ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ

Հեռակա ուսուցում 1519 թողարկում

Իրավագիտության ամբիոն

ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԱԿՏԻ ՀԱՐԿԱԴԻՐ ԿԱՏԱՐՄԱՆ ԱՐԴԻ

ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

ՄԱԳԻՍՏՐՈՍԱԿԱՆ ԹԵԶ

«Իրավագիտություն» մասնագիտությամբ իրավագիտության

մագիստրոսի որակավորման աստիճան հայցելու համար

Մագիստրանտ` Ստեփանյան Աղասի Դերենիկի

Ղեկավար՝ Շաքարյան Թամարա Արայի

իրավ. գիտ. թեկ., դոցենտ

Ամբիոնի վարիչ՝ Եզեկյան Արմեն Ռևիկի

իրավ. գիտ. թեկ., դոցենտ

ԵՐԵՎԱՆ 2018
 ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ.......................................................................................................3

ԳԼՈՒԽ 1. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԱԿՏԻ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԴՐԱ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ...............7

1.1. Վարչական ակտի հասկացությունը և հատկանիշները...........................................7

1.2. Վարչական ակտի տեսակները և դրանց բովանդակությունը..............................18

1.3. Վարչական ակտի ձևերը և դրանց բովադանկությունը........................................28

ԳԼՈՒԽ 2. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՀԱՐԿԱԴԻՐ ԿԱՏԱՐՄԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԸ ԵՎ ԴՐԱ

ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ԱՐԴԻ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ...........................................................50
2.1. Վարչական ակտի հարկադիր կատարման ինստիտուտի էությունը և դերը

վարչական իրավունքի համակարգում......................................................................50

2.2.Դրամական պահանջների կատարման կարգը ՀՀ-ում և իրավական

կարգավորման հիմնախնդիրները............................................................................70

2.3. Վարչական ակտի հարկադիր կատարման իրավական կարգավորման

հիմնախնդիրները և բարելավման արդի ուղղությունները..........................................76

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ................................................................................................82

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ.............................................................86

2
 ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Հետազոտության թեմայի արդիականությունը: Մարդու և քաղաքացու

իրավունքների և ազատությունների իրացման ու պաշտպանության համատեքստում

պատշաճ վարչարարությունը ձեռք է բերել աննախադեպ մեծ գիտագործնական

նշանակություն: Սահմանադրության 2015 թ. խմբագրությամբ այն ամրագրվեց որպես

մարդու և քաղաքացու հիմնարար սահմանադրական իրավունք, ինչն էլ կանխորոշեց

վերջինիս զարգացման հետագա օրենսդրական միտումները:

Հաշվի առնելով, որ վարչարարությունն ինքնին հանդիսանում է համեմատաբար

երիտասարդ իրավական ինստիտուտ, և դրա մի շարք բաղադրիչների, այդ թվում՝

վարչական ակտերի հարկադիր կատարման հիմնախնդիրները դեռևս

գիտագործնական վերլուծության անհրաժեշտություն ունեն, քանզի մարդու

իրավունքների խախտման հավանականությունը զգալի է բոլոր այն դեպքերում, երբ

վարչարարություն իրականացնելիս, վարչական մարմինն օժտված է նաև վարչական

ակտերի հարկադիր կատարման իրավասությամբ, այդ թվում՝ հայեցողական

լիազորությունների սահմաններում:

Թեմայի արդիականությունը թելադրված է նաև այն նկատառումով, որ

հայրենական իրավական համակարգում վարչարարությունը՝ ընդհանրապես, իսկ

վարչական ակտերի հարակդիր կատարման ինստիտուտը մասնավորապես, դեռևս

համակողմանի գիտական հետազոտության նյութ չեն դարձել:

Կարծում ենք, որ խնդրո առարկա ինստիտուտների համարժեք

հետազոտությունը հնարավորություն կտա գիտագործնական չափանիշներով

բացահայտել և վերհանել մեր երկրում հիշյալ ոլորտի էական խնդիրները և լուծումներ

առաջարկել բարելավման և հետագա զարգացման ու կատարելագործման

ուղղությամբ:

Հետազոտության առարկան, օբյեկտը, նպատակը և խնդիրները:

Հետազոտության առարկան այն հասարակական հարաբերություններն են ու դրանց

կարգավորմանը նվիրված իրավական նորմերը, որոնք վերաբերում են վարչական

ակտերին և դրանց հարկադիր կատարմանը:

3
 Հետազոտության օբյեկտն են վարչական ակտերի և դրանց հարկադիր

կատարման ինստիտուտների և դրանց հիմնախնդիրների բարելավման

ուղղությունները։

Հետազոտության նպատակն է իրավական պետության պահանջներին

համահունչ համակողմանի ուսումնասիրության ենթարկել վարչական ակտերի և

դրանց հարկադիր կատարման ինստիտուտները: Այդ նպատակին հասնելու համար

առանձնացվել են հետևյալ խնդիրները, մասնավորապես վարչական ակտերի և դրանց

հարկադիր կատարման ինստիտուտի ուսումանսիրության հիման վրա ներկայացնել

ներկայիս ժամանակաշրջանում իրականացվող դատաիրավական բարեփոխումների

համատեքստում վերոնշյալ ինստիտուտների հայեցակարգային հիմնադրույթները,

վերհանել դրանց օրենսդրական կարգավորման հիմնախնդիրները, մասնավորապես,

«Վարչարարության և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքում և ՀՀ այլ իրավական

ակտերում դրանց կարգավորման բացերն ու թերությունները և ներկայացնել դրանց

բարելավման արդյունավետ ուղիներ։

Հետազոտության մեթոդաբանական հիմքը: Հետազոտության ընթացքում

կիրառվել են հետազոտության ինչպես ընդհանուր, այնպես էլ՝ հատուկ մեթոդներ։

Մասնավորապես, կիրառվել են դիալեկտիկական, համակարգային-կառուցվածքային,

միջառարկայական-կառուցվածքային, վերլուծական, ընդհանրացման,

համեմատական-իրավական, իրավական նորմերի քերականական,

լեզվատրամաբանական մեկնաբանման մեթոդները։

Հետազոտության նորմատիվ-իրավական հիմքը: Հետազոտության նորմատիվ

իրավական հենքն են կազմում Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունը,

ՀՀ իրավական ակտերը, որոնց շարքում պետք է առանձնացնել «Վարչարարության և

վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքը ինչպես նաև միջազգային պայմանագրերը,

ՀՀ Սահմանադրական դատարանի որոշումները:

Հետազոտության տեսական հիմքը: ՈՒսումնասիրության առարկայով

պայմանավորված՝ հետազոտության տեսական հիմքը առավելապես վարչական

իրավահարաբերություններին և վարչարարությանը անդրադարձող գիտական

աշխատություններն են՝ հրատարակված գրքեր, ատենախոսություններ, սեղմագրեր,

4
մենագրություններ, գիտական հոդվածներ և այլն: Այս առնչությամբ կարևոր ներդրում

ունեն ինչպես հայ, այնպես էլ ռուս իրավագետները, որոնց գիտական

եզրահանգումներն ու նկատառումները հանգամանորեն ուսումնասիրվել են սույն

աշխատանքում: Հայրենական հեղինակներից կարելի է առանձնացնել Գ. Դանիելյանի,

Ռ. Եղյանի, Ն. Այվազյանի, Գ. Հարությունյանի, Թ. Շաքարյանի, Հ. Թովմասյանի, Գ.

Իսրայելյանի, ռուս գիտնականներից, հատկապես, Դ. Բախրախի, Ի. Գալագանի, Յու.

Կոլեսնիչենկոյի, Օ. Յակուբի, Յ. Սոլդատովի, Վ. Դիմչենկոյի, Ն. Մորոզովայի, Մ.

Ստուդենտկինի, Լ. Իվանովի, Ի. Նազարովի, Ե. Օվչարովայի, իսկ արտասահմանյան

հեղինակներից՝ Է. Ջոհաննեսի, Ջ. Քոֆֆի և այլոց աշխատությունները։ Գիտական

հետազոտության համար հիմք են ընդունվել նաև խնդրո առարկային վերաբերող

էլեկտրոնային նյութեր, հրապարակումներ համացանցից և այլն։

Հետազոտության գիտագործնական նշանակությունը: Հետազոտության

գիտագործնական նշանակությունը կարևորվում է հետագա իրավական

բարեփոխումների ուղղությունները և եղանակները վերանայելու, ինչպես նաև դրանք

առավել իրատեսական ու արդյունավետ դարձնելու վերաբերյալ այնպիսի կոնկրետ

եզրահանգումների առաջադրմամբ, որոնք կարող են ունենալ համապատասխան

կիրառական արժեք և նպաստել օրենսդրական բազմաթիվ թերությունների

վերացմանը։

Աշխատանքում փորձ է արվել գիտական չափանիշներով ներկայացնել

վարչական ակտերի և դրանց հարկադիր կատարման ինստիտուտների, դրանց

առավել խնդրահարույց հիմնախնդիրների վերհանման և դրանք լուծելու և

բարելավելու ուղիների մշակման առնչությամբ համալիր ու ամբողջական

հետազոտություն։ Գիտական արժեք են ներկայացնում նաև տեսական

եզրահանգումների հիման վրա օրենսդրական մի շարք փոփոխություններ և

լրացումներ կատարելու առաջարկությունները:

Աշխատանքի կառուցվածքը: Աշխատանքը բաղկացած է ներածությունից, երկու

գլուխներից, դրանցում ընդգրկված 6 պարագրաֆներից, եզրակացությունից, ինչպես

նաև օգտագործված գրականության ցանկից: Ներածության մեջ հիմնավորված է

թեմայի արդիականությունը, ներկայացված են թեմայի գիտական հետազոտման

5
աստիճանը, հետազոտության առարկան, օբյեկտը, նպատակներն ու խնդիրները,

հետազոտության աղբյուրագիտական և նորմատիվաիրավական հենքը,

մեթոդաբանական հիմքերը, հետազոտության գիտագործնական նշանակությունը,

գիտական նորույթը: Աշխատանքի առաջին գլուխը նվիրված է վարչական ակտի

հասկացության և դրա տեսակների ուսումնասիրմանը: Դրանում հանգամանորեն

ուսումնասիրվել և վերլուծվել են վարչական ակտի հասկացությունը և հատկանիշները,

տեսակները և դրանց բովանդակությունը, ինչպես նաև վարչական ակտի ձևերը և

դրանց բովանդակությունը: Իսկ ահա աշխատանքի երկրորդ գլուխը նվիրված է

վարչական ակտերի հարկադիր կատարման ինստիտուտին և դրա բարելավման արդի

հիմնախնդիրներին: Այստեղ ուսումնասիրության են ենթարկվել վարչական ակտի

հարկադիր կատարման ինստիտուտի էությունը և դերը վարչական իրավունքի

համակարգում, վարչական ակտի հարկադիր կատարման իրավական կարգավորման

հիմնախնդիրները և բարելավման արդի ուղղությունները, ինչպես նաև դրամական

պահանջների կատարման կարգը ՀՀ-ում և իրավական կարգավորման

հիմնախնդիրները:

6
 ԳԼՈՒԽ 1. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԱԿՏԻ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԴՐԱ
ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ

1.1. Վարչական ակտի հասկացությունը և հատկանիշները

Վարչական ակտի հասկացության, դրա տեսակների և ձևերի, վարչական

ակտին ներկայացվող պահանջների, ինչպես նաև վարչական ակտն առ ոչինչ,

անվավեր կամ ուժը կորցրած ճանաչելու հիմքերի և կարգի և դրանից բխող

հետևանքների հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են 2004 թվականի

փետրվարի 18-ին ընդունված «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի

մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով:

Այսպես, Օրենքի 53-րդ հոդված 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական ակտն

արտաքին ներգործություն ունեցող այն որոշումը, կարգադրությունը, հրամանը

կամ այլ անհատական իրավական ակտն է, որը վարչական մարմինն ընդունել է

հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով,
և ուղղված է անձանց համար իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն,
փոփոխելուն, վերացնելուն կամ ճանաչելուն:
Վարչական ակտի սահմանումից ակնհայտ է դառնում, որ վարչական ակտը

պետք է օժտված լինի հետևյալ հիմնական հատկանիշներով, այն է՝

ա) արտաքին ներգործությունը,

բ) վարչական ակտը՝ որպես անհատական իրավական ակտի տեսքով

հանդես գալը,
գ) հասցեատերերի հստակ շրջանակը (ուղղված է կոնկրետ անձի կամ

որոշակի անհատական չափանիշներով առանձնացված անձանց որևէ խմբի),

գ) վարչական մարմնի կողմից ընդունված լինելը,

դ) հանրային իրավունքի բնագավառը,

ե) կոնկրետ գործի կարգավորումը,

զ) իրավունքներ և պարտականություներ սահմանելը, փոփոխելը, ճանաչելն

ու վերացնելը:

7
 Այժմ առավել մանրամասն անդրադառնանք վերոհիշյալ հատկանիշներին:

Անհրաժեշտ է նշել, որ վերը նշված բնորևոշման մեջ կարևոր նշանակություն

ունի «արտաքին ներգործություն» արտահայտության մեկնաբանությունը 1: Այն, ըստ

էության, իրավունքի արտասահմանյան աղբյուրներից թարգմանության արդյունք է և

բովանդակությամբ հավասարազոր է պարզապես ենթակայական

հարաբերությունների մեջ չգտնվող անձի նկատմամբ ներգործությանը: Ընդ որում,

տվյալ դեպքում նկատի է առնվում ոչ թե ընդհանրապես ենթակայական

հարաբերությունները, այլ կոնկրետ հարաբերության շրջանակներում

փոխհարաբերության բնույթը: Օրինակ, նույն վարչական մարմնի աշխատակիցը չի

դիտվի ենթակայական հարաբերությունների մեջ գտնվող սուբյեկտ այն դեպքում, երբ

դիմում է տվյալ վարչական մարմնին որպես մասնավոր անձ (սեփականության

վկայագիր ստանալու, իր նկատմամբ կիրառված վարչական տույժը վերանայելու

հարցերով և այլն): Նշենք նաև, որ օրենսդիրն արտաքին ներգործության ներքո նկատի

է առնում այն, որ վարչական ակտը պետք է առնչվի ֆիզիկական կամ

իրավաբանական անձի, որը կազմակերպական, աշխատանքային, ենթակայական

կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չի գտնվում այն վարչական մարմնի հետ, որը

վարչական ակտ է ընդունելու, կամ եթե նման կապ առկա է, այդուհանդերձ,

ընդունվելիք վարչական ակտը չի առնչվում այդպիսի կապից բխող կողմերի

հարաբերությունների բովանդակությանը: Այսպես, ՀՀ ոստիկանության

համապատասխան ստորաբաժանման անձնագրային բաժնի աշխատակիցը, որը

պետական ծառայողական կապի մեջ է այդ մարմնի հետ, դիմել է վերջինիս՝ դրա

իրավասության մեջ մտնող հարցով, օրինակ՝ նոր անձնագիր ստանալու խնդրանքով:

Նոր անձնագիր տալն ինքնին վարչական ակտ է: Սակայն այս հարաբերություններում

համապատասխան վարչական մարմնի աշխատակիցը գտնվում է այն նույն

կարգավիճակում, ինչ-որ անձնագիր ստացող մյուս բոլոր անձինք: Վարչական մարմնի

համար տվյալ պարագայում իր աշխատակիցը դիտարկվում է որպես իրենից դուրս

գտնվող անձ, քանի որ տվյալ վարչական ակտը չի առնչվում այդ մարմնի հետ

վերջինիս ծառայողական հարաբերությունների բովանդակությանը: Վարչական

1
Գ. Դանիելյան, «Վարչական վարույթ և դատավարություն», էջ՝ 86, Երևան, 2011

8
մարմինը վարչական ակտով այդ ակտի հասցեատիրոջ հետ կապված է բացառապես

այն հանգամանքով, որ ինքն է համապատասխան ակտն ընդունել, որը վարչական

մարմնի համար անմիջական իրավական պարտականություններ չի առաջացնում այն

անձի հանդեպ, որին հասցեագրված է, մինչդեռ իրավական հետևանքներ

առաջացնում է ակտի հասցեատիրոջ համար:

Հաջորդ հատկանիշը վարչական մարմինների կողմից ընդունված լինելու

հատկանիշն է: Այս համատեքստում կարևոր նշանակություն ունի «վարչական

մարմին» հասկացության պարզաբանումը: Ըստ «Վարչարարության հիմունքների և

վարչական վարույթի մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի վարչական են

համարվում ՀՀ գործադիր իշխանության հանրապետական և տարածքային

կառավարման, ինչպես նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինները: Օրենքը

որոշակիացնում է նաև, թե հիշյալ դրույթներում որ մարմինների մասին է խոսքը:

Դրանք են՝

ա) Հայաստանի Հանրապետության գործադիր իշխանության հանրապետական

մարմիններ` Հայաստանի Հանրապետության նախարարություններ, «Տեսչական

մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված

բողոքարկման հանձնաժողով և Հանրապետության ողջ տարածքում վարչարարություն

իրականացնող պետական այլ մարմիններ (որպես վերջինների օրինակներ կարելի է

հիշատակել Պետական եկամուտների կոմիտեն (որը կազմավորվել է նախկին

Հարկային պետական ծառայության և Մաքսային պետական ծառայության

միավորմամբ), Միգրացիայի և փախստականների վարչությունը, ՀՀ

ոստիկանությունը, Պետական գույքի կառավարման վարչությունը, Ջրային

տնտեսության պետական կոմիտեն, Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր

վարչությունը, Անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեն, Կենտրոնական

ընտրական հանձնաժողովը),

բ) տարածքային կառավարման մարմիններ` մարզպետներ,

գ) տեղական ինքնակառավարման մարմիններ` համայնքի ավագանի և

համայնքի ղեկավար. քաղաքապետ` քաղաքային համայնքում, գյուղապետ` գյուղական

համայնքում:

9
 Բացի դրանից, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին»

օրենքը նախատեսում է, որ պետական բոլոր այն մարմինները, որոնք ընդգրկված չեն

վարչական մարմնի բնորոշմամբ, գործառնական իմաստով նույնպես հանդես են

գալիս որպես վարչական մարմիններ, եթե իրականացնում են վարչարարություն

(օրենքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասը վարչարարությունը սահմանում է որպես՝ վարչական

մարմինների արտաքին ներգործություն ունեցող գործունեություն, որը եզրափակվում է

վարչական կամ նորմատիվ ակտերի ընդունմամբ, ինչպես նաև գործողություն կամ

անգործություն, որն անձանց համար առաջացնում է փաստական հետևանքներ ):

Օրինակ, համաձայն «Զինապարտության մասին» ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածի 2-րդ

մասի, առանձին դեպքերում ՀՀ կառավարությունը որոշում է ՀՀ քաղաքացիների այն

կատեգորիաներն ու առանձին քաղաքացիներին, որոնց տարկետում է տրվում

պարտադիր զինվորական ծառայության զորակոչից: Տվյալ դեպքում ՀՀ

կառավարությունն իրականացնում է այնպիսի գործառույթ, որի արդյունքում

ընդունվում է վարչական ակտ, այն է՝ քաղաքացիների որոշակի խմբին կամ առանձին

քաղաքացուն տարկետում տրամադրելու վերաբերյալ կառավարության որոշում:

Այսինքն՝ որոշ դեպքերում ՀՀ կառավարությունը նույնպես հանդես է գալիս որպես

վարչական մարմին և նրա վրա այդ դեպքերում նույնպես տարածվում է վերը նշված

օրենքի գործողությունը 2:

Օրենքի հիշյալ նորմերի տառացի մեկնաբանության և համակարգային

վերլուծության արդյունքում հանգում ենք այն եզրակացությանը, որ վարչական

մարմիններ են համարվում հանրապետական կամ տարածքային նշանակություն

ունեցող այն մարմինները, որոնք օժտված են գործադիր-կարգադրիչ

լիազորություններով, ինչպես նաև այն, որ օրենսդիրը չի փորձել սպառիչ թվարկել

բոլոր վարչական մարմինները 3: ՀՀ օրենսդրության, ինչպես նաև դատական

պրակտիկայի ուսումնասիրության արդյունքում հանգում ենք այն եզրակացությանը, որ

կան այնպիսի մարմիններ, որոնք արտաքին ներգործություն ունեցող ակտերի

2
Հարցեր և պատասխաններ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ
օրենքի վերաբերյալ. Հ. Թովմասյան, Գ. Մուրադյան և այլք, Երևան, 2015թ.
3
Վարչական մարմինների իրավական կարգավիճակի առանձնահատկությունները ՀՀ-ում, Ս. Ս.
Մանուկյան, Պատմություն և հասարակագիտություն, Տարեգիրք 3, էջ՝ 314, Երևան 2017թ.

10
ընդունման շնորհիվ իրականացնում են վարչարարություն, սակայն օրենքում

հիշատակված չեն: Մասնավորապես, ուսումնասիրության առումով հետաքրքրություն է

ներկայացնում ՀՀ Կենտրոնական բանկի՝ վարչական մարմին դիտարկելու հարցը:

Ինչպես արդեն նշել ենք, վարչական մարմինների տարբերակիչ

առանձնահատկությունն այն է, որ դրանք հիմնականում մտնում են գործադիր

իշխանության կազմի մեջ՝ իրականացնելով գործադիր կարգադրիչ լիազորություններ:

Մինչդեռ՝ «Կենտրոնական բանկի մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի համաձայն՝

կենտրոնական բանկը պետական գործառույթներով օժտված իրավաբանական անձ է:

Վերոնշյալ նորմի մեկնաբանության արդյունքում հանգում ենք այն եզրակացությանը,

որ Կենտրոնական բանկն ունի «իրավաբանական անձի» կարգավիճակ: Այնինչ,

մասնագիտական գրականության մեջ զարգացված է այն միտքը, որ վարչական

մարմինը չի կարող ունենալ (չունի) իրավաբանական անձի կարգավիճակ 4:

Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարանը իրացնելով օրենքի միատեսակ

կիրառություն ապահովելու սահմանադրական իր լիազորությունը՝ 2007թ.

դեկտեմբերի 25-ի 3-1886 (ՏԴ) որոշմամբ խնդրո առարկա հարցի վերաբերյալ

արտահայտել է տրամաբանորեն հակառակ իրավական դիրքորոշում՝ նշելով թե

«Պատասխանողի ներկայացուցիչների պնդումներն այն մասին, որ ՀՀ Կենտրոնական

բանկը պետական մարմին չէ, այլ «Կենտրոնական բանկի մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին

հոդվածի 1-ին մասի համաձայն պետական գործառույթներով օժտված

իրավաբանական անձ է, և այդ իսկ պատճառով չի իրականացնում վարչարարություն,

անհիմն են, պատասխանողը բանկային գործունեության բնագավառում

իրականացնում է պետական քաղաքականություն, ուստի հանդիասնում է վարչական

մարմին և վերջինիս կողմից որոշում ընդունելը, այսինքն վարչական ակտ ընդունելիս

ենթակա են կիրառման «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի

մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված նորմերը: Չնայած կազմակերպաիրավական

առումով Կենտրոնական բանկը չի մտնում գործադիր իշխանության կազմի մեջ,

սակայն ուսումնասիրելով վերջինիս ՀՀ Սահամադրությամբ և օրենքներով

4
ՀՀ ընդհանուր վարչական իրավունք, Հ. Թովմասյան, Գ. Մուրադյան, Վ. Պողոսյան, Ռ. Ռուբելի, էջ՝
104, Երևան 2011թ.

11
վերապահված որոշ լիազորություններ՝ հանգում ենք այն եզրակացության, որ ՀՀ

վճռաբեկ դատարանի՝ Կենտրոնական բանկին վարչական մարմին դիտարկելու

իրավական դիրքորոշումը իրավաչափ է: Նման եզրակացության իրավական հիմքը

«Կենտրոնական բանկի մասին» ՀՀ օրենքի 20-րդ հոդվածի «ժզ» կետն է, համաձայն

որի՝ Կենտրոնական բանկի խորհուրդը օրենքով սահմանված կարգով տալիս է

բանկային գործունեության և այլ լիցենզիաներ, ուժը կորցրած կամ անվավեր է

ճանաչում դրանք, սահմանում է բանկերի և այլ անձանց լիցենզավորման կարգը:

Փաստորեն՝ բանկերին, վարկային կազմակերպություններին և Կենտրոնական բանկի

կողմից լիցենզավորվող ու վերահսկվող այլ անձնանց՝ լիցենզիաների տրամադրման

կամ դրանց անվավեր ճանաչման հարցերը լուծելիս, ՀՀ Կենտրոնական բանկը ևս

հադես է գալիս որպես վարչական մարմին:

Հարկ ենք համարում նաև նշել, որ «Վարչարարության հիմունքների և

վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին

2017թ. Հոկտեմբերի 25-ին ընդունված ՀՀ օրենքում վարչական մարմինները

սահմանված են հետևյալ բովանդակությամբ՝

ա) Հայաստանի Հանրապետության գործադիր իշխանության հանրապետական

մարմիններ` Հայաստանի Հանրապետության նախարարություններ, ինչպես նաև

Հանրապետության ողջ տարածքում վարչարարություն իրականացնող պետական այլ

մարմիններ.

բ) տարածքային կառավարման մարմիններ` մարզպետներ.

