ISO/IEC 80000

Од Википедија — слободната енциклопедија

ISO 80000 или IEC 80000 е меѓународен стандард за изразување на физичките
величини, мерните единици и формулите кајшто се користат, во научни и образовни
документи ширум светот. За стандардот се задолжени Меѓународната организација за
стандардизација и Меѓународната електротехничка комисија. Највеќето земји доследно ги
следат овие стандарди во учебниците по математика и природни науки.
Семејството на стандарди ISO/IEC 80000 е заокружено и завршено со објавувањето на
Дел 1 во ноември 2009. Во воведот стои дека „Системот на величини, вклучувајќи го
нивниот сооднос, величините на кои се засноваат единиците од SI, се нарекува
Меѓународен систем на величини [International System of Quantities] и се означува со „ISQ“
на сите јазици.“[1]

Содржина
  [скриј] 

 1 Делови
 2 Наводи
 3 Поврзано
 4 Надворешни врски

Делови[уреди]
Стандардот е составен од 14 делови:

Дел Назив Извор

ISO 31-0, IEC 60027-1 и IEC 60027-

ISO 80000-1 Општо
3

Математички знаци и симболи во природните

ISO 80000-2 ISO 31-11, IEC 60027-1
и техничките науки

ISO 80000-3 Простор и време ISO 31-1 и ISO 31-2

ISO 80000-4 Механика ISO 31-3

ISO 80000-5 Термодинамика ISO 31-4

IEC 80000-6 Електромагнетизам ISO 31-5, IEC 60027-1

ISO 80000-7 Светлина ISO 31-6

ISO 80000-8 Акустика ISO 31-7

ISO 80000-9 Физичка хемија и молекуларна физика ISO 31-8

ISO 80000-
Атомска и нуклеарна физика ISO 31-9 and ISO 31-10
10

ISO 80000-
Карактеристични броеви ISO 31-12
11

ISO 80000-
Физика на тврдото тело ISO 31-13
12

IEC 80000- потточки 3.8 и 3.9 од IEC 60027-

Информатика и сметачка технологија
13 2:2005 и IEC 60027-3

IEC 80000-
Телебиометрика за човечката физиологија IEC 60027-7
14

Меѓународен систем на мерни единици

Од Википедија — слободната енциклопедија
„SI“ води овде. За за други значења, видете Si.
 Корица од брошурата на SI.

Меѓународниот систем на единици (скратено SI од француското Le Système International

d'Unités[1]) — современиот облик на метричкиот систем и е заснован на 7 основни и 2
дополнителни физички величини и единици. Овој систем е најкористениот мерен
систем во светот, највеќе во трговијата и речиси целосно во науката.[2]

Стариот метрички систем содржеше неколку групи на единици. SI е развиен во 1960

година од стариот систем метар-килограм-секунда (mks), наспроти системот цантиметар-
грам-секунда (cmgs) кој имаше повеќе варијанти. Бидејќи SI не е постојан, тој е менлив
комплет од стандарди во кој се создаваат единици и дефинициите се менуваат според
меѓународна согласност соодветно на напредокот на технологијата на мерење.

Системот е речиси насекаде прифатен, со мали исклучоци. Забележителен исклучок е

САД, кој продолжува да ги користи вообичаените единици наспроти системот SI. Во
Обединетото Кралство, префрлувањето на системот SI е официјална политика, која сè
уште не е завршена. Земјите кои сè уште употребуваат единици кои не се дел од SI (пр.,
САД) ги имаат предефинирано овие единици преку единиците на SI.

Три нации го немаа прифатено Меѓународниот систем на единици за нивни основен или единствен
систем за мерење: Либерија, Мјанмар и САД.

Содржина
  [скриј] 

 1 Основни SI-единици
 2 Изведени
 3 Поврзано
 4 Наводи

Основни SI-единици[уреди]
 Главна статија: „Основни SI-единици“.

Утврден на единаесеттата генерална конференција за мерки и тегови во 1960 година,

тој има седум основни и две дополнителни големини и единици за кои што се смета
дека во потполност ги карактеризираат нам познатите појави, а и материјата која
можеме сетилно да ја восприемаме. Се нарекуваат основни, бидејќи од нив се
изведуваат сите останати. Во долната табела се дадени основните SI-единици, како и
нивните дефиниции:

Основни SI-единици

Симбо
Име Величина Дефиниција
л

Единицата за маса е еднаква на масата на

меѓународниот прототип за килограм
(еталон од платина и иридиум) чуван
во Меѓународното биро за тегови и мерки (BIPM),
во Севр, предградие на Париз (1. CGPM (1889), CR
34-38). Напомена: килограмот е
единствена основна
килогра
kg маса единица со претставка; грамот се дефинира
м
како изведена единица, еднаква на 1/1000 од
килограмот; претставките како што е мега, се
додаваат на грам, а не kg; на пример, Gg, а не Mkg.
Исто така, тој е единствена единица која сѐ уште
се дефинира преку физичкиот прототип наместо
природната појава со која е можно да се измери
(видете килограмза алтернативната дефиниција).

