AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI

DÖVLƏT NEFT ŞİRKƏTİ

«AzNEFT» İSTEHSALAT BİRLİYİ

NEFTQAZÇIXATMA SƏNAYESİNDƏ
TƏHLÜKƏSİZLİK
QAYDALARI

BAKI - 2005
«Neftqazçıxarma sənayesində təhlükəsizlik qaydaları»
Azərbaycan Dövlət Əməyin Mühafizəsi və Təhlükəsizlik
Texnikası Elmi-Tədqiqat İnstitutunda
(AzDƏMTTETI)-də işlənilmişdir

İnstitutun direktoru G.O.Mirheydərova

Elmi işlər üzrə direktor

müavini, işləmənin rəhbəri,
baş icraçısı, g-m.e.n. Q.M.Əliyev

Laboratoriya müdiri T.M.Məmmədov

Laboratoriya müdiri R.H.Rəhimov

Laboratoriya müdiri, t.e.n. M.A.Mehrabov

Şöbə müdiri Y.Ə.Babayev

Laboratoriya müdiri Ə.Ə.Fiqarov

Laboratoriya müdiri, k.e.n. T.M.Quliyev

Baş mütəxəssis F.Z.Məmmədov

Elmi katib, t.e.n. L.I.Veçxayzer

Böyük elmi işçilər: X.I.Yusifova

A.M.Rizayeva
S.Ə.Axundova
U.I.Hüseynzadə
R.A.Ağamirzəyev

2
 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI
DÖVLƏT NEFT ŞİRKƏTİ

TƏSDİQ EDİRƏM: TƏSDİQ EDİRƏM:

Azdövdağtexnəzarət Azərbaycan Respublikası

Komitəsinin Sədr əvəzi Dövlət Neft Şirkətinin
Prezidenti
N.A.Əliyev T.M.Əliyev 04.01.2005-ci
il 06.01.2005-ci il

NEFTQAZÇIXATMA SƏNAYESİNDƏ
TƏHLÜKƏSİZLİK Q A Y D A L A R I

RAZILAŞDIRILIB: RAZILAŞDIRILIB:

Azərbaycan Neft və Qaz Sə- «Azneft» Istehsalat Birliyinin

naysi İşçiləri Həmkarlar İtti- Baş mühəndisi
faqı Respublika Komitəsinin
Sədri Ş.Z.Ismayıl
ov
C.K.Əliy 26.12.2004-
ev cü il
15.12.2004-
cü il
AR DNŞ-in Ətraf Mühitin
Qorunması, Əməyin Mühafi-
zəsi və Təhlükəsizlik
Texnikası Şöbəsinin rəisi

A.A.Sira
cov
27.12.2004
-cü il

BAKI – 2005

3
 ÖN SÖZ

Neftqazçıxarma sənayesində təhlükəsizlik Qaydaları Azərbaycan

Dövlət Əməyin Mühafizəsi və Təhlükəsizlik Texnikası Elmi-Tədqiqat
Institutunda (AzDƏMTTETI) işlənilmişdir.
ARDNŞ-dəki struktur dəyişikliyini nəzərə alaraq, quruda və
dənizdə yerləşən neftqazçıxarma (qazma) obyektləri üçün təhlü-
kəsizlik tələbləri bir yerdə verilmişdir.
Qaydaların strukturu elə tərtib olunmuşdur ki, dəniz obyekt-
lərinə olan spesifik təhlükəsizlik tələbləri hər bölmənin (bölməaltının)
«Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər» bölmələrində (hissələrində) əlavə
olaraq verilmişdir.
Qaydalarda müvafiq bölmələrin qarşısında «D» hərfinin olması
dəniz şəraiti üçün olan bölməyə (bölməaltına) işarədir. Qaydaların
strukturunun bu şəkildə tərtib olunması onun istifadəsini daha da
asanlaşdırır.
Qaydalarda Əlavə 2–yə uyğun kvadrat mötərizələrdə sıra nöm-
rələri göstərilmiş normativ sənədlərə istinadlar olunmuşdur.
Bu Qaydalar nəşr olunduqdan sonra 1996-cı il tarixli
«Neftqazçıxarma sənayesində təhlükəsizlik qaydaları» və 1990-cı il
tarixli «Pravila bezopasnosti pri razvedke i razrabotke neftənıx i
qazovıx mestoroжdeniy na kontinentalğnom şelğfe SSSR» qüvvədən
düşür.

4
 BÖLMƏ I

ÜMUMI QAYDALAR

1.1. Qaydaların şamil olduğu sahələr,

əhatə dairəsi və məqsədi

1.1.1. Bu Qaydalar neft, qaz və qazkondensat quyularının

qazılması, yataqlarının işlənilməsi, neftqazçıxarma sənayesinin is-
tehsalat və texnoloжi proseslərinin layihələndirilməsi, qurğu, ava-
danlıq, alət və nəzarət-ölçü cihazlarının (NÖC) konstruksiya edilməsi,
bu işlərin görülməsi üçün kadrların hazırlanması ilə məşğul olan
mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün müəssisə və
təşkilatlara, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının ərazisində və
Xəzər dənizinin Azərbaycan Respublikasına məxsus sektorunda
fəaliyyət göstərən AR DNŞ-in tabeliyində olan yerli neftqazçıxarma
müəssisələrinə şamil edilir.
1.1.2. Əməyin təhlükəsizliyi üzrə normativ sənədlərə 5 ildə bir
dəfə və həmçinin yeni texnoloжi proseslər, qurğular, maşın və apa-
ratlar tətbiq edildikdə yenidən baxılmalıdır.
1.1.3. Bu Qaydalarda əksini tapmamış məsələlər üzrə müvafiq
normativ-texniki və rəhbər sənədlər rəhbər tutulmalıdır.
1.1.4. Bu Qaydalar qüvvəyə mindikdən sonra razılaşdırmaq və
təsdiq üçün müvafiq təşkilatlara təqdim olunmuş obyektlərin, texnika
və texnologiyaların layihələri bu Qaydaların tələblərinə uyğun
olmalıdır.
1.1.5. Avadanlıqlara (işlənilən və alınan), texniki vasitələrə və
texnologiyalara (o cümlədən Respublikaya xaricdən gətirilmiş) olan
təhlükəsizlik tələbləri Bu Qaydalar təsdiq olunduğu andan qüvvəyə
minir.
1.1.6. Bu Qaydalarda hər-hansı bir dəyişikliklərin və onlara
əlavələrin edilməsi, mütəxəssislər tərəfindən müvafiq təkliflərə ba-
xıldıqdan, lazımi qaydada razılaşdırıldıqdan və təsdiqləndikdən sonra
həyata keçirilir.

1.2. Qaydaların pozulmasına görə məsuliyyət

5
 1.2.1. Müəssisələr obyektin layihələndirilməsi, tikintisi, istismarı,
konservasiyası və ləğvi mərhələlərində bu Qaydaların tələblərinə
əməl etmədiklərinə görə Azərbaycan Respublikasının qa-
nunvericiliyinə uyğun məsuliyyət daşıyırlar.
1.2.2. Bu Qaydaların tələblərini pozmuş müəssisə rəhbəri və
mütəxəssislər, o cümlədən layihə, konstruktor və elmi-tədqiqat
müəssisələrinin işçiləri Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə
uyğun məsuliyyət daşıyırlar.
1.2.3. Işçilər yerinə yetirdikləri işin təhlükəsizlik tələblərinə əməl
etmədiklərinə görə Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə
uyğun məsuliyyət daşıyırlar.

1.3. Ümumi təşkilati-texniki tələblər

1.3.1. Bu Qaydalar qüvvəyə mindikdən sonra istismar olunan

obyektlər müvafiq dövlət nəzarət orqanları ilə razılaşdırılmış müd-
dətdə bu Qaydaların tələblərinə uyğunlaşdırılmalıdır.
1.3.2. Bu və qüvvədə olan digər «Qaydalar»a, normalara əsa-
sən (uyğun) bütün müəssisələrdə əməyin təhlükəsizliyinə dair pe-
şələr və iş növləri üzrə təlimatlar olmalıdır.
1.3.3. Xarici dövlətlərdə istehsal olunmuş qazma və neftmədən
və s. müvafiq avadanlıqların Azərbaycan Respublikasında tətbiqi
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin razılığı ilə aparılmalıdır.
1.3.4. Neftqazçıxarma profili üzrə fəaliyyət göstərən və yeni is-
tismara verilən bütün obyektlər adı, nömrəsi və sahibi göstərilmiş
yaxşı görünən yerdə quraşdırılmış trafaretlərlə təchiz olunmalıdır.
1.3.5. Eyni obyektdə bir neçə müəssisə işlədikdə (fəaliyyət gös-
tərdikdə) işlərin təşkili və aparılması qaydası, ümumi rəhbərlik bu
müəssisələrin rəhbərləri tərəfindən təsdiqlənmiş müəssisələr arasında
qarşılıqlı əlaqəyə dair müqavilə ilə müəyyən edilir (tənzimlənir), bir
müəssisənin bir neçə bölməsi tərəfindən iş aparıldıqda isə –
müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən təyin edilmiş qaydaya uyğun
aparılmalıdır.
1.3.6. Yüksək istehsalat təhlükəsi olan yerlərdə işlər tapşırıq-
buraxılış üzrə yerinə yetirilməlidir.
6
 Idarə və müəssisələrdə tapşırıq-buraxılış tələb edən xüsusi təh-
lükəli işlərin siyahısı tərtib olunmalı, baş mühəndis (müəssisənin
texniki rəhbəri) tərəfindən təsdiqlənməlidir. Təhlükəli işlərin yerinə
yetirilməsinə məsul şəxslər və tapşırıq-buraxılış vermə səlahiyyəti
olan şəxslər təyin edilməlidir.
Yüksək təhlükəli işlər, belə işlərin təşkili və təhlükəsiz aparıl-
masını müəyyən edən, müəssisənin texniki rəhbərliyi tərəfindən təs-
diqlənmiş təlimatların tələblərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.
1.3.7. Partlayış-yanğın təhlükəli obyektlərdə baş verə biləcək
qəzaların ləğv edilməsi planı işlənilməlidir. Planda obyektin spesifik
xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, qəzaların qarşısının alınması və
ləğvində, yanma və ya partlayışların baş verməməsi və həmçinin
qəzanın ləğvi ilə məşğul olmayan adamların təhlükəsiz təxliyəsi üzrə
heyətin çevik hərəkəti nəzərdə tutulmalıdır.
1.3.8. Bədbəxt hadisə baş verdikdə zərərçəkən (xəsarətalan) və
ya hadisənin şahidi olmuş şəxs, hadisə yerini olduğu kimi saxlamaqla
(əgər bu təhlükəyə və qəzaya səbəb olmazsa) birbaşa tabe olduğu
rəhbərə bu haqda məlumat verməlidir.
1.3.9. Istehsalat obyektində, işin rəhbərinin və ya obyektin
rəhbərliyinin icazəsi olmadan kənar şəxslərin olması qadağandır.
Iş görülən sahədə bu işlə əlaqəsi olmayan şəxslərin olması
qadağandır.
1.3.10. Iş yerlərində və təhlükəli yerlərdə, müəssisənin baş mü-
həndisi tərəfindən təsdiqlənmiş siyahı üzrə müvafiq təhlükəsizlik
plakatları və nişanları asılmalıdır (quraşdırılmalıdır).
1.3.11. Istehsalat obyektləri və briqadaları təhlükəsizlik səviy-
yəsini artırmaq üçün müvafiq vasitələrlə, quruluşlarla və cihazlarla
təchiz olunmalıdır.
1.3.12. Obyektlərdə avadanlıqların yerləşdirilməsi, onlara təh-
lükəsiz qulluğu və onların təhlükəsiz təmirini təmin etməlidir.
1.3.13. Yeraltı kommunikasiyalar keçən (çala) quyular möhkəm
qapaqlarla örtülməli və onlar düşüb-çıxmaq üçün pilləkənlə və ya
divara vurulmuş dəmir pərçimlərlə (pillələrlə) təchiz olunmalıdır.
1.3.14. Yerin səthindən keçən boruların, o cümlədən xəndəklərin
və qanovların üstündən keçmək üçün eni 0,6 m olan, hündürlüyü 1 m-
dən az olmayan məhəccərli körpülər quraşdırılmalıdır.
7
 1.3.15. Hər bir işçi, insan üçün hər-hansı bir təhlükəni görərsə,
dərhal həmin təhlükəni aradan qaldırmaq üçün ondan asılı olan
tədbirləri görməli və bu haqda birbaşa tabeçiliyində olduğu rəhbərliyə
və ya bu işlərə məsul olan şəxsə, əgər dispetçer xidməti
mövcuddursa – növbə dispetçerinə məlumat verməlidir.
1.3.16. Müəssisənin istehsalat bölmələrində (obyektlərdə)
«Əmək şəraitinin vəziyyətinin yoxlanılması жurnalı» aparılmalıdır.
Жurnalda, müəssisənin və yuxarı təşkilatın rəhbərliyi və mühəndis-
texniki işçiləri, əməyin mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası şöbəsinin
işçiləri və həmçinin nəzarətedici və yoxlayıcı dövlət orqanlarının
səlahiyyətli nümayəndələri tərəfindən obyektlərdə əməyin mühafizəsi
üzrə çatışmamazlıqlara və onların aradan qaldırılmasına dair müvafiq
qeydlər aparılır. Жurnalın forması [36] –da verilmişdir.
1.3.17. Elektrik hava xəttlərinin altında hər hansı bir işin apa-
rılması qadağandır.
Müstəsna hallarda tikinti maşınları, avtokran və ya digər me-
xanizmlərlə hava elektrik veriliş xəttlərinin mühafizə zonaları həd-
dində işlər, bunun üçün tapşırıq–buraxılış vərəqəsi və bu elektrik
verici xəttlərini istismar edən təşkilatın rəsmi yazılı icazəsi ilə [32,
33]–ün tələblərinə əməl olunmaqla bu işlərə cavabdeh iş icraçısının
rəhbərliyi altında yerinə yetirilə bilər.
Hava elektrik veriliş xəttlərinin mühafizə zonaları m-lə:
gərginlik
1000 V-a qədər -2;
20 kV –a qədər -10;
35 kV-a qədər -15;
110 kV –a qədər -20;
150, 220 kV-a qədər -25;
330, 500 kV-a qədər -30;
750 kV-a qədər -40;
1150 kV-a qədər -55.

1.3.18. Yeni tikilmiş, yenidən qurulan təhlükə potensiallı obyekt

istismara qəbul edilməzdən ən azı 3 gün əvvəl Azdövdağtexnəzarət
Komitəsinə məlumat verilməlidir.

8
 1.4. Işçilərə olan tələblər. Öyrədilmə və
təlimatlandırma

1.4.1. Neftqazçıxarma (qazma) sənayesində işlərə yaşı 18-dən

az və 62-dən çox olmayan, tibbi müayinədən keçmiş və ya tibbi əks
göstərişi olmayan şəxslər buraxılırlar. Qalan hallarda (yaşı 62-dən çox
olduqda) tibbi müayinənin müsbət nəticəsinə görə işçilərin ağır və
zərərli işlərdən başqa digər işlərdə işləməsinə icazə verilir.
1.4.2. Müəssisəyə yeni işə qəbul olunmuş işçilər və həmçinin
başqa işə yeni bir sənət üzrə keçirilənlər əvvəlcədən təhlükəsizlik
texnikasına dair öyrədilməli və təlimatlandırılmalıdırlar. Bu haqda
müvafiq жurnalda həm təlimatlandırılanın, həm də təlimatçının imzası
ilə qeydlər aparılmalıdır.
1.4.3. Işçilərin sərbəst olaraq işə buraxılması üçün öyrədilmə-
nin, təlimatlandırmanın keçirilməsinin, biliyin yoxlanılmasının və işə
buraxılmanın təşkili və qaydası [96, 36] tələblərinə uyğun olmalıdır.
1.4.4. Obyektlərdə işə, təhlükəsizlik texnikası üzrə təlimatlan-
dırılmış, istehsalat təlimi keçmiş və müəssisə üzrə verilmiş əmrə
əsasən həmin struktur bölmə üçün təyin olunmuş komissiya tə-
rəfindən bilikləri yoxlanılmış işçilər buraxılırlar. Komissiyanın sədri,
təhlükəsizlik texnikasına cavabdeh bölmənin texniki rəhbəri təyin
olunur. Komissiyanın tərkibinə təhlükəsizlik texnikası, mexanika,
energetika xidmətlərinin mühəndis-texniki işçiləri, usta və ya
obyektdə bu işlərə məsul olan rəhbər daxil olmalıdır.
1.4.5. Işçilərə, onlardan iltizamnamə almaqla, rəhbərlik tərə-
findən peşələr üzrə təhlükəsizlik texnikasına dair təlimatlar keçi-
rilməlidir.
1.4.6. Qazma, mənimsəmə və quyuların təmiri, geofiziki və
həmçinin neft və qazın hasilatı və hazırlanması işlərinə rəhbərlik et-
mək üçün həmin sahələr üzrə müvafiq təhsili olan (mütəxəssis) və
təhlükəsizlik texnikası üzrə bilikləri yoxlanılmış şəxslər buraxılırlar. Bu
tələb həmçinin xarici ölkələrdən olan mütəxəssislərə də aiddir.
1.4.7. Fəhlə peşələri üzrə işləyən ali və orta ixtisas təhsilli mü-
təxəssislərin, o cümlədən ali və orta ixtisas təhsil müəssisələrinin

9
praktikantlarının, sərbəst olaraq işə buraxılması üçün, fəhlə peşələri
üzrə müvafiq vəsiqələri olmalıdır.
1.4.8. Əsas peşələrin fəhlələri, tələb olunan səviyyədə öyrədil-
dikdən, iş yerində təcrübə keçdikdən, bilikləri yoxlanıldıqdan, is-
tehsalat təlimi keçdikdən sonra və müəyyən işlərin yerinə yetirilməsi
hüququnu verən vəsiqəsi olduqda onlara sərbəst işləməyə icazə
verilir.
1.4.9. Kompleks briqadaların işçilərinin (işin xüsusiyyətinə görə
bir neçə peşə üzrə iş görən) müvafiq ixtisasları (kvalifikasiyası) olmalı
və həmçinin əsas və əlavə (əvəzçi) peşələr üzrə icazəsi olmalıdır.
1.4.10. Müəssisənin işçiləri fərdi mühafizə vasitələrindən (FMV)
təyinatı üzrə düzgün istifadə etməyi bacarmalı, həyəcan siqnalları
üzrə hərəkət (davranış) qaydalarını bilməli və bədbəxt hadisələr
zamanı xəsarətalanlara həkiməqədər ilk yardım etməyin üsul və
qaydalarını mükəmməl bilməli və onları tətbiq etməyi bacarmalıdır.
1.4.11. Işçilərin təhlükəsiz iş görülməsinə dair biliklərinin
yoxlanılması hər il keçirilməlidir.
Yeni texnika, texnologiya, avadanlıq və ya təhlükəsizlik
texnikası qaydaları tətbiq edildikdə, həmçinin xəsarətalmaya səbəb
olmuş və ya olmamış fövqəladə hadisə baş verdikdə müvafiq işçilərə
təhlükəsizlik texnikası üzrə növbədənkənar təlimat keçirildikdən sonra
onların bilikləri yoxlanılmalıdır. Bu haqda müvafiq жurnalda qeydlər
aparılmalıdır.
1.4.12. Müəssisələrdə işçilər vaxtaşırı olaraq (Azərbaycan Res-
publikasının Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilmiş müddətdə)
yerinə yetirdikləri işlər və peşələr nəzərə alınmaqla tibbi müayinədən
keçməlidirlər.
1.4.13. Elektrik qurğuları və avadanlıqlarına xidmət edən işçilər
«Istehlakçıların elektrik qurğularının texniki istismar Qaydaları»nda və
«Istehlakçıların elektrik qurğularının istismarında təhlükəsizlik texnikası
Qaydaları»nda nəzərdə tutulmuş həcmdə və müddətdə təlimatlandırılır
və onların bilikləri yoxlanılır.
1.4.14. Elektrotexnoloжi qurğulara xidmət edən və elektrikləş-
dirilmiş aqreqatları işə salan və açan (dayandıran) və həmçinin
elektrik alətləri ilə işləyən işçilər təhlükəsizlik texnikasına dair müvafiq

10
təlimat keçməli və onların elektrik təhlükəsizliyi üzrə ən azı II qrupu
olmalıdır.
Köməkçi avadanlıqların (transformatorlar, tezliyi dəyişənlər,
mühafizə-açıcı quruluşları və s.) şəbəkəyə qoşulmasını və açılmasını
qrupu III-dən az olmayan elektrotexniki heyət yerinə yetirməlidir.
1.4.15. Qazanxanalara, yükqaldırıcı kranlara, təzyiq altında
işləyən qablara və digər spesifik avadanlıq və qurğulara xidmət edən
işçilər müvafiq Qaydaların tələblərində nəzərdə tutulduğu həcmdə və
müddətdə təlimatlandırılır və bilikləri yoxlanılır.
1.4.16. Neft, qaz və qaz - kondensat quyularının qazılması və
istismarı, layihələndirilməsi və tikintisi, neft, qaz və qaz - kondensatın
nəqli və saxlanılması ilə məşğul olan müəssisələrin və həmçinin
yardımçı müəssisələrin rəhbərlərinin və mühəndis-texniki işçilərinin bu
Qaydaların və bununla yanaşı müvafiq normativ sənədlərin tələblərini
bilmələrinə dair bilikləri yoxlanılmalıdır.
Biliklərin yoxlanilması [36] uyğun aparılmalıdır.

1.5. Qurğular, avadanlıqlar, mexanizmlər və alətlər

1.5.1. Yenidən işlənilmiş, modernləşdirilmiş və təkmilləşdirilmiş

qurğuların, avadanlıqların və alətlərin işlənilməsi və istifadə edilməsi
AzDƏMTTETI tərəfindən sənaye təhlükəsizliyi ekspertizası
aparıldıqdan sonra və Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin icazəsi ilə
həyata keçirilməlidir.
1.5.2. Qurğuların, avadanlıqların, mexanizmlərin, alətlərin, nə-
zarət ölçü cihazlarının istismarı 180-ə müvafiq tərtib edilmiş is-
tismar üzrə təlimatlara uyğun yerinə yetirilməlidir. Xaricdə istehsal
olunmuş qurğu, avadanlıq və alətlər istehsalçı firmaların texniki
sənədlərinə uyğun olaraq istismar edilməlidir.
1.5.3. Texnoloжi sistemlər, onların ayrı-ayrı elementləri, ava-
danlıqlar təhlükəsiz istismarı təmin edən zəruri tənzimləmə vasitələri
ilə və bloklayıcılarla təchiz edilməlidir.
1.5.4. Partlayış təhlükəli texnoloжi əməliyyatların, bütün iş re-
жimlərində nəzərdə tutulmuş son yol verilən parametrlərdən kə-
naraçıxma hallarında partlayış təhlükəli mühitin və digər qəza hal-
larının yaranmasının qarşısını alan və prosesin təhlükəsiz dayan-
11
dırılmasını və ya təhlükəsiz vəziyyətə keçirilməsini təmin edən
avtomatik tənzimləmə və qəzaların qarşısını alan sistemləri olmalıdır.
1.5.5. Təhlükəli istehsalat obyektlərində istifadə olunan yük-
qaldırma maşın və mexanizmlərin görünən yerində (oxunan) yük-
qaldırma qabiliyyəti, növbəti, texniki yoxlamanın tarixi göstərilməlidir.
Təzyiq altında işləyən qablarda, buxar qazanlarında icazə yerilən
təzyiq, növbəti texniki yoxlamanın tarixi və qeydiyyat nömrəsi
göstərilməlidir.
1.5.6. Avadanlıq, onun normal işini təmin edən, istehsalçı za-
vodun layihəsinə və quraşdırma (istismar) üzrə təlimatlarının tə-
ləblərinə uyğun olaraq möhkəm özül üzərində qoyulmalıdır.
1.5.7. Partlayışyanğın təhlükəli sistemlər üçün (istismar pro-
sesində titrəyişə məruz qalan avadanlıqlar və boru kəmərləri) la-
yihədə titrəyişi azaldan, avadanlıqların yerdəyişməsini (qəzaya səbəb
ola biləcək), dağılmasını və kipliyinin pozulmasını istisna edən
tədbirlər nəzərdə tutulmalıdır.
1.5.8. Yenidən quraşdırılmış, təkmilləşdirilmiş (modernləşdiril-
miş), əsaslı təmir edilmiş avadanlıqların istismara buraxılması
müəssisənin əmrinə əsasən həyata keçirilməlidir.
1.5.9. Quraşdırma, texniki yoxlama və ya istismar zamanı ava-
danlıqda texniki istismar və təhlükəsizlik qaydalarının tələblərinə
uyğunsuzluq aşkar edilərsə, o, istismardan çıxarılmalıdır. Onun
istismarına, aşkar edilmiş çatışmamazlıqlar aradan qaldırıldıqdan
sonra icazə verilir.
1.5.10. Avadanlığın konstruksiyasında dəyişiklik, bu avadanlığı
istehsal və layihə edən təşkilatın və onun istehsalına icazə vermiş
Dövlət orqanının razılığından sonra edilə bilər. Modernləşdirilmiş
avadanlığın istifadəsinə sənaye təhlükəsizliyi ekspertizasının müsbət
rəyi olduqda icazə verilir.
1.5.11. Işləyənlər üçün təhlükə mənbəyi olan avadanlığın ele-
mentləri, tərtibatlar, hissələr, bəndlər, habelə çəpər və mühafizə
qurğularının səthləri müvafiq siqnal rəngində olmalıdır.
1.5.12. Avadanlıqların (aparatlar, boru kəmərlərinin müvafiq
hissələri və s.) işə salınması və dayandırılması zamanı texnoloжi
sistemdə partlayış təhlükəli qarışıqların, habelə hidrat əmələ gəl-
məsinin və ya mayelərin donmasının qarşısını almaq üçün tədbirlər
12
(təsirsiz qazla üfürülmə, üfürülmənin səmərəli olmasına nəzarət və
s.) nəzərdə tutulmalıdır.
1.5.13. Avadanlığın gərginlik altına düşə bilmə ehtimalı olan
metal hissələrində mühafizə yerləbirləşdirilməsi ilə birləşdirilmək üçün
görünən konstruktiv element nəzərdə tutulmalıdır. Bu elementin
yanında «Yer»in rəmzi işarəsi təsvir edilməlidir.
1.5.14. Avadanlığın xarici səthinin və istilikdən izolə örtüyünün
temperaturu, tətbiq olunan ən çox partlayışyanğın təhlükəli məhsulun
öz-özünə alışma temperaturundan çox olmamalıdır.
Istismar zamanı konstruksiyanın elementlərinin və boru kə-
mərlərinin səthlərinin temperaturu 450C-dən artıq olarsa, həmin
yerlər çəpərlənməli və ya xidmət heyətinin təmasda olma ehtimalı
olan sahələr istilikdən izolə olunmalıdır.
1.5.15. Nasos və ya kompressorların vurucu və sorucu boru
kəmərlərində qoyulmuş bağlayıcı, kəsici (ayırıcı) və qoruyucu qur-
ğular nasosa (kompressora) maksimum yaxınlaşdırılmalı, xidmət
üçün rahat və təhlükəsiz olan zonada yerləşdirilməlidir.
1.5.16. Boru kəmərlərində quraşdırılmış bağlayıcı armaturlarda
(siyirtmələrdə, kranlarda) «Açıqdır» və «Bağlıdır» vəziyyət gös-
təriciləri olmalıdır.
Quyularda, kameralarda və ya xəndəklərdə (qanovlarda) yer-
ləşdirilmiş bağlayıcı armaturun quyuya və ya xəndəyə (qanova)
xidmət heyəti üzvlərinin düşmədən (enmədən)armaturun açılmasına
(bağlanmasına) imkan verən rahat intiqalı olmalıdır.
1.5.17. Mərkəzdənqaçma nasoslarının və kompressorların vu-
rucu boru kəmərlərində əks klapan və ya nəql edilən maddələrin əks
(geriyə) istiqamətdə yerdəyişməsinin qarşısını alan digər qurğu, lazım
gələrsə qoruyucu klapan da nəzərdə tutulmalıdır.
1.5.18. Tezalışan və yanar mayelərin vurulması üçün istifadə
edilən nasoslar (onların iş parametrlərinin pozulması haqqında)
xəbərdaredici siqnalverici vasitələrlə təchiz edilməlidirlər. Təhlükəsiz
iş parametrlərinin son həddi texnoloжi reqlamentlər və avadanlıqların
istismarı üzrə təlimatlarla müəyyən edilməlidir.
1.5.19. Stasionar texnoloжi boru kəmərləri quraşdırıldıqdan,
habelə qaynaqlama tətbiq etməklə təmirdən sonra kipliyə sına-
nılmalıdır. Korroziya və temperatur prosesləri nəzərə alınmaqla
13
sınanılmanın dövrülüyü və şərtləri layihə ilə müəyyən edilir. Sınanma
təzyiqi işçi təzyiqdən 1,25 dəfə artıq olmalıdır.
1.5.20. Bucurqadların, kranların və digər yükqaldırma mexa-
nizmlərinin yükqaldırma məhdudlaşdırıcıları, habelə yükün və
mexanizmin öz-özünə hərəkətinə imkan verməyən etibarlı əyləc
qurğuları və təsbitləyiciləri olmalıdır. Bu tələblər əl talına (bu-
curqadına) şamil edilmir.
1.5.21. Avadanlıqların, mexanizmlərin dəstində işin rahatlığını
və təhlükəsizliyini təmin edən, tezyeyilən və tez-tez dəyişdirilən
hissələri və bəndləri yenisi ilə əvəz etmək üçün xüsusi tərtibat və ya
qurğular nəzərdə tutulmalıdır.
1.5.22. Maşın və avadanlıqların bərkidici bənd və hissələrində
öz-özünə açılma (boşalma) və ayrılmaların qarşısını alan tərtibatlar
(əks qaykalar, şplintlər, pazlar və b.) olmalıdır. Istifadənin zəruriliyi
və tərtibatların tipləri layihə konstruktor sənədləri ilə müəyyən edilir.
1.5.23. Qurğular, avadanlıqlar, mexanizmlər, alətlər nasaz
vəziyyətdə və ya təhlükəsizlik quruluşları (bloklayıcı, təsbitləyici, siq-
nalverici tərtibat və cihazlar) nasaz olduqda, habelə işçi parametrləri
pasportdakından fərqli olduqda onların istismarı qadağandır.
1.5.24. Avadanlığın təmiri yalnız onu elektrik şəbəkəsindən aç-
dıqdan, qalıq təzyiqini buraxdıqdan, hərəkət edən hissələr dayan-
dırıldıqdan və təsadüfən onları hərəkətə gətirən ağırlıq qüvvəsi və ya
digər amillərə qarşı tədbirlər görüldükdən sonra aparılmalıdır.
Işəsalma qurğusunda mütləq «Işə salmayın, adamlar işləyir» plakatı
asılmalıdır.
1.5.25. Qazma, neft-mədən avadanlıqları, həmçinin energetik
qurğular və polad konstruksiyalar dövri olaraq, dağıdıcı olmayan
üsulla [255, 256]–ya uyğun sınaqdan (defektoskopiya) keçirilməlidir.
1.5.26. Avadanlıqların, alətlərin, polad konstruksiyaların siyahısı
və sınaqdan keçirilmə müddətləri Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə
razılaşdırılmaqla, onları istismar edən təşkilat tərəfindən müəyyən
edilməlidir.
1.5.27. Avadanlıqların, alətlərin, nəzarət ölçü cihazlarının is-
tismardan çıxarılması qərarı fiziki yeyilmə göstəricisi, korroziya və ya
defektoskopiyanın nəticələri nəzərə alınmaqla qəbul edilməlidir.

14
 Avadanlıqların istismardan çıxarılma meyarı (ölçüsü) onu işləyən
və ya istehsalçı müəssisə tərəfindən müəyyən edilir və istismar üzrə
olan təlimatda nəzərə alınır.
1.5.28. Texniki quruluşların, avadanlıqların və qurğuların
təhlükəsiz istismar müddətinin artırılması mümkünlüyünün təyini üzrə
işləri ekspert təşkilatı yerinə yetirir.
1.5.29. Təhlükəli istehsalat obyektlərində istifadə edilən istismar
avadanlıqlarının, alətlərin və polad konstruksiyaların
sertifikatlaşdırılması müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir.

Çəpərlər (örtüklər, sipərlər)

1.5.30. Avadanlıqların, aparatların, mexanizmlərin və alətlərin

açıq hərəkət edən və fırlanan hissələri çəpərlənməli və ya örtüklə
bağlanmalıdır. Belə avadanlıqlar çəpər olmadıqda və ya açıq olduqda
onların işə düşməsinin qarşısını alan bloklayıcı sistemlə təchiz
edilməlidirlər.
1.5.31. Çəpər tez yığıla bilən və quraşdırma üçün rahat olma-
lıdır.
1.5.32. Çəpərin və ya örtüyün konstruksiyası və bərkidilməsi
işçilərin təhlükəli hissələrə təsadüfən toxunmasını istisna etməlidir.
1.5.33. Ionlaşdırıcı şüalanma mənbəyi olan avadanlıq və ar-
matur 124-ün tələblərinə müvafiq mühafizə ekranı ilə təchiz edil-
məlidir.
1.5.34. Neftqazçıxarma obyektlərinin bütün potensial təhlükəli
yerlərində (açıq tutumlar, transmissiyalar və s.), oraya bütün
istiqamətlərdən yolu bağlayan çəpərlər olmalıdır.
Çəpərin qapısının açılmasını və ya onun götürülməsini avadanlıq
və ya mexanizm tam dayandıqdan sonra etmək olar. Avadanlığın və
ya mexanizmin işə salınmasına yalnız çəpər yerinə qoyulduqdan və
onun bütün sökülüb-yığılan hissələri etibarlı bərkidildikdən sonra
icazə verilir.
1.5.35. Məhəccərli çəpərin hündürlüyü 1,25m-dən (intiqalı kə-
mərdən olan avadanlıqlar üçün 1,5m-dən) az olmamalı, çəpərin aşağı
kəmərinin (zolağının) hündürlüyü 0,15m olmalı, ayrı-ayrı kəmərlər

15
(zolaqlar) arasındakı məsafə 0,40m-dən, dirəklər arasındakı məsafə
isə 2,5m-dən artıq olmamalıdır.
Kəmər intiqallı avadanlıqlarda məhəccərli çəpərlər tətbiq edi-
lərkən, intiqal kəməri qırılan zaman yaranacaq təhlükənin qarşısını
almaq məqsədilə hər iki qasnağın (şkiv) xarici tərəfində metal
sipərlər quraşdırılmalıdır.
Əgər təhlükəli zonadan 0,35m-dən artıq məsafədə çəpər qoy-
maq mümkündürsə, onda avadanlıq və mexanizmlərin hərəkət edən
hissələrinə girişi bağlamaq üçün məhəccərli çəpərdən istifadə etməyə
icazə verilir.
1.5.36. Avadanlıqların hərəkət edən elementlərinin torşəkilli
çəpərinin hündürlüyü 1,8m-dən az olmamalıdır. Hündürlüyü 1,8m-
dən az olan mexanizmlər tam olaraq (üstdən də) çəpərlənməlidir.
Torun gözcüklərinin ölçüləri 30x30mm-dən artıq, məftilinin diametri
isə 2 mm-dən az olmamalıdır. Torşəkilli çəpərin metal çərçivəsi
(karkası) olmalıdır.
1.5.37. Kənarı, hərəkət edən və yaxud fırlanan detallardan 0,1
m aşağı və döşəmənin səviyyəsindən 0,5 m yuxarı olarsa, aşağı
hissəsi açıq olan örtüklərdən istifadə etməyə icazə verilir.
1.5.38. Qayış ötürməsinin çəpərinin hündürlüyü 1,5 m-dən az
olmamalı və hər iki qasnağın xarici tərəfdən metal sipərləri olmalıdır.
1.5.39. Tez-tez nəzərdən keçirilməsi və xidmət göstərilməsi tə-
ləb olunan bəndlərin sökülə bilən çəpərləri və ya tezçıxarıla bilən
lyukları olmalıdır.
1.5.40. Dişli və zəncirli ötürmələr rahat yığılıb-sökülən, çıxarılan
hissələri və tərtibatları olan bütöv metal sipərlərlə (örtüklərlə)
örtülməlidirlər.
1.5.41. Mexanizmlərin və aqreqatların hərəkət edən hissələrinin
çıxıntılı detalları (o cümlədən valların işgilləri) və hərəkət edən
birləşmələr bütün hərəkətləri boyu örtüklə bağlanmalıdırlar.

Pilləkənlər və meydançalar

1.5.42. Marş plləkənlərinin mailliyi 60 0-dən çox (rezervuarlarda

50 -dən çox) olmamalı, adi pilləkənlərin eni 0,65 m-dən, ağırlıq
0

daşınan pilləkənlərin isə–1 m-dən az olmamalıdır.

16
 Pillələr arasındakı hündürlük üzrə məsafə 0,25 m-dən çox ol-
mamalıdır. Pillələrin içəriyə doğru mailliyi 2-50 olmalıdır.
Pillələrin hər iki tərəfinin, hündürlüyü 0,15 m-dən az olmayan
yan haşiyələri olmalıdır.
Pilləkənlərin hər iki tərəfdən 1 m hündürlükdə məhəccəri ol-
malıdır.
1.5.43. Marş pilləkənlərinin orta tamasası olmaqla iki tərəfli 1 m
hündürlüklü məhəccəri olmalıdır. Dirəklər arasındakı məsafə 2 m-dən
çox olmamalıdır.
1.5.44. Marş pilləkənlərinin quruluşu, üstündə hərəkət edərkən
onun əyilməsini və yerdəyişməsini istisna etməli və 2000N (200 kq)
yükə davam gətirməlidir.
1.5.45. Tunel tipli metaldan olan nərdivanların eni 0,60 m-dən az
olmamalı, radiusu 0,35-0,40 m olan qoruyucu qövsləri olmalı və onlar
da öz növbəsində qoruyucu zolaqlarla bərkidilməlidir. Qövslər arasındakı
məsafə 0,80 m-dən çox olmamalıdır. Qövsün pillələrdən ən aralı nöqtəsi
0,70-0,80 m həddində olmalıdır.
Nərdivanlar şaqul üzrə bir-birindən 6 m-dən çox olmayan mə-
safədə quraşdırılmış aralıq meydançalarla təmin edilməlidir.
Tunel tipli söykəmə nərdivanların pillələri arasındakı məsafə
0,35 m-dən çox, eni isə 0,6 m-dən az olmamalıdır.
1.5.46. Tunel tipli nərdivanlar və pilləkənlər 2500 N (250kq)
yükə davam gətirməlidir.
1.5.47. Tunel tipli nərdivanların və pilləkənlərin yan hissələri
(tetiva), keçid meydançasına çıxış yerində onun üzərində 1m hün-
dürlüyündə məhəccərlə qurtarmalıdır. Məhəccərlər meydançaya tərəf
əyilməli və ona möhkəm bərkidilməlidir.
1.5.48. Hündürlükdə yerləşən işçi meydançaların döşəmə səthi
sürüşməni istisna edən metal təbəqədən və ya qalınlığı 40mm-dən az
olmayan taxtadan olmalı, hündürlüyü 1,25 m olan (bir-birindən 0,40
m-dən çox olmayan məsafədə yerləşən uzununa tamasalı)
məhəccəri, döşəmədən 1 sm-dən çox olmayan hündürlükdə yerləşən
hündürlüyü 0,15 m-dən az olmayan yan haşiyəsi (bortu) olmalıdır.
1.5.49. Keçid meydançaları pilləkənlərə sərbəst keçməyi təmin
etməlidir. Onların sürüşməni istisna və atmosfer çöküntülərinin axıb
getməsini təmin edən metal döşəmələri olmalıdır.
17
 1.5.50. 1 m-dən çox olmayan hündürlükdə yerləşən meydan-
çaların hündürlüyü 1 m olan məhəccərli çəpəri olmalıdır. Məhəc-
cərlərin dayaqları arasındakı məsafə 2 m-dən çox olmamalıdır.
Dayaqlar, aralarındakı məsafə 0,4 m olan üfqi tamasalarla bir-
birinə birləşdirilməlidir.
Meydançanın çəpərinin 0,15 m-dən az olmayan və döşəmədən
1 sm-ə qədər hündürlükdə yerləşən yan haşiyəsi olmalıdır.
1.5.51. Meydançalar və pilləkənlər müntəzəm olaraq qardan,
buzdan və çirkdən təmizlənməlidir.
1.5.52. Yanğın və partlayış təhlükəli obyektlərdə (neftin ha-
zırlanması qurğularında, rezervuar parklarında və s.) taxta döşəməli
meydançalardan istifadə etmək qadağandır.
1.5.53. Işçinin (xidmət üçün) 0,75 m-ə qədər hündürlüyə qalx-
ması tələb olunan obyektlər (yerlər) pillələrlə, 0,75-dən artıq hün-
dürlükdə isə məhəccərli pilləkənlərlə təchiz edilməlidir.

Daxiliyanma mühərrikləri

1.5.54. Daxiliyanma mühərrikinin işlənmiş qazlar sistemi iş-

lənmiş qazların quyu ağzından 15m-dən az olmayan, intiqal blokunun
yan örtüyündən 5m-dən az olmayan (işlənmiş qazlar boru xətti üfqi
qoyularsa) və intiqal bloku damının səthindən 1,5m-dən az olmayan
hündürlüyə (işlənmiş qazlar boru xətti şaquli qoyularsa) çıxarılmasını
nəzərdə tutmalıdır (əgər blok örtüyü yanan materialdan
hazırlanmışdırsa).
1.5.55. Işlənmiş qazlar boru xətti qığılcımyağtutanla təchiz
olunmalı və buruqdakı iş yerlərinə bu qazların daxil olmasını istisna
etməlidir.
1.5.56. Işlənmiş qazlar borusu daxiliyanma mühərriki ilə, kol-
lektorlar işləyən zaman onlardan gələn titrəyişin ötürülməsinin qarşısını
alan amortizasiya qurğusu vasitəsi ilə birləşdirilməlidir.
1.5.57. Daxiliyanma mühərriki üçün yanacaq tutumlarının intiqal
blokundan, digər binalar və qazma qurğularından 40m-dən az
olmayan məsafədə yerləşdirilməsi nəzərdə tutulmalıdır. Yanacaq-
sürtgü materiallarının ehtiyatı buruqdan vışka hündürlüyündən 10m-
dən artıq olan məsafədə yerləşdirilməlidir.
18
 Yanacaq xəttinin hər iki ucunda siyirtmə olmalıdır: biri yanacaq
çənlərinin çıxışında; digəri isə intiqal bloku tərəfdən bayır örtüyündən
5m-dən az olmayan məsafədə olmalıdır.
1.5.58. Daxiliyanma mühərrikləri üçün təyin olunmuş otaqda
silgi materiallarının və yanacağın saxlanılması qadağandır.
1.5.59. Daxiliyanma mühərriklərini qidalandırmaq üçün təbii və
ya neft səmt qazlarından istifadə edilən zaman mütləq onu əlavə
separasiya etməli və 22-ə uyğun olaraq qaz xəttində təzyiq
tənzimləyicisi qoyulmalıdır.

Traktor-qaldırıcılar, dartıcılar, xüsusi təyinatlı traktorlar,

ekskavatorlar və buldozerlər

1.5.60. Quyuların mənimsənilməsi, əsaslı və cari təmiri üçün qur-

ğular və traktor-qaldırıcılar təhlükəsiz şpil makarası (şpilevaya katuşka)
ilə təchiz olunmalıdırlar. Makara olmadıqda valın ucu örtüklə
bağlanmalıdır. Traktor-qaldırıcı səs siqnalı ilə, sürücünün arxa
tərəfindəki pəncərə şəbəkə və dayaqlarla təchiz olunmalıdır.
1.5.61. Traktorlarda gecə vaxtı işləmək üçün arxa və qabaq işıq-
landırıcı fənərlər olmalıdır.
1.5.62. Traktorçu traktor-qaldırıcını yerindən hərəkət etdirməyə
başlamazdan əvvəl, onun hərəkət yolunda adamların olmamasına və
kənar əşyalara ilişmədiyinə əmin olmalıdır. Traktor–qaldırıcı hərəkətə
gətirilməzdən əvvəl səs siqnalı ilə ətrafdakılar xəbərdar edilməlidir.
1.5.63. Qış vaxtı traktorun yana sürüşməsinin qarşısını almaq
üçün onun tırtıllarında xüsusi tərtibatlar qoyulmalıdır.
1.5.64. Traktorların kabinəsinin baxış pəncərələri traktorçunu
yaxşı görünmə ilə təmin etməli və şüşətəmizləyəni olmalıdır. Traktor-
qaldırıcıların kabinəsində qabaq, yan və arxa pəncərələrdən savayı
üstündə də baxış pəncərəsi olmalıdır. Traktor- dartıcının kabinəsinin
arxa pəncərəsi, həmçinin traktor- qaldırıcının arxa və yuxarı
pəncərələri dəmir barmaqlıqlarla mühafizə olunmalıdır.
1.5.65. Traktor- qaldırıcı işə başlamazdan əvvəl mühərrikin və
qaldırıcı bucurqadın işi yoxlanılmalıdır.

19
 Bu zaman əsas diqqət əyləc sisteminin və traktorun işlək his-
səsinin sazlığına yetirilməlidir.
1.5.66. Yanacaq-sürtgü materiallarının ehtiyat tutumları traktor-
qaldırıcının dayandığı yerdən 20m-dən az olmayan məsafədə
yerləşdirilməlidir.
1.5.67. Traktor -qaldırıcının işlənmiş qazlar borusu səs boğucu
və qığılcımsöndürücü ilə təchiz edilməli və yuxarıya elə qaldırılmalıdır
ki, işlənmiş qazlar kabinəyə daxil olmasın.
1.5.68. Ekskavator dağın döşü ilə (yamacla) hərəkət edən za-
man onun aşmasının qarşısını almaq üçün hərəkət marşrutu düz-
lənməlidir.
Qazmağa başlamazdan əvvəl ekskavator əvvəlcədən hazırlanmış
hamar meydançaya qoyulmalı və onun tırtılları (çarxları) əy-
ləclənməlidir.
1.5.69. Iş vaxtı, çalov (kovş) qruntdan çıxarılmayana qədər plat-
formanın döndərilməsi, həmçinin ilməklərin köməyi ilə yanda
yerləşmiş yükün dartılması qadağandır.
1.5.70. Əgər ekskavatorun idarəetmə banının arxa divarı ilə
xəndəyin yanı və ya tikili arasındakı məsafə qolun istənilən vəziy-
yətində 1 m-dən az olarsa, ekskavatorda işlər dayandırılmalıdır.
1.5.71. Ekskavator işləyən zaman qazıntı aparılan tərəfdə hər
hansı başqa işlərin yerinə yetirilməsinə və ekskavatorun hərəkət radiusu
üstəgəl 5 m məsafədə adamların olmasına icazə verilmir.
1.5.72. Ekskavatorla qrunt yük avtomaşınına yüklənən zaman
qrunt sürücünün kabinəsinin üstündən deyil, yalnız yan və arxa
tərəfdən verilməlidir.
Ekskavator işləyən zaman adamların (sürücünün) yük avtoma-
şınının kabinəsində, yaxud avtomaşınla ekskavatorun arasında
olmaları qadağandır.
1.5.73. Ekskavator dayandırılan zaman qolu ekskavatorun oxu
boyunca yerləşdirilməli, çalovu (kovşu) isə yerə endirilməlidir.
Ekskavatorçu qruntla dolu çalov (kovşun) yuxarı qaldırılmış
vəziyyətdə olduqda ekskavatordan düşməməlidir.
1.5.74. Tikinti meydançası hüdudları daxilində, ekskavatorun
hərəkət etdiyi yol əvvəlcədən düzləndirilməli, zəif qruntlarda isə
inventar sipərlərlə möhkəmləndirilməlidir.
20
 1.5.75. Birçalovlu ekskavatorun hərəkəti zamanı onun qolunu
mütləq hərəkət istiqamətində qoymalı, çalovu isə yerdən 0,5-0,7 m
qaldırmalı.
1.5.76. Ekskavatorun yüklənmiş çalovla hərəkət etməsi qada-
ğandır.
1.5.77. Tırtıllı ekskavatorun körpülərin, kəsişən yolların
üstündən salınan körpülərin və s. üzəri ilə hərəkət etməsinə yalnız
müvafiq təşkilatlardan icazə alındıqdan sonra yol verilir.
1.5.78. Ekskavatorun kiçik çayların dayaz yerlərində hərəkət
etdirilməsi məsul iş rəhbərinin hərəkət yolunu yoxlamasından sonra,
onun icazəsi ilə yerinə yetirilməlidir.
1.5.79. Ekskavator işləyən zaman aşağıdakılara əməl edilmə-
lidir:
-xəndəyin kənarında çalovlu qolun təhlükəli hərəkət zonasında
olmamalı;
-ekskavatorçunun siqnalını izləməli;
-ekskavator qruntun dağılma (uçma) prizması hüdudlarında
işləyən zaman xəndəyin kənarına yaxınlaşmamalı.
1.5.80. Xəndəyin qazılması üzrə işlərin müvəqqəti dayandırıl-
ması və ya ekskavatorun təmiri zamanı, çalov qaldırılmalı, ekskavator
isə xəndəyin qırağından 2 m-dən az olmayaraq, dağılma prizması
zonası hüdudlarından kənarda dayandırılmalıdır. Bu zaman
ekskavator əyləclənməli, tırtılların (çarxların) altına dayaq (altlıq)
qoyulmalıdır.
1.5.81. Buldozeri dayandıran zaman, onun laydırını yerə en-
dirmədən buldozerçinin buldozeri tərk etməsi qadağandır.
1.5.82. Xəndəyin doldurulması zamanı, buldozerin xəndəyə sü-
rüşüb düşməsinin qarşısını almaq üçün laydırın xəndəyin kənarı ilə
hərəkətinə yol verilməməlidir.
1.5.83. Buldozerin sürüşməsinə və maşının aşmasına imkan ver-
məmək üçün onun yağışlı havada gilli qruntlarda işləməsinə icazə
verilmir.

21
 1.6. Polad kanatlar

1.6.1. Yükqaldırma mexanizmlərinin tellənməsi üçün istifadə

edilən polad kanatlar [7] –in tələblərinə uyğun olmalıdır.
Bu tələblər həmçinin yük kanatı, daşıyıcı və dartıcı kimi istifadə
edilən polad kanatlara şamil edilir.
Polad kanatlardan hazırlanmış yük ilməkləri müəyyən edilmiş
tələblərə uyğun olmalıdır.
1.6.2. Quyuların tikilməsi zamanı tal kanatının ehtiyat möh-
kəmlik əmsalı (kanatın qırılma qüvvəsinin tal kanatının işlək ucunun
gərilmə qüvvəsinə nisbəti) 3-dən az olmamalıdır. Müstəsna hal kimi
ağır qoruyucu kəmər buraxılan və qəza işləri görülən zaman bu
əmsalın 2-yə endirilməsinə icazə verilir.
1.6.3. Quyuların təmiri üzrə qazma qurğuları və aqreqatlarının
tal sistemləri üçün müvafiq dövlət standartlarının tələblərinə uyğun,
istismar və kəşfiyyat qazmaları üçün olan tal kanatları tətbiq
edilməlidir.
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin icazəsi ilə keyfiyyətcə Azər-
baycan Respublikası standartlarının tələblərindən aşağı səviyyədə
olmayan, xarici ölkələrdə istehsal olunmuş tal kanatlarından istifadə
etməyə yol verilir.
1.6.4. Kanatların birləşməsi onun sərbəst ucunun kouşdan ke-
çirilərək hörülməsi və ya 3-dən az olmayaraq vintvari sıxacla bər-
kitmək yolu ilə yerinə yetirilməlidir. Sıxaclar arasındakı məsafə
kanatın diametrinin 6 mislindən az olmamalıdır.
1.6.5. Kanatın vəziyyətinə daima nəzarət edilməlidir. Kanata
baxışın tezliyi işin xarakteri və şəraitindən asılı olaraq müəyyən
edilməlidir. Çıxdaşetmə və kanatın dəyişdirilməsi 7 ilə müəyyən
edilmiş meyarlara uyğun olaraq aparılmalıdır.
Aşağıda göstərilən hallardan biri olduqda kanatdan istifadə
etmək qadağandır:
-hörüklərindən biri qırılmışdırsa, əzilmişdirsə, kanatın bir və ya
bir neçə hörüyündə tellər əzilmişdirsə;
-kanatın və ya hörüyün özəyi əzilmişdirsə;
-kanatda dalğaya və zənbiləbənzər şəkilli deformasiyalar var-
dırsa, kanatın diametri artıb və ya azalmışdırsa (yerli);
22
 -diametri 20mm-ə qədər olan kanatın bir addımında qırılmış
tellərin sayı bütün tellərin sayının 5%-dən çox olarsa, diametri
20mm-dən çox olan kanatda isə qırılmış tellərin sayı bütün tellərin
sayının 10%-dən çoxdursa;
-kanatda burulma («жuçok») vardırsa;
-səthi yeyilmə, korroziya nəticəsində kanatın diametri 7% və
daha çox azalmışdırsa;
-kanatın xarici tellərinin diametri yeyilmə, korroziya nəticəsində
40% və daha çox azalmışdırsa;
-onun üzərində yüksək temperatur şəraitində olmaq izləri (rən-
ginin dəyişməsi, yanıq) və ya elektrik qısa qapanması (elektrik
qövsündən ərimə) izləri vardırsa.
1.6.6. Qazma qurğularında, əsaslı və cari təmirdə, traktor-qal-
dırıcıda və digər yerlərdə calanmış kanatlardan istifadə edilməsi
qadağandır.
1.6.7. Tal kanatlarının, həmçinin vışkaların, dorların qaldırılması
üçün istifadə edilən kanatların, dartıcıların, qoruyucu kanatların
elektrik qaynağı vasitəsi ilə kəsilməsi qadağandır. Kanatların
kəsilməsini mühafizə eynəkləri (maska) tətbiq etməklə xüsusi
tərtibatdan (kanatkəsən) istifadə edərək yerinə yetirmək lazımdır.

1.7. Ərazilərə, obyektlərə, binalara (otaqlara)

və iş yerlərinə olan tələblər

1.7.1. Müəssisənin ərazisi və orada qurğuların, binaların, is-

tehsalat obyektlərinin yerləşdirilməsi [41] –in tələbləri nəzərə alın-
maqla işlənilmiş layihəyə uyğun olmalıdır. Müəssisənin ərazisi, ayrı-
ayrı istehsalat obyektləri baş plan üzrə planlaşdırılmalı, çəpərlənməli
(nişanlanmalı), tikilməlidir.
1.7.2. Yeraltı kommunikasiyalar (kabel xətti, neft-qaz kəmərləri və
s.) olan müəssisələrdə bu kommunikasiyaların müəssisə rəhbərliyi
tərəfindən təsdiq edilmiş faktiki yerləşmə sxemi olmalıdır.
Kommunikasiyaların faktiki yerləşməsinin layihədən kənara çıxma halları
olarsa, belə faktlar bu layihəni işləyən təşkilatla razılaşdırılmalıdır.
Yerlərdə yeraltı kommunikasiyalar xətt boyunca və döngələrdə
göstəricilərlə (reperlərlə) işarələnməlidir.
23
 1.7.3. Boru kəmərlərinin avtomobil yolları və keçidlərlə kəsişdiyi
yerlərdə təhlükə haqqında xəbərdaredici nişanlar qoyulmalıdır. Belə
yerlərdə boru kəmərləri müvafiq örtüklə (koжux) örtülməlidir.
1.7.4. Bina və otaqların yanğın-partlayış və yanğın təhlükəliliyi
üzrə kateqoriyası bu Qaydaların 5.8.7 bəndinin tələblərinə uyğun
olaraq tikililərin layihələndirilməsi mərhələsində layihə təşkilatı
tərəfindən müəyyən edilməlidir.
1.7.5. Obyektlərdə istehsalat zərərliyi inşaat normalarında
müəyyən olunmuş həddən yüksəkdirsə, bu zaman bu zərərliyin iş-
çilərə təsirinin azaldılması üçün təşkilatı-texniki tədbirlər həyata
keçirilməlidir.
1.7.6. Istehsalat otaqları müvafiq SNiP, SN və yanğın təhlü-
kəsizliyi qaydalarına cavab verməlidir.
1.7.7. Cihazlar, aparatlar, avadanlıqlar, kommunikasiyalar, boru
kəmərləri və s. elə yerləşdirilməlidir ki, onlara baxış keçirmək, xidmət
etmək və onları təmir etmək mümkün olsun.
1.7.8. Istehsalat obyektləri (sexlər, sahələr, qurğular və s.) qüv-
vədə olan qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada istismara
verilməlidir. Istehsalat otaqlarının ölçüləri [75]-ə uyğun olmalıdır.
1.7.9. Iş yerlərində, habelə zərərli (və ya təhlükəli) istehsalat
amillərinin insana təsiri mümkün olan yerlərdə xəbərdaredici nişanlar
və yazılar olmalıdır. Iş yerlərində təhlükəsizlik texnikası təlimatları,
yanğın təhlükəsizliyi təlimatları, həmçinin avadanlıqların, aqreqatların
və s. istismar təlimatları olmalıdır.
1.7.10. Iş yerində iş prosesinə və texnologiyasına aidiyyatı ol-
mayan maşın və avadanlıqların olmasına icazə verilmir.
Iş yerləri, yollar və keçidlər mütəmadi olaraq təmizlənməli və
kənar əşyalarla qalaqlanmamalıdır.
1.7.11. Bina və obyektlərin ehtiyat çıxışı olmalıdır. Bütün giriş
və çıxışlar, dəhlizlər işçilərin təcili təxliyə olunması üçün təmiz və boş
olmalıdır. Çıxış qapıları xaricə açılmalıdır və qapıların astanası
olmamalıdır.
1.7.12. Bina və obyektlərin ətraf ərazisi abad olmalı və müvafiq
sanitar və yanğın təhlükəsizliyi normalarına cavab verməlidir.

24
 1.7.13. Obeyktlərdə olan su qüllələrinin, onlara gələn və çıxan
su kəmərlərinin və digər yerüstü su kəmərlərinin qışda donmaması
üçün istilik izolyasiyası olmalıdır.
1.7.14. Binalarda, qurğularda hər hansı bir əşyanın düşmə eh-
timalı varsa, həmin yerlərdə təhlükəsizlik sərhəddi müəyyən edil-
məlidir. Elektrik cərəyanı ilə vurma (xəsarətalma) təhlükəsi olan
yerlərdə də təhlükəsizlik sərhəddi müəyyən edilməlidir.
1.7.15. Daim təhlükəli olan istehsalat ərazilərinə kənar şəxslərin
daxil olmasının qarşısını almaq üçün həmin yerlər çəpərlənməlidir.
1.7.16. Maşın və mexanizmlərin hərəkət edən hissələri üçün
təhlükəsizlik zonasının sərhəddi, əgər istehsalçı zavod tərəfindən hə-
min avadanlıqların pasportunda və ya təlimatında daha sərt tələblər
irəli sürülməyibsə 5,0 metr müəyyən edilir.
1.7.17. Istehsal təyinatlı iş yerlərində havanın temperaturu, nis-
bi rütubəti və onun hərəkət sürətinin optimal normaları [99]-a uyğun
olmalıdır.
1.7.18. Buxarların, qazların və tozların ayrılması mümkün olan
bağlı otaqlarda və həmçinin texnoloжi proseslərin dəyişilməsi
hallarında hava mühitinə daima nəzarət aparılmalıdır. Hava mühitinin
vəziyyəti haqqında məlumatlar iş yerlərində qeyd edilməli və obyektin
işinin əsas texnoloжi göstəriciləri ilə birgə dispetçer məntəqəsinə
çatdırılmalıdır.
1.7.19. Binalarda və binalardan kənarda yerləşən iş yerləri, tex-
noloжi avadanlıqlar, yollar, keçidlər, dəhlizlər, pilləkənlər və s. sutkanın
qaranlıq vaxtı [47, 211]–ə uyğun olaraq işıqlandırılmalıdır.
1.7.20. Işçi işıqlandırılması ilə yanaşı obyektlərdə qəza və
təxliyə işıqlandırılması da olmalıdır. Qəza və təxliyə işıqlandırma
çıraqları müstəqil mənbədən qidalandırılmalıdır.
Stasionar qəza və təxliyə işıqlandırma çıraqlarının əvəzinə
partayış mühafizəli akkumulyatorlu daşınma (əl) çıraqlardan istifadə
etməyə icazə verilir.
1.7.21. Ayrı-ayrı mexanizmlər arasındakı məsafə 1 m-dən, işçi
keçidlərin (proxod) eni isə 0,75 m-dən az olmamalıdır. Səyyar və
modul-bloklu qurğular və aqreqatlar üçün işçi keçidin eni 0,5 m-dən
az olmamalıdır.

25
 1.7.22. Yanğın-partlayış təhlükəli istehsalat sahələrində (neftin
hazırlanması qurğuları, rezervuar parkları və s.) taxta döşəmələrin
tətbiqi qadağandır.
1.7.23. Aparatların, boru kəmərlərinin və s. isti səthləri ilə in-
sanların toxunma (yanıqalma) ehtimalı olan yerlərdə, onların səthi
izolyasiya edilməli və ya çəpərlənməlidir.
1.7.24. Boru kəmərlərinin və kommunikasiyaların avtomobil və
keçid yolları ilə kəsişdiyi yerlərdə, onlar dayaqlar üzərində 4,5 m
yüksəklikdə quraşdırılmalıdır.
Bu sahələrdə boru kəmərlərində və kommunikasiyalarda olan
izolyasiya materiallarının zədələnərək düşməsinin qarşısını alan
talvarlar və ya hər hansı başqa bir qurğu quraşdırılmalıdır.
1.7.25. Sanitar və yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına uyğun ola-
raq istehsalat obyektləri məişət və istehsalat zərurəti üçün su ilə
təmin olunmalıdır.
1.7.26. Binalarda və istehsalat obyektlərinin ərazilərində siqaret
çəkmək üçün xüsusi yerlər müəyyən edilməlidir.
1.7.27. Növbə ərzində istehsalat müəssisəsində işləyən qadın-
ların sayı 15 nəfərdən az olmadıqda onlar xüsusi gigiyena otağı ilə
təmin olunmalıdırlar.
1.7.28. Müəssisənin balansında olan bütün maşınların, mexa-
nizmlərin, avadanlıqların və qurğuların inventar nömrəsi və pasportu
olmalı və onlar xüsusi жurnallarda qeydiyyata alınmalıdır.
1.7.29. Yeni tikilən (quraşdırılan), yenidən qurulan, istismara
verilən və əsaslı təmir olunmuş obyektlərin istismara verilməsi Dövlət
nəzarət orqanlarının iştirakı ilə keçməli və bu haqqda onlara
əvvəlcədən rəsmi məlumat verilməlidir.

1.8. Anbarlara olan tələblər

1.8.1. Ümumi tələblər

1.8.1.1. Anbar otaqlarında ümumi elektrik açarı anbar otağının

xaricində yanmayan divarda, yanar divarlı anbarlarda isə ayrıca
dayanmış dirəkdə quraşdırılmış şkaf və ya taxçada yerləşdirilməlidir.

26
 1.8.1.2. Otaqların isidilməsində mərkəzi su və hava isidicilərinin
qızdırıcı cihazlarından istifadə edilməlidir.
Anbarlarda qaz plitələrinin, məişət elektrik qızdırıcı cihazların və
sobaların quraşdırılması qadağandır.
1.8.1.3. Yüklərin və yükləyici mexanizmlərin anbarların ram-
palarında saxlanılmasına yol verilmir. Rampaya boşaldılmış ma-
teriallar anbarda işin sonunadək yığışdırılmalıdır.

1.8.2. Asan alışan və yanar maye anbarları

1.8.2.1. Anbarların quruluşu qüvvədə olan norma və qaydaların

tələblərinə cavab verməlidir.
1.8.2.2. AAM və YM açıq anbarları istehsalat sexləri və yaşayış
məntəqələrinə nisbətən aşağı səviyyəli meydançalarda yerləş-
dirilməlidir. Meydançaların qəza zamanı mayenin axmasının qarşısını
alan bəndi olmalıdır.
1.8.2.3. Anbar otaqlarının daxili taxta konstruksiyaları oda-
davamlı tərkiblə işlənməlidir.
1.8.2.4. Qablaşdırılmış neft məhsulları saxlanılan anbarlarda
çəlləklər zərbə almamalı, tıxacları yuxarı olmaqla ehtiyatla yığıl-
malıdır. Anbarlarda bilavasitə neft məhsulları ilə doldurma işlərinin
aparılması və qablaşdırılma materiallarının və taralarının saxlanılması
qadağandır.
1.8.2.5. Boşaltma və doldurma boru xətlərinə və dayaqlarına
müntəzəm baxış keçirilməli və onların profilaktiki təmiri aparılmalıdır.
Boşaltma-doldurma qurğularında aşkar olunan sızma dərhal aradan
qaldırılmalıdır. Əgər bu mümkün deyilsə, boşaltma qurğusunun nasaz
hissəsi bağlanmalıdır.

1.8.3. Kimyəvi maddələr anbarı

1.8.3.1. Anbarın xidməti heyəti kimyəvi maddələrin və reak-

tivlərin saxlanılması üzrə təhlükəsizlik tələblərini bilməlidir.

27
 1.8.3.2. Anbarlarda kimyəvi maddələrin ən xarakterik xüsu-
siyyətləri (oddan təhlükəli, zəhərli, kimyəvi aktiv və s.) göstərilməklə
onların yerləşdirilmə planı işlənilməlidir.
1.8.3.3. Eyni fiziki-kimyəvi və yanğın təhlükəli xüsusiyyətli kim-
yəvi maddələr bir yerdə saxlanılmalıdır.
Bu məqsədlə anbarlar bir-birindən yanmayan bütöv divarlarla
(arakəsmələrlə) izolə edilmiş ayrıca otaqlara bölünməlidir.
1.8.3.4. Kimyəvi maddələr anbarlarında kimyəvi maddələrin
saxlanılması ilə əlaqəsi olmayan işlərin aparılması qadağandır.
1.8.3.5. Güclü təsiredici zəhərli maddələrin saxlanılmasına, yal-
nız onlar üçün mövcud olan xüsusi qaydalara ciddi riayət edilməklə
yol verilir.
1.8.3.6. Kimyəvi maddələrlə bağlı işlər səliqəli aparılmalıdır ki,
qablaşdırma materialı zədələnməsin.
Içərisində kimyəvi maddə olan hər bir taranın yazısı və ya adı
göstərilən birkası olmalıdır.
1.8.3.7. Hava, su, yanar maddələrlə kontaktda olarkən öz-özünə
alışmaya meylli və ya partlayış təhlükəli qarışıq əmələ gətirə bilən
kimyəvi reaktivlər, bu tip kontaktda olma imkanı, həmçinin həddən
artıq yüksək temperatur və mexaniki təsir tam istisna olmaqla xüsusi
şəraitdə saxlanılmalıdır.
Güclü təsirə malik oksidləşdiricilər (maqnezium-xlorat, kalsium
xlorat-xlorid, hidrogen piroksid və s.) digər kimyəvi maddə və
reaktivlərdən tam izolə edilməklə saxlanılmalıdır.
1.8.3.8. Kimyəvi maddələrin çəkilib qablaşdırılması xüsusi otaq-
larda aparılmalıdır. Dağılmış və ətrafa səpələnmiş maddələr təcili
yığışdırılmalı və zərərsizləşdirilməlidir. Qablaşdırma materialları (kağız,
yonqar, lif, pambıq) xüsusi otaqlarda saxlanılmalıdır.
1.8.3.9. Yanğın zamanı əriyə bilən kimyəvi maddələr saxlanılan
otaqlarda ərintinin sərbəst axmasının qarşısını alan qurğu (bortlar,
panduslu kəndarlar) nəzərdə tutulmalıdır.
1.8.3.10. Şüşə qablar, çəlləklər, reaktivli barabanlar açıq mey-
dançalarda hər birində 100 ədəddən çox olmayan qruplar halında
yerləşdirilməli və bu qruplar arasındakı məsafə 1m-dən az
olmamalıdır. Hər bir qrupda məhsul yalnız müəyyən növ üzrə sax-
lanılmalı və bu da uyğun işarəli yazılarla qeyd olunmalıdır. Mey-
28
dançalar yaxşı hamarlanmalı və səddlərlə çəpərlənməlidir. Açıq
meydançalardakı reaktiv dolu şüşə qablar günəş şüalarının təsirindən
qorunmalıdır.
1.8.3.11. Azot və kükürd turşusunun saxlanılmasında onların
taxta, çubuq və digər üzvü mənşəli maddələrlə təmasda olmasının
qarşısı alınmalıdır.
1.8.3.12. Turşular saxlanılan anbarlarda, təsadüfən tökülən tur-
şunun dərhal neytrallaşdırılması üçün hökmən hazır təbaşir, əhəng və
ya soda məhlulu saxlanılmalıdır. Turşuların saxlanılma yerləri
nişanlanmalıdır.
1.8.3.13. Yükləmə-boşaltma işlərində istifadə olunan avtonəq-
liyyatın işin sonunda anbarların ərazisində saxlanılması qadağandır.

1.8.4. Materiallar anbarı

1.8.4.1. Anbarda müxtəlif material və məmulatlar oxşar yan-

ğınsöndürücü vasitələrdən (su, köpük, qaz) istifadə etmə əlamət-
lərinə görə və materialların (məsələn, AAM və YM) yanmasının
oxşarlığına görə seçilib yığılmalı və digər materiallardan (azot və
kükürd turşusu, digər üzvü maddə və karbohidrogenlərdən) ayrıca
saxlanılmalıdır.
1.8.4.2. Anbarların stellaжlarında saxlanılan məhsullar nizamla
yığılmalıdır. Anbar qapısının qarşısında eni qapı eninə bərabər, ancaq
1 m-dən az olmamaq şərti ilə keçidlər nəzərdə tutulmalıdır.
Stellaжlar yanmayan materialdan hazırlanmalıdır.
1.8.4.3. Materialların anbarlara yüklənməsi və boşaldılmasında
istifadə olunan mexanizmlər və elektroyükləyicilərin şlanqlı kabelləri
saz vəziyyətdə olmalıdır.
1.8.4.4. Anbar müdiri (anbardar) işin sonuna yaxın bütün
otaqlara baxış keçirməli və ancaq onların yanğın təhlükəsizliyinə əmin
olduqdan sonra elektrik şəbəkəsini söndürməli və anbarı
bağlamalıdır.
1.8.4.5. Istehsalat və yardımçı binaların, anbarların zirzəmi-
lərində lakların, rənglərin, kalsium karbidin, qaz dolu balonların, AAM

29
və YM və digər yanğın və partlayış təhlükəli maddələrin və
materialların saxlanılmasına yol verilmir.
1.8.4.6. Materiallar anbarının otaqlarında elektrokar, avtoyük-
ləyici və digər daxiliyanma mühərrikli texnikanın dayanacağı
qadağandır.

1.8.5. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlar

1.8.5.1. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlar çardaxsız, ara-

kəsməsiz, yüngül tip örtüklü yanmayan konstruksiyalardan tikilməli
və birmərtəbəli olmalıdır.
Atmosfer çöküntüləri və günəş şüalarının təsirindən balonları
qorumaq şərti ilə onların açıq meydançalarda da saxlanılmasına icazə
verilir.
1.8.5.2. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarların döşəmələri
zərbə zamanı qığılcım verməyən materialdan olmalıdır.
1.8.5.3. Qrup halında balonların divarla arakəsməsi olmadan
yerləşdirilməsinə yalnız yanmayan bütöv divarlı (qapı və pəncərəsi
olmayan divar) binalarda icazə verilir.
Qrup halında balonlar şkaflarda və ya yanmayan materiallardan
hazırlanmış xüsusi budkalarda saxlanılmalıdır.
1.8.5.4. Sıxılmış, mayeləşdirilmiş, həll olunmuş qazların sax-
lanılması üçün ayrılmış balonlar [9]-n tələblərinə cavab verməlidir.
Balonların xarici səthi hər bir qaz üçün müəyyən edilmiş rəngə
uyğun rənglənməlidir.
1.8.5.5. Balonların müəyyən edilmiş normadan artıq sıxılmış,
mayeləşdirilmiş və həll olunmuş qazlarla doldurulması qadağandır.
1.8.5.6. Yanar qaz balonları (hidrogen, asetilen, propan, etilen
və s.) oksigenli balonlardan, sıxılmış hava və digər oksidləş-
diricilərdən, həmçinin zəhərli qazlardan ayrı saxlanılmalıdır.
1.8.5.7. Oksigenli balonlar yağlarla və yağlı materialı olan ar-
maturlarla təmasda olmamalıdır. Oksigenli balonların əllə daşınması
zamanı ventildən tutmaq qadağandır.

30
 1.8.5.8. Sıxılmış qaz stansiyalarının partlayış təhlükəli otaqlarında və
yanar qaz balonları saxlanılan otaqlarda təhlükəli qaz qatılığının
yaranması barədə siqnal verən cihazlar quraşdırılmalıdır.
Göstərilən cihazlar olmadıqda otağın havasının növbədə bir
dəfədən az olmayaraq qaz analizi aparılmalıdır.
Analiz üçün hava nümunələri otağın aşağı və yuxarı hissələrindən
götürülməlidir. Otaqda təhlükəli qaz qatılığı aşkar olunarsa, otağın
havasının dəyişdirilməsi üçün tədbirlər görülməli, onun qazlanması
səbəbləri aydınlaşdırılmalı və aradan qaldırılmalıdır.
1.8.5.9. Düzülmə zamanı balonların bir-birindən zərbə almasına,
balon qapaqlarının döşəməyə düşməsinə yol verilməməlidir.
1.8.5.10. Yanar qaz balonlarında sızma aşkar olunarsa, həmin
balonlar təcili olaraq anbardan kənarlaşdırılmalıdır.
1.8.5.11. Yanar qaz balonları istilik mənbələrindən 1m-dən az
olmayan məsafədə saxlanılmalıdır.
1.8.5.12. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlara ayaqqabısının
altlığına (dabanına) metal mismar və ya nal vurulmuş şəxslərin daxil
olması qadağandır.
1.8.5.13. Balonların günəş şüalarının birbaşa təsirindən qorun-
ması üçün anbarın pəncərə şüşəsi ağ rənglə rənglənməli və ya gü-
nəşdən qorunma qurğuları ilə təchiz olunmalıdır.
1.8.5.14. Balonlar saxlanılan anbarlardan radiusu 10 m-dən ya-
xın məsafədə yanar materialların saxlanılması və odlu işlərin apa-
rılması qadağandır.
1.8.5.15. Başmaqlı yanar qaz balonları anbarlarda şaquli (dik)
vəziyyətdə saxlanılmalıdır. Balonların aşmaması üçün, onlar xüsusi
yuvalara yerləşdirilməli və ya çəpərlənməlidir.
1.8.5.16. Başmağı olmayan balonlar taxta çərçivələrdə və ya
stellaжlarda üfiqi vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
Balonlar sıra ilə yığılarkən, onların hündürlüyü 1,5 m artıq ol-
mamalı, bütün ventillər qoruyucu qapaqlarla bağlanmalı və hamısı bir
tərəfə yönəldilməlidir.
1.8.5.17. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarların təhlükəsiz
qaz qatılığını təmin edən məcburi ventilyasiyası olmalıdır.
Ventilyasiyası nasaz anbarların istismarı qadağandır.

31
 1.8.5.18. Qaz balonları olan anbarlarda digər maddə, material
və əşyaların saxlanılması qadağandır.

1.9. Təhlükəli və zərərli maddələrlə əlaqəli işlər

1.9.1. Ümumi tələblər

1. 9.1. 1. Idarə və müəssisələrin fəaliyyətində zərərli maddələrdən

istifadə olunursa, onların tətbiqinin və saxlanılmasının təhlükəsizliyinə
dair təlimatlar olmalı, təşkilatı-texniki, sanitar-gigiyenik və tibbi-bioloжi
kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir.
1.9.1.2. Işçi zonada zərərli qazlara nəzarət, onların təhlükəlilik
dərəcəsindən asılı olaraq qüvvədə olan normativ sənədlərin [99]
tələblərinə müvafiq təşkil olunmalıdır.
1.9.1.3. Yol verilən qatılığı (YVQ) məlum olmayan zərərli mad-
dələrin (kimyəvi reagentlərin) tətbiqi qadağandır.
1.9.1.4. Müvafiq fərdi mühafizə vasitələri olmayan şəxslərin zə-
rərli maddələrlə işləməsi qadağandır.
1.9.1.5. Hər bir idarə və müəssisədə əmrlə kimyəvi reagentlərin
saxlanılması, işlənilməsi və lazımi qaydada sənədləşdirilməsi üçün
cavabdeh şəxs təyin olunmalıdır.
1.9.1.6. Zərərli maddələr və kimyəvi reagentlər qüvvədə olan
müvafiq normativ sənədlərin tələblərinə cavab verən anbarlarda
saxlanılmalıdır.
1.9.1.7. Zərərli maddələri daşıyan nəqliyyat vasitələri xüsusi xə-
bərdaredici yazılarla təchiz olunmalıdır.
1.9.1.8. Zərərli maddələr saxlanılan anbarlar siqnal və avtomatik
yanğınsöndürmə sistemləri ilə təchiz olunmalı, ilkin yanğınsöndürmə
vasitələri ilə təmin olunmalıdır.

1.9.2. Qələvi və turşularla əlaqəli işlər

1.9.2.1. Qələvi və turşularla işləyərkən avadanlıqların, boru kə-

mərlərinin və armaturların flans birləşmələri örtüklə bağlanmalıdır.
32
 1.9.2.2. Qələvi və turşuların səviyyəsini ölçən qurğular elə qu-
raşdırılmalıdır ki, işçilərin tutumun üstünə qalxması istisna olunmuş
olsun.
1.9.2.3. Qələvi və turşular saxlanılan tutumlara dövri olaraq
baxış keçirilməlidir. Bütün aşkar olunmuş qüsurlar dərhal aradan
qaldırılmalıdır.
1.9.2.4. Kaustik sodanı əl ilə bölmək (xırdalamaq) qadağandır.
Onu xüsusi tutumda buxara verməklə yumşaltmaq lazımdır.
1.9.2.5. Kaustik sodanı buxara verərkən, işçilərin qələvinin sıç-
rantılarından (damcılarından) və ya buxardan yanıq almaması üçün,
barabanın altına verilən buxarı ehtiyatla buraxmaq lazımdır.
1.9.2.6. Qələvinin buxara verilməsini müşahidə etmək üçün, bu-
xarın verilməsini dayandırmadan barabanı əymək qadağandır.
1.9.2.7. Barabanların buxara verilməsi üçün onların tutuma
qaldırılması mexanikləşdirilməlidir.
1.9.2.8. Müxtəlif qatılıqlı turşuların, onların saxlanıldığı tutum-
larda qarışdırılması qadağandır.
1.9.2.9. Ammonyak, qələvi və turşu məhlullarının hazırlanma-
sından əvvəl tutumların, boru kəmərlərinin, ventillərin, siyirtmələrin
sazlığı yoxlanılmalıdır.
1.9.2.10. Sulfat turşusunu su ilə qarışdırmaq üçün turşunu su-
yun üzərinə yavaş-yavaş tökmək lazımdır.
1.9.2.11. Qələvi, ammonyak və ya turşu dərinin üzərinə dü-
şərsə, dərhal həmin yer yetərincə su ilə yuyulmalı, neytrallaşdırıcı va-
sitələrlə işlənməli və tibb məntəqəsinə müraciət olunmalıdır.
1.9.2.12. Ammonyakın 25% sulu məhlulu ilə işlər görülərkən
qələvilərə tətbiq olunan eyni təhlükəsizlik tələblərinə riayət
olunmalıdır.
1.9.2.13. Qələvi, turşu və göz üçün təhlükəli digər maddələrlə
işləyərkən mühafizə eynəyindən istifadə olunmalıdır. Eynəksiz
işləmək qadağandır.

1.9.3. Dietilenqlikolla əlaqəli işlər

33
 1.9.3.1. Qaz qurudulma qurğularında nasos təsərrüfatı (DEQ
vurulması üçün) partlayış yanğın təhlükəli otaqların avadanlıq və
qurğularına olan tələblərə və o cümlədən aşağıdakılara cavab
verməlidir:
a) DEQ təzyiqlə (püskürdülməsində) vurulmasında və daxildə
vurma işlərində istifadə olunan nasoslar bir-birindən bütöv divarla
ayrılmalıdır;
b) naqillər və elektrik mühərrikləri partlayışdan mühafizəli
olmalıdır.
1.9.3.2. Nasos yerləşən otağın döşəməsi nefti özünə hopdurma-
yan quru, təmiz və yanmayan materialdan olmalıdır.
1.9.3.3. Təmirdən qabaq, nasosdan əvvəl və sonra yerləşən si-
yirtmələri bağlamaqla (qapayıcılar quraşdırılmaqla) nasos boru
kəmərindən açılmalıdır (təcrid olunmalıdır).
1.9.3.4. Yeni gətirilmiş DEQ, avtosisterndən stasionar tutuma,
boşaltma meydançasından azı 10 m məsafədə quraşdırılmış boşaltma
dayağı və nasos vasitəsi ilə vurulmalıdır.
1.9.3.5. DEQ-in verilməsi dayandırıldıqda texnoloжi xətt açılmalı
və eyni vaxtda işıq siqnalizasiyası işə düşməlidir.
1.9.3.6. DEQ-in regenerasiya (bərpaedici) qurğusu texnoloжi
avadanlıqdan (yanğından) təhlükəsiz məsafədə yerləşdirilməlidir.
1.9.3.7. Təmirdə olan regenerator ancaq boru kəmərindən açıl-
dıqdan sonra sökülməlidir.
1.9.3.8. Regeneratora baxış və onun təmiri mühəndis-texniki
işçinin rəhbərliyi ilə azı iki fəhlədən ibarət heyətlə yerinə
yetirilməlidir.
1.9.3.9. DEQ-in regenerasiya qurğularının odluğundakı yanma
prosesinə təhlükəsiz və rahat nəzarət etmək üçün baxış pəncərəsi
olmalıdır.
1.9.3.10. Məşəl söndüyü halda DEQ-in regenerasiya qurğusu
texnoloжi xətdən ayrılmalıdır.
1.9.3.11. Odluğun buxarlandırıcısını ağacın ucuna sarınmış əski
ilə və ya buna bənzər digər üsullarla yandırmaq qadağandır.
Yandırılma fitil vasitəsi ilə yerinə yetirilməlidir.
1.9.3.12. Qaz kəmərində təzyiq qəflətən enərsə və ya qalxarsa,
qaza kondensat düşərsə, buxarlandırıcıda temperatur yüksələrsə və
34
texnoloжi prosesin pozulduğu digər hallarda odluqda yanma
dayandırılmalıdır.
1.9.3.13. Qızdırıcının istismarı [12]–in tələblərinə uyğun apa-
rılmalıdır.

1.9.4. Civə ilə əlaqəli işlər

1.9.4.1. Civə ilə işləyərkən aşağıda göstərilən tələblərdən əlavə

[220]–də verilmiş göstərişlərə riayət olunmalıdır.
1.9.4.2. Civənin qızdırılması, yuyulması, distillə edilməsi ilə əla-
qəli işlərdə, onun açıq səthlərinin mövcud olduğu halda və civənin
dağılması ehtimal olunan cihazlardan istifadə edildikdə bu işlər digər
otaqlardan təcrid olunmuş ayrıca otaqlarda aparılmalıdır.
1.9.4.3. Civə içəri səthi minalanmış polad germetik balonlarda
saxlanılmalı və daşınmalıdır. Çox az miqdarda olan civəni rezin
balonlarda saxlamağa və nəql etməyə icazə verilir.
1.9.4.4. Civə ilə işləyən cihazlara baxış keçirmək, onları təmir
etmək üçün nəzərdə tutulan otaqlarda civə kip tıxaclı, qalın divarlı
şüşə tutumlarda və ya rezin kolbalarda qliserin altında 1 litrdən çox
olmayan həcmdə saxlanılmalıdır.
1.9.4.5. Civə ilə dolu tutumlar dəstəyi olan xüsusi metal qab-
larda (futlyarlarda) daşınmalıdır.
1.9.4.6. Civə ilə iş görülən otaqların havası ayda bir dəfədən az
olmayaraq onun buxarlarının mövcudluğuna yoxlanılmalıdır. Otaqda
civə buxarlarının yüksək qatılığı aşkar olunduqda (0,01mq/m 3 çox
olduqda) sanitariya təmizləmə işləri və əlavə olaraq hava mühitinin
analizi aparılmalıdır.
1.9.4.7. Civə ilə iş görülən otaqlarda aşağıdakı şərtlərə riayət
olunmalıdır:
a) divarlar sementlə malalanmalı və yağlı boya ilə rənglənmə-
lidir;
b) döşəmə və bütün divar boyu döşəmədən 100 mm yuxarı
sahə qara plastik kütlədən hazırlanmış (viniplast) təbəqə ilə örtülərək
bərkidilməlidir;

35
 c) döşəmə civəni yığmaq üçün nəzərdə tutulan çalaya (tutucu-
ya) doğru maili quraşdırılmalıdır;
ç) divar və tavanın küncləri hamar olaraq dəyirmiləşdirilməlidir.
1.9.4.8. Işçi mebelin quruluşu sadə, səthləri hamar olmalı,
nitroemal və ya nitrolaklarla rənglənməli, döşəmədən hündürlüyü azı
20 sm olan ayaqlar üzərində yerləşdirilməlidir.
1.9.4.9. Stol və sorucu şkafların kənarlarında hündür bortlar və
civənin axması üçün dəliklər olmalıdır. Dəliyin altında onun
kənarlarına kip bağlanmış içərisi və çölü şpaklyovkalanmış və
rənglənmiş civənin axması üçün tərtibat olmalı, onun da altında qalın
divarlı tutum üçün (civənin yığılması üçün) yer nəzərdə tutulmalıdır.
Tutumun içərisində daima su olmalıdır. Tərtibat suya dalmış
vəziyyətdə olmalıdır.
Civənin axması üçün nəzərdə tutulan dəliyi kauçuk tıxacla qa-
payırlar. Hər gün yığılmış civə tutumdan boşaldılmalıdır.
1.9.4.10. Içərisində civə olan aparatların kranının civənin təzyiqi
altında sıçrayıb düşməsini istisna edən xüsusi bərkidilmə sistemi
olmalıdır. Kauçuk borucuqların aparatlara birləşən yerləri etibarlı
surətdə bərkidilməlidir.
1.9.4.11. Otaqlar sanitariya vəziyyətindən asılı olaraq, dövri
surətdə, ayda bir dəfədən az olmayaraq yığışdırılmalıdır (təmiz-
lənməlidir). Bu vaxt divar, döşəmə və aparatların səthi sabunlu su ilə
yuyulmalı və kalium-permanqanatın 0,1% məhluluna qatı xlorid
turşusu (1 litr məhlula 5 ml HCl) əlavə etməklə silinməlidir.
1.9.4.12. Hər gün işə başlamazdan əvvəl və iş qurtardıqdan
sonra otağın havası dəyişdirilməli, nəm süpürgə ilə təmizlənməli və
nəm əsgi ilə stol, mebellər silinməlidir.
1.9.4.13. Çirkli civəni içərisində su olan bankaya töküb ağzını
kauçuk tıxacla bağlamaq lazımdır. Civəni kanalizasiyaya tökmək
qadağandır.

1.9.5. Metanolla əlaqəli işlər

1.9.5.1. Metanolun tətbiq olunduğu hər bir müəssisədə xüsusi

əmrlə onun saxlanılmasına, buraxılmasına, istifadəsinə, aparılan
36
işlərin düzgün təşkil olunmasına, bu işlərə cəlb olunan bütün işçilərin
təlimatlandırılmasına və onların hər il tibbi müayinədən keçmələrinə
cavabdeh şəxs təyin olunmalıdır.
1.9.5.2. Metanolun daşınması və saxlanılmasında istifadə
olunan sistern və tutumların üzərində silinməyən, gözə çarpan açıq
boya ilə «Zəhərlidir!», «Oddan təhlükəlidir!» xəbərdaredici sözlər
yazılmalıdır.
1.9.5.3. Metanolun saxlanılması üçün nəzərdə tutulan tutumlar
tənəffüs və hidravlik klapanlarla təchiz edilməli və plomblanmalıdır.
Həmin tutumlar çəpərlənmiş meydançada talvar altında və ya
anbarlarda yerləşdirilməlidir.
1.9.5.4. Metanol sisternlərdən yalnız germetik bağlanmış tu-
tumlara nasos vasitəsilə və ya öz-özünə axıdılmaqla tam boşaldıl-
malıdır. Metanol axıdılan boru kəməri, onun tam boşaldılmasını təmin
etmək məqsədi ilə maili quraşdırılmalıdır.
1.9.5.5. Metanolun boşaldılmasından sonra tutumlar, şlanqlar
dərhal çoxlu miqdarda su ilə yuyulmalıdır.
1.9.5.6. Metanolun vurulmasında istifadə olunan boru kə-
mərlərini, nasosları və şlanqları digər mayelərin vurulmasında istifadə
etmək qadağandır.
1.9.5.7. Metanolu metanol qurğusuna vurmazdan əvvəl onun
bütün hissələrinin, flans birləşmələrinin, siyirtmələrin, qoruyucu
klapanların, monometrlərin və digərilərinin sazlığı yoxlanılmalıdır.
Metanol qurğusunda aşkar olunmuş nasazlıqlar dərhal aradan
qaldırılmalıdır.
Metanolun qurğuya vedrələrlə və analoжi qablarla doldurul-
ması qadağandır.
1.9.5.8. Metanol qurğusu yalnız onda olan təzyiq atmosfer
təzyiqinə çatdırıldıqdan sonra, metanolla doldurulmalıdır.
1.9.5.9. Xüsusi dayaqlar üzərində quraşdırılmış işçi metanol
çəninə qalxmaq üçün nərdivandan istifadə edilməlidir.
1.9.5.10. Əgər metanol tutumunda təzyiqin nəzərdə tutulan
təzyiqdən yuxarı qalxması təhlükəsi mövcuddursa, onun üzərində
qoruyucu klapan quraşdırılmalıdır.

37
 1.9.5.11. Metanol çəninin boru kəməri donubsa, onu işlək sis-
temdən ayırdıqdan sonra buxar və ya isti su ilə qızdırmaq lazımdır.
Açıq oddan istifadə etməklə onu qızdırmaq qadağandır.
1.9.5.12. Metanolla işləyərkən [38, 83, 254]–ün tələbləri ye-
rinə yetirilməlidir.

38
 1.10. Korroziyaya qarşı mübarizə işləri

1.10.1. Ingibitorlarla korroziyaya qarşı mübarizə

1.10.1.1. Ingibitorlar yüksək toksikoloжi xassələrə malik bir-

ləşmələrdən ibarət olmamalıdır.
1.10.1.2. Ingibitorlar yanğın-partlayış təhlükəsizliyi nöqteyi –
nəzərindən aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:
-alovlanma temperaturu 550C yuxarı olmalı;
-alışma temperaturu 650C yuxarı olmalı;
-öz-özünə alışma temperaturu 2000C yuxarı olmalıdır.
1.10.1.3. Ingibitorlar sabit (dəyişməyən) komponentlərdən iba-
rət olmalı və minimum 1 il ərzində öz qoruyucu xassələrini və fiziki-
kimyəvi göstəricilərini saxlamalıdır.
1.10.1.4. Ingibitorlar, korroziyadan qorunan sistemlərdə və bas-
qı (vurucu) quyularının quyudibi zonasında sulfat bərpaedici bak-
teriyaların inkişafına şərait yaratmamalıdır.
1.10.1.5. Onlar neft veriminin artırılmasında istifadə olunan
səthi aktiv maddələrlə kimyəvi reaksiyaya girməməlidir.
1.10.1.6. Ingibitorlar 100-1200C qədər temperaturda qoruyucu
xassələrini saxlamalı, boru kəmərlərinin və aparatların divarlarında
qətran çökmələri və yanıq əmələ gətirməməlidir.
1.10.1.7. Ingibitorlar avtosisternlərdə və ağzı klapanlarla təchiz
olunmuş tutumlarda nəql edilməlidir. Tutumlar saz və germetik
olmalıdır.
Bu məqsədlər üçün istifadə olunan avtosisternlərin və tutum-
ların üzərində silinməyən açıq rənglə «Zəhər», «Oddan təhlükəlidir!»
və yanar məhlullar üçün qəbul olunmuş digər xəbərdaredici yazılar və
işarələr olmalıdır. Avtosisternlər mütləq ilkin yanğınsöndürmə
vasitələri ilə təchiz olunmalıdır.
1.10.1.8. Ingibitorlar doldurulan və boşaldılan ərazidə siqaret
çəkmək və oddan istifadə etmək qadağandır.
1.10.1.9. Ingibitorların doldurulması və boşaldılması işinə, on-
ların təhlükəli xüsusiyyətləri haqqında xüsusi təlim keçmiş fəhlələr
buraxılır.

39
 1.10.1.10. Işlənmiş qazların səsboğucu borusu qığılcımsöndü-
rənlə təchiz olunmalı və avtosisternin mühərrikindən qabağa
çıxarılmalıdır.
1.10.1.11. Avtosisternlərin ingibitorlarla doldurulması, boşal-
dılması prosesini azı iki nəfər yerinə yetirməlidir.
1.10.1.12. Avtosisterni ingibitorla doldurarkən partlayış təhlükəli
qatılığın əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün təhlükəsizlik tədbirləri
görülməlidir. Tutum qabaqcadan su buxarı və ya təsirsiz qazla
üfürülməli və ya müvafiq texniki yuyucu vasitələrlə yuyulmalıdır.
1.10.1.13. Avtosisterndə lyukun açılması və dirsəyin bərkidil-
məsi zamanı işçilər küləkdöyən tərəfdə dayanmalıdırlar.
1.10.1.14. Bu proseslər zamanı doldurma estakadasının 100m
radiusunda bütün təmir işləri dayandırılmalıdır.
1.10.1.15. Ingibitorlar avtosisternə doldurularkən və quyuya
vurularkən odlu işlərin aparılması, siqaret çəkilməsi qadağandır.
1.10.1.16. Avtosisterni doldurduqdan sonra şlanq tam boşal-
dılmalı, ingibitorun yerə tökülməsinə yol verilməməlidir.
1.10.1.17. Ingibitorlar üzvi həlledici əsaslı olduqda, onların nəql
edilməsində istifadə olunan boru kəmərləri və doldurma esta-
kadalarının dayaqları yerləbirləşdiriciyə bərkidilməlidir.
1.10.1.18. Avtosisterni ingibitorla dolduranda və ya boşaldanda
onun gövdəsi yerləbirləşdirici qurğuya, əgər o yoxdursa, 0,5 m-dən
az olmayan dərinliyə sancılmış daşınma yerləbirləşdirici milə etibarlı
bərkidilməlidir.
Avtosisterni, yalnız doldurma, boşaldılma prosesi qurtardıqdan
sonra yerləbirləşdirici qurğudan ayırmağa icazə verilir.
1.10.1.19. Boşaldıcı rezin şlanqlar, diametri 2 mm-dən az ol-
mayan mis məftillə sarınmalı, sarğının addımı 100 mm-dən çox ol-
mamalı, məftilin bir ucu boşaldılan boruya, digər ucu isə şlanqın
ucluğuna bərkidilməlidir. Şlanqın ucluğu zərbədən qığılcım ya-
ratmayan metaldan olmalıdır.
1.10.1.20. Üzvi həlledici əsaslı ingibitorların boru kəmərlərinə və
tutumlara verilmə sürəti aşağıdakı göstəricilərdən artıq olmamalıdır:
a) xüsusi həcmi elektrik müqaviməti 105 Om.m –dən çox ol-
mayan mayelər üçün – 10 m/san;

40
 b) xüsusi həcmi elektrik müqaviməti 105 Om.m-dən çox, 109
Om.m-dən az olan mayelər üçün – 5m/san;
c) xüsusi həcmi elektrik müqaviməti 109 Om.m-dən çox olan
mayelər üçün – 1,2 m/san (boru kəmərinin diametri 200 mm-ə
qədər olanda).
1.10.1.21. Statik elektriklənmənin qarşısını almaq üçün avto-
sisternə yerin səthinə toxunan zəncir bərkidilməlidir.
1.10.1.22. Ingibitorun tənəffüs klapanı ilə təchiz edilməmiş tu-
tumda saxlanılması qadağandır.
1.10.1.23. Ingibitorla doldurulmuş tutumların və quyuların ya-
nında yerləşdirilmiş qurğuların üzərində müvafiq xəbərdaredici
işarələr olmalıdır.
1.10.1.24. Ingibitor saxlanılan yer mütləq hasarlanmalı, bənd
çəkilməli və yanğın təhlükəsizliyi qayda və normalarına uyğun lazımi
yanğınsöndürücü vasitələrlə təchiz edilməlidir.
1.10.1.25. Ingibitorun quyuya vurulmasından əvvəl görüləcək
işlərin planı tərtib olunmalı və cavabdeh rəhbər şəxs təyin edilməlidir.
Iş planı hər quyu üçün ayrılıqda tərtib olunmalı, neft və qazçıxarma
idarəsinin baş mühəndisi tərəfindən təsdiq edilməli və yanğın
təhlükəsizliyi xidməti ilə razılaşdırılmalıdır.
1.10.1.26. Işə başlamazdan əvvəl işçilər mütləq aşağıdakılarla
tanış olmalıdır:
a) görüləcək işlərin xarakteri, baş verə biləcək təhlükəli hallar
və təhlükəsizlik tədbirləri;
b) qurğuların və quyu ağzının birləşmə sxemləri və ingibitorların
vurulmasının texnoloжi reжimi;
c) qəza halları baş verərsə, görüləcək tədbirlər.
1.10.1.27. Işlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün ingibitoru
vurmazdan əvvəl avadanlıqların, mexanizmlərin, siqnal, nəzarət-ölçü
cihazlarının və başqa qurğuların saz olmasını yoxlamaq lazımdır.
1.10.1.28. Vurucu aqreqatı quyuağzı armatura birləşdirdikdən
sonra basqı xəttinin germetikliyi reagent vurulmamışdan əvvəl su ilə
gözlənilən işçi təzyiqdən 1,5 dəfə artıq təzyiqlə sınanmalıdır.
1.10.1.29. Ingibitor verilən zaman basqı xəttində əks klapan,
bağlayıcı qurğu, quyuağzı armaturda isə manometr olmalıdır. Əks

41
klapan, bağlayıcı qurğu və manometr dozator nasosunda da
qoyulmalıdır.
1.10.1.30. Ingibitoru quyuya vurarkən işçilərin quyu ağzında və
basqı xəttinin yaxınlığında dayanması qadağandır.
1.10.1.31. Ildırım çaxan zaman ingibitorun boşaldılması, dol-
durulması və quyuya vurulması dayandırılmalıdır.
1.10.1.32. Ingibitorları quyuya vurarkən onların buxarlarının və
qazlarının qurğuların yerləşdiyi sahədə və quyu ağzında yol verilən
qatılığı (YVQ) sanitariya normalarından çox olmamalıdır. Qazların
qatılığı səyyar qaz analizatoru ilə ölçülməlidir. Qazların qatılığı YVQ-
dən çoxdursa, onların azaldılması üçün tədbirlər görülməlidir.
1.10.1.33. Ingibitorla işləyən zaman bu Qaydaların və həmçinin
[8, 9, 291]-in tələblərinə əməl olunmalıdır.

1.10.2. Korroziyaya qarşı elektrokimyəvi mübarizə

1.10.2.1. Korroziyaya qarşı elektrokimyəvi mühafizə quruluşları

[58, 31] -in tələblərinə uyğun quraşdırılmalıdır.
1.10.2.2. Elektrokimyəvi mühafizə quruluşları [15] tələblərinə
uyğun yerləbirləşdirilməlidir.
1.10.2.3. Gərginlik altında olan cərəyan daşıyıcı hissələrdə hər
hansı işlərin aparılması qadağandır.
Bu tələb protektor mühafizə quruluşlarına aid edilmir.

42
 1.10.2.4. Katod stansiyasının yaxınlığında kommutasiya aparatı
(kəsici açar, paket tipli elektrik açarı, avtomat) quraşdırılmalıdır.
1.10.2.5. Katod stansiyalarının sıra nömrəsi, xəbərdareidici ya-
zıları, plakatları olmalı və onlar qıfılla bağlanmalıdır.
1.10.2.6. Gərginliyi 1000V-a qədər olan şəbəkədən qidalanan
elektrokimyəvi mühafizə quruluşlarına təkbaşına (fərdi) xidmət edən
şəxsin elektrik təhlükəsizliyi üzrə qrupu azı III, 1000V-dan yuxarı
şəbəkədən qidalanan quruluşlara xidmət edən şəxsin isə qrupu IV
olmalıdır.
1.10.2.7. Izoləedici flansların partlayış təhlükəli otaqlarda, eyni
zamanda bağlayıcı armaturu olan quyularda (kolodes) və kiosklarda
quraşdırılması qadağandır.
1.10.2.8. Dəmir yolu relslərində gərginlik iki nəfər tərəfindən
ölçülməlidir və bu işlər yerinə yetirilərkən onlardan biri nəqliyyatın
hərəkətinə nəzarət etməlidir.
1.10.2.9. Ildırım çaxması gözlənildikdə elektrokimyəvi mühafizə
quruluşlarında iş görmək qadağandır.

1.11. Qaz təhlükəli və odlu işlər

1.11.1. Qaz təhlükəli və odlu işlərə, qazpartlayış təhlükəli mü-

hitdə işlərin təhlükəsiz görülməsinin üsul və qaydaları xüsusi olaraq
öyrədilmiş və təlimatlandırlımış, qazdan mühafizə vasitələrindən
istifadə etməyi bacaran, qazın təsirindən zərərçəkmiş adama ilk tibbi
yardım göstərilməsi qaydalarını bilən və onları tətbiq etməyi bacaran
işçilər buraxılırlar.
1.11.2. Qaz təhlükəli işlər əleyhqaz (şlanqlı əleyhqaz) və res-
pirator (şəraitdən asılı olaraq) tətbiq etməklə yerinə yetirilməlidir.
1.11.3. Hər bir müəssisədə, obyektdə qaz təhlükəli iş yerlərinin
və işlərin siyahısı işlənib hazırlanmalı və bütün işçilərə çatdırlımalıdır.
Bu işlər xüsusi təlim keçmiş heyət tərəfindən yalnız Tapşırıq – icazə
əsasında və ya qazdanxilasetmə xidmətinin işçiləri tərəfindən yerinə
yetirilməlidir.

43
 1.11.4. Qaz təhlükəli işlər, bu işlərin təhlükəsiz yerinə yetirilməsi
nəzərə alınmaqla tərtib və təsdiq olunmuş plan və həmin işlərin
yerinə yetirilməsinə icazə olduqda aparılmalıdır.
Işlərin aparılması planında iş yerləri, işçilərin yerləşdirilməsi,
istifadə olunacaq avadanlıq, mexanizm və vasitələr, giriş və çıxışlar,
ventilyasiya üsulları və həmçinin təhlükəsizliyi təmin edən digər
lazımi tədbirlər dəqiq müəyyən olunmalıdır.
1.11.5. Qaz təhlükəli işlərə başlamazdan əvvəl bilavasitə yaxın-
lıqdakı (bitişik) sahədə, qonşu sexlərdə və aqreqatlarlda (qurğularda)
işləyən işçilər üçün təhlükəsiz şərait yaradılmalıdır.
1.11.6. Planlı və həmçinin qəza hallarında qaz təhlükəli işlər
müəssisənin rəisi və ya baş mühəndisi tərəfindən təyin olunmuş
mühəndis – texniki işçinin rəhbərliyi və qazdan xilasetmə xidmətinin
nəzarəti altında yerinə yetirilməlidir.
1.11.7. Müəssisədə qazdan xilasetmə xidməti olmadıqda qaz
təhlükəli işlərə nəzarəti bu işlərə məsul şəxs həyata keçirir.
1.11.8. Qaz təhlükəli işlər aparılarkən müəssisənin (obyektin)
dispetçeri ilə etibarlı telefon və ya radio rabitəsi (rasiya) təmin
olunmalıdır.
1.11.9. Qaz təhlükəli işlərə başlamazdan əvvəl bu işlərə məsul
şəxs, hazırlıq tədbirləri planının yerinə yetirilməsini, təmir üçün lazımi
avadanlıqların, mexanizmlərin, alətlərin, materialların, qazdan
mühafizə aparaturasının və digər mühafizə vasitələrinin
mövcudluğunu və sazlığını, o cümlədən bütün açılmaların
(otklöçenie) etibarlılığını və nərdivanların, meydançaların, çəpər-
lənmələrin mövcudluğunu və sazlığını şəxsən yoxlamalıdır.
1.11.10. Işə başlamazdan əvvəl bu işlərə məsul şəxs işçiləri iş-
lərin yerinə yetirilməsi üsul və qaydalarına, mühafizə vasitələrindən
istifadə qaydalarına və zərərçəkmişlərə ilk tibbi yardım gös-
tərilməsinin üsul və qaydalarına dair təlimatlandırmalıdır.
1.11.11. Qaz təhlükəli işlərdə zərbədən qığılcım əmələ gətirmə-
yən metaldan hazırlanmış alətlərdən istifadə olunmalıdır.
Iş yerini işıqlandırmaq üçün 12V gərginlikli partlayışdan mü-
hafizəli daşınma çıraqlardan (fənərlərdən) istifadə olunmalıdır.
1.11.12. Qazlı sahəyə (və ya qaynaq işləri aparılan yerə) girməyə
yalnız bu işlərə məsul rəhbərin icazəsindən sonra yol verilir.
44
 1.11.13. Otaqlarda, xəndəklərdə, bağlı yerldərdə, quyularda
(çalalarda) qaz təhlükəli işlər aparılan zaman təbii və ya süni ven-
tilyasiya yolu ilə etibarlı hava mübadiləsi təmin olunmalıdır.
1.11.14. Partlayış təhlükəli otaqlarda və otaqlardan xaricdə (açıq
yerlərdə) yerləşən partlayış təhlükəli qurğularda odlu işlərin
(lehimləmə, qaynaq işləri və s.) və həmçinin qığılcım əmələ gəlməsi ilə
müşayiət olunan (elektrik sınaqları, partlayışdan mühafizəsi olamayan
cihazlarla və həmçinin elektrokəsici və – cilalayıcı aparatlarla işlədikdə)
işlərin aparılması qaz təhlükəli işlərə «Tapşırıq – icazə» (Əlavə 12)
əsasında yerinə yetirilməlidir.
1.11.15. «Tapşırıq - icazə» bir briqada və konkret iş üçün
sənədləşdirilir və bir iş növbəsi ərzində qüvvədədir.
Əgər bu işlər təyin olunmuş müddət ərzində başa çatmayıbsa və
həmçinin şərtlər və briqadanın tərkibi dəyişməyibsə «Tapşırıq -
icazə»-nin müddəti obyektin rəhbərliyi tərəfindən bu işlərin gündəlik
yerinə yeğtirilməsi mümkünlüyünün təsdiqlənməsi haqda müvafiq
(gündəlik) imzalar ( qaz təhlükəli işlərin yerinə yetirilməsinə məsul
şəxsin, növbə rəisinin, qazdan xilasetmə xidmətinin (və ya əməyin
mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası xidmətinin) nümayəndəsinin)
toplanıldıqdan sonra artırıla bilər.
1.11.16. Hazırlıq işləri başa çatdıqda iş görüləcək qaz təhlükəli
yerin hava mühitinin analizi aparılmalı və onun nəticələri «Tapşırıq –
icazə»də qeyd olunmalıdır.
Qaz təhlükəli yerlərdə işlərin aparılmasına həmin yerlərin hava
mühitində yanar maddələr (qazlar) olmadıqda və ya onlar müvafiq
normalar həddində olduqda icazə verilir.
1.11.17. Odlu işlər qüvvədə olan müvafiq nomativ sənədlərin
tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
1.11.18. Quyularda (çalalarda), xəndəklərdə, çənlərdə və s. iş-
lərin aparılması zamanı maye yanacaqdan (benzin, kerosin, digər
neft məhsulları və onların qarışıqları) istifadə etmək qadağandır.
1.11.19. Sənaye defektoskopiyası işlərini yerinə yetirən işçilər
bu işlərin qaz təhlükəli mühitdə təhlükəsiz aparılmasına dair öy-
rədilərək imtahan verməli və onların bu şlərin yerinə yetirilməsi
hüququnu verən vəsiqəsi olmalıdır.

45
 1.12. Tutumlarda, çənlərdə (rezervuarlarda)
və aparatlarda işlər

1.12.1. Qurğuların və avadanlıqların normal işləməsinin təmini

məqsədi ilə texnoloжi avadanlıqların planlı-xəbərdarlıq təmirinin illik
qrafiki tərtib edilməli və təsdiq olunmalıdır.
1.12.2. Təmir işlərinə başlamazdan qabaq, aparatlar, çənlər,
avadanlıqlar mövcud qaydalara riayət edilməklə hazırlanmalı və
təmizlənməlidir.
1.12.3. Tutumlarda, çənlərdə və aparatlarda təmir işlərinin (təs-
diq olunmuş və planda nəzərdə tutulmuş işlər) yerinə yetirilməsinə
cavabdeh olan şəxs idarənin əmri ilə təyin olunur.
1.12.4. Tutumlarda, çənlərdə və aparatlarda təmir işlərinin apa-
rılmasına yalnız bu işlərin hazırlanmasına və aparılmasına cavabdeh
şəxs göstərilməklə «Tapşırıq-icazə» tərtib edildikdən sonra başlamaq
olar.
1.12.5. Qurğuda təmir işlərinin aparılmasına hazırlıq aktı
olduqdan sonra icazə verilir.
Neft və qazın hazırlanması qurğularının ayrı-ayrı avadanlıq-
larının və ya texnoloжi bloklarının akt üzrə təmirə verilməsinə icazə
verilir.
1.12.6. Təmir işləri aparılan yerlərdə təhlükəsizlik plakatları və
xəbərdaredici yazılar asılmalıdır.
1.12.7. Təmir işləri aparılarkən işçilər qoruyucu dəbilqədən
istifadə etməlidirlər.
1.12.8. Hündürlükdə təmir işlərinin aparılması üçün ayaqaltılar
və taxtabəndlər (lesa) quraşdırmalıdır (bax bölmə 1.13).
1.12.9. Təmizlənmiş və təmirə hazırlanmış çən, avadanlıq və ya
aparatdan götürülmüş hava nümunəsinin tərkibində buxar və qaz
qarışığının miqdarı buraxıla bilən sanitar normalarından yüksək
deyilsə, oksigenin həcmi miqdarı 19%-dən aşağı deyilsə və çən,
avadanlıq, aparata kənardan zərərli buxar və qazın daxil olması
ehtimalı yoxdursa, təmir işlərinin əleyhqazdan istifadə etmədən
aparılmasına icazə verilir.
Bu işlərin aparılmasına sahə, qurğu rəisi yazılı icazə verməlidir.

46
 1.12.10. Qaz təzahürü olarsa, həmçinin qonşu qurğuda və ya
obyektdə qəza baş verərsə, təmir işləri dərhal dayandırılmalı və
işçilər təhlükə zonasından kənarlaşdırılmalıdırlar.
Işə yenidən, yalnız hava nümunəsinin təkrar analizindən sonra,
qaz qarışığının buraxıla bilən sanitar normalarından yüksək olmadığı
hallarda başlamaq olar.
1.12.11. Avadanlığın sökülməsi və təmiri zamanı hissələrin yu-
yulması üçün yanğın - partlayış təhlükəsi olmayan xüsusi yuyucu
məhlullardan istifadə edilməlidir. Bu məqsədlə benzin və digər asan
alışan mayelərdən istifadə etmək qadağandır.
1.12.12. Partlayış təhlükəli otaqlarda təmir işləri daima işləyən
sorucu ventilyasiya altında aparılmalıdır.
1.12.13. Təmir işləri sutkanın işıqlı vaxtında aparılmalıdır. Sut-
kanın qaranlıq vaxtı bu işlər yalnız qurğu rəisinin yazılı icazəsi ilə
aparıla bilər. Təmir işləri sutkanın qaranlıq vaxtı aparıldıqda işçi zona
lazımi səviyyədə işıqlandırılmalıdır.
1.12.14. Aparatların, tutumların, boru kəmərlərinin qaynaq
tikişlərindəki qüsur və zədələrin döyülüb pərçimləmə ilə aradan
qaldırılmasına icazə verilmir.
1.12.15. Kolon tipli aparatların təmirində boşqabların sökülməsi
yuxarıdan aşağıya doğru aparılmalıdır. Boşqabların hissələri kolondan
kənarda yığılmalıdır.
1.12.16. Hər bir elektrik avadanlığının və işıqlandırıcı qurğunun
açılması və təmiri yalnız elektrotexniki heyət tərəfindən yerinə
yetirilməlidir.
1.12.17. Təmirdən sonra bütün aparatlar, tutumlar, boru xətləri
təzyiqə sınanmalıdır. Təzyiqlə sınanma bütün sızmalar aradan
qaldırılanadək davam etdirilməlidir.
1.12.18. Aparılmış təmir işləri barəsində qurğunun pasportunda
qeydiyyat aparılmalıdır.
1.12.19. Aparatların, çənlərin və s. bu kimi avadanlıqların qapalı
fəzasında işləməsi nəzərdə tutulan bütün şəxslər mümkün təhlükələr,
təhlükəsizlik tədbirləri, ilk tibbi yardım göstərilmə və qəza şəraitində
hərəkət etmə qaydaları üzrə təlimatlandırılmalıdırlar.
1.12.20. Qapalı fəzanın daxilində işlərin aparılmasına hazırlıq
işləri, texnoloжi heyət tərəfindən mümkün təhlükələr haqqında
47
mükəmməl məlumatı olan mühəndis-texniki işçinin rəhbərliyi altında
yerinə yetirilməlidir.
1.12.21. Qapalı fəzada işlər, bir qayda olaraq, sutkanın işıqlı
vaxtında aparılmalıdır. Qəza zamanı işlər sutkanın qaranlıq vaxtı apa-
rıla bilər. Hər bir qurğuda qapalı fəzada işlərin sutkanın qaranlıq vaxtı
aparılması tələb olunan mümkün qəza hallarının təşkilatın rəhbərləri
tərəfindən təsdiq edilmiş siyahısı olmalıdır.
1.12.22. Qapalı fəzada işlərin yerinə yetirilməsindən əvvəl, bu
işlərin aparılmasına Tapşırıq-icazə tərtib olunmalıdır (Əlavə 12).
1.12.23. Tapşırıq-icazəni verməyə hüququ olan şəxslər təşkilatın
rəhbərliyi tərəfindən təsdiq olunurlar. Bu şəxslər rəhbər işçilərdən
təyin edilir.
1.12.24. Qapalı fəzaya girişə və bu fəzada iş zamanı təhlükə-
sizliyə görə məsuliyyəti Tapşırıq-icazəni verən şəxs daşıyır. Mümkün
təhlükələrin qarşısını almaq üzrə tədbirlər onun vəzifə borcuna
daxildir.
1.12.25. Statik elektrik yükünün yığılmasına yol verməmək üçün
avadanlıqlar və tutumlar yerləbirləşdirməlidir.
1.12.26. Şlam və işlədilmiş yuyucu mayelər onlar üçün nəzərdə
tutulmuş xüsusi yerə yığılmalıdır.
1.12.27. Qapısı və ya lyuku olan qapalı fəza (tutum), üfürül-
dükdən sonra açıq saxlanılmalı, fəzanın havası isə böyük həcmli
təmiz havanın vurulmasına hesablanmış mexaniki sistemli məcburi
ventilyasiyanın köməyi ilə dəyişdirilməlidir.
1.12.28. Qapalı fəza təmizləndikdən və havası dəyişdirildikdən
sonra belə, yerinə yetiriləcək işin (məsələn: qaynaq və kəsmə, rəng-
ləmə, üz çəkmə və s.) nəticəsində zərərli qarışıqların təsadüfən bu
fəzaya düşməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə, həmçinin çirkləndirici
maddələrin və ya yaranmış istinin kənarlaşdırılması üçün mexaniki
ventilyasiya sisteminin işi davam etdirilməlidir.
1.12.29. Qapalı fəzaya işçiləri buraxmazdan qabaq, bu fəzanın
hava mühitinin analizi aparılmalıdır.
1.12.30. Qapalı fəzadan hava nümunəsinin götürülməsi (yanar
qazların qatılığını, oksigenin çatışmamazlığını, təhlükəli kimyəvi
qatışıqların fiziki mövcudluğunu təyin etmək üçün) buna icazəsi olan

48
heyət tərəfindən yerinə yetirilməlidir. Bu məqsədlə işlədilən cihazlar
partlayışdan mühafizə icralı olmalı və yoxlanılmalıdırlar.
1.12.31. Qapalı fəzaya hava nümunəsi götürmək üçün daxil
olan işçi avtonom tənəffüs aparatlarından və ya şlanqlı əleyhqazdan
istifadə etməlidir. Tənəffüs aparatlarının növünü Tapşırıq-icazə verən
şəxs müəyyənləşdirir. Təcridedici əleyhqazdan istifadə etmək
qadağandır.
1.12.32. Hava mühitinin nümunəsinin götürülmə qaydası və
qapalı fəzada hava mühitinin tərkibinin analizinin nəticələri Tapşırıq-
icazədə qeyd edilməli, analizi aparan şəxsin imzası ilə təsdiq
edilməlidir.
1.12.33. Qapalı fəzada işləyən bütün avadanlıqların intiqalı
(məsələn: qarışdırıcı qurğular) və qidalanma mənbəyi dayandırılmalı,
paylayıcı şitdə yerləşən müvafiq elektrik açarları bloklanmalı və
xəbərdaredici nişanlarla təchiz edilməlidirlər.
1.12.34. Işlərin aparılmasına məsul şəxs işçilərin bilavasitə qa-
palı fəzaya daxil olmasından qabaq, sual-cavab etməklə, onların
əhval-ruhiyyəsini yoxlamalı, briqadanın bütün heyətini təhlükəsiz iş
üsulları ilə təkrar təlimatlandırmalı, alətlərin, FMV-in keyfiyyətinin iş
şəraitinə uyğunluğunu yoxlamalı, hər bir işçinin öz funksiya və vəzifə
borclarını bilmələrinə əmin olmalıdır.
1.12.35. Qapalı fəzada bir işçinin işləməsinə icazə verilir. Işin
xüsusiyyətlərindən asılı olaraq qapalı fəzada bilavasitə iki və ya bir
neçə işçinin olması tələb olunarsa, əlavə təhlükəsizlik tədbirləri
işlənib-hazırlanmalı və onlar Tapşırıq-icazədə göstərilməlidir.
1.12.36. Işçi qapalı fəzaya daxil olduqdan sonra, o, mexanizm-
lərin təsadüfən işə düşməsinin qarşısını alan tədbirlər görməlidir.
1.12.37. Qapalı fəzada işlər aparılarkən mümkün qəza vəziy-
yətindən sığorta məqsədi ilə girişdə və ya çıxışda iki nəfərdən az
olmamaqla müşahidəçilər qoyulmalıdır.
1.12.38. Müşahidəçilər qapalı fəzada işləyən işçilərlə daima əla-
qə saxlamalı, şlanqlı əleyhqazın şlanqı və qəbuledici qolborusunun
düzgün vəziyyətdə saxlanılmasını izləməli, tənəffüs aparatlarını hazır
vəziyyətdə saxlamalıdırlar.
1.12.39. Qapalı fəzaya daxil olan şəxslər qayışlı qoruyucu kəmər
taxmalıdırlar.
49
 1.12.40. Qoruyucu vasitələrdə hər hansı bir nasazlıq aşkar olu-
narsa və ya işçi özünü pis hiss edərsə, qapalı fəzada işlər dayan-
dırılmalı, işçi dərhal oradan çıxarılmalıdır.
1.12.41. Qapalı fəzada tez alışan mayelərin və ya qazların möv-
cudluğu aşkar olunarsa, işlər dərhal dayandırılmalıdır.
1.12.42. Hər bir qurğu və ya obyekt üzrə aparatların, çənlərin
və avadanlıqların işə hazırlıq qaydası, məhsullardan, zərərli mad-
dələrdən boşaldılması, onların buxara verilməsi, yuyulması, havasının
dəyişdirilməsi sxemləri və işçilərin təhlükəsizliyini təmin edən digər
tədbirlər işlənib hazırlanmalıdır.
1.12.43. Daxili baxış və təmizləmə üçün açılan aparatlar, çənlər
və avadanlıqların işi dayandırılmalı, onlar məhsuldan boşaldılmalı,
işləyən aparatlardan ayrılmalı, buxara verilməli və havası
dəyişdirilməlidir.
Buxara verilmənin, üfürülmənin davam etdirilmə müddəti, su ilə
yuyulmanın zəruriliyi, havanın dəyişdirilməsi hər bir konkret hal üçün
ayrılıqda müəyyən edilir.
1.12.44. Açılmalı aparatlarla, çənlərlə və avadanlıqlarla əlaqəli
bütün boru xətləri qapayıcıların və siyirtmələrin köməyi ilə
bağlanmalıdır.
1.12.45. Hazırlıq işləri zamanı aparatlardan, çənlərdən və ava-
danlıqlardan neftin və neft məhsullarının istehsalat kanalizasiyasına
axıdılması qadağandır. Bu məhsullar xüsusi tutumlara yığılmalıdır.
1.12.46. Çənin (rezervuarın) buxara verilməsi yuxarı lyuklardan
birinin açıq vəziyyətində aparılmalıdır.
1.12.47. Buxar aşağı lyukdan rezin boru vasitəsilə ucluğu çənin
mərkəzinə istiqamətləndirilməklə, çənin diametrinin 1/4 nisbəti
məsafəsində yerləşdirilməklə verilməlidir.
1.12.48. Buxara vermə zamanı çənin (rezervuarın) daxilində
temperatur 600C-dən yuxarı olmamalıdır. Üzən metal ponton olduqda
çənin yuxarı və aşağı hissələri (pontonun üstü və altı) ayrı-ayrılıqda
buxara verilməlidir.
Sintetik pontonu olan çənin daxilindən buxarın sıxışdırılması üçün
çən su ilə doldurulmalıdır. Çəndən suyu boşaltdıqdan sonra çənin
havasının dəyişdirilməsi üçün yan lyuklar açılmalıdır.

50
 1.12.49. Rezin şlanqların metal ucluqları və buxar xətləri yerlə
birləşdirilməlidir. Şlanqların ucluqları qığılcım verməyən metaldan
olmalıdır.
1.12.50. Açıq lyukların qapaqları lyuklara iki boltla bağlanaraq
qaykalarla bərkidilməlidir.
1.12.51. Hazırlıq tədbirləri qurtardıqdan sonra (buxara vermə,
yuma və havasının dəyişdirilməsi) çənlərdə və ya apparatlarda
havanın analizini aparmaqla yanar buxarların, qazların və oksigenin
miqdarı müəyyənləşdirilir və Tapşırıq-icazədə qeyd edilir.
1.12.52. Üzən qapaqlı və ya pontonlu çənlərdən analiz üçün hava
nümunəsi çənin aşağı hissəsindən qapağın (pontonun) altından və
yuxarı hissəsindən-qapağın (pontonun) üstündən götürülür.
1.12.53. Çənlərin və aparatların çirklərdən və çöküntülərdən
təmizlənməsi üzrə aparılan işlər mexanikləşdirilməlidir. Bu işləri
apararkən işçilər şlanqlı əleyhqazdan istifadə etməlidirlər.
1.12.54. Çənlərin, aparatların və avadanlıqların daxili baxışı və
təmizlənməsi üçün açılmasına ancaq bu işlərin hazırlığına və
aparılmasına cavabdeh şəxsin iştirakı ilə icazə verilir.
1.12.55. Aparatların, çənlərin, tutumların, boru xətlərinin və
armaturun lyuklarının flans birləşmələrində yerləşən qaykalarının
açılması və bağlanması pnevmatik və ya hidravlik intiqallı qay-
kabağlayıcı ilə aparılmalıdır.
1.12.56. Kolon tipli aparatlardan hava axımına yol verməmək
üçün, onlarda lyukların açılması bir qayda olaraq yuxarıdan aşağı
aparılmalıdır.
1.12.57. Hazırlıq işlərinin aparılması zamanı qızdırılmış çənlərin
və aparatların daxilinə işçiləri buraxmazdan qabaq çənlər və aparatlar
300C–dək soyudulmalıdır. Işlərin daha yüksək temperaturda
aparılması tələb olunan hallar üçün əlavə təhlükəsizlik tədbirləri
(təmiz havanın fasiləsiz verilməsi, asbest kostyumlardan və istilik
izolyasiyalı ayaqqabılardan istifadə edilməsi, işdə fasilələrin tez-tez
verilməsi və s.) işlənib hazırlanmalıdır.
1.12.58. Çənlərin və aparatların təmizləməsi zamanı onlardan
çıxarılmış çirklərin və bərk çöküntülərin yuxarıdan aşağı atılması
qadağandır. Bu məqsədlə mexanikləşdirilmiş qurğulardan istifadə
edilməlidir.
51
 1.12.59. Aparatın alt lyukdan təmizlənməsi zamanı xüsusi mey-
dançadan istifadə edilməlidir.
1.12.60. Hündürlükdə işlərin aparılması zamanı detalların və
alətlərin aşağıda işləyən işçilərin üstünə düşməsinin qarşısını almaq
üçün çənlər və aparatlar xüsusi üst örtükləri ilə təchiz olmalıdırlar.
1.12.61. Çənlərin və aparatların təmizlənməsi zamanı bilavasitə
qığılcım verməyən materialdan hazırlanmış alətlərdən (təmizləmə
vasitələri) istifadə edilməlidir.
1.12.62. Aparatların və çənlərin daxilinin işıqlandırılması üçün
gərginlikliyi 12 V-dan yuxarı olmayan partlayışdan mühafizəli
daşınma çiraqlardan istifadə edilməlidir.
1.12.63. Çən, dibində qalmış məhsuldan təmizlənmək üçün, su
ilə doldurulmalı və üzə çıxan məhsul boşaldılmalıdır.
1.12.64. Bloklu üfqi-silindrik aparatların və çökdürücülərin (çök-
dürücü çən) çöküntülərdən təmizləmə işləri, işçilərin təmizləmə işləri
zamanı aparatın içərisində olmalarının qarşısını almaq məqsədi ilə,
kiçik ölçülü hidromonitorlardan istifadə edilməklə hidromexaniki
üsulla aparılmalıdır. Təmizləmə işlərindən sonra aparatlar və çənlər
su ilə yuyulmalıdırlar.
1.12.65. Çənin və ya aparatın daxilində işlər tamamlandıqdan
sonra, işçi orada kənar əşyaların olmamasını yoxlamalı, alətləri, çırağı
müşahidəçiyə verməli və bundan sonra aparatdan kənara çıxmalıdır.
1.12.66. Istilik mübadiləedicilərin və ya kondensatorların me-
xaniki üsulla təmizlənməsi zamanı qarşı tərəf çəpərlənməli və «Təh-
lükəli zona» xəbərdaredici yazısı olan nişan asılmalıdır.
1.12.67. Hidravlik və ya kimyəvi üsulla təmizləmə işlərindən
əvvəl işçilər əməyin təhlükəsizliyi üzrə xüsusi təlimat keçməli və
müvafiq mühafizə vasitələri ilə təmin olunmalıdırlar.
1.12.68. Kimyəvi təmizləmə işləri aparan işçilər xüsusi geyimdə,
rezin əlcəklər və qoruyucu eynəklər tətbiq etməklə işləməlidirlər.
1.12.69. Dalma kondensator - soyuducunun yeşiyindən benzin
buxarlarının təmizlənməsi üçün, lyuk açılmalı və yeşiyin havası
dəyişdirilməlidir.
Boruların üz səthinin və yeşiyin divarlarının lil və çirkdən tə-
mizlənməsi təzyiq altında olan su şırnağı ilə yerinə yetirilməlidir.

52
 1.12.70. Kondensator-soyuducunun çirkli yeşiyinə şlanqlı
əleyhqazsız düşmək qadağandır.
1.12.71. Kondensator-soyuducunun yeşiyinin təmizlənməsi işləri
müşahidəçilərin (iki nəfərdən az olmayaraq) iştirakı ilə aparılmalıdır.
1.12.72. Kondensator-soyuducunun yeşiyinə düşərkən yeşiyin
daxilində olan nərdivandan istifadə etmək lazımdır. Yeşiyin daxilinə
ilanvari borular vasitəsi ilə düşmək qadağandır.

1.13. Hündürlükdə aparılan işlər

1.13.1. Hündürlükdə işləməyə yaşı 18-dən az olmayan, tibbi

müayinədən keçmiş və sağlamlığına görə yararlı olan, hündürlükdə
təhlükəsiz iş aparmaq üsullarını öyrənmiş, belə işlərin aparılması
üçün xüsusi vəsiqəsi və həkim komissiyasının rəyi olan şəxslər
buraxılırlar.
Hündürlükdə işləyənlərə həkim baxışı vaxtaşırı - ildə 1 dəfə
aparılmalıdır.
Qeyd: hündürlükdə görülən işlər üzərində bilavasitə konstruk-
siyaların quraşdırılması və ya təmir işləri aparılan yer səthindən,
taxtapuşdan və ya işçi döşəmədən 2m və daha hündürdə yerinə
yetirilən işlər hesab edilirlər.
1.13.2. Hündürlükdə işləri yerinə yetirməzdən əvvəl təhlükəli
zonalar müəyyən edilməli, çəpərlənməli və «Təhlükəli zona»,
«Yuxarıda işləyirlər» xəbərdaredici nişanlar asılmalıdır. Hüdudlarında
təhlükə baş verməsi ehtimal olunan təhlükəli zonalar sərhəddi
hündürlükdən əşya düşməsinin mümkün olması ilə əlaqədar olaraq
20m-ə qədər hündürlük üçün - 7m, 70-m-ə qədər hündürlük üçün -
10m müəyyən edilməli və ətrafındakı təhlükəli zona rəngli (ağ-
qırmızı, sarı-qırmızı) lentlərlə işarələnməlidir.
1.13.3. Hündürlükdə işlərin görülməsi üçün nəzərdə tutulmuş
işçi meydançalar bu Qaydaların 1.5.48 bəndinə uyğun olmalıdır.
1.13.4. Işçinin hündürlükdən düşmə təhlükəsi ilə əlaqədar olan
işlər qoruyucu kəmərlərdən istifadə edilməklə yerinə yetirilməlidir.
1.13.5. Qoruyucu kəmərlər və fallar istehsalçı-zavodun istismar
təlimatına uyğun olaraq statik yük verməklə ildə 2 dəfədən az
53
olmayaraq sınaqdan keçirilməli və müvafiq akt tərtib edilməlidir.
Istismar təlimatında belə məlumatlar olmadıqda sınaq 3000 N (300
kq) statik yük verməklə 5 dəqiqə müddətində keçirilməlidir.
1.13.6. Yanğın-partlayış təhlükəli istehsalatlarda (neftin ha-
zırlanma qurğularında, rezervuarlar parkında və s.) taxta döşəmələrin
tətbiqi qadağandır.
Avadanlıqlar, aparatlar və qurğular tamamilə dayandırıldıqdan
sonra, təmir zamanı taxtabəndlərdə işləyəndə qalınlığı 40mm-dən az
olmayan taxtalardan ibarət döşəmənin müvəqqəti quraşdırılmasına
yol verilir.

