın və qaz partlayışı təhlükəsini artırır.
Qaz kondensatının yüksək qaz partlayış təhlükəsi havadakı buxarların az qiymətli
AAQH, ağır buxarların atmosferdə səpələnməsi və alovun buxar-hava qarışığında nisbətən
böyük sürətlə yayılması ilə xarakterizə olunur.
Müvafiq texniki şərtlərə uyğun olaraq sabit qaz kondensatını yüngül нeft məhsulları
üçün nəzərdə tutulmuş adi çənlərdə saxlamaq, avtomobil və dəmir yolu vasitəsi ilə nəql
etmək mümkündür. MDB ölkələrinin müxtəlif qaz mədənlərindən çıxan kondensatın
sıxlığı 0,70-0,81q/sm3 təşkil edir.
Təhlükəliliyə görə qaz kondensatı, benzin-kerosin tipli yüngül neft məhsulları ilə
oxşardır, lakin onlardan daha geniş diapozonlu buxarlanma temperaturu, alışma və başqa
xassələri ilə fərqlənir.
Qaz kondensatının buxarlarının alışma həddi və alışma temperaturu təbii qazdan xeyli
aşağıdır; onlar aşağı olduqca, qaz kondensatının sıxlığı artır. Ona görə də küləksiz hava
шяраитиндя onlar torpağın üzərinə döşənir, relyefə uyğun olaraq çökək yerlərdə toplanır
və gec dağılırlar ki, bu da böyük sahədə çox kiçik AAQH-li partlayış təhlükəli hava-buxar
qarışığıны yaradır. Sabit kondensat buxarlarının AAQH-si əsasən 1,1-1,3% bərabərdir
(щяъмя эюря).
Maye-qaz və qaz kondensantı buxarlarının zərəri, tərkibində hədsiz korbohidrogenlər
yoxdursa, nisbətən azdır.
Havanın nisbə sıxlığı yüksək olдугда мaye-qaz və qaz kondensantı buxarları
çökəklərdə yığıлыр və havada olan oksigenin miqdarını azaldaraq boğucu təsir yaradırlar.
Qaz kondensatı insan dərisinə zərərli təsir edərək, dəri xəstəliklərinin yaranmasına
səbəb olur (dəridə quruluq, çatlar, dəri iltihabı, ekzema). Onların selikli qişalara düşməsi
daha тящлцкялидир. Bədənə düşən гaz kondensatı su və sabunla yuйулмалыдыр. Qeyri-
sabit qaz kondensatıнын sızması zamanı сызан йердя metal və gövdələr bərk soyuyur.
Qaz kondensatının axını insan bədəninin dərisinə düşдцкдя donma baş verir.
Qaz kondensatının tərkibində nəmliyin, karbon turşularının, kükürdlü birləşmələrin
olması, relyef üzrə aşağı səviyyələrdə qaz kəmərlərinin daxili divarlarında yüksək
korroziya əmələ gəlməsinə səbəb olur.

Odorantlar

Odorant kimi aşağıdakı xüsusiyyətlərə malik merkaptanlar, etilmerkaptan (C2H5-SН)

tətbiq edilir: sıxlığı 0,839; qaynama temperaturu -370C; havada buxarların alışmasının
qatılıq həddi 2,8-18,2% (həcmə görə); 2-ъи тящлцкялилик синфиня (чох гохулу
маддяляр) maddələr aiddir, işçi zonada sanitar normalarına görə YVBQH-si 1mq/m 3 ;
havada alışma temperaturu 2990C; buxarların qatılığı 00C-də və 0,1Mpa-da (760mm c.st)-
2,77kq/m3; buxarların elastikliyi 200C-0,06Mpa (440mm c.st)
Qatılıq həddi az olan merkaptan baş ağrısı və ürək bulanması yaradır. Qatılıq həddi
çox olan merkaptan mərkəzi sinir orqanlarına təsir edir, qıc olma, iflic və nəfəsin
dayanmasından ölüm halları yaradır. Onun təsiri hidrogen-sulfidin təsiri ilə oxşardır.
Yaşayış məntəqələri üçün havada merkaptanların YVBQH-di çox kiçikdir, misal
üçün 9-10-6 mq/m3 -dir ( yəni sanitar normalarına görə ən kiçik YVBQH)
Təbii qazın odorantlaşdırılması onu daha çox zəhərli etmir. Məişətdə istifadə olunan
qazın odorantlaşdırılması üçün etilmerkaptanın 16 mq/m3 –dir
141
 Hidrogen sulfid

Hidrogen-sulfid (H2S) rəngsiz, lax yumurta qoxulu qazdır. Sıxlığı 1,54kq/m 3 , havaya
nisbətən 1,19. Alovlanma температуру -2900C. Suda yaxşı həll oluнуr.
Su məhlulunda zəif turşudur. Göyümtül alovla yanır, su və kükürdlü qaz (SO2)
əmələ gətirir. Partlayış təhlükəlidir, alışmasının qatılıq həddi 4,3-45,5%. Çox vaxt çöküntü
sularda və qaz kondensantında yığılır.
Hidrogen-sulfid güclü əsəb zəhəridir, nəfəs dayanmasından ölümə səbəb olur. Nəfəs
yollarına və gözə qıcıqlandırıcı təsir göstərir. Suda həll olunmuş H 2S insan dərisinə
düşdükdə qızartı və ekzema хястялийиня сябяб олур.
Hidrogen-sulfid havada 1,4-2,3mq/m3 мигдарда олдугда qoxusu hiss olunur. Daha
yüksək qatılıqda qoxu çox güclü olmur və qoxuya öyrənmə başlayır.
90-100mq/m3 H2S tərkibli atmosferdə insanın 4 saat müddətində olması baş ağrısı,
göz yaşarması və işıqdan эюз гамашмасы yaradır. 200-280mq/m3 qatılıqda gözlərdə
göynəmə, gözün selikli qişasında qıcıqlanma, ağızda metal dadı, yorğunluq, baş ağrısı və
ürək bulanması müşahidə edilir.
750mq/m3 qatılıqda 15-20 dəqiqə ərzində qorxulu zəhərlənmə baş verir. H 2S 2-ci sinif
təhlükəli маддяляря аиддир.
Kükürd qazı

Kükürd qazı (SO2) hidrogen-sulfidin və digər sulfid tərkibli maddələrin son yanma
məhsuludur. O, havadan 2,3 dəfə agırdır. Bir vahid hidrogen-sulfid kütləsinin yanması
nəticəsində təxminən 1,88 vahid kütlə kükürd qazı əmələ gəlir.
İşçi sahənin havasında kükürd qazının HBQ-si 10mq/ m 3. (3-ъц синиф орта
тящлцкяли зярярли маддяляря аиддир). Yaşayış yerlərinnin havasında -0,05mq/ m3 ,
maksimum birdəfəlik HBQ-0,5mq/m3
Kükürd qazının kəskin qoxusu nəfəs yollarını güclü qıcıqlandırır, onun qatılığı 1500-
4000 mq/m3 тяшкил етдикдя insanын олцмцня сябяб олур.

Karbon oksidi

Karbon oksidi (dəm qazı)-müxtəlif maddələrin natamam yanması nəticəsində əmələ

gəlir. İşçi sahənin havasında karbon oksidinin HQB-si 20mq/m . (4-ъц синиф аз
тящлцкяли зярярли маддяляря аиддир), yaşayış məntəqələrinin havasında HBQ-1mq/m 3
və maksimum birdəfəlik-3mq/m3 тяшкил едир.

Metanol-zəhər

Metanol-zəhər (CH3OH) metanol, etil spirti, agac spirti, karbanol) rəngsiz şəffaf
maye, qoxusuna və dadıma görə etil spirtini xatırladır, aşağıdakı əlamətlərя маликдир:
Sıxlığı 0,791q/sm3 ; qaynama temperaturu 64,70C; alışma temperaturu 160C; havada
buxarlarının alovlanma həddi 6,7-36,5 (həcmə görə) işçi zonasının havasında HBQ-si 5
142
mq/m3 ; yaşayış yerlərinin havasında HBQ-si: maksimum birdəfəlik 1mq/m3 , orta sutkalıq
0,5mq/m3 .
Metanol-zəhər güclü zəhərdir, ясасян əsəb və qan-damar sisteminə təsir edir.
Orqanizmə nəfəs yolları və zədələnmiş dəridən keçərək ciddi zəhərlənməйя сябяб олур.
Daxilə 5-10q metanolun qəbulu ağır zəhərlənmə ilə nəticələnə bilər, 30 q isə öldürücü
dozadır. Zəhərlənmə əlamətləri: baş ağrısı, baş gicələnməsi, ürək bulanması, mədədя
ağrılar, ümumi zəiflik, selikli qişada qıcıqlanma, gözdə sayrışmalar. Ağır hallarda korluq,
sonra isə ölümlə nəticələnir.

Əlavə 2
Sənaye мüəssisələrinin бinaları дaxilində
və хarici хətlərində бoru кəmərlərinin
фərqləndirici рənglənməsi

Bu ялавядя Respublikada qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərə, o cümlədən

Dövlətlərarası standartlara (ГОСТ-а) uyğun tərtib olunmuş və boru kəmərlərinin
дахилиндя олан газын нювцнц təyin etmək, istehsalat proseslərinin idarə olunmasını
asanlaşdırmaq, həmçinin əməyin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə boru
kəmərlərinin rənglənməsinə даир əsas məlumatlar верилир.
Fərqləndirici rəngləmə
1. Fərqləndirici rəngləmə boru kəmərlərinin tam səthi boyunca və ya ayrı-
ayrı sahələrində aparılmalıdır. Сонунъу halda rənglənmə sahələri üçün ən məsuliyyətli
(vacib) və gözə çarpan yerlər, bina daxilində 10m, xarici traslarda isə 30-60 m-dən aralı
olmamaqla seçilməlidir.
2. Ayrı-ayrı sahələrin fərqləndirici rənglənməsində, həmin sahələr arası
başqa qrup maddələr üçün nəzərdə tutulmuş boruların işarə olunmasında qəbul edilmiş
rənglərdən istifadə etməyə yol verilmir.
3. Rənglənmə sahələrinin eni D<300mm olduqda 4D-dən, D>300mm
olduqda Isə 2 D-dən az olmamalıdır.
4. Paralлel çəkilmiş kommunikasiyalarda rənglənmə sahələrini eyni
uzunluqda qəbul etmək lazımdır və sahələr arası məsafə eyni götürülməlidir.

Qrupların Nəql edilən maddə qrupunun adı Fərqləndirici

rəqəmlərlə boyanın rəngi
işarəsi
1 Su Yaşıl
2 Buxar və bütün yanğına qarşı boru Qırmızı
kəmərləri, içində олан газын нювцндян
asılı olmayaraq
3 Hava Göy
4 Yanar qazlar (maye qazlar daxil Sarı
olmaqla)
5 Yanmayan qazlar (maye qazlar daxil Sarı
olmaqla)
143
 6 Turşular Narıncı
7 Qələvilər Bənövşəyi
8 Yanar mayelər Qəhvəyi
9 Yanmayan mayelər Qəhvəyi
10 Диэяр mayelər Boz

5. Nəql olunan maddələrin təhlükəli xüsusiyyətlərini işarə etmək üçün

fərqləndirici rənglənmədən əlavə, boru kəmərində xəbərdaredici rəngli halqalar
çəkилмялидир.
6. İnsan sağlamlığı və həyatı üçün xüsusi təhlükəli olan maddələri nəql
edən boru kəmərlərinin qeyd edilməsi, nişanlanması və təhlükə növünün dəqiqləşdirilməsi
üçün xəbərdaredici rəngli halqalara əlavə olaraq , Dövlətlərarası normativ-texniki
sənədlərə uyğun təhlükəsizlik işarələrindən isitfadə olunmalıdır.
7. Boru kəmərlərində axan maddənin təsirindən fərqləndirici rənglərin çalarları
dəyişilдийи hallarda, boru kəməri əlavə olaraq fərqləndirici rəngləmə иля birlikdə və
yaxud onların yerinə, üzərində hərиflərlə, rəqəmlərlə yazı olan nişanlama lövhələrinin
köməyi ilə işarələnməlidir. Rəqəmlərlə yazılarda birinci rəqəm maddənin qrupunu, ikinci
rəqəm isə yarımqrupunu göstərir.
8. Boru kəmərlərində maddələrin axma istiqaməti, nişanlama lövhələrinin шiфri
iti ucu və ya bilavasitə boru kəməri üzərində çəkilmiş oxlarла göstərilмялидir.

Xəbərdaredici rəngli halqalar

Qeydlər

1. Qaz və turşu boru kəmərlərində, fərqləndirici rənglənmənin üzərində sarı

rəngli xəbərdaredici halqaların eni 10mm-dən az olmayan qara rəngli haşiyəsi olmalıdır.
2. Su boru kəmərlərində, fərqləndirici rənglənmənin üzərində yaşıl rəngli
halqaların eni 10mm-dən az olmayan ağ rəngli haşiyəsi olmalıdır.
Cədvəl 2

Nəql olunan maddənin xassələri Siqnal rəngi

Tez alovlanan və partlayыш тящлцкяли Qırmızı
Təhlükəli вя yaхуд зярярли (zəhərli, nəfəs
tutulmasıна, termik вя ya kimyəvi yanıqlarа сябяб Sarı
олан, radioakti, yüksək təzyiqли və ya yüksək vakuum
və s.)
Təhlükəsiz və ya neytral Yaşıl

3. Müxtəlif xassələrə malik olan və fərqli rənglərlə işarə olunan maddələr bir
neçə rəngli halqalarla göstərilməlidir.
4. Paralлel çəkilmiş xətlərdə xəbərdaredici halqalar eyni endə və eyni
intervallarda çəkilməlidir.
5. İnsan həyatına və sağlamlığına təhlükəlilik dərəcəsinə görə maddələr, nəql
olunan boru kəmərlərində 3-cü cədvələ əsasən xəbərdaredici halqaların sayı müxtəlif
götürülür.

144
 6. Xəbərdaredici halqaların eni (d) və qrupda ayrı-ayrı halqalar arasında məsafə
4-cü cədvələ uyğun götürülür.
4-cü cədvəldə L-xəbərdaredici halqaların yerləşmə sahələri arasında məsafə, d-
halqaların eni və qrupda ayrı-ayrı halqalar arasında məsafədir.
7. Qaz ötürücü xətlər, tutumlar uyğun fərqləndirici rəngə və köndələn girintili-
çıxıntılı siqnal rənginə uyğun zolağa malik olmalıdır.
8. Vakuum boru kəmərlərində fərqləndirici rəngdən əlavə «Vakuum” sözü
yazılmalıdır.

145
 Cədvəl 3

Nəql olunan maddə Təzyiq Temperatur, Halqaların

MPa C sayı

1 2 3 4
Qaynar su, doymuş buxar 0,1-8 >120 1
8,0-18,4 >120 2
>18,4 >120 3
Çox qızdırılmış buxar 1-22 120-350 1
<3,9 350-450 2
İstənilən 450-660 3
1 2 3 4
Yanar (həmçinin maye) və <2,5 -70-250 1
aktiv qazlar, tez alovlanan və yanar 2.5-6,4 250-350 və 2
mayelər -70-0
İstənilən 350-700 3
Yanmayan mayelər və >6,4 -70-350 1
buxarlar, təsirsiz qazlar 6,4-10 350-450 və
-70-0 2
Istənilən 450-700 3
Zəhər xassəli məhsullar(çox
güclü təsir edən zəhərli <1,6 -70-350 2
maddələrdən və tüstülənən <1,6 -70-700 3
turşulardan başqa)
Çox güclü təsir edən zəhərli
maddələr və tüstülənən turşular İstəlinən -70-700 3

Cədvəl 4

Xarici diametr (izolyasiya L,mm D,mm

ilə) D,mm
<80 2000 40
81-160 3000 50
161-300 4000 70
>300 6000 100

146
 Əlavə 3

Təhlükəli мaddələrin зərərli иstehsalат амилляринин, хəstəliklərin, гəzanın,

бədbəxt щadisələrin гabaqcadan хəbərдар едилмяси və тexniki тəhlükəsizlik
тəminatı мəqsədi ilə иşçilərin иşə гябулу зamanы иlkин və дövri тibbi мüayinəsi

Tələb оlunan иşlərin сiyahısı

İşin xüsusiyyətləri xə ixtisasın adı Tiбbi

yoxlaманын
müddəti
1. Metanolun tətbiqi 24
2. Sistern və çənlərin (tutumların) kondensatının
təmizlənməsi, nümunələrin seçilməsi, az kükürdlü qazın, 24
kondensatının laboratoriya təhlili
3. Açıq civə ilə əlaqəli cihazla iş 24
4. Bağlı civə ilə əlaqəli cihazla iş 24
5. Etil benzindən istifadə 12
6. Polad və çuqunun emalı, qara və rəngli metalların
kəsilməsi, elektrik qaynağı 24
7. Polimer press materiallarının tətbiqi 24
8.Radioaktiv maddələr və başqa ionлашдырыъы şüa 12
mənbəляри ilə iş
9. Titrəyiş generasiyası edən əl maşınları ilə iş və titrəyiş 12
generasiyası edən maşınların iş yerləri
10. İntensiv istehsalat səs-кцйц ilə əlaqəli işlər: 80-99dBA 24
100 dBA və daha artıq
12
11. Yüksək temperatur və intensiv istilik şüalanması olan 24
sahəлярdə iş
12. İş sahəsinin havasının daim aşağı temperaturunda iş 24
13. Həddиндən artıq fiziki yükləmə ilə əlaqəli iş 12
14. Qaldırıcı avadanlığa xidmətlə və yüksəkliklə əlaqədar iş 12
15. Иşləyən elektrik qurğularına qulluq, elektrik cihazlarının 24
təmiri, sınağı və onlara xidmət işləri
16. Xüsusi maşınların, avtomatik yükləyicilərin, 24
buldozerlərin, elektrokarların sürücüləri
17. Təzyiq altında olan qablara хidmət edən aparatçılar Yalnız ilk tibbi
yardımdan
keçilməlidir
18. Hərbiləşdirilmiş mühafizə (qoruma) işləri 12
19. Könüllü qaz xilas etmə dəstələrində iş 12