գ) տեղական ինքնակառավարման մարմիններ` համայնքի ավագանի և համայնքի

ղեկավար,

իսկ վարչարարությունը` վարչական մարմինների արտաքին ներգործություն ունեցող

գործունեություն, որը եզրափակվում է վարչական կամ նորմատիվ ակտերի

ընդունմամբ, ինչպես նաև գործողություն կամ անգործություն, որն անձանց համար

առաջացնում է փաստական հետևանքներ:

Կարծում ենք, որ նշված սահմանումը ևս սպառիչ չի ներկայացնում ՀՀ

վարչական մարմինների ցանկը և, սահմանումից դուրս թողնելով, փաստորեն,

«Տեսչական մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով

12
նախատեսված բողոքարկման հանձնաժողովը, ապագայում ևս ենթակա կլինի

փոփոխությունների և վերաձևակերպման:

Շարունակելով վարչական ակտերի հատկանիշների ուսումնասիրությունը

անդրադառնանք հաջորդ կարևոր հատկանիշին, որն է՝ «հանրային իրավունքի

բնագավառին վերաբերելու» հանգամանքը: Տվյալ դեպքում նկատի են առնվում այն

հարաբերությունները, որոնք բացառապես առնչվում են իմպերատիվ նորմերով

կարգավորվող և քաղաքացիաիրավական ոլորտից դուրս գտնվող բնագավառի հետ :

Օրինակ, այդպիսին չի կարող համարվել վարչական մարմնի և քաղաքացու միջև

կնքված անշարժ գույքի վարձակալության պայմանագիրը, սակայն հենց այդպիսին

կհամարվի մրցույթի արդյունքներով անշարժ գույքը այդ քաղաքացուն

վարձակալության հիմունքներով հատկացնելու վերաբերյալ վարչական մարմնի

որոշումը: Այս հատկանիշի վերաբերյալ ավելացնենք նաև, որ վարչական ակտը պետք

է լինի վարչական մարմնի կողմից և վարչական (հանրային) իրավունքի բնագավառում

որոշակի հարցի լուծման նպատակով ընդունված ակտ: Եթե նորմատիվ ակտը որևէ

որոշակի հարցի կամ անձի չի վերաբերում, այլ ընդհանուր նշանակություն ունի և

կիրառվում է իր կարգավորման տակ ընկնող ցանկացած անձի և հարցի նկատմամբ,

ում կամ ինչի նկատմամբ դրա կիրառման անհրաժեշտությունը կառաջանա, ապա այլ է

վարչական ակտի դեպքում: Այն պետք է գործի լոկ այն անձի համար, ում վերաբերյալ

ընդունվել է: Մյուս անձինք կամ սուբյեկտներն ուղղակի պարտավոր են այդ ակտը

ընդունել և դրա դեմ գործողություններ չձեռնարկել: Օրինակ, արտոնագիր ունեցող

անձի այդ փաստաթուղթը մյուս անձանց չի վերաբերում և նրանց համար որևէ

նշանակություն չունի դրա առկայությունը համապատասխան անձի մոտ: Սակայն եթե

որևէ անձ ցանկություն ունի կամ նրան անհրաժեշտ է արտոնագիր ունեցող անձի հետ

դրան վերաբերող հարցով առնչվել, ապա պետք է նախ տեղեկանա դրա առկայության

մասին և ապա՝ պահպանի արտոնագրով նրան տրված իրավունքները, ինչն օրենքով

սահմանված պարտականություն է:

Կոնկրետ գործի կարգավորումը վարչական ակտի վերաբերող հաջորդ

հատկանիշն է: Կոնկրետ գործի տակ պետք է հասկանալ որևէ կոնկրետ անձի կամ

անձանց որոշակի խմբի վերաբերող գործ:

13
 Վարչական ակտը՝ անհատական իրավական ակտի տեսքով հանդես գալը:

Անհատական իրավական ակտի վերաբերյալ բնորոշումը տրված է «Իրավական

ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 5-րդ կետում, որտեղ ամրագրված է, որ

անհատական ակտ է Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի, Հայաստանի

Հանրապետության պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների,

պետական կամ համայնքային հիմնարկների, ինչպես նաև իրավաբանական անձանց,

դրանց առանձնացված ստորաբաժանումների կամ հիմնարկների` օրենքով

նախատեսված դեպքերում և կարգով՝ իրենց լիազորությունների շրջանակում

ընդունած իրավական այն ակտը, որն ունի ժամանակավոր կամ մշտական բնույթ,

նախատեսված է մեկանգամյա կամ բազմակի կիրառման համար, չի պարունակում

իրավական նորմ և սահմանում է վարքագծի կանոններ միայն դրանում ուղղակի

անհատապես նշված (նախատեսված) ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց

կամ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ պետական

կամ համայնքային հիմնարկների (այսուհետ` անձ) համար:

Անհատական իրավական ակտն ընդունվում է միայն նորմատիվ իրավական

ակտի համաձայն և դրա սահմանած շրջանակում: Ասինքն՝ անհատական իրավական

ակտը վերաբերում է որոշակի ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի, այսինքն՝ ունի

հստակ որոշված հասցեատեր:

Որպես անհատական իրավական ակտի՝ վարչական ակտին բնորոշ է

վերաբերելիությունը առանձին դեպքերին (հարցերին): Վարչական ակտը չի կարող

պարունակել ընդհանուր և անորոշ հասցեատերերի ուղղված կարգավորումներ: Նման

կարգավորումը բնորոշ է իրավական նորմերին, որոնք պարունակվում են նորմատիվ

իրավական ակտերում:

Օրինակ՝ անհատ ձեռնարկատիրոջը տրված վկայականից ուղղակի երևում է, թե

որոշակիորեն ում է այն տրվել և ինչ տեսակի գործունեություն իրականացնելու

համար 5:

5
Գ. Դանիելյան, «Վարչական վարույթ և դատավարություն», Երևան, 2011

14
 Երբ ավտոտեսուչը կանգնեցնում է կարգազանց վարորդին, ապա ինչպես նրան,

այնպես էլ կարգազանցին հայտնի է, թե ում է վերաբերում «Կանգնի՛ր» հրահանգը:

Երբ լուսային ազդանշանն իր գունային ցուցիչներով «Կանգնի՛ր», «Ուշադրություն» կամ

«Անցի՛ր» հրահանգներն է տալիս, դրանք ևս անհատական վարչական ակտեր են.

վերաբերում են առանձին-առանձին բոլոր նրանց, ովքեր համապատասխան

հրահանգը տալու պահին պետք է ենթարկվեն դրան, թեկուզև լինեն մեկից ավելի

անձինք (հետիոտն, վարորդ, հեծանվորդ և այլն): Սա արդեն վարչական ակտի այն

տարատեսակներից է, որը բնորոշվում է որոշակի անհատական չափանիշներով

առանձնացված անձանց որևէ խմբի, տվյալ դեպքում՝ հետիոտներին և այլն:

Վարչական ակտի հասկացության տարբերակված բնորոշում է տրված ԵԽ

Նախարարների կոմիտեի 2004 թվականի դեկտեմբերի 1-ի թիվ R (2004) 20

հանձնարարականի 1-ին կետում, համաձայն որի «վարչական ակտեր»

արտահայտության տակ հասկացվում են՝

ա) իրավական ակտերը՝ անհատական և նորմատիվ, կառավարչական ակտերը,

որոնք հրապարակվում են հանրային իշխանության իրականացման կարգով և որոնք

կարող են ազդել ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց իրավունքների և շահերի

վրա,

բ) գործողության կատարումից հրաժարումը կամ անգործությունը, երբ

գործադիր իշխանության ներկայացուցիչը պարտավոր է նախաձեռնել ընթացակարգ

ըստ պահանջի:

Այսինքն՝ վարչական ակտ է համարվում ոչ միայն անհատական այլ նաև

նորմատիվ ակտը:

Իրավունքների և պարտականությունների սահմանումը, փոփոխումը,

վերացումը և ճանաչումը: Վարչական ակտը բնորոշող կարևոր հատկանիշներից է

նաև անձանց համար իրավունքներ և պարտականություներ սահմանելը, փոփոխելը,

ճանաչելն ու վերացնելը: Այս հատկանիշի էությունն այն է, որ վարչական ակտերն

առաջացնում են վարչաիրավական հետևանքներ, երբ վարչական ակտ ընդունող

մարմինը նպատակ է հետապնդում վարչական ակտի ընդունմամբ առաջացնել,

փոփոխել, դադարեցնել կամ ճանաչել սուբյեկտների իրավունքները կամ

15
պարտականությունները: Այստեղ հարկ ենք համարում նշել նաև, որ վարչական

ակտերը կարող են քաղաքացիարավական հարաբերությունների հիմք հանդիսանալ

այն դեպքերում, երբ ունեն ոչ թե ընդհանուր նորմատիվ բնույթ, այլ ուղղված են

կոնկրետ հարաբերություններ առաջացնելուն, փոփոխելուն և դադարեցնելուն 6: Պետք

է նշել սակայն, որ այդ ակտերի ներգործության ոլորտը քաղաքացիական

իրավահարաբերությունների ոլորտում նշանակալիոեն սահմանափակվում է, քանի որ

վարչական ակտը քաղաքացիական իրավահարաբերություններ կարող է առաջացնել

այն դեպքում, երբ դա օրենքով նախատեսված է որպես քաղաքացիական

իրավունքների և պարտականությունների ծագման հիմք: Չնայած դրան, պետական և

տեղական ինքնակառավարման մարմինների ակտերը, որպես քաղաքացիական

իրավահարաբերությունների առաջացման հիմք, ունեն կարևոր նշանակություն և լայն

կիրառություն: Դրանց ընդունմամբ են կատարվում իրավաբանական անձանց

գրանցումը, վերակազմակերպումը: Դրանք հասցեատերերի համար առաջացնում են

իրավունքներ և պարտականություններ, պարտավորեցնում են կնքել պայմանագրեր

(պարտադիր պայմանագրեր), դրանց հիման վրա են տրվում լիցենզիաներ և այլն:

Անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ մի դեպքում վարչական ակտերն անմիջականորեն

առաջացնում, փոփոխում և դադարեցնում են իրավահարաբերությունները, այլ

դեպքերում պարտավորեցնում են կնքել պայնանագրեր: Վերջին դեպքերում

իրավահարաբերություններն առաջանում են վարչական ակտ-պայմանագիր

իրավաբանական փաստերի համակցության ուժով:

Վարչական ակտերի վերաբերյալ հետաքրքիր և տարաբնույթ մոտեցումներ են

արտահայտվել իրավաբանական գրականության մեջ, իսկ միջազգային

պրակտիկայում դրանք ունեն բազմատեսակ կիրառություն՝ կախված պետությունների

կառուցվածքից և իրավական համակարգերից: Այսպես, օրինակ, Գ. Ֆ. Շերշենևիչը

իրավունքի ձևերի մեջ ընդգծում է վարչական հրամանը՝ որպես իրավունքի նորմերի

արտահայտություն՝ սահմանված կառավարման մարմինների կողմից իրենց տրված

լիազորությունների շրջանակում և օրենքներին համապատասխան 7: Կորկունովի,

6
Բարսեղյան Տ., ՀՀ Քաղաքացիական իրավունք, 1-ին մաս, Երևան 2006
7
Тихомиров Ю.А., Административное право и процесс, полный курс, Москва, 2005

16
Լազարևսկու, Ելիստրատովի և այլ գիտնականների աշխատություններում վարչական

ակտը բնութագրվում էր որպես հանրային իրավական հարաբերությունների

կարգավորման և պաշտպանության միջոց: Վարչական ակտերն առավել ընդլայնված

տեսքով են ներկայացված Դ. Ն. Բախրախի կողմից, մասնավորապես, նա

տարանջատում է վեց տեսակի ակտեր՝ գործադիր իշխանության իրականացման

ընթացքում ընդունվող ակտեր, ենթաօրենսդրական ակտեր, պաշտոնական ակտեր,

միակողմանի իշխանական կամարտահայտության ակտեր, պատշաճ կերպով

ձևակերպված ակտեր, իրավական հետևանքեր առաջացնող ակտեր: Ֆրանսիացի

քաղաքագետ Մաքս Գունելը, ընդգծելով վարչաիրավական ակտերը հանրային

իրավունքի աղբյուրների շարքում, դրանք անվանում է գործադիր որոշումներ:

Վարչական ակտն ընդունված համարելու ժամկետը պայմանավորված է դրա

տեսակով և ձևով (վարչական ակտերի տեսակների ու ձևերի մասին առավել

մանրամասն կխոսենք աշխատանքի հաջորդ պարագրաֆներում), այսպես՝ գրավոր

վարչական ակտը համարվում է ընդունված՝ իրավասու պաշտոնատար անձի կողմից

ստորագրվելու օրվանից, իսկ բանավոր կամ այլ ձևի վարչական ակտը՝ այդ ակտերը

հրապարակվելու պահից («Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի

մասին» օրենքի 58-րդ հոդված): Բանավոր վարչական ակտի պարագայում

հրապարակման տակ չպետք է հասկանալ վերջինիս հրատարակումը տպագիր

եղանակով, հրապարակումը սոսկ որևէ հստակ ընկալելի եղանակով հասցեատիրոջը

հասանելի դարձնելն է (ոստիկանի կողմից սահմանված կարգով արված ժեստեր,

լուսացույցի համապատասխան նշանի ակտիվացում և այլն): Օրինակ, այն պահին, երբ

ոստիկանության համապատասխան աշխատակիցը հայտարարում է արգելված

վայրում անցկացվող զանգվածային հրապարակային միջոցառումը դադարեցնելու

մասին, այդ պահից էլ ընդունված է համարվում համապատասխան ակտը: Այն պահին,

երբ ոստիկանության տեսուչը համապատասխան նշան է անում, այդ պահից էլ

ընդունված է համարվում «Կանգնի՛ր» վարչական ակտը: Թեև օրենքն այդ մասին չի

նշում, առարկայական վարչական ակտը կարող է ընդունված համարվել որոշակի

գործողություն կատարելով: Այսպես՝ ոստիկանության մեքենան կանգնեցվում է որևէ

տեղ, այդ միջոցով իրազեկելով տվյալ վայր անձանց մուտքն արգելված լինելու մասին։

17
Երբ ոստիկանության մեքենան հեռանում է համապատասխան վայրից (տեղից), ապա

այդ պահից, հեռանալու գործողությամբ էլ ընդունված է համարվում տվյալ տարածք

մուտք գործելը թույլատրելու վերաբերյալ վարչական ակտը։ Բերված օրինակի մեջ

երկու դեպքում էլ (արգելելու և թույլատրելու) վարչական ակտն ընդունվում է

գործողություն կատարելու միջոցով, որը զուգորդվում է առարկայական

դրսևորումներով՝ ավտոմեքենա կանգնեցնելով կամ այն հեռացնելով։ Եթե

ճանապարհային երթևեկությունը կարգավորող լուսային ազդանշանի գույները

փոփոխվում են, ապա համապատասխան գույնն ի հայտ գալու պահից էլ ընդունված են

համարվում համապատասխան ակտերը՝ «Կանգնի՛ր», «Ուշադրություն», «Անցի՛ր»։

1.2. Վարչական ակտի տեսակները և դրանց բովանդակությունը

Ինչպես արդեն նշել ենք նախորդ պարագրաֆում յուրաքանչյուր վարչական ակտ

առանձնանում է որոշակի անհատականացվածությամբ։ Այսինքն՝ այն ունի հստակորեն

որոշված կամ հայտնի հասցեատեր։ Հետևաբար՝ վարչական ակտը կարող է իր

հասցեատիրոջ համար ունենալ բարենպաստ կամ ոչ բարենպաստ (միջամտող)

նշանակություն` մերժել որևէ իրավունքի տրամադրումը, զրկել այս կամ այն

իրավունքից, տալ թույլտվություն, որևէ գույքի նկատմամբ իրավունք և այլն, ինչպես

նաև պարունակել խառը՝ բարենպաստ և միջամտող նշանակություն ունեցող տարրեր։

Այս համատեքստում նշենք, որ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական

վարույթի մասին» օրենքով սահմանված են վարչական ակտի տեսակները, որի 53-րդ

հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն դրանք են՝ բարենպաստ, միջամտող և զուգորդվող

վարչական ակտերը։ Այս բաժանումը ունի ոչ միայն զուտ գիտական բնույթ, այլև

համապատասխանում է վարչական ակտերի տարբեր հատկանիշներով՝

բովանդակությամբ, ներգործությամբ, ձևով և այլնով պայմանավորված՝ դրանց միջև

իրավական առանձնահատկություններին: Բացի այդ, վարչական ակտերի

տարբերակումը կանխորոշվում է առաջացող տարաբնույթ իրավական

հետևանքներով: Ավելին տարանջատման գործնական նշանակությունն ուղղակի կապի

մեջ է մտնում վարչական վարույթում ապացուցման պարտականության բաշխման հետ։

18
 Բարենպաստ վարչական ակտեր: Բարենպաստ վարչական ակտն այն

վարչական ակտն է, որի միջոցով վարչական մարմիններն անձանց տրամադրում են

իրավունքներ կամ նրանց համար ստեղծում են այդ անձանց իրավական կամ

փաստացի դրությունը բարելավող ցանկացած այլ պայման: Բնականաբար, այդպիսի

ակտեր կարող են համարվել լիցենզիաներ, թույլտվություններ, վկայագրեր տալու

մասին որոշումները, որպես օրինակ կարող ենք նշել արտոնագիր կամ վարորդական

իրավունք տալը, շինարարական աշխատանքներ կատարելու թույլտվությունը և այլն։

Միջամտող վարչական ակտեր: Միջամտող վարչական ակտն այն վարչական

ակտն է, որի միջոցով վարչական մարմինները մերժում, միջամտում, ընդհուպ

սահմանափակում են անձանց իրավունքների իրականացումը, որևէ

պարտականություն են դնում նրանց վրա կամ ցանկացած այլ եղանակով

վատթարացնում են նրանց իրավական կամ փաստացի դրությունը: Այդպիսի

վարչական ակտի օրինակ կարող են լինել լիցենզիա տրամադրելը մերժելու մասին,

անձին սեփականության իրավունքով պատկանող գույքի վրա արգելանք դնելու մասին,

ձեռնարկատիրության որևէ տեսակ կասեցնելու և նմանաբնույթ այլ որոշումները:

Միջամտող ակտերից կարող ենք նշել նաև, օրինակ, ցանկացած հարցով տրված

դիմումը մերժելու, տրամադրված արտոնագրի գործողությունը ժամանակավորապես

կասեցնելու, անօրինական շինությունը քանդելու, հատկացված հողատարածքն ըստ

նշանակության չօգտագործելու կամ օրենքով սահմանված ժամկետում չօգտագործելու

պատճառով այն հատկացված անձից հետ վերցնելու մասին իրավասու վարչական

մարմնի ակտը, վարորդական իրավունքից զրկելու վերաբերյալ ակտը և այլն։ Նշենք

նաև, որ 2015թ. Սահմանադրական բարեփոխումների արդյունքում ՀՀ

Սահմանադրության 50-րդ հոդվածը սահմանում է պատշաճ վարչարարության

իրավունքը, իսկ դրա 3-րդ մասը, մասնավորապես, միջամտող ակտի ընդունման

դեպքում անհրաժեշտ պայման է համարում լսումների անցկացումը, համաձայն որի՝

պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք

պարտավոր են մինչև անձի համար միջամտող անհատական ակտն ընդունելը լսել

նրան, բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի: Իսկ վարչական վարույթում այդ

բացառությունները սահմանված են «Վարչարարության հիմունքների և վարչական

19
վարույթի մասին» օրենքով:

Զուգորդվող վարչական ակտեր: Զուգորդվող վարչական ակտն այն վարչական

ակտն է, որն իր մեջ պարունակում է անձի համար ինչպես բարենպաստ, այնպես էլ

միջամտող վարչական ակտերով սահմանվող դրույթներ: Այդպիսին կարող են

համարվել, օրինակ անշարժ գույքի կադաստրի կողմից վկայագիր տալու մասին

որոշումը, որի հիման վրա պետական գրանցում է ստանում անշարժ գույքի օրինական

հատվածը և մերժվում է ապօրինի հատվածը: Այսինքն՝ զուգորդվող վարչական ակտով

այդ ակտի հասցեատիրոջ համար կարող են սահմանվել ինչպես բարենպաստ, այնպես

էլ միջամտող դրույթներ։ Օրինակ, եթե անձը դիմել է իրավասու մարմին՝ պահանջելով

քանդել իր հարևանի կողմից իրենց բակում ապօրինաբար կառուցված ավտոտնակը և

այդ հողատարածքը տրամադրել իրեն՝ ավտովերանորոգման կայան կառուցելու

համար, սակայն վարչական մարմինը որոշում է ընդունել քանդել ապօրինի կառուցված

ավտոտնակը, իսկ բակը տրամադրել համատիրությանը՝ խաղահրապարակ կառուցելու

համար, ապա այդ ակտը դիմում տված անձի համար կլինի զուգորդված վարչական

ակտ, որի առաջին մասով բավարարվել է նրա պահանջը, և քանդվել է ապօրինաբար

կառուցված շինությունը, սակայն երկրորդ մասով մերժվել է այդ տարածքն իրեն

տրամադրելու վերաբերյալ պահանջը:

Հարկ է նշել, որ ՀՀ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի

մասին» օրենքի 10-րդ գլխում սահմանված է. «Անձինք իրենց իրավունքները

պաշտպանելու նպատակով իրավունք ունեն բողոքարկելու վարչական ակտերը, այդ

թվում՝ զուգորդվող վարչական ակտերի միջամտող դրույթները, ինչպես նաև

վարչական մարմնի գործողությունը կամ անգործությունը»: Հետևությունը այն է, որ

բարենպաստ վարչական ակտերը չեն կարող բողոքարկվել, որը, մեր կարծիքով սխալ

է: Անհրաժեշտ է որ վարչական ակտի հասցեատերը իրավունք ունենա բողոքարկելու

նաև բարենպաստ վարչական ակտերը, մասնավորապես դրանցում առկա

հիմնավորումները, քանի որ հնարավոր է նման իրավաիճակ, երբ ոչ իրավաչափ

հիմնավորումներով կարող են մարդու իրավունքների իրացման և պաշտպանության

համար խնդիր ստեղծել: Այս դեպքում վերջինիս բողոքարկման իրավունքից զրկելը չի

կարող իրավաչափ համարվել: Այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտություն կա

20
վերանայելու այս իրավական նորմը, հնարավորություն ընձեռելով վարչական ակտի

հասցեատերերին իրենց բողոքարկման իրավունքն իրացնելու նաև բարենպաստ

վարչական ակտերի դեպքում` հիմնավորումների մասով:

Ինչպես արդեն նշեցինք տարանջատման գործնական նշանակությունն ուղղակի

կապի մեջ է մտնում նաև վարչական վարույթում ապացուցման պարտականության

բաշխման հետ։ Օրենքի 42-րդ հոդվածով նախատեսված են ապացույցները վարչական

վարույթում, համաձայն որի՝ վարչական մարմինը վարչական վարույթում որպես

ապացույց գնահատում է գործում առկա բացատրությունները, ցուցմունքները,

փորձագիտական եզրակացությունները, փաստաթղթերը, նյութերը, իրերը, ինչպես

նաև այն հանգամանքները, որոնք իր հայեցողությամբ այդ մարմինը պիտանի և

անհրաժեշտ է համարում գործի փաստական հանգամանքների բացահայտման և

գնահատման համար։ Վարչական մարմինն իրավունք չունի պահանջել ներկայացնելու

այնպիսի փաստաթղթեր կամ դրանց նոտարական կամ այլ կարգով վավերացված

պատճեններ, որոնց ներկայացնելը կամ համապատասխան վավերացմամբ

ներկայացնելը նախատեսված չէ օրենքով: Իսկ ահա Օրենքի 43-րդ հոդվածով

նախատեսվում է ապացուցման պարտականությանբաշխումը, համաձայն որի՝ անձի և

վարչական մարմնի փոխհարաբերություններում ապացուցման պարտականությունը

կրում է՝

ա) անձը՝ նրա համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների

առկայության դեպքում.

բ) վարչական մարմինը` անձի համար ոչ բարենպաստ փաստական

հանգամանքների առկայության դեպքում:

Եթե առաջին դեպքում վարչական մարմնի կողմից քննարկվող փաստական

հանգամանքների վերաբերյալ տվյալներին (տեղեկություններին) վարչական մարմինը

կարող է իրազեկ դառնալ բացառապես տվյալ անձի միջոցով, ապա ապացուցման

պարտականությունը դրվում է այդ անձի վրա: Իսկ երկրորդ դեպքում, եթե վարչական

մարմնի կողմից քննարկվող փաստական հանգամանքների վերաբերյալ տվյալներին

(տեղեկություններին) վարչական մարմինը կարող է իրազեկ դառնալ բացառապես

տվյալ անձի միջոցով, ապա ապացուցման պարտականությունը դրվում է այդ անձի

21
վրա:

Իրավաբանական գրականության մեջ վարչական ակտերը դասակարգվում են

տեսակերի տարբեր չափանիշներից ելնելով: Այսպես՝

• ըստ իրավաբանական հետևանքների՝ պարտավորեցնող, արգելող,

իրավազորող, մերժման ակտեր, խրախուսող, տուգանքներ սահմանող,

կարգավիճակային վարչական ակտեր՝ սուբյեկտների իրավական

կարգավիճակն ամրագրող,

• ըստ բովանդակության՝ դրական, որոնք հանդիսանում են դրական

իրավակիրառ գործունեության արդյունք (դիսպոզիցիայի, այլ ոչ թե սանկցիայի

կիրառում), բացասական, որոնք հանդիսանում են դատավարական

իրավակիրառ գործունեության արդյունք (իրավական նորմի սանկցիայի

կիրառում),

• ըստ կարգավորման բովանդակության՝ հրամայող, փոխակերպիչ և ճանաչող,

• ըստ ձևի՝ գրավոր, բանավոր, կոնկլյուդենտ,

• ըստ լիազորությունների ծավալի՝ հայեցողական վարչական ակտեր, որոնք

կիրառվում են հայեցողության ազատության պայմաններում, իշխանական

մարմնի ընդարձակ ինքնուրույնության կամ լուծումների բազմաբնույթ

տարբերակների առկայության դեպքում. Վարչական ակտեր, որոնք ընդունվում

են այլընտրանքային լիազորությունների հիման վրա, այսինքն՝ առկա է

ընտրության հնարավորություն մի քանի այլընտրանքային տարբերակների միջև.

վարչությանն առընթեր ակտեր՝ կառավարությունը պարտավոր է կայացնել

կոնկրետ որոշում, եթե դրա համար առկա են օրենքով սահմանված իրավական

հիմքեր (հիմնականում կիրառվում են ընտրության հնարավորության

բացակայության դեպքերում, օրինակ՝ ընդունելություն բուհեր մրցույթի

արդյունքներով, կենսաթոշակների նշանակում, բացարձակ սանկցիաների

կիրառում և այլն),

• մշտական և ժամանակավոր (այդ թվում՝ պատվիրակված) լիազորությունների

հիման վրա հրապարակվող ակտեր և այլն,

• ըստ որոշման բարդության աստիճանի՝ պարզ (սովորական), բարդ և ունիկալ

22
 (օրինակ՝ ատոմային էլեկտրակայանի կառուցման, զորքերի դուրսբերման և

այլն) վարչական ակտեր,

• ըստ գործողության ժամկետի ուժի մեջ մտնելու հաշվարկման՝ անհապաղ,

ստորագրման, ընդունման պահից ուժի մեջ մտնող, ակտում նշված ժամկետից

ուժի մեջ մտնող, այլ ակտում նշված ժամկետից ուժի մեջ մտնող, պետական

գրանցումից և պաշտոնական հրապարակումից հետո ուժի մեջ մտնող ակտեր,

• ըստ ընդունման կարգի՝ կոլեգիալ մարմնի կողմից (անդամների ընդհանուր թվի

բացարձակ կամ որոշակի (որակյալ) մեծամասնությամբ ընդունվող) և միանձնյա

ընդունվող վարչական ակտեր,

• ըստ կազմակերպչական ազդեցությունից կախվածության՝ գյուղատնտեսության,

պաշտպանության, հասարակական կարգի պահպանության,

առողջապահության, պետական պահպանության հարցերի լուծմանն առնչվող

վարչական ակտեր:

Վարչական ակտերի տեսակների մասին խոսելիս անհրաժեշտ է վարչական

ակտերից առանձնացնել նաև այսպես կոչված «ռեալ ակտերը» 8: Իրավական ակտեր և

վարչական ակտեր ընդունելուց զատ կառավարչական գործունեության մեկ այլ

կարևորագույն ձև է հանդիսանում ոչ ձևական վարչարարությունը՝ ռեալ ակտը: Ոչ

ձևական վարչարարությունը վարչական մարմինների հանրային իրավունքի

բնագավառում այնպիսի գործունեությունն է, որը տեղի չի ունենում իրավական ակտեր

և վարչական ակտեր ընդունելու միջոցով: Ռեալ ակտը վարչական մարմինների

այնպիսի գործողություն է, որն ուղղված չէ իրավական հետևանքների առաջացմանը:

Ռեալ ակտ է հանդիսանում, օրինակ, գումարի վճարումը, տեղեկանքների

տրամադրումը, հաղորդագրություններ տալը, իրազեկումները, զգուշացումները,

ֆիզիկական գործողությունները և այլն:

Ցանկացած վարչարարության, այդ թվում` ոչ ձևական վարչարարության

համար, կառավարչության համար անհրաժեշտ է լիազորություն: Եթե ռեալ ակտը

միջամտում է քաղաքացու իրավունքներին, ապա ռեալ ակտի համար անհրաժեշտ է

օրենքի լիազորություն: Այլ դեպքերում դա անհրաժեշտ չէ: Եթե ոստիկանը կիրառում է

8
Бахрах Д. Н., Российский Б. В., Старилов Ю. Н., Административное право, Москва, 2005.