1.14. Yükləmə-boşaltma işləri və yüklərin nəqli

1.14.1. Ümumi tələblər

1.14.1.1. Yükləmə-boşaltma işləri və yüklərin nəqli [215] uyğun

yerinə yetirilməlidir.
1.14.1.2. Yükləmə-boşaltma işləri müəssisənin rəhbərliyi tərə-
findən əmrlə təyin edilmiş, bu işlərin təhlükəsizliyinə cavabdeh şəxsin
rəhbərliyi altında yerinə yetirilməlidir.
1.14.1.3. Yükün ağırlığı 50 kq-dan çox olan hallarda yükləmə-
boşaltma işləri bir qayda olaraq kranların, yükləyici və kiçik me-
xanizasiya vasitələrinin köməyi ilə yerinə yetirilməlidir.
1.14.1.4. Yüklərin yüklənib-boşaldılması zamanı avtomobil sü-
rücülərini yükləyici kimi işlətmək qadağandır.
1.14.1.5. Qaldırıcı kranın tətbiqi ilə yükləmə-boşaltma işlərinə
rəhbərlik edən şəxs elə yerdə olmalıdır ki, krançının onu yaxşı
görməsi təmin olunsun.
1.14.1.6. Iki və daha çox ilməkçi tərəfindən aparılan yükləmə-
boşaltma işlərində krançı yalnız təyin olunmuş (baş) ilməkçinin
işarəsindən sonra yükü qaldırıb-endirə və ya yerini dəyişdirə bilər.
1.14.1.7. Mexanizm və ya qurğu ilə qaldırılmış yük altında və
onun hərəkəti istiqamətində adamların olması qadağandır.
1.14.1.8. Mexanikləşdirilmiş qurğular işlədilən yerlərdə kənar
şəxslərin olması qadağandır.
54
 1.14.1.9. Nasaz mexanizm və qurğulardan istifadə etmək qa-
dağandır.
1.14.1.10. Yükün yuxarıdan yalnız sıra ilə və yaxud topa ilə yı-
ğılmasına icazə verilir.
1.14.1.11. Yükləmə-boşaltma, ağır yüklərin daşınması və on-
ların nəql edilməsi işlərini yerinə yetirən fəhlə bədbəxt hadisələr
zamanı ilk tibbi yardım göstərilməsi qaydalarını və üsullarını
mükəmməl bilməli və onları tətbiq etməyi bacarmalıdır.
1.14.1.12. Yük daşıyan bütün nəqliyyat vasitələrinin tüstü bo-
ruları qığılcım söndürənlə təchiz olunmalıdır.
1.14.1.13. Yükləmə-boşaltma işləri adətən gündüz vaxtı apa-
rılmalıdır. Sutkanın qaranlıq vaxtı (gecə) yükləmə-boşaltma işləri
yerinə yetirilərsə, iş yeri lazımınca işıqlandırılmalı və bu işlər
cavabdeh şəxsin rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
1.14.1.14. Yükləmə-boşaltma meydançaları hamar olmalı və
onların mailliyi 50–dən çox olmamalıdır.
1.14.1.15. Yükləmə-boşaltma işləri ilə məşğul olan işçilərin
təhlükəsiz hərəkət etmələri və həmçinin, nəqliyyat və xüsusi texni-
kinin sərbəst manevr etməsi və yerləşməsi üçün meydança müvafiq
ölçülərə malik olmalı, döşəməsi isə yerinə yetirilən işlərin tələblərinə
uyğun olmalıdır.
1.14.1.16. Meydança qış vaxtı buzdan, qardan təmizlənməli,
lazım gələrsə, qum,kül, şlak tökülməlidir.
1.14.1.17. Yükləmə-boşaltma meydançalarının göstərici işa-
rələrlə təchiz olunmuş giriş, çıxış və dönmək üçün yolları olmalıdır.
1.14.1.18. Eyni vaxtda bir neçə nəqliyyat vasitəsi yüklənib-bo-
şaldılarsa, onların arasındakı məsafə 1 m-dən az olmamalıdır.
1.14.1.19. Yüklərin nizamsız vəziyyətdə və divara (tikiliyə və ya
hər hansı bir qurğuya və s.) söykənmiş halda saxlanması (yığılması)
qadağandır.
1.14.1.20. Banın (kuzovun) bortlarının hündürlüyündən artıq
çıxan ədədlə daşınan yüklər saz kəndirlə etibarlı bərkidilməlidir. Bu
məqsəd üçün metal kanat və məftildən istifadə etmək qadağandır.
1.14.1.21. Anbarlarda saxlanılan yükləri nəqliyyat vasitəsinə
rahat və təhlükəsiz yükləmək və ya boşaltmaq üçün, anbarların

55
qarşısındakı platformalar (estakadalar) nəqliyyat vasitəsinin banının
(kuzov) döşəməsi səviyyəsində olmalıdır.
1.14.1.22. Yüklər avtomobilin kuzovuna aşağıdakı tələblərə
riayət edilməklə yığılmalıdır:
-qarışıq yüklər avtomobilin bortları hündürlüyünü aşmamaqla
kuzovun bütün sahəsi üzrə bərabər paylanmaqla yerləşdirilməlidir;
-bortun hündürlüyünü aşan tək-tək yüklər etibarlı bərkidil-
məlidir;
-yığılmış (yüklənmiş) yüklərin hündürlüyü yol boyu qarşıya çıxan
körpülərin, tunellərin və darvazaların keçid hissələrinin qabarit
ölçülərini aşmamalıdır.
1.14.1.23. Qabarit ölçülü olmayan yüklərlə, borularla, tirlərlə
(şablon), torşəkilli, zəhərli və yanar materiallarla yüklənmiş av-
tomobilin kuzovunda və qoşqu meydançalarında, həmçinin yük
daşıyan ikitəkərli arabada adamların olması qadağandır.
1.14.1.24. Zirzəmi və yarımzirzəmi olan yerlərdə hündürlüyü 1,5
m-dən çox olan pilləkəndən yükləri boşaltmaq (yükləmək) üçün trap,
lyuk, yükü qaldırıb-endirmək üçün isə qaldırıcı mexanizm olmalıdır.
1.14.1.25. EVX altında yükləmə-boşaltma işlərini görmək və ya
hər hansı bir yükü orada anbarlaşdırmaq (hətta müvəqqəti olsa belə)
qadağandır.

1.14.2. Yüklərin əllə yüklənməsi və boşaldılması,

ağır yüklərin əl arabası ilə daşınması

1.14.2.1. Əllə yüklərin yüklənib-boşaldılmasında və daşınma-

sında (qısa məsafəyə) hər bir fəhləyə düşən yük norması aşağıda
göstərilən həddən çox olmamalıdır:
-kişilər üçün – 50 kq;
-qadınlar üçün – 15 kq;
-həddi-buluğa çatmayan (yaşı 16-dan 18-ə qədər) oğlanlar
üçün – 15 kq;
-həddi-buluğa çatmayan qızlar üçün – 10 kq.
1.14.2.2. Qadınlar və həddi – buluğa çatmayanlara yalnız aşa-
ğıdakı yüklərin yüklənib—boşaldılmasına icazə verilir:
56
 -səpələnən yüklərin;
-yüngül çəkili yüklərin – (1.14.2.1 uyğun olaraq), boş qabların;
-taxta materiallarının (nazik taxta və tirlər).
1.14.2.3. Əl ilə yüklərin daşınmasına yalnız məsafəsi 60 m-dən,
yüksəkliyə qaldırmaq üçün isə yük qaldırılan meydança pilləkənlə
təchiz olunduqda və meydançanın hündürlüyü 3 m-dən çox
olmadıqda icazə verilir.
1.14.2.4. Yük daşınan pilləkənlərin və trapların eni 1 m-dən az
olmamalı və onların hər iki tərəfdən məhəccəri olmalıdır.
1.14.2.5. Iş bir neçə fəhlənin köməyi ilə yerinə yetirilərsə, işin
təhlükəsiz aparılmasının qanun –qaydasını bilən təcrübəli şəxsdən
briqadir seçilməlidir.
1.14.2.6. Işə başlamazdan əvvəl briqadir briqada üzvlərinə işin
təhlükəsiz aparılması barədə təlimat verməlidir.
1.14.2.7. Briqadir işin düzgün və təhlükəsiz aparılmasına ca-
vabdehdir.
1.14.2.8. Müəyyən bir ağırlıq qaldırılan, aparılan və endirilən
zaman, briqadir elə yerdə dayanmalıdır ki, göstəriş verəndə bütün
briqada üzvlərini, briqada üzvləri isə onu görə bilsin.
1.14.2.9. Göstəriş uca və aydın səslə verilməlidir. Yük qaldırılan,
aparılan və endirilən zaman diqqətli olmaq lazımdır ki, yaxınlıqda
kənar şəxslər olmasın.
1.14.2.10. Yük əl arabasında daşınarkən aşağıdakı şərtlərə
riayət edilməlidir:
-əl arabasına yığılan yük taraz yığılmalıdır;
-əl arabası yükqaldırma qabiliyyətindən artıq yüklənməməlidir.
1.14.2.11. Əl arabasının döşəməsi saz taxtadan və ya dəmir
lövhədən olmalıdır.
1.14.2.12. Əl arabası ilə tək (bir) qırılmayan yükü boşaldarkən,
işi ehtiyatla görmək lazımdır ki, özünə və ya yaxınlıqda olan şəxsə
xətər gəlməsin.
1.14.2.13. Əl arabasından boşaldılmış yük qabaqcadan ayrılmış
yerə səliqə ilə yığılmalıdır.

1.14.3. Yükləmə-boşaltma işlərinin və ağır yüklərin

daşınmasının mexanikləşdirilməsi
57
 1.14.3.1. Elektrik, hidravlik və yaxud pnevmatik intiqallı kran və
qaldırıcılar, işin təhlükəsizliyini təmin edən avtomatik qurğularla
(yükqaldırmanı məhdudlaşdıran, hədd dayandırıcısı) təchiz
olunmalıdır.
1.14.3.2. Mexaniki avadanlıqlarda işləməyə bu sahədə iş təc-
rübəsi olan şəxslər buraxılır.
1.14.3.3. Bütün yükqaldırıcı mexanizmlərin pasportu olmalıdır.
Bu mexanizmlərin, onların gözəçarpacaq yerində bərkidilmiş,
yükgötürmə həddləri haqqında məlumat qeyd olunmuş lövhəsi
olmalıdır.
1.14.3.4. Qaldırıcı kranların, bucurqadların və digər qaldırıcı
mexanizmlərin, yüklərin öz-özünə düşməsinin qarşısını alan qurğuları
və etibarlı əyləci (tormozu) olmalıdır. Işə başlamazdan əvvəl əyləcin
sazlığı yoxlanılmalıdır.
1.14.3.5. Işdən kənar vaxtda bütün yükqaldırıcı mexanizmlər
elə vəziyyətdə olmalıdır ki, kənar şəxslərin onları işə salması mümkün
olmasın. Bunun üçün kranın işəsalma qurğusu işdən ayrılmalı və
qıfılla bağlanmalı, kran işləməyən halındakı vəziyyətinə gətirilməlidir.
Kran yük altında qalmamalıdır.
1.14.3.6. Qaldırılan yükün çəkisi (takelaж qurğuları və taranı
nəzərə almaqla) qaldırıcı mexanizmin maksimal yükqaldırma qa-
biliyyətindən artıq olmamalıdır.
1.14.3.7. Işçiləri yükqaldıran mexanizm və kranlardan istifadə
etməklə bir yerdən başqa yerə köçürmək qadağandır.
1.14.3.8. Avtokranın sürücüsü və cavabdeh şəxs kranın qəzasız
işinə, ilməkçi və yükvuran fəhlələrin əməyinin təhlükəsizliyinə,
həmçinin kranın yanğından mühafizəsinə və yüklərin təhlükəsiz
yüklənib-boşaldılmasına, daşınmasına cavabdehdir.
1.14.3.9. Iki kranla yüklərin qaldırılmasına yalnız kranları is-
tismar edən müəssisənin mühəndis-texniki işçisinin rəhbərliyi altında
icazə verilir.
1.14.3.10. Yükləri domkratla qaldırmaq üçün domkratın və yü-
kün altına mütləq taxtadan yastı araqatı qoymaq lazımdır.

58
 1.14.3.11. Dayanıqsız yüklər, onların etibarlı tutulmasını təmin
edə bilən və yükqaldırma həddi göstərilən, xüsusi ilməklərlə
ilməklənməlidir.
1.14.3.12. Mexanikləşdirilmiş vasitələrlə yükləmə və boşaltma
işləri aparılan zaman qadağandır:
-sürücünün kabinəsinə yüklərin gətirilməsi və aparılması;
-yüklərin istiqamətləndirilməsi və onun səmtləşdirilməsi məq-
sədi ilə avtokranın banında fəhlələrin olması;
-sürücünün avtomobilin kabinəsində olması (əgər kabinə xüsusi
mühafizə örtüyü ilə örtülməyibsə), eləcə də, avtomobilə texniki
xidmət və onun təmir edilməsi;
-yükqaldırıcı mexanizmin yükqaldırma qabiliyyətindən ağır olan
yüklərin qaldırılması;
-iki yük arasındakı dar yerdə, donmuş və ya torpaq altında qal-
mış yükü, eləcə də, kranın oxu altında olan yükü dartmaq məqsədi
ilə yükqaldırıcı mexanizmdən istifadə edilməsi;
-asılmış halda olan yüklərin, yüklər daşınan zaman qaldırıcı
qurğuların və ya ilməklərin vəziyyətinin düzəldilməsi;
-mexanizmlərinin təmiri, yağlama işlərinin aparılması;
-yükün üstündə adam olduqda onu qaldırmaq və yerini dəyiş-
mək.
1.14.3.13. Paket halında yığılmış yüklər elə ilməklənməlidir ki,
onları yüksəkliyə qaldırarkən, ayrı-ayrı hissələrinin və ya yüklərin
bütünlükdə düşməsi halları istisna olunsun. Uzunölçülü yükləri mütləq
travers tətbiq etməklə iki ilməklə bağlamaq lazımdır.
1.14.3.14. Yük qaldırılarkən və yerə endirilərkən qadağandır:
-yük bərkidilmiş burazdan tutmaq;
-qaldırılan yükün altında və ya onun hərəkəti istiqamətində
olmaq;
-divarla yük arasında olmaq.
1.14.3.15. Açıq havada yükqaldırıcı kranla işləyərkən 11m/san
və daha çox küləkli havada yükləmə-boşaltma işləri tam da-
yandırılmalıdır.
1.14.3.16. Yüklərin yerdəyişməsi ilə bağlı yükqaldırıcı mexa-
nizmlər vasitəsi ilə yerinə yetirilən yükləmə-boşaltma işləri və digər

59
işlər zamanı krançılar bu əməliyyatları yalnız siqnal üzrə yerinə
yetirməlidirlər.

1.14.4. Uzunölçülü yüklərin yüklənməsi, boşaldılması və

nəqli

1.14.4.1. Ağır çəkili və uzunölçülü yüklərlə işləyərkən ancaq

yükqaldırıcı mexanizmlərdən istifadə etmək lazımdır.
1.14.4.2. Uzunölçülü yüklərin yüklənməsi və boşaldılması ilə
məşğul olan fəhlələr işin gedişi vaxtı krançı və siqnalçı ilə vizual
mübadilə aparmaq üçün bütün şərti işarələri bilməlidirlər.
1.14.4.3. Ağır və uzunölçülü yüklərin qaldırılmasında və yer-
dəyişdirilməsində inventar vasitələrindən və alətlərdən istifadə
edilməlidir. Bu işlər üçün boru kəsiyindən, metal parçasından, taxta
və əşyalardan istifadə etmək qadağandır.
1.14.4.4. Borunu əl ilə daşıdıqda xüsusi tutucu kəlbətinlərdən
istifadə edilməlidir. Boruların lingin, bel dəstəyinin və s. üstündə
daşınması qadağandır.
1.14.4.5. Fasilələr vaxtı boruların asılmış halda saxlanılması
qadağandır.
1.14.4.6. Boruların qaldırılması və daşınması bir qrup fəhlənin
iştirakı ilə yerinə yetirilirsə, ağırlıq hər adam hesabına 40kq-dan artıq
olmamalıdır. Bu zaman xüsusi kəlbətindən istifadə edilməlidir.
1.14.4.7. Uzunluğu 4 m-dən çox olan boru dəstələri, borular və
polad boruların seksiyaları, döndərici dairə ilə təchiz olunmuş biroxlu
yedəkli avtomobillərdə daşınmalıdır. Borular kuzovun döşəməsinə və
avtoqoşqunun döndərici dairəsinə bərkidilmiş xüsusi tirlərin üstünə
düzülməlidir.
1.14.4.8. Borudaşıyıcıların hərəkəti zamanı yüklənən boru sek-
siyalarının dağılıb tökülməsinin qarşısını almaq üçün seksiyalar taxta
travers və dayaqlar vasitəsilə bərkidilməlidir.
1.14.4.9. Uzunölçülü yüklərin yığılması və səhmana salınması
elə edilməlidir ki, keçidlər və yollar tutulmasın.
Onları aşağı endirib yerə qoyduqda trosun, zəncirin, kanatın
sıxılmaması üçün onların altına araqat qoyulmalıdır.
60
 1.14.4.10. Yük asılı vəziyyətdə olanda nasazlığı aradan qaldır-
maq və ilməyin vəziyyətini dəyişmək qadağandır. Nasazlıq aşkar
edilən kimi yük aşağı endirilməli və nasazlıq yerdə aradan qal-
dırılmalıdır.
1.14.4.11. Boruların yüklənməsi, boşaldılması, daşınması və sıra
ilə düzülməsi, bu işlərin təhlükəsiz yerinə yetirilməsi üçün mühəndis-
texniki heyətdən xüsusi olaraq ayrılmış şəxsin nəzarəti altında
aparılmalıdır.
1.14.4.12. Müxtəlif diametrli və ölçülü boruların və uzunölçülü
yüklərin yüklənməsi, boşaldılması və yerdəyişdirilməsi işlərinin
aparıldığı yerlərdə kənar adamların olması qadağandır.
1.14.4.13. Uzunölçülü yükləri daşıyan avtomobilin kuzovunun
bortları olmamalıdır. Lakin, kuzov yükləri düşməkdən qoruyan
qaldırıcı və qatlanan dayaqlarla təchiz olunmalıdır. Kuzovun və
qoşqunun dayaqları yuxarıdan zəncir və ya burazla mütləq
bağlanmalıdır.
1.14.4.14. Avtomobilə boruların yüklənməsi (boşaldılması) iş-
lərinə, avtomobil tam dayandıqdan və sürücünün işarəsindən sonra
başlanılmalıdır.
1.14.4.15. Boruların ilməklənməsi üçün burazın uzunluğu qal-
dırıcı mexanizmin qarmağı ilə yükün mümkün qədər aralı olmasını
təmin etməlidir.
1.14.4.16. Uzunölçülü yüklər qaldırılan və ya endirilən zaman
ona əl ilə istiqamət vermək olmaz.
1.14.4.17. Uzunölçülü yükün bir ilməklə qaldırılması qadağandır.
1.14.4.18. Yükləri ikibuynuzlu qarmaqdan asarkən buraz və
zəncir elə bağlanmalıdır ki, qarmağın hər iki buynuzuna eyni ağırlıq
düşsün.
1.14.4.19. Qalaq açılmazdan əvvəl, qalaqda uzunölçülü yüklərin
dayanıqlığı və dayaqlara etibarlı dirənməsi yoxlanılmalıdır.
1.14.4.20. Uzunluğuna görə nəqliyyat vasitələrinin qabaritindən
2 m və daha artıq çıxan yüklər qoşqulu avtomobillərdə daşınmalıdır.
Uzunölçülü yüklərin (rels, boru, tir, şalban) daşınması bir qayda
olaraq mexanikləşdirilməlidir. Əl ilə boşaltmada möhkəm tirlər tətbiq
olunmalıdır. Bu iş ən azı 2 nəfər yükvuran fəhlə tərəfindən yerinə
yetirilməlidir.
61
 1.14.4.21. Eyni vaxtda müxtəlif uzunluqlu yüklər daşınarsa,
nisbətən gödək olan yüklər üstdən yığılmalıdır.
1.14.4.22. Mexanikləşdirilmiş borudaşıyan maşınların diyir-
lədiciləri eyni uzunluqda və qalınlıqda olmalıdır və onlar borudaşıyan
maşına etibarlı bərkidilmək üçün qurğu ilə təchiz olunmalıdır.
Yükləmə-boşaltma zamanı diyirlədicilərin maillik bucağı 300 –dən
artıq olmamalıdır. Boşaltma zamanı boruları (uzunölçülü yükləri)
atmaq qadağandır.
Mexanikləşdirilmiş borudaşıyan maşınlarda işləyərkən [216] –
nın tələblərinə əməl olunmalıdır.
1.14.4.23. Borudaşıyan qoşqulara uzunölçülü yüklər (boru, rels,
şalban və s.) yüklənərkən avtomobilin kabinəsinin arxa hissəsi ilə yük
arasında müəyyən məsafə saxlanılmalıdır ki, yedəkçi avtomobilə görə
qoşqu sərbəst olaraq hər tərəfə (900 bucaq altında) dönə bilsin.
1.14.4.24. Yüklər avtomobilə qaldırıcı mexanizm ilə yüklənən
zaman, sürücü və yükləyicilər kabinədə, banda (kuzovda) və ya
avtomobilin pilləsində olmamalıdır.
1.14.4.25. Müvafiq tutucu və saxlayıcı mexanizm olmadıqda,
maili yerlərdə yükün yerdəyişdirilməsi qadağandır.
1.14.4.26. Yükün yuxarı və aşağı hərəkəti (yükləmə-boşaltma)
zamanı onun altında (önündə) durmaq qadağandır.
1.14.4.27. Yükün hərəkəti (yüklənib-boşaldılması) zamanı vər-
dənələrin kənara çıxan ucları arasında durmaq və onların üstündən
keçmək qadağandır.
1.14.4.28. Aşağıdakılar qadağandır:
-ucları avtomobilin yan tərəf qabaritindən çıxan yükləri daşı-
maq;
-sürücünün kabinəsinin qapısının qabağını yüklə kəsmək;
-uzunölçülü yükləri dirəklərdən yuxarı yükləmək.
1.14.4.28. Tormozlama və maili hərəkət zamanı yüklərin yer-
dəyişməsinin qarşısını almaq üçün yüklər etibarlı bərkidilməlidir.
1.14.4.29. Yükləmə-boşaltma zamanı diyircəklərdən (nakat)
istifadə edilərkən aşağıdakı tələblərə əməl olunmalıdır:
-diyircəklər metaldan hazırlanmalı, yükün çəkisinə uyğun olmalı
və nəqliyyat vasitələrinə və ya qəfəsələrə bərkidilmək üçün tərtibata

62
(quruluşa) malik olmalıdır; hər bir diyircəyin çəkisi iki adama düşən
yükdən artıq olmamalıdır;
-quraşdırılmış diyircəklərin meyl bucağı 300-dən artıq olma-
malıdır;
-diyircəklər arasındakı məsafə elə olmalıdır ki, boru və ya tirin
(şalbanın) ucları diyircəkdən kənara 1,5 m-dən çox çıxmasın;
-diyircəkdə yükün geriyə yuvarlanmasının qarşısını alan quruluş
nəzərdə tutulmalıdır;
-hər dəfə istifadə olunmazdan əvvəl diyircəklərin sazlığı və
davamlılığı işin rəhbəri tərəfindən yoxlanılmalıdır;
-fəhlələr diyircəklər arasında dayanmamalıdırlar.

1.14.5. Yanar (tezalışan) yüklərin yüklənməsi,

boşaldılması və nəqli

1.14.5.1. Yanar (tezalışan) yüklər – benzin, kerosin, liqroin, me-

tanol, texniki spirt, dixloretan və s. avtosisternlərdə və ya metal
çəlləklərdə nəql edilir. Başqa qablarda (şüşə qablarda, vedrələrdə və
s.) yanar yükləri nəql etmək qadağandır.
1.14.5.2. Yanar yüklərin daşınması və saxlanılmasında istifadə
olunan tutumlar saz və germetik olmalıdır.
1.14.5.3. Bu məqsəd üçün istifadə olunan sisternlərin və tutum-
ların üzərində silinməyən açıq rənglə «Zəhər», «Oddan təhlükəlidir!»
və yanar məhlullar üçün qəbul olunmuş başqa xəbərdaredici işarələr
yazılmalıdır.
1.14.5.4. Yanar yüklərin doldurulması və boşaldılması zamanı
papiros çəkmək və oddan istifadə etmək qadağandır.
1.14.5.5. Partlayış təhlükəli, tezalışan və zəhərli yüklərin dol-
durulması və boşaldılması işinə, həmin yüklərin xüsusiyyətləri və
təhlükəliliyi haqqında xüsusi təlim keçmiş fəhlələr buraxılır.
1.14.5.6. Çəlləkləri diyirlətmək üçün polad lingdən istifadə et-
mək qadağandır.
1.14.5.7. Yanar məhlulla dolu olan çəlləklər avtomobilin banına
(kuzova) araqatı olan ramalara və ya ağac çüy bərkitməklə tıxacı

63
yuxarı vəziyyətdə yığılmalıdır. Benzin və ya başqa neft məhsulları ilə
dolu olan çəlləkləri avtomobildən yerə atmaq qadağandır.
1.14.5.8. Çəlləklərin nəqlində, saxlanılmasında və yüklənmə-
sində onların düşməməsi üçün xüsusi tədbirlər görülməlidir. Dolu
çəlləklər saxlanılan və nəql edilən zaman onlar günəş şüalarından və
yerli qızmadan qorunmalıdır.
1.14.5.9. Yanar yükləri daşımaq üçün təyin olunmuş avtomo-
bildə yanğını söndürmək üçün vasitələr və xəbərdarlıq siqnalı (qırmızı
bayraq) olmalıdır.
1.14.5.10. Təhlükəli maddələrin daşınması nəzərdə tutulan ta-
ralar, ümumi istifadə üçün olan avtomobil nəqliyyatlarında təhlükəli
yüklərin saxlanması və daşınması [217] tələblərinə cavab verməlidir.
1.14.5.11. Təhlükəli maddələr olan bütün yük yerlərində yükün
təhlükəlilik növünü (dərəcəsini), qablaşdırmanın yuxarı hissəsini,
qablaşdırmada olan zərif qabların sayını göstərən yarlıqlar olmalıdır.
1.14.5.12. Yükləmə –boşaltma işlərini yerinə yetirərkən yükün
növündən və iş şəraitindən asılı olaraq müvafiq fərdi mühafizə
vasitələrindən istifadə edilməlidir.
1.14.5.13. Yanar yük çəlləklərinin nəqli zamanı avtomobilin
banında (kuzovda) işçinin olması qadağandır.
1.14.5.14. Yanar (tezalışan) yüklərin boşaldılması və doldurulması
zamanı avtosistern, yaxınlıqda olan yerləbirləşdirici qurğuya bənd
edilməlidir, əgər o yoxdursa, kənarda 0,5 m dərinliyə torpağa sancılmış
daşınma yerləbirləşdiriciyə bərkidilməlidir.
1.14.5.15. Avtosisterni yerləbirləşdirici qurğudan ayırmağa,
yalnız doldurulma və ya boşaldılma prosesi qurtardıqdan sonra icazə
verilir.
1.14.5.16. Statik elektrikləşmədən qorunmaq üçün tətbiq olu-
nan xüsusi təyinatlı yerləbirləşdirici qurğunun müqaviməti 100 Om-
dan çox olmamalıdır.
1.14.5.17. Boşaldıcı rezin şlanqlar, diametri 2 mm-dən az ol-
mayan mis məftillə sarınmalı, sarğının addımı 100 mm-dən çox ol-
mamalı, məftilin bir ucu şlanqa digər ucu isə şlanqın ucluğuna bər-
kidilməlidir. Şlanqın ucluğu zərbədən qığılcım yaratmayan metaldan
olmalıdır.

64
 1.14.5.18. Avtosisternlərə doldurma və boşaltma işləri müəyyən
maddələr üçün xüsusi təyin olunmuş nasoslardan, qüsursuz
şlanqlardan və borulardan istifadə etməklə yerinə yetirilməlidir.
1.14.5.19. Avtosisternlərin doldurulması və boşaldılması yük-
göndərən və yükalan təşkilatın qüvvə və vəsaiti ilə yerinə yetirilir.
Yükün avtomatikləşdirilmiş sistem vasitəsi ilə boşaldılması istisna
olmaqla, yükləmə-boşaltma işlərini aparmaq üçün sürücülərdən
istifadə etmək qadağandır.
1.14.5.20. Avtomobildə qurulmuş nasosun köməyi ilə yerinə
yetirilən doldurma və boşaltmanı istisna etməklə, təhlükəli yüklərin
avtomobilə yüklənib və boşaldılması yalnız avtomobilin mühərriki
sönmüş olduqda yerinə yetirilməlidir.
Belə halda sürücü nasos idarə olunan yerdə olmalıdır.
1.14.5.21. Qığılcımsöndürücü quruluşla təchiz olunmuş işlənmiş
qazlar borusu (boğucu boru) avtosisternin mühərrikindən qabağa
çıxarılmalıdır.
1.14.5.22. Yanar maddələr saxlanılan (benzin, kerosin və s.)
tutumların doldurulma həddi tutumların həcminin 95%-dən çox
olamamalıdır.
1.14.5.23. Doldurma və ya boşaltma üçün saxlanılmış avtosis-
ternin işəsalma açarı söndürülməli və sürətlər qutusu neytral və-
ziyyətdə saxlanılmalı, çarxların altına qabaqdan və arxadan dayaq
qoyulmalıdır.
1.14.5.24. Avtosisterndə lyukun açılması və dirsəyin bərkidil-
məsi zamanı işçilər küləkdöyən (əsən) tərəfdə dayanmalıdırlar.
1.14.5.25. Avtosisterni doldurarkən, rezin şlanqın ucu sisternin
dibinə qədər salınmamalıdır (dibdən 200 mm məsafədən artıq
olmamaq şərti ilə).
1.14.5.26. Doldurma və boşaltma estakadası ərazisində avto-
sisternin təmiri qadağandır.
1.14.5.27. Avtosistern doldurulduqdan sonra rezin şlanqın içə-
risindəki maye tam boşaldılmalı və bu zaman yanar maddənin yerə
tökülməsinə yol verilməməlidir.
1.14.5.28. Avtosisternin yaxınlığında yanğın baş verərsə, onu
təcili təhlükəsiz yerə sürməli, bu mümkün olmadıqda sisterni su
şırnağı ilə sulamaq lazımdır.
65
 1.14.5.29. Ərzaq məhsullarının təhlükəli maddələrlə birgə
daşınması qadağandır.
1.14.5.30. Yükü nəql edən zaman avtomobildə texniki nasazlıq
baş verərsə və bu nasazlığı yerində aradan qaldırmaq mümkün
olmazsa, sürücü daşıdığı yükün xüsusiyyəti barədə xəbərdarlıq
etməklə texniki kömək çağırmalı, təhlükəli maddələrin axması halları
olduqda isə bunu təcili aradan qaldırmaq üçün müvafiq tədbirlər
görməlidir.
1.14.5.31. Təhlükəli yüklərin yüklənməsi və boşaldılması əra-
zisində və onların daşınması zamanı papiros çəkmək, yaxud oddan
istifadə etmək qadağandır.
Papiros çəkməyə yalnız xüsusi ayrılmış yerlərdə icazə verilir.

1.14.6. Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qaz balonlarının

yüklənməsi, boşaldılması və nəqli

1.14.6.1. Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazla doldurulmuş balonlar

xüsusi olaraq quraşdırılmış avtomobillərdə daşınmalıdır.
1.14.6.2. Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazla dolu balonların
yüklənməsi, boşaldılması və nəqli zamanı son dərəcə ehtiyatlı olamaq
lazımdır, çünki onlar bir yerə dəyərsə, düşərsə partlaya bilər.
1.14.6.3. Baş verə biləcək partlayışın qarşısını almaq üçün
yanar qazla dolu balonlarla birgə oksigen, asetilen olan balonlar və
başqa balonlar saxlanılmamalıdır.
Oksigen balonları yağ və piy olan qablarla bir yerdə olmama-
lıdır.
1.14.6.4. Müvafiq rəngə boyanmış balonların üstündə qazın adı
yazılmalı, balonların ventillərinin yan ştuserlərinə qoruyucu başlıqlar
və tıxaclar qoyulmalıdır.
1.14.6.5. Sıxılmış (mayeləşdirilmiş) qaz balonları daşınan av-
tomobillər balonların diametrinə uyğun olan və çökəkləri keçə ilə
örtülmüş xüsusi rəflərlə təchiz olunmalıdır.
Balonlar, onların qoruyucu başlıqları bir tərəfə olmaqla, av-
tomobilin banının (kuzovunun) eninə və onun bortları hündürlüyü
hədlərinə qədər yığıla bilər.
66
 Qoruyucu başlıqlar axıra qədər burulub bağlanmalıdır.
1.14.6.6. Qaz balonlarını, onlar saxlanılan yerdən yüklənən yerə
qədər və ya boşaldılan yerdən saxlanılan yerə qədər xüsusi əl
arabalarında üfqi vəziyyətdə aparmaq lazımdır. Əl arabasında balon
ölçüsündə keçə çəkilmiş yuvalar olmalıdır.
Yanar qazla dolu balonları çiyində aparmaq qəti qadağandır.
1.14.6.7. Oksigen balonlarının saxlanması, yüklənib-boşaldıl-
ması və nəqli zamanı onların üstünə yağın düşməsi və yağlı maddəyə
bulaşmış avadanlığa, əskiyə və s. toxunması istisna edilməlidir.
1.14.6.8. Oksigen balonlarını yanar qazlar və xlor balonları,
kalsium karbid barabanları, piy, yağ, asan alışan və yanar maye
tutumları ilə birgə daşımaq qadağandır.
1.14.6.9. Oksigen balonuna kant çəkilən zaman ventildən əl ilə
tutmaq qadağandır.
1.14.6.10. Avtomobili müşayiət edən yükləyicinin sıxılmış qaz
balonlarını daşımaq hüququ verən sənədi olmalıdır. Balonları
yükləyərkən və boşaldarkən onları tullamaq və yaxud bir-birinə zərbə
ilə dəyməsinə yol vermək olmaz.
1.14.6.11. Avtomobilin banına (kuzovuna) bir cərgədən artıq
balonlar yığılarsa, onların bir-birinə toxunmasının qarşısını almaq
üçün xüsusi qoruyucu altlıqlardan (çökəkli) istifadə etmək lazımdır.
1.14.6.12. Ilin isti fəslində (aylarında) balonları günəş şüala-
rından qorumaq üçün, onların üstünə brezent və ya başqa günəşdən
qoruyan material örtmək lazımdır.
1.14.6.13. Balonları qızmış əşyaların və ya sobanın yanında sax-
lamaq qadağandır.

1.14.7. Aqressiv maddələrin (turşu, qələvi, kalsium-karbid

və s.) yüklənməsi, boşaldılması və nəqli

1.14.7.1. Aqressiv maddələrin – turşu, qələvi, kalsium-karbid və

s. (bundan sonra aqressiv maddələr) boşaldılan yerdən anbara və
anbardan yüklənmə yerinə nəqli xüsusi düzəldilmiş xərəyin, əl
arabasının vasitəsilə yerinə yetirilməlidir.

67
 1.14.7.2. Içərisində aqressiv maddələr olan şüşə qablar toxun-
ma səbətlərin və taxta yeşiklərin içində olmalıdır. Əks təqdirdə onları
bir yerdən başqa yerə daşımaq qadağandır.
1.14.7.3. Böyük şüşə butulkanı boğazından tutub qaldırmaq və
kürəyə alıb bir yerdən başqa yerə aparmaq qadağandır.
1.14.7.4. Butulkanın tıxacının sazlığına, möhkəmliyinə, yaxşı
bağlanmasına, yeşiyə və ya səbətə düz qoyulmasına xüsusi fikir
vermək lazımdır.
1.14.7.5. Içərisində şüşə butulka olan yeşik və ya səbəti gö-
türməzdən əvvəl, əl tutan yerlərinin sazlığına əmin olmaq lazımdır.
1.14.7.6. Yeşik və ya səbəti iki nəfər yükləyib-boşaltmalıdır
(aparmalıdır).
1.14.7.7. Boş butulkaların nəqli, boşaldılması və yüklənməsi
zamanı onların boğazı yuxarı vəziyyətdə olmalıdır.
1.14.7.8. Aqressiv maddələrin boşaldılması və yüklənməsi za-
manı rezin önlük, əlcək və boğazlı qaloşdan istifadə etmək lazımdır.
1.14.7.9. Əgər işçininin bədəninin hər hansı bir yerinə turşu və
ya qələvi düşərsə, güclü su axını ilə yuyub sonra isə həkim mən-
təqəsinə müraciət etmək lazımdır.
1.14.7.10. Aqressiv maddələr avtomobilin banına (kuzovuna)
aşağıdakı qayda ilə yığılmalıdır:
-yük avtomobilin banına (kuzova) etibarlı bərkidilməlidir;
-şüşə qabda olan yüklər bir-birinin üstünə və ya yanbayan mü-
vafiq altlıqsız (araqatsız) qoyulmamalıdır;
-maye ilə dolu şüşə qablar dik, boğazı yuxarı qoyulmalıdır (yı-
ğılmalıdır).
1.14.7.11. Aqressiv maddə daşınan avtomobilin kuzovunda iş-
çilərin olması qadağandır.
1.14.7.12. Aqressiv maddələr olan qabların mexaniki qaldırıcı ilə
yüklənməsi və boşaldılması qadağandır.
1.14.7.13. Kalsium-karbid olan barabanın yüklənməsi, boşal-
dılması və nəqli zamanı taranın zədələnməməsinə, barabana suyun
düşməməsinə xüsusi fikir vermək lazımdır.
1.14.7.14. Kalsium-karbid olan barabanın nəm yerdə saxla-
nılması qadağandır.

68
 1.14.7.15. Kalsium-karbid germetik metal barabanlarda, dö-
şəmədən 0,3 m hündürdə olan rəflərdə saxlanılmalıdır.
1.14.7.16. Kalsium-karbid saxlanılan taranın üstündə «Karbid»
sözü yazılmalıdır.
1.14.7.17. Xlorlu əhəng çəlləklərini yükləyərkən, boşaldarkən və
daşıyarkən kalsium-karbid üçün nəzərdə tutulduğu kimi ehtiyat
tədbirləri yerinə yetirilməlidir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, çəlləyin
kipliyi pozulduqda xlorlu əhəngin parçalanması ilə zəhərli xlor ayrıla
bilər.

69
1.14.8. Səpələnən yüklərin yüklənməsi, boşaldılması və nəqli

1.14.8.1. Səpələnən yükləri avtomobil banının (kuzovunun)

bortları səviyyəsinə qədər yükləmək olar. Lazım gələrsə, kuzovun
bortlarının hündürlüyü etibarlı bərkidilməklə əlavə bortlar hesabına
artırıla bilər.
1.14.8.2. Qabsız səpələnən yüklər avtomobil banının bütün sət-
hi boyu bərabər səviyyədə olmalıdır.
1.14.8.3. Açıq banlarda tozqaldıran yükləri daşıyarkən tozun
yayılmasının qarşısını almaq üçün belə yüklər brezentlə örtülməlidir.
1.14.8.4. Isti halda yüklərin taxta banlı avtomobillərə yüklən-
məsi və daşınması qadağandır.
1.14.8.5. Səpələnən yüklərin yüklənməsi ilə məşğul olan yük-
ləyicilər mühafizə eynəklərindən və respiratorlardan istifadə etməli və
avtomobilin yan tərəfində dayanmalıdırlar.
1.14.8.6. Respiratordan istifadə edən fəhlələr vaxtaşırı respi-
ratoru çıxarıb istirahət etməlidirlər.
Respiratorun filtri növbə ərzində bir dəfədən az olmayaraq də-
yişdirilməlidir.
1.14.8.7. Daimi yükləmə-boşaltma yeri sutkanın qaranlıq vaxtı
lazımınca işıqlandırılmalıdır [211].

1.15. Işçilərin daşınması və təxliyəsi

Işçilərin daşınması

1.15.1. Işçilərin daşınması avtobuslarla həyata keçirilməlidir. Bu

məqsəd üçün yük avtomobillərindən istifadə etdikdə onlar (banı)
tentlə, işçilərin avtomobilin banına (kuzov) rahat və təhlükəsiz
minib-düşməsini təmin edən etibarlı bərkidilmiş nərdivanla, oturacaq
yerləri ilə, banının içərisi isə işıqlandırılma ilə təchiz olunmalıdır.
1.15.2. Işçilərin daşınması «Yol hərəkəti qaydaları»na uyğun
yerinə yetirilməlidir.
1.15.3. Nəqliyyat vasitələrinin sürücüsü azı üç il fasiləsiz iş sta-
жına malik olmalıdır.

70
 1.15.4. Avtomobilin hərəkəti zamanı banda ayaqüstə dayanmaq
və ya bortun üstündə oturmaq qadağandır.
1.15.5. Avtomobilin hərəkəti zamanı avtomobilə atılıb minmək
və ya ondan düşmək qadağandır.
1.15.6. Işçilərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş nəqliyyat va-
sitələri daim saz vəziyyətdə olmalı və hər gün işə başlamazdan əvvəl
texniki baxışdan keçməlidir.
1.15.7. Işçilər avtomobilin banında daşındıqda onlardan bir
nəfər rəhbər seçilməli və onun göstərişlərinə qeyd-şərtsiz əməl olun-
malıdır.
1.15.8. Işçilərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş və ya bu
məqsəd üçün təchiz olunmuş yük avtomobillərinin banında rahat çı-
xarılan, həcmi iki litrdən az olmayan iki ədəd yanğınsöndürmə balonu
olmalıdır.
1.15.9. Daşınan işçilərin sayı avtobusda (yük avtomobilində)
olan oturacaqların sayından çox olmamalıdır.
1.15.10. Işçiləri daşıyan yük avtomobilləri işçilərə ilk tibbi yar-
dım göstərmək üçün dərman və sarğı materialları olan dərman
qutusu ilə təchiz olunmalıdır.
1.15.11. Dayanmış avtobusun qapısının açılması digər nəqliyyat
vasitələrinə təhlükə yaradırsa və ya onların hərəkətinə maneçilik
törədirsə, onda adamların düşüb-minməsinə icazə verilmir.
1.15.12. Işçiləri daşıyan yük avtomobilinin arxa bortu boyunca
oturacaqların quraşdırılması qadağandır.
1.15.13. Işçiləri daşıyan avtomobilin banı daşınan işçilərlə sü-
rücü arasında əlaqə yaradan səs siqnalı ilə təchiz olunmalıdır.

Işçilərin təxliyəsi

1.15.14. Bütün istehsalat obyektlərində qəzaların ləğvi və işçi-

lərin təxliyə planı olmalı və onunla bütün işçilər tanış olmalıdır.
1.15.15. Qəzaların ləğvinə və işçilərin təxliyəsinə dair ildə bir
dəfədən az olmayaraq obyektdə (müəssisədə) təlimlər keçirilməlidir.
1.15.16. Qazma vışkaları qəzalar zamanı yuxarı fəhləni dərhal
təxliyə etmək üçün təxliyə qurğusu ilə, vışkaaltı portal isə qazma
71
briqadası üzvlərini təxliyə etmək məqsədi ilə xüsusi novla təchiz
olunmalıdır.

1.16. Xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və

digər fərdi mühafizə vasitələri

1.16.1. Işçilər «Neftqazçıxarma sənayesində işçilərə xüsusi ge-

yim, xüsusi ayaqqabı və digər fərdi mühafizə vasitələrinin pulsuz
verilməsi normalar»ında [209] nəzərdə tutulduğu kimi xüsusi geyim,
xüsusi ayaqqabı və digər fərdi mühafizə vasitələri ilə təmin
olunmalıdırlar. Verilən xüsusi geyim və xüsusi ayaqqabı qüvvədə olan
standartlara və texniki şərtlərə uyğun olmalıdır.
1.16.2. Bütün müəssisələrdə xüsusi geyim və xüsusi ayaqqabı-
ların yuyulması, kimyəvi təmizlənməsi, dezinfeksiyası təşkil olun-
malıdır. Zərərli maddələrlə işləyən fəhlələrin xüsusi geyimlərinin
saxlanılması, deqazasiyası, dezaktivasiyası, yuyulması və təmiri
Dövlət sanitar nəzarətinin göstərişlərinə müvafiq yerinə yetirilməlidir.
1.16.3. Istifadə olunmuş xüsusi geyim və xüsusi ayaqqabı və
digər fərdi mühafizə vasitələri, işçilərə, ancaq yuyulduqdan, təmirdən
və dezinfeksiya olunduqdan sonra verilə bilər.
1.16.4. Verilən xüsusi geyim və xüsusi ayaqqabı işçinin ölçü-
sünə və boyuna uyğun olmalıdır. Xüsusi geyim iş vaxtı işçinin
hərəkətlərini məhdudlaşdırmamalıdır.
1.16.5. Iş vaxtı işçilər, onlara verilmiş FMV-dən istifadə
etməlidirlər. Mexanizmlərə xidmət edən işçilərin xüsusi geyimi
düymələnmiş vəziyyətdə olmalıdır. Qadınlar saçlarını beretin və ya
ləçəyin altına yığmalıdırlar.
Iş vaxtı şərf və yaylıqların uclarının sallanmış vəziyyətdə olması
qadağandır.
1.16.6. Yad cisimlərin gözə düşmə təhlükəsi olduğu halda işçilər
qoruyucu eynəkdən istifadə etməlidirlər.
1.16.7. Qazma, quyuların əsaslı və cari təmiri briqadaları, vışka-
quraşdırıcılar, yuxarıda sadalanan obyektlərə baş çəkən şəxslər
(mədən ərazisində bütün işçilər) qoruyucu dəbilqədən istifadə

72
etməlidirlər. Havalar soyuq keçdikdə isti altlıqlı dəbilqədən istifadə
olunmalıdır.
1.16.8. Aşındırıcı qələvilərlə işləyən işçilər kətan və ya başqa
qələviyə davamlı parçadan olan əlcək və xüsusi geyimlə, qoruyucu
eynəklə, rezin ayaqqabı və rezin önlüklə təmin olunmalıdır və onlarda
işləməlidir.
1.16.9. Turşularla işləyən işçilər qoruyucu eynəklə, mahud və
digər turşuyadavamlı parçadan olan xüsusi geyim və əlcəklə, rezin
ayaqqabı və rezin önlüklə təmin olunmalı və onlarda işləməlidir.
1.16.10. Radioaktiv maddələrlə işləyənlər ionlaşdırıcı şüalardan
qorunmaq üçün [209] uyğun olaraq fərdi mühafizə vasitələri
(qoruyucu kostyumlarla, xüsusi geyimlərlə, xüsusi ayaqqabılarla,
əlcəklərlə, respiratorlarla və s.) ilə təmin olunmalıdır.
1.16.11. Çirklənmiş (dezaktivasiya olunmamış), nasaz (zədə-
lənmiş) və ya köhnəlmiş fərdi mühafizə vasitələrindən istifadə etmək
qadağandır.
1.16.12. Radiasiya təsirinə məruz qalmış xüsusi geyim, xüsusi
ayaqqabı və digər fərdi mühafizə vasitələri dezaktivasiya edilməli və
əgər bu mümkün deyilsə, onlar məhv edilmək üçün [236]–ya uyğun
Bakı Şəhəri Icra Hakimiyyəti nəzdində olan «IZOTOP»
ixtisaslaşdırılmış (xüsusi) kombinatına təhvil verilməlidir.
1.16.13. Işçi zonada qazın miqdarı buraxıla bilən qatılıqdan
çoxdursa, fəhlələr əleyhqazdan istifadə etməlidir.
1.16.14. Tənəffüs orqanlarının filtrli fərdi mühafizə vasitələri iş
görülən yerin havasında oskigenin həcmi miqdarı 18%-dən az
olmadıqda və zərərli maddələrin məhdud qatılığında (həcmi 0,5%
çox olmadıqda) istifadə olunmalıdır.
1.16.15. Zərərli (təhlükəli) qaz yığılması ehtimal olunan
quyularda (kolodeü), qaz kəmərlərində, neft çənlərində və digər yer-
lərdə işləyən fəhlələr şlanqlı əleyhqazlardan istifadə etməlidirlər.
1.16.16. Işçinin şlanqlı əleyhqazla fasiləsiz işləmə müddəti 30
dəqiqədən artıq olmamalıdır. Sonradan işçi təmiz havada 15
dəqiqədən az olmayaraq istirahət etməlidir. Hər bir konkret iş ye-
rində, iş vaxtı, işlərin aparılmasına cavabdeh olan şəxs tərəfindən
müəyyən edilməlidir.

73
 1.16.17. Fəhlələrə təhkim olunmuş əleyhqazlar sexdə, imkan
daxilində iş yerinə yaxın yerdə xüsusi dolablarda (şkaf) saxla-
nılmalıdır.
1.16.18. Izoləedici tənəffüs aparatlarından, işlərin aparılmasının
texnologiyasında nəzərdə tutulmuş hidrogen-sulfidin ehtimal olunan
ayrılmaları ilə əlaqədar əməliyyatların yerinə yetirilməsi və qəza
vəziyyətinin yarandığı halda təxirəsalınmaz tədbirlərin görülməsi
zamanı istifadə edilməlidir.
1.16.19. Tənəffüs aparatları ölçülərə uyğun seçilməlidir. Hər bir
aparatın pasportu olmalı və üzərinə işçinin adı, soyadı yazılmış etiket
bərkidilməlidir. Pasportda tənəffüs aparatının sazlığı və növbəti
sınanılma müddəti barədə yazılar olmalıdır.
1.16.20. Qazdan mühafizə vasitələri, istismar üzrə təlimata mü-
vafiq olaraq, qaz xilasetmə xidmətinin laboratoriyasında yoxla-
nılmalıdır.
1.16.21. Iş yerlərində mühafizə vasitələrinin istismarı, yoxla-
nılması və saxlanılması üzrə təlimat olmalıdır.
1.16.22. Qaz təhlükəli obyektdə qazdan mühafizə vasitələrinin
qəza ehtiyatı olmalıdır. Onların miqdarı və növü işləyənlərin sayı,
obyektin uzaqlığı, görülən işlərin xüsusiyyəti nəzərə alınmaqla təyin
olunmalı və qaz təhlükəsizliyi xidməti ilə razılaşdırılmalıdır.
1.16.23. Əleyhqazlar və tənəffüs orqanlarının digər fərdi mü-
hafizə vasitələri üç aydan bir yoxlanılmalıdır. Filtrli əleyhqazlar onların
texniki pasportlarında göstərilmiş qayda və müddətlərdə
dəyişdirilməlidir.
1.16.24. Fəhlələr tozlu iş şəraitində toz əleyhinə respiratordan,
qoruyucu eynəkdən kombinezondan istifadə etməklə işləməlidirlər.
1.16.25. Yer səthindən (döşəmədən) 2 m-dən daha artıq yük-
səklikdə aparılan tikinti-quraşdırma və texnoloжi işlər qoruyucu
kəmərlərdən istifadə etməklə yerinə yetirilməlidir.
1.16.26. Hər bir qoruyucu kəmər dəstində, kəmərin işə yarar-
lığını və hazırlanma tarixini təsdiq edən, həmin kəməri istehsal edən
zavodun texniki nəzarət şöbəsinin möhürü olmalıdır.
Qoruyucu kəmərin sazlığı hər dəfə istifadə edilməmişdən əvvəl
işçi tərəfindən yoxlanılmalıdır (işin rəhbəri tərəfindən isə on gündən
bir).
74
 1.16.27. Hər altı aydan bir qoruyucu, xilasedici kəmərlərin möh-
kəmliyi xüsusi stenddə statik yükə sınanılmalıdır. Qoruyucu kəmərin
elementlərində qalıq deformasiyaları və dağılma aşkar olunmadıqda,
kəmər sınaqdan (300 kq yükü 5 dəqiqə müddətində asmaqla) çıxmış
hesab olunur.
1.16.28. Metal hissələrində dərin korroziya izləri olan və kə-
mərin möhkəmliyini zəiflədən digər nasazlıqlarda qoruyucu kəmərdən
istifadə etmək qadağandır.

1.17. Iş yerlərinin attestasiyası və obyektlərin

sanitar-texniki pasportlaşdırılması

1.17.1. Iş yerlərinin attestasiyası Azərbaycan Respublikasının

Əmək Məcəlləsinə və Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarına uyğun
həyata keçirilməlidir.
1.17.2. Əməyin mühafizəsi tədbirlərinin təmin olunması, isteh-
salat sanitariyasının, gigiyenasının vəziyyətini müəyyən etmək və
yaxşılaşdırmaq, habelə əmək məhsuldarlığını və işin səmərəliliyini
artırmaq, əməyin təşkilində ən mütərəqqi üsulların və o cümlədən
təhlükəsizlik texnikası baxımından yeni texnika və texnologiyanın
tətbiqi məqsədi ilə müəssisədə iş yerləri attestasiyadan keçirilməlidir.
1.17.3. Hər bir müəssisənin rəhbərliyi vaxtlı-vaxtında iş yer-
lərinin attestasiyadan keçirilməsini təmin etməlidir.
1.17.4. Iş yerlərinin attestasiyadan keçirilməsi üzrə komissiya-
nın tərkibi müəssisənin həmkarlar ittifaqı təşkilatının nümayən-
dələrindən, əməyin mühafizəsi xidmətləri və əməyin təşkili üzrə
mütəxəssislərdən ibarət olmalıdır.
1.17.5. Iş yerlərinin attestasiyadan keçirilməsi müddəti 5 ildə bir
dəfədən az olmayaraq, əməyin xarakterinin və şəraitinin də-
yişməsindən asılı olaraq müəyyənləşdirilir.
1.17.6. Iş yerlərinin attestasiyası zamanı hər bir iş yeri üzrə iş-
çilərin müvafiq normalara uyğun fərdi mühafizə vasitələri ilə təmin
edilməsi və onların səmərəliliyi də müəyyən edilməlidir.
1.17.7. Müəssisənin attestasiya komissiyasının işinin nəticələri
əmək şəraiti üzrə iş yerlərinin attestasiya protokolu ilə rəsmiləşdirilir.
75
 1.17.8. Iş yerlərinin attestasiyasının nəticələri əsasında müəs-
sisədə əmək şəraitinin yaxşılaşdırılması və sağlamlaşdırılması üzrə
tədbirlər planı işlənib hazırlanmalıdır. Plan bütün iş yerlərinin əməyin
mühafizəsi üzrə tələblərə uyğunlaşdırılmasını nəzərdə tutmalıdır.
1.17.9. Plan attestasiya komissiyasının sədri tərəfindən imza-
lanır və əmək mühafizəsi üzrə ümumi komitə ilə (komissiya ilə),
müəssisənin Həmkarlar Ittifaqı Komitəsi və Rayon Gigiyena və
Epidemiologiya mərkəzi ilə razılaşdırıldıqdan sonra müəssisənin
rəhbərliyi tərəfindən təsdiqlənərək kollektiv müqaviləyə daxil edilir.
1.17.10. Istehsalat obyektlərinin təkcə iş yerlərindən ibarət ol-
madığını (ərazilər, infrastruktura və s.) və iş yerlərinin attestasiyası
zamanı yalnız iş yerlərinin əmək şəraitinin yoxlanıldığını nəzərə
alaraq, müəssisələrdə obyektlərin sanitar-texniki pasportlaşdırılması
da aparılmalıdır.
1.17.11. Hər bir obyektin, sanitar-texniki pasportlaşdırılmasının
nəticələrinə əsasən tərtib olunmuş «Sanitar-texniki pasport»u
olmalıdır.
1.17.12. Obyektin sanitar-texniki pasportlaşdırılması beş ildə bir
dəfədən az olmayaraq aparılmalıdır.
1.17.13. Sanitar-texniki pasportlaşdırılmanın aparılması zamanı
əməyin təhlükəsizliyi standartlar sistemi, müvafiq sanitar normaları
və digər aidiyyatlı normativ sənədlər rəhbər tutulmalıdır.

1.18. Qadınların və həddi-buluğa çatmayanların

əməyinin mühafizəsi

1.18.1. Əmək şəraiti ağır və zərərli olan iş yerlərində, habelə

yeraltı tunellərdə, şaxtalarda və digər yeraltı işlərdə qadın və həddi-
buluğa çatmayanların (16-18 yaş) əməyinin tətbiqi qadağandır.
1.18.2. Qadınların və həddi-buluğa çatmayanların Əmək Mə-
cəlləsində müəyyən edilmiş normalardan artıq əşyaların qaldırılması,
boşaldılması və bir yerdən başqa yerə daşınması işlərinə cəlb
olunması qadağandır (bax 1.14.2.1).

76
 1.18.3. Hamilə və üç yaşınadək uşağı olan qadınların və həm-
çinin 18 yaşına çatmamış işçilərin gecə vaxtı görülən işlərə cəlb
olunması qadağandır.
1.18.4. Səhhətinə və fizioloжi vəziyyətinə (əlillik, hamiləlik), ha-
belə xroniki xəstəliyinə görə qadının və ya onun ailə üzvünün səhhəti
müvafiq tibbi rəyə görə əmək funksiyasının natamam iş vaxtında
yerinə yetirilməsini tələb edərsə və həmçinin on dörd (14) yaşına
çatmamış və yaxud on altı (16) yaşınadək əlil uşağı olan qadınlara
(ərizələri əsasında) işəgötürən natamam iş vaxtı müəyyən etməlidir.
1.18.5. Qadın əməyinin [212] uyğun olaraq əmək şəraiti zərərli
və ağır olan istehsalatlarda tətbiqi qadağandır.
1.18.6. Qadınların və həddi-buluğa çatmayanların əməyinin
mühafizəsinə dair digər məsələlər Əmək Məcəlləsinin müvafiq
bölməsində əks olunmuşdur.

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(ÜMUMI QAYDALAR)

1.19. Ümumi təşkilati-texniki tələblər

1.19.1. Dəniz neft-qaz mədən tikililərində (DNQT – DDÖ, EYM,

ÜQQ, ÖQQ) görünən yerlərdə həyəcan cədvəlləri asılmalı və həmin
cədvəllərlə obyektlərin bütün işçiləri müvafiq жurnalda imza atmaqla
tanış olmalıdır.
Bundan başqa daimi dəniz özüllərində (DDÖ), üzən qazma qur-
ğularında (ÜQQ) və özüqalxan qazma qurğularında (ÖQQ) «Sağ
qalmaq üçün mübarizə üzrə operativ plan» olmalıdır. Sağ qalmaq
üçün hazırlığa və mübarizəyə ümumi rəhbərliyi DDÖ (ÜQQ, ÖQQ)
rəisi həyata keçirir.
1.19.2. DNQT-də keçidləri, göyərtəni və iş yerlərini işlə əlaqəsi
olmayan əşyalarla qalaqlamaq qadağandır.
1.19.3. Müəssisə üzrə əmrlə qəza və yanğın siqnalizasiyası va-
sitələrinə, qazlılığa nəzarət vasitələrinə və xilasetmə vasitələrinə
nəzarət edən və onların sazlığına cavab verən, vəzifə təlimatlarında
bu barədə qeyd aparılmış, şəxslər təyin olunmalıdır.

77
 1.19.4. DNQT rəisi iş üçün obyektə gəlmiş işçiləri, müvafiq
жurnalda qeyd aparmaqla (onların imzası ilə) daxili nizam – intizam
əmək qaydaları, həyəcan siqnalları və bununla əlaqədar vəzifə
borcları ilə tanış edir və həmçinin xilasetmə qayığının nömrəsini
göstərir.
1.19.5. DDÖ-nün (ÜQQ, ÖQQ) heyəti və buraya gəlmiş şəxslər
yaşayış blokundan kənarda qoruyucu dəbilqədə olmalıdırlar.
1.19.6. DDÖ-də (ÜQQ, ÖQQ) hər gün bu obyektdə olanların
qeydiyyatı aparılmalıdır.
DDÖ-nün (ÜQQ, ÖQQ) rəisinin icazəsi olmadan orada olmaq
qadağandır.
DDÖ-yə (ÜQQ, ÖQQ) gəlmiş şəxslərin qeydiyyatı, onların
obyektə gəlmə müddətindən asılı olmayaraq, xüsusi təyin olunmuş
şəxs tərəfindən aparılmalıdır.
1.19.7. Dəniz obyektlərində işləyən heyətin müəyyən olunmuş
formada tibbi kitabçaları olmalıdır və onlar vaxtaşarı müvafiq
qaydada tibbi müayinədən keçməlidirlər.
1.19.8. DNQT-ə daxil olmuş hidrometeoroloжi məlumat xüsusi
təyin olunmuş şəxs tərəfindən hava haqqında məlumat жurnalında
qeyd olunmalıdır.
1.19.9. DNQT -də olarkən dənizdə çimmək, balıq tutmaq və quş
ovlamaq, spirtli içkilər qəbul etmək qadağandır.

D. 1.20. Heyətə olan tələblər. Öyrədilmə və təlimatlandırma

1.20.1. Dənizdə yerləşən obyektlərdə çalışan işçilərə əlavə ola-

raq aşağıdakılar öyrədilməlidir:
üzmək;
dənizdə batan adama xilasetmə üsulları;
kollektiv və fərdi xilasetmə vasitələrindən istifadə qaydaları;
həyəcan siqnalları üzrə davranış (hərəkət).
1.20.2. DNQT-yə (DDÖ, ÜQQ, ÖQQ) ilk dəfə gəlmiş işçilərə və
həmçinin bir DNQT növündən digərinə (DDÖ-dən ÜQQ-yə və s.)
köçürülmüş işçilərə əlavə olaraq həmin obyektlərdə işlərin
xüsusiyyətləri öyrədilməli, aidiyyatı жurnalda qeyd edilməklə müvafiq

78
təhlükəsizlik texnikası təlimatı keçirilməli və məsul şəxsin rəhbərliyi
altında onlar bir həftə ərzində təcrübə keçməlidir.
1.20.3. Səbəbindən asılı olmayaraq 60 gündən artıq DNQT-də
işləməmiş (fasilə vermiş) işçilər, işə çıxarkən tam həcmdə təlimatlan-
dırılmalıdır.
1.20.4. DNQT-nin qaldırıcı qurğularında işləməyə lazımi proqram
üzrə öyrədilmiş və imtahan verərək müvafiq vəsiqə almış şəxslər
buraxılır.
1.20.5. Yükləmə-boşaltma işlərinə cəlb olunmuş DNQT-nin
işçiləri, ilməkçilər üçün proqram üzrə öyrədilməli, DNQT-ni istismar
edən təşkilatın ixtisas komissiyasından attestasiyadan keçməlidir
(sonda müvafiq vəsiqə almaqla).
1.20.6. Hər bir DNQT-də daxili nizam-intizam qaydaları, yan-
ğınların, qazneft təzahürlərinin, açıq fontanların və digər qəzaların
qarşısının alınması və ləğvi üzrə təlimatlar və həmçinin DNQT-dən
təxliyə olunma planı olmalıdır. Qeyd olunan sənədləri DNQT-nin
bütün işçiləri mükəmməl öyrənməli və bu sənədlərin tələblərinə
uyğun davranmağı bacarmalıdırlar.
Bundan başqa DNQT-də, işlərin təhlükəsiz yerinə yetirilməsinə
dair təlimatlar və avadanlıqların təhlükəsiz istismarı üzrə müvafiq
sənədlər olmalıdır.
1.20.7. Həyəcan siqnalları üzrə bilik və bacarıqların yoxlanılması,
müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən təsdiqlənmiş cədvəl üzrə hər
bir növbə üçün (vaxta) ayda bir dəfə təlim və məşğələlər keçməklə
həyata keçirilməlidir.
1.20.8. DNQT heyətinin tərkibində nəfəsalma apparatlarında
işləmək (istifadə) üçün xüsusi öyrədilmiş şəxslər olmalıdır.
1.20.9. DNQT-də çalışan bütün işçilər (müvafiq жurnalda qeyd
olunmaqla) Dəniz gəmilərində təhlükəsizlik texnikası Qaydalarının
«Xidməti heyət işləyərkən və özünə xidmət edərkən təhlükəsizliyin
təmini» bölməsini mükəmməl bilməlidirlər.
1.20.10. DNQT-nin heyəti və oraya ezam olunmuş şəxslər ye-
rinə yetirdikləri işlərə uyğun olaraq müvafiq paltar və ləvazimatla
təchiz olunmalıdır.

79
 D. 1.21. Yükləmə-boşaltma işləri və yüklərin nəqli

1.21.1. Yükləmə-boşaltma işlərinə və yüklərin nəqlinə dəniz şə-

raitində bu işlərin üsul və qaydalarını mükəmməl bilən şəxslər bu-
raxılır.
1.21.2. Metal konstruksiyaların (bloklar, iri seksiyalar, fermalar
və s.) gəmilərə yüklənməsi və onlardan boşaldılması müvafiq
yükqaldırma qabiliyyətinə malik kranlar vasitəsilə yerinə yetirilməlidir.
Bu zaman həm gəmi, həm də DNQT-nin (DDÖ, ÜQQ) yükqaldırıcı
kranlarından istifadə oluna bilər.
1.21.3. Iri ölçülü avadanlıqların (borular, qazma avadanlığı,
fontan armaturası və s.) kirжimlərə, kran gəmilərinə, DDÖ-yə (ÜQQ)
və estakadayanı meydançalara yüklənib-boşaldılmasına küləyin gücü
4 baldan (7 m/san), dənizin dalğalanması isə 2 baldan çox olduqda
icazə verilmir.
1.21.4. DNQT-də (DDÖ, ÜQQ) yüklərin yüklənib-boşaldılması ilə
bağlı bütün ağır əmək tələb edən işlər mexanikləşdirilməlidir.
1.21.5. Hər bir qazma və istismar quyusunun özülündə (əsasın-
da) müvafiq yükgötürmə qabiliyyətinə malik dönən qaldırıcı kran
olmalıdır.
1.21.6. Bütün qaldırıcı qurğuların (kran, bucurqad, tal və s.)
pasportu olmalıdır. Bu qurğuların yükgötürmə həddi göstərilmiş
lövhələri olmalı və onlar qurğunun gözəçarpan yerində quraş-
dırılmalıdır.
1.21.7. Dəniz qurğularının metal konstruksiyaları dənizin dal-
ğalanması zamanı yüklərin yerdəyişməsini istisna edən, göyərtə boyu
metal konstruksiyaları yığmaq və bərkitmək üçün müvafiq vasitələri
olan xüsusi təchiz olunmuş gəmilərlə nəql olunmalıdır.
1.21.8. Sementləyici və digər hərəkət edən aqreqatlar gəmi ilə
nəql edildikdə təkərlərinin altına təsbitləyici altlıqlar (başmak)
qoyulmaqla kəndirlə etibarlı bərkidilməlidir.
1.21.9. Səpələnən yüklərin gəmilərlə nəqli və gəmilərdən DNQT-
yə (DDÖ, ÜQQ, estakadayanı meydança) boşaldılması, boşaltma

80
zamanı təhlükəsizliyi təmin edən xüsusi vasitələrlə təchiz olunmuş
konteynerlərdə yerinə yetirilməlidir.
Kran gəmisinin kabinəsi DNQT-nin yük boşaldılan meydan-
çasından aşağıda yerləşdikdə, konteynerləri boşaldarkən həmin
meydançada, krançıya siqnal vermək üçün işçi (fəhlə) olmalıdır.
Həmin işçi təhlükəsiz yerdə dayanmalı, krançını və konteynerin
(yükün) boşaldılmasını görməlidir.
1.21.10. Təhlükəli yüklər (yanan və partlayış təhlükəli maddələr,
zəhərli və aşındırıcı maddələr və s.) saz və germetik bağlı tutumlarda
(qablarda) daşınmalı və yüklənib-boşaldılmalıdır.
Belə təhlükəli yüklər bu məqsədlər üçün xüsusi olaraq təchiz
olunmuş gəmilərlə daşınmalıdır.
1.21.11. Estakadada daşınan yüklər, estakadanın keçid ölçü-
lərindən (avtomobilin enindən) kənara çıxmamalıdır.
1.21.12. Yuyucu məhlul DNQT-yə bağlı çənlərdə və ya
məhlulötürücü borularla nəql edilməlidir.
1.21.13. Estakadada yükdaşıyan avtomobillə işçiləri daşıyan
avtomobil qarşılaşdıqda, yol (keçid) işçiləri daşıyan avtomobilə
verilməlidir.

D .1.22. Qurğular, avadanlıqlar, mexanizmlər və alətlər

1.22.1. Dəniz şəraitində (DNQT-də) istismar üçün nəzərdə

tutulmuş qurğular, avadanlıqlar və alətlər korroziyaya qarşı mühafizə
olunmuş icrada olmalıdır.
1.22.2. Dəniz şəraitində (DNQT-də) istismar olunan elektrik
avadanlıqları, cihazları və alətləri rütubətə (nəmə, suya) qarşı
mühafizə olunmuş icrada olmalıdır.
1.22.3. Sualtı avadanlıqlar (alətlər və s.) germetik olmaqla
yanaşı bu şəraitdə (suyun altında) istismarda yüksək etibarlılığa malik
olmalıdır.
1.22.4. Şelfdəki neft-qaz yataqlarında kəşfiyyat və onların iş-
lənilməsi prosesində obyektlərdə tətbiq olunan avadanlıqlar (o cüm-
lədən xaricdə istehsal olunmuş avadanlıqlar) təlimatın və texniki
şərtlərin (istehsalçı-firmaların tövsiyələrinin) tələblərinə əsasən
quraşdırılmalı və istismar edilməlidir.
81
 1.22.5. DNQT-də (ÜQQ)-da avadanlıqlar quraşdırıldıqdan
sonra yüksüz sınanmalıdırlar. Sınanma aidiyyatı üzrə məsul şəxsin
(baş mexanik, baş energetik) rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
1.22.6. Dizel generatorlar, mühərriklər və s. üçün yanacaq tu-
tumları, yanacaq-sürtgü materialları ehtiyatı layihə üzrə nəzərdə
tutulmuş yerlərdə yerləşdirilməlidir.

82
 1.23. Dəniz hidrotexniki qurğuları

1.23.1. Bu Qaydalar qüvvəyə mindikdən sonra istismarda olan

obyektlər Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaşdırılmış müddətdə
bu Qaydaların tələblərinə uyğunlaşdırılmalıdır.
1.23.2. Layihə təşkilatı ilə razılaşdırılmadan DNQT-dən öz tə-
yinatına uyğun olmayaraq istifadə etmək qadağandır.
1.23.3. Estakadada hərəkət edən nəqliyyatdan, eləcə də EYM-
də yığılmış yüklərdən yaranan yüklənmə, layihədə nəzərdə tutulmuş
yüklənmədən artıq olmamalıdır. Uzun müddət (20 ildən çox)
istismarda olmuş DNQT-də buraxıla bilən yüklənməni təyin etmək
üçün layihə təşkilatı tərəfindən qurğunun vəziyyəti haqqında
ekspertiza keçirilməlidir.
1.23.4. Estakadada daşınan yüklər estakadanın hərəkət yolu
sərhəddini keçməməlidir.
1.23.5. Estakada üzərində nəqliyyatın hərəkət sürətini məhdud-
laşdıran, eləcə də buraxıla bilən yüklənməni göstərən yol nişanı
qoyulmalıdır. Təcili yardım, qəza və yanğınsöndürmə maşınlarının
sürətinə məhdudiyyət qoyulmur və bu avtomobillərin sürücüləri
ehtiyat tədbirlərinə riayət etməlidirlər.
1.23.6. Sutkanın qaranlıq vaxtında estakada (DNQT) işıqlan-
dırılmalıdır.
1.23.7. DNQT-nin metal konstruksiyalarına baxış vaxtı aşkar
olunmuş qüsurlar (baxış жurnalına yazılmaqla) tez bir zamanda
aradan qaldırılmalıdır. Baxış жurnalında qüsurun yeri və görülən işin
xarakteri, eləcə də iş icraçılarının və işi qəbul edən məsul şəxsin
soyadları və imzaları olmalıdır. Baxış жurnalı NQÇI-nin istismar
xidmətində saxlanılmalıdır. DNQT-nin minik meydançası qəza
vəziyyətində olarsa, gəmi kapitanları bu haqda vaxtında xəbərdar
edilməlidirlər.
1.23.8. DDÖ-də (ÜQQ) keçidlərin, göyərtələrin, işçi meydan-
çaların və s. tutulması qadağandır. Istifadə olunmayan materiallar,
tutumlar, boş qablar (tara) və s. sahilə göndərilməlidir.
1.23.9. DNQT-nın inşa edilməsi və ÜQQ-nin şelfdə yerləşdirilməsi
üçün yer, qurğunun və ya quyunun layihələndirilməsi mərhələsində

83
Xəzər Gəmiçilik Idarəsinin və Xəzərdənizneftdonanma Idarəsinin
Hidroqrafik xidmətləri ilə razılaşdırılmalıdır.
1.23.10. Müəssisədə sualtı və suüstü kommunikasiyaların
miqyaslı sxemi olmalıdır. Sxemdən Xəzər Gəmiçilik Idarəsinin və
Xəzərdənizneftdonanma Idarəsinin Hidroqrafik xidmətlərinin hər
birinə 1 nüsxə göndərilməlidir.
1.23.11. Hidrotexniki qurğuların təhlükəsizliyinə dair digər
məsələlər 5-in tələbləri ilə tənzimlənir.

D. 1.24. Korroziyaya qarşı mübarizə işləri

1.24.1. DNQT-nin qoruyucu örtükləri tədricən yararsız hala

düşdükcə bərpa olunmalıdır. Korroziyaya qarşı işlər cavabdeh şəxsin
rəhbərliyi altında müəssisənin müvafiq komissiyasının qərarı və layihə
təşkilatının iştirakı ilə aparılmalıdır.
DNQT-ın yüksək dərəcədə korroziyaya uğramış (yararsız hala
düşmüş) elementləri (hissələri), dərhal dəyişdirilməlidir.
1.24.2. Tərkibində zərərli komponentlər olan yeni növ örtüklərin
tətbiqinə, yalnız Dövlət Sanitar müfəttişliyinin, Dövlət Sənayedə
Işlərin Təhlükəsiz Görülməsinə Nəzarət və Dağ-Mədən Işlərinə
Nəzarət Komitəsinin, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin, Baş
Dövlət Yanğın Təhlükəsizliyi Idarəsinin və Həmkarlar Ittifaqları
Konfederasiyasının əmək müfəttişliyinin razılığından sonra icazə verilə
bilər.
1.24.3. Korroziyaya qarşı örtüklərin təmizlənməsi və vurulması
zamanı mütləq fərdi mühafizə vasitələrindən istifadə olunmalıdır.
1.24.4. Təzyiq altında işləyən boyaq püskürdücülər və digər
pnevmatik aparatlar, qabaqcadan gözlənilən işçi təzyiqdən 1,5 dəfə
artıq hidravlik təzyiqlə sınanılmalıdır.
1.24.5. Katod mühafizəsi qurğularında işlərin aparılması zamanı
[16, 17]-in tələblərinə əməl olunmalıdır.
1.24.6. Metal konstruksiyaların səthlərinə korroziyaya qarşı
örtüklərin çəkilməsi və elektrokimyəvi mühafizə üzrə işlərin təhlükəsiz
yerinə yetirilməsi üçün səyyar qaldırıcı qurğu və tərtibatlardan
istifadə olunmalıdır.

84
 1.24.7. Korroziyaya qarşı işlərin aparılmasına aşağıdakı hallarda
icazə verilir:
a) dənizdə dalğalanma 2 bala qədər olduqda özülün və ya
estakadanın döşəməsi altında (dəniz səthindən 3 m qədər hündür-
lükdə) yerləşən metal konstruksiyaların səthindən pasın, qabıq-
lanmanın, neft məhsulları qalıqlarının təmizlənməsinə, qumvuran
maşınla təmizləmə işlərinin aparılmasına, rəng, lak və digər qoruyucu
örtüklərin çəkilməsinə;
b) küləyin sürəti 8 m/san qədər olduqda, dayaqların (tirlərin),
fermaların, boru kəmərlərinin yuxarı tikililərinin və özülün və ya
estakadaların digər metal konstruksiyalarının səthindən köhnə
rənglərin, lakların, neft məhsulları qalıqlarının təmizlənməsinə,
qumvuran maşınla təmizləmə işlərinin aparılmasına, səthlərin
rənglənməsinə, qoruyucu örtüklərin çəkilməsinə.
Qeyd: Küləyin sürəti 11 m/san qədər olduqda, özül və
estakadalarda xüsusi meydança və asma tərtibatlardan istifadə zə-
rurəti yaranmadığı halda korroziyaya qarşı mübarizə işlərinin apa-
rılmasına icazə verilə bilər.
1.24.8. Dəniz qurğularında elektrik kabelləri və yüksək təzyiq
altında olan boru kəmərləri mövcud olduğu halda, aparılan işlərə
cavabdeh olan şəxs baş verə biləcək bədbəxt hadisələrin və həmin
obyektlərin (kommunikasiyaların) zədələnmələrinin qarşısını almaq
üçün tədbirlər görməlidir. Korroziyaya qarşı işlər aparılan ərazidə
katod mühafizəsinin şinləri söndürülməlidir (açılmalıdır).
Avadanlığı, tərtibatları, rənglə dolu vedrələri kabel keçən qa-
novlardan, elektrokimyəvi mühafizə şinlərindən, boru kəmərlərindən
asmaq qadağandır.
1.24.9. Katod mühafizəsinin qoşulmuş (işə salınmış) vəziyyə-
tində karroziyaya qarşı mübarizə işlərinin aparılması qadağandır.
1.24.10. Yalnız müvafiq xidmət tərəfindən təhkim olunmuş iş-
çinin rəhbərliyi altında elektrik kabellərinin və boru kəmərlərinin
yerdəyişməsinə icazə verilə bilər. Bu vaxt kabel açılmalı və boşalmalı,
boru kəmərində isə təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər endirilməlidir.
1.24.11. Korroziyaya qarşı mübarizə işlərinin elektrik kabelinə
toxunmaqla aparılması zərurəti yarandığı halda, kabel onu istismar
edən xidmətin nümayəndəsinin iştirakı ilə açılmalıdır. Kabelin (hətta
85
qısa vaxt ərzində) yerinin dəyişdirilməsi zərurəti yarandığı halda,
kabeli istismar edən xidmətdən icazə alınmalıdır.
1.24.12. Lak və boya materialları saxlanılan anbarlar ventil-
yasiya qurğusu ilə təchiz olunmalıdır. Ventilyasiya qurğusu havada
zərərli buxarların qatılığının sanitar normaları ilə YVH-yə qədər
azaldılmasını təmin etməlidir.
1.24.13. Lak və boya materialları saz və germetik metal tarada
saxlanılmalı və daşınmalıdır.
1.24.14. Taranın ağzını taxta tıxac, əski və s. ilə bağlamaq qa-
dağandır.
1.24.15. Dolu və boş taralar daima germetik bağlı olmalıdır. Hər
bir çəlləyin, bidonun üzərində lak və boya materiallarının adı yazılmış
etiket olmalıdır.
1.24.16. Boş tara istehsalat və məişət otaqlarından, anbarlar-
dan 20 m az olmayan məsafədə yerləşdirilmiş xüsusi meydançalarda
saxlanılmalıdır.
1.24.17. Lak və boya materialları anbarlarda bir sırada yer-
ləşdirilməlidir.
1.24.18. Anbarlarda siqaret çəkmək, oddan, qığılcım yarada
bilən alətlərdən istifadə etməklə işlərin aparılması qadağandır.
Anbarların gözə çarpan yerlərində aşağıdakı məzmunda pla-
katlar asılmalıdır: «Siqaret çəkmək və oddan istifadə etmək
qadağandır».
1.24.19. Lak və boya materiallarının boşaldılması və qarışdı-
rılması üzrə görülən işlər mexaniki və ya pnevmatik üsulla
aparılmalıdır.
1.24.20. Lak və boya hazırlığı, rəngləmə işləri aparılan otaqların
döşəmələri zərbədən qığılcım verməyən və yanmayan materialdan
hazırlanmalıdır.
1.24.21. Lak və boyaları lazımi özlülüyə qədər həlledicilər
vasitəsi ilə durulaşdırmaq üçün germetik avadanlıqdan istifadə olun-
malıdır. Həmin avadanlıq üfürücü-sorucu ventilyasiya ilə təchiz
olunmuş izolə edilmiş otaqlarda və ya meydançalarda
yerləşdirilməlidir.
1.24.22. Lak və boya materiallarının töküldüyü yer dərhal
təmizlənməlidir.
86
 1.24.23. Lak və boya materiallarına bulaşmış alət və aparatlar
xüsusi olaraq bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş yerdə yuyulmalı
və təmizlənməlidir.
1.24.24. Alüminium tozu quru otaqda saxlanılmalıdır.
1.24.25. Alüminium tozu ilə dolu tutumları daşıyarkən və bo-
şaldarkən onları zərbədən qorumaq lazımdır. Alüminum tozu ilə dolu
tutumları yırğalamaq, diyirlətmək qadağandır.
1.24.26. Konstruksiyaların korroziyaya qarşı örtük təbəqəsi tam
quruyana qədər 5 m-dən az olan məsafədə odlu işlərin aparılması
qadağandır.
1.24.27. DNQT-da odlu işlər aparılan dövrdə onların icraçılarına
aşağıdakılar qadağandır.
a) yeni rənglənmiş, izolə edilmiş, yağsızlaşdırılmış səthləri açıq
elektrik qızdırıcıları və ya digər od təhlükəli cihazlar vasitəsi ilə
qurutmaq;
b) lak, rəng, izolyasiya və digər materialları qızdırıcılarda,
ocaqlarda qızdırmaq.
1.24.28. Izolyasiya və bitum mastikalarının əridilməsi və qız-
dırılmasında istifadə olunan qazanlar temperaturu ölçən cihazlar və
kip bağlanan qapaqlarla təchiz olunmalıdır. Qazana doldurulan
izolyasiya məhsulu quru olmalıdır. Əritmə qazanının yanında
yanğınsöndürmə vasitələri olmalıdır. Qazanın odluğunun ağzı
yanmayan materialdan hazırlanmış geriyə atılan sipərlə təchiz
olunmalıdır. Izolyasiya materiallarını əridərkən və qızdırarkən
qazanları nəzarətsiz qoymaq qadağandır.
1.24.29. Qazan deşilərsə dərhal ocağı (odluğu) söndürmək,
məhsulu boşaltmaq, qazanı təmizləmək və təmir etmək lazımdır. Qa-
zanı təmir etmək mümkün olmadıqda onu dəyişmək lazımdır.
1.24.30. Bitum mastikası ilə işləyərkən aşağıdakı tələbləri yerinə
yetirmək lazımdır:
a) işə başlamazdan əvvəl çömçələrin, bakların və iş prosesində
istifadə olunan digər alətlərin sazlığını yoxlamaq;
b) qızdırılmış bitum mastikasını iş yerlərinə ağzı kip bağlanan,
təsadüfü düşmə nəticəsində ağzı açılmayan, xüsusi metal baklarda
daşımaq. Qızdırılmış mastikanın açıq tarada daşınması qadağandır;

87
 c) mastikanın dağılmaması üçün bakları onların həcminin 3/4-
dən çox doldurmaq qadağandır.
1.24.31. Tikinti meydançalarındakı izolyasiya materialları ha-
zırlanan bağlı otaqlar layihədə nəzərdə tutulmuş çəkib – vurucu
ventilyasiya sistemi və yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz
olunmalıdır.
1.24.32. Bitumun həlledicilərlə (benzin, skipidar və s.) qarış-
dırıldığı yerdən 20 m radiusda açıq oddan istifadə etmək və qaynaq
işlərinin görülməsi qadağandır.
Qarışdırılma prosesində qızdırılmış bitumu həlledicinin üzərinə
tökmək lazımdır və bu zaman qarışdırılma yalnız taxta çömçə ilə
aparılmalıdır.
1.24.33. DNQT-rə ingibitorlar xüsusi olaraq bu məqsədlər üçün
ayrılmış və müvafiq surətdə təchiz olunmuş gəmilərlə, müvafiq dövlət
orqanlarının icazəsi və məsul şəxsin rəhbərliyi ilə daşınmalıdır.

D. 1.25. Heyətin daşınması və təxliyəsi

1.25.1. Heyətin daşınması

1.25.1.1. Heyətin (işçilərin) DNQT-yə daşınması vertolyotlar,

sərnişin gəmiləri və avtomobil nəqliyyatı ilə [293]–ə uyğun yerinə
yetirilir.
1.25.1.2. Əgər DNQT-də (ÜQQ, DDÖ) uçuş-enmə vertolyot
meydançası nəzərdə tutulmuşdursa, onda onun avadanlıqları [279]
tələblərinə uyğun olmalıdır.
1.25.1.3. Heyətin DNQT-dən (ÜQQ, DDÖ, EYM) vertolyotla və
ya sərnişin gəmisi ilə yola salınması müəssisənin, ÜQQ-nin (DDÖ)
rəisi tərəfindən təsdiq edilmiş siyahı üzrə və cavabdeh şəxsin nəzarəti
altında aparılmalıdır.

Heyətin vertolyotla daşınması

1.25.1.4. Işçilərin xüsusi olaraq sərnişinlərin daşınması üçün

təchiz olunmuş vertolyotlarda daşınmasına icazə verilir. Daşınan
sərnişinlərin sayı oturacaq yerlərinin sayından artıq olmamalıdır.
88
 1.25.1.5. Sərnişinlər vertolyotda olan xilasetmə vasitələri və
onlardan istifadə qaydaları haqqında qabaqcadan məlumatlandırıl-
malı, habelə qəza çıxışları və onlardan istifadə qaydaları ilə tanış
edilməlidirlər.
1.25.1.6. Uçuş meydançasında mühərrik işə salınan andan
enmə məntəqəsində (pərlər) tam dayanana qədər uçuşda iştirak
edən şəxslər vertolyotun komandirinə tabe olmalı və onun bütün
göstərişlərini qeyd-şərtsiz yerinə yetirməlidirlər.
1.25.1.7. Uçuş vaxtı sərnişinlər təhlükəsizlik kəmərlərini
bağlamalıdırlar.
Uçuş vaxtı siqaret çəkmək, yerindən durmaq, giriş qapısını
bağlayan mexanizmlərə yaxınlaşmaq, əl vurmaq və ya onu açmaq
qadağandır.
1.25.1.8. Vertolyotun bortunda sərnişinlərlə birlikdə partlayış-
yanğın təhlükəli və zəhərli maddələrin daşınması qadağandır.
1.25.1.9. DNQT-də (ÜQQ, DDÖ) radiomayak olduqda, o, ver-
tolyotun DNQT-yə (ÜQQ, DDÖ) bütün uçuş müddətində, oradan
geriyə qayıdan zaman isə sahilə qədər olan uçuş müddətinin yarısına
qədər vaxtını, qoşulmuş vəziyyətdə qalmalıdır.
1.25.1.10. Vertolyotların uçuşuna DNQT-dən (ÜQQ, DDÖ)
radionəzarət aparılmalıdır (o cümlədən fəlakət radiotezliklərində).
1.25.1.11. DNQT-nin (ÜQQ, DDÖ) rəisi vertolyotun enib-qalxma
meydançasının və onun avadanlıqlarının vəziyyətinə cavabdehdir.
1.25.1.12. Vertolyot meydançasının kənar əşyalarla, vertolyotun
mühərrik və pərlərinin fırlanma zonasına düşə biləcək əşyalarla
qalaqlanması qadağandır. Meydançanın səthi buz və qardan vaxtlı-
vaxtında təmizlənməlidir.
1.25.1.13. Vertolyotun meydançaya enməsi (qalxması) yalnız
ÜQQ (DDÖ) rəisinin və ya vertolyot meydançasının dispetçerinin
icazəsi ilə aparılmalıdır.
1.25.1.14. Vertolyot meydançasında olan yanğınsöndürmə va-
sitələri daima saz vəziyyətdə olmalıdır.
1.25.1.15. Vertolyotun ÜQQ-yə (DDÖ) enməsi (qalxması) döv-
ründə enməyə (qalxmağa) mane olan, kranların köməyi ilə görülən
işlər qadağandır. Kranın qolu (oxu) vertolyot meydançasından kənara
döndərilməlidir.
89
 1.25.1.16. Vertolyotun enməsi və qalxması zamanı adamların
vertolyot meydançasında olması qadağandır.
1.25.1.17. Fırtına olacağı xəbərdarlığı alındıqda ÜQQ-də (DDÖ,
EYM) olan vertolyot xüsusi qurğuların köməyi ilə enmə meydançasına
bərkidilməlidir.
1.25.1.18. Adamların vertolyotdan düşməsi vertolyot koman-
dirinin və vertolyot meydançasının dispetçerinin icazəsindən sonra
həyata keçirilməli, minməsi isə – vertolyot heyətinin müşahidəsi
altında aparılmalıdır.
1.25.1.19. Uçuş müddəti ərzində vertolyotla daşınan adamlar
xilasetmə жeletlərində olmalıdırlar.
1.25.1.20. Alkoqollu içki içmiş və narkotik vəziyyətdə olan işçi-
lərin vertolyotla daşınması qadağandır.
1.25.1.21. Adamların vertolyotla daşınmasına yalnız sutkanın
gündüz vaxtı icazə verilir. Müstəsna hallarda xilasetmə işləri apa-
rılarkən, xəsarət alanlara və ya xəstələnənlərə tibbi yardım gös-
tərilərkən və həmçinin qəzaların ləğvi, açıq neft və qaz fontanları və
yanğın zamanı adamların DDÖ-dən (ÜQQ) sutkanın qaranlıq vaxtı
vertolyotla çıxarılmasına (təxliyəsinə, daşınmasına) icazə verilir. Belə
hallarda vertolyot meydançası lazımınca işıqlandırılmalıdır.

Heyətin gəmilərlə daşınması

1.25.1.22. Nasaz yanalma qurğusu və enmə meydançası olan

DNQT-yə (ÜQQ, DDÖ, EYM) gəmilərin yan alması qadağandır.
1.25.1.23. Işçiləri DNQT-yə daşıyan gəmiyə yalnız icazə verilən
sayda adamlar qəbul edilməli və gəmi tələb olunan sayda xilasetmə
vasitələri ilə (жilet, xilasetmə dairəsi və s.) təmin olunmalıdır.
1.25.1.24. Yedəyəalma işləri aparılarkən yedək gəmisində
adamların daşınması qadağandır.
1.25.1.25. Sərnişin daşıyan gəmilərin anbarlarında və göyər-
təsində neft məhsullarının (benzin, leqroin, neft), turşu və qələvilərin,
karbidin, oksigen, propan və asetilen doldurulmuş balonların və digər
partlayıcı və od təhlükəli yüklərin daşınması qadağandır.

90
 1.25.1.26. Sərnişinləri atmosfer çöküntülərindən (qar, yağış),
küləkdən və ilin isti vaxtı günəş şüalarından qorumaq üçün gəmilərin
göyərtəsi müvafiq tələblərə uyğun təchiz olunmalıdır.
1.25.1.27. Dənizin dalğalanması 3 baldan, küləyin gücü 5 bal-
dan (9 m/san) çox olduqda, gəmidən (katerdən) adamların DNQT-
nin minib-düşmə meydançasına minib-düşməsi qadağandır.
Adamların minib-düşməsi gəmi kapitanının göstərişi (komandası) ilə
həyata keçirilməlidir.
1.25.1.28. Sutkanın qaranlıq vaxtı adamların minib-düşmə
meydançasının işıqlandırılması [211]–ə uyğun olmalıdır.
1.25.1.29. Yükləmə-boşaltma işlərinin adamların minməsi və
düşməsi ilə eyni zamanda aparılması qadağandır.
1.25.1.30. Adamların gəmidən DNQT-yə düşürülməsi və oradan
gəmiyə mindirilməsi yalnız bu məqsəd üçün nəzərdə tutulmuş
qurğunun köməyi ilə yerinə yetirilməlidir.
1.25.1.31. Xidməti heyətin minməsi, düşməsi və bir minikdən
digərinə keçirilməsi əməliyyatı bilavasitə gəminin müdiriyyəti və ÜQQ
(DDÖ) rəisinin müşahidəsi altında (onun cavabdehliyi ilə) həyata
keçirilməlidir.
1.25.1.32. Gəmiyə minmə və ondan düşmə zamanı DNQT-nin
minib-düşmə meydançasında adamların toplanması qadağandır.
1.25.1.33. Gəmi DNQT-yə yan aldıqda yanalma kəndirlərinin
uclarını xüsusilə bu işlər üçün xidməti heyətdən ayrılmış və öy-
rədilmiş (təlim keçmiş) şəxslər qəbul etməli və bərkitməlidir. Gəmi
yan aldıqda yanalma körpüsündə yalnız yanalma (bərkitmə)
kəndirinin ucunu qəbul edən şəxs olmalıdır.
1.25.1.34. Xidməti heyətin sərnişin gəmilərindən DNQT-yə düş-
məsi və gəmiyə minməsi taxta körpü və ya bortarxası trapla həyata
keçirilməlidir.
1.25.1.35. Bortarxası trap gəmi bortuna kip sıxılmalı, onun
yuxarı ucu isə möhkəm (etibarlı) bağlanmalıdır.
1.25.1.36. Bütün növ bortarxası traplar və taxta körpülər hər iki
tərəfdən hündürlüyü 1 m-dən az olmayan dirəklərə bəndlənmiş
kəndir və ya məhəccərlə çəpərlənməlidir.
1.25.1.37. Taxta körpüləri 450-dən artıq bucaq altında qoymaq
qadağandır. Taxta körpülər gəminin bortuna möhkəm bağlanmalıdır.
91
 1.25.1.38. Gəmi DNQT-yə yan alarkən onun minib-düşmə mey-
dançası ilə gəminin göyərtəsi arasında hündürlük fərqi 0,2 m-dən
çox olarsa, onlar arasında eninə tamasaları (plankaları) olan və hər
iki tərəfə etibarlı bərkidilmiş taxta körpü quraşdırılmalıdır.
1.25.1.39. Gəminin və DNQT-nin minib-düşmə yeri (və ya ona
yaxın yer) uzunluğu 30 m-dən az olmayaraq və ya yerləşdiyi yerdən
dənizin ən aşağı (minimal) səviyyəsinə qədər olan məsafənin iki
mislindən az olmayan uzunluqlu iplərə bağlanmış xilasetmə dairələri
və işıq siqnalı (buy) olan dairələrlə təchiz olunmalıdır.
1.25.1.40. Adamların gəmidən DNQT-yə və əksinə təhlükəsiz
minib-düşməsini təmin etmək üçün trap və ya taxta körpünün ya-
nında nəzarətçilər olmalıdır.
1.25.1.41. Adamların gəmidən DNQT-yə və əksinə minib-düş-
məsi xüsusi nənnilərin vasitəsilə yerinə yetirilə bilər və belə nənnilər
suda batmayan olmalı və onların amartizatorları olmalıdır.
1.25.1.42. Nənni, üzərində adamların buraxıla bilən sayı, yük-
qaldırma həddi, sınağın və növbəti sınağın tarixləri qeyd olunmuş
lövhəciklə təchiz olunmalıdır.
Burazların hesablanması (seçilməsi) və çıx-daş (otbrakovka)
edilməsi [7]-ə uyğun yerinə yetirilməlidir.
1.25.1.43. Xüsusi nənnilər hər il hesablanmış yükdən iki dəfə
artıq statik yüklənməyə və işçi yüklənmədən 10% artıq yük verməklə
(yüklə qaldırıb-endirməni bərabər aparmaqla) dinamik yüklənməyə
sınanmalıdır.
Sınaqlar DDÖ-nün (ÜQQ) rəisi tərəfindən təyin edilmiş komis-
siya tərəfindən aparılmalıdır.
Sınaqların nəticələri qeydlər (uçot) və yoxlamalar (baxış) жur-
nalında qeyd olunmalıdır.
1.25.1.44. Hər dəfə xüsusi nənniləri istifadə etməzdən əvvəl
nənninin möhkəmliyi, burazın (trosun) vəziyyəti və s. hissələri
diqqətlə yoxlanılmalıdır. Nənnilər üç ayda bir dəfə ÜQQ-nin (DDÖ)
rəisi tərəfindən təyin edilmiş cavabdeh şəxs tərəfindən yox-
lanılmalıdır. Yoxlamanın nəticəsi qeydlər və yoxlamalar жurnalına
qeyd edilir.
1.25.1.45. Sutkanın qaranlıq vaxtı adamların xüsusi nənnilər
vasitəsilə DDÖ-dən (ÜQQ) gəmiyə və əksinə köçürülməsi zamanı
92
gəminin və DDÖ-nün (ÜQQ) nənni quraşdırıldığı yerin işıqlandırılması
[211]–ə uyğun olmalıdır.
1.25.1.46. Adamlar nənni vasitəsilə gəmidən DDÖ-yə (ÜQQ)
köçürülərkən (boşaldılarkən) nənnini gəminin qalxıb-enmə
amplitudasından çox olan hündürlüyə qaldıraraq onu gəminin
göyərtəsindən kənara dənizə tərəf hərəkət etdirməli və sonra DDÖ-
yə (ÜQQ) qaldırmaq lazımdır.
1.25.1.47. Adamlar nənni vasitəsilə DDÖ-dən (ÜQQ) gəmiyə
köçürülərkən nənnini DDÖ-dən (ÜQQ) dəniz üzərinə hərəkət et-
dirməli, sonra nənni gəminin dalğalanma nəticəsində maksimal hün-
dürlüyə qalxdığı həddən bir qədər hündürə çatdıqda, onu, kranın
oxunu (qolunu) döndərməklə gəminin göyərtəsi üzərində saxlamalı
və daha sonra sonuncunun üzərinə endirmək lazımdır.
1.25.1.48. Nənni, minik yerinə ona bağlanmış ip vasitəsilə isti-
qamətləndirilməlidir.
1.25.1.49. Minmə-düşmə əməliyyatları zamanı yüklərin yük-
lənib-boşaldılması və maye yanacağın qəbulu qadağandır.
1.25.1.50. Adamların daşınmasının təşkilinə, onların gəmidən
(gəmiyə) minib-düşməsinə gəminin müdiriyyəti və həmçinin, daşınan
vaxtanın (briqadanın) rəhbərləri məsuliyyət daşıyırlar.
1.25.1.51. Gəmidə olan (daşınan) şəxslərə qadağandır:
a) göyərtədə yanalma (şvartovıye) əməliyyatı və yükləmə-bo-
şaltma işləri aparılan yerlərdə olmaq;
b) gəminin yanalması tam başa çatmayana və gəmi kapitanının
icazəsi olmayana qədər gəmidən düşmək;
c) minib-düşmə zamanı gəminin bortu üstündən atılmaq;
ç) yanğın-partlayış təhlükəli yükləri daşımaq.

D. Heyətin avtomobil nəqliyyatı ilə daşınması

1.25.1.52. Estakadada heyətin daşınması bu məqsəd üçün təyin

olunmuş avtomobillər vasitəsilə həyata keçirilməlidir.
1.25.1.53. Estakadada işçiləri daşıyan avtomobilin hərəkət sü-
rəti götürmə qabiliyyəti məhdud olan (köhnə) sahələrdə 15km/saata,
yeni tikilmiş, yaxud əsaslı təmir olunmuş sahələrdə isə 20-25
km/saata qədər ola bilər.
93
 1.25.1.54. Işçiləri daşıyan nəqliyyat vasitələrinin maşın və me-
xanizmləri yedəyə alması qadağandır.
1.25.1.55. Avtomobillər hərəkət edən sahələr (yollar, estaka-
dayanı meydançalar) əşyalarla qalaqlanmamalıdır.
1.25.1.56. Istismar zamanı estakadanın döşəməsində əmələ gə-
lən yarıqlar (çalalar) dərhal tutulmalı, buna qədər isə çəpərlənməlidir.
1.25.1.57. Estakadada adamları daşıyan nəqliyyat vasitələri ilə
digər nəqliyyat vasitələri və ya xüsusi texnika qarşı-qarşıya gəldikdə,
yol adamları daşıyan nəqliyyat vasitələrinə verilir.

D. 1.25.2. Heyətin təxliyəsi

1.25.2.1. DDÖ (ÜQQ) və gəmi heyəti kollektiv xilasetmə va-

sitələri üzrə qeydə alınmalıdır; eyni vaxtda obyektdə iki və daha artıq
müəssisə heyəti çalışarsa xilasetmə vasitələri üzrə yalnız bir
qeydiyyat olmalıdır (tutulmalıdır).
1.25.2.2. DDÖ-nün (ÜQQ) hər bir işçisi «qayıq siqnalı» üzrə öz
yerini və vəzifəsini bilməlidir (DDÖ-nü (ÜQQ) kollektiv xilasetmə
vasitələri ilə tərk etmək).
1.25.2.3. Köçürülmə yolları, kollektiv xilasetmə vasitələrinin
yerləşdiyi yerlər, onların suya endirilməsi üçün qurğular da daxil
olmaqla yerləşdikləri yerlər, həmçinin endirilmə yerində dənizin səthi
sutkanın qaranlıq vaxtı əsas və qəza işıqlandırılması ilə təmin
edilməlidir.
1.25.2.4. DDÖ-dən (ÜQQ) təxliyə üsulu şəraitdən (gəmilərlə,
vertolyotlarla, kollektiv xilasetmə vasitələri ilə) asılı olaraq müəyyən
edilir. Təxliyə, tutulmuş qeydiyyata uyğun aparılmalıdır.
1.25.2.5. Kollektiv xilasetmə vasitələri ilə təxliyə xüsusi
komanda (siqnal) üzrə həyata keçirilir.
Heyətin təxliyəsi barədə komandanı DDÖ-nün (ÜQQ) rəisi və ya
əmrlə təyin edilmiş onu əvəz edən şəxs verməlidir. Həmin şəxs
növbə çəkən gəmilərə və vertolyotlara məlumat verir, lazım gələrsə,
beynəlxalq fəlakət siqnalı verir.
1.25.2.6. Ştormtraplar (ip nərdivanlar) DDÖ-nün (ÜQQ) hər bir
tərəfində kolletiv xilasetmə vasitələri quraşdırılmış yerlərdə

94
yerləşdirilməlidir. Ştormtrapın uzunluğu onun aşağı məhəccər sü-
tununun suya toxunmasını təmin etməlidir.
1.25.2.7. Ştormtraplardan yalnız qəza hallarında istifadə edil-
məlidir. Ştormtrapların yoxlanılması müvafiq təlimata uyğun
aparılmalıdır.
1.25.2.8. DDÖ (ÜQQ) heyəti ilə mütəmadi olaraq, ayda 1
dəfədən az olmayaraq, hər vaxtada fərdi və kollektiv xilasetmə
vasitələrindən düzgün istifadə edilməsi üzrə məşqlər keçirilməlidir.
1.25.2.9. Hər bir xilasetmə qayığına DDÖ-nün (ÜQQ) rəisinin
əmri ilə qayıq komandiri və onun müavini təhkim edilməli və onların
müvafiq vəsiqələri olmalıdır. Hər bir xilasetmə salına (plot) onun
endirilməsinə görə məsuliyyət daşıyan şəxs təhkim edilir.
1.25.2.10. DDÖ-nün (ÜQQ) rəisi (onun müavini və ya əmrlə
təyin edilmiş digər məsul şəxs), radist və xilasetmə qrupu obyektdə
heç bir kəsin qalmadığına əmin olduqdan sonra, axırıncı olaraq
təxliyə olunurlar.

D 1.26. Qəza xilasetmə xidməti və xilasetmə vasitələri

1.26.1. Ümumi tələblər

1.26.1.1. ÜQQ-lər [262]-ə, DDÖ-lər isə cədvəl 1-ə müvafiq

kollektiv və fərdi xilasetmə vasitələri ilə təmin olunmalıdır.

Cədvəl 1
DDÖ-nün tipi Texnoloжi əməliyyat Oturacaq yerləri ilə təminat, %
Xilasetmə Xilasetmə salları
qayıqları (hava ilə doldu-
(şlyupka) rulmuş plotlar)
1 2 3 4
Texnoloжi bloku Quyuların eyni vaxtda
yaşayış-məişət qazılması və istismarı 200 50
kompleksi ilə Quyuların qazılması 200 50
birgə olan DDÖ

95
 1 2 3 4
Quyuların istismarı, 100 100
neft və qazın
yığılması,
hazırlanması və nəqli.
Texnoloжi bloku
piyada körpüsü Quyuların eyni vaxtda 100 100
vasitəsilə qazılması və istismarı 100 100
yaşayış-məişət Quyuların qazılması 100 100
blokuna Quyuların istismarı,
birləşdirilmiş neft və qazın
DDÖ yığılması,
hazırlanması və nəqli

Qeyd: 1. Texnoloжi bloku yaşayış-məişət kompleksi ilə birgə

olan DDÖ-də tankerli qayıqlar quraşdırılır.
2. Texnoloжi bloku piyada körpüsü vasitəsilə yaşayış-
məişət blokuna birləşdirilmiş DDÖ-də adi qaydada icra
olunmuş bağlı tipli qayıqlar quraşdırıla bilər.

DDÖ-də quraşdırılan qayıqlar məsafədən endirilmək üçün qur-

ğularla təchiz olunmalıdır.
1.26.1.2. Gəmilərdə xilasetmə vasitələrinin saz vəziyyətinə, sax-
lanılma qaydalarına və vaxtında texniki baxışdan keçmələrinə görə
məsuliyyət dəniz gəmilərində xidmət üzrə Nizamnamə ilə, DNQT-
lərdə isə xidməti təlimatlarla müəyyənləşdirilir.

D. 1.26.2. Kollektiv xilasetmə vasitələri

1.26.2.1. Kollektiv xilasetmə vasitələri yalnız birbaşa təyinatları

üzrə istifadə edilməlidir. Onlardan digər məqsədlər üçün istifadə
etmək qadağandır.
DDÖ-də (ÜQQ) kollektiv xilasetmə vasitələrinin illik təkrar
müayinəsi müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən təyin edilmiş komissiya
tərəfindən və «Dəniz gəmilərinin konvension təchizatı üzrə
Qaydalar»ın tələblərinə əsasən aparılır.

96
 1.26.2.2. DDÖ (ÜQQ) layihələndirilərkən kollektiv xilasetmə
vasitələrinin yaşayış bloku ərazisində quraşdırılması nəzərdə
tutulmalıdır.
DDÖ-dəki (ÜQQ) xilasetmə qayıqları onlar üçün nəzərdə tu-
tulmuş yerlərə etibarlı bərkidilməlidir. Bərkidilmə əl ilə rahat və tez
açılmanı təmin etməlidir.
1.26.2.3. Gəmilərdə, DDÖ və ÜQQ-da yerləşdirilmiş xilasetmə
qayıqlarının və sallarının (plot) təchiz olunması [262] II hissəsinin və
üzən qazma qurğularının konvension təchizatı üzrə Qaydaların
tələblərinə uyğun həyata keçirilməlidir.
1.26.2.4. Gəmidə, DDÖ-də (ÜQQ) xilasetmə qayıqlarının təchiz
olunması hər vaxta dəyişərkən məsul şəxs tərəfindən yoxlanılmalıdır.
Yoxlamanın nəticələri xüsusi жurnalda qeyd olunmalıdır.

D. 1.26.3. Fərdi xilasetmə vasitələri

1.26.3.1. DDÖ-də özülün (platformanın) yaşayış otaqlarındakı

yataq yerlərinin sayına bərabər və üstəlik bir vaxta üçün də əlavə
olaraq (miqdarda) hesablanmış xilasetmə жiletləri nəzərdə tutul-
malıdır.
1.26.3.2. DDÖ iplə bağlanmış xilasetmə dairəsi ilə təchiz olun-
malıdır. Ipin uzunluğu dairənin dəniz səviyyəsindən hündürlüyünün 2
mislindən az olmamalıdır. Dairələrin ümumi sayı DDÖ-nün ölçülərinə
görə müəyyən edilir. DDÖ-də xilasetmə dairələri minmə-yanalma
meydançasının, piyada körpüsünün (əgər mövcuddursa) hər iki
tərəfinə bərabər sayda paylanmaqla, həmçinin DDÖ-nün hər
yarusunun perimetri boyu hər 20 m-dən bir yerləşdirilməlidir.
Xilasetmə dairələrinin ümumi sayının 50%-dən çoxu öz-özünə
alışan alovlu siqnal üzgəcli (buyki) və 25%-dən çoxu avtomatik
hərəkət edən tüstü buraxan şaşkalı olmalıdır.
1.26.3.3. Gəmilərdə, DNQT-də quraşdırılan fərdi xilasetmə va-
sitələri [194, 195] tələblərinə uyğun olmalıdır.
1.26.3.4. Fərdi xilasetmə vasitələrinin vəziyyəti müəyyən olun-
muş müddət başa çatdıqda məsul şəxs tərəfindən, xilasetmə жi-
letləri isə mənsub olduqları şəxs tərəfindən hər vaxta başlamazdan
əvvəl yoxlanılmalıdır.
97
 1.26.3.5. Registr nəzarətində olan gəmilərdə və ÜQQ-da xilas-
etmə жiletləri və dairələri hər il müəyyən olunmuş vaxtda (faktlar
barədə sertifikatlarda qeydlər aparmaqla) təkrar müayinədən
keçməlidir, DNQT-də isə müayinə-müəssisə rəhbərliyinin təyin etdiyi
komissiya tərəfindən [262]-in tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
1.26.3.6. Fərdi xilasetmə vasitələrindən təlimatlara uyğun ola-
raq istifadə edilməlidir. «Həyəcan» siqnalı üzrə məşqlər zamanı, təlim
keçən rəhbər, heyətin fərdi xilasetmə vasitələrindən istifadə etmə
bacarığını yoxlamalıdır.

D 1.26.4. Qəza və fəlakət siqnalları vermək üçün vasitələr

1.26.4.1. Fəlakət siqnallarının verilməsi üçün gəmi, ÜQQ, DDÖ

[262]–in III hissəsində nəzərdə tutulmuş siqnal vasitələrinə malik
olmalıdır.
1.26.4.2. Gəmilərdə və DNQT (ÜQQ) məsul şəxs fəlakət siq-
nallarının verilməsi vasitələrinin saz vəziyyətdə olmasına və fəlakət
siqnallarının dərhal verilməsi hazırlığına daima nəzarət etməlidir.
1.26.4.3. Siqnal raketlərinin adamların cəmləşdiyi yerlərə və
həmçinin gəmilər və sahil tikililəri tərəfə atılması qadağandır.
1.26.4.4. Siqnal raketləri açarla bağlanan xüsusi yeşiklərdə
(şkaflarda) saxlanılmalıdır.
Içərisində sıqnal raketləri olan yeşiklər (saxlanılan yer) istilik
mənbələrindən (atqı boruları, qazanlar, buxar və ya elektrik qızdırıcıları və
s.) kənarda, təhlükəsiz açıq yerlərdə saxlanılmalıdır.
1.26.4.5. Kollektiv xilasetmə vasitələrində siqnal raketləri su
keçirməyən bağlamalarda saxlanılmalıdır.
1.26.4.6. Siqnal raketlərinin istifadəsi zamanı siqaret çəkmək və
açıq alovdan istifadə etmək qadağandır.

98
 BÖLMƏ 2

TIKINTI-QURAŞDIRMA VƏ TƏMIR IŞLƏRI

2.1. Ümumi tələblər

2.1.1. Bu bölmədə tikinti-quraşdırma (sökmə), torpaq, qaynaq

işləri, boruların çəkilməsi, vışkaquraşdırma, təmir və başqa köməkçi
işlərə tələblər göstərilir.
2.1.2. Tikinti-quraşdırma işləri müvafiq inşaat norma və
qaydalarına (IN və Q-a), tikintidə göstərişlərə, təhlükəsizlik texnikası
üzrə təlimatlara və bu Qaydaların tələblərinə riayət etməklə yerinə
yetirilməlidir.
2.1.3. Tikinti-quraşdırma (sökmə) işləri təsdiq olunmuş layihəyə
və tikintinin yerinə yetirilməsi layihəsinin tələblərinə müvafiq
aparılmalıdır.
Iş prosesində şərait əməyin təhlükəsizliyinə təsir edən istiqa-
mətdə dəyişilərsə, onda işlərin yerinə yetirilmə layihəsində müvafiq
dəyişikliklər aparılmalıdır.
2.1.4. Təhlükəli istehsalat obyektinin tikintisinin başlanğıcı,
genişləndirilməsi, yenidən qurulması, texniki vasitələrinin tamamilə
yeniləşdirilməsi, konservasiyası və ləğv edilməsi haqqında qərar
müəyyən olunmuş qaydada təsdiq edilmiş lazımi sayda layihə
sənədləri olduqda qəbul edilir.
2.1.5. Təhlükəli istehsalat obyektlərində avadanlıqların tikintisi
və quraşdırılması üzrə fəaliyyət göstərilən zaman təşkilatlar tikinti və
quraşdırma işlərinin keyfiyyətinə, həmçinin tikinti və quraşdırma
texniki bazasının və vasitələrinin vəziyyətinə nəzarəti təmin
etməlidirlər.
2.1.6. Müəyyən edilmiş qaydada müəssisə, istehsalat obyektləri,
qurğular və kommunikasiyaların tikilməsi üçün ayrılmış ərazi, sanitar-
mühafizə zonalarının sərhədləri nəzərə alınmaqla və layihə
sənədlərinin tərkib hissəsi olan baş plana müvafiq hamarlanmalı
(planlaşdırılmalı), çəpərlənməli və tikilməlidir.

99
 Təhlükəli istehsalat obyektlərinin tikilmə ərazisinin mühafizə
reжimi və xarakteri tikintini aparan təşkilat, istismara verildikdən
sonra isə-obyekti istismar edən təşkilat tərəfindən müəyyən
edilməlidir.
2.1.7. Tikilməkdə olan və istismar edilən təhlükəli istehsalat
obyektlərinin (quyular, nasos və kompressor stansiyaları və s.) maddi
texniki təchizat bazaları və təşkilatın istehsalat xidmətlərinin
yerləşdiyi yerlərlə bütün il boyu etibarlı nəqliyyat əlaqəsi olmalıdır.
2.1.8. Yeraltı kommunikasiyaları (kabel xətləri, neft-qaz kə-
mərləri və s.) olan müəssisələrdə, bu kommunikasiyaların təşkilatın
rəhbərliyi tərəfindən təsdiq edilmiş faktiki yerləşməsinin icra sxemi
olmalıdır. Kommunikasiyaların faktiki yerləşməsinin layihədən kənara
çıxması layihəni işləyənlərlə razılaşdırılmalıdır.
Yerlərdə yeraltı kommunikasiyalar tras boyu və döngələrdə
göstəricilərlə işarə edilməlidir.
2.1.9. Nəqliyyat magistrallarının, keçidlərinin boru kəmərləri ilə
kəsişdikləri yerlərdə təhlükə haqqında xəbərdaredici nişanlar
qoyulmalıdır. Belə yerlərdə boru kəmərlərinin əlavə mühafizəsi (örtük
və s. qoyulması) müvafiq tələblərə uyğun aparılmalıdır.
2.1.10. Istismar quyularının kənar sırasından xaricə, həmçinin
digər təhlükəli istehsalat obyektlərinin ətrafında müvafiq ölçülərdə
sanitar-mühafizə zonaları olmalıdır.
Yataqların məhsulluarında zərərli qarışıqlar olduqda bu məhsulu
çıxaran (nəql edən) təhlükəli istehsalat obyektləri və yaxınlıqdakı
ərazilər arasında, ölçüləri layihə sənədləri ilə müəyyən edilən, bufer
zonası olmalıdır.
2.1.11. Partlayış-yanğın və yanğın təhlükəsi üzrə binaların və
otaqların layihələndirmə kateqoriyaları layihələndirmə mərhələsində
layihə təşkilatı tərəfindən müəyyən edilir. Binaların və otaqların
ventilyasiyası və qızdırılması Sanitar və Inşaat norma və qaydalarının
tələblərinə müvafiq aparılmalıdır.
2.1.12. Təhlükəli istehsalat obyektinin ayrı-ayrı sexlərinin,
sahələrinin və ya qurğularının istismara verilməsi bu Qaydaların
tələbləri nəzərə alınmaqla müəyyən edilmiş qaydada yerinə
yetirilməlidir.

100
 2.1.13. Tikinti-quraşdırma işləri yalnız yükqaldırma mexanizm-
lərinin köməyi ilə quraşdırma işlərinin aparılması üçün təsdiq olunmuş
layihəyə müvafiq yerinə yetirilməlidir.
2.1.14. Qurğuların və avadanlıqların quraşdırılması, sökülməsi,
təmiri, habelə qazma qurğularının, vışkaların və qazma avadanlıqları
bloklarının çəkilməsi, müəssisə üzrə verilmiş əmrlə təyin edilmiş
məsul işçinin rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
2.1.15. Yeni tikilən buruqlara və digər istehsalat obyektlərinə
qabaqcadan yol çəkilməli və giriş qoyulmalı, habelə işin aparılma
layihəsinə uyğun avadanlıqları, alətləri və materialları boşaltmaq
üçün meydança hazırlanmalıdır.
2.1.16. Tikinti-quraşdırma işləri üçün təyin edilmiş meydança
boru kəmərləri və kabellərdən azad olmalı, yükqaldırma me-
xanizmlərinin quraşdırılması və manevr etmələri üçün kifayət etməli,
ağaclardan, kollardan təmizlənməli və düzləndirilməlidir (ha-
marlanmalıdır).
2.1.17. Obyektdə bir neçə tikinti-quraşdırma təşkilatı işlədikdə
təşkilatların (baş podratçı və subpodratçı təşkilatların) qarşılıqlı
əlaqələrə dair müqaviləyə müvafiq əməyin təhlükəsizliyi üzrə
tədbirlər nəzərdə tutulmalıdır.
2.1.18. Fəaliyyətdə olan müəssisə və sexin ərazisində işə baş-
lamazdan əvvəl sifarişçi (müəssisə) və baş podratçı, subpodratçı
təşkilatın iştirakı ilə mütləq akt-buraxılış tərtib etməlidir.
Akt-buraxılışda nəzərdə tutulmuş tədbirlərin yerinə yetirilməsinə
görə tikinti-quraşdırma təşkilatının və fəaliyyətdə olan müəssisənin
rəhbərləri məsuliyyət daşıyırlar.
2.1.19. Küləyin gücündən (sürətindən) asılı olaraq tikinti-
quraşdırma və təmir işləri [6]–nın tələbləri ilə nizamlanır. Böyük külək
tutan səthi olan konstruksiyaların quraşdırılması və sökülməsi işləri
küləyin sürəti 10 m/san olarsa dərhal dayandırılmalıdır.
2.1.20. Quraşdırma üçün təyin edilmiş məmulat və konstruk-
siyalar elə yığılmalıdır ki, quraşdırma ardıcıllığı pozulmasın, onların
markaları giriş və ya keçid tərəfdən asan oxunula bilsin, quraşdırma
ilgəkləri üzü yuxarı olsun.
2.1.21. Polad kanatların və ilməklərin çıxdaş edilməsi 7-nin
tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
101
 2.1.22. Konstruksiyaların quraşdırılmasına və sökülməsinə baş-
lamazdan əvvəl məsul şəxs quraşdırıcıları işin aparılma qaydası və
onların yerinə yetirilməsi zamanı təhlükəsizlik tədbirləri ilə tanış
etməlidir.
2.1.23. Quraşdırma işlərinə başlamazdan əvvəl özülün kons-
truksiyasının pasport məlumatlarına və özülün cizgilərinə uyğunluğu
yoxlanılmalıdır.
2.1.24. Konstruksiyanın ilməklənməsi yükqaldırma mexanizm-
ləri ilə quraşdırma işlərinin aparılması layihəsində nəzərdə tutulmuş
tələblərə müvafiq aparılmalıdır.
Konstruksiyada quraşdırma ilgəyi olmadıqda və ya zədələnmiş
olduqda, bu çatışmamazlıqlar araqan qaldırılmayana qədər onların
yerinin dəyişdirilməsi və quraşdırılması (sökülməsi) ilə bağlı işlər
dayandırılmalıdır.
2.1.25. Konstruksiyanı özül üzərinə endirən zaman onun qo-
ruyucu dartıcısı olmalıdır.
2.1.26. Qaldırılmış konstruksiyadan yükqaldırma mexanizminin
qarmağının azad edilməsi, layihədə nəzərdə tutulmuş müvəqqəti
bərkitmə ilə (quraşdırma boltları ilə, polad məftillə, konduktorla,
pazlarla) onun dayanıqlığı təmin edildikdən və ya onu əvvəlcədən
quraşdırılmış, yaxud bərkidilmiş konstruksiya üzərinə qoyduqdan
sonra yerinə yetirilməlidir.
2.1.27. Qaldırıcı kanat qaldırılmış konstruksiyadan o, əsas və ya
özül üzərinə qoyulduqdan və bərkidildikdən sonra çıxarılmalıdır.
2.1.28. Konstruksiyanın sökülmüş elementləri dayanıqlı vəziy-
yətdə yerə qoyulmalıdır.
2.1.29. Tikinti-quraşdırma (sökmə) meydançalarında nəqliyyatın
hərəkətinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün yollar mailliyi 0,04 (yəni
hər 10 metrəyə 0,4m) qədər olan, dönmə radiusu 10m-dən və eni
4,5m-dən az olmayan keçidlərlə təchiz olunmalıdır.
Tikinti meydançalarının girişində nəqliyyat vasitələrinin hərəkət
sxemləri qoyulmalıdır, yolların kənarlarında və keçidlərdə isə yol
hərəkəti qaydalarına uyğun yaxşı görünən işarə və xəbərdaredici
yazısı olan lövhələr olmalıdır.

102
 Tikinti meydançalarının düz sahələrində nəqliyyat vasitələrinin
hərəkət sürəti 10km/saatdan, döngələrdə isə - 5km/saatdan çox
olmamalıdır.
2.1.30. Texnoloжi avadanlıqların, kommunikasiyaların təmiri,
qulluğu, təmizləmə, quraşdırma, sökmə işləri, o cümlədən çən və bu
tip avadanlıqların daxilində görülən qaz-partlayış və yanğın təhlükəli
işlər onların təhlükəsiz təşkili üzrə nümunəvi təlimatın tələblərinə
müvafiq aparılmalıdır.

2.2. Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri. Elektrik alətləri

ilə kəsmə və səthi təmizləmə (cilalama) işləri

Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri

2.2.1. Işə başlamazdan əvvəl odlu işlərin aparılmasına cavab-

deh şəxs qaynaqçı ilə birlikdə qaynaq transformatoruna, kabellərə,
elektrod tutucusuna, yerləbirləşdirmə naqillərinə və iş yerinə baxış
keçirməli; yanar materialların, ətraf mühitdə qazlılığın olmamasına və
müvafiq işıqlandırmanın mövcudluğuna əmin olmalıdır. Bundan əlavə,
odlu işlərin aparılması ilə bağlı qonşu otaqlarda (arakəsmələrin arxa-
sında və s.) yanğının baş vermə ehtimalının olmamasına əmin olmaq
lazımdır.
2.2.2. Elektrik naqillərinin və qaynaq avadanlıqlarının yanma-
sının qarşısını almaq üçün məftillərin en kəsiyi cərəyanın maksimal
gücünə, izolyasiyası isə işçi gərginliyinə müvafiq seçilməlidir.
2.2.3. Elektrik qaynaq aqreqatı və ya transformator, həmçinin
onların kommunikasiyaları yanar qaz, buxar olmadığı və neft
məhsulları tökülməmiş yerlərdə yerləşdirilməli, 10m radiusda yanar
materiallardan təmizlənməlidir.
2.2.4. Elektrik qaynaq işləri zamanı əks ötürücü kimi metal kon-
struksiyalardan, texnoloжi aparatların gövdələrindən və boru kə-
mərlərindən istifadə edilməsi qadağandır. Bu məqsədlə elektrod
tutucusu üçün tətbiq olunan naqilə uyğun kabel götürülməlidir.
2.2.5. Elektrik qaynaq aparatları, transformatorları və qaynaq
ediləcək konstruksiyalar qaynaq zamanı yerləbirləşdirilməlidirlər.
103
Yerləbirləşdirilmə qaynaq işinə başlamazdan əvvəl aparılmalı və işin
axırınadək açılmamalıdır.
2.2.6. Xüsusi təhlükəli şərait üçün nəzərdə tutulan (metal çən-
lərin içərisində, qazanlarda, gəmilərin bölmələrində, açıq yerlərdə
görülən işlər) sabit və dəyişən cərəyan mənbəli bütün elektrik qaynaq
qurğuları xüsusi quruluşla təchiz olunmalıdır. Bu quruluşlar 0,5 san
müddətində yüksüz işləmə gərginliyini avtomatik açmalı və ya onu 12
V gərginliyə qədər məhdudlaşdırmalıdır.
2.2.7. Izolyasiyasız və ya nasaz izolyasiyalı, burulmaqla bir-
ləşdirilmiş kabellərdən, naqillərdən, əldəqayırma (kustar) elektrik
qoruyucularından istifadə edilməsi qadağandır. Qaynaq kabellərinin
birləşdirilməsi üçün preslənmədən, qaynaqdan, lehimləmədən və
xüsusi sıxacdan istifadə edilməlidir.
2.2.8. Qaynaq prosesində elektrodlar dəyişdirilərkən onların
qalıqları qaynaq işi aparılan yerlərdə qoyulmuş xüsusi metal yeşiklərə
yığılmalıdır.
2.2.9. Elektrik kabellərinin və qaz şlanqlarının birgə çəkilməsi və
onların eyni səviyyədə kəsişməsi qadağandır.
2.2.10. Elektrik qaynaq və qazla kəsmə işləri şaquli (vertikal)
sahələrdə yerinə yetirilən zaman odlu işlər aparılan yer qaynaq və ya
kəsmə nöqtəsinin hündürlüyundən asılı olaraq cədvəl 2-də göstərilən
radius daxilində yanar maddə və materiallardan təmizlənməlidir.

104
 Cədvəl 2

Qaynaq və kəsmə Qığılcımların dağılma radiusu, m

nöqtəsinin maksimal
hündürlüyü, m Qaynaq Kəsmə zamanı
zamanı
0 4
6
2 6
8
5 8
10
7 10
12
10 12
14

2.2.11. Qaz qaynağı işləri zamanı oksigen balonlarının, şlanq-

ların, odluğun, həmçinin asetilen qeneratorunun üzərinə yağ, neft və
neft məhsullarının dağılmasının qarşısını alan tədbirlər görülməlidir.
2.2.12. Oksigen balonlarından 10m qədər olan məsafədə açıq
alovdan istifadə edilməklə (qaynaq, dəmirçi və s.) işlərin aparılması
və yanacaq-sürtgü materiallarının saxlanılması qadağandır.
2.2.13. Məhsuldarlığı 5m3/saata qədər olan stasionar genera-
torlar quraşdırılan asetilen qurğuları otaqlarında xüsusi aralıq an-
barlar olmazsa, barabanlarda 200kq qədər kalsium - karbidin sax-
lanılmasına və bu halda ancaq bir barabanın açıq vəziyyətdə ol-
masına icazə verilir.
2.2.14. Müvəqqəti qaynaq işlərinin aparılması üçün səyyar ase-
tilen generatorları yanğın və partlayış baxımından təhlükəsiz otaq və
yerlərdə yerləşdirilməlidir. Istehsalat otaqlarında qeneratorlar, ancaq
otaqların havası yaxşı dəyişdirildiyi halda yerləşdirilə bilər. Səyyar
asetilen generatoru qaynaq işi aparılan yerdən, açıq alov
mənbəyindən və bərk qızmış əşyalardan 10m az olmayan məsafədə
yerləşdirilməli və çəpərlənməlidir.