147
 Əlavə 4

__________________________________________________
(müəsisisə, təşkilat)

“RAZILAŞDIRILIB” TƏSDİQ EDİRƏM

ФЩН-нин
СИТЭ вя ДМНДА

________________________ ________________________
(vəzifəsi, soyadı) (vəzifəsi, soyadı)

__________________ _______________
(imza) (imza)

«_____» _________ 201__il «_____» _________ 201__il

“RAZILAŞDIRILIB”
ФЩН-нин
Dövlət Yanğınдан Мцщафизя Хidməti

________________________
(vəzifəsi, soyadı)

_______________
(imza)

«_____» _________ 201__il

Qaz təhlükəli, оdlu işlərə Tapşırıq-İcazə

1. İş yeri ___________________________________________________
(bölmə, obyekt, qurğu)
__________________________________________________________
2. İşin adı ___________________________________________________
____________________________________________________________
3. İşin rəhbəri ________________________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)

4. Hazırlıq işlərinə məsul________________________________________

____________________________________________________________

148
 (vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
5. Qaz təhlükəli odlu işə məsul _________________________________________
__________________________________________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
6. İş üçün vacibdir:
6.1. Avadanlıq, mexanizm, qurğu _________________________________
____________________________________________________________
(adı, invertar nömrəsi, sayı)
6.2. Alətlər ___________________________________________________
____________________________________________________________
6.3. NÖC və A ________________________________________________
_____________________________________________________________
6.4. Materiallar ______________________________________________
6.5. FMV ___________________________________________________
6.6. KMV___________________________________________________
6.7. Rabitə vasitəsi ____________________________________________
6.8. Yanğın əleyhinə vasitələr ____________________________________
______________________________________________________________
6.9. İlk tibbi yardım vasitələri
______________________________________
________________________________________________________________
7. Obyektin iş. Hazırlanması üzrə tədbirlər ______________________________
__________________________________________________________________
8. İşin təhlükəsiz aparılması tədbirləri ___________________________________
__________________________________________________________________
9. İş rejimi _______________________________________________________
_________________________________________________________________
10. Əlavələr _______________________________________________________
_________________________________________________________________
(sxem,cizgi və s.)
11. Qarşılıqlı əlaqəli sex və obyektlərlə razılaşdırılıb _______________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
(imza, tarix)
12. 6,7,8,9,10,11-ci bəndlərdə göstərilən tədbirlər təhlükəsiz və operativ işə təminat
verir. Onlar yerinə yetirildikdən sonra işə icazə verirəm.
Saat________ dən ______ qədər

“_______” ______________201____ il

Sexin, bölmənin rəisi _____________________________________

(soyadı, adı, atasının adı, imza, tarix)
13. Razılaşdırılıb :

13.1. DQM ilə ____________________________________________

(soyadı, adı, atasının adı, imza, tarix)

149
 13.2. Texniki təhlükəsizlik xidməti ilə _________________________________
(soyadı, adı, atasının adı, imza, tarix)

13.3. Yanğın təhlükəsizliyi müfəttişi_____________________________________

(soyadı, adı, atasının adı, imza, tarix)

14. Hazırlıq işləri yerinə yetirilib, iş yeri hazırlanıb _________________________

__________________________________________________________________
(tarix, hazırlığa məsulun imzası)

15. Təlimat keçiblər.

Tarix Soyadı, Vəzifəsi, İş şəraiti Təlimat

və iş vaxtı adı, atasının ixtisası ilə tanış olub, aparanın
adı təlimat alıb (aparılanın) soyadı,
adı, atasının adı,
imzası
1 2 3 4 5

16. Obyekt iş üçün qəbul edilib, iş yeri, FMV və KMV, avadanlıq, mexanizmlər,
qurğular, alətlər, NÖC və A, materiallar, rabitə vasitələri yoxlanılıb və işin şərtlərinə
münasibdir. _______________________________________________
_________________________________________________________________
(tarix, qaz təhlükəli, odlu işə məsul şəxsin imzası)

17. İşçi zonanın havasının işdən əvvəl və iş vaxtı yoxlanması

150
 Təyin olunan komponentlər
Yoxlamanın tarixi və vaxtı

yeri

atasının adı

İmza
Yoxlamanın nəticəsi
YVBQH və AAQH-nin yol verilə bilən qatılığı
Yoxlamanın

Analiz aparanın soyadı, adı,

18. Odlu, qaz təhlükəli iş saat ______-_____ dəqiqədə başlayıb.

“_____” ____________201____ il. İşin rəhbəri __________________________

_________________________________________________________________
(imza, tarix)

19. İş yerinə yetirilib, iş yeri hazırlanıb, saat _______-________ dəqiqədə tapşırıq-

icazə bağlanıb.
“______” ___________________201____ il.

İşə məsul _____________________________________________________

(imza, tarix)

20. İş qəbul edilib, müəssisə tərəfindən məsul _________________________

_______________________________________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı, tarix, imza)

Qeyd: tapşırıq-icazə 2 nüsxədə tərtib edilir: birinci-tapşırıq-icazə verən şəxs üçün,

ikinci – işin rəhbəri üçün.
151
 Əlavə 5

“RAZILAŞDIRILIB” “TƏSDİQ EDİRƏM”

ФЩН
СИТЭ вя ДМНА Birliyin baş mühəndisi

___________________ __________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)

___________________ __________________
(имза) (имза)

152
 «_____» _________ 201__il «_____» _________ 201__il

“RAZILAŞDIRILIB”

ФЩН
Dövlət Yanğınдан Мцщафизя Хidməti

________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)

______________________
(имза)

«_____» _________ 201__il

Magistral qaz kəmərində- (YQА-in qaz mədənində)

odlu işlərin təşkili planı

1. Obyektin və müəsisisənin adı ____________________________________

_______________________________________________________________
2. İşin rəhbəri ____________________________________________________
3. Odlu işin aparılma yeri __________________________________________
4. Vaxt: işin başlanğıcı ____________________________________________
işin sonu ________________________________________________
5. Nöqsanın xassələri və onu aradan qaldırma üsulu (və ya odlu işin digər
məqsədi)________________________________________________________
__________________________________________________________________
_____________________________________________________________
6. İş görüldüyü müddətdə istehlakçıların qaz təchizatı ____________________
__________________________________________________________________
______________________________________________________________
7.İş görüldüyü müddətdə bağlayıcı armaturun vəziyyəti __________________
_____________________________________________________________________
_______________________________________________________________
Qeyd: Bağlayıcı armaturun açılıb, bağlanması qabaqcadan İB-nin MDX-si ilə
razılaşdırıldıqdan sonra, odlu iş rəhbərinin göstərişi ilə yerinə yetirilir.

8. İş sahəsinin sxemi______________________________________________
_____________________________________________________________________
_______________________________________________________________
Qeyd: Lazım olarsa, sxem böyük formatlı vərəqədə əlavə edilir. Sxemdə
nömrələmə sahədəki faktiki nömrələməyə uyğun olmalıdır.

9. İş görən heyət. Avadanlıq, mexanizm, qurğu, rabitə vasitələri

№ İş yeri Məsul Vəzifələri Mexanizm və

153
 (postun şəxsin (ixtisasları) qurğular, onların
№-si) vəzifəsi və эöstərməklə, sayı
soyadı) briqadanın (postun)
tərkibi

10. İşin tərkibi və ardıcıllığı

Tarix

İcraçıların sayı,vəzifə

Məsul şəxslər
№ F İşin növü İş
vaxtı

Baş Son

si, ixtisası
1 2
3 4 5 6
10.1 Hazırlıq işlərinin görülməsi, o
cümlədən:
10.1.1 Mühafizə postlarının təşkili və
yerləşdirilməsi
10.1.2 Rabitənin təşkil
10.1.3 Təhlükəsizlik nişanı və
plakatların yerləşdirilməsi və
asılması
10.1.4 NÖC və A vasitələrinin
ayrılması
10.1.5 Elektrik təchizatının kəsilməsi
10.1.6
10.1.7
10.1.8
10.2 Kranların yerləşməsinin və
texniki vəziyyətinin
yoxlanması, kiplik sisteminin
xüsusi yağlarla doldurulması.
10.3 Kranların örtülməsi
10.3.1
10.3.2
10.3.3
10.3.4
10.3.5
10.3.6
10.4 R=200-500Pa (20-50 mm su
süt) qədər təmir olunan sahənin
154
 qazının buraxılması və U-şəkilli
manometrin quraşdırılması
10.4.1.
10.4.2.
10.4.3.
10.5. Torpaq işləri
10.5.1.
10.5.2.
10.5.3.
10.5.4.
10.6. KMQ-lərin ayrılması
10.7. Çuxurda qazın olmasının
yoxlanması
10.8. 25mm en kəsikdən az
olmamaqla elektrik atmasının
qoyulması
10.9. Qaz kəmərində 5-8mm dm
dəliyin açılması, kondensatın
mövcudluluğunun yoxlanması,
У шякилли м анометрин иш
йериндя гойулмасы
10.10. Kondensatın və suyun xaric
olunması üçün qaz kəmərində
pəncərənin kəsilməsi
10.11. Kondensatın xaric edilməsi
10.12. 5-8mm diametrli dəliyin
кипляшдирилмяси və ardıcıl
olaraq pəncərənin kəsilməsi və
rezin kürənin qoyulması
10.13. Odlu işлярin yerinə yetirilməsi
10.13.1.
10.13.2.
10.13.3.
10.13.4.
10.13.5.
10.13.6.
10.14. Ayırıcı kürələrin qaz
borularından çıxarılması və
dəliyin kipləşdirilməsi
______________________

10.15. U-şəkilli manometrin ayrılması

və qaz ötürülən yerdə texniki
manometrin quraşdırılması
10.16. Qaz borusunun kəsilmiş

155
 hiсsəsindən qaz hava
qarışığının, kranın açılması ilə
çıxarılması № --- газ-щава
гарышыьынын №----ли
шамдан чыхарылмасы
10.17 Qazın buraxılması, U şəkilli
manometrin qoyulması вя
тязйигин 200-500 Па-а
чатдырылмасы
10.18 Резин кцряляр цчцн истифадя
олунан пянъяряляря йамаглар
гойулараг, онларын гайнаг
едилмяси
10.19 Təhlükəli sahədən heyət və
mexanizmin çıxarılması
10.20 Fiziki üsulla qaynaq işlərinin
yoxlanılması
10.21. Sahənin izoləsi
10.22. İzolənin keyfiyyətinin
yoxlanılması
10.23. Тямир олунмуш газ кямяри
сащясинин бошалдылмасы
10.24 Газ кямяринин ишя
салынмасы вя 2-3 саат
ярзиндя сащянин максимал
ютцрмя тязйиги иля
йохланылмасы
10.25 Təmir olunmuş sahə üçün aktın
tərtib edilməsi
10.26. MQKXİİ və ya YQSS-in texniki
heyətinin istifadə etdiyi sxemlərdə və
icraçı texniki sənədləşdirmədə
dəyişikliklərin aparılması
11. Texniki təhlkəsizlik və yanğına
qarşı təhlükəsizlik tədbirləri

№ Tədbirlərin adı (mühafizə Aparılma İcra

vasitəsi ilə təminat, marka, say) müddəti çılar
1 2 3 4
11. Odlu işlərə cəlb olunan heyətin
1 təlimatlandırılması
11. Odlu işlərin sxemi və planı ilə
2 heyətin tanış edilməsi
11. Təminat
3
11. FMV, KMV və ləvazimatlarla,
156
3.1 səs-кцйя qarşı qulaqlıqlar
şlanqlı əleyhqazlar
Xilasetmə kəmərləri və kəndirlər
qaynaqçılar üçün asbest
dirsəkliklər
qoruyucu dəbilqə
Хцсуси geyim
Хцсуси ayaqqabı
əlcəklər
təhlükəsizlik nişanları
küləyin istiqamətini və sürətini
təyin etmək üçün qurğu
11 yanğınsöndürmə vasitələri ilə
.3.2. karbon turşulu, köpüklü
одsöndürənlər
asbest parçaları
Bel
Vedrə
11 İlk tibbi yardım vasitələri iə
.3.3. dərman, tənzif, qanı
dayandırmaq üçün rezin olan
çantalar
süni няфясвермя üçün
borucuqlar
Xərəklər
oksigen yastıqları
növbətçi nəqliyyat
11. Hava мцщитиня nəzarət və
3.4. təzyiqin ölçülməsi üçün cihazlar
şaxta interferomertləri
U-şəkilli manometrlər
11.4 Rezin kürələrin odadavаmlı
. materiallarla müdafiəsi

11.5 Ayırıcı qurğuların qızmadan

ayrılmalarının mühafizəsi

11.6 Digər ləvazimatlar

Brezent sığınacaqlar
Su və qida üçün qazanlar
İstehsalat sanitariyası və
gigiyenası məntəqələri

157
 Əlavə.Odlu işlərin aparılması üçün texniki təhlükəsizlik üzrə yaddaş vərəqi

Planı tərtib etdi_________________________________________________

(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı, imza)

“_____” ____________201___il

Əlavə 6

İstismarçı təşkilat ________________________________________________

( Birlik, MQKİİ)

“RAZILAŞDIRILIB” “TƏSDİQ EDİRƏM”

ФЩН

158
 СИТЭ вя ДМНА
_______________________ _______________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı) (vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)

_____________________ ____________________
(imza) (imza)
«_____» _________ 201__il «_____» _________ 201__il

“RAZILAŞDIRILIB”

ФЩН
Dövlət Yanğınдан Мцщафизя Хidməti

_________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)

_______________________
(imza)
«_____» _________ 201__il

Magistral бoru кəmərlərinin Mühafizə Zonasında

иş aparmaq üçün

İcazə

İş yeri _______________________________________________________
(boru kəmərlərinin və onların qurğularının adları)
________________________________________________________________
(onların texniki xarakteristikası və ya trassın piketi)

İşin başlanması “_____” ________________ 201___il

İşin qurtarması “_____” ________________ 201___il

İşi yerinə yetirmək təşkilat __________________________________________

____________________________________________________________

İşlərin rəhbəri ________________________________________________

(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)

Yerinə yetirilən işlər:

İşlərin Məsul İşlərin İşlərin

№ adı icraçı(vəzifəsi, peşəsi, başlanması qurtarması
159
 soyadı, adı, atasının
adı)

İstismarçı təşkilatın nümayəndəsinin iştirakı ilə yerinə yetirilən işlərin mərhələləri

1.____________________________________________________
2.____________________________________________________
3.____________________________________________________

İş vaxtı təhlükəsizlik tədbirləri (işlərin görülməsi şəraitini, konkret ehtiyat

tədbirlərini, əsaslanan təlimatı göstərmək)

1.____________________________________________________________
2.____________________________________________________________
3.____________________________________________________________
4.____________________________________________________________

Qeyd:
1. İş prosesində boru kəmərlərinin və onların qurğularının qorunmasında
təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət edilməsi məsuliyyətini işlərin rəhbəri daşıyır.
2. İşə başlamazdan 5 gün əvvəl, istismarçı təşkilata onun nümayəndəsinin
iştirakı ilə yerinə yetiriləcək işlər üçün çağırılması haqqında yazılı xəbərdarlıq
edilir.
3. Vaxtı keçmiş razılıqla işləmək qadağan olunur.

Razılığı verdi ___________________________________________

(vəzifəsi, adı, soyadı, atasının adı)

Razılığı aldı ___________________________________________

(vəzifəsi, adı, soyadı, atasının adı)

“______” _____________ 201____ il

(имза)

Əlavə 7
Odlu işlərdə azotun tətbiqi

1.KS, QPS, qaz kommunikasiyalarında qaz quruducu stansiyaların və digər onlara

oxşar obyektlərin qaz şəbəkələrinin həcmi çox olmadığından, xətlərdəki qazın təzyiqi
atmosfer təzyiqinə yaxın olana qədər azaldılır.Manometrin ştuserinə və digər ayırmalara
azot qurğusu birləşdirilir və xətlər azot ilə alovlanmayan qatılığına qədər və ya qazın tam
kənarlaşmasına qədər şama doğru azotla üfürülür. Qarışıqda qazın miqdarı qaz analizatoru
160
ilə və yaxud kimyəvi üsulla təyin edilir. Azotun vurulmasını bağlayıcı armaturların
kipliyindən və xətlərdəki maye çöküntüsünün miqdarından asılı olaraq, daimi və ya
fasilələrlə aparmaq olar.
2.Magistral boru kəmərinin xətti hissəsində, kondensatın kəmərlərində, qaz
mədənlərinin qaz yığıcı şəbəkələrində, qaz şəbəkələrinin həcmi böyük olduğundan və
ayırıcı qurğular arasındakı hissələrdən qazı tam sıxışdırıb çıxarmaq imkanı olmadığı halda
işlər aşağıdakı texnologiya ilə yerinə yetirilir.
Nəzərdə tutulan hissənin qazı, həmin hissənin bağlayıcı qurğularının və ayırıcı
qollarının yanındakı üfürmə şamlarından qazın təzyiqini atmosfer təzyiqinə yaxın olana
qədər boşaldılır.Kəmərlərin üzərində (qurğularda) iş görülən yerdə 10mm olan dəlik açılır
və bu dəlikdən boru kəmərinin 50-300m uzunluğunu, onun diametrindən asılı olaraq,
doldurula biləcək miqdarda azot vurulur.
Hesabat nümunəsi. Diametri 1400 mm olan 1m qaz kəmərinin doldurulması üçün
1,5m qaz tələb olunur. 1m3 maye azotdan normal şəraitdə 700m3 qaz şəklində azot alınır.
3

Beləliklə, 300 m qaz kəmərinin doldurulması üçün 4503 m qaz şəkilli azot tələb olunur ki,
onun alınması üçün 0,63m3 (və ya 250kq) maye azot lazımdır (maye azotun sıxlığı
0,81t/m3). Qurğunun məhsuldarlığını bilərək, təmir olunan hissəyə azotun vurulma
müddətini təyin etmək olar. Bundan sonra dəliklər açılır, təmir olunan hissəni rezin
kürələrlə ayırır. Lazım olan hallarda dəliklərin açılması və odlu işlərin aparılması azotun
vurulması ilə davam etdirilir.
Metal yamağı yerinə qoymazdan və qaynaq etməzdən əvvəl həmin hissə qaynaq
işlərinin sonuna qədər fasiləsiz azotla doldururlur.Sonra isə azot qurğusunu söndürərək
deşiyi qaynaq edirlər.