23
ներգործության հատուկ միջոցներ, ապա դրա համար անհրաժեշտ է օրենքի

լիազորություն: Սակայն երբ ոստիկանը երթևեկում է ծառայողական մեքենայով, ապա

դրա համար իրավական հիմք պետք չէ, որովհետև չկա որևէ միջամտություն մարդու

իրավունքներին: Ռեալ ակտի հիմնական տարբերությունը վարչական ակտից

կայանում է նրանում, որ ի տարբերություն վերջինի, ռեալ ակտը չունի կարգավորող

բնույթ: Ռեալ ակտը որևէ կոնկրետ գործ չի կարգավորում (չի սահմանում որևէ

իրավունք կամ պարտականություն), սակայն դա չի նշանակում, որ այն որևէ

իրավական նշանակություն չունի: Շատ հաճախ ռեալ ակտով ավարտվում է

վարչական մարմինների իրավական պարտականությունների իրականացումը,

օրինակ, երբ վճարվում է քաղաքացու կենսաթոշակը: Սպառողներին ուղղված

զգուշացումը այս կամ այն ապրանքի վերաբերյալ կարող է շատ մեծ ազդեցություն

ունենալ շուկայի վրա: Այսպիսով` ռեալ ակտով չի սահմանվում որևէ իրավական

հետևանք, սակայն կարող է ունենալ շատ մեծ իրավական նշանակություն: Քանի որ

ռեալ ակտը կարող է միջամտել քաղաքացու իրավունքներին, ապա քաղաքացին ունի

դրանից պաշտպանվելու հնարավորություն ինչպես վարչական մարմիններում, այնպես

էլ դատական կարգով:

Եթե վարչական ակտում նշում կա նրա՝ ուժի մեջ մտնելու ժամկետի վերաբերյալ,

ապա ակտն ուժի մեջ է մտնում այդտեղ նշված ժամկետում։ Օրինակ՝ իրավասու

մարմինը կարող է անձին, որի տարիքը չի լրացել վարորդական իրավունքի վկայական

ստանալու համար, տալ այդ վկայականը, սակայն դրա մեջ նշել այն ժամկետը, որից

սկսած վկայականը ուժի մեջ պետք է մտնի։ Դա պետք է համընկնի վարորդական

իրավունք ստացող անձի համապատասխան տարիքը լրանալուն հաջորդող օրվան,

տվյալ դեպքում՝ նրա 18 տարեկանը լրանալու օրը։

Հետևապես` հնարավոր են դեպքեր, որ վարչական ակտը պարունակի

դրույթներ, որոնք այդ ակտի միայն որևէ մասով ուժի մեջ մտնելը կապեն որոշակի

պայմանների կամ հանգամանքների առաջացման հետ։ Այդպիսի դեպքերում

վարչական ակտն այդ մասով ուժի մեջ է մտնում համապատասխան պայմանի կամ

հանգամանքի առաջացման պահից (պայմանով ակտ)։ Եվս մեկ օրինակ՝ վարչական

մարմինը բնակելի տուն կառուցելու նպատակով ընդունված հողահատկացման ակտով

24
դրա հասցեատիրոջը պարտավորեցրել է, որ տվյալ հողամասում հողային

աշխատանքներ իրականացվեն միայն այն բանից հետ, երբ իրավասու մարմինը

կպարզի այդտեղ պատմամշակութային արժեքների բացակայությունը։ Մինչև այդ

պայմանը չկատարվի, հողի հատկացման ակտ ստացած անձը, ըստ օրենքի վերը

նշված դրույթի, իրավունք չունի հողաշինարարական աշխատանքներ իրականացնել։

Հետևաբար՝ այդ մասով վարչական ակտը ուժի մեջ կարող է մտնել միայն իրավասու

մարմնի կողմից այն մասին համապատասխան փաստաթուղթ տալու դեպքում, որ

այդտեղ պատմամշակութային արժեքներ չեն հայտնաբերվել։

Վարչական ակտերը գործում են անորոշ կամ որոշակի ժամկետով: Անորոշ

ժամկետով ակտը գործում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ որևէ իրավաչափ հիմքով չի

կորցրել իրավական ուժը (օրինակ, փոխարինվել է այլ վարչական ակտով, անվավեր է

ճանաչվել և այլն): Որոշակի ժամկետով ընդունված գրավոր վարչական ակտը գործում

է մինչև այդ ակտով նախատեսված ժամկետի լրանալը կամ լրանալուց հետո 15 օրվա

ընթացքում կարող է երկարաձգվել նոր ժամկետով կամ անորոշ ժամկետով:

«Պայմանով ակտ» տերմինը օրենսդիրն օգտագործում է նաև վարչական ակտի

գործողության մեջ գտնվելու հիմքի տեսանկյունից: Այսպես, եթե վարչական ակտի ուժի

մեջ մնալը փոխկապակցվում է որոշակի պայմանի հետ, ապա դրա կատարման պահին

ավարտվում է նաև վարչական ակտի գործողության մեջ գտնվելու ժամկետը:

Բանավոր ակտի դեպքում գործողության մեջ գտնվելն ավարտվում է այդ ակտի

հետ կապված գործողությունների կատարմամբ կամ օրենքով նախատեսված որևէ

եղանակով ակտի հասցեատիրոջը այդ մասին հայտարարելու պահից: Այլ ձևի

վարչական ակտի գործողությունը դադարում է ակտի հասցեատիրոջը օրենքով

նախատեսված տեսանելի, լսելի կամ որևէ այլ ձևով հասանելի եղանակով ակտի

գործողությունը դադարելու մասին հայտնելու պահից:

Ներկայացնենք մի քանի օրինակներ: Այսպես, «Լիցենզավորման մասին»

օրենքի համաձայն (25-րդ և 26-րդ հոդվածներ), ինչպես պարզ, այնպես էլ բարդ

արտոնագրերը տրվում են անժամկետ կարող են տրվել նաև որոշակի ժամկետով՝

օրենքով նախատեսված դեպքերում)։ Անժամկետ են տրվում ծննդյան, ամուսնության,

որդեգրման, կենսաթոշակ նշանակելու մասին ակտերը և այլն։

25
 Անձնագրերը, կացության կարգավիճակ սահմանող փաստաթղթերը,

փախստականի, քաղաքական ապաստանի իրավունքը հաստատող վկայականները և

մի շարք այլ փաստաթղթեր տրվում են որոշակի ժամկետով։ Որոշակի ժամկետով են

տրվում նաև անձի իրավունքները սահմանափակող որոշ վարչական ակտեր։ Օրինակ՝

արտոնագրի գործողության կասեցման մասին իրավասու վարչական մարմնի ակտը

գործում է այդ ակտում նշված որոշակի ժամկետով։

Օրինակ՝ ջրավազանային կառավարման պլան ունեցող տարածքներում

ջրօգտագործման թույլտվության գործողության ժամկետը, ՀՀ ջրային օրենսգրքի 33-

րդ հոդվածի համաձայն, մինչև 25 տարի է։ Հետևաբար՝ եթե որևէ անձ սահմանված

կարգով նման տարածքներում ջրօգտագործման թույլտվություն է ստացել որևէ

ժամկետով, օրինակ՝ 3, 5, 7 կամ 10 տարի և այլ ժամկետով, ապա համապատասխան

ժամկետը լրանալուն պես անձը կարող է դիմել և խնդրել դրա երկարաձգում՝ 25

տարին չգերազանցող տևողությամբ։ Բացառիկ դեպքերում այդ ժամկետը կարող է

երկարաձգվել նույնիսկ մինչև 40 տարի, որը նախատեսված է հիշյալ օրենսգրքի նույն

հոդվածի 4-րդ մասով։

Կամ, եթե որևէ անձ ժամանակավոր հաշվառման է վերցվել որևէ բնակելի

տարածքում, ժամկետը լրանալուց հետո, օրենսդրությամբ նախատեսված հիմքերի

առկայության դեպքում, նա կարող է ժամանակավոր հաշվառումը որոշակի ժամկետով

նորից երկարաձգել կամ մշտական (անորոշ ժամկետով) հաշվառման վերցվել, ինչի

վերաբերյալ իրավասու պետական մարմինը համապատասխան ակտ է ընդունում։

Վարչական ակտը օրենքով նախատեսված դեպքերում կարող է գործողության

ժամկետի վերաբերյալ որևէ նշում չպարունակել, եթե այդ ակտով կարգավորվող

հարցի լուծումը կապված է որոշակի մեկ կամ մի քանի այնպիսի գործողությունների

կատարման կամ վերահաս իրադարձության հետ, որոնց կատարման կամ վրա

հասնելու պահով էլ որոշվում է այդ ակտի գործողության ժամկետը։ Օրինակ՝

շինարարության թույլտվության մասին ակտը գործում է մինչև դրանով նախատեսված

շինարարության իրականացման ավարտի պահը շինարարության ընդունման-

հանձնման մասին ակտի ստորագրումը պատվիրատուի և կապալառուի,

անհրաժեշտության դեպքում՝ նաև ենթակապալառուի կողմից։

26
 Առևտրային կազմակերպություններում հարկային կամ այլ հարցերով

ստուգումներ անցկացնելու մասին իրավասու մարմինների ակտերը գործում են մինչև

համապատասխան ստուգումների արդյունքների վերաբերյալ ստուգման ակտի

ընդունումը։ Սեզոնային գործունեություն, օրինակ՝ առևտուր իրականացնելու

վերաբերյալ վարչական ակտը գործում է մինչև տվյալ սեզոնի ավարտը՝ անկախ տվյալ

ակտում սեզոնի ավարտի ժամկետի մասին նշում լինել չլինելուց։ Բանավոր վարչական

ակտը գործում է մինչև այն պահը, երբ այդ ակտն ընդունած վարչական մարմինը

ավարտում է դրա հետ կապված՝ օրենքով նախատեսված գործողությունների

կատարումը, կամ օրենքով նախատեսված որևէ եղանակով ակտի հասցեատերը որևէ

ձևով իրազեկ է դարձվում ակտի գործողության դադարեցման մասին: Օրինակ՝

ռադիոյով իրավասու մարմնի պաշտոնատար անձը հայտարարում է, որ խմելու ջուրը

որոշակի ժամկետով չպետք է օգտագործել՝ աղտոտված լինելու պատճառով։

Աղտոտվածությունը վերացնելու հետ կապված գործողություններ կատարելուց հետո

նույն մարմնի պաշտոնատար անձը դարձյալ ռադիոյով հայտարարում է, որ ջուրը

մաքրվել է և կարելի է օգտագործել։ Այդ պահից դադարում է գործել աղտոտված ջուրը

չօգտագործելու մասին բանավոր ակտի գործողությունը։

Այլ ձևի վարչական ակտը գործում է մինչև այն պահը, երբ ակտի հասցեատերը

որևէ ձևով իրազեկ է դառնում այդ ակտի գործողության դադարեցման մասին։

Օրինակ՝ վազանցն արգելող ճանապարհային նշանը տեսնելու պահից գործում է

վազանց չկատարելու վերաբերյալ այդ նշանից բխող հրահանգը։ Վերջինս դադարում է

գործել այն պահից, երբ նշանով սահմանված տարածքը ավտոմեքենան հատում-

անցնում է։ Ճանապարհային շինարարություն իրականացնելու պատճառով դրա որոշ

հատված այլ անձանց մուտքն արգելող նշանի գործողությունն ուժի մեջ է մինչև

շինարարության ավարտի պահը։ Ձայնային ազդանշանների ձևով ընդունված

վարչական ակտերը գործում են մինչև այդ ազդանշաններին հաջորդող

գործողությունների ավարտը։ Լուսային ազդանշանների ձևով ընդունված վարչական

ակտերը գործում են մինչև տվյալ գույնի փոխարինումը մեկ այլ գույնի լույսով:

27
 1.3. Վարչական ակտի ձևերը և դրանց բովադակությունը
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 54-րդ

հոդվածով սահմանված են վարչական ակտի ձևերը, որոնք լինում են՝

ա) գրավոր.

բ) բանավոր.

գ) ձայնային.

դ) լուսային.

ե) ազդանշանային.

զ) պատկերային.

է) նշանների և օրենքով նախատեսված այլ ձևի։

Նշենք, որ այլ ձևի վարչական ակտերն ընդգրկում են տարաբնույթ ամրագրման

ձևեր, որոնք սպառիչ չեն և կարող են օրենքներով լրացվել:

Այսպես Օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական ակտը, որպես

կանոն, ընդունվում է գրավոր՝ որոշման, հրամանի, կարգադրության կամ օրենքով

նախատեսված այլ ձևով:

Դիմումի հիման վրա հարուցված վարչական վարույթի արդյունքում կարող է

ընդունվել միայն գրավոր վարչական ակտ: Այստեղ օրենսդիրը իմպերատիվ պահանջ է

դրել, առ այն, որ միայն գրավոր կերպով հարուցված վարույթի շրջանակներում կարող

է ընդունվել միայն գրավոր վարչական ակտ:

«Որպես կանոն» արտահայտությունն օրենքում նշանակում է, որ օրենսդիրը չի

նախատեսել որևէ մեկ պարտադիր ձև բոլոր վարչական ակտերի համար: Դա նաև

հանրավոր չէր լինի, քանի որ վարչական ակտերի բազմազանությունը, որն իր հերթին

արտահայտում է վարչարարաության բնագավառների բազմազանությունը,

ճկունություն է պահանջում ոչ միայն վարչական ակտերի բովանակության, այլև դրանց

ձևի առնչությամբ:

Այստեղ արդարացիորեն հարց է ծագում. ի՞նչ պետք է հասկանալ «վարչական

ակտի ձև սահմանելու» արտահայտության տակ, մասնավորապես, դա բացառու՞մ է

ենթաօրենսդրական ակտով այդ ձևին ներկայացվող պահանջներ սահմանելը: Տվյալ

դեպքում հարկ է նկատել, որ օրենքով վարչական ակտի ձև սահմանելու դեպքում,

28
ենթաօրենսդրական ակտով կարող է սահմանվել կոնկրետ արդեն օրենքով

սահմանված ձևին ներկայացվող պահանջները, պայմանով, որ դրանք չհակասեն

օրենքով ամրագրված նորմերին:

Օրինակ, 2005թ. Հուլիսի 8-ին ընդունված «Ճանապարհային երթևեկության

ապահովման մասին» ՀՀ օրենքով լուսացույցը նախատեսված է որպես վարչական

ակտի ձև, որի հիման վրա ՀՀ կառավարության 2006թ. Հոկտեմբերի 26-ի թիվ 1699-Ն

որոշմամբ հաստատվել են ճանապարհային լուսացույցներին ներկայացվող

պահանջները, դրանց կիրառման ու տեղակայման կանոնները և այլն:

Իսկ եթե, ինչպես արդեն նշել ենք, վարչական վարույթը հարուցվել է դիմումի

հիման վրա, ապա այդ դեպքում կարող է ընդունվել միայն գրավոր վարչական ակտ:

Իսկ այն դեպքում, եթե դա նախատեսված է օրենքով, կամ գոյություն ունի

արդարացված շահ, վարչական մարմինը պարտավոր է ապահովել հետագա գրավոր

ձևակերպում:

«Արդարացված շահ» եզրույթի բնորոշումը տրված չէ օրենսդրությամբ, ինչը

նշանակում է, որ կոնկրետ իրավիճակում այդպիսի շահի առկայությունը որոշվում է,

գնահատելով այն հանգամանքները, որոնք վկայուն են հասցեատիրոջ համար

այդպիսի վարչական ակտի պարտադիր լինելը: Իսկ հանգամանքները կարող են

տարբեր լինել, օրինակ՝ կարող է այդպիսի գրավոր ակտի առկայությունը անհրաժեշտ

լինել օտարերկրյա այնպիսի պետական մարմիններ ներկայացնելու համար, որոնցում

վարչարարության կանոններով նախատեսված է գրավոր վարչական ակտ

ներկայացնելու պահանջ:

Ինչ վերաբերում է օրենքով նախատեսված դեպքերին, ապա արդարացի շահի

առկայությունն ընդհանրապես չի քննարկվում, քանի որ տվյալ դեպքում հենց օրենքի

պահանջով է տրվում գրավոր վարչական ակտ:

Օրենքով նախատեսված դեպքերում վարչական ակտը կարող է ընդունվել

բանավոր: Բանավոր վարչական ակտեր, որպես կանոն, ընդունվում են

ոստիկանության համապատասխան ծառայությունների աշխատակիցների կողմից՝

հասարակական վայրերում կարգ ու կանոնը պահպանելու գործողություններ

իրականացնելիս։ Օրինակ՝ ցույցի մասնակիցներին իրավունք է վերապահված երթ

29
կատարել իրավասու մարմնին իրազեկած երթուղով։ Երթն ուղեկցող ոստիկանության

աշխատակիցները հետևում են, որ ցույցի մասնակիցները պահպանեն երթուղին` այդ

նպատակով անելով երթից չշեղվելու վերաբերյալ բանավոր կարգադրություններ։

Բանավոր վարչական ակտը, ակտի հասցեատիրոջ բանավոր կամ գրավոր

պահանջով, ենթակա է հետագա գրավոր ձևակերպման ինչպես օրենքով

նախատեսված դեպքերում, այնպես էլ այն դեպքում, երբ ակտի հասցեատերն ունի

արդարացված շահ: Բանավոր վարչական ակտն ընդունված է համարվում

հրապարակման պահից:

Վարչական ակտն, ինչպես արդեն նշեցինք, կարող է ընդունվել լուսային,

ձայնային, պատկերային, ազդանշանների, նշանների կամ այլ տեսքով (այլ ձևի ակտ):

«Լուսային» կամ լուսաազադանշանային ձևի վարչական ակտերի բնորոշ օրինակներ

են փողոցային երթևեկությունը, ինչպես նաև երկաթուղային անցումները կարգավորող

լուսակիրների ազդանշանները և համանման լուսային սարքերով տրվող այլ

կարգադրությունները։ Պատկերային կամ առարկայական վարչական ակտ են

ավտոտեսուչի՝ ավտոմեքենան կամ հետիոտներին կանգնեցնելու կարգադրություն

պարունակող ժեստը, որը կարող է արտահայտվել ձեռքի մեկնումով, ինչպես նաև

խաչմերուկը կարգավորող տեսուչի համապատասխան ժեստերը։

Ձայնաազդանշանային վարչական ակտ են ավտոտեսուչի սուլիչով տրված

կարգադրությունը, ոստիկանության, հրշեջ ծառայության, շտապօգնության և այլ

հատուկ ծառայության մեքենաների կողմից լուսային և ձայնային եղանակներով

արձակվող հրահանգները: Նշանների ձևով վարչական ակտերը ևս հիմնականում

կիրառվում են ճանապարհային երթևեկության կարգավորման ոլորտում։ Օրինակ՝

ավտոմեքենաների կամ տրանսպորտային այլ միջոցների երթևեկությունը, վազանցը

կամ ճանապարհի որոշակի հատվածներում կամ վայրերում կանգառն արգելող կամ

թույլատրող նշանները։

Այլ ձևի վարչական ակտն ընդունված է համարվում հրապարակման պահից:

Քանի որ գործնականում վարչական ակտերը հանդիպում են առավելապես

գրավոր ձևով, ուստի օրենսդիրը «Վարչարարության հիմունքների և վարչական

վարույթի մասին» օրենքի 55-րդ հոդվածով սահմանել է գրավոր վարչական ակտին

30
ներկայացվող պահանջները։

Վարչական ակտն իր բովանդակությամբ պետք է համապատասխանի դրա

ընդունման համար օրենքով սահմանված պահանջներին, նշում պարունակի այն բոլոր

էական փաստական և իրավաբանական հանգամանքների վերաբերյալ, որոնք

վարչական մարմնին հիմք են տվել ընդունելու համապատասխան որոշում: Այսինքն՝

վարչական ակտը պետք է կազմվի այնպես, որպեսզի դրանում ամփոփվեն

համապատասխան ակտի համար օրենքով նախատեսված պահանջները և այն

փաստական հանգամանքները, որոնք տվյալ ակտի ընդունման հիմք են հանդիսացել։

Այլ խոսքով՝ ակտից պետք է հստակ երևա, թե ինչու է վարչական մարմինը հանգել այդ

տեսակի ընդունմանը։ Բացի դրանից, վարչական ակտը պետք է կազմված լինի

սահմանված ձևի և նմուշի թղթի վրա։ Ընդ որում՝ միանման հարց կարգավորող

վարչական ակտը կարող է ունենալ միասնական նմուշի ձև (ձևաթուղթ)։ Օրինակ՝

անձնագիրը, փախստականի կարգավիճակը հաստատող վկայականը և այլն։ Թղթի

ձևը (չափսերը) և նմուշը (ջրաթափանցիկ և այլն) որոշվում է օրենքով կամ այն

վարչական մարմնի կողմից, որն իրավասու է ընդունել համապատասխան վարչական

ակտը։

Օրենքի 55-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված է, որ վարչական ակտը,

որպես կանոն, պետք է տեղեկություններ պարունակի նաև այն ծախսերի և դրանք

կրողների վերաբերյալ, որոնք կատարվել են տվյալ ակտի ընդունման

կապակցությամբ։ Օրինակ՝ եթե վարչական վարույթի ընթացքում վարույթի

մասնակիցների միջնորդության հիման վրա նշանակվել է փորձաքննություն կամ

կատարվել է զննում, ապա վարչական ակտում պետք է նշվի, թե ում կողմից և ինչ

չափով պետք է հատուցվեն փորձաքննություն կամ զննում անցկացնելու հետ կապված

ծախսերը։

Եթե վարչական ակտ է ընդունվում ծախսերը վերադարձնելու վերաբերյալ, ապա

այդ ակտում պետք է նշվեն վերադարձման ենթակա գումարը և վերադարձման կարգն

ու պայմանները, ինչպես նաև այն, թե ում պետք է դրանք վերադարձվեն։

Վարչական ակտը կարող է բաղկացած լինել ոչ միայն բուն ակտից, այլև ունենալ

ներդիրներ, հավելվածներ կամ լրացուցիչ փաստաթղթեր, որոնք ինքնուրույն

31
վարչական ակտեր չեն, այլ բուն վարչական ակտի բաղկացուցիչ մասերը և կարող են

գործել այնքանով, որքանով գործում է բուն վարչական ակտը և այն ժամկետով, ինչ

ժամկետով գործում է այդ ակտը։ Օրինակ՝ ԲՈՒՀ-ի ավարտական դիպլոմի

բաղկացուցիչ մաս է կազմում տվյալ որակավորումը ստացած անձի՝ ուսման ամբողջ

ժամանակաշրջանում անցած բոլոր առարկաների քննությունների կամ ստուգարքների

արդյունքում ստացած գնահատականների վերաբերյալ փաստաթուղթը, որը որպես

ներդիր կցվում է դիպլոմին։ Կամ սեփականության իրավունքով հողահատկացման

մասին վարչական ակտին, որպես նրա բաղկացուցիչ մասը կազմող փաստաթուղթ,

պետք է կցվի նաև այն հողատարածքի նախագիծը՝ նրա չափերի և գտնվելու վայրի

վերաբերյալ նշումներով, որը սեփականության իրավունքով հատկացվում է

համապատասխան անձին։ Ընդ որում՝ եթե միևնույն ակտով դիմողին տրամադրվում

են տարբեր վայրերում մի քանի հողատարածքներ, ապա յուրաքանչյուր

հողատարածքի նախագիծը կարող է հավելվածի տեսքով կցվել հողահատկացման

մասին վարչական ակտին։

Վարչական ակտի իրավաչափությունը մեծապես կախված է դրա

բովանդակային համապատասխանությամբ գործող իրավունքից: Այդ

համապատասխանությունն ապահովվում է մի շարք նախադրյալների առկայությամբ,

որոնք անվանվում են վարչական ակտի նյութական իրավաչափության

նախադրյալներ: Այդ իսկ նպատակով Օրենքը կարգավորել է նաև այն պահանջները,

որոնք պարտադիր են համարվում գրավոր վարչական ակտ ընդունելիս: Օրենքի 55-րդ

հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված է նաև, թե ինչ պետք է պարունակի վարչական

ակտը, որով ըստ էության մանրամասնվում են նույն հոդվածի 1-ին մասով

ներկայացվող պահանջները։

Այսպես՝ գրավոր վարչական ակտը պետք է պարունակի՝

ա) վարույթն իրականացրած վարչական մարմնի լրիվ անվանումը.

բ) վարչական ակտի հասցեատիրոջ անուն-ազգանունը, իրավաբանական անձի

դեպքում՝ լրիվ անվանումը.

գ) վարչական ակտի լրիվ անվանումը, դրա ընդունման տարեթիվը, ամիս

ամսաթիվը, ակտի համարը.

32
 դ) ակտով լուծվող հարցի նկարագրությունը (նկարագրական մաս).

ե) ակտի ընդունման հիմնավորումը (պատճառաբանական մաս).

զ) ընդունված որոշման շարադրանքը (եզրափակիչ մաս).

է) ակտի գործողության ժամկետը, եթե ակտն ընդունվել է որոշակի ժամկետով.

ը) ակտի բողոքարկման ժամկետը և այն մարմինը, ներառյալ՝ դատարանը,

որտեղ կարող է այդ ակտը բողոքարկվել.

թ) ակտն ընդունող վարչական մարմնի պաշտոնատար անձի պաշտոնը, անուն

ազգանունը և նրա ստորագրությունը.