105
 2.2.15. Qaz qaynağı aparılan yerdə ikidən artıq oksigen balo-
nunun saxlanılması qadağandır. Oksigenlə dolu və boş balonlar
müvəqqəti aparılan odlu işlər qurtardıqdan sonra yığışdırılmalıdır.
2.2.16. Asetilen generatoru kalsium - karbid ilə doldurulduqdan
sonra, odluq (qorelka) yandırılmazdan əvvəl qazqolder və şlanqdakı
hava qazla sıxışdırılıb çıxarılmalıdır.
2.2.17. Nasaz və ya su doldurulmamış hidravlik sürgülü asetilen
generatorları ilə qaynaq işinin aparılması qadağandır.
2.2.18. Qaz qaynağı işləri aparılmazdan əvvəl şlanqların sazlığı
və onların odluğa etibarlı bərkidilməsi yoxlanılmalıdır.
Qaz buraxan şlanqlardan istifadə etmək, həmçinin asetilen şlan-
qını oksigen şlanqı ilə və ya əksinə dəyişmək qadağandır.
Qaz qaynağı işləri zamanı qaz şlanqları yüksək temperatur tə-
sirindən və mexaniki zədələnmələrdən qorunmalıdır.
2.2.19. Qaynaq işləri zamanı odluğun (qorelka) bərk qızmasına
yol verilməməlidir. Bərk qızma hallarında vaxtaşırı iş dayandırılmalı,
odluq suya salınmaqla soyudulmalıdır.
2.2.20. Asetilen generatorundan işlənmiş kalsium - karbid yan-
ğın təhlükəsizliyi xidməti ilə razılaşdırılmış xüsusi ayrılmış mey-
dançalarda yerləşdirilmiş lil çalasına (quyusuna) boşaldılmalıdır. Lil
çalası 10m-dən yaxın olmayan yerdə küləkdöyən tərəfdə olmalıdır.
2.2.21. Qaz qaynağı zamanı qadağandır:
-nasaz aparat və şlanqlarla qaynaq işinin aparılması, donmuş
generatorun və onun hissələrinin, reduktorların, ventillərin, boru
xətlərinin və qaynaq qurğusunun digər detallarının açıq alov və ya
bərk qızmış əşya ilə qızdırılması. Qızdırma qaynar su və ya buxar ilə
aparılmalıdır;
-qaz balonlarının içərisindəki qaz tamamilə çıxarılmadan və
balon üfürülmədən ventillərin təmir edilməsi. Balondakı qaz otaqdan
kənarda və açıq alovdan uzaq yerdə boşaldılmalıdır;
-asetilen generatorundan, oksigen balonlarından, şlanqlardan,
qaz xətlərindən və lil çalalarından 10m yaxın məsafədə siqaret
çəkilməsi və açıq alovdan istifadə edilməsi;
-sıxılmış və mayeləşdirilmiş qaz balonlarının üstü açıq halda
günəş şüaları altında saxlanılması;

106
 -qaynaq işləri qurtardıqdan sonra asetilen generatorlarının kal-
sium - karbid qalığından və lildən təmizlənməmiş və həmçinin
retortaların, yeşiklərin və generatorun digər hissələrinin yuyulmamış
halda saxlanılması;
-oksigen şlanqlarının generatora tərəf üfürülməsi;
-asetilen balonunun başlığına (kolokoluna) əşyalar yığmaqla
generatorda təzyiqin artırılması;
-asetilen generatorunun işləyən qazanxana və isti sexlərdə,
həmçinin kompressorların hava vurucularının və ventilyatorların hava
sorucusunun yaxınlığında yerləşdirilməsi.
2.2.22. Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri [253]–ə uyğun apa-
rılmalıdır
2.2.23. Odlu işlər qurtardıqdan sonra, ehtimal olunan alovlan-
manın qarşısını almaq üçün işlərin aparıldığı və onlara qonşu olan
otaq və ya sahələr diqqətlə yoxlanılmalı və lazım gələrsə 1 saat
ərzində nəzarətdə saxlanılmalıdır.

Elektrik alətləri ilə kəsmə və səthi təmizləmə (cilalama) işləri

2.2.24. Elektrik alətləri (maşınları) QOST-ların və [15,17]-nin

tələblərinə uyğun olmalıdır.
2.2.25. Elektrik alətləri ilə (laqunda və s.) kəsmə və səthi təmiz-
ləmə işləri görülən yerlər 10m radiusda alışan və partlayıcı mad-
dələrdən təmizlənməlidir.
2.2.26. Elektrik alətləri etibarlı üsullarla yerləbirləşdirilməlidir.
Ikiqat izolyasiyası («dvoynaə izoləüiə») olan alətlər istisna təşkil edir.
2.2.27. Elektrik alətlərinin elektrik qida mənbələri ilə birləş-
diriciləri təsadüfi açılmanı istisna etməlidir.
2.2.28. Qısa müddətli və ya hər hansı bir fasilə vaxtı elektrik
aparatları elektrik şəbəkəsindən ayrılmalıdır (açılmalıdır).
2.2.29. Elektrik kəsmə və səthi təmizləmə alətləri ilə işləyərkən
intensiv şəkildə qığılcımın çıxdığını nəzərə alaraq, bu alətlərlə işləyən
işçilər yanğın təhlükəsizliyi baxımından xüsusi fərdi mühafizə
vasitələri ilə təchiz olunmalıdır.

107
 2.3. Torpaq işləri

2.3.1. Torpaq işləri müvafiq layihə və işçi sənədlərə (işlərin ye-

rinə yetirilmə layihəsi, torpaq işlərinin mexanikləşdirilmiş üsulla
aparılması və ya xüsusi tərtib edilmiş texnoloжi xəritələr) uyğun
yerinə yetirilməlidir. Göstərilən sənədlərdə təhlükəli zonalar nəzərə
alınmalıdır.
2.3.2. Işlək yeraltı kommunikasiya zonalarında torpaq işlərinin
aparılması bu kommunikasiyanı istismar edən təşkilatlarla ra-
zılaşdırılmalı və əmək şəraitinin təhlükəsizliyini təmin edən tədbirlər
hazırlanmalıdır. Həmin yerlər müvafiq işarə və ya yazıları olan
lövhələrlə nişanlanmalıdır.
2.3.3. Bilavasitə fəaliyyətdə olan yeraltı kommunikasiyaların
yaxınlığında torpaq işləri, işin rəhbərində təsdiq olunmuş iş planı və
plan-sxem olduqda, cavabdeh şəxsin nəzarəti altında və kom-
munikasiya sahibi olan təşkilatın nümayəndəsinin iştirakı ilə
aparılmalıdır.
Bu işlərin aparılmasında yalnız beldən istifadə edilməlidir. Zərbə
alətlərindən (lingdən, külüngdən, pazlardan, pnevmatik alətlərdən və
s.) istifadə etmək qadağandır.
2.3.4. Əgər iş prosesində plan-sxemdə göstərilməyən yeraltı
kommunikasiya (elektrik kabeli, boru xətti, kanalizasiya və s.) aşkar
edilərsə, onda iş dayandırılmalı və bu haqda işin rəhbərinə xəbər
verilməli və eyni zamanda bu kommunikasiyanın zədələnməməsi
üçün tədbirlər işlənməli və kommunikasiya yerləşən yerlər
nişanlanmalıdır. Növbəti işlər əlavə plan (və ya əlavələr edildikdə) və
yeni plan-sxem alındıqdan sonra işin rəhbərinin nəzarəti altında
yerinə yetirilməlidir.
2.3.5. Qaz təzahürü aşkar olunduqda torpaq işləri dərhal da-
yandırılmalı, zonaya insanların daxil olmaması üçün xüsusi nişanlar
qoyulmalı və bu barədə işin rəhbəri və ya müəssisənin rəhbərliyi
xəbərdar edilməlidir.
Torpaq işləri apararkən partlayış qorxusu olan material aşkar
olunarsa, işlər dayandırılmalı, müvafiq təşkilatlardan icazə aldıqdan
sonra torpaq işləri yenidən davam etdirilməlidir.

108
 2.3.6. Işin rəhbərinin hava elektrik xətləri, kabellər və elektrik
qurğularının başqa cərəyan daşıyan hissələri yaxınlığında işə baş-
lamazdan əvvəl bu işlərin təhlükəsiz şərtlərini təyin edən və
təşkilatın baş mühəndisi və baş energetiki tərəfindən imzalanmış
müvafiq icazə sənədi olmalıdır.
2.3.7. Şaquli divarlı, bərkidilməmiş, qayalıq olmayan və don-
mamış qruntlarda qrunt suları səviyyəsindən yuxarıda və yaxınlıqda
yeraltı qurğular olmadıqda iri çala (hövzə) və xəndəklərin aşağıdakı
dərinliyə qədər qazılmasına icazə verilir:
1,0m - tökmə torpaqda, qumda və iri qırıntılı qruntlarda;
1,25m - qumlu torpaqlarda;
1,50m - gilli torpaqlarda və gildə.
2.3.8. Möhkəm olmayan qruntlarda qrunt sularından yuxarı
səviyyədə (kapilyar qalxmanı nəzərə almaqla) və ya süni surətdə su
azaldılması vasitəsi ilə qurudulmuş qruntlarda divarları bərkidilməmiş
çala və xəndəklərin qazılması dərinliyi və divarlarının (yamaclarının)
dikliyi cədvəl 3-ə uyğun olmalıdır:

Cədvəl 3
Qruntların növləri Yamacın sıldırımlığı (onun
hündürlüyünün doldurulmasına
nisbəti) çalanın dərinliyi, m-dən artıq
olmadıqda

1,5 3 5
Bərkidilməmiş tökmə 1: 0,67 1:1
Qumlu və çınqıllı 1:1,25
Qumlu torpaq 1: 0,5 1:1
Gilli torpaq 1:1
Gil 1:0,25 1:0,67
Narın süxur çöküntüləri 1:0,85
və çöküntüyə bənzər 1:0 1:0,5
1:0,75
1:0 1:0,25
1:0,5

1:0 1:0,5
109
 1:0,5
Qeyd: Müxtəlif növlü qruntların laylanması (qat-qat yığılması)
zamanı yamacın sıldırımlığı bütün laylar üçün ən
yumşaq qrunta nisbətən təyin edilir.

2.3.9. Xəndəklər qazılan zaman oradan çıxarılmış torpağın,

tikinti materiallarının, maşın və mexanizmlərin xəndəyin kənarı boyu
yerləşdirilməsi, habelə maşın və mexanizmlərin xəndəyin kənarı
boyunca torpağın uçulma prizması zonasında hərəkəti qadağandır.
Xəndəyin kənarından olan məsafə quru möhkəm torpaqlarda
0,5m-dən, tökmə və nəm torpaqlarda - 1m-dən az olmamalıdır.
Göstərilən zonada həmçinin hava elektrik ötürücü, rabitə xət-
lərinin və s. quraşdırılmasına icazə verilmir.
2.3.10. Xəndəyin ətrafında maşın və mexanizmlərin təhlükəsiz
hərəkət etmələri üçün eni 4,5m-dən az olmayan keçidlər olmalıdır.
2.3.11. Fəhlənin xəndəyə düşməsi üçün məhəccəri olan asma
nərdivan və ya eni 0,75m olan pilləkən nəzərdə tutulmalıdır.
2.3.12. Tikinti meydanında qanovdan, xəndəkdən və yer sət-
hində olan boru kəmərləri üstündən keçmək üçün eni 0,6m, məhəc-
cərinin hündürlüyü 1,0m olan keçid körpücükləri quraşdırılmalıdır.
2.3.13. Torpaq işləri əl ilə görüldükdə işləyənlər arasındakı
məsafə 2m-dən az olmamalıdır.
2.3.14. Tikinti meydanında təhlükəli vəziyyət yaranarsa,
(torpağın sürüşməsi, əsasın çökməsi, elektrik xətlərinin qırılması və
s.) dərhal təhlükəli sahəni tərk etməli, işin rəhbərinə baş vermiş
hadisə barədə xəbər verməli. Təhlükəli yerlər çəpərlənməli və ya
kiçik bayraqlarla, işarələrlə və s. nişanlanmalıdır.
2.3.15. Yerqazan maşınların işçi mexanizmlərinin fəaliyyət zo-
nalarında (ekskavator, buldozer, skreperlər və s.) başqa işlərin apa-
rılması və işçilərin olması qadağandır.
Ekskavatorun hərəkətdə olan hissələrinin fəaliyyət zonasında,
ekskavatorla torpaq tökülən yer arasında tək kovşlu ekskavator işlərkən
onların 5 metrliyində işçilərin olması qadağandır.
2.3.16. Torpaq işlərini partlayışla apardıqda 19-in və müvafiq
SNiP-lərin tələblərinə riayət edilməlidir.

110
111
 2.4. Boru kəmərlərinin çəkilməsi

Izolyasiya işləri

2.4.1. Boru kəmərlərinin torpaq və atmosfer korroziyasından

mühafizəsi layihənin, işin icra və qəbul qaydalarının tələblərinə uyğun
olaraq 54-ə əsasən yerinə yetirilməlidir.
2.4.2. Boru kəmərlərinin təmizlənməsi, izolyasiyası və düzül-
məsi, bir qayda olaraq işin icra layihəsinə müvafiq mexanikləşdirilmiş
konveyer üsulu ilə yerinə yetirilməlidir.
2.4.3. Boru kəmərlərinin korroziyadan mühafizə edilmə işləri
müəssisə üzrə əmrlə təyin edilmiş və bu işlərin təhlükəsiz yerinə
yetirilməsi qaydalarını bilən mühəndis-texniki işçinin rəhbərliyi altında
aparılmalıdır.
2.4.4. Iş icraçısı işə başlamazdan əvvəl, boru kəmərlərinin tə-
mizlənməsi, izolyasiyası və endirilməsi ilə məşğul olan fəhlələri bu
işlərin təhlükəsiz aparılması üzrə istehsalat təlimatı ilə tanış etməlidir.
2.4.5. Izolyasiya-düzmə kolonunun (dəstəsinin) iş yerindən
boru kəmərinin qaynaq edilməsi üzrə irəlidə işləyən quraşdırıcılar
briqadasına qədər olan məsafə 1000m-dən az olmamalıdır.
2.4.6. Bütün izolyasiya materialları onların xarab olmasını,
nəmlənməsini və çirklənməsini istisna edən şəraitdə saxlanılmalı və
daşınmalıdır.
2.4.7. Boru kəmərlərini korroziyadan mühafizə etmək üçün is-
tifadə edilən bütün materialların sertifikatı (onların keyfiyyətini təsdiq
edən) və ya digər sənədləri olmalıdır.
Belə sənədlər olmadıqda, laboratoriya sınaqlarının keçirilməsi
zəruridir.
2.4.8. Izolyasiya edilən boru kəmərləri, astarlama qatı
çəkilməzdən əvvəl pasdan, torpaqdan, tozdan, nəmdən (şehdən),
hisdən və qaya parçalarından mexanikləşdirilmiş üsulla təmizlən-
məlidir.
Astarlama və izolyasiya işlərinin yağışda, qarda, dumanda, toz
qasırğasında, güclü küləkdə aparılması qadağandır.
2.4.9. Tətbiq edilən izolyasiya materiallarından asılı olaraq
bitumlu və ya yapışqanlı astarlardan istifadə edilə bilər. Yapışan
112
lentdən olan örtüklər üçün yapışqanlı və ya bitumlu-yapışqanlı
astarlardan istifadə edilməlidir.
Astar quru səthə hamar (düz) qatla, (buraxılmış boş yer
olmadan,laxtasız, yığıntısız və qovuqsuz) çəkilməlidir.
2.4.10. Bitumlu astar susuzlaşdırılmış 1V markalı bitum və
aviasiya benzinindən 1:2 nisbəti ilə hazırlanır. Yay vaxtı avtomobil
benzinindən istifadə edilməsinə icazə verilir. Etilləşdirilmiş benzindən
istifadə edilməsi qadağandır.
2.4.11. Bitum-rezinli mastikanın yolda bituməridən qurğularda
və ya səyyar qazanlarda hazırlanması lazım olan halda mexaniki
qarışdırılma tətbiq edilməlidir.
2.4.12. Bitumlu mastikanın texniki şərtlərə və ya bu məqsəd
üçün ayrılmış meydançada işin aparılması təlimatına uyğun
hazırlanmasına icazə verilir.
Meydança hamar (düz) yerdə seçilməli, rahat girişi və yaşayış
sahələrindən 200m-dən, taxtadan olan tikili və anbarlardan 50m-dən,
elektrik ötürücü xətlərindən 30m-dən az olmayan məsafədə
yerləşdirilməlidir.
Bu meydançada 2 və daha çox qazanlar yerləşdirilərsə, onların
aralarındakı məsafə 5m-dən az olmamalıdır.
2.4.13. Bituməridən qurğuya gedən elektrik kabeli müvafiq
qaydalara uyğun çəkilməlidir.
Bitum əridən qazandan 5m radiusda quru otlar təmizlənməlidir.
Meydança müntəzəm olaraq zibildən, kağızlardan və digər
tullantılardan təmizlənməlidir.
2.4.14. Astar bitum qızdırılan yerdən 50m-dən az olmayan
məsafədə hazırlanmalıdır. Bitum 700C-dək qızdırılmalıdır. Bitum
benzinə tökülməlidir, əksinə yox.
2.4.15. Izolyasiya işləri aparılan yerə bitum mastikası xüsusi
bitumdaşıyanlarla və ya qızdırıcı qurğusu olan səyyar qazanlarla
daşınmalıdır.
2.4.16. Bitum mastikası bituməridən qurğudan boşaldılmazdan
əvvəl şlanqın və bitum borusunun etibarlı bərkidilməsi
yoxlanılmalıdır.
Mastikanı bituməridən qurğudan bitumdaşıyana boşaldan
zaman yanıqalmanın qarşısını alan tədbirlərə əməl olunmalıdır.
113
 Şlanqın borucuğa birləşən yerinin yaxınlığında dayanmaq, şlan-
qın ucunu əllə tutmaq və doldurma səviyyəsini sisternin açıq lyu-
kundan müşahidə etmək qadağandır.
Tullanışın baş verməməsi üçün şlanqın ucu sisternin lyukunun
yaxınlığında bərkidilməlidir.
2.4.17. Bitumun benzinlə qarışdırıldığı yerdən 50m-dən az ol-
mayan radiusda açıq oddan istifadə etmək qadağandır.
2.4.18. Bitum mastikasının hazırlandığı, təmizləndiyi, izolyasiya
edildiyi və boru kəmərinin buraxıldığı iş yerinin işıqlandırılması [211]-
ə uyğun olmalıdır.
2.4.19. Astarların və benzinin, habelə onların qablarının yan-
ğından təhlükəsiz və ventilyasiyası olan otaqlarda saxlanılmasına yol
verilir.
2.9.20. Izolyasiya materialları mastika hazırlanan yerdən 25m-
dən yaxın olmayan məsafədə çardaq (talvar) altında yığılmalı, bu
materialların və yanacağın ehtiyatları isə növbəti yükləməyə qədər
qazandan 5m-dən yaxın olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
2.4.21. Qaynar bitum mastikasından yanıq almadan işləmək
üçün izolyasiyaçı xüsusi geyimdə (havadan asılı olmayaraq) işlə-
məlidir (brezent gödəkçə və şalvarda, dəridən çəkmədə, boğazlı
brezent əlcəklərdə).
2.4.22. Benzin, astarlama və ya qaynar bitum tökülmüş yerlər
dərhal torpaqla örtülməlidir.
2.4.23. Polimer plyonkadan (nazik təbəqə) istifadə edilən za-
man plyonka və astarlama saxlanılan yerlərdə, habelə izolyasiya
maşınının yaxınlığında açıq oddan istifadə etmək və siqaret çəkmək
qadağandır.
2.4.24. Polimer lentlər qızdırılan bağlı otaqlarda 300C-dən artıq
olmayan temperaturda və qızdırıcı cihazlardan 1m-dən az olmayan
məsafədə saxlanılmalıdır.
2.4.25. Boru kəmərlərinin şüşəgişlə (stekloruberoid) izolyasiya
işləri üçün yerli şəraitə uyğun olaraq təhlükəsizlik texnikası təlimatı
tərtib edilməlidir.
2.4.26. 99-a əsasən şüşə lifinin tozunun işçi zonanın
havasındakı qatılığı 4mq/m3-dən artıq olmamalıdır.

114
 2.4.27. Şüşəgişlə işləyən zaman işçilər müvafiq xüsusi geyim
və digər mühafizə vasitələri tətbiq etməklə işləməlidirlər.
2.4.28. Şüşəgiş rulonu bilavasitə izolyasiya maşınının maka-
rasına keçirilməzdən əvvəl açılmalıdır. Şüşəgişin əllə sarınması qa-
dağandır.
2.4.29. Şüşəgiş rulonunun daşınması və düzülməsi (yığılması)
zamanı qablaşdırma kağızı zədəli olmamalıdır. Rulonu nəqliyyat
vasitələrindən tullamaq (atmaq) qadağandır.
2.4.30. Şüşəgişlə işləyən zaman mühafizə olunmamış əllərlə
ona toxunmaq, onun üstündə oturmaq və ya uzanmaq,habelə bila-
vasitə iş yerində qida və içməli su qəbul etmək qadağandır. Qida
məhsulları və içməli su izolyasiya maşınından və şüşəgiş rulonundan
50m-dən az olmayan məsafədə saxlanılmalıdır.
2.4.31. Boru kəmərlərinin izolyasiya örtüyünü mexaniki
zədələnmələrdən qorumaq üçün, həmçinin «qaynar» sahələrdə
möhkəm çürüməyən rulon şəklində olan materialdan (PDB-polime-
riodeqtebitum, PRDB-polimerrezindeqtebitum, brizol, şüşə-ruberoid,
hidroizol və izol) xarici sarğı kimi istifadə edilməlidir.
Qayalı, daşlı və çınqıllı, həmçinin quru nahamar torpaqlarda
izolyasiya edilmiş, sarğılı boru kəmərləri xəndəyin dibindəki nahamar
çıxıntıların üzərinə 10sm-dən az olmayan qalınlıqda yumşaq torpaq
tökməklə yerləşdirilməli (düzülməli) və boru kəmərinin yuxarı
hissəsinin üzərinə 20 sm həmin torpaqdan tökülməlidir.
Mühafizə sarğısı örtüyə kip (boşluqsuz, qırışsız və büküksüz)
yapışmalıdır. Sarğının qurtaracağı növbəti lentin başlanğıcı ilə 10 sm-
dən az olmayaraq örtülməli və yapışdırıcı ilə yapışdırılmalı və ya
bandaж ilə (qurşaq) bərkidilməlidir.
2.4.32. Su maneələri, dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişən
keçidlərdə izolyasiya örtüyünü mexaniki zədələnmədən mühafizə
etmək üçün ikiqat çəkilmiş rulon materialdan olan sarğıdan və
futerləmədən (taxta reykalar və b.) istifadə edilməlidir.
2.4.33. Izolyasiya işlərinin keyfiyyətinə nəzarət 54-ə uyğun
aparılmalıdır.
2.4.34. Astarlamanın çəkilməsinin keyfiyyəti xarici baxışla boş-
luqların, yığılmaların və qovuqların olmamasını yoxlamaqla aparılır.

115
 2.4.35. Yapışqan polimer lentdən olan izolyasiya örtüyünün eni
və həmçinin sarğısı kipliyə (germetikliyə) və bütünlüyə yox-
lanılmalıdır. Əgər sarğı tamamilə yapışmış olarsa, kiplik (germetiklik)
kafi hesab edilir. Örtüyün bütünlüyü (tamlığı) defektoskopla
yoxlanılmalıdır.
2.4.36. Defektoskop işə salınmazdan əvvəl yerləbirləşdirilməli və
iş vaxtı yerləbirləşdirmənin vəziyyətinə diqqət yetirilməlidir.
2.4.37. Defektoskopun gövdəsində gərginliyin olması aşkar
edilərsə, o dərhal işdən çıxarılmalı və təmirə verilməlidir.

Boru kəmərlərinin quraşdırılması, xəndəyə

buraxılması və torpaqlanması

2.4.38. Quraşdırma meydançası çəpərlənməli, mümkün

olmadıqda müvafiq nişan və yazılarla qeyd edilməlidir.
Çəpərləmə üçün yığılıb-sökülən inventar çəpərlər tövsiyə edilir.
Avadanlığın nəql edildiyi yollarda xəbərdaredici nişanlar qo-
yulmalıdır.
2.4.39. Torpaq əsas (özül) kifayət qədər möhkəm olmadıqda
(onun üzərində kranın işləməsi üçün) o, bərkidilməli və ya xüsusi
döşənəcək qurğusundan (altlıqlardan) istifadə edilməlidir.
2.4.40. Boruların, armaturların, materialların və avadanlıqların
hamarlanmış və bərkidilmiş meydançada yığılması üçün onların öz-
özünə yerdəyişməsinin qarşısını alan tərtibat nəzərdə tutulmalıdır.
2.4.41. Boru kəmərini xəndəyə yerləşdirməzdən əvvəl, boru-
düzən kranın kanatlarının, bloklarının, əyləc qurğularının və s. və-
ziyyəti yoxlanılmalıdır.
2.4.42. Boru kəmərini xəndəyə buraxmazdan əvvəl iş icraçısı və
ya usta xəndəyi nəzərdən keçirməli, divarların vəziyyətini yoxlamalı
və zəruriyyət olduqda təhlükəsizlik tədbirləri (etibarlı olmayan
yerlərdə torpağın uçulmasının qarşısının alınması, maili yamacların
düzəldilməsi və ya xəndəyin divarlarının bərkidilməsi) görməlidir.
2.4.43. Boru kəməri xəndəyə buraxılan (endirilən) zaman tor-
pağın uçulması baş verərsə, uçulmuş torpaq boru kəmərinin altına
116
xəndəyə köndələn (onu etibarlı saxlayan) yataq qoyulduqdan sonra
təmizlənməlidir.
2.4.44. Boru kəmərinin qaldırılması, təmizlənməsi, izolyasiyası,
buraxılması (endirilməsi) və xəndəyə düzülməsi zamanı borudüzən
kranların maşinistlərinin işləri uzlaşdırılmalıdır. Işin aparılmasına
cavabdeh şəxs boru kəmərinin əyriliyinin rəvanlığına, mexanizmin
bərabər yüklənməsinə, boru kəmərinin qaldırılma hündürlüyünə,
mexanizmlərlə borudüzən kranın hərəkət edən hissəsi (qolu)
arasındakı məsafəyə nəzarət etməlidir.
2.4.45. Borulara çirk və kənar əşyaların düşməməsi üçün, on-
ların baş hissəsi bağlanmalıdır (çexol, örtük). Boruların sürütləyərək
daşınması qadağandır.
2.4.46. Istismarda olmuş boru kəmərlərinin və armaturların
quraşdırılmasına yalnız onlarda texnoloжi məhsulların olmadığını
təsdiq edən və işin aparılmasına icazə verən akt olduqda başlamaq
olar.
2.4.47. Quraşdırılan boru kəmərində, hətta qısa müddətə belə
alətlərin, materialların, xüsusi geyimlərin və digər əşyaların qo-
yulması qadağandır.
2.4.48. Borular qaynaq edilməzdən və yığılmazdan əvvəl onların
daxili səthi torpaqdan, çirkdən, qardan, buzdan və digər əşyalardan
təmizlənməlidir.
Qaynaq edilmiş boru yığımı xəndək boyu uzadılmalıdır (dü-
zülməlidir).
2.4.49. Boruları (boru yığımını) mailliyi 3 0-dən artıq olan (xü-
susən də xəndək tərəfə) sahədə xəndək boyu yığanda, boruların
altına dayaqlar qoyulmalı və ya torpaq prizması qurulmalıdır.
Köndələn maillik 60-dən artıq olduqda borular torpağa basdırılmış
lövbərlərə (sütunlara) bağlanmalıdır.
2.4.50. Hər bir qaynaq aparılmış yerdə qaynağı aparmış qay-
naqçının damğası olmalıdır. Damğa boruların birləşmə yerindən 100-
150mm məsafədə yuyulub getməyən rənglə vurulur. Bir birləşmə
yerini bir neçə qaynaqçı qaynaqlayan halda həmin yerin briqadada
işləyən qaynaqçıların sayı qədər damğası olmalı, yaxud bütün
briqadaya məxsus olan bir damğası olmalıdır.

117
 2.4.51. Boruların qaynaq edilməsi işləri qurtardıqdan sonra boru
kəmərinin ucları (daxilinə qar, torpaq,çirk və s. düşməmək üçün)
qapayıcılarla etibarlı bağlanmalıdır.
2.4.52. Qaynaq birləşməsinə nəzarət tikinti-quraşdırma təşki-
latları tərəfindən həyata keçirilməlidir.
2.4.53. Əməliyyat üzrə qaynaq birləşməsinin yoxlanılması iş
icraçısı tərəfindən yerinə yetirilməlidir. Yoxlamanın nəticələri qaynaq
жurnalında qeyd edilməlidir.
2.4.54. Boru kəmərləri istismara buraxılmazdan əvvəl işçi təz-
yiqdən 1,25 dəfə artıq təzyiqlə möhkəmliyə sınanmalı və kipliyə
(germetikliyə) yoxlanılmalıdır.
2.4.55. Boru kəməri o vaxt möhkəmliyə və kipliyə (germetikliyə)
görə sınaqdan keçmiş hesab edilir ki, sınaq zamanı boru kəmərində
sınaq təzyiqi altında hər iki göstərici dəyişməz qalsın, işçi təzyiq
altında isə heç bir sızma aşkar edilməsin.
Boru kəmərinin möhkəmliyə pnevmatik üsulla sınaqdan ke-
çirilməsi zamanı 6 saat ərzində təzyiqin 1% aşağı düşməsinə yol
verilir.
2.4.56. Möhkəmliyə və kipliyə (germetikliyə) sınanmanın bütün
üsullarında təzyiqi ölçmək üçün məsafədən idarə olunan (distansion)
«Nəzarətçi» tipli cihazlardan və ya mühafizə zonasından kənarda
qoyulmuş, sınaq təzyiqinin 4/3-nə yaxın təzyiqin, həddi şkalalı və
dəqiqlik sinfi 1,5-dən aşağı olmayan, pasportu olan, yoxlanılmış,
plomblanmış manometrlərdən istifadə edilməlidir.
2.4.57. Boru kəmərlərinin möhkəmliyə və kipliyə (germetikliyə)
sınanmasının aparılma qaydası, işin ardıcıllığını və yerinə yetirilmə
üsullarını, sızmanın aşkar edilməsi metod və vasitələrini, həmçinin
yanğından mühafizə və təhlükəsizlik texnikası tədbirlərini nəzərdə
tutan təlimatla müəyyən edilir.
2.4.58. Mühafizə zonası zəruri sayda nəzarət postları ilə təmin
edilməlidir.
Boru kəmərlərində təzyiqin qalxması zamanı mühafizə zona-
sında adamların olması qadağandır.

2.5. Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların

118
 (eklipslərin)), qazma və istismar avadanlıqlarının
quraşdırılması, sökülməsi, təmiri və nəqli

Ümumi tələblər

2.5.1. Qazma qurğusunun tikilməsi və quraşdırılması üzrə ha-

zırlıq işlərinə quyunun tikilməsinin təsdiq edilmiş layihəsi olduqda
başlamaq olar.
2.5.2. Tikiləcək quyu münbit və kənd təsərrüfatında istifadə
olunan torpaqlarda yerləşdiyi hallarda torpaqdan istifadə üzrə
müəyyən edilmiş tələblər rəhbər tutulmalıdır.
2.5.3. Qazma qurğusunun quraşdırılması üçün meydança yerin
relyefini və axan suların onların yığılma və təmizləmə sisteminə
hərəkətini təmin etməyi nəzərə almaqla planlaşdırılmalıdır (ha-
marlanmalıdır).
2.5.4. Vışkaquraşdırma işlərinə, vışkaquraşdırıcılar briqadasına
bu işlərin aparılmasına tapşırıq (naryad), quyunun tikilməsi
layihəsinin tikinti-quraşdırma işləri ilə əlaqədar olan işçi sənədləri,
avadanlığın quraşdırılmasının və vışkayanı qurğuların tikilməsinin
texniki şərtləri və işin təhlükəsiz təşkil edilməsi reqlamenti veriləndən
sonra başlanıla bilər.
2.5.5. Qazma qurğuları istehsalat birliyi (yuxarı təşkilat)
tərəfindən təsdiq edilmiş tikinti-quraşdırma işlərinin nümunəvi la-
yihəsi üzrə istehsalçı-zavodun texniki sənədlərinə müvafiq olaraq
quraşdırılmalıdır.
2.5.6. Qazma qurğularının quraşdırılması küləyin orta illik isti-
qaməti nəzərə alınmaqla, quyu ağzına nisbətən dizellərin işlənmiş
qazlar boruları külək tutmayan tərəfə yönəldilməklə aparılmalıdır.
2.5.7. Qurğuların, binaların, otaqların, köməkçi obyektlərin
tikilməsi üzrə işlər, tikintidə əmək şəraitinin təhlükəsizliyini req-
lamentləşdirən normativ sənədlərin tələblərinə müvafiq olaraq yerinə
yetirilməlidir.
2.5.8. Mədəni budka və digər köməkçi otaqlar, quraşdırılacaq
vışkanın layihə hündürlüyündən 10m-dən az olmayan məsafədə
yerləşdirilməlidir.

119
 2.5.9. Qurğuların və avadanlıqların quraşdırılması, sökülməsi,
təmiri, həmçinin onların çəkilməsi (hərəkət etdirilməsi) məsul işçinin
rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
2.5.10. Quraşdırma-sökmə işlərində fasilə zamanı quraşdırılan
avadanlığın bəndlərini asılı vəziyyətdə saxlamaq qadağandır.
2.5.11. Qazma və istismar qurğularının sökülməsi yalnız qur-
ğunun elektrik avadanlıqlarının istismarına cavabdeh olan işçidən
kabellərin və hava elektrik ötürücü xətlərinin gərginliyin verilməsi
mümkün olan hər bir tərəfdən xətdən açılması haqqında yazılı
təsdiqedici əsas olduqdan sonra yerinə yetirilməlidir.
2.5.12. Vışkaquraşdırıcılar briqadasının iş obyekti daim ikitərəfli
(çağırış vəziyyətində olan) radio və ya telefonla təmin edilməlidir.

Qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının

quraşdırılması və sökülməsi

2.5.13. Qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının qu-

raşdırılması və sökülməsi 221, 222-in tələblərinə müvafiq
aparılmalıdır.
2.5.14. Qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının
quraşdırılması və sökülməsi işlərini briqadirin (iş icraçısının) rəhbərliyi
altında yerinə yetirmək lazımdır.
2.5.15. Quraşdırılacaq qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli vışka-
ların bütün hissə və bərkitmə bəndləri iş icraçısı və ya briqadir tərə-
findən yoxlanılmalı, aşkar edilmiş qüsurlar aradan qaldırılmalıdır.
2.5.16. Qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli vışkaların quraşdırıl-
masında və sökülməsində, pasport üzrə nominal yükqaldırma
qabiliyyəti, quraşdırma və sökülmə prosesində maksimum yükdən az
olmayan qaldırıcılar və bucurqadlar tətbiq edilməlidir.

Qülləli tipli qazma vışkalarının

quraşdırılması və sökülməsi

120
 2.5.17. Qaldırıcı yığılmamışdan əvvəl vışkaquraşdırıcılar əsasın
üfqiliyini yoxlamalıdırlar. Aşkar edilən qeyri üfqilik aradan
qaldırılmalıdır.
2.5.18. Yığılmadan əvvəl qaldırıcının bütün hissə və bəndləri
nəzərdən keçirilməli, diqqət yetirilməli ki:
-qoruyucu qurğu bloklarının kanat qasnağı və istiqamətləndirici
diyircəklər əl ilə sərbəst fırlansınlar;
-yağlayıcı qurğular yağları saxlasınlar;
-bərkidici qurğuların yiv birləşmələri saz olsun;
-metal konstruksiyaların oxları düzxətli olsun;
-dirəklər əzilmiş olmasın;
-vışkaquraşdırıcıların hündürdə işləmələri üçün taxtalar kifayət
qədər möhkəm olsun;
-kəndirlər saz olsun.
2.5.19. Vışka qaldırıcısı üfqi düzlənmiş meydanda möhkəm da-
yaq və ya quraşdırılacaq vışka özülü üstündə quraşdırılmalı və polad
kanat dartıcılarla bərkidilməlidir.
2.5.20. Vışka qaldırıcısının tal sistemi ilə təchizi üfqi vəziyyətdə
hər iki köndələn tirin (travers) eyni vaxtda qaldırılmasını təmin
etməlidir. Vışka qaldırıcısının qoruyucu qurğusu olmadan vışkanın
quraşdırılması və sökülməsi qadağandır.
2.5.21. Vışka qaldırıcısı yığılarkən onun başlığı altına dirək par-
çası və ya xüsusi metal ayaqaltı qoyulmalıdır. Bu məqsəd üçün
təsadüfi əşyaların tətbiqi qadağandır.
2.5.22. Növbəti bölməni qaldırıb-endirməzdən əvvəl vışka qal-
dırıcısı tirinin aparıcı müstəvisinin və aparıcı borunun üfqiliyini
yoxlamaq lazımdır. Tirlərdən birinin üfqiliyi pozularsa, onun
vəziyyətini uyğun tal kanatlarını dartmaqla düzəltməli.
2.5.23. Vışkanın quraşdırılmasına başlamazdan əvvəl daşıyıcı
borularda dairəvi prokatdan hazırlanmış xüsusi qarmaqcıqdan
qalınlığı 50-80mm, eni 0,6m və uzunluğu 8m olan taxta səki
(ayaqaltı) asmaq lazımdır.
Quraşdırılacaq bölmələrin yuxarı hissələrinin quraşdırılması üzrə
bütün işlər ancaq xüsusi səkilərdən yerinə yetirilməlidir.

121
 2.5.24. Vışkaquraşdırıcılar hər növbəti bölməni qaldırıb-
endirməzdən əvvəl onu yoxlamalıdırlar. Bölmələrdə bərkidilməmiş
qalmış əşya və alətlər yığışdırılmalıdır.
2.5.25. Növbəti bölmə qaldırılıb-endirilən zaman vışkaquraş-
dırıcılar qaldırılacaq bölmənin hündürlüyündən 10m-dən az olmayan
məsafəyə çəkilməlidirlər.
Qaldırıcı mexanizmi idarə edən briqadir vışka özülündən 10m-
dən az olmayan məsafədə dayanmalıdır.
2.5.26. Vışka hissələri və bütün materiallar möhkəm bərkidilmiş
əyləc qurğusu olan, vışkanın hüdudlarından 20m-dən yaxın olmayan
məsafədə quraşdırılmış bucurqad vasitəsi ilə və ya qaldırıcı-traktorla
qaldırılıb-endirilməlidir.
2.5.27. Işdə fasilə zamanı vışkanın quraşdırılmış hissəsi tirin
üstünə qoyulmalı və diaqonal müstəvilərdə yerləşən 4 ədəd dartıcı ilə
bağlanmalıdır.
2.5.28. Quraşdırılmış vışkanın özülünün diaqonal ölçülərinin
fərqi 10mm-dən artıq olmamalıdır.
2.5.29. Konstruksiyasında dartıcılar nəzərdə tutulmamış xüsusi
vışkalardan savayı, vışkanın mərkəzləşdirilməsinin lövbərə bərkidilmiş
dartıcıları olduqda, ancaq qurğunun komplektinə (dəstinə) daxil olan
domkratlar və ya digər quruluşlar və tərtibatlarla aparılmasına icazə
verilir.
2.5.30. Vışkanın mərkəzləşdirilməsi zamanı orada adamların
olması qadağandır. Buruqda ancaq bilavasitə vışkanın mərkəz-
ləşdirilməsi ilə məşğul olan şəxslər qalmalıdır.
2.5.31. Vışka qaldırıcısının köməyi ilə vışkaların sökülməsi qu-
raşdırılma prosesinin əksinə olaraq müəyyən qaydada 221-in tə-
ləblərinə riayət etməklə aparılmalıdır.
2.5.32. Vışkaquraşdırıcılar o bölməni sökməlidirlər ki, həmin
anda sökülməli bölmə vışka qaldırıcısı asqısından aşağıda yerləşmiş
olsun. Vışka qaldırıcısının aparıcı dirəyindən asılmamış olan hər hansı
vışka bölməsini sökmək qadağandır.
2.5.33. Vışkanın hissə-hissə sökülməsi zamanı boşaldılmış his-
sələri blokdan keçirilmiş kanat vasitəsilə bucurqadın köməyi ilə
meydançaya endirmək lazımdır. Vışkanın yerə endirilmiş hissələrini

122
onun özülündən 20m-dən az olmayan məsafədə qoymalı, ağacdan
olan hissələri isə qabaqcadan mismarları əyib, üzü aşağı yığmalı.
2.5.34. Vışkanın daxilində yükləri qaldırıb-endirən zaman adam-
lar oradan kənarlaşdırılmalıdır. Yükün qaldırılıb-endirilməsi qazma
bucurqadı vasitəsi ilə yerinə yetirildikdə isə vışkanın daxilində yalnız
qazmaçı qalmalıdır.
2.5.35. Qəza vəziyyətində olan vışkaların sökülməsi qadağandır,
onları yıxmaq lazımdır. Vışkanı yıxmağa başlamazdan əvvəl adamlar
vışka hündürlüyündən 10m-dən az olmayan məsafəyə çəkilməlidirlər.

Dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının

quraşdırılması və sökülməsi

2.5.36. Vışkanın ayaqları altındakı binövrə və traktor-dartıcının

hərəkəti üçün yol elə hazırlanmalıdır ki, onlar eyni üfqi müstəvi
üzərində yerləşmiş olsunlar.
Fərq 0,09-0,12 rad (5-70)-dan artıq olmamalıdır.
2.5.37. Özülü yığmağa başlamazdan əvvəl binövrənin üfqiliyini
yoxlamaq lazımdır. Özülün vaterpas (taraz) üzrə yığılması prosesində
də tirlərin (dayaq) və bütövlükdə bütün bəndlərin üfqiliyi
yoxlanılmalıdır.
Qeyri-üfqilik aradan qaldırılmalıdır.
2.5.38. Vışka özül üzərinə qaldırılmazdan əvvəl layihədə
nəzərdə tutulan avadanlıqlar qurulmalı və özülə bərkidilməlidir.
2.5.39. Vışkaqaldırma mexanizminin və onun tellənməsi üçün
özülün ferması üzərinə taxta döşəmə salınmalı, fermanın perimetri
boyunca isə məhəccər çəkilməlidir.
2.5.40. Vışkaquraşdırma mexanizminin qolu (ox) vışkanı
yığmağa başlamazdan əvvəl onun altına qoyulan özül üzərində
quraşdırılmalıdır. Qolun sürüşməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə, o,
özülün yuvacıqlarında bərkidilməlidir. Bərkitmə zamanı qol kran
vasitəsi ilə saxlanılmalıdır.
2.5.41. Vışkanı qaldırmağa başlamazdan əvvəl vışkaqaldırma
mexanizminin hissə və bəndlərini nəzərdən keçirib diqqət yetirməli ki:
-kanat qasnağı sərbəstcə əl ilə fırlansın;
123
 -qaldırıcı sistemin kanatları gərilmiş olsun;
-yağlayıcı qurğular qaydada olmaqla, içərisində yağ olsun.
2.5.42. Vışkaquraşdırma mexanizminin bloku söykəmə nərdi-
vandan və qoruyucu kəmərdən istifadə etməklə bərkidilməlidir.
2.5.43. Vışkanı qaldırmazdan əvvəl vışka bəndlərinin və vış-
kaqaldırma mexanizminin bərkidilməsinin möhkəmliyinə, onlarda
kənar əşya və alətlərin olmadığına əmin olmaq lazımdır.
2.5.44. Əgər vışka qaldırılan zaman xüsusi səs (çartıltı) eşi-
dilərsə, vışkanı altlıq (çatma) üzərinə endirməli, bunun səbəbini aşkar
etməli, nasazlığı aradan qaldırmalı və yenidən vışkanı qaldırmağa
başlamalı.
2.5.45. Vışka qaldırılan zaman bilavasitə bu əməliyyatla
əlaqələri olmayan vışkaquraşdırıcılar vışkanın hündürlüyündən 10m-
dən artıq məsafəyə çəkilməlidirlər.
2.5.46. Yan sipərləri olmayan, yeyilmiş kanat qasnaqları və ya
vtulkaları olan tal sistemi bloklarının tətbiqi qadağandır.
2.5.47. Traktor-qaldırıcıların bucurqadlarını işə salmaq və
söndürmək, habelə vışkanın qaldırılma sürətinin dəyişdirilməsini
ancaq iş rəhbərinin razılığı ilə etmək lazımdır.
2.5.48. Qoruyucu kanat olmadan vışkanın qaldırılması qada-
ğandır. Qoruyucu kanatlar vışka qaldırıldıqca onun bərabər surətdə
dartılmasını təmin edən üç və daha çox traktorlara bərkidilməlidir.
Qoruyucu kanatın uzunluğu vışkanın hündürlüyündən 1,5 dəfə artıq
olmalıdır. Kanatın diametri 28mm-dən az olmamalıdır.
2.5.49. Qaldırıldıqdan sonra vışka quyunun oxu üzrə mərkəzi
nöqtəyə uyğunlaşdırma vəziyyətindən çıxarılmalıdır. Kənara çıxma
50mm-dən artıq olmamalıdır.
2.5.50. Vışkanın ayağı yuvacıqda barmaq vasitəsilə bərkidil-
dikdən və daimi dartıcılar quraşdırıldıqdan sonra qoruyucu kanatlar
traktorlardan açılmalıdır.
2.5.51. Dartıcıların gərilməsini vintvari dartıcı vasitəsilə qo-
ruyucu kanatları traktorlardan açdıqdan sonra yerinə yetirmək
lazımdır.
2.5.52. Dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının sökülməsi
zamanı onu üfqi vəziyyətə endirməzdən əvvəl qəbul körpüsü

124
sökülməli, vışkaquraşdırma mexanizminin qolu və tellənmə blokları
qurulmalıdır.
2.5.53. Dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkası şaquli vəziyyətdən
başmaq vintlərinin köməyi ilə çıxarılmalıdır.
Bu zaman tellənmənin tarımlığı boşalmalıdır.
2.5.54. Başmaqlar son vəziyyətə gətirildikdən sonra barmaqlar
maili dirəyin gözcüyündən vurulub salınmalı, dor (A-ya bənzər) tipli
qazma vışkası isə öz çəkisinin təsiri altında üfqi vəziyyətə
endirilməlidir.
Əgər dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkası öz çəkisinin təsiri
altında enməzsə, onda bu əməliyyat onun qabaq qoruyucu dartıcıları
ilə birləşdirilmiş traktorun köməyi ilə yerinə yetirilməlidir.
2.5.55. Dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkası traktorun köməyi
ilə endirilən zaman qoruyucu dartıcıların gərilməsi yavaş-yavaş, səlis
və sıçrayışsız yerinə yetirilməlidir.
2.5.56. Tir üzərinə üfqi vəziyyətdə endirilmiş dor (A-ya bənzər)
tipli vışkanın sökülməsi 221-in tələblərinə riayət edilməklə,
quraşdırılma prosesinə əks qaydada aparılmalıdır.

Istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin)

quraşdırılması və sökülməsi

2.5.57. Istismar yükqaldırma qurğularının (vışkalar, dorlar,

eklipslər) quraşdırılması və sökülməsi 223-ün tələblərinə uyğun
aparılmalıdır.
2.5.58. Istismar yükqaldırma qurğularını (vışkalar, dorlar, ek-
lipslər) quraşdırmaq üçün təyin edilmiş işçi meydança əvvəlcədən:
-yerüstü və yeraltı boru kəməri və kabellərdən təmizlənməli;
-ağacdan, koldan və otlardan təmizlənməli;
-50m-dən az olmayan radiusda hamarlanmalı;
-giriş və çıxış yolları ilə təchiz edilməlidir.
2.5.59. Əgər istismar yükqaldırma qurğusunun quraşdırıldığı
zonadakı quyuları, şurfları və açıq neft-yığım torpaq anbarlarını
doldurmaq mümkün deyilsə, onlar örtülməli və ya çəpərlənməlidirlər.
2.5.60. Yolların qurulması, işçi meydançanın hamarlanması və
hazırlanması, torpağın işlənməsi, avadanlıq üçün özül tökülməsi və
125
dayaq qurulması inşaat norma və qaydalarının tələblərinə uyğun
olaraq yerinə yetirilməlidir.
2.5.61. Fəaliyyətdə olan kommunikasiyalar yerləşən zonada
torpaq işlərinin aparılmasına, ancaq onları istismar edən təşkilatın
yazılı icazəsi və əldə həmin sahənin kommunikasiyalarının sxemi
olduqda, icazə verilir.
Idarə edilməsində xüsusi vəsiqə tələb edilən yerqazan və başqa
maşınlardan istifadə edilərkən cavabdeh iş rəhbərləri tərəfindən işə
başlamazdan əvvəl iş icraçılarında da belə vəsiqələrin olması
yoxlanılmalıdır.
2.5.62. Tikinti meydanına gətirilmiş avadanlıq və materiallar
səmərəli sxem üzrə yerləşdirilməlidir. Burada avadanlıq, işdə istifadə
ediləcək maşın və mexanizmlər üçün keçid saxlamaqla,
quraşdırılacağı yerə yaxın məsafədə qoyulmalıdır.
2.5.63. Işçi meydançaya giriş, avadanlıq və materialların da-
şınma yolları başqa əşyalarla tutulmamalıdır.
2.5.64. Mədəni budka və digər köməkçi otaqlar, quraşdırılacaq
vışkanın, dorların (eklipslərin) layihə hündürlüyündən 10m-dən az
olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
2.5.65. Müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən təsdiq edilmiş si-
yahıda göstərilmiş çox təhlükəli işlər, iş yerlərinin ilkin yoxlanma-
sından və əldə icazə olduqdan sonra işin rəhbəri və ya cavabdeh
icraçı tərəfindən aparılmalıdır.
2.5.66. Qülləli tipli istismar vışkalarının quraşdırılması və sö-
külməsi 223-ün tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
2.5.67. Dorun (eklipsin) quraşdırılması ancaq mancanaq dəz-
gahı dayandırıldıqdan, qidalandırıcı elektrikötürmə xəttində gərginlik
götürüldükdən və bu haqda elektrikötürmə xətlərinin istismarına
cavabdeh işçidən yazılı surətdə təsdiqedici sənəd alındıqdan sonra
aparılmalıdır.
2.5.68. Dor (eklips) yığılmış vəziyyətdə, bucurqadın və ya trak-
tor-qaldırıcının vasitəsi ilə qaldırılmalıdır.
Dorun (eklipsin) aşmasının qarşısını almaq üçün qaldırılma
zamanı əks tərəfdə traktor-qaldırıcı (bucurqad) və ya lövbərə bər-
kidilmiş 2 dartıcı qurulmalıdır. Dorun (eklipsin) traktor-dartıcı və
avtomobillərlə qaldırılması qadağandır.
126
 2.5.69. Dorun (eklipsin) qaldırılması üçün tətbiq edilən bucur-
qad və ya traktor-qaldırıcı dorun(eklipsin) özülündən onun hün-
dürlüyündən 10m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirilməli və etibarlı
bərkidilməlidir.
2.5.70. Qaldırıcı kanat dordan (eklipsdən) ancaq onun özülü
binövrəyə, dartıcılar isə lövbərə bərkidildikdən sonra çıxarılmalıdır.
2.5.71. Dorun (eklipsin) quraşdırılması və sökülməsi 223-ün
tələblərinə uyğun aparılmalıdır.

Qazma və istismar avadanlıqlarının quraşdırılması,

sökülməsi və təmiri

2.5.72. Avadanlıqların, blokların və mexanizmlərin quraşdırılması

Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaşdırılmış, təsdiq olunmuş sxem,
layihə və texniki şərtlərə uyğun yerinə yetirilməlidir.
2.5.73. Avadanlıqlar və bloklar qazma aparılacaq yerə gətirilməli
və onların yığılma ardıcıllığı nəzərə alınmaqla yerləşdirilməlidir.
2.5.74. Avadanlıqların sürüdülüb gətirilməsində və quraşdırıl-
masında istifadə olunan qaldırıcı vasitələr və traktorlar işə baş-
lamazdan əvvəl qabaqcadan işlənilmiş sxemə əsasən yerləşdiril-
məlidir.
2.5.75. Avadanlıqların ilməklənməsi yükqaldırma qabiliyyəti
qaldırılacaq yükə uyğun olan xüsusi kanatların və ya ağızların
(götürümlər) köməyi ilə yerinə yetirilməlidir.
2.5.76. Ilməklər avadanlığın çəkisi,əndazə ölçüləri və ilməyin
yükqaldırma qabiliyyətinə əsasən seçilməlidir.
2.5.77. Quraşdırılacaq avadanlıqların və blokların bütün his-
sələrinə və bərkidici bəndlərinə işin rəhbəri tərəfindən baxış ke-
çirilməli, aşkar edilmiş qüsurlar aradan qaldırılmalıdır.
2.5.78. Quraşdırılma qurtardıqdan sonra orada qalmış alətləri,
tərtibatları (boltları, qaykaları, pazları və i.a.) aşkar etmək məqsədi
ilə avadanlıq diqqətlə baxışdan keçirilməlidir.
2.5.79. Avadanlığın sınaqdan keçirilməsinə yalnız işin rəhbərinin
iştirakı ilə və bütün çəpərlər qoyulduqdan sonra icazə verilir.
2.5.80. Avadanlığın sınaqdan keçirilməsinin başlanğıcı barədə
bütün briqada üzvləri xəbərdar edilməlidir.
127
 2.5.81. Avadanlıq işlədiyi zaman hər hansı quraşdırma işlərinin
aparılması qadağandır. Çatışmamazlıqlar yalnız aqreqatlar tam
dayandırıldıqdan sonra aradan qaldırılmalıdır.
2.5.82. Qazma avadanlıqlarının quraşdırılması (sökülməsi) iş-
lərinin təhlükəsiz yerinə yetirilməsi 221, 222-in tələblərinə uyğun
aparılmalıdır.
2.5.83. Qazma avadanlıqları istehsalçı-zavodların texniki sə-
nədlərinə uyğun olaraq quraşdırılmalıdır.
2.5.84. Vışka və dorların kəlləçarx meydançasına ağır hissələr və
materiallar bucurqadın və oxu üstdən vurulmuş (nadelka) xamıtla
bərkidilmiş qaldırıcı diyircəklərin köməyi ilə qaldırılmalıdır.
Kəlləçarxın işləyən və ya təzyiq altında olan quyu üzərində
sökülməsi qadağandır.
2.5.85. Qazma nasoslarının sarğısının vurucu xəttinin divarı
qalınlığı hesablama yolu ilə təyin edilən tikişsiz borulardan quraş-
dırılmalıdır. Sökülə bilən birləşmələr QOST və texniki şərtlərin
tələblərinə uyğun kipləşdirilir (sıxlaşdırılır).
Vurucu xətlərin titrəyişinin qarşısını almaq üçün vurucu xətlər
dayaqlara bərkidilməlidir. Xətlərin döndərilməsi səlis və 900-dən az
olmayan bucaq altında olmalıdır.
2.5.86. Elektrik intiqallı qazma qurğusunun sökülməsinə elektrik
avadanlığının istismarına cavabdeh işçidən qazma qurğusunun
elektrik şəbəkəsindən açılması barədə yazılı təsdiqedici sənəd
alındıqdan sonra icazə verilir.
2.5.87. Quyu ağzında təzyiq olduqda qazma vışkasının quraş-
dırılması, sökülməsi qadağandır.
2.5.88. Quraşdırılmış qazma qurğularının işə buraxılması vurucu
boru kəmərlərinin, pnevmo-sistemlərin, avadanlıqların idarəetmə
sistemlərinin sınanılmasından,yerləbirləşdirilmənin keyfiyyətinin
yoxlanılmasından sonra həyata keçirilməlidir.
2.5.89. Istismarda olan mancanaq dəzgahları, onların texniki
vəziyyətləri yoxlanıldıqdan, təmir edildikdən və müəssisə üzrə əmrlə
təyin edilmiş qəbul komissiyası tərəfindən akt tərtib edildikdən sonra
quraşdırıla bilər.

128
 2.5.90. Mancanaq dəzgahlarının bütöv (monolit) binövrəyə qu-
raşdırılmasına yalnız işin aparılması layihəsində nəzərdə tutulmuş,
tökülmüş sementin bərkimə müddəti başa çatdıqdan sonra yol verilir.
2.5.91. Mancanaq dəzgahı dayağının kran vasitəsi ilə quraş-
dırma meydançasından qaldırılması və hərəkət etdirilməsi zamanı
polispast sisteminin şaquliliyi saxlanılmalı və mancanaq dəzgahının
dayağı sıçrayışlar olmamaq üçün qoruyucu kanatlarla dartılmalıdır.
2.5.92. Mancanaq dəzgahı dayağını quraşdırmazdan əvvəl onun
dabanındakı deşiyin çərçivənin deşiyi ilə uyğunluğunu yoxlamalı.
Mancanaq dəzgahının dayağının yerinin dəyişməsini ling vasitəsi ilə
etmək qadağandır.
2.5.93. Balansirin yığım bəndləri ilə birlikdə yığılması xüsusi
altlıq üzərində aparılmalıdır.
2.5.94. Balansiri quraşdırmazdan əvvəl aşağıdakıları yoxlamalı:
-onun başlığının işçi vəziyyətində dayandırılmasının etibarlılığını
və dayandırıcı qurğunu azad etdikdə onun səlis dönməsini;
-barmaqlarda yuxarı şatun başlığının təsbit edilməsini və
traversin vtulkasında sərbəst fırlanmasını;
-dayaq yastığının gövdəsinin balansirlə etibarlı bərkidilməsini;
-yastıqlarda və şarnirli bəndlərdə sürtgü yağının olmasını.
Dayağa sürüşkən olmayan ayaqqabıda və qoruyucu kəmərdə
qalxmalı.
Bərkidilməmiş dayağa qalxmaq qadağandır.
2.5.95. Mancanaq dəzgahını quraşdırdıqdan sonra onun tor-
mozlanmasının etibarlılığını və elektrik mühərriki şəbəkədən açıldıqda
onun krivoşipin istənilən vəziyyətində dayandırılmasını yoxlamalı.
2.5.96. Transmissiyaya və işəsalma-mühafizə aparatlarına xid-
mət meydançası çərçivənin aşağı müstəvisi səviyyəsində olmalıdır.
Meydançaya giriş mancanaq dəzgahının əyləci tərəfdən ol-
malıdır.
2.5.97. Neft qazlarını sıxmaq üçün xüsusi təyinatlı kompres-
sorlar tətbiq olunmalıdır.
Kompressor qurğusunun texniki layihəsini işləyən təşkilatın və
kompressoru istehsal edən zavodun icazəsi olmadan, təyinatına
uyğun olmayan kompressorlardan qazların sıxılması üçün istifadə
edilməsi qadağandır.
129
 2.5.98. Yanar və partlayış təhlükəli qazlı kompressor stansiyası
otağında kompressorlarla texnoloжi və konstruksiya əlaqəsi olmayan
aparat və avadanlıqların yerləşdirilməsinə icazə verilmir.
2.5.99. Kompressorlara elektrik mühərriki ilə hərəkət verdikdə
bilərzik reduktordan və ya müstəsna halda pazvarı qayış ötü-
rücüsündən istifadə edilməlidir. Yastı qayış ötürücüsündən istifadə
etməyə icazə verilmir.
2.5.100. Qaztoplayıcı kollektorlar kompressor stansiyası bi-
nasının xaricində yerləşdirilməlidir, müstəsna hallarda texnologiya
baxımından lazım gələrsə, onlar kompressor stansiyası otağında
(məsələn, kondensat ayrılmaları olarkən və kondensatın donması)
yerləşdirilə bilər.
2.5.101. Hər bir kompressor qurğusunun müvafiq qapayıcı ar-
maturu olmalıdır.
2.5.102. Vurucu boru kəmərlərində paylayıcı, qapayıcı qurğu
(ventil, kran, siyirtmə və s.) qarşısında, eləcə də aralıq təzyiqli qaz-
götürmə boru kəmərində əks-klapan qoyulmalıdır və onun göv-
dəsində ox işarəsi ilə qaz axımının istiqaməti göstərilməlidir.
Əks-klapanın en kəsiyi kompressorun həmin pilləsinin vurucu
klapanlarından sonra vurucu xətdə qoyulan əks-klapanların en
kəsiyindən az olmamalıdır.
2.5.103. Kompressorun hər bir sıxıcı pilləsi bilavasitə vurucu
xəttdə qoyulan qoruyucu klapanla təchiz olunmalıdır.
Kompressorun son sıxma pilləsinin vurucu xəttində qoyulan
qoruyucu klapan qapayıcı armaturdan və əks-klapandan əvvəl
qoyulmalıdır.
Qoruyucu klapanı yoxladıqdan, təmir etdikdən və nizamladıqdan
sonra akt tərtib edilməli və klapana plomb vurulmalıdır.
2.5.104. Kompressorun axırıncı sıxma pilləsinin vurucu xəttində
qoruyucu klapanın əvəzinə sistemin təzyiqi 10% qalxdıqda dağılan
qoruyucu membran qoyulmasına icazə verilir. Membranın üzərində
membranın dağılma təzyiqi göstərilməlidir. Membran dağılarkən
qapalı qaz sistemə yönəlməlidir.
2.5.105. Kompressorlar qəzasız iş təmin edən təcridetmə və
qəza siqnalı vasitələrilə təchiz olunmalıdırlar.

130
 2.5.106. Qaz-lift sistemində kompressor stansiyasının iş pro-
sesində aşağıdakı yoxlamalar aparılmalıdır:
-bütün texnoloжi boru kəmərlərinə, separatorlara, tutumlara,
qapayıcı-nizamlayıcı armaturlara, nəticələri vaxt жurnalına yazılmaqla
aylıq baxışlar;
-yanğınsöndürmə, qazquruducu, işıqlandırma, ventilyasiya, qəza
siqnalları, ildırımdan mühafizə, statik elektrikləşmədən mühafizə
sistemlərinə və telemexanikanın işləmə qabiliyyətinə təsdiq olunmuş
cədvəl üzrə daimi nəzarət.
2.5.107. Xidmət heyətinin iş yerindən və eləcə də avtomatlaş-
dırıcı lövhə yerləşən otaqdan kompressorların işinin dayandırılmasının
mümkünlüyü nəzərə alınmalıdır.
Kompressorların qəza saxlanma düymələri maşın zalının əsas
çıxışlarında, rahat və təhlükəsiz yerlərdə idarəetmə məntəqəsində
yerləşdirilməlidir.
2.5.108. Yağlama sisteminin avtomatik dayandırılan əlahiddə
nasoslarının elektrik mühərriklərinin əl ilə (düymə ilə) dayandırılması
nəzərə alınmalıdır.
2.5.109. Porşenli kompressorların bütün sıxma pillələrinin vu-
rucu xətlərində, qazın ən az döyüntüsü olan yerlərdə üç gedişli kranla
təchiz olunan manometrlər qoyulmalıdır.
2,5MPa təzyiqdə ikinci manometr qoymaq üçün ventil və kran
əvəzinə qapayıcı quruluşu olan ştuser qoyulmasına icazə verilir.
2.5.110. Təzyiqi 16MPa-dan yüksək olan kompressorların pillələri
soyuducudan əvvəl və sonra manometrlə təchiz olunmalıdır.
2.5.111. Kompressorun vurucu xətti və sıxıcı kompressorların
sorucu xətləri göstərilən manometrlərdən əlavə təzyiqi özü yazan
manometrlə təchiz edilməlidir. Lazım gəldikdə belə manometrlər
aralıq sıxma pillələrində də qoyulmalıdır.
2.5.112. Kompressorların sorucu və vurucu xətlərində qoyulan
yaylı manometrlərin sinifləri:
sorucu və vurucu kollektorlarda-1,5;
pillələrarası xətlərdə və qablarda-2,5;
su boru kəməri və yağ boru kəmərində-4,0;
hava toplayan qurğuda -2,5-dən az olmamalıdır.

131
 2.5.113. Dövrü yağlama sistemində süzgəcdən əvvəl və yağ so-
yuducusundan sonra manometrlərin qoyulması nəzərə alınmalıdır.
2.5.114. Kompressorların işlədiyi vaxt baş verən titrəyişin tə-
sirini azaltmaq üçün aşağıdakı şərtlərə əməl olunmalıdır:
-kompressorların özülləri binanın konstruksiyasından ayrılmalıdır
(özüllər, divar, örtüklər və s.);
-qonşu kompressorların özüllərinin sahəsi özüllərə sərbəst söy-
kənməklə qoyulmalıdır;
-titrəyişdən mühafizə olunmaq üçün lazım gələrsə özüllərdə izo-
ləetmə işləri aparılmalıdır;
-kompressorların boru kəmərlərinin bina konstruksiyası ilə sərt
birləşməsi olmamalıdır.
2.5.115. Boru kəmərlərində qazın döyünməsi nəticəsində baş
verən titrəyişin azaldılması üçün lazım gələn hallarda aşağıdakılar
nəzərə alınmalıdır:
-sistemdə döyünməni söndürmək üçün kompressorların bila-
vasitə yaxınlığında və ya hesablama yolu ilə təyin olunan məsa-
fələrdə bufer və akustik həcmlərin qoyulması;
-birləşdirici boru kəmərində ən az dönmələrin olması.
Boru kəmərinin istiqamətinin dəyişdirilməsi səlis və 90 0-dən az
olmayan bucaq altında olmalıdır.
2.5.116. Kompressorlara əsas xidmət keçidi və kompressorlar
arasında daimi iş yeri olduqda keçidin eni 1,5m-dən, pəncərə oyuğu
yaxınlığındakı keçidin eni isə 1m-dən az olmamalıdır. Kompressorla
blokun divarı arasındakı məsafə isə 0,7m-dən az olmamalıdır.
2.5.117. Quraşdırılıb-sökülən və dəyişilən qovşaqların ağır de-
tallarının daşınması üçün stansiyanın ərazisində və kompressor
stansiyasının otağında stasionar və ya səyyar yükqaldırıcı qurğu və
ya tərtibat nəzərdə tutulmalıdır. Blok bokslarda quraşdırma aralığı,
lyüklar və ya diyirlətmə qurğusu nəzərə alınmalıdır.
2.5.118. Qaz separatorları avtomatik drenaж qurğusu və yuxarı
səviyyə siqnalvericisilə, manometrlə, qoruyucu klapanla və ya
diafraqma ilə təchiz olunmalıdır. Separatorlar və yağ-nəm ayırıcıları
yuma və üfürmə üçün ştuserlə təmin edilməlidir.
2.5.119. Kompressor stansiyasında səthinin temperaturu 45 0C
və daha çox olan hissələr izolə edilməli və ya çəpərlənməlidir.
132
 2.5.120. Qaz boru kəmərləri, eləcə də təzyiqi 10MPa qədər olan
hava boru kəmərləri qaynaqla birləşdirilməlidir. Avadanlıq və
armatura birləşmək üçün flans birləşməsinə icazə verilir.
Qaynaq işlərinin aparılmasına Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin
tələblərinə uyğun olaraq xüsusi hazırlığa və sertifakata malik olan
qaynaqçılar buraxılmalıdır.
2.5.121. Kompressor stansiyasını istismara buraxmazdan əvvəl,
eləcə də əsaslı təmirdən sonra stansiyanın hər bir texnoloжi sis-
teminin xətti, eləcə də stansiyadan qaz və hava paylayıcı batareyaya
qədər boru kəmərləri və siyirtmə qovşaqları işçi təzyiqin 1,5 misli
qədər möhkəmliyə və kipliyə sınanmalıdır.
10MPa-dan yüksək təzyiqli hava boru kəmərləri, eləcə də bina
və kompressor stansiyası daxilində qaz boru kəmərləri quraş-
dırıldıqdan sonra yoxlanılmalı və işlənib hazırlanmış texniki şərtlərə
müvafiq möhkəmliyə və kipliyə sınanmalıdır.
2.5.122. Kompressor stansiyasını bloklarla quraşdırarkən qaz
boru kəmərləri ancaq kipliyə sınanmalıdır.
2.5.123. Qablar və kompressor stansiyasının cihazları quraş-
dırıldıqdan və ilkin baxışlardan sonra, əlavə olaraq yenidən ger-
metikliyə neft qazları ilə və ya işçi mühitdə maksimal işçi təzyiqlə
kipliyə sınanmalıdır. Sınağın nəticəsi 1 saat müddətində təzyiq
düşgüsü 0,2%-dən çox olmadıqda qənaətbəxş sayılır.
2.5.124. Vurucu xətt ilə birgə quraşdırılan və ondan ayrılmayan
bufer çənləri, soyuducular, yağdan nəmi ayıran qurğular kipliyə,
vurucu xətt ilə birgə maksimal işçi təzyiqə sınaqdan keçirilməlidir.
2.5.125. Kompressor stansiyasının qaz boru kəmərinin hər bir
qaynaq tikişinə bütün perimetr boyu dağıdıcı olmayan nəzarət üsulu
ilə nəzarət olunmalıdır.
2.5.126. Qovşaqlarda sınaq işləri aparılarkən-kompressorların
fərdi olaraq yüksüz işi yoxlanmalıdır. Onların təhlükəsiz işi isə yük
altında yoxlanmalı, mühafizə relesi və qoruyucu klapanlar
nizamlanmalıdır.
2.5.127. Kompressor stansiyasının bütün avadanlıqlarının iş
yükü altında kompleks sınaqdan keçirilməsi kompressoru istehsal
edən zavodun təlimatında göstərilən hallar istisna olmaqla hava ilə
yerinə yetirilməlidir.
133
 2.5.128. Kompressorların son nəzarət sınağı tam iş reжimində,
kompressoru istehsal edən zavodun təlimatlarında göstərilən müd-
dətdə fasiləsiz aparılmalıdır.
2.5.129. Kompressor stansiyasının avadanlıqları və texnoloжi
boru kəmərlərinin sınağı layihə təşkilatı tərəfindən işlənmiş və
istehsalçı müəssisə ilə razılaşdırılmış proqram üzrə aparılmalıdır.
Sınaq proqramında təhlükəsizlik texnikasına, istehsalat sanitariyasına,
mühafizə mexanizm və tərtibatlarının işinin yoxlanmasına riayət,
eləcə də titrəyiş, səs-küy və başqa parametrlərin ölçülməsi nəzərə
alınmalıdır.
2.5.130. Kompressor qurğularının avadanlıqları təmirdən, tə-
mizləmədən və yoxlamadan sonra və həmçinin onun bir neçə qovşaq
və detalları dəyişdirildikdən sonra istismara verilməzdən əvvəl xüsusi
olaraq yoxlanılmalı və nəzarət sınağından keçirilməlidir.

Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların) və

qazma avadanlıqlarının nəqli

2.5.131. Qazma vışkalarının şaquli vəziyyətdə və qazma ava-

danlıqlarının iri bloklarla nəql etdirilməsi 221, 222-in tələblərinə
müvafiq yerinə yetirilməlidir.
2.5.132. Iri blokların qazma vışkası ilə birlikdə və ya vışkanın
ayrıca şaquli vəziyyətdə nəqlinin layihəsi, trasın aidiyyatı (marağı)
olan bütün təşkilatlarla razılaşdırılmasından sonra vışkaquraşdırma
işlərini yerinə yetirən təşkilatın rəhbərliyi tərəfindən təsdiq
edilməlidir. Mobil qazma qurğularının bloklarının nəqli müəyyən
edilmiş qaydada aparılmalıdır. Işlər, belə işlərə rəhbərlik etməyə
icazəsi olan cavabdeh mütəxəssisin rəhbərliyi altında yerinə
yetirilməlidir.
Layihədə aşağıdakılar öz əksini tapmalıdır:
-avadanlığın nəqli üsulu;
-avadanlığın hərəkət etdirilmə trası, saxlayıcı və qoruyucu tex-
nikanın hərəkət yolu;

134
 -xəndəklərin, yarğanların, trasın düzləndirilməsinin, o cümlədən
kəsilmiş meşədə, yolun o biri tərəfinə keçdikdə, EVX-ni, su səddini
dəf etməyin üsulları;
-əsas və köməkçi texnikanın sayının müəyyən edilməsi;
-avadanlığın nəqlində iştirak edən briqada üzvlərinin sayı və
düzülməsi, EVX-ni istismar edən təşkilatın, dəmir yolunun (onları
kəsib keçmə hallarında) nümayəndəsinin iştirakı.
2.5.133. Qazma vışkaları və qazma avadanlıqlarının iri blokları,
bilavasitə vışkaquraşdırma sexinin rəisinin və ya iş icraçısının
rəhbərliyi altında nəql olunmalıdır. Nəql olunan avadanlıq EVX trasını
kəsib keçdikdə bu EVX-ni istismar edən təşkilatın nümayəndəsinin
iştirakı vacibdir.
2.5.134. Qazma vışkasının hərəkət etdirilmə yolu yerüstü qur-
ğulardan (binalar, dəmir yolu və s.) kənarda, həmçinin hava EVX-nin
mühafizə zonasından vışkanın hündürlüyündən 10m-dən az olmayan
bir məsafədə salınmalıdır.
Bu tələbin yerinə yetirilməsi mümkün olmadıqda, yanından
keçiləcək (ötüb keçiləcək) qurğunun əks tərəfində bu qurğunu keçən
zaman vışkanın traktorla saxlanması üçün əlavə dartıcı qoyulmalıdır.
Yüksək gərginlikli elektrik xətlərinə qədər olan minimal məsafə 223
və 32-nin tələblərinə uyğun olmalıdır.

135
 2.5.135. Qazma vışkası və blokların hərəkət yolu, hərəkət
istiqamətində yolun solunda trasdan 5m məsafədə sıra ilə düzülmüş
payacıqlarla qeyd edilməlidir.
Payacıqlar trasın yaxşı görünməsini təmin etməli, yolun düz və
açıqlıq sahələrində, bir-birindən 100m-ə qədər məsafədə, döngələr
və bağlı yerlərdə isə trasın görünməsini təmin edən məsafədə
qoyulmalıdır.
Qeyd: Yaxşı görünən səmtdə payacıqların qoyulması vacib
deyildir.
2.5.136. Trasın bölünməsində bütün döngələr böyük radiuslarla
işarə edilməlidir ki, qazma vışkası və blokların hərəkəti zamanı
onların döndərilməsini dərhal (bir dəfəyə) həyata keçirmək mümkün
olsun.
2.5.137 Qazma vışkası və qazma avadanlıqlarının iri bloklarını
hərəkət etdirməyə başlamazdan əvvəl cavabdeh iş rəhbəri trasın
hazırlığını yoxlamalıdır.
2.5.138. Vışkanın hərəkət etdirilməyə hazırlanması üzrə bri-
qadanın və vışkanın daxilində işləyən avadanlıqlara xidmət bri-
qadasının eyni vaxtda işləməsi qadağandır.
2.5.139. Qazma vışkasının hərəkət etdirilməyə hazırlanması işi-
nə yalnız aşağıdakılar təmin olunduqda başlanıla bilər:
-nəql olunacaq tras üzrə elektrik xəttini istismar edən təşkilatın
işçiləri olduqda;
-elektrik cərəyanını kəsdikdən, gərginlik verilməsi mümkün olan
bütün tərəflərdən kabellər və hava EVX-nin kəsilməsi yazılı surətdə
təsdiq edildikdən sonra;
- qazma avadanlıqları və vışka ətrafı qurğular (tikililər) sökül-
dükdən sonra.
2.5.140. Qazma vışkasının özüldən götürülməsinə, yalnız quyu
ağzındakı armaturun siyirtməsini bağladıqdan və atqı xəttini
ayırdıqdan sonra başlamaq olar. Bu zaman fontan vuran quyu
boğulmalıdır.
2.5.141. Qazma vışkasının özüldən götürülməsi zamanı neft-
qazçıxarma müəssisəsi nümayəndəsinin iştirakının zəruriliyini
Istehsalat Birliyi (yuxarı təşkilat) Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə
razılaşdırdıqdan sonra müəyyən etməlidir.
136
 2.5.142. Qazma vışkasını şaquli vəziyyətdə nəql edən zaman
onu aşmadan qorumaq üçün AzDƏMTTETI tərəfindən işlənilmiş və
traktor-dartıcıya bərkidilmiş xüsusi tərtibatdan 224-dən istifadə
edilməlidir.
2.5.143. Bütün tipli qazma vışkalarını şaquli vəziyyətdə hərəkət
etdirməyə başlamazdan əvvəl tal bloku ya vışkanın ayağı və ya
kəmərinə (2-ci yarusdan yuxarı olmamaq şərti ilə) möhkəm bər-
kidilməli, ya da döşəməyə uzadılmalı və bərkidilməlidir.
2.5.144. Qazma vışkasının və blokların hərəkət etdirilməsi za-
manı bilavasitə bu işlə əlaqəsi olmayan adamların vışkanın hündür-
lüyündən 10m-dən az olan məsafədə dayanması qadağandır. Həm-
çinin blokları hərəkət etdirərkən dartıcı və qoruyucu kanatların, ağır
yükdaşıyanların işlək hissələri və başqa nəqliyyat vasitələrinin
yaxınlığında adamların dayanması qadağandır.
2.5.145. Qazma vışkasının aşağı (quraşdırma) kəmər olmadan
özüldən götürülməsi, hərəkət etdirilməsi və özül üzərinə qoyulması
qadağandır.
Quraşdırma kəmərinin, vışka hərəkət etdirilərkən yalnız quyu
ağzında yerləşən armaturdan çıxarılmasına icazə verilir.
2.5.146. Hərəkət etdiriləcək qazma vışkasından traktora qədər
olan məsafə vışkanın hündürlüyündən 10m artıq olmalıdır. Əgər yerli
şəraitə görə bu tələbi yerinə yetirmək mümkün deyilsə, onda əks
tərəfdən əlavə traktor tətbiq etməklə, bu məsafənin azaldılmasına
icazə verilir. Bu traktordan gələn dartıcının ucu vışkanın yuxarı
hissəsinə bərkidilməlidir.
2.5.147. Qazma vışkasını saxlayan traktorlar yoxuşu qalxarkən
vışkadan qabaqda trasdan 25m-dən az olmayan məsafədə onun yan
tərəfində irəliləməlidirlər.
2.5.148. Qazma vışkasını yeni nöqtədə quraşdırmaq üçün bütün
hazırlıq işləri onu hərəkət etdirməyə başlamazdan əvvəl yerinə
yetirilməlidir.
2.5.149. Nəql zamanı qazma vışkası bərabərtərəfli üçbucağın
bucaqlarına doğru yönəldilmiş üç dartıcı ilə saxlanılmalı və bunun
mərkəzində yerləşməlidir.

137
 2.5.150. Qazma vışkasının özül üzərində tam qoyulması və
onun mərkəzləşdirilməsi daimi dartıcılar bərkidildikdən sonra yerinə
yetirilməlidir.
2.5.151. Lafetlərin və ağır yükdaşıyanların blokun daşıyıcı tirinin
altına qoyulub çıxarılması zamanı lafetdə, ağır yükdaşıyanda və
onların hərəkət yolunda kimsənin olması qadağandır.
2.5.152. Blok qaldırılmamışdan əvvəl, daşıyıcı tir lafetə və ya
ağır yükdaşıyana blokun, lafet və ya ağır yükdaşıyanın konstruk-
siyasında nəzərdə tutulmuş xüsusi tərtibatın köməyi ilə bərki-
dilməlidir.
2.5.153. Blokun lafet və ya ağır yükdaşıyan üzərinə qoyulması
üçün qaldırılması, habelə onun özül üzərinə endirilməsi domkrat-
arabaların eyni zamanda səlis işləmələri ilə yerinə yetirilməlidir.
2.5.154. Blok domkratlarla qaldırıldıqdan sonra 10-15 dəqiqə
asılı vəziyyətdə qalmalı, sonra hidropnevmosistemin kipliyini, daşıyıcı
tirlər, bəndlər və birləşmələrin zədələnmədiklərini, deformasiyaya
uğramadıqlarını nəzərdən keçirmək yolu ilə yoxlamaq lazımdır.
2.5.155. Bloku tormozlamaq üçün qürğü olmadıqda, onun eniş-
lərdə qabaqdakı traktora dəyməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə
blokun arxa hissəsinə əlavə traktorlar bərkitmək lazımdır.
Traktorların sayı blokun çəkisi, lafetin və ya ağır yükdaşıyanın
konstruksiyası, yerin mailliyi və torpağın vəziyyətindən asılı olaraq
müəyyən edilir.
2.5.156. Blok qaldırıldıqda və istismar avadanlığı quraşdırılmış
quyu ərazisindən kənara dartıldıqda, avadanlığın zədələnməsinə
imkan verməyən tədbirlər görülməlidir.
Istismar avadanlığı armaturunun hündürlüyü vışkaaltı əsasın
tirinin fermasından 0,5m-dən az olmayaraq aşağı olmalıdır.

Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) nəqli

2.5.157. Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) nəqli,

təhlükəsizlik tələblərinə riayət etməklə 223-ün tələblərinə uyğun
olaraq aparılmalıdır.

138
 2.5.158. Zavoddan qülləli istismar vışkaları, dorlar (eklipslər)
sökülmüş vəziyyətdə, avtomobil nəqliyyatında olan bütün tələb və
qaydalara riayət edilməklə nəql edilməlidir.
2.5.159. Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) nəqli
layihəsi, onun trası razılaşdırıldıqdan sonra müəssisənin rəhbərliyi
tərəfindən təsdiq edilir.
2.5.160. Layihədə aşağıdakılar nəzərdə tutulmalıdır:
-saxlayıcı traktorların və nəql edilən vışkaların, dorların (eklips-
lərin) trası təyin olunmalı;
-yolun hamarlanması və yüksək gərginlikli elektrik xətlərinin
müvəqqəti açılması nəzərdə tutulmalı;
-qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) nəql edilməsi
üsulları;
-nəql zamanı traktorların sayı və markaları göstərilməli.
2.5.161. Qülləli istismar vışkaları, dorlar (eklipslər) əmrlə təyin
olunmuş məsul şəxsin rəhbərliyi altında nəql edilməlidir.
2.5.162. Qülləli istismar vışkalarının nəql trası yerüstü tikin-
tilərdən (binalardan, dəmiryolundan və s.) və elektrik xətlərinin
mühafizə zonalarından vışkaların hündürlüyündən 10m çox olmaq
şərti ilə salınır (seçilir).
2.5.163. Məsul şəxs şəxsən vışkaları, dorları (eklipsləri) nəql
etməmişdən əvvəl trasın hazır olmasını yoxlamalıdır.
2.5.164. Nəql zamanı qülləli istismar vışkalarının hər hansı bir
elementi sınarsa, hərəkət dayandırılmalı və nasazlıq aradan qal-
dırılmalıdır.
2.5.165. Nəql prosesi ilə əlaqədar olmayan işçilər qülləli istismar
vışkasının hündürlüyündən 10m artıq məsafədə olmalıdırlar.

2.6. Elektrik və rabitə xətlərinin çəkilməsi

2.6.1. Elektrik xətlərinin çəkilməsi [15, 57, 154]–ün tələblərinə

uyğun aparılmalıdır.
2.6.2. Hava və kabel EVX-in və həmçinin rabitə xətlərinin qu-
raşdırıldığı (söküldüyü) yerlərdə digər işlərin görülməsi qadağandır.

139
 2.6.3. Dayaqlarda (dirəklərdə) naqillərin quraşdırılmasına baş-
lamazdan əvvəl bu işlərə rəhbərlik edən şəxs flans birləşmələrinin,
dayaq pazlarının, traversin və s. sazlığını yoxlamaqla dayaqları
(dirəkləri) nəzərdən keçirməlidir.
2.6.4. Dayaqların (dirəklərin) möhkəmliyinə və işlərin təhlü-
kəsizliyinə təsir edəcək və ya xətlərin istismarı zamanı təhlükə yarada
biləcək hər – hansı bir nasazlıq (qüsur) aşkar edilərsə, nasazlıqlar
aradan qaldırılana qədər naqillərin quraşdırılması və sökülməsi
qadağandır.
2.6.5. Naqillərin, xətti armaturların, izolyatorların və bərkidici
detalların dayaqlara qaldırılması yalnız montaж blokları vasitəsilə
yerinə yetirilməlidir. Qaldırılan əşyaların düşə biləcəyi zonada
adamların olması qadağandır.
2.6.6. Naqilləri dayaqlara (dirəklərə) bərkidilməmiş (tarım
çəkilməmiş) vəziyyətdə gecəyə saxlamaq qadağandır.
2.6.7. Bir dirəkdə 380/220 V elektrik xətti ilə birgə radiotrans-
lyasiya xətti (RX) çəkildikdə RX yalnız izolə olunmuş naqillə yerinə
yetirilməlidir və onların arasındakı məsafə [15] tələblərinə uyğun
olmalıdır.
2.6.8. Bir dirəkdə hava elektrik xətti ilə birgə rabitə xətlərinin
və kabellərinin çəkilməsi qadağandır.
2.6.9. Bir dirəkdə 380/220V yuxarı olmayan gərginlikli elektrik
xətləri ilə birgə telemexanika xətlərinin çəkilməsinə (əgər
telemexanika xətlərindən telefon rabitə xətti kimi istifadə olunmursa)
icazə verilir.
2.6.10. 1000V-dan yüksək gərginlikli elektrik xətləri quraşdı-
rılmış dirəklərdə hər – hansı bir digər xətlərin (rabitə, telemexanika,
radiotranslyasiya) çəkilməsi qadağandır.
2.6.11. 1000V-dan yüksək gərginlikli hava elektrik xətlərindən
yaşayış yeri olmayan sahələrədə yerə qədər, yaşayış yerlərində yerə,
binalara və tikililərə qədər olan şaquli məsafə və bina, tikili və
ağaclara qədər olan üfqi məsafə [15, 32] -nin tələblərinə uyğun
olmalıdır.

140
 2.6.12. Kabellərin çəkilməsi, tras boyu olan müxtəlif yeraltı
kommunikasiyalar göstərilmiş, təsdiqlənmiş cizgilərə əsasən yerinə
yetirilməlidir. Trassa bölünərkən yeraltı kommunikasiyalarla kəsişmə
və yaxınlaşma yerlərinə xüsusi diqqət yetirilməlidir.
2.6.13. Yeraltı güc (yüksək gərginlikli) kabellərinin rabitə və
radiofikasiya kabelləri (xətləri) və qaz xətləri ilə və s. yeraltı kom-
munikasiyalarla kəsişdiyi yerlərdə kabel əllə quraşdırlımalı və bu işlər
hökmən yeraltı kommunikasiyanı istismar edən müəssisənin
nümayəndəsinin iştirakı ilə yerinə yetirilməlidir.
2.6.14. Binaların damında rabitə xətlərini və qurğularını
quraşdırarkən və onlara xidmət edərkən qoruyucu kəmər, qaloş və
ya rezin altlığı olan ayaqqabı geyməli, dama daxili pilləkənlə,
çardaqdan və xüsusi girəcəkdən, iki mərtəbəyə qədər olan binalarda
isə yanğın pilləkənləri vasitəsilə qalxmağa icazə verilir.
Mailliyi 300 –dən artıq olan damlarda metal rabitə dayaqlarının
yanında çıxacaq və işçi meydançası qurulmalıdır, tol, ruberoid,
kirəmit və s. ilə örtülmüş damlarda isə maillikdən asılı olmayaraq
xidmət üçün xüsusi körpücüklər quraşdırılmalıdır.
2.6.15. Kabeli əl ilə açarkən kabel barabanının qoyulduğu
dayaq-domkrat möhkəm dayanmalı və baraban fırlanarkən dayaq
yellənməməlidir.
2.6.16. Kabeli binanın divarları ilə çəkərkən saz nərdivanlardan,
ayaqaltılardan və yaxud avtovışkalardan istifadə edilməlidir.
2.6.17. Divarda deşik açarkən gizli çəkilmiş (suvaq altı) elektrik
naqillərinə toxunmanı istisna etmək üçün həmin yerlər gizli çəkilmiş
cərəyan xəttini müəyyən edən cihazla etibarlı yoxlanılmalıdır.
Əgər telefon kabeli elektrik naqillərinə paralel olaraq divarla
çəkilirsə onların arasında ən azı 25 mm məsafə olmalıdır.
Elektrik naqilləri və kabelləri ilə kəsişən yerdə telefon xətləri
izoləedici borucuqda çəkilməlidir.
2.6.18. Kabel (rabitə) quyularının daxilində güc kabellərinin və
qaz kəmərlərinin yerləşdirilməsi qadağandır.
2.6.19. Lehimləyici lampa yer səthində kabel quyusundan ən azı
2 m məsafədə alışdırılmalıdır.
Lehimləyici lampanı alışdırmazdan qabaq onun saz olmasını
yoxlamaq lazımdır.
141
 Lehimləyici lampadan istifadə edərkən aşağıdakı qaydalara
riayət edilməlidir:
-lampa onun tutumunun 3/4 hissəsindən artıq olmayaraq
yanacaqla doldurulmalıdır;
-yanacaq tökülən yerin tıxacı axıra qədər kip bağlanmalıdır;
-açıq od yanında lampaya yanacaq tökmək və boşaltmaq, onu
sökmək qadağandır;
-lampanın odluğunun nippeli vasitəsilə ona yanacaq tökərək
yandırmaq qadağandır, odluğu o vaxt çıxarmaq olar ki, sıxılmış hava
buraxılmış olsun;
-lampada hər hansı nasazlıqlar aşkar edildikdə (tutumdan ya-
nacaq sızması, odluğun yivindən qaz sızması, tutumun əzilməsi və s.)
təcili olaraq bu lampa ilə işləməyi dayandırmalı;
-lehimləyici lampanın partlamasının qarşısını almaq üçün onu
həddindən artıq təzyiqləndirmək olmaz;
-yanan lampanı quyunun içərisinə lehimləyici vedrənin içərisində
vermək lazımdır. Bundan qabaq qaz analizatoru vasitəsilə quyuda
qazın olub-olmaması yoxlanılmalıdır.

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Tikinti – quraşdırma və təmir işləri)

2.7. Ümumi tələblər

2.7.1. DNQT-nin konstruksiyaları qurğuların verilmiş nöqtəyə

nəqli və istismarı zamanı 66, 67, 68, 69-un müəyyən etdiyi
normalara və qaydalara uyğun olaraq onlara təsir edən qüvvələrə
davam gətirməlidir.
2.7.2. Quraşdırma-yığma işlərini aparmaq üçün nümunəvi
layihə aşağıda göstərilənləri özündə əks etdirməlidir:
-iş yerlərinin və keçidlərin təşkilini;
-texnoloжi əməliyyatların ardıcıllığını;
-işlərin təhlükəsizliyi üçün üsulları və tərtibatları;
-quraşdırma mexanizmlərinin təsir zonalarını və yerləşdiril-
məsini;
142
 -ilməklənmiş blokun müxtəlif vəziyyətlərində ilməklərə düşən
qüvvələri.
2.7.3. DNQT-nin ölçüləri, «küt» şəkildə qazılacaq quyuların sayı,
onların arasındakı məsafə və yerləşməsi, yatağın geoloжi quruluşu,
iqtisadi amillər və quyuların texnologiyasında əldə edilmiş nailiyyətlər
nəzərə alınmaqla konkret olaraq hər yataq üçün işlənilmiş layihəyə
əsasən təyin edilir.
2.7.4. Quyuların eyni zamanda qazılması və istismarı üçün blok-
modul tipli çox radiuslu DDÖ-nün konstruksiyası, istismar edilən
quyuların quyu ağızlarının, texnoloжi istismar avadanlıqlarının və
qazılan quyuların tullanışa qarşı avadanlıqlarının aşağı yarusda,
qazılan quyu ağızlarının və qazma avadanlıqlarının yuxarı yarusda
yerləşməsini təmin etməlidir.
2.7.5. Tikiləcək DNQT-nin tikilmiş DNQT-lə estakada vasitəsilə
əlaqəsi yoxdursa, onların arasındakı məsafə 250m-dən az ol-
mamalıdır. EYM-lər arasındakı məsafə 100m-dən az olmamalıdır.
2.7.6. Istismar prosesində baxış keçirmək və təmir işlərini
aparmaq üçün döşəmə altındakı metal konstruksiyalara yaxınlaş-
maqdan ötrü bütün növ qurğularda (DNQT-lərdə) daimi keçidlər və
yaxud inventar tərtibatlar (daşınan asma nənnilər, döşəmələr)
olmalıdır. Keçidlərə təhlükəsiz düşmək üçün xüsusi qurğular
(meydançalı pilləkən) nəzərdə tutulmalıdır. Bu qurğular, EYM-də və
DDÖ-də (dənizin dərinliyi 40 metrə qədər olduqda) 2 ədəddən az
olmamalı, dərin DDÖ-rinın hər dayaq bloku üçün 1 ədəd və estakada
boyu hər 80-100m-dən bir olmalıdır.
2.7.7. DNQT-nin hər yarusu onun perimetri boyu metal
məhəccərli çəpərlə çəpərlənməlidir. Bu çəpərlər kran gəmilərinin yan
aldığı tərəfdən çıxarılıb-taxılan olmalıdır.
2.7.8. DNQT-nin tikintisi, istismarı və yaxud təmiri zamanı bir
işçinin tək olaraq hər hansı bir iş görməsi qadağandır. Bu işləri ən
azı iki işçi yerinə yetirməlidir.
2.7.9. DNQT-nin quraşdırılması (sökülməsi) zamanı onun ya-
nında kran gəmisi yoxdursa, qurğularda fəhlələrin istirahəti və qı-
zınması üçün müvəqqəti mədəni budka, iş paltarlarının qurudulması
üçün otaq, sanitariya qovşağı və qadınların şəxsi gigiyenası üçün
otaq quraşdırılmalıdır.
143
 2.7.10. DNQT-nin tikintisi və təmiri zamanı gecə növbəsində iş
yerləri su-toz keçirməyən proжektorlar və çıraqlarla işıqlandırıl-
malıdır. Proжektorlar DNQT-nin döşəməsinin səthindən ən azı 6m
hündürlükdə quraşdırılmalıdır. Iş yerlərinin işıqlandırılması 211-ə
uyğun olmalıdır.
2.7.11. Metal konstruksiyaların quraşdırılması zamanı qaynaq
tikişlərini müvafiq vəsiqəsi olan qaynaqçılar layihədə nəzərdə
tutulmuş qaynaq materialları və avadanlığından istifadə etməklə
yerinə yetirilməlidirlər.
Qaynaqçıların soyadları və vəsiqələrinin nömrələri qəbul-təhvil
aktına əlavə edilən icraçı texniki sənədlərdə göstərilməlidir.
2.7.12. Qurğunun su üzərindəki hissələrində qaynaq işləri, hün-
dürlüyü 1m-dən az olmayan məhəccərli çəpəri olan asma mey-
dançadan və yaxud nənnidən istifadə etməklə ikinci işçinin mü-
şahidəsi altında yerinə yetirilməlidir. Açıq iş yerlərində qaynaq
işlərinin ancaq bu iş üçün ayrılmış bağlı (örtüyü olan) yerdə apa-
rılmasına icazə verilir.
2.7.13. DNQT-nin tikintisi (sökülməsi) zamanı, eləcə də onlarda
korroziyaya qarşı mübarizə işləri aparıldığı zaman, iş aparılan
sahələrdə mühafizəçi olmalıdır. Iş yerində hər bir işçi üçün xilasetmə
kəməri və kəndirdən tutacaqları olan 2-3 ədəd xilasetmə dairələri
qoyulmalıdır.
2.7.14. DNQT layihəyə tam uyğun olaraq istismara verilməlidir.
Tikintisi başa çatmış EYM-lər və bir yaruslu DDÖ-lər, onların üzərində
texnoloжi avadanlığın quraşdırılmasına qədər dövlət nəzarət
orqanlarının iştirakı ilə təyin edilmiş xüsusi komissiya tərəfindən
yerindəcə qəbul edilməli və qəbul təhvil aktı ilə rəsmiləşdiriliməlidir.
Qəbul-təhvil aktına icraçı texniki sənədlər, gizli (qapalı) işlərin
aktı, dalğıc müayinəsi, eləcə də qurğunun pasportu əlavə edilməlidir.
2.7.15. Texnoloжi bloku mənzil-məişət kompleks bloku ilə birgə
olan DDÖ-də yaşayış blokunun quyu ağzına olan tərəfi, su pərdəsi
(vodyanaya zavesa) sistemi ilə təchiz edilməlidir (yanğın təhlükəsizliyi
baxımından).
2.7.16. DNQT-nin dayaq bloklarına (su üstündə və su altında
olan hissələr) hər il baxış keçirilməlidir.

144
 2.8. Dəniz hidrotexniki qurğularının tikilməsi və təmiri

2.8.1. Quraşdırılmaq üçün təyin olunmuş məmulatlar və kons-

truksialar quraşdırılma ardıcıllığına uyğun şəkildə yerləşdirilməlidir.
Məmulatların (konstruksiyalar) markalanmış üzləri keçidə tərəf
olmalıdır.
2.8.2. Blokların bir tipli qovşaqları və detalları quraşdırma sa-
həsində bir-birinin üzərinə elə yığılmalıdır ki, onların elementləri
arasında əmələ gələn keçidlər onları yığıma hazırlamağa imkan
versin.
2.8.3. DNQT-nin metal konstruksiyalarıını hazırlayan quraş-
dırıcıların yüksəklikdə işləmələrinə icazələri olmalıdır.
2.8.4. Dayaq bloklarının hazırlanması üzrə tikinti-quraşdırma
işləri, müəssisənin əmri ilə təyin edilmiş cavabdeh işçinin rəhbərliyi
altında aparılmalıdır.
2.8.5. Cavabdeh şəxs, metal konstruksiyaların quraşdırılmasına
başlamazdan əvvəl, quraşdırıcıları, işin aparılması ardıcıllığı və
təhlükəsiz yerinə yetirilməsi tədbirləri ilə tanış etməlidir.
2.8.6. Dayaq blokunun qoyulmasından əvvəl yeni buraxılış yol-
ları üçün sahil hissəsinin tikinti işləri tam yerinə yetirilməli, əvvəlki
buraxılış yollarının texniki vəziyyəti dayaq blokunun quraşdırma
yüklərinə uyğun yoxlanmalıdır. Dayaq blokunun tikinti rəhbərinə
göstərilən işlərin tam və keyfiyyətlə yerinə yetirilməsini təsdiq edən
sənədlər təqdim olunmalıdır.
2.8.7. Konstruksiyaların ilməklənməsi quraşdırma işlərinin la-
yihəsində nəzərdə tutulmuş tələblərə uyğun olaraq yerinə yetiril-
məlidir.
2.8.8. Iş yerində, DNQT-nin hər bir qaldırılan metal-konstruk-
siyasının ilməklənməsinin sxemləri və düyünləri olmalıdır.
2.8.9. Konstruksiyaların qaldırılması və endirilməsi, təhlükəli
zonadan işçilər çıxdıqdan sonra yerinə yetirilməlidir. Təhlükəli
zonanın sərhəddi, işlərin yerinə yetirilməsi layihəsi ilə müəyyən edilir.
2.8.10. Dayaq bloklarının yığılması zamanı yüksəklikdə me-
talkonstruksiyaların quraşdırılması və qaynaq edilməsi üçün xüsusi
səkilərdən (məhəccərli çəpəri olan işçi meydança), qaldırıcılardan
istifadə edilməlidir.
145
 2.8.11. DNQT-nin dayaq bloklarının yastı panellərinin şaquli
vəziyyətə döndərilməsi və yığılması əməliyyatında, quraşdırma-yığma
meydançasında istifadə edilən bütün yükqaldırma vasitələrinin və
bucurqadların sinxron işləməsi təmin olunmalıdır.
2.8.12. Şaquli vəziyyətdə qoyulmuş yastı panellərin müvəqqəti
bərkidilməsi üçün bərk dayaqlardan istifadə edilməlidir.

D. Dayaq blokunun suya buraxılması

2.8.13. Dayaq bloku suya layihəyə uyğun buraxılır. Layihənin

bir nüsxəsi suya buraxılma işinin rəhbərində olmalıdır. Iş vaxtı
layihədən kənara çıxmalara yalnız layihənin rəhbəri ilə razı-
laşdırıldıqdan sonra icazə verilir.
2.8.14. Suya buraxılma işlərinin təşkilinə və təhlükəsiz yerinə
yetirilməsinə ümumi rəhbərlik, suya buraxılma işinin rəhbərinə həvalə
olunur. Suya buraxılma işlərini yerinə yetirmək üçün mühəndis texniki
işçilər və briqadalar, tikinti idarəsinin rəhbərinin əmri ilə təyin edilir.
Həmin işçilər layihə təşkilatı tərəfindən hazırlanmış və yuxarı təşkilat
tərəfindən təsdiq edilmiş əsas vəziyyətlərə uyğun və suya buraxılma
işlərində praktiki təcrübə əldə etmək üçün xüsusi proqram əsasında
təlimatlandırılmalıdırlar.

2.8.15. Dayaq bloklarının suya buraxılması zamanı üzən

təminetmə (köməkçi) vasitələrin kapitanları, suya buraxılma işinin
rəhbərinə tabedirlər.
2.8.16. Dayaq blokunu qəbul etmək, nəqletmə qurğusunun
hazırlığını, eləcə də üzən vasitələrin hazırlığını yoxlamaq üçün
Istehsalat Birliyinin (yuxarı təşkidatın) əmrinə əsasən komissiya
yaradılır. Həmin komissiya qəbul aktı tərtib edir və dayaq blokunun
suya buraxılmasına icazə verir.

146
 2.8.17. Dayaq blokunun suya buraxılması əsasən günün işıqlı
vaxtında, dənizdə dalğalanma 2 baldan və küləyin sürəti 10m/san-dən
çox olmadıqda yerinə yetirilməlidir. Meydançanın işıqlandırılması
[211]-ə uyğun olarsa bu işlərin gecə vaxtında da görülməsinə icazə
verilir. Buraxılış yolu ilə blokun çəkilməsinə başlanan andan sayılmaq
şərtilə, suya buraxılma işinin rəhbərində 2 günlük əlverişli hava
haqqında məlumat olmalıdır.
2.8.18. Dayaq blokları buraxılacaq rayonun akvatoriyası kənar
üzən və yaxud dəniz dibində olan əşyalardan təmizlənməlidir.
2.8.19. Suya buraxılma işlərinə başlamazdan əvvəl qurğunun
bucurqadının əyləc sistemi boş və polispastla dartılaraq yoxlanmalıdır.
Dartılma qüvvəsi dayaq blokunun suya buraxılması təlimatında
verilməlidir. Bucurqadın elektrik intiqalının qəza yüklənməsində,
elektrik mühərrikinin söndürülməsi üçün bloklayıcı olmalıdır.
Bucurqadın özülə bərkidilməsinə və polispastla dartılıb sınanmasına
dair akt tərtib edilməlidir.
2.8.20. Dayaq bloklarının suya buraxılması üçün istifadə edilən
takelaж tərtibatları sınaqdan çıxarılmalı və onların pasport birkaları
olmalıdır.
2.8.21. Polispast sisteminin takelaж telləri dayaq blokunda
bərkidilmək üçün quraşdırılmış xüsusi yerlərə bərkidilməlidir.
2.8.22. Dayaq blokunu suya buraxmazdan əvvəl işin rəhbəri pon-
tonların etibarlı bərkidilməsinə, ballast sisteminin tamlığına (bü-
tövlüyünə) əmin olmalı, siyirtmələrin və döndərici dirsəklərin işləməsini,
tıxacların bərkidilməsinin etibarlılığını yoxlamalıdır.
2.8.23. Buraxılma yollarındakı müşahidəçilərlə buraxılma işinin
rəhbəri arasında əlaqə radiotelefon və yaxud səsucaldan vasitəsilə
yaradılmalıdır. Bucurqadlara və qaldırıcı traktorlara xidmət edən
operatorlar, buraxılma işinin rəhbərinin verdiyi siqnalları yerinə
yetirməlidirlər. Qəza saxlamaları siqnalı kim tərəfindən verilməsindən
asılı olmayaraq yerinə yetirilməlidir.
2.8.24. Dayaq blokunun buraxılması zamanı bucurqadların və
qaldırıcı traktorların idarə postunda operatorlardan başqa onların
əvəzediciləri də olmalıdır.
2.8.25. Dayaq blokunun buraxılması zamanı takelaж tellənmə-
sinin tros sisteminin təsir ərazisində adamların olması qadağandır.
147
 2.8.26. Dayaq blokunun əlavə üzmə qabiliyyəti qurğusunun
pontonları əvvəlcədən möhkəmliyə, sıxlığa və layihə üzrə hidravlik
üsulla təzyiqə sınaqdan keçirilməlidir.
2.8.27. Dayaq blokunun əlavə üzmə qabiliyyəti qurğusunun
batırmaq və yaxud üfürmək üçün borucuqları suyun səthindən ən azı
2m hündürlüyə çıxmalıdır.
2.8.28. Dayaq blokunun əlavə üzmə qabiliyyəti qurğusunda
onun batırılması və yaxud üfürülməsi işi aparılanda qurğunun
üzərində adamların olması qadağandır.
2.8.29. Dayaq bloku suya buraxıldıqdan sonra işin rəhbəri blo-
kun suyun üzərində qalan hissələrinin konstruksiyasına, dayaq
blokunu yedəyə alıb tikinti nöqtəsində qoymaq qurğusuna baxış
keçirməli, onların saz vəziyyətdə olmalarına əmin olmalıdır. Bundan
başqa işin rəhbərində qurğunun sualtı hissəsinə dalğıc baxış aktı
olmalıdır.

D. Dayaq blokunun yedəklənməsi

2.8.30. Dayaq blokunu yedəyə alıb tikinti nöqtəsində quraş-

dırmaq üçün yuxarı təşkilatın əmrinə əsasən bu işdə bir başa iştirak
edən işin rəhbəri və onun müavinləri təyin edilməlidir.
2.8.31. Dayaq blokunun yedəklənməsi və tikinti nöqtəsində qu-
raşdırılması, qəbul edilmiş qaydada razılaşdırılmış və təsdiq edilmiş
layihəyə əsasən yerinə yetirilməlidir. Dayaq blokunun yedəklənməsi
və tikinti nöqtəsində quraşdırılması üçün təlimat, layihənin əsas
hissəsini təşkil etməlidir. Layihənin bir nüsxəsi işin rəhbərində
olmalıdır.
2.8.32. Dayaq blokunun yedəklənməsini Xəzərdənizneftdonan-
ma Idarəsinin təşkil etdiyi ekspedisiya yerinə yetirməlidir. Onlar
yedəklənmənin keçid (hərəkət) planını və təhlükəsizliyini təmin edən
təlimatı hazırlamalıdır. Yedəklənmə zamanı gəmilərin və digər üzən
qurğuların dəniz şəraitində təhlükəsiz yedəklənməsini təmin edən
təlimatı rəhbər tutmaq lazımdır.
2.8.33. Dayaq blokunun təhlükəsiz yüklənməsi üçün məsuliyyət
işin rəhbərinə və onun müavini-ekspedisiyanın rəisinə həvalə edilir.

148
 2.8.34. Dayaq blokunun keçəcəyi istiqamətlərdə dənizin dərin
olmayan yerləri haqda hidroqrafik məlumat olmalıdır. Məlumat
olmadıqda əvvəlcədən dərinlik ölçülməli, dənizin dibindən çıxa bilən
əşyaların olması ehtimalı olan yerlər dalğıc müayinəsindən
keçməlidir.
2.8.35. Dayaq blokunun yedəklənməsi zamanı və onun lövbərdə
dayandığı zaman, gecə vaxtı dayaq bloku yedək gəmisinin pro-
жektorları ilə işıqlandırılmalıdır.
2.8.36. Dayaq blokunun yedəklənməsi və qoyulması, «Dayaq
blokunun yedəklənməsi və tikinti nöqtəsində quraşdırılması
təlimatı»nda nəzərdə tutulmuş hidrometeoroloжi şərtlərə uyğun
yerinə yetirilməlidir. Işin rəhbərinin layihədə nəzərdə tutulmuş işin
yerinə yetirilmə vaxtına bərabər vaxt ərzində yaxşı hava olacağı
haqda məlumatı olmalıdır. Yaxşı hava olmadıqda dayaq blokunun
yedəklənməsinə başlamaq qadağandır. Küləyin güclənəcəyi haqda
məlumat alındıqda, dayaq bloku yedəyə alınıb layihədə nəzərdə
tutulmuş daldalanacağa aparılmalı, orada yedəklərin və bərkidicilərin
vasitəsilə saxlanılmalıdır.
2.8.37. Dayaq blokunun tikinti nöqtəsinə çatma vaxtına yaxın
əlverişsiz hava şəraiti (dalğalanma 3 baldan yuxarı, küləyin sürəti
10m/san-dən yuxarı) məlumatı alınarsa, işin rəhbəri dayaq blokunu
fırtınadan qorumaq üçün onun təhlükəsiz yerə gətirilməsinə dair
tədbir görməlidir.

2.8.38. Dayaq blokunun yedəklənməsi zamanı onun üzərində

adamların olması qadağandır.
2.8.39. Dayaq blokunun tikinti nöqtəsinə çatması ərəfəsində bu
rayonda layihədə nəzərdə tutulmuş üzən vasitələr olmalıdır.
2.8.40. Sualtı-texniki və dalğıc işləri zamanı dayaq blokunun
yerinin dəyişdirilməsi, eləcə də üzən vasitələrin ona yaxınlaşması və
yan alıb bərkidilməsi qadağandır.
2.8.41. Üzmə qabiliyyətinə malik olmayan dayaq bloklarının nəqli
və qoyulması, kran-quraşdırma gəmisinin göyərtəsində və yaxud dönə
bilən endirmə qurğusu ilə təchiz edilmiş xüsusi nəqliyyat-endirici
barжalardan istifadə etməklə yerinə yetirilməlidir.
149
 DNQT-nin metal konstruksiyalarının nəqli üçün istifadə edilən
gəmilərin, dənizin dalğalanması zamanı onların yerdəyişməsinin
qarşısını almaq məqsədi ilə, göyərtə boyu metal konstruksiyaların
yığılması və bərkidilməsi üçün tərtibatı olmalıdır.
2.8.42. DNQT-nin blok modulları və metalkonstruksiyaları kran-
quraşdırma gəmisinin və yaxud yedək üzən vasitələrinin göyərtəsinə
bərkidilməlidir. Bərkidilmiş hissələr əllə asanca sökülə bilən olmalıdır.
2.8.43. Dayaq bloku üzən vasitələrin göyərtəsinə etibarlı bər-
kidilməlidir.

D. Dayaq blokunun tikinti nöqtəsində qoyulması

2.8.44. Dərin sularda istifadə olunan dayaq blokunun yuxarı

hissəsinin konstruksiyasında ilməkləmək üçün qurğu nəzərdə
tutulmalıdır. Ilməklər dayaq blokunun yedəklənmə işinə başlamazdan
əvvəl hazırlanmalıdır.
2.8.45. Dayaq blokunun tikinti nöqtəsində qoyulması işləri gü-
nün işıqlı vaxtında, dənizdə dalğalanmanın gücü 3 baldan, küləyin
sürəti 10m/san-dən çox olmayanda yerinə yetirilməlidir. Işin
rəhbərinin dayaq blokunun qoyulması işinə başlayan andan he-
sablamaq şərtilə 3 günlük əlverişli hava şəraiti olacağı haqda
məlumatı olmalıdır. Belə məlumat olmadıqda dayaq blokunun
qoyulmasına başlamaq qadağandır.
2.8.46. Işin rəhbəri və onun müavinləri yerləşmə sxemində
nəzərdə tutulmuş yerlərdə olmalıdır.
Işin rəhbəri ilə müşahidəçilər, işçilər arasında əlaqə, gəmi
radiocihazlarının səsucaldıcıları vasitəsi ilə yerinə yetirilməlidir.
2.8.47. Işin rəhbəri, ballastlaşdırma əməliyyatını yerinə yetir-
mək üçün təyin edilmiş işçilərin və üzən vasitələrin heyətlərinin
gəminin dayaq blokuna yaxınlaşması, yan alması, işçilərin dayaq
blokuna boşaldılması işlərinin (lazımi əməliyyatların) təhlükəsiz yerinə
yetirilməsinə dair biliklərinin olmasına və bu işləri yerinə yetirə
biləcəklərinə əmin olmalıdır.
2.8.48. Ballastlama, pontonların çıxarılması, istiqamətləndirmə
və dayaq blokunun dəniz dibinə qoyulması üzrə bütün əməliyyatlar
fasiləsiz aparılmalıdır.
150
 2.8.49. Dayaq blokunun üfqi nəql vəziyyətindən şaquli vəziy-
yətə gətirilməsinə, təminat (köməkçi) gəmiləri təhlükəsiz məsafəyə
(150m-dən az olmayaraq) uzaqlaşdıqdan sonra icazə verilir.
2.8.50. Işin rəhbəri, dayaq blokunun dayanıqlı şaquli vəziyyətə
gətirilməsindən sonra üzən vasitələrin bloka yaxınlaşmasına icazə
verə bilər.
2.8.51. Gəmilərdə və ya dayaq blokunun üzərində işi yerinə ye-
tirən işçilərin xilasetmə жiletləri olmalıdır. Dayaq blokunun bal-
lastlanması əməliyyatı yerinə yetirilən kimi işçilər bloku tərk et-
məlidirlər.
2.8.52. Bərkidicilərin açılması və pontonların çıxarılmasına,
dayaq blokunun dənizin dibinə buraxılmasından sonra icazə verilir.
Bu işləri, 2 işçidən az olmamaq şərti ilə katerdən blokun üstünə
çıxarılmış işçilər yerinə yetirməlidir.
2.8.53.Dayaq bloklarının yuxarı hissələri bir-birinə nisbətdə ciddi
üfqi bir vəziyyətdə qoyulmalıdır. Dayaq blokunun buraxıla bilən
həddən artıq mailliyi olarsa, həmin nöqsan layihədə nəzərə alınmış
üsulla aradan qaldırılmalıdır.
2.8.54. Dayaq bloku tikinti nöqtəsində etibarlı qoyulduqdan
sonra ilməklər götürülə bilər.
2.8.55. Metal konstruksiyaların ayrı-ayrı qovşaqlarının ilmək-
lərinin götürülməsində xəbərdarlıq üsullarından istifadə edilməlidir.
2.8.56. Dayaq bloku qoyulduqdan sonra onun üzərində siqnal
işığı qoyulmalıdır.
2.8.57. DNQT-nin blokları dəniz dibinə bərkidilərkən onların
üzərinə müvəqqəti döşəmələr, məhəccərli keçidlər qoyulmalıdır.
Metal döşəmələrin səthi kələ-kötür olmalıdır. Blokların, özül
dirəklərinin vurulması və möhkəmləndirilməsi işləri 295-in
tələblərinə müvafiq yerinə yetirilməlidir.
2.8.58. Avadanlığın yerləşdirilməsi və texnoloжi əməliyyatların
yerinə yetirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş müvəqqəti meydançalar
çəpərlənməli və döşəmə ilə nərdivan vasitəsi ilə birləşdirilməlidir.
2.8.59. Kopyorun dorunda və qazma aqreqatlarında qoruyucu
kəmərsiz işləmək qadağandır.
2.8.60. Kopyorun və qazma aqreqatının yerinin dəyişilməsi an-
caq işin rəhbərinin icazəsi ilə yerinə yetirilməlidir.
151
 2.8.61. Dayaq bloku qoyulub bərkidildikdən sonra blokun sualtı
hissələrinə baxış keçirilməlidir.

D. DNQT-nin yuxarı quruluşunun blok-modullarının

quraşdırılması (sökülməsi)

2.8.62. Blok-modul üzərində ilməkləri bərkitmək üçün qurğu-

ların yerləri və ilməklərin uzunluğu, ilməklərin gərilməsi zamanı
onların blok-modul üzərində qurulmuş avadanlıqlara və kom-
munikasiyalara dəyməsini istisna etməlidir.
2.8.63. Kran gəmilərinin köməyi ilə tikinti-quraşdırma (sökülmə)
işlərinin görülməsinə küləyin sürəti 10m/s-dən və dənizdə
dalğalanma 3 baldan çox olmadıqda icazə verilir. Küləyin sürəti art-
dıqda, (dalğalanma 3 baldan çox olduqda) işlər dayandırılmalı və
lazım gəldikdə işçilər obyektdən çıxarılmalıdır.
2.8.64. Tikinti zamanı DDÖ-nün yanında xilasetmə gəmisi növ-
bə çəkməlidir. Əgər tikilən DDÖ-lərin arasındakı məsafə 1,5km-dən
artıq deyilsə, onların ikisinin arasında 1 xilasetmə gəmisi növbə çəkə
bilər. Əgər DDÖ-nün yanında nəqliyyat-quraşdırma gəmiləri varsa və
yaxud tikilən obyektdə insanlar yoxdursa xilasetmə gəmisinin növbə
çəkməsinə ehtiyac yoxdur.
2.8.65. DDÖ-də ən azı iki minik meydançası olmalı və onlar
küləyin əsmə istiqamətinin müxtəlifliyi nəzərə alınmaqla elə qu-
raşdırılmalıdır ki, adamlar gəmiyə minib düşə bilsinlər.
2.8.66. Minik meydançalarının şəbəkəli döşəmələri, məhəccərli
çəpərləri olmalıdır. Minik meydançasından DDÖ-yə qalxmaq üçün
məhəccərli addım pilləkənləri və suyun səthindən 1,5m-ə qədər
batırılmış asma pilləkənlər olmalıdır.
2.8.67. DDÖ-nün blok-modullarının konstruksiyası elə olmalıdır
ki, o asanlıqla yığılsın (sökülsün), eləcə də DDÖ-nün üzərində
yerləşdirilmiş qaldırıcı vasitələrin köməkliyi ilə avadanlığın də-
yişdirilməsi mümkün olsun.

152
 2.8.68. Blok-modulların qazma və texnoloжi kompleks avadan-
lıqları quraşdırıldıqdan, işə salma-sazlama və sınaq işləri yerinə
yetirildikdən sonra DDÖ-nün qəbul komissiyası tərəfindən qəbulu
aparılmalıdır.

D. Estakada tipli qurğuların tikintisi

2.8.69. Estakada tikilən sahənin yaxınlığında (ətrafında) na-

viqasiya avadanlığı vasitələri (siqnal üzgəci, çəlləklər və s.) qo-
yulmalıdır.
2.8.70. Estakadanın, ona birləşən EYM ilə asfalt örtüklü dəmir-
beton döşəməsi olmalıdır.
2.8.71. Estakadanın döşəməsi və məhəccərli çəpəri estakadanı
tikən mexanizmlər (estakada tikən kran) irəlilədikcə onun ardınca
qurulmalıdır. Estakadanın tikilib qurtarmış hissəsi ilə kran arasındakı
məsafə 75m-dən çox olmamalıdır. Göstərilən sahədə müvəqqəti
döşəmə düzülməli və çəpərlənməlidir. Çəpəri olmayan element və
konstruksiyaların üzəri ilə quraşdırıcıların keçməsinə icazə verilmir.
2.8.72. Estakadanın işlək hissəsi hər iki tərəfdən maşın və me-
xanizmlərin təkərlərini dəf etmək üçün hündürlüyü 0,18m-dən az
olmayan tirlərlə (bordör) çəpərlənməlidir. Estakadanın işlək hissəsinin
eni tirlərin kənarlarından hesablanmaqla 3,4m-dən (əsaslı təmir olu-
nan estakadada 3,2m), piyada səkilərinin eni 0,75m-dən az ol-
mamalıdır.
2.8.73. Xilasetmə dairələrini qoymaq üçün estakada trası boyu
hər 50m-dən bir yerlər nəzərdə tutulmalıdır. EYM-də xilasetmə
dairələri EYM-in çəpəri (perimetri) boyu hər 20m-dən bir
qoyulmalıdır.
2.8.74. EYM-də işçilərin istirahəti və qızınması üçün nəzərdə
tutulmuş otaqlar, vışkanın yaxın qoşa ayaqlarından onun hün-
dürlüyündən az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
2.8.75. Estakada tikən kranın və kopyorun meydançalarının
döşəməsi bütöv olmalı və taxtadan düzəldilməlidir. Döşəmə 130kq-
dan az olmayan yükə hesablanmalıdır.
2.8.76. Işçi vəziyyətində olmayan dirəkvuran avadanlığın yıxıl-
maması üçün onlar etibarlı bərkidilməlidir.
153
 2.8.77. Dirəkləri sürgüyə (rigel) qoyanda dirəkvuran avadanlığın
altında durmaq qadağandır.
2.8.78. Dirəkvuran avadanlıq dayandırıldıqdan sonra dirəyin
vurulma dərinliyini ölçmək olar.
2.8.79. Hazırlıq işləri görüldükdən sonra xüsusi tərtibatların
köməyi ilə çəp dirəklər vurulmalıdır.

D. Dambaların (bəndlərin) tikintisi və dibdərinləşdirmə

işləri

2.8.80. Dibdərinləşdirmə işləri, təsdiq edilmiş layihə və yaxud

texniki tapşırığa əsasən yerinə yetirilməlidir. Layihədən və yaxud
texniki tapşırıqdan kənara çıxmaq layihə təşkilatı ilə razılaşdırılmalıdır.
2.8.81. Dənizin dibi tral vasitəsilə tədqiq ediləndən və dalğıc
müayinəsindən sonra və dənizin dibindən işçi zonasından
dibdərinləşdirici torpaqqazan maşının işinə mane olan əşyalar
kənarlaşdırıldıqdan sonra dibdərinləşdirmə işlərinə icazə verilir. Dalğıc
müayinəsi dibdərinləşdirmə işlərinin bütün sahəsində və həmçinin
onun hüdudlarından işçi lövbərlər qoyulmuş məsafəyə qədər
kənarlarda da aparılmalıdır. Aşkar edilmiş maneələr aradan
götürülməli, bu mümkün deyilsə maneələr üzgəclər vasitəsilə işarə
olunmalıdır.
Əgər maneələr aradan götürülməyibsə və buna lüzum yoxdur-
sa, onda dibdərinləşdirici torpaqqazan maşının dibdərinləşdirmə işləri
zamanı həmin maneələrin yanından keçmə məsələsi layihə təşkilatı
ilə razılaşdırılmalıdır.
2.8.82. Telefon və elektrik kabellərinin, boru kəmərlərinin, qaz
kəmərlərinin və digər sualtı qurğuların nişanlanması, dibdərinləşdirici
torpaqqazan maşının həmin qurğulara yaxınlaşa bilən sərhəddi
boyunca aparılmalıdır. Sərhədlər, bu qurğuları istismar edən təşkilatla
razılaşdırılmalıdır.
2.8.83. Layihədə nəzərdə tutulmuş dambaların yüksəldilməsi
sürəti, tikintinin dayanıqlığı hesabatı əsasında sistematik olaraq
dəqiqləşdirilməlidir. Bu, bütün iş müddətində layihəyə əsasən
qoyulmuş dayanıqlıq ehtiyatının təmin edilməsi üçün tələb olunur.
154
 2.8.84. Bəndqurma işlərinin qəbul-təhvili zamanı, görülən işlərin
layihəyə uyğunluğu haqda qəbul edilmiş formada akt tərtib
olunmalıdır.

D. 2.9. Boru kəmərlərinin çəkilməsi və təmiri

Ümumi tələblər

2.9.1. Boru kəmərlərinin çəkilməsi və təmiri ləyihəyə uyğun ye-

rinə yetirilməlidir. Layihədə, işin yerinə yetirilmə ardıcıllığı, təh-
lükəsizlik tədbirləri, işlərin təmin edilməsinə cavabdeh şəxs gös-
tərilməlidir. Işlərin yerinə yetirilmə layihəsi olmadıqda, boru kəmər-
lərinin tikintisi və təmiri qadağandır. Işlərin yerinə yetirilməsi
layihəsində boru kəmərlərinin çəkilməsi və təmir işlərinə təsir edə
biləcək ətraf mühitin bütün amilləri (suyun gəlib-çəkilməsi, boru xətti
boyunca dalğalanmanın xarakteristikası, boruların hərəkəti və s.)
nəzərə alınmalıdır.
2.9.2. Sualtı boru kəmərlərinin çəkilməsində və təmirində xeyli
sayda üzən vasitələr iştirak etdiyindən, onların işinə ümumi rəhbərlik
etmək üçün bir kapitan-rəhbər ayrılmalıdır. Sualtı boru kəmərlərinin,
rabitə xətlərinin və elektrik xətlərinin çəkildiyi zonada gəmilərin
lövbərdə durması qadağandır.
2.9.3. Sualtı boru kəmərlərinin çəkilməsində və təmirində iştirak
edən üzən vasitələrlə sahil bazalarının arasında fasiləsiz radiotelefon
rabitəsi olmalıdır.
2.9.4. Boru kəmərinin tikintisinə və təmir işinə cavabdeh olan
şəxs, ardıcıl olaraq yarım sutkalıq, sutkalıq və üç sutkalıq hava
haqqında məlumatla təmin edilməlidir.
2.9.5. Korroziyaya qarşı örtüyündə və yaxud beton örtüyündə
pozuntular əmələ gəlmiş borulardan istifadə etmək qadağandır.
2.9.6. Boru kəmərlərində, onun təzyiqinə hesablanmış və eyni
keçidli en kəsiyinə malik polad armaturlar qoyulmalıdır. Armaturların
yeri layihəyə əsasən müəyyən edilməldir.

155
 2.9.7. Lazım gələn anda (qəzalar) boru kəmərini digər
hissələrdən təcrid etmək üçün onun üzərində avtomatik qurğular
qoyulmalıdır.
2.9.8. Boru kəmərlərinin istismarı zamanı təsdiq edilmiş cədvələ
əsasən onlara vaxtaşırı və xüsusi baxışlar keçirilməlidir.
2.9.9. Istismar (neft-mədən) boruları DDÖ-nün qırağında,
gəmilərin yanalma zonasından və minik meydançalarından kənarda
yerləşdirilməlidir. Istismar borularını (dirəklərini) yaşayış blokundan
15m-dən az olan məsafədə quraşdırmaq və DDÖ-nün döşəməsinin
altına çıxarmaq qadağandır.
2.9.10. Istismar boruları (dirəkləri) DDÖ-nün metal konstruk-
siyalarına etibarlı bərkidilməlidir. Bərkidilmə yerlərində qeyri-metal
araqatı qoyulmalıdır.
2.9.11. Sualtı boru kəmərlərinin müayinəsi və onların təmiri
xüsusi texniki vasitələri olan ixtisaslaşdırılmış təşkilat tərəfindən
yerinə yetirilməlidir.
2.9.12. Magistral boru kəmərindən hər tərəfə 400m-lik zonada
gəmilərin lövbərdə durması qadağandır. Ancaq sualtı-texniki işlər və
boru kəmərinin təmiri işi aparıldıqda buna icazə verilir.

D. Trasın hazırlanması

2.9.13. DDÖ ilə boru kəmərinin trası arasında məsafə 100m-

dən az olmamalıdır.
2.9.14. Boru kəməri əvvəlcədən çəkilmiş boru kəmərinə paralel
çəkilərsə onlar arasındakı məsafə 15m-dən az olmamalıdır.
2.9.15. Eyni vaxtda iki və daha artıq boru kəməri çəkilərsə, on-
lar arasındakı məsafə, çəkilmə və təmir işinin təhlükəsizliyini nəzərə
almaqla təyin edilməlidir.
2.9.16. Boru kəmərinin trası, hava EVX rayonundan keçərsə,
tras, EVX-nin dirəyinin hündürlüyü üstəgəl 10m məsafəyə
uzaqlaşdırılmalıdır.

156
 2.9.17. Tikintisi və istismarı zamanı boru kəmərinin qorunmasını
təmin edən tədbirlər görülübsə, boru kəmərinin trasının digər sualtı
kommunikasiyalar və boru kəmərləri trasları ilə kəsişməsinə yol
verilir.

D. Qaynaq birləşmələrinin keyfiyyətinə nəzarət

2.9.18. Qaz-neft kəmərlərinin və qaynaq edilmiş armaturların

qaynaq tikişləri tam şəkildə dağıdıcı olmayan fiziki metodlarla yox-
lanılmalıdır.
2.9.19. Boru kəmərlərinin qaynaq birləşmələrinin keyfiyyətinə
nəzarətin nəticələri xüsusi жurnalda qeyd olunmalı və
defektoskopçuda saxlanılmalıdır.

D. Boru kəmərlərinin sınağı

2.9.20. Boru kəmərləri istismara verilənə qədər onlara baxış

keçirilməli, möhkəmliyə və kipliyə sınanmalıdır. Sualtı boru kə-
mərlərinə xarici baxış, onlar suya buraxılan zaman keçirilməlidir. Hər
bir boru kəmərinin sınaq növü və sınaq təzyiqinin həddi iş layihəsində
göstərilməlidir.
2.9.21. Boru kəmərini sınaqdan keçirmək üçün bu işlərin apa-
rılması ardıcıllığını və təhlükəsizlik tədbirlərini nəzərə alan təlimat
olmalıdır. Təlimatı sifarişçi ilə birgə tikinti təşkilatı tərtib etməlidir.
Boru kəmərinin təzyiq altında yoxlanılması üçün lazım olan
avadanlığın vaxtında verilməsi və ondan düzgün istifadəsi üçün
sifarişçi məsuliyyət daşıyır.
2.9.22. Boru kəməri, tikinti idarəsi tərəfindən təyin edilmiş ca-
vabdeh şəxsin rəhbərliyi altında və sifarişçinin iştirakı ilə sınaqdan
çıxarılmalıdır.
2.9.23. Estakadada dayaqlar üzərinə layihəyə uyğun qoyul-
mamış qaz kəmərlərinin sınağı qadağandır.

157
 2.9.24. Sualtı qaz-neft kəmərlərinin sınağının keçirilmə rayonu
və vaxtı, Istehsalat Birliyinin (yuxarı təşkilatın) dispetçer xidmətinə və
gəmilərə xəbərdarlıq edilməsi üçün Xəzər Dövlət Gəmiçilik və
Xəzərdənizneftdonanma Idarələrinin hidroqrafik xidmətlərinə
əvvəlcədən çatdırılmalıdır.
2.9.25. Layihədə nəzərdə tutulmuş işlər, o cümlədən elektro-
kimyəvi mühafizə, texnoloжi əlaqələr, avtomatika və telemexanika
nəzarət qurğuları qurulduqdan sonra boru kəməri istismara qəbul
edilməlidir.
2.9.26. Sualtı neft kəməri çəkildikdən və sınaqdan çıxarıldıqdan
sonra, kəmərə bütün tras boyu baxış keçirilməlidir.