Əlavə 8
Qaz obyektlərində odlu işlərin təhlükəsiz aparılmasıна даир
nümunəvi Тəlimat

Bu təlimat дövlət nəzarət orqanlarının səlahiyyətlərinə aid olan partlayış təhlükəli

qaz hasilatı, hazırlığı, nəqli və saxlanılması obyektlərində kompleks təmir işlərinin
(hazırlıq, qaynaq-quraşdırma və yekun) təhlükəsiz aparılması üzrə əsas tələbləri özündə
cəmləşdirir. Bu Təlimatda magistral qaz kəmərlərinin xətti hissəsində, QƏHQ, QKHQ,
161
KS, YQА, QPS, AQDKS sənaye meydançalarında odlu işlərin təhlükəsiz aparılmasını
təmin edən xüsusiyyətlərə, odlu işlərin təsnifatına, onların rəsmiləşdirilməsi qaydalarına
və lazım olan sənədlərin formalarına baxılır.

İxtisar, termin və təriflər

Partlayış (yanğın-partlayış)- enerji və sıxılmış qazların əmələ gəlməsi ilə müşayiət

edilən maddələrin ani olaraq yenidən dəyişməsidir.
Partlayış təhlükəli qarışıq müəyyən qatılıq həddində partlayış törədici mənbənin
yaranması nəticəsində partlaya bilən, alovlanmasının aşağı qatılıq həddi 65q/m 3 - dan çox
olmayan yanar qazların hava ilə qarışığı, tez alışan maye buxarları, yanar tozlar və ya
liflərdir.
Yanğın təhlükəli sahə (zona)- partlayış təhlükəli qarışıq olan və ya partlayış
təhlükəli qarışıq əmələ gələ bilən otaq və ya xarici qurğuda sərhədlənmiş bir sahədir.
KS-kompressor stansiyası
AQDKS-avtomobillərə qaz doldurma KS
İB-istehsalat birliyi
QPS-qaz paylayıcı stansiya
YSM-yanacaq –sürtkü materialları
DYM- daxili yanma mühərriki
NÖC və A- nəzarət ölçü cihazları və avtomatika vasitələri
TAM-tez alışan mayelər
EÖX-elektrik ötürücü xətti
AAQH-alışmanın aşağı qatılıq həddi-müəyyən faiz həcmində havada yanar
maddələrin qarışığının alovlanma mənbəyi ilə toxunması zamanı aşağı qatılıqdır
NTS-normativ- texniki sənəd
Odlu işlər-qaz və buxar-toz-hava qarışığının və digər yanan maddələrin təhlükəli
qatılığı yarana biləcəyi zonada açıq alov, qiığılcım əmələ gətirmə, isidilmə ilə avadanlıq,
alət və materialların temperaturunu bu maddələrin alovlanma temperaturu həddinə
çatdırılması ilə aparılan işlər
Təhlükəli sahə-elə bir ərazidir ki, burada işçiyə təhlükəli və ya zərərli istehsalat
amillərinin təsiri mümkündür.
ZMYVBQH-işçi sahəsinin havasında zərərli maddələrin yol verilə bilən qatılıq
həddi
FMV-fərdi mühafizə vasitəsi
TOFMV-tənəffüs oraqnlarının fərdi mühafizə vasitəsi
TQİ-tikinti quraşdırma idarəsi
QKHQ-qazın kompleks hazırlanma qurğusu
QƏHQ-qazın əvvəlcədən hazırlanma qurğusu
EKM-elektrokimyəvi mühafizə

1. Ümumi hissə

1.1.Bu нцмуняви Təlimat dövlət nəzarət orqanlarının nəzarəti altında fəaliyyət

göstərən və istismara verilən qaz mədənləri və YQАыn qazyığma və qazpaylayıcı
şəbəkələrində, magistral qaz kəmərlərinin xətti hissəsi və qollarında, qaz avadanlıqlarında
162
(təzyiq altında işləyən qablar, armatur və birləşdirici boru kəmərləri), KS, AQDKS, QPS,
qazbölüşdürücü stansiyalar və məntəqələrdə (daha sonra qaz obyektlərində) ümumi təmir
işlərinin həcmi daxilində hazırlıq, xüsusi odlu və yekun işlərin (təbii qazın istifadəsi ilə
aparılan xətti səthlərin təmizlənməsi, sınaq və digər buraxılış-sazlama işlərində) təşkili və
təhlükəsiz aparılması üzrə əsas təmiri özündə cəmləşdirir.
Göstərilən işlərin təşkili və texnoloji baxımdan icrası müxtəlif tərkibli işçi heyəti
tərəfindən görülə bilər.
1.2. Təlimat, qazın hasilatı, hazırlığı, nəqli, saxlanması, paylanması obyektlərində
yuxarıda göstərilən işləri həyata keçirən bütün təşkilatlar, həmçinin qaz obyektlərinin
təmiri-texnika və texnologiyasını tərtib edən layihə-konstruktor elmi-tədqiqat təşkilatları
üçün, vacib sənəddir.
1.3. Təşkilatlar və ya onların şöbə rəhbərləri bu birtipli təlimat əsasında istehsalat və
yerli şəraitin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq əlavələr işləməlidirlər.
Bu əlavələr, Dövdağtexnəzarət Komitəsinin və Baş Dövləty Yanğın Təhlükəsizliyi
İdarəsinin bölgə müfəttişlikləri ilə razılaşdırılmalı və müəssisənin rəhbərliyi (baş
mühəndis) tərəfindən təsdiq olunmalıdır.
1.4. Birtipli təlimata edilən əlavələrdə aşağıdakılar əks olunmalıdır:
ayrı-ayrılıqda obyektlər, istehsalat bölmələri və ya bütünlükdə müəssisə üzrə işlərin
aparılma şəraitinin xüsusiyyətləri;
əlavə təhlükəli və zərərli istehsalat amilləri;
iqlim şəraitinin xüsusiyyətləri;
yerli şəraitə görə mürəkkəbləşmiş işlərin yerinə yetirilməsi, texnoloğiyası və əlavə
təhlükəsizlik tədbirləri;
xüsusi mürəkkəb şərait vaxtı işlərin görülməsi.
1.5 Təmir işlərinin ayrı-ayrı mərhələ və əməliyyatlarının yerinə yetirilməsinə digər
təşkilatların xüsusi hazırlıq keçmiş, imtahan vermiş və vəsiqə almış bölmələri, briqadaların
ayrı-ayrı mütəxəssisləri, xidmətи heyətlə birlikdə texniki bölmələri cəlb oluna bilər.
Bu halda müvəqqəti briqadanın yaranması haqqında aşağıdakıları göstərməklə
istismar edən və cəlb edilən təşkilatlar tərəfindən ikitərəfli əmr verilir:
-cəlb olunan təşkilatın seçdiyi şəxsin soyadı və ixtisası;
-müvəqqəti istifadə üçün verilən texniki vasitələrin siyahısı;
-istismar edən təşkilatın təmir işlərinin rəhbəri tərəfindən təyin edilən nümayəndəsi.
1.6 Odlu işlərin bilavasitə 18 yaşına çatmış, lazımi ixtisasa malik olan, görülən işin
təhlükəsiz üsullarını öyrənmiş, ilk tibbi yardım və müvafiq FMV, TOFMV, kollektiv
mühafizə vasitələrindən istifadə etmək bacarığına malik olan, qəbul edilən qaydada sərbəst
işə buraxılma üçün lazım olan biliklərin yoxlanmasından keçən və vəsiqə alan işçilər icra
edə bilər.
Təcrübəsi olmayan işçilərin və şagirdlərin bu işlərin sərbəst yerinə yetirilməsinə
buraxılması və iştirakı qadağandır.
1.7 Odlu işlər aşağıdakılara bölünür:
tapşırıq-icazə və işin təşkili planı üzrə yerinə yetirilən planlı işlər;
tapşırıq-icazə rəsmiləşdirilmədən işin rəhbəritərəfindən qəzanın aradan qaldırılması
planına əsasən tərtib edilən qəza nəticələrinin aradan qaldırılması və ya onun qarşısının
alınması məqsədi ilə yerinə yetirilən işlər.

163
 1.8 İstehsalat bölmələrində (magistral qaz kəmərlərinin xətti-istehsalat idarəsi, yeraltı
qazsaxlama stansiyası və s) odlu işlərə rəhbərlik etməyə icazə verilmiş vəzifəli şəxslərin
adı göstərilməklə odlu iş yerlərinin siyahısı işlənib hazırlanmalıdır.
Odlu işlərin siyahısına üç ildən bir, həmçinin obyektlərin yenidən qurulması,
texnoliji dəyişikliklər, avadanlıqların yeniləşdirilməsi zamanı və ya dövlət nəzarət
orqanları və yuxarı təşkilatların göstərişindən sonra yenidən baxılmalıdır. Siyahıya daxil
olmayan, lakin yerinə yetirilməsi vacib olan iş meydana çıxdıqda, işə başlamazdan əvvəl
onu bu siyahıya daxil etmək lazımdır.
1.9 Sex (xidmət) və bölmələrin avadanlıq və kommunikasiyalarında odlu işlərin
aparılması üçün tapşırıq-icazə sex(xidmət) rəisi (rəis müavinləri) tərəfindən
imzalanmalıdır, texniki təhlükəsizlik və əməyim mühafizəsi üzrə mühəndis ilə
razılaşdırılmalıdır.
Əgər bölmələrə yanğından mühafizə idarəsi xidmət edirsə, tapşırıq-icazə onlar
tərəfindən və qarışıq texnoloji əlaqəli qurğular üzərində iş zamanı isə fəaliyyət dairəsindən
asılı olaraq onların rəhbərliyi tərəfindən razılaşdırılmalı və istehsalat bölməsinin rəhbəri
(magistral qaz kəmərlərinin xətti-istesalat idarəsi, yeraltı qazsaxlama stansiyası və s) və ya
onun istehsalat üzrə müavini tərəfindən təsdiq edilməlidir.
Bölmə rəhbəri tapşırıq-icazəni təsdiq etmək hüququnu, ayrıca (uzaqda) yerləşən sex,
istehsalat (obyekt, sənaye meydançaları) rəhbərlərinin ixtiyarına verə bilər.
Qeyd. Təmir işlərinin aparılmasına cavabdeh şəxs kimi istehsalat bölməsinin birinci
rəhbərinin təyin edilməsi zamanı, tapşırıq-icazə yuxarı təşkilatın rəhbəri tərəfindən təsdiq
edilir.
1.10 Tapşırıq –icazədə imza atan şəxs, işlərin təhlükəsiz aparılması üçün tapşırıq-
icazıdı göstərilən tədbirlərin düzgün və dolğun olmasına məsuliyyət daşıyır.
Tapşırıq-icazəni təsdiq edən, briqadanın tərkibindəki icraçıların ixtisasının tələb
edilən səviyyədə olmasına məsuliyyət daşıyır.
1.11.Tapşırıq-icazəyə razılıq vermiş şəxslər, öz vəzifə təlimatı və əmək Məcəlləsinə
uyğun məsuliyyət daşıyır.
1.12 Tapşırıq-icazı iki nüsxədə rəsmiləşdirilir. Tapşırıq-icazənin bir nüsxəsi odlu
işlərin hazırlığına cavabdeh şəxsə verilir, digəri isə tapşırıq-icazəni təsdiq edən şəxsdə
saxlanılır.
1.13 Hazırlıq işləri başa çatdıqdan sonra, hazırlıq işlərinə cavabdeh odlu işlərin
aparılmasına cavabdeh şəxslər, sexin (xidmətin) rəisi (rəisin müavinləri) tapşırıq-icazənin
hər iki nüsxəsinə imza atıllar və bununla hazırlıq işlərinin tam şəkildə və keyfiyyətdə
görüldüyünə və odlu işlərin texniki və texnoloji baxımdan yerinə yetirilməsinin
mümkünlüyünü və təhlükəsizliyini təmin edən tədbirlərin görüldüyünü təsdiq edirlər,
ondan sonra tapşırıq-icazınin bir nüsxəsi odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxsə verilir.
İşlərin aparıldığı bölgə istehsalat bölməsinin yerləşdiyi sahədən uzaqda olduqda,
hazırlıq işlərinə cavabdeh olan şəxslər tərəfindən yerində imzalanaraq rəsmiləşdirilir və
bölmənin növbə rəisi(dispetçeri) mövcud rabitə vasitələri ilə məlumatlandırılır, o da işin
aparılmasının gedişini bütünlüklə məsul şəxslərin məruzəsinə əsasən əməliyyat jurnalında
qeyd edir.
1.14 Tapşırıq-icazə təmir işlərinin yekunlaşdırılması zamanı onun yerinə yetirilməsi,
qəbulu odlu işlərin hazırlığına, görülməsinə cavabdeh və işin aparıldığı avadanlıqlara,
xətlərə məsul olan sex rəisinin (xidmət) imzası ilə təsdiq edilir.

164
 Əgər təmir işlərinin aparılmasına məsuliyyət daşıyan şəxs sex(xidmət) rəisidirsə, işin
qəbulu istehsalat bölməsininrəhbəri və ya onun istehsalat üzrə müavini tərəfindən həyata
keçirilir.
İşlər qurtardıqdan sonra rəsmiləşdirilmiş tapşırıq-icazənin bir nüsxəsi tapşırıq-icazəni
təsdiq etmiş şəxsdə, digəri isə təmir işlərinə məsuliyyət daşıyan şəxsdə üç aydan az
olmamaq şərti ilə saxlanılır.
Hər iki nüsxədə yazılmış yazılar aydın və eyni olmalıdır. Tapşırıq-icazənin qrafit
qələmlə yazılması, mətnində düzəliş edilməsi və məsul şəxslərin imzalarının surətinin
qoyulması qadağandır.
1.15 Tapşırıq-icazə bir briqadaya bir iş növü və bir iş yerinə, tapşırılan iş həcminin
görülməsi üçün lazım olan müddətə verilir və onda göstərilən vaxta qədər qüvvədə olur.
Əgər iş təyin olunmuş vаxtda qurtarmayıbsa, təmir işlərini aparan məsul şəxs
tapşırıq-icazəni təsdiq edən məsul şəxslə razılaşmaqla, lazım olarsa razılaşma ilə işin
xüsusiyyətlərini və briqadanın tərkibini, dispetçer xidmətinə məlumat verməklə tapşırıq-
icazənin müddətini uzada bilər.
1.16 Təmir işlərinin təşkili planı, obyektlərində fəaliyyət dairəsində iş yerinə yetirilən
müəssisənin (bölmənin) müvafiq istehsalat bölməsi(xidməti) tərəfindən tərtib edilir və işin
texnoloji ardıcıllıqla aparılmasının təşkilini təyin edir.
1.17 İşin təşkili planı(qəzanın aradan qaldırılması) aşağıdakılar mütləq daxil
edilməklə sərbəst formada tərtib edilir:
- obyektin adı, işin aparıldığı yer, işlərin başlama və qurtarma müddəti;
- qüvvədə olan tikinti normativlərinə və işçi cizgilərinə əsaslanaraq, qaz
obyektlərinin təmir olunan (bərpa olunan) hisələrinə, həmçinin xüsusi işlərin bütün növ
istehsalına qısa texniki və texnoloji tələblər;
-avadanlıqların , mexanizmlərin, rabitə vasitələrinin, mühafizə postlarının, istirahət
və qidanın qəbulu məntəqələrinin yerləşdirilməsi, həmçinin işlərdə iştirak edənlərin,
işlərin yerinə yetirilməsinə məsul olan şəxslərin adının,soyadının və vəzifələrinin
göstərilməsi ilə heyətin siyahısı;
-boru kəmərləri hissələri, texniki avadanlıqlar, elektro-kimyəvi mühafizə
vasitələrinin qoşulması, ayrılması qaydaları, həyata keçirilən əməliyyatların ardıcıllığı;
-təmirə ehtiyacı olan qovşağın (qaz kəmərləri hissələri) sxemi;
-əməliyyatlar göstəрилмякля işlərinin və təmir olunan iş qovşaqlarının sınağının
ardıcıllığı şərhi
1.18 Odlu işlərin görülməsinə verilən işin təşkili planı tapşırıq-icazə, müəssisənin
(bölmənin) dispetçerində (növbə mühəndisində) saxlanılan xüsusi kitabçada qeydə
alınmalıdır.
1.19 Bir neçə işçi icra heyəti tərəfindən kompleks təmir işləri yerinə yetirilirsə, onda
onların aparılması üçün əmr verilməli və işin aparılması planı tərtib edilməlidir.
Aşağıdakı hallarda kompleks təmir işlərinin aparılması haqqında əmrin verilməsi
vacibdir:
-bir neçə texnoloji əlaqəliobyektlərdə eyni vaxtda təmir işlərinin aparılması;
-bir neçə istehsalat bölməsinin fəaliyyətinin və ya ehtiyatlardan istifadəsinin
razılaşdırılması vacib olduqda;
-eyni zamanda eyni qaz obyektinin ayrı-ayrı sahələrində təmir işlərinin aparılması;
-xüsusi mürəkkəb şəraitdə işlərin aparılması;