ժ) ակտն ընդունած վարչական մարմնի պաշտոնական կնիքը։

Բացի վերոհիշյալ պահանջների պահպանումից, օրենսդիրը սահմանել է նաև

վարչական ակտին ներկայացվող այլ հիմնական պահանջներ: Այսպես, Օրենքի 56-րդ

և 57-րդ հոդվածները վերաբերում են համապատասխանաբար վարչական ակտի

որոշակիության և վարչական ակտի հիմնավորման պարտադիր պայմանների

պահպանմանը:

Որոշակիության պահանջն արտացոլում է իրավական որոշակիության

սահմանադրական սկզբունքը, որը տարածվում է բոլոր իրավական ակտերի վրա: Այդ

սկզբունքը կոնկրետացվում է վարչական ակտերի համար: Վարչական ակտի

որոշակիության պահանջն այնքան կարևոր է, որ դրա անտեսումը առանձին

դեպքերում կարող է հանգեցնել անգամ վարչական ակտի առոչինչ լինելուն:

Որոշակիության պահանջի խախտում կդիտարվի, երբ վարչական մարմնի ընդունած

ակտից պարզ չէ թե այն ում է ուղղված, ինչ է կարգավորում, կամ որ վարչական

մարմնի կողմից է այն ընդունվել:

Վարչական ակտի որոշակիությունն արտահայտվում է նրա ձևակերպման

հստակությամբ, պարզությամբ և հասկանալի լինելով (Օրենքի 56-րդ հոդված)։ Ակտի

բովանդակությունը պետք է շարադրվի այնպես, որ դրա հասցեատիրոջ համար

ակնառու լինի, թե իրեն ինչ իրավունք է տրամադրվում, իր որ իրավունքն է

սահմանափակվում, իրեն ինչ իրավունքից են զրկում, կամ իր վրա ինչ

պարտականություն է դրվում։ Օրինակ՝ հողահատկացման ակտից հստակ պետք է

երևա, թե որ հողատարածքը, ինչ չափսերով, երբ և ում է հատկացվում, ինչ

33
նպատակով, ինչ ժամկետով և ինչ իրավունքով (սեփականության, օգտագործման)։

Կամ, ասենք, իրեն տրված վարչական ակտի հիման վրա անձն օգտվում է մի քանի

տեսակի նպաստներից, սակայն օրենքով նախատեսված հիմքի առկայությամբ որոշում

է ընդունվում նշանակված նպաստներից որևէ մեկից զրկելու մասին։ Այդ հարցով

ընդունված վարչական ակտից հստակ պետք է երևա, թե հատկապես որ տեսակի

նպաստից է նա զրկվում, որ պահից սկսած և ինչ հիմքով։

Անհրաժեշտ է նշել, որ այլ ձևի վարչական ակտերը՝ բանավոր, պատկերային,

ազդանշանային և այլն, նույնպես պետք է որոշակի լինեն։ Օրինակ՝ երբ ավտոտեսուչը

ժեստերի ձևով համապատասխան կարգադրություններ է անում, ապա նա պետք է

անի այնպես, որ ակնհայտ լինի, թե դրանք ում են վերաբերում, և կոնկրետ ինչ պետք է

անեն կարգադրությունները ստացած անձինք (կանգնեն, շարժվեն, փոխեն շարժման

ուղղությունը և այլն)։

Վարչական ակտը, որոշակի լինելուց բացի, պետք է նաև հիմնավորված լինի,

որն արտահայտվում է նրանով, որ վարչական ակտում նշվում են համապատասխան

որոշում ընդունելու համար բոլոր էական փաստական և իրավական հիմքերը (57-րդ

հոդված, 1-ին մաս):

Վարչական ակտից հստակ պետք է երևա, թե որ փաստական հանգամանքներն

է հիմք ընդունել վարչական մարմինը, ընդունելով իր որոշումը, ինչպես է որոշվել

դրանց հավաստիությունը, և որ իրավական հիմքերով է ընդունվել այդ որոշումը (հղում

կատարելով համապատասխան օրենքի կամ, օրենքով նախատեսված դեպքերում` նաև

այլ իրավական ակտերի վրա): Անհիմն վարչական ակտերը պարարտ հող են

կամայականությունների համար:

Վարչական մարմնի հայեցողական լիազորությունների իրականացման

արդյունքում ընդունված վարչական ակտի հիմնավորումից պետք է պարզ լինեն այն

նկատառումները, որոնց հիման վրա վարչական մարմինն ընտրել է տվյալ լուծումը:

Եթե վարչական մարմինը վարչական ակտ է ընդունում մի հարցով, որով նա

հայեցողական լիազորություն ունի, այսինքն՝ կարող է ընդունել օրենքով նախատեսված

մի քանի որոշումներից որևէ մեկը, ապա վարչական ակտի հիմնավորումից պետք է

պարզ լինեն այն նկատառումները, որոնց վրա հիմնվելով վարչական մարմինն ընտրել

34
է տվյալ լուծումը, այլ ոչ թե մեկ ուրիշը: Որպեսզի վարչական մարմինը չկատարի

հայեցողական սխալներ, նա պարտավոր է պահպանել հայեցողական

լիազորությունների իրականացման բոլոր սահմանափակումները, որոնք ամրագրված

են օրենքում, հատկապես՝ համաչափության և կամայականության արգելքի

սկզբունքները: Այսպես՝ «Վիճակախաղերի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածով

նախատեսվում է, որ այդ օրենքի պահանջների խախտման համար լիազոր մարմինը

վիճակախաղերի կազմակերպչի նկատմամբ կիրառում է պատասխանատվության

հետևյալ միջոցները`

ա) նախազգուշացում և խախտումները վերացնելու մասին հանձնարարական.

բ) տուգանք.

գ) արտոնագրի գործողության կասեցում.

դ) արտոնագրի ուժը կորցրած ճանաչում։

Ինչպես տեսնում ենք, վարչական մարմինն իրավասու է

պատասխանատվության վերոհիշյալ չորս միջոցներից կիրառել որևէ մեկը։

Հետևաբար՝ համապատասխան ակտն ընդունողը պարտավոր է հիմնավորել, թե ինչու

է հատկապես կիրառում դրանցից այն, որն ինքն է նախատեսում՝ հիմք ընդունելով նաև

ընտրված համապատասխան միջոցի կիրառման համաչափությունը (պիտանիությունը,

անհրաժեշտությունը և չափավորությունը)։

Հիմնավորում պահանջվում է գրավոր կամ գրավոր հաստատված վարչական

ակտ ընդունելու դեպքում:

Վարչական ակտի հիմնավորման հիմքում պետք է դրվեն այնպիսի փաստեր,

որոնք առնչվում են տվյալ ակտն ընդունող վարչական մարմնի իրավասությանը։

Օրինակ՝ իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրի համապատասխան

տարածքային ստորաբաժանումը չի կարող իրավաբանական անձի պետական

գրանցումը մերժել՝ դրա ստեղծման աննպատակահարմարության

պատճառաբանությամբ, որովհետև օրենքով նման հիմքով մերժման իրավասություն

այդ ստորաբաժանմանը կամ որևէ այլ մարմնի տրված չէ։ Կամ, ասենք,

հողահատկացման վերաբերյալ ՀՀ քաղաքացու դիմումը չի կարող մերժվել այն

հիմքով, որ նա այն տարածքի բնակիչ չէ, որտեղ ինքը հողահատկացման խնդրանքով

35
դիմում է ներկայացրել, կամ էլ այն հիմքով, որ նա մշտական բնակություն է հաստատել

որևէ օտարերկրյա պետությունում։

Հիմնավորում չի պահանջվում բանավոր կամ այլ ձևի (պատկերային,

ազդանշանային և այլն) վարչական ակտեր ընդունելիս։ Այսպես, հիմնավորում

չպահանջող վարչական ակտերի թվին կարելի է դասել քաղաքական ապաստանի

փաստաթուղթը հաստատող կարգավիճակը, քաղաքացու անձնագիրը և այլն 9:

Միաժամանակ օրենքի 57-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված են դեպքեր,

երբ գրավոր վարչական ակտի հիմնավորում ևս չի պահանջվում։ Այդ դեպքերն են՝

ա) վարչական մարմինը բավարարում է որևէ դիմում, և վարչական ակտը չի

շոշափում երրորդ անձանց իրավունքները։ Օրինակ՝ անձը դիմել է իրավասու

վարչական մարմին՝ խնդրելով իրեն թույլատրել մուտք գործել սահմանային գոտի, և

վարչական մարմինը տվել է այդ թույլտվությունը՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը,

որ դրանով չեն շոշափվում երրորդ անձանց իրավունքները,

բ) ակտի հասցեատիրոջը կամ այն անձին, ում շահերը վարչական ակտը

շոշափում է, արդեն հայտնի է վարչական մարմնի դիրքորոշումը փաստական կամ

իրավական հետևանքների վերաբերյալ, կամ այդ դիրքորոշումն ակնհայտորեն բխում է

ակտի տեքստից։ Օրինակ՝ իրավասու վարչական մարմինը որոշում է ընդունում

ապօրինի շինությունը օրինականացնելու վերաբերյալ։ Այս դեպքում ակտի

հասցեատիրոջն ակներևաբար հայտնի է, որ այդ ակտի իրավական հետևանքը տվյալ

կառույցի նկատմամբ իր սեփականության իրավունքը ճանաչելն է,

գ) վարչական մարմինը նույնանման վարչական ակտեր է հրապարակում մեծ

քանակությամբ կամ վարչական ակտերը հրապարակում է տեխնիկական միջոցների

օգտագործմամբ և յուրաքանչյուր առանձին դեպքերում հիմնավորելու

անհրաժեշտություն չկա։ Այս դեպքին առնչվող վարչական ակտերի բնորոշ օրինակ

կարող են ծառայել իրավասու մարմինների կողմից տրվող սնանկության գործերով

կառավարիչների վկայականները, փաստաբանական գործունեություն իրականացնելու

կամ նոտարի պաշտոնին հավակնելու համար համապատասխան որակավորման

9
Հ. Թովմասյան, Գ. Մուրադյան, Հ. Թորոսյան, Վ. Գրիգորյան, Վ. Պողոսյան, Հարցեր և
պատասխաններ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի
Հանրապետության օրենքի վերաբերյալ, Երևան, Տիգրան Մեծ հրատարակչություն, էջ՝ 150:

36
քննություններն անցնելու վերաբերյալ վկայականները, ինչպես նաև անձի

կարգավիճակը հաստատող փաստաթղթերը (անձնագիրը, ծննդյան վկայականը,

փախստականի կարգավիճակը կամ քաղաքական ապաստանի իրավունքը

հաստատող վկայականը և այլն)։

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 59-րդ

հոդվածի համաձայն՝ վարչական ակտի ընդունման մասին իրազեկում է համարվում

վարչական մարմնի կողմից վարույթի մասնակիցներին այդ հոդվածով նախատեսված

կարգով այն հանձնելը կամ հրապարակելը: Վարչական ակտի ընդունման մասին

վարչական մարմինն իրազեկում է տվյալ վարչական վարույթի մասնակիցներին (ակտի

հասցեատիրոջը, երրորդ անձանց)։ Վարույթի մասնակիցներին հանձնվում է գրավոր

վարչական ակտը։ Իսկ բանավոր կամ այլ ձևի վարչական ակտը, ակնհայտ է, որ չի

կարող «հանձնվել». այն հրապարակվում է և հրապարակումն ինքնին դիտվում է իբրև

«հանձնում»։ Գրավոր վարչական ակտը պետք է եռօրյա ժամկետում ստորագրությամբ

առձեռն հանձնվի վարույթի մասնակիցներին, իսկ դրա անհնարինության դեպքում,

ինչպես նաև վարույթի մասնակցի պահանջով նույն ժամկետում հանձնումը կարող է

իրականացվել պատվիրված փոստով՝ ստանալու մասին ծանուցմամբ կամ օրենքով

նախատեսված այլ եղանակներով: Վարչական մարմինը միաժամանակ պարտավոր է

դրա հետ միասին հանձնել նաև այդ ակտի բաղկացուցիչ մաս համարվող

փաստաթղթերը, սակայն դրանք ուշացումով հանձնելը հիմք չէ վարչական ակտի

իրավաչափությունը վիճարկելու համար: Հանձնման նշված կարգը տարածվում է նաև

վարչական ակտում, ինչպես նաև դրա բաղկացուցիչ մաս կազմող փաստաթղթերում

կատարվող փոփոխությունների վրա: Այսպիսով՝ վարչական ակտի հանձնման ձևերը

կամ եղանակներն են`

ա) ակտը ստորագրությամբ դրա հասցեատիրոջը հանձնելը.

բ) այն պատվիրված փոստով վարույթի մասնակիցներին ուղարկելը, այդ թվում՝

ստանալու մասին ծանուցմամբ.

գ) օրենքով նախատեսված այլ ձևով

Ինչ վերաբերում է վարչական ակտի հրապարակմանը, ապա այն կատարվում է

տվյալ վարչական մարմնի տեղեկագրում կամ այլ պաշտոնական տեղեկագրում կամ

37
զանգվածային լրատվության այլ միջոցներով հրապարակելով: Գրավոր վարչական

ակտի հրապարակումը պարտադիր է, եթե վարչական մարմնին հայտնի չէ այն

անձանց վերաբերյալ տեղեկությունները, որոնց շահերը ուղղակիորեն շոշափվում են

այդ ակտով կամ օրենքով նախատեսված այլ դեպքերում: Գրավոր վարչական ակտը

վարչական մարմնի նախաձեռնությամբ կարող է հրապարակվել, եթե վերջինիս

հայեցողական որոշմամբ դա նպատակահարմար է՝ պետության և հանրության

շահերի, ինչպես նաև անձանց իրավունքների արդյունավետ պահպանման

անհրաժեշտությունից ելնելով (օրինակ՝ մարզադաշտի կառուցման, թափոնների

վերամշակման, գործարան կառուցելու, հանք շահագործելու թույլտվությունները և

այլն):

Մամուլում, ԶԼՄ-ներում կամ տեղեկատվության տարածման այլ միջոցներում

հրապարակվում է գրավոր վարչական ակտի միայն եզրափակիչ մասը, սակայն

միաժամանակ պետք է նշվի, թե որտեղ է հնարավոր ծանոթանալ ամբողջ վարչական

ակտին: Օրենսդրի այս պահանջը չի բացառում վարչական ակտն ամբողջությամբ

հրապարակելու տարբերակը, մանավանդ, վերջինիս ոչ մեծ ծավալի դեպքում:

Բանավոր վարչական ակտը հրապարակվում է այն հասցեատիրոջը բանավոր

ձևով հայտարարելու միջոցով: Այն կարող է հրապարակվել նաև հասցեատիրոջ համար

հասկանալի որևէ օտար լեզվով:

Հասցեատիրոջ խնդրանքով վարչական մարմինը կարող է տրամադրել իր

պաշտոնական կնիքով հաստատված օտար լեզվով թարգմանված պատճենը:

Միաժամանակ, օրենսդիրը իրավաբանական ուժ է վերապահում բացառապես

վարույթի իրականացման լեզվով ընդունված տեքստին, վեճ կամ բողոք ներկայացնելու

դեպքում հիմք է ընդունվում միայն հայերենով ընդունված տեքստը: Օտար լեզվով

թարգմանված պատճենը չի կարող հիմք լինել այդ ակտի իմաստը կամ

բովանդակությունը մեկնաբանելու կամ պարզաբանելու համար: Օտար լեզվով

թարգմանված պատճենները գործնականում կարող են անհրաժեշտ լինել տարբեր

նկատառումներով, օրինակ՝ ամուսնության մեջ չգտնվելու մասին թարգմանված

տեղեկանքը հիմք է այլ երկրում սահմանված կարգով ամուսնություն գրանցելու

համար, այլ երկրի քաղաքացիություն ձեռք բերելու համար ևս պահանջվում է

38
ներկայացնել տարաբնույթ տեղեկանքներ և այլն: Որպես կանոն, օտար լեզվով

թարգմանված պատճենների անհրաժեշտությունը չի ծագում միջազգային

պայմանագրերով նախատեսված հատուկ դեպքերում:

Օտար լեզվով թարգմանված վարչական ակտի պատճենը պետք է հաստատված

լինի համապատասխան վարչական մարմնի պաշտոնական կնիքով (պաշտոնական

կնիքի ներքո նկատի է առնվում վարչական մարմնի այն կնիքը, որը պարունակում է

վարչական մարմնի լրիվ անվանումը և Հայաստանի Հանրապետության զինանշանի

պատկերը)։ Այսպիսով՝ վարչական ակտը բոլոր դեպքերում կազմվում է հայերեն, բայց

կարող է և տրվել դրա որևէ օտար լեզվով թարգմանված պատճենը։

Վարչական ակտի ուժի մեջ մտնելու հարցում իրավական նշանակություն ունի

ակտի իրազեկման ինստիտուտը: «Վարչարարության հիմունքների և վարչական

վարույթի մասին» օրենքի 60-րդ հոդվածի համաձայն, վարչական ակտն ուժի մեջ է

մտնում վերը նշված կարգով իրազեկելուն հաջորդող օրվանից, եթե օրենքով կամ այդ

ակտով այլ կարգ նախատեսված չէ: Օրենսդիրը՝ իրավական ուժի մեջ մտնելու

տեսանկյունից սահմանում է նաև, այսպես կոչված, «պայմանով ակտ», որի որոշ

դրույթներ կարող են ուժի մեջ մտնել միայն որոշակի պայմանների կամ

հանգամանքների առաջացման դեպքում: Ինչ վերաբերում է բանավոր և այլ ձևի

վարչական ակտերին, ապա դրանք ուժի մեջ են մտնում այդ ակտերը հրապարակելու

պահից: Ավելացնենք նաև, որ հրապարակման ոչ ենթակա իրավական ակտերը,

ինչպիսիք են, մասնավորապես, այն իրավական ակտերը կամ դրանց առանձին

մասերը, որոնք պարունակում են պետական կամ օրենքով պահպանվող այլ գաղտնիք,

ուժի մեջ են մտնում դրանց ընդունմանը հաջորդող օրվանից, իսկ ստորագրման կամ

վավերացման կամ պետական գրանցման ենթակա իրավական ակտերը՝ դրանց

ստորագրմանը կամ վավերացմանը կամ պետական գրանցմանը հաջորդող օրվանից:

Հիշյալ ակտերը պարտադիր են կատարման համար իրավաբանական, ֆիզիկական և

պաշտոնատար անձանց համար՝ նախատեսված կարգով դրանք նրանց իրազեկելու

կամ ծանոթացնելու պահից, եթե այդ իրավական ակտով ավելի ուշ ժամկետ

նախատեսված չէ: Նշված ակտի հերթական համարի վերջում՝ իրավական ակտի

բնույթը սահմանող տառից հետո, իրավական ակտն ընդունող մարմնի կողմից դրվում

39
են «Գ» կամ «ՀԳ» կամ «ՀԿ» տառերը: Եթե վարչական ակտում նշում կա նրա՝ ուժի մեջ

մտնելու ժամկետի վերաբերյալ, ապա ակտն ուժի մեջ է մտնում այդտեղ նշված

ժամկետում։

Ըստ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի

62-րդ հոդվածի առ ոչինչ վարչական ակտն ընդունման պահից չունի իրավական ուժ և

ենթակա չէ կիրառման: Այդպիսի ակտը չկատարելը որևէ պատասխանատվություն չի

կարող առաջացնել: Ավելին, այդպիսի ակտի կատարումը և կիրառումը առաջացնում է

օրենքով սահմանված պատասխանատվություն: Միաժամանակ, հարկ է նկատել, որ,

եթե «կիրառելու» դեպքում խնդիրը պարզ է, ապա նույնը չի կարելի ասել «կատարելու»

պարագայում, օրինակ, բարեխիղճ հասցեատիրոջ կողմից այդպիսի ակտի կատարումը

ևս չի կարող որևէ պատասխանատվություն առաջացնել 10: Այսպես, եթե քաղաքացուն

ոչ իրավասու մարմնի կողմից տրվել է համայնքային ֆոնդին պատկանող բնակելի

տարածք, ապա վերջինիս կողմից դրա հիման վրա բնակելի տարածքի օգտագործումը

չի կարող համարվել պատասխանատվության հիմք:

Առ ոչինչ վարչական ակտն ընդունած վարչական մարմինը պարտավոր է իր

նախաձեռնությամբ կամ արդարացված շահ ունեցող ցանկացած քաղաքացու դիմումի

հիման վրա անհապաղ հաստատել այդ ակտի առ ոչինչ լինելը: «Արդարացված շահ»

ունեցող է համարվում ինչպես վարույթի մասնակիցը, այնպես էլ յուրաքանչյուր այլ անձ,

ում իրավունքներն ու շահերը փոխկապակցված են տվյալ ակտի հետ: Օրենսդիրն

այստեղ նկատի ունի նաև ցանկացած անձի, որը կարող է լինել նաև այն անձը, որը

վարչական վարույթի մասնակից չէ, այդ թվում` նա, ում համար կարևոր է վարչական

մարմնի իրավաչափության շրջանակներում գործելը։

Վարչական ակտն առ ոչինչ է ճանաչվում հետևյալ ակնառու կոպիտ սխալների

դեպքում՝

ա) ակտից հստակ չի երևում կամ միանշանակ պարզ չէ, թե որ վարչական

մարմինն է դա ընդունել: Օրինակ՝ գրավոր ակտի վրա բացակայում են ակտն ընդունող

մարմնի վերաբերյալ նշումները կամ այդ նշումներն այնքան պարզորոշ չեն, որ

10
Դանիելյան Գ., Վարչական պատասխանատվությունը Հայաստանի Հանրապետությունում, Երևան,
2007թ.

40
հավաստի լինի, թե որ վարչական մարմնի կողմից է ակտն ընդունվել (ակտի վրա նշում

կա «տեղական ինքնակառավարման մարմնի» մասին, բայց նշում չկա այն մասին, թե

հատկապես որ մարմինն է ակտն ընդունողը և այլն):

բ) ակտն ընդունել է ոչ իրավասու վարչական մարմինը։ Օրինակ՝ անհատ

ձեռնարկատիրոջ գրանցումը կատարել է տեղական ինքնակառավարման մարմինը,

մինչդեռ այդ իրավունքը վերապահված է իրավաբանական անձանց պետական

գրանցման գործակալության համապատասխան տարածքային ստորաբաժանմանը:

գ) ակտից պարզ չէ, թե դա որոշակիորեն ում է հասցեագրված կամ հայտնի չէ,

թե ինչ հարց է կարգավորում։ Օրինակ՝ ակտը վերաբերում է հողօգտագործմանը,

սակայն նրանում բացակայում են այն անձի վերաբերյալ տվյալները, որը պետք է

համապատասխան հողատարածքն օգտագործի, կամ ակտից չի երևում, թե ում է այն

հասցեագրված, կամ առկա են տեղեկություններ ֆիզիկական կամ իրավաբանական

անձի վերաբերյալ, ում հասցեագրված է ակտը, սակայն նշում չկա այն մասին, որ այդ

անձին հող է հատկացվում և ինչ նպատակով:

դ) ակտով դրա հասցեատիրոջ վրա դրվում է ակնհայտորեն ոչ իրավաչափ

պարտականություն կամ նրան տրամադրվում է ոչ իրավաչափ իրավունք։ Օրինակ՝

անձին հրահանգ է տրվում օրինական շինությունը քանդելու մասին կամ նրան

հողօգտագործման իրավունք է տրվում այն անձի սեփականությունը համարվող հողն

օգտագործելու մասին, որը դրանից անտեղյակ է և, օրենքի համաձայն, միայն ինքը

կարող է նման իրավունք վերապահել այլ անձանց։

Եթե առ ոչինչ ակտն ընդունած վարչական մարմինն իր նախաձեռնությամբ կամ

շահագրգիռ անձի դիմումի հիման վրա չի հաստատում ակտի առ ոչինչ լինելու

հանգամանքը, ապա շահագրգիռ անձը կարող է օրենքի VI բաժնով սահմանված

կարգով բողոք ներկայացնել ակտն ընդունած վարչական մարմին կամ նրա վերադաս

վարչական մարմին կամ դատարան՝ այդ ակտն առ ոչինչ ճանաչելու պահանջով։

Բողոքը քննող մարմինը, պարզելով ակտի առ ոչինչ լինելու հանգամանքը, պարտավոր

է որոշում ընդունել այն առ ոչինչ ճանաչելու մասին։

Ոչ իրավաչափ ակտն անվավեր ճանաճելու հիմքերն ամրագրված են

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 63-րդ

41
հոդվածով: Այսպես, անվավեր է առ ոչինչ չհանդիսացող այն ոչ իրավաչափ վարչական

ակտը, որն ընդունվել է հետևյալ պայմաններում՝

ա) ընդունվել է օրենքի խախտմամբ, այդ թվում՝ օրենքի սխալ կիրառման կամ

մեկնաբանման հետևանքով: Օրինակ՝ վարչական մարմինը որևէ թույլտվության

վերաբերյալ վարչական ակտ է ընդունել, սակայն հետագայում պարզվել է, որ այդ

ակտը տալու համար օրենքով նախատեսված մեկ կամ մի քանի այլ փաստաթղթեր

դիմողի կողմից ներկայացված չեն եղել։ Այսպես՝ բանկային գործունեության

արտոնագիր տալու համար «Բանկերի և բանկային գործունեության մասին» ՀՀ

օրենքի 24-րդ հոդվածը սահմանում է երկու պայման։ Նախ՝ դիմում ներկայացրած

անձին պետք է տրվի արտոնագիր ստանալու նախնական հավանություն, այնուհետև՝

գրանցվի տվյալ բանկը կամ օտարերկրյա բանկի մասնաճյուղը, որից հետո միայն

տրվի արտոնագիրը։ Եթե նշված փուլերը չպահպանելով ՀՀ Կենտրոնական բանկը

միանգամից բանկային գործունեություն իրականացնելու արտոնագիր տա, ապա դա

կդիտվի իբրև ոչ իրավաչափ վարչական ակտ:

բ) ընդունվել է կեղծ փաստաթղթերի կամ տեղեկությունների հիման վրա, կամ

եթե ներկայացված փաստաթղթերից ակնհայտ է, որ ըստ էության պետք է ընդունվեր

այլ որոշում։ Օրինակ՝ անձը նպաստի իրավունք է ստացել կեղծ փաստաթղթեր

ներկայացնելով ամուսնացած լինելու և անչափահաս երեխաներ կամ ընտանիքի

անաշխատունակ անդամներ ունենալու վերաբերյալ կամ ներկայացված օրինական

փաստաթղթերի հիման վրա նրան պետք է նշանակվեր ոչ թե նպաստ, այլ

կենսաթոշակ և այլն։

Այս հիմքերի առկայության դեպքում վարչական ակտն անվավեր է ճանաչում այն

ընդունող մարմինը, դրա վերադասը կամ դատարանը:

Ոչ իրավաչափ վարչական ակտն անվավեր ճանաչելու հիմքերը տարբերվում են

ոչ իրավաչափ վարչական ակտի առ ոչինչ լինելու հիմքերից: Ոչ իրավաչափ վարչական

ակտի անվավեր ճանաչումը նշանակում է, որ այդ ակտը գոյություն ունեցել և գործել է,

սակայն կորցրել է իր իրավաբանական ուժը, մինչդեռ առ ոչինչ վարչական ակտի

դեպքում մենք գործ ունենք իր ընդունման պահից իրավաբանորեն գոյություն

չունեցած, սակայն գուցեև փաստացի գործած ակտի հետ, որի առ ոչինչ լինելու փաստը

42
կարող է միայն հաստատվել: Նման հաստատումը չի զրկում այդ ակտին

իրավաբանական ուժից, ինչպես որ դա տեղի է ունենում ոչ իրավաչափ այլ ակտերի

անվավեր ճանաչվելու դեպքերում, քանզի այդ ուժը երբևէ առկա էլ չի եղել: Այսինքն՝

եթե պարզվի, որ վարչական ակտն առ ոչինչ է, ապա դրա նկատմամբ կիրառվում են

առ ոչինչ ակտի համար օրենքով նախատեսված պահանջները։ Մինչդեռ ոչ իրավաչափ

այլ վարչական ակտի նկատմամբ կիրառվում են այլ կանոններ, և դրան հաջորդում են

իրավական որոշակի հետևանքներ:

Օրենքի հիշյալ հոդվածը սահմանում է ոչ իրավաչափ ակտն անվավեր

չճանաչելու վերապահում. եթե հասցեատերն իրավունք ունի վստահելու այդ ակտի

գոյությանը, և դրա գործողության մեջ գտնվելը չի կարող վնաս պատճառել որևէ անձի,

Հայաստանի Հանրապետության կամ որևէ համայնքի իրավունքներին: Ընդ որում,

վարչական ակտի հասցեատերն իրավունք ունի վստահել ակտի գոյությանը, եթե

ստացածի հետ վերադարձնելը վնաս կպատճառի վարչական ակտի հասցեատիրոջը:

Վարչական ակտի գոյությանը վստահելու իրավունքը բխում է պետական

մարմնի գործունեության իրավաչափության կանխավարկածից, ըստ որի որևէ անձ

պարտավոր չէ կասկածի տակ առնելու պետության կամ պետության անունից հանդես

եկող ցանկացած այլ իրավունքի սուբյեկտի կողմից ընդունված իրավական ակտը,

գործողությունը կամ անգործությունը և ըստ այդմ էլ՝ վերանայել իր վարքագիծը:

Նշված դեպքում անձը ոչ թե պարտավոր է կասկածել, այլ իրավունք ունի վստահելու

դրանց իրավաչափությանը, իսկ կասկածելու դեպքում իրավունք ունի դրանք

վիճարկելու կամ ձեռնպահ մնալու:

Վարչական ակտի գոյությանը վստահելու իրավունքը բացառվում է հետևյալ

դեպքերում՝

ա) համապատասխան վարչական ակտի ընդունմանը հասել է կաշառքի,

սպառնալիքի կամ վարչական մարմնի պաշտոնատար անձին դիտավորյալ

մոլորության մեջ գցելու միջոցով,

բ) համապատասխան վարչական ակտի ընդունմանը հասել է կեղծ կամ ոչ լրիվ

փաստաթղթեր ներկայացնելու միջոցով,

գ) նախապես իմացել է վարչական ակտի ոչ իրավաչափ լինելու մասին կամ այդ

43
մասին պարտավոր էր իմանալ` իր համար մատչելի տեղեկությունների հիման վրա (63-

րդ հոդված 4-րդ մաս):

Այսպիսով, իրավական ակտի գոյության մասին վստահությունը բացարձակ ու

անվերապահ հոգեբանական վարքագիծ չէ: Եթե անձը իր ոչ իրավաչափ վարքագծով

նպաստել է ոչ իրավաչափ ակտի ընդունմանը կամ անգամ ունեցել է մատչելի

տեղեկություններ այդ ակտի ոչ իրավաչափության մասին, ապա վստահության մասին

խոսք լինել չի կարող:

Որպես կանոն, վարչական ակտն անվավեր է ճանաչվում ամբողջությամբ,

սակայն այս կանոնից շեղում թույլատրվում է այն դեպքում, երբ հնարավոր է

վարչական ակտն անվավեր ճանաչել մի մասով, եթե անվավեր չճանաչված մասը

կարող է ուժի մեջ մնալ առանց անվավեր ճանաչված մասի (օրենքի 63-րդ հոդվածի 5-

րդ մաս)։ Օրինակ՝ վարչական ակտ է ընդունվել պարզ արտոնագիր տալու մասին, որը

տրվում է անժամկետ, սակայն ակտում նշված է որոշակի ժամկետ, որի ընթացքում այն

իբր պետք է գործի։ Քանի որ գործողության ժամկետի վերաբերյալ դրույթը օրենքից չի

բխում, ուրեմն վարչական մարմինն իրավասու է արտոնագիր տալու մասին ակտի այդ

դրույթն անվավեր ճանաչել, նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ տվյալ

արտոնագիրը կարող է լիարժեք գործել մնացած մասով։ Կամ՝ երբ անձին

հողահատկացում է կատարվել և թույլատրվել է այդ հողատարածքում կառուցել

բնակելի տուն և ավտոտնակ, սակայն հետագայում պարզվել է, որ ավտոտնակը

կառուցելու նպատակով հատկացված հողամասի տակով անցնում են բարձր լարման

հոսանքի մալուխներ, ինչի պատճառով այդ հատվածում շինարարություն կատարել չի

թույլատրվում: Այս դեպքում վարչական ակտը կարող է անվավեր ճանաչվել միայն

ավտոտնակ կառուցելու թույլտվության մասով, քանի որ մյուս մասով այն կարող է

գործել:

Ոչ իրավաչափ վարչական ակտն իրավաբանական ուժը կորցնում է այն

անվավեր ճանաչելու մասին որոշում ընդունելու, ինչպես նաև վարչական ակտն

ընդունելու պահից, բացառությամբ օրենքի 64-րդ հոդվածով նախատեսված հետևյալ

դեպքերի: Նախ, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին»

օրենքի 63-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված դեպքերում, որոնց

44
անդրադարձանք վերևում, ոչ իրավաչափ վարչական ակտն անվավեր է ճանաչվում

այն ընդունելու պահից, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի: Բացի այդ,

բարենպաստ ոչ իրավաչափ վարչական ակտը, որի հիման վրա ծագում են

միաժամանակյա կամ ընթացիկ գույքային պարտականություններ, կամ որն այդպիսի

պարտականությունների համար նախադրյալ է համարվում, կարող է ուժը կորցնել

միայն դրա անվավեր ճանաչվելու պահից, եթե այդ ակտով օգուտ ստացողը,

վարչական ակտի նկատմամբ վստահության իրավունքի ուժով, արդեն ձեռք է բերել

տրամադրված օգուտները կամ տնօրինել է գույքը, որի հետևանքով դրանք չեն կարող

վերադարձվել, կամ վերադարձվելու դեպքում կարող է էական վնաս պատճառվել

օգուտ ստացողին: Այս դեպքում կիրառվում են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի

անհիմն հարստացման վերաբերյալ դրույթները (64-րդ հ. 2-րդ մաս):

Նշված դեպքում հատուցման ենթակա օգուտի չափը պետք է սահմանի այն

վարչական մարմինը, որն անվավեր է ճանաչել ոչ իրավաչափ վարչական ակտը:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 65-րդ

հոդվածը սահմանում է, որ չբողոքարկված ոչ իրավաչափ վարչական ակտը կարող է

անվավեր ճանաչվել 6 ամսվա ընթացքում այն օրվանից, երբ իրավասու վարչական

մարմինն իմացել է այն փաստերի մասին, որոնք վարչական ակտն անվավեր

ճանաչելու հիմք կարող էին դառնալ: Վարչական ակտն անվիճարկելի է դառնում, և

վարչական մարմինը զրկվում է այս հոդվածով նախատեսված իրավունքից, եթե

վարչական ակտի ընդունման օրվանից անցել է 10 տարի, բացառությամբ օրենքով

նախատեսված դեպքերի։ Կարող ենք ասել, որ օրենքը վարչական մարմնին

հնարավորություն է տվել սեփական նախաձեռնությամբ ուղղել սխալը և անվավեր

ճանաչել իր կողմից ընդունված ոչ իրավաչափ վարչական ակտը։

Ավելացնենք, որ ընդհանուր առմամբ վարչական ակտերի իրավաբանական ուժը

կորցնելու աառավել ճկուն հիմքեր են նախատեսված, քան դատական պարագայում,

ինչը պայմանավորված է դատական ակտերի կայունության սկզբունքով: Իրավաչափ

վարչական ակտերի ուժը կորցնելու հիմքում դրված է դրանց տեսակը. միջամտող է, թե

բարենպաստ: Խոսքը տվյալ դեպքում մինչև տվյալ ակտի համար սահմանված

ժամկետի լրանալը վարչական ակտի ուժը կորցնելու մասին է: Այսպես, միջամտող

45
վարչական ակտը կարող է ուժը կորցնել բացառությամբ երկու դեպքերի՝ երբ նորից

պետք է ընդունվի նույն բովանդակությամբ նոր վարչական ակտ կամ եթե այդ ակտի

ուժը կորցրած ճանաչելն արգելվում է օրենքով նախատեսված այլ պատճառներով:

Միջամտող ակտի ուժը կորցրած ճանաչելու օրինակ կարող է լինել, ասենք,

ձեռնարկատիրական գործունեության լիցենզիայի կասեցման մասին որոշումը ուժը

կորցրած ճանաչելը: Տվյալ դեպքում, վարչական մարմինը այդպիսի որոշումը ուժը

կորցրած ճանաչելու հիմքում դնում է ոչ թե տվյալ վարչական ակտի ոչ իրավաչափ

լինելը, այլ այնպիսի հանգամանքներ, որոնց առկայության դեպքում վերանում է

այդպիսի ակտի անհրաժեշտությունը: Օրինակ այդպիսի որոշում կայացվում է, երբ

կասեցման որոշմամբ առաջադրված պահանջները կատարվում են:

Բարենպաստ իրավաչափ ակտը բոլոր դեպքերում չէ, որ կարող է ուժը կորցնել:

Այն կարող է ուժը կորցնել միայն հետևյալ դեպքերում՝

ա) օրենքի փոփոխության պատճառով վերանում է տվյալ վարչական ակտի

անհրաժեշտությունը, կամ դադարում է այդ ակտի գործողությունը: Այդպիսի

վարչական ակտ կարող է կայացվել այն դեպքում, երբ արդեն օրենքի ուժով

բացակայում է որևէ գործունեություն իրականացնելու համար արտոնագիր ունենալու

անհրաժեշտությունը:

բ) ուժը կորցրած ճանաչելը թույլատրվում է օրենքով կամ պայմանավորված է

իրավաչափ վարչական ակտում այդպիսի վերապահմամբ: Օրինակ, բարենպաստ

վարչական ակտն ուժը կորցրած կարող է ճանաչվել, օրինակ այն դեպքում, երբ

օրենքով նախատեսված որոշակի խախտումների հիմքով ուժը կորցրած է ճանաչվում

տրված արտոնագիրը:

գ) վարչական ակտի հետ կապված է օրենքով նախատեսված որևէ

պարտականություն, որը պետք է կատարեր այդ ակտի հասցեատերը, սակայն չի

կատարել կամ պատշաճ չի կատարել: Բարենպաստ վարչական ակտը հաճախ տրվում

է որոշակի պարտականությունների կատարման պայմանով, որոնք չկատարելը հիմք է

այդ ակտն անվավեր ճանաչելու համար:

դ) ակտի ընդունումից հետո` փաստական հանգամանքների փոփոխության

հետևանքով, վարչական մարմինն իրավունք կունենար չընդունելու տվյալ վարչական

46
ակտը, և եթե վարչական ակտի ուժը չկորցնելու դեպքում կարող է խախտվել

գերակայող հանրային շահը: Այս հիմքը ներառում է երկու պայման՝ նախ, պետք է

առկա լինի փաստական հանգամանքների փոփոխություն, և ապա՝ պետք է բացառվի

գերակայող հանրային շահի խախտումը՝ վարչական ակտի ուժը չկորցնելու դեպքում:

փաստական հանգամանքների փոփոխության օրինակ կարող են լինել որոշակի

տարիքի հասնելը, կարգավիճակ ձեռք բերելը և այլն:

ե) նորմատիվ իրավական ակտի փոփոխության հետևանքով վարչական

մարմինն իրավունք կունենար չընդունելու տվյալ վարչական ակտը, քանի դեռ այդ

վարչական ակտի հասցեատերը չի օգտվել վարչական ակտով տրամադրված

օգուտներից, կամ նրա նկատմամբ դեռևս չեն կատարվել այն գործողությունները,

որոնք վարչական ակտով երաշխավորված են եղել, և եթե վարչական ակտն ուժը

չկորցնելու դեպքում կարող է խախտվել գերակայող հանրային շահը: Հաճախ

նորմատիվ ակտերով սահմանափակվում են այնպիսի իրավունքներ, որոնց

վերաբերյալ նախկինում միանգամայն իրավաչափ վարչական ակտեր են ընդունվել:

Այս բնույթի նորմատիվ ակտերի պարագայում հիշյալ վարչական ակտերը կորցնում են

իրենց ուժը, պայմանով, եթե ակտի հասցեատերը դեռևս չի օգտվել այդ ակտով

տրամադրված օգուտներից կամ առկա չեն եղել օրենքով նախատեսված մյուս

պայմանները:

զ) անհրաժեշտ է վերացնել այլ անձանց կյանքի, առողջության կամ

սեփականության, ինչպես նաև պետության անվտանգության կամ առանձնապես

կարևոր հանրային շահերի պաշտպանության համար ծանր հետևանքները կամ

խուսափել դրանց առաջացումից: Իրավաչափ ակտերի կատարման ընթացքում երբեմն

ի հայտ են գալիս այնպիսի հիմքեր, որոնք օրենքի ուժով հանդիսանում են արդեն իսկ

տրված իրավաչափ վարչական ակտերի ուժը կորցրած ճանաչելու պայման: Օրինակ,

որևէ շինարարության թույլտվությունը կարող է ուժը կորցրած ճանաչվել, եթե նոր ի

հայտ եկած հանգամանքներով պարզվի, որ տվյալ շինության կառուցումը կարող է

հանգեցնել շրջակա միջավայրի վատթարացմանը:

Վարչական ակտը բողոքի բացակայության դեպքում կարող է վերանայվել

վերադաս վարչական մարմնի կողմից իրականացվող վերահսկողության

47
շրջանակներում՝ վերջինիս նախաձեռնությամբ: Որոշ դեպքերում վարչական

մարմինները օրենքով նախատեսված կարգով հսկողություն են իրականացնում նաև

վերադաս մարմիններ չունեցող իրավունքի սուբյեկտների՝ օրինակ տեղական

ինքնակառավարման մարմինների վրա: Այս դեպքում վերջիններս կարող են

սահմանված կարգով դիմել այդ մարմիններին և առաջարկել վերանայելու հիշյալ

վարչական ակտերը: Նշված միջնորդությունները չբավարարելու կամ ընդհանրապես

քննարկման չընդունելու դեպքում իրավասու վարչական մարմինները կարող են այդ

վարչական ակտերը բողոքարկել դատական կարգով: Ընդ որում, խոսքը չի

վերաբերում միայն մարզպետներին, քանզի իրենց լիազորությունների շրջանակներում

այդ ակտերը կարող են դատական կարգով վիճարկվել նաև այլ իրավասու վարչական

մարմինների նախաձեռնությամբ:

Օրենքը կարգավորում է նաև փաստաթղթերը և իրերը վերադարձնելուն

առնչվող հարաբերությունները: Մասնավորապես, 68-րդ հոդվածի համաձայն, ակտը

անվավեր կամ ուժը կորցրած ճանաչելու դեպքում, այն փաստաթղթերը և իրերը, որոնք

տրվել են այդ վարչական ակտերի հիման վրա, ենթակա են վերադարձման՝ դրանք

տիրապետող անձանց կողմից, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:

Փաստաթղթերը չվերադարձնելու դեպքում վարչական ակտն ընդունած մարմինն

իրավունք ունի պաշտոնական հրապարակման միջոցով հայտարարելու տվյալ

վարչական ակտի չգործելու մասին: Պաշտոնական հրապարակման իրավական

նշանակությունը կայանում է նրանում, որ այդ պահից իրավական ուժ չունեցող

փաստաթղթերն օգտագործելը հիմք է համապատասխան պատասխանատվության

միջոցներ կիրառելու համար:

Փաստաթղթերը վերադարձնելիս, դրանց տիրապետողի ցանկությամբ,

վարչական մարմինը պարտավոր է տալ այդ փաստաթղթի պատճենը` դրա վրա

համապատասխան նշում կատարելով և իր կնիքով հաստատելով: Օրենքը չի

բացահայտում, թե կոնկրետ ինչ պատճառաբանությամբ կարող է փաստաթուղթը

տիրապետողը դիմել փաստաթղթի պատճենը ստանալու հարցով, ո՞ր դեպքում

տիրապետողի ցանկությունը կարող է իրավաչափ համարվել: Սա նշանակում է, որ

փաստաթուղթը տիրապետողը պարտավոր չէ նշել պատճենը ստանալու ցանկության

48
պատճառը: Իսկ գործնականում այս իրավական նորմը կարող է ունենալ էական

նշանակություն: Այսպես, ձեռնարկատիրոջը կարող է այն պիտանի լինել նախկինում իր

իրականացրած ձեռնարկատիրության իրավաչափությունը հիմնավորելու համար:

49
 ԳԼՈՒԽ 2. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՀԱՐԿԱԴԻՐ ԿԱՏԱՐՄԱՆ
ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԸ ԵՎ ԴՐԱ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ԱՐԴԻ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

2.1. Վարչական ակտի հարկադիր կատարման ինստիտուտի էությունը

և դերը վարչական իրավունքի համակարգում
Ինչպես արդեն նշել ենք, մարդու և քաղաքացու իրա-վունք¬ների և ազատությունների

իրացման ու պաշտպանության համատեքստում պատ¬շաճ վարչարարու-թյունը ձեռք է

բերել աննախադեպ մեծ նշա¬նա¬կություն: Մասնավորապես, 2015 թ. խմբագրությամբ

Սահմանադրության այն ամրագրվեց որպես մարդու և քաղաքացու հիմնարար

սահմանադրական իրավունք՝ վերջինիս պաշտպանության սահմանադրական

երաշխիքների ամրագրմամբ:

Մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության իրավունքն իր

ամրագրումն է ստացել 2015 թ. փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ

հոդվածում, համաձայն որի՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների ու

ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք: Իսկ 50-րդ

հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի վարչական մարմինների կողմից իրեն

առնչվող գործերի անաչառ, արդարացի և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

Վարչական վարույթի ընթացքում յուրաքանչյուր ոք ունի իրեն վերաբերող բոլոր

փաստաթղթերին ծանոթանալու իրավունք, բացառությամբ օրենքով պահպանվող

գաղտնիքների: Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու

պաշտոնատար անձինք պարտավոր են մինչև անձի համար միջամտող անհատական

ակտն ընդունելը լսել նրան, բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի:

Իրավունքների և օրենքով պաշտպանվող շահերի խախտման հետևանքների

վերացումը, նրանց վերականգնումը ինչպես դատական, այնպես էլ վարչական

մարմինների կարևոր խնդիրներից են:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքում,

որպես վարչական վարույթի և վարչական բողոք բերելու ինստիտուտների

տրամաբանական շարունակություն, նախատեսվել է վարչական ակտի հարկադիր

50
կատարման ինստիտուտը: Oրենքներն իրավական պետությունում իրականացվում են

առաջին հերթին ոչ թե օրենք խախտող անձանց նկատմամբ պատժամիջոցներ

կիրառելով, այլ վարչական ակտերի միջոցով, որոնցով օրենքը հասկանալի և

վերահսկելի եղանակով որոշակիացվում (կոնկրետացվում) և անհատականացվում է,

այսինքն` հայտարարվում է կիրառելի որոշակի անձի ու որոշակի հանգամանքների

նկատմամբ: Եթե վարչական ակտի հասցեատերը կատարում է ակտի պահանջները,

ապա դա նշանակում է, որ վարչական ակտը կատարել է իր ֆունկցիան, և հարկադիր

կատարման անհրաժեշտություն չի լինում: Այլ է վիճակը, երբ ակտի հասցեատերը դրա

պահանջները չի կատարում: Այս դեպքերում վերը նշված օրենքի 78 և հաջորդ

հոդվածներով նախատեսվում է վարչական ակտի հարկադիր կատարման

հնարավորություն: Դրանով օրենքի արդյունավետ կատարման հնարավորություն է

ստեղծվում:

Վարչական ակտն ու դրա հարկադիր կատարումը ավտորիտար պետության

մնացուկներ չեն: Նրանք ժողովրդավարական ճանապարհով ընդունված օրենքների`

հավասարության պահանջին համապատասխանող կատարման անհրաժեշտ

գործիքներ են, անկախ այն բանից, թե արդյոք այս կամ այն քաղաքացին

պատրաստակամ է այդ օրենքները կատարելու, թե ոչ: Այդ գործիքների կիրառումը

կախված է օրենքի բազմաթիվ պահանջներից, իսկ այն անձինք, ում նկատմամբ նրանք

պետք է կիրառվեն, իրավունք ունեն պահանջել, որ դատարանը քննի այդ

պահանջները:

Վարչական մարմինների որոշումները ենթակա են պարտադիր կատարման

վարչական ակտի հասցեատիրոջ կողմից: Եթե վարչական ակտով այլ ժամկետներ

սահմանված չեն, ապա վարչական ակտը ենթակա է կատարման՝ ուժի մեջ մտնելու

պահից: Եզակի չեն դեպքերը, երբ անձինք իրենց օգտին կայացված վարչական ու

դատական ակտերի կատարմանը սպասում են օրերով, երբեմն էլ՝ ամիսներով:

Անշուշտ, նման վիճակը չի կարող գոհացուցիչ լինել ո՛չ պետության, և ո՛չ էլ իրենց

վերաբերող որոշումների կատարմանը սպասող անձանց համար:

Վարչական ակտի հարկադիր կատարման անհրաժեշտությունը հաճախ ծագում

է, երբ վարչական մարմինն ընդունում է վարչական ակտ, որով ակտի հասցեատիրոջ

51
վրա պարտականություն է դրվում իրականացնել որոշակի գործողություններ՝ վճարում,

աշխատանքների կատարում և այլն, կամ ձեռնպահ մնալ որոշակի գործողություններ

իրականացնելուց՝ դադարեցնել տան կառուցումը, չզμաղվել չլիցենզավորված

գործունեությամբ և այլն, որոնք անձը հոժարակամ չի կատարում: Վարչական ակտերի

հարկադիր կատարումը կարգավորող իրավական նորմերը միաժամանակ ուղղված են

վարչական իրավահարաբերություններում օրինականության ապահովմանը,

բազմաթիվ անցանկալի խախտումների և դրանց արդյունքում անթույլատրելի

հետևանքների կանխմանը և վարչական մարմինների ակտերի կայունության

ամրապնդմանը:

Նշենք, որ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի

դրույթները չեն տարածվում վարչական ակտերի հարկադիր կատարման վրա: Սակայն

կիրառվող սկզբμունքները գրեթե նույնական են՝ այն տարբերությամբ, որ եթե

կատարողական վարույթի կողմերը, ըստ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման

մասին» ՀՀ օրենքի, պահանջատերն ու պարտապանն են կամ նրանց

ներկայացուցիչները, որոնք միմյանց նկատմամբ իշխանական ենթակայության ներքո

չեն գտնվում, ինչպես նաև գոյություն ունի հատուկ՝ դատական ակտերի հարկադիր

կատարման ծառայություն, ապա, ըստ օրենքի, պահանջատերը վարչական ակտն

ընդունած վարչական մարմինն է, որը պարտապանի (պարտավոր անձի` վարչական

ակտի հասցեատիրոջ) նկատմամբ գտնվում է վերադասի դիրքերում և դրամական

պահանջների կատարման հետ մեկտեղ՝ նաև հանդես է գալիս որպես կատարողական

մարմին:

Հարկադիր կատարման վարույթում վարչական ակտն ի կատար է ածվում

կոնկրետ հասցեատերերի նկատմամբ, ինչպես անհատական, այնպես էլ հավաքական:

Օրենքով սահմանվում են այն մարմինները, որոնք իրականացնում են

վարչական ակտերի կատարումը և որոնք սահմանված կարգով կարող են կիրառել

հարկադրանքի միջոցներ` այն ապահովելու համար:

Իշխանության իրականացման եղանակ է համարվում նաև հարկադրանքը:

Առանձին դեպքերում վարքագծի մի քանի տարբերակների առկայության պարագայում

կամքի միասնականության կարելի է հասնել միայն համարժեք և միաժամանակ

52
տարաբնույթ նախապայմաններ ստեղծելու միջոցով: Հասարակությունում գործում են

հարկադրանքի բազմաբնույթ տարատեսակներ. մի դեպքում դրանք կարող են լինել

իրավական, մյուս դեպքում` սոսկ բարոյական և այլն: Այստեղ խոսքը միայն իրավական

ակտերով սահմանված հարկադրանքի մասին է, քանի որ իրավական ակտերով

չնախատեսված հարկադրանքի ցանկացած տեսակ անխուսափելիորեն կրում է

հակաիրավական բնույթ: Իրավական կարգավորվածության տեսանկյունից ոչ թե

հարկադրանքն ընդհանրապես, այլ դրա այն տարատեսակներն են թույլատրելի և

կիրառելի, որոնք ուղղված են իրավական նորմերի պահպանմանը, և որոնք

կարգավորված են օրենքով: Այլ կերպ ասած՝ վարչական հարկադրանքը` որպես

իրավական հարկադրանք, կիրառվում է իրավական նորմերի հիման վրա :

Կարող ենք ասել, որ վարչական հարկադրանքն անհատականացված է. այն

հետապնդում է տվյալ անձի նկատմամբ վարչական ակտի պահանջները վերջինիս

կողմից կատարելու, դրանից շեղումներ թույլ չտալու նպատակ և գործադրվում է

կոնկրետ անձի անձնական և գույքային շահերի վրա ներգործելու եղանակով: Այն

նույնպես կիրառվում է վարչական ակտով, քանի որ օրենքի նորմը սոսկ հնարավոր է

համարում հարկադրանքի կիրառումը, սակայն վերջինս փաստացի գործում է միայն

վարչական ակտ ընդունելու ժամանակ:

Ինչպես արդեն նշեցինք, վարչական հարկադրանքը կարող է կիրառվել, եթե

որևէ գործողություն կատարելուն կամ որևէ գործողության կատարումից ձեռնպահ

մնալուն ուղղված վարչական ակտն ուժի մեջ է մտել, իսկ դրա հասցեատերը`

պարտավոր անձը, խուսափում է այն կամավոր կատարելուց:

Վարչական հարկադրանքը բաղկացած է մարդկանց վարքագծի վրա

հոգեբանական, նյութական կամ ֆիզիկական ազդեցության միջոցներից:

Հոգեբանական հարկադրանքն ազդում է անձի կամքի, հույզերի, գիտակցության

վրա, ձևավորում է նրա կամքը և այլն: Նյութական հարկադրանքն ազդում է անձի

գույքային շահերի վրա: Այն կարող է արտահայտվել գույքը տիրապետելու,

օգտագործելու և տնօրինելու իրավազորությունները սահմանափակելու, որոշակի

նյութական բարիքներից զրկելու, տուգանքներ բռնագանձելու և այլ ձևերով:

Ֆիզիկական հարկադրանքին են վերաբերում այն միջոցները, որոնք անմիջականորեն

53
ազդեցություն են ունենում անձի վրա՝ սահմանափակելով նրա գործողությունների

ազատությունը, խափանելով կամ կանխելով նրա հակաիրավական վարքագիծը և դրա

հետևանքները, ստիպելով, որ նա գործի վարչական ակտով սահմանված

պահանջներին համապատասխան:

Սա վարչական հարկադրանքի դրսևորման ներքին՝ նյութական, կողմն է: Իսկ

արտաքին՝ ձևական, կողմն այն է, որ վարչական հարկադրանքն իրականացվում է

վարչական հարկադրանքի միջոցների կիրառմամբ:

Համաձայն Օրենքի 79-րդ հոդվածի` պարտավոր անձը որոշակի գործողություն

կատարելու կամ որևէ գործողություն կատարելուց ձեռնպահ մնալու վերաբերյալ

ընդունված վարչական ակտի հասցեատերն է: Այդ անձի դերում կարող են հանդես գալ

ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ իրավաբանական անձինք:

Ինչպես արդեն հայտնի է, վարչական ակտը պետք է պարունակի վարույթն

իրականացրած վարչական մարմնի լրիվ անվանումը, վարչական ակտի հասցեատիրոջ

անուն-ազգանունը, իրավաբանական անձի դեպքում՝ նրա լրիվ անվանումը և այլ

վավերապայմաններ: Տվյալ դեպքում որպես համապատասխան վարչական ակտի

հասցեատեր, հետևաբար և՝ պարտավոր անձ, հանդես է գալիս այն անձը, որը հստակ

նշված է տվյալ վարչական ակտում: Սակայն, երբ խոսքը փոխարինող գործողության

մասին է, և որևէ գործողություն կատարելու վերաբերյալ վարչական ակտով

նախատեսված պարտականությունը պարտավոր անձը չի կատարում, բայց դրա

կատարումը հնարավոր է մեկ այլ անձի կողմից, ապա վարչական մարմինը կարող է

վերջինիս հանձնարարել կատարելու այդ գործողությունը պարտավոր անձի հաշվին:

Այս դեպքում չի կարելի ասել, որ փոխարինող գործողությունը կատարող անձը

նույնպես հանդես է գալիս որպես պարտավոր անձ: Նա պարզապես կատարում է այն

գործողությունը, որը հանձնարարում է վարչական մարմինը, իհարկե, եթե այդպիսի

կատարումը հնարավոր է:

Կատարողական մարմինը վարչական ակտն ընդունած վարչական մարմինն է:

Օրինակ՝ համայնքի ղեկավարը պարտավորեցնում է անձին քանդել ինքնակամ

կառուցած շինությունը, իսկ հողամասը, որի վրա այն կառուցվել է՝ բերել նախնական

վիճակի: Եթե վերը նշված վարչական մարմնի այդ պահանջը սահմանված ժամկետում

54
չի կատարվում, ապա համայնքի ղեկավարը հանձնարարություն է տալիս

համապատասխան համայնքային ծառայություններին, օրինակ՝ բնակարանային և

կոմունալ շահագործման բաժնին, քանդել շինությունը: Այդ դեպքում շինությունը

քանդելու ծախսերը պարտավոր անձից կգանձվեն դատական կարգով:

Բացառությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին»

օրենքի` վարչական ակտի կատարմանը վերաբերող դրույթների, հատուկ օրենքներով

նախատեսված այն դեպքերում, երբ խոսքը վերաμերում է դրամական պահանջների

կատարմանը, այդ թվում նաև տուգանքների նշանակմանն ու դրանք բռնագանձելուն,

վարչական ակտն ընդունած վարչական մարմինը հանդես է գալիս միայն որպես

պարտատեր` համաձայն «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ

օրենքի, այլ ոչ թե որպես կատարողական մարմին, և վարչական ակտի կատարմանն

ուղղված նրա գործառույթները սահմանափակվում են իրավասու դատարան

համապատասխան պահանջներ ներկայացնելով (հոդված 88): Օրենքը նախատեսում է

նաև, որ վարչական ակտն ընդունած վարչական մարմինն ի կատար է ածում նաև

բողոքների վերաբերյալ վերադաս վարչական մարմնի ընդունած վարչական ակտը:

Վարչական հարկադրանքը իրավական հարկադրանքի տեսակներից մեկն է և,

բնականաբար, նրան բնորոշ են վերջինիս բոլոր հատկանիշները: Դրա հետ մեկտեղ

այն օժտված է մի շարք այլ հատկանիշներով, որոնք պայմանավորված են

բացառապես վարչական հարկադրանքի էությամբ 11.