Единицата за време претставува траење од точно

9192631770 периоди од зрачењето кое одговара на
преминот меѓу две хиперфини нивоа од основната
секунда s време
состојба на атомот на цезиум - 133 на температура
од 0 К (13. CGPM (1967-1968) Резолуција 1, CR
103).

Единицата за должина е еднаква на изминатиот

пат којшто го минува светлината низ вакуум за
метар m должина
време од 1/299792458 секунди (17. CGPM (1983)
Резолуција 1, CR 97)..

ампер A електрична Единицата за електрична струја претставува

 постојана струја која, кога би се одржувала во два
прави и паралелни проводници сместени во вакуум
на меѓусебно растојание од еден метар со
струја неограничена должина и занемарливо мал кружен
пресек, би предизвикала меѓу нив сила еднаква на
2×10−7 њутни по метар должина (9. CGPM (1948)
Резолуција 7, CR 70).

Единицата за термодинамичката температура (или

термодинамичк апсолутна температура) е точно 1/273,16 од
келвин K
а температура термодинамичката температура на тројната точка
на водата(13. CGPM (1967) Резолуција 4, CR 104).

Единицата за количество супстанција е количество

на супстанција која содржи толку елементарни
единки, колку што има атоми во 0,012 килограми од
изотопот на чистиот јаглерод 12 (14. CGPM (1971)
количество
мол mol Резолуција 3, CR 78). (елементарните единки
супстанција
можат да
бидат атоми, молекули, јони, електрони или честич
ки.) Оваа единица е приближно еднаква на
6,02214199×1023 (Авогадров број).

Единицата за јачина на светлината е светлинската

јачина во одреден правец од извор на светлина кој
јачина на емитува монохроматско зрачење со фреквенција о
кандела cd
светлината д 540×1012 херци и чијашто јачина на зрачењето во
тој правец е 1/683 вати по стерадијан (16. CGPM
(1979) Резолуција 3, CR 100).

Изведени SI-единици
Од Википедија — слободната енциклопедија
Меѓународниот систем на мерни единици (SI) има седум основни единици од кои се
изведени сите останати мерни единици. Овие единици се нарекуваат изведени SI-
единици. Бројот на изведените единици е неограничен.
Називите на единиците секогаш се пишуваат со мали букви. Симболите на единиците што
носат име на научник почнуваат со голема буква (на пр. херцот има симбол Hz, но метарот
има симбол m).
 Содржина
  [скриј] 

 1 Изведени единици со посебни називи

 2 Примери за изведени величини и единици
 3 Поврзано
 4 Наводи

Изведени единици со посебни називи[уреди]

Покрај двете бездимензионални изведени единици радијан (rad) и стерадијан (sr), постојат
уште 20 единици со посебни имиња.

Изведени SI единици со посебен назив

Изразен
SI Мак. Изразена
а во
Назив симбо симбо Величина во основни SI-
други
л л единици
единици

херц Hz Хц фреквенција 1/s s−1

бездимензионалн
радијан rad рад агол m/m
а

стерадија бездимензионалн
sr ср просторен агол m2/m2
н а

њутн N Њ сила, тежина kg⋅m/s2 kg⋅m⋅s−2

паскал Pa Па притисок, напрегање N/m2 kg⋅m−1⋅s−2

N⋅m = C⋅V
џул J Џ енергија, работа, топлина kg⋅m2⋅s−2
= W⋅s

ват W Вт моќ, зрачен тек J/s = V⋅A kg⋅m2⋅s−3

кулон C Кл електричен набој или количина s⋅A s⋅A

 Изведени SI единици со посебен назив

Изразен
SI Мак. Изразена
а во
Назив симбо симбо Величина во основни SI-
други
л л единици
единици

на електрицитет

напон, разлика во ел.
волт V В потенцијал, електромоторна W/A = J/C kg⋅m2⋅s−3⋅A−1
сила

фарад F Ф електричен капацитет C/V kg−1⋅m−2⋅s4⋅A2

електричен
ом Ω Ом отпор, импеданција, реактанци V/A kg⋅m2⋅s−3⋅A−2
ја

сименс S См електрична спроводливост 1/Ω = A/V kg−1⋅m−2⋅s3⋅A2

вебер Wb Вб магнетен тек J/A kg⋅m2⋅s−2⋅A−1

V⋅s/m2 =
јачина на магнетно
тесла T Т Wb/m2 = N/ kg⋅s−2⋅A−1
поле, густина на магнетен тек
(A⋅m)