165
 1.20 Kompleks işlərin görülməsi ilə əlaqədar əmr ilə və işin rəhbəri ayrı-ayrı təmir
işlərinin görülməsinə cavabdeh bölmələr (xidmətlər, sexlər, briqadalar) işin iştirakçıları
təyin edilir Əmrdə bölmələr üzrə konkret olaraq onlar tərəfindən ayrılan heyət,
avadanlıq,maşın,mexanizmlər, rabitə vasitələri, NÖC və A alətləri, materiallar, FMV və
KMV (kollektiv mühafizə vasitələri), tibbi və yanğına qarşı vasitələt açılmalıdır.
Göstərilən kompleks işlərin görülməsinə dair əmr, işin həcmindən asılı olaraq
istehsalat birliyinin (müəssisə) və ya onun struktur vahidi tərəfindən cəlb olunmuş
təşkilatlarla birlikdə verilir (m 1.5)
1.21 Kompleks işlərə rəhbər, işin mürəkkəbliyindən asılı olaraq, birliyin rəhbərləri,
istehsalat bölmələrinin rəisləri, kommunikasiya və avadanlıqlarında iş görülərkən xidmət
təisləri təyin edilə bilərlər.
1.22 Görülən işin təşkili planı işin yerinə yetirilməsində işirak edən müəssisə (bölmə),
xidmət, sex rəhbərləri, Dövlət nəzarət orqanlarının bölgə müfəttişliyi ilə razılaşdırılmalı və
bu işlərin aparılması haqqında əmri imzalamış rəhbər tərəfindən təsdiq edilməlidir.
Cəlb edilən digər təşkilatların briqadaları qaynaq-quraşdırmaya hazırlıq işlərini
yerinə yetirdikdə, bu briqadaların rəhbərləri kompleks işin rəhbərinə tabedirlər
heyətlərinin yerinə yetirdiyi işlərin təhlükəsiz və keyfiyyətli görülməsinə məsuliyyət
daşıyırlar.
1.23. Qaz obyektlərinin daxili səthlərinin təmizlənməsi və partlayış təhlükəli qazlarla
möhkəmliyə və kipliyə sınanması zamanı borularda, avadanlıqlarda, armaturlarda ortaya
çıxan dağıntı, çat və digər qüsurların aradan qaldırılması ilə aparılan təmir işlərinə işin
həcmindən və mürəkkəbliyindən asılı olaraq, öz müəssisələrində təlim keçmiş və bilikləri
yoxlanmış, belə işlərin görülməsinə lazımi qədər təcrübəsi olan ustalar, iş icraçıları, sahə
rəisləri və baş mühəndisləri məsul şəxs kimi təyin edirlər.
1.24 Əgər hazırlıq və odlu işlərin bilavasitə aparılması bir heyət tərəfindən yerinə
yetirilərsə, işlərin hazırlığına və aparılmasına məsuliyyət daşıyan şəxs kimi lazımi təşkilati
bacarığa, texniki biliklərə malik olan, təhlükəsiz iş metod və üsullarını bilən, işin yerinə
yetirilməsi müddətində digər vəzifədən azad olan bir şəxsin təyin edilməsi məqsədə
uyğundur.
1.25 Qazın hasilatı, nəqli və istehlakçıya verilməsi ilə bağlı olan işlər, istehsalat
birliyinin mərkəzi dispetçer xidməti ilə, lazım olarsa, vahid qaz təchizatı sisteminin
mərkəzi dispetçer xidməti ilə razılaşdırılmalıdır.
1.26 Odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxsin özü rəhbərlik edir. O, tapşırıq-icazə,
işin təşkili planı və başqa istehsalat təlimatlarına uyğun olaraq ümumi təhlükəsizlik,
nizam-intizama, işin keyfiyyəti və operativ yerinə yetirilməsinə məsuliyyət daşıyır.
1.27 Nəzarət və yuxarı təşkilatların nümayəndələrinin odlu işlərin yerinə yetrilməsi
ilə bağlı olan göstərişləri, yalnız işlərin aparılmasına cavabdeh olan şəxs tərəfindən işçilərə
çatdırılır.
1.28 Odlu işlərə başlamazdan əvvəl, onun aparılmasına məsul olan şəxs aşağıdakıları
yerinə yetirməyə borcludur:
- imza etdirməklə və tapşırıq-icazədə rəsmiləşdirməklə iş iştirakçılarını işin
aparılması qaydaları, üsulları, yerinə yetrilməsi xüsusiyyətləri, həmçinin konkret
təhlükəsizlik qaydaları haqqında təlimatlandırmaq;
- lazım olan materialın, ləvazimatın, mühafizə vasitələrinin, yanğından mühafizə və
xilasetmə vasitələrinin və s. Mövcudluğunu yoxlamaq;
- işçi briqadaları, post, maşın, mexaniзm və rabitə vasitələrini yerləşdirmək;
166
 - maşın və mexanizmlərin işləmə qabiliyyətini yoxlamaq;
- bağlayıcı armaturların işləmə qabiliyyətini yoxlamaq;
- post və dispetçer xidmətləri ilə rabitə əlaqəsinin mövcudluğunu yoxlamaq;
- odlu işlərin sahəsində hava mühitinin yoxlanmasını təmin etmək;
1.29 Təmir işlərinin rəhbəri onun lazım olan avadanlıq, mexanizm, alət, NÖC və A,
material, nəqliyyat vasitələri, ikitərəfli telefon və ya radiorabitə, yaxud mobil əlaqə
vasitələri, yanğından mühafizə və xilasedici vasitələr, FMV və kollektiv mühafizə
vasitələri, təhlükəsizlik işarələri və plakatları, həmçinin ilk tibbi yardım vasitələri ilə
təchiz edilməsinin təşkilinə məsuliyyət daşıyır.
1.30 Odlu işlər aparılan zaman nəqliyyat, yanğından mühafizə vasitələri, xüsusi
avadanlıq, radiorabitə vasitələri və materialların külək istiqamətində yerləşdirilməsi
vacibdir.
Onlar eyni vaxtda və ayrılıqda mümkün qədər tez hərəkət etmələri və manevrləri
nəzərə alınmaqla yerləşdirilməlidirlər.
1.31 Əməliyyatların yerinə yetirilməsində bilavasitə iştirak etməyən heyət, istifadə
edilməyən nəqliyyat vasitələri, avadanlıq, materiallar və s, həmçinin istirahət, isitmə, qida
qəbulu yerləri tibb məntəqələri, komanda postları (səyyar vaqonlar, çadırlar və s) təhlükəli
sahələrdən kənarda, təhlükə sahə radiusundan minimum məsafələr gözləməklə
yerləşdirilməlidir.
1.32 İş başlamazdan əvvəl növbə rəisi (dispetçer) sex, xidmət və vəzifəli şəxsləri
işlərin yeri, xüsusiyyəti və başlama vaxtı haqqında xəbərdar edir.ş
1.33 Partlayış təhlükəsi törədən maddələrin təhlükəli miqdarında əmələ gəlməsi
ehtimalı ilə bağlı işlər, partlayış təhlükəli qarışıqların kateqoriyasından və qrupundan
olaraq partlayışa qarşı müdafiə icralı, yəni qığılcım verмяйян xüsusi alət, avadanlıqdan.
NÖC və A vasitələrindən istifadə etməklə yerinə yetirilir.
1.34 Odlu (təmir) işlərin yerinə yetirilməsində istifadə olunan material və
məmulatların tətbiq şərtlərinə uyğunluğu-keyfiyyətini təsdiq edən sənədləri (pasportu)
olmalıdır.
1.35 Aparılan təmir işləri haqqında məlumat on beş ______ ərzində obyektin texniki
icra sənədinə və pasportuna daxil edilməlidir.
1.36 Aparılan təmir işləri üzrə icra sənədi və 1.34 bəndində göstərilən sənədlər
obyektin tikintisinin texniki icra sənədləri ilə birlikdə saxlanılmalıdır.

2.Hazırlıq işləri

2.1. Ümumi tələblər

2.1.1 Qaz obyektinin odlu işə hazırlanması işlərinin təşkili planına və tapşırıq-icazəyə
uyğun olaraq, həmin obyektin (sex və istehsalat bölmələrinin) istismar heyəti tərəfindən
həyata keçirilir.
2.1.2 Öz intensivliyi və sızma yerinə görə nəzərdə tutulan odlu işlərin icrası vaxtı
təhlükəli olan TAM (AAM), partlayış-qorxulu maddələrin sızmalarının, mümkünlüyünü
üzə çıxartmaq məqsədilə odlu işlərin icrasına qədər texnoloji avadanlıq və qaz
kəmərlərinin etibarlığını və texniki vəziyyətini səciyyələndirilən sənədlər öyrənilməlidir.
2.1.3. Təhlükəli hissənin hüdudlarında qaz sızmaları aşkar edilərsə, qaz sızmasının
intensivliyindən asılı olaraq nasaz qaz kəmərləri tamamilə boşaldılmalı və yaxud
167
kəmərlərdəki təzyiq, yoxlanılan hissənin son istismar ili müddətində qeyd olunmuş
maksimal işçi təzyiqin 30%-i həcmindən az olmayaraq, aşağı salınmalıdır.
2.1.4. Odlu işin sahəsi onun təhlükəsizlik və rahat yerinə yetirilməsi üçün
hazırlanmalıdır; iş yerinə asan giriş yolu təşkil edilməli, maneçilik törədən əşyalar,
partlayıcı və zərərli maddələr sahənin ərazisindən kənara çıxarılmalıdır.
Daxilində yanar qazlar və buxarlar ola bilən kanalizasiya ilə əlaqəsi olan süzmə
qıfları, qanovların və dikgər qurğuların çıxışları bağlanmalıdır. Odlu işlərin yerinə
yetirildiyi yerdə qığılcımların uçub dağılışmasına yol verilməməsi üçün tədbirlər
görülməlidir.
2.1.5. Odlu iş sahəsi, onun yerinə yetirildiyi yerin xüsusiliyini, havanı, o cümlədən
küləyin istiqamətini və sürətini nəzərə almaqla, müvafiq xəbərdaredici təhlükəsizlik
nişanları və plakatları ilə nişanlanmalıdır. (hasarlanmalıdır)
2.1.6. Odlu iş sahəsinə kənar şəxslərin, nəqliyyat vasitələri, həmçinin heyvanların
girməsinə yol verilməməsi üçün təhlükə haqqında xəbərdarlıq vasitələri (işıq, səs
vasitələri) və işin rəhbəri ilə ikitərəfli telefon, mobil əlaqə vasitəsi və ya radio vasitəsi iə
təchiz olunmuş mühafizə postları qoyulmalıdır.
2.1.7. Odlu iş aparılan yer partlayış yanğın və zərərli maddələrin mənbələrindən, o
cümlədən əlaqədar texnoloji sistemlərdən etibarlı ayrılmalı (izolə edilməli), təmir olunacaq
qaz avadanlığı və ya qaz kəmərlərinin hissələri isə işin təhlükəsiz aparılmasını təmin edən
təzyiqə qədər (100-500Pa) boşaldılmalıdır.
2.1.8. İşin aparıldığı yeri ayıran bağlayıcı armaturun vəziyyətinin səhvən və ya
icazəsiz (özbaşına) dəyişdirilməsini istisna edən tədbirlər görülməlidir.
Bunun üçün bağlayıcı armaturun vəziyyətinə nəzarət edən və ehtiyac olduqda onu
idarə edən təlimatlandırılmış heyətin növbətçiliyi təyin edilməlidir.
Armaturla idarəyə ehtiyac olmadıqda, aşağdakı tədbirlər görülməlidir:
Pnevohidrointiqallı kranlarda-impuls qazını boşaltmaq, pnevohidrointiqallardan
şlanqları çıxarıb ordan uzaqlaşdırmaq, ştuserləri polad qapayıcı ilə bağlamaq, kranları
avtomatik idarəetmədən əl ilə idarəetməyə xidmət edən güyləri (dəmir barmaqlıq) çıxarıb
götürmək əl ilə idarə olunan armaturlarda sükan çarxını (şturvalı) çıxarıb götürmək və ya
sükan çarxını zəncir ilə qıfıllamaq.
-ehtiyac olan yerlərdə aşağıdakı müvafiq təhlükəsizlik nişanlarını və plakatları
vurmaq lazımdır: “Açmamaq”, “Bağlamamaq”.
2.1.9. Nəzərdə tutulmuş flans ayırmalarında və ya borunun bir hissəsinin kəsilib
götürülməsi nəzərdə tutulmuş yerlərdə bu sahələri en kəsiyi 25mm 2-dən az olmayan mis
məftillə şuntlamaq EKM vasitələri isə biləvasitə işin başlanmasından əvvəl açılmalıdır.
2.1.10. Odlu iş aparılan yerdə təmir (xətti-istismar və əməliyyat-istehsalat) xidmətinin
təchiz edilmə cədvəlində, həmçinin işlərin təşkili planında ştatla nəzərdə tutulmuş olan
yanğın söndürmə vasitələri olmalıdır.
2.1.11. Hazırlıq işlərinin başa çatdırılmasından sonra onun aparılmasına məsul şəxs
odlu işin rəhbəri ilə birlikdə təmir işinin bu mərhələsinin yerinə yetrilməsini yoxlayıb
təstiq etməlidir. (b.1.13).

2.2. Qaz avadanlığının hazırlanması

168
 2.2.1. Təmir olunacaq qaz avadanlığı (təzyiq altında işləyən tutumlar, armatur və
birləşdirici boru kəmərləri) təzyiq mənbəyi ilə onu birləşdirən bütün boru kəmərlərindən
ayrılmalı qazdan və TAM (AAM)-dan azad olunmalıdır. (b2 16).
Çənlər və tutumlar müvafiq qaydada təsdiq edilmiş Qaydalara,həmçinin avadanlığın
təmir işlərinə hazırlanması üzrə təsdiq edilmiş sahə Təlimatları və təhlükəsizlik
qaydalarına uyğun olaraq tıxaclarla bağlanmalıdır.
Qaz avadanlığı aralarında drenaj olan iki ardıcıl qoyulmuş bağlayıcı qurğu vasitəsi ilə
də ayrılmasına yol verilir.
2.2.2. Avadanlığın boşaldılmasından sonra qalıq qaz kondensatı (AAM) öz-özünə
süzülür, nasos vasitəsi ilə çəkilir, təbii qaz və azotla üfürmə tutumlara sıxışdırılır.
Sıxılmış hava vasitəsi ilə maye çöküntüsünün (kondensatın) üfürüb çıxarmaq, habelə
torpağa (döşəməyə) və kanalizasiyaya süzmək qadağandır.
2.2.3. Boşaltmadan sonra tutumlar və boru kəmərləri diqqətlə buxarla, sıxılmış azot
və hava ilə üfürülməlidir.
Tutumlarda və boru kəmərlərində pirofor çöküntüləri varsa, daxili səthləri buxara
verildikdən sonra, üfürülməyə qədər su ilə yuyulmalıdır. Tutumların yuyulması üçün su ilə
doldurulması tutumların yuxarı hissəsinin açıq vəziyyətdə aparılır. Yuyulmadan sonra
sular sənaye kanalizasiyasına tökülür, piroforlar isə su layı altında yanğından təhlükəsiz
yerə kənarlaşdırılır.
2.2.4. Üfürülmədən sonra tutumlar təbii və yaxud məcburi sürətdə (yuxarı və aşağı
lyukların açıq vəziyyətində) 1 saatdan az olmamaq şərti ilə üç dəfə dəyişməni təmin edən
vaxt müddətindя ventilyasiya edilməlidir.
2.2.5. İstismar prosesində və ya odlu işə hazırlıq müddətində tutumlar, onların
işərisinə insanların buraxılmasınıdan əvvəl 3030K (300C)-dən artıq olmayan temperatura
qədər soyudulmalıdır.
Tutumun göstərilən temperatura qədər soyudulması mümkün deyilsə, işin
yungülləşdirilməsi və təhlükəsizliyi üzrə əlavə tədbirlərin hazırlanması ilə (sərin hava ilə
əlavə üfürülmə, istiliyi izolə edən FMV-lərin tətbiqi, iş zamanı tez-tez фасиля верилмяси вя
с. daha yüksək temperatur rejimində işləməyə icazə verilir.
2.2.6. Tutumun odlu işлярин апарылмасына hazırlanmasından sonra onun içində
olan havanın tərkibində zərərli və partlayıcı maddələrin olub-olmamasını təyin etmək
məqsədi ilə analiz aparılmalıdır.

2.3 Yeraltı qaz kəmərlərinin hazırlanması

2.3.1. Odlu işə hazırlığın əvvəlində zəruri olan təhlükəsizlik tədbirlərinin (b.2.1.2.)
müəyyən edilməsi məqsədi ilə təhlükəli zonaların hüdudları daxilində təmirə ehtiyacı olan
qonşu (paralel çəkilmiş, yaxınlaşan və onu kəsib keçən) boru kəmərlərinin yoxlanması
aparılmalıdır.
2.3.2. Odlu işlər aparılan yerin ətrafında qüvvədə olan СНиП 2.05.06-85 normativ
texniki sənədin 2-ci bölməsində verilən minimal məsafəyə bərabər olan radius ilə çəkilən
şərti təhlükəli zonanın sərhəddi hesab olunur.
2.3.3. İşlərin yerinə yetrilməsi zamanı qonşu boru kəmərlərinin bütövlüyü təmin
edilməlidir. Bunu təmin etmək mümkün olmadıqda, göstərilən boru kəmərlərinin işi
dayandırılmalı və işlərin başlanmasından əvvəl içərisindəki məhsul boşaldılmalıdır.