D. Estakada üzrə boru kəmərlərinin çəkilməsi

2.9.27. Neft, qaz və kondensat nəql edilən boru kəmərlərinin

çəkilməsinə, estakadanın məhəccərli çəpərinin arxasından, digər boru
kəmərlərinin çəkilməsinə məhəccərli çəpərin hər iki tərəfindən icazə
verilir.
2.9.28. Estakadanın məhəccərli çəpərinin arxasından boru kə-
mərinin 2 yarusda çəkilməsinə icazə verilir. Bu zaman estakadanın
metal konstruksiyalarına düşən buraxıla bilən yüklər nəzərə
alınmalıdır. Layihə təşkilatı ilə razılaşdırılmadan əlavə boru kəmərinin
çəkilməsi qadağandır. Yuxarı yarusun boru kəməri ilə aşağı yarusun
boru kəməri arasındakı məsafə ən azı 1m olmalıdır. Yuxarı yarusun
boru kəmərinin dayaqlarını aşağı boru kəmərinin üzərinə qoymaq
qadağandır.
2.9.29. Boru kəmərləri üçün dayaqlar xüsusi konstruksiyalı olub
estakadanın bir və yaxud hər iki tərəfində ola bilər. Boru kəmərlərinin
dayaqların üzərindən sürüşməməsi üçün dirəyə xarici tərəfdən
məhdudlaşdırıcılar qaynaq edilməlidir.
2.9.30. Baxış və təmir işlərinin aparılması mümkünlüyünü təmin
etmək şərtilə, qaz boru kəməri ilə digər boru kəmərlərinin birgə
çəkilməsinə icazə verilir.
2.9.31. Kəsişmə yerlərində qaz boru kəməri neft boru kəmərinin
üstündən keçməlidir.

158
 2.9.32. Bir yarusda qoyulmuş boru kəmərləri arasında məsafə,
diametri 0,2m və daha çox olan boru kəmərləri üçün 0,2m-dən,
qalan hallarda isə 0,1m-dən az olmamalıdır.
2.9.33. Boru kəmərlərinin qaynaq birləşmələri dayaqdan ən azı
0,5m məsafədə olmalıdır.
2.9.34. Qaz kəmərlərinin, polad boru patronun içindən keç-
məklə və patronun bir ucunda şamın (dirsəyin) hündürlüyü 5m-dən
az olmamaq şərti ilə EYM-in altından keçirilməsinə icazə verilir.
2.9.35. Qaz kəmərinin estakadanın altından keçən hissəsində
qaynaq birləşmələri olmamalıdır.
2.9.36. Boru kəmərlərinin estakadanın üzərindən keçən hissə-
sinin hündürlüyü 4,5m-dən az olmamalıdır.
2.9.37. Boru kəmərlərinin armaturları onu hazırlayan müəs-
sisənin verdiyi pasportun olub-olmamasından və saxlanılma
müddətindən asılı olmayaraq quraşdırılmamışdan əvvəl möhkəmliyə
və kipliyə yoxlanılmalıdır.
2.9.38. Armaturlar boru kəmərləri üzərində elə yerləşdirilməlidir
ki, onlara sərbəst və təhlükəsiz yanaşmaq mümkün olsun.
Estakadanın məhəccərli çəpərinin arxasında yerləşdirilən armaturlara
qulluq etmək üçün çəpərli meydança olmalıdır.
2.9.39. Bağlayıcı armaturların estakada üzrə yerləşdirilməsi,
boru kəmərinin ayrı-ayrı sahələrini qəza hallarında və profilaktika
işlərində bağlamağa (təcrid etməyə) imkan verməlidir.
2.9.40. Qaz kəmərinin üzərində hər 100 m-dən bir “Qaz” sözü
yazılmalı və yaxud kəmər müvafiq rənglə rənglənməlidir.

D. Sualtı boru kəmərlərinin çəkilməsi

2.9.41. Sualtı boru kəmərlərinin təhlükəsiz çəkilməsi [296]–in

tələblərinə uyğun aparılmalıdır.

D. Boru kəmərlərinin kirжim vasitəsi ilə çəkilməsi

2.9.42. Diametri 0,1m-dən çox olmayan boru kəmərlərinin

kirжim vasitəsi ilə çəkilməsinə və təmirinə icazə verilir.

159
 2.9.43. Kirжimdə boruları bir-birinə bağlamaq işini asanlaş-
dırmaq üçün çatmalar (“kozlı”) və digər qurğular olmalıdır.
2.9.44. Kirжimdə qoyulmuş bucurqad möhkəm bərkidilməlidir.
Bucurqada verilən yük onun yükqaldırma qabiliyyətindən çox
olmamalıdır. Bucurqadın kanatında calaq olmamalı və bu kanat
kirжimə möhkəm bərkidilmiş istiqamətləndiricidən və yaxud dartıcı
diyircəkdən keçməlidir.
2.9.45. Kirжimdə borular elə yığılıb bərkidilməlidir ki, işləmək
üçün sərbəst yer qalsın və boruların diyirlənməsi mümkün olmasın.
2.9.46. Bir-birinə bərkidilmiş borular kirжimdən dənizə buraxılan
zaman işçinin borunun qurtaracağında dayanması qadağandır.
2.9.47. Boru kəmərinin bir-birinə bağlanmış hissələri dənizə
buraxılıb qurtaracağı kirжimə bərkidildikdən sonra boruları çatma
(“kozlı”) üzərinə qaldırmaq olar.
D. Sərbəst daldırılma üsulu ilə boru kəmərlərinin çəkilməsi

2.9.48. Boru kəmərinin seksiyası yığılarkən və müvafiq şəkildə

təchiz edilərkən, sahildə ağırlaşdırıcı yüklərin, pontonların, kanatların,
hava şlanqlarının yerləşdirilməsinin düzgünlüyü və bərkidilməsinin
etibarlılığı, eləcə də bağlayıcı armaturların kipliyi və asanlıqla
bağlanması yoxlanılmalıdır.
2.9.49. Boru kəmərinin seksiyasını suya buraxmamışdan və ya
suyun qırağına çəkməmişdən əvvəl kanatların, yumşaq tutucuların
(polad dəsmallar) və borudüzənin tormoz sisteminin etibarlılığı
yoxlanılmalıdır.
2.9.50. Boru kəməri seksiyalarının yedəklənməsinin vaxtı və
marşrutu əvvəlcədən Xəzər Dövlət Gəmiçilik və
Xəzərdənizneftdonanma Idarələrinin hidroqrafik xidmətlərinə
bildirilməlidir. Yedəyin sürəti 9km/saat-dan (5 uzel) çox olmamalıdır.
Boru kəməri seksiyasının yedəklənməsi dalğıc xidmətilə müşayiət
olunmalıdır.
2.9.51. Boru kəmərinin çəkilməsi, dənizdə dalğalanma 3 bala
qədər, küləyin sürəti isə 10m/san qədər olduqda yerinə yetirilməlidir.
2.9.52. Dənizdə dalğalanma həddini keçərsə, boru kəməri sek-
siyası dənizin dibinə buraxılmalıdır. Boru kəməri seksiyasının üfürülən
qurtaracağı (ucu) nişan üzgəci ilə (buy) nişanlanmalıdır.
160
 2.9.53. Yedəklənmə zamanı və yaxud boru kəməri seksiyasının
tras boyu düzülüşündə yedəyin arxa tərəfində adamların olması
qadağandır.
2.9.54. Boru kəmərləri seksiyalarını birləşdirmək üçün, gəmi
küləkdöyən tərəfdə elə vəziyyətdə durmalıdır ki, onun göyərtəsində
olan qaynaq üçün xüsusi meydança, buraxılmış boru kəmərinin
qurtaracağını bildirən nişan üzgəcin (buy) üstündə olsun.
2.9.55. Buraxılmış boru kəmərinin qurtaracağını birləşdirmək,
qaynaq etmək, qaynağı yoxlamaq, birləşən hissələri izolyasiya etmək
üçün dənizin dibindən çəkilmiş borunu qaldıran və boru kəmərinin
birləşdirilmiş hissəsini gəmidən suya buraxan zaman fəhlələrin
borunun üstündə (altında), pontonların üstündə, boru ilə gəminin
bortu arasında olmaları qadağandır.
2.9.56. Gəmi vasitəsilə pontonları ayıran , eləcə də onları ye-
dəkləyən zaman gəminin arxa tərəfində adamların olması qada-
ğandır.
2.9.57. Pontonların ayrılmasında iştirak etməyən üzən vasitələr
pontonların ayrıldığı yerdən ən azı 200m məsafədə olmalıdır.
2.9.58. Mexaniki qurğu vasitəsilə pontonların ilməkləri açılarkən
(ayrılarkən), burazlı üzən vasitələr pontondan küləkdöyən tərəfdə
olmaqla çəkilmiş boru kəmərindən ən azı 25m məsafədə olmalıdır.
2.9.59. Pontonların ilməklərini açmaq (ayırmaq) üçün mexaniki
qurğusu olmayan və yaxud mexaniki qurğularında qüsurlar əmələ
gəldiyindən ayrılması mümkün olmayan pontonları, onlara hava
doldurulduqan sonra dalğıcların köməkliyi ilə ayırmaq lazımdır.

D. Boru kəmərlərinin dənizin dibi ilə dartma üsulu ilə çəkilməsi

2.9.60. Boru kəməri seksiyasını dartmamışdan əvvəl bucurqadın

sazlığı yoxlanılmalı və dartıcı kanat diqqətlə baxışdan keçirilməlidir.
2.9.61. Boru kəmərinin və dartıcı kanatın hərəkət yolu, bütün
yol boyu kənar əşyalardan (daş, boru, alət) təmizlənməlidir.
2.9.62. Boru seksiyaları dartılan zaman dartıcı kanat postament
üstündə qoyulmuş istiqamətləndirici blokdan keçirilməlidir.

161
 2.9.63. Boru kəməri seksiyası üzən vasitələrlə dartılan zaman,
dartıcı kanat yedəyin qarmağına etibarlı bağlanmalıdır. Dartılma səlis
və təkansız yerinə yetirilməlidir.
2.9.64. Boru seksiyaları dənizdə dartılan zaman borunun və
kanatın hərəkət yolunda, eləcə də üzən vasitələrin arxa tərəfində
adamların olması qadağandır.

D. Borudüzən gəmi vasitəsi ilə boru kəmərlərinin çəkilməsi

2.9.65. Borudüzən gəmi vasitəsi ilə sualtı boru kəmərlərinin çə-

kilməsi borudüzən gəminin istismarı təliimatına uyğun yerinə ye-
tirilməlidir.
2.9.66. Borudüzən gəmiyə müntəzəm olaraq yarım sutkalıq,
sutkalıq və 3 sutkalıq hava haqqında hidrometeoroloжi məlumat daxil
olmalıdır.
2.9.67. Borudüzən gəminin lövbərlərinin paylanması (yerlərinin
dəyişdirilməsi) xüsusi yedəklə və yaxud bu işi təhlükəsiz yerinə
yetirmək üçün avadanlıqla təchiz edilmiş yedəklə yerinə yetirilməlidir.
Borudüzən gəmi ilə yedək arasında iki tərəfli radio əlaqəsi olmalıdır.
2.9.68. Boru kəmərinin çəkilməsi prosesində stingerə düşən
ümumi yükə və onun suya oturma dərəcəsinə daimi nəzarət olun-
malıdır. Ümumi yük borudüzən gəminin pasportunda göstərilmiş
maksimal həddə çatanda, stinger qəza vəziyyətinə uyğun ayrılmalıdır.
2.9.69. Suyun üzündə qalma qabiliyyəti yaradan pontonlar boru
kəməri üzərinə kranın köməkliyi ilə qoyulmalıdır.

D. Boru kəmərlərinin təmiri

2.9.70. Sualtı boru kəmərlərinin təmirinə dənizdə dalğalanma 3

bala qədər olduqda icazə verilir.
2.9.71. Təmir işi başlanana qədər cavabdeh rəhbər sahənin dal-
ğıc müayinəsi ilə tanış olmalıdır.

162
 2.9.72. Təmir işindən sonra boru kəməri sınaqdan çıxarılmalıdır.
Sınaq işlərini, boru kəmərini təmir edən təşkilat aparmalıdır. Sualtı
boru kəmərlərinin təmiri 296-ın tələblərinə müvafiq yerinə
yetirilməlidir.

D. 2.10. Elektrik və rabitə xətlərinin çəkilməsi

Ümumi tələblər

2.10.1. Elektrik veriliş xətlərinin (EVX) və rabitə xətlərinin

(kabellərin) quraşdırılması və təmiri müvafiq fərdi mühafizə vasitələri
ilə yerinə yetirilməlidir.
2.10.2. Nasaz örtüklü (döşəməli) DNQT-də hava və kabel EVX-
in (rabitə xətlərinin) quraşdırılması və sökülməsi qadağandır.
2.10.3. Dəniz şəraitində elektrik xətlərinin çəkilməsi (quraşdırıl-
ması) [294] tələblərinə uyğun aparılmalıdır.

Dənizdə hava EVX

2.10.4. Işlərə rəhbərlik edən şəxs, dirək və dayaqları quraşdır-

mazdan əvvəl işçiləri təlimatlandırmalı, onları yerləşdirməli, qaldırıcı
vasitələri işlək vəziyyətdə yoxlamalı, mexanizm və ilməklərin (strop)
yükgötürmə qabiliyyətinin qaldırılan yükün çəkisinə uyğun gəlməsini
yoxlamalıdıır.
2.10.5. Dayaq və dirəklər üzən vasitələrlə daşınarkən əvvəlcə-
dən etibarlı bərkidilməlidir (o cümlədən xüsusi təsbitləyici dayaqlar
qoyulmalıdır).
2.10.6. Üzən vasitənin göyərtəsində yükləri bərkitmək üçün
quruluşlar (vasitələr) olmadıqda yüklərin göyərtəyə yığılması qa-
dağandır.
2.10.7. Dayaq və dirəklər qaldırılaraq quraşdırılacağı yerə da-
şınarkən, onların aşağı ucu ilməklənməlidir.

163
 2.10.8. Üzən vasitələrin sökülən (çıxarılan) çəpərləri dirəyin
şurfa endirildiyi (quraşdırıldığı) yerdə dirəyin istiqamətləndirildiyi
(yerinin dəyişdirildiyi) müddətə götürülməlidir.
2.10.9. Yükqaldırıcı vasitələrlə dayaqlar və dirəklər qaldırılıb –
endirilərkən, quraşdırılarkən və ya sökülərkən onların üstündə
adamların olması qadağandır.
2.10.10. Estakadada hava xətti dayaqları quraşdırılarkən və ya
sökülərkən piyadaların və nəqliyyatın hərəkəti dayandırılmalı, iş yeri
çəpərlənməlidir.
2.10.11. Naqilləri dayaqlara bərkidilməmiş (tarım çəkilməmiş)
vəziyyətdə gecəyə saxlamaq qadağandır. Tarım çəkilməmiş naqilləri
gecəyə saxlamaq lazım gələrsə, bu haqda «Xəzərdənizneftdonanma»
idarəsinin dispetçer xidməti xəbərdar olunmalıdır.
2.10.12. Naqillərin dartılması (tarıma çəkilməsi) lövbərdə dayanmış
üzən vasitələrdən bucurqad vasitəsilə aparılmalıdır və bu zaman
bucurqada düşən dartı qüvvəsi naqilin möhkəmliyindən çox
olmamalıdır. Naqillərin dartılması (tarıma çəkilməsi) zamanı bucurqadın
arxa tərəfində adamların olması qadağandır.
2.10.13. Hava EVX-nin quraşdırılması (montaжı) zamanı
aşağıdakılara əməl olunmalıdır:
a) EVX-in montaж olunmuş hissələri (sahələri) dayaq və dirək-
lərin metal konstruksiyalarına etibarlı birləşdirilməklə yerləbir-
ləşdirilməlidir və bu halda birləşmələr arasındakı məsafə 3000m-dən
çox olmamalıdır;
b) naqillər və ya qaldırıcı burazlar (troslar) 4,5m hündürlükdə,
nəqliyyat keçən yerlərdə isə – 6 m hündürlükdə yerləşdirilməlidir;
c) dayaqlarda və ya dənizdə olan naqillərin və ya burazların
(troslar) yaratdığı daxili bucaq tərəfdə işçilərin olması qadağandır.
2.10.14. Şurfların qazılmasına, dirək və dayqların quraşdırıl-
masına, naqil dolaqlarının açılmasına, xətti armaturların, naqillərin
və asma izolyatorların montaжına sutkanın işıqlı vaxtında (görünmə
yaxşı olduqda) küləyin sürəti 10m/san-dən və dənizdə dalğalanma 3
baldan çox olmadıqda icazə verilir.

D. DNQT-də elektrik kabel xətləri

164
 2.10.15. Güc kabellərinin DNQT-nin taxta konstruksiyaları
üzərində çəkmək qadağandır. Güc kabelləri layihəyə uyğun olaraq
yanmayan materiallardan olan (metal, asbosement, beton və s.)
novlarda (navalçalarda) çəkilməlidir.
2.10.16. Kabel kütləsini qızdırmağa və lehim lampasından isti-
fadə etməyə yanğın – partlayış təhlükəsi olmayan yerlərdə icazə
verilir.
2.10.17. Muftanı doldurmaq üçün kabel kütləsi xüsusi metal
tutumun içərisində qızdırılmalıdır (əridilməlidir). Ərinmiş kütləni
qarışdırmaq üçün dəstəyi istilik keçirməyən materialdan olan metal
qarışdırıcıdan istifadə edilməlidir.
2.10.18. Əridilmiş kütlə olan qabı əldən – ələ vermək olmaz,
bunun üçün onu, DNQT-nin döşəməsinə (göyərtəyə) qoyub sonra
götürmək lazımdır.
2.10.19. Kabel kütləsi olan açılmamış qabları (banka) qızdırmaq
qadağandır. Muftaları və qıfları kabel kütləsi ilə doldurarkən brezent
əlcəkdən və qoruyucu eynəkdən, epoksid kompaund tətbiq
olunduqda isə əlavə olaraq respiratordan istifadə edilməlidir.
2.10.20. Qızdırılmış (əridilmiş) kabel kütləsi damcılarının (sıç-
rantılarının) sıçrayaraq işçiləri yandırmaması üçün, onun içərisinə
suyun düşməməsinə qarşı lazımi tədbirlər görülməlidir.

D. Sualtı elektrik və rabitə kabel xətləri

2.10.21. Kabelin sınağı aparılarkən qeyri standart birləşdirici

naqillərdən istifadə etmək və sınağı keçirilən kabeli xüsusi birləşdirici
qutuya qoşmadan, birbaşa kabel gəmisinin elektrik laboratoriyasının
aparatlarına qoşmaq qadağandır.
2.10.22. Kabel gəmisi ilə («kirжimlə») kabelin çəkilməsinə və
qaldırılmasına gəminin sürəti 7-8 km/saat (4-5 dəniz mili) və dənizin
dalğalanması 4 bala qədər olduqda yol verilir. Dənizin dalğalanması 3
bal və daha çox olduqda və onun sonradan artacağı proqnozu
verildikdə kabelin çəkilməsinə başlamaq qadağandır.
2.10.23. «Kirжim»də işlər yerinə yetirilərkən işçilər dəbilqədən
və xilasetmə жiletindən istifadə etməlidirlər.
165
 2.10.24. «Kirжim»də iş görülən vaxt işçi zonada xilasedici dalğıc
və yaxınlıqda növbətçi gəmi olmalıdır.
2.10.25. «Kirжim»lə sualtı kabel çəkilərkən aşağıdakılara əməl
olunmalıdır:
a) kabel dolaqdan (barabandan) göyərtəyə verilərkən və suya
buraxılarkən işçilər kabelin bir tərəfində dayanmalıdırlar;
b) kabel dolaqdan birbaşa suya buraxıldıqda, dolaq (baraban)
möhkəm bərkidilmiş və əsas və qəza əyləci (tormoz) ilə təmin
olunmuş dayaq («kozel») üzərində quraşdırılmalıdır.
2.10.26. «Kirжim»ə və gəmiyə adamların minməsinə və düşmə-
sinə dənizdə dalğalanma 3 baldan və küləyin sürəti 10m/san çox
olmadıqda icazə verilir.
2.10.27. Briqada ən azı 4 ədəd radiotelefonla (3 işçi, 1 ehtiyat)
təmin olunmalıdır.
2.10.28. Kabelin çəkildiyi bütün müddət ərzində «kirжim»lə (kabel
gəmisi ilə) xüsusi ixtisaslaşdırılmış köməkçi gəmilər, DNQT-lər və sahil
arasında etibarlı radiorabitə təmin olunmalıdır.
2.10.29. Dalğıclar kabelə baxış keçirərkən, təmir edərkən və ya
təmirdən sonra onu düzərkən həmin kabelə təsadüfən gərginliyin
verilməsi istisna olunmalıdır.
2.10.30. Məsafədən idarə olunan qidalandırma qurğusunun qo-
şulması və açılması və kabelə gərginliyin verilməsi işə rəhbərlik edən
şəxsin icazəsi ilə yerinə yetirilməlidir.
2.10.31. Kabelə gərginliyin məsafədən verilməsi, kabelin sahil-
dəki ucunun yerləbirləşdirilməsinin və onun birləşmələrinin etibarlı
olması yoxlanıldıqdan sonra yerinə yetirilməlidir.

D. 2.11. Tikinti maşın və mexanizmlərinin istismarı

2.11.1. Əgər kopyorun işlədilməsi şərti onun istismar təlima-

tında göstərilməyibsə, küləyin sürəti 8m/san-dən çox olduğu zaman
kopyor vasitəsi ilə dirəklərin (svay) vurulması qadağandır.

166
 2.11.2. Tikinti maşını (kran) üçün sürəti buraxıla bilən həddən
artıq olan güclü külək olduqda və yaxud tufan yaxınlaşarsa, maşının
(kranın) işi dayandırılmalı, onun dayanıqlı və tərpənməz vəziyyətini
təmin edən tədbirlər görülməlidir.
2.11.3. Yükqaldırıcı mexanizmlərlə yüklərin yeri dəyişdirildikdə
yükləri bərkitmək üçün işin rəhbəri tərəfindən ilməkçilər təyin
edilməlidir. Iki və daha artıq ilməkçilər olduqda onlardan biri rəhbər
təyin edilməlidir.
2.11.4. Kopyorun dirəkdən dirəyə yerini dəyişməsi, eləcə də di-
rəklərin, boruların və digər avadanlıqların daşınması dartıcı diyircəklə
yerinə yetirilməlidir. Dirəkləri, boruları və digər yükləri kopyorun
başlığı üzərindən aşırılmış buraz vasitəsi ilə daşımaq (çəkib gətirmək)
qadağandır.
2.11.5. Kopyorun köməyi ilə yükləmə-boşaltma işlərini görmək
qadağandır.

2.12. Dəniz şəraitində yükqaldırma qurğularının (vışkaların,

dorların, eklipslərin), qazma və istismar avadanlıqlarının
quraşdırılması, sökülməsi, nəqli və təmiri

2.12.1. Dəniz şəraitində yükqaldırma qurğularının (vışkaların,

dorların, eklipslərin), qazma və istismar avadanlıqlarının quraş-
dırılması, sökülməsi və təmiri 307-nin tələblərinə uyğun olaraq
yerinə yetirilməlidir.
2.12.2. Bütün vışkaquraşdırma işləri təsdiq olunmuş layihəyə
əsasən aparılmalıdır.
2.12.3. Təsdiq olunmuş layihəyə uyğun olaraq bütün vışka-
quraşdırma işlərinin aparılması planı tərtib olunmalıdır.
2.12.4. Işlərin aparılma planına texniki həll, işlərin təhlükəsiz
aparılmasının təşkilati tədbirləri və işçilərə sanitar-gigiyenik xidmətlər
daxil edilməlidir.
Bundan başqa planda cavabdeh şəxslərin (sex rəisi, briqadir və
ya iş icraçısı) vəzifə borcları əks olunmalıdır.

167
 2.12.5. Təsdiq olunmuş layihəyə və iş planına uyğun olaraq
bütün vışkaquraşdırma işləri cavabdeh şəxsin rəhbərliyi altında
aparılmalıdır.
Xüsusi təhlükəli işlərə başlamazdan əvvəl işçilərlə əlavə təlimat-
landırma aparılmalı və жurnalda müvafiq qeydlər edilməlidir.
2.12.6. Vışkaquraşdırıcılar briqadası işləyən sahədə başqa
struktur bölmə işçilərinin işləməsi qadağandır.
2.12.7. Quraşdırma (sökülmə) işləri aparılan yerlərdə hər bir
işləyən üçün fərdi xilasedici kəmər, kəndir bağlanmış 2-3 xilasetmə
dairəsi (kəndirin uzunluğu özülün hündürlüyündən asılı olaraq
müəyyən edilməlidir) nəzərdə tutulmalıdır.
2.12.8. Vışkaların yığılması, sökülməsi və dartılıb gətirilməsi
zamanı DNQT-yə bütün növdən olan üzən vasitələrin yan alması
qadağandır.
2.12.9. Qazma avadanlıqlarının quraşdırılması (sökülməsi), ha-
belə vışkaların yığılması (sökülməsi) və dartılıb gətirilməsi zamanı
DNQT-nin yaxınlığında növbətçi kater olmalıdır.

D. Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların,

eklipslərin) yığılmış vəziyyətdə kran-yük gəmisi ilə
götürülməsi, nəqli və quraşdırılması

2.12.10. Vışka DNQT-dən qaldırılana qədər vışkanın

qovşaqlarının bütövlüyü, bolt və qaynaq birləşmələri, kəlləçarxın
bərkidilməsi yoxlanılmalı, lazım gələrsə, vışka ilməklənəcək yerdən
quraşdırma kəməri qoyulmalıdır.
2.12.11. Vışka qaldırılana qədər fontan armaturları hər tərəfdən
özülə möhkəm bərkidilmiş metal dirəklərlə çəpərlənməlidir.
2.12.12. Vışkanı qaldırmaq üçün ilməklər, onun ağırlıq mər-
kəzindən yuxarıda yerləşmiş kəmərinə bərkidilməli və ilməklərin
bərkidildiyi yerdən kəsilməmələri üçün vışkanın ayaqları taxta
parçalarla əhatə edilməli və bu taxta parçaları vışkanın ayaqlarına
bərkidilməlidir.

168
 2.12.13. Vışkanı DNQT-dən qaldıran və yaxud endirən zaman,
eləcə də onu gəmiyə qoyub və qaldıran zaman fəhlələr təhlükəsiz
yerə çıxarılmalıdır. Işin rəhbəri ilə kran-gəmisinin krançısı arasında
əlaqə radio və yaxud əvvəlcədən razılaşdırılmış siqnallar vasitəsi ilə
yaradılmalıdır.
2.12.14. Kran-quraşdırıcı gəminin göyərtəsində vışkanın ayaqları
və özülün altına qoymaq üçün çatma dayaqlar olmalıdır. Vışka etibarlı
bərkidilməlidir.
2.12.15. Vışka DNQT-yə qoyulduqdan sonra onun qovşaqlarının
bütövlüyü, bolt və qaynaq birləşmələri yoxlanılmalıdır. Aşkar edilən
çatışmamazlıqlar dərhal aradan qaldırılmalıdır.
2.12.16. Vışka DNQT-yə qoyulduqdan və mərkəzləşdirildikdən
sonra özülə bərkidilməli və bundan sonra kranın qarmağı azad
edilməlidir.

D. Qazma və istismar avadanlıqlarının quraşdırılması,

sökülməsi, nəqli və təmiri

2.12.17. Gəmi göyərtəsində daşınan avadanlıqlar ona möhkəm

bağlanmalıdır.
2.12.18. Gəmi göyərtəsində daşınan materiallar, avadanlıq və
alətlər elə yığılmalıdır ki, onların rahat ilməklənməsi və boşaldılması
təmin edilsin.
2.12.19. Kran-yük gəmisinin maneəsiz işləməsi üçün, qazma
avadanlığı DNQT-də vışkayanı tikililər ucaldılmamışdan əvvəl
quraşdırmalıdır.
2.12.20. Qarmağın və maşın açarlarının əks-yükü, işlək və ağır
qazma borularının şurfu elə yerləşdirilməlidir ki, döşəmənin altında
işləməyə mane olmasın. Əks-yüklər mühafizə örtüyünə malik
olmalıdır.
2.12.21. Vışkaaltı döşəmədən dövran sisteminə, qəbul körpü-
sünə və qəza yoluna keçid və pilləkən olmalıdır. Döşəmənin altında
tullanışa qarşı avadanlığı normal quraşdırmaq və ona xidmət etmək
üçün məhəccərli meydança olmalıdır.

169
 2.12.22. Avadanlıq və materialların ilməklənməsi zamanı ilməklə
qarmaq elə hündürlüyə qədər endirilməlidir ki, hətta gəminin şaquli
yırğalanmasının maksimal amplitudasında belə yükün gəmi
göyərtəsindən qoparılması istisna olunsun.
2.12.23. Qaldırılan avadanlıq və materiallar gəminin şaquli
yırğalanmasının maksimal amplitudasından artıq hündürlüyə
qaldırılmalı və göyərtədən dənizə tərəf verilməlidir.
2.12.24. Bütün ilməklər, tutucu qurğular sınaqdan keçirilməli,
onların pasport birkası olmalı və qüvvədə olan normalara uyğunluğu
müntəzəm olaraq yoxlanılmalıdır.
2.12.25. Qaldırılan avadanlıq ağırlıq mərkəzindən ilməklən-
məlidir. Ilməklənmənin düzgünlüyü 0,2-0,3 m-dən artıq olmayan
hündürlüyə sınaq qaldırılması ilə yoxlanılmalıdır.
Ilməklərin vəziyyətlərini düzəltmək lazım gələrsə, avadanlıq
gəminin göyərtəsinə endirilməli və yalnız bundan sonra nasazlıq
aradan qaldırmalıdır.
2.12.26. Ilməkləri bağlanan avadanlığın iti uclarına toxunub
kəskin əyilmə və sürtülmədən qorumaq üçün araqatı tətbiq etmək
lazımdır.
2.12.27. Avadanlığın qurulacağı yerdə, qabaqcadan möhkəm
araqatları düzmək lazımdır ki, zəncirli bağlama kanatlarını avadanlığın
altından sərbəst və təhlükəsiz çıxarmaq mümkün olsun.
2.12.28. Avadanlıq endirilən zaman onun vəziyyətini yalnız ona
bağlanmış ip (kəndir) vasitəsi ilə nizama salmaq lazımdır.
2.12.29. Avadanlıqların təmiri müvafiq normativ sənədlərin
tələblərinə uyğun aparılmalıdır.

D. Qazma vışkası və vışkaaltı postamentlərin

avadanlıqlarının bir quyu ağzından digər quyu üzərinə
çəkilməsi və quraşdırılması

2.12.30. Küt quyuları olan meydançada qazma vışkası və vış-

kaaltı postamentlərin avadanlıqlarının bir quyu ağzından digər quyu
üzərinə çəkilməsi və quraşdırılması 299-un tələblərinə uyğun olaraq
yerinə yetirilməlidir.
170
 2.12.31. Qazma vışkası və vışkaaltı postamenlərin avadan-
lıqlarının bir quyu ağzından digər quyu üzərinə çəkilməsi və
quraşdırılması işləri, hazırlıq görüldükdən və ən azı iki günlük
mülayim hava olacağı barədə (küləyin sürəti 11 m/san qədər
olmaqla) məlumat alındıqdan sonra aparılmalıdır.
2.12.32. Qazma vışkası və vışkaaltı postamentlərin
avadanlıqlarının bir quyu ağzından digər quyu üzərinə çəkilməsi və
quraşdırılması işləri aparılarkən, o biri quyularda aparılan bütün işlər
həmin müddətdə dayandırılmalı, dayandırılması mümkün olmayan
sahələr əlavə təhlükəsizlik tədbirləri ilə təmin olunmalıdır.
2.12.33. Vışkaaltı postamentin çəkilməsi üsulundan asılı olaraq
meydançada texnoloжi avadanlıq, tikililər və kommunikasiyaların
sökülmə və quraşdırılma ardıcıllığı təsdiq olunmuş iş planı və layihə
əsasında aparılmalıdır.
2.12.34. Işə başlamazdan əvvəl iş yerinin vəziyyəti, habelə nə-
zərdə tutulmuş iş üçün müəyyən edilmiş avadanlıq, alət, tərtibat,
qurğu və çəpərlərin sazlığı yoxlanılmalıdır. Əgər nasazlıqlar aşkar
edilərsə, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər görülməlidir.
2.12.35. Qazma vışkası və vışkaaltı postamentlərin avadanlıq-
larının bir quyu ağzından digər quyu üzərinə çəkilməsi və quraş-
dırılması işləri yerinə yetirilərkən o biri istismar quyularının quyuağzı
avadanlığı hər hansı mexaniki zərbədən qorunmaq üçün metal
konstruksiyalarla mühafizə olunmalı, bütün açıq yerlər, o cümlədən
rotoraltı deşiklər örtülməlidir.
2.12.36. Vışka bucurqad-kanat sistemindən istifadə edilməklə
çəkiləcəksə, “Dənizneftqazlayihə” DETLI tərəfindən işlənilmiş
layihədəki sxemlər əsasında hərəkət mexanizmlərinə daxil olan
bucurqadların, polispastların, dayaqların texniki vəziyyəti yoxlanılmalı
və quraşdırılmalıdır.
2.12.37. Vışka hidravlik sistemlə çəkiləcəksə,
“Dənizneftqazlayihə” DETLI tərəfindən işlənilmiş layihəyə əsasən
hərəkət mexanizmlərinə daxil olan nasos stansiyalarının, plunжerli
hidravlik silindrlərin (hidravlik domkrat) boru birləşmələrinin, aralıq
dirəklərinin vəziyyəti yoxlanılmalı və quraşdırılmalıdır.

171
 BÖLMƏ 3

NEFT VƏ QAZ QUYULARININ TIKILMƏSI

3.1. Ümumi tələblər

3.1.1. Quyuların tikilməsində əsas sənəd, bu Qaydaların tə-

ləblərinə uyğun işlənilmiş layihədir. Quyunun tikilməsinə ancaq müvafiq
qaydada təsdiq olunmuş layihə olduqda başlamaq olar.
3.1.2. Geoloжi-texniki şərtləri eyni olan sahə və yataqlarda,
layihə dərinlikləri fərqi 400 m-dən çox olmadıqda quyuların oxşar
sahələrdə fəaliyyətdə olan işçi layihələrə əsaslanaraq tikilməsinə
icazə verilir.
3.1.3. Kateqoriyasından asılı olmayaraq bütün quyular elektrik
ötürücü xətlərinin, magistral neft-qaz kəmərlərinin, suburaxıcı və
digər sənaye və mülki obyektlərin mühafizə zonasından kənarda tikil-
məlidir.
3.1.4. Xarici standartlara uyğun yerinə yetirilmiş xarici texnika
və texnologiya bu Qaydaların və Azərbaycan Respublikasında
qüvvədə olan standartların tələblərinə uyğun olduqda quyuların
tikilməsində istifadə oluna bilər.
3.1.5. Quyunun tikilməsi işləri aşağıdakı şərtlər yerinə
yetirildikdə başlana bilər:
- müəyyən olunmuş qaydada işlənmiş və təsdiq olunmuş layihə-
smeta sənədləri olduqda;
- təşkilatın material-texniki təchizat bazaları və istehsalat
xidmətlərinin yerləşmə yerləri ilə əlaqəni il boyu təmin edən nəqliyyat
magistralları və yolları olduqda;
- buruq avadanlığının nəql edilməsi trassasının, həmçinin həmin
trassanın elektrik ötürücü xətləri, dəmir yolları, magistral boru
kəmərləri və s. ilə kəsişmə yerlərinin müvafiq razılaşdırılması
olduqda;
- işlərin aparılması üçün podratçılarla (subpodratçılarla), fontan
əleyhinə təhlükəsizlik xidməti ilə müqavilələr bağlandıqda.

172
 3.1.6. Qazma briqadasının gücü ilə xüsusi işləri yerinə yetir-
dikdə (qazma qurğusunun köçürülməsi, mobil qazma qurğularının
quraşdırılması, daha mürəkkəb təmir işləri və s.) briqadanın fəhlələri
əlavə öyrədilməli, əsas və əvəzçi peşələr üzrə sərbəst işləmək üçün
buraxılış almalıdırlar.

3.2. Neft və qaz quyularının layihələndirilməsi

3.2.1. Quyunun tikilməsinin layihələndirilməsi üçün tapşırıq

sifarişçi tərəfindən istismar olunan yatağın geoloжi-kəşfiyyat işlərinin
layihəsinin və texnoloжi layihənin (sxemin) tələbləri nəzərə alınmaqla
tərtib edilir.
3.2.2. Layihə, həmin və yaxınlıqdakı sahələrdə analoжi (oxşar)
şəraitdə qazılan quyuların təcrübəsini, dayaq-texnoloжi və axtarış-
kəşfiyyat quyularının qazılmasında yerinə yetirilən tədqiqatların
nəticələrini nəzərə almalı, yerin təkinin və ətraf mühitin mühafizəsini
və quyunun möhkəmliyini quyunun tikilməsi və istismarı prosesində
təmin etməlidir.
3.2.3. Layihəyə aşağıdakı məlumatlar daxil olmalıdır:
a) iş rayonunun coğrafi və iqlim səciyyəsi;
b) qazmanın dağ-mədən geoloжi şəraiti;
c) lay təzyiqinin və hidroyarılma təzyiqinin uyğunlaşdırılmış
cədvəli. Neftqazsu təzahürləri vaxtı quyu ağzında gözlənilən təzyiq.
Quyunun konstruksiyasının və qazma məhlulunun sıxlığının
əsaslandırılması;
ç) qoruyucu və lift kəmərlərin hesablanması üçün başlanğıc (ilk)
məlumatlar, komponovkaların möhkəmlik ehtiyatı əmsallarının yekun
cədvəlləri və yivli birləşmələrin növləri;
d) quyunun qazma üsulu və optimal reжimlər, süxurdağıdıcı
alətin növü, qazma və qoruyucu kəmərlərin qaldırma-endirmə
əməliyyatlarının sürəti və məhlulunun parametrləri;
e) möhkəmlik qrupu, divarının qalınlığı, möhkəmlik ehtiyatı, qıfıl
birləşmələrinin diametri göstərilməklə qazma boruları kəmərinin
kompanovkası;

173
 ə) minimal hidravlik itkilərdə quyu dibinin və lüləsinin qazılmış
süxurlardan optimal təmizlənməsini təmin edən quyunun
yuyulmasının hidravlik proqramı;
f) tamponaж materialının tipi, onun daşının və məhlulunun
xassələri (axıcılığı, qatılaşmağa və bərkiməyə başlama vaxtı, ke-
çiriciliyi, möhkəmliyi, aqressiv mühitə qarşı davamlılığı), dağ-mədən
geoloжi şəraitdən asılı olaraq sementləmənin üsul və hidravlik
proqramı;
g) sementləmə prosesinə nəzarətin və tamponaж məhlulunun
bərkidikdən sonra, bərkimə halının öyrənilməsinin reqlamenti;
ğ) qazma prosesində lay təzyiqlərinin və flüidin tərkibini də-
qiqləşdirmək üçün stratiqrafik kəsilişin tədqiqatlarının həcmi;
h) layların təkrar açılmasının (perforasiya) texnologiyası və
bunun üçün istifadə olunan aparatların tipi (növü);
x) quyuların mənimsənilməsinin üsulları, quyuda layların sı-
nanması, laydan axımın intensivləşdirmə metodları və geoloжi-
geofiziki tədqiqatların proqramı;
ı) quyu ağzının kəmər başlığı, tullanışa qarşı avadanlıqla və
fontan armaturu ilə yığım (obvyazka) sxemləri, onların texniki
xarakteristikası və qoruyucu kəmərlə birlikdə sınanma zamanı quyu
ağzındakı təzyiq;
i) qazma qurğusu tipinin əsaslandırılması;
ж) ətraf mühitin mühafizəsi üzrə tədbirlər – texnoloжi pro-
seslərin təsviri və istehsalat tullantılarının təmizlənməsi və istifadə
edilməsi, çirkab suların təkrar istifadə olunması, onların təbii mühit
obyektlərinə təhlükəsiz tullanması, işlənmiş qazma məhlulunun və
şlamın yerə basdırılması vaxtı ətraf mühitə mənfi təsirin
neytrallaşdırılması üzrə texniki vasitələrin siyahısı;
k) quyunun tikilməsi üçün geoloжi-texniki tapşırıq;
q) qazma qurğusu üçün binövrənin tip və ölçüləri;
l) işçilərin FMV-ləri. Aqressiv flüidli məhsuldar horizontları
açdıqda hava mühitinə nəzarət etmək üçün cihazlar da daxil olmaqla
nəzarət-ölçü cihazları;
m) qazma məhlulunun ehtiyat həcmi;
n) qazneftsu təzahürlərinin qarşısının alınması və ilkin təza-
hürün aşkar edilməsi üzrə tədbirlər;
174
 o) kiçik mexanizasiya, yanğın əleyhinə inventarla komplekt-
ləşdirmə;
ö) qoruyucu kəmərlərin qalıq möhkəmliyinin qiymətləndirilməsi
metodları.
3.2.4. Layihədə dəyişiklik və kənarlaşmaya, ona əlavə etməyə
layihənin sifarişçisi və layihəçisi arasında razılığa əsasən, qəbul
olunmuş müvafiq qaydada icazə verilir. Qəza hallarında bu istisna
olunur və bu vaxt qazma idarəsinin rəhbərliyi layihədən kənara
çıxmaq haqqında qərar qəbul edir, sifarişçini və layihə təşkilatını
sonradan xəbərdar edir. Qəbul edilən dəyişikliklər heç bir halda
obyektin möhkəmliyini və işlərin təhlükəsizlik dərəcəsini azalt-
mamalıdır.
3.2.5. Layihələri həyata keçirmək üçün nəzarəti sifarişçi həyata
keçirir, ehtiyac olduqda o, layihə təşkilatını cəlb edə bilər.

3.3. Qazma qurğularının, avadanlıqlarının və

alətlərinin istismarı və təmiri

3.3.1. Quyunun tikilməsində istifadə olunan texniki qurğular

sənaye təhlükəsizliyi tələblərinə uyğun gəlmələri barədə
Azdövdağtexnəzarət Komitəsi tərəfindən müvafiq qaydada
sertifikatlaşdırılmalıdır.
3.3.2. Quyunun tikilməsində istifadə olunan texniki qurğular
müvafiq qaydada sənaye təhlükəsizliyi ekspertizasından keçməlidir.
3.3.3. Quyunun layihəsi hazırlananda qazma qurğusunun
seçilməsi elə hesabla aparılmalıdır ki, ən ağır qazma və ya qoruyucu
kəmərləri endirərkən (qaldırarkən), həmçinin qəzaları (tutulmaları)
ləğv edərkən statik və dinamik yüklərin həcmi (toplusu) seçilən
qazma qurğusunun «Qarmaqda buraxıla bilən yüklənmə»
qiymətindən artıq olmasın.

175
 3.3.4. 4000 m-dən dərin quyuları qazmaq üçün qazma qurğuları
qaldırma-endirmə əməliyyatları avtomatları ilə, lay flüidində
gözlənilən kükürdün miqdarı 6%-dən çox olan, əyrilik radiusu 30 m-
dən az olan maili, şaqul üzrə dərinliyi 3000 m-dən artıq və quyu
lüləsinin üfqi hissəsi 300 m-dən artıq üfqi quyuları qazmaq üçün
qazma qurğuları yuxarı güc ötürücüləri (intiqalı) ilə təchiz edilməlidir.
3.3.5. Neft və qaz quyularının tikilməsində yenidən yaradılan və
alınan xarici qazma qurğuları partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
3.3.6. Qazma bucurqadının idarə olunması qazmaçının pul-
tundan, qazma nasoslarının işə buraxılması – yerli postdan, onların
işinin nizamlanması və dayandırılması – qazmaçının pultundan və
yerli postdan həyata keçirilir.
3.3.7. Buruğun qəbul körpüsündə boruların sürüyüb aparılması
və atılması, qazma nasoslarının hidravlik bloklarına xidmət olunması
işləri mexanikləşdirilməlidir, qəbul körpüsündə yükqaldırma
mexanizmlərinin idarə olunması isə – məsafədən (distansion)
olmalıdır.
3.3.8. Köməkçi bucurqadın konstruksiyası yükün rahat (səlis)
yerdəyişməsini və yükün asılmış vəziyyətdə etibarlı saxlanmasını
təmin etməlidir.
Bucurqadın idarəetmə pultundan operatora iş yerinə və yükün
yerdəyişməsinə nəzarət (görünüş) təmin olunmalıdır. Bu tələbin
yerinə yetirilməsi mümkün olmadıqda, əvəzedici pult qoyulur.
3.3.9. Qazma qurğusu aşağıdakılarla komplektləşdirilməlidir:
- tal blokunun yuxarı qaldırılmasının məhdudlaşdırıcısı ilə;
- bucurqadın yol verilən yükqaldırmasının məhdudlaşdırıcısı ilə;
- vurucu boru kəmərində təzyiq işçi təzyiqdən artıq olduqda
qazma nasoslarının ötürücüsünün söndürülməsini təmin edən
bloklayıcı qurğu ilə;
- qazma parametrlərinə nəzarət stansiyası ilə;
- uzunluğu 14 m-dən, eni 2 m-dən az olmayan və stellaжları
olan qəbul körpüsü ilə. Stellaжlarda boruların 1,25 metr hündür-
lükdən artıq yığılması qadağandır;
- səviyyəölçən və məhlulun səviyyəsinin avtomatik siqnali-
zasiyası olan tutum sistemi ilə;

176
 - məhlulun hazırlanması, emalı, ağırlaşdırılması, təmizlənməsi,
deqazasiyası və qarışdırılması, ambarsız qazmada şlamın və işlənmiş
məhlulun yığılması mexanizmləri ilə;
- ehtiyat qazma məhlulu üçün tutumlarla;
- qazma avadanlığının idarə olunmasının pnevmatik sisteminə
verilən havanın qurudulması qurğusu ilə;
- tal kanatının işlək ucunun sakitləşdiricisi (uspokoitelğ) ilə;
- iş yerlərinin qızdırılması sistemləri ilə;
- rotor PKR-in (pnevmatik pazlı tutucu) qaldırılmış pazlarla işə
salınmasının qarşısını alan bloklayıcı qurğularla;
- «A»-ya bənzər qüllə və vışkalarda barmaq arxasına yığılan
şamların (sveçi) düşməsinin qarşısını almaq üçün qabağa açılan
tərtibatla (kəmərlə).
3.3.10. Tal sisteminə daxil olan avadanlığın (kronblok, tal blok,
qarmaq) gövdəsində, onların buraxıla bilən yükqaldırma qabiliyyəti
göstərilməlidir.
3.3.11. Mexaniki ötürücülərin (sepli, kardanlı, dişli və s.) ilişmə
muftasının, şkivlərin, avadanlığın digər fırlanan və hərəkət edən
elementlərinin, həmçinin onların kənara çıxan hissələrinin qoyulmuş
tələblərə müvafiq metal örtükləri olmalıdır. Zədələnmiş qoruyucu
örtüklə (və ya olmayan) qazma qurğusunun istismarı qadağandır.
3.3.12. Buruqda quyunu nəzarətlə doldurmaq üçün
səviyyəölçənlə təchiz olunan qradasiyalı tutum olmalıdır.
3.3.13. Qazma qurğusunun bütün qapalı yerləri havanın
dəyişməsini təmin edən mexaniki işə düşən axma-sorma
ventilyasiyası ilə təchiz olunmalıdır 48. Ventilyasiyanın iş reжimi
məhsuldar lay açılan andan quyunun tikilməsinin sonunadək daimi
olmalıdır. Hava ilə karbohidrogen qatışığı aşağı alışma həddinin 20%-
nə çatdıqda xəbərdaredici siqnal işə düşməlidir, bu hədd 50%-ə
çatdıqda isə avadanlıq və mexanizmlərin tam sönməsi təmin
olunmalıdır.
3.3.14. Aparıcı borunun və AQB-nin şurfa qoyulması işləri
mexanikləşdirilməlidir. Onların əl ilə və bucurqadın sarğacının köməyi
ilə şurfa çəkilməsi (qoyulması) qadağandır.

177
 Şurf üçün istiqamətləndirici qol borular (patrubki) borunun şurfa
endirilməsi zamanı hərəkət istiqamətinə müvafiq mailliklə
qoyulmalıdır.
Aparıcı borunu şurfa qoymaq üçün istiqamətləndirici qol bo-
runun yuxarı hissəsi buruq döşəməsindən 0,5-0,8 m, AQB qoymaq
üçün isə – 0,15-0,3 m hündürlükdə olmalıdır. AQB-nı şurfa qoymaq
üçün istiqamətləndirici qol borular açılan (qatlanan) qapaqlarla təchiz
olunmalıdır.
3.3.15. Avtomatik açarın idarəetmə sistemində mexanizmlərin
işçi agentin qida xəttindən tam açılması nəzərdə tutulmalıdır. Açarın
təsadüfi işə düşməsinin qarşısını almaq üçün bloklayıcı olmalıdır.
3.3.16. Qazma və energetika avadanlığının planlı-ehtiyat
təmirinin təşkili qaydası və keçirilməsi, avadanlığı istismar edən
muəssisə tərəfindən işlənilən əsasnaməyə görə yerinə yetirilir.
3.3.17. Təmir işləri aparıldıqda, xidmət edən personalın
təhlükəsizliyini təmin edən tərtibat və vasitələr tətbiq olunmalıdır.
3.3.18. Qazma qurğusunun pnevmatik (hava) sistemini (boru
kəmərləri, kranlar) istehsalçı-zavodlarda işçi təzyiqdən 1,5 dəfə artıq
olan təzyiqə, buruqda quraşdırıldıqdan və təmirdən sonra isə – işçi
təzyiqdən 1,25 dəfə artıq olaraq, ancaq 3 kqq/sm 2 (0,3 MPa) az
olmayan təzyiqə sınamaq lazımdır (Əlavə 10).
3.3.19. Qazma şlanqı bütün uzunluğu boyu diametri 12,5 mm-
dən az olmayan, hər 1,0-1,5 m-dən bir ilgək vurulmaqla, yumşaq
polad kanat ilə sarınmalıdır. Kanatın ucları vışkanın hissələrinə və
fırlanğıcın gövdəsinə bərkidilməlidir.
3.3.20. Tal kanatının işlək və hərəkətsiz ucları yüklənmiş halda
vışkanın elementlərinə toxunmamalıdır.

3.3.21. Maşın açarları diametri 12,5 mm-dən az olmayan polad

kanatlardan horizontal asılmalı və hündürlüyü asan tənzimləmək
üçün tarazlaşdırıcı yüklə təchiz edilməlidir. Maşın açarlarının
tarazlaşdırıcı mexanizmləri çəpərə (hasara) alınmalıdır.
3.3.22. Maşın açarı, işçi kanatdan başqa, diametri 18mm-dən az
olmayan, bir ucu açarın gövdəsinə, digər ucu vışka blokunun
gövdəsinə və ya vışkanın ayağına bərkidilən qoruyucu (sığortaedici)

178
kanatla təchiz edilməlidir. Qoruyucu kanatın uzunluğu işçi kanatın
uzunluğundan 10 sm artıq olmalıdır.
3.3.23. Tal sisteminin tellənməsi layihənin tələblərinə və qazma
avadanlığının istismarının texniki şərtlərinə uyğun olmalıdır.
3.3.24. Bucurqadın yükqaldırma məhdudlaşdırıcısının və tal
blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının vəziyyəti hər növbənin
əvvəlində yoxlanılmalıdır.
3.3.25. Bucurqad tam dayandırıldıqda onun əyləc qolunun
dəstəyi döşəmənin səthindən 80-90 sm hündürlükdə olmalıdır. Əyləci
təsbitlənməmiş vəziyyətdə saxlamaq qadağandır.

Qazma nasosları

3.3.26. Qazma nasoslarında təsirsiz qazlarla (azotla) doldu-

rulmuş təzyiq kompensatorları qoyulmalı və onlarda yaranan təzyiqə
nəzarət təmin edilməlidir.
3.3.27. Qazma nasosları özülə və ya nasos blokunun əsasına
möhkəm bərkidilir, vurucu kəmər isə blokun əsasına və aralıq
birləşmələrə bərkidilir. Vurucu boruların döngələri səlis olmalıdır.
Döngələr düzbucaqlı şəklində olanda, əks-zərbə elementləri ilə
təchiz olunmalıdır.
3.3.28. Nasos bloku, tezyeyilən detal və qovşaqları dəyişmək
üçün, rahatlığı və təhlükəsizliyi təmin edən yükqaldırma mexanizm və
tərtibatlarla (Q=0,51,0 ton) təchiz olunmalıdır. Çəkisi 300 N (30
kqq) artıq olan tezyeyilən (sıradan çıxan) detalları qaldırmaq üçün
yükqaldırma mexanizmlərindən (tal və s.) istifadə olunmalıdır.
3.3.29. Qazma nasoslarının vurucu boru kəmərləri, onların
detalları və armaturu zavodda yığıldıqdan sonra, həmçinin qaynaq
tətbiq edilərək təmirdən sonra sınaq (proba) təzyiqlə sınanmalıdır,
qalan hallarda sınanma təzyiqinin qiyməti işçi təzyiqin möhkəmlik
ehtiyat əmsalı hasilinə bərabər olmalıdır.
Təzyiq altında sınağın müddəti 5 dəqiqədən az olmamalıdır.
Işçi təzyiq və tələb olunan ehtiyat möhkəmlik əmsalı cədvəl 4-
də verilir:

Cədvəl 4
179
 Işçi təzyiq kqq/sm2 (MPa) 200 200-560 560-650 650
(20-56) (56-65) (65)
(20)
Ehtiyat möhkəmlik əmsalı 1,5 1,4 1,3 1,25

Qazma nasosu vasitəsilə manifold xəttinin sınağı qadağandır.

Qazma nasosunun vurucu xəttinin sınağı aktlaşdırılmalıdır
(Əlavə 8).
3.3.30. Qazma nasosunun, təzyiq işçi təzyiqdən (silindr içliyinin
müvafiq diametrinə nəzərdə tutulmuş) 10-15% artıq olduqda, işə
düşən qoruyucu tərtibatı olmalıdır.
3.3.31. Qazma nasos manifoldunun yığımı (obvəzka) aşağı-
dakıları təmin etməlidir:
- quyunu yumaqla eyni vaxtda qazma məhlulunun hazırlanması,
emalı və ağırlaşdırılması mümkünlüyünü;
- mayenin tamamilə boşaldılması və vurucu boru kəmərinin
sıxılmış hava ilə üfürülməsini.
3.3.32. Nasosların vurucu kəmərində qazma nasoslarının yük-
ləməsiz, aramla iş peжiminə çıxarmağa imkan verən (təzyiqə nəzarət
etməklə) məsafədən idarə olunan işəsalma siyirtməsi quraş-
dırılmalıdır. Işəsalma siyirtməsinin çıxışı düz və axın tərəfə maili
olmaqla etibarlı bərkidilməlidir.

180
 Qazma vışkaları

3.3.33. Qazma vışkasının özülünün konstruksiyası aşağıdakıların

mümkünlüyünü nəzərdə tutmalıdır:
- preventor qurğusunun quyu ağzında quraşdırılmasını və quyu
ağzında fontan armaturu və ya onun bir hissəsi qurularkən əsasın
sökülməsini;
- rotor stolunun buruq döşəməsi səviyyəsində quraşdırılmasını;
Aşağıdakıların səmərəli yerləşdirilməsini:
- avtomatlaşdırma, mexanikləşdirmə vasitələrinin və idarəetmə
pultlarının;
- hava-yağ-yanacaq borularının və qızdırıcı sistemlərin;
- tal sisteminin hərəkətsiz ucunun bərkidilməsi mexanizminin;
- maşın açarlarının qoruyucu və işlək kanatlarının bərkidilməsi
mexanizminin;
- maşın açarlarının hündürlük boyunca vəziyyətini dəyişdirən
mexanizmin;
- artırma (narahivanie), aparıcı və AQB üçün şurfların.
3.3.34. Vışkalar (mobil qazma qurğularından başqa) kəlləçarxa
xidmət və qazma şlanqının dəyişdirilməsi üçün meydançalarla təchiz
olunmalıdır. Şamların (sveçi) əl ilə düzülməsi nəzərdə tutulmuş
vışkalar yuxarı fəhlə üçün meydança ilə təchiz olunmalıdır. Meydança
qəza vaxtı yuxarı fəhləni təxliyə etmək üçün xüsusi tərtibatla təmin
olunmalıdır. Tərtibat yuxarı fəhlənin vışkadaxili sahədən ani vaxtda
təxliyəsini təmin etməlidir.
3.3.35. Vışkalar yuxarı fəhlənin təhlükəsiz qalxıb-düşməsi üçün
nərdivanla (lestniüa-stremənka) və ya 6 m-dən bir keçid meydançası
olan tunel tipli nərdivanlarla ya da yuxarı fəhlə balkonuna qədər hər
6 m-dən bir keçid meydançası olan marş pilləkənləri, ondan yuxarı
isə tunel tipli və ya qalxıb-enmək üçün təhlükəsiz qurğusu olan
nərdivanla təchiz olunmalıdır.
Fəhlənin vışkanın balkonuna təhlükəsiz qalxması üçün qurğu
olmalıdır.
3.3.36.Hər bir vışka görünən yerdə asılan (bərkidilmiş) metal
lövhəciklə təchiz edilməlidir. Bu lövhədə aşağıdakılar göstərilməlidir:
- istehsal tarixi;
181
 - istehsal edən zavod;
- vışkanın zavod nömrəsi (qazma qurğusunun);
- vışkanın yükqaldırma qabiliyyəti (nominal);
- vışkanın növbəti sınağının vaxtı (texniki vəziyyətinin
yoxlanılması).
3.3.37. Qazma vışkalarının və dorlarının texniki vəziyyətinin
yoxlanılması və sınağı 238, 241, 243, 244 tələblərinə uyğun yerinə
yetirilməlidir.
3.3.38. Istismar prosesində vaxtaşırı, ayda bir dəfədən az
olmayaraq, qazma vışkalarına, baş mexanikin tərtib etdiyi və
müəssisə rəhbərliyi tərəfindən təsdiq olunmuş cədvəl üzrə, qazma
ustası və mexanik tərəfindən baxış keçirilməlidir.
3.3.39. Qazma vışkalarına vaxtaşırı baxışın nəticələri,
avadanlıqların texniki vəziyyətinin yoxlanılması жurnalında qeyd
edilməlidir. Bu zaman qüsuru olan element və bəndlərin yerləşdiyi
yer dəqiq göstərilməlidir.
3.3.40. Qazma vışkasının hər hansı qüsuru olan (deformasiya,
korroziya və s.) element və bəndləri aşkar edilərsə, bu barədə qazma
ustası dərhal qazma müəssisəsinin rəhbərinə xəbər verməlidir.
3.3.41. Qazma vışkalarına vışkaquraşdırma sexinin nüma-
yəndəsinin və ya quraşdırmaya cavabdeh olan şəxsin iştirakı ilə
aşağıdakı hallarda növbədənkənar baxış keçirilməlidir:
- quraşdırılması başa çatmış və istismara buraxılmamışdan
əvvəl;
- qazma vışkasının çəkilməsinə başlamazdan əvvəl və çəkilmə
başa çatdıqdan sonra;
- qoruyucu kəmərin quyuya buraxılmasına başlamazdan əvvəl;
- tutulmuş qoruycu boru kəmərinin və qazma alətinin dartılıb-
boşaldılaraq müxtəlif istiqamətli yük verilməsi tələb edilən tutulma
işlərinə başlamazdan əvvəl və sonra;
- açıq fontan və tullanışlardan sonra;
- qasırğalı küləkdən (25 m/san-dən artıq ) sonra.
Qazma vışkasının texniki vəziyyətinin yoxlanılmasının nəticələri,
baxış keçirmiş işçilərin imzaladığı aktla rəsmiləşdirilir (Əlavə 4).
Qazma vışkasının zədələnmiş hissələri, işə yenidən başlamazdan
əvvəl, bərpa edilməli və ya dəyişdirilməlidir. Əsas təmir işləri, qazma
182
vışkasının daşıyıcı elementlərinin (ayaq, kəmər, kəlləçarxaltı tirlər və
s.) təmiri texniki pasportda qeyd edilməlidir.
Qazma vışkalarında təmir (yükdaşıyıcı elementlər) işləri
aparıldıqdan sonra, onlar təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) üsulla
sınaqdan keçirilməlidir.
3.3.42. Yeddi təqvim ilindən sonra qazma vışkasına, qazma
idarəsinin baş mütəxəssislərinin iştirakı ilə xüsusi komissiya
tərəfindən baxış keçirilməli, onun gələcək istismar üçün yararlı olması
müəyyən edilərsə, yükqaldırma qabiliyyətinin təyin edilməsi üçün
sınağı keçirilməlidir. Sınağın nəticələri müsbət olarsa, komissiya 5
ildən artıq olmamaq şərti ilə vışkanın gələcək istismar müddətini
müəyyən edir. Bundan sonra (5 ildən sonra)qazma vışkasının
sınanması müsbət nəticə verərsə, onun daha 3 il istismar edilməsinə
icazə verilir.
15 ildən sonra, müstəsna hallarda, qazma vışkasının istismarına
ancaq onun tam sökülməklə, bütün bənd və elementləri təftiş
edilməklə, zay və istismara yararlı olmayan hissələrin dəyişdiril-
məsindən, defektoskopiya və qalınlıqölçənlə yoxlanılma işləri
aparıldıqdan, yenidən yığıldıqdan. növbəti sınaq aparıldıqdan sonra
ildə bir dəfə (hesabdan silinənə qədər) sınaqdan keçirilməklə icazə
verilir.
Bütün hallarda 7 ildən artıq istismar edilmiş qazma vışkalarına,
onların texniki vəziyyəti haqqında akt və gələcəkdə istismara yararlı
olması barədə rəy tərtib edilməklə, hər il mütəxəssislərin iştirakı ilə
komissiya tərəfindən baxış keçirilməlidir.
3.3.43. Təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) üsulla qazma vışkalarının
sınaqdan keçirilməsinin təşkilini və aparılmasını müəssisə baş
mühəndisinin rəhbərliyi altında Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin yerli
nümayəndəsinin iştirakı ilə yaradılmış komissiya həyata keçirməlidir.
3.3.44. Qazma vışkası sınağının nəticələri barədə sədr və
komissiya üzvlərinin, həmçinin ölçü və hesablama işləri icraçılarının
imzaladığı akt tərtib edilir (Əlavə 6).

3.4. Quyuların konstruksiyası

183
 3.4.1. Quyuların konstruksiyası möhkəmlik, texnologiya və
təhlükəsizlik nöqteyi nəzərindən aşağıdakı şərtləri ödəməlidir:
- istismar prosesində quyu dibinin optimal quruluşunun və
istismar kəmərinin diametrinin düzgün seçilməsi hesabına, məhsuldar
horizontların lay enerжisinin mümkün maksimal istifadəsi;
- səmərəli avadanlığın, optimal üsulların və istismar
reжimlərinin, lay təzyiqinin saxlanılması, layların neft verimini
artırmaq üçün istilik təsirinin və digər metodların tətbiq edilməsi;
- quyunun tikilməsinin və istismarının bütün mərhələlərində
qəza və mürəkkəbləşmələrə yol vermədən işlərin təhlükəsiz
aparılması şəraiti;
- açılan kəsiliş üzrə lazımi dağ-mədən-geoloжi məlumatın əldə
olunması;
- ilk növbədə quyu möhkəmliyinin etibarlığının və davamlığının
hesabına, qoruyucu kəmərlərin və boruarxası fəzanın germetikliyi,
həmçinin flüidli horizontların bir-birindən, keçirici süxurlardan və yer
səthindən izolyasiyası hesabına yer təkinin və ətraf mühitin
mühafizəsi şəraiti;
- qoruyucu kəmərlərin və quyu lüləsinin ölçü nümunələrinə (ti-
porazmer) görə maksimum unifikasiyası.
3.4.2. Quyunun quruluşunu layihələndirərkən qoruyucu kə-
mərlərin optimal sayı və onların başmaqlarının qoyulma dərinliyi lay
təzyiqlərinin qradienti və layların hidroyarılma (udulma) təzyiqi,
süxurların möhkəmliyi və dayanıqlığına görə, quyu lüləsinin
qazılmasında ziddiyyətli şəraitli zonaların sayına görə təyin edilir.
Axıcılığa meylli süxurları (layları) bağlayan qoruyucu kəmərin
başmağını həmin layın dabanından aşağı və ya möhkəm laycıqlarda
qoymaq lazımdır. Məhsuldar və yüksək təzyiqli sulu horizontları
açmazdan əvvəl, minimum bir texniki kəmərin və ya konduktorun
müəyyən dərinliyə buraxılması nəzərdə tutulmalıdır ki, bu dərinlikdə
qazma məhlulu quyuda lay flüidi ilə və ya müxtəlif horizontların
flüidlərinin qatışıqları ilə tamamilə dəyişiləndə və quyu ağzı
kipləşdirildikdən sonra, süxurların yarılması baş verməsin.
3.4.3. Quyunun diametri ilə qoruyucu kəmərlərin muftalarının
diametri arasındakı lazımi fərq, qazma təcrübəsində qoyulan optimal
qiymətlərə və hər bir kəmərin layihə dərinliyinə qədər maksimal
184
maneəsiz buraxılmasını, həmçinin onların keyfiyyətli sementlənməsini
təmin etməlidir.
Qoruyucu boruların muftalarının diametri ilə quyunun diametri
arasındakı buraxıla bilən minimal fərq cədvəl 5-də verilir:

Cədvəl 5
114 140 168 273 324
127 146 178 299 340
194 351
219 377
245 426
diametrlər fərqi, mm
15 20 25 35 39-
45

3.4.4. Qoruyucu boruların seçilməsi və qoruyucu kəmərin

möhkəmliyə hesablanması gözlənilən maksimum xarici və daxili təz-
yiqi nəzərə almaqla, məhlul tamamilə lay flüidi və ya qaz-maye
qatışığı ilə dəyişildikdə, səviyyə aşağı düşdükdə, həmçinin quyunun
tikintisi və istismarı mərhələsində borulara düşən ox boyu yük və
flüidin aqressivliyi nəzərə alınmaqla 246-ə əsasən aparılır.
Texniki kəmərin və tullanışa qarşı avadanlığın möhkəmliyi
aşağıdakıları təmin etməlidir:
- qazneftsu təzahürləri, tullanışlar və açıq fontan hallarında,
onların ləğvi üçün əlavə təzyiqi nəzərə almaqla, quyu ağzının
germetikliyini;
- maksimum sıxlığı olan qazma məhlulunun yaratdığı hidrostatik
təzyiqin təsirinə davam gətirməyi;
- açıq fontan və ya qazma məhlulunun səviyyəsinin aşağı
düşməsi ilə udulmasında və axıcılığa meylli süxurların keçidində
maksimum əzici yükün təsirinə davam gətirməyi.
3.4.5. Qoruyucu boruların standartları və texniki şərtləri,
həmçinin qoruyucu kəmərləri hesablamaq üçün möhkəmlik ehtiyatı
əmsalı Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılışdırılmalıdır.

185
 3.5. Quyuların qazılması

Ümumi tələblər

3.5.1. Quraşdırılmış qazma qurğusunun işə salınması, o, tam hazır

olduqdan, bütün avadanlıq yoxlama üçün sınaqdan çıxarıldıqdan və
qazma briqadası komplektləşdirildikdən sonra, qazma qurğusunun
qəbulu üzrə komissiyanın (Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin yerli və
Fontana qarşı dağmədənxilasetmə hərbiləşdirilmiş hissənin
nümayəndələrinin iştirakı ilə) qərarı ilə həyata keçirilir.
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin nümayəndəsi buruğa gəlmədikdə ko-
missiyanın onsuz qazma qurğusunu akt tərtib etməklə istismara
buraxmağa ixtiyarı vardır.
Qazma qurğusunun istismara buraxılması aktla sənədləşdirilir
(Əlavə 3).
3.5.2. Qazma prosesində aşağıdakı parametrlərə daima nəzarət
olunmalıdır:
- diaqrammada qeyd olunmaqla qarmaqdakı yük;
- жurnalda qeyd olunmaqla qazma məhlulunun sıxlığı;
- quyunun girişi və çıxışındakı qazma məhlulunun sərfi;
- diaqrammada və ya жurnalda qeyd olunmaqla qazma nasos-
larının manifold xəttindəki təzyiq;
- qazma zamanı qəbul tutumlarındakı (çənlərində) məhlulun
səviyyəsi;
- rotordakı fırlanma momenti.
Qarmaqdakı yükün göstəriciləri, qazma nasoslarının manifold
xəttindəki təzyiq, rotorda fırladıcı momentin ölçüsü qazmaçının
görmə dairəsində olmalıdır.
Maili və horizontal quyuları qazdıqda aşağıdakılara nəzarət
olunmalıdır:
- quyu lüləsinin azimutu və zenit (əyilmə) bucağı;
- quyu lüləsinin fəzada yerləşməsi;
- qazılan və əvvəl qazılmış qonşu quyu lülələrinin qarşılıqlı yer-
ləşməsi.
Nəzarətin müntəzəmliyi layihə ilə və ya təşkilat tərəfindən
qoyulur.
186
 3.5.3. Quyu-lay sistemindəki diferensial təzyiqin tənzimlənməsi
ilə qazma işlərinin aparılması, horizontal və maili quyuların, həmçinin
qrup halında (küt quyuların) qazılması bu Qaydaların və müvafiq
normativ sənədlərin əsasında işlənmiş layihəyə uyğun həyata
keçirilməlidir.
3.5.4. Buruq rəisi və ya usta qazma idarəsinin rəhbərliyinə bu-
ruqda aparılan işlər haqqında sutkalıq raport təqdim edir. Sutkalıq
raporta qeydedici nəzarət-ölçü cihaz diaqramları əlavə olunur.
3.5.5. Növbələrin dəyişdirilməsinin təşkili və qaydası, iş yerində
təhlükəsizlik üzrə təlimatlandırmanın müntəzəmliyi və qeydə alınması
idarə üzrə qəbul edilmiş qaydada aparılır.

187
 Quyuların möhkəmləndirilməsi və kəmərlərin kipliyə
sınanması

Quyuların möhkəmləndirilməsi

3.5.6. Qoruyucu kəməri quyuya buraxmazdan əvvəl buruq us-

tası və mexanik qoruyucu kəməri quyuya buraxmaq üçün nəzərdə
tutulan bütün qazma qurğusunu, tal sistemini və qazma ava-
danlığının sazlığını yoxlamalıdır. Aşkarlanan nasazlıqlar kəmər quyuya
buraxılana qədər aradan qaldırılmalıdır.
3.5.7. Qoruyucu kəmər borusunu, yivini burub bağlamaq üçün
qaldırarkən, onun aşağı ucunun yanında fəhlənin dayanması
qadağandır.
3.5.8. Qoruyucu və istismar kəmərlərinin buraxılması spayder-
lərdən, elevator-spayderlərdən və ya pnevmatik pazlardan istifadə
edilməklə yerinə yetirilməlidir.
3.5.9. Qoruyucu kəmərin yiv birləşməsinin tam bağlanmasına
və burucu momentin dərəcəsinə nəzarət edilməlidir.
3.5.10. Quyuların tikilməsində istifadə olunan tamponaж
materiallarının müvafiq keyfiyyət sertifikatı olmalıdır. Tamponaж
materiallarının (həmçinin sement-bentonit qarışıqlarının) və onlardan
formalaşdırılan sement daşının xüsusiyyətləri müvafiq standartların
tələblərinə uyğun olmalıdır. Tamponaж materiallarının saxlanma
qaydaları və istifadə müddəti istehsalçı-zavod tərəfindən müəyyən
edilir.
3.5.11. Sementləyici başlıq istismardan əvvəl və sonra istehsal-
çının sənədlərində qoyulan müntəzəmliliklə, quyunun sementlənməsi
zamanı maksimal hesablanma işçi təzyiqdən 1,5 dəfə artıq olan
təzyiqə sınaqdan keçirilməlidir.
3.5.12. Sementləmə üçün vurucu boru kəmərləri prosesdən əv-
vəl gözlənilən işçi təzyiqdən 1,5 dəfə artıq olan təzyiqə sınaqdan
keçirilməlidir. Sementləmənin iş qaydası tamponaж təşkilatı
tərəfindən işlənmiş və qazma təşkilatı ilə razılaşdırılmış sənədlə
müəyyənləşdirilir (tənzimlənir).
3.5.13. Quyunun möhkəmləndirilməsində istehsalat işlərinin
təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə aqreqatları əvvəlcədən
188
hazırlanmış meydançada yerləşdirmək vacibdir və bu zaman
aşağıdakı məsafələrə riayət olunmalıdır:
- quyu ağzından aqreqatlara, manifold blokuna qədər – ən azı
10 metr;
- manifold blokundan aqreqatlara qədər – ən azı 5 metr;
- sementləyici aqreqatlar və sementqarışdıran maşınlar arasında
– ən azı 1,5 metr.
Səyyar aqreqatların sükanları (kabinələri) sementlənən quyunun
əks istiqamətində yerləşməlidir.
3.5.14. Kəmərin gələcək (gözlənilən) sementlənmə şəraitinə uy-
ğun olmayan, laboratoriya analizi aparılmamış sementdən istifadə
etmək qadağandır.
3.5.15. Kəmərin hesablanmış sementlənmə müddəti sement
məhlulunun başlanğıc tutma vaxtının 75%-dən çox olmamalıdır.
3.5.16. Qoruyucu kəmərlərin buraxılması və sementlənməsi
qazma müəssisəsinin tərtib etdiyi və müvafiq qaydada təsdiq etdiyi
plan üzrə aparılır. Plana, kəməri hesablamaq üçün ilkin məlumatlar,
kəmərin möhkəmlik ehtiyat əmsalı, kəmərin sementlənməsinin
hesablanmasının nəticələri, sementin analizi, habelə qazma
qurğusunun kəmərin buraxılmasına hazır olması barədə akt əlavə
edilir.
3.5.17. Quyu lüləsini kəmərin buraxılması üçün hazırlamazdan
əvvəl, quyunun bərkidilməsi prosesini dəqiq planlaşdırmağa lazım
olan kompleks elektrik ölçü işləri və digər tədqiqatlar aparılmalıdır.
3.5.18. Quyu ağzının, kəmər başlıqlarının və kipləşdirici qur-
ğuların quruluşu (konstruksiyası) aşağıdakıları təmin etməlidir:
- quyunun (kəmərin) işlənməsinin bütün mərhələlərində, tem-
peratur deformasiyalarının kompensasiyalarını nəzərə almaqla,
texniki və istismar kəmərlərinin hesablanmış dartılma qüvvəsində
asılmasını, habelə qazma boruları kəmərinin tullanışa qarşı
avadanlıqda asılmasını;
- qoruyucu kəmərlər arxasında mümkün flüid təzahürlərinə
nəzarəti;
- quyunun qəza vaxtı boğulmasının mümkünlüyünü;
- quyunun tikilməsi və istismarında kəmərlərarası fəzanın
kipliyini;
189
 - qoruyucu kəmərlərin kipliyə sınanmasını.
3.5.19. Qazma prosesində texniki kəmər, qalıq möhkəmliyini
təyin etmək üçün müntəzəm olaraq yeyilməyə (dağılmaya)
yoxlanmalıdır. Müntəzəmlik və yoxlamanın üsulları layihə ilə müəyyən
edilir.
3.5.20. Qoruyucu kəmərlərin buraxılmasının və sementlənmə-
sinin nəticələri müvafiq formalı aktlarla təsdiqlənir və quyunun işində
(delo) onun bütün istismar müddəti dövründə geofiziki təşkilatların
qoruyucu kəmərlərin arxasındakı sement sütununun faktiki vəziyyəti
barədə nəticəsi ilə birlikdə saxlanılır.
3.5.21. Istiqamətləndirici kəmərlər və konduktorlar quyu ağzına
qədər sementlənməlidir. Qalan stratiqrafik kəsilişin aşağı hissəsində
sementlənməlidir:
- məhsuldar horizontlar (layihə ilə istismar üçün açıq quyudibi
ilə nəzərdə tutulanlardan başqa);
- tükənmiş (zəifləmiş) horizontlar;
- sulu horizontlar;
- təkrar (texnogen dəyişikliklərə görə) əmələ gələn neft və qaz
horizontları;
- deformasiyaya meylli, plastik süxurlardan ibarət intervallar;
- süxurları və məhsulları qoruyucu kəmərlərin korroziyasını
sürətləndirən intervallar.
3.5.22. Neft və qaz quyularında tamponaж məhlulunun, məh-
suldar horizontların tavanından, pilləli sementləmə quruluşundan və
ya qoruyucu kəmərlərin seksiyalarının birləşmə qovşağından yuxarı
qalxma hündürlüyü müvafiq olaraq ən azı 150-300 m və 500 m
olmalıdır.
3.5.23. Bu Qaydaların 3.5.21 və 3.5.22 bəndlərinin tələblərinə
uyğun seçilmiş sementləmə intervalları ümumi şəkildə birləşdirilir. Bu
halda qoruyucu kəmərin arxasında tamponaж məhlulunun layihə
hündürlüyü aşağıdakıları nəzərdə tutmalıdır:
- qazma məhlulunun və sement (bərkiməmiş) məhlulunun
ümumi sütununun hidrostatik təzyiqinin flüidli horizontların lay
təzyiqindən artıq olmasını;
- süxurların hidroyarılmasının və ya məhlulun udulmasının
intensiv inkişafının istisnasını;
190
 - kəmər başlığının qoyulması üçün qoruyucu kəmərin yükünün
sement halqasına ötürülməsinin mümkünlüyünü.
Pilləli sementləmədə, kəmər seksiyalarla buraxıldıqda qoruyucu
kəmərin aşağı və aralıq pillələri, habelə gizli (potaynıe) kəmərlər
bütün uzunluğu boyu sementlənməlidir.
Sement halqasının bütövlüyünü qoruyucu kəmər arxasındakı
hündürlük üzrə pozulmasına (bu Qaydaların 3.5.24 bəndində nəzərdə
tutulan hallardan başqa) yol verilməməlidir.
3.5.24. Konduktor və ya texniki kəmərlə udulma zonalarını
(sirkulyasiyasız keçdikdə) bağladıqda, tamponaж məhlullarının udan
layın dabanına qədər qalxmasına və sonrakı (sement bərkidiləndən
sonra) kəmərarası fəzadan qarşılıqlı sementləməyə icazə verilir.
Qazma məhlulunun udulması, flüid təzahürü, dağılma, uçulma,
qazma kəmərinin tutulması olan quyuya, mürəkkəbləşmələri ləğv
etməyənə qədər texniki və istismar kəmərlərinin buraxılmasına
başlamaq qadağandır.
3.5.25. Qoruyucu kəmər sementləmə intervalı hüdudunda tex-
noloжi sistem elementləri ilə təchiz olunmalı, onların nomenklaturası
və sayı quyunun tikinti layihəsi ilə təyin edilməli və qoyulma yerləri
kəmərin buraxılmasının işçi planında dəqiqləşdirilməlidir.
3.5.26. Qoruyucu kəmərin buraxılma reжimi və sementləmənin
hidravlik proqramı elə hesablanmalı və həyata keçirilməlidir ki,
məhsuldar horizontlara mümkün qədər minimal təsir (repressiya)
təmin edilsin və süxurların hidravlik yarılması və udulma ilə əlaqədar
mürəkkəbləşmələrə yol verilməsin. Sementləmə prosesində bu
prosesi xarakterizə edən parametrlərin qeydiyyatı təmin olunmalıdır.
3.5.27. Tamponaж materialların və onların əsasında məhlulların
seçilməsi, aşağıdakı tələbləri nəzərə almaqla yerinə yetirilməlidir:
- tamponaж materialı və ondan formalaşmış sement daşı qu-
yuda bütün sementləmə intervalı boyunca statik temperatur
diapazonuna uyğun gəlməlidir;
-tamponaж məhlulunun tərkibi, quyunun sementlənən inter-
valında gözlənilən dinamik temperatura və təzyiqə görə seçilir;
- tamponaж məhlulunun sıxlığı bir qayda olaraq qazma
məhlulunun sıxlığından az olmamalıdır. Tamponaж məhlulunun sı-
xlığının yuxarı həddi, başqa şərtlərlə yanaşı, sementləmə prosesində
191
süxurların hidravlik yarılmasına yol verilməməsi şərtini təmin
etməlidir. Sement daşı, sementlənən intervalda aqressiv mühit
olduqda, bu mühitlərə qarşı korroziyaya davamlı olmalıdır.
3.5.28. Məsaməli və məsaməli-çatlı kollektorların keçiriciliyini
saxlamaq məqsədilə, mümkün minimal filtrasiyası və ümumi
minerallaşması bu intervalları açarkən istifadə edilən qazma
məhlulunun minerallaşmasına yaxın olan, tamponaж məhlulundan
istifadə edilməlidir.
3.5.29. Quyuların sementlənməsi, yalnız günün işıqlı vaxtında
yerinə yetirilməlidir. Quyularda axşam və gecə vaxtı sementləmə
işləri aparılarsa, aqreqatların dayandığı meydançalar [211]-ə uyğun
olaraq işıqlandırılmalıdır. Bundan əlavə hər bir sementləyici
aqreqatda fərdi işıqlandırma da olmalıdır.
3.5.30. Sementləmə işləri aparılarkən aqreqatları, sementləmə
başlıqlarını və təzyiq altında olan boru kəmərlərini təmir etmək
qadağandır.

Kəmərlərin kipliyə sınanması

3.5.31. Konduktor və texniki kəmərlərin kipliyə sınanması

onların quyu ağzından 20-25 m dərinliyə qədər su ilə, qalan hissəsini
tamponaж qatışığını basan (basıb çıxardan) qazma məhlulu ilə
doldurduqdan sonra aparımalıdır.
3.5.32. Istismar kəmərinin kipliyə sınanması qazma məhlulunun
qabaqcadan su ilə əvəz edilməsindən sonra aparılır.
3.5.33. Kəmərləri kipliyə yoxlayarkən, borunun daxilində
yaradılan təzyiq, qazneftsu təzahürlərinin və açıq fontanların ləğvi
zamanı, həmçinin quyuların mənimsənilməsi və istismarında mümkün
yaranan təzyiqdən ən azı 10% çox olmalıdır. 30 dəqiqə ərzində sınaq
təzyiqi 5 kqq/sm2 (0,5 MPa)-dan çox olmayaraq aşağı düşərsə kəmər
germetik sayılır.
3.5.34. Konduktor və texniki kəmərlər quraşdırılmış TQA ilə
birlikdə, sement stəkanını qazıb, başmaqdan 1-3 m aşağı keçdikdən
sonra, quyu dibinə başmaqdan yuxarı suyun 10-20 metr qalxmasını
təmin edən həcmdə su vurmaqla təkrar olaraq kipliyə yoxlanmalıdır.
192
Kipliyə yoxlama təzyiqi kəmərin başmaqaltı süxurların yarılma
təzyiqinin 80%-dən artıq olmamalıdır. Nəticələr aktla sənədləşdirilir.
3.5.35. Qaz və qazkondensat quyularında, yüksək qaz faktorlu
(200 m3/t və artıq), ya da quyu ağzında izafi təzyiq 100kqq/sm 2 (10
MPa) artıq olan neft quyularında kəmərin quyu ağzı hissəsi kəmər
başlığı ilə birlikdə su ilə kipliyə sıxıldıqdan sonra, layihəyə uyğun
olaraq təsirsiz qazla da (azotla) yoxlanılmalıdır. Əsaslandırılmış
hallarda Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin razılığı ilə sıxılmanı hava ilə
aparmağa icazə verilir.
3.5.36. Quyu ağzında kəmərlərarası həlqəvi fəza, su ilə əvvəlki
kəmərin qalıq möhkəmliyindən artıq olmayan təzyiqlə sıxılmalıdır.

Endirmə-qaldırma əməliyyatı

3.5.37. Endirmə-qaldırma əməliyyatının aparılması boruları

bağlayan (açan) mexanizmlərdən və xüsusi tərtibatlardan istifadə
etməklə yerinə yetirilməlidir. Qazmaçı ilə yuxarıdakı fəhlə arasında
etibarlı rabitə təmin olunmalıdır.
3.5.38. Qazma fəhləsinin iştirakı olmadan mexanikləşdirilmiş
endirmə-qaldırma əməliyyatını apararkən, vışkada avtomatlaşdırma
mexanizmlərinə xidmət etmək üçün meydança quraşdırılmalıdır.
3.5.39. Boruları ötürən mexanizmin qollarının irəli verilmiş
(açılmış) vəziyyətində tal blokunu qaldırmaq və ya endirmək
qadağandır.
3.5.40. Buraxıla bilən hidrodinamik təzyiqin dəyişməsini nəzərə
almaqla endirmə-qaldırma əməliyyatlarının sürəti və aradakı
yumaların davamiyyəti (müddəti) layihə ilə reqlamentləşdirilir. Qazma
məhlulunun reoloжi xüsusiyyətlərində və qazma kəmərinin
quruluşunda layihədən kənara çıxmalar olduqda, hidrodinamik
təzyiqin buraxıla bilən dəyişməsini nəzərə almaqla endirmə-qaldırma
əməliyyatlarının sürətinin reqlamentində dəyişikliklər aparılmalıdır.
3.5.41. Qazma kəmərinin qaldırılması zamanı boruların xarici
səthi qazma məhlulundan xüsusi tərtibatların köməyi ilə təmiz-
lənməlidir.

193
 3.5.42. Qazma kəmərinin endirilməsi zamanı onun quyu lülə-
sində oturması (dayanması) baş verdikdə, həmin intervalda yuma və
quyu lüləsinin işlənməsini aparmaq lazımdır.
3.5.43. Quyuda boru kəməri olmadıqda və endirmə-qaldırma
əməliyyatı zamanı quyuya kənar əşyaların düşməsinin qarşısını almaq
üçün quyu ağzına xüsusi tərtibat qoyulmalıdır.
3.5.44. Vışkada qoyulan qazma və AQB şamlarının, barmaqdan
(mil) düşməməsi üçün onlara xüsusi diqqət yetirilməlidir.
3.5.45. Bucurqadın yükqaldırma məhdudlaşdırıcısının və tal
blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının vəziyyəti hər növbənin
əvvəlində yoxlanılmalıdır.
3.5.46. Aşağıdakı hallarda endirmə-qaldırma əməliyyatlarını
aparmaq qadağandır:
- tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısı və bucurqadın
yükqaldırma məhdudlaşdırıcısı olmadıqda və ya nasaz olduqda;
- avadanlıq, alətlər nasaz olduqda;
- qazma briqadası heyəti tam olmadıqda;
- küləyin sürəti 20 m/san-dən artıq olduqda;
- dumanda və qar çovğununda (görmə qabiliyyəti itirildikdə).
3.5.47. Qazma borularının, qazma kəməri quruluşunun digər
elementlərinin yiv birləşmələrini rotorun köməyi ilə açmaq və
bağlamaq qadağandır. Baltanın buruqda bağlanması, açılması və
daşınması üçün xüsusi tərtibatlardan istifadə edilməlidir.
3.5.48. Qazma briqadası hər növbədə qaldırıcı avadanlığa (bu-
curqada, tal blokuna, qarmağa, qarmaqbloka, fırlanğıca, sırğalara, tal
kanatına və onun bərkitmə tərtibatlarına, elevatorlara, spayderlərə,
qoruyucu vasitələrə və s.) profilaktik baxış keçirməlidir.
3.5.49. Endirmə-qaldırma əməliyyatı zamanı qadağandır:
- avtomat və maşın açarlarının, işçi və qoruyucu kanatlarının
hərəkəti zonasında olmaq;
- tal-blok tam dayanana qədər elevatoru açmaq və ya bağ-
lamaq;
- qazma boru şamlarını xüsusi tərtibatların köməyi olmadan
şamdandan (podsveçnik) verilməsi və qoyulması;
- çevrilmiş elevatordan istifadə edilməsi.

194
 3.5.50. Yüksüz elevatorun qaldırılma reжimi, habelə qazma və
qoruyucu kəmər borularının rotordan çıxarılması tal sisteminin
yellənməsini istisna etməlidir.
3.5.51. Maşın və avtomat açarlarını qazma (qoruyucu) boru
kəmərlərinə yaxınlaşdırmağa, onlar paz tutucularına və ya elevatora
oturdulduqdan sonra icazə verilir.
3.5.52. Pnevmatik boşaldıcıdan (açıcıdan) (pnevmoraskrepitelğ)
istifadə etdikdə, dartıcı kanat və açar eyni üfqi müstəvidə
yerləşməlidir. Kanat pnevmatik boşaldıcının ştokuna (oxuna) etibarlı
bərkidilməlidir. Düyünlə bağlamaq qadağandır. Pnevmatik
boşaldıcının dönən istiqamətləndirici diyircəyi olmadan ondan istifadə
etməyə icazə verilmir.
3.5.53. Qazma prosesində aparıcı boru quyudan ancaq birinci
sürətlə qaldırılmalıdır.
3.5.54. Qazma kəmərini endirdikdə, paz tutucularını kəmər tam
dayanana qədər işə salmaq qadağandır.
3.5.55. Qazma kəməri boru bazasında komplektləşdirilməlidir.
Komplektin hər borusunun üzərində komplektin və borunun
komplektdəki nömrələri göstərilməlidir. Hər komplekt üçün pasport
hazırlanmalıdır və bütün istismar müddətində orada qeydiyyat
aparılmalıdır.
3.5.56. Qazma və qoruyucu kəmərlərin qazma zamanı sürtün-
mədən yeyilməsini aradan qaldırmaq üçün qazma borularının quyu
lüləsinin qoruyucu kəmər buraxılmış hissəsi rezin bilərziklərlə
(protektor) təchiz edilməlidir.
3.5.57. Qazma, aparıcı və ağırlaşdırılmış boruların, keçiricilərin
və qazma kəmərinin aşağı hissəsinin qıfıl yivlərinin bağlanması qazma
müəssisəsinin tövsiyəsinə əsasən yol verilən burucu momentlə
aparılmalıdır.
3.5.58. Istismarda olan qazma borularının təmiri və yoxlanması
qazma müəssisələrinin müəyyən etdiyi qaydaya uyğun vaxtı-vaxtında
aparılmalıdır.
3.5.59. Quyuya qazma borularını buraxarkən, qazma qurğusuna
düşən yük qazma qurğusunun pasportunda göstərilən yükə
yaxınlaşarkən bucurqadın köməkçi tormozu hökmən işə salınmalıdır.

195
Qazma bucurqadı işləyərkən onun köməkçi tormozunun yumruqcuqlu
(kulaçkovıy) muftasının işə qoşulması və ayrılması qadağandır.
3.5.60. Borular açılıb-bağlanan zaman asma qazma açarının
fəaliyyət radiusunda və dartıcı kanatın yaxınlığında dayanmaq
qadağandır.
3.5.61. Qaldırma-endirmə zamanı rotorun üstü və buruğun
döşəməsi vaxtaşırı təmizlənməlidir.
3.5.62. Aparıcı boru (kvadrat) şurfda olarkən fırlanğıcı aparıcı
borudan açmaq qadağandır.
3.5.63. Boruları bucurqadın sarğacının köməyi ilə zəncirli açar
tətbiq etməklə açıb-bağlamaq qadağandır.

Qazma məhlulları

3.5.64. Qazma məhlulunun növü və xüsusiyyəti kompleks

texniki tədbirlər və texniki vasitələrin tətbiqi sayəsində yüksək tex-
niki-iqtisadi göstəricilərlə qəzasız qazma şəraitini və məhsuldar
horizontların keyfiyyətlə açılmasını təmin etməlidir.
3.5.65. Qazneftsu doyumlu layları açdıqda qazma məhlulunun
sıxlığı uyğun şəraitli intervalda lay təzyiqinin maksimal qradienti olan
horizont üçün olan sıxlıqla təyin edilməlidir.
3.5.66. Uyğun şəraitli qazma intervallarında qazma məhlulunun
sıxlığı quyuda qazma məhlulu sütununun yaratdığı hidrostatik
təzyiqin lay təzyiqindən aşağıda göstərilən qədər artıq olması ilə
hesablanır:
- 10-15% - dərinliyi 1200 m-ə qədər olan quyular üçün (0-dan
1200 m-ə qədər intervallar üçün), lakin 15 kqq/sm 2 (1,5MPa) artıq
olmamaqla;
- 5-10% - dərinliyi 2500 m-ə qədər olan quyular üçün (1200 m-
dən 2500 m-ə qədər intervallar üçün), lakin 25 kqq/sm 2 (2,5 MPa)
artıq olmamaqla;
- 4-7% - dərinliyi 2500 m-dən artıq olan quyular üçün (2500m-
dən layihə dərinliyinə qədər intervallar üçün), lakin 35kqq/sm 2 (3,5
MPa) artıq olmamaqla.
3.5.67. Buraxıla bilən maksimal repressiya (hidrodinamik itkiləri
nəzərə almaqla) qazma məhlulunun udulmasını və hidroyarılmaların
196
mümkünlüyünü qazmanın uyğun şəraitli intervalının bütün
dərinliklərində istisna etməlidir.
3.5.68. Gillərdən, argillitlərdən, gilli şistlərdən, duzlardan təşkil
olunan, dayanıqlığın itirilməsinə və axıcılığa meylli olan intervallarda
qazma məhlulunun kimyəvi tərkibi, sıxlığı, filtrasiyası quyu
divarlarının dayanıqlığının (möhkəmliyi) təmin olunmasına əsasən
təyin olunur. Bu zaman repressiya qazmanın uyğun şəraitli bütün
intervalı üçün qoyulan həddi keçməməlidir.
3.5.69. Layihəçinin, sifarişçinin və podratçının birgə qərarı ilə
qazma prosesində qazma məhlulunun udulması hallarında kol-
lektorlar açılarkən quyudibi təzyiq lay təzyiqinə yaxınlaşdıqda bu
Qaydaların 3.5.66 bəndinin tələblərindən kənara çıxmağa yol verilir.
Belə şəraitdə quyunun dərinləşdirilməsi qazneftsu təzahürlərinin
qarşısını alan kompleks tədbirləri olan xüsusi plan üzrə həyata
keçirilməlidir.
3.5.70. Sirkulyasiyada (dövranda) olan qazma məhlulunun
(qazdan azad olmuş) sıxlığının layihədə göstərilmiş miqdardan
(qazneftsu təzahürlərinin ləğvi hallarından başqa) 0,02 kqq/sm 2-dən
artıq kənara çıxmasına icazə verilmir.
3.5.71. Qazma məhlulunun emalı quyunun layihəsinə və işlən-
miş reseptə əsasən aparılır. Bu zaman kimyəvi reagentlərlə işlədikdə
[240]-ın tələblərinə əməl olunmalı və qoruyucu vasitələrdən istifadə
edilməlidir (zəruri hallarda).
3.5.72. Quyuda olan qazma məhlulunun ağırlaşdırılmış məhlulu
ayrı-ayrı porsiyalarla vurmaqla sıxlığının artırılması qadağandır
(neftqazsu təzahürlərinin ləğv olunması halları istisna olmaqla).
3.5.73. Karbohidrogen əsaslı qazma məhlullarını tətbiq etdikdə
(əhəng-bitumlu, invert-emulsiyalı və s.) iş yerlərinin çirklənməsinə və
hava mühitinin qazlaşmasına qarşı tədbirlər görülməlidir. Qazlaşmaya
nəzarət etmək üçün rotorun yanında məhlul hazırlanan blokda
(yerdə), vibroələyin yanında, nasosxanada mütəmadi olaraq hava
mühitinin analizi aparılmalı, qazlaşma olduqda onun ləğvi üçün
tədbirlər görülməlidir. Karbohidrogen buxarlarının havada qatılığı 300
mq/m3–dən artıq olduqda iş dayandırılmalı, adamlar təhlükəli
zonadan çıxarılmalıdır.

197
 3.5.74. Karbohidrogen əsaslı məhlulun buxarlarının öz-özünə
alışma temperaturu, quyu ağzında məhlulun gözlənilən maksimal
temperaturundan 500C artıq olmalıdır.
3.5.75. Qazma məhlulunun qazılmış süxurlardan və qazdan tə-
mizlənməsi, quyunun layihəsində nəzərdə tutulmuş kompleks va-
sitələrlə həyata keçirilməlidir.

Qazma kəmərinin quruluşu və istismarı

3.5.76. Qazma kəmərinin möhkəmliyə hesablanması, qazma

üsulundan və quyu lüləsinin vəziyyətindən asılı olaraq deformasiyanın
bütün növlərinə qarşı 247-in tələblərinə müvafiq aparılır. Qazma
kəmərinin möhkəmlik ehtiyatları ona dartıcı ox boyu yük, burucu
(fırladıcı) moment, habelə əyici yük təsir etdikdə rotor qazması üçün
1,5-dən az olmamalı, turbin qazması üçün isə 1,4-dən az
olmamalıdır. Qazma kəmərinin möhkəmlik ehtiyatı (axıcılığa qarşı),
paz tutucularından istifadə etdikdə və boruya xarici və daxili izafi
təzyiq təsir etdikdə – 1,15-dən az olmamalıdır.
3.5.77. Qazma borularına (komplektlərinə), aparıcı, AQB-yə,
keçid borucuqlara (perevodniki) və qazma kəmərinin dayaq-
mərkəzləşdirici elementlərinə pasportlar qazma alətinin istismarına
qədər yazılır və onların bütün istismarı dövrü hesabdan silinənə
qədər doldurulur.
3.5.78. Qazma və aparıcı borulara protektorların qoyulması
layihə ilə müəyyən edilir.
3.5.79. Qazma, aparıcı, AQB-nin, keçid borucuqların və qazma
kəmərinin aşağı hissəsinin elementlərinin qıfıl yiv birləşmələrinin
bağlanması istehsalçı-zavodlar tərəfindən tövsiyə olunan moment
göstəricilərinə görə aparılır.
3.5.80. Qazma idarələrinin xidmət etdiyi hər bir region (sahə)
üçün quyuda qəza işlərində qazma borularını “sol” istiqamətdə
açmaq məqsədi ilə xüsusi vasitələr olmalıdır.

Qəza və mürəkkəbləşmələrin qarşısının alınması və ləğvi

198
 3.5.81. Qazma müəssisələri layihə təşkilatları ilə birgə qəza və
mürəkkəbləşmələrin qarşısının alınmasına və ləğv edilməsinə dair
tədbirlər işləməlidirlər.
3.5.82. Təmir-izolyasiya işləri aparıldıqda qaz və neftin təzyiqi
ilə layların mümkün yarılması (axın yaratdıqdan sonra) və həmçinin
məhsuldar olmayan keçirici layların intervalında qoruyucu kəmərlərin
perforasiyası qadağandır.
3.5.83. Axıcılığa meylli süxurlar açılmış quyularda uzun müddətli
fasilələr və ya boş dayanmalar zamanı qazma aləti qoruyucu kəmərin
dabanına (başmağına) qədər qaldırılmalıdır; vaxtaşırı olaraq qazma
aləti qaldırılıb-endirilməlidir (şablonirovka), lazım gəldikdə açıq quyu
lüləsi quyu dibinə qədər işlənməlidir. Işlənmənin vaxtaşırlığı qazma
müəssisəsinin texnoloжi xidməti tərəfindən müəyyənləşdirilir.
3.5.84. Tutulmuş qazma alətinin, qoruyucu kəmərlərin azad
olunması üçün partlayıcı materialların (detonator şnurları, torpedalar
və s.) istifadə olunması ilə aparılan qəza işləri, qazma təşkilatı və bu
işlərin aparılması üçün lisenziyası (hüququ) olan təşkilat tərəfindən
19-a uyğun olaraq birgə işlənmiş və təsdiq olunmuş xüsusi layihə
(plan) üzrə aparılmalıdır.
3.5.85. Qazma müəssisələri layihə təşkilatları ilə birgə qəza və
mürəkkəbləşmələrin profilaktikasına və ləğvinə dair tədbirlər
hazırlamalıdır.
3.5.86. Qeyri-standart qəza alətini quyuya buraxmazdan əvvəl,
lazımi ölçüləri göstərilməklə quruluşun uyğun eskizi hazırlanmalıdır.
3.5.87. Pilləli sementləmədə qıfılların (muftaların) daxili his-
səsini, qoruyucu kəmərlərdə calaq (birləşmə) quruluşlarını və sement
stəkanlarını qazmaq üçün AQB-lər qazma kəməri quruluşundan
(komponovkasından) çıxarılmalı və yanları bərk çıxıntılarsız və yana
kəsmə qabiliyyəti olmayan baltadan və ya yastıdaban, yanları
armatursuz frezerdən istifadə edilməlidir.

3.6. Küt üsulla quyuların qazılması

3.6.1. Bu tələblər neft və neft-qaz yataqlarında küt quyuların

tikilməsinə şamil edilir. Qaz faktoru 200 m 3/tondan artıq olduqda
199
layihə sənədləri bu Qaydalara müvafiq əlavə təhlükəsizlik tədbirlərini
özündə əks etdirməlidir.
3.6.2. Küt quyular meydançasının hazırlanması və tikilməsi,
işlərin görülməsi qaydası, quyuların istismarına dair layihə sənəd-
lərinin işlənməsi, təhlükəli istehsalat obyektlərinin məhdud ərazidə
sıxlığı sənaye təhlükəsizliyinin təmin edilməsini və quyuların
qazılması, mənimsənilməsi, istismarı və tə’mirinin eyni vaxtda
aparılmasını nəzərə almaqla bu Qaydaların tələblərinə uyğun
olmalıdır.
3.6.3. Küt quyuların meydançasında istehsalat, köməkçi və
məişət obyektlərinin yerləşdirilməsinin baş planı, istehsalın xüsusiy-
yətlərini, sanitariya norma və qaydalarını nəzərə almaqla, bu Qay-
daların tələblərinə uyğun olmalıdır.
3.6.4. Quyunun tikilməsinin işçi layihəsi yer təkinin
istifadəçisinin (sifarişçinin) tapşırığı ilə qanunvericiliklə müəyyən edil-
miş qaydada işlənməlidir. Küt quyular meydançasında quyu ağız-
larının yerləşmə qaydası Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin tələblərinə
müvafiq olmalıdır.
Küt quyular meydançasında yerləşən quyuların sayı, bütün
quyuların debitlərinin ümumi cəminin qiyməti ilə məhdudlaşmalı və
5000 ton/sutkadan (neft üzrə) artıq olmamalıdır.
3.6.5. Müxtəlif xarakterli işlərin (qazma, mənimsəmə, istismar,
neft-qazçıxarma avadanlığının quraşdırılması və s.) eyni vaxtda
aparılmasında sənaye təhlükəsizliyini tə’min etmək məqsədi ilə yer
təkinin istifadəçisi və ya onun səlahiyyətli nümayəndəsi küt quyular
meydançasında işlərin təhlükəsiz aparılmasının təşkili üzrə sənədləri
müvafiq qaydada işləyir və təsdiq edir. Bu tədbirlər istehsalat
prosesinin bütün iştirakçıları üçün mütləqdir.
3.6.6. Yer təkinin istifadəçisi (sifarişçi) tərəfindən küt quyular
meydançasına müvafiq qaydada cavabdeh iş rəhbəri tə’yin edilir
(lazımi səlahiyyətlər verilməklə).
3.6.7. Küt quyular meydançasında işlərin təhlükəsiz aparıl-
masının təşkili qaydası aşağıdakıları nəzərdə tutmalıdır:
- işlərin və əməliyyatların ardıcıllığını, eyni vaxtda aparıldıqda
onların başlaması qaydasını;

200
 - işin gedişi və keyfiyyətinə, onların təhlükəsiz aparılması sə-
viyyəsinə operativ nəzarət sistemini;
- təşkilatların öz aralarında və küt quyular meydançasında ca-
vabdeh iş rəhbəri ilə qarşılıqlı hərəkət etmək qayda və şərtlərini.
3.6.8. Nəqliyyatın, xüsusi texnikanın qəza vəziyyəti yarandıqda
(qazneftsu təzahürü, açıq fontanlar və s.) adamların küt quyular
meydançasından təxliyə qaydası qəzaların ləğv olunması planında
nəzərə alınmalıdır.
3.6.9. Vışka-bucurqad blokunu yeni nöqtəyə (pozisiyaya) çək-
dikdə, həmçinin vışkaları sınaqdan keçirdikdə və quyuda mürəkkəb
qəza işləri apardıqda qonşu obyektlərdə bütün işlər dayandırılmalıdır.
Adamlar təhlükəli zonadan (vışkanın hündürlüyü üstəgəl 10 metr
məsafəyə) uzaqlaşdırılmalıdırlar (bilavasitə işin görülməsi ilə məşğul
olan işçilərdən başqa).
3.6.10. Küt quyular meydançasında təhlükəli işlərin görülməsi
bu Qaydaların tələblərinə müvafiq olaraq, küt quyular meydan-
çasında işə cavabdeh rəhbər tərəfindən verilən tapşırıq-buraxılışa
əsasən aparılmalıdır.
3.6.11. Qazmadan çıxmış (qurtarmış) quyuların mənimsənilməsi
bu Qaydaların tələbləri və Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin əlavə
tələbləri nəzərə alınmaqla aparılmalıdır.
3.6.12. Küt quyular meydançasında növbəti quyunun qazılması ilə
eyni vaxtda əvvəl qazılmış quyularda əlavə məhsuldar qatların açılması
ilə bağlı işlərin (o cümlədən əsas quyu lüləsindən üfqi ayrılmaların
qazılması yolu ilə) görülməsinə icazə verilir.
3.6.13. Qazma qurğusunun sökülməsi və ya vışka-bucurqad və
digər blokların küt quyular meydançasındakı axırıncı qazılmış
quyudan çıxarılması, onların küt quyular meydançasında nəqli
təhlükəli zonada yerləşən bütün istismar quyuları dayandırıldıqdan
sonra aparılmalıdır.
3.6.14. Qazma icraçısı tərəfindən növbəti quyunun təhvili və si-
farişçi tərəfindən onun qəbulu görülən işlərin keyfiyyətinin təd-
qiqindən sonra aparılır və hər iki tərəfin imzası ilə aktla təsdiqlənir.
Təhvil verilən quyunun vəziyyəti (istismar kəməri kipliyə sınaqdan
keçirilib; istismar kəməri perforasiya olunub və quyu daxili avadanlıq

201
endirilib; quyunun tikintisi tam başa çatdırılıb və s.) podrat (icra)
işinin yerinə yetirilməsinə dair müqavilə ilə tə’yin olunur.
Quyunun istismara verilməsi sifarişçi tərəfindən qoyulmuş
qaydada aparılır.

202
 3.7. Tullanışa qarşı avadanlığın quraşdırılması və istismarı

3.7.1. Qazmada qazneftsu təzahürləri gözlənildikdə konduk-

torda, aralıq kəmərində, həmçinin məhsuldar laylar açılan zaman
istismar kəmərinin içərisində iş aparıldıqda istismar kəmərində
tullanışa qarşı avadanlıq (preventor) quraşdırılmalıdır. Qoruyucu
kəmərlər bir-biri ilə kəmər başlıqları ilə bağlanılmalıdır. TQA-nın və
kəmər başlıqlarının quraşdırılması və istismarı üzrə təlimat istehsalçı
zavodlar tərəfindən verilən texniki şərtlərə əsasən müəssisə
tərəfindən işlənilir və onun texniki rəhbərliyi tərəfindən təsdiq olunur.
Kəmər başlığının, preventorlar blokunun və manifoldun işçi
təzyiqi qazmanın hər mərhələsində quyuda qazma məhlulunun lay
flüidi ilə və ya qaz-məhlul qatışığı ilə tam dəyişdirilməsi və açıq
fontanda quyu ağzının kipləşdirilməsi şəraitində hesablanmış
qoruyucu kəmərin kipliyə yoxlanma təzyiqindən az olmamalıdır.
3.7.2. Quyunun kəsilişin konkret dağ-mədən-geoloжi xüsusiy-
yətindən asılı olaraq preventor yığımı, manifold, preventorların
hidravlik və drosselləmə idarəetmə pultları, separator və məşəl
(fakel) qurğuları aşağıdakı texnoloжi əməliyyatları yerinə yetirmək
üçün seçilir:
- qazma boruları quyuda olduqda və ya olmadıqda quyu ağzının
kipləşdirilməsi;
- qəbul edilmiş texnologiya üzrə quyudakı flüidin yuyulub
çıxarılması;
- qazma boru kəmərinin preventoru bağladıqdan sonra onun
sıxaclarında (plaşka) oturdulması;
- qazma kəmərinin kəsilməsi;
- quyunu boğarkən onun vəziyyətinə nəzarət;
- qazma kəmərinin tutulmasının qarşısını almaq üçün onun qal-
dırılıb-endirilməsi;
- quyu ağzı kip bağlanandan sonra qazma kəmərinin bir his-
səsinin və ya bütövlüklə qaldırılıb-endirilməsi.
3.7.3. TQA-nın quraşdırılması və birləşdirmə sxemi qazma
müəssisəsi tərəfindən işlənilir, sifarişçi, Azdövdağtexnəzarət Komitəsi
və FQDHH ilə razılaşdırılır və müəyyən edilmiş qaydada təsdiq edilir.
Bu zaman aşağıdakı müddəaları rəhbər tutmaq lazımdır:
203
 a) Normal təzyiqli neft və su layları ilə təmsil olunmuş, öyrə-
nilmiş kəsilişi açdıqda konduktor və ya texniki kəməri buraxdıqdan
sonra qazma kəmərinin endirilmiş halında (və ya onsuz) quyunun
kipliyini təmin etmək üçün quyu ağzına iki preventor (onlardan biri
universal) quraşdırılır.
b) Yüksək anomal təzyiqli neft, qaz və su horizontları açdıqda
quyuda biri universal olmaqla üç və ya dörd preventor qoyulur. Quyu
ağzında gözlənilən izafi təzyiq 100 kqq/sm2 (10MPa)-dan aşağı
olduqda, kəsici plaşkalı preventorun qoyulmasının vacibliyi layın
xüsusiyyətinə əsasən (flüidin tərkibi, keçiriciliyi, məsaməliyi, debiti və
s.) Azdövdağtexnəzarət Komitəsi və FQDHH ilə razılaşdırılaraq
müəssisə tərəfindən müəyyən edilir.
c) Quyuda dörd preventor, onlardan biri kəsici plaşkalı, o biri
universal preventor olmaqla, aşağıdakı hallarda quraşdırılır:
- anomal yüksək təzyiqli və hidrogen-sulfidin həcmi miqdarı
6%-dən artıq olan layları açdıqda, həmçinin quyu ağzında hidrogen-
sulfid 6%-ə qədər və izafi təzyiq 350 kqq/sm 2 (35MPa)-dan artıq
olduqda;
- germetikləşmiş quyu ağzında izafi təzyiqdə, boruların endirilməsi
və qaldırılması texnologiyasından istifadə olunduqda.
3.7.4. Qazılan quyuda quyu ağzında TQA-ın quraşdırılmasında
bu Qaydaların 3.7.3 bəndinin tələblərindən kənara çıxmalara
müəssisə tərəfindən hərtərəfli əsaslandırılmalar təqdim edildikdən və
Fontana qarşı dağmədənxilasetmə hərbiləşdirilmiş hissəsi ilə
razılaşdırıldıqdan sonra Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin xüsusi
icazəsi ilə yol verilir.
3.7.5. Boğücü (qluşenie) və tənzimləmə (drosselləmə) blok-
larından məşələ qədər atqı xətləri xüsusi dayaqlara möhkəm bər-
kidilməli, quyu ağzına nisbətən maili olmaqla istehsalat və məişət
qurğularından kənara istiqamətləndirilməlidir.
Xətlərin uzunluğu olmalıdır:
- qaz amili 200 m3/t-dan az olan neft quyuları üçün – azı 50
metr;

204
 - qaz amili 200 m3/t-dan çox olan neft quyuları, həmçinin qaz
və kəşfiyyat quyuları üçün – azı 100 metr.
Xətlər və onlara qoyulan siyirtmələrin daxili diametrləri xaçvari
birləşmələrdəki daxili diametrlə eyni olmalıdır; siyirtmələr blokundan
sonra onların diametrinin 30 mm-ə qədər artırılmasına icazə verilir.
Atqı xətlərinin uclarından qazma qurğusunun obyektlərinə aid
olmayan bütün kommunikasiyalara və qurğulara qədər olan məsafə
bütün kateqoriyalı quyular üçün 100 m-dən az olmamalıdır.
3.7.6. Quyu ağzında gözlənilən təzyiq 350 kqq/sm 2 (35MPa)-
dan artıq olan quyularda 3 tənzimlənən drosseli olan (ikisi
məsafədən, o biri isə əl ilə idarə olunan) zavodda hazırlanmış blok
quraşdırılmalıdır.
Digər hallarda ikidən az olmayaraq məsafədən idarə olunan
tənzimləyici blok qoyulur.
3.7.7. Boğucu və tənzimləmə (drosselləmə) bloklarında qoyulan
manometrlərin, qoruyucu kəmərin və TQA-ın birgə sınaq təzyiqindən
30% artıq olan yuxarı hədd ölçü diapazonu olmalıdır.
3.7.8. TQA ölkədə və xaricdə zavod şəraitində hazırlanmış qov-
şaq və detallardan yığılmalıdır. FQDHH-nin razılığı ilə müəssisələrin
istehsalat xidmət bazalarında təsdiq edilmiş texniki şərtlərə uyğun
hazırlanmış ayrı-ayrı detalların və qovşaqların istifadəsinə icazə
verilir. Hazırlanan qovşaq və detalların pasportu olmalıdır.
3.7.9. Preventorları və hidravlik sistemləri idarə etmək üçün
əsas köməkçi idarəetmə pultları quraşdırılmalıdır.
Əsas idarəetmə pultu – quyu ağzından 10 metrdən az olmayan
məsafədə, rahat və təhlükəsiz yerdə quraşdırılmalıdır.
Köməkçi idarəetmə pultu bilavasitə qazmaçının pultunun
yanında quraşdırılır və o, məhsuldar və qazneftsu təzahürlü laylar
açıldıqda operativ hazırlıq reжiminə qoşulur.
3.7.10. Preventorun plaşkalarını əl ilə hərəkətə gətirmək üçün
nəzərdə tutulmuş şturvallar rahat yerdə quraşdırılmalı və onun
partlayışdan mühafizəli çıraqlarla işıqlandırılması və sığınacağı ol-
malıdır. Sığınacağın divarında şturvalın fırlanma istiqaməti, pre-
ventoru bağlamaq üçün lazım olan dövrlərin sayı göstərilməlidir.

205
 3.7.11. Neft və qazla doymuş kollektorları açarkən buruqda iki
kürəli kranın olması vacibdir. Bunlardan biri aparıcı boru ilə onun
qoruyucu keçiricisinin arasında qoyulur, digəri isə ehtiyatda saxlanılır.
Anomal yüksək təzyiqli layları açdıqda buruqda 3 ədəd kran
olmalıdır. Kranlardan biri aparıcı boru ilə fırlanğıc arasında, ikincisi
aparıcı boru ilə onun qoruyucu keçiricisi arasında qoyulur, üçüncüsü
isə ehtiyatda saxlanılır.
Kürəli kranların hamısı açıq vəziyyətdə olmalıdır. Kürəli
kranlardan əlavə buruqda, açıq vəziyyətdə qoymaq üçün tərtibatı
olan iki əks klapan olmalıdır, bunlardan biri işçi, digəri ehtiyat.
3.7.12. Preventorlar xaçvari birləşmə və əsas siyirtmə ilə
birlikdə quyu ağzında quraşdırılmazdan əvvəl su ilə pasportda
göstərilən işçi təzyiqə yoxlanmalıdır. Gövdənin qaynaqlı və torna
(tokar) təmirindən sonra, preventorlar sınaq təzyiqinə yoxlanılmalıdır.
Kəsici plaşkalı preventorlar, stenddə plaşkaların bağlı vəziy-
yətində işçi təzyiqə yoxlanılmalıdır, preventorun iş qabiliyyəti isə
plaşkaları açıb-bağlamaqla yoxlanılmalıdır. Yoxlamanın nəticələrinə
görə akt tərtib edilməlidir.
3.7.13. Preventor qurğusu quraşdırıldıqdan və ya növbəti
qoruyucu kəmər buraxıldıqdan sonra, sement stəkanını qazmazdan
əvvəl preventor qurğusu yüksək təzyiq manifoldunun son siyirt-
məsinə qədər su (və ya azotla) ilə qoruyucu kəmərin sınaq təzyiqinə
yoxlanılmalıdır.
Atqı xətləri axırıncı siyirtmədən sonra su ilə aşağıdakı təzyiqə
sınanmalıdır:

- 50 kqq/sm2 (5 MPa) – 21 MPa (210 kqq/sm 2) qədər təzyiqə

hesablanmış TQA üçün;
- 100 kqq/sm2 (10 MPa) – 21 MPa-dan (210 kqq/sm 2) artıq
təzyiqə hesablanmış TQA üçün.
Sınanmanın nəticələrinə görə akt tərtib edilməlidir.
3.7.14. Preventor qurğusu quraşdırıldıqdan və qoruyucu
kəmərlə birlikdə sınaqdan keçirildikdən, qoruyucu kəmər arxasındakı
sement halqası sınaqdan keçirildikdən sonra quyunun qazılmasını
FQDHH-nin nümayəndəsinin icazəsi olduqda davam etdirmək olar.
206
 3.7.15. Plaşkalı preventorlar vaxtaşırı açılıb-bağlanmağa yoxla-
nılmalıdır. Yoxlamanın dövriliyi qazma müəssisəsi tərəfindən
müəyyənləşdirilir (həftədə bir dəfədən az olmayaraq).
3.7.16. Preventorun sıradan çıxmış hissəsini və ya preventor
yığımının hər-hansı qovşağını dəyişdikdə, quyu ağzında plaşkaları
dəyişdikdə, preventor qurğusu kəmərin sınaq təzyiqinə bərabər
təzyiqlə əlavə olaraq sınanmalıdır.
Sınanmanın nəticələrinə görə akt tərtib edilməlidir.
3.7.17. Quyu ağzında qoyulan preventorun plaşkaları istifadə
olunan qazma borularının diametrinə uyğun olmalıdır. Yığımda kəsici
plaşkalı preventor olmadıqda, aşağı preventorda boğuq plaşkalar
quraşdırılmalıdır.
3.7.18. Qazma boruları müxtəlif ölçülü olduqda, qəbul körpü-
sündə xüsusi sınaqdan çıxmış, keçiricisi və kürəli kranı olan, diametri
və möhkəmlik xüsusiyyətinə görə istifadə olunan qazma kəmərinin
yuxarı seksiyasına müvafiq olan qazma borusu olmalıdır. Qazma
borusu və kürəli kran qırmızı rənglə rənglənməlidir.
3.7.19. Yüksək təzyiqli (anomal lay təzyiqli) layları açılmış qu-
yulara qoruyucu kəmərlər buraxıldıqda və quraşdırılmış universal
preventor quyu ağzındakı təzyiqə müvafiq olmadıqda, preven-
torlardan birinin plaşkası buraxılan qoruyucu kəmərin diametrinə
uyğun plaşkalarla dəyişdirilməlidir və ya qəbul körpüsündə qoruyucu
kəmərə uyğun keçiricisi və müvafiq təzyiqə sınaqdan keçirilmiş açıq
vəziyyətdə kürəli kranı olan qazma borusu olmalıdır.
3.7.20. Xidmət heyətinin quyu ağzında qoyulan TQA-ya ma-
neəsiz yaxınlaşması üçün buruğun altında döşəmə quraşdırılmalıdır.
3.7.21. Quyu ağzında tullanışa qarşı birləşmənin yuxarı
hissəsinin bütün sxemləri, açıq fontanların ləğvi işini asanlaşdırmaq
məqsədi ilə flans makarası, sökülüb-yığılan qıf (voronka) və nov
sistemi nəzərdə tutulmalıdır.

3.8. Qazneftsu təzahürlərinin və açıq fontanların

qarşısının alınması

3.8.1. Qazneftsu təzahürü mümkün olan quyularda işləmək

üçün xüsusi hazırlıq keçmiş qazmaçılar və mütəxəssislər buraxılır. Bu
207
kadrların biliyinin yoxlanılması və yenidən hazırlanması 3 ildə bir
dəfədən az olmayaraq aparılır.
3.8.2. Mümkün flüid təzahürlü layı və ya bir neçə layı açmazdan
əvvəl qazneftsu təzahürlərinin qarşısının alınması üzrə tədbirlər
işlənməli, həyata keçirilməli və aşağıdakılar görülməlidir:
- qazma briqadası üzvləri 248-ə əsasən qazneftsu təzahür-
lərinin ləğvi zamanı təcrübi tədbirlər üzrə təlimatlandırılmalıdırlar;
- qazma avadanlığının, TQA-nın, alət və tərtibatların vəziyyəti
yoxlanılmalıdır;
- təlim həyəcanı. Növbəti təlim həyəcanlarının dövriliyi (vaxtı)
qazma müəssisəsi tərəfindən müəyyənləşdirilir;
- obyektin qazma məhlulunun operativ ağırlaşdırılmasına və
onun ehtiyatlarının hazırlanma və ya buruğa gətirilməklə artırılmasına
hazırlığının qiymətləndirilməsi.
3.8.3. Qazneftsu təzahürləri aşkar edildikdə qazma növbəsi qu-
yu ağzını və qazma boruları kanalını kipləşdirməli, bu barədə qazma
müəssisəsinin rəhbərliyinə məlumat verməli, təzahürlərin ləğvi üzrə
təlimata uyğun fəaliyyət göstərməlidir. Qazma borularını
kipləşdirməmişdən əvvəl, dayaq borusunda (stoyakda) və boru arxası
fəzada manometrin göstəriciləri götürülməlidir.
3.8.4. Qazneftsu təzahürləri zamanı preventorları bağladıqdan
sonra quyu ətrafında, mümkün qrifon əmələ gəlməsinə nəzarət təşkil
olunmalıdır.
3.8.5. Qazma boruları kəmərinin qaldırılması zamanı qazneftsu
təzahürlərinin və quyu divarlarının uçulmasının qarşısını almaq üçün
quyuya qazma məhlulu əlavə edilməlidir.
Əlavəetmənin reжimi, quyu ağzında səviyyənin saxlanılmasını
təmin etməlidir.
Quyuya əlavə edilən (doldurulan) qazma məhlulunun xüsusiy-
yətləri quyuda olan məhluldan fərqlənməməlidir.
3.8.6. Qazma borularının endirilməsi vaxtı sıxışdırılıb çıxarılan və
onların qaldırılmasında əlavə edilən məhlulun həcminə nəzarət
olunmalıdır və endirilən və ya qaldırılan qazma borularının metalının
həcmi ilə müqayisə olunmalıdır.
Əlavə edilən qazma məhlulunun həcmi ilə qaldırılan boruların
metalının həcmi arasındakı fərq 0,5 m 3-dən artıq olduqda qaldırma
208
prosesi dayandırılmalı və qazneftsu təzahürlərində qazma növbəsinin
təlimatla nəzərdə tutulmuş tədbirləri həyata keçirilməlidir.
3.8.7. Yüksək təzyiqli anomal layları açmazdan əvvəl və sonra,
qaldırma-endirmə əməliyyatından, geofiziki tədqiqatlardan, təmir
işlərindən və boş dayanmalardan sonra quyunun yuyulmasını bərpa
etdikdə qazma məhlulunun sıxlığına, özlülüyünə, qazlılığına nəzarət
olunmasına qazma məhlulunun dövranı (sirkulyasiyası) bərpa
edildikdən sonra tezliklə başlanılmalıdır.
3.8.8. Qazlı horizontları açdıqda və quyunun gələcək dərinləş-
məsində (növbəti qoruyucu kəmər buraxılanadək) qazma məhlulunun
qazla doymasına nəzarət olunmalıdır. Qazma məhlulunun dövranının
(sirkulyasiyasının) bütün dövrü (sikl) boyunca onun xüsusiyyətləri
bərabərləşdirilməyincə, qazma kəmərini qaldırmaq qadağandır.
3.8.9. Məhsuldar qazlı layı qazarkən mexaniki sürət o həddə
qədər məhdudlaşdırılmalıdır ki, qazma məhlulunun deqazasiyası
təmin olunmuş olsun.
3.8.10. Əgər qazma məhlulunda qazın həcmi miqdarı 5%-dən
artıq olarsa məhlulun deqazasiyası (qazsızlaşdırılması), məhlulun
qazla doyması (layın işləməsi, qazın qazılmış süxurlarla daxil olması,
köpüklənmə və s.) səbəblərinin aşkar edilməsi və aradan qaldırılması
üçün tədbirlər görülməlidir.
3.8.11. Qazneftsu təzahürlərində qazma məhlulunun udulması
baş verən quyuda qazma boruları kəmərinin qaldırılmasına, quyunu
ağzına kimi doldurduqdan və qazma kəmərinin qaldırılıb-endirilməsi
üçün lazım olan vaxt ərzində məhlulun daşması olmadıqda,
başlamağa icazə verilir.
3.8.12. Qazma məhlulunun (suyun) hissə-hissə və ya tam
udulması ilə müşahidə olunan və flüid təzahürü mümkün olan qu-
yuların qazılması layihəsi sifarişçi ilə razılaşdırılmış xüsusi plan üzrə
aparılmalıdır.
3.8.13. “Vannalar” (neft, su, turşu) qoyularkən qazma məh-
lulunun və vanna mayesinin sütununun yaratdığı hidrostatik təzyiq
lay təzyiqindən artıq olmalıdır. Hidrostatik təzyiq lay təzyiqindən
aşağı düşdükdə və ya onun aşağı salınmasına ehtiyac duyulduqda,
qazma kəmərinin dartılıb-buraxılması üzrə işlər boruarxası fəza
kipləşdirilməklə və qazma borularına kürəli kran qoyulmaqla yerinə
209
yetirilməlidir. Bu zaman 248-in tələblərinə uyğun təhlükəsizlik
tədbirləri yerinə yetirilməlidir.
3.8.14. Qazneftsu təzahürlərinin və açıq fontanların ləğvi üçün
lazım olan avadanlıq, xüsusi tərtibat, alətlər, materiallar, FMV-lər
qazma müəssisələrinin və ya ixtisaslaşmış təşkilatların (xidmətlərin)
qəza-ehtiyat anbarlarında həmişə tam hazır vəziyyətdə olmalıdır.
3.8.15. Qazma məhlulunun daşması («sifon») və «porşenləş-
mə» hallarında qazma kəmərinin qaldırılması qadağandır. Bu hallar
əmələ gəldikdə qaldırma əməliyyatı dayandırılmalı, quyu qazma boru
kəməri qaldırılıb-endirilməklə və fırladılmaqla yuyulmalıdır.
Qazma məhlulunun daşmasının («sifon»un) qarşısını almaq
mümkün olmadıqda, qazma boru kəmərinin qaldırılması elə sürətlə
aparılmalıdır ki, bu zaman quyudan çıxan və quyuya doldurulan
məhlulların həcmləri bərabər olsun.
«Porşenləşmə»ni aradan qaldırmaq mümkün olmadıqda (qazma
kəmərinin aşağı hissəsində tıxacın olması və ya quyu lüləsinin
daralması) qaldırma əməliyyatını quyunu yumaqla, boruları rotorla
fırlatmaqla və boruları şurfdan qəbul körpüsünə atmaqla aparmaq
lazımdır.
3.8.16. Açıq fontanların ləğvi ilə bağlı işlər, FQDHH-nin
işçilərinin qüvvəsi ilə müvafiq qaydada yaradılmış qərargahın (ştabın)
işlədiyi xüsusi plan üzrə 249 uyğun aparılmalıdır.
Qərargah işlənmiş tədbirlərin yerinə yetirilməsi üçün tam
məsuliyyət daşıyır.
3.8.17. Məhsuldar horizontu açmazdan əvvəl və açılmış kəsi-
lişdə neftqazlı çöküntülər, həmçinin digər yüksək təzyiqli horizontlar
olduqda obyektdə xəbərdaredici yazılar asılmalıdır: «Diqqət!
Məhsuldar lay açılıb!». «Quyunun doldurulmaması fontana səbəb ola
bilər!».

3.9. Qazmadan çıxmış quyuların mənimsənilməsi və sınağı

3.9.1. Quyuların mənimsənilməsi və sınağı üzrə işlərə aşağıdakı

şərtləri təmin etdikdən sonra başlamaq olar:

210
 - istismar kəmərinin arxasında sement məhlulunun qalxma
hündürlüyü və əmələ gələn sement sütununun keyfiyyəti layihəyə və
yerin təkinin mühafizə tələblərinə cavab verdikdə;
- istismar kəməri şablonlandıqdan (içərisi yoxlanıldıqdan),
kəmər başlığı və preventor qurğusu ilə birlikdə sınaq təzyiqlə
yoxlanıldıqdan, quyu ağzında gözlənilən təzyiqdə germetik olduqdan
sonra;
- quyu ağzı preventor qurğusu ilə birlikdə, manifold bloku və
atqı xətləri təsdiq olunmuş sxemə müvafiq təchiz edildikdə və
birləşdirildikdə;
- kəmərlərarası fəzada təzyiq olmadıqda.