V⋅s/A =
хенри H Хн индуктивност kg⋅m2⋅s−2⋅A−2
Wb/A

Целзиусов температура во однос на 273,15

°C °Ц K K
степен K

лумен lm лм светлосен тек cd⋅sr cd

 Изведени SI единици со посебен назив

Изразен
SI Мак. Изразена
а во
Назив симбо симбо Величина во основни SI-
други
л л единици
единици

лукс lx лк осветленост lm/m2 m−2⋅cd

радиоактивност (распаѓања по
бекерел Bq Бк 1/s s−1
един. време)

апсорбирана
греј Gy Гр J/kg m2⋅s−2
доза (на јонизирачко зрачење)

еквивалентна
сиверт Sv Св J/kg m2⋅s−2
доза (на јонизирачко зрачење)

катал kat кат катализа mol/s s−1⋅mol

Примери за изведени величини и единици[уреди]

Некои изведени SI-единици

Изразено во
Назив Симбол Величина основни SI-
единици

квадратен метар m2 површина m2

кубен метар m3 зафатнина m3

метар во секунда m/s брзина m⋅s−1

кубен метар во
m3/s проток m3⋅s−1
секунда

метар во секунда на
m/s2 забрзување m⋅s−2
квадрат

метар во секунда на
m/s3 тргање m⋅s−3
куб

метар во секунда на
m/s4 тресок m⋅s−4
четврта

радијан во секунда rad/s аголна брзина s−1

њутн-секунда N⋅s момент, импулс m⋅kg⋅s−1

њутнметар-секунда N⋅m⋅s момент на импулс m2⋅kg⋅s−1

њутнметар N⋅m = J/rad момент на сила m2⋅kg⋅s−2

њутн во секунда N/s дрпање m⋅kg⋅s−3

заемен метар m−1 бранов број m−1

килограм на
kg/m2 површинска густина m−2⋅kg
квадратен метар

килограм на кубен
kg/m3 густина, густина на маса m−3⋅kg
метар

кубен метар на
m3/kg специфичен волумен m3⋅kg−1
килограм

мол на кубен метар mol/m3 згуснатост на материјата m−3⋅mol

кубен метар на мол m3/mol моларен волумен m3⋅mol−1

џул-секунда J⋅s дејство m2⋅kg⋅s−1

џул на келвин J/K специфична топлина, ентропија m2⋅kg⋅s−2⋅K−1

моларна специфична топлина,

џул на келвин-мол J/(K⋅mol) m2⋅kg⋅s−2⋅K−1⋅mol−1
моларна ентропија

џул на килограм- густина на специфична топлина,

J/(K⋅kg) m2⋅s−2⋅K−1
келвин специфична ентропија

џул на мол J/mol моларна енергија m2⋅kg⋅s−2⋅mol−1

џул на килограм J/kg специфична енергија m2⋅s−2

џул на кубен метар J/m3 густина на енергијата m−1⋅kg⋅s−2

њутн на метар N/m = J/m2 површински напон kg⋅s−2

ват на квадратен
W/m2 густина на топлотен тек, озраченост kg⋅s−3
метар

ват на келвинметар W/(m⋅K) топлинска спроводливост m⋅kg⋅s−3⋅K−1

квадратен метар во кинематска вискозност, коефициент

m2/s m2⋅s−1
секунда на дифузија

паскал-секунда Pa⋅s = N⋅s/m2 динамична вискозност m−1⋅kg⋅s−1

кулон на квадратен електрична индукција, вектор на
C/m2 m−2⋅s⋅A
метар поларизација

кулон на кубен
C/m3 густина на електричен набој m−3⋅s⋅A
метар

ампер на квадратен
A/m2 густина на електрична струја A⋅m−2
метар

сименс на метар S/m електрична спроводливост m−3⋅kg−1⋅s3⋅A2

сименс-квадратен
S⋅m2/mol моларна спроводливост kg-1⋅s3⋅mol−1⋅A2
метар на мол

фарад на метар F/m диелектрична спроводливост m−3⋅kg−1⋅s4⋅A2

хенри на метар H/m магнетна спроводливост m⋅kg⋅s−2⋅A−2

волт на метар V/m јачина на електрично поле m⋅kg⋅s−3⋅A−1

ампер на метар A/m јачина на магнетно поле A⋅m−1

кандела на
cd/m2 осветленост cd⋅m−2
квадратен метар

лумен-секунда lm⋅s светлосна енергија cd⋅sr⋅s

лукс-секунда lx⋅s светлосна изложеност cd⋅sr⋅s/m−2

кулон по килограм C/kg изложеност (икс и гама-зраци) kg−1⋅s⋅A

греј во секунда Gy/s стапка на апсорбирана доза m2⋅s−3

омметар Ω⋅m електрична отпорност m3⋅kg⋅s−3⋅A−2

Некои други метрички единици како литарот не се дел од системот SI, но се прифатени за

употреба со единиците на SI.