169
 2.3.4. Qaz sızmaları olmadığı və yaxud istismar zamanı boru kəmərinin möhkəmlik
xassəsinin azalmasını göstərən digər amillər aşkar edilmədiyi hissələrdə kəmərdə təzyiqi
aşağı salmamaqla qaz kəmərinin üzərinin mexanizmlər vasitəsi ilə açılmasına və
izolyasiyasından əl ilə azad edilməsinə icazə verilir.
Açılma zamanı mexanizmlərin hərəkət edən hissələri boru kəmərinin toxunula bilən
hissələrindən 0,5m-dən az olmayan məsafədən keçməlidirlər.
2.3.5. Zədələnmiş izoləli qaz kəməri hissəsinin açılmasından əvvəl, qaz kəmərində
təzyiq son istismar ilində qeyd olunmuş maksimal işçi təzyiqin 10 %-dən az olmamaq
şərti ilə azaldılmalıdır.
2.3.6. Odlu işlərin yerinə yetirilməsi üçün yeraltı qaz kəmərlərin üstünün açılması
məqsədi ilə torpaq işlərinin təşkil edilməsi “Magistral qaz kəmərlərinin əsaslı təmir
Qaydaları”na uyğun olmalıdır.
2.3.7. Çalanı (xəndəyin) ölçüləri odlu işin təhlükəsiz yerinə yetirilməsi şərtləri ilə
təyin olunur. İşlərin aparılmasına kömək göstərən maşın və mexanizmlər odlu işlərin rahat
və təhlükəsiz yerinə yetirilməsi üçün həm xəndəyin kənarında həmdə çalada yerləşə
bilərlər. Kəmərin hər iki tərəfinə bir ədəd olmaqla, çalanın qarşı tərəflərində ikidən az
olmamaq şərti ilə çıxış olmalıdır.
2.3.8. Süxur (qrunt) sularının çalaya dolması zamanı suyun yığılıb çəkilməsi məqsədi
ilə əvvəlcədən çalada (xəndəkdə) çuxur düzəldilir.
Bataqlıq yerlərdə və il ərzində mövcud olduqda iş yerinə suyun daxil olmasını
məhdudlaşdırmaq və çalanın (xəndəyin) divarlarının uçmasının qarşısını almaq üçün
torpaq şpuntlu sütunların və yaxud digər vasitələrin köməyi ilə səpələnməlidir.
2.3.9. Çalanın (xəndəyin) içinə qaz kondenstı və digər TAM düşərsə, onu hopduğu
torpaq ilə birlikdə təhlükəsiz yerə daşımaq, təmizlənmiş səthə isə quru qum (topağı)
səpmək (töküb örtmək) lazımdır.
2.3.10. Uzun xətt hissələrin açılması zamanı qaz kəmərinin sallanmasının və onda
əlavə gərginliklərin əmələ gəlməsinin qarşısının alınması üçüç tədbirlər görülməlidir.
2.3.11. Odlu işin başlanmasından əvvəl qaz kəmərinin xətti hissəsində aşağыdakı
tədbirlər yerinə yetrilməlidir.(b.2.1.7.):
-onu qonşu hissələrdən və qollardan ayırmaq;
-qazdan azad etmək;
-odlu iş yerində, kəmərin daxilində qalıq qaz kondensatının və başqa TAM (AAM)
olmamasını, həmçinin iş yerinə düşməsi ehtimalını yoxlamaq.
2.3.12. Ayirici armatur kip bağlanmanı təmin etməlidir. Kranlar kipləşdirici sürtgü
(pasta) materialı ilə kipləşdirилмялидир.
2.3.13. Qaz kəmərinin açılmasından sonra ayırıcı xətti armatur kifayət qədər germetik
deyilsə, təmir olunan hissə ilə birlikdə nasaz (qeyri kip) armaturdan sonra yerləşən qonşu
hissəni də ayırıb azad etmək və odlu iş müddətində onun atmosfer ilə əlaqəsini təmin
etmək lazımdır.
2.3.14. Qaz kəmərinin hissəsini, qazı şamla buraxmaqla, azad etmək lazımdır. Bu işin
icraçısı müvafiq FMV (o cümlədən səsə qarşı) və dəbilqə ilə təmin olunmalıdır.
Qazın buraxılması ilə bilavasitə məşğul olmayan heyət, həmçinin texniki vasitələr
şamdan 200m-dən az olmamaq şərti ilə küləkvuran istiqamətdə uzaqlaşdırılmalıdır.
Qazı, kəmərdə işlərin təhlükəsiz yerinə yetirilməsini təmin edən qaz kəmərinin
diametrindən asılı olaraq, 100-500 (10-30mm su süt) təzyiqinə qədər buraxmaq lazımdır.

170
 2.3.15. Qaz kondensatının olub-olmaması yoxlanmasını borunun yuxarı hissəsində
burğu vasitəsi ilə açılmış dəlikdən keçirilən ölçü milinin köməyi ilə aparmaq məsləhətdir.
Qaz kəmərində qaz kondensatı aşkar edildikdə onu səyyar tutuma vurmaq və yaxud
sonradan yandırmaqla, torpaqda düzəldilmiş anbara buraxmaq lazımdır.
2.3.16. Anbarın yerləşdirilməsi və qaz kəmərinə qədər olan məsafəsi atılan TAM
(AAM)-in həcmi və küləyin istiqaməti (hava şəraiti) nəzərə alınmaqla seçilməlidir.
TAM(AAM)-ın qaz kəmərindən çıxarılmasından əvvəl yanğın söndürmə, FMV və
kollektiv mühafizə vasitələrini hazırlkı vəziyyətinə gətirmək lazımdır.

3. Odlu İşlər

3.1. Ümumi tələblər

3.1.1. Odlu işi, hazırlıq işlərinin (b.2.1.11.) tam həcmdə yerinə yetirilməsindən
sonra başlamağa icazə verilir.
3.1.2. İcrаçılar onun başlanması və aparılması qaydaları haqqında sərəncam verən
rəhbərin göstərişi ilə odlu işi başlamalıdırlar (b.1.33, 1.34).
3.1.3. Təhlükəli sahədə olan odlu işin iştirakçıların sayı minimal olmalıdır.
3.1.4. Xüsusi hallarda, odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxs verilmiş tapşırıq –
icazədə göstərilənlərə əlavə olaraq, lazım olan təşkilati və texniki tədbirləri yerinə
yetirməklə və tapşırıq-icazə verən şəxslə mövcud olan rabitə kanalları ilə razılaşdırmaqla,
briqadanın tərkibini və işlərin həcmini dəyişdirə bilər.
Briqadanın tərkibi dəyişdirilərkən, yeni işçiləri tapşırıq-icazəyə əlavə olaraq daxil
etmək lazımdır.
3.1.5. Odlu işlərə müəyyən olunmuş qaydada xüsusi hazırlıq keçən, bilikləri
yoxlanılmış və müvafiq vəsiqə almış, icazəsi olan kifayət qədər iş təcrübəsi və lazımi
ixtisası olan xətti boru çəkənlər, KS işçiləri, çilingər-təmirçilər, elektrik qaynaqçıları, qaz
qaynaqçıları və s. buraxılırlar.
Zəmanətli tikişlərin qaynağına, müəyyən olunmuş qaydada attestasiyadan keçən, 6-
cı dərəcəli qaynaqçılar buraxılırlar.
3.1.6. Təhlükəli sahəyə odlu iş rəhbərinin icazəsi ilə daxil olmaq lazımdır. Təhlükəli
sahə ərazisində işçilər müvafiq FMV və TOFMV geyinməlidirlər.
3.1.7. İşçi sahənin havasında qazın miqdarı YVBQH-dən artıqdırsa, həmçinin
oksigen çatışmamazlığı varsa, odlu işi müvafiq əlehqazlarda yerinə yetirmək lazımdır.
3.1.8. Odlu işlər işçi sahənin havasının tərkibində qazın yolveriləbilən partlayışdan
təhlükəsiz qatılıqdan (konsentrasiyadan), yəni AAQH-nin 20 %-dən çox olamamaq şərti
ilə yerinə yetirilə bilər. Havanın həcmində qazın qatılığı AAQH-nin 20%-dən artıq
olduqda odlu iş dərhal dayandırılmalı, insanlar təhlükəli zonadan kənara çıxarılmalıdır.
3.1.9. Yağış, güclü qar, güclü külək zamanı işlər xüsusi sığınacaqlarda aparılmalıdır.
Tufan zamanı qazın boşaldılması, həmçinin insanların xətti kranların və üfürücü
şamların yaxınlığında olması qadağandır.
3.1.10. Odlu işin rəhbəri, tapşırıq-icazədə və istehsalat təlimatlarında nəzərdə
tutulmuş işin təhlükəsiz aparılmasına dair tədbirlərin yerinə yetirilmədiyi, işlərin
aparılması texnologiyasının pozulduğu, həmçinin işçi və ya təhlükəli zonada partlayış və
yanğın təhlükəsi vəziyyəti yarandığı hallarda, onu dərhal dayandırmağa borcludur.

171
 3.1.11. Təhlükəli sahədə yerləşən obyektdə qəza vəziyyəti yarandıqda, odlu işin
aparılmasında təşkilati, texniki, texnoloji və hava şəraitinin qəflətən kəskin dərəcədə
dəyişdikdə odlu iş dayandırılmalıdır.
3.1.12. Partlayış, yanğın təhlükəli vəziyyət yarandıqda mexanizmlərin, xüsusi
avadanlıqların və nəqliyyat vasitələrinin DYM-i söndürülməli, həmçinin təhlükəli sahədə
yerləşən qaynaq aparatları və digər cərəyanqəbuledicilərin elektrik cərəyanı ilə təchizi
dayandırılmalıdır.
Sonra isə, qəza vəziyyətinin yaranması səbəbləri araşdırılaraq, onun ləğv edilməsi
üçün xüsusi tədbirlər görülməlidir.
3.1.13. Odlu işə, bu Təlimata uyğun olaraq təhlükəsiz iş şəraiti tam bərpa
olunduqdan sonra, onu rəhbərliyin sərəncamı ilə başlamaq olar.
3.1.14. Odlu iş planının pozulması, dəyişilməsi, və yaxud onun dayandırılması və
yenidən başlanması, həmçinin görülən tədbirlər haqqında məlumatlar istehsalat bölməsinin
dispetçerinə verilməlidir.
3.1.15. Bağlayıcı armatur ilə ayrılmamış texnoloji xəttin bir sahəsinin bir neçə
yerində odlu işlərin eyni zamanda aparılması yol verilməzdir.
Bağlayıcı armatur ilə ayrılmamış magistral qaz kəmərinin xətti hissəsinin bir
sahəsinin bir neçə yerində odlu işlərin eyni zamanda aparılmasına ehtiyac olduqda işlərin
təşkili layihəsi və yaxud işlərin aparılması qaydalarında odlu işlərin qarşırıqlı təsirini
istisna edən xüsusi təhlükəsizlik tədbirləri nəzərdə tutulur (hermetikliyin pozulaması ilə, o
cümlədən qaz kəmərinin kəsilməsi ilə əlaqədar ayrı-ayrı əməliyyatların və mərhələlərin
yerinə yetirilməsi).
Boru kəmərinin kipliyinin pozulmaması ilə yerinə yetirilən borunun gövdəsindəki,
oyuqların katot çıxışlarının elektrik kimyəvi mühafizə naqillərin çıxışlarının və s. qaynaq
edilməsi üzrə odlu işlərin qaz kəmərinin bir neçə hissəsində eyni zamanda aparılmasına
icazə verilir.
3.1.16. Odlu iş zamanı bağlayıcı armatur işlərin təşkili planına uyğun olaraq onun
rəhbərinin, sərəncamına əsasən açılıb bağlanmalıdır. Gözlənilməyən hallarda işlərin
rəhbərinin bölmənin rəhbəri (növbə rəisi) ilə razılaşdırdıqdan sonra, armaturun işlərin
təşkili planında nəzərdə tutulmuş vəziyyətini dəyişdirmək ixtiyarı var.
Bu əməliyyatdan əvvəl odlu iş dayandırılmalı, onun iştirakçıları isə təhlükəli
sahədən çıxarılmalıdırlar.
3.1.17. Asetilen, oksigen və mayeləşdirilmiş karbohidrogen qaz tutumları, həmçinin
qaz generatorları odlu iş yerinə 10 metrdən yaxın olmamaq şərti ilə yerləşdirilməlidir.
3.1.18. DYM-li qaynaq aqreqatı və yanar qaz tutumları xanədə odlu iş zamanı
oradan kənardan yerləşdirilməlidir.
3.1.19. Tərkibində DYM və elektrik avadanlıqları, olan xüsusi avadanlıq həmçinin
nəqliyyat vasitələrinin saz vəziyyətdə qığılcımsöndürəni və elektrik sistemi olmalıdır.
3.1.20. Odlu işin aparılmasının təhlükəsizliyini artırmaq məqsədi ilə təmir olunan
avadanlıq və ya boru kəmərinin hissəsi azot və yaxud işlənilmiş qazlarla doldurulmalıdır.
Azotun tətbiqi texnologiya və Qaydalara əlavədə verilmişdir.

3.2. Qaz obyektinin meydançasında odlu işlər.

172
 3.2.1. Qaz obyektinin sənaye meydançasında odlu işlər bir qayda olaraq onun
istismardan çıxarılmasından (b.2.1.7.) və avadanlığın , boru kəmərinin hazırlanmasından
sonra aparılır.
3.2.2. Qonşu qovşağlarda və texnoloji xətlərdə qazın təzyiqini aşağı salmadan və
texniki cəhətdən mümkündürsə, obyektin istismarı davam etdikdə ayrı-ayrı qovşaqda
(tutumda, armaturda, borularda) odlu işin aparılmasına o vaxt icazə verilir ki, bu işin
sahəsi partlayış təhlükəli sahələri (təzyiq altında olan) qurğuların partlayış təhlükəli
sahələri ilə yanaşı olmur (uyğun olmur) və həmin qurğularda qəza vəziyyətinin qarşısını
almaq üçün tam tədbirlər görülmüşdür. (b.1.4.5).
3.2.3. Qaz obyektində odlu işi dayandırmadan onun aparılmasına ehtiyac olduqda
(b.3.2.2.) aşağıdakı tədbirlər görülməlidir:
- icra prosesində odlu işlər zonasında partlayış və yanğın təhlükəsi baxımından
vəziyyətə işləyən borulara, armaturlara avadanlıqlardan ola biləcək qaz konensat TAM
(AAM) sızmalarını və TAM (AAM) avadanlıqların şamlarından və qoruyucu
klapanlarından qazın texnoloji atımlarını nəzərə almaqla daim nəzarət olunmalıdır;
- avadanlığın, armaturun və boru kəmərlərinin üfürülməsini qazın kondensatının
TAM (AAM-nin buraxılmasını), həmçinin aparılan işin təhlükəsini artıran və
mürəkkəbləşdirən digər işləri qadağan etmək;
- YVBQH təmin etmək üçün havanın qaz ilə çirklənməsinə fasiləsiz, aktiv və
operativ nəzarəti təşkil etmək;
3.2.4. Otaqda odlu işin kənarda qoyulmuş armatur vasitəsi ilə ona daxil olan (çıxan)
qaz kondensatının TAM xətlərinin bağlanmasından, otağın daxilindəki avadanlıq, boru
kəmərlərində qazın (kondensatın TAM) atıldığından, həmçinin aşağıdakı əlavə tədbirlərin
yerinə yetirilməsindən sonra aparılmalıdır:
- odlu işin aparılmasından 10 dəqiqə əvvəl və odlu işin aparılması zamanı otaqda
qəza (təbii və süni) ventilyasiyasının təmin edilməsi;
- otaqda 3.2.3.bəndinə uyğun olaraq, havaya ekspres qaz təyin edicilər vasitəsi ilə
nəzarət (otaqda stasionar qaz təyin edicinin olmamasından asılı olmayaraq) etmək.
3.2.5. Odlu iş sahəsinin vəziyyəti üzrə növbəçi müşahidəçilərin təyin edilməsi (b. b.
3.2.3., 3.2.4.) qəza qabağı vəziyyət və ya əlavə təhlükənin baş verməsi, avadanlıq,
cihazlar, ventilyasiya sistemi, xəbərdaredici, kollektiv mühafizə vasitələrinin sıradan
çıxması, təzyiqin və temperaturun yol verilə bilən göstəricilərdən yüksək (aşağı) olması,
qazın, qaz kondensatın (TAM-ın (AAM)) gözlənilməz itkisi və s. zamanı işin təxirə
salınmadan, dayandırılması haqqında işarə verməsi məqsədini daşıyır.
3.2.6. Xüsusi hallarda qazın axınını dayandırmaq mümkün olmadıqda, kompressor
sexində (sıxıcı kompressorlar otağında, tamburlarda, dam örtüyü üstündə və s.) aşağıdakı
şərtlərlə odlu işin aparılmasına yol verilir:
- İB işin razılaşdırılması;
- magistral qaz kəmərinin xətti istehsal idarəsinin rəisinin (rəis müavini) işin rəhbəri
kimi təyin edilməsi (işin mürəkkəbliyindən asılı olaraq);
- əlavə təhlükəsizlik tədbirlərinin yerinə yetirilməsi (ventilyasiya, kipliyinə, hava
mühitinə nəzarət edilməsi, iş yerinin təmizlənməsi, təsirsiz qazdan, su pərdəsindən və s.
istifadə edilməsi).
3.2.7. Kompressorların (sıxıcı kompressorların) intiqalı kimi qaz turbinləri, digər
DYM və ya elektrik mühərriklərinin işlədiyi və arakəsmə arxasında yerləşdiyi kompressor
sexinin maşın zalında, qalan aqreqatların normal rejimində istismarı zamanı (təmir
173
edilməli aqreqatlardan başqa) odlu işin aparılmasına aşağıdakı təlblərin yerinə yetirilməsi
şərti ilə yol verilir:
- təmir olunan aqreqatın gətirici və aparıcı kommunikasiyalarından, o cümlədən
yanacaq və buraxıcı qazdan ayrılması (b.2.1.7.);
- aqreqatın və ya onun tərkib hissələrini işə salan elektrik və pnevmatik
intiqallarının açılması, onların təsadüfən işə düşməsini istisna edən tədbirlərin görülməsi
lazım gələrsə elektrik intiqalını sökməklə onun qidalandırıcı elektrik xətlərini qabaqcadan
açmaq lazımdır (b 2.1.8.);
- maşın zalını (blok-boksda qazvurma aqreqatının xanası) sıxıcı qaz kompressorları
qalereyasından (blok-boksda sıxıcı kompressor xanası) ayıran arakəsmələrdən
kompressorların intiqallarının oxlarının keçdiyi yerlərdəki sıxlaşdırıcıların kipləşdirilməsi;
- təsadüfi qoşulmasını istifadə edən, ehtiyac olduqda isə elektriq intiqalının
sökülməsi tədbirlərinin yerinə yetirilməsi şərti ilə aqreqatın və armaturun ayrı-ayrı
qovşaqlarının işə salınması üçün elektrik və pnevmatik intiqalının ayrılması (onu təchiz
edən elektrik şəbəkəsi qabaqcadan ayrılmalıdır) (b. 2.1.8.);
- maşın zalını (təcrid olan tikintidə qaz ötürücü aqreqatın intiqalının otağı) və sıxıcı
kompressorlar cərgəsində (təcrid olan tikintidə sıxıcı kompressor otağı) ayıran
arakəşmədən keçən yerlərdə kompressorların intiqal güc oxlarının (val) kipləşdiricilərinin
kipliyi;
- odlu işi həyata keçirən işçilərin əmək intizamı, ixtisas və iş təcrübəsinə görə daha
dəqiq seçilməsi;
- təmir ediləcək ayrı hissə (blok) şəklində düzəldilmiş aqreqatın və maşın zalında
olan digər aqreqatın və armaturların birləşmələrində kipliyin yoxlanılması və qaz, qaz
kondensatı (TAM) itkilərinin aradan qaldırılması;
- yanğınsöndürmə sistemələri və vasitələrinin təxirsiz istifadəsinə, həmçinin bu
Təlimatın 3.2.3., 3.2.4. və 3.2.5.-ci bəndlərinin tələblərinin yerinə yetirilməsinə hazırlıq.
3.2.8. İstisna olaraq quyunun fontan armaturunda odlu işləri mümkündür, bu şərtlə
ki, quyu qabaqcadan etibarlı boğulsun, kmərarxası qaz sızması olmasın və quyu əsas
siyirtmə ilə kip bağlansın.
Quyunun ağzına 30 metrdən yaxın olmayan məsafədə quyunu boğmadan qaz
kəmərində odlu işlərin görülməsinə icazə verilir, bu şərtlə ki, quyu bağlansın və onun
armaturlarında qaz və ya qaz kondensatı sızmaları və habelə kəmərarxası qaz sızmaları
olmasın.
3.3. Tutumlar və quyularda odlu işlər