211
 Müəssisənin baş mühəndisinin sədrliyi altında geoloжi-texniki,
baş energetik, təhlükəsizlik texnikası xidmətlərinin işçilərinin və məsul
iş icraçısının iştirakı ilə yaradılmış komissiya tərəfindən quyu yoxlanılır
və quyunun hazırlıq aktı tərtib edilir [258].
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin, FQDHH-nin və Yanğın
Təhlükəsizliyi xidmətinin nümayəndələri adı çəkilən komissiyanın
işində iştirak edir və aşkar edilmiş nöqsanlar aradan qaldırıldıqdan
sonra quyunun mənimsənilməsi və sınağı işlərinə icazə verirlər.
3.9.2. Istismar kəmərinin perforasiyasından əvvəl quyu ağzı
təsdiq edilmiş sxem üzrə perforasiya siyirtməsi ilə təchiz edilməli,
quyu isə sıxlığı texniki layihənin tələblərinə cavab verən qazma
məhlulu ilə doldurulmalıdır. Doldurulmuş perforatoru quyuya
buraxmazdan əvvəl görülən hazırlıq işləri, bu Qaydaların tələblərinə
müvafiq olaraq yerinə yetirilməlidir.
3.9.3. Perforasiya zamanı işi aparanlar tərəfindən quyu ağzında
mayenin səviyyəsinə nəzarət edilməlidir. Onun aşağı düşməsinə yol
verilməməlidir.
3.9.4. Fontan armaturu quyu ağzında quraşdırılmazdan əvvəl
sınaq təzyiqə yoxlanmalıdır, quraşdırıldıqdan sonra isə istismar
kəmərinin kipliyə yoxlama təzyiqinə bərabər olan təzyiqlə sınanmalı
və müvafiq akt tərtib edilməlidir.
3.9.5. Quyunun mənimsənilməsi üzrə kompleks işlər aşağıda-
kıları təmin edən tədbirləri nəzərdə tutmalıdır:
- layın ikinci açılmasında tıxanmaya (zakuporka) yol verməməli;
- quyudibi zonada layın bütövlüyünün (skeletinin) saxlanmasını;
- lay suyunun və qazın «qaz papağı»ndan yarıb keçməsinin qar-
şısının alınmasını;
- layın kəmiyyət və keyfiyyət xarakteristikalarının və geoloжi-
fiziki parametrlərinin təyin olunması üçün termohidroqazdinamiki
tədqiqatların aparılmasını;
- quyudibi zonanın keçiriciliyinin saxlanması, bərpası və
artırılmasını;
-
- nəzarətdən çıxmış qazneftsu təzahürlərinin və açıq fontanların
qarşısının alınmasını;
- yerin təkinin və ətraf mühitin mühafizəsini.
212
 3.9.6. Layın quyudibi zonasının möhkəmliyi və sement halqa-
sının bütöv saxlanması yol verilən depressiya ilə təmin edilir, dep-
ressiyanın həcmi isə layihə tələbləri və quyunun faktiki vəziyyəti
nəzərə alınmaqla, sifarişçinin razılığı ilə müəssisə tərəfindən təyin
olunur.
3.9.7. Flüidin laydan axması reqlamentləşdirilən depressiyaların
yaranması yolu ilə aşağıdakıların hesabına əldə olunur:
- qazma məhlulunun kiçik sıxlıqlı məhlulla, texniki su və ya qaz-
sızlaşdırılmış neftlə əvəz olunması. Bu zaman ardıcıl olaraq əvəz
olunan məhlulların sıxlıqları arasındakı fərq 0,5-0,6 q/sm 3-dən artıq
olmamalıdır; sıxlıqlar arasındakı fərq çox olduqda laya əks təzyiqin
aşağı salınması tempi məhdudlaşdırılmalıdır;
- köpükləndirici sistemlərdən istifadə olunması.
3.9.8. Istismar kəmərində məhlulun səviyyəsinin svablama yolu
ilə ya da quyu nasoslarından istifadə etməklə aşağı endirilməsi,
qonşu quyulardan təbii qazdan ya da təsirsiz qazdan quyuların
mənimsənilməsində istifadə olunması müəssisə tərəfindən işlənilmiş
təhlükəsizlik texnikası üzrə təlimatlara müvafiq olaraq yerinə yetiril-
məlidir. Məhlulun səviyyəsinin endirilməsi üçün havadan istifadə
olunması qadağandır.
3.9.9. Quyu ağzında izafi təzyiqi olan quyularda dərinlik ölçü
işlərinin aparılması parametrləri quyunun işləmə şərtlərinə uyğun
olan lubrikatorlardan istifadə etməklə yerinə yetirilməlidir.
Quraşdırılmamışdan əvvəl lubrikator sınaq təzyiqi ilə kipliyə,
quraşdırıldıqdan sonra isə – kəmərin kipliyə yoxlama təzyiqinə
bərabər təzyiqlə sınanmalıdır.
3.9.10. Mənimsəniləcək hər quyu üçün texnoloжi reqlamenti
nəzərə almaqla bu iş üçün plan tərtib edilməli və məsul şəxs təyin
edilməlidir. Plan qazma müəssisəsinin baş mühəndisi tərəfindən
təsdiqlənir və sifarişçi ilə razılaşdırılır.
3.9.11. Quyunun mənimsənilməsinə və sınağına dair aparılan
işlər barədə gündəlik raport tərtib edilməlidir.

213
 3.9.12. Qazma zamanı quyuların lay sınayıcılarının köməyi ilə
sınaqdan keçirilməsi, quyu lüləsinin sınaqdan keçirilən horizontun
depressiyasının qiymətini, tutulmaya qarşı əlavələrlə məhlulun
emalını, qazma kəmərinin hazırlanma qaydası və belə əməliyyatın
aparılması tədbirlərini nəzərdə tutan iş planı üzrə həyata
keçirilməlidir. Iş planı sifarişçi, Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin yerli
nümayəndəsi, FQDHH və geofizika təşkilatı ilə razılaşdırılmalı və
qazma müəssisəsinin texniki rəhbərliyi tərəfindən təsdiqlənməlidir.
Lay sınayıcılarından istifadə etməklə, flüidin səthə çıxarılması ilə
quyuların sınaqdan keçirilməsi bu Qaydaların tələblərinə müvafiq
aparılmalıdır.

3.10. Diferensial təzyiqin tənzimlənməsi ilə quyuların

qazılması

Ümumi tələblər

3.10.1. Diferensial təzyiqin tənzimlənməsi ilə «Quyu-lay»

sistemində quyuların qazılmasına, Azdövdağtexnəzarət Komitəsi və
FQDHH ilə razılaşdırılmaqla qazma müəssisəsinin rəhbərliyi
tərəfindən icazə verilir.
3.10.2. Qazma briqadası əleyhqazlarla, izoləedici nəfəs apa-
ratları ilə və daşınma qaz analizatorları ilə tə’min olunmalıdır.
3.10.3. Buruqda hava nümunələrinin götürüldüyü yerlər
göstərilməklə, hava mühitinin nəzarəti жurnalı olmalıdır.
3.10.4. Ştuserlərin, separatorların və siyirtmələrin quraşdırıldığı
yerlər xidmət və tə’mir üçün rahatlığı təmin etməli, onlara keçidlər
isə tutulmamalıdır (qalaqlanmamalıdır).

Avadanlıqların quraşdırılması və istismarı

3.10.5. Quyuağzı avadanlıq, plaşkalı və universal preventorlar
daxil olan nümunəvi (bir tipli) sxem üzrə qurulmalıdır.
Quyuağzı yığım sxeminə tənzimləyici ştuserlər, separatorlar və
fırlanan (dönən) preventor daxil olmalıdır.
3.10.6. Preventorların atqı xətlərindəki siyirtmələr məsafədən
idarə olunan olmalıdır.
214
 3.10.7. Separatorlar 9-un tələblərinə uyğun istismar olun-
malıdır.
3.10.8. Sərfölçənin göstəricilərinin düzgünlüyünün yoxlanılması
üçün buruqda ölçü tutumu olmalıdır.
3.10.9. Boru kəmərləri, separatorlardan qazın kənarlaşdırılması
üçün, məşəl qurğusu ilə təchiz olunmalıdır.
3.10.10. Tənzimlənən ştuserlər blokunun texnoloжi boru
kəmərlərinin döngələri döymə künclüklərlə (kovanıy uqolğnik) yerinə
yetirilməlidir.
3.10.11. Tənzimlənən ştuserlər məsafədən idarə olunan
olmalıdır.

Texnoloжi əməliyyatların aparılması

3.10.12. “Quyu-lay” sistemində diferensial təzyiqin tənzimlən-

məsi ilə quyuların qazılması, müvafiq sıxlıqlı qazma məhlulu tətbiq
edilməklə yerinə yetirilməlidir.
3.10.13. Qazma prosesində diferensial təzyiq mümkün qədər
minimal olmalı və 3-3,5 MPa (30-35 kqq/sm2) çox olmamalıdır.
Təzyiqlər “tarazlığı”nda və balanslaşdırılmış təzyiqdə qazma
zamanı diferensial təzyiqlər "0”-a bərabər və ya hətta mənfi qiymətli
də ola bilərlər.
3.10.14. Diferensial təzyiqin tənzimlənməsi ilə quyuların qazıl-
masında, qəbul tutumlarında qazma məhlulunun səviyyəsinə,
sıxlığına və onun diferensial sərfinə daimi nəzarət olmalıdır.
3.10.15. Keçirici boru altında kürəli kran, əks klapan və ya
ayırıcı klapan quraşdırılmalıdır.
3.10.16. Anomal yüksək təzyiqli zonalarda quyunun qazılması
prosesində mümkün dayanmaların davamiyyəti minimuma
çatdırılmalıdır.
3.10.17. Quyunun qazılmasında uzun müddətli dayanmalar
olduqda ştuserli manifold su ilə yuyulmalıdır.
3.10.18. Sirkulyasiya sistemində təzyiq qalxdıqda ştuserlər qısa
müddətə tam açılmalı və bundan sonra əvvəlki reжimə qayıdılmalıdır.

215
 3.10.19. Quyu ağzında və başqa mümkün olan yerlərdə havada
qazın miqdarı onun aşağı partlama qatılığı həddinin, 20%-dən artıq
(və ya havada həcmi miqdarı 1% çox) olduqda qazma işlərinin
aparılması qadağandır.
3.10.20. Qazma məhlulunun tərkibində 20%-dən 60%-ə qədər
qaz olduqda, qazma işləri quyu ağzı kipləşdirilmiş halda, lakin əks
təzyiqsiz yerinə yetirilməlidir. Qazma məhlulunda 60%-dən artıq qaz
olduqda isə sirkulyasiya quyu ağzında əks təzyiqlə aparılmalıdır.

3.11. Hidrogen-sulfidli (kükürdlü) yataqlarda

neft və qaz quyularının qazılması

Ümumi tələblər

3.11.1. Istehsalat obyektlərində işlərə yaşı 18-dən az olmayan,

sağlam, həmçinin izoləedilmiş əleyhqazlarda, nəfəs aparatlarında və
nəfəs orqanlarını qoruyan digər vasitələrdə işləməyə yararlı şəxslər
buraxılırlar.
Işçilər hidrogen-sulfidin xüsusiyyətlərini və insan orqanizminə
tə’sirini, təhlükənin əlamətlərini bilməli, xəsarət alana ilk tibbi
(həkiməqədər) yardımın göstərilməsini öyrənməli və onların hid-
rogen-sulfid mühitində işlərə buraxılmağa vəsiqəsi olmalıdır.
3.11.2. Təlimin təşkil olunması və aparılmasında əməyin mü-
hafizəsi xidməti işçiləri ilə birgə tibbi-sanitariya hissəsinin, yanğın
təhlükəsizliyi, FQDHH və hərbi qazxilasetmə xidmətinin nü-
mayəndələrinin iştirakı tə’min olunmalıdır.
3.11.3. Obyektlərdə işlərə cəlb olunmuş kənar təşkilatların iş-
çiləri, əlavə olaraq bu sahə üzrə öyrədilməli və bu obyektlərə xidmət
edən sifarişçi təşkilatın işçiləri kimi eyni həcmdə bilikləri
yoxlanılmalıdır.
3.11.4. Işçi zonanın havasında hidrogen-sulfidin qatılığı YVQ-
dən–10 mq/m3-dən, karbohidrogenlə qarışığında – 3 mq/m 3-dən,
yaşayış məntəqələrinin havasında – 0,008 mq/m3-dən yuxarı
olmamalıdır.

216
 3.11.5. Qazma işləri aparılan ərazidə küləyin istiqamətini və
sürətini müəyyənləşdirən qurğular (konus, flyuger, anemometr)
quraşdırılmalıdır. Qaranlıq vaxtı bu qurğular işıqlandırılmalıdır.
3.11.6. Hər bir obyektdə, Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin yerli
nümayəndələri ilə razılaşdırılmış və müəssisənin baş mühəndisi
tərəfindən təsdiqlənmiş qaz təhlükəli yerlərin və işlərin siyahısı
hazırlanmalıdır.
Siyahı ilə qeyd olunmuş yerlərdə, təhlükəsizlik işarələri və
yazılar quraşdırılmalıdır.
3.11.7. Tərkibində hidrogen-sulfid olan mayelərin neytrallaş-
dırılmadan açıq kanalizasiya sistemlərinə tökülməsi qadağandır.
3.11.8. Kipgəcli və flans birləşmələrin, armaturların, lyukların və
hidrogen-sulfidin ayrılması mümkün ola biləcək digər mənbələrin
germetikliyi müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən təsdiqlənmiş
qrafik üzrə daşınma qaz analizatoru ilə yoxlanılmalıdır.
3.11.9. Hidrogen-sulfidin ayrılması mümkünlüyü ilə bağlı
istehsalat obyektlərində işlər azı 2 nəfər fəhlə tərəfindən yerinə ye-
tirilməlidir. Onlar bir-birinin işinə nəzarət etməli, xəsarət aldıqda bir-
birinə kömək etməyə hazır olmalı və təhlükə zamanı həyəcan siqnalı
verməlidirlər. Işlər müvafiq FMV-ri tətbiq etməklə yerinə
yetirilməlidir.
3.11.10. Texnoloжi avadanlıqlar (separator və nasos avadan-
lıqları, tutumlar), həmçinin texnoloжi boru kəmərləri proseslərə
nəzarət və onların tənzimlənməsi cihazları ilə, nümunələrin
götürülməsi üçün quruluşlarla, korroziya ingibitorlarının verilməsi
üçün ştuserlərlə təchiz olunmalıdır.
3.11.11. Xəndəklərdə (quyularda) yerləşdirilmiş qapayıcı
armaturlar (siyirtmələr, kranlar və s.) məsafədən idarə olunmalı və
ya xəndəyə düşmədən açıb-bağlamaq üçün onların uzadılmış ştokları
olmalıdır.
3.11.12. Tərkibində hidrogen-sulfid olan qazı yandırmadan və
ya neytrallaşdırmadan atmosferə buraxmaq qadağandır.

217
 3.11.13. Istehsalat otaqlarının və binaların (otaqların) xaricində
yerləşdirilmiş qurğuların işçi zonalarının hava mühitində hidrogen-
sulfidin mövcudluğuna daimi nəzarət etmək üçün, işıq və səs
siqnalizasiyalı stasionar qaz analizatorları quraşdırılmalıdır. Stasionar
qaz analizatorlarından başqa, hava mühitinə vaxtaşırı nəzarət üçün
daşınma qaz analizatorlarından da istifadə edilməlidir.
3.11.14. Hidrogen-sulfidin YVQ-sinə nəzarət edən sistemlər
olmadıqda və ya onlar nasaz olduqda qaz təhlükəli obyektlərin işə
buraxılması və istismarı qadağandır.
3.11.15. Obyektdə hava mühitinə nəzarət qrafik üzrə aparıl-
malıdır:
- hidrogen-sulfidin üzə çıxması və yığılması mümkün olan açıq
yerlərdə – sutkada bir dəfədən az olmayaraq;
- bağlı yerlərdə – növbədə bir dəfədən az olmayaraq;
- tutumlarda, xəndəklərdə və digər havası az dəyişilən yerlərdə
– hər dəfə iş başlamazdan əvvəl.
Ölçülərin nəticələri «Havada hidrogen-sulfidin olmasına nəzarət
Жurnalı»nda qeyd olunmalıdır.
3.11.16. Hava nümunələrinin götürülməsi və ya daşınma
cihazlarla hidrogen-sulfidin qatılığının ölçülməsi, xüsusi öyrədilmiş
şəxs (laborant və ya başqa şəxs) tərəfindən dublyorun iştirakı ilə
aparılmalıdır. Bu zaman onlar müvafiq FMV-dən istifadə etməlidirlər.
3.11.17. Işçi zonanın havasında hidrogen-sulfidin miqdarı YVQ-
dan çox olduqda:
- müvafiq əleyhqaz geyməli;
- cavabdeh şəxsi və ya işin rəhbərini və təhlükəli zonada olan
adamları xəbərdar etməli;
- təhlükəli zonadan çıxmalı;
- baş verə biləcək qəzaların ləğv olunması planı üzrə hərəkət
etməli.
3.11.18. Hidrogen-sulfidin təhlükəli qatılığıının yaranması
səbəbinin aradan qaldırılmasından sonra, qazın yığılması mümkün ola
bilən yerlərdə nəzarət ölçüləri aparılmalıdır.
3.11.19. Hidrogen-sulfidli mühitdə işlənəcək qoruyucu boruları
quyuya endirməzdən əvvəl, onlar 100% nəzarətdən (kipliyə yoxlama,
kalibrlənmə, şablonlaşdırma) keçməlidir.
218
 3.11.20. Hər bir obyektdə, hidrogen-sulfidin ayrılması ilə bağlı
olan qəzalar daxil olmaqla, mümkün olan qəzaların ləğvedilmə planı
olmalıdır.
3.11.21. Təşkilatların rəhbərləri, hər obyekt üçün FMV-in
istismarı, saxlanılması və qorunmasına görə məsul şəxs təyin
etməlidirlər.
3.11.22. Pirofor-dəmir sulfidi çöküntülərinin öz-özünə
yanmasının qarşısını almaq üçün, qaz və kondensat boru kəmərləri
açılmazdan əvvəl, inert qazla doldurulmalıdır. Aparatlar və boru
kəmərləri baxış, təmizlənmə və ya tə’mir üçün açılarkən onların
divarlarının daxili səthləri yetərincə isladılmalıdır.
3.11.23. Təmizlənmə zamanı çirk və pirofor çöküntüləri tutum-
lardan, aparatlardan, çənlərdən çıxarılana qədər nəm vəziyyətdə
saxlanılmalıdır.

Quyuların qazılması

3.11.24. Qazma qurğusu yaşayış sahələrindən və magistral

yollardan elə məsafədə yerləşdirilməlidir ki, havanın tərkibində
hidrogen-sulfidin sanitar normalarına uyğun olması təmin olunsun.
3.11.25. Qazma avadanlığı, köməkçi tikililər (otaqlar) buruq
sahəsində yerin relyefi və küləyin orta illik istiqaməti nəzərə
alınmaqla yerləşdirilməlidir.
3.11.26. Qazma vışkasının özülü elə qurulmalıdır ki, onun
altında tullanışa qarşı avadanlıq sərbəst yerləşsin və ona iki tərəfdən
yol olsun və vışkaaltı fəzanın təbii ventilyasiyası təmin olunmuş
olsun.
3.11.27. Buruğun mədəni butkası küləyin orta illik istiqaməti
nəzərə alınmaqla quyunun küləkdöyən tərəfində yerləşdirilməlidir və
onun girişi küləyin istiqamətinə əks tərəfdən olmalıdır.
3.11.28. Tərkibində hidrogen-sulfid olan layı açmağa 100m
qalmış və ya bir sutka əvvəl aşağıdakılar yerinə yetirilməlidir:
- buruğun ətrafına təhlükəsizlik işarələri qoyulmalı. Qaranlıq
vaxtı onlar işıqlandırılmalıdır;

219
 - hidrogen-sulfidin qatılığına nəzarət edən cihazların sazlığını,
FMV-in olmasını və hazırlığını, qazı sovurma və kənarlaşdırma
sistemlərini yoxlamalı;
- qazma məhluluna hidrogen-sulfidin neytrallaşdırılması üçün
reagentin lazımi miqdarda qatılması;
- quyunun qazılmasında iştirak edən bütün işçilər (MTI-lər də
daxil olmaqla) əlavə olaraq təlimatlandırılmalı və mümkün olan
qəzaların ləğv edilməsi planına uyğun məşq keçməlidirlər.
3.11.29. Hidrogen-sulfidli laylar açılmış halda olanda qoruyucu
kəmərlər quyuya buraxılmazdan, sement körpüsü və “vanna”
qoyulmazdan əvvəl qazma məhluluna neytralizator vurulmalıdır.
3.11.30. Hidrogen-sulfidlə təmasda olmuş qazma boruları,
avadanlıq, boru kəmərləri başqa quyuda istifadə olunmazdan əvvəl
təzyiqlə kipliyə yoxlanmalıdır.
3.11.31. Işlənmış qazma məhlulu və lay suları, şlam ambarına
ötürülməzdən əvvəl neytrallaşdırılmalıdır.
3.11.32. Qazma boruları quyudan çıxarılarkən buruq
məhlulundan təmizlənməlidir.

3.12. Quyuların ləğv edilməsi və konservasiyası

Ümumi tələblər

3.12.1. Ləğv olunmaya və konservasiyaya hazırlanan hər quyu

üzrə izolə-ləğvetmə işlərinin aparılması fərdi planı, balansında quyu
yerləşən təşkilat tərəfindən tərtib olunaraq, Azdövdağtexnəzarət Komitəsi
və FQDHH ilə razılaşdırılmalı və «Azneft» Istehsalat Birliyi (yuxarı təşkilat)
tərəfindən təsdiqlənməlidir.
Planda aşağıdakılar göstərilməlidir:
- quyunun faktiki quruluşu (dərinliyi, buraxılmış kəmərlərin
uzunluğu və diametri, kəmərarxası fəzada sementin qalxma hün-
dürlüyü və onun keyfiyyəti), yaranmış mürəkkəbləşmələrin xarakteri,
quyuda alətin olması və onun yerləşmə intervalları və s;
- quyunun ləğv edilməsi və konservasiya olunması səbəbləri;
- quyuda aparılan işlər (qazma məhlulunun sıxlığı, sement
körpülərinin qoyulma intervalı, vurulan sementin miqdarı və s);
220
 - quyu ağzında quraşdırma (sökmə) işləri;
- göstərilən işlərin icrasına cavabdeh şəxslər.
3.12.2. Quyuda kəmərlərarası təzyiq və laylararası axmalar
olduqda, izolə-ləğvetmə işlərinə başlamazdan əvvəl, ayrıca plan üzrə
tə’mir-bərpa işləri aparılmalıdır.
3.12.3. Quyularda izolə-ləğvetmə işləri zamanı baş vermiş
mürəkkəbləşmələr və qəzalar istehsalat birliyi (yuxarı təşkilat)
tərəfindən təsdiq olunmuş əlavə plan üzrə aradan qaldırılmalıdır.
3.12.4. Quyunun konservasiyası elə aparılmalıdır ki, onun təkrar
istismara buraxılması və ya onda hər-hansı bir tə’mir və başqa işlərin
aparılması mümkün olsun.

Quyuların ləğv edilməsi

3.12.5. Karbohidrogenli layları, aqressiv mühiti və yüksək

təzyiqli sulu horizontları açmış quyuların ağzı elektrik qövs qaynağı ilə
aşağıdakı qeydlər aparılmış reperlə təchiz olunmalıdır: quyunun
nömrəsi, yatağın (sahənin) və quyunu qazmış təşkilatın adı, quyunun
tikilməsinin başlanma və qurtarma tarixi.
3.12.6. Kənd təsərrüfatı üçün yararlı olan torpaqlarda yerləş-
dirilmiş və 3.12.5 bəndində qeyd olunmuş quyulardan fərqli olan
quyuların quyu ağzı, yer səthindən 2 m-dən az olmayan dərinliyə
endirilməli və elektrik qövs qaynağı ilə quyunun nömrəsi yazılmış
konduktorda quraşdırılmış qapayıcı (bağlayıcı) ilə təchiz olunmalıdır.
3.12.7. Texniki səbəblərə və ya keyfiyyətsiz qazılmaya görə və
həmçinin qəzalar nəticəsində ləğv olunmaya məruz qalmış quyular
Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaşdırılmış xüsusi plan üzrə ləğv
olunmalıdır.
3.12.8. Ləğv edilən quyular lay təzyiqindən 15% artıq təzyiq
yarada bilən (layda udulmalar yoxdursa) maye ilə doldurulmalıdır.
3.12.9. Istismar kəməri buraxılmamış quyuların ləğvi zamanı,
neft-qaz layları olan intervalda sement körpüləri qoyulmalıdır.
Hər bir sement körpüsünün hündürlüyü məhsuldar layın
qalınlığını örtməklə, layın həm tavanından, həm də dabanından 20 m
artıq götürülməlidir.
221
 Ən yuxarıda yerləşən məhsuldar qatın sement körpüsünün
hündürlüyü layın tavanından 50 m çox olmalıdır.
Istismar kəməri buraxılmayan quyuların ləğvi zamanı sement
körpülərin qoyulması və hündürlüyü təşkilatın rəhbərliyi tərəfindən,
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin razılığı ilə təyin edilir.
3.12.10. Istismar kəmərinin deformasiyası ilə əlaqədar olaraq
ləğv edilən quyularda sement körpüsünü imkan daxilində
deformasiya zonasına və ondan yxarı ən azı 50 m hündürlüyündə və
ya əks halda deformasiya zonasından yuxarıda ən azı 100 m
hündürlüyündə qoymaq lazımdır.
3.12.11. Istismar kəməri buraxılmış quyuların ləğvi zamanı
quyunun süzgəc zonasına təzyiq altında sement məhlulu vurulduq-
dan sonra, süzgəc zonasından yuxarı ən azı 50 m hündürlüyündə
sement körpüsü qoyulmalıdır.
3.12.12. Konstruksiyasında «gizli» kəmər olan quyunun
kəmərarxası zonaya lazımi səviyyəyə qədər sement məhlulu
qalxmayıbsa və ya əvvəlki kəmərin «başmağı» tam örtülməyibsə,
«gizli» kəmərin baş hissəsindən aşağı və yuxarı 30 m hündürlükdə
sement körpüsü qoyulmalıdır.
Bütün ləğv ediləcək quyuların quyuağzı ilə əlaqəsi olan axırıncı
kəmərində (ən kiçik diametrli) ən azı 50 m hündürlüyündə sement
körpüsü qoyulmalıdır.

Toksiki və aqressiv komponentləri olan quyuların ləğv

olunmasında izolə-ləğvetmə işlərinin aparılması

3.12.13. Toksiki və aqressiv komponentləri olan quyular ləğv

olunduqda, bütün açılmış horizontlar, hündürlüyü horizontun
qalınlığına bərabər üstəgəl 50 m hündürlüklü sement körpülərin
quraşdırılması ilə bir-birlərindən izolə olunmalıdırlar, ən yuxarı
horizontun tavanından yuxarı isə üstəgəl 100 m.
3.12.14. Əgər açılmış horizontların texniki səbəblərdən bir-
birlərindən izolə olunması mümkün deyilsə və onların aralarında axın
yoxdursa, aşağı sement körpüsü maksimal mümkün dərinlikdə
hündürlüyü 100 m-dən az olmamaq şərti ilə quraşdırılmalıdır.

222
 3.12.15. Axırıncı texniki kəmərin «başmağı»nda hündürlüyü 50
m-dən az olmayan sement körpüsü quraşdırılmalıdır.
3.12.16. Quyu lüləsinin sement körpüsünün altında və üstündə
yerləşən hissəsi, quyunun tikilmə layihəsinə və ya bu sahədə
ixtisaslaşmış elmi-tədqiqat təşkilatının tövsiyəsinə uyğun olaraq,
korroziyaya qarşı ingibitorla işlənmiş qazma məhlulu və aqressiv
muhit neytrallaşdırıcısı ilə doldurulmalıdır.
3.12.17. Ləğv olunan quyuların konstruksiyasında, ayrı-ayrı
seksiyalarla endirilmiş qoruyucu və ya istismar kəmərləri vardırsa,
seksiyaların birləşmə intervalında, birləşdirilən yerdən 50 m aşağı və
yuxarı olmaqla sement körpüləri quraşdırılmalıdır.
3.12.18. Ləğv olunan quyuların «gizli» (potaynaə, xvostovik)
kəməri arxasında sement məhlulu lazımi səviyyəyə qalxmayıbsa və
ya əvvəlki kəmərin «başmağı» tam örtülməyibsə, «gizli» kəmərin baş
hissəsindən aşağı və yuxarı 50 m hündürlükdə sement körpüsü
qoyulmalıdır.
3.12.19. Körpülərin quraşdırılmasında istifadə olunan tamponaж
sementi toksiki və aqressiv komponentlərə davamlı olmalıdır.
3.12.20. Quyu ağzı ətrafında 1 m hündürlüklü metal çəpərli,
2x2x0,5 m ölçüsündə beton meydança qurulmalıdır. Beton
meydançada quyu ağzından bilavasitə yaxınlıqda 60-70 mm diametrli
borudan 0,5 m hündürlüklü reper quraşdırılmalıdır. Boruya elektrik
qövs qaynağı ilə (quyunun nömrəsi, yatağın və təşkilatın adı,
qazmanın qurtarıldığı tarix, toksiki və aqressiv qazların olması
mümkünlüyü haqqında xəbərdarlıqlar göstərilməklə) yerinə yetirilmiş
yazısı olan metal lövhə quraşdırılmalıdır.
3.12.21. Quyuda izolə-ləğvetmə işləri qurtardıqdan bir ay, altı
ay sonra və sonradan vaxtaşırı ildə bir dəfədən az olmayaraq, bu
işləri yerinə yetirmiş təşkilat (müəssisə) tərəfindən kəmərdə və
kəmərlərarası fəzada təzyiq yoxlanılmalı, hidrogen-sulfid və digər
aqressiv komponentlər baxımından quyu ağzı ətrafda və onların
toplanması (yığılması) mümkün olan yerlərdə havaya nəzarət
aparılmalıdır. Ölçülərin nəticələri havaya nəzarət жurnalında qeyd
olunmalıdır.

223
 3.12.22. Ləğv olunmuş quyunun quyu ağzında qaz müəyyən
olunarsa, onun mənbəyinin aşkar edilməsi və əlavə izolə işlərinin
aparılması üzrə müvafiq tədbirlər görülməlidir.
3.12.23. Toksiki və aqressiv komponentləri olan quyularda
izolə-ləğvetmə işlərinin aparılması zamanı, qazma və neftqazçıxarma
müəssisələrinin rəhbərləri, ehtiyat tədbirləri haqqında briqada
üzvlərini (onların imzaları ilə) əlavə təlimatlandıran və onları FMV ilə
və həmçinin havada olan təhlükəli qazlara nəzarət etmək üçün
cihazlarla tə’min edən mühəndis-texniki işçilərdən şəxslər tə’yin
edirlər.
3.12.24. Izolə-ləğvetmə işlərinin aparılması üzrə fərdi planda,
göstərilən işlərin aparılmasına dair işçilərin təhlükəsizliyini təmin edən
tədbirləri reqlamentləşdirən bölmə olmalıdır.
3.12.25. Quyuda izolə-ləğvetmə işləri apararkən, bu işləri
aparan briqada ilə müəssisə arasında etibarlı ikitərəfli radio və ya
telefon əlaqəsi təmin olunmalıdır.

224
 Ləğv olunmuş quyulardan kəmər başlıqlarının, qoruyucu
və istismar kəmərlərinin çıxarılması

3.12.26. Bu işlər 233-ün tələblərinə uyğun yerinə

yetirilməlidir.
3.12.27. Neftqazçıxarma idarəsinin geoloжi və texniki-istehsalat
şöbələri ləğv olunmuş quyular fondunu mədən və geoloжi materiallar
əsasında hərtərəfli tədqiq edərək, kəmərləri çıxarılmaq üçün yararlı
olan quyuların yataqlar üzrə siyahısını tərtib etməlidir.
Tərtib edilmiş siyahı Istehsalat Birliyinin (yuxarı təşkilatın) baş
geoloqu və Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaşdırılmalıdır.
3.12.28. Quyular seçilərkən onların quruluşu, quyuya doldu-
rulan qazma məhlulunun sıxlığı, quyu dibinin dərinliyi, quyuda qalan
boru və alətlərin diametri və ölçüsü, quyuda görülmüş son
tamamlama izolyasiya işləri, quyunun içində və kəmər arxasında
təzyiqin olub-olmaması haqqında məlumat, ləğv olunma səbəblari və
s. hərtərəfli öyrənilməlidir.
3.12.29. Kəmərləri çıxarılacaq hər bir quyu üçün layihə
sənədləri hazırlanmalıdır (olmalıdır).
3.12.30. Görüləcək işlər müəssisə rəhbərliyinin əmri ilə təyin
olunmuş məsul şəxsin rəhbərliyi altında ixtisaslaşdırılmış briqadalar
tərəfindən layihəyə uyğun yerinə yetirilməlidir.
3.12.31. Çıxarılacaq kəmərlərin arxasında təzyiqin olub-olma-
ması yoxlanılmalıdır. Bu yoxlama qazma idarəsinin çilingərlər qrupu
tərəfindən idarənin baş mexaniki və mürəkkəb işlər üzrə mühəndisin
rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
3.12.32. Əgər kəmərlər arasında təzyiq və laylar arasında axım
olarsa, quyuda xüsusi plan üzrə təmir-bərpa işləri aparılmalı və yalnız
bundan sonra quyuağzı yığım sökülməli və tikinti-quraşdırma işinə
başlanılmalıdır.
3.12.33. Quyu ağzının açılması üçün FQDHH-nin və
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin icazəsi olmalıdır.
3.12.34. Baş verəbiləcək fontana və yanğına qarşı əlavə
tədbirlər görülməli və işçi heyət təhlükəsizlik qaydaları ilə təlimat-
landırılmalıdır.

225
 3.12.35. Quyudan qaldırılacaq texniki və istismar kəmərlərinin
çəkisini nəzərə alaraq müvafiq vışka, qaldırıcı mexanizm və avadanlıq
seçilərək əvvəlcədən sınaqdan keçirilməlidir.
3.12.36. Hər növbədə qazma briqadası işə başlamazdan əvvəl
qaldırıcı avadanlığın (tal bloku, qarmaq, qarmaq bloku, fırlanğıc,
sırğalar, tal kanatı) elevator, spayderlər, idarəedici qoruyucu
qurğuların və s-nin yoxlanma baxışını keçirməlidir.
3.12.37. Quyunun yuyulması və kəmərin kəsilib (açılıb) qal-
dırılması zamanı əməliyyatlara nəzarət etmək üçün iş icraçısının
nəzarət edə biləcəyi yerdə hidravlik çəki indikatoru və manometr
olmalıdır.
3.12.38. Kəmərləri qaldırarkən onların xarici səthini təmizləmək
məqsədilə quyu ağzı borutəmizləyən tərtibatla təmin olunmalıdır.
3.12.39. Çıxarılan boruların daşınması zamanı onların yivləri
qoruyucu halqalarla mühafizə olunmalıdır.

Quyuların konservasiyası

3.12.40. Quyuların konservasiyasında aşağıdakılar vacibdir:

a) quyuya texniki kəmərin (konduktorun) buraxıldığı dərinliyə
qazma borularını buraxmaq. Yuxarıdakı (sonuncu) qazma borusuna
kürəli kran və əks klapan bağlamaq;
b) preventor qurğusu vasitəsi ilə quyunun boru arxası fəzasını
germetikləşdirmək;
c) aparıcı borunu fırlanğıcla birlikdə şurfa buraxmaq. Qazma
(yuma) şlanqını fırlanğıcdan açmaq;
ç) qarmağı və tal blokunu buruq döşəməsinə qoymaq. Qazma
və köməkçi bucurqadı əyləcdən ayırmaq;
d) qazma avadanlığının hava sistemindən havanı buraxmaq;
e) vurucu boru kəmərindən mayeni boşaltmaq və boru kəmərini
sıxılmış hava ilə üfürmək. Qazma nasosundan vurma və sorma
klapanlarını çıxarmaq;
ə) qazma qurğusunu elektrik cərəyanından ayırmaq (dizelli
ötürücüdə yanacaq kəmərini bağlamaq);
f) obyektin mühafizəsini və quyu ağzına nəzarəti təşkil etmək;
226
 q) regional xüsusiyyətləri və fəsil-iqlim (klimatik) şəraitini
nəzərə almaqla obyektin müvəqqəti konservasiyası üçün əlavə tələb-
lər müəssisə tərəfindən müvafiq qaydada işlənilmiş və razılaşdırılmış
təlimatda verilməlidir.
3.12.41. Bütün konservasiya olunmuş quyuların quyuağzı ava-
danlıqları korroziyadan mühafizə olunmalıdır.
3.12.42. Konservasiyada olan quyuların vəziyyəti kvartalda bir
dəfədən az olmayaraq xüsusi жurnalda müvafiq qeydlər aparılmaqla
yoxlanılmalıdır.
3.12.43. Dərinlik nasosu ilə işləyən quyuları konservasiya edən
zaman, onların yeraltı avadanlıqları çıxarılmalı, quyuağzı kəmərin
flansına isə siyirtmə quraşdırılıb germetik bağlanmalıdır.
3.12.44. Tikilməsi qurtarmış quyuları konservasiya edərkən
onların lüləsinin təchiz edilməsi lay təzyiqi və konservasiya müd-
dətindən asılı olaraq müəyyən edilir.
3.12.45. Tikilən neft və qaz quyularının lüləsinin və quyu ağ-
zının təchiz edilmə qaydası quyu lüləsində açılmış neftli-qazlı obyektin
olmasından (olmamasından) və quyunun konservasiya müddətindən
asılı olaraq müəyyən edilir.
3.12.46. Konservasiyadan sonra quyuların yenidən işə bura-
xılması, quyunun konservasiya planını əvvəl razılaşdırmış və təsdiq
etmiş təşkilatlarla razılaşdırılmış və təsdiq edilmiş plan üzrə yerinə
yetirilməlidir.
3.12.47. Təşkilat, konservasiyadan sonra quyuların yenidən işə
buraxılması işlərinə başlamazdan əvvəl, bu quyulara nəzarət edən
FQDHH-nin müvafiq razılığını almalıdır.

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Quyuların tikilməsi)

3.13. Ümumi tələblər

3.13.1. Üzən qazma qurğuları (ÜQQ) aşağıdakılar mövcud ol-

duqda istismara buraxılır:
- Dövlət komissiyasının ÜQQ-in qəbulu haqqında aktı;

227
 - Su nəqliyyatı Dəniz Registrinin ÜQQ-in istismarına icazə
verən sənədləri;
- ÜQQ-in istismara buraxılması haqqında qazma idarəsinin
əmri.
3.13.2. Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin nümayəndəsinin iş-
tirakı ilə olan komissiyanın ÜQQ-n qazmaya hazır olması haqqında
aktı (Əlavə 14) olduqda ÜQQ qazma işlərinə buraxılır.
3.13.3. ÜQQ-da qazma işlərinə ümumi rəhbərlik qazma qur-
ğusunun rəhbərinə, onun olmadığı müddətdə isə – onu əvəz edən
cavabdeh şəxsə həvalə olunur.
3.13.4. ÜQQ-yə gəmilərin yanalmasına yalnız, ÜQQ-nin
kapitanının razılığı ilə xüsusi ayrılmış yerdə yaxşı meteoroloжi
şəraitdə icazə verilir. ÜQQ-nin qazma nöqtəsinə qoyulması vaxtı
gəmilərin yanalması, yüklərin qəbulu və ötürülməsi qadağandır.
3.13.5. Məsul işlər – keçid (pereqon), quyuların tikilməsi və qə-
zaların aradan qaldırılması – müəyyən olunmuş qaydada razı-
laşdırılmış və təsdiqlənmiş müvafiq planlar (layihələr) üzrə yerinə ye-
tirilməlidir. Bu planların (layihələrin) bir nüsxəsi ÜQQ-də olmalıdır.
3.13.6. Qəza vəziyyətində həyəcan siqnalına uyğun cədvələ
əsasən hərəkət edilməsi və qəzaların qarşısının alınması və aradan
qaldırılması üzrə mühüm tədbirlər görülməlidır.
3.13.7. ÜQQ-də yerləşdirilən dəyişən yükün (materiallar, yana-
caq, su və s.) çəkisinin və yerləşdirilməsinin xüsusi жurnalda daima
qeydiyyatı aparılmalıdır.
3.13.8. ÜQQ-nin altında qrifon əmələ gəldikdə və bununla
əlaqədar təhlükə yarandıqda kapitan, qurğunun qazma nöqtəsindən
qəza götürülməsi üzrə, qazma gəmisi (QG) üçün isə quyunun
ağzından qəza ayrılması və kənarlaşdırılması üzrə təcili tədbirlər
görməlidir.
3.13.9. Özüqalxan üzən qazma qurğusu qazma nöqtəsindən,
qəza vəziyyətini istisna etməklə, ÖÜQQ-ni istismar edən müəssisənin
rəhbərinin əmri ilə çıxarıla bilər (Əlavə 17 və 18).

228
 3.13.10. Yedəyə alınmasına hazırlığa görə və həmçinin ye-
dəkdən açılması və yedəyə götürülməsi zamanı ÜQQ–nin təh-
lükəsizliyinə görə məsuliyyəti ÜQQ-nin kapitanı daşıyır. ÜQQ-nin
yedəyə alınmasına hazırlığa dair sənədləşdirmə жurnalının vərəqi
doldurulmalıdır (Əlavə 16).
Yedək zamanı ÜQQ-in təhlükəsizliyi üzrə məsuliyyəti istismar
rəisi (əsas yedəyin kapitanı) daşıyır.
3.13.11. Daşınma (yerdəyişmə) trassası, yedək gəmilərinin la-
zımi sayı, lövbərlərin yerləşdirilməsi sxemi və s. daşınma layihələri
(planları) ilə müəyyən edilir.
3.13.12. Yedəyə alınmazdan əvvəl, ÜQQ-in daşınma
təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün hərəkət edən piştağ (portal) və
bütün yüklər bərkidilməli, göyərtə altındakı yerlərə gedən göyərtənin
bütün dəlikləri və deşikləri tutulmalıdır.
Qurğuda komandanın minimal heyəti qalmalıdır.
3.13.13. ÜQQ qazma nöqtəsində quraşdırılmazdan əvvəl, dəniz
dibinin mühəndis-geoloжi tədqiqatları aparılmalı, suyun dərinliyi,
axınları və ehtimal olunan qasırğalar zamanı yaranacaq dalğaların
böyüklüyü və s. müəyyən edilməlidir. Ehtiyac olduqda, dalğıcların
köməyi ilə, dənizin dibi, boru kəmərlərinin və ya başqa əşyaların
olmamasını müəyyənləşdirmək məqsədi ilə yoxlanılmalıdır.
3.13.14. ÜQQ-nin quraşdırılmasında küləyin əsas orta illik
istiqaməti nəzərə alınmalıdır.
3.13.15. Dayaq sütunlarına ÖÜQQ-nın platforması qaldırılanda
baş verə biləcək əyilmə (ya da different) 1-1,5 0-dən çox olmamalıdır.
ÖÜQQ-in qazma nöqtəsinə qoyulması haqqında akt tərtib edilməlidir
(Əlavə 15).
3.13.16. Yedəyin öz barabanında, təsadüfən qırılmış trosu tez
əvəz etmək məqsədi ilə, ehtiyat yedəyəalma trosu olmalıdır.
Yedəklənmə zamanı ÜQQ-in, yedəkli gəmilər və sahil bazası ilə
fasiləsiz radiotelefon əlaqəsi olmalıdır.
3.13.17. Akvatoriyada ÜQQ-nin quraşdırılmasına başqa
obyektlərdən 250 m-dən az olmayan məsafədə icazə verilir.
3.13.18. ÜQQ yaxınlığında, görünmə həddində, lakin 5 mildən
uzaq olmamaqla, xilasetmə gəmisi olmalıdır.

229
 3.13.19. Qazma vışkasının yığılıb-sökülməsi və yerdəyişməsi
zamanı qurğunun yanında növbətçi gəmi olmalıdır.
3.13.20. Dəniz qurğularında qəza baş verərsə fəhlələrin
vaxtında qurğudan çıxarılması işləri üzrə məsuliyyət həmin qurğuların
rəhbərlərinin üzərinə düşür.
3.13.21. Küləyin sürəti 23 m/san-dən artıq olduqda qazma
qurğularında quyunun yuyulması işlərindən başqa bütün işlər
dayandırılmalıdır. Küləyin sür’əti 29 m/san və daha çox olduqda isə
bütün işlər dayandırılmalıdır.
3.13.22. DDÖ və ÜQQ üçün seçilmiş yerlər müvafiq hidroqrafik
xidmətlə razılaşdırılmalıdır. Bu iş layihə və ya quyunun qazılma
layihəsinin işlənməsi mərhələsində görülməlidir.
3.13.23. Dəniz qurğularındakı göyərtələrin, keçidlərin və iş mey-
dançalarının müxtəlif əşyalarla qalaqlanması qadağandır. Iş zamanı
istifadə olunmayan materiallar, çənlər və digər əşyalar sahilə
göndərilməlidir.
3.13.24. DDÖ və ÜQQ-da quyuların qazılması müəyyən olun-
muş texniki layihə üzrə yerinə yetirilməlidir. Layihənin bir nüsxəsi
qazma obyektində saxlanılmalıdır.
3.13.25. DDÖ-lərdə quyuların sayı və onların yerləşmə sxemi
hər özülün tikilmə layihəsində göstərilməlidir.
3.13.26. Dənizdə qazma vışkalarının istismarı prosesində
3.3.33, 3.3.36 – 3.3.42 bəndlərinin tələblərinə riayət edilməlidir.
Qazma vışkalarının texniki vəziyyətinin yoxlanılması və sınağı
304, 305 əsasən yerinə yetirilməlidir.
3.13.27. Qazma işləri qurtardıqdan sonra NQÇI quyu ilə birlikdə
DDÖ-nü (EYM) də qazma təşkilatından akt tərtib etməklə qəbul
etməlidir. Akt, Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin və FQDHH-nin
nümayəndələrinin iştirakı ilə tərtib edilir.
DDÖ (EYM) təhvil verildikdə onun pasportu da təhvil
verilməlidir. Bu pasportda, qazma işləri zamanı özüldə aparılan təmir
işləri haqqında məlumat qeyd olunmalıdır.

Sualtı quyu ağzının quraşdırılması

230
 3.13.28. Sualtı quyu ağzının quraşdırılması ÜQQ-in rəisi (baş
mühəndisi) tərəfindən təsdiqlənmiş iş planı üzrə aparılmalıdır.
3.13.29. Quyu ağzının quraşdırılması üzrə hazırlıq işlərinə
başlamazdan əvvəl qazma qurğusunun rəisi, sualtı quyu ağzının
quraşdırılması üzrə işlərin əsas texnoloжi xüsusiyyətləri və həmçinin
ÜQQ-nin qazma kompleksinin təhlükəsiz istismarı üzrə ÜQQ işçilərini
təlimatlandırmalıdır.
Keçirilmiş təlimat təlimatlar жurnalında qeyd olunmalıdır.
3.13.30. Sualtı quyu ağzının quraşdırılması üzrə işlərin başlan-
ması haqqında ÜQQ rəisinin sərəncamı gəmi və buruq жurnalında
qeyd olunmalıdır. Qazma nöqtəsində ÜQQ-nin vəziyyəti stabil-
ləşdirilmədən (oriyentasiyasız) quyu ağzının quraşdırılması üzrə
işlərin aparılması qadağandır.
3.13.31. Dayaq pilətəsinin endirilməsinə, ÜQQ-nin şaquli
yerdəyişməsi 1,5 m-dən çox olmadıqda icazə verilir.
3.13.34. Spayder meydançasında dayaq pilətəsini elə
quraşdırmaq lazımdır ki, pilətənin mərkəzi, endirilən alətin oxu
(rotorun mərkəzi) ilə üst-üstə düşsün.
3.13.35. Spayder meydançasının yerdəyişməsi zamanı adam-
ların orada dayanması qadağandır. Adamlar kənara uzaqlaş-
dırılmalıdırlar.
3.13.36. Preventor (spayder) meydançasında xilasetmə
жiletlərində işləmək lazımdır.
3.13.37. Dayaq pilətəsi mailliyi 3 dərəcədən çox olmayan dəniz
dibinin düz olan səthində quraşdırılmalıdır.
3.13.38. Dayaq pilətəsinin dənizin dibinə rahat və zərbəsiz
endirilməsini təmin etmək üçün yırğalanmanın qarşısını alan
kompensatordan istifadə edilməlidir.
3.13.39. ÜQQ-də TQA blokunun quraşdırılması və istismarı üzrə
təlimat olmalıdır və quraşdırılma onun tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
3.13.40. Sualtı TQA blokunun və dəniz dayağının (stoyakın)
endirilməsi, ÜQQ-nin şaquli yerdəyişməsi 1,5 m-dən çox olmadıqda
aparılmalıdır.

231
 3.13.41. Dəniz dayağının (stoyakın) endirilməsində hər seksi-
yanın artırılmasından (salınmasından) sonra, boğucu və drossellənmə
xətləri sualtı TQA-nın kipliyə yoxlanma təzyiqi ilə kipliyə
yoxlanmalıdır.
3.13.42. Sualtı quyu ağzına sualtı TQA-nın endirilməsi qazma
kəmərinin kompensatorundan istifadə etməklə və sualtı tele-
kameranın köməyi ilə nəzarət aparmaqla yerinə yetirilməlidir.

D. Qazma gəmilərindən quyuların qazılması

3.13.43. Qazma gəmisini (QG) yeni yerə keçidə hazırlayarkən

aşağıdakılara əməl olunmalıdır:
- qazma yerinə QG-nin gəlməsi və oradan getməsinə dair təsdiq
olunmuş plan olmalıdır;
- yanacağın, suyun, ərzağın və digər materialların lazımi
ehtiyatını qəbul etmək;
- hidrometeoroloжi xidmət üçün sifariş vermək;
- keçidin marşrutunu öyrənmək, xəritələrin, lotsiyaların və digər
naviqasiya sənədlərinin komplektini əldə etmək;
- QG-nin bütün avadanlığının, qurğularının və sistemlərinin
olmasını, hazırlığını və sazlığını yoxlamaq;
- qazma və texnoloжi avadanlığın, alətlərin, tərtibatların və
materialların hazırlığını və sazlığını yoxlamaq;
- tal blokunu kompensatorla aşağı vəziyyətə gətirmək və
bərkitmək;
- gəminin yırğalanması zamanı tal sistemi və boruların ötürül-
məsi qurğusunun bütün elementlərinin yerdəyişməsinin qarşısını
almaq üçün onları bərkitmək;
- qalan avadanlıqların hərəkətinin (yerdəyişməsinin) qarşısını
almaq üçün müvafiq tədbirlər görmək.
3.13.44. QG-nin qazma yerinə qoyulması planında aşağıdakılar
olmalıdır:
- qazma yerinin koordinatları;
- həmin rayonda hidrometeoroloжi şərait;

232
 - mühəndis-geoloжi şərait, o cümlədən dəniz dibinin vəziyyəti,
kabellərin, boru kəmərlərinin və QG-yə təhlükə yarada biləcək digər
obyektlərin olmaması haqqında məlumat.
3.13.45. Gəmidə daima aşağıdakılar qeydə alınmalı və nəza-
rətdə saxlanılmalıdır:
- dənizin dərinliyi;
- küləyin istiqaməti və sürəti;
- gəminin, bort, kil və şaquli yırğalanma parametrləri;
- şaquli oxun ətrafında fırlanması;
- üfqi yerdəyişməsi;
- gəminin suya oturma dərəcəsi;
- dəniz dayağının (stoyakın) maillik bucağı;
- dalğanın hündürlüyü;
- axının sürəti.
3.13.46. Qazma və digər texnoloжi əməliyyatları yerinə yetirər-
kən, qazmaçı daima gəminin quyu üzərində vəziyyətinə, onun üfqi
yerdəyişmələrinə və dəniz dayağının maillik bucağına nəzarət
etməlidir.
3.13.47. Qazma işlərinin aparılmasına, hidrometeoroloжi şə-
raitdən asılı olaraq qazma qurğusunun rəisi QG-nin istismarı üzrə
təlimata uyğun, icazə verir.
3.13.48. Gəmidə pilpilənin (qrifonun) əmələ gəlməsi ilə bağlı
müşahidə təşkil olunmalıdır.
Əgər gəminin ətrafında pilpilə əmələ gələrsə və gəmiyə təhlükə
yaransa, gəminin kapitanı qazma qurğusunun rəisi ilə gəminin həmin
yerdən təcili çıxması üçün tədbirlər görməlidir.
Quyu ağzından ayrılma və quyunun germetikləşdirilməsi üzrə
bütün işlərə qazma qurğusunun rəisi rəhbərlik etməlidir.

D. 3.14. Qazma qurğularının, avadanlıqlarının və alətlərinin

istismarı və təmiri

233
 3.14.1. Uzunmüddətli dayanmalardan sonra istiqamətləndirici
ilməklərin və dəniz dayağının (stoyak) dartıcı sistemlərinə baxış
keçirilib, onların ayrı-ayrı hissələrinin iş qabiliyyəti yoxlanılmalıdır. Bu
zaman əvvəlcə istiqamətləndirici ilməklərin və silindr oxunun hərəkət
zonasında adamların olmamasına əmin olmaq lazımdır.
3.14.2. Istiqamətləndirici ilməklərə və dəniz dayağının (stoyak)
dartıcı sisteminə profilaktiki baxış keçirilərkən və ya onların təmiri
zamanı sistemdəki təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər salınmalı,
dartıcıların idarəetmə klapanları isə bağlı olmalıdır.
3.14.3. Hava-yağ tutumundakı qoruyucu diafraqmanı dəyiş-
məzdən əvvəl dartıcı qurğu yükdən azad olmalı, yağın səviyyəsinin
tənzimlənməsindən əvvəl isə o, dartma sistemindən ayrılmalıdır.
3.14.4. Istiqamətləndirici ilməklərin ümumi dartma qüvvələrinin
cəmi dayaq pilətəsinin suda çəkisinin 75%-dən çox olmamalıdır.
3.14.5. Qazma kəmərinin kompensatorunun hava və hidravlik
sistemlərinin birləşmələrinin təmirindən əvvəl aşağıdakılara əməl
olunmalıdır:
- işlək yolları bağlayıb sistemlərdəki təzyiqi atmosfer təzyiqinə
qədər salmaq;
- mərkəzi idarəetmə panelində və işlək manifold üzərində
sistemin işə salınmasını qadağan edən işarələr asmaq;
- gözün, üzün dərisinin və əllərin zərərli mayelərdən
mühafizəsini təmin etmək üçün tədbirlər görmək;
- kompensator silindrindən yüksək və aşağı təzyiqli şlanqları
açmaq.
3.14.6. Sualtı quyuağzı avadanlığın idarəetmə sisteminin hid-
ravlik qurğusunun təmiri və profilaktik baxışı, sistemin elektrik
cərəyanı və sıxılmış havası kəsilmədən aparmaq qadağandır.
Sistemin hidravlik və hava xətlərini sistemdən ayırmazdan əvvəl
təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər endirilməlidir.
3.14.7. Boruyerləşdirən sistemdə təmir və profilaktik işlər ancaq
qoruyucu kəmərlə aparılmalıdır. Bu zaman işlək sahədə bu işlə
əlaqədar olmayan adamların olması qadağandır.

234
 3.14.8. Borututan başlıqlardan suxarıların işçi meydançasına
açılıb düşməsinin qarşısını almaq üçün onlar etibarlı bərkidilməli və
cədvəl üzrə on gündə bir dəfədən az olmayaraq onların bərk
bağlanması yoxlanılmalıdır.

D. 3.15. Neft və qaz quyularının qazılması və

möhkəmləndirilməsi

3.15.1. Qazma kəmərinin kompensatorunun sıxılmış hava sis-

temini kompensator işləyən zaman bağlamaq qadağandır.
3.15.2. Yarımdalma qazma qurğularında qaldırıb-endirmə əmə-
liyyatı zamanı qazma kəmərinin kompensator sistemi dayan-
dırılmalıdır.
3.15.3. Qoruyucu kəmərlərin buraxılması zamanı qazma
kəmərinin kompensatoru istifadə olunarsa o, qoruyucu kəmərin 80-
90% çəkisinə əvvəlcədən nizamlanmalıdır.
3.15.4. Küləyin sürəti 17 m/san-dən çox olduqda qaldırma-
endirmə əməliyyatı dayandırılmalıdır.
3.15.5. Qoruyucu kəmərlər bir qayda olaraq bir bölmə ilə
buraxılmalıdır. Iki bölmə ilə kəmərin buraxılmasına, birləşdirici hissə
kəmərin sınanma təzyiqinə yoxlanıldıqdan sonra icazə verilir.
3.15.6. Dəniz özüllərində gəmidən sementləmə işlərinin aparıl-
masına dənizdə dalğalanma 3 bala qədər olduqda icazə verilir. Se-
mentləmə üçün vurucu kəmərin gəmidən özülə keçid yeri sərbəst
hərəkəti təmin etməlidir.
3.15.7. EYM-də sementləmə işi aparılarkən aqreqatlar elə yer-
ləşdirilməlidir ki, estakadada nəqliyyatın hərəkətinə maneçilik
törətməsin.
3.15.8. Vurulan istiqamətləndirici kəmərdən sonra, quyuda 25-
30 m qazma, yuyucu mayenin sürəti 0,1 m/san-dən artıq olmamaq
şərti ilə aparılmalıdır.
3.15.9. AYLT-li strukturlarda axtarış və kəşfiyyat quyularını
qazarkən, qaz-karotaж stansiyası layın açılmasına ən azı 200 m
qalmış quraşdırılmalıdır.

235
 3.15.10. AYLT-li strukturlarda axtarış quyuları qazılarkən lay
təzyiqini proqnozlaşdırmaq məqsədilə hər 50 m-dən bir ölçü işləri
aparılmalıdır.
3.15.11. Quyuların sınanması müddətində meydançanın
yanında daima yanğınsöndürmə gəmisi dayanmalıdır.
3.15.12. Quyuların sınanılmasından əvvəl yanğınsöndürmə və
xilasetmə texnikasının sazlığı yoxlanılmalıdır.
3.15.13. Separator və onun birləşmələri sınaqda gözlənilən və
planda göstərilmiş maksimal təzyiqdən 1,5 dəfə çox təzyiqə
yoxlanılmalıdır.

D. 3.16. Küt üsulla quyuların qazılması

3.16.1. Maili istiqamətlənmiş quyuları qazarkən əyriliyin artan

hissəsində lülənin ətrafında radiusu 3,5 m qədər olan zona lülələrin
görüşməsi nöqteyi nəzərindən təhlükəli sayılır. Təhlükəli zonaya daxil
olma ehtimalı yaranarsa qazma dayandırılmalı və sonrakı işlər təyin
olunmuş məsul işçinin rəhbərliyi ilə təsdiq olunmuş plan üzrə
aparılmalıdır.
3.16.2. Küt quyular meydançasında iki qazma qurğusu ilə maili
istiqamətləndirilmiş quyular qazılarkən, quyular iki qrupa bölünməli
və onların qazılma ardıcıllığı göstərilməlidir.
3.16.3. Küt quyular meydançasında eyni vaxtda (müxtəlif
qruplarda yerləşən) bir quyunun qazılmasına, digərinin isə tə’mir
edilməsinə icazə verilir.
3.16.4. Küt quyular meydançasında növbəti quyunun qazıl-
masına, əvvəl qazılmış quyuların dəqiq üfqi və şaquli proyeksiyaları
tərtib olunduqdan sonra, qazma müəssisəsinin baş geoloqu
tərəfindən icazə verilməlidir.
3.16.5. Meydançada bir quyunun mənimsənilməsi zamanı digər
quyularda gözlənilən müxtəlif mürəkkəbləşmələrə qarşı tədbir
görülməli, qazma və ya təmir işləri dayandırılmalıdır.
3.16.6. DDÖ-də (EYM-də) eyni vaxtda iki qazma qurğusu ilə
qazmaya icazə verilir:

236
 - istismar quyularının qazılmasından əvvəl iki kəşfiyyat (axtarış)
quyusunun;
- məhsuldar horizontların xüsusiyyətlərini dəqiqləşdirmək
məqsədi ilə istismar və kəşfiyyat quyularının.
Qeyd: Bu zaman ikinci quyunu, qazılan birinci quyuya
konduktor endirildikdən və onun quyu ağzına preventor qu-
raşdırıldıqdan sonra qazmağa başlamaq olar.
3.16.7. Qazma qurğularının vışkaaltı portallarının eyni vaxtda
yerini dəyişmək qadağandır.
3.16.8. Şaqul üzrə quyu diblərinin əyilməsi eyni olan, azimutları
arasındakı fərq 200-dən az olan quyuların iki qazma qurğusu ilə
parallel qazılması qadağandır.
3.16.9. Iki qazma qurğusu ilə küt istismar quyularının
qazılmasında, onların sirkulyasiya sistemlərinin birləşdirilməsinə o
şərtlə icazə verilir ki, sirkulyasiya sisteminin ümumi həcmi iki
quyunun qazılmasının layihə tələblərinə uyğun olsun.
3.16.10. Quyuların eyni vaxtda qazılması və istismarında
aşağıdakı tələblərə mütləq riayət edilməlidir:
- fontan quyuları quyudaxili ayırıcı klapanla və məsafədən idarə
olunan quyu ağzı siyirtmələrlə təchiz olunmalıdır;
- istismar olunan quyuların fontan armaturu yuxarıdan və qa-
zılan quyuların TQA-sı tərəflərindən bütöv şəkildə çəpərlənməlidir;
- neft və qaz xətləri xətt ayırıcı siyirtmələrlə təchiz olunmalıdır.
3.16.11. Quyuların quyu ağzı arasındakı məsafələr təyin
olunanda aşağıdakı tələblər nəzərə alınmalıdır:
- qazılan quyuların TQA-ın idarə olunması sistemi platformanın
üst tikilisinin yuxarı yarusunda, quyudaxili ayırıcı-klapanın və fontan
armaturunun məsafədən idarə olunan siyirtmələrinin idarə olunması
sistemi aşağı yarusunda yerləşdikdə – neft quyuları üçün – 2,4 m-
dən az olmayaraq, qaz və qazkondensat quyuları üçün isə – 3 m-dən
az olmayaraq;
- TQA-nın, quyudaxili ayırıcı-klapanın və quyu ağzı siyirtmələrin
idarə olunması sistemi bir yarusda yerləşdikdə – 8m-dən az
olmayaraq.

237
 3.16.12. Quyuda təmir işləri, mürəkkəbləşmələrin və ya qəza-
ların aradan qaldırılması, hər konkret quyu üçün işlənmiş və bu işləri
həyata keçirən təşkilatın rəhbərliyi tərəfindən təsdiqlənmiş plan üzrə
aparılmalıdır. Planda, işin aparılması qaydası, təhlükəsizlik tədbirləri,
işlərin yerinə yetirilməsinə cavabdeh şəxs göstərilməlidir.
3.16.13. DDÖ-nün bir qrupunda olan quyuda tə’mir işlərinin və
digər qrupunda olan quyuda qazma işlərinin aparılmasına icazə
verilir.
3.16.14. Qazma quyularının birində qazneftsu təzahürü olduq-
da, mürəkkəbləşmələrə qarşı tədbirlər görülməklə, digər qazma
qurğusunda bütün işlər dayandırılmalıdır. Quyuların eyni vaxtda
qazılması, təmiri və istismarı zamanı, baş verən qazneftsu təzahürü
faktı ilə istismar idarəsinin rəhbərliyi xəbərdar olunmalıdır və bütün
quyularda istismar və təmir işləri dayandırılmalıdır.

D. 3.17. Tullanışa qarşı avadanlığın quraşdırılması,

sökülməsi və istismarı

3.17.1. Bu işlər 298-in tələblərinə uyğun aparılmalıdır.

3.17.2. Hər buruqda TQA-nın quraşdırılmasının nümunəvi sxemi
olmalıdır.
Sxem FQDHH və Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaş-
dırılmalı və «Azneft» Istehsalat Birliyinin (yuxarı təşkilatın) rəhbərliyi
tərəfindən təsdiq edilməlidir. Buruqda idarənin baş mühəndisi
tərəfindən təsdiq edilmiş TQA-ın faktiki sxemi olmalıdır.
3.17.3. Preventorda, manifoldda və hidravlik idarəetmə sis-
temində təzyiq olduqda hər hansı bir quraşdırma, sökmə və nasaz-
lığın aradan qaldırılması işinin aparılması qadağandır.
3.17.4. Güclü yağış və qar yağdıqda, yer buz bağladıqda, du-
man, həmçinin küləyin sürəti 15 m/san-dən çox olduqda TQA-ın
quraşdırılması və sökülməsi üzrə işlərin aparılması qadağandır.
3.17.5. Işə başlamazdan bir neçə gün əvvəl (3-5 gün) quraşdı-
rılacaq avadanlıqların komplektliyi və ölçüləri, lazımi inventar və
alətlərin vəziyyəti, həmçinin yanğın əleyhinə vasitələr yoxlanılmalıdır.

238
 3.17.6. Rotoru çıxararkən işçi meydançasında yalnız çıxarılma
prosesində iştirak edən işçilər qalmalıdır. Çıxarılmış rotor kənara
çəkilməli və işçi meydançasında əvvəlcədən hazırlanmış yerə
qoyulmalıdır. Rotoraltı boşluq çəpərlənməli və həmin keçid iş
aparılmayan müddət ərzində xüsusi döşəmə ilə örtülməlidir.
3.17.7. Avadanlığın ilməklənməsi pasportda göstərilən yerlərdən
aparılmalıdır. Avadanlıqda ilməkləmə yeri suya davamlı rənglə
göstərilməlidir.
3.17.8. Preventor meydançasında yerləşən işçilərlə qazmaçı
arasında ikitərəfli etibarlı rabitə əlaqəsi olmalıdır.
3.17.9. Preventorun və ya preventor yığımının işçi meydança-
sındakı rotoraltı boşluqdan istiqamətləndirilməsini ən azı iki fəhlə
aparmalıdır.
3.17.10. TQA-nın vışkaaltı boşluqdan endirilməsi və qaldırılması
zamanı preventor meydançasında yük altında dayanmaq və bu
zaman nənnini endirmək, qaldırmaq və onun köməyi ilə iş görmək
qadağandır.
3.17.11. Preventor yığımının üzərində dayanaraq quraşdırma və
sökmə işlərinin aparılması qadağandır. Fəhlələr bütün işləri nənnidən
aparmalıdırlar.
3.17.12. Əl ilə idarə olunan sükan (şturval), qalınlığı 40mm-dən
az olmayan taxtalardan hazırlanmış, üzəri isə qalınlığı 3 mm-dən az
olmayan dəmirlə üzlənmiş, quyu ağzından 5 m-dən az olmayan
məsafədə, asan keçidi olan yerdə, qoruyucu lövhənin arxasında
quraşdırılmalıdır.
3.17.13. Atqı xətlərinin yüksək təzyiq altında mümkün ola bi-
ləcək titrəməsini nəzərə alaraq, onlar möhkəm bərkidilməli, istehsalat
və məişət yerlərindən (qurğularından), EYM-dən, elektrik xətlərindən
kənara istiqamətləndirilməli və özülün hüdudlarından 1m kənara
çıxarılmalıdır.
3.17.14. Hidravlik idarəetmənin əsas pultu quyu ağzından 10
m-dən az olmayan məsafədə qoyulmalı və yaşayış bloku tərəfdə
yerləşdirilməlidir. Pult yerləbirləşdirilməlidir.
3.17.15. Iki ildə bir dəfədən az olmayaraq preventorun hidravlik
rezin kipgəcləri tamamilə dəyişilməli, saxlanılma müddətində isə
birbaşa günəş şüalarından qorunmalıdır.
239
 3.17.16. Ayda bir dəfədən az olmayaraq bütün manometrlərin
sazlığı yoxlanılmalıdır.

D. 3.18. Açıq qaz və neft fontanlarının qarşısının

alınması və ləğvi

3.18.1. Obyektlərdə neft-qaz təzahürü və açıq fontan ehtimalı

olan işlərə başlamazdan iki gün əvvəl müəssisənin rəhbərliyi FQDHH-
nin rəhbərliyinə xəbər verməlidir.
3.18.2. Neft-qaz təzahürü və açıq fontan ehtimalı olan işlərin
görülməsinə icazə verən müəssisənin əməkdaşları obyektin bu işlərin
görülməsinə hazır olması üçün şəxsi məsuliyyət daşıyırlar.
3.18.3. Qazılan quyunun ağzı TQA ilə sxem üzrə təchiz olunmalı
və həmin sxem Azdövdağtexnəzarət Komitəsi və FQDHH ilə
razılaşdırılmalı və dənizneftqaz-mədən obyektini (DNQT, ÜQQ)
istismar edən müəssisə tərəfindən təsdiq olunmalıdır. Sxemlərin
nüsxələri, onların elementlərinin faktiki parametrləri, DNQT-də
(ÜQQ-də) və onlara xidmət edən FQDHH-də, pasportu isə TQA-nın
yerləşdiyi obyektdə saxlanılmalıdır.
3.18.4. TQA-nın atqı xətti DNQT-nin elementlərinə möhkəm
bərkidilməlidr. Dayaqlar arasındakı məsafə 4 m-dən çox olmamalıdır.
3.18.5. TQA-nın sxemində bütöv kəsici plaşkası olan preventor
olmalıdır.
3.18.6. Preventorların məsafədən idarə olunması qazmaçının
postundan və quyu ağzından 15-20 m məsafədə rahat və əl çatan
yerdə, heyətin xilasetmə vasitələrinə doğru təxliyə yolunda qu-
raşdırılmış pultdan yerinə yetirilməlidir.
3.18.7. Axtarış (kəşfiyyat) quyusunu qazarkən, aralıq kəmərini
buraxdıqdan və onu TQA ilə birlikdə sınaqdan keçirdikdən sonra
buraxılmış kəmərin başmağının aşağısında layların hidravlik yarılma
təzyiqinin qradiyentinin dəqiqləşdirilməsi və AYLT-li zonaların
açılmasının proqnozlaşdırılması üzrə kompleks işlər aparılmalıdır.
3.18.8. Sualtı TQA bloku qabaqcadan yarımdalma ÜQQ-də işçi
təzyiqə sınanmalıdır. Bilavasitə suyun altına buraxılmazdan əvvəl
sualtı TQA-nın hər bir hissəsinin işi nəzarətdən keçirilməlidir.
240
 3.18.9. Sualtı TQA bloku və onun manifoldu quyu ağzında
kəmər başlığı ilə sınama tıxacından istifadə etməklə işçi təzyiqə
sınanmalıdır.
Sınanma FQDHH-nin nümayəndəsinin iştirakı ilə aparılmalıdır.
Sınanmanın nəticələri barədə akt tərtib olunmalıdır.
3.18.10. Aşağıdakı hallarda sualtı TQA-nın elementlərinin
vəziyyəti yoxlanılmalıdır:
1) məhsuldar horizontun açılmasına qədər:
plaşkalı preventor – həftədə bir dəfə;
universal preventor – ayda bir dəfə;
2) məhsuldar horizontu qazan zaman:
plaşkalı preventor – həftədə 2 dəfə;
universal preventor – ayda 2 dəfə.
3.18.11. Neft-qaz təzahürlərinin və açıq fontanların qarşısının
alınması üçün, neft və qaz sənayesində quyuların tikilməsi və
təmirində 307-in tələbləri, yataqların qazılması və istismarı üzrə
işləri aparan təşkilatlar tərəfindən işlənmiş tədbirlər yerinə
yetirilməlidir.
3.18.12. Açıq fontan əmələ gəldikdə, qəza obyektində olan
cavabdeh şəxs bu barədə idarənin rəhbərliyini və FQDHH-ni
xəbərdar etməlidir. Cavab tədbirləri, obyektin fövqəladə hallar
əməliyyat planına uyğun olmalıdır.
3.18.13. Açıq fontan baş verdikdə heyət vışkanın, qəzalı quyu
ağzının və quyu ağzı ətraf zonanın su ilə sulanması (oroşenie),
həmçinin yaşayış bloku və qazılan quyular, qazılan və istismar olunan
quyular arasında, kollektiv xilasetmə vasitələrinin və portalı hərəkətə
gətirən hidrosistemin ötürücüsünün yanında su sipərlərinin
yaradılması məqsədi ilə əsas qəza nasoslarının işləməsi üçün elektrik
enerжisinin (qəza dizel generatoru) qəza mənbəyini işə salmalıdır.
3.18.14. Yaşayış və texnoloжi blokların, təxliyə yollarının və
kollektiv xilasetmə vasitələrinin quraşdırıldığı yerlərin qazlılığı
yoxlanılmalıdır.
3.18.15. Açıq fontanın ləğvi üzrə təşkilati-texniki tədbirlərin
işlənilməsi və işlərin aparılması üçün, təşkilatın, lazım gəldikdə isə
yuxarı təşkilatın əmri ilə ştab yaradılmalıdır. Ştab aparılan işlərin
vəziyyətinə və nəticələrinə görə tam məsuliyyət daşıyır.
241
 3.18.16. Açıq fontanın ləğv olunmasına cəlb olunmuş gəmilər
ştabın rəisinə tabe olmalı, onların qeyri-məhdud sahədə üzmək
ixtiyarı, etibarlı əlaqəsi (ratsiya, işıq telefonu və b.) və xilasedici
vasitələri olmalıdır.
Gəmilərin sayı açıq fontanın xüsusiyyətindən, onun debitindən
və bu gəmilərin texniki imkanlarından asılı olaraq ştab tərəfindən
müəyyən edilir.
3.18.17. Açıq fontanın ləğvi ilə əlaqəsi olmayan şəxslərin qəza
obyektində, həmçinin qəza işlərinə cəlb olunmuş üzən vasitələrdə
olması qadağandır.
3.18.18. DNQT-də ikinci qazma qurğusu və ya kütdə digər işlək
quyular olarsa, açıq fontan zamanı, qazma işləri dayandırılmalı və
işlək quyulardan neftin (qazın) çıxarılmasının dayandırılmasına dair
tədbirlər görülməlidir.
3.18.19. DNQT-də yanan fontanların söndürülməsi üzrə işlər,
bu sahədə qüvvədə olan normativ və rəhbər sənədlərə uyğun yerinə
yetirilməlidir.
3.18.20. Açıq fontan ləğv olunarkən fontanın şırnağı və özülün
quyuağzı zonasında olan metal konstruksiyalar (küt quyularda –
yaxınlıqdakı quyular) yanğınsöndürmə gəmilərində və DNQT-də olan
stasionar və daşınma suvurucularla fasiləsiz olaraq su ilə sulanmalıdır
(su şırnağı ilə).
3.18.21. Açıq fontanın ləğv olunması prosesində, fontan verən
quyunun quyu ağzında və onun ətrafında fontan verən quyunun
məhsullarının (neftin, kondensatın) toplanmasının qarşısının
alınmasına dair bütün tədbirlər görülməlidir.
3.18.22. Yanan zonaya yanğınsöndürən gəminin daxil olma-
sından əvvəl, gəminin gövdəsinin qoruyucu suvarmasını işə salmaq
və gəminin alovla əhatəyə alınması təhlükəsinin qarşısını almaq üçün
tədbirlər görülməlidir.

D. 3.19. Quyuların sınanması

3.19.1. Quyunun sınanması zamanı DNQT-nin və ya ÜQQ-nin

yaxınlığında daima hazır vəziyyətdə yanğınsöndürən gəmi olmalıdır.
3.19.2. Sınanmadan əvvəl vacibdir:
242
 - yanğınsöndürmə və xilasetmə vasitələrinin hazır vəziyyətdə
olmasını və komplektliyini yoxlamaq;
- yandırma (məşəl) bloku olan quyuda, məhsulun yandırılma
qurğusunda boru kəmərləri sistemlərinin bərkidilməsini və oxunu
birləşmələrini yoxlamaq;
- DNQT-in (ÜQQ) gövdəsinin su ilə sulanma (su sipəri) və
odluqların yandırılma sistemləri yoxlanılmalı və məşəlin məsafədən
alışdırılması quruluşunun sazlığına əmin olmalı;
- separatoru yığımla (obvəzka) birlikdə və həmçinin quyu məh-
sulunun yandırılması üçün quruluşun boru kəmərləri sistemini kipliyə
yoxlamalı.
3.19.3. Separatorun yığımla birlikdə kipliyə yoxlanılması
quyunun sınanması zamanı gözlənilən maksimal təzyiqdən 1,5 dəfə
artıq təzyiqlə aparılmalıdır. Maksimal təzyiq yerinə yetirilən işin
planında göstərilməlidir.
3.19.4. Yandırma (məşəl) bloku olarkən sınanmanın başlan-
masından əvvəl DNQT-nin odluq blokunun yaxınlığındakı gövdəsinin
su ilə sulanma (su sipəri) sistemi işə salınmalı və odluqların növbətçi
məşəli yandırılmalıdır.
3.19.5. Sınanmış quyuların məhsulu separatordan keçməklə
DNQT-nin (ÜQQ) küləkdöyməz tərəfində (bax əlavə 1-ə) yerləşən
yandırma (məşəl) qurğusuna ötürülməlidir.
3.19.6. Quyu məhsulunun yandırılması blokunün odluqlarının
məhsuldarlığı, sınaqdan keçirilən quyu məhsulunün gözlənilən
miqdarına uyğun olmalıdır. Odluqların sayı 2-dən az olmamalıdır.
3.19.7. Sınanılan quyuların məhsulu yandırılan zaman, quyu
məhsulunun tüstüsüz yanmasını təmin etmək üçün yanma zonasına
havanın və suyun ötürülməsi tənzimlənməlidir.
3.19.8. DNQT-də, yandırma bloku olmadıqda sınanılan quyunun
məhsulları xüsusi tutumlara ötürülməlidir.
3.19.9. Quyuların sınanmasında FQDHH-nin nümayəndəsi
iştirak etməlidir.

D. 3.20. Quyuların ləğv edilməsi və konservasiyası

243
 Ümumi tələblər

3.20.1. Quyu ağızları su altında yerləşən quyuların ləğvi və

konservasiyası planı Xəzərdənizneftdonanma idarəsinin və Xəzər
Dövlət Gəmiçilik Idarəsinin hidroqrafik xidməti və su mühitinə
nəzarət orqanı ilə razılaşdırılmalıdır.
Əgər quyuların ləğvindən və ya konservasiyasından sonra,
DNQT-də nə qazma quyuları, nə də istismar quyuları qalmayıbsa,
planda naviqasiya avadanlıqları vasitələrinin yerləşdirilmə sxemi
göstərilməlidir.
3.20.2. Ləğv edilən və konservasiya olunan quyuların sement
körpüləri və onların sınaqdan keçirilməsi FQDHH-nin nümayəndəsinin
iştirakı ilə aparılmalıdır.
3.20.3. Quyu ağzı su altında olan hər bir konservasiya olunan
quyu üçün Xəzərdənizneftdonanma idarəsinin hidroqrafik xidmətinə
naviqasiya avadanlığı vasitələrinin yerləşdirilmə sxemi ilə birlikdə
vaxtında sifariş (məlumat) verilməlidir.
3.20.4. Quyu ağzı su altında olan quyuların avadanlıqla və
naviqasiya vasitələri ilə təchiz edilməsi, gəmiçiliyin təhlükəsizlik
texnikası müfəttişliyi və liman nəzarətçisinin iştirakı ilə müəssisə
tərəfindən yerinə yetirilməlidir.

D. Quyuların ləğv edilməsi

3.20.5. Bütün ləğv ediləcək quyuların quyu ağzı ilə əlaqəsi olan
axırıncı kəmərində (ən kiçik diametrli) ən azı 50 m hündürlüyündə
sement körpüsü qoyulmalıdır.
Sement körpüsünün yuxarı qurtaracağı dəniz dibi səviyyəsində
olmalıdır.
3.20.6. Quyu ağzı dəniz səviyyəsindən yuxarıda yerləşən qu-
yuları ləğv etmək üçün, onların ağızları DNQT-nin döşəməsi səviy-
yəsində olmalı, yivli qapayıcı ilə və ya standart yiv bərkidicili boğuq
flansla təchiz olunmalıdır.
Qapayıcıların və flansların reper və nəzarətedici ventil
qaynaqlanmış kiçik qol borusu olmalıdır.

244
 Diametri 75 mm və uzunluğu 500 mm olan reperin borusuna,
ölçüləri 400x200x5 mm olan polad lövhə qaynaq edilməlidir.
Reperin bu lövhəsinə elektrik qövs qaynağı ilə aşağıdakılar ya-
zılmalıdır: quyunun nömrəsi, neft mədəninin adı (sahə), quyunu
qazan müəssisənin adı və qazmanın başlanma və qurtarma tarixi.
3.20.7. ÜQQ-dən qazılmış quyunu ləğv edərkən dəniz dibindən
üzə çıxmış istismar kəməri (əgər qazma zamanı quyuda xüsusi dəniz
dibi kəmər başlığından istifadə edilməyibsə) ləğv edilməlidir.
Texniki kəmərin dənizin dibində qalan hissəsinin hündürlüyü
müvafiq hidroqrafik xidmətlə razılaşdırılmalıdır.
3.20.8. Quyu ağzı su altında yerləşən quyuları ləğv edərkən,
dəniz dibindən müəyyən hündürlükdə çıxan kəmər başlığına xüsusi
konstruksiyalı qapayıcı (boğüq flans) quraşdırılmalıdır ki, quyu ağzını
etibarlı kipləşdirmək mümkün olsun.
3.20.9. Qazma tamamlandıqdan sonra ÜQQ-nin qazma
qurğusunu qazma nöqtəsindən çıxaran zaman gəmiçilik üçün
təhlükəsizliyi təmin etmək məqsədilə dənizin dibi diqqətlə tədqiq
edilməlidir. Dəniz dibini tədqiq edərkən, tərtib edilən aktdan Xəzər
Dövlət Gəmiçilik Idarəsinin və Xəzərdənizneftdonanma Idarələrinin
hidroqrafik xidmətlərinin hər birinə bir nüsxə təqdim edilməlidir.
Dəniz dibinin tədqiqi ixtisaslaşdırılmış xüsusi xidmət heyəti tərəfindən
yerinə yetirilməlidir.
3.20.10. Quyunun ləğvi işi qurtardıqdan sonra, icraçı
müəssisənin geoloжi xidmət şöbəsi quyunun ləğvi üçün arayış tərtib
etməlidir. Həmin arayışa dəniz dibinin tədqiqi haqqında aktın bir
nüsxəsi əlavə edilməlidir.

D. Quyuların konservasiyası

3.20.11. Konservasiya edilən quyuda hər ay quyuağzı avadan-

lığın vəziyyəti yoxlanmalı və xüsusi жurnalda quyuağzı təzyiq qeyd
edilməlidir. Quyu ağzında təzyiqin qalxması, qaz buraxması və ya
pilpilə (qrifon) əmələ gəlməsi halları müşahidə edildikdə, onların vax-
tında qarşısını almaq üçün təxirə salınmadan müəssisənin rəh-
bərliyinə və FQDHH-yə xəbər verilməlidir.

245
 3.20.12. Hər bir konservasiya edilmiş quyuda quyu ağzı
üzərində reper quraşdırılmalıdır. Reperin ölçüləri: diametri 25 mm və
uzunluğu 300 mm olan polad çubuğun üzərinə ölçüləri 400x200x5
mm olan polad lövhə qaynaq edilməlidir. Bu polad lövhəyə
aşağıdakılar yazılmalıdır: quyunun nömrəsi, neft yatağının və
müəssisənin adı, konservasiya tarixi və müddəti.
3.20.13. Hər bir konservasiya olunmuş quyu (dərinlik nasosu ilə
istismar edilən quyular istisna olunmaqla) fontan armaturu ilə təchiz
edilməlidir.
Quyunun ağzı su səthindən yuxarı yerləşdikdə siyirtmələrin
şturvalları (nəzarət məqsədi daşıyan siyirtmələrdən başqa)
çıxarılmalı, armaturun kommunikasiyaları ayrılmalı, armatur
siyirtmələrinin xarici flansları flans qapayıcıları ilə təchiz olunmalı,
manometrlər (nəzarət manometrindən başqa) çıxarılmalı və onların
quraşdırıldığı yer bağlanmalıdır.
3.20.14. Tikilən quyunun konservasiya edilməsi üçün quyu
ağzının su altında olan hissəsinin germetikliyini təmin etmək və
konservasiya vaxtı qurtardıqdan sonra sirkulyasiyanı bərpa etmək
məqsədilə, quyu ağzının su altında olan hissəsinə xüsusi kaptaж
başlığı quraşdırılmalıdır.
3.20.15. Konservasiya edilən quyunun dayaq pilətəsi, konser-
vasiya edilmiş quyu ağzının yerini təyin etmək üçün hidroakustik
mayakla və eyni zamanda xüsusi üzən qoruyucu işarə ilə təchiz
edilməlidir (işarədə quyunun nömrəsi, neft yatağının və müəssisənin
adı, konservasiya tarixi və müddəti yazılmalıdır).
3.20.16. Neft və qaz quyularını konservasiya edərkən, quyu
ağzı sualtı fontan armaturu ilə təchiz edilməlidir. Mühəndis-dispetçer
məntəqəsində konservasiya olunmuş quyuların nəzarət və idarəetmə
panelinin üstündə, konservasiya müddətini göstərən lövhə
asılmalıdır. Məsafədən idarəetmə sistemi söndürülməlidir.

246
 BÖLMƏ 4

NEFT-MƏDƏN IŞLƏRI

4.1. Ümumi tələblər

4.1.1. Texnoloжi reqlament, layihə təşkilatı tərəfindən hər bir

texnoloжi proses üçün tərtib olunmalı, neftqazçıxarma müəssisəsi
tərəfindən isə təsdiq edilməlidir. Texnoloжi reqlament, işəsalma-
sazlama işlərindən sonra dəqiqləşdirilməlidir.
4.1.2. Avadanlıqların və sistemlərin qüsurları, dayanmaları,
texnoloжi reqlamentin pozulması, digər hadisələr müəssisə
tərəfindən «Texniki təhlükəsizlik haqqında» AR Qanununun
tələblərinə uyğun qeydə alınmalıdır [1].
4.1.3. Quyunun istismara buraxılması müvafiq Akt (Əlavə 11)
təsdiq edildikdən sonra yerinə yetirilməlidir.

4.2. Neft, qaz və qazkondensat yataqlarının

istismarına dair layihələndirmə

4.2.1. Yatağın işlənmə layihəsi, yatağın texnoloжi işlənmə

sxeminə uyğun olaraq yatağın optimal işlənməsini, bütün növ
karbohidrogen xammalının nəqlə hazırlanmasını təmin etməlidir.
Istehsal obyektlərinin sənaye təhlükəsizliyinin səviyyəsi qüvvədə olan
müvafiq Qaydaların və digər normativ sənədlərin tələblərinə uyğun
olmalıdır.
Layihələndirilən və yenidən qurulan obyektlər üçün istismar
vaxtı və qəza vəziyyətlərində işçilərə və ətraf mühitə istilik, zərbə,
zəhərlənmə, radiasiya və digər təsirlərin səviyyəsi qiy-
mətləndirilməlidir.
Bu qiymətləndirmə əsasında texnoloжi proseslərin və texniki
mühafizə vasitələrinin avtomatlaşdırılmasının səviyyəsi, həmçinin
lazımi mühafizə zonaları müəyyən edilir.
4.2.2. Layihədə aşağıdakılar nəzərdə tutulmalıdır:
-işçilərin daim obyektdə olmasının minimuma endirilməsi və
obyektlərin işi haqqında texnoloжi proseslərlə idarə olunma
247
məntəqəsində yığılan məlumatın bütövlüyünün təmini üçün həmin
obyektlərin maksimal avtomatlaşdırılması;
-yükdaşıyıcı konstruksiyalara dağıdıcı olmayan üsulla nəzarət
sistemi, avadanlığın və boru kəmərlərinin korroziyaya qarşı
mühafizəsi;
-qəza vəziyyətlərinin yaranması ilə işə düşən çoxsəviyyəli
bloklayıcı sistem və qoruyucu qurğular;
-obyektin partlayış-yanğın təhlükəli və zəhərləyici göstəriciləri
də daxil olmaqla, mümkün fövqəladə vəziyyətlərinin səviyyələrinin
hesablanması;
-qəza vəziyyəti üçün hər bir obyektdə işçilərin fəaliyyət planının
tərtibi;
-neftin, qazın və qazkondensatının itgisiz yığım və nəql sistemi;
-qəzaların, yanğınların, qazlaşmanın məhdudlaşdırılmasını və
obyektin sabit işinin bərpasını təmin edən, texnoloжi, energetik
avadanlığın, həmçinin su, istilik, kimyəvi reagent və materiallar
ehtiyatını.

4.3. Qurğular, avadanlıqlar, aparatlar və texnoloжi proseslər

4.3.1. Texnoloжi avadanlıqlar və boru kəmərləri istismar

şəraitləri nəzərə alınmaqla təhlükəsizlik, möhkəmlik, korroziyaya
davamlılıq və etibarlılıq tələblərinə cavab verməlidir.
4.3.2. Qazkompressor stansiyaları neft, qaz və qazkondensat
yataqlarının istismarına dair layihələndirməyə uyğun təchiz
edilməlidir:
-nəql olunan məhsulun texnoloжi parametrlərinə (təzyiq, sərf,
temperatur və s.) nəzarət cihazları ilə;
-kompressor avadanlığının diaqnostikası (titrəmə, yastıqların
temperaturu və s.) üçün cihazlar sistemi ilə;
-kompressor binasında hava mühitinə nəzarət sistemi ilə;
-ventilyasiya sistemi ilə;
-texnoloжi parametrlərin pozulması, hava mühitinin qazlaşması,
ventilyasiya sisteminin nasazlığı zamanı kompressorun dayandırılması
üçün bloklayıcılarla;
248
 -kompressor binasında və operator zalında idarəetmə pultları
ilə;
-radio və ya telefon rabitə sistemi ilə;
-yanğınsöndürmə sistemi ilə.
4.3.3. Nasos stansiyasının idarəetmə pultunda təzyiqə, sərfə,
nasos aqreqatlarının, yastıqların temperaturuna və binada hava
mühitinin vəziyyətinə nəzarət etmək üçün layihəyə uyğun cihazlar
quraşdırılmalıdır.
4.3.4. Küt halda istismar olunan quyularda neft-qaz atqı
kəmərləri, qazlift qaz kəmərləri, mancanaq dəzgahları, idarəetmə
stansiyaları, transformator yarımstansiyaları, kabel xətləri küt quyu-
ların oxuna nisbətən bir tərəfdə yerləşməlidir. Bu əraziyə nəqliyyatın
(texnoloжi nəqliyyatdan başqa) daxil olması qadağandır.
4.3.5. Porşenli (pistonlu) nasosun basqı xəttində qapayıcı
quruluşa qədər əks və qoruyucu klapanlar, mərkəzdənqaçma
nasosunun basqı xəttində isə əks klapan olmalıdır.
4.3.6. Tezalışan və zərərli məhlulların vurulması üçün yalnız
məhlulun sızmasını istisna edən nasoslardan istifadə edilməlidir.
4.3.7. Partlayışyanğın təhlükəli zonalarda istifadə edilən bütün
xüsusi əhəmiyyətli aqreqatlar partlayışdan mühafizəli olmaqla, qəza
işıqlanması və səs siqnalları, danışıq qurğuları və işıqlanma sistemi ilə
təchiz olunmalıdır.
4.3.8. Quyuların təmiri üçün nəzərdə tutulmuş aqreqatlar
mexanikləşdirilməli və maşinistin görmə zonasında təhlükəsiz yerdə
yerləşdirilmiş idarəetmə pultu və nəzarət - ölçü cihazları ilə, o
cümlədən qarmaqdakı yükü qeyd edən çəki indikatoru ilə təchiz
olunmalıdır.
Bütün texnoloжi proseslər və quyudakı əməliyyatlar aqreqatın
idarəetmə pultundan yerinə yetirilməlidir. Bu işlərin yerinə yetirilməsi
zamanı vışkanın (qüllənin), bucurqadın və quyu ağzının idarəetmə
pultundan görünməsi təmin olunmalıdır.
4.3.9. Hər bir qülləli istismar vışkası, dor (eklips) və səyyar
qaldırıcı aqreqatların teleskopik vışkaları görünən yerdə asılan
(bərkidilmiş) metal lövhəciklə təchiz edilməlidir. Bu lövhəcikdə
aşağıdakılar göstərilməlidir:
-istehsal tarixi;
249
 -istehsalçı zavod;
-zavod nömrəsi;
-qülləli istismar vışkasının, dorun (eklipsin) və səyyar qaldırıcı
aqreqatların teleskopik vışkalarının yükqaldırma qabiliyyəti (nominal);
-vışkanın, dorun (eklipsin) və teleskopik vışkaların növbəti
sınağının vaxtı (texniki vəziyyətinin yoxlanılması).
4.3.10. Bucurqadın yükqaldırma məhdudlaşdırıcısının və tal
blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının vəziyyəti hər növbənin
əvvəlində yoxlanılmalıdır.
4.3.11. Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) və
teleskopik vışkaların yoxlanılması və sınağı 223, 242-in tələblərinə
uyğun yerinə yetirilməlidir.
4.3.12. Qülləli istismar vışkalarına, dorlara (eklipslərə) və
teleskopik vışkalara istismar prosesində iki ayda bir dəfədən az olma-
maq şərti ilə mexanik, quyu ustası tərəfindən baxış keçirilməlidir.
4.3.13. Baxışların nəticələri, avadanlıqların texniki vəziyyətinin
yoxlanılması жurnalına yazılmalı və onların imzaları ilə akt tərtib
edilməlidir. Bundan başqa, aşağıdakı hallarda qülləli istismar
vışkalarının, dorların (eklipslərin) və teleskopik vışkaların vəziyyəti
istehsalat avadanlıqlarının təmir sexi nümayəndəsinin və yaxud
quraşdırma işinə məsul şəxsin iştirakı ilə yoxlanılmalıdır:
-tutma işlərinə başlamazdan əvvəl və qurtarandan sonra;
-açıq neft-qaz təzahüründən və yanğından sonra;
-qasırğalı küləkdən (sürəti 25m/san-dən artıq) sonra.
4.3.14. Qülləli istismar vışkalarına, dorlara (eklipslərə) baxış
keçirən zaman aşağıdakılara diqqət yetirmək lazımdır:
-qülləli istismar vışkasıının, dorun (eklipsin) quraşdırılmasının
düzgünlüyünə;
-boltların bərkidilməsinə;
-kəlləçarxın bərkidilməsinə;
-qülləli istismar vışkasıının, dorun (eklipsin) detallarına və
ayaqlarının deformasiya olmamasına;
-qırıqların, çatların və başqa qüsurların olmamasına;
-qülləli istismar vışkasıının, dorun (eklipsin) ayaqlarının
düzxətliliyinə və birləşmə (flans) yerlərində məsamələrin olma-
masına;
250
 -qaynaq tikişlərinin vəziyyətinə;
-qülləli istismar vışkalarıının, dorların (eklipslərin) fəza
vəziyyətinin (həndəsi) pozulmasına;
-özülün (əsasın) vəziyyətinə;
-ayaqların mərkəzləri arasındakı məsafələrinə;
-dartıcıların və qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklips-
lərin), teleskopik vışkaların ayaqlarını bərkidən boltların texniki
vəziyyətinə.
4.3.15. Qülləli istismar vışkalarına, dorlara (eklipslərə),
teleskopik vışkalara texniki baxışın nəticələri aktlaşdırılmalı, aşkar
olunmuş qüsurlar aradan qaldırılmalı, yararsız detallar bərpa olunmalı
və yaxud dəyişdirilməlidir.
4.3.16. On təqvim ilindən sonra qülləli istismar vışkalarına,
dorlara (eklipslərə), teleskopik vışkalara neft-qazçıxarma idarələrinin
baş mütəxəssislərinin iştirakı ilə xüsusi komissiya tərəfindən baxış
keçirilməli, onların gələcək istismarı üçün yararlı olması müəyyən
edilməli və bundan sonra yükqaldırma qabiliyyətinin təyin edilməsi
üçün sınaqdan keçirilməlidir. Sonra qülləli istismar vışkalarına, dorlara
(eklipslərə), teleskopik vışkalara (25 ilə qədər) vaxtaşırı-5 ildən gec
olmayaraq komissiya tərəfindən baxış keçirilməli və onlar təsdiq
olunmuş təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) üsulla sınanmalıdır.

25 il istismar edildikdən sonra qülləli istismar vışkalarına,

dorlara (eklipslərə), teleskopik vışkalara baxış keçirilməli, onların
bütün bənd və elementləri təftiş edilməli, zay və istismara yararlı
olmayan hissələr dəyişdirilməklə yenidən təhlükəsiz (dağıdıcı
olmayan) üsulla sınaqdan (hər üç ildən bir) keçirilməlidir.
Bundan sonra qülləli istismar vışkalarına, dorlara (eklipslərə) və
teleskopik vışkalara mütləq vaxtaşırı baxış keçirilməklə onlar
təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) üsulla sınanmalı, istismara yararsızlığı
müəyyən edildikdə isə istismardan çıxarılmalıdır.
4.3.17. Təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) üsulla qülləli istismar
vışkalarının, dorların (eklipslərin) və teleskopik vışkaların sınaqdan
keçirilməsinin təşkili və aparılmasını müəssisənin baş mühəndisinin
rəhbərliyi altında, yerli Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin
nümayəndəsinin iştirakı ilə yaradılmış komissiya yerinə yetirməlidir.
251
 4.3.18. Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) və
teleskopik vışkaların sınağının nəticələri barədə sədr və komissiya
üzvlərinin, həmçinin ölçü və hesablama işləri icraçılarıının imzası ilə
akt tərtib edilməlidir.
4.3.19. Quyuların təmiri üçün nəzərdə tutulmuş aqreqatlar
neftqazçıxarma sənayesində qüvvədə olan təhlükəsizlik texnikası
tələblərinə cavab verməlidir, o cümlədən:
-aqreqatların vışkaları və qüllələri polad kanatdan olan
dartıcılarla bərkidilməlidir. Dartıcıların sayı, diametri və bərkidilmə
yerləri aqreqatın texniki sənədlərinə uyğun gəlməlidir;
-bucurqadın intiqalının transmissiyasında, qarmaqda yük-
qaldırma qabiliyyətinin məhdudlaşdırıcısı nəzərdə tutulmalıdır;
-aqreqat, bucurqadın barabanının hərəkətini dayandıran
(bloklayan) mexanizmi olan, talblokun qalxmasını avtomatik
məhdudlaşdıran quruluşla (talblokun kronblokun altına dartıb
aparmasının qarşısını alan mexanizmlə) təchiz olunmalıdır;
-aqreqat, şassini üfiqi vəziyyətdə quraşdırmağa imkan verən
cihazlara malik olmalıdır;
-aqreqatın, nəql zamanı, talbloku təsbit edən və qülləni
mexaniki zərbələrdən qoruyan quruluşları olmalıdır;
-qülləni qaldırmaq sistemi, məsafədən idarə olunmalıdır və
hidroavadanlıq elementlərinin sıradan çıxması hallarında təhlükəsizliyi
təmin etməlidir;
-daimi iş yerlərində səs-küyün səviyyəsi [98]-in tələblərinə
uyğun olmalıdır;
-aqreqat partlayışdan mühafizəli çıraqlarla təchiz olunmalıdır;
-aqreqatın daxiliyanma mühərrikinin səsboğucusu (tüstü
borusu) qığılcımsöndürənlə və mühərrikə (hava qəbulediciyə) hava
daxil olmasının təcili qarşısını alan qapaqla təchiz olunmalıdır;
-aqreqat, mühərriki qəza hallarında söndürmək üçün quruluşla
təchiz olunmalıdır;
-aqreqat, iş yerlərinin işıqlandırılması üçün 24V sabit cərəyan
düzləndirici transformatoru ilə, akkumulyatorların doldurulması üçün
quruluşla və qəza işıqlandırılması üçün 24V sabit cərəyan dövrəsi ilə
təchiz olunmalıdır;

252
 -aqreqat, mexaniki qıfıllı hidravlik dayaq domkratları ilə təchiz
olunmalıdır;
-aqreqatın pnevmosistemi elektrik hava quruducusu ilə təchiz
olunmalıdır;
-bucurqadın əyləc sistemi soyutma sisteminə malik olmalıdır;
-aqreqatın qülləsində elektrik mərkəzdənqaçma nasosunun
kabeli üçün diyircəyin asılmasını təmin edən vasitə (quruluş)
olmalıdır.
Müəssisənin müdiriyyəti bu Qaydalar əsasında müəyyən edilmiş
qaydada, iş növləri üzrə təhlükəsizlik texnikasına dair təlimatların
işlənib hazırlanmasını təmin etməlidir.
4.3.20. Quyularda işləmək üçün nəzərdə tutulmuş səyyar nasos
aqreqatlar qapayıcı və qoruyucu quruluşlarla təchiz olunmalı və
onların texnoloжi proseslərə nəzarət edən, idarəetmə pultuna
(aqreqatın kabinəsinə) çıxarılmış cihazları olmalıdır.
4.3.21. Quyu ağzı, fontan armaturu ilə və ya borudaxili və
boruarxası fəzanın germetikliyini, onların əlaqəsinin mümkünlüyünü,
dərinlik tədqiqatlarının aparılmasını təmin edən xüsusi quyuağzı
quruluşla təchiz edilməlidir. Boru və boruarxası fəzanın atqı xətlərinin
qurulması (yığımı), quyuların boşaldılmasına, qazın boruarxası fəzaya
verilməsinə, quyuların boğulması da daxil olmaqla, texnoloжi
əməliyyatların aparılsına imkan verməlidir.
4.3.22. Stasionar qurğuların nəzarət və mühafizə sisteminin
idarəetmə məntəqəsinə çıxışı olmalıdır.
4.3.23. Qəza siqnalizasiyası və hava mühitinin vəziyyətinə
nəzarət vasitələri saz vəziyyətdə olmalı, onların işləmə qabiliyyəti isə
ayda 1 dəfədən az olmayaraq yoxlanılmalıdır.
4.3.24. Partlayış təhlükəli zonalarda avadanlıqlar hökmən
partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
4.3.25. Təbii qazın və qaz kondensatının yığımı, hazırlanması,
mədən və mədənlərarası nəqlinin avtomatlaşmış sistemi aşağıdakıları
nəzərdə tutmalıdır:
-boru kəməri ilə nəqlin inqibitorlaşdırma sistemini;
-texnoloжi xətlərin, qurğuların, quyuların parametrlərinin qəza
kənaraçıxmalarında ayrı-ayrı avadanlıqların avtomatik
söndürülməsini;
253
 -qurğunun texnoloжi xəttinin növbətçi operator pultundan
məsafədən qəza dayandırılmasını və texnoloжi mühitin məşəl xəttinə
və ya qəza tutumuna keçirilməsini;
-texnoloжi parametr kəmiyyətlərinə məsafədən nəzarəti və
texnoloжi əməliyyatların parametrlərinin qeydə alınmasını;
-texnoloжi əməliyyatların parametrlərinin kənaraçıxmalarında
(otklonenie) texnoloжi avadanlıqdakı mühitin təzyiqinin avtomatik
tənzimlənməsini;
-texnoloжi parametrlər (təzyiq, temperatur və s.) YVH-ni
aşdıqda, xəbərdaredici siqnalların qurğuların yerləşmə yerinə və
operator pultuna verilməsi ilə, avtomatik siqnalizasiyanı;
-obyektlərin hava mühitinin vəziyyətinə nəzarəti.
4.3.26. Elastik borulu tübinq qurğuları aşağıdakılarla təchiz
edilməlidir:
-yükqaldırma məhdudlaşdırıcısı ilə;
-endirmə-qaldırma əməliyyatlarında əmələ gələn yüklənmələrə
nəzarət və onların qeydiyyatı sistemləri ilə;
-boruların nazikləşməsinə nəzarət sistemi ilə.
4.3.27. Meydançanın hazırlanması, tübinq qurğularının montaжı
və istismarı istehsalçı –zavodun texniki şərtləri və istismar üzrə
təlimatına uyğun yerinə yetirilməlidir.
Tübinq qurğularının istifadəsi ilə işlər xüsusi öyrədilmiş heyət
tərəfindən yerinə yetirilməlidir.
4.3.28. Traverslərin, sürgü qollarının, mancanaq dəzgahlarının
kanat asqılarının təmiri və dəyişdirilməsinə, vışkanın və ya qüllənin
kronblokunun dəyişdirilməsinə, talkanatının təchizatına, dərinlik
ölçmələrinə küləyin sürəti 8m/san. –dən artıq olmadıqda icazə verilir.

Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

4.3.29. Dəniz tikililərinin və vışkaların suüstü, bəzi hallarda

sualtı hissələrinin qovşaq birləşmələri və qaynaq yerləri, vışkalara və
özüllərə böyük yük düşməsilə (kəmərlərin endirilməsi, quyuda qalmış
alətin çıxarılması və digər əməliyyatlar) əlaqəli mürəkkəb işlərdən
əvvəl və sonra, həmçinin küləyin sürəti 25m/san və daha artıq olan
fırtınadan sonra yoxlamadan keçməlidir.
254
 4.3.30. Istismar vışkaları kanat burazlarla və ya vışkanın
ayaqlarını (aşağı hissələrini) dəniz özüllərinin dayaq dirəkləri ilə
etibarlı bağlayan xüsusi mexanizmlərlə bərkidilməlidirlər.
4.3.31. Atqı və hava xətlərinin dayaqları özüllərə xamıtlarla
bərkidilməlidir. Hava və atqı xətləri elə çəkilməlidir ki, körpülər, işçi
meydançalar və başqa keçidlərlə kəsişməsin.
4.3.32. Dəniz neftqazmədən obyektlərində tətbiq olunan
avadanlıqlar (o cümlədən xaricdə istehsal olunmuş) müvafiq
təlimatlara və onların texniki şərtlərinə uyğun quraşdırılmalı və
istismar olunmalıdır.
4.3.33. Avadanlıqlar DNQT-də quraşdırıldıqdan sonra yüksüz
yoxlanılmalıdır. Yoxlanılma məsul işçinin rəhbərliyi (baş mexanik, baş
energetik) altında aparılmalıdır.
4.3.34. Quyu ağzından texnoloжi qurğulara gedən boru
kəmərləri bir yarusda çəkilməlidir və maksimal işçi təzyiqdən 1,5 dəfə
artıq təzyiqə hesablanmalıdır.
4.3.35. Platformada quyuların çoxcərgəli yerləşdiyi hallarda,
quyu cərgələrinin aralarından hasilat quyularının boru kəmərlərinin
çəkilməsi qadağandır. Boru kəmərləri etibarlı bərkidilməli, təzyiqə
uyğun markalanmalı və müvafiq rənglə rənglənməlidir.
4.3.36. Gəmilərdən yanacağı və metanolu qəbul etmək üçün
olan boru kəmərləri stansionar olaraq, özülün iki əks istiqamətindən
yanacaq və metanol anbarlarına yaxın olan körpü meydançalarına
çıxarılmalı; boru kəmərlərinin qəbul edən hissələri yaşayış blokundan
10m-dən az olmayan məsafədə yerləşməlidir.
Boru kəməri yanacaq anbarının yuxarı hissəsinə birləşdirilməli,
elastik şlanqı və qapayıcı klapanı birləşdirmək üçün qurğu ilə təchiz
edilməlidir.
4.3.37. Qaz və ya AAM (YM) boru kəmərləri yanmayan maddə
nəql edilən boru kəmərləri ilə kəsişdikdə sonuncular aşağıda
yerləşməlidir.
4.3.38. Fontan mümkünlüyü ilə əlaqəli məsuliyyətli işləri yerinə
yetirərkən DDÖ-də (EYM-də) yanğınsöndürmə gəmisi (maşını) növbə
çəkməlidir.

255
 4.4. Neft, qaz və qazkondensat quyularının istismarı

4.4.1. Quyuların fontan və qazlift üsulu ilə istismarı

4.4.1.1. Kəmər başlığının və fontan armaturunun konstruk-

siyası, onların qurulma (obvəzka) sxemi quyuların optimal iş reж-
imini, boru, boruarxası və borulararası fəzanın germetikliyini, qu-
yularda texnoloжi əməliyyatların mümkünlüyünü, dərinlik
tədqiqatlarını, nümunələrin götürülməsini və quyuağzı təzyiqə və
temperatura nəzarəti təmin etməlidir.
4.4.1.2. Fontan armaturunun işçi təzyiqi istismar kolonunun
sınaq təzyiqindən az olmamalıdır.
4.4.1.3. Fontan armaturu quyu ağzında quraşdırılana qədər
pasportda nəzərdə tutulan təzyiqlə kipliyə yoxlanılmalı, quyu ağzında
quraşdırıldıqdan sonra isə istismar kəmərinin sınaq təzyiqinə bərabər
təzyiqlə sınanılmalıdır.
Yoxlamanın nəticəsi aktla təsdiqlənməlidir.
4.4.1.4. Buraxıla bilən həddən artıq təzyiq tələb olunan işləri
(layın hidroyarılması, laya turşu ilə təsiretmə və digər müxtəlif
təsirlər) yerinə yetirərkən, quyu ağzında xüsusi artmatur, istismar
kolonunda isə paker quraşdırılmalıdır.
4.4.1.5. Fontan armaturu, istehsalçı zavod tərəfindən əl ilə
idarə olunan, sifarişçinin tələbi ilə isə məsafədən idarə olunan
drossellərlə, məsafədən idarə olunan və (və ya) əl ilə idarə olunan
qapayıcı armaturlarla təchiz edilməli, təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər
aşağı salınmadan, üçgedişli krandan istifadə edilməklə manometrlərin
dəyişdirilməsi mümkünlüyü təmin etməlidir.
4.4.1.6. Quyu ağzında temperaturu 200 0C-dən artıq olan
quyuların istismarı zamanı konstruksiyası və istiliyə davamlılığı
texnoloжi proseslərin və xidmət heyətinin təhlükəsizliyini təmin edən,
müvafiq fontan armaturu tətbiq edilməlidir.
4.4.1.7. Quyunun istismarı prosesində ayırıcı-klapanın işə
düşməsi dövri olaraq istehsalçı zavodun təlimatına uyğun yoxlanıl-
malıdır. Ayırıcı klapanın quraşdırılması və onun işə düşməsinin
yoxlanılması haqqında akt tərtib olunmalıdır.

256
 4.4.1.8. Quyuların 800C və daha artıq temperaturlu işçi mü-
hitində işləyən atqı xətlərində və manifoldlarında, temperatur kom-
pensatorları quraşdırılmalıdır.
4.4.1.9. Təzyiq altında fontan armaturunun nasazlıqlarının
aradan qaldırılması, tezyeyilən və dəyişilməli hissələrinin dəyişdiril-
məsi qadağandır. Müstəsna hallarda (qəza vəziyyətlərində və s.) bu
işlər, xüsusi öyrədilmiş işçilər tərəfindən, xüsusi texniki vasitələrdən
istifadə edilməklə yerinə yetirilməlidir.
4.4.1.10. Manifoldun quraşdırılmasından və onun fontan
armaturunun və boru başlığının qolları ilə birləşdirilməsindən sonra,
sistemin işçi təzyiqdə hidrosınağı aparılmalıdır.
4.4.1.11. Qazlift quyusunun fontan armaturunun idarəetmə
stansiyası quyu ağzından 30-35 m məsafədə, xüsusi tikilidə qu-
raşdırılmalı, etibarlı bərkidilməli və yerləbirləşdirilməlidir.
4.4.1.12. Quyunun qazlift istismarına keçidi müəssisənin baş
mühəndisi (texniki rəhbəri) tərəfindən təsdiq olunmuş layihəyə və
plana uyğun yerinə yetirilməlidir.
4.4.1.13. Quyunun qazlift istismarına keçirilməsindən əvvəl,
istismar kolonu, quyuağzı avadanlıq, nasos-kompressor boruları
maksimal (işəburaxma) təzyiqə sınanmalıdır.
4.4.1.14. Fontan və qazlift istismarında qaz kəmərləri üçün,
həmçinin quyuların və aparatların yığımı (obvəzka) üçün qaynaqla
birləşdirilmiş tikişsiz polad borulardan istifadə edilməlidir. Flans
birləşmələrinə isə ancaq siyirtmələrin və digər armaturların
quraşdırıldığı yerlərdə yol verilir.
4.4.1.15. Qazpaylayıcı boru kəmərləri quraşdırıldıqdan sonra
sıxılmış hava ilə üfürülməli, maksimal işçi təzyiqdən 1,25 dəfə artıq
təzyiqdə maye ilə sınaqdan keçirilməlidir.
Qazpaylayıcı batareyalar, dispetçer məntəqəsinə çıxarılmış
idarəetmə sistemi olan, qaz sərfinin fərdi avtomatik ölçü sisteminə,
üfürmə üçün şamlara və inqibitorun verilməsi üçün qurğuya malik
olmalıdır.
Qazlift quyusunun quyu ağzı, 20 m-dən az olmayaraq uzaq-
laşdırılmış, şama çıxışı olan üfürmə xətlərinə malik manifoldlu fontan
armaturu ilə təchiz edilməlidir. Manifoldda əks klapan
quraşdırılmalıdır.
257
 4.4.1.16. Qazlift istismarında işçi agentin (qazın) hazırlanması,
onun su buxarından şeh nöqtəsi (do toçki rosı) minus 10 0C qədər
qurudulmasını nəzərdə tutmalıdır.
4.4.1.17. Hidrat tıxaclarının ləğvi zamanı qaz kəmərindəki təzyiq
atmosfer təzyiqinə qədər azaldılmalı və bu sahələrin qızdırılması
buxarla yerinə yetirilməlidir. Buraxma qabiliyyəti saxlandıqda
ingibitorun qaz kəməri dayandırılmadan ilkin olaraq verilməsinə yol
verilir.
4.4.1.18. Qazlift sisteminin kompressor stansiyasının iş
prosesində aşağıdakılar yerinə yetirilməlidir:
-bütün sahədaxili texnoloжi boru kəmərləri, separatorlar,
tutumlar, qapayıcı-tənzimləyici armaturlar hər növbədə baxışdan
keçirilməli, nəticələri isə növbə жurnalında qeyd edilməlidir;
-yanğınsöndürmə, qazın qurudulması, işıqlandırma, ventilyasiya
və qəza siqnalzasiyası, ildırımdan mühafizə, statik elektrikləşmədən
mühafizə, rabitə və telemexanika sistemlərinin işləmə qabiliyyətinə
təsdiq olunmuş cədvəl üzrə nəzarət.
4.4.1.19. Kompressorların təhlükəsiz istismarı [11]–ə uyğun
aparılmalıdır.

4.4.2. Quyuların dərinlik ştanq nasosları ilə istismarı

4.4.2.1. Mancanaq dəzgahı elə quraşdırılmalıdır ki, onun

hərəkət edən hissələrinin özülə və ya yerə toxunması istisna olunsun.
4.4.2.2. Mancanaq dəzgahının əyləcinə (tormozuna) xidmət
etmək üçün çəpərli meydança quraşdırılmalıdır.
4.4.2.3. Mancanaq dəzgahının çarx sürgü qollu mexanizmi,
elektrik intiqalına və işəsalma quruluşuna xidmət meydançası
müvafiq rənglə rənglənməli və çəpərlənməlidir.
4.4.2.4. Mancanaq dəzgahını işə salmazdan əvvəl əmin olmaq
lazımdır ki, dəzgahın reduktoru tormozlanmayıb, çəpərlər qoyulub və
təhlükəli zonada adamlar yoxdur.

258
 4.4.2.5. Çarx-sürgü qollu mexanizmin millərinin yerini
dəyişdirdikdə və ya əvəz etdikdə, kipkəc ştokuna sıxac quraşdırılmalı,
sürgü qolu isə mancanaq dəzgahının dayağına etibarlı bərkidilməlidir.
4.4.2.6. Quyunun quyu ağzı, ştokun germetikliyi üçün qapayıcı
armaturla və kipkəc quruluşu ilə təchiz olunmalıdır.
4.4.2.7. Quyunun quyuağzı yığımı, cilalı ştokun kipkəcinin
içliyinin dəyişdirilməsinə, quyuağzı təzyiqin və temperaturun
ölçülməsinə imkan yaratmalıdır.
4.4.2.8. Balansir başlığının ən aşağı vəziyyətində, kipkəc
ştokunun asılqanının traversi ilə və ya ştanqsaxlayanla quyuağzı
kipkəc arasında 20 sm-dən az olmayan məsafə olmalıdır.
4.4.2.9. Mancanaq dəzgahının gövdəsi (rama) texniki kəmərlə,
ikidən az olmayan, müxtəlif yerlərdə qaynaq edilmiş yerləbirləşdirici
polad keçiricilər vasitəsi ilə birləşdirilməlidir.
Düzbucaqlı keçiricinin en kəsiyi 48 mm 2-dən, günyə poladının
divarının qalınlığı 4 mm-dən, dairəvi yerləbirləşdiricilərin diametri 10
mm-dən az olmamalıdır.
Mancanaq dəzgahının gövdəsini texniki kolonla birləşdirən
yerləbirləşdirici keçiricilər torpağa 0,5m-dən az olmayaraq bas-
dırılmalıdır.
Yerləbirləşdirici keçirici kimi dairəvi, zolaq, bucaqlı və ya digər
profilli poladlar tətbiq edilə bilər.
Bu məqsəd üçün polad kanatdan istifadə etməyə icazə verilmir.
Yerləbirləşdirici keçiricilərin birləşmələrinin yoxlanılması mümkün
olmalıdır.
4.4.2.10. Mancanaq dəzgahı avtomatik və məsafədən idarə
olunan quyularda, işəsalma qurğusunun yaxınlığında, görünən yerdə
«Diqqət! Işəsalma avtomatikdir» yazılı plakat bərkidilməlidir.
4.4.2.11. Hasilatın ölçülməsi, quyuların işə salınması, dayan-
dırılması sistemlərinin dispetçer punktuna çıxışı olmalıdır.
4.4.2.12. Avadanlığın təmirinə başlayana qədər və ya baxışdan
əvvəl dövrü işləyən quyunun avtomatik, məsafədən və ya əl ilə işə
salınan mühərriki söndürülməli, kontryük yuxarı vəziyyətə gətirilməli
və bu vəziyyətdə tormoz qurğusu ilə etibarlı tormozlanmalıdır,
işəsalma qurğusunda isə plakat («Işə salma, adamlar işləyir»)
asılmalıdır.
259
4.4.3. Quyuların mərkəzdənqaçma, diafraqmalı, vintli dalma
elektrik nasosları ilə istismarı

4.4.3.1. Quyunun quyu ağzı bu Qaydaların 4.3.21 bəndinin tə-

ləblərinə uyğun avadanlıqla təchiz olunmalıdır. Quyuağzı armaturda
güc kabelinin keçid dəliyinin germetik kipləşdiricisi olmalıdır.
4.4.3.2. Güc kabeli idarəetmə stansiyasından quyu ağzına es-
takada üzrə çəkilməlidir. Kabelin xüsusi dayaqlar üzərində
çəkilməsinə icazə verilir.
4.4.3.3. Elektrik nasoslarının yerüstü elektrik avadanlıqlarının
quraşdırılmasını və sökülməsini, təmirini və sazlanmasını, onlara
baxışı elektrotexniki heyət yerinə yetirməlidir.
4.4.3.4. Kabel diyircəyi qaldırıcı aqreqatın qülləsindən zəncirlə
və ya xüsusi kanat asqısından asılmalıdır.
4.4.3.5. Diyircəkdən keçirilmiş kabel, endirmə-qaldırma əmə-
liyyatlarında yükqaldırma mexanizmlərinin konstruksiya elementlərinə
və torpağa toxunmamalıdır.
4.4.3.6. Boruların burulub bərkidilməsi və burulub açılması
zamanı kabeli işçi zonadan elə hesabla kənarlaşdırmaq lazımdır ki, o,
işçi heyətə mane olmasın.
4.4.3.7. Dalma avadanlığının quyuya endirilmə (qaldırma) sürəti
0,25 m/san-dən artıq olmamalıdır. Maili istiqamətli quyularda hər 10
m-ə 1,50 əyrilk düşərsə, endirmə sürəti 0,1 m/san-dən artıq
olmamalıdır.
4.4.3.8. Quyunun lüləsi, oraya elektrik nasosu ilk dəfə
endirildikdə, həmçinin nasosun ölçü növü dəyişdirildikdə, dalma
elektrik nasoslarının istismarı üzrə təlimatın tələblərinə uyğun olaraq
şablonla yoxlanılmalıdır.

4.4.4. Quyuların hidroporşenli və şırnaqlı nasoslarla

istismarı

4.4.4.1. Qurğunun texnoloжi blok otağı aşağıdakılara malik

olmalıdır:

260
 -1 saat ərzində otağın tam daxili həcmində səkkizdəfəlik
havadəyişməni təmin edən daimi məcburi ventilyasiyaya;
-bloklarda 50C-dən aşağı olmayan temperatura, səs-küyün
səviyyəsinin 80dBA-dan və titrəmə səviyyəsinin 92dB-dən artıq
olmamasına ([98, 104]–ə əsasən).
4.4.4.2. Quyunun məhsulunu işçi maye kimi istifadə etdikdə,
qurğu, avtomatik yanğınsöndürmə avadanlığı ilə təchiz olunmalıdır.
4.4.4.3. Texnoloжi blok otağına daxil olmazdan əvvəl aşağıdakı-
lara əməl etmək lazımdır:
-otağın qazlaşmasını və ventilyasiya sisteminin vəziyyətini yox-
lamaq;
-işıqlandırmanı işə salmaq;
-yanğınsöndürmə sistemini avtomatik işəsalma reжimindən əl
ilə işəsalma reжiminə keçirmək.
4.4.4.4. Blokda yanğın baş verdikdə otağı tərk etmək, bütün
qapıları bağlamaq, giriş qapısının yanında yerləşən düymə ilə av-
tomatik yanğınsöndürmə sistemini işə salmaq lazımdır.
4.4.4.5. Pakerin endirilməsindən əvvəl istismar kolonu şablon-
lanmalı, lazım gələrsə rayberlənməli, dibinə qədər yuyulmalı və
təzyiqə sınanmalıdır.
4.4.4.6. Hidroporşenli nasosun, kürəkciyin (skrebok) və digər
avadanlıqların çıxarılması qurğunun komplektində olan xüsusi
lubrikatorun tətbiqi ilə yerinə yetirilməlidir.
4.4.4.7. Mərkəzi siyirtmənin bağlı halında lubrikatorun quraş-
dırılmasını və sökülməsini qüllədən istifadə etməklə, bu növ işlərin
aparılması təlimatlarına əməl edilməklə yerinə yetirmək lazımdır.
4.4.4.8. Hər bir basqı xətti manometrlə və işçi mayenin sərf
tənzimləyicisi ilə təchiz edilməlidir.
4.4.4.9. Güc nasosları elektrokontakt və göstərici manometr-
lərlə, həmçinin qoruyucu klapanlarla təchiz edilməlidir. Güc naso-
sunun qoruyucu klapanının dirsəyi nasosun girişi ilə birləşməlidir.
4.4.4.10. Avtomatika sisteminin və qoruyucu qurğuların sazlığı
istismar üzrə təlimatlarda müəyyənləşdirilmiş müddətlərdə
yoxlanılmalıdır.
4.4.4.11. Güc nasosunun, işçi mayeni sorma, basqı və buraxma
xətlərində, qapayıcı qurğuların açıq halında, avtomatika sistemlərinin
261
sazlığının yoxlanmasından sonra güc qurğusu işə buraxılır. Basqı
sistemində təzyiq, yerüstü avadanlıq normal iş reжiminə düşdükdən
sonra yaradılmalıdır.
4.4.4.12. Güc nasosu dayandıqda, basqı boru kəmərində təzyiq,
atmosfer təzyiqinə qədər azaldılmalıdır.
4.4.4.13. Quyunun hasilat ölçmə sisteminin, güc nasoslarının
işinin göstəricilərinin dispetçer məntəqəsinə çıxışı olmalıdır.

4.4.5. Basqı quyularının istismarı

4.4.5.1. Basqı quyularının quyuağzı avadanlığı, vurulan agentin

tərkibi, fiziki-kimyəvi xassələri və maksimal gözlənilən basqı təzyiqi
nəzərə alınaraq işlənib-hazırlanan layihəyə uyğun olmalıdır.
4.4.5.2. Basqı quyuları, vurulan agentin fiziki-kimyəvi xassə-
lərindən asılı olmayaraq, istismar kolonunu, vurulan agentin tə-
sirindən mühafizə edən və izolyasiyasını təmin edən nasos-
kompressor boruları kolonu ilə və lazım gələrsə, pakerləyici quruluşla
təchiz edilməlidir.

4.4.6. Kompressorsuz qazlift quyularının istismarı

4.4.6.1. Kompressorsuz qazlift quyularının təhlükəsiz istismarı

[229]–un və bu Qaydaların tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
4.4.6.2. Qaz-lift quyularının qazpaylayıcı bölmələri (batareyaları)
işçi agentin quyuya avtomatik olaraq verilməsini təmin edən
quruluşlarla təchiz edilməlidir. Quyuya doğru gedən hər bir xəttdə
manometr, sərfölçən və əks –klapan quraşdırılmalıdır.

262
 4.4.6.3. Kompressorsuz qazlift qurğusunu istismar edən sexdə
(sahədə) kompressorsuz qazlift qurğusunun (quyu daxil olmaqla) və
onun ayrı-ayrı bölmələrinin texnoloжi sxemləri olmalıdır. Bu sxemdə
siyirtmə və nəzarət-ölçü cihazlarının yeri, adı və ölçüləri yazılı surətdə
göstərilməlidir. Qazlift quyularının istismar təlimatlarında siyirtmələrin
açılıb-bağlanması ardıcıllığı göstərilməlidir.
4.4.6.4. Qazpaylaşdırıcı batareyadan quyuya çəkilən yüksək
təzyiqli boru kəməri, eləcə də quyunun atmosferə üfürmə xəttlərini
zədələnmədən mühafizə etmək üçün onlar etibarlı bərkidilməlidir.
4.4.6.5. Kəmər başlığının və qazlift armaturlarının quraşdırma
sxemləri boruiçi, boruarxası və borular arası fəzaların kipliyini, eləcə
də neft və qaz nümunələrinin götürülməsini, quyuların tədqiqini və
boğulmasını təmin etməlidir.
4.4.6.6. Qazlift armaturlarını idarəetmə otağı ilə birləşdirən
hava-boru kəmərləri qanovun, kabel isə borunun içərisi ilə
çəkilməlidir.
4.4.6.7. Quyunu qazlift üsulu ilə istismara başlamazdan əvvəl
və təmirdən sonra istismar kəməri, quyuağzı avadanlıq və digər
borular maksimal işçi təzyiqdən 1,25 dəfə çox təzyiqlə kipliyə
yoxlanılmalıdır.
4.4.6.8. Qazlift quyularının istismarı zamanı lazım olmadan
yüksək təzyiqli boru, siyirtmə və başqa avadanlığın yanında da-
yanmaq qadağandır. Bunun üçün operator otağı və nəzarət ölçü
cihazları var.
4.4.6.9. Qazlift quyularının işi zamanı təzyiq altında flans birləş-
mələrdəki qayka və boltları bərkitmək, kipkəc sistemindəki
kipləşdiricini (nabivka) dəyişmək və ya yenisini əlavə etmək qəti
qadağandır.
4.4.6.10. Qazlift quyularının təhlükəsiz və normal işləməsi üçün
gündəlik texniki qulluqdan başqa həftəlik texniki qulluq nəzərdə
tutulmalıdır və bunun üçün xüsusi жurnal olmalıdır.
4.4.6.11. Işləyən quyunun avadanlığının açıq alovla qızdırılması
qadağandır. Donmuş boru kəmərlərini və qapayıcı quruluşları
(kipkəc) ancaq buxar və ya isti su ilə qızdırmaq olar.

263
 4.4.6.12. Qazlift quyularının istismarı zamanı ehtiyat xəttinin
armaturlarından başqa bütün armaturlar açıq olmalıdır.
4.4.6.13. Qazlift quyularının təmiri zamanı quyuların ağzı kiçik
qabaritli preventorla təchiz olunmalıdır.

4.5. Quyuların tədqiqi

4.5.1. Istismar quyusunun tədqiqat dövrülüyü və həcmi, həmin

yatağın işlənmə layihəsinə uyğun hazırlanıb, təsdiq olunmuş req-
lament əsasında müəyyənləşdirilməlidir.
4.5.2. Kanatla endirilən dərinlik cihaz və alətlərinin endirilməsi,
ancaq quyu ağzında quraşdırılmış, germetikləşdirici kipkəc qurğusu
olan lubrikatorla yerinə yetirilməlidir.
4.5.3. Endirmə-qaldırma əməliyyatları, barabanın kanatla is-
tənilən sürət diapozonunda və kanatda (məftildə) təsbit edilmiş yüklə
fırlanmasını təmin edən, hidrointiqallı bucurqadın tətbiqi ilə
aparılmalıdır.
4.5.4. Lubrikator quyuda quraşdırılmazdan əvvəl, quyu ağzında
gözlənilən təzyiqlə hidravlik sınaqdan keçirilməlidir. Quraşdırıldıqdan
sonra və hər əməliyyatdan əvvəl, quyu məhsulunun təzyiqini tədricən
artırmaqla, lubrikator kipliyə yoxlanılmalıdır.
4.5.5. Dərinlik tədqiqatları üçün tətbiq edilən məftil bütöv, bu-
rulmamış olmalıdır, 6%-dən artıq hidrogen sulfid tərkibli mühit üçün
isə hidrogensulfid korroziyasına davamlı materialdan hazırlanmalıdır.
4.5.6. Maye məhsulun utilizasiyası mümkün olmadıqda, istismar
quyularının tədqiqatı qadağandır.

4.6. Layların neft - qaz veriminin artırılması

4.6.1. Ümumi tələblər

4.6.1.1. Quyuya qazın, buxarın, kimyəvi və digər agentlərin

vurulması işləri neftqazçıxarma idarəsi tərəfindən təsdiq olunmuş
layihə və plana uyğun yerinə yetirilməlidir. Planda hazırlıq işlərinin
aparılma qaydası, avadanlıqların yerləşmə sxemi, prosesin aparılma
264
texnologiyası, təhlükəsizlik tədbirləri, işlərə cavabdeh olan rəhbər
göstərilməlidir.
4.6.1.2. Quyu ağzının yaxınlığında basqı xəttində əks klapan
quraşdırılmalıdır.
4.6.1.3. Basqı sistemi quraşdırıldıqdan sonra (reagentləri vur-
mamışdan əvvəl) gözlənilən işçi təzyiqdən 1,5 dəfə artıq təzyiqlə
sınanılmalıdır.
4.6.1.4. Basqı sistemlərinin hidravlik sınaqları zamanı xidməti
heyət təhlükəli zonadan (planda nəzərdə tutulmuş) uzaqlaşdı-
rılmalıdır.
Təzyiq altında olan sistemlərdə sızmaların ləğv edilməsi
qadağandır.
4.6.1.5. Quyuda səyyar aqreqatlardan istifadə olunmaqla apa-
rılan texnoloжi prosesin başlanmasından əvvəl işin rəhbəri ikitərəfli
rabitə əlaqəsinin mövcudluğuna əmin olmalıdır.
4.6.1.6. Qış vaxtı reagentlərin, suyun vurulmasından əvvəl və
işlər müvəqqəti olaraq dayandırıldıqdan sonra, nasos qurğularının
kommunikasiyalarında və basqı xəttlərində buz tıxaclarının
olmamasına əmin olmaq lazımdır.
Boru kəmərlərinin açıq oddan istifadə etməklə qızdırılması
qadağandır.
4.6.1.7. Quyuda kip olmayan kəmər və kəmərarxası axın ol-
duqda, quyudibi zonanın işlənməsi və neft (qaz) veriminin artırılması
işlərinin aparılması qadağandır.
4.6.1.8. Istiliklə və kompleks işlənmə müddətində quyu və tət-
biq olunan avadanlıq ətrafında 50 m-dən az olmayan radiusda
təhlükəli zona müəyyən olunur.
4.6.1.9. Səyyar nasos qurğuları quyu ağzından 10 m-dən az ol-
mayan məsafədə yerləşdirilməlidir. Onlar arasında məsafə 1 m-dən
az olmamalıdır. Işlərin yerinə yetirilməsində istifadə olunan digər
qurğular (kompressor, buxar generatoru qurğusu və s.) quyu
ağzından 25 m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.