1) վարչական հարկադրանքի միջոցները կիրառվում են, որպես կանոն,

վարչական զանցանքի առնչությամբ.

2) վարչական հարկադրանքը կիրառվում է այնպիսի

իրավահարաբերություններում, որտեղ բացակայում են ծառայողական,

կազմակերպական ենթակայոթյունը.

3) վարչական հարկադրանքի սուբյեկտներին բնորոշ է մեծաքանակ լինելը.

Ներկայումս վարչական հարկադրանք իրականացնող մարմինների և պաշտոնատար

անձանց թիվը հասնում է մի քանի տասնյակի. միայն Վարչական

իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքով նախատեսված են մոտ 3

11
Գ. Դանիելյան, «Վարչական պատասխանատվությունը ՀՀ-ում», Երևան, 2007

55
տասնյակի հասնող պետական մարմիններ.

4) վարչական հարկադրանքին առնչվող իրավահարաբերություններն սպառիչ

կարգավորված են վարչական իրավունքի նորմերով. վերջիններս մասամբ

կարգավորում են նաև կարգապահական պատասխանատվությանը և հասարակական

ներգործության միջոցներ կիրառելուն առնչվող իրավահարաբերությունները.

5) վարչական հարկադրանքը, որպես կանոն, իրականացվում է

արտադատական կարգով.

6) վարչական հարկադրանքի նորմերը կիրառվում են ոչ թե բոլոր, այլ միայն այն

վարչական նորմերի պաշտպանության նպատակով, որոնք պարունակում են

վարքագծի համապարտադիր կանոններ, օրինակ, ճանապարհային երթևեկության

անվտանգության կանոնները և այլն.

7) որպես կանոն, վարչական հարկադրանք կիրառելու լիազորությամբ օժտված

են իրավապահ մարմինները.

8) վարչական հարկադրանք կիրառելու համար ոչ միայն անհրաժեշտ է

վարչական զանցանքի փաստ, այլև՝ վարչական վարույթի բնականոն ընթացքն

ապահովելու համար անհրաժեշտ հիմքերի առկայությունը:

Տեսական գրականության մեջ ընդունված է վարչական հարկադրանքի

տեսակների առանձնացումն ըստ իրենց իրականացման նպատակների՝

ա) վարչական նախազգուշական միջոցներ.

բ) վարչական խափանիչ միջոցներ.

գ) վարչական պատասխանատվության միջոցներ:

Վարչական նախազգուշական միջոցները կոչված են նախականխելու հնարավոր

իրավախախտումները պետական կառավարման ոլորտում: Առավել տարածված են

վարչական նախազգուշական միջոցների հետևյալ տեսակները՝

1) հսկողական և վերահսկողական ստուգումները.

2) իրերի զննումը և անձի քննումը.

3) անձի ինքնությունը հաստատող փաստաթղթերի ստուգումը.

4) կարանտինի սահմանումը.

5) տրանսպորտի և հետիոտնի երթևեկության դադարեցումը.

56
 6) բուժզննումը.

7) գույքը հատուցմամբ վերցնելը.

8) պետական սահմանները փակելը.

9) hարկադրաբար բնակարանից տեղահանելը և այլն:

Վարչական-խափանիչ միջոցները, ինչպես արդեն նշվել է, կիրառվում են արդեն

իսկ սկսված կամ կատարված իրավախախտումները, ինչպես նաև դրանց վնասակար

հետևանքները նախականխելու նպատակով:

Նշված հարկադրանքի միջոցների թվին են դասվում՝

1) հակաիրավական գործողությունները դադարեցնելու վերաբերյալ

պահանջը.

2) ֆիզիկական ուժի անմիջական գործադրումը.

3) հատուկ միջոցների (ռետինե մահակներ, արցունքաբեր գազ և այլն)

կիրառումը զանգվածային անկարգությունները կանխելու նպատակով.

4) զենքի կիրառումը.

5) շրջապատի համար վարակիչ հիվանդությամբ տառապող անձի

հարկադիր մեկուսացումն ու բուժումը.

6) վարակիչ հիվանդությամբ տառապող անձին ժամանակավորապես

աշխատանքից կամ ուսման վայրից հեռացնելը.

7) սահմանված տեխնիկական պայմաններին չհամապատասխանող

տրանսպորտային միջոցների շահագործումը ժամանակավորապես դադարեցնելը.

8) փողոցների և ճանապարհների վրա շինվերանորոգման աշխատանքների

դադարեցումը կամ սահմանափակումը:

Ճյուղային օրենսդրությամբ նախատեսված են նաև վարչական խափանիչ այլ

միջոցներ. լիցենզիա տալը մերժելը, տրված լիցենզիան անվավեր ճանաչելը և այլն:

Վարչական հարկադրանքի յուրատեսակ, ըստ էության, խափանիչ միջոցներ են

կիրառվում արտակարգ իրավիճակներում բնակչության պաշտպանության

նկատառումներով: Այսպես, «Արտակարգ իրավիճակներում բնակչության

պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի համաձայն կարող են կիառվել

հետևյալ հարկադրանքի միջոցները.

57
 1) աղետի գոտում բնակչության պատսպարման, տարահանման և

անհատական պաշտպանության միջոցներով ապահովման կազմակերպումն ու

իրականացումը.

2) շրջակա բնական միջավայրի, ջրի, սննդամթերքի վիճակի և

վարակվածության դիտարկումը, զննումն ու հսկողությունը.

3) աղետի գոտում քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների

տեղաշարժման, բեռների ներմուծման և արտահանման կանոնակարգումը.

4) անհրաժեշտության դեպքում, աղետի գոտում ոչ պետական

սեփականություն համարվող գույքի տիրապետումը և օգտագործումը:

Վարչական հարկադրանքն իրավական հարկադրանքի տարատեսակ է, այդ

իսկ պատճառով նրան բնորոշ են վերջինիս առանձնահատկությունները:

Վարչական հարկադրանքը, լինելով պետական հարկադրանքի տեսակներից

մեկը, ունի նրան բնորոշ որոշակի հատկանիշներ.

1. Վարչական հարկադրանքի միջոցները, որպես կանոն, կիրառվում են այն

ժամանակ, երբ անձը չի կատարում (ոչ պատշաճ է կատարում) վարչական ակտի

պահանջները կամ խախտում է դրանք: Այն երաշխիք և ապահովման միջոց է

վարչական մարմին-անձ հարաբերություններում օրինականության պահպանման, այդ

հարաբերությունները սահմանված կարգով հակաիրավական ոտնձգություններից

պաշտպանելու հարցում:

2. Վարչական հարկադրանքը կարգավորվում է վարչաիրավական նորմերով,

ուստիև վարչական հարկադրանքը կիրառվում է այնպիսի

իրավահարաբերություններում, որտեղ բացակայում է ծառայողական,

կազմակերպական ենթակայությունը. այն կարող է կիրառվել ֆիզիկական,

պաշտոնատար և իրավաբանական անձանց նկատմամբ:

3. Վարչական հարկադրանքը (ի տարբերություն այլ պետական մարմինների

կողմից կիրառվող հարկադրանքի) բնորոշվում է այն կիրառելու իրավասություն

ունեցող սուբյեկտների մեծաքանակությամբ: Վարչական հարկադրանք իրավասու են

կիրառել բազմաթիվ վարչական մարմիններ, օրինակ՝ ոստիկանությունը, մաքսային,

հարկային և այլ մարմիններ:

58
 4. Վարչական հարկադրանքը, որպես կանոն, կիրառվում է արտադատական

կարգով:

Վարչական հարկադրանքի միջոցները հստակ թվարկված են

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 78-րդ

հոդվածի երկրորդ մասում: Դրանք են`

ա) գործողությունն այլ անձի կողմից կատարելը (փոխարինող գործողություն).

բ) տուգանքը.

գ) անմիջական հարկադրանքը:

Հարկադրանքի միջոցները, ինչպես տեսնում ենք, սպառիչ են, և վարչական

ակտի հարկադիր կատարման ժամանակ այլ միջոցներ չեն կարող կիրառվել:

Վերը թվարկված երեք միջոցներում «խտացված են» նախազգուշական,

խափանիչ, վարչական պատասխանատվության միջոցները, սակայն որոշակի

բացառություններով:

Հարկադրանքի միջոցներից առաջինը գործողությունն այլ անձի կողմից

կատարելն է (փոխարինող գործողություն): Հարկադրանքի այս միջոցը կարող է

կիրառվել բոլոր այն դեպքերում, երբ ակտի հասցեատերը կամ հրաժարվում է

վարչական ակտը կատարելուց, կամ պարզապես ի վիճակի չէ դա անել, օրինակ՝

ապամոնտաժել ապօրինի շինությունը կամ ապօրինաբար հատած ծառերի փոխարեն

նոր ծառեր տնկել:

Փոխարինող գործողությունը, որպես վարչական հարկադրանքի միջոց, նորույթ

է ՀՀ օրենսդրության մեջ: Սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ պրակտիկայում այն

կիրառում ունեցել է: Փոխարինող գործողության դեպքում մեկ այլ անձը կատարում է

վարչական մարմնի հանձնարարությունը, որը պարտադիր է միայն այն դեպքում, երբ

այդպիսի կատարման համար առկա են բոլոր հնարավորությունները: Եթե

բացակայում են այդպիսի հնարավորությունները, ապա վարչական մարմինը չի կարող

պարտադրել անձին կատարելու իր հանձնարարությունը: Փոխարինող գործողությունը

կատարվում է պարտավոր անձի հաշվին: Փոխարինող գործողությունը կատարելու

համար փոխարինող գործողությունը կատարած անձը իրավունք ունի ստանալու իր

կրած ծախսերի փոխհատուցում` օրենքով սահմանված կարգով: Այդպիսի դեպքերում

59
վարչական ակտի հասցեատերը նախազգուշացվում է փոխարինող գործողություն

նշանակվելու մասին, և նախազգուշացման մեջ նշվում է փոխարինող գործողության

կատարման ծախսերի նախահաշիվը, որը, սակայն, խոչընդոտ չէ հետագա

պահանջներ ներկայացնելու համար, եթե փոխարինող գործողության կատարումն

առաջացնի ավելի մեծ ծախսեր: Սա կարևոր երաշխիք է փոխարինող գործողությունը

կատարած անձի համար: Օրինակ՝ վթարի դեպքում վերանորոգում է ստորգետնյա

ջրատարը կամ կոյուղու խողովակները, սակայն չի փակում իր փորած ասֆալտապատ

ճանապարհը կամ չի հեռացնում իր կատարած վերանորոգման աշխատանքների

արդյունքում գոյացած թափոնները կամ շինարարական նյութերը, կամ չի կառուցում

կամ ներկում, ասենք, շենքի ներսում իր քանդած կամ իր գործողությունների

հետևանքով գունաթափված պատերը: Այս դեպքում վարչական մարմինը կարող է

դիմել մեկ այլ անձի, որպեսզի վերջինս պարտավոր անձի հաշվին իրականացնի այդ

վերականգնողական աշխատանքները:

Հնարավոր են դեպքեր, երμ պարտավոր անձի հաշվին կատարողական

մարմինն ինքը իրականացնի այդ գործողությունը, եթե, իհարկե, դա հնարավոր է, և

եթե օրենքով այլ բան սահմանված չէ:

Հարկադրանքի այս եղանակը կիրառվում է, երբ պարտավոր անձի կողմից չի

կատարվում վարչական ակտով իր վրա դրված պարտականությունը: Չկատարումը

կարող է տեղի ունենալ ինչպես այն դեպքում, երբ պարտավոր անձն ուղղակի

հրաժարվում է իր վրա դրված պարտականությունների կատարումից, այնպես էլ այն

դեպքերում, երբ պարտավոր անձն ինչ-ինչ պատճառներով ի վիճակի չէ դա կատարել

(տևական հիվանդություն, գործուղում և այլն):

Ուշադրություն պետք է դարձնել այն հանգամանքին, որ ոչ բոլոր վարչական

ակտերի հարկադիր կատարման դեպքում է հնարավոր կիրառել հարկադրանքի այս

եղանակը. ամենակարևոր պայմանը այլ անձի (ֆիզիկական, իրավաբանական) կողմից

դրա կատարման հնարավորությունն է: Մասնավորապես, եթե պարտականության

բովանդակությունը ապօրինի կառուցված շինության ապամոնտաժումն է, հասկանալի

է, որ դա կարող է կատարվել այդ ոլորտում մասնագիտացված մարմնի կողմից,

սակայն եթե պարտականությունը վերաբերում է ինչ-որ գումարի վճարմանը, ապա

60
հասկանալի է, որ դա պետք է կատարի ինքը` պարտավոր անձը:

Այլ անձի կողմից պարտավոր անձի վրա դրված պարտականությունների

կատարումը բնավ չի նշանակում, թե պարտավոր անձն ազատվում է բոլոր հետագա

պարտականություններից, քանզի փոխարինող գործողությունները պետք է կատարվեն

հենց պարտավոր անձի հաշվին: Եթե պարտավոր անձի պարտականությունը՝

ապամոնտաժել ապօրինի շինությունը, կատարվել է այլ անձի կողմից, ապա

պարտավոր անձը ստանձնում է նոր պարտականություն` վճարել փոխարինող

գործողությունն իրականացրած անձի ծախսերը:

Հարկադրանքի հաջորդ միջոցը տուգանքն է, որը բավականին արդյունավետ է,

քանի որ ուղղակիորեն ներգործում է պարտավոր անձի ֆինանսական շահերի վրա:

Պարտավոր անձը կարող է չկատարել վարչական ակտը, սակայն նա պետք է իմանա,

որ դրա համար ինքը կարող է տուգանվել, որը, սակայն, չի վերացնում վարչական

ակտը կատարելու՝ այդ անձի պարտականությունը:

Տուգանքը գույքային բնույթ ունեցող վարչական հարկադրանքի միջոց է: Օրենքն

ամրագրում է այն սկզբունքը, որ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական

վարույթի մասին» օրենքով նախատեսված վարչական հարկադրանքի միջոցները

կարող են կիրառվել հաջորդաբար՝ ավելի մեղմ միջոցից դեպի ավելի ծանրը

սկզբունքով, և միայն, այսպես ասած, «իր հերթը» հասնելու և նախորդ միջոցի

սպառված կամ իր նպատակին չհասնելու դեպքում է, որ վարչական մարմինը

կիրառում է վարչական հարկադրանքի մեկ այլ միջոց: Գործնականում այդ միջոցներից

առավել արդյունավետը, իհարկե, տուգանքն է: Սակայն այս հանգամանքը հիմք չէ

կարծելու, թե վարչական հարկադրանքի միջոցները կարող են լինել հիմնական կամ

լրացուցիչ: Եվ, քանի որ տուգանքը գույքային բնույթ ունի, ապա այն ունակ է

անմիջականորեն ներազդել անձի վարքագծի վրա՝ շոշափելով նրա գույքային, հաճախ

էական, շահերը: Ի դեպ, տուգանքը միշտ ունի դրամական արտահայտություն:

Տուգանք կարող է նշանակվել ինչպես գործողությունը պարտավոր անձի կողմից

չկատարվելու դեպքում, այնպես էլ այն դեպքում, երբ վերջինս ձեռնպահ չի մնում որևէ

գործողություն կատարելուց, որի կատարումն արգելելու վերաբերյալ վարչական ակտ է

ընդունվել:

61
 Ըստ Օրենքի 82-րդ հոդվածի` վարչական ակտի կատարումն ապահովելու

նպատակով որպես վարչական հարկադրանքի միջոց ֆիզիկական կամ

իրավաբանական անձի նկատմամբ նշանակվող տուգանքը չի կարող գերազանցել

սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հինգհարյուրապատիկը և չի կարող պակաս

լինել սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հիսնապատիկից:

Վարչական մարմնի կողմից որպես հարկադիր կատարման միջոց նշանակված

տուգանքի և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի խախտման

պատճառով նշանակված տուգանքի միջև տարբերությունը կայանում է նրանում, որ

տուգանքը, որն սկզμունքորեն այլ բան չէ, քան պատիժ, պետական պատժամիջոց է

հանդիսանում քաղաքացու կողմից կատարված վարչական իրավախախտման համար:

Սկզբունքորեն, ինչպես և քրեական պատժի դեպքում, Վարչական

իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքով սահմանված տուգանքը միևնույն

արարքի համար կարող է նշանակվել միայն մեկ անգամ. նույն իրավախախտման

համար պատժամիջոցի կրկնակի կիրառումն անթույլատրելի է: Ընդ որում, ՀՀ

Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքով նախատեսված կարգով

ընդունված վարչական ակտի հարկադիր կատատման վրա այս նորմերը չեն

տարածվում, քանի որ այդ առանձին տեսակի վարույթ է և այդ տույժերի կատարման

կարգը սահմանվում է ՎԻՎՕ-ով:

Տուգանքը որպես հարկադիր կատարման միջոց, ըստ Օրենքի 82-րդ հոդվածի,

չունի անձի կողմից կատարված իրավախախտման համար նրան «պատժելու»

ֆունկցիա, նրա ֆունկցիան է` տուգանելու ճանապարհով անձին պարտադրել

կատարելու վարչական ակտով իր վրա դրված պարտականությունը: Այսպիսով,

տուգանքը որպես հարկադիր կատարման միջոց ծառայում է վարչական ակտի

կատարմանը: Սա քրեական պատժի նմանվող սանկցիա չէ: Հետևաբար, այն կարող է

նշանակվել մեկից ավելի անգամ, եթե վարչական ակտի հասցեատերը տևականորեն

հրաժարվում է կատարել վարչական ակտով իր վրա դրված պարտականությունը:

Քանի որ տուգանքը որպես հարկադիր կատարման միջոց չունի պատժի բնույթ,

արգելված չէ այն կիրառել որևէ մեկի հանդեպ երկու անգամ նույն արարքի համար:

Յուրաքանչյուր դեպքում, երբ հարց է առաջանում իրականացնել օրենքով

62
սահմանված կարգով ընդունված վարչական ակտի պահանջները, որոշակի

առանձնահատկություններ են ի հայտ գալիս` կապված վարչական հարկադրանքի

միջոցներ նշանակելու հետ: Տուգանքը նշանակվում է իրավասու մարմնի կողմից:

Հարկ է նկատել, որ տուգանքը հետապնդում է ոչ թե պատճառված վնասի

վերականգնման, այլ վարչական ակտով սահմանված, բայց պարտավոր անձի կողմից

չկատարված պարտականությունների կատարելուն հարկադրելու նպատակ:

Գործող օրենքներով տուգանքներ նշանակելու իրավասությամբ օժտված են մի

շարք վարչական մարմիններ, հատկապես ոստիկանության, մաքսային և հարկային

մարմինները: Գործնականում, սակայն, տուգանք կիրառելու սահմանված կարգը

հաճախ խախտվում է տուգանք կիրառող վարչական մարմինների կողմից:

Օրենքի 82-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` տուգանքը կարող է նշանակվել

միայն դատարանի վճռով՝ վարչական մարմնի պահանջի հիման վրա:

Ընդ որում, տուգանք կիրառելու նախազգուշացման մեջ պետք է նշվի տուգանքի

որոշակի չափը:

Հարկադրանքի վերջին միջոցն անմիջական հարկադրանքն է, որի պարագայում

վարչական ակտն ի կատար է ածվում՝ ընդհուպ մինչև ֆիզիկական ուժի կիրառմամբ:

Օրինակ՝ երբ ապօրինի ավտոտնակը քանդելու մասին ուժի մեջ մտած վարչական

ակտը կամովին չի կատարվում, ապա վարչական մարմինը տեղում պետք է ի կատար

ածի այն, այսինքն՝ կազմակերպի ավտոտնակի քանդումը, ներգրավելով

համապատասխան տեխնիկա: Այն դեպքում, եթե ավտոտնակի փաստացի

տիրապետողն անձամբ խոչընդոտի ակտն ի կատար ածելուն, մասնավորապես՝

կանգնելով դրա դիմաց կամ մտնելով ներս, ապա վարչական մարմինը կարող է դիմել

ոստիկանություն` նրան ավտոտնակից կամ դրան հարող տարածքից հարկադրաբար

հեռացնելու պահանջով, որը պետք է կատարվի:

Անմիջական հարկադրանք ասելով՝ հասկացվում են հարկադրական

ազդեցության այն եղանակներն ու միջոցները, որոնք նպատակ ունեն հարկադրել, որ

անմիջականորեն իրականացվեն վարչական ակտի պահանջները կամ ձեռնպահ մնալ

վարչական ակտով սահմանված պահանջները խախտող գործողություններ

կատարելուց: Նշված միջոցը պայմանավորված է անմիջական միջամտությամբ

63
գործողություններ կատարելու կամ գործողություններից ձեռնպահ մնալուն: Մի շարք

դեպքերում այն ոչ միայն արդյունավետ միջոց է, այլև միակ ու վերջին հնարավոր ձևը`

իրականացնելու վարչական ակտով սահմանված պահանջները:

Անմիջական հարկադրանքը կիրառվում է ինչպես հանրության, պետության,

այնպես էլ տվյալ անձի շահերից ելնելով: Օրինակ՝ վարչական ակտի պահանջների

խախտմամբ կառուցված շինությունը, որը գտնվում է մարդաշատ վայրում, կարող է

անմիջականորեն վնաս հասցնել (փլվել, քանդվել, կիսաքանդվել և այլն) ինչպես

հանրությանը, այնպես էլ տվյալ անձին, որը պատրաստվում է բնակվել կամ բնակվում

է այդ շինությունում: Անմիջական հարկադրանքի միջոցի կիրառմամբ պետք է

պահպանվեն շատ ավելի մեծ արժեքներ, քան այն արժեքները, որոնց վնասում է

անմիջական հարկադրանքի կիրառումը:

Անմիջական հարկադրանքի կիրառմամբ նաև կանխվում են այնպիսի

գործողություններ, որոնք «կխորացնեին» տվյալ անձի մեղավորությունը և կմեծացնեին

վրա հասնելիք վնասները, դրանց համար պատասխանատվությունն ու հատուցման

ծախսերը:

Անմիջական հարկադրանքի կիրառման վերաբերյալ ՀՀ օրենքներն արդեն իսկ

նախատեսում են որոշակի կարգ և պայմաններ, օրինակ՝ «Ոստիկանության մասին» ՀՀ

օրենքը:

Օրենքի 83-րդ հոդվածի բովանդակությունից ակնհայտ է դառնում, որ

անմիջական հարկադրանքի միջոց կարելի է կիրառել միայն այն դեպքերում, եթե

փոխարինող գործողությունը կամ տուգանքը չեն հանգեցրել վարչական ակտի

կատարմանը կամ օբյեկտիվ հանգամանքների բերումով չեն կարող կիրառվել: Նման

դեպքերում օրենքով համապատասխան լիազորություն ունեցող վարչական մարմինը

կարող է անմիջականորեն հարկադրել, որ կատարվի համապատասխան

գործողությունը կամ արգելափակել որոշակի գործողության կատարումը:

Ընդ որում, եթե պարտավոր անձը անմիջական հարկադրանքի կիրառման

ժամանակ դիմադրություն է ցույց տալիս, այն կարող է հաղթահարվել ուժի

կիրառմամբ՝ օրենքով սահմանված կարգով: Այդ դեպքում կատարողական մարմնի

պահանջով համապատասխան մարմինները պարտավոր են օգնություն ցուցաբերել

64
նրան` դիմադրությունը հաղթահարելու համար:

Անմիջական հարկադրանքը կարող է միանգամայն տարբեր դրսևորումներ

ունենալ: Ըստ իրենց բնույթի, հատուկ միջոցները կարող են լինել՝

1. հոգեբանական ազդեցության միջոցներ՝ անմիջական հարկադրանք

կիրառելու սպառնալիքներ.

2. ֆիզիկական ազդեցության միջոցներ՝ տեխնիկական (հատուկ) միջոցների

կամ զենքի կիրառում.

3. օպերատիվ գործողություններ, որոնք կապված են անձնական կամ գույքային

սահմանափակումների հետ, որոնց իրականացման շնորհիվ պարտավոր անձը

զրկվում է վարչական ակտով չնախատեսված իր գործողությունը (գործողությունները)

շարունակելու հնարավորությունից՝ կողմնորոշվելով դեպի նախատեսված

պարտականությունների կատարում:

Ելնելով անմիջական ազդեցության նպատակից, բնույթից և օբյեկտից`

անմիջական հարկադրանքի իրագործման եղանակները կարելի է դասակարգել՝

չնայած ինչպես ցանկացած դասակարգում, այնպես էլ սա կրում է պայմանական

բնույթ, հետևյալ կերպ.

• անձի նկատմամբ կիրառվող հարկադրանք.

• գույքային հարկադրանք. օրինակ՝ բնակության համար ոչ պիտանի

ինքնակամ զբաղեցված տարածքներից արտաքսումը, ինքնակամ կառուցված

շինության քանդումը, օգտագործման կանոնների խախտման հետևանքով գույքի

բռնագրավումը և այլն.