3.3.1. Odlu işlərə başlamazdan əvvəl tutum (aqreqat, çən) bu təlimatın 2.2. bəndinə
uyğun olaraq hazırlanmalıdır.
3.3.2. Tutumların və quyuların daxilində aparılan işlər üçün tərkibi 3 nəfərdən az
olamayan briqada təyin edilməlidir: tutumda (quyuda) işləyən və 2 nəfər əvəzedici
(müşahidəçi).
3.3.3. Tutumlarda və quyularda işə başlamazdan əvvəl hava mühitinin zərərli
maddələrə qarşı müvafiq təhlilini aparmaq lazımdır. Ölçmələr ekspres qaz təyin edicilər ilə
girişdən başlayaraq ən azı 3 nöqtədə aparılır.
3.3.4. İşçi tutuma və quyuya enməzdən əvvəl işin rəhbəri onun səhhətini öyrənir,
xüsusi geyim və ləvazimatla təchizatını yoxlayır, dınışıq kodunu, işçinin tutumda (quyuda)
30 dəqiqədən artıq olmayan iş ardıcıllığını müəyyənləşdirir.
174
 3.3.5. İş prosesi zamanı 2-3 dəqiqədən bir (bilavasitə kodun köməkliyi ilə) tutumda
(quyuda) olan işçinin səhhətindən xəbər tutmalıdır. Cavab almadırda və təktrar sorğuya
cavab vermədikdə onu yubanmadan çıxarmaq lazımdır.
3.3.6. Tutumların (quyuların) daxilində işlərin TOFMV-siz aparılmasına oksigenin
hava həcmi hissəsinin 20%-dən az olmadığı halda icazə verilir, zərərli maddələrin yekun
həcmi isə YVBQH-dən artıq olmamalıdır.
3.3.7. Quyularda, o cümlədən kanalizasiya sistemlərində, tunellərdə və oxşar
qurğularda odlu işlərin aparılması bu obyektlərdə texnologiya baxımından əlaqədar olan
xidmət (sex) rəhbərliyi ilə razılaşdırılmalıdır.
3.3.8. İşçinin tutuma (quyuya) enməsinə və tutumdan (quyudan) qaldırılmasına
təhlükəsizlik şərtlərinə uyğun olan səyyar pilləkanla mümkündür.
3.3.9. Əgər tutumlarda (quyularda) işləyən işçi nasazlıq (süstlük, kefsizlik) hiss
edirsə (xəbər vermir, xəbərə cavab vermir və s.), əvəzedicilər onu yubanmadan çıxarmalı
və ilk tibbi yardım göstərməlidirlər.
Yuxarı hissədə 2 nəfərdən az adan olmadığı halda əvəzedicinin zərərçəkəni xilas
etməsi üçün TOFMV ilə tutuma (quyuya) enməsinə icazə verilir.
3.3.10. İşin rəhbəri odlu işlər qurtardıqdan sonra, giriş qapağının bağlanmasından
əvvəl, tutumda (quyuda) işçilərin qalmamasına, mexanizmlərin, alətlərin, FMV, cihazların
və materialların yığılmasına şəxsən əmin olmalıdır.

3.4. Yeraltı qaz kəmərlərində odlu işlər

3.4.1. Yeraltı qaz kəmərlərində, ənənəvi üsulla həyata keçirilən odlu işlər, bir qayda
olaraq, özünə əsasən 3 mərhələ daxil edir: kondensatının xaric olunması üçün texnoloji
dəliklərin açılması və sistemdə müvəqqəti bağlayıcı qurğuların quraşdırılması, təmir
tədarük hissəsinin quraşdırılması və texnoloji kəsiklərin (dəliklərin) kipləşdirilməsi üzrə
qaynaq-quraşdırma işi.
3.4.2. Texnoloji dəliklər boru kəmərində 100-500 Pa (10-50 mm su st.) təzyiqə
açılır.
3.4.3. Qaz kəmərlərinə dəliklər açılmazdan əvvəl, təzyiq ayırıcı qurğular üzərində
və odlu işlər aparılan yerlərdə quraşdırılan maye manometrləri vasitəsi ilə təzyiq ölçülür.
Manometr qaz kəmərinə, qaz kəmərinin üst səthində açılmış diametri 6-8mm olan
dəliyə preslənmiş xüsusi konusvari nippelin və ştruserin vasitəsi ilə birləşdirilir.
Nəzarət dəliklərin standart ştuser birləşməlirinin qaynaq olunması ilə kipləşdirilir.
3.4.4. Qaz kəmərləri cırılıb sahə tamamilə qazdan azad olunduqda, texnoloji dəlik
açılmazdan əvvəl, kəmərdə partlayış əhlükəli qarışığı tamamilə sıxışdırıb çıxarmaq
məqsədi ilə kəmər hər iki tərəfdən açılmış yerə verilən təzyiqi 0,1 Mpa-dan (1 kq/sm 2)
artıq olmayan qazla üfürülür. Üfürüldükdən sonra qazda oksigenin miqdarı
qazanalizatorunun göstəricisinin 2%-indən artıq olmamalıdır.
3.4.5. Əgər vacibdirsə, kəsmə zamanı yanan qazın alovu keçə və azbest parça ilə
söndürülməli, kəsmə xətti kəsicinin hərəkəti boyunca yumşaldılmış yaş gillə örtülür.
Kəsmə quratdıqdan sonra yanan qazın alovu tamamilə söndürülməlidir.
3.4.6. Qaz kəmərinin daxilində qaz, TAM (AAM) yanarsa (alovun görülməsi) və ya
qazın güclü alovla yanması zamanı odlu işlərin aparılmasına maneəçilik yarandıqda, işləri
dərhal dayandırmaq, adamları çaladan (xəndəkdən) təhlükəsiz məsafəyə uzaqlaşdırçmaq,

175
keçə və başqa münasif yanğınsöndürmə vasitələri ilə yanan qazı (minimal sayda lazım
olan işçiləri cəlb etməklə) söndürmək lazımdır.
Meydana çıxan nasazlıqları aradan qaldırdıqdan və qaz kmərində qazın təzyiqini
lazım olan həddə bərpa etdikdən sonra odlu işlərin aparılmasına icazə verilir.
3.4.7. Boru kəmərlərində odlu işlər görülən zaman onların daxili səthində piroforlu
dəmirin yığılması aşkar edildikdə, onların özü-özünə alışmasının qarşısını almaq üçün
tədbirlər (çoxlu miqdar su ilə islatmaq və başqa tədbirlər, 2.2.3. bəndinə bax) görülməlidir.
Boruların içərisindən çıxarılan, tərkibində piroforlu dəmir olan çöküntüləri kənar
etdikdə, onu dərhal su layı altında olmaqla qaba yığmaq və yanğından təhlükəsiz yerə
aparmaq lazımdır.
3.4.8. Təmir hazırlıqları quraşdırılması üzrə odlu işlərin aparılan yeri qaz
kəmərindən ayrılmalıdır. Ən geniş yayılmış ayrılma üsulu üfürülmüş rezin kürələrdir.
Rezin kürələr qoyumlazdan əvvəl onların işləmə müddəti (saxlanması) və kipliyi
yoxlanılır.
3.4.9. Rezin kürələr, qaz kəmərində odlu işlər aparılan yer ilə texnoloji dəliklər
açılan yerlər arasında məsafə 8-10m-dən az olmayaraq, hər iki tərəfə qoyulur.
3.4.10. Qaz kəmərinə dəqiq yerləşdirilmiş rezin kürə 2500-3000 Pa (250-300mm su
süt.) təzyiqə qədər hava və ya azotla doldurulur. Rezin kürələr borunun daxili (qazdan
təmizlənmiş) səthinə elə kip oturdulmalıdır ki, kürələr arasındakı hissənin kipliyini təmin
etsin.
Rezin kürələrin və borucuqların vəziyyətinə daimi nəzarəti təmin etmək lazımdır
(vizual, rezin borucuqların çölə çıxarılması və ya kürələrin daxilindı təzyiqin ölçülməsi).
3.4.11. Rezin kürələrin qoyulduğu yerdə tərpənməməsi üçün (qaz kəmərlərində hava
çəkmənin və ya izafi təzyiqin artdığı halda) onlar bərkidilmiş nazik və möhkəm qaytanda
hörülən torun içərisində yerləşdirilir.
3.4.12. Diametri 300mm-ə qədər olan qaz kəmərlərində aparılan odlu işlər zamanı
onun müvəqqəti gil tıxaclarla ayrılmasına yol verilir.
3.4.13. Təmir üçün lazım olan pəstahların quraşdırılmasına qaynar-quraşdırma işləri
qüvvədə olan “Boru kəmərlərinin tikintisi zamanı xüsusi quraşdırma işlərində görülən
qaynaq texnologiyasına aid Təlimatı”-nın (BCH) tələblərinə müvafiq aparılmalıdır.
3.4.14. Odlu işlər prosesində yerinə yetirilən qaynaq birləşmələri, zəmanətli qaynaq
birləşmələri kateqoriyasına aiddir.
Zəmanətli tikişlərin yığma işləri və qaynağı anoloji boru kəmərlərinin qaynaq-
quraşdırma işlərində təcrübəsi bir ildən az olmayan, əməliyyat nəzarətinə məsul MTİ
rəhbərliyi altında yerinə yetirilir.
3.4.15. Hər bir təminatlı qaynaq birləşmələrinə iki qat nəzarət edilməlidir: radioaktiv
və ultrasəs üsulları ilə (-5°C-dən aşağı temperaturda ultrasəs üsulu maqnitoqrafik üsul ilə
əvəz olunur).
3.4.16. Hər bir zəmanətli qaynaq birləşməsi üçün, işlərin əməliyyat nəzarətinə məsul
MTİ, qaynaq-quraşdırma işlərinin icrası və sınaq laboratoriyasının məsuliyyətli
nümayəndəsinin imzaladığı akt (müəyyən edilmiş formada) tərtib olunur.
3.4.17. Texnoloji dəliklərin kipliyi magistral qaz kəmərlərinin təmir-bərpa işlərinin
qüvvədə olan sahə tikinti normativlərinin (BCH) tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.
3.4.18. Odlu işlərə başlamazdan əvvəl boru poladının konkret markası, tipini və
diametrini nəzərə alaraq, texnoloji dəliklərin kəsilməsi və qaynaq edilməsi sxemi
seçilməlidir.
176
 3.4.19. Normativ möhkəmlik həddi 537 MPa-a (55kq/sm 2) və divarının qalınlığı
12mm-ə qədər olan borular üçün texnoloji dəliklərin qaynaq edilməsi, yamaqların qaynaq
edilməsi ilə yerinə yetirilməlidir. Bu hal üçün dəliklərin və yamaqların istiqaməti, forması
və ölçüsü 1-ci şəkilə uyğun olmalıdır.
Əsas boruda dəliklərin kənarları yamaqların qaynaq edildiyi halda 1-ci şəkildə
verilənlərə uyğun olaraq, mexaniki üsulla təmizlənməlidir.
3.4.20. Normativ möhkəmlik həddi 537 MPa-dan (55kq/sm2) və divarların qalınlığı
12mm və yuxarı olan borular üçün texnoloji dəliklərin qaynaq edilməsi, ellipdik dibli
(tıxac) borucuğun boruya qaynaq edilməsi ilə məsləhət görülür (2-ci şəkil).
Normativ möhkəmlik həddi 537 MPa-dan (55kq/sm2) və divarının qalınlığı 12mm-ə
qədər olan borularda dəliklərin kipliyi üçün ştuserlərin qaynaq edilməsinə yol verilir.
Sonradan eliptik dibli borucuğun və ya yamaq qaynaq edilməklə bağlanan dəliklər
borunun perimetri üzrə üst hissəsində açılması məsləhətdir. Dəliklər şablon üzrə qazkəsici
ilə açılmalıdır.
Əsas boruya ştuserlər qaynaq edildiyi halda, dəliklərin kənarlarının iti tinləri
mexaniki üsulla hamarlanmalıdır.
3.4.21. Sonradan borucuqlar qaynaq edildiyi halda əsas boruda texnoloji dəliklər elə
kəsilməlidir ki, dəliklərin diametri borucuqların daxili diametrindən 10-15mm az olsun.
3.4.22. Texnoloji dəliklərin kəsilmə yerləri ilə halqavari və uzununa qaynaq tikişləri
arasındakı məsafə müvafiq olaraq 0,5m və 0,2m-dən az olmamalıdır. Bu halda dəliklərin
eni borunun diametrinin yarısından çox olmamalıdır.

Şəkil 1. Dəliyin, yamağın, altlıq halqanın forması və yeri, qaynaq üçün kənarlarının
düzəldilməsi sxemi:
Ro-borudakı dəliyin radiusu;
Ry-yamağın radiusu;
Rh-altlıq halqanın radiusu.

177
 Şəkil 2. Texnoloji dəliklərin borucuqların köməyi ilə
bağlanması zamanı boru və borucuğun
qaynaq üçün hazırlanması sxemi.

Şəkil 3. Borucuğun qaynağı üçün istifadə olunan

texnoloji altlıq.