265
 4.6.1.10. Işlərin aparılmasının texnoloжi reжimi, aqreqat və
qurğuların konstruktiv icrası, aparat və boru kəmərlərinin daxilində
partlayış-yanğın təhlükəli qarışıqların əmələ gəlməsini istisna
etməlidir.
4.6.1.11. Bütün obyektlərdə (quyularda, boru kəmərlərində,
ölçmə qurğularında) partlayış –yanğın təhlükəli qarışıqların əmələ
gəlməsi yolverilməzdir.
Işlərin aparılması planında mütləq iş prosesi zamanı qaz-hava
mühitinin dövrü olaraq yoxlanılması nəzərdə tutulmalıdır.
4.6.1.12. Nasosun qoruyucu qurğusunun atqı xətti möhkəm
bərkidilməli, örtüklə bağlanmalı, xüsusi tutuma və ya nasosun qəbul
xəttinə istiqamətləndirilməlidir.
4.6.1.13. Basqı kommunikasiyalarında olan vibrasiya və hid-
ravlik zərbələr qəbul olunmuş normalardan artıq olmamalıdır.

4.6.2. Kimyəvi reagentlərin vurulması

4.6.2.1. Bu işlər aidiyyati (məlum) reagentin istifadəsi üzrə

təlimatın tələblərinə müvafiq və lazım olan fərdi mühafizə vasitələri
tətbiq olunmaqla aparılmalıdır.
4.6.2.2. Aqressiv kimyəvi reagentlərlə (kükürd, xlorid, ftor
turşuları və s.) işlərin aparıldığı yer aşağıdakılarla təmin olunmalıdır:
-xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və digər fərdi mühafizə
vasitələrinin qəza ehtiyatı;
-təmiz şirin su ehtiyatı;
-məhlul üçün neytrallaşdırıcı komponentlər (təbaşir, əhəng,
xloramin).
4.6.2.3. Kimyəvi reagentlərin qalıqları yığılıb, utilizasiya və ya
məhv edilmək üçün xüsusi ayrılmış və təchiz olunmuş yerə
aparılmalıdır.
4.6.2.4. Kimyəvi reagentləri və ya digər zərərli maddələri
vurduqdan sonra, aqreqatın basqı sistemi sökülənə qədər, sistem
lazımi həcmdə neytral maye ilə yuyulmalıdır. Sistem yuyulduqdan
sonra maye xüsusi tutuma axıdılmalıdır.

266
 4.6.2.5. Kükürd turşusu və kükürd anhidridi buxarlarının
qatılığını təyin etmək üçün briqada qaz analizatoru ilə təmin
olunmalıdır. Onların işçi zonada yol verilən qatılığı 1mq/m 3 çox
olmamalıdır.
4.6.2.6. Turşu və qələvilərin vurulmasında istifadə olunan
nasosların kipkəcləri xüsusi sipərlə (örtüklə) örtülməli və yalnız təmir
müddətində açılmalıdır.
4.6.2.7. Turşu və qələvilərin tutumlara doldurulması və
boşaldılması əməliyyatları mexanikləşdirilməlidir.
4.6.2.8. Turşuların daşınması və saxlanılmasında istifadə olunan
tutumlar və onların bağlayıcı (qapayıcı) qurğuları turşuya davamlı və
kip olmalıdır.
4.6.2.9. Əgər basqı təzyiqi istismar kəmərinin sınanıldığı
təzyiqdən çox deyilsə, qələvilərin, turşuların boru arxası fəzaya
vurulmasına icazə verilir.
4.6.2.10. Dozator nasosları işlədikdə qələvilərin vurulması
reжiminə inжeksiya quyularının ağzında və nasosların atqı xəttində
qoyulmuş manometrlərlə nəzarət edilməlidir.
4.6.2.11. Quyuya gətirilən turşular və qələvilər birdəfəlik vurma
üçün lazım olan həcmdə olmalıdır.
4.6.2.12. Küləyin sürəti 11 m/san çox olduqda, duman və
sutkanın qaranlıq vaxtı turşunun quyuya vurulması qadağandır.
4.6.2.13. Kükürd turşusunun quyuya vurulmasından əvvəl və
sonra həcmi 0,5m3 az olmayan karbohidrogen əsaslı məhluldan
quyuda bufer təbəqəsi yaradılmalıdır.
4.6.2.14. Kimyəvi reagentlər saxlanılan yerlər çəpərlənməli, qır-
mızı bayraqlarla nişanlanmalı və müvafiq təhlükəsizlik nişanları ilə
təchiz olunmalıdır.
4.6.2.15. Termoreaktor bilavasitə quyuya endirilməzdən əvvəl
maqneziumla yüklənməlidir (doldurulmalıdır).
4.6.2.16. Maqneziumla dolu termoreaktor, tutumlar və işlərin
aparıldığı yer, basqı boru kəmərlərindən və turşularla dolu
tutumlardan azı 10 m aralı məsafədə yerləşdirilməlidir.
4.6.2.17. Səthi-aktiv maddə və polimerlərin sulu məhlulu, nasos
stansiyalarında yerləşdirilmiş xüsusi qurğularda hazırlanmalıdır.
Qurğuların yerləşdiyi otaqlar sürüşməyən döşəməyə malik olmalıdır.
267
 4.6.2.18. Məhlulların dozalaşdırılması mexanikləşdirilməli, səthi-
aktiv maddələrin və polimerlərin bütün həcm üzrə bərabər
paylanması təmin olunmalıdır.
4.6.2.19. Turşuların doldurulması və boşaldılması əməliyyatı
mexanikləşdirilməli və ventilyasiya qurğusunun qoşulmuş və-
ziyyətində yerinə yetirilməlidir.
4.6.2.20. Məhlulların hazırlanması, səthi-aktiv maddələrin və
polimerlərin dozalaşdırılması üçün qurğular nasosların qızdırılma
bloku, nəzarət-ölçü və avtomatlaşdırma cihazları ilə təchiz olunmalı
və qızdırılan otaqlarda yerləşdirilməlidir.
Nəzarət-ölçü cihazları bloku, nasoslar yerləşən blokdan istilik
keçirməyən arakəsmə ilə ayrılmalı və elektrik avadanlıqları
partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
4.6.2.21. Səthi-aktiv maddələrin və onların komponentlərinin
işçi zonanın havasında YVQ-si sənaye müəssisələrinin layihə-
ləndirilməsi üzrə sanitariya normalarına uyğun olmalıdır.

4.6.3. Quyuların isti su və buxarla işlənməsi

4.6.3.1. Buxar generatorları və suqızdırıcı qurğular, istilik

daşıyıcılarının hazırlanması və vurulması proseslərinə nəzarət etmək
və onları tənzimləmək üçün cihazlarla, texnoloжi prosesin pozulduğu
hallarda yanacaq verilməsini dayandıran (kəsən) vasitələrlə təchiz
olunmalıdır.
4.6.3.2. Buxar və ya isti suyun vurulmasında istifadə olunan
boru kəmərlərinin stasionar qurğulardan quyuya çəkilməsi və onların
istismarı [13]-ün tələblərinə riayət edilməklə yerinə yetirilməlidir.
4.6.3.3. Buxarpaylayıcı məntəqədən və ya paylayıcı buxar kə-
mərlərindən quyu ağzına qədər məsafə 25 m-dən az olmamalıdır.
4.6.3.4. Buxar və ya isti suyun vurulması üçün təchiz olunmuş
quyuağzı bağlayıcı armatur məsafədən idarə olunan olmalıdır. Flans
birləşmələri örtüklə bağlanmalıdır.
4.6.3.5. Qəza hallarında buxar generatoru və suqızdırıcı
qurğuların fəaliyyəti dayandırılmalı, xidməti heyət baş verə biləcək
qəzaların ləğvi planına müvafiq hərəkət etməlidir.

268
 4.6.3.6. Buxar generatorunun odluğuna yanacaq ötürən boru
xəttində avtomatik qoruyucu qurğu olmalıdır. Həmin qurğu istilik
kəmərində təzyiq buraxıla bilən həddən yuxarı və ya aşağı olduqda,
eyni zamanda suyun verilməsi dayandırıldıqda, avtomatik olaraq
odluğa yanacaq verilməsini dayandırmalıdır (kəsməlidir).
4.6.3.7. Buxar və ya isti suyun vurulması üçün təchiz olunmuş
quyuların ərazisi çəpərlənməli və həmin sahəyə xəbərdaredici
nişanlar qoyulmalıdır.
4.6.3.8. Istilik daşıyıcısı istiliyə davamlı paker quraşdırıldıqdan
sonra, istismar kəməri üçün buraxıla bilən maksimal təzyiqdən yuxarı
olmayan təzyiqlə laya vurulmalıdır.
4.6.3.9. Paker quraşdırılmış quyuya istilik daşıyıcısını vurarkən
boruarxası fəzadan gələn ötürücü boru xəttindəki siyirtmə açıq
olmalıdır.
4.6.3.10. Boru arxası fəzanın çıxış ötürücü boru xətti texnikadan
və xidməti heyətdən kənara istiqamətləndirilməlidir.
4.6.3.11. Quyu işləndikdən sonra birləşdirici qurğular yoxla-
nılmalı, armatur rənglənməlidir.

4.6.4. Quyuların qaynar neftlə işlənməsi

4.6.4.1. Nefti qızdıran qurğu qaynar neftlə dolu tutumdan 25

m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
4.6.4.2. «Ilanvari» boruda neftin olmasını yoxlamadan sobanı
alışdırmaq qadağandır.
4.6.4.3. Nefti qızdıran qurğuda quraşdırılmış elektrik avadan-
lıqları partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
4.6.4.4. Qaynar neftlə dolu tutum quyunun ağzından 10 m-dən
az olmayan məsafədə külək döyməyən tərəfdə yerləşdirilməlidir.
4.6.4.5. Qaynar neft tutumlu arabanı (sani) daşıyan traktorun
işlənmiş borusu qığılcımsöndürənlə təchiz olunmalıdır.
4.6.4.6. Işlərin aparılması planında işçilərin təhlükəsizliyini
təmin edən tədbirlər nəzərdə tutulmalıdır.

4.6.5. Quyuların qazkondensatla işlənməsi

269
 4.6.5.1. Quyuların işlənməsi üçün ancaq qazsızlaşdırılmış (pro-
pan və butandan təmizlənmiş) kondensatdan istifadə edilməlidir.
4.6.5.2. Avtosisternlər doldurulmazdan və ya boşaldılmazdan
əvvəl yerləbirləşdirici qurğuya etibarlı qoşulmalıdır.
Yerləbirləşdirici ötürücü doldurma-boşaltma əməliyyatı başa
çatana qədər açılmamalıdır.
4.6.5.3. Qazkondensatı daşıyan avtosisternin üzərində «Oddan
təhlükəlidir» yazısı olmalıdır.
4.6.5.4. Qazkondensatın yalnız germetik bağlanan lyuk və
boşaltma ştuseri olan avtosisternlərdə daşınmasına icazə verilir.
4.6.5.5. Avtosisternlərə qazkondensatın doldurulması və ya
boşaldılması zamanı siqaret çəkmək, həmçinin yaxınlıqda açıq
alovdan istifadə etmək qadağandır.
4.6.5.6. Avtosisternlərin qazkondensatla doldurulub-boşaldıl-
ması və onunla quyunun işlənməsi ancaq sutkanın işıqlı vaxtı
aparılmalıdır.
4.6.5.7. Avtosisternlərdə doldurma-boşaltma rezin şlanqları
olmalıdır. Şlanqların hər iki tərəfində, aqreqatların ştuserinə kip
birləşən xüsusi tərtibatları olmalıdır.
4.6.5.8. Quyular qazkondensatla işlənərkən qazkondensatın
avtosisterndən bunkerə və aqreqatın qəbuluna vurulması qada-
ğandır.
4.6.5.9. Quyunun işlənməsi zamanı iş aparılan sahədə partlayıcı
qazın qatılığı mütəmadi olaraq yoxlanılmalıdır. Əgər qazın qatılığı
onun aşağı partlama həddinin 20% -dən çoxdursa (yəni partlayıcı
qazın həmin yerdə həcmi 1% -dən çoxdursa), qazkondensatın
vurulması dərhal dayandırılmalıdır.
4.6.5.10. Quyunun qazkondensatla işlənməsi qurtardıqdan son-
ra aqreqatın manifold xətti və quyunun armaturu su ilə yuyulmalıdır.
Manifoldun ayrılmasına, quyunun armaturundakı siyirtmə
bağlandıqdan və təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər aşağı salındıqdan
sonra icazə verilir.

4.6.6. Quyuların quyudibi zonasının quyudibi elektrik

qızdırıcısı ilə işlənməsi

270
 4.6.6.1. Quyudibi elektrik qızdırıcısı partlayış mühafizəli ol-
malıdır.
Quyudibi elektrik qızdırıcıları elektrik sexlərində yığılmalı və
cərəyan mənbəyinə qoşulmaqla sınanılmalıdır.
Çöl şəraitində quyudibi elektrik qızdırıcılarının sökülməsi, təmiri
və güc altında sınanılması qadağandır.
4.6.6.2. Quyudibi elektrik qızdırıcısının quyuya endirilməsi və
qaldırılması mexanikləşdirilməli və quyu ağzının kip vəziyyətində
xüsusi lubrikatordan istifadə etməklə yerinə yetirilməlidir.
4.6.6.3. Quyu ağzı, dayaq sıxacının elektrik qızdırıcısının kabel-
trosuna quraşdırılmasından əvvəl bağlanmalıdır.
4.6.6.4. Yalnız kabel-trosu transformatora qoşduqdan, elektrik
avadanlığını yerləbirləşdirdikdən, quyuda və quyu ağzında bütün
hazırlıq işlərini gördükdən, adamları həmin ərazidən uzaqlaşdırdıqdan
sonra şəbəkə kabeli elektrik qızdırıcısının işəsalma avadanlığına
qoşulmalıdır.
4.6.6.5. Kabelin elektrik qızdırıcısının başlığına girəcək qovşağı,
həmçinin klemma boşluğu tamamilə kipləşdirilməlidir.
4.6.6.6. Kabelin elektrik qızdırıcıları ilə klemma birləşməsinin
konstruksiyası elə olmalıdır ki, kabel tellərinin ucluqlarının qırılması
istisna olsun.
4.6.6.7. Kabel neftə və yüksək temperatura davamlı, bütün
uzunluğu boyunca bütöv olmalıdır.
4.6.8. Səyyar qaldırıcı bucurqadın barabanına kabelin bərkidilmə
qaydası kabelin barabana səlis keçməsini, sarınmasını və onun
izolyasiyasının bütövlüyünün saxlanmasını təmin etməlidir.
4.6.6.9. Quyuya endirilməzdən əvvəl kabelin vəziyyəti
yoxlanılmalıdır. Əgər onun tellərindən biri belə qırılmış olarsa, kabelin
quyuya salınmasına icazə verilmir.

4.6.7. Quyuların termoqazkimyəvi üsulla işlənməsi

4.6.7.1. Quyudibi zonanın kompleks işlənməsində istifadə

olunan partlayıcı maddələr (barıt təzyiq generatorları və ya təzyiq
akkumlyatorları) [19]-un tələblərinə uyğun saxlanılmalı və
daşınmalıdır.
271
 4.6.7.2. Partlayıcı maddələr olan qutular quyu ağzından 50m-
dən az olmayan məsafədə yerləşən qıfıllı otaqlarda saxlanılmalıdır.
4.6.7.3. Barıt təzyiq generatorları (akkumulyatorları), endirilən
partlayıcı maddələr zəncirəsinə (girlyanda) yalnız onun lubrikatora
daxil edilməsindən əvvəl quraşdırılmalıdır.
4.6.7.4. Partlayıcı maddələr zəncirəsi lubrikatora, mərkəzi
siyirtmənin bağlı vəziyyətində yerləşdirilməlidir. Endirilən qurğu
siyirtmənin lövhələrinə (plaşka) toxunmamalıdır. Işi iki fəhlə yerinə
yetirməlidir.
4.6.7.5. Quyu dibinə endirilmiş barıt təzyiq generatorunun və ya
akkumlyatorunun idarəetmə cihazlarına və elektrik şəbəkəsinə
qoşulması aşağıdakı ardıcıllıqla yerinə yetirilməlidir:
-quyu ağzı germetikləşdirilməli;
-partlayıcı maddələr zəncirəsinin elektrik kabelini transformatora
(paylayıcı lövhəyə) qoşmalı;
-işçi meydançada olan (bilavasitə icraçılardan başqa) briqada
üzvlərini və digər şəxsləri quyu ağzından 50 m-dən az olmayan
təhlükəsiz məsafəyə uzaqlaşdırmalı;
-işəsalma (qoşma) cihazlarının kodunu «ayrılmışdır» (söndü-
rülmüşdür) vəziyyətinə qoymalı;
-elektrik şəbəkəsinin kabelini transformatora və ya idarəetmə
cihazlarına qoşmalı;
-kənar cərəyanların daxil olmasını (navedenie) istisna edən
tədbirləri görməli;
-idarəetmə cihazlarına elektrik enerжisini verməli;
-partlayıcı maddələr zəncirəsini elektrik enerжisinə qoşmalı
(yalnız işlərə cavabdeh olan rəhbərin göstərişi ilə yerinə yetirilir).
4.6.7.6. Quyunun quyudibi zonasının kombinasiyalı işlənməsi
zamanı ADS-6 tipli partlayıcı maddələrdən istifadə edərkən və ya
layın hidravlik yarılmasının digər elementlərində istismar kəmərinin
toxunulmazlığını təmin edən tələblər yerinə yetirilməlidir.

4.6.8. Layın hidravlik yarılması

272
 4.6.8.1. Layın hidravlik yarılması əməliyyatı, müəssisə tərəfin-
dən təsdiq olunmuş plana əsasən, məsul mühəndis-texniki işçinin
rəhbərliyi altında yerinə yetirilməlidir.
4.6.8.2. Layın hidravlik yarılması zamanı quyu ağzında və basqı
boru kəmərləri yaxınlığında işçilərin dayanması (olması) qadağandır.
4.6.8.3. Manifoldlar blokunun basqı kollektoru nəzarət-ölçü
cihazlarının vericiləri (datçik) ilə, qoruyucu klapanlarla və mayenin
ötürülməsi üçün atqı xətti ilə, vurucu boru kəmərləri isə əks
klapanlarla təchiz olunmalıdır.
4.6.8.4. Quyuağzı avadanlıq quraşdırıldıqdan sonra vurucu boru
kəmərləri layın hidravlik yarılması zamanı gözlənilən təzyiqlə [29]–un
tələblərinə uyğun olaraq müəyyən olunmuş ehtiyat əmsalı nəzərə
alınmaqla sınanılmalıdır.
4.6.8.5. Layların hidravlik yarılması zamanı mütləq pakerlərdən
istifadə olunmalıdır.
4.6.8.6. Turşular vasitəsi ilə aparılan hidravlik yarılmalarda
korroziyaya qarşı ingibitorlardan istifadə olunmalıdır.

4.6.9. Qazın yüksək təzyiq altında vurulması

4.6.9.1. Basqı qaz boru kəmərlərinin qaynaq olunmuş hissələri

qammoqrafiya və ya rentgenoqrafiya yolu ilə yoxlanmalıdır.
Sınaq partiyası (nümunələri) kimi buraxılmış boruların və qay-
naq materiallarının istifadəsi qadağandır.
4.6.9.2. Basqı qaz kəmərləri maksimal işçi təzyiqdən 1,25 dəfə
artıq təzyiqlə sınanılmalıdır.
4.6.9.3. Basqı (inжeksiya) quyularının quyuağzı avadanlığı,
quyunun lift borularından və boruarxası fəzadan boğulmasını təmin
etməlidir.
4.6.9.4. Basqı (inжeksiya) quyusunun qoruyucu borular
kəmərinin arxası quyu ağzına qədər sementlənmiş olmalı və
sementləmənin keyfiyyətini yoxlamaq üçün, o, sınanılmalıdır.
4.6.9.5. Basqı quyularının qoruyucu kəmərlərinin yiv
birləşmələri, həmin birləşmələrin kipliyini təmin edən, özübərkiyən
sürtgü ilə bərkidilməlidir.

273
 4.6.9.6. Qoruyucu borular kəməri ilə lift boru kəməri arasındakı
fəza quyu ağzına qədər təsirsiz maye ilə doldurulmalıdır
(qazsızlaşdırılmış neft, dizel yanacağı və s.).
4.6.9.7. Qazpaylayıcı qurğuların (qazpaylayıcı stansiyaların,
məntəqələrin və batareyaların) texnoloжi sxeminin seçilməsi zamanı,
qazın yüksək təzyiqlə basqı (inжeksiya) quyularına paylanması
qaydası nəzərə alınmalıdır.
4.6.9.8. Qazpaylayıcı qurğular qazın buraxılması üçün
dayaqlarla, qazpaylayıcı batareyalar isə üfürülmə qurğuları və ehtiyat
xəttlərlə təchiz olunmalıdır.
4.6.9.9. Quyuya qazın vurulmasını dayandırmaq lazım gəldikdə,
basqı xəttlərindəki bağlayıcı qurğular bağlanmalı; bağlayıcı
armaturdan sonra gələn flansda qapayıcı (zaqluşka) və üçgedişli
kranla təchiz olunmuş manometr quraşdırılmalıdır.
4.6.9.10. Qaz kompressor stansiyalarında qazın pillələrarası
soyudulması kollektor sistemi ilə həyata keçirilirsə (qaz kəmərləri tək
(odinoçnımi) bağlayıcı qurğularla təchiz olunduğu halda),
kompressorların boş-boşuna (xolostoy xod) işə salınmasından qabaq,
pillələrarası qaz kəmərlərində olan müvafiq bağlayıcı qurğular və
kollektorlar arasında quraşdırılmış əks klapanların sazlığı
yoxlanılmalıdır.
4.6.9.11. Əks klapanların sazlığı kompressorun hər sıxma
pilləsinin basqı (vurma) xəttində quraşdırılmış manometr vasitəsilə
yoxlanılmalıdır. Əgər əks klapanlar sazdırsa, bağlayıcı qurğular ilk
açılan anda (baypaslar və şama gedən atqı xətti bağlı olduğu halda)
manometrin əqrəbi sıfır rəqəminin üzərində dayanmalıdır. Əks
klapanlardan hər hansı biri nasazdırsa, kompressorun təzyiq altında
olan kollektora qoşulması qadağandır.
4.6.9.12. Əks klapanların sazlığı həmçinin hər bir kompressor
kollektordan açılmamışdan əvvəl yoxlanılmalıdır. Əks klapan nasaz
olduğu halda, yəni baypaslardan hər hansı birinin tədricən açılması
ilə təzyiq aşağı düşmürsə, kompressor dərhal dayandırılmalıdır.

4.7. Quyuların, boruların və avadanlıqların

parafinsizləşdirilməsi
274
 4.7.1. Istilik generasiya edən qurğuların basqı boru kəmərləri:
-qoruyucu və əks klapanlarla təchiz olunmalı;
-quyuda işlərin aparılmasından əvvəl, qurğunun pasportunda
göstərilən təzyiqdən artıq olmamaqla quyuda gözlənilən maksimal
təzyiqin 1,5 misli qədər təzyiqlə sınanmalıdır.
4.7.2. Səyyar parafinsizləşdirmə qurğuları quyu ağzından 25 m-
dən və digər avadanlıqlardan 10 m-dən az olmayan məsafədə
quraşdırılmalıdır.
4.7.3. Atqı boru kəmərinin buxara verilməsi zamanı ona və
quyunun quyu ağzına 10 m-dən az məsafəyə yaxınlaşmaq qa-
dağandır.
4.7.4. Istilikdaşıyıcının təzyiq altında verilməsi üçün rezin
şlanqlardan istifadə etmək qadağandır.

4.8. Quyuların əsaslı və cari təmiri

4.8.1. Quyuların əsaslı təmiri üzrə işlər ixtisaslaşdırılmış briqada

tərəfindən, müəssisənin baş mühədsinin (texniki rəhbərinin) təsdiq
etdiyi plan üzrə aparılmalıdır.
Planda yerinə yetirilməli işlərin bütün növləri, təhlükəsizliyi və
ətraf mühitin mühafizəsini təmin edən bütün texniki vasitələr nəzərdə
tutulmalıdır.
4.8.2. Quyuların təmirə verilməsi və onların təmirdən sonrakı
qəbulu müəssisədə müəyyənləşdirilmiş qaydalara uyğun akt üzrə
həyata keçirilir.
4.8.3. Quyuda işləri aparmağa başlamazdan əvvəl briqada qə-
zaları ləğvetmə planı ilə və quyuların konstruksiyası və vəziyyəti, lay
təzyiqi, quyudaxili avadanlıq, aparılacaq əməliyyatların siyahısı,
həmin əməliyyatlar aparılarkən gözlənilən texnoloжi parametrlər
haqqında məlumatlardan ibarət iş planı ilə tanış olmalıdır.
Işlərin icraçıları təhlükəsizlik texnikası üzrə təlimatlandırılmalı və
bu barədə təlimat жurnalında müvafiq qeydlər aparılmalıdır.
4.8.4. Iş yerləri, avadanlıqlar və işlərin aparıldığı zona [211]–in
tələblərinə uyğun işıqlandırılmalıdır.

275
 4.8.5. Aqreqatların, avadanlıqların, alətlərin yerləşdirilməsi və iş
zonasındakı meydançaların qurulması müəssisənin texniki rəhbərinin
təsdiq etdiyi sxem və texnoloжi reqlamentə uyğun yerinə
yetirilməlidir.
4.8.6. Qaldırıcı aqreqatın, vışkaların, qüllələrin yükqaldırma
qabiliyyəti və yolverilən külək təzyiqi təmir prosesində gözlənilən ən
maksimal yüklənməyə uyğun olmalıdır.
4.8.7. Quyuların təmiri üçün aqreqatlar quyuağzı meydançada,
istehsalçı zavodun istismar təlimatına uyğun qurulmalıdır.
Aqreqat meydançada elə qurulmalıdır ki, ona qulluq rahat ol-
sun. O, sürüşmənin (yerdəyişmənin) qarşısını alan dayaqlarla təchiz
olunmalıdır.
4.8.8. Təmir işlərinə başlamazdan əvvəl quyu, sıxlığı bu Qay-
daların 3.5.66 bəndinin tələblərinə uyğun gələn məhlulla boğul-
malıdır. Lay təzyiqi hidrostatik təzyiqdən yüksək olan bütün quyular
və (aparılmış hesabatlara görə) lay təzyiqi hidrostatik təzyiqdən aşağı
olan fontan və ya qazneftsu təzahürü şəraiti saxlanılan quyular da
boğulmalıdır.
Lay flyuidinin öz-özünə quyuağzına çıxması istisna olunan dağ-
mədən-geoloжi şəraitli yataqlardakı quyularda əvvəlcədən
boğulmadan yeraltı (cari) və əsaslı təmir işlərini aparmağa icazə
verilir.
4.8.9. Quyuağzı avadanlığın sökülməsindən əvvəl boru və
boruarxası fəzalardakı təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər aşağı
salınmalıdır.
Iş planında əvvəlcədən boğulması nəzərdə tutulmayan, quyu-
dibi ayırıcı-klapanla təchiz edilmiş quyuları saxlamalı, təzyiqi atmosfer
təzyiqinə qədər endirməli və 3 saatdan az olmayaraq, bu vəziyyətdə
saxlamaq lazımdır.
Quyudan qazçıxmanın kəsilməsi müəyyənləşdirildikdən və qu-
yuda mayenin səviyyəsinin sabitliyi yoxlanıldıqdan sonra quyuağzı
armatur sökülməlidir.

276
 4.8.10. Lay təzyiqindən asılı olaraq yeraltı və əsaslı təmir apa-
rılarkən quyu ağzı TQA ilə təchiz edilməlidir. TQA-ın yerləşmə və
bağlanma sxemi müəssisə tərəfindən işlənib hazırlanır və
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin yerli nümayəndəsi ilə razılaşdırılır.
TQA quyu ağzında quraşdırıldıqdan sonra, quyu, istismar kolonunun
sınaq təzyiqindən artıq olmayan, gözlənilən maksimal təzyiqə sınanır.
4.8.11. Mümkün qazneftsu təzahürünün qarşısını almaq və ləğv
etmək üçün doldurma (doliv) bloku quraşdırılır və quyu ağzına elə
hesabla bağlanılır ki, quyunun öz-özünə dolması və ya nasosun
(quyunun yuyulması üçün aqreqat) köməyilə məcburi dolması təmin
edilsin. Boruların quyudan qaldırılması əməliyyatı dolma və
quyuağzında səviyyənin saxlanması ilə aparılır. Dolma tutumu
səviyyəölçənlə təchiz edilməli və dərəcələrə bölünmüş olmalıdır.
4.8.12. Fontan quyusu boğulmazdan əvvəl boru kəməri və
armaturların bağlanma sistemi işçi təzyiqin 1,5 mislinə bərabər
təzyiqlə sınaqdan keçirilməlidir.
4.8.13. Fontan quyusu boğulmazdan əvvəl qazma məhlulunun
lazımi parametrlərinin təmir olunan quyunun maksimal həcminin iki
mislindən az olmayan ehtiyatı nəzərdə tutulmalıdır.
Quyu, məhlul olan yerdə və ya birbaşa quyunun yaxınlığında
yerləşmiş, iki quyu həcmindən az olmayan həcmdə müvafiq sıxlıqlı
ehtiyat maye ilə təchiz olunmalıdır.
4.8.14. Quyunun dərinliyindən asılı olmayaraq saz vəziyyətdə
olan çəki indikatoru olmadan endirmə-qaldırma əməliyyatlarını,
həmçinin qülləyə (vışkaya) ağırlıq düşməsi ilə əlaqədar olan təmir
işlərini aparmaq qadağandır.
4.8.15. Küləyin sürəti 15 m/san. və daha artıq, leysanda, güclü
qar yağmada və dumanda (50 m-dən az görünmədə) endirmə-
qaldırma əməliyyatlarını aparmaq qadağandır.
4.8.16. Neftqazsu təzahürü aşkarlandıqda quyu ağzı kipləşdiril-
məli, briqada isə bu Qaydaların 19-cu əlavəsinə uyğun işlənib
hazırlanmış qəzaların ləğv edilmə planına uyğun hərəkət etməlidir.
4.8.17. Dalma mərkəzdənqaçma elektrik nasosları ilə təchiz
olunmuş quyuları təmir etməzdən əvvəl kabelin gərginliyi açılmalıdır.
Kabelin diyircəyi və quyuağzı ilə eyni şaquli səthdə quraşdırılmış
barabana kabelin sarınması və açılması mexanikləşdirilməlidir.
277
Kabelin sarğıları barabanın üzərində düzgün sıralarla yığılmalıdır.
4.8.18. Dalma elektrik nasosunun kabelli barabanı işçi
meydançadan görünə bilən zonada yerləşbirilməlidir.
4.8.19. Fontan quyularında, neftqazsu təzahürü mümkün olan
quyularda, həmçinin hidrogen-sulfid (kükürdlü) olan quyularda qum
tıxaclarını жelonka ilə təmizləməyə yol verilmir.
4.8.20. Təmir - izolyasiya işlərini apararkən qazın, neftin (axımı
əmələ gətirdikdən sonra) təzyiqi ilə layların yarılması ehtimalı olan
intervalda, həmçinin keçirici qeyri-məhsuldar laylar intervalında
qoruyucu kəmərlərin perforasiyası qadağandır.
4.8.21. Quyuların kanat texnikasından istifadə etməklə təmiri
aşağıdakı şərtləri təmin etməklə aparılmalıdır:
-quyuların profilaktiki təmir işləri neftqazçıxarma müəssisəsinin
baş mühəndisinin (texniki rəhbərinin) təsdiq etdiyi plan əsasında
xüsusi briqada tərəfindən aparılmalıdır;
-ayırıcı-klapanın yoxlanması işləri və onların dövrüliyi istehsalçı -
zavodun tövsiyələri və sifarişçinin mədən sifarişlərinə uyğun yerinə
yetirilməlidir;
-seksiyalı lubrikatorun və plaşkalı preventorların yoxlanmasının
dövriliyi: hidravlik üsulla kipliyə yoxlanma – 6 aydan bir,
defektoskopiya – ildə 1 dəfə;
-ekssentrik kameralardan (ingibitor sağanaqlarından) ingibitor
klapanını, qazlift klapanını, sirkulyasiya klapanını çıxardıqdan sonra
onların oturacaqlarına kip tıxac taxılmalıdır. Quyuların sağanaqda
açıq «yuvalar»la istismarı qadağandır;
-endirmə-qaldırma əməliyyatlarını və kanat texnikasından
istifadə etməklə görülən bütün işləri, kanatlı barabanın hər hansı
istənilən sürət diapozonunda və kanata təsbit edilmiş yüklə
fırlanmasını təmin etməyə imkan verən hidravlik bucurqadın tətbiqi
ilə aparmaq lazımdır.

278
 Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

4.8.23. Kirжimdəki qaldırıcıdan yeraltı (cari) təmirin aparılması

qadağandır.
4.8.24. Küləyin gücü 6 baldan (sürəti 11 m/san-dən) artıq
olduqda DDÖ-də və estakadayanı meydançalarda quyuların cari və
əsaslı təmiri üzrə bütün işlər dayandırılmalıdır.
Güclü qar və ya yağış yağdıqda, yer (döşəmə) buz bağladıqda
cari və əsaslı təmir aparmaq qadağandır.
4.8.25. Quyunun təmiri üçün aqreqatın vışkası (qülləsi)
əvvəlcədən nəzərdə tutulmuş yerlərdə estakadayanı meydançanın
ferma qovşaqlarına dartıcı kanatla bərkidilməlidir.
4.8.26. Quyuların cari və əsaslı təmiri üçün estakadayanı
meydançalarda «Bakılı» növlü səyyar aqraqetların qüllələrinin
qaldırılmasına küləyin gücü 5 baldan (sürəti 9 m/san-dən) artıq
olmadıqda icazə verilir.
4.8.27. Qazlift küt quyularını təmir edərkən avadanlığı və xüsusi
texnikanı yerləşdirməzdən əvvəl təmir olunan quyuya, həmçinin
sağdakı və soldakı quyulara (yerləşdirmə müddəti ərzində) qaz
vurulması dayandırılmalıdır. Avadanlığı və xüsusi texnikanı qaz
kəmərlərinin işləyən şleyfində quraşdırmaq qadağandır.
Kütdə quyu ağızlarının mərkəzləri arasındakı məsafə 1,5 m və
daha az olan mexanikləşdirilmiş quyuları təmir edərkən qonşu quyu
dayandırılmalı, lazım gələrsə boğulmalıdır.
Küt quyularda təmir işləri [288]–ə əsasən aparılmalıdır.
4.8.28. Küt halda istismar olunan quyularda qonşu quyu
dayandırılmadan təmirin aparılmasına, müəssisənin baş mühəndisinin
(texniki rəhbərinin) təsdiq etdiyi planda nəzərdə tutulan xüsusi
tədbirlərin həyata keçirilməsi və xüsusi texniki vasitələrdən istifadə
edilməsi şərtləri ilə yol verilə bilər.

279
 Kütdə qazma işləri aparmaqla yanaşı mənimsəmə, təmir, qu-
yunun işə salınması işlərini görməyə və eyni zamanda iki briqadanın
quyu təmiri ilə məşğul olmasına yol verilir. Bu halda hər bir iş icraçısı
öz sahəsindəki qeyri-standart vəziyyət (qazneftsu təzahürü,
texnoloжi reqlamentdən kənara çıxmalar və s.) haqqında kütdə
işləyən digər iş icraçılarına məlumat verməlidir. Belə olan halda qeyri-
standart vəziyyət aradan qaldırılana qədər kütdə bütün işlər
dayandırılmalıdır.

4.9. Neftin, qazın və kondensatın yığılması, hazırlanması və

nəqli

4.9.1. Ümumi tələblər

4.9.1.1. Neftin və qazın yığılmasının, hazırlanmasının və

nəqlinin texnoloжi prosesləri, onların texniki təchizatı, idarəetmə və
tənzimləmə sisteminin seçilməsi, yoxlama, idarəetmə və qəzadan
mühafizə vasitələrinin quraşdırılma yerləri layihələrdə nəzərdə
tutulmalı və xidməti heyətin və əhalinin təhlükəsizliyini təmin
etməlidir.
4.9.1.2. Neftin, qazın və kondensatın yığılması, hazırlanması və
nəqli obyektlərinin qapalı sahələrində (otaqlarında) hava mühitinə
nəzarət sistemi, avadanlığın dayandırılma sistemi ilə (siyirtmələrin
bağlanması da daxil olmaqla) əlaqəli (bağlı) olmalıdır.
Bütün otaqlar daim işləyən çəkib–sorma ventilyasiyasına malik
olmalıdırlar. Havadəyişmə [70]-ə uyğun hesablanmalıdır.
Göstərilən obyektlərin əsas texnoloжi parametrləri və hava
mühitinin vəziyyəti haqqında məlumatlar idarəetmə məntəqəsinə
çıxarılmalıdır.
4.9.1.3. Idarəetmə sistemləri obyektlərin dayandırılması
xəbərdaredici siqnal qurğularına və dispetçer məntəqəsi ilə iki tərəfli
rabitəyə malik olmalıdır.
4.9.1.4. Hər bir dispetçer məntəqəsindən idarə olunan obyekt,
eyni zamanda bilavasitə obyektdə əl ilə idarə edilmə sisteminə malik
olmalıdır.
280
 4.9.1.5. Neft və qazın yığılma sistemi qapalı olmalı, basma,
tədqiqat və hasilat quyularının quyu ağzı isə kip olmalıdır.
4.9.1.6. Neft və qazın yığılması və hazırlanması obyektlərində,
nasos və kompressor stansiyalarında siyirtmələrin, aparatların sıra
sayı, axınların istiqaməti, onların sıra sayının layihə texnoloжi
sxeminə tam uyğunluğu göstərilməklə müəssisənin texniki rəhbərinin
təsdiq etdiyi texnoloжi sxem olmalıdır. Texnoloжi sxem mümkün
qəzaların ləğvi planının bir hissəsidir.
4.9.1.7. Texnoloжi prosesdə, sxemdə, reqlamentdə, aparatların
tərtibatında və yanğından mühafizə sistemində dəyişikliklər, ancaq
texnoloжi prosesi işləyib hazırlayan təşkilat və layihəni işləyib
hazırlayan layihə təşkilatı ilə razılaşdırılmış normativ-texniki və layihə
sənədləri olduqda aparıla bilər.
Təsdiq olunmuş layihə olmadan yenidənqurmaya və texnoloжi
sxemin elementlərinin dəyişdirilməsinə yol verilmir.
4.9.1.8. Kükürdlü neftlə təmasda olan və işlək texnoloжi sxem-
də istifadə olunmayan avadanlıq dayandırılmalı, içindəki məhsul
boşaldılmalı, yuyulmalı (buxara verilməli), təsirsiz qazla doldurulmalı
və qapayıcı quraşdırılmaqla işlək sxemdən izolə edilməlidir.
Qapayıcıların quraşdırılması haqqında məlumat qapayıcıların
quraşdırılması - çıxarılması жurnalında qeyd edilməlidir.
4.9.1.9. Texnoloжi aparatlarda, məhsulda, çənlərdə və digər
tutumlarda hidrogen-sulfid olduqda və ya yanğın, partlayış zamanı
zərərli maddələrin əmələ gəlməsi ehtimalı olduqda, tutumların
germetikliyi pozulduqda və digər qəza vəziyyətlərində, işçilər bu
maddələrin təsirindən qorunmaq üçün müvafiq fərdi mühafizə
vasitələri ilə təmin olunmalıdır.
4.9.1.10. Neftin və qazın yığılması, hazırlanması və nəqli
obyektləri aşağıdakılarla təchiz edilməlidir:
-qapalı otaqlarda partlayış təhlükəli qaz konsentrasiyalarına
nəzarət siqnalizatorları ilə;
-yanğın siqnalizasiyası vericiləri (datçik) ilə;
-separatorlarda, durulducu çənlərdə və rezervuarlarda mayenin
səviyyəsinin və təzyiqinin vəziyyətinə avtomatik nəzarət sistemi ilə;
-xəttayırıcı qurğular sistemi ilə və ya avtonom, yaxud məsa-
fədən idarə olunan avtomatlaşmış qapayıcı armaturlarla.
281
 Neftin və qazın yığımı, hazırlanması və nəqli obyektlərində qəza
vəziyyəti yarandıqda texnoloжi proseslər dərhal dayandırılmalıdır.
4.9.1.11. Texnoloжi avadanlıqların qoruyucu klapanlarından
çıxan maddələr tutuma yönəldilməlidir.
4.9.1.12. Kommunikasiyaların və quyuların üfürülməsi, boşal-
dılması və vurulması mayenin nasosla vurulması ilə üfürmə bloku
vasitəsilə yerinə yetirilməlidir. Üfürmə qazı qazayırıcıya yö-
nəldilməlidir.

4.9.2. Neftin, qazın və kondensatın yığılması

və hazırlanması üçün avadanlıqlar

4.9.2.1. Neftin, qazın və kondensatın yığılması və hazırlanması

üçün avadanlıqlar müvafiq standartların və texniki şərtlərin tələblərini
ödəməli, layihəyə və işlək texnoloжi layihənin normalarına uyğun
quraşdırılmalı və məhsulun tam saxlanılmasını (neft və qazın qapalı
sistemdə yığılması və hazırlanması) təmin etməlidir.
4.9.2.2. Avadanlıqlar və boru kəmərləri nəzarət cihazları ilə
(göstəricilərin idarəetmə pultuna çıxarılması ilə), tənzimləyici və
qoruyucu quruluşlarla təchiz edilməlidir.
4.9.2.3. Aparatlarda və boru kəmərlərində quraşdırılan qoru-
yucu, tənzimləyici və qapayıcı armaturların sazlığı təsdiq olunmuş
cədvələ uyğun dövri olaraq yoxlanılmalıdır.
Yoxlamaların nəticələri vaxta (növbə) жurnalında qeyd
olunmalıdır.
4.9.2.4. Təzyiq altında işləyən aparatlar manometrlərlə,
qapayıcı və qoruyucu aparatlarla, səviyyə göstəriciləri ilə, daxili baxış
üçün lyuklarla, həmçinin boşaldılma üçün drenaж xətti ilə təchiz
olunmalıdır.
4.9.2.5. Texnoloжi prosesə nəzarət və idarəetmə sistemlərinin
elektrik vericiləri partlayışdan mühafizəli olmalıdır və vibrasiya, qaz
hidratlarının, parafin, duz çöküntülərinin və digər maddələrin əmələ
gəlməsi şəraitlərində tətbiqə hesablanmalı, yaxud nəql olunan
mühitlə bir başa kontaktı istisna edən şəraitlərdə quraşdırılmalıdır.

282
 4.9.2.6. Texnoloжi boru kəmərləri və armaturlar [168]–ə mü-
vafiq rənglərlə rənglənməli və xəbərdaredici işarə və yazılarla təmin
olunmalıdır.
Boru kəmərlərinin üzərində nəql olunan mühitin hərəkət is-
tiqamətini göstərən oxlar çəkilməlidir.

4.9.3. Nasos və kompressor stansiyaları

4.9.3.1. Nasos və kompressor stansiyalarının binaları qüvvədə

olan tikinti norma və qaydalarının tələblərinə uyğun tikilib-
hazırlanmalıdır.
4.9.3.2. Ehtiyat nasosları daim işəsalmaya hazır vəziyyətdə
olmalıdırlar.
4.9.3.3. Təbii qazın hasilatı obyektlərində mədən kompressor
stansiyaları 4.3.2 bəndinin tələblərindəkilərdən əlavə aşağıdakılarla
təchiz olunmalıdırlar:
-avadanlığın verilmiş parametrlərdə işləməsinin avtomatlaş-
dırılmış tənzimləmə sistemi ilə;
-texnoloжi mühitin utilizasiya sisteminə verilməsi ilə avadanlığın
qəza boşaldılmasının avtomatlaşdırılmış sistemi ilə;
-yanğınların erkən aşkarlanması və söndürülməsinin avtomat-
laşdırılmış sistemi ilə;
-qəza xəbərdaretmə və rabitə sistemi ilə.
Kompressor stansiyalarının avtomatlaşdırma səviyyəsi əsas tex-
noloжi parametrlərin qeydə alınmasını təmin etməlidir.
4.9.3.4. Kompressorların sökülə bilən birləşmələri və onların qaz
kəmərləri müntəzəm olaraq istehsalçı-zavodun istismar üzrə
təlimatlarında müəyyənləşdirilmiş müddətlərə uyğun kipliyə
yoxlanılmalıdır.
4.9.3.5. Tamamilə avtomatlaşdırılmış kompressorlardan başqa,
işləyən kompressorları nəzarətsiz istismar etmək qadağandır.
4.9.3.6. Kompressorların təhlükəsiz istismarı [10, 11]–in
tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
4.9.3.7. Nasos stansiyası binasının ən azı iki çıxışı olmalıdır.
Qapılar və pəncərələr çölə açılmalıdır. Qapıların astanası (kandarı)
olmamalıdır.
283
 4.9.3.8. Nasos stansiyası binası qığılcımdan mühafizə icralı
məcburi çəkib-sorma ventilyasiyası ilə təchiz edilməlidir.
4.9.3.9. Yastıqayış ötürməsinin tətbiqi qadağandır.
4.9.3.10. Aralıq vallarının divardan keçən yerlərində kipkəc
bərkidicisi olmalıdır.
4.9.3.11. Nasos stansiyasının binası stansionar və ya daşınma
yükqaldırıcı qurğularla təchiz olunmalı və ya hərəkət edən yükqaldırıcı
mexanizmlərin tətbiqinin mümkünlüyünü təmin etməlidir.
4.9.3.12. Nasos stansiyası binasından kənarda sorucu və vurucu
boru kəmərlərində qapayıcı quruluşlar quraşdırılmalıdır.
4.9.3.13. Nasos stansiyası binasında sürtgü materiallarının bir
sutkalıq tələbatdan artıq miqdarda saxlanması qadağandır. Sürtgü
materialları qapağı olan xüsusi metal çəlləklərdə və yeşiklərdə
saxlanmalıdır.
Nasos stansiyası binasında AAM və YM-in saxlanması qa-
dağandır.
4.9.3.14. Nasos stansiyasında elektrik enerжisi qəfildən
kəsildikdə elektrik mühərrikləri şəbəkədən dərhal ayrılmalıdır
(açılmalıdır).
4.9.3.15. Nasos işə salınarkən və dayandırılarkən müvafiq
siyirtmələrin düzgün açılması və bağlanması yoxlanmalıdır. Vurucu
xətdəki siyirtmə bağlı olduqda porşenli (pistonlu) nasosu işə salmaq
qadağandır.
4.9.3.16. Sökülməzdən əvvəl nasos elektrik mühərrikindən
ayrılmalı və siyirtmələri bağlamaqla və qapayıcıları quraşdırmaqla
boru kəmərlərindən ayrılmalıdır (açılmalıdır).

4.9.4. Qazın kompleks hazırlanması qurğuları

4.9.4.1. Qazın kompleks hazırlanması qurğuları (qrup və qaz-

yığma məntəqələri) təbii və neft qazı ehtiyatlarından tam və səmərəli
istifadəni təmin etməlidir.
4.9.4.2. Qazın kompleks hazırlanması qurğuları, qazyığma mən-
təqələri, əsas qurğular və s. üçün texnoloжi reqlament, müəyyən-
ləşmiş qaydada işlənməli və təsdiqlənməlidir.

284
 4.9.4.3. Qazın kompleks hazırlanması qurğularının, qazyığma
məntəqələrinın, əsas qurğuların və s. qaz kəmərləri birinci dərəcəli
boru kəmərlərinə (Pq10MPa olduqda) olan tələblərə cavab
verməlidirlər.
4.9.4.4. Qazın kompleks hazırlanması qurğuları (QKHQ) və
digər qurğular texnoloжi prosesləri mexaniki və avtomatik tənzim-
ləməyə və idarəetməyə malik olmalıdırlar. Bu qurğuların pnevmatik
sistemlərinin qidalandırılması üçün keyfiyyət və parametrlərinə görə
NÖC və A işində yararlı olan, qurudulmuş və təmizlənmiş havadan
istifadə edilməlidir.
4.9.4.5. Hər bir buxar kəmərinin aparata girişində, aparatın işçi
təzyiqinə hesablanmış əks klapan və ayırıcı quruluş quraşdırılmalıdır.
4.9.4.6. QKHQ qazın qurudulması, isidilməsi və ingibirləşməsi
sisteminə malik olmalıdır. Qaz kəmərlərində, armaturlarda,
avadanlıqlarda, cihazlarda hidrat tıxacları həlledicilərin, buxarın,
qaynar suyun yeridilməsi, sistemdə təzyiqin aşağı salınması ilə
aradan qaldırılmalıdır. Avadanlığın isidilməsi üçün açıq oddan istifadə
etmək qadağandır.
4.9.4.7. Qoruyucu klapanlarda sızma (boşluq) aşkar edilərsə,
onları çəkib bərkitmək (tənzim etmək) və qapamaq qadağandır. Bu
halda aparatın, avadanlığın, boru kəmərlərinin və s. istismarı
dayandırılmalı və yalnız bundan sonra klapan dəyişdirilməlidir.
4.9.4.8. Qurğuda, texnoloжi reqlamentdə texnoloжi parametr-
lərin siyahısı və onların son hədd qiymətləri göstərilməlidir. Son hədd
qiymətlərindən kənaraçıxma hallarında qurğu dayandırılmalıdır.
4.9.4.9. Qurğu işə salınmazdan əvvəl avadanlığın, boru
kəmərlərinin, armaturların, metal konstruksiyaların, yerləbirləşdirici-
lərin, NÖC və A, bloklamanın, ventilyasiyanın, kanalizasiyanın, FMV
və yanğınsöndürmə vasitələrinin sazlığı yoxlanılmalı, inert qazla hava
sistemdən şama sıxışdırılmalıdır. Üfürülmənin sonunda çıxan qazın
analizi aparılmalıdır və oksigen 1%-dən (həcmi) artıq olmamalıdır.
Havanı armaturlardan və tutumlardan məşəl boru kəmərlərinə
sıxışdırmaq qadağandır.
4.9.4.10. Prosesin təhlükəli parametrlərinə nəzarət sistemləri və
mühafizə sistemləri nasaz olduqda qurğunu işə salmaq qadağandır.

285
 4.9.4.11. Qazın, kondensatın və digər texnoloжi mühitin nümu-
nəsinin götürülməsi avadanlığın maksimum təzyiqinə hesablanmış
nümunəgötürən vasitəsi ilə aparılmalıdır. Müddəti keçmiş və nasaz
iynəvari ventilli nümunəgötürənlərdən istifadə etmək qadağandır.
Ventillərin kipliyə yoxlanması 6 ayda bir dəfədən az olmayaraq
aparılmalıdır.
4.9.4.12. NÖC və A-ın müəyyən edilən parametrləri və buraxıla
bilən həddləri göstərən yazıları olmalıdır.
Siqnal lampaları və digər xüsusi cihazların siqnalın xarakterini
göstərən yazıları olmalıdır.
4.9.4.13. Avadanlığın, nəzarət sisteminin və həmçinin boru
kəmərlərinin, rabitə və xəbərdarlıqetmənin qəzaya qarşı avtomatik
mühafizə idarəetmə sisteminin sazlanması, təmiri və sınağı
qığılcıməmələgətirməni istisna etməlidir. Partlayış təhlükəli zonalarda
belə işlərin aparılması üçün Tapşırıq-icazə rəsmiləşdirilir, işlərin təşkil
edilməsi və aparılmasının təhlükəsizliyini təmin edən tədbirlər işlənib
hazırlanır.
4.9.4.14. Xəbərdaredici və qəza siqnalizasiyası daim işə
qoşulmuş olmalıdır.
4.9.4.15. Növbəli texnoloжi heyətə ancaq bəzi cihazları və av-
tomatlaşdırma vasitələrini istehsalat təlimatlarında müəyyənləş-
dirilmiş qaydada qəza söndürmələrini aparmağa icazə verilir.
4.9.4.16. NÖC və A, həmçinin bloklama və siqnalizasiya
qurğularının yoxlanması, müəssisənin baş mühəndisinin (texniki
rəhbərliyinin) təsdiq etdiyi cədvəl üzrə aparılır və xüsusi жurnallarda
qeydiyyatdan keçirilir.

Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

4.9.4.17. DDÖ-də kütdə qazın mayedən ayrılmasına (təmiz-

lənməsi), quyuların veriminin ölçülməsinə, qazla doymuş mayenin
nasosla vurulmasına, qaz axımına mayelərin və kimyəvi reagentlərin
dozalarla verilməsinə yol verilir.
4.9.4.17.1. Dəniz neftqazyığımı məntəqələrində neft və qaz
kondensatının termokimyəvi deemulsasiyasına, qazın qurudulmasına
yol verilir.
286
 4.9.4.17.2. Dəniz neftqazyığımı məntəqələrində, texnoloжi pro-
sesləri alov tətbiq edilməsi ilə əlaqədar olan qazın kompleks hazır-
lanmasının qrup qurğuları obyektləri, qaz, AAM, YM aparatlarından,
hasilat quyularından və qazılan quyulardan ən mümkün maksimal
uzaqlıqda (15 m-dən az olmayan) yerləşdirilməlidir.

287
 4.9.5. Qazın aşağı temperaturlu ayrılma qurğuları

4.9.5.1. Qurğuların ərazisi çəpərlənməli və xəbərdaredici nişan-

larla nişanlanmalıdır.
4.9.5.2. Aşağı temperaturlu ayrılma qurğuları avadanlığını
qapalı tutumlara, qazın utilizasiya sisteminə ötürülməsi ilə üfürmək
lazımdır.
4.9.5.3. Hidrogen-sulfid və ya digər zərərli maddələr olan
qazları neytrallaşdırmadan və yandırmadan atmosferə buraxmaq
qadağandır.
4.9.5.4. Hər bir qaz separatorunda aparatın qəzasız işini təmin
edən ikidən az olmayaraq qoruyucu qurğu quraşdırılmalıdır.
4.9.5.5. Kondensatyığıcıda qoruyucu qurğular aparatın yuxarı
hissəsində quraşdırılmalıdır.
4.9.5.6. Qoruyucu qurğulardan buraxılan qazlar qurğuların
ərazisindən kənarda və ya çəpərləmədən 25 m-dən az olmayan
məsafədə quraşdırılmış sistemə və ya məşələ (şama) ötürülməlidir.

4.9.6. Mədən boru kəmərləri

4.9.6.1. Mədən boru kəmərinin layihələndirilməsi, tikintisi və

istismarı [29, 35] tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.
4.9.6.2. Lay məhsulunun nəqli üçün boru kəmərləri gözlənilən
mexaniki, termiki gərginliklərə (yüklərə) və kimyəvi təsirlərə davamlı
olmalıdır. Boru kəmərləri xarici korroziyadan mühafizə olunmalıdır.
Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaşdırıldıqdan sonra qeyri-
metal boru kəmərlərini tətbiq etməyə icazə verilir.
4.9.6.3. Neftqazkondensat kəmərlərinin boruları qaynaqla
birləşdirilməlidir. Flans və yiv birləşmələrinə ancaq qapayıcı arma-
turların, təzyiq tənzimləyicilərinin və digər aparatların, həmçinin
nəzarət-ölçü cihazlarının birləşmə yerlərində yol verilir.
Hər bir boru kəmərinin əvvəlində və sonunda boru kəmərlərinin
fövqəladə hallarda istismardan dərhal çıxarılması üçün qapayıcı
(ayırıcı) qurğular quraşdırılmalıdır.

288
 4.9.6.4. Boru kəmərlərinin birləşmə yerlərinin qaynağına xüsusi
hazırlanmış, [34] –də nəzərdə tutulmuş qaydada attestasiyadan
keçmiş qaynaqçılar buraxılır.
4.9.6.5. Boru kəmərlərinin qaynaq birləşmələrinin keyfiyyətinə
nəzarət qüvvədə olan normativ sənədlərin tələblərinə uyğun aparılır.
Keyfiyyətə nəzarət və işlərin qəbulu, nəzarətin əməliyyat və vizual
növünü, ölçmə, dağıdıcı olmayan nəzarət üsulu ilə qaynaq tikişlərinin
yoxlanılmasını, həmçinin mexaniki sınaqları özündə birləşdirməlidir.
Daha təhlükəli hesab edilən sahələri olan boru kəmərləri (su
səddləri ilə, avtomobil və dəmir yolları ilə, texnoloжi kommuni-
kasiyalarla kəsişdikdə) işə salınmazdan əvvəl borudaxili diaqnostikaya
(cihazla) məruz qalmalıdırlar.
4.9.6.6. Qaz və kondensat kəmərləri ilə yolların, su səddlərinin,
yarğanların, dəmir yollarının kəsişdiyi yerlərdə, döngələrin künc-
lərində, adamların mümkün toplanma yerlərində, qazkondensat
kəmərlərinin texnoloжi qovşaqlarında xəbərdaredici işarə və yazılar
qoyulmalıdır. Sadalanan və oxşar yerlər üçün layihədə sızma və boru
kəmərlərinin partlaması təhlükəsini istisna edən (azaldan) tədbirlər
nəzərdə tutulmalıdır. Göstərilən layihə həlləri müəssisənin texniki
rəhbərinin təsdiqlədiyi QLP-yə daxil edilməlidir.
4.9.6.7. Boru kəmərlərinin avtomobil və dəmir yolları ilə
kəsişmə hissələri bu Qaydaların 4.9.6.1 bəndi üzrə normativ
sənədlərin tələblərinə uyğun polad və ya dəmir - beton borudan olan
mühafizə örtüyündə olmalıdır.
4.9.6.8. Yeraltı və yerüstü neftqazkondensat kəmərlərinin
yaşayış məntəqələrindən çəkilməsinə yol verilmir.
4.9.6.9. Çəkilmənin profili öz-özünü kompensasiya etməlidir,
yaxud boru kəmərlərinə ölçüsü və sayı hesablanmış və layihədə
göstərilmiş kompesatorlar qoyulmalıdır.
4.9.6.10. Torpaq kütləsinin təbii-iqlim xüsusiyyətlərinin təsiri
altında yerdəyişməsinin (sürüşmə, uçqun və s.) əmələ gələ biləcəyi
rayonlarda, boru kəmərlərinin bu hadisələrdən qorunma tədbirləri
nəzərdə tutulmalıdır.
Daşıma qabiliyyəti (möhkəmliyi) kifayət qədər olmayan
torpaqlarda kompensasiyaedici tədbirlər boru kəmərlərinin çökmədən
və qabarmadan zədələnməsinin qarşısını almalıdır.
289
 Qayalıq yerlərdə müvafiq örtüklər, yaxud ballast qatlarının sa-
lınması nəzərdə tutulmalıdır, bu zaman dağ şəraitlərində relyefin
kəskin dəyişməsi hallarında, karbohidrogenlərin mümkün qəza
tullantılarının maksimum utilizasiya edilməsi üçün və ətraf mühitə
texnogen təsirləri azaltmaq üçün boru kəmərlərinin novlarda
çəkilməsi nəzərdə tutulmalıdır.
4.9.6.11. Hidravlik zərbənin baş verməsinin qarşısını almaq
üçün, boru kəmərlərindəki qapayıcı armaturlar asta açılmalı və
bağlanmalıdır.
4.9.6.12. Boru kəmərlərinin bütün reduktorlu və ya ştokun gizli
hərəkəti ilə qapanan quruluşlu qapayıcı armaturlarında, onların
fırlanma istiqamətini göstərən «Açıqdır», «Bağlıdır» işarələri
olmalıdır. Bütün qapayıcı armaturlar texnoloжi sxemə uyğun
nömrələnməlidir.
4.9.6.13. Neftqazkondensat boru kəmərlərinin quyularda
(xəndəklərdə) yerləşən qapayıcı armaturları (siyirtmələr, kranlar və
s.) açıb-bağlamaq üçün, onlar məsafədən idarə olunan olmalıdır və
ya quyuya adam düşmədən bu əməliyyatı yerinə yetirmək üçün uzun
ştokları olmalıdır.
4.9.6.14. Quyularla bilavasitə əlaqəsi olan atqı boru kəmərləri,
neftqaz kəmərlərinin kipliyinin pozulduğu qəza vəziyyətlərində
quyudan gələn maye axınını avtomatik kəsən əks klapanlarla və ya
qapayıcı qurğularla təchiz edilməlidir.
Əgər quyunun parametrlərinin işinə məsafədən nəzarət olu-
nursa və qapayıcı qurğular quyuların idarə pultundan bağlanırsa,
məsafədən idarə olunan qapayıcı qurğuların tətbiqinə yol verilir.
4.9.6.15. Boru kəmərinin bir hissəsi və ya bütün boru kəməri
istismara buraxılmazdan əvvəl içərisi təmizlənməli və o, möhkəmliyə
və kipliyə sınanmalıdır.
Bu əməliyyatlar boru kəmərinin bir hissəsi və ya hamısı tam
hazır olduqdan (tam örtüldükdən, bənd bərkidildikdən, armatur və
cihazların, katod çıxışlarının quraşdırılmasından, sınaq obyekti üçün
icra sənədlərinin təqdimindən) sonra aparılır.

290
 4.9.6.16. Neftqazyığım kəmərlərinin (quyulardan sıxıcı nasos
qurğularına və ya mərkəzi yığım məntəqəsinə qədər) üfürülməsi və
sınağı layihə sənədlərinə və texnoloжi reqlamentə uyğun yerinə
yetirilməlidir.
4.9.6.17. Sınaq üsulları və boru kəmərinin içərisinin təmizlən-
məsi layihə təşkilatları tərəfindən işçi layihədə, işlərin icrası
layihəsində müəyyənləşdirilir.
4.9.6.18. Boruların qaz və ya hava ilə üfürülməsinə və sınağına
başlamazdan əvvəl, göstərilən işlər zamanı adamların olması
qadağan olunan təhlükəli zonalar müəyyən edilməli və işarələrlə
nişanlanmalıdır (cədvəl 6).

Cədvəl 6
Boru kəmərlərinin hava ilə təmizlənməsi və sınağında
təhlükəsizlik zonaları

Boru Içərisi Içərisi təmizlənən Sınaqlar zamanı

kəmərlərinin şərti təmizlənən zaman boru boru kəmərinin
diametri, mm zaman boru kəmərindən oxundan hər iki
kəmərinin şotkanın və ya tərəfə təhlükəli
oxundan hər iki porşenin çıxması zonanın radiusu,
tərəfə təhlükəli istiqamətində m
zonanın radiusu, təhlükəli zonanın
m radiusu, m
300-ə qədər 40 600 100
300-500 60 800 150
500-800 60 800 200
800-1000 100 1000 250
1000-1400 100 1000 250

4.9.6.19. Boru kəmərlərinin üfürülməsində qazın buraxılma

yerindən binalara, dəmir yolu və maşın yoluna, elektrik ötürücü
xətlərinə, yaşayış məntəqələrinə qədər minimal məsafəni bu
Qaydaların 6-cı cədvəli üzrə qəbul etmək lazımdır.
4.9.6.20. Hidravlik sınaqlar zamanı və suyun boru kəmərlərindən
çıxarılmasından sonra təhlükəli zonalar müəyyənləşdirilməli (cədvəl 7)
və yerlərdə xəbərdaredici nişanlarla işarələnməlidir.
291
 Boru kəmərinin diametri, mm

500-800
300-500
100-300

800-1000
aparılmalıdır.

82,5 kqq/sm2 təzyiqlə sınaqlarda boru kəmərinin oxundan hər iki

75
75
75

100
tərəfə təhlükəli zonanın radiusu, m
üfürülməsi və sınağı qadağandır.

82,5 kqq/sm2 təzyiqlə sınaqlarda boru kəmərlərinin uclarından qapa-

292
800
800
600

1000
yıcının mümkün qopma istiqamətində təhlükəli zonanın radiusu, m
zonaları

82,5 kqq/sm2-dən artıq təzyiqlə sınaqlarda boru kəmərlərinin oxundan

150
100
100
100
hər iki tərəfə təhlükəli zonanın radiusu, m

82,5 kqq/sm2-dən artıq təzyiqlə sınaqlarda boru kəmərlərinin ucların-

dan qapayıcının mümkün qopma istiqamətində təhlükəli zonanın

900
Boru kəmərlərinin hidravlik sınaqlarında təhlükəsizlik

1500
1200
1200
radiusu, m
təsirsiz qazla, əvvəllər karbohidrogenli partlayış təhlükəli mühit nəql
4.9.6.21. Boru kəmərlərinin hidrogen sulfid tərkibli qazla

4.9.6.22. Boru kəmərlərinin pnevmatik sınağı hava ilə və ya

etmiş boru kəmərlərinin pnevmatik sınaqları-təsirsiz qazla

Cədvəl 7
 1000-1400 100 1000 150 1500

4.9.6.23. Üfürülmə və ya sınaqlar zamanı boru kəmərlərinin

vəziyyətini müşahidə etmək üçün işlərin rəhbəri ilə ikitərəfli rabitə
əlaqəsi olan baxıcılar ayrılmalıdır və onlar aşağıdakıları yerinə
yetirməyə borcludurlar:
-onlara həvalə olunmuş boru kəməri sahələrində müşahidə
aparmağa;
-yeraltı və yerüstü boru kəmərlərinin sınağı zamanı hərəkət
üçün bağlı olan təhlükəli zonalarda və yollarda adamların, heyvan-
ların olmasına və nəqliyyat vasitələrinin hərəkətinə yol verməməyə.
Təhlükəli zonaların bu Qaydaların 6-cı və 7-ci cədvəllərində
göstərilmiş ölçülərini 1,5 dəfə artırmağa;
-üfürülmənin və sınaqların aparılmasına mane olan və boru
kəmərinin yaxınlığında olan adamlar, heyvanlar, tikililər və nəqliyyat
vasitələri üçün təhlükə yaradan bütün vəziyyətlər haqqında işlərin
rəhbərinə dərhal xəbər verməyə.
4.9.6.24. Üfürülmə üçün boru kəmərinə təsirsiz qazın və ya
buxarın verilməsi, hər iki tərəfində qapayıcı armatur quraşdırılmaqla
çıxarıla bilən boru kəmərinin və ya elastik şlanqın vasitəsi ilə aparılır.
Üfürülmə qurtardıqdan sonra müvəqqəti quraşdırılmış boru kəməri və
ya şlanqlar çıxarılmalı, qapayıcı armaturlarda isə qapayıcı
quraşdırılmalıdır.
4.9.6.25. Boru kəməri təbii qazla istismara buraxılmazdan əvvəl,
verilmə (vurulma) yerinə təzyiqi 1 kqq/sm 2-dan artıq olmayan qaz
vurmaqla boru kəmərindəki hava sıxışdırılıb çıxarılmalıdır.
4.9.6.26. Dəmiryolu və avtomobil yolları ilə kəsişmə zonasında
yaşayış məntəqəsi, təsərrüfat obyekti yaxınlığında qaz kəmərinin
qazla sınağını, sınaqların vaxtını və təhlükəsizlik tədbirlərini yerli
hökumət (bələdiyyə) orqanlarının nümayəndələri və bu obyektləri
(müxtəlif növ yollar daxil olmaqla) istismar edən təşkilatlarla
razılaşdıraraq aparmaq lazımdır.
4.9.6.27. Neftqaz kəmərinin mühafizə olunan zonası ərazisində
təmir işləri və ya işlərin icra planı üzrə qazılan çuxurlar (xəndəklər)
istisna olmaqla layihədə nəzərdə tutulmayan kanalizasiya quyularının
quraşdırılmasına və digər dərinliklərin qazılmasına yol verilmir.
293
 4.9.6.28. Boru kəmərlərinin sınaqlarının dövriliyi neftqazçıxarma
müəssisəsi tərəfindən nəql olunan mühitin xüsusiyyətləri, onun nəql
olunma şəraiti və korroziya proseslərinin sürəti nəzərə alınmaqla
müəyyənləşdirilməlidir.
Boru kəmərlərinin yoxlanmasının əsas nəticələri texniki
pasportda əks olunmalıdır.
4.9.6.29. Boru kəmərlərinin istismarı layihədə nəzərdə tutulmuş
parametrlərlə həyata keçirilməlidir. Texnoloжi prosesə və reqlamentə
dəyişikliklər ancaq müəssisənin texniki rəhbərliyinin təsdiq etdiyi
layihə-smeta sənədləri olduqda əlavə edilə bilər.
4.9.6.30. Partlayış - yanğın təhlükəli və aqressiv qazların və
məhsulların vurulması üçün nəzərdə tutulan boru kəmərlərini çöl
şəraitində onların kipləşdirilməsi üçün tətbiq edilən «xamıtlar»ı və
digər quruluşları olduqda istismar etmək qadağandır.
4.9.6.31. Neftqaz kəmərlərinin profilaktik baxışı zamanı ba-
xıcılara mühafizə zonasının ərazisindəki quyulara və digər çuxurlara
enmək qadağandır.
4.9.6.32. Neftqaz yığımı boru kəmərlərinin yoxlama aparılma
müddəti 8 ildə bir dəfədən az olmayaraq müəssisənin müdiriyyəti və
texniki nəzarət xidməti tərəfindən, analoжi boru kəmərlərinin
təcrübəsini, əvvəlki yoxlamanın xarici baxışının nəticələrini və
yoxlamalararası dövrdə boru kəmərlərinin təhlükəsiz və qəzasız
istismarı təminatının vacibliyindən asılı olaraq müəyyənləşdirilir.
Istismara yeni buraxılmış neftqaz kəmərlərinin ilk yoxlamasını
istismar başlayandan 1 il sonradan gec olmayaraq aparmaq lazımdır.
4.9.6.33. Neftqaz yığımı boru kəmərlərinin yoxlanması, texniki
nəzarət xidməti tərəfindən işlənib hazırlanmış müəssisənin baş
mühəndisi (texniki rəhbərliyi) tərəfindən təsdiq edilmiş cədvəllə
müəyyənləşdirilmiş qaydaya uyğun aparılmalıdır.
4.9.6.34. Boru kəmərlərinin möhkəmliyə və kipliyə dövri sınağı,
bir qayda olaraq, boru kəmərlərinin yoxlanması keçirilən zaman
aparılmalıdır.
4.9.6.35. Boru kəmərlərinin izolyasiya örtüyünün vəziyyətinə
dövri nəzarət, qruntu açmadan izolyasiyasının zədələnməsini aşkar
etməyə imkan verən mövcud diaqnostika üsulları ilə, müəssisənin
rəhbərliyinin təsdiq etdiyi cədvəl üzrə aparılmalıdır.
294
 Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

4.9.6.36. Küt quyulardan (DDÖ-dən) məhsulun texnoloжi

platformaya və ya neftin və qazın yığılması və saxlanmasının mərkəzi
məntəqəsinə nəqlinin yüksək etibarlılığı üçün ehtiyat xətt olmalıdır.
Ehtiyat xətt işçi vəziyyətdə olmalıdır.
Ehtiyat xəttin çəkilməsinin labüdlüyü yatağın qurulması
layihəsində nəzərdə tutulmalıdır.
4.9.6.37. Neft və qaz nəql olunan sualtı boru kəmərlərinin
başlanğıcında və sonunda qəza hallarında ayırmalar üçün avtomatik
bağlayıcı qurğular quraşdırılmalıdır.
4.9.6.38. Neft və qazın nəqli üçün nəzərdə tutulmuş sualtı boru
kəməri işçi təzyiqdən 1,5 dəfə artıq təzyiqlə sınanmalıdır.
4.9.6.39. Bağlı yerdə (otaqda) yerləşən nasosun işə
salınmasından və neftlə doldurulmasından əvvəl sorucu ventilyasiya
işə salınmalıdır. Ventilyasiya nasaz və ya işə salınmamış halda
olduqda nasosun işə salınmasına icazə verilmir.
4.9.6.40. Nefti çəkib-vuran nasosun üfürmə kranı neftin yığılma
tutumuna ötürülməsi üçün borucuqla təchiz edilməlidir.
4.9.6.43. Nefti çəkib-vuran nasosun elektrik intiqalının məsa-
fədən qəza söndürmə quruluşu olmalıdır.

4.9.7. Çənlər (rezervuarlar)

4.9.7.1. Bu qaydalar polad, qaynaq edilmiş, silindr formalı,

tutumu 100 m3-dən 50000m3-dək olan, xam və əmtəə neftinin yı-
ğımı, saxlanması və hazırlanması, həmçinin laya vurulmazdan əvvəl
suyun yığılması və təmizlənməsi üçün nəzərdə tutulmuş çənlərə aid
edilir.
4.9.7.2. Çənin növünün seçilməsi, onun daxili təchizatı, kor-
roziyaya qarşı örtüyü, quraşdırma üsulu, tutumundan, təyinatından,
iqlim şəraitindən, mühitin xarakterindən asılı olaraq, həmçinin
itkilərin maksimum azaldılmasına hesablanmış layihəyə
əsaslanmalıdır.
295
 4.9.7.3. Hər bir çən aşağıdakılarla təchiz olunmalıdır:
tənəffüs klapanları ilə, qoruyucu klapanlarla, odun qarşısını
kəsənlərlə, səviyyəölçənlərlə, nümunəgötürənlərlə, səviyyə siqna-
lizatorları ilə, manometrlərlə, süzülüb-axmanın qarşısını alan qu-
ruluşlarla (qapaqlarla), yanğına qarşı avadanlıqla, isitmə üçün ava-
danlıqla, qəbul-paylama boru qolları ilə, təmizləmə boru qolu ilə,
ventilyasiya boru qolları ilə, lyuklarla (işıq lyuku, ölçü lyuku).
4.9.7.4. Çənin üstündə quraşdırılan tənəffüs armaturu layihə-
dəki izafi təzyiqə və vakuuma uyğun olmalıdır.
4.9.7.5. Ətraf havanın mənfi temperaturunda 00C-dən artıq
temperaturlu neft və suyun daxil olduğu çənlər donmayan tənəffüs
klapanları ilə təchiz olunmalıdır.
4.9.7.6. Tutumu 10000m3-dən artıq olan çənlərin rulon üsulu ilə
quraşdırılmasına yol verilmir.
4.9.7.7. Çənin divarlarının birinci kəmərinin şaquli tikişləri
qəbul-paylama qol borularının arasında yerləşməməlidir; avadanlığın
ayrı-ayrı elementlərinin qaynaq tikişləri bir-birindən və divarların
şaquli birləşməsindən 500 mm-dən yaxın olmayaraq, üfiqi
birləşməsindən 200 mm-dən yaxın olmayaraq yerləşməlidir.
4.9.7.8. Hər bir çən, ondan dağılmış mayenin hidrostatik təz-
yiqinə hesablanmış dairəvi torpaq bəndi ilə əhatələnməlidir.
4.9.7.9. Bilavasitə çənin yanında quraşdırılmış və ancaq bu çənə
xidmət etmək üçün nəzərdə tutulan qapayıcı və əsas siyirtmələrdən
başqa, digərilərinin bəndləmənin daxilində yerləşdirilməsinə yol
verilmir.
Siyirtmələrin idarəetmə kameraları və quyuları bəndləmənin
xarici tərəfində yerləşdirilməlidir.
4.9.7.10. Çənin binövrəsi qrunt (səth) suları ilə yuyulmadan
qorunmalıdır, bunun üçün suların kanalizasiya ilə təmizləyici
qurğulara daimi axıdılması təmin edilməlidir.

296
 4.9.7.11. Çənlər təmizləndikdən sonra çirklərin (çirkab suların)
kanalizasiyaya axıdılması qadağandır. Çənlərin təmizlənməsindən
əmələ gəlmiş çirkab suları yığılıb-sökülən boru kəmərləri ilə
şlamyığanlara ötürülməlidir.
4.9.7.12. Ayrı-ayrı çənlərin və çənlər qrupunun qarşılıqlı
yerləşməsi, quruluşu və aralarındakı məsafə [46] -ın tələblərinə
uyğun olmalıdır.
4.9.7.13. Çən istismara buraxılmazdan əvvəl hidravlik sınaqlar
keçirilir, həmçinin çənin dibinin xarici konturunun üfüqiliyi və
divarlarının həndəsi forması yoxlanılır.
4.9.7.14. Istismarda olan çənlər aşağıdakılarla təmin
olunmalıdır:
a) çənin texniki pasportu ilə;
v) ponton üçün texniki pasport ilə;
c) çənin dərəcələrə bölmə cədvəli ilə;
ç) çənin texnoloжi xəritəsi ilə;
d) cari xidmət жurnalı ilə;
e) ildırımdan və statik elektrikləşmədən mühafizə quruluşlarının
vəziyyətinə nəzarət жurnalı ilə;
ж) binövrənin hamarlanması sxemi ilə;
z) ildırımdan və çənin statik elektrikləşmədən mühafizə sxemi
ilə;
i) çənin avadanlığının dəyişdirilməsi göstərişləri, aktları ilə;
y) çənin avadanlığının dəyişdirilməsinin texnoloжi xəritələri ilə;
ə) çənin inşasının icra sənədləri ilə.
4.9.7.15. Istismarda olan çənlərin, təmirinin vacibliyini və
növünü, həmçinin çənin qalıq xidmət müddətini təyin etməyə imkan
verən dövri diaqnostikası və tədqiqatı aparılmalıdır.
4.9.7.16. Diaqnostika [259] -a uyğun aparılmalıdır.
4.9.7.17. Diaqnostika işləri Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin
xüsusi icazəsi ilə ixtisaslaşmış təşkilatlar tərəfindən aparılmalıdır.

297
 4.9.8. Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

(Neft və qazın yığılması və saxlanılması)

4.9.8.1. DNQT-də neft və qazın yığılması və saxlanılması mən-

təqələrində döşəmə dəmir-beton plitələrdən və ya digər yanmayan
materialdan quraşdırılmalıdır.
4.9.8.2. Neftdoldurma körpüsü çənaltı meydançadan texniki
sənədlərdə müəyyən edilmiş məsafədə yerləşməlidir.
4.9.8.3. Neftdoldurma körpüsü bucurqadla və 1 t-dan az ol-
mayan yükqaldırma qabiliyyətli kranla təchiz olunmalıdır. Bucurqad
və kranların sayı yükləmə şlanqlarının sayı ilə təyin edilir.
4.9.8.4. Statik elektrik yüklənməsi nəticəsində borularda
təhlükəli potensialın əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün qaz və
neft kəmərləri etibarlı yerləbirləşdirilməlidir.
4.9.8.5. Neft və qaz yığımı məntəqələrini qazpaylayıcı budka
ilə birləşdirən körpülər, həmçinin əmtəə rezervuarları parkını
neftdoldurma körpüsü ilə birləşdirən körpülər hər iki tərəfdən
müvafiq tələblərə uyğun çəpərlə çəpərlənməlidir.
Körpülərin döşəməsi yanmayan materialdan olmalıdır.
4.9.8.6. DDÖ-də küt quyulardan hasil olunmuş neft texnoloжi
özülə, mərkəzi yığım məntəqəsinə vurulmalı və ya ayrı-ayrı özüllərdə
çənlərdə saxlanılmalıdır. DDÖ-lərdə ümumi həcmi 200 m3 çox
olmayan bufer neft tutumlarını yerləşdirməyə yol verilir.
4.9.8.7. DNQT-nin və ya mərkəzi neft yığma məntəqəsinin
xidmət heyəti istismar zamanı və ya qəza hallarında lazımi
əməliyyatları tez və səhvsiz apara bilmək üçün texnoloжi boru kə-
mərlərinin yerləşmə sxemini və siyirtmələrin təyinatını bilməlidir.

D. 4.9.9. Tankerlərin doldurulması

298
 4.9.9.1. Dəniz neftyığma məntəqəsinin körpüsünə yan almış
neftdaşıyan gəmiyə, dəniz nəqliyyatı nümayəndələri, körpü təsərrü-
fatı və yanğından mühafizə dəstəsinin nümayəndələri ilə birlikdə
neftin doldurulması və boşaldılması mümkünlüyünü təyin etmək
üçün, yanğın təhlükəsizliyi nöqteyi-nəzərindən baxış keçirməlidirlər.
4.9.9.2. Neftdaşıyan gəmi neftin vurulması üçün boru kəmərinin
şlanqla birləşdirilməsinə qədər yerləbirləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirmə
qurğusu doldurma-boşaltma əməliyyatı bitdikdən və boru kəməri
körpünün və gəminin şlanqından ayrıldıqdan sonra çıxarılmalıdır.
4.9.9.3. Gəminin boru kəmərini körpülərin doldurma-boşaltma
qurğusu ilə birləşdirən şlanqlar, gəminin körpünün yanında
yerdəyişməsinə imkan verən uzunluqda olmalıdır.
Şlanqlar yumşaq ilməklər və ya taxta dirəklərlə etibarlı
saxlanılmalıdır.
4.9.9.4. Körpünün və neftdaşıyan gəminin xidmət heyəti
doldurma-boşaltma işlərinin gedişinə və avadanlığın vəziyyətinə
daima nəzarət etməlidir. Əmələ gəlmiş neftsızması dərhal aradan
qaldırılmalıdır. Sızmanı aradan qaldırmaq mümkün olmadıqda neftin
doldurulması-boşaldılması əməliyyatı nasazlıq aradan qaldırılana
qədər dayandırılmalıdır.
4.9.9.5. Gəmilərin körpülərin yanında dayanması zamanı, neft
doldurulması – boşaldılması əməliyyatı ilə əlaqəsi olmayan gəmilərin
və digər üzən vasitələrin onlara yaxınlaşması və yan alması
qadağandır.
4.9.9.6. Neftdaşıyan gəmiyə qəza təmiri lazım olduqda, neft
doldurma-boşaltma əməliyyatı dayandırılmalı və gəmi körpüdən
təhlükəsiz məsafəyə çəkilməlidir.
4.9.9.7. Ildırım çaxan vaxt doldurma-boşaltma işlərini aparmaq
qadağandır.

299
 BÖLMƏ 5

ELEKTRIK QURĞULARI

5.1. Ümumi tələblər

5.1.1. Neftqazçıxarma sənayesinin elektrik qurğuları [15]–ın

tələblərinə uyğun olmalı, onlara xidmət və onların təmiri [16, 17]–in
tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
5.1.2. Müxtəlif sex və müəssisələrin (qazma qurğularının,
kompressorların, nasos stansiyalarının və s.) elektrik qurğularına
təhlükəsiz xidməti təşkil etmək üçün, müəssisə üzrə rəhbərlik
tərəfindən həmin sex və müəssisələrin elektrotexniki heyətinin bu
qurğulara xidmət sahəsinin hüdudları dəqiq təyin edilməli və
rəhbərliyin sərəncamı ilə rəsmiləşdirilməlidir.
5.1.3. Partlayışdan mühafizə vasitələri və bloklayıcıları nasaz,
idarəetmə və mühafizə sxemində pozuntular olan elektrik
avadanlıqlarının istismarı qadağandır.
5.1.4. Nasaz elektrik avadanlıqlarının (transformatorlar,
mühərriklər, kabellər, naqillər, qoruyucular və s.) istismarı qa-
dağandır.
5.1.5. Elektrotexnoloжi avadanlığa xidmət edən və elektrik
aqreqatlarının işə salınmasını və açılmasını yerinə yetirən şəxs
müvafiq təlim keçməli (təlimatlandırılmalı) və biliyi yoxlanıldıqdan
sonra ona elektrik təhlükəsizliyi üzrə II –dən az olmayan qrup
verilməlidir.
5.1.6. 5.1.5 bəndində göstərilən şəxslərin təlimatının həcmi
müəssisənin baş mühəndisi və baş energetiki tərəfindən
müəyyənləşdirilir və təsdiq edilir.
5.1.7. Partlayış təhlükəli zonalarda istifadə olunan elektrik
avadanlığı partlayışdan mühafizəli olmalı, partlayışdan mühafizə
səviyyəsi partlayış təhlükəli zonanın sinfinə, partlayışdan mühafizə
növü isə partlayış təhlükəli qarışığın kateqoriya və qrupuna uyğun
olmalıdır.

300
 5.1.8. Xaricdə istehsal edilmiş elektrik avadanlıqlarının partlayış
təhlükəli zonada və mühitdə quraşdırılmasına icazə verilməsi barədə
müvafiq ekspert təşkilatının rəyi olmalıdır.
5.1.9. Partlayışdan mühafizə üzrə markalanması (markirovkası)
olmayan, həmçinin kustar (əldəqayırma) üsulla hazırlanmış elektrik
avadanlıqlarının quraşdırılması qadağandır.

5.2. Qazma işlərində elektrik qurğuları

5.2.1. Mürəkkəb geoloжi şəraitdə 3000 m-dən dərin quyuların

qazılmasında elektrik intiqallı (ötürücülü) qazma qurğusunun, bir-
birindən asılı olmayan iki elektrik enerжi mənbəyi olmalı və ya qəza
zamanı qazma alətlərini qaldırmaq üçün qəza intiqalı olmalıdır. Bu
məsələ hər bir ayrıca hal üçün müəssisənin baş geoloqu və baş
energetiki tərəfindən birgə həll olunur.
5.2.2. Qazma qurğusunun 6 kV-luq gərginlik paylayıcı
quruluşunun xanasında (yaçeyka) aşağıdakıları istisna edən
bloklayıcılar olmalıdır:
a) yağ, vakuum və elektrikqaz açarının və ya yüksək gərginlikli
kontaktorun qoşulmuş vəziyyətində ayırıcıda əməliyyatın apa-
rılmasını;
b) xananın arxa qapısının açıq vəziyyətində ayırıcının
qoşulmasını;
c) ayırıcının qoşulmuş vəziyyətində xananın arxa qapısının
açılmasını.
5.2.3. Gərginlik tam açılmaqla qazma qurğusunun gərginlik
paylayıcısında kommutasiya aparatlarının təmirini təmin etmək üçün
hər bir qidalandırıcı xəttin girişində xətt ayırıcısı olmalıdır.
5.2.4. 10kV gərginlikli qazma qurğusuna gələn hava elektrik
xəttinin yarımstansiyaya (paylayıcı qurğuya) girişində olan
cərəyandaşıyıcı hissələrə yerdən (döşəmədən) olan məsafə 4,5 m-
dən az olmamalıdır.
Yerdən həmin cərəyandaşıyıcı hissələrə (naqillərə ) qədər olan
məsafə 3,5 m-ə qədər azalarsa, həmin ərazi 1,5 m hündürlükdə
çəpərlənməlidir; bu halda yerdən məftilə qədər olan məsafə (çəpər

301
müstəvisindən) 3,5 m-dən az olmamalıdır və ya giriş kabellə yerinə
yetirilməlidir.
5.2.5. Buruğun dartıcı kanatlarının (burazlarının) hava elektrik
xətləri ilə (toxunmamaqla) kəsişməsinə müstəsna hallarda yol verilir.
Belə hallarda:
a) elektrik xəttinin (naqilin) dartıcı kanatla kəsişdiyi (toxun-
mamaqla) hissədə birləşməsi (calağı) olmamalıdır; dartıcı kanatdan
hündürdə keçməli və dayaqlarda ikiqat bərkidilməlidir;
b) dartıcı kanatla elektrik naqili (ən çox əyilmədə) arasındakı
məsafə 2 m-dən az olmamalıdır.
5.2.6. Qazma qurğusunun 6-10 kV-luq hava EVX-nin qıraq
(kənar) naqilindən nasosxanaya, məişət binalarına və digər tikililərə
qədər olan üfqi məsafə 2 m-dən az olmamalıdır, 1000 V-a qədər
hava xətlərində isə 1,5 m-dən az olmamalıdır.
5.2.7. Qazma qurğusunun transformator yarımstansiyasına
giriş, transformatorlardan və hava elektrik xətlərinin girişlərindən
daha çox aralı olan yerdən olmalıdır.
5.2.8. Elektrik intiqallı qazma qurğularında qazma nasoslarını
dərhal (qəza hallarında) saxlamaq üçün, qazmaçının əlinin altında
«Stop» düyməsi olmalıdır.
5.2.9. Qazma bucurqadının elektrik intiqalı (ötürücüsü) tal-
blokun kəlləçarxın altına dartıb (çəkib) aparılmasının qarşısını alan
qurğu ilə təchiz olunmalıdır.
5.2.10. Qazma buruğunun işıqlandırılması, partlayışdan
mühafizəli çıraqlarla (proжektorlarla) yerinə yetirilməlidir.
5.2.11. Hər bir qazma qurğusunun 380/220 V-luq paylayıcı
lövhəsində qaynaq transformatorlarını və geofiziki partiyaların
elektrik qəbuledicilərini qoşmaq üçün kommutasiya aparatı olmalıdır.
5.2.12. Şaxta istiqamətləndiricisi, quyunun konduktoru və şurf
boruları bilavasitə quraşdırıldıqdan sonra buruğun yerləbirləşdirmə
quruluşuna qoşulmalıdır. Bu qoşulmalar qaynaqla yerinə
yetirilməlidir. Birləşmə yerləri baxış üçün münasib olmalıdır.
Bu halda yerləbirləşdirmə quruluşunun müqaviməti [15] –in
tələblərinə uyğun olmalıdır.
5.2.13. Qazma qurğusunu bir yerdən başqa yerə köçürdükdə
(nəql etdikdə) elektrik avadanlığının gərginliklə sınaqdan keçirilməsi
302
zəruriliyi müəssisənin elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxs tərəfindən
[16] ilə təyin olunmuş müddətdə müəyyən (təyin) edilir.
5.2.14. Quraşdırma mərhələsində olan qazma qurğusuna gər-
ginliyin verilməsini (açılmasını) elektrik təsərrüfatına cavabdeh şəxs
yerinə yetirməlidir. Qazma qurğusuna gərginliyin verilməsi «Qazma
qurğusunun istismara buraxılması haqqında AKT»
sənədləşdirildikdən sonra və yalnız sutkanın işıqlı vaxtında
aparılmalıdır. Bununla yanaşı buruğa gərginlik, briqada üzvlərinin
xəbərdar olunması və ya təhlükəli sahələrdən çıxarılması haqqında
tikinti- quraşdırma işlərinin rəhbəri tərəfindən yazılı surətdə
təsdiqdən sonra verilməlidir.
5.2.15. Elektrik intiqallı qazma qurğularının qazma briqadalarının
və quyuların mənimsənilməsi briqadalarının tərkibində elektrik
təhlükəsizliyi üzrə qrupu IV-dən az olmayan elektrik montyoru
olmalıdır. Küt şəkildə qazma aparıldıqda qazma qurğularına xidmət
edən elektrik montyorlarının sayının azaldılması məsələsini
müəssisənin baş energetiki həll edir.
5.2.16. Hər bir qazma briqadası partlayışdan mühafizəli, gər-
ginliyi 12 V-dan çox olmayan daşınma çıraqlarla təmin olunmalıdır.

5.3. Neft-mədən işlərində elektrik qurğuları

Dərinlik nasos qurğuları

5.3.1. Dərinlik nasos qurğusunun elektrik avadanlığı quyunun

konduktoru və ya texniki kolonu vasitəsilə yerləbirləşdirilməlidir.
Konduktor (texniki kolon) mancanaq dəzgahının gövdəsinə ən
azı 2 polad keçirici ilə birləşdirilməlidir. Bu polad keçiricilər
konduktorun (texniki kolonun) və mancanaq dəzgahının gövdəsinə
müxtəlif yerlərdən qaynaqlanmalı və torpağa 0,5 m-dən az olmayan
dərinliyə basdırılmalıdır (sancılmalıdır). Keçiricilərin en kəsiyi 48 mm2
az olmamalıdır.
Yerləbirləşdirici keçiricilərin birləşmələri baxış üçün əlverişli
yerdə olmalıdır.

303
 Yerləbirləşdirici keçirici kimi dairəvi, zolaq, bucaqlı və digər
profilli poladdan istifadə edilə bilər. Bu məqsədlər üçün polad
burazların (kanatların) istifadəsinə yol verilmir.
5.3.2. Elektrik mühərrikinin mancanaq dəzgahının yerləbir-
ləşdirilmiş gövdəsində quraşdırılmasından asılı olmayaraq onun
gövdəsi yerləbirləşdirilməlidir.
Elektrik mühərrikləri dönən kirşələrdə (salazka) quraşdırıldıqda
en kəsiyi 35 mm2-dan az olmayan əyilgən polad naqillərlə
yerləbirləşdirilməlidir.
5.3.3. Mancanaq dəzgahının elektrik intiqalına (ötürücüsünə) və
işəsalma qurğusuna xidmət etmək üçün metal və ya qeyri metal
döşəməsi olan məhəccərli ümumi meydança olmalıdır. Qeyri metal
döşəmə metal əsas üzərində quraşdırılmalıdır. Döşəmə və ya metal
əsas mancanaq dəzgahının yerləbirləşdirilmiş gövdəsinə ən azı dörd
yerdən qaynaq edilməlidir.
5.3.4. Işəsalma quruluşunun gövdəsi taxta dayaq üzərində
quraşdırıldıqda, o, en kəsiyi 35 mm 2-dan az olmayan polad naqil
vasitəsilə metal döşəməyə etibarlı birləşdirilməli, metal dayaqda və
ya konstruksiyada quraşdırıldıqda isə sonuncular (metal dayaq və ya
konstruksiya) döşəməyə ən azı 2 yerdən qaynaq edilməlidir. Bu
zaman gövdənin metal konstruksiya ilə etibarlı kontaktı təmin
olunmalıdır.
5.3.5. Işçi heyət tərəfindən operativ (əməliyyat) çevirmələr
dielektrik əlcəklərlə yerinə yetirilirməlidir.
5.3.6. Ştanqlı açarın elektrik intiqalının (ötürücüsünün) ayaqla
idarə olunması yolverilməzdir.
5.3.7. Işə salınması avtomatik, məsafədən və ya əl ilə yerinə
yetirilən vaxtaşırı işləyən quyularda avadanlıqlara baxış keçirməzdən
və ya onların təmirinə başlamazdan əvvəl elektrik intiqalı açılmalı,
işəsalma quruluşunda isə «Qoşma! Adamlar işləyir» yazısı olan plakat
asılmalıdır.
5.3.8. Mancanaq dəzgahı avtomatik və məsafədən idarə olunan
quyularda işəsalma quruluşunun yaxınlığında nəzərə çarpan yerdə
«Diqqət! Işəsalma avtomatikdir» yazısı olan plakat bərkidilməlidir.
Belə bir yazı işəsalma quruluşunun üzərində də olmalıdır.

304
 Dalma elektrik nasosları (mərkəzdənqaçma və yivli)

5.3.9. Dalma mərkəzdənqaçma və yivli elektrik nasoslarının

elektrik avadanlığı quyunun konduktoru və ya texniki kolonu
vasitəsilə yerləbirləşdirilməlidir.
Yerləbirləşdirici polad keçiricinin en kəsiyi 48 mm 2 az olmamalı
və quyunun konduktoruna (texniki kolonuna) iki yerdən etibarlı
qaynaqlanmalı və torpağa 1 m-dən az olmayan dərinliyə
basdırılmalıdır (sancılmalıdır).
5.3.10. Dalma elektrik nasoslarının yerüstü elektrik avadanlığı
budkada quraşdırıldıqda idarəetmə stansiyası elə yerləşdirilməlidir ki,
onun qapısı açıq vəziyyətdə olduqda xaricə sərbəst çıxış təmin
olunsun.
Budkanın qapısı xaricə açılmalıdır.
Bu cür elektrik avadanlıqları talvar altında və ya açıq mey-
dançada quraşdırıldıqda, həmin sahə çəpərlənməli və işçi mey-
dançanın döşəməsi isə yer səthindən 0,2 m-dən az olmayaraq yuxarı
olmalıdır.
5.3.11. Idarəetmə stansiyasının qapısı qıfıllı olmalı, açarı isə
qurğuya xidmət edən elektrotexniki heyətdən olan şəxsdə olmalıdır.
5.3.12. Zirehli kabel quyu ağzına xüsusi dayaqlar üzərində
çəkilməlidir və onun çəkildiyi tras boyu 50 m-dən bir xəbərdaredici
nişanlar quraşdırılmalıdır (olmalıdır). Zirehli kabelin uzunluğu 50 m-
dən az olduqda bir ədəd xəbərdaredici nişan quraşdırılır.
Kabelin qəbul körpüsü tərəfdən və səyyar qaldırıcı bucurqad
üçün nəzərdə tutulmuş yerdən çəkilməsi qadağandır.
5.3.13. Endirmə – qaldırma əməliyyatlarından əvvəl kabel
qidalanma mənbəyi tərəfdən, aparatdan açılmalıdır.
5.3.14. Endirmə – qaldırma əməliyyatları zamanı kabelin
üzərində (kabeldə) hər hansı bir işin aparılması qadağandır.
5.3.15. Quyuların istismarında uzunmüddətli fasilələr olduqda
(fasilədən əvvəl) dalma elektrik nasosu qurğusundan gərginlik
tamamilə açılmalıdır.

305
 Nasos – kompressor borularını və ştanqları
açıb-bağlayan mexanizm

5.3.16. Mexanizmin elektrik intiqalının elektrik şəbəkəsinə

qoşulması, mexanizm və onun intiqalı və kommutasiya quruluşları
tam yığıldıqdan sonra yerinə yetirilməlidir.
5.3.17. Mexanizmin idarəetmə stansiyasına gərginlik veril-
məzdən əvvəl reversiv çevirici (pereklyuçatel) açarın açılmasına əmin
olmaq lazımdır.
5.3.18. Reversiv çeviricinin quraşdırılması və sökülməsi, me-
xanizmi elektrik enerжisi ilə qidalandıran kabeldən gərginlik açıl-
dıqdan sonra yerinə yetirilməlidir.

Elektrodehidratorlar

5.3.19. Transformatorlar və reaktiv sarğaclar (katuşkalar) yer-

ləşdirilən yuxarı meydança dəmir torlu və ya şəbəkəli formada
çəpərlənməli və çəpərin üzərində «Dayan! Gərginlik» xəbərdaredici
plakatı asılmalıdır.
Elektrodehidratorlar yerləşən meydançanın çəpərinin qapısı
açılan zaman gərginliyi açan (söndürən, götürən) bloklayıcı olmalıdır.
5.3.20. Binaların (otaqların) daxilində yerləşdirilmiş elektrode-
hidratorların yağla dolu yüksək gərginlikli transformatorları və reaktiv
sarğacları transfomatorda və makarada olan yağın həcminə
hesablanmış tutumun içərisində yerləşdirilməlidir.
Binanın xaricində yerləşdirilmiş elektrodehidratorların trans-
formator və sarğacları altında, transformator və ya sarğacdakı yağın
həcminə hesablanmış metal yağqəbuledicilər nəzərdə tutulmalıdır.
5.3.21. Elektrodehidratorların üzərində daşınma yerləbirləşdiri-
cilərin qoyulması üçün xüsusi sıxaclar və ya metal zolaqlar nəzərdə
tutulmalıdır. Bu sıxaclar və zolaqlar əlverişli yerlərdə olmalı və onların
üzərində «Yer» sözü («Zemlə») yazılmış yazısı (və ya «Yer»in şərti
işarəsi) olmalıdır.
5.3.22. Hər bir elektrodehiratorun gövdəsində pilləkən tərəfdə
nömrəsi olmalıdır. Həmin nömrə elektrodehidratorun idarəetmə
lövhəsinin müvafiq panelində də (üz və arxa tərəfdə) göstərilməlidir.
306
 5.3.23. Elektrodehidratorun idarəetmə panelində baş dövrənin
kontaktorunun vəziyyətinə nəzarət etmək üçün siqnal (xəbərdarlıq)
lampaları quraşdırılmalıdır.
5.3.24. Elektrodehidratora gərginliyin verilməsinə, yalnız xidməti
heyət tərəfindən elektrodehiratorun işə salınmasına hazır olması
barədə operativ (cari) жurnalda müvafiq qeydlər aparıldıqdan sonra
icazə verilir.
5.3.25. Elektrodehidrator işləyərkən onun elektrik avadanlığına
baxış keçirmək məqsədilə çəpərlənmiş sahəsinə girmək qadağandır.
5.3.26. Elektrodehidrator işləyərkən ona qalxmaq üçün istifadə
olunan pilləkənin üzərində «Dırmaşma! Öldürər» sözləri yazılmış
xəbərdaredici plakat asılmalıdır.
5.3.27. Elektrodehidratorun şəbəkədən hər avtomatik açılması
zamanı, gərginlik açılmaqla, o, növbədənkənar baxışdan
keçirilməlidir. Elektrodehidratorun avtomatik açılmasının səbəbləri
araşdırılmadan və onlar aradan qaldırılmadan onu işə salmaq
qadağandır.
5.3.28. Elektrosusuzlaşdırma və duzsuzlaşdırma qurğularının
elektrik avadanlıqlarının istismarı, gərginliyi 1000 V-dan yüksək
elektrik qurğularına xidmət edən elektrotexniki heyət tərəfindən
yerinə yetirilir.
Elektrodehidratorun istismarına cavabdeh şəxsin elektrik təh-
lükəsizliyi üzrə qrupu IV-dən az olmamalıdır.
5.3.29. Elektrotexniki heyət tərəfindən elektrodehidratorun
daxilində işlər aparılan zaman briqadanın bir üzvü elektrodehid-
ratorun xaricində lyukun yanında olmalıdır. Elektrodehidratorun
yuxarı hissəsində adamlar olarkən çəpərin qapısının təsadüfən
bağlanmasının qarşısını almaq məqsədilə qapı açıq vəziyyətdə etibarlı
bərkidilməlidir.
5.3.30. Elektrodehidratorun daxilində və yuxarı meydançasında
quraşdırılmış avadanlıqların təmirinə qaz-partlayış təhlükəli işlərin
aparılmasına tapşırıq-icazə vərəqəsi alındıqdan sonra icazə verilir.
5.3.31. Elektrodehidratorların mütəmadi olaraq təmiri və onlara
baxış, müəssisənin baş energetiki tərəfindən təsdiq edilmiş yerli
təlimatlarla müəyyən edilir.

307
 5.3.32. Neftlə doldurulmuş elektrodehidratora cərəyan ve-
rilməzdən əvvəl orada toplanmış qaz və buxar buraxılmalıdır.
5.3.33. Elektrodehidratorda yanğın baş verdikdə gərginlik dərhal
açılmalıdır.
5.3.34. Elektrodehidrator işləyən zaman çəpərlənmiş sahəyə
daxil olmaq qadağandır.
5.3.35. Elektrodehidratorun aparatda neftin səviyyəsi aşağı
düşərkən gərginliyi açan quruluşu olmalıdır. Elektrodehidratorun
bütün bloklayıcıları cədvəl üzrə, lakin ildə 1 dəfədən az olmayaraq
yoxlanılmalıdır.

5.4. Yerləbirləşdirmə

5.4.1. Elektrik qurğularının və avadanlıqlarının metal hissələri

(gövdəsi) [15, 108, 60] tələblərinə uyğun olaraq yerləbir-
ləşdirilməlidir.
5.4.2. Partlayış təhlükəli zonalarda quraşdırılmış elektrik ava-
danlıqları gərginlik səviyyəsindən asılı olmayaraq yerləbirləş-
dirilməlidir.
Metal konstruksiyalarda quraşdırılmış elektrik avadanlıqları,
metal konstruksiyanın yerləbirləşməsindən asılı olmayaraq, ayrıca
olaraq yerləbirləşdirilməlidir.
5.4.3. Yerləbirləşdirmə quruluşunun texniki vəziyyətini müəyyən
etmək üçün vaxtaşırı olaraq:
-yerləbirləşdirmə quruluşunun görünən hissələrinə baxış ke-
çirilməli;
-yerləbirləşdiricilərlə yerləbirləşdirilmiş elementlər arasında
etibarlı əlaqənin mövcudluğu yoxlanılmalı (aparatla yerləbirləşdirmə
quruluşunu birləşdirən keçiricidə qırılmaların və qeyri kafi kontaktın
olmaması), həmçinin transformatorların qoruyucuları (probivnoy)
yoxlanılmalı;
-yerləbirləşdirmə quruluşunun müqaviməti ölçülməli;
-«faza-sıfır» dövrəsinin tam müqaviməti ölçülməli;
-birləşmələrin etibarlı olması yoxlanılmalıdır.
5.4.4. Binalarda (otaqlarda) yerləşdirilmiş yerləbirləşdirmə
keçiriciləri (naqilləri) baxış üçün əlverişli yerdə olmalıdır.
308
 Bu tələblər kabellərin sıfır xətlərinə və metal zirehlərinə, elektrik
xətti gizli üsulla çəkilmiş borulara, yerdə (torpağa basdırılmış) metal
konstruksiyalara və həmçinin boru xətlərinin içi ilə çəkilmiş
yerləbirləşdirici keçiricilərə aid deyildir.
5.4.5. Yerləbirləşdirmə keçiriciləri korroziyadan mühafizə
olunmalıdır.
5.4.6. Yerləbirləşdirmə keçiriciləri yerləbirləşdiriciyə və yerlə-
birləşdirilən konstruksiyalara qaynaq edilməklə, aparat, maşın və s.
gövdəsinə isə qaynaq və ya bolt vasitəsilə etibarlı birləşdirilməlidir.
Aşındırıcı buxar və ya qaz olan rütubətli otaqlarda kontakt səthlərinin
əlavə olaraq mühafizə örtüyü (təbəqəsi) olmalıdır (çəkilməlidir).
Aparat, maşın və s. gövdəsinə birləşdirilən əyilgən (elastik)
yerləbirləşdirmə keçiricilərinin uclarında etibarlı qaynaqlanmış
sonluqlar (ucluqlar) olmalıdır.
Silkələnmə və ya titrəyiş nəticəsində kontaktın zəifləməsi
ehtimal olunan yerlərdə əlavə tədbirlər görülməlidir (kontrqayka,
təsbitləyici şayba qoyulmalıdır).
Tez-tez sökülən və ya maşının hərəkət edən hissələrində
quraşdırılan avadanlıq, ucuna sonluq qaynaq edilmiş əyilgən (elastik)
naqillər vasitəsilə yerləbirləşdirilməlidir.
5.4.7. Qurğunun yerlə birləşdirilən hər bir elementi ayrı-ayrılıqda
yerləbirləşdiriciyə və magistral yerləbirləşdirmə xəttinə qoşulmalıdır.
Yerləbirləşdirmə xəttinə qurğunun bir neçə hissəsinin ardıcıl
qoşulması qadağandır.
5.4.8. Gərginliyi 1000 V-a qədər olan elektrik qurğularında
torpaqdan (yerdən) «faza» və ya «sıfır» naqili kimi istifadə edilməsi
qadağandır, belə ki, bu qurğular elektrik cərəyanı ilə zədələnmələrə
(xəsarətalmalara) səbəb ola bilər.

5.5. Ildırımdan mühafizə

5.5.1. Birbaşa ildırım vurmasından adamların mühafizə olun-

masını, bina və digər tikililərin və həmçinin onların içərisində olan
avadanlıq və materialların dağılmasının, yanmasının və partlamasının
qarşısının alınmasını təmin etmək üçün, bina və tikililərdə

309
(konstruksiyalarda) [62]–in tələblərinə uyğun ildırımdan mühafizə
quruluşları quraşdırılmalıdır.
5.5.2. Ildırımın təkrar təsirindən (vtoriçnoe vozdeystvie) qo-
runmaq üçün içərisində yanar buxar və qaz olan texnoloжi aparat və
boru xətləri yerləbirləşdirilməlidir. Bu məqsəd üçün elektrik
qurğularının yerləbirləşdiricilərindən istifadəyə icazə verilir.
5.5.3. Ildırımdan mühafizə quruluşlarının istismarında cari və
profilaktiki təmirlə yanaşı aşağıdakı məqsədlər üçün vaxtaşırı baxış
da keçirilir:
-cərəyanötürücü elementlər (qaynaq yerləri, boltlu və digər
birləşmələr) arasında elektrik əlaqəsinin etibarlılığının yoxlanılması;
-ildırımdan mühafizə quruluşlarında mexaniki zədələnmədən
sonra gücləndirilməsi və ya əvəz olunması tələb olunan elementlərin
aşkar edilməsi;
-ildırımdan mühafizə quruluşlarının ayrı-ayrı elementlərinin
korroziyadan dağılma (aşınma) dərəcəsinin müəyyən edilməsi və
korroziya nəticəsində zədələnmiş elementlərin gücləndirilməsi və
korroziyadan mühafizəyə dair tədbirlərin görülməsi;
-ildırımdan mühafizə quruluşlarının bina və ya tikililərin
kateqoriyalarına uyğunluğunun yoxlanılması (bina və ya tikililərdə
dəyişikliklər aparıldıqda və s.);
-ildırımdan mühafizə quruluşunun bütün yerləbirləşdiricilərinin
sənaye tezlikli cərəyanda müqavimətinin ölçülməsi (bu iş elektrik
qurğularının yerləbirləşdiricilərinin müqavimətinin ölçülməsi ilə birgə,
2 ildə bir dəfədən az olmayaraq aparılmalıdır).
5.5.4. Yoxlamalar əsasında ildırımdan mühafizə quruluşlarının
profilaktiki təmirlərinin həcmi müəyyən edilir və bu təmirlər ildırım
çaxan mövsümə qədər (mart ayına qədər) başa çatmalıdır.
5.5.5. Ildırımdan mühafizə quruluşlarının kiçik həcmli cari təmiri
ildırım çaxan mövsümdə də aparıla bilər, əsaslı təmiri isə bu
mövsümdən başqa, ilin digər vaxtlarında aparılmalıdır.
5.5.6. Obyekt üzrə ildırımdan mühafizə quruluşlarının
vəziyyətinə (sazlığına) cavabdehliyi baş energetik daşıyır.
Baş energetik obyektin əsas xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla
ildırımdan mühafizə quruluşlarının istismarı üzrə qısa təlimat işləyib
hazırlamalıdır.
310
 Ildırımdan mühafizə quruluşlarının təftişini aparan şəxs aşkar
edilmiş qüsurları göstərməklə keçirilmiş baxış və yoxlama barədə akt
tərtib etməlidir.
Ildırımdan mühafizə quruluşlarında aparılan yoxlamaların,
yerləbirləşdirmə quruluşlarının sınaq yoxlamalarının, aparılan
təmirlərin nəticələri bunun üçün nəzərdə tutulmuş жurnalda qeyd
edilməlidir.
5.5.7. Ildırım təhlükəsi (şimşək çaxan vaxtı) olduqda
qadağandır:
-qaz atqı borularından istehsalat tullantılarının atmosferə
buraxılması;
-istehsalat və məişət otaqlarının qapı və pəncərələrinin açıq
vəziyyətdə saxlanılması.
5.5.8. Ildırım (şimşək) çaxan vaxtı qazma vışkasında işlərin
aparılması, həmçinin ildırımdan mühafizə quruluşunun yerləbir-
ləşdirmə hissələrinə 10 m-dən yaxın məsafədə olmaq (yaxınlaşmaq)
qadağandır.

5.6. Statik elektrikləşmədən mühafizə

5.6.1. Obyektdə statik elektrikləşmədən mühafizə qurğularının

vəziyyətinə (sazlığına) cavabdehliyi sex rəisi, müəssisə üzrə isə – baş
energetik daşıyır. Müəssisənin baş energetiki elektrik sexinin rəisi ilə
birlikdə mühafizə qurğularının düzgün istismarını və onların
laboratoriya yoxlamasını təşkil etməli, bu qurğuların istismarı üzrə
təlimat tərtib etməli və onların düzgün istismarına nəzarət etməlidir.
Sex rəisləri sexlərdə mühafizə qurğularının saz vəziyyətdə sax-
lanılmasını, cədvələ uyğun və müvafiq texniki sənədlər tərtib etməklə
onların vaxtı-vaxtında yoxlanılmasını və təmirini təmin etməlidirlər.
5.6.2. Mühafizə qurğularına baxış və onların cari təmiri bütün
texnoloжi avadanlığa, elektrik xətlərinə baxış və onların təmiri ilə eyni
vaxtda aparılmalıdır. Cihazların köməyi ilə yerləbirləşdirmənin
yoxlanılması ildə 2 dəfədən az olmayaraq (6 aydan bir) və həmçinin
avadanlığın hər təmirindən sonra aparılmalıdır.
5.6.3. Bütün metal aparatlar, çənlər, neft kəmərləri, qaz xətləri,
doldurma – boşaltma qurğuları, içərisində asan alışan (AAM) və
311
yanar mayelər (YM) olan qurğular, binanın daxilində və xaricində
yerləşməsindən asılı olmayaraq, yerləbirləşdirilməlidir.
5.6.4. Sexlərdə, bina xaricində yerləşdirilmiş qurğularda,
estakadalarda və s. quraşdırılmış avadanlıq və boru kəmərləri bütün
uzunluqları boyunca arası kəsilməyən zəncirvari şəkildə
yerləbirləşdirici qurğulara qoşulmalıdır.
5.6.5. Tək (ayrıca) quraşdırılmış tutum, aparat və aqreqatların
fərdi yerləbirləşdiricisi olmalı və ya onlar ayrı-ayrılıqda aparatın
yaxınlığından keçən ümumi yerləbirləşdirmə magistral xəttinə
qoşulmalıdırlar.
Bir neçə yerləbirləşdirici aparatın, aqreqat və boru kəmərlərinin
yerləbirləşdirmə xəttinə ardıcıl qoşulması qadağandır.
5.6.6. Işçi heyətin sənaye tezlikli elektrik cərəyanı zədələnmə-
sindən və ya ildırımdan mühafizəsi üçün nəzərdə tutulmuş yer-
ləbirləşdirici qurulaşlardan statik elektrik yüklərinin ötürülməsi üçün
istifadə edilə bilər.
5.6.7. Yalnız statik elektrik yüklərinin ötürülməsi üçün nəzərdə
tutulmuş yerləbirləşdirici quruluşların müqaviməti 100 Om-dan çox
olmamalıdır.
5.6.8. AAM və YM-lər doldurulub-boşaldılan avtosisternlər və
vaqon-sisternlər doldurma-boşaltma əməliyyatından qabaq və bu
əməliyyat aparılan müddətdə yerləbirləşdirmə quruluşuna qoşulu
olmalıdır. Yerləbirləşdirici keçirici (naqil) kimi en kəsiyi 16 mm 2-dan
az olmayan elastik (çox damarlı) mis məftildən istifadə edilməlidir.
Keçiricilər avtosisternlərin və vaqon sisternlərin gövdələrinə
(korpusuna) bolt vasitəsilə etibarlı birləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirmə
pozularsa qüsur aradan qaldırılana qədər doldurma-boşaltma
əməliyyatı dayandırılmalıdır.
5.6.9. AAM-in və YM-in çənlərə, sisternlərə və qablara sərbəst
düşən şırnaqla doldurulması qəti qadağandır. Onların tutumlara
vurulması və doldurulması bu tutumlardakı mayenin səviyyəsindən
aşağı, tutumlar boş olduqda isə rezin şlanqın ucu tutumun dibindən
0,2 m məsafədən çox olmayan səviyyədə saxlanılmaqla aparılmalıdır.
5.6.10. Çənlərin buxara verilməsi üçün nəzərdə tutulmuş rezin
şlanqların metal ucluqları şlanqın xaricindən və ya daxilindən
keçirilmiş (dolanmış) elastik çoxdamarlı (telli) mis məftil vasitəsilə
312
yerləbirləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirici məftilin digər ucu buxar ötürən
kəmərin metal hissəsinə birləşdirilməlidir. Şlanqın ucluqları zərbədən
qığılcım verməyən mis, tunc və s. materialdan olmalıdır.
5.7. Süni işıqlandırma

5.7.1. Neftqazçıxarma (qazma) obyektlərində iş yerləri, tex-

noloжi avadanlıqlar, keçidlər, pilləkənlər və s. [211, 47] –ə uyğun
süni işıqlandırılmalıdır.
5.7.2. Neftqazçıxarma (qazma) obyektləri partlayışdan
mühafizəli çıraqlarla və proжektorlarla işıqlandırılmalıdır.
5.7.3. Obyektlər işçi işıqlandırılma çıraqlarından başqa qəza,
təxliyə və lazım olduqda mühafizə çıraqları ilə də təmin olunmalıdır
və onlar qüvvədə olan müvafiq normalara uyğun olmalıdır.
5.7.4. Təxliyə işıqlandırılması üçün qəza işıqlandırılmasından
istifadə oluna bilər.
5.7.5. Qəza və təxliyə işıqlandırılması üçün aşağıdakı çıraqlar
tətbiq olunur:
a) közərmə lampalı;
b) lüminissent lampalı aşağı temperaturlu (5 0 C-dən az olma-
yaraq) otaqlarda, o şərtlə ki, çıraqlar bütün reжimlərdə gərginliyi
nominal gərginliyin 90%-dən az olmayan dəyişən cərəyanla
qidalansın.
Ksenon, DRL, metalhallogen və yüksək təzyiqli natrium lampalı
çıraqlardan qəza və təxliyə işıqlandırılmasında istifadə etmək
qadağandır.
5.7.6. Qəza və təxliyə işıqlandırılmasının əlavə olaraq avtonom
(ayrıca) elektrik qida mənbəyi olmalıdır.
5.7.7. Mühafizə işıqlandırılması sutkanın qaranlıq vaxtı mü-
hafizə olunan yerdə ərazinin sərhəddi boyunca nəzərdə tutulmalıdır.
5.7.8. Işıqlandırıcı qurğuların yoxlanılmasına xüsusi hazırlığı olan
və [63] tələblərini mükəmməl bilən işçilər buraxılır.
5.7.9. Işıqlandırma obyektlərinin sanitar-texniki pasportlaş-
dırılması (iş yerlərinin attestasiyası) [251]-ə uyğun aparılmalıdır
(ölçülməlidir).
5.7.10. Yenidən qurulmuş və rekonstruksiya edilmiş işıqlandırıcı
qurğular istismara verilməzdən əvvəl yoxlanılmalıdır.
313
 5.7.11. Çıraqların əksetdiricilərinin xüsusi yuyucu maddələrlə
çirkdən təmizlənmə qaydaları [251]–ə uyğun aparılmalıdır.

5.8. Partlayış təhlükəsizliyi

5.8.1. Partlayış təhlükəsizliyinin təmin olunması üzrə tələblər,

qazma qurğusunun mexaniki avadanlığı istisna olmaqla, elektrik
avadanlıqlarına və partlayışın yaranmasına səbəb ola biləcək digər
avadanlıqlara şamil edilir.
5.8.2. Qazma və neftmədən qurğularının elektrik avadanlıq-
larının quraşdırılması, sazlanması, sınanması və istismarı [15, 17]–nin
tələblərinə müvafiq yerinə yetirilməlidir.
5.8.3. Obyekt, səmərəli surətdə mühafizə olunmaq üçün, part-
layış təhlükəli zonalara bölünməlidir. Zonalar eyni tipli avadanlıqlar
yerləşdirilmiş sahələrdən ibarət olmalıdır. Obyektin zonaları
təhlükəliliyinə görə aşağıdakı kateqoriyalara (dərəcələrə) bölünür:
0-cı zona – partlayış təhlükəli qatışığın daima və ya uzun
müddət ərzində olduğu sahə;
1-ci zona – normal iş reжimində partlayış təhlükəli qatışığın
mövcudluğu ehtimal olunan sahə;
2-ci zona – normal iş reжimində, açıq meydançalarda və
otaqlarda partlayış təhlükəli qatışığın olmadığı sahə.
[15]-in tələblərinə uyğun olaraq 0-2 zonalar müvafiq olaraq
partlayış təhlükəsiz və partlayışdan mühafizəli icrada olan ava-
danlıqlarla təchiz olunmalıdır. Bütün vericilər,siqnal qurğuları 1-ci
zonanın sahələrində istifadəyə yararlı olmalıdır.
5.8.4 Partlayışdan mühafizə markası olmayan, qeyri ixtisas-
laşdırılmış müəssisələrdə hazırlanmış və ya təmir zamanı part-
layışdan mühafizə elementləri pozulmuş, nəzarət edən idarənin
partlayış mühafizəsi üzrə yazılı icazəsi olmadan 0,1,2 kateqoriyalı
(sinifli, dərəcəli) partlayış təhlükəli zonalarda elektrik avadan-
lıqlarının quraşdırılması qadağandır.
5.8.5 Xaricdən idxal olunmuş partlayış mühafizəli elektrik ava-
danlığının, onu partlayışdan mühafizəyə sınamış təşkilatın partlayış
təhlükəli zona və mühitdə istismarına icazə verən şəhadətnaməsi
olmalıdır.Bundan başqa bu avadanlıq sertifikatlaşdırılmalı və onun
314
Azərbaycan Respublikasının ərazisində tətbiqinə
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin icazəsi olmalıdır.
5.8.6 Partlayışdan mühafizə vasitələri və bloklayıcıları nasaz
olduqda, idarəetmə və mühafizə sistemləri sxemi pozulduqda elektrik
avadanlığının istismarı qadağandır.
5.8.7 Neftqazçıxarma obyektləri şəraitində (ərazisində) partlayış
əmələ gətirən mənbələr ətrafında partlayış təhlükəli zonaların sinifləri
və sərhədləri cədvəl 8-də və Əlavə 20-də verilir.

Cədvəl 8

Bən Otaq və sahələr Partlayış

din təhlükəli-
№- lik sinfi
si
1 2 3
1. Açıq texniki qurğular, aparatlar, tutumlar
quraşdırılmış və ya neft və asan alışan qaz 0 zonası
buxarlarını ötürmək üçün çıxışı olan bağlı otaqlar
(Əlavə 20 şək.1), həmçinin qazma qurğularının
rotoraltı boşluqları və neft və ya yanar qaz
buxarları çıxa və yığıla bilən kanallar, şaxtalar
(şək. 2, 5, 9)
2. Neft, neftlə emal olunmuş qazma məhlulu, neft
qazları və ya digər asan alışan maddələr olan 0 zonası
açıq texniki qurğuların ətrafındakı (şək. 4), quyu
ağzı ətrafı (şək. 2), həmçinin səmt qazını və ya
müxtəlif asan alışan qazları ötürən atqı
borusunun sonluğunun ətrafındakı (şək. 8a) 1,5
m radiuslu açıq sahələr (fəza)
3. Neft, neftlə emal olunmuş qazma məhlulu, neft 0 zonası
qazları və digər asan alışan maddələr olan açıq
və bağlı tutum və texniki qurğuların daxili sahəsi
(fəza) (şək. 1, 4, 7, 8)

1 2 3
4. Asan alışan mayelərin vurulmasında istifadə 0 zonası
olunan şlanqların saxlanılması üçün bağlı otaqlar
315
5. Partlayış təhlükəli qarışıqların əmələ gəlməsi 1 zonası
yalnız sınmış (dağılmış) və ya nasaz avadanlıq
olan halda mümkün olan bağlı texnoloжi
quruluşlar, avadanlıqlar, aparatlar, neft, neftlə
emal olunmuş qazma məhlulu və yanar qazlar
olan tənzimləyici, nəzarətedici, söndürücü
(ayırıcı) quruluşların qovşaqları quraşdırılmış bağlı
otaqlar (sahələr). Tullantı sularını vuran
nasosxanalar.
Qeyd: Qazma nasosları, qazma nasoslarına əlavə
təzyiq verən köməkçi (podpornıy) nasoslar, sirkul-
yasiya sisteminin boru kəmərləri və manifold yer-
ləşdirilmiş (partlayış təhlükəli qarışıqların yaranma
mənbəyi olmayan digər avadanlıq və aparat yox-
dursa) və 0, 1 sinifli partlayış təhlükəli otaqlardan
ayrılmış (arası kəsilmiş) otaqlar partlayış təhlükəsiz
hesab olunur.
6. Aşağıdakı açıq sahələr (fəza) :

-cədvəlin 2 №-li bəndi üzrə 0 zonasından 1,5 m 1 zonası

radiusdakı (şək. 8a) və 0 zonasından 3,5 m
radiusdakı sahələr (şək.4);

-hər tərəfə 3 m məsafə ilə məhdudlaşan 0 və 1 2 zonası

zonalarına aid otaqların istənilən oyuğunun (qapı,
pəncərə və s.) ətrafındakı sahələr (şək. 1);

-3 m məsafə ilə məhdudlaşan 0 və 1 zonalarına 2 zonası

aid otaqların sorucu ventilyasiyasının oyuğunun
ətrafındakı sahələr;

-fontan armaturu ətrafından hər tərəfə 3 m 2 zonası

məsafə ilə məhdudlaşan sahələr (şək. 5).
7. Rotoraltı boşluğu açıq olan quyu oxundan aşağıya 2 zonası
qədər bütün hündürlüyü boyu radiusu 3 m-lik
silindrlə məhdudlaşan rotoraltı boşluq (fəza) (şək.
2, 3)
1 2 3
316
8. Şək. 2-də göstərilmiş parametrlərə uyğun olan __
dənizdə və kükürdlü yataqlarda qazılan quyularda
tətbiq olunan vışkanın hündürlüyü boyu hər
tərəfdən əhatə edən vışkaətrafı sahə (fəza).

9. Partlayış təhlükəli zonanın sinfinə və sərhədinə __

uyğun gələn rotoraltı boşluğu açıq və
çəpərlənmiş qazma vışkasının ətrafındakı sahə
(fəza) (şək.3).
Qeyd: Rotoraltı boşluqdan (fəzadan) və qazma
meydançasından divar vasitəsi ilə ayrılmış qazma
bucurqadı sahəsi partlayış təhlükəsiz hesab
olunur.

10. Şək. 6, 7-də göstərilmiş partlayış təhlükəli __

zonanın sinfinə və sərhədinə uyğun gələn açıq və
bağlı texniki qurğuların, avadanlıqların ətrafındakı
açıq sahələr (fəza)
11. Çəpərlənmənin hüdudlarında fontan armaturu 2 zonası
yerləşdirilmiş yarımbağlı sahələr (fəza)
12. Şək. 8b-də göstərilmiş partlayış təhlükəli zonanın __
sinfinə və sərhədinə uyğun gələn bağlı texniki
qurğulardakı, tutumlardakı və aparatlardakı qaz-
ları (buxarları) ötürən atqı borularının sonluqları-
nın ətrafındakı açıq sahələr (fəza)
13. Çəpərlənmənin hüdudlarında neft, neftlə emal 2 zonası
olunmuş qazma məhlulu, neft qazları və ya asan
alışan mayelər olan texniki qurğular, avadanlıqlar,
aparatlar, söndürücü (ayırıcı) quruluşların
qovşaqları quraşdırılmış yarımbağlı sahələr (fəza)
14. Şək. 9-dakı parametrlərə uyğun, quyunun təmiri __
üçün istifadə edilən aqreqatın ətrafındakı sahə
(fəza)
5.8.
(qapıların, pəncərələrin və s.) quraşdırılması qadağandır.
5.8.9. 0 zonasında olan otaqla bilavasitə əlaqəsi olan bağlı otaq
aşağıdakı şərtlərlə 1-ci zonaya aid edilə bilər:

317
 -giriş özübağlanan qaz buraxmayan 1 zonası istiqamətində
açılan qapılardan yerinə yetirilirsə;
-ventilyasiya 0 zonasına nisbətdə izafi təzyiqi təmin edirsə;
-idarəetmə postunda, daimi növbətçilik təşkil olunmaqla,
ventilyasiya dayandıqda, dərhal işə düşən siqnalizasiya sistemi
nəzərdə tutulubsa (varsa).
5.8.10. Bilavasitə 0 zonası ilə əlaqəsi olan bağlı otaq aşağıdakı
şərtlərlə partlayış təhlükəsiz hesab oluna bilər:
-giriş, bufer hava mühiti əmələ gətirən (hava axını ventilyasiya
vasitəsilə vurulur), ikiqat, özübağlanan, qaz buraxmayan qapılardan
yerinə yetirilirsə;
-ventilyasiya partlayış təhlükəli sahəyə (otağa) nisbətdə izafi
təzyiqi təmin edirsə;
-idarəetmə postunda, daimi növbətçilik təşkil olunmaqla, ven-
tilyasiya dayandıqda, dərhal işə düşən siqnalizasiya sistemi olduqda.
Asan alışan və yanar mayelərin nəql edildiyi boru kəmərlərinin
ancaq ayrı-ayrı hissələri otaqlardan keçirsə, orada birləşdirici flanslar
yoxdursa, borular divarlardan gilizlərdə, kipləşdirilmiş halda
çəkilmişsə və partlayış təhlükəli qatışıqların otaqlara daxil olmasını
istisna edirsə, həmin otaqlar partlayış təhlükəsiz hesab edilirlər.
5.8.11. 1 zonası ilə bilavasitə əlaqəsi olan bağlı otaq aşağıdakı
şərtlərlə partlayış təhlükəsiz hesab oluna bilər:
-giriş özübağlanan, qaz buraxmayan, təhlükəsiz zonaya açılan
qapıdan yerinə yetirilirsə;
-ventilyasiya partlayış təhlükəli sahəyə (otağa) nisbətdə izafi
təzyiqi təmin edirsə;
-idarəetmə postunda, daimi növbətçilik təşkil olunmaqla,
ventilyasiya dayandıqda, dərhal işə düşən siqnalizasiya sistemi
olduqda.
5.8.12. Partlayış təhlükəli zonalarda quraşdırılan elektrik
avadanlığı normativ sənədlərin tələblərinə müvafiq seçilməlidir.
5.8.13. Partlayış təhlükəli zonaları olan otaqlarda ventilyasiyanın
quruluşu müvafiq tələblərə cavab verməlidir.
5.8.14. Partlayış təhlükəli qatışıqların siqnalizatorlarının vericiləri
və nümunəgötürücü qurğuları aşağıdakı yerlərdə quraşdırılmalıdır:
-otaqların ventilyasiyası üçün hava götürülən yerlərdə;
318
 -AAM və ya qazma məhlulunu vuran hər bir nasosun yanında;
-quyuağzı ərazidə, döşəmədən 0,5 m çox olmayan hündürlükdə;
-qazma məhlulunun hazırlandığı açıq tutumun üstündən 0,2 m-
dən çox olmayan məsafədə və eyni zamanda tutumla yanaşı,
döşəmədən 0,5 m hündürlükdə;
-vibroələyin yaxınlığında – ondan 1 m-dən çox olmayan mə-
safədə olmaqla 0,5 m-dən çox olmayan hündürlükdə;
-texnoloжi aparatların yanında – buxar və qazların ayrılma eh-
timalı olan yerlərdə, neft qazları üçün mənbədən 0,5-0,7 m-dən çox
olmayan hündürlükdə, neft buxarları üçün döşəmədən 0,5 m hün-
dürlükdə;
-qazpaylayıcı batareyaların seksiyalarının yanında – otağın azı 2
yerində (nöqtəsində), mənbədən 0,5-0,7 m-dən çox olmayan
hündürlükdə;
-AAM və yanar qazlar saxlanılan anbarlarda – hər otaqda azı 1
ədəd;
-qazma meydançasının altında – qazma məhlulunun axınını dəf
edən qurğu yerləşən yerdən 1 m-dən çox olmayan məsafədə, azı 4
nöqtədə.
Hidrogen sulfid qazının YVQ-sini qeydə alan qaz analizatorunun
verici və ya nümunəgötürücü qurğuları qazma meydançasının altında
(bilavasitə qazma məhsulu çıxan yerdə) və onun ayrılması ehtimal
olunan otaqlarda quraşdırılmalıdır.