• տեխնիկական հարկադրանք. օրինակ՝ ավտոտրանսպորտային

միջոցների շահագործման դադարեցումը, անվտանգության կանոնների,

հակահրդեհային նորմերի պահպանության նկատառումներից ելնելով ձեռնարկության

գործունեության դադարեցումը, վերանորոգման աշխատանքների արգելումը և այլն:

Հարկադրանքի միջոցների կիրառման մասին պարտավոր անձը պետք է

նախազգուշացվի: Նշենք սակայն, որ սա այն նույն նախազգուշացումը չէ, որը

կիրառվում է համաձայն Վարչական իրավախախտումների մասին ՀՀ օրենսգրքի 25-

րդ հոդվածի:

65
 Նախազգուշացման մեջ պետք է սահմանվի համապատասխան

պարտականությունը կատարելու ժամկետը, որի ընթացքում պարտավոր անձին պետք

է հնարավորություն տրվի կատարելու այդ պարտականությունն իր համար ընդունելի և

օրենքով չարգելված եղանակով:

Նախազգուշացումն ունի իր դրսևորման յուրահատկությունը` կախված նրանից,

թե վարչական հարկադրանքի ինչ միջոց է կիրառվում: Այսպես, կարող ենք

պայմանականորեն ասել, որ գոյություն ունի նախազգուշացում` փոխարինող

գործողության կատարման առիթով, նախազգուշացում` տուգանք կիրառելու մասին և

նախազգուշացում` անմիջական հարկադրանք կիրառելու մասին: Սրանք իրենց

հերթին ունեն առանձնակի դրսևորումներ:

Նախազգուշացումը պետք է կազմվի գրավոր և Օրենքով վարչական ակտերի

հանձնման համար սահմանված կարգով հանձնվի պարտավոր անձին: Փոխարինող

գործողության կատարման առիթով նախազգուշացման մեջ պետք է նշվի ծախuերի

նախահաշիվը, որը չի կարող խոչընդոտել հետագա պահանջներ ներկայացնելը, եթե

փոխարինող գործողության կատարումն առաջացնի ավելի մեծ ծախքեր: Տուգանք

կիրառելու նախազգուշացման մեջ պետք է նշվի տուգանքի որոշակի չափ:

Նախազգուշացումը կարող է կրկնվել այնքան ժամանակ, քանի դեռ

պարտականությունը չի կատարվել կամ կատարողական մարմինը չի դիմել

անմիջական հարկադրանքի կիրառմանը: Այդ ընթացքում նախազգուշացումը կարող է

փոփոխություններ կրել:

Վարչական ակտի պահանջները չկատարելու դեպքում հարկադրանքի միջոցներ

կիրառելիս վարչական մարմինը գրավոր նախազգուշացնում է վարչական ակտի

հասցեատիրոջը, որի մեջ սահմանվում են այն ժամկետները, որոնց ընթացքում

պարտավոր անձը պետք է կատարի համապատասխան պարտականությունը: Այդ

ժամկետների ավարտից հետո վարչական մարմնի կողմից նշանակվում են

հարկադրանքի միջոցներ: Նախ կարող է տրվել նախազգուշացում` փոխարինող

գործողություն կատարելու առիթով, եթե հնարավոր չէ կատարել փոխարինող

գործողությունը, ապա վարչական մարմինը կարող է նախազգուշացնել տուգանք

նշանակելու մասին, և այս պարագայում նախազգուշացման մեջ նշված ժամկետում

66
պարտավոր անձի կողմից վարչական ակտը չկատարվելու դեպքում վերջինս կարող է

տուգանվել: Եթե տուգանքը ևս չի ապահովում վարչական ակտի կատարումը, ապա

պարտավոր անձը կարող է զգուշացվել անմիջական հարկադրանքի կիրառման

մասին, որից հետո այն կարող է կիրառվել իրականում:

Վարչական հարկադրանքի միջոց կիրառելու մասին նախազգուշացնելուց հետո,

դրանում սահմանված ժամկետում պարտավոր անձի կողմից համապատասխան

պարտականությունները չկատարելու դեպքում նշանակվում է հարկադրանքի միջոց:

Այն նշանակվում է վարչական հարկադրանքի միջոցի նշանակմանը

համապատասխան:

Եթե պարտավոր անձը փոխարինող գործողության կամ անմիջական

հարկադրանքի կիրառման ժամանակ դիմադրություն է ցույց տալիu, դա կարող է

հաղթահարվել ուժի կիրառմամբ` օրենքով սահմանված կարգով: Այդ դեպքում

կատարողական մարմնի պահանջով համապատասխան մարմինները պարտավոր են

օգնություն ցույց տալ դիմադրությունը հաղթահարելու համար:

Օրենքը հատուկ չափորոշիչներ չի սահմանում հարկադրանքի միջոցներ

ընտրելու հարցում: Սակայն այս դեպքում ևս վարչական մարմինը չի կարող չգործել

օրինականության սկզբունքի համաձայն: Ուստի, եթե հատուկ օրենքներով

սահմանված կլինեն հարկադրանքի կոնկրետ միջոցներ, ապա վերջիններս էլ

կկիրառվեն:

Եթե օրենքներով նման բան սահմանված չէ, ապա հարկադրանքի միջոցն

ընտրվում է ըստ հետևյալ չափանիշների.

• թույլատրելի՞ է արդյոք հարկադրանքի միջոցը.

• փոխարինող գործողությունը թույլատրելի է միայն այն դեպքում, երբ

վարչական ակտով դրված պարտավորությունը կարող է կատարվել այլ անձի կամ

հենց իր` վարչական մարմնի կողմից (օրենքի 81-րդ հոդված).

• անմիջական հարկադրանքի կիրառումը միշտ սուբսիդիար բնույթ ունի

(օրենքի 83-րդ հոդված).

• պահպանվա՞ծ է արդյոք համաչափություն սկզբունքը:

Ընդհանրապես, համաչափության սկզբունքի մասին խոսելիս պետք է նշել, որ

67
այն արդեն իսկ օրենքում ստացել է իր որոշակիացումը` որպես սկզբունք: Հիշյալ

սկզբունքի առանցքային կարևորությունն արտահայտվում է նրանում, որ

համաչափության կիրառումը հնարավորություն է տալիս գնահատել վարչական

մարմինների միջամտող ակտերի կամ գործողությունների իրավաչափությունը` այդ

միջամտության ընթացքում կիրառվող միջոցների գործադրմամբ, դրանց նպատակին

հասնելու հնարավորությունն ու թույլատրելիությունը: Օրենքով որևէ հարցի լուծում

տալու (օրենքով ամրագրված նպատակ), օրինակ՝ անձին վարչական

պատասխանատվության ենթարկելու համար վարչական մարմնի հայեցողությանն է

վերապահված դրան հասնելու մեկից ավելի միջոցներ, ասենք՝ տուգանք կամ

նախազգուշացում, կիրառելը: Այդ միջոցներից մեկն ավելի մեղմ է ներգործում անձի

վրա, քան մյուսը կամ մյուսները: Համաչափության սկզբունքը կոչված է երաշխավորել,

որպեսզի վարչական մարմինն այս կամ այն հանգամանքներում ապահովի համարժեք

հարաբերակցություն իր կողմից կիրառվող միջոցների և դրանց կիրառմամբ

(Սահմանադրությամբ և օրենքով) հետապնդվող նպատակի միջև, որպեսզի համարժեք

արձագանքի որևէ իրավիճակի: Դա նշանակում է, որ եթե միևնույն նպատակին

հասնելու համար վարչական մարմինը կարող է գործադրել իր տրամադրության տակ

եղած ավելի մեղմ միջոցը (անձի իրավունքներին միջամտող առավել մեղմ միջոցը),

ապա նա պարտավոր է կիրառել հենց այդ և ոչ թե ավելի խիստ միջոցը: Այսինքն՝ այս

սկզբունքն իրավագիտության և իրավակիրառման պրակտիկայի այն նույն հնարքն է,

որը կոչված է բացառելու ոստիկանական և ցանկացած այլ «ահաբեկչություն», թույլ

տալով համապատասխան հարաբերությունների մեջ ներգրավված բոլոր

մասնակիցներին գործել իրավիճակին համարժեք և ավելի «մեծ վնաս չպատճառել»,

քան անհրաժեշտ է: Վարչական ակտերի կատարումն ապահովելու համար

հարկադրանքի միջոցներ կիրառելու համար այս սկզբունքն ունի ընդգծված

կարևորություն: Այն իր կոնկրետ արտացոլումն է գտել օրենքի 78-րդ հոդվածի 3-րդ

մասում, որը պահանջում է, որ հարկադրանքի միջոցը համաչափ լինի դրա նպատակին

և ընտրվի այնպես, որպեսզի պարտավոր անձի և հանրության վնասները հասցվեն

նվազագույնի:

Հարկ է ընդգծել նաև, որ համաչափության և որոշակիության սկզունքների

68
ամրագրումը կատարվեց նաև Սահմանադրությամբ՝ հիմք ընդունելով 2015 թվականի

դեկտեմբերի 6-ին կայացած հանրաքվեն, որի ուժով կատարված փոփոխությունների

արդյուքնում «Մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքները և ազատությունները»

գլուխը համալրվեց նոր դրույթներով՝ համաչափության և որոշակիության

սկզբունքներով՝ համապատասխանաբար 78 և 79-րդ հոդվածներում: Համաչափության

սկզբունքի համաձայն՝ հիմնական իրավունքների և ազատությունների

սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է պիտանի և անհրաժեշտ

լինեն Սահմանադրությամբ սահմանված նպատակին հասնելու համար:

Սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է համարժեք լինեն

սահամանփակվող հիմնական իրավունքի և ազատության նշանակությանը: Իսկ

որոշակիության սկզբունքը հանգում է այն գաղափարին, որ հիմնական իրավունքները

և ազատություններ սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ

սահմանափակումների հիմքերը և ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի

այդ իրավունքների և ազատությունների կրողները և հասցեատերն ի վիճակի լինեն

դրսևորելու համապատասխան վարքագիծ

Փաստորեն, ինչպես տեսնում ենք, վարչական հարկադրանքի կիրառման

սահմանները «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին»

օրենքում հստակ ուրվագծված են: Կրկին նշենք, որ այս դրույթի ամրագրումը

համաչափության սկզբունքի որոշակիացումն է վարչական ակտերի կատարման

վարույթում, որը նույնպես վարչական վարույթի տարատեսակ է:

Այսպիսով, վարչական ակտի հարկադիր կատարման վարույթը վարչական

վարույթ է, որը պայմանականոերն կարել է բաժանել հետևյալ փուլերի.

• հարկադրանքի միջոցներ կիրառելու մասին նախազգուշացնելը,

• հարկադրանքի կոնկրետ միջոց նշանակելը,

• հարկադրանքի միջոց կիրառելը:

Հարկադիր կատարման վարույթն ավարտվում է այն ժամանակ, երբ

կատարումը հասնում է իր նպատակին: Այսինքն, հարկադիր կատարման վարույթ

հարուցելիս, երբ վարչական մարմինը տալիս է գրավոր նախազգուշացում, որից հետո

նշանակում է վարչական հարկադրանքի միջոց ու արդյունքում կիրառում է վարչական

69
հարկադրանքի միջոցը՝ հասնելով վարչական ակտի պահանջների կատարմանը, այդ

իսկ պահից ավարտվում է հարկադիր կատարման վարույթը:

Այսպիսով, ամփոփելով նշենք, որ վարչական ակտի հարկադիր կատարման

վարույթի մասնակիցների շրջանակը հետևյալն է՝ պարտավոր անձ (որոշակի

գործողություն կատարելու կամ որոշակի գործողություն կատարելուց ձեռնպահ մնալու

վերաբերյալ վարչական ակտի հասցեատերն է) և կատարողական մարմին (վարչական

ակտն ընդունած վարչական մարմինը կամ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ այլ

մարմիններ):

Վարչական ակտի հարկադիր կատարման վարույթի վրա «Դատական ակտերի

հարկադիր կատարման դեպքում կողմեր են պահանջատերն ու պարտապանը, իսկ

բուն հարկադրանք իրականացնողը կողմ չհանդիսացող իրավասու վարչական

մարմինն է, մինչդեռ վարչական ակտերի հարկադիր կատարման վարույթում կողմը

միաժամանակ կատարողական մարմինն է: Սակայն չպետք է անտեսել, որ դատական

ակտերի հարկադիր կատարման վարույթի վրա որոշակիորեն տարածվում են

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի

դրույթները»:

Այսպիսով, վարչական հարկադրանքը վարչական մարմինների գործունեության

յուրահատուկ տեսակ է, որը դրսևորվում է ոչ իրավաչափ վարքի կապակցությամբ

իրավասու սուբյեկտների կողմից մեղավոր ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց

նկատմամբ հարկադիր միջոցների կիրառմամբ: Այն կարևոր դեր ունի իրավակարգի

ապահովման, վարչական և այլ իրավախախտումների, ինչպես նաև հանցավորության

դեմ պայքարի գործում:

2.2.Դրամական պահանջների կատարման կարգը ՀՀ-ում և իրավական

կարգավորման հիմնախնդիրները
Հանրային իրավական դրամական պահանջների հետ կապված

հարաբերությունները կարգավորում են ստացել Օրենքի «Դրամական պահանջների

կատարելը» վերտառությամբ 13-րդ գլխի նորմերով, ՀՀ վարչական դատավարության

70
օրենսգրքով (ընդունված ՝ 2013 թվականի դեկտեմբերի 5-ին) ինչպես նաև «Դատական

ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքով:

Մասնավորապես հիշյալ օրենքի 87-րդ հոդվածը սահմանում է. «Հանրային

իրավական դրամական պահանջները, օրենքով սահմանված կարգով, վարչական

ակտերի հիման վրա Հայաստանի Հանրապետության պետական կամ համայնքային

բյուջե պարտադիր կարգով դրամական գումարներ վճարելու պահանջներն են

(դրամական պահանջներ)»:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 88-րդ

հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է, որ դրամական պահանջները ենթակա են

կատարման անբողոքարկելի վարչական ակտերի հիման վրա` «Դատական ակտերի

հարկադիր կատարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով

սահմանված կարգով: Իսկ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ

օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն՝ հարկադիր կատարման ենթակա է անբողոքարկելի

վարչական ակտերը` «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին»

Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 13-րդ գլխով սահմանված կարգով:

Հանրային իրավական դրամական պահանջները ենթակա են հարկադիր

կատարման Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության

օրենսգրքով սահմանված կարգով՝ օրինական ուժի մեջ մտած վճռով տրված

կատարողական թերթի հիման վրա, եթե`

ա. անբողոքարկելի վարչական ակտերի հիման վրա ֆիզիկական անձից

գանձման ենթակա դրամական պահանջը գերազանցում է երկու հարյուր հազար

դրամը,

բ. ֆիզիկական անձից գանձման ենթակա դրամական պահանջի հարկադիր

կատարումը հնարավոր չէ առանց նրան սեփականության (այդ թվում՝ ընդհանուր

սեփականության) իրավունքով պատկանող միակ բնակարանի բռնագանձման:

գ. իրավաբանական անձից կամ անհատ ձեռնարկատիրոջից գանձման ենթակա

դրամական պահանջը գերազանցում է իրավաբանական անձի կամ անհատ

ձեռնարկատիրոջ գույքի արժեքը:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի համաձայն՝ վարչական դատարան

71
կարող են դիմել վարչական մարմինները կամ պաշտոնատար անձինք անբողոքարկելի

վարչական ակտի հիման վրա ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձից հանրային

իրավական դրամական պահանջներով նախատեսվող գումարի բռնագանձման

պահանջով (օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2.1 կետ):

Եթե վարչական մարմնի իրականացրած վարչական վարույթի ընթացքում

արդեն իսկ ձեռք բերված ապացույցները բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ

անձը կարող է թաքցնել, փչացնել կամ սպառել վարչական ակտի կատարման համար

անհրաժեշտ գույքը, ապա մինչև գումարի գանձման վերաբերյալ որոշման

անբողոքարկելի դառնալը վարչական վարույթ իրականացնող մարմինն իրավասու է

գումարի գանձման վերաբերյալ որոշումը կայացնելուց ոչ շուտ, քան 10 օր հետո

ընդունելու պարտավոր անձի գույքի վրա արգելանք դնելու մասին որոշում: Արգելանք

դնելու մասին որոշումը սույն օրենքով սահմանված կարգով ուժի մեջ մտնելուց հետո՝

եռօրյա ժամկետում, ուղարկվում է կատարման Հայաստանի Հանրապետության

արդարադատության նախարարության դատական ակտերի հարկադիր կատարման

ծառայություն, բացառությամբ հարկային մարմնի կողմից վերահսկվող եկամուտների

գծով պարտավորության կատարումն ապահովելու նպատակով արգելանք դնելու

մասին որոշման: Արգելանքը դրվում է անհապաղ՝ պարտավոր անձի

պարտավորությանը համարժեք գույքի վրա Հայաստանի Հանրապետության

արդարադատության նախարարության դատական ակտերի հարկադիր կատարման

ծառայության կողմից՝ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին»

Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով:

Պարտավոր անձի գույքի վրա արգելանք դնելու մասին որոշումը Հայաստանի

Հանրապետության արդարադատության նախարարության դատական ակտերի

հարկադիր կատարման ծառայություն է ներկայացվում սահմանված կարգով՝ կցելով

որոշման ընդունման համար հիմք հանդիսացած ապացույցները:

Դրամական պահանջները ներկայացվում են հարկադիր կատարման օրենքին

համապատասխան` վարչական ակտն անբողոքարկելի դառնալուց, իսկ վարչական

ակտի կատարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու դեպքում՝ հետաձգելու կամ

տարաժամկետելու ժամկետի ավարտից հետո՝ եռամսյա ժամկետում:

72
 Դրամական պահանջները սահմանված կարգով հարկադիր կատարման

ներկայացնելիս վարչական մարմինը ներկայացնում է դրամական պահանջները

հավաստող համապատասխան վարչական ակտը, այդ ակտի մասին Օրենքով

սահմանված կարգով իրազեկելը կամ այլ օրենքներով սահմանված կարգով

հասցեատիրոջը հանձնելը կամ այլ կերպ պատշաճ ծանուցելը, ինչպես նաև ուժի մեջ

մտնելը և անբողոքարկելի դառնալը հավաստող ապացույցները և կատարման

վերաբերյալ գրություն, որում նշվում են`

1) դրամական պահանջը հարկադիր կատարման ներկայացրած վարչական

մարմնի անվանումը.

2) դրամական պահանջը հարկադիր կատարման ներկայացնելու տարին, ամիսը

և ամսաթիվը.

3) վարչական ակտի համարը, որի հիման վրա դրամական պահանջը

ներկայացվել է կատարման, և գանձման ենթակա գումարի չափը.

4) վարչական ակտն ընդունելու տարին, ամիսը և ամսաթիվը.

5) վարչական ակտն անբողոքարկելի դառնալու տարին, ամիսը և ամսաթիվը.

6) պարտավոր անձի անունը, հայրանունը, ազգանունը, իրավաբանական անձի

անվանումը, նրանց բնակության (գտնվելու վայրի) հասցեները, անձի անձնագրային

տվյալները կամ հանրային ծառայությունների համարանիշը, իրավաբանական անձի`

հարկ վճարողի հաշվառման համարը և պետական գրանցման կամ պետական

հաշվառման համարը.

7) վարչական մարմնի գանձապետական հաշվեհամարը:

Եթե վարչական մարմինը մինչև դրամական պահանջը հարկադիր կատարման

ներկայացնելը հետաձգել կամ տարաժամկետել է վարչական ակտի կատարումը, ապա

գրության մեջ նշվում է դրա կատարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու ժամկետի

ավարտը:

Գրությունը ստորագրում և կնիքով (առկայության դեպքում) հաստատում է

վարչական ակտն ընդունած վարչական մարմնի իրավասու պաշտոնատար անձը:

Դրամական պահանջներով նախատեսվող գումարների վճարման համար

պարտականությունը կրում է այն անձը, ով պարտավոր է այդ գումարը վճարել`

73
 ա) իր համար կամ իր կողմից թույլ տրված խախտումների համար.

բ) մեկ այլ անձի փոխարեն:

Մինչև 2014 թվականը նշենք, որ ՀՀ վարչական դատարանին էր ենթակա

հանրային իրավական դրամական պահանջներով վճարման կարգադրություններ

արձակելու առարկայական ընդդատությունը՝ անկախ գումարի բռնագանձման չափից,

որն ազդում էր դատարանների ծանրաբեռնվածության վրա: Սակայն 2014 թվականի

դեկտեմբերի 17-ին կատարված փոփոխությունների և լրացումների արդյունքում (ՀՕ-

205-Ն) ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգիրքը լրացվեց «Անբողոքարկելի

վարչական ակտի հիման վրա հանրային իրավական դրամական պահանջներով

գումարի բռնագանձման վերաբերյալ գործերի վարույթը» վերտառությամբ 29.1 գլխով:

Այսպես, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 216.1 հոդվածի 1-ին մասի

համաձայն՝ անբողոքարկելի վարչական ակտերի հիման վրա հանրային իրավական

դրամական պահանջներով գումարի բռնագանձման վերաբերյալ գործերը

(բռնագանձման վերաբերյալ գործեր) հարուցվում են «Վարչարարության հիմունքների

և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 88-րդ

հոդվածի 1.1-ին մասով նախատեսված հիմքերով՝ այդ ակտն ընդունած վարչական

մարմնի հայցադիմումի հիման վրա:

«Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 31.1 հոդվածի

համաձայն՝ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին»

Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 88-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված

պահանջներին չհամապատասխանող, ինչպես նաև ֆիզիկական անձից գանձման

ենթակա դրամական պահանջը երկու հարյուր հազար դրամը գերազանցելու, ինչպես

նաև «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի

Հանրապետության օրենքի 88-րդ հոդվածի 2.1-ին մասի պահանջներին

չհամապատասխանելու դեպքերում ներկայացված փաստաթղթերը հարկադիր

կատարողը վերադարձնում է վարչական մարմին: Հարկադիր կատարողն ավարտում է

կատարողական վարույթը, եթե դատական կարգով վիճարկվում է հանրային

իրավական դրամական պահանջի հիմք հանդիսացող վարչական ակտը:

Բռնագանձման վերաբերյալ գործերով հայցադիմումը վարչական դատարան

74
կարող է ներկայացվել՝

1) եռամսյա ժամկետում` վարչական ակտն անբողոքարկելի դառնալու պահից.

2) երկամսյա ժամկետում՝ հարկադիր կատարողի կողմից հանրային իրավական

դրամական պահանջով կատարողական վարույթն ավարտվելու պահից։

Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 216.1-

րդ հոդվածի երրորդ մասում սահմանված է, որ բռնագանձման վերաբերյալ գործերով

հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին վարչական դատարանի որոշմամբ վերանում

է տվյալ վարչական ակտի անբողոքարկելի լինելը:

Բռնագանձման վերաբերյալ գործերով հայցադիմումը, ի լրումն ՀՀ վարչական

դատավարության օրենսգրքի 73-րդ հոդվածով ներկայացվող պահանջների, նաև

ներառում է տեղեկություններ՝

1) վարչական ակտն ուժի մեջ մտնելու և անբողոքարկելի դառնալու մասին.

2) հանրային իրավական դրամական պահանջներով նախատեսվող գումարն

արտադատական կարգով բռնագանձելու՝ օրենքով սահմանված որևէ

սահմանափակման առկայության մասին։

Հայցադիմումին կցվում է նաև բռնագանձման պահանջով վարչական

դատարան դիմելու համար հիմք հանդիսացած վարչական ակտը:

Բռնագանձման վերաբերյալ գործերով հայցադիմումը, ի լրումն ՀՀ վարչական

դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածով սահմանված հիմքերի, վերադարձվում է

նաև 216.1 հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերի բացակայության դեպքում:

Բռնագանձման վերաբերյալ գործերի քննության ընթացքում վարչական ակտի

ընդունման համար հիմք հանդիսացած փաստական հանգամանքների ապացուցման

բեռը կրում է համապատասխան վարչական ակտն ընդունած վարչական մարմինը:

Վարույթի արդյունքում վարչական դատարանը կայացնում է հետևյալ դատական

ակտերից մեկը.

1) հայցադիմումն ամբողջությամբ բավարարելու մասին՝ ամբողջությամբ

բռնագանձելով հանրային իրավական դրամական պահանջով նախատեսված

գումարը.

2) հայցադիմումը մասնակիորեն բավարարելու մասին՝ վարչական ակտը

75
ճանաչելով մասնակիորեն անվավեր կամ առ ոչինչ՝ մասնակիորեն բռնագանձելով

հանրային իրավական դրամական պահանջով նախատեսված գումարը.

3) հայցադիմումն ամբողջությամբ մերժելու մասին` վարչական ակտը ճանաչելով

ամբողջությամբ անվավեր կամ առ ոչինչ:

Ինչ վերաբերում է, հանրային իրավական դրամական պահանջների հարկադիր

կատարման ենթակա լինելու հիմնախնդիրներին, ապա դրանք կներկայացնենք

հաջորդ պարագրաֆում:

2.3. Վարչական ակտի հարկադիր կատարման իրավական

կարգավորման հիմնախնդիրները և բարելավման արդի
ուղղությունները
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքը

սահմանադրաիրավական նորմերի պահանջներին համապատասխան կարգավորում է

ՀՀ վարչարարության և վարչական վարույթի իրականացման ընթացքում ծագող

հասարակական հարաբերությունները, որոնց թվում յուրահատուկ տեղ ունի

վարչական ակտի հարկադիր կատարման ինստիտուտը: Նախևառաջ պետք է նշել, որ,

քանի որ վարչաիրավական հարաբերությունները կարող են առնչվել հասարակական

կյանքի ամենատարբեր ոլորտների, ուստիև առկա են իրավախախտումների տարբեր

հնարավորություններ և ռիսկեր, ուստի անհրաժեշտ է չափազանց ուշադիր լինել

վարչական հարկադրանքը այլ իրավախախտումների նկատմամբ կիրառվոող

պատասխանատվության միջոցներից տարանջատելու հարցում: Մասնավորապես,

օրենսդիրը ցուցաբերել է օրենքում վարչական ակտերի հարկադիր կատարման

նորմերի հստակ ամրագրման մոտեցում: Սակայն ինչպես արդեն նշել ենք «Դատական

ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի դրույթները չեն տարածվում

վարչական ակտերի հարկադիր կատարման վրա: Սակայն կիրառվող սկզբունքները

գրեթե նույնական են՝ այն տարբերությամբ, որ եթե կատարողական վարույթի

կողմերը, ըստ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի,

76
պահանջատերն ու պարտապանն են կամ նրանց ներկայացուցիչները, որոնք միմյանց

նկատմամբ իշխանական ենթակայության ներքո չեն գտնվում, ինչպես նաև գոյություն

ունի հատուկ՝ դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայություն, ապա, ըստ

օրենքի, պահանջատերը վարչական ակտն ընդունած վարչական մարմինն է, որը

պարտապանի (պարտավոր անձի` վարչական ակտի հասցեատիրոջ) նկատմամբ

գտնվում է վերադասի դիրքերում և դրամական պահանջների կատարման հետ

մեկտեղ՝ նաև հանդես է գալիս որպես կատարողական մարմին: Իսկ հարկադիր

կատարման վարույթում վարչական ակտն ի կատար է ածվում կոնկրետ

հասցեատերերի նկատմամբ, ինչպես անհատական, այնպես էլ հավաքական: Օրենքով

սահմանվում են այն մարմինները, որոնք իրականացնում են վարչական ակտերի

կատարումը և որոնք սահմանված կարգով կարող են կիրառել հարկադրանքի

միջոցներ` այն ապահովելու համար:

Ինչպես նշեցինք օրենսդիրը հստակ թվարկել է վարչական հարկադրանքի

միջոցները «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի

78-րդ հոդվածի երկրորդ մասում, որոնք են`

ա) գործողությունն այլ անձի կողմից կատարելը (փոխարինող գործողություն).