3.4.23. Yamaqları stasionar üsulla diametri, divarının

qalınlığı və möhkəmlik sinfi əsas boru kəməri ilə eyni olan
boru hissəsindən hazırlamaq məsləhətdir. Yamaqların
ölçüləri 100-150mm-dən kiçik və 250x350mm-dən böyük ola
bilməz. Yamaqların eni və uzunluqları arasında fərq 50 mm-
dən az olmamalıdır. Ro, R3, Rk yamağın eni və uzunluğundan asılı olaraq, təyin olunur.
Yamağın kənarları mexaniki üsulla emal olunmalıdır (təmizlənməlidir) və forma və
ölçüləri şəkil 1-in tələblərinə uyğun olmalıdır.
3.4.24. Borucuqlar əsas boru kəmərinin diametrinin 0,3 hissəsindən böyük olmayan,
lakin 325mm-dən çox olmamaq şərti ilə qabaqcadan hazırlanır. Divarının qalınlığı 16mm-
dən böyük olmayan borucuğun maksimal ölçüləri, konkret boru üçün içərisində rezin
kürənin quraşdırılması şərtlərindən asılı olaraq təyin edilir.
3.4.25. Borucuğun boruya qaynaq ediləcək baş tərəfi şablona görə kəsilməlidir və
qıraqları 50° bucaq altında kəsildikdən sonra iti ucu 1,5÷2,0mm yastılandırılmalıdır.
Borucuğun tıxacla qaynaq olunacaq baş tərəfi mexaniki üsulla qıraqları 30° bucaq altında
kəsilməklə hazırlanır (şəkil 2).
3.4.26. Boruda qazın təzyiqi artıq olduqda, dibi olan borucuqları texnoloji dəlikləri
texnoloji altlıqlar üzərində qaynaq etmək lazımdır (3-cü şəklə bax).
3.4.27. Texnoloji altlıqları az karbonlu poladdan (məsələn ВСт2, Ст10 və s.) 2-
3mm qalınlığında hazırlayırlar. Altlıqların forma və ölçüləri şəkil 3-də göstərilmişdir.

178
 3.4.28. Boru və borucuğun metalının temperaturu müsbət olduqda, texnoloji
altlıqlar, yamaq və borucuqları qaynaq etməyə icazə verilir.
Qaynaq ləvazimatı (elektrodlar), qaynaq rejimi, müvəqqəti isitmə və başqa texnoloji
tələblər normativ sənədlərə uyğun yerinə yetirilməlidir (seçilməlidir).
İsitmə, yamaq və borucuğun qaynaq olunacaq yerlərini bərabər isidə bilən xüsusi
isitmə aparatları ilə yerinə yetirilməlidir.
Əgər qaynaq tələblərinə görə isitmə lazım deyilsə, ətrafda havanın temperaturu
278K (5°C) və daha yüksək olarsa texnoloji dəliyi olan boru hissəsində qurudulma
aparılmalıdır.
3.4.29. Yamağın yığılması üçün əvvəlcə halqa müvəqqəti olaraq yamağa qaynaq
edilir, sonra altlıq halqa yamaqla birgə dəliyə qoyulur, dəliyə əvvəlcə müvəqqəti olaraq və
sonra arası kəsilməyən bütöv tikişlə qaynaq edilir.
Yamağın kənarının yerləşdirilməsi boruya nisbətən 1,5mm-dən artıq olmamalıdır.
Yığmanın rahat olması üçün qaynaq edilən kənarlara elektrod millərindən texnoloji
dirsəklərin (yamağın müvəqqəti qaynaq edilməsindən sonra mexaniki üsulla sökülən)
müvəqqəti qaynaq edilməsinə icazə verilir.
3.4.30. Borucuğun qaynaq edilməsində texnoloji altlıq istifadə olunduqda, əvvəlcə
dəliyin yerini qeyd etmək, sonra altlığın bir yarısını qoymaq və müvəqqəti qaynaq etmək,
sonra ikinci yarısını qoymaq və müvəqqəti qaynaq etmək, daha sonra isə onları bütöv
tikişlə texnoloji dəliyin perimetri və altlığın tikişi boyunca, altlığın mərkəzi dəliyini
sərbəst saxlamaqla qaynaq etmək lazımdır.

179
 Şəkil 4. Yamaqların və borucuqların qaynaq edilməsi zamanı ayrı-ayrı
qatların yerinə yetirilməsi ardıcıllığı (100-200mm uzunluqlu 4
sahə ilə)
a) tək saylı qatların qaynaq edilməsi
b) cüt saylı qatların qaynaq edilməsi
B, S – qaynağın başlanğıcı və sonu
Yığımda məftilli dirsəklərdən istifadə edilə bilər.
Mərkəzi dəliyin kipləşdirilməsi lazımdır, məsələn, gil ilə. Lakin bunu elə
etmək lazımdır ki, əsas boruda təzyiqi işçi təzyiqə qədər qaldırıldıqda, dəliyin
kipliyi pozula bilsin.
3.4.31 Yamaqların və borucuqların qaynaq edilməsi üzrə qaynaq-quraşdırma
işləri, fasiləsiz bir işçi dövr ərzində üzlük tikişlərinin tam başa çatdırılması ilə yerinə
yetirilir. Tikiş qatlarının ayrı-ayrılıqda yerinə yetirilməsi ardıcıllığı 4-cü şəkildə
göstərilir.
3.4.32 Borucuqlar qaynaq edildikdən sonra qaynaq birləşməsini 473°K-a kimi
qızdırmaq və sonra izolə örtüyü altında tam soyudulmasını yerinə yetirmək
lazımdır.
Yamaq qaynaq edilərsə, isitmə yerinə yetirilimir, təmir yeri istilik izolə
örtüyü ilə örtülür.
Soyuma prosesində nəmliyin qaynaq birləşməsinə düşməsinə yol verilmir.
3.4.33 Borucuğun qaynaq edilməsində axırıncı əməliyyat elliptik tıxacın
borucuğa müvəqqəti və tam qaynaq edilməsidir.
Tıxac 3 qat bütöv tikişdən az olmayaraq müvəqqəti və tam qaynaq
edilməlidir.
3.4.34 İşlərin yerinə yetirilməsində əməliyyat nəzarəti aşağıdakı mərhələlərdə
həyata keçirilir:
- dəliyin, yamağın, borucuğun, tıxacın altlıq halqasının hazırlanması;
- altlıq halqanın yığılması və müvəqqəti qaynaq edilməsi;
- tıxacın qaynaq edilməsi;
- qabaqcadan isitmə;
- yamağın, borucuğun yığılması və müvəqqəti qaynaq edilməsi;
- yamağın və borucuğun qaynaq edilməsi;
- tez soyumanın qabaqcadan qarşısının alınmasının tədbirləri.
3.4.35 Qaynaq birləşmələrinə qüvvədə olan sahə tikinti normativlərinin
(BCH) tələblərinə müvafir radioqrafiq və ultrasəs üsullarla nəzarət edilməlidir.
3.4.36 Yol verilməyən qüsurlar aşkar olunarsa, qaynaq birləşməsi təmir
edilmir. Boru hissəsi kəsilir və onun yerinə uzunluğu əsas borunun diametrindən az
olmaya yeni boru hissəsi qaynaq edilir.
3.4.37 Borucuğun və tıxacın qaynaq edilməsi işlərindən sonra akt tərtib
olunur. (Əlavə 8.7)
4. Tamamlama işləri

4.1. Qaynaq birləşmələrinə nəzarətin müsbət nəticələrini əldə etdikdən sonra

tamamlayıcı işlər, o cümlədən izolə, torpaq, havanın sıxışdırılıb çıxarılması, sınaq,
üfürmə və s. işlər yerinə yetirilir.

180
 Bu növ işlərin yerinə yetirilməsi zamanı texniki təhlükəsizlik tədbirləri
müvafiq texnologiya və qaydalara uyğun aparılır.
Bu zaman əlavə olaraq, aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır.
4.1.1. Korroziya əleyhinə izolə öz keyfiyyətinə görə layihədə nəzərdə
tutulandan pis olmamalıdır.
4.1.2. Yeraltı kəmərin yanlarının doldurulması və basdırılması izolə
örtüyünün zədələnməməsi şərti iləyumşaq torpaqla həyata keçirilməlidir.
4.1.3. Təmir olunan qaz kəmərindən, tutumdan (aparatdan, çəndən) havanın
sıxışdırılıb çıxarılması, təzyiq 0,1 MPa-dan çox olmamaq şərti ilə qazla
aparılmalıdır. Çıxışdakı qaz-hava qarışığında oksigenin miqdarı həcmə görə 2%-dən
çox olmadıqda, sıxışdırılma başa çatmış hesab olunur. Hava sıxışdırılıb
çıxarıldıqdan sonra üfürücü şam bağlanır.
4.1.4. Qaz hava qarışığı (partlayış təhlükəli) sıxışdırılıb çıxarıldıqdan sonra
təmir olunan qaz kəmərinin hissəsi, kəmərin işlək vəziyyətində təzyiq ilə 2 saat
müddətində sınaqdan keçirilir.
4.1.5. Sənaye meydançasının avadanlığını bağlamalarında təmir vaxtı, ora
qazla doldurulmazdan qabaq işçi heyəti təhlükəli zonanın sərhədlərindən çıxarmaq
lazımdır. Qazla doldurduqdan və işçi təzyiqin 50%-nə nail olduqdan sonra qurğu,
kəmər, qaynaq birləşməsi, ayrıla bilən birləşmə və kipkəclərin kipliyinə vizual
müşaidə və ya cihazların vasitəsilə nəzarət olunur. Əgər sızma müşahidə olunmursa
təzyiqi işçi təzyiqə qədər qaldırmaq lazımdır. Qurğu 2 saatdan az olmamaq şərti ilə
işçi təzyiq altında olduqdan sonra ikinci baxış və kipliyə yoxlamanı aparmaq
lazımdır.
4.1.6. Əgər işçilərin (maddi dəyərlərin) hər hansı (yerli) səbəbdən təhlükəsiz
sahəyə köçürülməsi təmin olunmursa, onda kəmər hidravlik üsulla 1,25 işçi təzyiqə
bərabər təzriqlə sınaqdan keçirilir.
4.1.7. Əgər sınaq zamanı təzyiq qalxdıqda qurğu və kəmərlərdə qaz (maye)
sızması müşahidə olunarsa, onda təzyiq 100-500 Pa-a (10-50mm su süt.) qədər aşağı
salınmalı və sızmanı təhlükəsiz aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görülməlidir.
4.2. Təzyiq altında işləyən qurğu və tutumlar qaynaq tətbiqi ilə təmirdən
sonra müəyyən edilmiş qaydada, vaxtından qabaq texniki qeydiyyatdan
keçirilməlidir.
4.3. Odlu işləri qurtardıqdan sonra partlayış və yanğın ehtimalını aradan
qaldırmaq məqsədi ilə iş yeri əsaslı sürətdə yoxlanılmalı, yanğından mühafizə
tədbirləri görülməli, lazım gələrsə həmən yerdə nəzarətçi saxlanılmalıdır.

Rəhbər işçilərin və icraçıların vəzifələri və məsuliyyəti

Odlu işlər aparılması üçün tapşırıq - icazəni təsdiq edən məsul şəxs, bu bir tipli
Təlimata əsasən tədbirlərin həyata keçirilməsini təşkil etməlidir.
Bölmə rəhbəri borcludur:
- partlayış və yanğın təhlükəli obyektlərdə hazırlıq və təmir işlərinin yerinə
yetirilməsi şərtlərinin bilən mühəndis – texniki işçilərdən hazırlıq və odlu işlərin
aparılmasina məsul şəxsləri təyin etmək;
- odlu işləri aparmaq üçün lazım olan tapşırıq – icazə razılaşdırılmasını təmin etmək;
- təmir işlərinin təhlükəsiz aparılması tədbirlərinin yerinə yetirilməsini təmin etmək.
181
 Odlu işlərin aparılmasına avadanlığın və kommunikasiyalarının hazırlanmasına
cavabdeh şəxs borcludur:
- tapşırıq – icazədə göstərilmiş tədbirlərin yerinə yetirilməsini təşkil etmək.
- tapşırıq – icazədə nəzərdə tutulmuş tədbirlərin tam və keyfiyyətlə yerinə
yetirilməsini təmin etmək.
Odlu işlərin aparılmasına cavabdeh şəxs borcludur:
- tapşırıq – icazədə göstərilən odlu işlərin təhlükəsiz aparılmasını təmin etmək;
- odlu işlərin icraçılarını təlimatlandırmaq;
- odlu işlərin icraçılarının (qaynaqçılar, kəsicilər) vəsiqələrinin olmasının, odlu işlərin
aparılması üçün lazım olan alət və vasitələrin sazlığını yoxlamaq;
- odlu işlər aparılan yerləri FMV (əlehiqaz, xilasedici kəmər, kəndir və s.) ilə təmin
etmək;
- odlu işlər aparılan yerlərdə olmaq, icraçıların işinə nəzarət etmək;
- odlu işlər aparılan yerlərdə hava mühitinin vəziyyətini bilmək lazım gələrsə, odlu
işləri dayandırmaq;
- odlu işlərin fasilədən sonra icrası zamanı odlu işlər aparılan yerlərin və avadanlığın
vəziyyətini yoxlamaq, yalnız iş yerində hava mühitinin təmin edici təhlilini aldıqdan
sonra işlərin aparılmasına icazə vermək;
- odlu işlər qurtardıqdan sonra iş yerində mümkün yanğın yaradıcı mənbələrin
olmamasını yoxlamaq.
Növbə rəisi borcludur:
- növbə heyətini təmir işlərinin aparılması haqqında xəbərdar etmək;
- texnoloji proseslərin işlərin yerinə yetirilməsi müddəti üçün təyin edilmiş
xassələrinə uyğun aparılmasını təmin etmək;
- təmir işlərinin hər bir mərhələnin əməliyyat kitabçasında qeydiyyatı şərtilə
aparılmasına nəzarət etmək.
Təmir işlərinin icraçıları borcludurlar:
- ixtisas vəsiqələrinin özlərində olmasına ;
- odlu işlərin təhlükəsiz aparılması üçün təlimatlanmaq, tapşırıq – icazədə imza
etmək, podrat (digər) təşkilatın icraçıları isə, bu sexdə işlər aparılması üçün texniki
təhlükəsizlik üzrı əlavə olaraq təlimatlanmaq;
- bilavasitə yerində işin icrasıilə əlaqədar obyektlə taniş olmaq;
- işə ancaq həmin işlərə məsul şəxsin icazəsi ilə başlamaq;
- ancaq tapşırıq – icazədə göstərilən işləri yerinə yetirmək;
- tapşırıq – icazədə göstərilən təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl etmək;
- yanğınsöndürmə vasitələrindən istifadəni bacarmaq, əgər yanğın baş verərsə, təcili
yanğınsöndürmə hissəsini çağırmaq üçün tədbirlər görmək və yanğının ləğv
edilməsinə başlamaq;
- odlu işlər qurtardıqdan sonra iş yerini diqqətlə yoxlamaq, yanğın, zədə, qəza törədə
bilən pozulmalar aşkar edilərsə, onları aradan qaldırmaq;
- təhlükəli vəziyyət yaranarsa, odlu işləri dayandırmaq.
Odlu işləri aparmaq üçün tapşırıq – icazədə təsdiq edən şəxslər, sex rəisi (rəis müavini),
növbə rəisi, odlu işlərin hazırlığına və aparılmasına məsul şəxslər, icraçılar onlara həvalə
olunmuş vəzifələrin yerinə yetirilməsinə məsuliyyət daşıyırlar.

182
 Əlavə 8.1

Təsdiq edirəm

___________________________
(vəzifəsi)
________________________________
(adı, soyadı)
________________________________
(imza)
«____»________________20___il

«Razılaşdırılıb» «Razılaşdırılıb»
ФЩН ФЩН-нин
СИТЭ вя ДМНДА Dövlət Yanğın Təhlükəsizliyi Xidməti

________________________ ________________________
(adı, soyadı) (adı, soyadı)

_____________________________ _____________________________
(imza) (imza)

«____»________________20___il «____»________________20___il

ODLU İŞLƏRİN SİYAHISI

183
 Texniki təhlükəsizlik, o
Rəhbər cümlədən yanğın
İşin yeri,
№ (vəzifəsi) təhlükəsizliyi tədbirləri
xarakteri
adi, soyadı İşə hazırlıq İş yerinə
zamanı yetirilərkən
1 2 3 4 5

Sexin (xidmət) rəisi ___________________

Əlavə 8.2

ODLU VƏ QAZ TƏHLÜKƏLİ İŞLƏRİN

QEYDİYYAT ЖУРНАЛЫ

______________________________________________________________
(bölmənin adları)
planıTapşırıq –icazənin nömrəsi və işlərin təşkili

Təmir işlərinə rəhbərlik edən şəxsin adı, soyadı

Yerinə yetirilmiş işin xarakteri
və saatıİşlərin aparılma tarixi

İşlərin aparıldığı yer

və imzası

Qeyd

1 2 3 4 5 7 8

184
 Əlavə 8.3

Təsdiq edirəm
_______________________________
(imza)
«_____»___________________20___il

Partlayış təhlükəli və partlayış-yanğın təhlükəli

obyektlərdə odlu işlərin aparılması üçün

TAPŞIRIQ-İCAZƏ

1. Sex, obyekt, bölmə, qurğu, sahə _________________________________________________

2. İş yeri ______________________________________________________________________
(cihaz, kommunikasiya və s.)
3. İşin məzmunu _______________________________________________________________
4. Odlu işlərə hazırlıq aparan məsul şəxs
_____________________________________________________________________________
(vəzifəsi, adı, soyadı)
5. Odlu işlərin aparılması üçün məsul şəxs___________________________________________
_____________________________________________________________________________
(vəzifəsi, adı, soyadı)
6. Odlu işləri yerinə yetirilməsi zamanı hazırlıq və təhlükəsizlik tədbirlərinin siyahısı və ardıcıllığı:
185
 a) hazırlıq işləri ________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
b) odlu işləri aparılarkən _________________________________________________
_____________________________________________________________________________

7. Sex rəisi (istehsalat üzrə rəis müavini) ___________________

(imza)
8. Briqadanın tərkibi və təlimatlanmanın keçirilməsi haqqında qeydlər
Təlimatlandırılanların
Təlimatlandırma
№ Adı, soyadı Ixtisası təlimat keçməsi
aparanın imzası
haqqında imzası