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Elektrik qurğuları)

5.9. Ümumi tələblər

5.9.1. DNQT-də elektrik şəbəkələri, o cümlədən 1000 V-a qədər

gərginlikli, üç fazalı, dəyişən cərəyanlı elektrik şəbəkələri neytralı
izolə edilmiş olmalıdır.
1000 V-dan yüksək gərginlikli elektrik şəbəkələrinin yüksək
müqavimətli rezistor vasitəsi ilə neytralının yerləbirləşdirilmiş
olmasına yol verilir. Bu halda elektrik şəbəkəsinin izolyasiyasının
müqavimətinin azalması barədə avtomatik siqnalizasiyası olan
319
izolyasiyaya nəzarət edən müvafiq quruluş (cihaz) nəzərdə
tutulmalıdır.
5.9.2. DNQT-də altı aydan bir (az olmayaraq) kabel xətləri
diqqətlə baxışdan keçirilməli və bu zaman aşağıdakılar yoxla-
nılmalıdır:
-kabelin bərkidilməsinin keyfiyyəti;
-kabelin qoruyucu (mühafizə) örtüyünün bütövlüyü;
-kabelin metal örtüyünün yerləbirləşdirilməsinin vəziyyəti;
-içərisi ilə kabel çəkilmiş borunun və qurğuşunlu kabelin
örtükləri;
-kabelin üzərində markirovkanın mövcudluğu;
-kabelin ehtiyat damarlarının (naqillərinin) konservasiyasının
keyfiyyəti;
-kabel çəkilmiş yerlərin təmizliyi (yağın, netfin, neft məhsul-
larının və s. olmaması);
-metal hörgülü kabelin korroziyaya qarşı örtüyünün vəziyyəti.
5.9.3. Kabel xətlərinə baxış keçirən şəxslərə gərginlik altında
olan kabellərə toxunmaqla hər hansı bir işin görülməsi qadağandır
(misal üçün: kabelin yerini dəyişmək, kabelin trasından müxtəlif
əşyaları götürmək və s.).
5.9.4. Işçinin dənizə düşmək təhlükəsi olan iş yerində lazımi
tədbirlər görülmədən (iş yerini bu məqsəd üçün hazırlamadan)
kabelin deşilməsi və ya kəsilməsi qadağandır.
5.9.5. Kabel şkafında gərginliyi, kabelin nömrəsini və bu kabel
qoşulmuş paylayıcı quruluşların nömrələrini göstərən aydın yazılar
olmalıdır. 1000 V-dan yüksək gərginlikli kabelin qoşulması üçün kabel
şkaflarının tətbiqi qadağandır.
5.9.6. Baxış keçirilərkən, təmir işləri aparılarkən və ya təmirdən
sonra kabel çəkilərkən baxış keçirilən, təmir aparılan və ya çəkilən
kabelə gərginliyin təsadüfən verilməsi istisna olmalıdır.
5.9.7. Işlər yerinə yetirildikdən və işlərin (dalğıc işlərinin) rəh-
bərinin yazılı təsdiqindən sonra enerжi təminatı (təchizatı) üzrə məsul
növbətçi bu işlərin başa çatdığına (dayandırıldığına) əmin olaraq bu
haqda tapşırıq-buraxılışda qeyd aparmalı və yalnız bundan sonra
gərginlik verilməlidir.

320
 5.9.8. Müxtəlif briqadalar tərəfindən bir sahədə eyni vaxtda
sınaq və təmir işlərinin aparılması qadağandır.
5.9.9. Zədələnmiş kabeli kabelçəkən gəminin bortuna qal-
dırmazdan əvvəl (kabelin təmirinə başlamamış) kabel hər iki tərəfdən
açılmalı və yerləbirləşdirilməlidir.

D. 5.10. Yerləbirləşdirmə

5.10.1. Gərginlik altında olmayan, lakin istismar vaxtı toxun-

ulması mümkün olan elektrik avadanlıqlarının metal hissələri,
kabellərin metal örtükləri, cərəyandaşıyıcı hissələri bərkitmək üçün
metal konstruksiyalar və DNQT-nin digər konstruksiyaları aşağıdakılar
istisna olmaqla yerləbirləşdirilməlidir:
-ikiqat izolyasiyası («dvoynaə izoləüiə») elektrik qəbuledicilərinin
gövdələri;
-kabellərin bərkidici elementləri;
-divarlardan, digər tikililərdən keçən kabelləri mexaniki zədə-
lənmələrdən mühafizə etmək üçün istifadə edilən metal borular;
-[15] – də nəzərdə tutulan digər hallar.
5.10.2. Səyyar laboratoriyanın və ya ayrıca bir aparatın yer-
ləbirləşdirilməsi DNQT-nin metal konstruksiyalarına bolt birləşməsi və
ya xüsusi yerləbirləşdirici sıxac vasitəsi ilə yerinə yetirilməlidir.
5.10.3. Gövdənin yerləbirləşdirilməsi üçün polad burazlardan
(kanat) və yanalma burazlarından istifadə etmək qadağandır.
5.10.4. Daşınma yerləbirləşdirici əvvəlcə DNQT-nin metal
konstruksiyasına etibarlı birləşdirilməli, sonra isə xüsusi sıxacların və
digər inventar vasitələrin köməyi ilə yerləbirləşdiriləcək hissələrə
bərkidilməlidir.
Yerləbirləşdirici kimi bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmamış hər
hansı bir naqildən (keçiricidən) və ya onların topasından
(burumundan) istifadə etmək qadağandır.

D. 5.11. Ildırımdan və statik elektrikləşmədən mühafizə

321
 5.11.1. Vışkanın, dorun DNQT-nin metal konstruksiyası ilə və ya
yerləbirləşdirici yerlə etibarlı elektrik kontaktı olduqda, DNQT-nin
hündür konstruksiyalarında (vışka, dor və s.) ildırımqəbuledicilər
quraşdırılmaya bilər.
5.11.2. Ildırımqəbuledici, cərəyanötürücü və yerləbirləşdirici
arasındakı birləşmələr qaynaqlanmalı və ya misdən (mis xəlitələrdən)
olan bolt sıxaclarla və yaxud korroziyaya qarşı mühafizə örtüyü olan
polad sıxaclarla etibarlı bərkidilməlidir.
5.11.3. Əgər vışkanın (dorun) yuxarı qurtaracağında elektrik
avadanlığı quraşdırılmışdırsa, onda vışka ilə (dorla) etibarlı kontaktı
olan metal mildən (şiş) ildırımqəbuledici olmalı və o elə bər-
kidilməlidir ki, elektrik avadanlığından 0,5 m yuxarı çıxmış olsun.
5.11.4. Ildırımötürücü xətlər vışkanın, dorun və DNQT-nin digər
hündür tikililərinin (qurğularının) bayır tərəfi ilə ən az əyintilərə yol
verməklə çəkilməlidir. Bu xətlər partlayış təhlükəli yerlərdən
çəkilməməlidir (keçməməlidir).
5.11.5. Gəmidən DNQT-yə xüsusi elastik elektrik keçirici şlanq
vasitəsilə yanacaq və səpələnən (elektrostatik aktiv olan) materiallar
qəbul edilərkən (ötürülərkən) gəmi boruları ilə DNQT arasında
fasiləsiz və etibarlı elektrik əlaqəsi təmin olunmalıdır. Bu məqsəd
üçün dielektrik elastik şlanqlar tətbiq olunarsa, onların metal ucluqları
şlanqın xaricindən və ya daxilindən keçirilmiş (dolanmış) elastik
(əyilgən) çox damarlı (telli) mis məftil vasitəsilə yerləbirləşdirilməlidir.
Yerləbirləşdirici naqilin (məftilin) digər ucu DNQT-nin metal
konstruksiyasına etibarlı birləşdirilməlidir.
Şlanqların ucluqları zərbədən qığılcım verməyən (mis, tunc və
s.) materialdan olmalıdır.
5.11.6. Statik elektrikləşmədən mühafizə üçün DNQT-nin
otaqlarında (bağlı yerlərində) və onların xaricində yerləşən metal
armaturlar, tutumlar, boru xətləri, hava xətləri, doldurma-boşaltma
qurğusu etibarlı olaraq yerləbirləşdirilməlidir.

322
 BÖLMƏ 6

ENERGETIK QURĞULAR

6.1. Energetik qurğular partlayış təhlükəsi olmayan otaqlarda

(binalarda) və zonalarda yerləşdirilməlidir.
6.2. Energetik qurğuların və qazanxana aqreqatlarının ida-
rəetmə postlarında bağlayıcı, tənzimləyici və qoruyucu qurğuların
təyinatını göstərən boru sistemlərinin mnemosxemləri asılmalıdır.
6.3. Energetik qurğunun idarəetmə postu etibarlı telefon əlaqəsi
ilə təmin olunmalıdır.
6.4. Avtomatlaşdırılmış maşın zallarının və qazanxanaların gi-
rişlərində «Diqqət! Mexanizmlər avtomatik işə salınır» təhlükəsizlik
plakatı (nişanı) asılmalıdır.
6.5. Energetik qurğuların işlənmiş qazlarını xaricetmə boruları
küləyin orta illik əsas istiqaməti nəzərə alınmaqla otaqdan (binadan)
xaricə çıxarılmalı və yanğın təhlükəsizliyi tələblərinə əməl edilməklə
səsboğucu qığılcımsöndürənlə təchiz olunmalıdır.
6.6. Energetik qurğunun mühərrikinin işlənmiş qazları xaricetmə
borusunda mühərriki istehsal edən zavodla razılaşdırmadan əks
təzyiq, girişində isə boşluq yaradan qurğuların tətbiqi qadağandır.
6.7. Energetik qurğuların yanacaq və yağ boru kəmərləri sis-
temlərinin sökülə bilən birləşmələri (flans birləşmələri, muftalar və s.)
sökülməzdən əvvəl onların altına vedrə və ya müvafiq qab qoyulmalı
və işlər qurtardıqdan sonra onlar lazımi yerə boşaldılmalıdır.
6.8. Energetik qurğuların hava-boru sistemlərində yanacaq və
yağ buxarlarının yığılmasının qarşısını almaq məqsədi ilə onlar ildə iki
dəfə buxar və ya istifadəsinə icazə verilmiş yuyucu tozlarla
təmizlənməli və sıxılmış hava ilə üfürülməlidir.
6.9. Səsboğucu örtüyü olmayan daxiliyanma mühərriklərinə
(DYM) və qaz-turbin qurğularına (QTQ) xidmət zamanı səsdən
mühafizə vasitələrindən (qulaqlıqlar-antifonlar) istifadə edilməlidir.
DYM və QTQ-nin idarəetmə pultları səsdən və titrəyişdən tədric
olunmalıdır.
6.10. DYM işə salınan zaman onun sıxılmış hava sisteminin
qoruyucu klapanının yaxınlığında adamların olması qadağandır.
323
 6.11. QTQ işləyən zaman havasorucu kameraya girmək
qadağandır.
6.12. QTQ-nin yağ sistemindəki yağın açıq odla qızdırılması
qadağandır.
6.13. QTQ-nin drenaж sistemi ayda bir dəfədən az olmayaraq
üfürülməlidir.
6.14. QTQ-nin sökülməsi, onun işəsalma mühərrikinin yanacaq
sistemi enerжi ilə təminetmə sistemlərindən ayrılıqdan sonra yerinə
yetirilməlidir.
6.15. Qazanxanaların qurulması və istismarı [12] tələblərinə
uyğun olmalıdır.
6.16. Aşağıdakılar qadağandır:
a) ekonomayzerlər və suqızdırıcı qazanlar bilavasitə quraşdı-
rılmış yerlərdə buxar texnologiyası, qazanxana xidməti və onların
təmiri ilə bağlı aparatların və cihazların quraşdırılması;
b) qazanxana işləyərkən və həmçinin yanacağın tam yanıb
qurtarmasına (işlənməsinə) və qazandakı təzyiq atmosfer təzyiqinə
qədər düşənədək qazanxananın nəzarətsiz qoyulması;
c) yanğından mühafizə və siqnal sistemi, armaturu, NÖC və A
nasaz olan qazanların işə salınması.

Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər (energetik qurğular)

6.17. DNQT-də energetik qurğular öz funksional təyinatına görə

bölünürlər:
a) qazmada və neftqazçıxarmada elektrik təminatı üçün nə-
zərdə tutulmuş baş enregetik qurğuya;
b) müvafiq əsaslandırma ilə baş energetik qurğuya əlavə, o
cümlədən ehtiyat olaraq nəzərdə tutulmuş köməkçi energetik qur-
ğuya;
c) heyətin sağ qalması, xilas olması və təxliyəsi və həmçinin qə-
zalardan sonra baş və köməkçi energetik qurğuları yoxlamaq, ha-
zırlamaq və işə salmaq üçün nəzərdə tutulmuş qəza energetik qur-
ğuya.
6.18. Qəza energetik qurğusu kimi, avtomatik işə salan sistemlə
təchiz olunmuş dizel-generator tətbiq olunmalıdır.
324
 Qəza energetik qurğusunun işə salınması kənardan elektrik
enerжisi təchizatı olmadan yerinə yetirilməlidir. Dizel-generatorun işə
salınması və iş reжiminə düşməsi 45 saniyədən artıq vaxt apar-
mamalıdır.
6.19. Qəza energetik qurğusu yaşayış bloku ərazisində ayrıca
otaqda, təhlükəli zonalardan mümkün qədər aralı yerləşdirilməlidir.
6.20. Energetik qurğuların idarə olunması həm mərkəzi ida-
rəetmə pultundan, həm də onların yerləşdiyi otaqlarda (sahələrdə)
olan pultlardan yerinə yetirilməlidir.
6.21. DNQT-də DYM və QTQ yerləşdiyi otaqlarda (sahələrdə)
partlayış təhlükəli qatışıqların daxil olmasını istisna edən tələblər
yerinə yetirilmədən bu qurğuların (DYM və QTQ) istismarı
qadağandır.

325
 BÖLMƏ 7

MƏŞƏL SISTEMI

7.1. Ümumi tələblər

7.1.1. Bu Qaydaların tələbləri bütün neft, qaz və qaz-kondensat

yataqlarının məşəl sistemlərinə şamil edilir.
7.1.2. Məşəl sistemlərinin komplekləşdirilməsi, avadanlıq və
ləvazimatlarının konstruksiyası, istismarı [18]-in tələblərinə uyğun
olmalıdır.
7.1.3. Məşəl sistemlərinin layihələndirilməsi, tikintisi və yenidən
qurulması bu sahədə ixtisaslaşmış müəssisə və təşkilatlar tərəfindən
aparılmalıdır.
7.1.4. Məşəl sisteminin elektrik qəbulediciləri (alova nəzarət
qurluşu, alışdırma quruluşu, NÖC və A-sistemləri) elektrik təchizatı
etibarlılıq nöqteyi nəzərindən 1-ci kateqoriya etibarlılıq tələblərinə
uyğun olmalıdır.
7.1.5. Tərkibində hidrogen sulfidin həcmi 8% və daha çox olan
karbohidrogen qazların və buxarların atqı qurğusuna ötürülməsi
qadağandır.

7.2. Məşəl qurğusunun quruluşu

7.2.1. Məşəl qurğusunun konstruksiyası, qaz və buxarların geniş

intervallı sərfinin sabit yanmasını, məşəl qülləsinin yuxarı kəsiyindən
havanın daxil olmasının qarşısının alınmasını təmin etməlidir.
7.2.2. Məşəl qurğusunun tərkibində aşağıdakılar olmalıdır:
-məşəl qülləsi;
-qazbağlayıcı başlıq;
-nəzarət və avtomatizasiya vasitələri;
- məsafədən idarə olunan elektrik alışdırma qurğusu;
-fitilə gələn qaz və yanar qarışıq üçün boru xətti;
-ehtiyat fitilli odluqlar;
-nümunə götürmək üçün quruluş.

326
 7.2.3. Məşəl başlığının, ehtiyat odluqların boru xətlərinin bər-
kidici detallarının materialları məşəlin istiliyindən qızma ehtimalı
nəzərə alınmaqla seçilməlidir. Məşəl qülləsi sahəsində (boyunda)
boru xətləri tikişsiz (qaynaqsız) və istiliyə davamlı borulardan
olmalıdır.
7.2.4. Məşəlin yandırılması avtomatik və məsafədən idarə olu-
nan olmalıdır.
7.2.5. Məşəl qurğusu ehtiyat odluqlara ötürülən yanar qazın
təzyiqini tənzimləyən quruluşla təmin olunmalıdır.
7.2.6. Məşəl qülləsinin hündürlüyü istilik axınının sıxlığının he-
sabatı və yanma məhsulları ilə ətraf mühitin çirklənməsini istisna
edən şərtlər nəzərə alınmaqla seçilməlidir.
7.2.7. Başlığın və məşəl qülləsinin müxtəlif hündürlükdə yer-
ləşən avadanlıqlarının quraşdırılması və təmirində istifadə edilən
pilləkən və meydançaların quruluşu təhlükəsiz rahat işləməyi təmin
etməlidir.

7.3. Sahəyə və qurğulara tələblər

7.3.1. Məşəl qurğusu, küləyin orta illik istiqaməti, məşəl bo-

rularının minimal uzunluğu və istilik axınının yol verilən sıxlığı nəzərə
alınmaqla quraşdırılmalıdır (yerləşdirilməlidir).
7.3.2. Məşəl qüllələri arasındakı məsafə, məşəllərdən hər-hansı
biri yanarkən digər (qonşu) məşəldə təmir işlərinin təhlükəsiz
aparılmasına imkan verən məsafə nəzərə alınmaqla təyin edilir.
7.3.3. Məşəl qülləsi ilə tikililər və qurğular arasındakı məsafə
istilik axınının yol verilən sıxlığı və yanğın təhlükəsizliyi norma və
qaydalarının tələbləri nəzərə alınmaqla təyin edilməlidir.
7.3.4. Məşəl qülləsinin və məşəl qurğusunun bütün tikililərinin
ərazisi (ətrafı), onlara maneəsiz yanaşmanı təmin etmək üçün
hamarlanmalıdır.
7.3.5. Məşəl qülləsi ətrafında ərazi məşəlin hündürlüyünə bə-
rabər radiusda, lakin 30 m-dən az olmayaraq hasarlanmalı və ni-
şanlanmalıdır. Hasarda ona xidmət edən heyətin daxil olması üçün
keçidlər, nəqliyyat vasitələri üçün isə darvaza olmalıdır. Keçidlərin

327
sayı məşəl qüllələrinin sayına bərabər və hər bir qülləyə yol mümkün
qədər qısa olmalıdır.
7.3.6. Məşəl sistemini yaşayış olmayan sahələrdə (rayonlarda)
yerləşdirərkən hasarların əvəzinə hündürlüyü 1 m-dən və üst
hissəsinin eni 0,5-dən az olmayan torpaqdan bənd qurula bilər.
7.3.7. Məşəl qülləsinin avadanlığından başqa məşəl qurğusunun
bütün avadanlıqları hasardan (bənddən) kənarda yerləşdirilməlidir.
7.3.8. Məşəl sisteminin hasarlanmış sahəsində quyuların, xən-
dəklərin, çalaların qazılmasına və s. torpaq işlərinə icazə verilmir.

7.4. Avadanlıq, kommunikasiya və avtomatlaşdırma

vasitələrinə tələblər

7.4.1. Hər bir məşəl sistemi üçün bir məşəl kollektoru və bir
məşəl qurğusu nəzərdə tutulmalıdır. Fasiləsiz işləmənin təmini üçün
ümumi məşəl sistemlərində iki məşəl kollektoru və iki məşəl qurğusu
olmalıdır.
Xüsusi məşəl sistemlərinin ayrıca və ümumi məşəl sistemləri ilə
əlaqəsi olmamalıdır.
7.4.2. Əgər sistemə buraxılan qazların, buxarların və onların
qarışıqlarının təsiri nəticəsində korroziyaya uğrama ildə 0,1mm-dən
çox olmazsa, belə halda məşəl qurğularının bir kollektorla təmin
olunmasına icazə verilir.
7.4.3. Məşəl kollektorlarının və boru kəmərlərinin uzunluğu
minimal, döngələri isə az olmalıdır. Boru kəmərləri əsasən yerüstü
olaraq dayaqlarda və ya estakadalar üzərində çəkilməlidir.
Əsaslandırılmış hallarda boru kəmərləri yerin altı ilə çəkilə bilər.
Borulara mayenin dolmaması üçün, məşəl kollektoruna birləşmə
yalnız üst tərəfdən aparılmalıdır.
Məşəl kollektorları və boru xəttlərində kipgəcli kompressorların
qoyulması qadağandır.
7.4.4. Məşəl kollektorları və boru xəttləri kondensat yığılan qu-
ruluşa tərəf mailliyi 0,003-dən az olmayaraq çəkilməlidir. Əgər
göstərilən mailliyə nail olmaq mümkün olmazsa, boru xəttlərinin

328
aşağı nöqtələrində kondensat yığımını kənarlaşdırmaq üçün əlavə
quruluşlar yerləşdirilməlidir.
7.4.5. Kondensatın bütün yığım quruluşlarının konstruksiyası elə
olmalıdır ki, kondensatın qaz axını ilə aparılmasını istisna etsin.
7.4.6. Separator (kondensatyığıcı) və nasos bir – birinə nisbə-
tən elə yerləşdirilməlidir ki, nasos işləyərkən kavitasiya halının
(təzahürünün) yaranması istisna olunsun.
7.4.7. Vurucu boru xəttinin diametri nasosun maksimal məh-
suldarlığı ilə təyin edilir və bu, giriş qol borunun (patrubok)
diametrindən az olmamalıdır.
7.4.8. Məşəl sisteminin idarə olunması və manitordan istifadə
etməklə ona məsafədən nəzarət edilməsi qazları sistemə vuran
texnoloжi qurğunun (obyektin) əməliyyat otağından (və yaxud NÖC
otağından) aparılmalıdır.
7.4.9. Qoruyucu klapanlar işə düşən vaxt ondan çıxan qazın
həcmi aparatın daxilində olan qaz mühitinin təzyiq qoruyucu
(klapanın işləməsi üçün lazım olan təzyiqdən yüksək təzyiqə bərabər
olduqda) həcmi ilə təyin edilir.
7.4.10. Kondensat vuran nasoslar etibarlı və qəzasız işləmək
üçün bloklayıcılarla və kondensat yığılan tutumlarda mayenin
səviyyəsi yol verilə bilən həddə çatdıqda işə salınması üçün avtomatik
işəsalıcılarla və söndürücülərlə təchiz olunmalıdır.

7.5. Məşəl sisteminin istismarı

7.5.1. Məşəl sistemini istismar edən müəssisələrdə onların

təhlükəsiz istismarı üzrə təlimat olmalıdır.

329
 7.5.2. Məşəl sisteminin işinə nəzarət etmək üçün məşəl sisteminin
quruluşu və təhlükəsiz istismarı üzrə bilikləri yoxlanılmış mühəndis-
texniki işçilərdən əmrlə cavabdeh şəxslər təyin olunur.
7.5.3. Məşəlin alışdırılmasını məşəl sisteminin təhlükəsiz
istismarına məsul (cavabdeh) şəxsin nəzarəti altında iki nəfər yerinə
yetirməlidir.
7.5.4. Məşəl qurğusunda yandırılan buxar və qazlarda maye
damcıları və bərk maddələr olmamalıdır.
7.5.5. Məşəl sistemində partlayış təhlükəli qarışıqların əmələ
gəlməsinin qarşısını almaq üçün havanın sorulmasına imkan ve-
rilməməli və məşəl kollektoruna (qaz kəmərinə) fasiləsiz üfüləyici qaz
vurulmalıdır. Üfüləyici qaz kimi təbii qazlardan və təsirsiz qazlardan,
texnoloжi prosesdən alınan qazdan istifadə etmək olar.
7.5.6. Məşəl sistemini hər dəfə işə salmazdan əvvəl məşəl
sistemi buxar və hava ilə üfürülməlidir. Belə ki, məşəl qülləsinin
aşağısında oksigenin miqdarı onun aşağı partlayış həddinin 20% -dən
çox olmamalıdır.
Bu zaman, alışdırma (işəsalma) lövhəsinin və kondensatın
yığılması və boşaldılması quruluşlarının bilavasitə yaxınlığında
daşınma qaz analizatorlarından istifadə etməklə bunun üçün xüsusi
olaraq öyrədilmiş heyət (şəxs) tərəfindən qazlılığın dərəcəsi
müəyyənləşdirilməlidir.
7.5.7. Məşəl sistemində təmir işlərinin aparılmasından əvvəl
məşəl sistemi standart qapayıcılarla ayrılmalı (tədric olunmalı) və
inert (təsirsiz) qazla üfürülməlidir.
7.5.8. Məşəl qurğusu müvafiq normalara uyğun olaraq ilkin
yanğınsöndürmə vasitələri ilə təmin olunmalıdır.
7.5.9. Məşəl qülləsinin mühafizə sahəsində (çəpərlənmənin
içində) məşəl sisteminin xidmətinə aidiyyatı olmayan şəxslərin olması
qadağandır.

330
 BÖLMƏ 8

MƏDƏN – GEOFIZIKI IŞLƏRI

8.1. Ümumi tələblər

8.1.1. Bütün mədən – geofiziki işləri qüvvədə olan «Əhalinin

radiasiya təhlükəsizliyi haqqında Qanun»a, «Partlayış aparan zaman
vahid təhlükəsizlik Qaydaları»na, «Mədən – geofizki işləri aparılarkən
təhlükəsizlik texnikası üzrə təlimat»a, «Radioaktiv maddələrlə və
ionlaşdırıcı şüa mənbələri ilə işləyərkən sanitar Qaydaları»na,
«Radioaktiv maddələrin daşınması Qaydaları»na və «Radiasiya
təhlükəsizliyi normaları»na uyğun yerinə yetirilməlidir.
8.1.2. Mədən - geofiziki işləri sifarişçi təşkilatın nümayəndəsinin
iştirakı ilə mədən – geofiziki işləri aparan partiyanın (dəstənin)
rəhbərinin və ya bu işləri yerinə yetirən təşkilat üzrə verilmiş əmrə
əsasən digər məsul mühəndis – texniki işçinin rəhbərliyi altında
yerinə yetirilməlidir.
8.1.3. Mədən – geofiziki işlərdə 380V-dan artıq gərginlikli elek-
trik şəbəkəsindən istifadə etmək qadağandır.
8.1.4. Sifarişçi müəssisə mədən – geofiziki işlərin aparılması
üçün quyunu və avadanlıqları mövcud tələblərə uyğun hazırlamalıdır.
Cihazların maneəsiz keçməsi üçün quyu şablonla yoxlanılmalıdır.
Şablonun ölçüləri quyuya buraxılan geofiziki cihazın ölçülərindən az
olmamalıdır və o imkan daxilində quyunun dibinə kimi buraxılmalıdır.
8.1.5. Tədqiq olunan quyuya xüsusi texnikanın və nəqliyyat
vasitələrinin maneəsiz hərəkətini təmin etmək üçün yollar çəkil-
məlidir.
8.1.6. Quyunun ətrafında qəbul körpüsü tərəfdən quyu ağzın-
dan 30m aralı məsafədə karotaж laboratoriyasının və qaldırıcının
yerləşdirilməsi üçün müvafiq ölçüdə meydança nəzərdə tutulmalıdır
(hazırlanmalıdır).

331
 8.1.7. Quyunun yaxınlığında qəbul körpüsü tərəfdə mədən –
geofiziki avadanlıqlarının, aparatlarının və alətlərinin yerləşdirilməsi
üçün 10x10 m ölçüdə meydança hazırlanmalıdır.
8.1.8. Quyu ağzı ilə işçi meydança arasında işə mane olan
bütün əşyalar yığışdırılmalı və elə yerdə yerləşdirilməlidir ki, geofiziki
işlərin aparılmasına mane olmasın.
8.1.9. Geofiziki işlər aparılarkən sifarişçinin nümayəndəsi
hökmən iştirak etməlidir.
8.1.10. Quyu ağzında rotor olmadıqda, o, blok – balansın qu-
raşdırılması üçün xüsusi körpü (örtüklə) və adamların təhlükəsiz
hərəkətini təmin edən sahə ilə təmin olunmalıdır.
8.1.11. Geofiziki işlərə başlamamışdan əvvəl elektrik avadan-
lığının izolyasiyası və qazma qurğusunun (buruğun) və ya quyunun
qoruyucu yerləbirləşdirmə quruluşunun sazlığı yoxlanılmalıdır.
Quyunun yerləbirləşdirmə quruluşu ilə geofiziki elektrik
gərginliyi qəbulediciləri birləşən elektrik qida mənbəyi arasında
etibarlı metal əlaqə təmin olunmalıdır.
8.1.12. Mədən- geofiziki avadanlıqların elektrik şəbəkəsinə qo-
şulması üçün quyularda yerləbirləşdirici kontaktla təmin olunmuş
elektrik ştepsel rozetkası olmalıdır (daimi). Ştepsel rozetkası
olmadıqda mədən – geofiziki avadanlığının elektrik şəbəkəsinə
qoşulmasını və açılmasını sifarişçi müəssisənin elektrotexniki heyəti
yerinə yetirməlidir.
8.1.13. Quyularda endirmə – qaldırma əməliyyatları həm yer-
üstü, həm də asqılı blok – balansdan istifadə etməklə yerinə ye-
tirilməlidir.
8.1.14. Konstruksiyası dartılma və dərinlik göstəricilərinin qu-
raşdırlımasına imkan verməyən yerüstü və asqılı blok – balanslardan
istifadə etmək qadağandır.
8.1.15. Endirmə – qaldırma mexanizmlərinin və diyircəkli blok
– balansın bərkidilməsi və həmçinin geofiziki tədqiqat işləri apa-
rıldıqdan sonra quyuların kipliyini təmin etmək üçün, quyuların ağzı
flansla təchiz olunmalı və bağlanmalıdır. Pyezometrik səviyyəsi (quyu
məhlulunun) yüksək olan və ya izafi təzyiqi yüksək olan (ehtimal
olunan) quyuların ağzında fontan armaturu quraşdırılmalıdır.

332
 8.1.16. Fontan armaturuna bitişik 2,2x2,5m ölçüdə pilləkənlə
təmin olunmuş işçi meydança quraşdırılmalıdır. Meydançanın
döşəməsi kələ – kötür səthli dəmir lövhədən və ya qalınlığı 40mm-
dən az olmayan möhkəm taxta lövhələrdən olmalıdır. Meydançanın
müvafiq məhəccəri olmalıdır.
8.1.17. Boruarxası fəzada təzyiq olduqda quyu ağzında ma-
nometr quraşdırlımalıdır.
8.1.18. Inжeksiya quyularında mərkəzi siyirtmə ilə yanaşı, su və
çıxış xətlərində də siyirtmələr quraşdırılmalıdır. Siyirtmələri yalnız
quyuya xidmət edən işçilər açıb –bağlaya bilər. Izafi təzyiqli quyu,
manometri olan lubrikatorla təchiz olunmalıdır.
8.1.19. Geofiziki işlərə başlamazdan əvvəl quyu məhlulla (gilli
məhlul, su, neft) ağzına qədər doldurulmalıdır.
8.1.20. Quyuda (buruqda) məhlulun udulması halı olduqda
quyunu doldurmaq üçün kifayət qədər məhlul (su, gilli məhlul və ya
neft) ehtiyatı olmalıdır.
8.1.21. Quyunun mədən – geofiziki işlərə hazırlığı Aktla (əlavə
13) sənədləşdirilir və o, sifarişçi müəssisənin və geofiziki təşkilatın
nümayəndələri tərəfindən imzalanır. Yalnız bundan sonra geofiziki
işlərə başlamağa icazə verilir.
8.1.22. Mədən-geofiziki işlərdə tal blokunu qaldırıb-endirmək
üçün briqadadan qazmaçı və qazmaçı köməkçisi geofiziki partiyanın
rəhbərinin sərəncamında olur və onun bütün göstərişlərinə əməl
edirlər. Işlərə başlamazdan əvvəl onlar geofiziki partiyanın rəhbəri
tərəfindən təlimatlandırılırlar.
8.1.23. Mədən – geofiziki işləri, qaldırıcı və laboratoriya etibarlı
yerləbirləşdirildikdən sonra yerinə yetirilməlidir.
8.1.24. Geofiziki işlərə başlamazdan əvvəl, qaldırıcının etibarlı
(dəyanətli) təsbitlənməsi təmin olunmalıdır.
8.1.25. Quyuda endirmə – qaldırma əməliyyatı aparılan zaman,
kabelin üzərinə tərəf əyilmək, onun üzərindən keçmək və həmçinin
hərəkət edən kabelə toxunmaq qadağandır.

333
 8.1.26. Quyuya geofiziki cihazı buraxarkən qaldırıcının bu-
curqadının makarasında axırıncı dolaq sırasının yarısından az kabel
qalmamalıdır.
8.1.27. Quyuda olan geofiziki avadanlıqları (yükü) qaldırarkən
blok – balansa çəkib – vurma halının olmaması üçün, geofiziki
kabelin üzərində, qaldırıcının maşinistinin iş yerindən asan görünən,
üç yerdə etibarlı bərkidilmiş xəbərdarlıq nişanları olmaldıır: birinci –
kabel ucluğundan 5,0m, ikinci – 50,0m və üçüncü – 100,0m
məsafədə.
8.1.28. Quyu lüləsində tutulmuş (ilişmiş) cihazı (və ya kabeli)
azad etmək üçün, onu fasiləsiz olaraq yuxarı – aşağı hərəkət et-
dirmək lazımdır. Əgər yuxarı – aşağı hərəkətlərlə cihazı azad etmək
mümkün olmursa, sonradan tutulmanın ləğv edilməsi üzrə işlər,
icraçı (geofiziki) və sifarişçi təşkilatın rəhbərliyinin birgə razılığı ilə
aparılmalıdır.
8.1.29. Zirehli kabelin səthində onun hərəkətinə mane olan dü-
yünlər və şişlər olmamalıdır.

8.2. Partlayış, deşikaçma və elektrometrik işləri (PDEI)

8.2.1. Quyularda partlayış və deşikaçma (perforasiya) işlərini

yalnız mədən – geofiziki partiyanın (dəstənin) işçiləri yerinə ye-
tirməlidir.
8.2.2. Qazlı və udulma gedən quyularda elektrometrik işlərin
aparılması qadağandır.
8.2.3. Mədən – geofiziki partiya, partlayış və deşikaçma işlərinə
başlamazdan əvvəl quyunun partlayış və deşikaçma işlərinə bu
Qaydaların tələblərinə və Akta (əlavə 13) uyğun hazır olmasını
yoxlamalıdır.
8.2.4. Quyularda partlayış işləri, sifarişçi təşkilatın (quyuların
sahibi) sifarişi ilə sifarişçinin məlumatları əsasında geofiziki təşkilat
tərəfindən tərtib olunmuş və təsdiqlənmiş texniki layihəyə uyğun
yerinə yetirilməlidir.

334
 8.2.5. Partlayış və deşikaçma (perforasiya) işlərinə başlamazdan
əvvəl quyuağzı bu Qaydaların 3.9.2 bəndinin tələblərinə uyğun
hazırlanmalıdır.
8.2.6. Partlayış və deşikaçma işləri aparılan zaman quyu
ətrafında, radiusu 50m –dən az olmayaraq təhlükəli zona təyin
edilməlidir. Torpeda və deşikaçan aparat quyuya 50m dərinliyə
buraxıldıqdan sonra təhlükəli zonanın radiusu 20m-ə qədər azaldıla
bilər.
8.2.7. Qazma aparılan quyuda, qazma bucurqadı və onun
ötürücüsü (intiqalı) nasazdırsa və onlardan qəza hallarında istifadə
oluna bilinməzsə, belə quyuda partlayış, deşikaçma və elektrometrik
işlərin aparılması qadağandır.
8.2.8. Partlayış və deşikaçma işləri aparılan müddətdə quyunun
yerüstü avadanlığı (qazma qurğusunun mühərriki, nasoslar və digər
mexanizm və aqreqatlar) dayandırılmalıdır (işləməməlidir). Partlayış
və deşikaçma əməliyyatları ilə bağlı olmayan işlər təhlükəli zona
həddində dayandırılmalıdır.
8.2.9. Geofiziki avadanlıqla və torpedanın quyuya buraxılması
ilə əlaqəsi olmayan işçilər bu işlərə başlamazdan əvvəl təhlükəli
zonadan (bax 8.2.6) kənarlaşdırılmalıdır.
Torpeda partladılana qədər quyu ağzından bütün adamlar
uzaqlaşdırılmalıdır.
8.2.10. Aşağıdakı hallarda quyuda partlayış və deşikaçma iş-
lərinin görülməsi qadağandır:
a) quyuda geofiziki aparatın, deşikaçma aparatının və ya tor-
pedanın buraxılması üçün maneə olarsa;
b) deşikaçma aparatının və ya torpedanın uçma və tutulma
nəticəsində quyuda ilişməsi baş verərsə;
c) layihə tapşırığına görə quyu ağzında siyirtmə olmazsa;
ç) quyuda tətbiq olunan partlayıcı maddələr və partlatma
vasitələri üçün yol verilən həddən artıq temperatur olarsa;
d) boran, çovğun və sıx duman olarsa.
8.2.11. Qazlı və məhlulu udan quyularda və məhlulun səviyyəsi
statik səviyyədən aşağı olan quyularda partlayış və deşikaçma
işlərinin aparlıması müstəsna hallarda və hər dəfə yuxarı təşkilatın

335
baş mühəndisinin və yanğın təhlükəsizliyi nəzarəti orqanının icazəsi
ilə yerinə yetirilə bilər.
8.2.12. Qaz quyularında qazlı mühitdə perforasiya işləri «Təz-
yiqli qaz mühitli qaz quyularının perforasiyası üzrə təlimat»a uyğun
aparılmalıdır.
8.2.13. Quyularda partlayış və deşikaçma işləri əsasən sutkanın
gündüz vaxtı aparılmalıdır. Sutkanın qaranlıq (gecə) vaxtı bu işlərin
görülməsinə yalnız iş yerlərinin və təhlükəli zonanın qüvvədə olan
normaya uyğun işıqlandırılması təmin olunduqda icazə verilir.
8.2.14. Partlayış və ya deşikaçma əməliyyatı partladıcı maşın-
dan və ya perforator lövhəsindən (şitindən) yalnız bu işlərin rəhbəri
tərəfindən yerinə yetirilməli və bu işlər qurtardıqdan sonra o,
partladıcı maşını (və ya perforator lövhəsini) qıfıllamalı və açarı da
özündə saxlamalıdır.
8.2.15. Partlayışdan sonra quyu ağzına yaxınlaşmağa yalnız
partlayış işlərinin rəhbərinə və siyirtmələri idarə edən işçiyə icazə
verilir. Qalan işçilər quyu ağzına yalnız partlayış işlərinin rəhbəri
tərəfindən quyunun vəziyyəti yoxlanıldıqdan və onun icazəsindən
sonra buraxıla bilərlər.
8.2.16. Partlayış və deşikaçma cihazlarının quyuda pərçimlən-
məsi ilə müşahidə olunan imtinalar (onların işə düşməməsi) zamanı,
xüsusi ehtiyat tədbirlərinə riayət etməklə cihazların çıxarılmasına dair
lazımi tədbirlər görülməlidir.
Işə düşməmiş (açılmamış) aparatları quyuda saxlamaq (qoy-
maq) qadağandır. Tutulmadan azad olmaq üçün qazma bucur-
qadından istifadə etmək lazım gələrsə bütün əməliyyatlar geofiziki
partiyanın (dəstənin) rəisinin, qazma ustasının və ya mürək-
kəbləşmələr üzrə böyük ustanın rəhbərliyi ilə yerinə yetirilməlidir.
8.2.17. Quyuda işə düşməmiş (açılmamış) aparatı tutulmadan
azad etmək üçün cəlb olunmuş qazma briqadası heyəti bu işlərə
başlamazdan əvvəl, geofiziki partiyanın (dəstənin) rəisi tərəfindən
təlimatlandırılmalıdır. Təlimatlandırılmanın nəticələri qazma
biriqadasının təlimatlandırılma жurnalında qeyd olunmalıdır.

336
 8.2.18. Açılmamış (işə düşməmiş) güllələr olan aparatı quyudan
çıxararkən təhlükəli zonada, bu prosesin yerinə yetirilməsi ilə bağlı
olmayan şəxslərin olması qadağandır.
8.2.19. Quyudan çıxarılmış, gövdəsinin deformasiyası nəticə-
sində boşaldılması mümkün olmayan partlayış – deşikaçma aparatı
(PDA), istismar sənədlərində nəzərdə tutulmuş təhlükəsizlik
tədbirlərinə əməl olunmaqla, PDI aparılan yerdə məhv edilməlidir. Iş
görülən yerlərdə PM məhv edilmə qaydası (rəhbərlik, nəzarət,
hesabat) Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaşdırılmalıdır.
8.2.20. Partlayıcı maddəli PDA-nın hər bir halda quyuda qalması
haqda Azdövdağtexnəzarət Komitəsinə dərhal məlumat verilməlidir.
8.2.21. Istismar kəmərinin perforasiyasından sonra qaz –neft
təzahürü əlamətləri müəyyən edilərsə (qazma məhlulunun artımlı
axımı və s.) quyu ləngimədən kipləşdirilməlidir.
8.2.22. Quyuda olan tıxacların buraxılan torpedaların, per-
foratorların və digər yüklərin vasitəsilə açılması (keçilməsi) qa-
dağandır.
8.2.23. Quyularda perforatorların doldurulması daşınan
doldurma laboratoriyasında və ya işlərin təhlükəsiz yerinə yetirilməsi
üçün xüsusi vasitələrlə təchiz olunmuş birdəfəlik istifadə üçün
uyğunlaşdırılmış yerlərdə yerinə yetirilməlidir.
8.2.24. Küt halda olan quyularda PDEI vışka – bucurqad bloku
çəkilməzdən əvvəl yerinə yetirilməlidir.
Vışka – bucurqad bloku çəkildikdən (çıxarıldıqdan) sonra bu
işlər yalnız müvafiq rəhbər sənədin və bu Qaydaların tələblərinə
əməl edilməklə Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin razılığı ilə yerinə
yetirilə bilər.
8.2.25. Küt halda olan quyularda PDE işlərinin aparılması üçün
iki quyu arasında 10x15m ölçüdə, onların quyu ağızları arasındakı
məsafənin tən orta nöqtəsindən simmetrik olaraq və enli tərəfi ilə
körpülərə istiqamətlənmiş, quyu ağzından ən azı 20m məsafədə
yerləşən meydança (sahə) hazırlanmalıdır.
8.2.26. Quyularda PDE işləri aparılan müddət ərzində mobil
telefonlar və digər rabitə vasitələri söndürülməlidir.

8.3. Radioaktiv maddələrin (RM) və ionlaşdırıcı şüa

337
 mənbələrinin (IŞM) tətbiqi ilə bağlı işlər

8.3.1. Bilavasitə RM və ionlaşdırıcı şüa mənbələrinin (IŞM)

tətbiqi ilə bağlı işlərə, tibbi müayinədən keçmiş, təhlükəsiz iş görül-
məsinin üsul və qaydalarını mükəmməl bilən, yaşı 18-dən az olmayan
şəxslər buraxılır.
8.3.2. RM və IŞM tətbiqi ilə bağlı işləri yerinə yetirən geofiziki
partiya (dəstə) radiometrlə və hər bir işçi fərdi dozimetrlə təmin
olunmalıdır.
Dozimetrik nəzarəti, dozimetrçi vəsiqəsi olan şəxs aparmalıdır.
8.3.3. Mədən – geofiziki təşkilatlarda RM xüsusi ayrılmış yer-
lərdə və ya müvafiq tələblərə uyğun təchiz olunmuş kənar şəxslərin
daxil olması istisna olunan anbarlarda saxlanılmalıdır.
8.3.4. Anbarda saxlanılan RM ümumi miqdarı, müəssisənin
sanitar – texniki pasportunda qeyd olunmuş həddən çox olmamalıdır.
8.3.5. RM-in qəbulunu, saxlanılmasını, qeydiyyatının aparıl-
masını və verilməsini geofiziki müəssisə üzrə verilmiş əmrə əsasən
təyin olunmuş məsul işçi həyata keçirməlidir.
8.3.6. Mədən –geofiziki işlərin yerinə yetirilməsi üçün RM –in
verilməsi, müəssisənin rəhbərinin icazəsi ilə, qəbul olunmuş forma
üzrə tələbnaməyə əsasən verilməlidir. RM-in verilməsi mədaxil –
məxaric yurnalında qeydə alınmalıdır.
8.3.7. RM –in daşınması xüsusi olaraq bu məqsəd üçün qu-
raşdırılmış nəqliyyat vasitəsində mühafizəli konteynerlərdə yerinə
yetirilməlidir. Konteyner və ya konteyner yerləşdirilmiş xüsusi kabinə
qıfılla bağlanmalıdır.
8.3.8. RM –in və IŞM quyuda (mədəndə) müvəqqəti saxla-
nılmasına xüsusi nəqliyyat vasitəsində yerləşdirilmiş qıfılla bağ-
lanmış daşınma konteynerlərdə icazə verilir. Həmin konteynerlər
qorunmalı və insanların və heyvanların olduğu yerdən uzaqda
saxlanılmalıdır.

338
 8.3.9. RM –in və IŞM partlayış təhlükəli, yanar və digər asan
alışan maddələrlə birgə saxlanılması (hətta müvəqqəti olaraq)
qadağandır.
8.3.10. RM və IŞM- lə əlaqəli sahələrdə, nəqliyyat vasitələ-
rində və cihazlarda radiasiya təhlükəsi barədə xəbərdaredici ni-
şanlar (plakat) olmalıdır.
8.3.11. RM –in quyuya açıq vəziyyətdə buraxılması yalnız yerli
sanitar – epidemioloжi stansiyanın (SES) icazəsi ilə yerinə yetirilə
bilər.
8.3.12. Radioaktiv izotopların qrunt suları ilə qarışmasının (daxil
olmasının) istisna olunmasını müəyyənləşdirmək üçün, quyuda müvafiq
tədqiqatlar aparıldıqdan sonra işlərə başlanılmalıdır.
8.3.13. RM quyuya mühafizəli konteynerə yerləşdirilmiş, ağzı
yapışdırılmış (əridilib yapışdırılmış) ampulalarda daşınmalıdır.
8.3.14. Aktivləşdirilmiş (radioaktiv) məhlulu hazırlamaq üçün,
RM olan ampulanı xüsusi distansion manipulyatorun vasitəsilə
aşağıdakılara əməl etməklə əzərək sındırmaq lazımdır:
a) su olan tutumda (sementləyici aqreqatın tutumunda) suyun
(məhlulun) səviyyəsindən ən azı 0,2m aşağı;
b) su ilə doldurulmuş quyunun quyuağzında – suyun səviyyə-
sindən ən azı 0,2m aşağı;
c) borular kolonunda – su axımında, əgər quyunu ağzına qədər
su ilə doldurmaq olmursa.
8.3.15. Aktivləşdirilmiş məhlulu hazırlamaq üçün quyu lüləsində
müxtəlif tipli quyu inжektorlarından istifadə olunmalıdır.
8.3.16. Təzyiq altında quyuya vurulacaq aktivləşdirilmiş məh-
lulu, quyu ağzı ilə tökücü aqreqat arasındakı vurucu xəttdə
yerləşdirilmiş xüsusi kamerada RM olan ampulanı əzib sındırmaqla
yerinə yetirilməlidir.
8.3.17. Açıq şəkildə RM-i quyuya təzyiqlə vurarkən, təzyiq
götürülənə qədər quyu ağzına yaxınlaşmaq qadağandır.
8.3.18. Aktivləşdirilmiş məhlulla təmasda olmuş avadanlıqlar,
alətlər, quyuətrafı sahə, işçilərin paltarı və bədənlərinin hissələri açıq
RM-lə iş görüldükdən sonra radiometrik nəzarətdən keçməli və
radioaktiv çirklənmə müəyyən edilərsə onlar dezaktivasiya
olunmalıdır.
339
 8.3.19. Radiasiya qəzaları (insindent) baş verdikdə ( insanların
şüalanmasının səviyyəsi dozanın əsas həddini (DƏH) aşdıqda)
şüalanma dozasının minimuma salınması, həmçinin işçi heyətdən
olan şüalanmış şəxslərin sayının minimuma endirilməsi məqsədi ilə
[204]-ə uyğun tədbirlər görülməlidir.
8.3.20. Geofiziki partiyanın (dəstənin) bütün işçiləri şüa xəs-
təliyinin əlamətlərini və belə hallada ilk yardım göstərilməsinin üsul
və qaydalarını mükəmməl bilməli və onları [204]-ə uyğun tətbiq
etməyi bacarmalıdır.
8.3.21. Quyudan çıxan qazma məhlulunda RM müəyyən edi-
lərsə, o, radiasiya təhlükəsizliyi normalarına [76] uyğun qatılığa
qədər digər məhlulla (su ilə) qatışdırılaraq, yeri və hidroizolyasiyası
yerli SES-lə razılaşdırılmış xüsusi xəndəyə ötürülməlidir. Xəndəyin
həcmi məhlulun doldurulması üçün elə hesablanmalıdır ki, məhlulun
səviyyəsi xəndəyin ağzından ən azı 1,5 m aşağı olsun. Xəndək
məhlulla doldurulduqdan sonra gilli qruntla örtülməli, tapdalanaraq
bərkidlməli və üzərində radiasiya təhlükəsi nişanları quraşdırılmalıdır.
Həmin sahə və nişanlar yerin səthində radiasiya səviyyəsi 0,03
mber/saata düşənə qədər toxunulmaz saxlanılmalıdır.
8.3.22. Bağlı ionlaşdırıcı şüa mənbələrinin tətbiqi ilə aparılan
radioaktiv karotaжda yalnız daşınma konteynerlərdən istifadə
olunmalıdır.
8.3.23. Radioaktiv mənbəli cihazı quyudan çıxarmaq mümkün
olmadıqda, cihaz yerli SES-lə razılaşdırılaraq quyu dibinə salınmalı və
sementlənməlidir. Quyunun lüləsinin keçilməsi üzrə sonrakı
əməliyyatlar qazma məhluluna dozimetrik nəzarət aparılmaqla yerinə
yetirilməlidir.
8.3.24. IŞM olan quyuda qalmış cihazı qazıb keçmək qa-
dağandır.
8.3.25. Quyularda impuls – neytron karotaж (INK) aparılarkən
neytronların impulslu generatoru (NIG) cihazını quyuya 2 m dərinliyə
buraxdıqdan, laboratoriya şəraitində isə cihaz beton divarın (divarın
qalınlığı cihazla işçi arasında olan məsafədən asılı olaraq müəyyən
edilir) arxasında yerləşdirildikdən sonra işə salmağa icazə verilir.
8.3.26. Quyudan NIG-in çıxarılmasına cihaz söndürüldükdən 30
dəq. sonra icazə verilir.
340
 8.3.27. Çöl şəraitində NIG cihazının neytron blokunun boru-
cuğunu açmaq qadağandır.
8.3.28. NIG cihazının neytron blokunun borucuğu ilə əlaqəli
bütün işlər müvafiq fərdi mühafizə vasitələrində (FMV) və distansion
alətlərdən istifadə etməklə yerinə yetirilməlidir.
8.3.29. Neytronlar balonu zədələnərsə borucuq ionlaşdırıcı şüa
buraxan açıq şüa mənbəyi kimi qiymətləndirilməlidir və onunla,
qüvvədə olan açıq RM əlaqəli işlərə dair təlimata və [204]-ə uyğun
davranmaq lazımdır.
8.3.30. Işə salınmış NIG-lə işləyərkən daima dozimetrik və
radiasiyaya nəzarət aparılmalıdır.
8.3.31. RM-in daşınmasında qeyd olunan təhlükəsizlik tələbləri
ilə yanaşı [205] –in tələblərinə də əməl olunmalıdır.

8.4. Quyularda layların boru vasitəsi ilə sınanması

8.4.1. Quyuların sınanması ilə əlaqəli işlər icraçı tərəfindən

işlənilmiş (tərtib olunmuş) və sifarişçi tərəfindən təsdiqlənmiş plana
uyğun aparılmalıdır.
8.4.2. Sınaq işlərinə başlamazdan əvvəl qazma briqadasının
növbə (vaxta) işçiləri geofiziki partiyanın (dəstənin) rəisi və qazma
ustası tərəfindən işlərin təhlükəsiz və qəzasız aparılması, həmçinin
neftqaz təzahürlərinin və açıq fontanların qarşısının alınması üzrə
təlimatlandırılmalıdırlar. Təlimatlandırılmanın nəticələri «Iş yerində
təlimatlandırılmanın qeydiyyat жurnalı»nda qeyd olunmalıdır.
8.4.3. Quyuların sınanması zamanı qazma avadanlığının təmiri,
elektrik – qazqaynağı işlərinin və digər odlu işlərin aparılması
qadağandır.
8.4.4. Yerin səthinə neftin və qazın buraxılması ilə quyuların
sınanmasına başlamazdan əvvəl, Istehsalat Birliyi (yuxarı təşkilat)
tərəfindən təsdiqlənmiş və FQDHH ilə razılaşdırılmış işlərin yerinə
yetirilməsinə dair xüsusi plan tərtib olunmalıdır.
8.4.5. Neftqaz təzahürlü, udulma gedən və digər mürəkkəbləş-
mələr olan quyularda bu mürəkkəbləşmələr aradan qaldırılmayana
qədər sınaq işlərinin aparılması qadağandır.
341
 8.4.6. Quyuağzı yığım (obvəzka), məhlulun axımının intensiv-
liyinə və həmçinin boruarxasında səviyyəsinə nəzarət etməyə və
həmçinin lay məhlulunun onun üçün xüsusi hazırlanmış tutuma və
ya xəndəyə axıdılmasına imkan verməlidir.
8.4.7. Quyu ağzında, əgər bu geoloжi – texniki naryadda nə-
zərdə tutulubsa, məsafədən idarə olunan atqıya qarşı avadanlıq
quraşdırılmalıdır.
8.4.8. Qazma alətinin sonuncu yuxarı borusu kranla, künclə
(uqolğnik) və sementləyici aqreqata birləşdirilərək boru ilə təmin
olunmuş quyuağzı başlıqla təchiz olunmalıdır.
8.4.9. Quyuağzı başlıq quyuağzı yığımın manifoldu ilə birləşməli
və bütün bu sistem başlığın pasportunda (texniki sənədində)
göstərilmiş təzyiqə sınanmalıdır.
8.4.10. Sonuncu yuxarı boru elə uzunluqda olmalıdır ki, mo-
nometrə və quyuağzı boşluqda olan yüksək təzyiqin buraxılış kranına
nəzarət və xidmət etmək mükün olsun.
8.4.11. Quyudan məhlul çıxan müddətdə qazma bucurqadının
ötürücüsünü (privod) söndürmək qadağandır.
8.4.12. Quyunun sınanması əməliyyatı zamanı quyu ağzında
təzyiq olarsa, pakerin çıxarılması, açıq fontanın yaranması halının
qarşısının alınmasını və rezin elementin çıxma halının istisnasını
təmin edən tədbirlərin yerinə yetirilməsi ilə həyata keçirilməlidir.
8.4.13. Güclü qaz və yüksək qaz tərkibli neft axımı əldə olun-
duqda, paker vaxtında çıxarılmalı, sirkulyasiya klapanını açmadan
qazma borularında olan məhlul buruqdan kənara boşaldılmalıdır.
Sonra sirkulyasiya klapanı açılmalı, quyunu əks sirkulyasiya ilə yumalı
və qazma məhlulunu boruarxası boşluğa fasiləsiz axıtmaqla alətin
qaldırılmasına başlamalı. Açıq tullanışın və porşenləşmənin
(porşnevanie) baş verməməsi üçün qazma aləti yavaş – yavaş
qaldırılmalıdır.
8.4.14. Boru arxasında neftqaz təzahürü olduqda paker çıxa-
rılmalı, alətin qaldırılması dayandırlımalı, preventor bağlanmalı,
sirkulyasiya klapanı açılmalı və preventorun çıxışı vasitəsilə əks
yuyulma aparılmalıdır. Sirkulyasiya neft-qaz təzahürü aradan
qaldırılana qədər aparılmalıdır.

342
 8.4.15. Quyu lüləsinə pekerin qoyulması və anomal yüksək lay
təzyiqli (AYLT) və həmçinin intensiv neft və qaz axımı gözlənilən
quyularda layların məhsuldarlığının tədqiq olunması sutkanın gündüz
vaxtı yerinə yetirilməlidir.
8.4.16. Pakeri çıxararkən sınaq aləti tutularsa, aləti yuxarı –
aşağı hərəkət etdirmək lazımdır. Əgər aləti azad etmək mümkün
olmursa, onda real şəraitdən asılı olaraq 2-4 saatdan sonra alətin
yuxarı-aşağı hərəkətini (rasxaжivanie) dayandırmalı və sirkulyasiyanı
bərpa etməli. Borulu lay sınayıcısının quyudan çıxarılması icraçının
məsul nümayəndəsinin iştirakı ilə mürəkkəb işlər üzrə ustanın
rəhbərliyi altında sifarişçinin xüsusi planına əsasən yerinə
yetirilməlidir.
8.4.17. Quyuda bir obyektin sınağı zamanı yüksək debitli neft
və qaz əldə olunduqda, digər obyektlərin sınağı sifarişçinin tabe
olduğu yuxarı təşkilatın icazəsi ilə aparılmalıdır.
8.4.18. Qəzaların və bədbəxt hadisələrin qarışısının alınması
üçün qazma borularının quyudan qaldırılması aşağıdakı hallarda
qadağandır:
a) layı sınadıqdan və bağlayıcı klapanı bağladıqdan sonra, quyu
ağzında qazma borularından qazın çıxması başa çatana qədər;
b) borularda lay məhsulu (flüid) olduqda həmin məhsulu
boruların boşluğundan əks yuma üsulu ilə çıxış xəttindən (otvodnaə
liniə) tutuma doğru kənarlaşdırmadan və borularda olan hidrostatik
təzyiqi boruarxası təzyiqlə bərabərləşdirmədən.
8.4.19. Yuxarı borunun yığımının (obvəzka) sökülməsi, boru-
lardan lay məhsulunun (o cümlədən qazın) çıxması tam dayandıqdan
sonra yerinə yetirilməlidir.
8.4.20. Nəzarətdən çıxmış neft – qaz təzahürləri olduqda və qu-
yu ağzını texniki cəhətdən kipləşdirmək mümkün olmadıqda, qazma
qurğusunu elektrik şəbəkəsindən ayırmaq, daxiliyanma mühərriklərini
söndürmək və təhlükəli zonadan insanları çıxarmaq lazımdır. Bu
zaman buruqda mobil telefonlar və digər rabitə vasitələri dərhal
söndürülməli və yalnız təhlükəli zonadan 50m aralandıqdan sonra işə
salınmaldıır.
Bundan sonra FQDHH-ni çağırmaq lazımdır.

343
 8.5. Qaz karotaж işləri və geotexnoloжi nəzarət

8.5.1. Qaz karotaж stansiyası və geotexnoloжi nəzarət labora-

toriyası quyu ağzından vışkanın hündürlüyündən 10m artıq məsafə
nəzərə alınmaqla yerləşdirilməlidir.
8.5.2. Əksağırlıq yükü horizonta nisbət 40 0 bucaq altında tarım
çəkilmiş xətt üzrə sürüşməlidir. Tarım xətt (rasstəжka) etibarlı
bərkidilməli və kifayət qədər ehtiyat möhkəmliyinə malik olmalıdır.
Tarım xətt qırıldıqda və ya zədələndikdə onu calamaqla artırmaq
qadağandır.
Tarım xəttsiz əksağırlıq yükü ilə işləmək qadağandır.
8.5.3. Dərinlik göstrəicisinin, yükün tarım xəttinin, asqı blok-
larının və hərəkətsiz sonluğunun (nepodviжnıy koneü) göstəricisinin
bərkidilməsi, onların düşməsini istisna etməlidir.
8.5.4. Qazma qurğusu işləyərkən, qaz karotaж avadanlığının
kəlləçarx meydançasında quraşdırılması və sökülməsi qadağandır.
8.5.5. Qaz karotaж stansiyasının içində təhlükəli materialların
saxlanılması qadağandır.
8.5.6. Qaz karotaж stansiyasının işıqlandırılması və qızdırılması,
bu stansiyanın pasportunda nəzərdə tutulmuş inventar cihazlarla
yerinə yetirilməlidir.
8.5.7. Cihazlar intensiv qaz ayrılmasını göstərərsə, növbə
operatoru, dərhal qaz tullanışının (fontanın) mümkünlüyü haqda
qazma briqadasını xəbərdar edir,belə bir qəza baş verdikdə isə qaz
karotaж stansiyasının təhlükəsiz bir yerə köçürülməsinə dair
tədbirlər görür.
8.5.9. Şlam nümunələrinin, qazma məhlulunun, neftin və qazın
analizi zamanı zərərli maddələrin ayrılması ilə müşayiət olunan işlər
müvafiq fərdi mühafizə vasitələri (FMV) istifadə etməklə sorucu
şkaflarda aparılmalıdır.
Sorucu şkafların ventilyasiya sistemi nasaz olduqda, onlarda
zərərli maddələrin, qazların və buxarların ayrılması ilə müşayiət
olunan analizlərin aparılması qadağandır.

344
 8.6. Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər
(Mədən-geofiziki işləri)

8.6.1. Sifarişçi aşağıdakıların təmin olunmasına görə məsuliyyət

daşıyır:
-DNQT-də geofiziki aparatlar və avadanlıqlar üçün işçi
meydançaların və ya sahələrin ayrılmasına;
-qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının və normativ-texniki
sənədlərin tələblərinə uyğun geofiziki avadanlığın, PM və RM
saxlanılması üçün DNQT-də yerlərin ayrılmasına və müvafiq şəkildə
təchiz olunmasına;
-DNQT-yə gətirilən və geriyə daşınan geofiziki dəstənin yük-
lərinin mexanikləşdirilmiş üsulla boşaldılmasına;
-geofiziki dəstənin DNQT-yə və geriyə təhlükəsiz və vaxtında
daşınmasına (işçilərin DNQT-yə və gəmiyə, vertolyotla köçürülmə də
daxil olmaqla);
-DNQT-də geofiziki heyətin dincəlməsi üçün onları otaqlarla
təmin etməyə;
-DNQT-nin işçiləri ilə birgə geofiziki dəstənin işçiləri üçün
kollektiv qidanın təşkilinə;
-geofiziki heyət DNQT-də olduqda onlar üçün xilasetmə
vasitələrinin ayrılmasına və onlara həmin vasitələrdən istifadə
qaydalarının öyrədilməsinə.
8.6.2. PDI-dən sonra istifadə olunmamış PM birinci imkan olan
kimi DNQT-dən çıxarılmalıdır.
8.6.3. DNQT-də PDI aparılan müddətdə PM bunun üçün xüsusi
ayrılmış yerdə daşınan konteynerlərdə saxlanılmalıdır. Həmin sahə
fövqəladə hallarda PM olan konteyneri dənizə atmaq üçün xüsusi
qurğu ilə təchiz edilməlidir. Konteynerin qapağı etibarlı bağlanmalıdır
və onun açarı partladıcıda olmalıdır.
8.6.4. PDI aparılmamışdan əvvəl karotaж laboratoriyasının və
karotaж qaldırıcısının gövdəsi DNQT-nin yerləbirləşdirmə konturuna
calaqsız metal əlaqə ilə etibarlı birləşdirilməlidir.
8.6.5. PDI aparılan müddətdə DNQT-də vışkanı, karotaж kabelinin
trasını, PDA-nın doldurma yerini və karotaж bucurqadını əhatə edən
təhlükəli zona müəyyən edilməlidir (ayrılmalıdır).
345
 8.6.6. Təhlükəsizlik baxımından PDI zamanı təhlükəli zona
həddində qalan (işləyəcək) mədən-geofiziki heyətin və DNQT bri-
qadasının tərkibi sifarişçinin və icraçının rəhbərliyi tərəfindən birgə
olaraq müəyyən edilir. Qalan heyət isə PDI aparılan müddətə
təhlükəli zonadan kənarlaşdırılmalıdır.
8.6.7. PDI-dən əvvəl aşağıdakılara əməl olunmalıdır:
-xüsusi icazə verilənə qədər DNQT-də radiostansiyanın işini
dayandırmalı və bu haqda DNQT-nin bilavasitə yaxınlığındakı
radiostansiyaları xəbərdar etməli;
-mobil telefonları söndürməli;
-yükləmə-boşaltma işlərini dayandırmalı;
-aktiv katod mühafizəsini söndürməli.
8.6.8. PDI aparılan zaman təhlükəli zonanın yaxınlığında
yanğınsöndürmə vasitələri olmalıdır.
8.6.9. AYLT-li quyularda PDI aparılan müddətdə DNQT-nin
yaxınlığında qəza-xilasetmə gəmisi və yanğınsöndürmə gəmisi
olmalıdır.
8.6.10. Işə düşməmiş (açılmamış) PDA-nın və həmçinin SV çı-
xarılması mümkün olmayan torpedaların iş yerində məhv edilməsi
mümkün olmadıqda, onlar dəniz nəqliyyatı vasitəsilə müvafiq
təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl edilməklə sahilə daşınmalı və sonradan
məhv edilməlidir.
8.6.11. DNQT-də qəza halı baş verdikdə (neft-qaz təzahürü,
yanğın) və PM və ya RM-in qəza-xilasetmə gəmisinə və ya növbətçi
gəmiyə dərhal boşaldılması mümkün olmadıqda, DNQT-nin rəisinin
icazəsi ilə PM və RM-in dənizə atılmasına icazə verilir. Lakin sonradan
PM və RM-in atıldığı (batırıldığı) yer dəqiq göstərilməklə, onların növü,
çəkisi və qablaşdırılmasının xüsusiyyəti qeyd olunmaqla Akt tərtib
olunmalı və «Xəzərdənizneftdonanma» Idarəsinin hidroqrafik xidmətinə,
hüquq mühafizə orqanlarına, sanitar-texniki laboratoriyanın radiasiya
nəzarəti qrupuna, Azdövdağtexnəzarət Komitəsinə və həmçinin
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə məlumat verilməlidir.

346
 BÖLMƏ 9

NƏZARƏT-ÖLÇÜ CIHAZLARI, TELEMEXANIKA VƏ

AVTOMATLAŞDIRMA VASITƏLƏRI

347
 9.1. Nəzarət-ölçü cihazları (NÖC), telemexanika və avtomat-
laşdırma vasitələri [15] və digər müvafiq normativ sənədlərin tə-
ləblərinə uyğun olmalıdır.
9.2. Telemexanika xətlərində işlər 1000 V-a qədər gərginliyi
olan xətlərdə aparılan işlərə olan tələblərə uyğun aparılmalıdır.
9.3. Telemexanika xətlərində 3 m-dən yuxarı yüksəklikdə gö-
rülən işləri iki nəfər yerinə yetirməli və onlardan birinin (vəzifəcə
böyüyün) elektrik təhlükəsizliyi üzrə qrupu III-dən az olmamalıdır.
9.4. Telemexanika xəttində işlər, bu xətdə gərginlik açıldıqdan
və o, yerləbirləşdirildikdən sonra yazılı icazə əsasında aparıla bilər.
Xətdə gərginliyi açan aparatlarda «Qoşma! Xətdə iş gedir»
yazısı olan qadağanedici plakat asılmalıdır.
9.5. Dirəkdə telemexanika və 380/220V gərginlikli xətlər birgə
quraşdırılmışdırsa, telemexanika xətlərində işlər 9.4 bəndinin tələbləri
yerinə yetirildikdən və həmçinin bu xəttə xidmət edən təşkilatın
istismar жurnalında qeyd aparılmaqla 380/220V gərginlikli elektrik
xətlərindən gərginlik açıldıqdan və həmin iş yerində
yerləbirləşdirildikdən sonra aparılmalıdır.
Daşınma yerləbirləşdiricilər sıfır xətti də daxil olmaqla 380/220
V gərginlikli bütün elektrik xətlərinə qoşulmalıdır.
380/220V xətlərindən gərginliyi açan aparatlarda «Qoşma!
Xətdə iş gedir» yazısı olan qadağanedici plakat asılmalıdır.
Eyni dayaqda güc və telemexanika hava xətləri olduqda
telemexanika xəttinin təmirini elektrosexin nümayəndəsinin iştirakı ilə
telemexanika xəttinə xidmət edən heyət aparmalıdır.
9.6. Telemexanika xətlərində yerləbirləşdirmə işlərini aparmaz-
dan əvvəl xətlər arasında və həmçinin hər bir xətdə yerə münasi-
bətdə gərginliyin olmamasına (əvvəlcədən yoxlanılmış cihazla -
gərginlik göstərən və s.) əmin olmaq lazımdır.
9.7. Küncdəki dayağın daxili küncündə işləmək qadağandır.
9.8. Telemexanika və avtomatlaşdırma vasitələrindən qoru-
yucuların çıxarılması (dəyişdirilməsi) onlardan gərginlik açıldıqdan
sonra aparılmalıdır.
9.9. Gərginliyi açılmış telemexanika xətlərində izolyasiyanın
müqavimətini yoxlamazdan əvvəl xətlər arasında və hər bir xətlə yerə
münasibətdə gərginliyin olmamasına əmin olmaq lazımdır.
348
 9.10. Hərəkət edən mexanizmlərdə quraşdırılmış telemexanika
vericilərinin (datçik) tənzimlənməsi bu mexanizmlərin tam da-
yanmasından və onların öz-özünə işə düşməsinin və hərəkətinin
istisna olunması təmin olunduqdan sonra aparılmalıdır.
9.11. Avtomatlaşdırma sxemində təmir işləri icra sxemi üzrə
aparılmalıdır. Sxemsiz, yaddaşa arxayın olub, işləmək qadağandır.
9.12. Avtomatlaşdırma aparatlarında və prinsipial (ümumi)
sxemlərdə dəyişiklik yalnız müvafiq layihə-konstruktor təşkilatının və
istehsalçı zavodun razılığı ilə edilə bilər.
9.13. Bütün avtomatlaşdırma və telemexanika sistemi üçün
profilaktiki (cari) təmir cədvəli olmalıdır.
Plandan kənar profilaktiki baxış qardan, yağışdan, tufandan və
ya güclü küləkdən sonra aparılmalıdır.
9.14. Teleözəkdə (teleyaçeyka) təmir işləri, yalnız ondan elek-
trik gərginliyi açıldıqdan sonra aparılmalıdır.
9.15. Teleözək ona rahat xidmət etmək üçün xüsusi dayaqda
mancanaq dəzgahının oturacağı səviyyəsindən lazımi hündürlükdə
quraşdırılmalıdır. Teleözəyi çəpərdə quraşdırmaq qadağandır.
9.16. Vericiləri (datçik) tənzimləyərkən çıxış gərginliklərini
yoxlamaq üçün teleözəkdə xarici tərəfdə vericilərin sayına görə
yuvası olan ştepsel rozetkası və ya klemma (klemnik) olmalıdır.
9.17. Vericilərin tənzimlənməsinin nəticələrinin mancanaq dəz-
gahının işə salınması ilə yoxlanılması, işçilər mancanaq dəzgahının
çəpərlənməsindən kənarlaşdırıldıqdan sonra aparılmalıdır.
9.18. Quyuda təmir işləri aparılarkən, vericilərin tənzimlənmə-
sinin pozulmaması üçün, mancanaq dəzgahının balansir başlığı geriyə
və əksinə zərbəsiz və rəvan atılmalıdır (xüsusi tərtibatla).
9.19. Avtomatlaşdırma və telemexanika vasitələrinin cari və
orta təmiri nəzarət-ölçü cihazları (NÖC) sexində xüsusi təchiz
olunmuş yerdə aparılmalıdır.
9.20. Təzyiq altında işləyən cihazları (aparatları) təmir
etməzdən əvvəl, müvafiq pnevmatik xətt bağlanmalı və sıxılmış hava
buraxılmalıdır.
9.21. Manometrlər, yük indikatorları və digər NÖC-lər işçi
meydançadan 3,0 m-ə qədər hündürlükdə gözəçarpan yerdə və asan
oxunan məsafədə quraşdırılmalıdır.
349
 9.22. NÖC və A üzrə çilingərin yüksəklikdə işləmək üçün icazəsi
olmalıdır və bu haqda müvafiq sənədlərdə qeydlər aparılmalıdır.
9.23. Partlayış mühafizəli cihazların təmirinə cihazı istehsal
etmiş zavodun təlimatı və [218] üzrə bilikləri yoxlanılaraq təmirə
icazəsi olan şəxslər buraxılırlar.
9.24. Elektrik alətlərində və ya daşınma elektrik çıraqlarında
nasazlıq aşkar edildikdə onların tətbiqi dərhal dayandırılmalıdır.
9.25. Istilik-enerжi parametrlərinə nəzarət edən və onları
nizamlayan cihazların (manometrlər, diferensial manometrlər, səviy-
yəölçənlər, termometrlər, səviyyə tənzimləyiciləri, sərfölçənlər,
tənzimləyici klapanlar) quraşdırılması və sökülməsi üzrə bütün işlər
və həmçinin onlarla profilaktiki işlər cihazlar istismar olunan
müəssisənin (obyektin) rəhbərinin və ya xidməti heyətin razılığından
sonra aparılmalıdır. Təmir işlərinə, texnoloжi aparatlarda və boru
xətlərində təzyiq olmadıqda (atmosfer təzyiqinə qədər endirildikdən
sonra), impulslu boru xətləri söndürüldükdə və həmçinin cihazları
qidalandıran elektrik gərginliyi açıldıqdan sonra başlanılmalıdır.
Elektrik xətləri açılmış (söndürülmüş) yerlərdə müvafiq təhlükəsizlik
plakatları asılmalıdır.

9.26. Düzləndirici, modulyator və digər quruluşlar tənzimlə-

nərkən şəbəkəyə qoşulmazdan əvvəl onların gövdəsi (şassi) etibarlı
yerləbirləşdirilməlidir.
9.27. Düzləndirici və digər quruluşlar söndürüldükdən sonra
filtrin kondensatorları tam şəkildə boşaldılmalıdır.
9.28. Yükölçmə cihazlarının (yük indikatorları və s.) sökülməsini
yalnız qarmaqda (elevatorda) yük olmadıqda yerinə yetirmək
lazımdır.
Hidravlik sistemdəki yağ döşəməyə və ətrafa dağılmadan
yığılmalıdır (boşaldılmalıdır).
9.29. Partlayış təhlükəli (qazlı) mühitdə zərbədən qığılcım əmələ
gətirməyən alətlərlə iş görülməlidir. Belə mühitdə siqaret çəkmək,
açıq oddan və elektrik qızdırıcı cihazlardan (alətlərdən) istifadə etmək
qadağandır.

350
 9.30. Istehsalat sahələrində (otaqlarda) neft və neft məhsulları
buxarlarının və qazların partlayış təhlükəli qatılıqlarının əmələ
gəlməsinin qarşısını almaq üçün həmin sahələrdə fasiləsiz
avtomatlaşdırılmış nəzarət aparılmalıdır. Bu məqsədlə qatılıq aşağı
partlayış həddinin 20% -nə (yəni havada partlayıcı qazın həcmi
miqdarı 1%) çatdıqda qəza siqnalı (səsli və işıqlı) verən stasionar qaz
analizatorları (indikatorları) tətbiq olunmalıdır.
9.31. Civə ilə bağlı işlərdə işləyən işçilər ildə 2 dəfədən az
olmayaraq tibbi müayinədən keçməlidirlər.
9.32. Civə ilə bağlı işlər bir qədər hündür kanları olan xüsusi
stolda aparılmalıdır.
9.33. Civəli cihazların təmiri və baxışı üçün nəzərdə tutulmuş
otaqlarda civə qliserinli qalın divarlı həcmi 1 litrdən çox olmayan ağzı
tıxacla kip bağlanan şüşə qablarda və ya rezin tıxaclı rezin kolbalarda
saxlanılmalıdır.
9.34. Ölçü vasitələri (NÖC və A) yalnız təyinatı üzrə istifadə
olunmalıdır.
9.35. Bütün açarların, düymələrin və idarəetmə dəstəklərinin
təyinatlarına görə müvafiq yazıları olmalıdır.
9.36. NÖC və A vasitələrinə xidmət [37, 219] uyğun aparıl-
malıdır.

351
 BÖLMƏ 10

RABITƏ

10.1. Işçiləri və rabitə qurğularını (quruluşlarını) ildırım çax-

masından və ya elektrik ötürücülərinin induktiv təsirindən yaranan
təhlükəli elektrik gərginliklərindən qorumaq üçün bütün aralıq və son
stansiyalarda (müvafiq yerlərdə) mühafizə quruluşları (qoruyucular
və ildırımötürücülər) olmalıdır.
10.2.Təhlükəli gərginliklərdən mühafizə qurğuları [30]-un
tələblərinə uyğun müddətdə yoxlanılmalıdır.
10.3.Yeraltı rabitə kommunikasiyalarında (kabel quyularında,
qutularda, kollektorlarda və s.) işlər iki nəfərdən az olmayan
briqadalarla yerinə yetirilməlidir. Briqada üzvlərindən biri rəhbər
seçilməlidir.
Yeraltı rabitə kommunikasiyalarında işlər xüsusilə ehtiyatla
aparılmalıdır. Belə ki, onlarda partlayış təhlükəli və zəhərli qazlar
toplana bilər.
10.4. Yeraltı rabitə kommunikasiyalarında metan qazının möv-
cudluğunu təyin etmək üçün, hər briqada partlayış mühafizəli qaz
analizatoru və ya qaz indikatoru ilə təchiz olunmalıdır.
10.5. Rabitə quyusunun qapağını (lyuku) açarkən zərbədən
qığılcım əmələ gətirməyən metal alətlərdən istifadə edilməlidir. Bu
zaman işçilər küləkdöyən tərəfdə dayanmalıdırlar.
10.6. Yağış və qar yağan və ya ildırım çaxan vaxt kabel (rabitə)
dirəyində iş görmək qadağandır.
10.7. Rabitə kabeli bərkidilən dirəkdən asılmış buraz (tros) ən
əlverişsiz meteoroloжi şərait nəzərə alınmaqla üç qat möhkəmliyə
malik olmalıdır.
10.8. Dirəyə çıxmamışdan əvvəl bunun üçün lazım olan mü-
hafizə vasitələrinin, ləvazimatların və o cümlədən dirəyin dayanıqlığı
və sazlığı yoxlanılmalıdır.
10.9. Montyor dirəkdə iş görərkən dirəyin bilavasitə yaxınlığında
heç kəs olmamalıdır.

352
 10.10. Iki işlək rabitə naqilinə və ya bir işlək naqilə və ildırım-
ötürücüyə (və ya dartıcıya) eyni vaxtda dielektrik əlcəklərsiz
toxunmaq qadağandır. Dirəkdə qolsuz və qolları düymələnməmiş
paltarda işləmək qadağandır.
10.11. Dəyişən cərəyanla işləyən sahə xidməti rabitə xətlərində
işləyərkən fərdi mühafizə vasitələrindən və dəstəkləri izolə olunmuş
alətlərdən istifadə edilməlidir. Nəm olan şəraitdə (nəmli havada)
əlavə olaraq dielektrik qaloşlardan istifadə edilməlidir.
10.12. Xəttə (naqillərə) qoşulmuş telefon aparatının xətt
klemlərinə dielektrik əlcəklərsiz toxunmaq qadağandır.
10.13. Dirəkdə iş görülərkən və ümumiyyətlə, rabitə kommuni-
kasiyasında təmir (sazlama) işləri aparılarkən işçinin mobil telefonu
söndürülmüş olmalıdır.
10.14. Içərisində iş görülən kabel quyularının girişləri
çəpərlənməlidir.
Əgər quyu yolun hərəkət hissəsində yerləşmişsə çəpər nəqliy-
yatın hərəkət etdiyi istiqamətin qarşısında quyunun girəcəyindən ən
azı 2 m məsafədə qoyulmalıdır. Bundan başqa çəpərdən 5-10 m
məsafədə nəqliyyatın hərəkətinə qarşı istiqamətdə xəbərdarlıq
nişanları qoyulmalıdır, hava tutqun olarsa əlavə olaraq işıq işarələri
qoyulmalıdır.
10.15. Avtomat telefon stansiyalarının avtomat zallarında, radio
rabitəsi avadanlığında və cərəyan altında olan şinlərin yanında
nərdivanlarda işləyərkən cərəyan şinlərinə və başqa cərəyan keçirən
hissələrə toxunmaq qadağandır. Cihazın ştativlərdən çıxarılması və
onun kontakt sahələrinin təmizlənməsi gərginliyin açılmış
vəziyyətində yerinə yetirilməlidir. Cihazları təmizləmək üçün izolə
edilmiş tutacağı olan şotkadan istifadə edilməlidir.
10.16. Telefon stansiyaları və radio rabitəsi qurğularının
batareya lövhələri, düzləndirici qurğuları və cərəyan paylayıcı
lövhələri qarşısında uzunluğu elektrik qurğusunun uzunluğuna
müvafiq dielektrik xalçalar qoyulmalıdır.
10.17. Düzləndirici qurğulara, elektrik təhlükəsizliyi üzrə, qrupu
III-dən az olmayan şəxslərin xidmət etməsinə icazə verilir. Elektrik
təhlükəsizliyi üzrə qrupu III-dən az olan şəxslərin

353
otağa daxil olmasına yalnız bu qurğulara xidmət edən şəxslərin
nəzarəti altında icazə verilir.
10.18. Akkumulyator qurğularının istismarı [16, 17]–nin
tələblərinə uyğun olmalıdır.
10.19. Telefon stansiyasında istifadə olunan elektrik
generatoruna xüsusi dərs keçmiş və elektrik təhlükəsizliyi üzrə qrupu
III-dən az olmayan şəxslər xidmət edə bilərlər.
Mühərrik işləyən vaxtda onun hissələrini təmizləmək, yağlamaq
və başqa təmir işləri aparmaq qadağandır. Yanacaq ehtiyatı xüsusi
binada, maşın zalından ayrı saxlanılmalıdır. Maşın zalında metal
qabda yalnız bir sutkalıq yanacaq saxlamaq olar.
10.20. Antenna-qüllə qurğularını istismar edərkən [27]–nin (6-cı
hissəsinin) tələbləri yerinə yetirilməlidir.
10.21. Antenna-qüllə qurğularında işlər ən azı iki işçi tərəfindən
yerinə yetirilməlidir, bu vaxt onlardan biri işlərə nəzarət etməlidir.
Nəzarətçilik edən şəxs qüllənin mərkəzindən onun hündürlü-
yünün üçdə bir hissəsindən az olmayan məsafədə hazır vəziyyətdə
dayanmalı və onun üzərində qoruyucu kəmər olmalıdır.
10.22. Antenna-qüllə qurğularında işləyərkən müvafiq FMV-dən
istifadə edilməlidir.
10.23. Işçilərin aşağıdakı hallarda antenna-qüllə qurğularında
işləməsi qadağandır:
-əgər qüllə üzərində gərginliyi 42 V-dan yüksək olan elektrik cə-
rəyanı xətti varsa, o açılmadıqda;
-tufan vaxtı və yaxud onun yaxınlaşdığı halda, yer və avadanlıq
buz bağladıqda, güclü yağış, qar yağdıqda və yaxud duman olduqda;
-qoruyucu kəmərin qarmağı (karabini) antenna qülləsinin və
onun meydançasının konstruksiyasına sancılmadıqda;
-küləyin sürəti 12 m/san-dən çox olduqda;
-günün qaranlıq vaxtında;
-əgər qülləyə qalxmaq üçün qaldırıcı qurğunun köməyindən
istifadə edilərsə, onun növbəti sınaq müddəti keçmiş olduqda;
-qaldırıcı qurğunun kanatı və ya bucurqadı nasaz olduqda;
-qoruyucu başlıq və qoruyucu kəmər olmadıqda.
10.24. Radio və radio-rele vasitələrinin istismarı və təmiri vaxtı
aşağıdakılara əməl edilməlidir:
354
 -iş yeri (masa) izoləedici təbəqə ilə örtülməlidir;
-gərginlik altında olan blokun daxili hissələrinə toxunmaq,
tranzistorları və başqa hissələri dəyişdirmək, sxemdə lehimləmə işləri
aparmaq qadağandır;
-radiostansiyasını elektrik şəbəkəsinə qoşmazdan əvvəl onun
«Yer» yazısı olan bütün klemləri yerləbirləşdirilməlidir;
-«veriliş» reжimində işləyərkən vericinin antenna sıxaclarına
toxunmaq qadağandır.

Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

(Rabitə)

10.25. Dəniz obyektlərində (müəssisələrində) rabitə, bu sahədə

olan normativ sənədlərin tələblərinə və müvafiq hallarda dəniz
gəmilərinin quruluş qaydalarına uyğun qurulmalıdır.
10.26. DNQT-lər aşağıdakılarla təchiz olunmalıdır:
10.26.1. Aşağıdakıları təmin edən xarici əlaqə üçün radiorabitə
kompleksi ilə:
a) sahil, hava və dəniz obyektləri ilə etibarlı əlaqəni;
b) meteoroloжi xidmətlə və naviqasiya xəbərdarlığı xidməti ilə
əlaqəni;
c) qəza hallarında etibarlı əlaqəni.
10.26.2. Aşağıdakıları təmin edən peyk rabitəsi və televiziya
proqramlarının qəbulu kompleksi ilə:
a) çoxkanallı telefon və telefaks əlaqəsinin təşkilini;
b) obyektdə radio və peyk televiziya proqramlarının qəbulunu
və yayımını (translyasiyasını).
10.26.3. Mülki aviasiya xidməti ilə razılaşdırmaqla DNQT-yə
vertolyotların qəbulunu, oturmasını, uçuşunun idarə olunmasını və
DNQT ətrafında hava məkanına nəzarəti təmin edən komplekslə.
10.26.4. Aşağıdakıları təmin edən DNQT-nin daxili rabitə sistemi
ilə:

355
 a) DNQT-nin texniki xidmətlərinin, rəhbərliyinin və digər
abonentlərin daxili istehsalat və texnoloжi əlaqəsini (rabitəsini) və
həmçinin daşınma (əl) radiostansiyaları olan abonentlər və idarə-
etmə postları arasında əlaqəni;
b) DNQT-də komandaların (əmrlərin) və verilişlərin yayımını
(translyasiyasını);
c) DNQT-nin texnoloжi komplekslərin idarəetmə postları ilə
avadanlıqların yerli idarəetmə postları arasında səsucaldıcı
(qromkoqovorəhaə svəzğ) ikitərəfli rabitə əlaqəsi ilə;
ç) DNQT-nin texniki xidmət postlarında və məişət otaqlarında
avtomatik telefon əlaqəsi (rabitəsi) sisteminin yaradılmasını.
10.26.5. Obyektin elektrik şəbəkəsindən asılı olmayan, baş
dispetçer postu ilə DNQT-nin əsas texnoloжi postları və otaqları
(sahəsi) ilə etibarlı əlaqəni təmin edən qəza halları üçün nəzərdə
tutulmuş daxili rabitə sistemi ilə.
10.27. DNQT-də verilən komandaların və verilişlərin yayım-
lanması, «sondürülməyən» yayımlanma sistemi ilə təchiz olunmalı və
xidməti göstərişlərin bütün yaşayış və ictimai otaqlarda, həmçinin
açıq göyərtədə eşidilməsini təmin etməlidir. Bu zaman həmin
otaqlarda və sahələrdə yayımlanan səs səviyyəsi həmin otaq və
sahələrdəki səs-küyün səviyyəsindən 6 dB-dən çox olmalıdır.
10.28. Yayımlama (translyasiya) qurğusunun mikrofon postları
baş idarəetmə postunda, radiorubkada, vertolyotların qəbulu
məntəqəsində, qazma meydançasında və istehsalat vacibliyi ilə bağlı
digər yerlərdə yerləşdirilməlidir.
10.29. Qəza hallarında istehsalat otaqlarında (sahələrində)
səsucaldıcı rabitə işıq siqnalizasiyası ilə müşayiət olunmalıdır.
10.30. DNQT-də radiorabitə vasitələrinin sıradan çıxma halları
və həmçinin həyəcan və fəlakət siqnallarını vermək və qəbul etmək
üçün, ehtiyat radiorabitə vasitəsi və dəniz siqnal üzgəci (radiobuy)
nəzərdə tutulmalıdır.
10.31. Operativ (cari) istehsalat məlumatlarının, həmçinin
DNQT-nin avtomatik idarəetmə sisteminin məlumatlarının verilməsini
(ötürülməsini) təmin etmək üçün xarici rabitə sistemi gecə – gündüz
etibarlı və fasiləsiz işləyən olmalıdır.

356
 10.32. Rabitə vasitələri kompleksi partlayış təhlükəsi olmayan
xüsusi otaqda quraşdırılmalıdır. Rabitə rəisinin kayutası bu
kompleksin yaxınlığında olmalıdır.

357
 BÖLMƏ 11

DALĞIC VƏ SUALTI TEXNIKI IŞLƏR

11.1. Dalğıc və sualtı-texniki işlər SSAZ 003-2004 «Dalğıc işləri.

Ümumi təhlükəsizlik tələbləri»; SSAZ 004-2004 «Dalğıc ləvazimatı,
dalğıc enmələri və işlərini təmin edən vasitələr»; MSXDDQXII01-2004
«Dalğıc işlərində əməyin təhlükəsizliyi üzrə vahid qaydalar»;
«Rukovodstvo po provedeniö vodolaznıx rabot s ispolğzovaniem
qlubokovodnıx vodolaznıx kompleksov»; «Poloжeniə po orqanizaüii
vnutrivedomstvennoqo nadzora i kontrolə za bezopasnostğö
provedeniə podvodnıx rabot (1984); MSXDDQXII02-2004 «Dərinlik
dalğıc komplekslərindən istifadə etməklə 200m-ə qədər dərinliklərə
qısa müddətli dalma üsulu ilə dalğıc enmələrinin təhlükəsiz aparılması
üzrə təlimat» və bu «Qaydalar»ın tələblərinə uyğun yerinə
yetirilməlidir.
11.2. Qaydaların və dalğıc əməyinin təhlükəsizliyi üzrə digər
normativ sənədlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət dalğıc enmələrini
həyata keçirən idarənin, müəssisənin və təşkilatın ştatlı dalğıc
mütəxəssisləri və təhlükəsizlik texnikası üzrə mühəndisləri, həmkarlar
ittifaqının texniki əmək müfəttişləri, ixtisaslaşmış idarələrin və
istehsalat birliklərinin dalğıc mütəxəssisləri və həmçinin səlahiyyətli
mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən həyata keçirilir.
11.3. Dalğıc enmələri və işləri, müəyyən edilmiş qaydalara
uyğun dalğıc enmələrinin və işlərinin aparılmasına və təminatına
icazəsi olan dalğıc, mühəndis-texniki və tibbi heyətdən və aparılan
işlərin təhlükəsizliyini təmin etməyə qadir dalğıc texnikasından ibarət
dalğıc xidməti olan müəssisə və təşkilatlar tərəfindən yerinə yetirilir.
11.4. Tətbiq olunan dalğıc texnikasının məmulatları, texnoloжi
avadanlıqlar, cihaz və alətlər qüvvədə olan müvafiq normativ texniki
sənədlərin tələblərinə və ya texnikanın konkret məmulatlarının
layihəsinə uyğun olmalıdır.

11.5. Bütün tətbiq olunan dalğıc texnikasının məmulatları

müəyyən edilmiş qaydada təsdiq edilmiş istismar sənədlərinə malik
olmalıdır.
358
 11.6. Xəbərdaredici siqnallar [292] uyğun dalğıc enmələrinə
(işlərinə) başlamazdan əvvəl yuxarı qaldırılmalı, işlər qurtardıqdan
sonra aşağı endirilməlidir.
11.7. Xüsusi gəmilərin bortundan dalğıc enmələri, dənizdə dal-
ğalanma dərəcəsi həmin gəmilərin formulyarında göstəriləndən çox
olmadıqda aparılmalıdır.
Digər gəmilərin və üzmə vasitələrinin bortundan, həmçinin sa-
hilyanı obyektlərdən enmələr, dənizin dalğalanması 2 baldan çox
olmadıqda aparılmalıdır.
11.8. Gecə vaxtı suyun altında pis görünmə şəraitində aparılan
enmələrdə sualtı və suüstü süni işıqlandırmadan istifadə olunmalıdır.
Suyun üzərində dalğıc işlərinə və enmələrinə hazırlıq aparılan
yer, enməni və işin normal gedişini təmin edən qurğuların idarəetmə
cihazları, enmə aparılan yerin səthi lazımınca işıqlandırılmalıdır.
11.9. Kabel xəttindən 463m (0,25 mil) məsafədə yerləşən, pa-
ralel düz xətlərlə müəyyən edilən, gərginlik altında olan sualtı elektrik
ötürücü kabel xəttinin mühafizə zonasında sualtı işlərin yerinə
yetirilməsi qadağandır.
11.10. ÜQQ-dən və ya üzən vasitələrdən dalğıc enmələri apa-
rılan zaman aşağıdakılar qadağandır:
-başqa gəmilərin ÜQQ-yə yan alması (dalğıc postlarına);
-kənar əşyaların gəmidən suya atılması;
-kranla gəmilərdən (ÜQQ) yükləmə-boşaltma işlərinin aparıl-
ması;
-dalğıc postlarında kənar əşyaların və avadanlıqların yerləş-
dirilməsi.
11.11. Hidrotexniki qurğuların tikintisinə və ya təmirinə baş-
lamazdan əvvəl, dalğıclar cizgi və ya işin layihəsi üzrə qurğuların
quruluşu, işin aparılması şəraiti və əməyin təhlükəsizlik tədbirləri ilə
tanış olmalıdırlar.
11.12. Iş aparılacaq yerdə elektrik və telefon kabelləri və ya bo-
ru kəmərlərinin olub-olmaması, olduğu halda isə həmin xətlərin
istiqaməti haqqında məlumatı aldıqdan sonra qrunt səthinin po-
zulması ilə əlaqədar çalaların, qanovların hazırlanması, torpağın
yuyulması və ya digər işlər aparıla bilər.

359
 11.13. Yarımdalma üzən qazma qurğusundan (qazma gəmi-
sindən) sualtı-texniki dalğıc işləri aparıldıqda lövbər-yanalma bu-
curqadlarının işəsalma mexanizmləri ayrılmalı, ayrılmış qurğuların
üzərində «Qoşmaq qadağandır! Adamlar işləyir» yazılı təhlükəsizlik
nişanı asılmalıdır.
11.14. Vibrosıxlaşdırma işləri zamanı dalğıcların sualtı enmələri
qadağandır.
Baxış işlərini, ancaq vıbrosıxlaşdırma aqreqatı dayandıqdan
sonra yerinə yetirmək olar.
11.15. Sualtı boru kəmərlərinin baxışını başqa vasitələrlə (sualtı
televiziya, sualtı aparatlar və s.) yerinə yetirmək mümkün olmadıqda,
bu işi dalğıclar yerinə yetirə bilər.
11.16. Boru kəmərinin çəkilmə istiqamətində dənizin dibinin
dalğıc müayinəsi, eni 20m-dən az olmayan zolaqda (çəkilmə nəzərdə
tutulan xəttdən 10 m hər tərəfə) keçirilməlidir.
11.17. Skreperlər, torpaqqazan və digər torpaqyığan vasitələr
işləyən zaman qanov və çalalara dalğıc baxışı keçirmək qadağandır.
11.18. Dalğıcların pilpilələri (qrifon) müayinə etməsi qada-
ğandır.
11.19. Metalların sualtı qaynaq və kəsilməsi işləri yalnız dalğıcı
sudan tam izolə edən ləvazimatlardan istifadə etməklə aparılmalıdır.
11.20. Metalların sualtı qaynaq və kəsilməsi işlərinə başlamaz-
dan əvvəl, qaynaq qurğularının və qaynaq cərəyan mənbələrinin
yerləbirləşdirilməsinin etibarlılığı yoxlanılmalıdır.
11.21. Sisterndə (tutumlarda) yanacaq və qaz olduğu halda,
təzyiq altında olan tutumlarda və boru kəmərlərində qaynaq və
kəsmə işlərini aparmaq qadağandır.

11.22. Qruntun yüksək təzyiqli nasoslarla yuyulması zamanı

şırnağın digər dalğıc tərəfə yönəldilməsi qadağandır.
11.23. Boru kəmərinin dənizin dibinə endirilməsi (batırılması)
zamanı onu saxlayan pontonların və boruların üstündə dalğıcların
olması qadağandır.

360
 11.24. Dalğıcın endirilmiş boru kəmərinə baxış keçirmək üçün
enməsinə, ancaq boru kəməri qrunta qoyulduqda və onu saxlayan
burazların tarımlığı boşaltdırıldıqdan sonra icazə verilir.
11.25. Dalğıcın əmri olmadan boru kəmərini su səthinə və ya
qruntdan az məsafəyə qaldırdıqda işçi ilməyin boşaldılması və ya
çəkilib yığılması, həmçinin işlərin aparıldığı gəminin yerinin də-
yişdirilməsi qadağandır.
11.26. Yalnız müstəsna hallarda (qəzaların ləğvi və s.) dalğıcın
dolaşmasını istisna edən şəraitdə, neft və neft məhsullarına enmələrə
icazə verilir.
Enmə üçün ancaq ventilyasiya olunan, enmədən əvvəl şirin su
ilə isladılan, üzərinə maye sabun çəkilən ləvazimatı tətbiq etməyə
icazə verilir. Belə mühitdə üç saat qaldıqdan sonra həmin lə-
vazimatda təkrar enmələr qadağandır. Benzinə, digər tez buxarlanan
və zəhərli maddələrə dalğıc enmələri qadağandır.
11.27. Neft və qaz borularının təmirinə (qaynaq, kəsmə) baş-
lamazdan əvvəl, onlar 2 dəfədən az olmayaraq təzyiq altında su ilə
yuyulmalıdırlar.
Boru kəmərləri yuyulduqdan sonra su ilə doldurulmalıdır.

361
 BÖLMƏ 12

ISTEHSALAT SANITARIYASI VƏ ƏTRAF

MÜHITIN MÜHAFIZƏSI

12.1. Ümumi tələblər

12.1.1. Istehsalat obyektlərinin layihə sənədlərinin işlənməsi

zamanı xidməti heyət üçün zərərli istehsalat amillərinin təsirindən
müdafiə tədbirləri nəzərdə tutulmalıdır.
Layihə sənədlərində iş yerlərində titrəyişin və səs-küyün göz-
lənilən səviyyəsi göstərilməlidir.
12.1.2. Istehsalat otaqları, iş yerləri, həmçinin pəncərələr təmiz
saxlanılmalıdır.
Döşəmə təmizləmək və yumaq üçün rahat olmalıdır.
Neft və neft məhsullarının və çirklərin yuyulub təmizlənməsi
üçün su axarı nəzərdə tutulmalıdır.
Meydançalar və pilləkənlər mütəmadi olaraq çirkdən, qardan və
buzdan təmizlənməlidir.
12.1.3. Zibilin yığılması üçün yeşiklər və zibil qabları qoyul-
malıdır. Yağlı əskilər və başqa tez alışan, zəhərli tullantılar üçün
ayrıca qapaqlı dəmir yeşiklər qoyulmalıdır.
12.1.4. Istehsalat və xidmət otaqlarında, işçi meydançalarında
və işçi heyətin təxliyə yollarında qüvvədə olan normalara uyğun qəza
işıqlandırılması (çıraqlar) nəzərdə tutulmalıdır.
12.1.5. Çıraqlar kvartalda bir dəfədən az olmayaraq təmizlən-
məli və təmizlənərkən cərəyandan açılmalıdır.
12.1.6. Istismar edilən maşınlar, avadanlıqlar, mexanikləşdi-
rilmiş alətlər və nəqliyyat vasitələri təmirdən sonra zərərli amillərə
görə (səs-küy, titrəyiş və s.) qüvvədə olan sanitar normalarına və
pasport məlumatlarına uyğun olaraq yoxlanılmalıdır.
Yoxlamanın nəticələri obyektin sanitar-texniki pasportunda qeyd
edilməlidir.

362
 12.1.7. Qaz kompressor stansiyalarında, neft nasosxanalarında,
qazpaylayıcı məntəqələrdə (budkalarda) və başqa istehsalat
otaqlarında havada qazların miqdarı tələb olunan normadan yüksək
olmamalıdır və onlar daima nəzarətdə saxlanılmalıdır.
12.1.8. Qazın, tozun, hisin və digər zərərli maddələrin ayrılması
ilə əlaqədar olan texnoloжi prosseslər, qurğular və mədən obyektləri,
yaşayış rayonlarına nisbətən küləyin orta illik istiqaməti nəzərə
alınmaqda külək tutmayan tərəfdə (küləkdöyməzdə) yerləşdirilməli
və bunlar yaşayış zonalarının sərhəddindən sanitar-mühafizə zonası
ilə ayırılmalıdır.
12.1.9. Yaşayış rayonları üçün sanitar-mühafizə zonasının eni
qüvvədə olan sanitar normalarına müvafiq olaraq müəyyənləşdirilir.
Mədən tərəfdən sanitar-mühafizə zonasının sərhəddi istismar olunan
quyuların kənar cərgəsi hesab olunur.
12.1.10. Qazma, mənimsəmə, quyuların əsaslı və cari təmiri,
neftin deemulsasiyası və digər işlər zamanı, çirklənmiş istehsalat
axıntıları qismən və ya tam zərərsizləşdirilmək üçün yığılıb ötürülməli,
yaxud uducu quyulara vurulmalıdır.
Bunun üçün mədənin bütün obyektləri layihəyə əsasən daimi və
yaxud müvəqqəti qurğularla (bəndlərlə, xəndəklərlə, yığılma
kanalları, çalalarla, təmizləmə qurğuları, uducu quyularla və s.) təchiz
edilməlidir.
Bu tədbirlər yerinə yetirilməyənə qədər, obyektlərin istismara
buraxılması qadağandır.
12.1.11. Istehsalat sahələri (otaqları) qüvvədə olan müvafiq qa-
nunların, qaydaların, normaların tələblərinə uyğun qurulmalıdır
(təchiz olunmalıdır).
12.1.12. Istehsalat otaqları havanın dəyişilməsi (sirkulyasiyası)
üçün müvafiq şəkildə təchiz olunmalı və qurulmalıdır.
12.1.13. Istehsalat otaqları və iş yerləri təmiz saxlanılmalıdır.
Döşəmə rahat təmizlənməni və təmiri təmin etmək üçün düz
olmalıdır. Döşəmədən və novlardan nefti və çirki yumaq üçün isteh-
salat sahələrində su kranları olmalıdır. Su kranı (kəməri) olmadıqda
otağın yığışdırılması quru üsulla aparılmalıdır (əski, cındır və s. ilə).
12.1.14. Istehsalat və yardımçı otaqlarda təbii işıqdan mak-
simum istifadə etmək üçün lazımi tədbirlər görülməlidir.
363
 12.2. Laboratoriyalar

12.2.1. Laboratoriyanın iş otaqlarının binanın dəhlizinə və ya

xaricinə çıxışı olmalıdır. Dəhlizin ən azı iki çıxışı olmalıdır. Dəhliz və
onun çıxışları kənar əşyalarla qalaqlanmamalıdır.
12.2.2. Laboratoriya əməkdaşları işlədilən maddə və material-
ların təhlükəsizliyini bilməli və onlarla işləyərkən təhlükəsizlik
tədbirlərinə riayət etməlidirlər.
12.2.3. Laboratoriyada maddə və materiallar ciddi şəkildə çe-
şidə uyğun saxlanılmalıdır. Qarşılıqlı kimyəvi təsir nəticəsində yanğın
və ya partlayış törədə bilən maddələrin bir yerdə saxlanılması
qadağandır.
12.2.4. Laboratoriya mebeli və avadanlıqlarının yerləşdirilmə
qaydası işçilərin təxliyəsinə mane olmamalı, avadanlıqlar arasında
keçidin minimal buraxıla bilən eni isə 1 m-dən az olmamalıdır.
12.1.5. Laboratoriya masalarının, rəflərinin, sorucu şkaflarının
işçi səthlərinin yanmayan örtüyü olmalıdır.
Turşularla, qələvilərlə və digər kimyəvi aktiv maddələrlə işlərin
aparılması üçün masa və şkaflar kimyəvi təsirə davamlı ma-
teriallardan hazırlanmalı, həmin masa və şkafların kimyəvi aktiv ma-
yenin kənara axmasının qarşısını alan, yanmayan materiallardan olan
kanları olmalıdır.
12.2.6. Zərərli və təhlükəli maddələrin (qazlar, buxarlar, tozlar,
aerozollar və s.) ayrılması ilə müşayiət olunan işlər və həmçinin asan
alışan maddələrlə (AAM) və yanar maddələrlə (YM) aparılan işlər
etibarlı ventilyasiyası olan sorucu şkaflarda aparılmalıdır.
12.2.7. Sorucu şkafın içində yerləşdirilmiş çıraqlar partlayışdan
mühafizəli olmalı, onlara aid olan naqillər isə B-1 sinifli partlayış
təhlükəli otaqlar üçün naqillərə olan tələblərə cavab verməli və
kimyəvi maddələrin təsirindən müdafiə olunmalıdır.
Sorucu şkafın xaricində yerləşdirilmiş çıraqlar partlayışdan mü-
hafizəli olmaya bilər, bu halda onların şüşə qapağı olmalıdır.

Sorucu şkafın içində ştepselli rozetkaların quraşdırılmasına icazə

verilmir.

364
 12.2.8. Zərərli maddələrlə işlədikdə və alovlu işlər görüldükdə
otaqda iki nəfərdən az adam olmamalıdır.
12.2.9. Laboratoriya otaqlarının üfürücü-sorucu ventilyasiyası iş
gününün başlanmasına 5 dəqiqə qalmış işə salınmalı və iş gününün
sonunda söndürülməlidir.
Ventilyasiya sistemi nasaz olan laboratoriyalarda işlərin apa-
rılması qadağandır.
12.2.10. Neft yaxud başqa zərərli və yanğın təhlükəli maddələr
və məhsullarla çirklənmiş qablar məcburi ventilyasiya ilə təchiz
edilmiş xüsusi ayrılmış otaqlarda yuyulmalıdır.
12.2.11. Neft və neft məhsulları tullantılarının, kimyəvi reak-
tivlərin və başqa yanar və zərərli maddələrin kanalizasiyaya
axıdılması qadağandır.
12.2.12. Utilizasiya, yaxud basdırılmağa aparılmaq məqsədi ilə
neft, neft məhsulları, kimyəvi reagentlər və başqa zərərli maddələr
soyudulmuş halda bu məqsəd üçün xüsusi ayrılmış ağzı qapaqla
etibarlı bağlanan qablara yığılmalıdır.
12.2.13. Istifadə edilmiş, tərkibi zəhərli maddələrdən ibarət olan
məhsullar boşaldılmazdan əvvəl neytrallaşdırılmalıdır.
12.2.14. Laboratoriya otaqlarında qadağandır:
a) sıxılmış və partlayıcı qazlarla doldurulmuş balonların sax-
lanılması;
b) neft, neft məhsullarının və başqa zərərli və yanğın təhlükəli
maddələrin açıq qablarda saxlanılması;
c) uçucu maddələr hopmuş əski, cındır, dəsmalların və s. sax-
lanılması;
ç) buxar xətlərində paltarların və s. qurudulması;
d) döşəmənin uçucu və digər yanğın təhlükəli maddələrlə yuyul-
ması.
12.2.15. Qaz tullantısı və ya təhlükəli mayelərin sıçraması ilə
müşayiət olunan işlərin aparılması zamanı mühafizə eynəklərindən və
xüsusi rezin önlüklərdən və əlcəklərdən istifadə edilməlidir.
12.2.16. Laboratoriyanın döşəməsi laboratoriyada istifadə edilən
mayeləri özünə hopdurmayan, yanmayan materialdan olmalıdır.

365
 12.2.17. Sıxılmış maye şəkilli və həll olunmuş yanar qaz balon-
ları, onların tutumundan asılı olmayaraq laboratoriya binasının
xaricində metal şkaflarda quraşdırılmalıdır (saxlanılmalıdır).
Şkafların havasının dəyişilməsi üçün onların müvafiq kəsiyi və
ya жalyüzli nəfəsliyi olmalıdır.
Laboratoriya otaqlarının həmin qazlarla, həmçinin oksigenlə
təmini mərkəzləşdirilmiş sistemlə aparılmalıdır.
12.2.18. Maye hava və oksigen tutumlarının AAM və YM, piy və
yağlarla bir yerdə saxlanılması qadağandır.
12.2.19. Qələvi metallar susuzlaşdırılmış kerosində və ya
yağlarda, hava daxil olmayan etibarlı bağlanmış qalın divarlı qablarda
saxlanılmalıdır. Içərisində qələvi metallar olan şüşə qablar, divarlarına
və altına asbest döşənmiş, qapağı möhkəm bağlanan metal
yeşiklərdə saxlanılmalıdır.
12.1.20. Laboratoriya otaqlarında yalnız içərisində təsirsiz qaz
olan balonların (azot, karbon qazı) istifadəsinə (saxlanılmasına) icazə
verilir.
Anbardan laboratoriyaya daxil olan hər bir balondan analiz üçün
nümunə götürülməlidir.
Nasaz balonlarla işləmək qadağandır.
12.2.21. Laboratoriyanın iş otaqlarında AAM və YM reak-
tivlərinin miqdarı gündəlik təlabatdan artıq olmamalıdır. Bu mayelər
otaqdan çıxışın əks tərəfində quraşdırılan metal şkaflarda, kip
taralarda və ya qapağı kip bağlanan, yanmayan materialdan
hazırlanan yeşiklərdə saxlanılmalıdır.
12.2.22. Turşu, qələvi və digər aşındırıcı maddələr olan şüşə
qablar, içərisinə asbest döşənmiş xüsusi metal və ya taxta yeşiklərdə
daşınmalıdır.
Sulfat və azot turşularının taxta yeşik və səbətlərdə daşınma-
sına o halda icazə verilir ki, bu taralar oddan qorunan tərkiblə
işlənmiş olsun.

12.2.23. Açıq odla və elektrik qızdırıcı cihazlarla iş aparılan

stollarda AAM və YM-in saxlanılması, onların tökülməsi, aparatların
onlarla yüklənməsi qadağandır.

366
 12.2.24. Standart üsulla qızma sürətinin açıq odda tənzimlən-
məsi ilə aparılan əməliyyatlar istisna olmaqla, AAM və YM olan
qabların açıq odda, həmçinin açıq elektrik qızdırıcı cihazlarda
qızdırılması qadağandır.
12.2.25. AAM və YM qızdırılması ilə əlaqədar işlər işçinin daim
nəzarəti altında aparılmalıdır. Əgər işçi hətta qısa müddətə belə işdən
yayınarsa, qızdırma mənbəyi söndürülməli və soyudulmalıdır.
12.2.26. Qaz xətlərində və qaz cihazlarında qazın sızmasını
aşkar etmək üçün açıq alovdan istifadə etmək qadağandır.
12.2.27. Laboratoriya qabları, yalnız bu məqsədlər üçün xüsusi
ayrılmış və məcburi sorucu ventilyasiya ilə təchiz olunmuş otaqlarda
yuyulmalıdır.
Bu otaqlar laboratoriyanın digər otaqlarından yanmayan
arakəsmə ilə ayrılmalı və onların dəhlizə sərbəst çıxışı olmalıdır.
Laboratoriyanın bütün otaqları daima təmiz saxlanılmalıdır.
Təsadüfən dağılmış kimyəvi maddələr, o cümlədən AAM və YM
dərhal yığışdırılmalı və sonra isti su ilə yuyulmalıdır.
12.2.28. Laboratoriya otaqlarından kənarda (məsələn: dəhlizdə)
ümumi elektrik açarı (avtomat, rubilnik) quraşdırılmalı və iş gününün
sonunda laboratoriyanın elektrik gərginliyi buradan açılmalıdır.
12.2.29. Iş gününün sonunda laboratoriya diqqətlə gözdən
keçirilməli və orada təhlükə törədə biləcək hər hansı bir çatışmamaz-
lığın (nöqsanın) olmamasına əmin olmaq lazımdır.
12.2.30. Laboratoriyada yanğın təhlükəsizliyi üzrə məsuliyyəti
laboratoriya müdiri tərəfindən təyin edilmiş işçi daşıyır.

367
 12.3. Tibbi xidmət. Ilk tibbi yardım

12.3.1. Vəzifəsindən asılı olmayaraq yeni işə qəbul olunanlar və

müəssisədə çalışan işçilər Azərbaycan Respublikası Səhiyyə
Nazirliyinin 23.01.1998-ci il tarixli 13 saylı Əmrinə əsasən profilaktik
tibbi müayinədən keçməlidirlər.
12.3.2. Profilaktik tibbi müayinələrin nəticələrinin təhlili və
bununla əlaqədar müəssisənin tibb xidmətinin fəaliyyəti, peşə
xəstəliklərinin qeydiyyatı (uçotu) və araşdırılması Səhiyyə Nazirliyinin
müavfiq Əmrinə əsasən yerinə yetirilməlidir.
12.3.3. Işçilərinin sayı 500 nəfər və daha çox olan müəssisədə
tibb məntəqəsi olmalıdır. Tibb məntəqəsi, işçilərinin sayı daha çox
olan obyektlərə yaxın yerləşdirilməli və nəqliyyatın (işçilərin) hərəkəti
(gediş-gəlişi) üçün onun rahat yolu olmalıdır.
12.3.4. Işçilər müvafiq tələblərə uyğun tibbi xidmətlə təmin
olunmalıdır.
12.3.5. Bədbəxt hadisə (xəsarətalma) zamanı zərərçəkmiş
şəxsə göstərilmiş ilk tibbi yardımın uğurlu olması yardımın yuba-
dılmadan cəld, bacarıqlı və məharətlə aparılmasından asılıdır, bu isə
ilk tibbi yardımın üsul və qaydalarını mükəmməl bilmək və vaxtaşırı
təkmilləşdirici təlimlər keçmək nəticəsində mümkündür.
Yadda saxlamaq lazımdır ki:
a) ilk tibbi yardımın gecikdirilməsi və ya düzgün aparılmaması
xəsarət almış şəxsin ölümünə və ya orqanizmində bərpaolunmaz
dəyişikliyə (şikəstliyə) səbəb ola bilər;
b) zərərçəkən şəxsə təcili olaraq və imkan daxilində zədə aldığı
yerdə ilk tibbi yardım göstərilməlidir (zəhərli qazla zəhərlənmədən
başqa).
12.3.6. Ilk tibbi yardımın göstərilməsi üzrə təlimləri (məşğələ-
ləri) tibbi heyətlə müəssisənin səlahiyyətli mühəndis-texniki işçiləri
vaxtaşırı olaraq birlikdə aparmalıdırlar.
12.3.7. Müəssisədə (obyektdə) ilk tibbi yardım üzrə təlimlərin
(məşğələlərin) təşkili, müəssisənin rəhbərliyinin, sahə və sex
rəislərinin (digər məsuliyyətli şəxslərin) üzərinə düşür.
12.3.8. Bütün işçilər ilk tibbi yardım göstərilməsinin üsul və qay-
dalarını mükəmməl bilməli və onları tətbiq etməyi bacarmalıdırlar.
368
 12.3.9. Zərərçəkmiş (xəsarət almış) şəxslərə ilk tibbi yardımın
göstərilməsi [208] uyğun həyata keçirilməlidir.
12.3.10. Ilk tibbi yardımın vaxtında və kefiyyətli aparılması üçün
iş yerlərində aşağıdakılar olmalıdır:
a) bütün istehsalat briqadaları, sexləri, şöbələri və s. üçün tibbi
ləvazimat və dərman qutusu;
b) müəssisənin (obyektin) ərazisində olan ilk tibbi yardım üçün
tibbi ləvazimatlar və dərman qutusunun və həmçinin tibb
məntəqəsinin yerini göstərən göstərici nişanlar olmalıdır;
c) bədbəxt hadisə zamanı zərərçəkən şəxsə ilk tibbi yardım
göstərilməsi qaydasını əks etdirən, gözəçarpan yerdən asılmış
plakatlar.
12.3.11. Müəssisənin (obyektin) ərazisində kənar təşkilatın
işçiləri işləyirsə, ya buraya ezam olunmuşlarsa, onlara dərman
qutusunun və tibb məntəqəsinin yerləri göstərilməlidir.
12.3.12. Hər bir müəssisədə, obyektdə, sexdə, sahədə və s. ilk
tibbi yardım üçün lazımi tibbi ləvazimatın və dərman qutusunun
vəziyyətini (əyər-əskiyini) yoxlayan və onları tələb olunan qaydada
saxlayan şəxs olmalıdır.

12.4. Sanitar –məişət otaqları

12.4.1. Sanitariya normalarına uyğun olaraq istehsalat obyekt-

lərində işçilər üçün sanitar-məişət otaqları olmalıdır.
12.4.2. Sanitar-məişət otaqları hər gün yığışdırılmalı və onların
havası dəyişdirilməlidir.
Paltar saxlanılan yer, duşxanalar və başqa sanitar-məişət
otaqları və qurğular vaxtaşırı dezinfeksiya olunmalıdır.
12.4.3. Istehsalat obyektlərində işçilər üçün istirahət otaqları
nəzərdə tutulmalıdır.

12.4.4. Işçilərin istirahəti və qızınması üçün hər bir qazma

qurğusunda və ya lazımi hallarda quyuların əsaslı təmir briqadası
üçün otaq olmalıdır.

369
 Bu otaqla vışka (dor) arasındakı məsafə sonuncuların
hündürlüyündən 10 m çox olmalıdır.
Otaqda içməli su çəlləyi, ilk tibbi yardım göstərmək üçün lazımi
dərmanlarla təchiz olunmuş qutu, müvafiq mebel olmalıdır.
Otaq təmiz saxlanılmalı və vaxtaşırı dezinfeksiya olunmalıdır.
12.4.5. Xüsusi geyimlərin və dəyişiklərin yuyulması, qurudul-
ması, ütülənməsi, təmizlənməsi və təmiri üçün mexanikləşdirilmiş
cəmaşirxanalar olmalıdır.

12.5. Qida və içməli su ilə təchizat

12.5.1. Qida məhsulları «Ərzaq xammalı və yeyinti məhsulla-

rının keyfiyyətinə və təhlükəsizliyinə gigiyenik tələblər» SanPiN
2.32.560-96 tələblərinə uyğun olmalıdır.
12.5.2. Müəssisənin işçiləri [192] (gəmilərdə [193]–ə) uyğun
olaraq içməli su ilə təmin olunmalıdır.
12.5.3. Çiy suyun istifadəsinə yerli sanitar nəzarət orqanlarının
icazəsi olmalıdır.
12.5.4. Iş yerlərinə içməli su daimi olaraq hər gün verilməlidir
(gətirilməlidir). Suyun gətirilməsi zamanı o çirklənmədən etibarlı
qorunmalıdır.
12.5.5. Içməli suyun temperaturu +8 - +200C arasında ol-
malıdır.
12.5.6. Içməli su qurğularına (kranlara) olan məsafə 75 m-dən
çox olmamalıdır.
12.5.7. Işçilərin daşınıb gətirilən içməli su ilə təmin edilməsi
şəraitində istehsalat müəssisələri içməli su stansiyalarına malik
olmalıdır. Bu stansiyalarda yuyulması və dezinfeksiyası mümkün olan
suyu daşımaq və saxlamaq üçün çənlər olmalıdır.
12.5.8. Işçiləri daşınıb gətirilən su ilə təmin edilən istehsalat
müəssisələri suyun keyfiyyətinə vaxtaşırı nəzarət etməlidirlər.
12.5.9. Səyyar işlə məşğul olan işçilər və abadlaşdırılmamış
obyektlərin işçiləri (vışka təmir edənlər, quyuların cari və əsaslı təmiri
ilə məşğul olan briqadalar, qazmaçılar və b.) fərdi qaydada içməli su
ilə təmin edilməlidir.
370
 12.5.10. Açıq havada, isti iqlim şəraitində (havanın temperaturu
+36 C-dən çox olduqda), isti sexlərdə və həmçinin tozlu və ya
0

xüsusilə çirkli maddələrlə (zərərli maddələrdən başqa) işləyən

işçilərin orqanizminin su reжimini (mübadiləsini) optimal saxlamaq
üçün, onlar mineral su, kisel və 0,5% NaCl (xörək duzu) qatışdırılmış
(1 litr suya 5 qr xörək duzu) qazlı su və s. ilə təmin olunmalıdırlar.
Növbə ərzində hər işçiyə 4-5 litr su (qeyd olunan məhlul)
nəzərdə tutulmalıdır.
12.5.11. Içməli suya xidmət edən işçilər altı aydan bir tibbi
müayinədən keçməlidirlər.
12.5.12. Belə şərait üçün işçilərin sayı ən çox olan növbə əsas
götürülərək, 100 nəfərə 1 su qurğusu (və ya çəllək), digər hallar
üçün 200 nəfərə 1 su qurğusu (və ya çəllək) nəzərdə tutulmalıdır.

12.6. Istehsalat sahələrinin qızdırılması

12.6.1. Adamların uzun müddət olduqları istehsalat və xidməti

otaqlar sanitar normalarına və yanğın təhlükəsizliyi normalarına
cavab verən qızdırıcı qurğularla təchiz olunmalıdır. Elektrik qızdırıcıları
tətbiq olunduqda onlar əlavə olaraq [15]–in tələblərinə cavab
verməlidir.
12.6.2. Texnoloжi xüsusiyyətinə görə istilik ayrılması ilə
müşayiət olunan otaqlarda (sahələr) istismar olunan avadanlıq və
aparatlar təmirə dayandığı müddətdə, onlarda temperaturun +5 0C-
dən aşağı düşməməsi üçün, həmin otaqlar növbətçi qızdırıcı qurğu ilə
təchiz olunmalıdır.
12.6.3. Çoxlu toz ayrılması ilə müşayiət olunan istehsalat
otaqlarında istifadə olunan qızdırıcı cihazlardan tozun asan
təmizlənməsi məqsədilə onların səthləri hamar olmalıdır.
12.6.4. Havanın qızdırılması ilə axımlı ventilyasiya birgə aparılan
otaqlarda (sahələrdə) havanın resirkulyasiyasına icazə verilmir.
12.6.5. Qızdırıcı qurğular yanğın-partlayış təhlükəli otaqların
yanğın-partlayış təhlükəlilik kateqoriyasına uyğun olmalıdır.

371
 12.7. Ventilyasiya və kondisiyalaşdırma

12.7.1. Istehsalat sahələri, yerli şəraitdən asılı olaraq, qüvvədə

olan müvafiq normalara uyğun olaraq mexaniki, təbii və ya qarışıq
ventilyasiya ilə, xidməti otaqlar isə kondisionerlərlə təchiz
olunmalıdır.
12.7.2. Ventilyasiya sisteminə və kondisionerlərə xidmət xüsusi
öyrədilmiş işçilər tərəfindən aparılmalıdır.
Digər işçilərə, qəza halları istisna olmaqla, həmin avadanlıqlarla
bağlı hər-hansı bir əməliyyatın aparılması qadağandır.
12.7.3. Zərərli maddələrin (qaz, buxar, toz və s.) ayrılması
mümkün olan otaqların ümumi məcburi, ehtiyac duyulduqda isə yerli
sorucu ventilyasiyası olmalıdır.
12.7.4. Zəhərli və xüsusilə zərərli maddələr ayrılan otaqların
ventilyasiya sistemi digər otaqların ventilyasiya sistemindən təcrid
olunmalıdır.
12.7.5. Səs-küyün azalması və titrəyişin tikinti konstruksiya-
larına yayılmasının qarşısını almaq üçün, ventilyatorlar titrəyişi
söndürən (azaldan) özüldə quraşdırılmalıdır.
12.7.6. Partlayış təhlükəli bir neçə otaqların ümumi hava sorucu
sistemə birləşməsinə icazə verilmir.
12.7.7. Ventilyasiya avadanlıqları yanğın-partlayış təhlükəli
otaqların yanğın-partlayış təhlükəlilik kateqoriyasına uyğun olmalıdır.

12.7.8. Ventilyasiyanın səmərəli işləməsi vaxtaşırı yoxlanılmalı

və aşkar olunmuş nöqsanlar aradan qaldırılmalıdır.
12.6.9. Tərkibində kükürdlü birləşmələr olan qazların ayrılması
ehtimalı olan otaqlar müvafiq ventilyasiya sistemi ilə təchiz
olunmalıdır.
12.7.10. Istehsalat otaqlarında istilik 20 kkal/m 3-dən çox
olduqda aerasiya fanarları nəzərdə tutulmalıdır.

372
 12.7.11. Zərərli maddələrin otaqlara daxil olmaması və onların
işçi zonasına yayılmaması, əsasən istehsalat prosesinin səmərəli
təşkilinin hesabına müvafiq texnoloжi tədbirlərin (kipləşdirmə, istilik
izolyasiyası, nasosların üfürülmə xətlərinin otaqlardan kənara
çıxarılması, dağılmış məhsulların kənarlaşdırılması və s.) görülməsi
yolu ilə yerinə yetirilməlidir.
12.7.12. Hava vurucu və hava çəkici şaxtaların (hava boruları
və s.) qarşılıqlı yerləşdirilməsi sanitar normalarının tələblərinə uyğun
yerinə yetirilməli və işlənilmiş havanın təkrarən sorulmasını istisna
etməlidir. Bu zaman küləyin orta illik əsas istiqaməti, ventilyasiya
olunan binanın (tikilinin) küləkdöymə dərəcəsi, binalar arasındakı
məsafə (boşluq) nəzərə alınmalıdır.
12.7.13. Tərkibində hidrogen-sulfid olan qazları sıxıb vuran
kompressor stansiyalarının aşağı hissəsində (döşəməyə yaxın)
hesabata uyğun olaraq mexaniki ümummübadiləli ventilyasiya
olmalıdır, lazımi hallarda isə, bununla yanaşı, bilavasitə zərərli qazlar
ayrılan yerlərin yaxınlığında yerli sorucu ventilyasiya da
quraşdırılmalıdır.
12.7.14. Qazomotor mühərrikli qaz kompressor stansiyalarında
havanın götürülmə (sovurulma) yeri, hava süzgəcləri tərəfdə qaz
kompressorlarının atqı borularından 16 m-dən az olmayan məsafədə
yerləşdirilməlidir və ya kompressorlar arasında üfqi məsafə 16 m-dən
az olmamaq şərti ilə onların atqı borularından 6 m aşağı
yerləşdirilməlidir.
12.7.15. Qazpaylayıcı budkaların (məntəqələrin) aşağı və yuxarı
zonasından havanın kənarlaşdırılması, həmin otaqlar deflektorlu
şaxtalarla təchiz olunmaqla təbii ventilyasiyanın aparılması yolu ilə
yerinə yetirilməlidir.
12.7.16. Xam nefti vuran nasosxanalarda zərərli maddələrin
kənarlaşdırılması üçün ümummübadiləli sorucu-vurucu ventilyasiya
sistemi olmalıdır.
12.7.17. Laboratoriyalar ümummübadiləli mexaniki üsullu so-
rucu-vurucu ventilyasiya ilə, lazımi hallarda isə yerli sorucu ven-
tilyasiya ilə (məsələn: yuyucu otaqlarda və s.) təchiz olunmalıdır.
12.8. Kanalizasiya

373
 12.8.1. Sanitar qovşaqları sanitariya normalarına uyğun ol-
malıdır. Kanalizasiya olmayan sahələrdə quraşdırılan stasionar tipli
əlahiddə (kənarda) sanitar qovşaqlar torpağı və içməli su quyularını
çirkləndirməməlidir.
12.8.2. Fekal və çirkli istehsalat sularının axıdılması üçün
kanalizasiya qurğuları nəzərdə tutulmalıdır.
Uducu quyulara və qazma quyularına fekal və çirkli istehsalat
sularının axıdılmasına icazə verilmir.
12.8.3. Istehsalat obyektlərinin ərazisində məhdud istifadə üçün
torpağı çirkləndirməyən çalaların istifadəsinə icazə verilir.
12.8.4. Atmosfer sularının ötürülməsi (axıdılması) üçün nəzərdə
tutulmuş novlar (kanallar) müntəzəm olaraq təmizlənməli və vaxtaşırı
təmir edilməlidir.
12.8.5. Kanalizasiya şəbəkəsinə yanar və həmçinin xoşagəlməz
iyli qazların daxil olması və ya onlarda yaranması mümkün olarsa,
belə qazların otağa (sahəyə) daxil olmasının qarşısını almaq üçün
kanalizasiya şəbəkəsində qapayıcılar (zatvor) olmalıdır.
12.8.6. Istehsalat tullantıları müntəzəm olaraq istehsalat
sahəsinin (mədənin) hüdudlarından kənara çıxarılmalı və məhv
edilməlidir.