բ) տուգանքը.

գ) անմիջական հարկադրանքը

Իդեպ, փոխարինող գործողությունը (գործողությունն այլ անձի կողմից

կատարելը), որպես վարչական հարկադրանքի միջոց, նորույթ է ՀՀ օրենսդրության

մեջ, ինչը օրենսդրության բարելավման տեսակետից, անշուշտ ողջունելի քայլ է

օրենսդրի կողմից:

Պետք է նշենք, որ ժամանակակից կյանքի պայմաններում՝ պայմանավորված

հասարակական կյանքի զարգացման արագ տեմպերի և նորանոր հասարակական

հարաբերությունների առաջացման հետ, օրինաչափ անհրաժեշտություն կա մշտապես

զարգացնել և կատարելագործել վարչական իրավահարաբերությունները, այդ թվում և

քաղաքացիների կողմից վարչական ակտերի պահանջների կատարման, ինչպես նաև

համապատասխան դեպքերում հարկադիր կատարման պայմանները և

հնարավորությունները կարգավորող իրավանորմերը և օրենսդրական դաշտը:

77
Կարևոր հանգամանք է նաև ազգաբնակչության շրջանում իրավագիտակցության

մակարդակի բարձրացումը նաև վերոնշյալ ոլորտում:

Նշենք նաև, որ տնտեսության ազատականացման զարգացումներին

զուգընթաց՝ անխուսափելիորեն մեծ արդիականություն են ձեռք բերել

վարչարարության, ինչպես նաև վարչական պատասխանատվության

հիմնախնդիրները։ Սակայն, ներկայիս վարչական պատասխանատվության

օրենսդրության և իրավական ոչ համարժեք պատկերացումների անկատարության

պարագայում դեռևս բավարար չափով լուծված չեն վարչական

պատասխանատվության հիմնահարցերը։ Դրանք հավուր պատշաճի չեն

ուսումնասիրվել նաև հայրենական իրավական գիտության շրջանակներում։ Նշված

հարցերի վերաբերյալ կան ընդամենը մի քանի տեսական հոդվածներ, որոնք

իրավակիրառ պրակտիկայի կողմից առաջադրվող խնդիրների լուծման հետ կապված,

ըստ էության, այլևս բավականաչափ արդիական չեն։ Հարկ է նկատել, որ վարչական

ակտերի հարկադիր կատարման ինստիտուտին առնչվող հիմնախնդիրները մասամբ

հետազոտվել են թե' հետխորհրդային, և թե' արտասահմանյան իրավագետների

կողմից։ Սակայն նրանց հետազոտություններում ուսումնասիրության առարկա չեն

դարձել կամ ոչ բավականաչափ են ուսումնասիիրվել քննարկվող ինստիտուտի

միջազգային-իրավական կողմի խնդիրները և տարբեր երկրների օրենսդրությունների

համեմատաիրավական ասպեկտը։ Հարկ է նկատել, որ իրավաբանական

գրականության մեջ հիշյալ հիմնախնդիրների վերաբերյալ դեռևս չի ձևավորվել

միասնական մոտեցում, իսկ ՀՀ-ում՝ հիշյալ ինստիտուտը և դրան առնչվող

հիմնախնդիրները տակավին չեն դարձել համակողմանի ուսումնասիրության և

համալիր գիտական հետազոտության առարկա։ Ինչպես նշել ենք, դրանք հավուր

պատշաճի չեն ուսումնասիրվել նաև հայրենական իրավական մտքի շրջանակներում:

Այսօր դատաիրավական բարեփոխումների մարտահրավերներին համահունչ՝

խիստ արդիական է դարձել վարչական ակտերի հարկադիր կատարման ինստիտուտի

օրենսդրորեն ամրագրման և դրա նպատակային կիրառման հարցերի բացահայտումը։

Ավելացնենք նաև, որ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգիրքն

առանձնանում է սուր հակասություններով և բացարձակապես չի

78
համապատասխանում արդի իրավական համակարգի թե' տեսական, և թե'

գործնական պահանջներին, և ըստ այդմ երբեմն իրավակիրառ պրակտիկայում

դժվարություններ կարող են առաջանալ այս կամ այն պատասխաատվության միջոցի և

վարչական ակտի ընտրության հարցը լուծելիս: Վերոգրյալը վկայում է Վարչական

իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ նոր օրենսգրքի ընդունման հրատապության և

անհրաժեշտության մասին։ Այս համատեքստում ողջունելի է արդեն Վարչական

իրավախախտումների վերաբերյալ նոր օրենսգրքի նախագիծը:

Ոլորտի բարելավման ուղղությամբ ձեռնարկվող միջոցառումների շրջանակում,

մեր կարծիքով, միասնական տեղեկատվական-մեթոդական կենտրոնի ստեղծումը, որի

բացակայությունը պատճառ է դարձել, որ օրենսդիրը սանկցիաների մշակումն

իրականացնի ինտուիտիվ ձևով, թույլ կտա հավաքել բոլոր բացահայտված վարչական

իրավախախտումների վերաբերյալ ամբողջական և համակարգված

տեղեկատվությունը մեկ կենտրոնում, որն էլ կնպաստի օպերատիվ և օբյեկտիվ ձևով

լուծել մի շարք սկզբունքային խնդիրներ՝

1. հետևել վարչական պրակտիկային, ինչպես տեղային, այնպես էլ

հանրապետական մակարդակով,

2. ընդհանրացնել և համակարգել վիճակագրական տեղեկատվությունը,

3. վերլուծել ստուգման արդյունքները,

4. պատրաստել պետական մարմինների և դրանց պաշտոնատար անձնանց

համար համապատասխան վերլուծական և տեղեկատվական նյութեր,

5. պատրաստել գործող օրենսդրական և ենթաօրենսդրական ակտերում

փոփոխություններ իրականացնելու նախագծեր,

6. ձևավորել միասնական իրավակիրառ պրակտիկա:

Իրավական պետության կառուցման համար մարդու իրավունքների և

ազատությունների պաշտպանությունը պետք է համապատասխանի միջազգային

իրավունքի նորմերին: Այս համատեքստում վարչական ակտերի հարկադիր

կատարումը պետք է հնարավորինս ուղղված լինի քաղաքացիների շահերի և

իրավունքների պաշտպանությանը, ինչպես նաև կատարի դաստիարակիչ և

կանխարգելիչ գործառույթներ՝ իրավախախտումներ թույլ չտալու կամ կամ դրանց

79
քանակը հնարավորինս նվազեցնելու նպատակով: Անձի իրավունքների ու

ազատությունների պաշտպանության գերակայությունը պետք է արտացոլվի ոչ միայն

իրավաստեղծ գործունեությունում, այլև պրակտիկ գործունեությունում:

Վարչական ակտի հարկադիր կատարման ինստիտուտն իհարկե որոշակի

վերանայումների կարիք ունի: Մասնավորապես, խոսքը գնում է վարչական ակտի

հարկադիր կատարման համար նախատեսված վարչական հարկադրանքի միջոցներից

մեկի՝ տուգանքի մասին: : Անշուշտ վարչական ակտի հարկադիր կատարման

ամենաարդյունավետ միջոցը, կարող է հանդիսանալ տուգանքը, սակայն, օրենսդիրը

չի հստակեցրել այն պայմանները, թե ինչ պարբերականությամբ վարչական մարմինը

կարող է նշանակել տուգանք՝ որպես հարկադրանքի միջոց սակայն միշտ չէ, որ այն

արդարացնում է այն պահանջները, որը նպատակ էր հետապնդում վարչական ակտը:

Ուստի առաջարկվում է վերանայել տուգանքը՝ հարկադրանքի միջոցի

կիրառման դրույթի ամրագրման կարգը, այսինքն՝ օրենսդրորեն հստակեցնել, թե

քանի անգամ կարող է կատարողական մարմինը նշանակել տուգանք պարտավոր

անձի նկատմամբ՝ որպես վարչական ակտի հարկադիր կատարման միջոց:

Ինչպես նշեցինք, հանրային իրավական դրամական պահանջները ենթակա են

հարկադիր կատարման Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության

օրենսգրքով սահմանված կարգով՝ օրինական ուժի մեջ մտած վճռով տրված

կատարողական թերթի հիման վրա, եթե`

ա. անբողոքարկելի վարչական ակտերի հիման վրա ֆիզիկական անձից

գանձման ենթակա դրամական պահանջը գերազանցում է երկու հարյուր հազար

դրամը,

բ. ֆիզիկական անձից գանձման ենթակա դրամական պահանջի հարկադիր

կատարումը հնարավոր չէ առանց նրան սեփականության (այդ թվում՝ ընդհանուր

սեփականության) իրավունքով պատկանող միակ բնակարանի բռնագանձման,

գ. իրավաբանական անձից կամ անհատ ձեռնարկատիրոջից գանձման ենթակա

դրամական պահանջը գերազանցում է իրավաբանական անձի կամ անհատ

ձեռնարկատիրոջ գույքի արժեքը:

Այս համատեքստում անհրաժեշտ է վերանայել այն մոտեցումը, թե ինչու հենց

80
անբողոքարկելի վարչական ակտերի հիման վրա ֆիզիկական անձից գանձման

ենթակա դրամական պահանջը գերազանցում է երկու հարյուր հազար դրամը, ապա

այն ենթակա է հարկադիր կատարման Հայաստանի Հանրապետության վարչական

դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով՝ օրինական ուժի մեջ մտած վճռով

տրված կատարողական թերթի հիման վրա, իսկ օրինակ՝ հարյուր իննսուն ինը հազար

դրամը ոչ: Այսինքն՝ ինչու մինչև երկու հարյուր հազար դրամի գանձման ենթակա

դրամական պահանջը կատարվում է առանց օրինական ուժի մեջ մտած վճռով տրված

կատարողական թերթի հիման վրա, իսկ գերազանցողը՝ օրինական ուժի մեջ մտած

վճռով տրված կատարողական թերթի հիման վրա: Այսինքն՝ պարզ չէ, ինչու է

օրենսդիրը ելակետ ընդունել երկու հարյուր հազար դրամը:

Եվ արդյոք այն հնրավարություն չի տալիս վարույթն իրականացնող

մարմիններին ավելորդ ծանրաբեռնվածության տակ չընկնլու համար դրամական

այնպիսի պահանջ սահմանել, որն հաճախ չգերազանցի երկու հարյուր հազար դրամը:

Կարծում ենք, պետք է հստակ չափանիշ ընտրել նման կարգավորման համար,

որպեսզի իրավակիրառման պրակտիկայում իրավաչափորեն սահմանափակվեն

ֆիզկական անձանց իրավունքները:

81
 ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

Ամփոփելով աշխատանքում արտացոլված հետազոտության արդյունքները՝

կարող ենք առանձնացնել հետևյալ եզրահանգումները և կատարել խնդրո առարկա

ոլորտի բարելավմանն ուղղված մի շարք առաջարկություններ:

1. Այն, որ վարչական ակտը կարող է ուղղված լինել նաև որոշակի անհատական

չափանիշներով առանձնացված անձանց որևէ խմբի, որոշ բացառություններով

հանդերձ, կարող էր ամբողջությամբ ներառեր ոչ միայն անհատական, այլև նորմատիվ

իրավական ակտերը, ինչը միանգամայն հիմնավորված կլիներ: Այն, որ վերը նշված

հատկանիշներով օժտված է ոչ միայն անհատական, այլև նորմատիվ իրավական

ակտը, վիճահարույց չէ, ավելին` հենց նորմատիվ իրավական ակտերն են հաճախ

առավելապես բնութագրվում, որպես արտաքին ներգործություն ունեցող, հանրային

իրավունքի բնագավառում հարաբերությունների կարգավորման նպատակով անձանց

համար իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն,

վերացնելուն կամ ճանաչելուն ուղղված իրավական ակտեր: Վարչական ակտերի

շրջանակն անհարկի նեղացնելը և բացառապես անհատական ակտերով

սահմանափակվելը չի բխում նաև միջազգային իրավական չափանիշներից: Կարելի է

հիմք ընդունել այն մոտեցումը, որը սահմանված է Եվրոպայի Խորհրդի

Նախարարների կոմիտեի 2004 թվականի դեկտեմբերի 15-ի R(2004) 20

հնաձնարարականի 1-ին կետով սահմանված այն դրույթը, որտեղ նշված է, որ

վարչական ակտ է հանդիսանում նաև նորմատիվ ակտը: Այսպես, ըստ վերը նշված

հանձնարարականի` վարչական ակտեր են վարչական մարմնի անհատական և

նորմատիվ ակտերը, որոնք ընդունվում են սահմանված կարգով հանրային

իշխանություն իրականացնելու ընթացքում և կարող են շոշափել ֆիզիկական կամ

իրավաբանական անձանց իրավունքները և շահերը:

2. Վարչական հարկադրանքի միջոցները, որպես կանոն, կիրառվում են այն

ժամանակ, երբ անձը չի կատարում (ոչ պատշաճ է կատարում) վարչական ակտի

պահանջները կամ խախտում է դրանք: Վարչական հարկադրանքի միջոցներն են՝

գործողությունն այլ անձի կողմից կատարելը (փոխարինող գործողություն), տուգանքը,

82
անմիջական հարկադրանքը: Հարկադրանքի միջոցը պետք է համաչափ լինի դրա

նպատակին: Հարկադրանքի միջոցը պետք է ընտրվի այնպես, որպեսզի պարտավոր

անձի և հանրության վնասները հասցվեն նվազագույնի: Վարչական ակտի հարկադիր

կատարման ինստիտուտն իհարկե որոշակի վերանայումների կարիք ունի:

Մասնավորապես, խոսքը գնում է վարչական ակտի հարկադիր կատարման համար

նախատեսված վարչական հարկադրանքի միջոցներից մեկի՝ տուգանքի մասին: :

Անշուշտ վարչական ակտի հարկադիր կատարման ամենաարդյունավետ միջոցը,

կարող է հանդիսանալ տուգանքը, սակայն, օրենսդիրը չի հստակեցրել այն

պայմանները, թե ինչ պարբերականությամբ վարչական մարմինը կարող է նշանակել

տուգանք՝ որպես հարկադրանքի միջոց սակայն միշտ չէ, որ այն արդարացնում է այն

պահանջները, որը նպատակ էր հետապնդում վարչական ակտը:

Ուստի առաջարկվում է վերանայել տուգանքը՝ հարկադրանքի միջոցի

կիրառման դրույթի ամրագրման կարգը:

3. «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 10-

րդ գլխում սահմանված է. «Անձինք իրենց իրավունքները պաշտպանելու նպատակով

իրավունք ունեն բողոքարկելու վարչական ակտերը, այդ թվում՝ զուգորդվող վարչական

ակտերի միջամտող դրույթները, ինչպես նաև վարչական մարմնի գործողությունը կամ

անգործությունը»: Հետևությունը այն է, որ բարենպաստ վարչական ակտերը չեն

կարող բողոքարկվել, որը, մեր կարծիքով սխալ է: Անհրաժեշտ է որ վարչական ակտի

հասցեատերը իրավունք ունենա բողոքարկելու նաև բարենպաստ վարչական ակտերը,

մասնավորապես դրանցում առկա հիմնավորումները:, քանի որ հնարավոր է նման

իրավաիճակ, երբ ոչ իրավաչափ հիմնավորումներով կարող են մարդու իրավունքների

իրացման և պաշտպանության համար խնդիր ստեղծել: Այս դեպքում վերջինիս

բողոքարկման իրավունքից զրկելը չի կարող իրավաչափ համարվել: Այդ իսկ

պատճառով անհրաժեշտություն կա վերանայելու այս իրավական նորմը,

հնարավորություն ընձեռելով վարչական ակտի հասցեատերերին իրենց բողոքարկման

իրավունքն իրացնելու նաև բարենպաստ վարչական ակտերի դեպքում`

հիմնավորումների մասով:

4. Հանրային իրավական դրամական պահանջները, օրենքով սահմանված

83
կարգով, վարչական ակտերի հիման վրա Հայաստանի Հանրապետության պետական

կամ համայնքային բյուջե պարտադիր կարգով դրամական գումարներ վճարելու

պահանջներն են: Այս համատեքստում անհրաժեշտ է վերանայել այն մոտեցումը, թե

ինչու հենց անբողոքարկելի վարչական ակտերի հիման վրա ֆիզիկական անձից

գանձման ենթակա դրամական պահանջը գերազանցում է երկու հարյուր հազար

դրամը, այն ենթակա է հարկադիր կատարման Հայաստանի Հանրապետության

վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով՝ օրինական ուժի մեջ

մտած վճռով տրված կատարողական թերթի հիման վրա, իսկ օրինակ՝ հարյուր

իննսուն ինը հազար դրամը ոչ: Այսինքն՝ ինչու մինչև երկու հարյուր հազար դրամի

գանձման ենթակա դրամական պահանջը կատարվում է առանց օրինական ուժի մեջ

մտած վճռով տրված կատարողական թերթի հիման վրա, իսկ գերազանցողը՝

օրինական ուժի մեջ մտած վճռով տրված կատարողական թերթի հիման վրա, քանի որ

պարզ չէ, թե ինչու է օրենսդիրը ելակետ ընդունել հենց երկու հարյուր հազար դրամը

որպես չափանիշ::

5. Վարչական վարույթի և վարչարարության առանձնահատկությունների

իրավաչափության և վարչական ակտի բնորոշման առնչությամբ հիմնախնդիրները

սոսկ օրենսդրական մասնակի վերանայումներով, առավել ևս խմբագրական

փոփոխություններով պարզապես հնարավոր չէ լուծել, անհրաժեշտ է

հայեցակարգային հարթությամբ արմատապես բարեփոխել վարչական վարույթի,

վարչարարության ողջ իրավական հենքը՝ հարստացնելով այն «պատշաճ

վարչարարության» սահմանադրական իրավունքի արդի պահանջներին ներդաշնակ ու

համահունչ իրավակարգավորումներով: Այսօր դատաիրավական բարեփոխումների

մարտահրավերներին համահունչ՝ խիստ արդիական է դարձել վարչական ակտերի

հարկադիր կատարման ինստիտուտի օրենսդրորեն ամրագրման և դրա նպատակային

կիրառման հարցերի բացահայտումը։ ՀՀ վարչական օրենսդրությունն առանձնանում է

սուր հակասություններով և բացարձակապես չի համապատասխանում արդի

իրավական համակարգի թե' տեսական, և թե' գործնական պահանջներին, և ըստ այդմ

երբեմն իրավակիրառ պրակտիկայում դժվարություններ կարող են առաջանալ այս

կամ այն պատասխաատվության միջոցի ընտրության հարցը լուծելիս: Վերոգրյալը

84
վկայում է արդեն իսկ ՀՀ ԱԺ ներկայացված Վարչական իրավախախտումների

վերաբերյալ ՀՀ նոր օրենսգրքի նախագծի ընդունման հրատապության և

անհրաժեշտության մասին։ Բացի այդ օրենսդրության և իրավակիրառ պրակտիկայի

համալիր վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ հաճախ վարչական վարույթի առանձին

տեսակների, ինչպես նաև դրանց առանձնահատկությունների ամրագրումն

իրականացվում է ոչ պատշաճ հստակությամբ, ինչի արդյունքում

առանձնահատկություններ սահմանող իրավական նորմերն ընկալվում են իբրև

վարչական վարույթի ընդհանուր կանոններ սահմանող օրենսդրության դրույթներին

հակասող դրույթներ՝ դրանից բխող բացասական հետևանքներով հանդերձ:

Բնականաբար, առանձնահատկությունները կարող են վերաբերել վարչական

վարույթի բոլոր այն բաղադրիչներին, որոնք չեն հանգեցնում իրավունքի սկզբունքների

խախտումների, սակայն դա չի նշանակում, որ առանձնահատկություններ կարող են

ընկալվել նաև ընդհանուր կանոններին չհամապատասխանող ցանկացած նորմեր: Այս

տեսանկյունից հարկ է մի ընդհանուր կանոնով հստակեցնել, որ հիմնական

կանոններից շեղումները ամրագրված են որպես վարչական վարույթի

առանձնահատկություններ, իսկ հակասության դեպքում գործում են

առանձնահատկություններ սահմանող նորմերը:

6. Ոլորտի բարելավման ուղղությամբ ձեռնարկվող միջոցառումների շրջանակում

միասնական տեղեկատվական-մեթոդական կենտրոնի ստեղծումը թույլ կտա հավաքել

բոլոր բացահայտված վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ամբողջական և

համակարգված տեղեկատվությունը մեկ կենտրոնում, որն էլ կնպաստի օպերատիվ և

օբյեկտիվ ձևով լուծել մի շարք սկզբունքային խնդիրներ՝ հետևել վարչական

պրակտիկային, ինչպես տեղային, այնպես էլ հանրապետական մակարդակով,

ընդհանրացնել և համակարգել վիճակագրական տեղեկատվությունը, վերլուծել

ստուգման արդյունքները, պատրաստել պետական մարմինների և դրանց

պաշտոնատար անձնանց համար համապատասխան վերլուծական և տեղեկատվական

նյութեր, պատրաստել գործող օրենսդրական և ենթաօրենսդրական ակտերում

փոփոխություններ իրականացնելու նախագծեր, ձևավորել միասնական իրավակիրառ

պրակտիկա:

85
 ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

Իրավական ակտեր
1. Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն (ընդունվել է 1995թ.

հուլիսի 5-ի հանրաքվեով, 2005 թ. և 2015 թ. խմբագրությամբ):

2. Մարդու իրավունքներ համանդընդհանուր հռչակագիրը (ընդունվել է 1948 թ.

Դեկտեմբերի 10-ին):

3. Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի

Հանրապետության օրենսգիրք (ընդունվել է 06.12.1985 թ.):

4. ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգիրք (ընդունվել է 05.12.2013թ.):

5. «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը

(ընդունվել է 2002 թ. ապրիլի 3-ին):

6. «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին»

Հայաստանի Հանրապետության օրենքը (ընդունվել է 2004 թ. փետրվարի 18-

ին):

7. Վարչական վարույթի մասին Գերմանիայի Դաշնության օրենքը

(Verwaltungsverfahrensgesetz) (ընդունվել է 1976թ. մայիսի 25-ին):

8. «Տեսչական մարմինների մասին»Հայաստանի Հանրապետության օրենքը

(ընդունվել է 17.12.2014):

9. «Զինապարտության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը

(ընդունվել է 16.09.1998):

10. «Լիցենզավորման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը

(ընդունվել է 30.05.2001):

11. Հայաստանի Հանրապետության ջրային օրենսգիրք (ընդունվել է

04.06.2002):

12. «Բանկերի և բանկային գործունեության մասին», Հայաստանի

Հանրապետության օրենքը (ընդունվել է 30.06.1996):

13. «Կենտրոնական բանկի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը

86
 (ընդունվել է 30.06.1996):

14. «Ճանապարհային երթևեկության անվտանգության ապահովման մասին»

Հայաստանի Հանրապետության օրենքը (ընդունվել է 08.07.2005):

15. «Վիճակախաղերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը

(ընդունվել է 17.12.2003):

16. «Արտակարգ իրավիճակներում բնակչության պաշտպանության մասին»

Հայաստանի Հանրապետության օրենքը (ընդունվել է 02.12.1998):

17. «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» Հայաստանի

Հանրապետության օրենքը (ընդունվել է 02.12.1998):

18. «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» Հայաստանի

Հանրապետության օրենքը (ընդունվել է 05.05.1998):

Տեսական աղբյուրներ
1. Գ. Դանիելյան, «Հայաստանի Հանրապետության վարչական իրավունք»,

Երևան, 2012,

2. Գ. Դանիելյան, «Վարչական վարույթ և դատավարություն», Երևան, 2011,

3. Գ. Վ. Իսրայելյան, «Հայաստանի Հանրապետության վարչական իրավունք»,

Երևան, 2003,

4. Ռ. Եղյան «Վարչական իրավունքը ՀՀ իրավունքի համակարգում», Երևան,

2006,

5. Գ. Դանիելյան, «Վարչական պատասխանատվությունը Հայաստանի

Հանրապետությունում», Երևան, 2007,

6. Ս. Գրիգորյան, «Վարչական պատասխանատվություն», Երևան, 2012,

7. Գ. Իսրայելյան, «Վարչական վարույթ և վարչական դատավարություն», Երևան,

2012,

8. Հայաստանի Հանրապետության ընդհանուր վարչական իրավունքի ուղեցույց,

Երևան 2009,

9. Հարցեր և պատասխաններ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական

վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի վերաբերյալ, (Երկրորդ լրամշակված

87
 հրատարակություն), Հարդ ընդ սոֆթ հրատարակչություն, Երևան 2005թ., 277

էջ,

10. Հր. Թովմասյան, Հ. Թորոսյան, Վ. Գրիգորյան, Գ. Մուրադյան Վ. Պողոսյան,

«Հարցեր և պատասխաններ վարչարարության հիմունքների և վարչական

վարույթի մասին ՀՀ օրենքի վերաբերյալ», Երևան 2015,

11. Թ. Շաքարյան «Իրավաբանական անձը որպես վարչական

պատասխանատվության սուբյեկտ», Երևան, 2013,

12. Գ. Դանիելյան, «Վարչական արդարադատության կայացման

հիմնախնդիրները», Երևան, 2004,

13. Գ. Դանիելյան, «Բարեփոխումներ վարչական օրենսդրությունում,

հայեցակարգային խնդիրներ», Երևան, 1999,

14. Ն. Բալայան, «Վարչական պատասխանատվության ինստիտուտի բարելավման

հիմնական ուղղությունները», Երևան, 2012,

15. Բ. Տեր-Թովմասյան, «Վարչական արդարադատության ինստիտուտը վարչական

իրավունքի համակարգում»,

16. Վարչական վարույթի առանձին տեսակների անհրաժեշտությունը

պայմանավորող չափանիշները, Երևան, ԵՊՀ, 2017,

17. Бахрах Д. Н., Российский Б. В., Старилов Ю. Н., Административное право,

Москва, 2005,

18. Административное право РФ, отв.ред. Н.Ю.Хаменевой. М., Юристъ, 2006,

19. Административное право, Четвериков В.С, Ростов на/Д: Феникс, 2004,

20. Тихомиров Ю.А., Административное право и процесс, полный курс, Москва,

2005,

21. Лушникова М.В. И.Т. Тарасов и развитие российской науки административного

права // Вестник Воронежского государственного университета. - Воронеж: Изд-

во Воронеж. ун-та, 2010, № 1 (8),

22. Старилов Ю. Н., Административное право, практикум, Москва, 2010,

23. Стахов А. И., Административная ответственность, Москва, 2012,

24. Административно-процессуальное право Германии = Verwaltungsrechtsshutz in

88
Deutschland: Закон об административном производстве; Закон об

административно-судебном процессе; Законодательство об исполнении

административных решений : пер. с нем. / В. Бергман, введ., сост. М., 2007, էջ

136):

ՆՅՈՒԹԵՐ ՀԱՄԱՑԱՆՑԻՑ
http://www.arlis.am/

http://parliament.am/

http://www.alleng.ru/

http://lawlibrary.info/ar/

http://harkadir.am/

http://www.ysu.am/main/

89