9. Havanın təhlilinin nəticələri ____________________________________________________

_____________________________________________________________________________
(tarix, saat, nümunənin götürüldüyü yer, qatılıq)
10. 6a bəndində nəzərdə tutulan tədbirlər yerinə yetirilib________________________________
_____________________________________________________________________________
(tarix, odlu işlərin aparılmasına məsul şəxsin imzası)
11. Odlu işlərin aparılması üçün iş yeri hazırdır _______________________________________
___________________________________________________________________________
(tarix, odlu işlərin aparılmasına məsul şəxsin imzası)
12. Odlu işlərin aparılmasına icazə verirəm ________________________________________
___________________________________________________________________________
(tarix, sex rəisinin, istehsalat üzrə rəis müavininin imzası)
saat_____-dan saat______-dək
13. Razılaşdırılıb: Yanğın təhlükəsizliyi müfəttişliyinin nümayəndəsi ___________________
(tarix, imza)
Texniki təhlükəsizlik üzrə mühəndis ___________________
(tarix, imza)
14. Tapşırıq-icazə «_____»_____________20___il tarixədək uzadılıb
saat____-dan saat____-dək
Odlu işlərin aparılmasına məsul şəxs ___________________
(imza)
Razılaşdırılıb: ______________________________________________________________
(tapşırıq-icazə təsdiq edən şəxsin icazəsi, telefonoqrammanın tarixi, №-si)
İş qurtardı «____»__________________20____il
Odlu işlərin aparılmasına məsul şəxs _____________________
(imza)
İş qəbul olundu «_____»________________20____il
Müəssisədən məsul şəxs (sex, bölmə, xidmət) __________________
(imza)

186
 Əlavə 8.4
Minimal məsafələrin cədvəli (təhlükəli sahə radiusu)
(Qüvvədə olan normativlərə əsasən)

İşçi təzyiq 1,2-dən (12)

MPa 2,5-dən (25) 10-a qəsər (100)
(kq/sm2) 2,5-ə qədər (25)
1000-dən 1200-ə qədər

1200-dən 1400-ə qədər

800-dən 1000-ə qədər
300-dən 600-ə qədər

600-dən 800-ə qədər

300-dən yuxarı
300 və az

300 və az

Şərti diametr,
mm

Minimum
məsafə
75 125 150 200 225 250 75 100
(təhlükəli sahə
radiusları)

Əlavə 8.5
187
 5. Partlayış təhlükəli zonaların təsnifadı.
(EQA-ya Enerqoatomizdat 6-cı nəşr, 1986 il)

7.3.39. Partlayış təhlükəli sahələri müəyyən edərkən, aşağıda göstərilən

kateqoriyalar qəbul olunur:
a) əgər partlayış törədən qarışığın həcmi otağın boş qalan həcminin 5%-dən çox
olarsa, partlayış təhlükəli zona bütün otağın həcmini tutur;
b) əgər partlayış təhlükəli qarışığın həcmi otağın boş həcminin 5%-ə bərabərdirsə,
otaqda yanar qaz və TAM (AAM) buxarlarının sızma ehtimalı olan texnoloji aparatlardan
şaquli və üfüqi istiqamətdə 5m-ə qədər olan sahə partlayış təhlükəli zona hesab edilə bilər.
Əgər partlayış təhlükəsini yaradan başqa heç bir amil yoxdursa, partlayış təhlükəli zonanın
sərhədlərindən kənar hissələr təhlükəsiz sayıla bilər;
c) partlayış təhlükəli bayır qurğuların partlayış təhlükəli sahəsi 7.3.44-cü bənddə
göstərilən ölçülərlə məhdudlaşır.
Qeyd: 1. Partlayış təhlükəli qaz və buxar hava qarışığının həcmi, həmçinin buxar
hava qarışığının yaranması vaxtı müvafiq qaydada təsdiq edilmiş istehsalatların partlayışa,
partlayış-yanmaya və yanğına təhlükə kateqoriyaların təyin edilməsi Qaydalara və
Göstərişlərə müvafiq olaraq təyin edilir.
2. A, Б və E kateqoriyalarına aid istehsal otaqlarındakı elektrik avadanlıqları,
müvafiq siniflərə uyğun partlayış təhlükəli zonadakıelektrik qurğuları üçün 7.3. fəslində
göstərilən tələbləri təmin etməlidir.
7.3.41. B-Ia sinfinə aid zonalara havasında normal istismar zamanı yanar qazların
(alışmanın aşağı qalınlıq (konsentrasiya) həddindən asılı olmayaraq) və ya TAM (AAM)
buxarlarının hava ilə partlayıç təhlükəli qarışıqları yaranmayan (ancaq qəza və nasazlıq
nəticəsində yarana bilən) xanalarda yerləşən zonalar aiddir.
7.3.43. B-Ir sinfinə aid sahələr – xarci qurğuların ətrafındakı fəza: daxilində yanar
qaz və ya TAM (AAM) olan texnoloji qurğular (elektrik avadanlıqları 7.3.64. bəndinə
uyğun seçilən xarici amiaklı kompressorlar qurğuları istisna olmaqla), TAM (AAM) və ya
yanar qazla doldurulmuş yerüstü və yeraltı çənlər (qazqolderlər), TAM (AAM)
boşaldılması və doldurulması üçün estakadalar, üstü açıq neft tutucuları, üzərində neft
örtüyü olan çökdürücü gölməçələr və s.
B-Ir sahələrinə həmçinin aiddir: B-I, B-Ia və B-II siniflərinə aid partlayış təhlükəli
zonaları olan otaqların xarici divarlarının boşluqları (şüşə bloklarla hörülmüş pəncərə
yerlərindən başqa) arxasındakı fəza: xarici divarların arxasındakı fəza, əgər onlarda hər
hansı bir partlayış təhlükəli zonalar sinfinə aid olan otaqların sorucu ventilyasiya
sistemindən havanın tutulması üçün quruluşlar varsa və ya onlar xarici təhlükəli zona
hüdudlarında yerləşirsə: tərkibində yanar qazlar və TAM (AAM) olan çənlərin və
texnoloji aparatların tənəffüs və qoruyucu qapaqların ətrafındakı fəza.
7.3.44. Partlayış təhlükəli xarici qurğular üçün B-Ir sinifli təhlükəli zonaları bu
hədlərdə hesab edilir:
a) B-I, B-Ia, B-II sinifli partlayış təhlükəli zonaları olan otaqların xarici qoruyucu
divarları boşluqlarından üfüqi və şaquli istiqamətlərdə 0,5m-ə qədər;
b) içərisində yanar qazlar və ya TAM (AAM) olan bağlı texnoloji qurğulardan,
çöldə (küçədə) qoyulmuş və istənilən sinfə mənsub partlayış zonalı xanalara qulluq edən
sorucu ventilyatorlardan şaquli və üfüqi istiqamətlərdə 3m məsafə;
188
 c) içərisində yanar qazlat TAM (AAM) olan texnoloji qurğuların qoruyucu və
tənəffüs qapaqlarından olan tullantı quruluşlarından, istənilən sinfə mənsub partlayış
zonalı xanaların sorucu ventilyasiya sistemlərindən havanıın tullanması üçün hasarlanmış
konstruksiya üzərində yerləşən quruluşlardan şaquli və üfüqi istiqamətdə 5m məsafədə;
q) TAM (AAM) və ya yanar qazlar ilə dolu çənlərdən (qazqolder) üfüqi və şaquli
ustiqamətlərdə 8m-ə məsafədə torpaq bəndlə hasarlansa onun daxilindəki bütün sahə
hüdudunda;
d) açıq boşaltma və doldurma estakadaları üçün TAM-ın (AAM) açıq boşaldılması
və doldurulması yerindən üfüqi və şaquli istiqamətlərdə 20m məsafə.
Bağlayıcı armatura və fləns birləşmələrindən şaquli və üfüqi istiqamətlərdə 3m-ə
qədər sahəni əhatə edən və elektrik avadanlığı müvafiq qrup və kateqoriya
partlayıştəhlükəli qarışıq üçün partlayışdan mühafizə icralı olan zonalardan başqa,
doldurma-boşaltma qurğuları bağlı olan estakdalar, yanar qazlar və TAM (AAM) boru
kəmərlərinin dayaqları və estakadaları partlayış təhlükəli sayılmır.

ИХТИСАРЛАР

МГК - Магистрал газ кямярляри

ВГТС - Ващид Газ тяъщизаты системи
КС - Компроессор стансийасы
ХЩ - Хятти щисся
МГК ХЩ - Магистрал газ кямярляринин хятти щиссяси
ГПС - Газ пайлайыъы стансийа
ГПМ - Газ пайлайыъы мянтягя
ЙГА - Йералты газ анбары
ГРГ - газ редуксийа говшаглары
ГЮС - газ сярфи юлчмя стансийасы
ЕКМ -електрокимйяви мцщафизя
НТС - норматив-техники сянядляр
ЕЩМ - електрон щесаблайыъы машын
ХИИ - хятти истисмар идаряси
ХИХ - хятти истисмар хидмяти
НЮЪ вя А -нязарят-юлчц вя автоматика васитяляри
ГВА -газвурма агрегаты
АИС - Автоматлашдырылмыш идаретмя системи
189
 ТП АИС - Техноложи просеслярин автоматлашдырылмыш идаряетмя
системи
ГСС - Газын сойудулмасы стансийасы
КМГ - катод мцщафизяси гурьусу
ДМГ - дренаж мцщафизяси гурьусу
ПМГ - протектор мцщафизяси гурьусу
YSM -yanacaq –sürtkü materialları
DYM - daxili yanma mühərriki
TAM -tez alışan mayelər
EÖX -elektrik ötürücü xətti
AAQH -alışmanın aşağı qatılıq həddi
ZMYVBQH - zərərli maddələrin yol verilə bilən qatılıq həddi
FMV -fərdi mühafizə vasitəsi
TOFMV -tənəffüs oraqnlarının fərdi mühafizə vasitəsi
TQİ -tikinti quraşdırma idarəsi
QKHQ -qazın kompleks hazırlanma qurğusu
QƏHQ-qazın əvvəlcədən hazırlanma qurğusu

Мцндяриъат
Сящ.
Бюлмя 1
1. Цмуми мцддяалар
1.1. Цмуми 4
тялябляр…………………………………………………………….
1.2. Qaydaların tətbiq sahələri …………………………………………….. 6
1.3. Гайдаларын тялябляринин йериня йетирилмясиня нязарят.
Ъавабдещ шяхслярин вязифяляри вя 9
мясулиййяти……………………................
1.4. Гурьу вя аваданлыгларын истисмара гябулу
Заманы тящлцкясизлик 10
тялябляри………………………………………………….
1.5. Мцщафизя вя минимал мясафя зоналарына олан
13
тялябляр…………………..
Б ю л м я ЫЫ

190
 2.Ümumi təyinatlı obyektlər вя бу обйектляр цзря тящлцкясизлик
тядбирляри
14
2.1. Яразиляря, бина вя тикилиляря олан цмуми
тялябляр....................................
2.2. Qaz kəmərləri……………………………………………………………. 17
2.3. Boru kəmərляриндя гурашдырылан
17
armaturлар…………………………...
2.4. Су, истилик вя газ тяъщизаты,вентилйасийа
вя канализасийа 19
системляри…………………………………….......................
2.5. Обйектлярин вя гурьуларын мцщафизясинин
22
тяшкили……………………….
Б ю л м я ЫЫЫ
3. Magistral гaz kəmərlərinin (MQK) xətti hissəsinin istismarı və
təhlükəsizlik tələbləri 23
3.1. Ümumi tələblər…………………………………………………………..
3.2. Yeraltı qaz kəmərləri…………………………………………………… 23
3.3. Dayaqlar üstündə çəkilən qaz kəmərləri………………………………. 26
3.4. Tуnellərdə yerləşən qaz kəmərləri…………………………………….. 27
3.5. İstismarın təşkili………………………………………………………… 28
3.6. Texniki xidmət və təmir…………………………………………………. 30
3.7. Torpaq işləri……………………………………………………………… 36
3.8. Qaynaq-quraşdırma işləri………………………………………………. 38
3.9. İzolə işləri…………………………………………………………………. 40
3.10. Texnoloji nəqliyyat vasitələri…………………………………………. 43
3.11. Tikinti maşınları və mexanizmlər…………………………………….. 43
3.12. Yükləmə-boşaltma və nəqliyyat işləri………………………………… 44
3.13. Texniki sənədləşmə…………………………………………………. 45
3.14. Qaz kəmərlərinin texniki diaqnostikası……………………………….. 46

Б ю л м я ЫВ.
4. Kompressor stansiyalarının istismarı və təhlükəsizlik tələbləri
48
4.1. Ümumi tələblər…………………………………………………………..
4.2. QMK ilə işləyən kompressor stansiyaları……………………………… 52
4.3. Qazturbin intiqallı kompressor stansiyaları…………………………….. 53
4.4. Elektrik intiqallı kompressor stansiyaları…………………………….. 54
4.5. Texniki xidmət və təmir………………………………………………… 54
191
 4.6. Kompressor sexi………………………………………………………….
55

4.7. Təbii qazın soyudulması stansiyası……………………………………. 57

4.8. Qaz təмизləyici qurğular……………………………………………….. 59
4.9. Qazın hava ilə soyudulması qurğusu………………………………….. 60
4.10. Yağ təchizatı……………………………………………………………. 61
4.11. Texniki sənədləşmə…………………………………………………… 62
4.12. Texniki диагностика………………………………………………….. 62
Б ю л м я В.
5. Йералты газ анбарлары
63
5.1. Цмуми тялябляр……………………………………………………………
5.2. Истисмарын
64
тяшкили…………………………………………………………..
5.3. Техники хидмят вя
66
тямир………………………………………………….
5.4. Техники
67
сянядляшмя……………………………………………………….
Б ю л м я ВЫ.
6. Газпайлайыъы стансийаларын истисмары вя тящлцкясизлик
тялябляри 68
6.1. Цмуми тялябляр…………………………………………………………..
Odorizə qurğuları……………………………………………………………… 70
Sərfölçmə məntəqələri (SÖM)……………………………………………….. 71
6.2. Истисмарын
71
тяшкили………………………………………………………….
6.3. Техники хидмят вя
74
тямир………………………………………………….
6.4. Техники сянядляшмя……………………………………………………… 75
Б ю л м я ВЫЫ.
7. Електрик гурьуларынын истисмары вя тящлцкясизлик тялябляри
75
7.1. Ümumi tələblər……………………………………………………………
7.2. Elektrik qurğularının istismarının təşkili……………………………….. 76
7.3 Texniki sənədləşmə…………………………………………………….. 80
Б ю л м я ВЫЫЫ.
8. Korroziyadan mühafizə
81
8.1. Ümumi tələblər………………………………………………………….
8.2. Иstismarın təşkili……………………………………………………….. 82
8.3. Texniki xidmət və təmir…………………………………………………. 83
8.4. Тexniki sənədləшмя……………………………………………………….. 86

192
Б ю л м я ЫХ.
9. НЮЪ вя А, телемеханика васитяляри вя щесаблайыъы техника. Рабитя
87
9.1. Цмуми тялябляр……………………………………………………………
9.2. İstismarın təşkilи………………………………………………………… 93
9.3. Texniki xidmət və təmir…………………………………………………. 96
9. 4. Metroloji təminat……………………………………………………….. 98
9.5. Texnoloji rabitə………………………………………………………….. 100
9.6. Qaz ölçmə stansiyaları…………………………………………………. 101
9.7. Telemexanika…………………………………………………………… 103
9.8. Texniki sənədləшмя………………………………………………………. 104
Б ю л м я Х.
10. Оператив диспетчер идаряси
105
10.1. Диспетчер хидмяти……………………………………………………….
10.2. Magistral qaz kəmərlərinin iş rejimi…………………………………….. 107
10.3. Qəzaların ляьви üzrə işlərin təşkili………………………………………. 108
10.4. Magistral qaz kəmərлярinin payız-qış-йаз mövsümляринdə истисмара
щазырланмасы вя техники тящлцкясизлик 110
тялябляри……………………………
10.4.1. Magistral qaz kəmərлярinin payız-qış-йаз mövsümляринdə истисмара
щазырланмасы…………………………………………………………………. 110
.
10.4.2. Magistral qaz kəmərлярinin payız-qış-йаз
mövsümляринdə, щямчинин кцлякли щава
111
шяраитиндя истисмары заманы техники тящлцкясизлик
тялябляри…………………
10.4.3. Исти иглим шяраитиндя техники тящлцкясизлик
112
тялябляри………………….
10.5 Operativ sənədləşmə…………………………………………………….. 113
Б ю л м я ХЫ.
11. Ətraf mühitin mühafizəsi
114
11.1. Ümumi tələblər…………………………………………………………..
11.2. Atmosfer havasının mühafiзəsi 116
11.3. Yeraltı və yerüstü su hövzələrinin mühafizəsi…………………………… 119
11.4. Torpağın mühafizəsi……………………………………………………… 122
11.5. Ətraf mühitin istehsalat və məişət tullantılarından mühafizəsi………….. 123
11.6 Zərərli istehsalat amillərindən mühafizə (səs-küy)……………………. 124
11.7 Texniki sənədləşmə…………………………………………………… 125
Б ю л м я ХЫЫ.

193
 12. Истещсалат санитарийасы
126
12.1. Цмуми тялябляр………………………………………………………….
12.2. Sənaye-sanitarийа labоratoriyası……………………………………… 128
12.3. Metanolla işləyərkən təhlükəsizlik təлябляri …………………………. 129
12.4. Civə ilə işляйян заман təhlükəsizlik tədbirləri………………………… 132
12.5 Fərdi müafizə vasitələri………………………………………………….. 133
Я л а в я л я
р……………………………………………………………… 137
……….
И х т и с а р л а
р……………………………………………………………… 186
……

194