12.9. Ətraf mühitin mühafizəsi

12.9.1. Neftqazmədən (qazma) obyektlərinin layihələndirilməsi,

tikintisi, təmiri və istismarı zamanı ətraf mühitin (su, hava, torpaq və
s.) mühafizəsinə dair Azərbaycan Respublikasının müvafiq Qanunları
və bu sahədə ratifikasiya (qəbul) etdiyi beynəlxalq konvensiyalar və
həmçinin aidiyyati qaydalar və digər normativ sənədlər rəhbər
tutulmalıdır.
12.9.2. Neftqazmədən (qazma) obyektlərinin tikintisi, yenidən
qurulması və istismarı ilə bağlı layihə-smeta sənədlərində «Ətraf
mühitin mühafizəsi» bölməsi olmalı və onun tərkibində konstruktiv,
texniki, texnoloжi və təşkilati tədbirlər kompleksi əks olunmalıdır.
12.9.3. Neftqazmədən (qazma) obyektlərinin tikintisi, təmiri və
istismarı zamanı layihə sənədlərində ətraf mühitin mühafizəsinə dair
əks olunmuş bütün tədbirlərə ciddi əməl olunmalıdır.
374
 12.9.4. Neftqazçıxarma müəssisələrinin (obyektlərinin) çirkab
suları [89]-un tələblərinə uyğun olaraq təmizlənməlidir.
12.9.5. Zərərli maddələrin atmosferə tullanmasına nəzarət [196,
90]–ın tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
12.9.6. Torpağın məişət və sənaye tullantıları ilə çirklənməsin-
dən mühafizəsi [91]–in tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.
12.9.7. Tikinti işləri qoruqlardan və istirahət zonalarından 800
m-dən az olmayan məsafədə aparılmalıdır.

12.10. Radiasiya təhlükəsizliyi

12.10.1. Radiasiya təhlükəsizliyinə dair bu Qaydalarda əks

olunmamış digər məsələlər (tələblər) Azərbaycan Respublikasının
«Əhalinin Radiasiya Təhlükəsizliyi haqqında Qanunu»nun, «Radiasiya
Təhlükəsizliyi Normaları»nın (RTN-99), Atom Enerжisi üzrə
Beynəlxalq Agentliyin aidiyyatı rəhbər sənədlərinin, Beynəlxalq Əmək
Təşkilatının Azərbaycan Respublikası tərəfindən 19 may 1992-ci ildə
ratifikasiya olunmuş 115№-li Konvensiyanın «Əməkçilərin ionlaşdırıcı
radiasiyadan müdafiəsi haqqında Konvensiya»nın və 114№ -li
Tövsiyəsinin «Əməkçilərin ionlaşdırıcı radiasiyadan müdafiəsi
haqqında Tövsiyə»nin və həmçinin [204]-ün tələblərinə uyğun həll
olunmalıdır.

12.10.2. Sənaye-sanitariya laboratoriyasının ümumi vəzifə və

funksiyalarına uyğun olaraq onun nəzdində fəaliyyət göstərən
Radiasiya Nəzarəti Qrupu (RNQ) neftqazçıxarma və qazma
obyektlərində radiasiya nəzarətini həyata keçirir.
12.10.3. Qrupun işi müəssisələrin sifarişləri üzrə hazırlanır və
Istehsalat Birliyinin rəhbərliyi tərəfindən imzalanmış illik plan
əsasında keçirilir.
12.10.4. Texnoloжi proseslərin dəyişilməsi və qəzalar zamanı
nəzarət üçün RNQ plandankənar müayinə aparmalıdır.

375
 12.10.5. Işin həcminin, xarakterinin və dövriliyinin, o cümlədən
radiasiya tədqiqatlarının nəticələrinin qeydiyyat qaydasının və
formasının dəyişilməsi, yalnız Istehsalat Birliyinin icazəsi ilə həyata
keçirilməlidir. Işin həcmi obyektlərdə yaranmış real radiasiya
vəziyyətinin uçotu əsasında müəyyənləşdirilməlidir.
12.10.6. Obyektdə (nəzarət sahəsində) texnoloжi gücləndirilmiş
təbii radiasiya fonu aşkarlanan zaman aşağıdakı tədbirlər
görülməlidir: təhlükəli zonada «Radiasiya təhlükəsi var» təhlükəsizlik
işarələri qoyulmalı; bu haqda obyektin və sənaye-sanitariya
laboratoriyasının rəhbərlərinə, sonuncu isə öz növbəsində təxi-
rəsalınmaz tədbirlərin görülməsi üçün Istehsalat Birliyinin müvafiq
bölmə rəhbərinə məlumat verməlidir.
12.10.7. Qrupun heyəti üçün fərdi ekvivalent doza təqvim ili
ərzində yol verilən həddin (YVH) qiymətindən yüksək olmamalıdır.
12.10.8. On səkkiz yaşı tamam olmayan şəxslərə, hamilə və
körpə uşağı olan, habelə yaşı 40-ı ötmüş qadınlara ionlaşdırıcı şüa ilə
əlaqəli işlərdə işləmək qadağandır.
12.10.9. Qrupun heyəti üçün nəfəs orqanları vasitəsilə radio-
nuklidlərin fərdi illik daxilolmaları, ağ ciyərdə onun miqdarı və iş
zonasının havasında onların orta illik qatılığı RTN-99 (radiasiya
təhlükəsizliyi normaları) ilə müəyyənləşdirilmiş YVH-ni ötməməlidir.
12.10.10. Texnoloжi gücləndirilmiş təbii radiasiya fonu aşkar
olunmuş müəssisənin (obyektin) rəhbərliyi təhlükəsiz iş şəraitinin
yaradılması üçün müvafiq tədbirlər görməlidir.
12.10.11. Texnoloжi gücləndirilmiş təbii fonlu zonada iş zamanı
radiasiya təhlükəsizliyi üzrə tədbirlər kompleksi, adamların xarici
şüalanmadan qorunmasını, havanın və iş yerlərinin, dəri örtüyünün
və işçilərin xüsusi geyiminin səthlərinin, həmçinin obyektlərin
istismarı və onlarda təmir işləri aparılan zaman ətraf mühitin
(atmosfer havası, yerin təki, bitki örtüyü, su mənbələri, yeraltı sular
və b.) çirklənməsinin qarşısının alınmasını təmin etməlidir.
12.10.12. Texnoloжi gücləndirilmiş təbii radisiya fonu qeyd
olunan obyektin ətrafında sanitar-mühafizə və müşahidə zonası
müəyyən edilməlidir (qoyulmalıdır). Zonanın ölçüləri hər bir konkret
halda Dövlət Sanitar Nəzarəti orqanları ilə razılaşdırılaraq
müəyyənləşdirilməlidir.
376
 12.10.13. Xidməti otaqlarda və obyektin ərazisindəki müşahidə
zonası hüdudunda (bütün bədənin şualanması zamanı) ekvivalent
dozanın gücü [204]-ün tələblərinə uyğun olmalıdır.
12.10.14. Qurğuların, boruların və digər metal konstruksiyaların
(avadanlıqların) əlçatan səthindən 0,1 m məsafədə qamma-
şüalanmanın ekspozisiya dozasının gücü 1 mZv/saat qədər olduqda,
həmin avadanlıqlar yerləşən otaqlara (sahələrə) və onların
yerləşməsinə xüsusi tələblər qoyulmur.
12.10.15. Maye radioaktiv materiallarda (məhlullar) radionuk-
lidlərin miqdarı mayelər üçün RTN-99 üzrə müəyyənləşdirilmiş
normanı ötərsə, həmin materiallar bu qaydaların 8.3.21 bəndinə
uyğun olaraq basdırılmalıdır.
12.10.16. Radioaktiv çirklənmə ocağında və ya texnoloжi güc-
ləndirilmiş təbii radiasiya fonunda yerləşən (işləyən) bütün şəxslər
fərdi mühafizə vasitələri ilə təmin olunmalıdır.
12.10.17. Tətbiq olunan fərdi mühafizə vasitələri şüalanma nö-
vünə və radioaktiv maddənin aqreqat halına uyğun olmalıdır.
12.10.18. Ionlaşdırıcı şüalanma zonasında işləyərkən aşağıda-
kılar qadağandır:
işçilərin fərdi mühafizə vasitəsiz olması;
qida qəbulu, siqaret çəkmək, kosmetik vasitələrdən istifadə.
12.10.19. Müəssisələrdə radioaktiv nəzarəti aparan RNQ-in
işçiləri fərdi mühafizə vasitələri ilə təmin olunmalıdır (yüngül iş
ayaqqabısı, əlcək, məhrəba, xüsusi sabun, birdəfəlik burun dəsmalı,
papaq, xalat, önlük, eynək, nəfəs orqanlarının fərdi mühafizə
vasitələri və fərdi dozimetr).
12.10.20. Xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və digər fərdi müha-
fizə vasitələri radiasiya təsirinə məruz qaldıqda, onlar dezaktiv-
ləşdirilməli və ya utilizə edilmək üçün Bakı Icra Hakimiyyətinin
nəzdində olan «Izotop» xüsusiləşdirilmiş kombinatına təhvil ve-
rilməlidir.
12.10.21. Fərdi mühafizə vasitələrinin və dəri örtüklərinin ra-
dioaktiv çirklənməsi RTN-99 –da göstərilmiş səviyyədən çox ol-
mamalıdır.

377
 12.10.22. Çirklənmiş və dezaktivasiya olunmamış, zədələnmiş
və ya köhnəlmiş fərdi mühafizə vasitələrindən istifadə etmək qa-
dağandır.
12.10.23. Qəti olaraq qadağandır:
radiasiya şüa mənbəyini hətta rezin əlcəklərlə olsa belə ələ gö-
türmək;
radiasiya şüa mənbələrinin mühafizə örtüyünü açmaq;
radiasiya şüa mənbələrini sənaye-sanitariya laboratoriyasına və
Istehsalat Birliyinin digər müəssisələrinə nəql etmək.
12.10.24. Neftqazçıxarma mədənlərinin ərazisində səthdə qam-
ma şüalanmanın ekspozisiya dozasının gücü 120 mkR/saatdan (1,2
mZv/saat) artıq olduqda həmin sahə radioaktiv çirklənmə ocağına aid
edilir.
12.10.25. Ərazisində texnoloжi gücləndirilmiş təbii radiasiya fo-
nu olan müəssisələrdə radiasiya dozimetrik nəzarəti həyata keçi-
rilməlidir. Belə müəssisələrdə, xarici mühitdə radiasiya şəraiti və
həmçinin işçilərin şüalanma dozası haqqında lazımi məlumatların əldə
olunması təmin edilməlidir.
12.10.26. Radiasiya şüalanmasına məruz qalmış və sağlamlığına
zərər dəymiş işçilər zərərdəymiş işlərdən kənarlaşdırılmalıdır.
12.10.27. Yüngül dərəcədə zərərçəkmiş işçilər işdən müvəqqəti
kənarlaşdırılmalı (sağlamlıqları bərpa olunana qədər), ciddi
zərərçəkmiş işçilər isə əvvəlki əmək haqqı və kompensasiya
ödəmələri saxlanılmaqla başqa işə keçirilməlidir.
12.10.28. Sağlamlıq üçün təhlükəli dozada şüalanmaya məruz
qalmış şəxslər dərhal ixtisaslaşdırılmış tibb müəssisəsinə
göndərilməlidir.
12.10.29. Işçilər üçün ionlaşdırıcı şüalanma dozasının əsas
həddləri cədvəl 9-da verilir:

Cədvəl 9

378
 Normalaşdırılmış miqdar Işçi heyətdən (A qrupu)

Ekvivalent doza Istənilən ardıcıl 5 ilin hər ili

üçün orta hesabla 20 mZv,
lakin ildə 50 mZv-dən çox
olmayaraq
Bir ilə ekvivalent doza:
-göz büllürunda, 150 mZv
-dəridə, əllərdə və ayaqların
pəncələrində 500 mZv

379
 12.10.30. RNQ-nin işçiləri istifadə etdikləri ölçü və nəzarət
cihazları ilə işləyərkən cihazlarda olan texniki nöqsanları onların
«Texniki formulyarı»na və ya «Pasportu»na uyğun aradan qaldır-
malıdırlar.
12.10.31. Fotoelektron transformatorlarla qidalanan cihazların
detektor bloku təhlükəli gərginlik (150-1600 V) yaradır (hasil edir) və
ona görə də blokların laboratoriyadan kənar açılması qadağandır.
12.10.32. Müəssisənin müdiriyyəti baş vermiş radiasiya qəzası
barədə yuxarı təşkilata, o cümlədən sanitariya nəzarətinin və Daxili Işlər
Nazirliyinin regional orqanlarına, Azdövdağtexnəzarət Komitəsinə,
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə, Azərbaycan Dövlət Fövqəladə
Hallar Komissiyasına və həmçinin yerli icra hakimiyyəti (bələdiyyə)
orqanlarına xəbər verməlidir.
12.10.33. Təsadüfi (kənardan gətirilmiş) radioaktiv ionlaşdırıcı
şüa mənbələri aşkar edildikdə, əlavə olaraq, bu halın yaranmasının
xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilməlidir.
12.10.34. Ərazilərdə qamma-fonun ölçülməsi avtomaşının
hərəkəti zamanı da yerinə yetirilir. Ölçü işləri aparılan sahədə
avtomaşının hərəkət sürəti 10 km/saatdan çox olmamalıdır.

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Istehsal sanitariyası və ətraf mühitin mühafizəsi)

12.11. Sanitar-məişət sahələri və xidmətləri

12.11.1. DNQT-də yaşayış və ümumi otaqlar partlayış təhlükəli

zonadan kənarda və quyuların yerləşdiyi yerə nisbətən küləyin orta
illik istiqaməti nəzərə alınmaqla küləkdöyən tərəfdə yerləşdirilməlidir.
12.11.2. DNQT-nin (DDÖ, ÜQQ) bütün otaqlarında mexaniki,
təbii və qarışıq ventilyasiya, yaxud havanın kondisiyalaşdırılma
sistemi nəzərdə tutulmalıdır.

380
 12.11.3. Istehsalat obyektləri yerləşən (buruqlar, istismar qu-
yuları, neftyığma məntəqələri, nasosxanalar, kompressor stansiyaları
və s.) hər bir DNQT-də (DDÖ, ÜQQ, EYM və s.) sanitar qovşağı
(duşxana, tualet və s.) olmalıdır.
12.11.4. Işlərinin xüsusiyyətinə görə DNQT-də gecə-gündüz
(vaxta üsulu ilə) işləyən işçilərin dincəlməsi və qızınması üçün radio-
telefonla, siqnal vasitələri, yataq ləvazimatı və içməli su ilə təchiz
olunmuş xüsusi otaq olmalıdır.

D. Qida bloku və mətbəx (kambuz)

12.11.5. Gecə-gündüz iş görülən DNQT-də lazımı miqdarda

ərzaq, su ehtiyatı olmalıdır. DNQT-də azaldılmayan ehtiyatın həcmi
normadan az olmamalıdır.
12.11.6. Qida blokunda yerləşdirilmiş elektrik mexanizmləri və
avadanlıqlarla təhlükəsiz işləmək üçün onların yaxınlığında təlimatlar
olmalıdır. Təlimatlar oxunmaq üçün rahat olan yerdən asılmalıdır.
12.11.7. Mətbəxdə elektrik cihazlarının, elektrik mexanizm-
lərinin dəyişilməsi, təmiri və düzgün istismarına nəzarət DDÖ-nün
(ÜQQ) elektrotexniki heyətinin üzərinə düşür.
Qida blokuna xidmət edən heyətə avadanlıqları, elektrik
mexanizmlərini və elektrik cihazlarını təmir etmək qadağandır.
12.11.8. Qida məhsulları və içməli su (qəza ehtiyatları) xüsusi
ayrılmış yerlərdə saxlanılmalı və bu işə məsuliyyət daşıyan şəxs
tərəfindən təzələnməlidir.
12.11.9. Gəmilərdən DDÖ-ə (ÜQQ) ərzaqların boşaldılması
qaldırıcı qurğuların köməyi ilə yerinə yetirilməlidir.
12.11.10. Mətbəx (kambuz) və anbarlar müxtəlif yaruslarda
yerləşdikdə, ərzaqların anbarlardan mətbəxə və mətbəxdən anbara
daşınması liftin və yaxud digər yükqaldırıcı qurğuların köməyi ilə
yerinə yetirilməlidir.
12.11.11. Anbarlardan ərzaqlar qulplu ağzı bağlı rahat qablarda
daşınmalıdır.

381
 12.11.12. Avtomatik bağlanan qapalı soyuducu kameralardan
ərzaqların daşınmasını iki nəfər yerinə yetirməlidir. Onlardan biri
kameraya daxil olmalı, digəri isə kameranın bayırında (yanında)
dayanmalıdır.
12.11.13.Kambuz inventarı, qabları və alətləri ştat (onlar üçün
ayrılmış) yerlərdə saxlanılmalıdır:
-ət doğranılan taxtaların üstü vaxtaşırı qaşınmalıdır;
-ət çapılan kötüklərin üstü mütəmadi olaraq qaşınmalı, lazım
gəldikdə isə onların üst qatı mişarla kəsilməlidir.
12.11.14. Ət çapılan kötük bərk özüldə yerləşdirilməli və
bərkidilməlidir. Kötüyün yanında baltanı qaldırmaq və vurmaq üçün
kifayət qədər yer olmalıdır.
12.11.15. Qida blokunun heyəti saz alətlə təmin olunmalıdır.
Alətlər saz olmadıqda (bıçaq, balta, konserva açanlar və s.) onları ya
təmir etməli, ya da təzəsi ilə əvəz etmək lazımdır.

D. Paltarların yuyulması, qurudulması və ütülənməsi

12.11.16. Cəmaşixanalarda və ütüləmə otaqlarında olan elektrik
mexanizmləri və avadanlıqları ilə təhlükəsiz işləmək üçün təlimatlar
olmalıdır. Təlimatlar oxumaq üçün rahat olan yerdən asılmalıdır.
12.11.17. Cəmaşirxananın və ütüləmə otaqlarının elektrik
cihazlarının və elektromexanizmlərinin dəyişdirilməsi, təmiri və
düzgün istismarına nəzarət DNQT-nin elektrotexniki heyətinə həvalə
olunur. Sanitar-məişət sahəsində çalışan heyətə avadanlıqları,
elektrik mexanizmlərini və cihazlarını təmir etmək qadağandır.
12.11.18. Elektrik naqillərinin, elektrik cihazlarının işıqlandırıcı
armaturların və s. quru üsulla təmizlənməsi elektrik gərginliyi
açıldıqdan sonra aparılmalıdır.
12.11.19. Xidməti heyətin və lazım gəldikdə digər şəxslərin
mətbəxdə olmasına yalnız xüsusi geyimdə icazə verilir.
12.11.20. Yataq ağlarının (dəstinin) dəyişdirilməsi 10 gündə bir
dəfədən az olmayaraq aparılmalıdır.
12.11.21. Yataq ağlarının (dəstinin) və paltarların yuyulması
cəmaşirxanada, bu olmadıqda isə müdiriyyət tərəfindən ayrılmış
xüsusi yerlərdə aparılmalıdır.

382
 12.11.22. Yumağa başlamazdan əvvəl aşağıdakılar yoxlanıl-
malıdır:
-cəmaşirxana avadanlıqlarının sazlığı, onlarda etibarlı yerləbir-
ləşdirmənin, hasarlanmanın, təhlükəsizlik bloklayıcılarının
mövcudluğu:
-isti və soyuq suyun verilməsi, su ventillərinin sazlığı;
-yuyucu barabanda kənar əşyaların olmaması.
12.11.23. Nasaz elektrik naqili olan (izolyasiyası pozulmuş,
ştepsel çəngəli olmayan) ütülərdən istifadə etmək qadağandır.
12.11.24. Sıxıcı və ya vallı ütülərdə təmir işləri yalnız maşın
işləməyən zaman, elektrik mühərriki söndürülmüş və valları
soyudulmuş halda aparılmalıdır.

D. Təmizlik-yığışdırma işləri

12.11.25. Gündəlik cari təmizlik-yığışdırma işləri müəyyən

olunmuş vaxtda aparılmalıdır. Əsaslı təmizlik-yığışdırma ayda bir
dəfədən az olmayaraq aparılmalıdır.
12.11.26. Yaşayış, xidmət və ümumi otaqlarda təmizlik-
yığışdırma qaydası daxili əmək qaydalarının tələblərinə uyğun olaraq
yerinə yetirilməlidir.
12.11.27. Yataq dəstləri hər dəfə yuyulmaya verildikdən sonra,
onların saxlanıldığı yer (anbar) yığışdırılmalı və dezinfeksiya
edilməlidir.

D. 12.12. Ilk tibbi yardım

12.12.1. Xəsarət almış, o cümlədən suda batmış (boğulmuş) və

suda qalaraq donmuş (ümumiyyətlə donmuş – hipotermiya)
adamlara ilk tibbi yardımın göstərilməsi [308] –ə uyğun yerinə
yetirilməlidir.
12.12.2. Ilk tibbi yardımın vaxtında və keyfiyyətli aparılması
üçün, DNQT-nin gözəçarpan yerlərində (işçilərin daha çox olduğu
yerlərdə) zərərçəkən şəxsə ilk tibbi yardım göstərilməsi qaydaları
əks olunmuş plakatlar asılmalıdır.

383
 12.12.3. Suda batan adamın xilas edilməsi [308] –ə uyğun
yerinə yetirilməlidir.
12.12.4. Suda batan adama kömək etmək üçün, ona ilk
növbədə xilasetmə vasitəsi (dairə, жelet, kəndir və s.) atılmalıdır. Su-
da batan adam huşunu itiribsə və ya suyun səthində görünmürsə, bu
zaman xilasetmə qayığından (saldan) istifadə edilməlidir. Əgər bunlar
yoxdursa və ya bu vasitələrin batan və üzərək (suda qalaraq) yorulub
əldən düşmüş adama köməyi kifayət deyildirsə, onda onu xilas etmək
üçün dərhal yanına üzmək lazımdır.
12.12.5. Kömək edən şəxs yaxşı üzməyi bacarmalı, xilasetmə
üsullarını mükəmməl bilməli və batan adam ondan yapışıb tutarsa,
azad olmağı bacarmalıdır.

384
 D. 12.13. Ətraf mühitin mühafizəsi

12.13.1. Axtarış-kəşfiyyat işlərinə başlamazdan əvvəl ətraf

mühitin vəziyyəti (durumu) tədqiq edilməlidir.
12.13.2. Dəniz hövzəsində neft, qaz və qaz kondensat
yataqlarının kəşfiyyatına və işlənilməsinə yalnız bu işlərə dair
layihələrin dövlət ekoloжi ekspertizasının müsbət rəyindən sonra
başlana bilər.
12.13.3. DNQT-də ətraf mühitə mənfi təsirin istisnası və ya yol
verilən səviyyəyə salınması tullantı sularının və bərk sənaye məişət
tullantılarının utilizasiyası, qəza tullanış və axıdılmaları və həmçinin
neft və neft məhsullarının qəzalar nəticəsində dağılmasının
lokallaşdırılması və ləğv edilməsi üzrə tədbirlər işlənilməlidir.
12.13.4. DNQT-nin döşəməsinin altında tullantı sularının yı-
ğılması üçün nəzərdə tutulmuş bütün tutumlar elə quraşdırılmalıdır
ki, onlara profilaktiki baxışın keçirilməsi və onların təmiri təmin
olunsun.
12.13.5. DNQT-də qazılan və istismar olunan quyularda texniki
avadanlıqların altında quraşdırılan altlıqlar (tutumlar) və vannalar
ümumi tullantı su sisteminə birləşdirilməli, traplarla və keçidlərlə
təmin olunmalıdır.
12.13.6. Tullantı suları üçün tutumlar, onlara rahat xidmət et-
məyi təmin edən yerlərdə yerləşən lyuklarla və etibarlı bərkidilmiş
nərdivanlarla təchiz edilməlidir.
12.13.7. Tullantı sularının yığılması və (çəkib) boşaldılması üzrə
blok qurğusu, ona xidmət etmək üçün pilləkən və meydança ilə
təchiz olunmalıdır.
12.13.8. DNQT-də açıq və bağlı drenaж sistemləri olmalıdır.
Maşın və mexanizmlərdən çıxan işlənmiş yağların yığılması üçün
xüsusi tutumlar nəzərdə tutulmalıdır.
12.13.9. Qazma məhlulunun təmizlənməsindən yaranan şlamın
yığılması üçün xüsusi konteynerlər nəzərdə tutulmalıdır.
Konteynerlər qoyulan yerlərdə mayelərin ümumi tullantı suları
sisteminə axıdılmasını təmin edən altlıqlar (tutumlar) qoyulmalıdır.

385
 12.13.10. Quyuların üfürülməsi və boşaldılması (razrədka) za-
manı ayrılan və həmçinin çıxış xətlərindən və təzyiq altında işləyən
qablardan çıxan qazlar utilizasiya (istifadə) olunmalıdır. Qazların
utilizasiyası mümkün olmadıqda onlar yanmanı tam təmin edən
məşəl sisteminə verilməlidir.
12.13.11. DNQT-də (ÜQQ, DDÖ) quyuların sınanması zamanı
yaranan məhsulun yandırılması üçün xüsusi quruluş nəzərdə
tutulmalıdır. Lay flüidi çıxana qədər, quyuların sınanması zamanı
ayrılan məhlul xüsusi tutumlara yığılmalıdır.
12.13.12. Ətraf mühitə ziyandəymənin qarşısını almaq məq-
sədilə DNQT-nin gövdəsi və özülləri, dəniz boru və elektrik (kabel)
xətləri (korroziya və nasazlıq baxımından) daim nəzarətdə
saxlanılmalıdır (yoxlanılmalıdır).

386
 Əlavə 1

Qaydalarda istifadə olunan qısaltmalar və anlayışlar

NQÇI – neftqazçıxarma idarəsi

FMV – fərdi mühafizə vasitələri
DDÖ – daimi dəniz özülü
ÜQQ – üzən qazma qurğusu
ÖÜQQ (ÖQQ) – özüqalxan üzən qazma qurğusu
DNQT –dəniz neftqazmədən tikilisi
EYM – estakadayanı meydança
MTI – mühəndis texniki işçilər
AYLT – anomal yüksək lay təzyiqi
SES – sanitar-epidemioloжi stansiya
RTN – radiasiya təhlükəsizliyi normaları
RM-radioaktiv maddə
RNQ – radiasiya nəzarəti qrupu
IŞM – ionlaşdırıcı şüa mənbəyi
RYK (RYQ) – radionuklidlərin yol verilən konsentrasiyası (qatılığı)
RYT- böhranlı orqanlarda radionuklidlərin yol verilən tərkibi
YVH- yol verilən hədd
YVQ – yol verilən qatılıq
PDI – partlayış – deşikaçma işləri
PDEI- partlayış-deşikaçma və elektrometrik işlər
PDA – partlayış – deşikaçma aparatı
NIG – neytronların impulslu generatoru
NÖC və A – nəzarət-ölçü cihazları və avtomatika
QG – qazma gəmisi
TQA – tullanışa qarşı avadanlıq
EVX– elektrik veriliş xətti
QTQ – qaz –turbin qurğuları
DYM – daxiliyanma mühərriki
AQB – ağırlaşdırılmış qazma borusu
AAM- asan alışan maddə
YM – yanar maddə
QLP – qəzaların ləğvi planı
DEQ – dietilenqlikol
FQDHH- Fontana qarşı dağmədənxilasetmə hərbiləşdirilmiş hissə
AzDƏMTTETI- Azərbaycan Dövlət Əməyin Mühafizəsi və
Təhlükəsizlik Texnikası Elmi-Tədqiqat Institutu

387
 Əlavə 1-in davamı

küləyin istiqaməti

küləkdöyən tərəf küləkdöyməz tərəf

(küləkdöyən) obyekt (küləkdöyməz)

külək tutan tərəf külək tutmayan tərəf

navetrennaə storona podvetrennaə storona

388
 Əlavə 2

NEFTQAZÇIXARMA SƏNAYESINDƏ ƏMƏYIN MÜHAFIZƏSI

ÜZRƏ QÜVVƏDƏ OLAN
NORMATIV SƏNƏDLƏRIN SIYAHISI

(«Qaydalar»da bu sənədlərin sıra nömrələrinə uyğun

istinadlar olunur)

Qanunlar:

1. Texniki təhlükəsizlik haqqında AR Qanunu

2. Əhalinin radiasiya təhlükəsizliyi haqqında AR Qanunu
3. Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında AR Qanunu
4. Sanitariya-epidemioloжi salamatlıq haqqında AR Qanunu
5. Hidrotexniki qurğuların təhlükəsizliyi haqqında AR Qanunu
6. Əmək Məcəlləsi

Qaydalar:

7. Yükqaldırma kranlarının quruluşu və təhlükəsiz istismar qaydaları. 2004

8. Quruda neft və qazçıxarma obyektlərində yanğın təhlükəsizliyi qaydaları. 2002
9. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii sosudov, rabotaöhix rod davleniem.
1987
10.Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii staüionarnıx kompressornıx
ustanovok, vozduxoprovodov i qazoprovodov. 1971
11. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii porşnevıx kompressorov,
rabotaöhix na vzrıvoopasnıx i toksiçnıx qazax. 1970
12. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii parovıx i vodoqreynıx kotlov. 1988
13. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii truboprovodov para i qorəçey
vodı. 1970
14. Pravila texniki bezopasnosti pri gkspluataüii teploispolğzuöhix ustanovok i
teplovıx setey. 1972
15. Pravila ustroystva glektroustanovok (6-e izdanie, pererabotannoe i
dopolnennoe). 1986
16. Pravila texniçeskoy gkspluataüii glektroustanovok potrebiteley (4-e izdanie
pererabotannoe i dopolnennoe). 1984
17. Pravila texniki bezopasnosti pri gkspluataüii glektroustanovok potrebiteley (4-e
izdanie pererabotannoe i dopolnennoe). 1984
18. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii fakelğnıx sistem. 1984
19. Edinıe pravila bezopasnosti pri vzrıvnıx rabotax. 1987
389
20. Pravila bezopasnosti pri qeoloqorazvedoçnıx rabotax. 1979
21. Pravila ustroystva, montaжa i bezopasnoy gkspluataüii vzrıvozahihennıx
ventilətorov. 1985
22. Qaz təsərrüfatında təhlükəsizlik qaydaları. 2003
23. Pravila texniki bezopasnosti pri glektromontaжnıx i naladoçnıx rabotax. 1972
24. Pravila texniki bezopasnosti pri rabotax na vozduşnıx liniəx svəzi i radiofikaüii
(2-e izdanie). 1972
25. Pravila texniki bezopasnosti pri rabotax na kabelğnıx liniəx svəzi i provodnoqo
vehaniə. 1979
26. Pravila texniki bezopasnosti pri rabotax na telefonnıx i teleqrafnıx stanüiəx.
1984
27. Pravila texniki bezopasnosti pri sooruжenii i gkspluataüii radiopredpriətiy. 1986
28. Pravila primeneniə i ispıtaniy sredstv zahitı, ispolğzuemıx v glektroustanovkax.
29. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii texnoloqiçeskix truboprovodov.
1995
30. Pravila texniçeskoy gkspluataüii apparaturı svəzi.
31. Pravila zahitı podzemnıx metalliçeskix sooruжeniy ot korrozii.
32. Pravila oxranı glektriçeskix setey vısokoqo naprəжeniə. 1984
33. Pravila oxranı glektriçeskix setey naprəжeniem do 1000 V. 1973
34. Pravila attestaüii svarhikov. 1993
35. Pravila po gkspluataüii, revizii, remontu i otbrakovke neftepromıslovıx
truboprovodov. 1993
36. Azərbaycan neft sənayesində əməyin mühafizəsinin vahid idarəetmə sistemi.
2004-12-07
37. Pravila gkspluataüii i bezopasnosti obsluжavaniə sredstv avtomatizaüii,
telemexanizaüii i vıçislitelğnoy texniki v qazovoy promışlennosti. 1987
38. Pravila po perevozke i xraneniö metanola.

Inşaat norma və qaydaları

39. SNiP 2.09.03-85. Sooruжeniə promışlennıx predpriətiy. Normı proektirovaniə.

40. SNiP 2.09.02-85. Proizvodstvennıe zdaniə. Normı proektirovaniə
41. SNiP 11-89-80. Qeneralğnıe planı promışlennıx predpriətiy. 1980
42. SNiP 2.01.02-85. Protivopoжarnıe normı
43. SNiP 2.04.09-84. Poжarnaə avtomatika zdaniy i sooruжeniy. Normı
proektirovaniə.
44. SNiP 11-27-77. Zahita ot şuma. Normı proektirovaniə.
45. SNiP 2.11.01-85. Skladskie zdaniə. Normı proektirovaniə.
46. SNiP 2.11.03-93. Skladı nefti i nefteproduktov. Protivopoжarnıe normı.
47. SNiP 11-4-79. Estestvennoe i iskusstvennoe osvehenie. Normı
proektirovaniə. S izmeneniəmi . Жurnal «Svetotexnika». 1991, № 6.

390
 48. SNiP 2.04.05-91. Otoplenie, ventiləüiə i kondiüionirovanie. Normı
proektirovaniə.
49. SNiP 11-92-76. Vspomoqatelğnıe zdaniə i pomeheniə promışlennıx
predpriətiy. Normı proektirovaniə
50. SNiP 11-93-74. Predpriətiə po obsluжivaniö avtomobiley. Normı
proektirovaniə
51. SNiP 2.05.02.85. Avtomobilğnıe doroqi. Normı proektirovaniə
52. SNiP 3.01.01-85. Orqanizaüiə stroitelğnoqo proizvodstva
53. SNiP III-3-81. Priemka v gkspluataüiö zakonçennıx stroitelğstvom obcektov.
Osnovnıe poloжeniə.
54. SNiP III-42-80. Maqistralğnıe truboprovodı. Pravila orqanizaüii stroitelğstva,
proizvodstva i priemki rabot.
55. SNiP 3.05.05-84. Texnoloqiçeskoe oborudovanie i texnoloqiçeskie
truboprovodı
56. SNiP 3.05.06-85. Glektrotexniçeskie ustroystva
57. SNiP III-4-80. Texnika bezopasnosti v stroitelğstve
58. SNiP III-23-76. Zahita stroitelğnıx konstruküiy i sooruжeniy ot korrozii
59. Normı texnoloqiçeskoqo proektirovaniə obcektov sbora, transporta i
podqotovki nefti i qaza i vodı neftənıx mestoroжdeniy VNTP 3-85
60. Pravila priemki v gkspluataüiö zakonçennıx stroitelğstvom obcektov
proizvodstvennoqo naznaçeniə neftənoy promışlennosti VSN 1-75
61. Instruküiə po ustroystvu setey zazemleniə i zanuleniə v glektroustanovkax.
SN.102-76. 1976
62. Instruküiə po proektirovaniö i ustroystvu molniezahitı zdaniy i sooruжeniy.
SN 305-77
63. Instruküiə po proektirovaniö silovoqo i osvetitelğnoqo oborudovaniə
promışlennıx predpriətiy. SN 357-77
64. Instruküiə po stroitelğnomu proektirovaniö predpriətiy, zdaniy i sooruжeniy
neftənoy i qazovoy promışlennosti. SN 433-79. 1980
65. Instruküiə po proektirovaniö bıtovıx zdaniy i pomeheniy stroitelğno-
montaжnıx orqanizaüiy. SN 276-74
66. SNiP 2.01-07-84
67. SNiP 2.06-04-82
68. SNiP II-7-81
69. VSN 51.3.-85
70. SNiP 11-33-75

Sanitar norma və qaydaları

71. AR neft sənayesi üçün sanitariya qaydaları. AzDƏMTTETI, 1999.

72. Sanitarnıe normı vibraüii raboçix mest. 1984
73. Sanitarnıe normı dopustimıx urovney şuma na raboçix mestax. 1985

391
74. Osnovnıe sanitarnıe pravila rabotı s radioaktivnımi vehestvami i druqimi
istoçnikami ioniziruöhix izluçeniy (OSP-72/80)
75. Sanitarnıe normı proektirovaniə promışlennıx predpriətiy. SN 245-71
76. Normı radiaüionnoy bezopasnosti (NRB-99)
77. Sanitarnıe pravila s zakrıtımi radioizotopnımi istoçnikami ioniziruöhix izluçeniy
pri radiometriçeskix issledovaniəx razrezov burovıx skvaжin. 1983
78. Sanitarnıe pravila ustroystva i gkspluataüii radioizotopnıx priborov. 1978
79. Sanitarnıe pravila po radioizotopnoy defektoskopii. 1974
80. Sanitarnıe pravila pri provedenii rentqenovskoy defektoskopii 1980
81. Sanitarnıe pravila obraşeniə s radioaktivnımi otxodami (SPORO-85)
82. Sanitarnıe pravila orqanizaüii texnoloqiçeskix proüessov i qiqieniçeskie
trebovaniə k proizvodstvennomu oborudovaniö. 1973
83. Obhie sanitarnıe pravila pri rabote s metanolom. 1986
84. Sanitarnıe pravila pri svarke, naplavke i rezke metallov. 1973
85. Sanitarnıe normı i pravila pri rabote s maşinami i oborudovaniem, sozdaöhimi
lokalğnuö vibraüiö, peredaöhuösə na ruki rabotuöhix. 1984
86. Sanitarnıe normı mikroklimata proizvodstvennıx pomeheniy. 1986
87. Sənaye sanitariyası laboratoriyasının nəzdində radiasiya nəzarəti qrupunun
Əsasnaməsi. AzDƏMTTETI, 1999.
88. Sanitarnıe normı i pravila pri rabote s istoçnikami glektromaqnitnıx poley
vısokix, ulğravısokix i sverxvısokix çastot. 1970.
89. Sanitarnıe pravila i normı po zahite poverxnostnıx vod ot zaqrəzneniə. SanPiN
4630
90. Sanitarnıe pravila i normı vıbrasov vrednıx vehestv v atmosferu SanPiN 4946
91. Sanitarnıe pravila i normı zahitı poçvı ot bıtovıx i promışlennıx zaqrəzneniy.
SanPiN42-128-4690
92. Sanitarnıe pravila dlə plavuçix burovıx ustanovok. 1986

STANDARTLAR:

93. QOST 12.0.001-82. SSBT. Osnovnıe poloжeniə

94. QOST 12.0.002-80. SSBT. Terminı i opredeleniə
95. QOST 12.0.003-74. SSBT. Opasnıe i vrednıe proizvodstvennıe faktorı.
Klassifikaüiə.
96. QOST 12.0.004-90 Orqanizaüiə obuçeniə rabotuöhix bezopasnosti truda.
Osnovnıe poloжeniə.
97. QOST 12.1.001-89 SSBT Ulğtrazvuk. Obhie trebovaniə bezopasnosti.
98. QOST 12.1.003-83. SSBT. Şum. Obhie trebovaniə bezopasnosti
99. QOST 12.1.005-88. SSBT. Vozdux raboçey zonı. Obhie sanitarno-qiqieniçeskie
trebovaniə
100. QOST 12.1.007-76. SSBT. Vrednıe vehestva. Klassifikaüiə i obhie trebovaniə
bezopasnosti
392
101. QOST 12.1.008-76 SSBT. Bioloqiçeskaə bezopasnostğ. Obhie trebovaniə.
102. QOST 12.1.009-76. SSBT. Glektrobezopasnostğ. Terminı i opredeleniə.
103. QOST 12.1.010-76. SSBT. Vzrıvobezopasnostğ. Obhie trebovaniə
104. QOST 12.1.012-90. SSBT. Vibraüiə. Obhie trebovaniə bezopasnosti
105. QOST 12.1.016-79 SSBT. Vozdux raboçey zonı. Trebovaniə k metodikam
izmereniə konüentraüiy vrednıx vehestv.
106. QOST 12.1.018-93. SSBT. Poжarnaə bezopasnostğ. Glektrostatiçeskaə
iskrobezopasnostğ. Obhie trebovaniə
107. QOST 12.1.029-80. SSBT. Sredstva i metodı zahitı ot şuma. Klassifikaüiə
108. QOST 12.1.030-81. SSBT. Glektrobezopasnostğ. Zahitnoe zazemlenie,
zanulenie
109. QOST 12.1.033-81. SSBT. Poжarnaə bezopasnostğ. Terminı i opredeleniə
110. QOST 12.1.038-82. SSBT. Glektrobezopasnostğ. Predelğno dopustimıe urovni
naprəжeniy prikosnoveniə i tokov
111. QOST 12.1.046-85. SSBT. Normı osveheniə stroitelğnıx plohadok
112. QOST 12.2.003-91. SSBT. Oborudovanie proizvodstvennoe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
113. QOST 12.2.007.0-75. SSBT. Izdeliə glektrotexniçeskie. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
114. QOST 12.2.007.14-75 SSBT. Kabeli i kabelğnaə armatura. Trebovaniə
bezopasnosti.
115. QOST 12.2.008-75. SSBT. Oborudovanie i apparatura dlə qazoplamennoy
obrabotki metallov i texniçeskoqo napıleniə pokrıtiy. Trebovaniə bezopasnosti
116. QOST 12.2.009-99. SSBT. Stanki metalloobrabatıvaöhie. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
117. QOST 12.2.010-75. SSBT. Maşinı ruçnıe pnevmatiçeskie. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
118. QOST 12.2.011-75. SSBT. Maşinı stroitelğnıe i doroжnıe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
119. QOST 12.2.013-91. SSBT. Maşinı ruçnıe glektriçeskie. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
120. QOST 12.2.016-81. SSBT. Oborudovanie kompressornoe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
121. QOST 12.2.017-93. SSBT. Oborudovanie kuzneçno-pressovoe. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
122. QOST 12.2.026-0-93. SSBT. Oborudovanie derevoobrabatıvaöhee. Obhie
trebovaniə bezopasnosti k konstruküii
123. QOST 12.2.029-88. SSBT. Prisposobleniə stanoçnıe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
124. QOST 12.2.034-78. SSBT. Apparatura skvaжinnaə qeofiziçeskaə s istoçnikami
ioniziruöhix izluçeniy. Obhie trebovaniə radiaüionnoy bezopasnosti
125. QOST 12.2.037-78. SSBT. Texnika poжarnaə. Trebovaniə bezopasnosti

393
126. QOST 12.2.044-80. SSBT. Maşinı i oborudovanie dlə transportirovaniə nefti.
Trebovaniə bezopasnosti
127. QOST 12.2.047-86. SSBT. Poжarnaə texnika. Terminı i opredeleniə
128. QOST 12.2.049-80. SSBT. Oborudovanie proizvodstvennoe. Obhie
grqonomiçeskie trebovaniə.
129. QOST 12.2.053-91 SSBT. Kranı ştabelernıe. Texnika bezopasnosti.
130. QOST 12.2.054-81. SSBT. Ustanovki aüetilenovıe. Trebovaniə bezopasnosti
131. QOST 12.2.058-81. SSBT. Kranı qruzopodcemnıe. Trebovaniə k üvetnomu
oboznaçeniö çastey krana, opasnıx pri gkspluataüii
132. QOST 12.2.061-81. SSBT. Oborudovanie proizvodstvennoe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti k raboçim mestam
133. QOST 12.2.062-81. SSBT. Oborudovanie proizvodstvennoe. Oqraжdeniə
zahitnıe
134. QOST 12.2.063-81. SSBT. Apparatura promışlennaə truboprovodnaə. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
135. QOST 12.2.064-81. SSBT. Orqanı upravleniə proizvodstvennım
oborudovaniem. Obhie trebovaniə bezopasnosti
136. QOST 12.2.071-90 SSBT. Kranı qruzopodcemnıe. Kranı konteynernıe. Texnika
bezopasnosti.
137. QOST 12.2.085-2002. SSBT. Sosudı, rabotaöhie pod davleniem. Klapanı
predoxranitelğnıe. Trebovaniə bezopasnosti
138. QOST 12.2.088-83. SSBT. Oborudovanie nazemnoe dlə osvoeniə i remonta
skvaжin. Obhie trebovaniə bezopasnosti
139. QOST 12.2.096-83. SSBT. Kotlı parovıe s raboçim davleniem para do 0,07
MPa. Trebovaniə bezopasnosti
140. QOST 12.2.101-84. SSBT. Pnevmoprivodı. Obhie trebovaniə bezopasnosti k
konstruküii
141. QOST 12.2.108-85. SSBT. Ustanovki dlə bureniə qeoloqorazvedoçnıx i
qidroqeoloqiçeskix skvaжin. Trebovaniə bezopasnosti
142. QOST 12.2.115-86. SSBT. Oborudovanie protivovıbrosovoe. Trebovaniə
bezopasnosti.
143. QOST 12.2.125-91 SSBT. Oborudovanie trasovoe nazemnoe. Trebovaniə
bezopasnosti.
144. QOST 12.3.001-85. SSBT. Pnevmoprivodı. Obhie trebovaniə bezopasnosti k
montaжu, ispıtaniəm i gkspluataüii
145. QOST 12.3.002-75. Proüessı proizvodstvennıe. Obhie trebovaniə bezopasnosti
146. QOST 12.3.003-86. SSBT. Rabotı glektrosvaroçnıe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
147. QOST 12.3.004-75. SSBT. Termiçeskaə obrabotka metallov. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
148. QOST 12.3.005-75. SSBT. Rabotı okrasoçnıe. Obhie trebovaniə bezopasnosti
149. QOST 12.3.009-76. SSBT. Rabotı poqruzoçno-razqruzoçnıe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
394
150. QOST 12.3.016-87. SSBT. Antikorrozionnıe rabotı pri stroitelğstve. Trebovaniə
bezopasnosti.
151. QOST 12.3.020-80. SSBT. Proüessı peremeheniə qruzov na predpriətiəx.
Obhie trebovaniə bezopasnosti
152. QOST 12.3.025-80. SSBT. Obrabotka metallov rezaniem. Trebovaniə
bezopasnosti
153. QOST 12.3.026-81. SSBT. Rabotı kuzneçno-pressovıe. Trebovaniə
bezopasnosti
154. QOST 12.3.032-84. SSBT. Rabotı glektromontaжnıe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
155. QOST 12.3.033-84. SSBT. Stroitelğnıe maşinı. Obhie trebovaniə bezopasnosti
pri gkspluataüii
156. QOST 12.3.035-84. SSBT. Stroitelğstvo. Rabotı okrasoçnıe. Trebovaniə
bezopasnosti
157. QOST 12.3.036-84. SSBT. Qazoplamennaə obrabotka metallov. Trebovaniə
bezopasnosti
158. QOST 12.3.038-85. SSBT. Stroitelğstvo. Rabotı po teplovoy izoləüii
oborudovaniə i truboprovodov. Trebovaniə bezopasnosti
159. QOST 12.3.040-86. SSBT. Rabotı krovelğnıe i qidroizoləüionnıe. Trebovaniə
bezopasnosti
160. QOST 12.4.001-80. SSBT. Oçki zahitnıe. Terminı i opredeleniə.
161. QOST 12.4.002-97. SSBT. Sredstva individualğnoy zahitı ruk ot vibraüii. Obhie
texniçeskie trebovaniə
162. QOST 12.4.004-74. SSBT. Respiratorı. Filğtruöhie protivoqaznıe
163. QOST 12.4.009-83. SSBT. Poжarnaə texnika dlə zahitı obcektov. Osnovnıe
vidı. Razmehenie i obsluжivanie
164. QOST 12.4.011-89. SSBT. Sredstva zahitı rabotaöhix. Obhie trebovaniə i
klassifikaüiə
165. QOST 12.4.012-83 SSBT. Vibraüiə. Sredstva izmereniə i kontrolə vibraüii na
raboçix mestax. Texniçeskie trebovaniə.
166. QOST 12.4.021-75. SSBT. Sistemı ventiləüionnıe. Obhie trbovaniə
167. QOST 12.4.024-76. SSBT. Obuvğ speüialğnaə vibrozahitnaə. Obhie
texniçeskie trebovaniə
168. QOST 12.4.026-2001 SSBT. Üveta siqnalğnıe, znaki bezopasnosti i razmetka
siqnalğnaə. Naznaçenie i pravila primeneniə. Obhie texniçeskie trebovaniə i
xarakteristiki. Metodı ispıtaniy.
169. QOST 12.4.028-76. SSBT. Respiratorı ŞB-1 «Lepestok». Texniçeskie usloviə
170. QOST 12.4.034-2001. SSBT. Sredstva individualğnoy zahitı orqanov dıxaniə.
Klassifikaüiə i markirovka
171. QOST 12.4.035-78. SSBT. Sredstva individualğnoy zahitı. Hitki zahitnıe dlə
glektrosvarhikov. Texniçeskie usloviə
172. QOST 12.4.041-2001. SSBT. Respiratorı filğtruöhie. Obhie texniçeskie
trebovaniə
395
173. QOST 12.4.059-89. SSBT. Stroitelğstvo. Oqraжdeniə zahitnıe inventarnıe.
Texniçeskie usloviə
174. QOST 12.4.066-79. SSBT. Sredstva zahitı ot radioaktivnıx vehestv. Obhie
trebovaniə i pravila primeneniə
175. QOST 12.4.068-79. SSBT. Sredstva dermatoloqiçeskie zahitnıe. Klassifikaüiə
176. QOST 12.4.087-84. SSBT. Stroitelğstvo. Kaski stroitelğnıe. Texniçeskie usloviə
177. QOST 12.4.103-83. SSBT. Odeжda speüialğnaə, stredstva individualğnoy
zahitı ruk i noq. Klassifikaüiə
178. QOST 12.4.124-83. SSBT. Sredstva zahitı ot statiçeskoqo glektriçestva. Obhie
texniçeskie trebovaniə
179. QOST 12.4.125-83. SSBT. Sredstva kollektivnoy zahitı rabotaöhix ot
vozdeystviə mexaniçeskix faktorov. Klassifikaüiə
180. QOST 2.601-95. Gkspluataüionnaə dokumentaüiə.
181. QOST 2.602-95. Remontnaə dokumentaüiə
182. QOST 3.1120-83. ESKD. Obhie pravila otraжeniə i oformleniə trebovaniy
bezopasnosti truda v texnoloqiçeskoy dokumentaüii.
183. QOST 13862-90. Oborudovanie protivovıbrosovoe. Tipovıe sxemı, osnovnıe
parametrı i texniçeskie trebovaniə k konstruküii
184. QOST 19433-88. Qruzı opasnıe. Klassifikaüiə. Znaki opasnosti
185. QOST 23407-78. Oqraжdeniə inventarnıe stroitelğnıx plohadok i uçastokov
proizvodstva stroitelğno-montaжnıx rabot. Texniçeskie usloviə
186. QOST 24346-80. Vibraüiə.
187. QOST 28 296. Kranı maçtovıe. Texnika bezopasnosti.
188. QOST 30321-91. Kranı qruzopodcemnıe. Texnika bezopasnosti k
qidravliçeskomu oborudovaniö.
189. ST SGV 290-76. Texnika bezopasnosti. Kranı qruzopodcemnıe. Pasport.
190. ST SGV 631-77. Texnika bezopasnosti. Kranı qruzopdcemnıe. Qrafiçeskie
simvolı.
191. ST SGV 1067-84. Texnika bezopasnosti. Kranı qruzopodcmnıe. Trebovaniə k
tormozam.
192. QOST 2761-84. Içtoçniki üentralizovannoqo xozəystvenno-pitğevoqo vo-
dosnabжeniə. Qiqieniçeskie, texniçeskie trebovaniə i pravila vıbora.
193. QOST 29183-91. Voda dlə xozəystvenno-pitğevoqo obespeçeniə sudov.
Trebovaniə k kaçestvu.
194. QOST 22336-77. Жiletı spasatelğnıe. Obhie texniçeskie usloviə.
195. QOST 19815-74. Kruqi spasatelğnıe. Obhie texniçeskie usloviə.
196. QOST 17.2.3.02-78. Oxrana prirodı. Atmosfera. Pravila ustanovleniə dopustimıx
vıbrasov vrednıx vehestv promışlennımi predpriətiəmi.
197. QOST 17.4.3.02-85. Rekulğtivaüiə zemli

SAHƏ STANDARTLARI

198. SSAZ 003-2004. Dalğıc işləri. Ümumi təhlükəsizlik tələbləri.

396
199. SSAZ 004-2004. Dalğıc ləvazimatı, dalğıc enmələri və işlərini təmin edən
vasitələr.

DIGƏR SƏNƏDLƏR VƏ TƏLIMATLAR

200. Əməyin mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası üzrə təlimatların işlənilməsi üçün

rəhbər sənəd (sahə üzrə). 2001, AzDƏMTTETI.
201. Poloжenie o porədke rassledovaniə priçin avariy zdaniy, sooruжeniy ix çastey
i konstruktivnıx glementov. 1986.
202. Instruküiə po texniçeskomu rassledovaniö i uçetu avariy, ne povlekşix za
soboy nesçastnıx sluçaev na podkontrolğnıx Qosqortexnadzoru predpriətiəx i
obcektax. 1985.
203. Instruküiə po klassifikaüii, rassledovaniö i uçetu avariy pri burenii skva жin na
neftğ i qaz. 1979.
204. Neft sənayesi müəssisələrində ətraf mühitin mühafizəsi və əməyin gigiyenası
sahəsində sənədlərin məcmuəsi. 1999, AzDƏMTTETI.
205. Rukovodstvo MAQATG po bezopasnosti. Pereçni trebovaniy po perevozke
opredelennıx tipov qruzov radiaktivnıx vehestv. 1991.
206. Normativı osnoheniə obcektov neftənoy i qazovoy promışlennosti
mexanizmami, prisposobleniəmi i priborami povışaöhimi bezopasnostğ i
texniçeskiy urovenğ ix gkspluataüii. 1975.
207. Rukovodstvo po proektirovaniö sanitarno-zahitnıx zon promışlennıx
predpriətiy.
208. Neft sənayesində çalışan işçilər üçün bədbəxt hadisələr və xəstəliklər zamanı
ilk tibbi yardım göstərilməsi üzrə təlimat. 1997, AzDƏMTTETI.
209. Neftqazçıxarma sənayesində işçilərə xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və digər
fərdi mühafizə vasitələrinin pulsuz verilməsi normaları. 2003, AzDƏMTTETI.
210. Zahita stroitelğnıx konstruküiy i sooruжeniy ot korrozii.
211. Respublika neft və qaz sənayesi müəssisələrində sahə süni işıqlandırma
normaları. 1994. (yeni normalar işlənilir və onlar 2005 ildə qüvvəyə
minəcəkdir), AzDƏMTTETI.
212. Qadın əməyinin tətbiqi qadağan olunan, əmək şəraiti zərərli və ağır olan
istehsalatların, peşələrin (vəzifələrin), habelə yeraltı işlərin siyahısının təsdiq
edilməsi haqqında AR Nazirlər Kabinetinin 20.11.1999-cu il tarixli 170 №li
Qərarı.
213. Elektrik qurğularının istismarında elektrik təhlükəsizliyi üzrə I qrup üçün
nümunəvi təlimat. 1999, AzDƏMTTETI.
214. Elektrik qurğularının istismarında elektrik təhlükəsizliyi üzrə II qrup üçün
nümunəvi təlimat. 1999, AzDƏMTTETI.
215. Avtomobil nəqliyyatında əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimatlar toplusu. 2000,
AzDƏMTTETI.

397
216. Qaldırıcı kranlardan istifadə etmədən borudaşıyan maşınların yüklərinin
boşaldılması və onların yüklənməsində əməyin təhlükəsiz üsullarına dair
təlimat. 1997, AzDƏMTTETI.
217. Zəhərli və partlayış-yanğın təhlükəli yüklərin daşınmasında təhlükəsizliyin
təmini üzrə təlimatlar toplusu. 1999, AzDƏMTTETI.
218. Instruküiə po remontu vzrıvozahihennoqo glektrooborudovaniə.
219. Otraslevaə instruküiə po bezopasnosti truda dlə slesarə po obsluжivaniö
kontrolğno-izmeritelğnıe priborı i avtomatiku. 1980.
220. Instruküiə po ustroystvu i sanitarnomu soderжaniö pomeheniy, a takжe merı
liçnoy profilaktiki pri rabote s metalliçeskoy rtutğö v laboratoriəx.
221. Qazma zamanı tikinti-quraşdırma işlərində əməyin təhlükəsizliyi üzrə sahə
təlimatları toplusu. 1995, AzDƏMTTETI.
222. Vışkaquraşdırıcılar üçün əməyin təhlükəsizliyi üzrə sahə təlimatları toplusu
(peşələr üzrə). 2000, AzDƏMTTETI.
223. Vışka və dorların (eklipslərin) nəql edilməsi, sökülüb quraşdırılması və
istismarında təhlükəsizliyin təmini üzrə təlimat.1999, AzDƏMTTETI.
224. «Şaquli vəziyyətdə vışkaların dartılıb gətirilməsi üçün tərtibat» AzDƏMTTETI-
nin 94-13 nömrəli elmi-tədqiqat mövzusu. 1998.
225. Neft sənayesi obyektlərində partlayış-yanğın təhlükəsizliyi təlimatları. 1998,
AzDƏMTTETI.
226. Ştanqlı nasosların təmiri işlərində əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimat. 1999,
AzDƏMTTETI.
227. Neftqazçıxarma və qazma işlərində iş növləri üzrə əməyin mühafizəsinə dair
tipik (nümunəvi) təlimatlar toplusu. 1996, AzDƏMTTETI.
228. Elektrik dalma nasosları ilə təchiz olunmuş quyuların istismarı və təmirində
əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimat. 1996, AzDƏMTTETI.
229. Kompressorsuz qazlift quyularının istismarında təhlükəsizlik texnikası üzrə
təlimat. 2000, AzDƏMTTETI.
230. Üzvi həlledicilərlə asfalt-qətran-parafin (AQP) çökmələrinin qarşısını almaq
üçün tətbiq olunan texnoloжi prosesin təhlükəsizliyi üzrə təlimat. 2000,
AzDƏMTTETI.
231. Quyuların dərinlik nasosu ilə istismarının avtomatik idarə olunması işlərində
əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimat. 2000, AzDƏMTTETI.
232. Quyudibi zonasının karbohidrogen həlledicilərlə işlənməsində və onların laya
vurulmasında əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimat. 2000, AzDƏMTTETI.
233. Ləğv olunmuş quyulardan istismar və qoruyucu kəmərlərin təhlükəsiz çıxa-
rılması üzrə təlimat. 2000, AzDƏMTTETI.
234. Quyuların yeraltı (cari) təmirində iş növləri üzrə əməyin mühafizəsi və təhlü-
kəsizlik texnikasına dair təlimatlar toplusu. 2001, AzDƏMTTETI.
235. Hidrat əmələ gəlməsinə qarşı qaz xətlərində tətbiq edilən tiristorlu elektrik
qızdırıcısının təhlükəsiz istismarı üzrə təlimat. 2002, AzDƏMTTETI.

398
236. Quruda Neft və Qazçıxarma Istehsalat Birliyinin müəssisələrində radiasiya
təhlükəsizliyi və dozimetrik radiasiya nəzarəti qaydaları haqqında Əsasnamə.
2001, AzDƏMTTETI.
237. Neftqazçıxarma obyektlərində radiasiya qəzalarının araşdırılması qaydaları və
onların aradan qaldırılması üçün təlimat. 2000, AzDƏMTTETI.
238. Müxtəlif tipli qazma vışkalarının təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) sınaq üsulu ilə
sınanması üzrə təlimat. 1998, AzDƏMTTETI.
239. Quruda Neft və Qazçıxarma Istehsalat Birliyinin avtonəqliyyat müəssisələrinin
avtomobillərə texniki qulluq və təmir işlərində peşə və əsas iş növləri üzrə
əməyin mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası təlimatları. 1998, AzDƏMTTETI.
240. Qazma məhlununun hazırlanması, ağırlaşdırılması və kimyəvi işlənməsində
əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimat. 1999, AzDƏMTTETI.
241. Qazma vışkalarına mədən şəraitində baxış və onların təmiri işlərinin təhlükəsiz
aparılması üzrə metodik göstərişlər. 2002, AzDƏMTTETI.
242. Müxtəlif tipli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) təhlükəsiz (dağıdıcı
olmayan) sınaq üsulu ilə sınanması üzrə təlimat. 2000, AzDƏMTTETI.
243. Dor tipli qazma vışkalarının istifadə olunma müddətinin təyin edilməsi
metodikası. 2001, AzDƏMTTETI.
244. Qazma vışkalarının (12 ildən çox işləyən) istifadə olunma müddətinin təyin
edilməsi metodikası. 1998, AzDƏMTTETI.
245. Poloжenie o sisteme texniçeskoqo diaqnostirovaniə svarnıx vertikalğnıx
üilindriçeskix rezervuarov dlə nefti i nefteproduktov (RD-08-95-95).
246. Instruküiə po rasçetu obsadnıx kolonn dlə neftənıx i qazovıx skvaжin. 1997.
247. Instruküiə po rasçetu burilğnıx kolonn. 1997.
248. Tipovaə instruküiə po predupreжdeniö i perviçnım deystviəm vaxtı pri
likvidaüii qazoneftevodoproəvleniy. 1988.
249. Neft və qaz quyularının qazılmasında baş verən təzahürlərlə mübarizə üçün
təlimat. 1998.
250. Instruküiə po oborudovaniö ustev i stovolov opornıx, parametriçeskix,
poiskovıx, razvedoçnıx, gkspluataüionnıx, nablödatelğnıx, naqnetatatelğnıx i
strukturnıx skvaжin pri ix likvidaüii ili konservaüii. 1985.
251. Neft və qazçıxarma obyektlərinin sanitar-texniki pasportlaşdırılmasının aparıl-
masında işıqlandırıcı qurğuların yoxlanılmasına dair metodik göstərişlər. 1998,
AzDƏMTTETI.
252. «Istehsalatda baş verən bədbəxt hadisələrin təhqiqi və uçota alınması
Qaydaları» haqqında AR Nazirlər Kabinetinin 28.02.2000-ci il tarixli 27 №-li
qərarı.
253. Otraslevaə instruküiə po bezopasnosti truda pri vedenii oqnevıx rabot na
neftənıx i qazovıx skvaжinax. Baku. 1980.
254. Instruküiə o parədke poluçeniə ot postavşikov, perevozki, xraneniə i
primeneniə metanola na qazovıx promıslax, maqistralğnıx qazoprovodax i
stanüiəx podzemnoqo xraneniə qaza.

399
255. Qazma və neft-mədən avadanlıq, boru və alətlərinin ultrasəs nəzarət üsulu ilə
qüsurluğunun təyin edilməsi üzrə təlimat. Bakı. 2000.
256. Metodika defektoskopii tormoznıx lent, burovıx lebedok, aqreqatov dlə
podzemnoqo i kapitalğnoqo remonta skvaжin.
257. Qaz-neft-su təzahürü zamanı quyuların ram edilməsi metodikası. Bakı. 2000.
258. «Azneft» Istehsalat Birliyinin qazma və istismar obyektlərində qaz, neft
təzahürlərinin, açıq neft və qaz fontanlarının qarşısının alınması üzrə profilaktik
işlərin təşkili və aparılması haqqında təlimat. Bakı. 2004.
259. Instruktivnıe materialı qlavqosgnerqonadzora. 1983
260. Instruktivnıe materialı qlavqosgnerqonadzora (pererabotonnoe i
dopolğnennoe). 1986.

DƏNIZ OBYEKTLƏRI ÜÇÜN NORMATIV SƏNƏDLƏR

261. Pravila klassifikaüii i postroyki plavuçix burovıx ustanovok reqistra SSSR.

1983.
262. Pravila po konvenüionnomu oborudovaniö plavuçix burovıx ustanovok
Reqistra SSSR. 1983.
263. Pravila bezopasnosti pri stroitelğstve morskix nefteqazopromıslovıx
qidrotexniçeskix sooruжeniy na Kaspiyskom more. 1994.
264. RD 51.30-80. Izmerenie vibraüii i şuma na raboçix mestax v pomoheniəx
plavuçix ustanovok. Metodiçeskie ukazaniə. 1980.
265. RD 51-40-82 SSBT. Plavuçaə burovaə ustanovka. Sistemı, mexanizmı,
ustroystva, prisposobleniə i priborı, povışaöhie bezopasnostğ proizvodstva
rabot. Pereçenğ osnaheniə. 1982.
266. RD 51-01-01-84. Bezopasnoe provedenie rabot pri sooruжenii i gkspluataüii
liniy glektroperedaçi. 1982.
267. RD 39-4700803-5-89. Rukovodstvo po borğbe za жivuçestğ morskix staüio-
narnıx platform i plavuçix burovıx ustanovok. 1989.
268. RD 39-4700803-6-90. Orqanizaüiə i bezopasnoe vedenie rabot pri likvidaüii
otkrıtıx neftənıx i qazovıx fontanov na kontinentalğnom şelğfe. Instruküiə.
1989.
269. RD-39-820136002-02-90. Normı osnaheniə morskix staüionarnıx platform na
Kaspiyskom more spasatelğnımi siqnalğnımi sredstvami i sredstvami svəzi.
1990.
270. RD 39-820136002-01-90. Normı osnaheniə morskix nefteqazopromıslovıx
sooruжeniy na Kaspiyskom more poжarnoy texnikoy dlə zahitı obcektov. 1990.
271. RD 39-820136002-03-90. Trebovaniə bezopasnosti pri gkspluataüii glektrous-
tanovok na qlubokovodnıx morskix staüionarnıx platformax PO
«Kaspmornefteqaz» Instruküiə. 1990.

400
272. OST 39-820136002-07-91. Trebovaniə k poжarovzrıvobezopasnım gnerqeti-
çeskim pomeheniəm MSP s qazoispolğzuöhim oborudovaniem na Kaspiyskom
more. 1991.
273. OST 39-820136002-01-91. Gkspluataüiə nefteqazopromıslovıx sooruжeniy na
Kaspiyskom more. 1991.
274. OST 39-820136002-02-91. Poloжenie ob inspeküii po nadzoru za morskimi
nefteqazopromıslovımi qidrotexniçeskimi sooruжeniəmi PO «Kaspmor-
nefteqaz».1991.
275. OST 39-820136002-06-91. Sbornik instruküiy po bezopasnosti gkspluataüii
glektroustanovok pri proizvodstve otdelğnıx vidov rabot na morskix
nefteqazopromıslovıx sooruжeniəx PO «Kaspmornefteqaz». 1991.
276. QOST12.3.029-82. SSBT. Rabotı poqruzoçno-razqruzoçnıe v more.
Trebovaniə bezopasnosti. 1982.
277. QOST 19815-74. Kruqi spasatelğnıe. Obhie texniçeskie usloviə.
278. QOST 22336-77. Жiletı spasatelğnıe. Texniçeskie usloviə.
279. Obhie aviaüionnıe trebovaniə k sredstvam obespeçeniə
vertoletov na sudax i pripodnətıx pod vodoy, platformax (OAT QA-90).
280. VSN 51.2.84. Inжenernıe izıskaniə na kontinentalğnom şelğfe.
281. VSN 51.3-85. Proektirovanie morskix staüionarnıx platform
282. Instruküiə po bezopasnosti truda dlə montaжnikov po montaжu stalğnıx i
жelezobetonnıx konstruküiy v usloviəx morə.
283. Sbornik instruküiy po bezopasnosti truda pri stroitelğstve gstakad,
prigstakadnıx i staüionarnıx morskix platform.
284. Instruküiə po avariynomu uxodu SPBU s toçki i dopolneniə k tipovım planam
po borğbe za жivuçestğ.
285. 0136002-27-94. Bezopasnoe proizvodstvo rabot s SPBU na Kaspiyskom more.
286. 0136002-28-94. Bezopasnoe proizvodstvo rabot s PPBU na Kaspiyskom more.
287. Instruküiə po bezopasnosti truda pri proizvodstve antikorrozionnoy zahitı
metallokonstruküiy morskix nefteqazopromıslovıx sooruжeniy i truboprovodov.
288. Dəniz şəraitində quyuların bir meydançadan eyni zamanda qazılması, mənim-
sənilməsi, istismarı və təmirində təhlükəsizlik üzrə təlimat. 1993, AzDƏMTTETI.
289. Dəniz neft-qaz obyektlərində yükvurma, yükboşaltma və yükdaşıma işlərinin
aparılması üçün təlimat.
290. Stasionar dəniz özüllərindən və üzən qazma qurğularından qazılmış quyuların
sementlənməsi işlərinin təhlükəsiz aparılması təlimatı. AzDƏMTTETI.
291. Dəniz neft və qazçıxarma obyektlərində yanğın təhlükəsizliyi qaydaları. 2002,
AzDƏMTTETI.
292. Dalğıc işlərində əməyin təhlükəsizliyi üzrə vahid qaydalar. 2004,
AzDƏMTTETI.
293. Pravila bezopasnosti pri perevozke lödey na avtotransporte, po gstakade i
vertolete. 1992.

401
294. Dəniz şəraitində elektrik ötürücü xətlərin quraşdırılması, elektrik kabeli və
elastik şlanqın çəkilməsində təhlükəsizlik üzrə nümunəvi təlimatlar
toplusu.1999, AzDƏMTTETI.
295. Dəniz özül dirəklərinin vurulması və möhkəmləndirilməsi işlərində təhlükəsizlik
texnikası üzrə təlimat. 1999, AzDƏMTTETI.
296. Sualtı boru kəmərlərinin quraşdırılması, sökülməsi və təmir olunmasında
təhlükəsizlik texnikası təlimatı.1999, AzDƏMTTETI.
297. Hidrotexniki qurğuların və başqa istehsalat obyektlərinin tikintisində təhlükə-
sizlik texnikası təlimatları. 1997, AzDƏMTTETI.
298. Estakadayanı meydançada, özüqalxan qazma qurğularında tullanışa qarşı
avadanlığın (TQA, preventor) yığılması, sökülməsi və istismarında təhlükəsizlik
texnikası üzrə təlimat. 2001, AzDƏMTTETI.
299. Qazma vışkası və vışkaaltı postamentlərin avadanlıqlarının bir quyu ağzından
diğər quyu üzərinə çəkilməsi və quraşdırılması işlərində təhlükəsizlik texnikası
üzrə rəhbər sənəd. 2001, AzDƏMTTETI.
300. Dəniz şəraitində buruqların tikilməsi zamanı təhlükəsizlik texnikası üzrə
nümunəvi təlimat. 1995, AzDƏMTTETI.
301. Dərinlik dalğıc komplekslərindən istifadə etməklə 200 m-ə qədər dərinliklərə
qısa müddətli dalma üsulu ilə dalğıc enmələrinin təhlükəsiz aparılması üzrə
təlimat. 2004., AzDƏMTTETI.
302. Rukovodstvo po provedeniö vodolaznıx rabot s ispolğzovaniem qlubokovodnıx
vodolaznıx kompleksov.
303. Poloжeniə po orqanizaüii vnutrivedomstvennoqo nadzora i kontrolə za
bezopasnostğö provedeniə podvodnıx rabot.1984.
304. Mədən şəraitində qazma vışkalarına baxış və onların təmiri işlərinin təhlükəsiz
aparılması üzrə metodik göstərişlər. 1998.
305. Müxtəlif tipli qazma vışkalarının təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) sınaq üsulu ilə
sınanması üzrə təlimat. 1999, AzDƏMTTETI.
306. Dənizdə açıq neft və qaz fontanlarının ləğvi zamanı işlərin təşkili və təhlükəsiz
aparılması. 2000, AzNSETLI.
307. Neftqazçıxarma və qazma işlərində iş növləri üçün əmək mühafizəsi üzrə tipik
(nümunəvi) təlimatlar toplusu. Dəniz şəraitində buruqların tikilməsi zamanı
təhlükəsizlik texnikası üzrə nümunəvi təlimat. 1996, AzDƏMTTETI.
308. Dənizdə insan həyatının qorunub saxlanması üzrə rəhbərlik, 2003.

402
 Əlavə 3

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QAZMA QURĞUSUNUN ISTISMARA

BURAXILMASI HAQQINDA
AKT №

Quyunun № _____________ sahə _________________

«_____»______________200____ il.

Biz aşağıda imza edənlər, bu tərkibdə komissiya _______

________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________ qazma qurğusunun işə
tipli
buraxılmasının hazırlığını yoxladıq.

______________ vışkası olan ___________________ özülü

tipli tipli
______________ intiqallı _____________________ bucurqadı
tipli tipli
______________ intiqallı ____________________ qazma nasosu
tipli tipli
______________ intiqallı ___________________ rotor
tipli tipli
______________ tal bloku ___________ qaldırıcı qarmaq
________________________ fırlanğıc ____________ intiqallı
___________________________gilqarışdırıcı və aşağıdakı köməkçi
avadanlıqlar ___________________________________
403
 Əlavə 3-ün davamı
Yoxlama vaxtı aşkar edilmişdir:
1. Qazma qurğusunun komplektliyi _________________
2. Avadanlığın texniki vəziyyəti _____________________
3. Tal kanatının vəziyyəti ___________________________
4. Mexanizmlərin hərəkət edən və fırlanan hissələrinin,
cərəyan daşıyan hissələrin və dövran sisteminin çəpərlərinin
mövcudluğu və vəziyyəti_________________________________
______________________________________________________
5. Qazma qurğusunun nəzarət-ölçü cihazları ilə
komplektləşdirilməsi ____________________________________
______________________________________________________
6. Kiçik mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma tərtibat və
quruluşlarının, habelə təhlükəsizlik texnikası tərtibatlarının
mövcudluğu ____________________________________________
(təsdiq olunmuş siyahıya uyğunluğu göstərilməli
_______________________________________________________
və ya uyğunsuzluğunun səbəbi)
7. Buruğun işıqlandırılması ______________________________
8. Qəza işıqlandırılmasının mövcudluğu ____________________
9. Mədəni budkanın vəziyyəti _____________________________
10. Kəndir kanatların vəziyyəti ____________________________
11. Təhlükəsizlik texnikası üzrə plakatların və təlimatların
mövcudluğu ____________________________________________
_______________________________________________________
12. Ustaların və qazmaçıların qazma işləri aparmaları üçün
hüquqlarının olması _____________________________________
_______________________________________________________
13. Briqada üzvlərinin təhlükəsizlik qaydalarını bilmələri ______
_______________________________________________________
14. Akta əlavə olunur:
qazma nasoslarının vurucu xətlərinin sınağı haqqında akt;
tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının sınağı haqqında akt;
qazma qurğusunun pnevmosisteminin sınağı haqqında akt.
Komissiyanın rəyi ______________________________________
Imzalar _______________________________________________
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin nümayəndəsinin rəyi ________
_______________________________________________________

404
 Əlavə 4

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QAZMA VIŞKASININ YOXLANILMASI HAQQINDA

A K T№

“____”____________ 200 il
Biz aşağıda imza edənlər: mexanik_____________ , qazma
ustası________, vışkanın yoxlanması (baxılması) və təmiri briqa-
dasının briqadiri _______________ bu aktı ona görə tərtib etdik ki,
__________ tipli qazma vışkası, zavod nömrəsi _______, inventar
nömrəsi_________, _____№-li buruqda quraşdırılmışdır.

Vışkanın və orada yerləşmiş avadanlıqların və quruluşların

yoxlanılması prosesində aşağıdakı işlər yerinə yetiril-
mişdir:________________________________________________
_______________________________________________________
aşağıdakı işləri ğörmək lazımdır (dəyişdirməli, düzəltməli və s.)

Yoxlama və yuxarıda göstərilən işlərin nəticəsində komissiya

hesab edir ki, vışka_____________ zavod nömrəsi ____________ ,
inventar nömrəsi_________, orada yerləşdirilmiş avadanlıqlar və
quruluşlar___________________________

istismara (yararlıdır, yararsızdır ).

Mexanik __________________

Qazma ustası _________________

Vışkalara baxış briqadasının briqadiri_________________

405
 Əlavə 5

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

ISTISMAR VIŞKASININ, DORUN

(EKLIPSIN) YOXLANILMASI HAQQINDA
A K T№

“____”____________ 200 il
Biz aşağıda imza edənlər: mexanik___________ , sahə
ustası__________ , vışkanın, dorun (eklipsin) yoxlanması (baxılması)
və tə`miri briqadasının briqadiri _______________ bu aktı ona görə
tərtib etdik ki, __________ tipli istismar vışkası, dor (eklips) zavod
nömrəsi _______, inventar nömrəsi_________, _____№-li quyuda
quraşdırılmışdır.
Vışkanın, dorun (eklipsin) və orada yerləşmiş avadanlıqların
və quruluşların yoxlanılması prosesində aşağıdakı işlər yerinə
yetirilmişdir:_____________________________________
_______________________________________________________
aşağıdakı işləri ğörmək lazımdır (dəyişdirməli, düzəltməli və s.)

Yoxlama və yuxarıda göstərilən işlərin nəticəsində komissiya

hesab edir ki, vışka, dor (eklips )_____________ zavod
nömrəsi____________, inventar nömrəsi_____________, orada
yerləşdirilmiş avadanlıqlar və quruluşlar__________
_________________________ istismara (yararlıdır, yararsızdır).

Mexanik __________________
(imza)
Sahə ustası _________________
(imza)

Vışkalara, dorlara (eklipslərə) baxış briqadasının briqa-

diri____________________________________________________
Əlavə 6
406
 _________________________ Təsdiq edirəm:
(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

MÜXTƏLIF TIPLI QAZMA VIŞKALARININ DAĞIDICI

OLMAYAN ÜSULLA SINAQDAN KEÇIRILMƏSI HAQQINDA
AKT №
№-li _______________ _________________ 200___ il
№-li «___»_________200__ il tarixli əmrlə təyin edilmiş
komissiya:
Komissiya sədri __________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
Komissiyanın üzvləri: ___________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
________________________________________________________
________________________________________________________
___________________________________________ iştirakı ilə
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
Bu aktı ondan ötrü tərtib etmişlər ki, ________________
(tipli)
zavod № _____________buraxılma tarixi __________________,
inventar №-si _______________ ______________________№-li
buruqda quraşdırılmış ___________________ sahədə yerləşmiş və
yükqaldırma qabiliyyəti __________________t. tal sistemi ilə təchiz
edilmiş, zavod № _________________________________ istehsal
edilmiş _____________________________________ ölçü
(tarix)
cihazlarından istifadə etməklə dağıdıcı olmayan üsulla sınaqdan
keçirilmişdir.
________________________________________________________
_____________________________________________________.
Əlavə 6-nın davamı
407
 Attestasiyadan keçmiş ____________________________
(tarix)
Sınaq zamanı alınmış məlumatların işlənməsinin nəticələrinə
görə ____________ markalı qazma vışkası, zavod №
_____________ bundan sonra verilən yük ______________t-dan
artıq olmamaq şərti ilə istismara buraxılır (buraxılmır).
Əlavələr _______________________________________
_______________________________________________________
Komissiyanın sədri _______________ ________________
(soyadı, adı, atasının adı) (imza)
Komissiyanın üzvləri _____________
________________
_____________ ________________
_____________ ________________

408
 Əlavə 7
_________________________ Təsdiq edirəm:
(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

ISTISMARDA ISTIFADƏ OLUNAN BÜTÜN NÖV VIŞKALARIN,

DORLARIN (EKLIPSLƏRIN)
DAĞIDICI OLMAYAN ÜSULLA SINAQDAN KEÇIRILMƏSI
HAQQINDA
AKT №
№-li _______________ _________________ 200___ il
№-li «____»___________200__ il tarixli əmrlə təyin edilmiş
komissiya:
Komissiya sədri __________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
Komissiyanın üzvləri: ___________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
________________________________________________________
________________________________________________________
__________________________________________ iştirakı ilə
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
Bu aktı ondan ötrü tərtib etmişlər ki, _______ zavod №________
(tipli)
buraxılma tarixi ____________, inventar №-si _______________
_________________№-li quyuda quraşdırılmış ______________
sahədə yerləşmiş və yükqaldırma qabiliyyəti ________________t. tal
sistemi ilə təchiz edilmiş, zavod № _____________________ istehsal
edilmiş _________________________ ölçü cihazlarından
(tarix)
istifadə etməklə dağıdıcı olmayan üsulla sınaqdan keçirilmişdir.
________________________________________________________
_____________________________________________________.
Attestasiyadan keçmiş _____________________________
409
 (tarix)
Əlavə 7-nin davamı

Sınaq zamanı alınmış məlumatların işlənməsinin nəticələrinə

görə _____________ markalı istismar vışkası, dor (eklips) zavod №
_______ bundan sonra verilən yük _______________t-dan artıq
olmamaq şərti ilə istismara buraxılır (buraxılmır).
Əlavələr _______________________________________
_______________________________________________________
Komissiyanın sədri _______________ ________________
(soyadı, adı, atasının adı) (imza)
Komissiyanın üzvləri _____________
________________
_____________ ________________
_____________ ________________

410
 Əlavə 8

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QAZMA NASOSUNUN VURUCU XƏTTININ

SINAĞI HAQQINDA
AKT№

«____»___________200___ il.
Buruq № _________________ Sahə __________________

Biz, aşağıda imza edənlər: vışkaquraşdırıcı təşkilatın məsul

nümayəndəsi _____________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
mexanik ____________ və qazma ustası (qazma üzrə mühəndis).
______________________ sementləmə aqreqatının maşinisti
___________ bu aktı ondan ötrü tərtib etdik ki, bizim tərəfimizdən
su ilə ________________ ədəd tipli _______ ______________
nasosu, vurucu xəttinin diametri ______ mm, diametri ________
mm olan dayaq tipli və ______________ tipli kompensatorlar
___________________MPa (kqq/sm2) təzyiqlə _____________
dəqiqə müddətinə sınaqdan keçirilmişdir.
Sınaq vaxtı təzyiqin düşməsi ____________ MPa (kqq/sm 2) və ya
___________% təşkil etmişdir.
Təzyiqin ölçülməsi ___________№-li manometrlə yerinə ye-
tirilmişdir, dəqiqlik sinfi ____________ təşkil edir. Qoruyucu quruluş
_____ __________ MPa (kqq/sm2) təzyiqə tənzimlənmişdir.
Yuxarıda qeyd olunanlara əsasən komissiya hesab edir _____
_______________________________________________________
Imzalar: ____________________________________________

411
 Əlavə 9

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

TAL BLOKUNUN QALXMASININ

MƏHDUDLAŞDIRICISININ SINAĞI HAQQINDA
AKT№

«____»___________200___ il.

Buruq № _______________ Sahə ___________________

Biz, aşağıda imza edənlər: mexanik (energetik)

____________qazma ustası_____________ və təhlükəsizlik texnikası
mühəndisi _________________________________________
____________________________________________________ tal
blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının sınağını keçirdik.
__________________________________________________
______________________________________________________
Yüklənmiş tal blokunu maksimal sürətlə qaldırarkən
məhdudlaşdırıcı avtomatik işə düşdü və tormozlama yolu
__________________ metr təşkil etdi.
Komissiyanın rəyi: məhdudlaşdırıcının trosunu kəlləçarxdan
________________ m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirməli.
Imzalar: _________________________________________

412
 Əlavə 10

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QAZMA QURĞUSUNUN PNEVMOSISTEMININ

SINAĞI HAQQINDA
AKT№

«____»___________200___ il.

Buruq № ______________________

Biz, aşağıda imza edənlər:

Baş mexanik ____________________________________
təhlükəsizlik texnikası üzrə böyük mühəndis ________________
sahənin böyük mexaniki _______________________________
qazma ustası __________________________________________ bu
aktı ondan ötrü tərtib etdik ki, həqiqətən bizim tərəfimizdən hava ilə
qazma qurğusunun pnevmosistemi, havayığıcısı _________________
və kompressorlar ______________________ sınanmışdır.
Sınanma ___________MPa (kqq/sm2) təzyiqlə ________ dəqiqə
ərzində aparılmışdır. Sınaq dövründə təzyiqin düşməsi __________.
Təzyiqin ölçülməsi dəqiqlik sinfi ________________ olan
________________ nömrəli manometrlə aparılmışdır.
Qoruyucu quruluşlar _______________MPa (kqq/sm 2) təzyiqə
tənzimlənmişdir.
Yuxarıda qeyd olunanlara əsasən komissiya hesab edir: ____
________________________________________________________
______________________________________________________
Imzalar: _____________________________
_____________________________
_____________________________

413
 Əlavə 11

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QUYUNUN ISTISMARA BURAXILMASI HAQQINDA

AKT №

Quyu№_____________ Sahə___________________
Sahənin və ya DDÖ-nün adı (sıra sayı)____________________

«___»______________200
il

Biz aşağıda imza edən

__________________________________
(komissiya üzvlərinin vəzifəsi, adı, soyadı,

və atasının adı)
_______________________________________________________
tərkibdə komissiyanın üzvləri, ____________________________
___________________________sədrliyi ilə, quyuların (quyunun)
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
istismara hazırlığını yoxladıq. Iş planına uyğun aşağıdakı işlər yerinə
yetirilmişdir: ______________________________________
________________________________________________________
______________________________________________________
O cümlədən fontan əleyhinə təhlükəsizliyin və qaz təhlükəsizliyinin
təmini üzrə________________________________________
________________________________________________________
______________________________________________________
Komissiyanın qərarı_____________________________________
414
________________________________________________
________________________________________________
______________

Əlavə 11-in davamı

Komissiyanın sədri ________________

_______________
(soyadı, adı, atasının adı) (imza)
Komissiyanın üzvləri _____________
________________
_____________ ________________
_____________ ________________

Azdövdağtexnəzarət
Komitəsinin nümayəndəsi _____________ __________________

Fontana qarşı dağmədən-

xilasetmə hərbiləşdirilmiş
hissənin nümayəndəsi ____________ __________________

415
 Əlavə 12

QAZ TƏHLÜKƏLI IŞLƏRIN APARILMASINA

TAPŞIRIQ - ICAZƏ

«____»________200__ il.

1. __________________________________________
məsul şəxsin soyadı, adı və
____________________________________________
atasının adı
2. Işin aparıldığı yer və xarakteri
_____________________________________________
3. Işin icra olunma müddəti:
_____________________________________________
başlanma tarixi ___________________________
sona yetmə tarixi __________________________
4. Işə buraxılan fəhlələrin
sayı ________________________________________
____________________________________________
(soyadı, adı, atasının adı)
5. Görüləcək işlərin siyahısı
____________________________________________
____________________________________________
6. Işin yerinə yetirilməsi üçün təhlükəsizlik texnikası üzrə
aparılan qayda və tədbirlər _______________________
_________________________________________
7. Aparılan analiz nəticəsində hava mühiti nümunəsinin tərkibi
____________________________________________
_____________________________________________
8. Tapşırıq – icazə vərəqəsini verən şəxs (sex rəisi) ____
(imza)
9. Razılaşdırılıb ________________________________
(imza)
Qazdan xilasetmə dəstəsinin rəisi _________________

416
 Əlavə 13
_________________________ Təsdiq edirəm:
(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QUYUNUN MƏDƏN – GEOFIZIKI IŞLƏRƏ HAZIRLIĞININ

YOXLANILMASI HAQQINDA
AKT №
«_____»_____________ 200 il

Quyu № _______ Sahə ___________

Biz, aşağıda imza edənlər, ___________________________
usta _______________________________, geoloq_____________
_________________ və geofiziki partiyanın (dəstənin) nümayəndəsi
______________________________ quyunun mədən – geofiziki
işlərə hazır olmasını yoxlayaraq bu Aktı tərtib etdik.
Yoxlama nəticəsində müəyyən olundu:
1. Yuyucu məhlul ________ m 3 miqdarında hazırlanmış və
aşağıdakı parametrlərə malikdir:
xüsusi çəkisi _______________ özlülüyü _______________

2. Yuyucu məhlulun quyuda səviyyəsi _________________

3. Perforasiya intervalının qazılması zamanı tətbiq olunan yuycu

məhlulun xüsusi çəkisi _________________________

4. Quyu lüləsinin işlənilməsi və yuyulması

______________________________________________________
(baltanın tipi və diametri, yumanın intervalı və davamiyyəti, işlənilməsi, tarixi)
______________________________________yerinə yetirilmişdir.
5. Çıxıntılar, tıxaclar, uçmalar _________________________
(var ya yox, hansı dərinlikdədir)
Əlavə 13-ün davamı
417
 6 Alət axırıncı dəfə endirilərkən ______________________
_______________________________________________________
(dartılmalar və digər qeyri normal hallar müşahidə olunub ya yox)
_______________________________________________________

7 Alət axırıncı dəfə qaldırılarkən _____________________

(dartılmalar və digər qeyri
_______________________________________________________
normal hallar müşahidə olunub ya yox)

8 Buruğun döşəməsi və qəbul körpüləri sazdır və gilli məhluldan,

neftdən, neft məhsullarından və digər çirklənmələrdən
təmizlənmişdir _____________________________
____________________________________________________
9 Blok – balansı quraşdırmaq və geofiziki avadanlığı
yerləşdirmək üçün sahələr hazırlanmışdır _____________
____________________________________________________
yerləbirləşdirici qurğular ______________________________

10 Quyu ağzı siyirtmə ilə təchiz olunmuş (quraşdırılmış)

və_______ MPa (kqq/sm2) təzyiqə sınanmışdır.

11 Qazma bucurqadı və ötürücü (intiqal) sazdır.

Komissiyanın qərarı __________________________________

____________________________________________________
____________________________________________________

Imzalar

Usta ________________________________
Geoloq ______________________________
Geofiziki partiyanın
(dəstənin ) nümayəndəsi ________________

418
 Əlavə 14

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

ÜZƏN QAZMA QURĞUSUNUN (ÜQQ) QAZMAYA HAZIR

OLMASI HAQQINDA AKT №

______________ saylı quyu __________________________ sahə

«_______»_____________200_____ il.

Biz aşağıda imza edənlər, bu tərkibdə komissiya __________

________________________________________________ (tipli)
qazma qurğusunun işə salınmağa hazır olmasını yoxladıq.

________________________
ÜQQ-nun qazmaya (adı)
Yoxlama zamanı aşkar edilmişdir:
1. Qazma qurğusunun komplektliyi __________________
2. Qazma və texnoloжi avadanlıqların vəziyyəti ________
______________________________________________________
3. Qazma vışkasının vəziyyəti _________________________
4. Tal kanatının vəziyyəti _____________________________
5. Yükqaldırma vasitələrinin vəziyyəti ___________________
6. Hərəkət edən və fırlanan hissələrin, mexanizmlərin, cərəyan
daşıyan hissələrin və s. çəpərlərinin mövcudluğu və vəziyyəti
______________________________________________
_______________________________________________________
7. Qurğuların, kiçik mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma
tərtibatlarının, habelə təhlükəsizlik texnikası üzrə tərtibatların
mövcudluğu ____________________________________________

419
________________________________________________________
_____________________________________________________
8. Qazma qurğusunun nəzarət-ölçü cihazları ilə komplekt-
ləşdirilməsi (tamamlanması) _____________________________
_______________________________________________________
9. Əməyin mühafizəsi üzrə təlimat və plakatların mövcudluğu
_______________________________________________________
10. Ustalarda və qazmaçılarda qazma işlərinin məsuliyyətli
aparılmasına hüquq verən sənədin mövcudluğu ____________
_______________________________________________________
11. Qazma nöqtəsinin üzərində mövqe sisteminin vəziyyəti
______________________________________________________
12. Energetika qurğusunun vəziyyəti ___________________
13. Tullanışa qarşı avadanlıqların vəziyyəti _____________
_______________________________________________________
14. Geoloжi-texniki nəzarət stansiyasının vəziyyəti ________
_______________________________________________________
15. Yanğınsöndürmə sisteminin vəziyyəti _________________
16. Partlayış təhlükəli otaqların ventilyasiyasının vəziyyəti
_______________________________________________________
17. Qaz siqnalizasiyasının vəziyyəti _____________________
18. Dalğıc kompleksinin vəziyyəti ______________________
19. Qazma nöqtəsini qəza vaxtı tərketmə planı ____________
20. Ərzaq məhsullarının və içməli suyun azalmayan ehtiyatlarının
mövcudluğu _______________________________
_______________________________________________________
21. Dənizçilikdə və aeronaviqasiyada təhlükəsizlik siqnal
vasitələrinin vəziyyəti və mövcudluğu ____________________
_______________________________________________________
22. Qəzaların ləğv edilməsinin təsdiq edilmiş əməli planlarının və
həyəcan üzrə cədvəllərin mövcudluğu _______
_______________________________________________________
23. Kollektiv və fərdi xilasetmə vasitələrinin vəziyyəti və
mövcudluğu ____________________________________________
_______________________________________________________
Əlavə 14-ün davamı
420
 24. Keçidlərin, işçi meydançaların və s. yanğın təhlükəsizliyi və
vəziyyəti ____________________________________________
_______________________________________________________
25. Heyətin (ekipaж) təhlükəsizlik qaydaları və işin təhlükəsiz
aparılması təlimatı üzrə biliyinin olması_____________________
26. Ilkin yanğınsöndürmə vasitələrinin mövcudluğu ________
27. Təşkilatla, müəssisə ilə radioəlaqənin sazlığı ___________
_______________________________________________________
28. Işıqlandırma, qəza işıqlandırmasının və siqnalizasiyanın
vəziyyəti _______________________________________________
_______________________________________________________
29. Baş vermiş qəzaların, mürəkkəbləşmələrin, qaz təzahürlərinin
və açıq fontanların qarşısını almaq üzrə vaxtında tədbirlər görmək
üçün texnoloжi materialların, alət və avadanlıqların müəyyən edilmiş
ehtiyat miqdarının mövcudluğu _____________
_______________________________________________________
30. Ventilyasiya sisteminin vəziyyəti _____________________
31. Akta əlavə edilir:
qazma nasoslarının vurucu xətlərinin sınağı haqqında akt;
tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının sınağı haqqında
akt;
qazma qurğusunun pnevmosistemlərinin sınağı haqqında akt;
ÜQQ-nun qazma nöqtəsinə qoyulması haqqında akt;
mühəndis –hidrogeoloжi axtarışların aparılması haqqında akt;
dalğıc baxış aktı.
Komissiyanın rəyi ____________________________________
_______________________________________________________
Imzalar: ___________________________________________
_______________________________________________________
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin nümayəndəsinin rəyi _____
________________________________________________________
______________________________________________________

421
 Əlavə 15

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

ÖZÜQALXAN ÜZƏN QAZMA QURĞUSUNUN (ÖÜQQ) QAZMA

NÖQTƏSINƏ QOYULMASI HAQQINDA
AKT №

ÖÜQQ _______________________________________________
adı
Yataqda ______________________________________________
nöqtə _____________ koordinatlar ilə _____________________
1. Dənizin dərinliyi ______________________________________
2. ÖÜQQ _________üzrə ___________dərəcə ilə istiqamətləndiril-
mişdir
3. Aşağıdakı qayda ilə aparılan, sütun torpağa basdırılandan sonra
_________________________________________________
_______________________________________________________
4. Dayaq sütunlarının torpağa dalması təşkil edir ___________
_______________________________________________________
5. ÖÜQQ gövdəsi su səthindən _____________ m hündürlüyə
qaldırılmışdır.
6. Gövdədə, dayaq sütunlarında və qaldırıcı qurğuda sınmalar və
digər nasazlıqlar (xarici baxışla) aşkar edilməmişdir (aşkar
edilmişdir).
7. ÖÜQQ istismara işçi vəziyyətdə buraxılır (buraxılmır).
ÖÜQQ –nun rəisi (müavini) _____________________________
Qaldırıcı qurğunun operatoru ___________________________

422
 Əlavə 16

ÜZƏN QAZMA QURĞUSUNUN (ÜQQ) YEDƏYƏ ALINMASINA

HAZIRLIĞA DAIR SƏNƏDLƏŞDIRMƏ ЖURNALININ VƏRƏQI
ÜQQ-in yedəyə alınmasına hazırlığı haqqında

Mə ruzə
Keçmə (Perexod)
Keçid
____________________________________________
Marşrut, məsafə
Vaxt haqqında
məlumat_______________________________________________
Yedəyə alınmanın tarixi (ili, ayı, günü) və
gözlənilən davamiyyət müddəti göstərilir
Hava haqqında
məlumat_____________________________________________

Yedəyə alınma marşrutu üzrə külək və dalğalanma haqqında

məlumatlar
Pozisiya- Obyektin adı Məsul icraçı, soyadı, adı, Obyektin
nın atasının adı yedəyə alın-
nömrəsi masına hazırlığı-
nı təsdiq edən
məsul icraçının
imzası
1 2 3 4

ÜQQ yedəyə hazırdır

ÜQQ-in rəisi_________________________imza
_________________________tarix
423
 Əlavə 17

«ÖZÜQALXAN ÜZƏN QAZMA QURĞUSUNUN (ÖÜQQ) QAZMA

NÖQTƏSINDƏN ÇIXARILMASINA (AYRILMASINA) QƏZA
HAZIRLIĞI» ÜMUMGƏMI (QURĞU) HƏYƏCANI ÜZRƏ
NÜMUNƏVI CƏDVƏL

Işlərin adı Işlərin rəhbəri Icraçılar

(vəzifəsi, tabel
nömrəsi)
1 2 3

Yanğınsöndürmə və yedək Qurğunun

gəmisini çağırmaq rəisi (ya da
onu əvəz
edən şəxs)
Differentovkanı aparmaq

Hazırlığını yoxlamaq:
xilasetmə vasitələrinin
radiorabitə
vasitələrinin
siqnal vasitələrinin
yedəkləyici quruluşun

Vışkaaltı portalın çəkilməsi

üçün göyərtəni hazırlamaq

Gövdəni endirməyə (qaldır-

mağa) qaldırıcı qurğunu
hazırlamaq

Qəzanın ləğvi işləri ilə məş-

ğul olmayan heyəti təxliyə
etmək

424
 Əlavə 18

«ÖZÜQALXAN ÜZƏN QAZMA QURĞUSUNUN (ÖÜQQ) SUYA

BURAXILMASI» ÜMUMGƏMI (QURĞU) HƏYƏCANI ÜZRƏ
NÜMUNƏVI CƏDVƏL

Işlərin adı Işlərin Icraçılar

rəhbəri (vəzifələri,
tabel nömrəsi)
1 2 3

Quyunun yuyulmasını dayandırmaq və

quyu ağzını bağlamaq (qrifon olarsa Qazma ustası
sement körpüsü qoymaq)

Texnoloжi kommunikasiyaları vışkaaltı

portaldan açmaq: -«-

TQA-nın idarəetmə, boğma və

drosselləmə boru kəmərlərini, -«-
жelob sistemini, qazma və sement
nasoslarının manifoldunu

Quyuağzı qurğunu gövdədən ayırmaq,

preventor meydançalarını qaldırmaq -«-

Şurf istiqamətləndiricisini və işçi borunu

sökmək və stellaжlara yığmaq -«-

Vışkaaltı portalın yerini dəyişmək -«-

Gövdəni suya endirmək, yedək üçün Qurğunun

ilmək uclarını vermək, dayaq kəmərlərini rəisi (və ya
qaldırmaq onu əvəz
edən şəxs)

425
 Quyu ağzından uzaqlaşmaq -«-
Əlavə 19

PARTLAYIŞ-YANĞIN TƏHLÜKƏLI OBYEKTLƏRDƏ

QƏZALARIN LƏĞVI PLANININ TƏRTIB OLUNMA QAYDASI

1. Hər bir partlayış-yanğın təhlükəli obyekt və ya onun partlayış-

yanğın təhlükəli sahəsi, sexi və s. üçün qəzaların ləğvi planı (QLP)
tərtib olunmalıdır.
2. QLP-da nəzərdə tutulmalıdır:
2.1. Insan həyatı üçün təhlükəli olan baş verə biləcək qəzalar,
onların baş verəcəyi yerlər və şəraiti;
2.2. Qəza ilə üzləşən adamların xilas edilməsi üzrə tədbirlər;
2.3. Qəzaların baş verdiyi ilkin mərhələdə onların ləğvi üzrə
tədbirlər, həmçinin qəza zamanı işçi heyətin təxirəsalınmaz (ilkin)
hərəkətləri;
2.4. Adamların xilas edilməsi və qəzaların ləğv edilməsi üçün
istifadə olunan vasitələrin yerləşdiyi yerlər;
2.5. Qazdan xilasetmə, yanğın və fontana qarşı dəstələr
arasında qarşılıqlı (birgə) hərəkət qaydaları.
3. QLP müəssisə üzrə əmrlə təyin edilmiş mütəxəssislərdən
ibarət komissiya tərəfindən işlənib hazırlanmalıdır. QLP-na hər il
yenidən baxılmalıdır.
Texnologiyada, iş şəraitində, təhlükəsizlik qaydalarında
dəyişikliklər aparıldıqda QLP-na 3 gün müddətinə müvafiq
dəyişikliklər və əlavələr edilməlidir.
4. QLP 5 nüsxədən ibarət olmalı və aşağıda göstərilən yoxlama
aktları olduqda müəssisənin texniki rəhbəri tərəfindən
təsdiqlənməlidir:
-texnoloжi prosesin nəzarət sisteminin vəziyyəti haqqında;
-ventilyasiya qurğularının vəziyyəti haqqında;
-adamların xilas edilməsi üçün vasitələrin, qəzaların ilkin
mərhələsində ləğvi üçün yanğına qarşı avadanlıqların və texniki
vasitələrin mövcudluğu və saz vəziyyətdə olması haqqında;
426
 Əlavə 19-un davamı

-qəza siqnalizasiyasının, rabitənin və qəza işıqlandırılmasının

yararlı vəziyyətdə olması haqqında.
5. QLP-nın tərkibinə daxildir:
5.1. Operativ hissədə – obyektdə baş verə biləcək bütün
mümkün qəzalar nəzərə alınmalı, qəzaların ləğvi və insanların xilas
edilməsi üzrə tədbirlər, həmçinin tədbirlərin yerinə yetirilməsinə
cavabdeh şəxslər və onların icraçıları, qəzaların ləğvi və insanların
xilası üçün nəzərdə tutulmuş vasitələrin yerləşdikləri yerlər, qazdan
xilasetmə, yanğın və digər bölmələrin hərəkət qaydaları müəyyən
edilməlidir;
5.2. Qəzaların ləğvində iştirak edən ayrı-ayrı şəxslər arasında
vəzifə bölgüsünün aparılması;
5.3. Qəza barəsində məlumatlandırılan məsul şəxslərin və
təşkilatların siyahısı;
5.4. Əsas kommunikasiyaların (texnoloжi sxem) yerləşmə
sxemi;
5.5. Qəza şkaflarında (otaqlarda) miqdarı və əsas xüsusiyyətləri
göstərilməklə saxlanılan alətlərin, fərdi mühafizə vasitələrinin,
materialların siyahısı.
6. QLP-nın operativ hissəsində nəzərdə tutulmalıdır:
6.1. Qəza barəsində xəbərdarlıq üsulları (sirena, işıq
siqnalizasiyası, ucadan danışıq vasitəsi, telefon və s.), qəzanın
xarakterindən asılı olaraq təhlükəli yerlərdən və sahələrdən
adamların təxliyə yolları;
6.2. Adamların təxliyəsinə və nəzərdə tutulmuş tədbirlərin
həyata keçirilməsinə texniki heyətdən olan cavabdeh şəxsin hərəkəti;
6.3. Qəza baş verərkən ventilyasiyanın iş reжimi, o cümlədən
qəza ventilyasiyasının (əgər mövcuddursa) işə salınması;
6.4. Ardıcıl olaraq elektrik enerжisinin kəsilməsi, avadanlıq və
apartların dayandırılması, zərərli və təhlükəli maddələrin daxil olduğu
mənbələrin təcrid olunması (kəsilməsi);

427
 Əlavə 19-un davamı

6.5. Qazlaşmış və təhlükəli zonalara buraxılışa nəzarət etmək

üçün həmin təhlükəli yerlərin girişinə postların qoyulması;
6.6. Qəzaların ilkin mərhələdə ləğvi üsulları. Qəzaların
(yanğınların) ləğvi üzrə texniki heyətin ilk növbədə hərəkəti,
qəzaların genişlənməsinin və təsirinin qarşısının alınması. Qəzaların
ağır fəsadlarının qarşısının alınması üzrə tədbirlərin həyata
keçirilməsi. Qazdan xilasetmə və digər ixtisaslaşdırılmış dəstələrin
qarşılıqlı hərəkət qaydaları.
7. Istehsalat –texniki heyətin QLP ilə tanışlığı imza atmaqla
müvafiq şəkildə sənədləşdirilir.
8. QLP (və ya onun operativ hissəsi) obyekt (sahə) rəhbərinin
müəyyən etdiyi görünən (nəzərə çarpan) yerdən asılmalıdır. QLP-nın
tam nüsxələri müəssisənin texniki rəhbərində, dispetçerdə, qazdan
xilasetmə dəstəsində, təhlükəsizlik texnikası şöbəsində və iş
yerlərində olmalıdır.
9. QLP-nın vaxtında və düzgün tərtibinə və onun müəssisənin
Bu vəziyyətinə uyğun gəlməsinə görə məsuliyyəti obyektin rəhbəri və
müəssisənin texniki rəhbəri daşıyır.

428
 Əlavə 20

Neft-qaz-mədən obyektləri şəraitlərində partlayış təhlükəli

qarışıqların əmələgəlmə mənbələri ətrafında partlayış
təhlükəli zonaların təsnifatı

Partlayış təhlükəli zonaların siniflərinin müqayisəsi

Sıra Partlayış təhlükəli zonaların Partlayış təhlükəli zonaların

sayı «Elektrik qurğularının quruluş
qaydaları»na görə sinifləri və
səciyyəsi
1 B-1
Açıq texniki qurğular, aparatlar,
tutumlar quraşdırılmış örtülü yerlərdəki
sahələr
2 B-1a
Bağlı texniki qurğular, aparatlar,
tutumlar quraşdırılmış örtülü yerlərdəki
sahələr
3 B-1a
Açıq texniki qurğuların, aparatların,
tutumların ətrafında açıq sahələr (bu və
digər sinifli zonaların sərhədləri xüsusi
olaraq şərtləndirilir)
4 B-1q
Bağlı texniki qurğuların, aparatların,
tutumların ətrafında açıq sahələr
bu Qaydaların 5.8.3 bəndinə
və xarici standartlara görə
sinif və səciyyəsi
0 zonası
Daim və ya uzun müddət ərzində
partlayış təhlükəli qarışıq mövcud
olan sahələr
1 zonası
Normal istismar şəraitində part-
layış təhlükəli qarışıqlar mövcud
ola bilən sahələr
1 zonası
Normal istismar şəraitində part-
layış təhlükəli qarışıqlar mövcud
ola bilən sahələr
2 zonası
Partlayış təhlükəli qarışıqların
əmələ gəlməsi az ehtimal olunan,
əmələ gəldikdə isə ancaq qısa
müddət ərzində mövcud olan
sahələr

Qeyd: 0 və 1 sinifli partlayış təhlükəli zonalarla əlaqəsi olan

(qapılar, pəncərələr, ventilyasiya dəlikləri və s.) istənilən
bağlı otaqlar (sahələr) partlayış təhlükəli hesab olunur.
Onların partlayış təhlükəlilik sinfi əlaqədə olduğu zonanın
partlayış təhlükəlilik sinfinə uyğundur.

429
430
 MÜNDƏRICAT:
səh.
Ön söz ---------------------------------------------------------------------- 4

BÖLMƏ 1

ÜMUMI QAYDALAR

1.1. Qadayların şamil olduğu sahələr, əhatə dairəsi və məqsədi--------5

1.2. Qaydaların pozulmasına görə məsuliyyət ---------------------------- 6
1.3. Ümumi təşkilati – texniki tələblər ------------------------------------- 6
1.4. Işçilərə olan tələblər. Öyrədilmə və təlimatlandırma -------------- 9
1.5. Qurğular, avadanlıqlar, mexanizmlər və alətlər -------------------- 11
Çəpərlər (örtüklər, sipərlər)---------------------------------------------------- 16
Pilləkənlər və meydançalar------------------------------------------------------- 17
Daxiliyanma mühərrikləri ------------------------------------------------------- 19
Traktor-qaldırıcılar, dartıcılar, xüsusi təyinatlı traktorlar,
ekskavatorlar və buldozerlər ------------------------------------------------------ 20
1.6. Polad kanatlar ------------------------------------------------------------- 23
1.7. Ərazilərə, obyektlərə, binalara (otaqlara) və
iş yerlərinə olan tələblər -------------------------------------------------- 24
1.8. Anbarlara olan tələblər -------------------------------------------------- 28
1.8.1. Ümumi tələblər----------------------------------------------------- 28
1.8.2. Asan alışan və yanar maye anbarları --------------------------- 28
1.8.3. Kimyəvi maddələr anbarı ---------------------------------------- 29
1.8.4. Materiallar anbarı ----------------------------------------------- 30
1.8.5. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlar ---------------------- 31
1.9. Təhlükəli və zərərli maddələrlə əlaqəli işlər -------------------------- 33
1.9.1. Ümumi tələblər ----------------------------------------------------- 33
1.9.2. Qələvi və turşularla əlaqəli işlər --------------------------------- 34
1.9.3. Dietilenqlikolla əlaqəli işlər ------------------------------------- 35
1.9.4. Civə ilə əlaqəli işlər ------------------------------------------------- 36
1.9.5. Metanolla əlaqəli işlər ------------------------------------------ 38
1.10. Korroziyaya qarşı mübarizə işləri ------------------------------------ 40
1.10.1. Ingibitorlarla korroziyaya qarşı mübarizə ----------------- 40
1.10.2. Korroziyaya qarşı elektrokimyəvi mübarizə --------------- 40
1.11. Qaz təhlükəli və odlu işlər ---------------------------------------------- 43
1.12. Tutumlarda, çənlərdə (rezervuarlarda) və aparatlarda işlər ----- 47
1.13. Hündürlükdə aparılan işlər -------------------------------------------- 54

431
1.14. Yükləmə-boşaltma işləri və yüklərin nəqli -------------------------- 56
1.14.1. Ümumi tələblər ----------------------------------------------- 56
1.14.2. Yüklərin əllə yüklənməsi və boşaldılması, ağır yüklərin
əl arabası ilə daşınması ------------------------------------ 58
1.14.3. Yükləmə-boşaltma işlərinin və ağır yüklərin daşınmasının
mexanikləşdirilməsi --------------------------------------- 60
1.14.4. Uzunölçülü yüklərin yüklənməsi, boşaldılması və nəqli -- 62
1.14.5. Yanar (tezalışan) yüklərin yüklənməsi,
boşaldılması və nəqli ----------------------------------------- 65
1.14.6. Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qaz balonlarının yüklənməsi,
boşaldılması və nəqli --------------------------------------- 68
1.14.7. Aqressiv maddələrin (turşu, qələvi, kalsium-karbid və s.)
yüklənməsi, boşaldılması və nəqli ---------------------------- 70
1.14.8. Səpələnən yüklərin yüklənməsi, boşaldılması və nəqli ---- 71
1.15. Işçilərin daşınması və təxliyəsi ----------------------------------------- 72
Işçilərin daşınması ------------------------------------------------------ 72
Işçilərin təxliyəsi --------------------------------------------------------- 73
1.16. Xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və digər fərdi
mühafizə vasitələri ------------------------------------------------------ 74
1.17. Iş yerlərinin attestasiyası və obyektlərin sanitar-texniki
pasportlaşdırılması ---------------------------------------------------- 77
1.18. Qadınların və həddi-buluğa çatmayanların
əməyinin mühafizəsi ---------------------------------------------------- 79

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(ÜMUMI QAYDALAR)

1.19. Ümumi təşkilati-texniki tələblər -------------------------------------- 80

1.20. Heyətə olan tələblər. Öyrədilmə və təlimatlandırma -------------- 81
1.21. Yükləmə-boşaltma işləri və yüklərin nəqli -------------------------- 82
1.22. Qurğular, avadanlıqlar, mexanizmlər və alətlər ------------------ 84
1.23. Dəniz hidrotexniki qurğuları ---------------------------------------- 85
1.24. Korroziyaya qarşı mübarizə işləri ---------------------------------- 86
1.25. Heyətin daşınması və təxliyəsi -------------------------------------- 90
1.25.1. Heyətin daşınması --------------------------------------------- 90
Heyətin vertolyotla daşınması -------------------------------------- 91
Heyətin gəmilərlə daşınması --------------------------------------- 93
Heyətin avtomobil nəqliyyatı ilə daşınması ------------------- 96
1.25.2. Heyətin təxliyəsi ---------------------------------------------- 97
432
1.26. Qəza xilasetmə xidməti və xilasetmə vasitələri --------------------- 98
1.26.1. Ümumi tələblər ------------------------------------------------- 98
1.26.2. Kollektiv xilasetmə vasitələri ------------------------------ 99
1.26.3. Fərdi xilasetmə vasitələri ------------------------------------100
1.26.4. Qəza və fəlakət siqnalları vermək üçün vasitələr ---101

BÖLMƏ 2

TIKINTI –QURAŞDIRMA VƏ TƏMIR IŞLƏRI

2.1. Ümumi tələblər ------------------------------------------------------102

2.2. Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri. Elektrik alətləri ilə kəsmə
və səthi təmizləmə (cilalama) işləri -------------------------------106
Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri--------------------------------106
Elektrik alətləri ilə kəsmə və səthi təmizləmə (cilalama) işləri-110
2.3. Torpaq işləri -------------------------------------------------------------111
2.4. Boru kəmərlərinin çəkilməsi --------------------------------------114
Izolyasiya işləri -------------------------------------------------------------------114
Boru kəmərlərinin quraşdırılması, xəndəyə buraxılması
və torpaqlanması----------------------------------------------------------------118
2.5. Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların
(eklipslərin)), qazma və istismar avadanlıqlarının
quraşdırılması, sökülməsi və təmiri -------------------------------121
Ümumi tələblər -----------------------------------------------------121
Qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının quraşdırılması
və sökülməsi -------------------------------------------------------------------122
Qülləli tipli qazma vışkalarının quraşdırılması və sökülməsi --------123
Dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının
quraşdırılması və sökülməsi--------------------------------------------------125
Istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) quraşdırılması və
sökülməsi ---------------------------------------------------------------------128
Qazma və istismar avadanlıqlarının quraşdırılması,
sökülməsi və təmiri ----------------------------------------------------------129
Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların) və
qazma avadanlıqlarının nəqli ---------------------------------------------137
Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) nəqli --------------141
2.6. Elektrik və rabitə xətlərinin çəkilməsi ---------------------------142

433
 DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR
(Tikinti – quraşdırma və təmir işləri)

2.7. Ümumi tələblər ----------------------------------------------------145

2.8. Dəniz hidrotexniki qurğularının tikiilməsi və təmiri -----------148
Dayaq blokunun suya buraxılması ------------------------------149
Dayaq blokunun yedəklənməsi --------------------------------- 151
Dayaq blokunun tikinti nöqtəsində qoyulması ------------- 153
DNQT-nin yuxarı quruluşunun blok - modullarının
quraşdırılması (sökülməsi) -------------------------------------- 155
Estakada tipli qurğuların tikintisi -------------------------------- 156
Dambaların (bəndlərin) tikintisi və dibdərinləşdirmə işləri --- 157
2.9. Boru kəmərlərinin çəkilməsi və təmiri ------------------------ 158
Ümumi tələblər---------------------------------------------------- 158
Trasın hazırlanması----------------------------------------------- 159
Qaynaq birləşmələrinin keyfiyyətinə nəzarət------------------160
Boru kəmərlərinin sınağı --------------------------------------- 160
Estakada üzrə boru kəmərlərinin çəkilməsi------------------ 161
Sualtı boru kəmərlərinin çəkilməsi---------------------------- 163
Boru kəmərlərinin kirжim vasitəsi ilə çəkilməsi-----------------163
Sərbəst daldırılma üsulu ilə boru kəmərlərinin çəkilməsi-----163
Boru kəmərlərinin dənizin dibi ilə dartma üsulu ilə çəkilməsi--165
Borudüzən gəmi vasitəsi ilə boru kəmərlərinin çəkilməsi------165
Boru kəmərlərinin təmiri --------------------------------------------166
2.10. Elektrik və rabitə xətlərinin çəkilməsi -------------------------166
Ümumi tələblər ---------------------------------------------------166
Dənizdə hava EVX-----------------------------------------------166
DNQT-də elektrik kabel xətləri -----------------------------------168
Sualtı elektrik və rabitə kabel xətləri --------------------------169
2.11. Tikinti maşın və mexanizmlərinin istismarı ------------------170
2.12. Dəniz şəraitində yükqaldırma qurğularının (vışkaların,
dorların, eklipslərin) qazma və istismar avadanlıqlarının
quraşdırılması, sökülməsi, nəqli və təmiri------------------171
Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların eklipslərin)
yığılmış vəziyyətdə kran-yük gəmisi ilə götürülməsi,
nəqli və quraşdırılması ----------------------------------------------172
Qazma və istismar avadanlıqlarının quraşdırılması, sökülməsi,
nəqli və təmiri -------------------------------------------------172

434
 Qazma vışkası və vışkaaltı postamentlərin avadanlıqlarının bir
quyu ağzından digər quyu üzərinə çəkilməsi və quraşdırılması--174

BÖLMƏ 3

NEFT VƏ QAZ QUYULARININ TIKILMƏSI

3.1. Ümumi tələblər ----------------------------------------------------------176

3.2. Neft və qaz quyularının layihələndirilməsi ------------------------177
3.3. Qazma qurğularının, avadanlıqlarının və alətlərinin
istismarı və təmiri -------------------------------------------------------179
Qazma nasosları -------------------------------------------------------183
Qazma vışkaları --------------------------------------------------------185
3.4. Quyuların konstruksiyası --------------------------------------------188
3.5. Quyuların qazılması ----------------------------------------------------190
Ümumi tələblər --------------------------------------------------------190
Quyuların möhkəmləndirilməsi və kəmərlərin
kipliyə sınanması-------------------------------------------------------192
Quyuların möhkəmləndirilməsi ---------------------------------------192
Kəmərlərin kipliyə sınanması------------------------------------------196
Endirmə – qaldırma əməliyyatı-------------------------------------197
Qazma məhlulları-----------------------------------------------------200
Qazma kəmərinin quruluşu və istismarı--------------------------202
Qəza və mürəkkəbləşmələrin qarşısının alınması və ləğvi--203
3.6. Küt üsulla quyuların qazılması--------------------------------------204
3.7. Tullanışa qarşı avadanlığın quraşdırılması və istismarı-------207
3.8. Qazneftsu təzahürlərinin və açıq fontanların qarşısının
alınması---------------------------------------------------------------- 212
3.9. Qazmadan çıxmış quyuların mənimsənilməsi və sınağı-------215
3.10. Diferensial təzyiqin tənzimlənməsi ilə quyuların qazılması--218
Ümumi tələblər --------------------------------------------------------218
Avadanlıqların quraşdırılması və istismarı ------------------218
Texnoloжi əməliyyatların aparılması--------------------------218
3.11. Hidrogen-sulfidli (kükürdlü) yataqlarda neft və qaz
quyularının qazılması-------------------------------------220
Ümumi tələblər----------------------------------------------220
Quyuların qazılması---------- ------------------------------------223
3.12. Quyuların ləğv edilməsi və konservasiyası ----------------224
435
 Ümumi tələblər--------------------------------------------------224
Quyuların ləğv edilməsi----------------------------------------225
Toksiki və aqressiv komponentləri olan quyuların ləğv
olunmasında izolə – ləğvetmə işlərinin aparılması----------227
Ləğv olunmuş quyulardan kəmər başlıqlarının, qoruyucu
və istismar kəmərlərinin çıxarılması---------------------------229
Quyuların konservasiyası------------------------------------230

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Quyuların tikilməsi)

3.13. Ümumi tələblər---------------------------------------------------232

Sualtı quyu ağzının quraşdırılması-------------------------235
Qazma gəmilərindən quyuların qazılması ----------------236
3.14. Qazma qurğularının, avadanlıqlarının və alətlərinin
istismarı və təmiri----------------------------------------------238
3.15. Neft və qaz quyularının qazılması və möhkəmləndirilməsi--239
3.16. Küt üsulla quyuların qazılması-----------------------------240
3.17. Tullanışa qarşı avadanlığın quraşdırılması,
sökülməsi və istismarı-----------------------------------------242
3.18. Açıq qaz və neft fontanlarının qarşısının alınması və ləğvi--244
3.19. Quyuların sınanması ------------------------------------------247
3.20. Quyuların ləğv edilməsi və konservasiyası--------------248
Ümumi tələblər---------------------------------------------------248
Quyuların ləğv edilməsi------------------------------------------249
Quyuların konservasiyası-----------------------------------------250

BÖLMƏ 4

NEFT-MƏDƏN IŞLƏRI

4.1. Ümumi tələblər –----------------------------------------------------252

4.2. Neft, qaz və qazkondensat yataqlarının istismarına
dair layihələndirmə----------------------------------------------252
4.3. Qurğular, avadanlıqlar, aparatlar və texnoloжi proseslər----253
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər----------------------------260
4.4. Neft, qaz və qazkondensat quyularının istismarı------------261
4.4.1. Quyuların fontan və qazlift üsulu ilə istismarı----261

436
 4.4.2. Quyuların dərinlik ştanq nasosları ilə istismar---264
4.4.3. Quyuların mərkəzdənqaçma, diaqfraqmalı, vintli
dalma elektrik nasosları ilə istismarı---------------266
4.4.4.Quyuların hidroporşenli və şirnaqlı nasoslarla istismarı-266
4.4.5. Basqı quyularının istismarı---------------------------------268
4.4.6. Kompressorsuz qazlift quyularının istismarı -----------268
4.5. Quyuların tədqiqi-------------------------------------------------------270
4.6. Layların neft-qaz veriminin artırılması------------------------------270
4.6.1. Ümumi tələblər------------------------------------------------270
4.6.2. Kimyəvi reagentlərin vurulması---------------------------272
4.6.3. Quyunun isti su və buxarla işlənməsi-------------------274
4.6.4. Quyunun qaynar neftlə işlənməsi -----------------------275
4.6.5. Quyunun qazkondensatla işlənməsi---------------------276
4.6.6. Quyunun quyudibi zonasının quyudibi elektrik
qızdırıcısı ilə işlənməsi--------------------------------------277
4.6.7. Quyunun termoqazkimyəvi üsulla işlənməsi-----------278
4.6.8. Layın hidravlik yarılması-------------------------------279
4.6.9. Qazın yüksək təzyiq altında vurulması---------------279
4.7.Quyuların, boruların və avadanlıqların parafinsizləşdirilməsi--281
4.8. Quyuların əsaslı və cari təmiri-----------------------------------281
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər--------------------------------285
4.9.Neftin,qazın və kondensatın yığılması, hazırlanması və nəqli-286
4.9.1. Ümumi tələblər---------------------------------------------286
4.9.2. Neftin, qazın və kondensatın yığılması və
hazırlanması üçün avadanlıqlar----------------------288
4.9.3. Nasos və kompressor stansiyaları--------------------289
4.9.4. Qazın komples hazırlanması qurğuları------------------291
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər----------------------293
4.9.5. Qazın aşağı temperaturlu ayrılma qurğuları----------294
4.9.6. Mədən boru kəmərləri ----------------------------------294
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər-----------------------301
4.9.7. Çənlər (rezervuarlar) ---------------------------------301
4.9.8. Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər
(Neftin və qazın yığılması və saxlanılması)----------304
4.9.9. Tankerlərin doldurulması--------------------------304

437
 BÖLMƏ 5

ELEKTRIK QURĞULARI

5.1. Ümumi tələblər-----------------------------------------------------------306

5.2. Qazma işlərində elektrik qurğuları--------------------------------307
5.3. Neft-mədən işlərində elektrik qurğuları--------------------------309
Dərinlik nasos qurğuları-----------------------------------------------309
Dalma elektrik nasosları (mərkəzdənqaçma və yivli)---------311
Nasos – kompressor borularını və ştanqları
açıb-bağlayan mexanizm----------------------------------------312
Elektrodehidratorlar------------------------------------------------------312
5.4. Yerləbirləşdirmə------------------------------------------------------314
5.5. Ildırımdan mühafizə-----------------------------------------------------316
5.6. Statik elektrikləşmədən mühafizə-------------------------------318
5.7. Süni işıqlandırma-------------------------------------------------------320
5.8. Partlayış təhlükəsizliyi----------------------------------------------321

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Elektrik qurğuları)

5.9. Ümumi tələblər------------------------------------------------------326

5.10. Yerləbirləşdirmə ---------------------------------------------------328
5.11. Ildırımdan və statik elektrikləşmədən mühafizə -------------329

BÖLMƏ 6

ENERGETIK QURĞULAR------------------------------------------------
331
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər-----------------------------------------332

BÖLMƏ 7

MƏŞƏL SISTEMI

7.1. Ümumi tələblər---------------------------------------------------------334

7.2. Məşəl qurğusunun quruluşu----------------------------------------334
438
7.3. Sahəyə və qurğulara tələblər----------------------------------------335
7.4. Avadanlıq, kommunikasiya və avtomatlaşdırma
vasitələrinə tələblər----------------------------------------------------336
7.5. Məşəl sisteminin istismarı-------------------------------------------337

BÖLMƏ 8

MƏDƏN-GEOFIZIKI IŞLƏRI

8.1. Ümumi tələblər-----------------------------------------------------------339

8.2. Partlayış, deşikaçma və elektrometrik işləri--------------------342
8.3. Radioaktiv maddələrin (RM) və ionlaşdırıcı
şüa mənbələrinin (IŞM) tətbiqi ilə bağlı işlər -------------------346
8.4. Quyularda layların boru vasitəsilə sınanması-----------------349
8.5. Qaz karotaж işləri və geotexnoloжi nəzarət------------------352
8.6. Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər -----------------------------------353

BÖLMƏ 9

NƏZARƏT-ÖLÇÜ CIHAZLARI, TELEMEXANIKA VƏ

AVTOMATLAŞDIRMA VASITƏLƏRI--------------------------------356

BÖLMƏ 10

RABITƏ--------------------------------------------------------------------
-----360
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər----------------------------------------363

BÖLMƏ 11

DALĞIC VƏ SUALTI TEXNIKI IŞLƏR-------------------------------366

439
 BÖLMƏ 12

ISTEHSALAT SANITARIYASI VƏ ƏTRAF

MÜHITIN MÜHAFIZƏSI

12.1. Ümumi tələblər----------------------------------------------------370

12.2. Laboratoriyalar-------------------------------------------------372
12.3. Tibbi xidmət. Ilk tibbi yardım--------------------------------375
12.4. Sanitar-məişət otaqları------------------------------------------377
12.5. Qida və içməli su ilə təchizat ----------------------------------378
12.6. Istehsalat sahələrinin qızdırılması-----------------------------379
12.7. Ventilyasiya və kondisiyalaşdırma---------------------------380
12.8. Kanalizasiya-------------------------------------------------------382
12.9. Ətraf mühitin mühafizəsi-----------------------------------------382
12.10. Radiasiya təhlükəsizliyi ----------------------------------------383

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Istehsalat sanitariyası və ətraf mühitin mühafizəsi)

12.11. Sanitar-məişət sahələri və xidmətləri--------------------------388

Qida bloku və mətbəx (kambuz)---------------------------------388
Paltarların yuyulması, qurudulması və ütülənməsi----------------389
Təmizlik – yığışdırma işləri----------------------------------------- 390
12.12. Ilk tibbi yardım---------------------------------------------------- 391
12.13. Ətraf mühitin mühafizəsi----------------------------------------391

ƏLAVƏLƏR

Əlavə 1. Qaydalarda istifadə olunan qısaltmalar və anlayışlar---394

Əlavə 2. Neftqazçıxarma sənayesində əməyin mühafizəsi
üzrə normativ sənədlərin siyahısı ---------------------------396
Əlavə 3. Qazma qurğusunun istismara buraxılması
haqqında AKT--------------------------------------------------412
Əlavə 4. Qazma vışkasının yoxlanılması haqqında AKT -------------414
Əlavə 5. Istismar vışkasının, dorun (eklipsin) yoxlanılması
440
 haqqında AKT------------------------------------------------------415
Əlavə 6. Müxtəlif tipli qazma vışkalarının dağıdıcı olmayan üsulla
sınaqdan keçirilməsi haqqında AKT --------------------------416
Əlavə 7. Istismarda istifadə olunan bütün növ vışkaların,
dorların (eklipslərin) dağıdıcı olmayan üsulla sınaqdan
keçirilməsi haqqında AKT---------------------------------------418
Əlavə 8. Qazma nasosunun vurucu xəttinin sınağı haqqında AKT-420
Əlavə 9. Tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının
sınağı haqqında AKT---------------------------------------------421
Əlavə 10. Qazma qurğusunun pnevmosisteminin
sınağı haqqında AKT------- -------------------------------------
422
Əlavə 11. Quyunun istismara buraxılması haqqında AKT -----------423
Əlavə 12. Qaz təhlükəli işlərin aparılmasına Tapşırıq-icazə-----------425
Əlavə 13. Quyunun mədən-geofiziki işlərə hazırlığının
yoxlanılması haqqında AKT-----------------------------------426
Əlavə 14. Üzən qazma qurğusunun (ÜQQ) qazmaya hazır
olması haqqında AKT--------------------------------------------428
Əlavə 15. Özüqalxan üzən qazma qurğusunun (ÖÜQQ)
qazma nöqtəsinə qoyulması haqqında AKT----------------431
Əlavə 16. Üzən qazma qurğusunun (ÜQQ) yedəyə alınmasına
hazırlığa dair sənədləşdirmə жurnalının vərəqi --------432
Əlavə 17. «Özüqalxan üzən qazma qurğusunun (ÖÜQQ) qazma
nöqtəsindən çıxarılmasına (ayrılmasına) qəza hazırlığı»
ümumgəmi (qurğu) həyəcanı üzrə nümunəvi cədvəl ------433
Əlavə 18. «Özüqalxan qazma qurğusunun (ÖÜQQ) suya buraxılması»
ümumgəmi (qurğu) həyəcanı üzrə nümunəvi cədvəl--------434
Əlavə 19. Partlayış-yanğın təhlükəli obyektlərdə qəzaların ləğv
edilməsi planının tərtib edilmə qaydası-----------------------435
Əlavə 20. Neft-qaz-mədən obyektləri şəraitlərində partlayış
təhlükəli qarışıqların əmələgəlmə mənbələri ətrafında
partlayış təhlükəli zonaların təsnifatı ------------------------438

441