Chuong 3, He Phuong Trinh Tuyen Tinh

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH
Võ Trần An
Ngày 24 tháng 2 năm 2021

NỘI DUNG BÀI HỌC
1 ĐẶT VẤN ĐỀ
2 PHƯƠNG PHÁP GAUSS
3 PHUONG PHÁP NHÂN TỬ LU
4 CHUẨN VECTO, CHUẨN MA TRẬN
5 NHỮNG PHƯƠNG PHÁP LẶP
Đặt vấn đề
ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong chương này, chúng ta sẽ học một số phương pháp giải hệ

phương trình đại số tuyến tính


 a11 x1 + a12 x2 + ... + a1i xi + ... + a1n xn = b1

................................................................



ai1 x1 + ai2 x2 + ... + aii xi + ... + ain xn = bi (1)

..................................................................




an1 x1 + an2 x2 + ... + ani xi + ... + ann xn = bn

thường xuất hiện trong các bài toán kỹ thuật.

Đặt vấn đề
Ta chỉ xét hệ gồm n phương trình và n ẩn số, trong đó

A = (aij ) ∈ Mn (K ) và det A 6= 0. Do đó hệ sẽ có nghiệm duy nhất
X = A−1 B.
Tuy nhiên, việc tìm ma trận nghịch đảo A−1 của hệ (1) đôi khi còn
khó khăn gấp nhiều lần so với việc giải trực tiếp hệ phương trình
(1).
Do đó cần phải có phương pháp để giải hệ (1) hiệu quả.
Phương pháp Gauss
Hệ phương trình tương đương
SỬ DỤNG PHÉP BĐSC TRÊN HÀNG ĐỂ GIẢI HỆ
Xét hệ phương trình tuyến tính gồm n phương trình và n ẩn



 a11 x1 + a12 x2 + ... + a1i xi + ... + a1n xn = b1

................................................................



ai1 x1 + ai2 x2 + ... + aij xi + ... + ain xn = bi

..................................................................





an1 x1 + an2 x2 + ... + anj xi + ... + ann xn = bn

Hệ phương trình tương đương
Nếu thực hiện các phép biến đổi sơ cấp sau trên hệ (1):
1 Đổi chỗ các phương trình của hệ (hi ↔ hj ) hay (ci ↔ cj ) có
đánh số lại các ẩn.
2 Nhân vào một phương trình của hệ 1 số λ 6= 0.
3 Cộng vào một phương trình của hệ một phương trình khác đã
được nhân với một số (hi → hi λhj ).
PHƯƠNG PHÁP GAUSS
1 Viết ma trận mở rộng AB = (A|B) của hệ (1).

2 Dùng các phép biến đổi sơ cấp trên hàng biến đổi ma trận về
ma trận bậc thang.
3 Viết hệ phương trình tương ứng với ma trận bậc thang.
4 Giải hệ phương trình ngược từ dưới lên, tìm biến xn sau đó
xn−1 , xn−2 ..., x1 ta được 1 nghiệm duy nhất.
Ví dụ 1
Giải hệ phương trình:


 x1 + 2x2 + 3x3 + 4x4 = 7
2x1 + x2 + 2x3 + 3x4 = 6

3x + 2x2 + x3 + 2x4 = 7
 1


4x1 + 3x2 + 2x3 + x4 = 18
Giải:
   
1 2 3 4
7 1 2 3 4
7
 2 1 2 3 6   0 1 4 5 6 
 → 
 3 2 1 2 7   0 0 1 1 2 

4 3 2 1 18 0 0 0 2 −6
 
1 2 3 4
7
 0 1 4 5 6 
 
 0 0 1 1 2 

0 0 0 2 −6
Vậy hệ đã cho tương đương với hệ sau


 x1 + 2x2 + 3x3 + 4x4 = 7
x2 + 4x3 + 5x4 = 6


 x3 + x4 = 2
2x4 = −6



 x1 = 2
x2 = 1

↔
x = 5
 3


x4 = −3
Phương pháp Gauss-Jordan
PHƯƠNG PHÁP GAUSS - JORDAN
Định nghĩa 1
Phần tử trội là phần tử có trị tuyệt đối lớn nhất, sao cho không
cùng hàng và cột với những phần tử đã chọn trước.

1 Chọn phần tử trội để biến đổi cho tất cả các phần tử trên
cùng cột của phần tử trội bằng không.
2 Qua n bước ta sẽ tìm được nghiệm cần tìm.
Ví dụ 2
Giải hệ phương trình


 x1 − x2 + 2x3 − x4 = −8
2x1 − 2x2 + 3x3 − 3x4 = −20

 x1 + x2
 + x3 = −2
x1 − x2 + 4x3 + 3x4 = 4

Giải: Chọn phần tử trội là a43 = 4. Thực hiện phép Bđsc:

h3 → 4h3 − h4
h2 → 4h2 − 3h4

1 −1 2 −1
 
−8
 2 −2 3 −3 −20  h1 → 2h1 − h4
  −−−−−−−−−−−−−→
 1 1 1 0 −2 
1 −1 4 3 4
h3 → 4h3 − h4
h2 → 4h2 − 3h4

1 −1 0 −5
 
−20
h1 → 2h1 − h4  5 −5 0 −21 −91 
−−−−−−−−−−−−−→  
 3 5 0 −3 −12 
1 −1 4 3 4
Chọn phần tử trội không được nằm trên hàng 4 và cột 3 là
a24 = −21
h1 → 21h1 − 5h2 
h3 → 7h3 − h2 −4 4 0 0
40

h4 → 7h4 + h2

 5 −5 0 -21 −92
 
−−−−−−−−−−−−−−→  
 16 40 0 0

8 
12 −12 28 0
−64
Chọn phần tử trội không được nằm trên hàng 4,2 và cột 3,4 là
phần tử a3 2 = 40
h1 → 10h1 − h3 
h2 → 8h2 + h3 −56 0 0 0

392
h4 → 10h4 + 3h3   56 0 0 −168 −728 

−−−−−−−−−−−−−−→  
 16 40 0 0
8 
−616
168 0 280 0
Chọn phần tử trội không được nằm trên hàng 4,2,3 và cột 3,4,2 là
phần tử a11 = −56
h2 → h2 + h1 
h3 → 7h3 + 2h1

-56 0 0 0 392
h4 → h4 + 3h1 

−−−−−−−−−−−−−→  0 0 0 −168 −336 
 
 0 280 0 0

840 
0 0 280 0
560
Bài tập
BÀI TẬP
Vậy
 hệ đã cho tương đươngvới hệ sau:

 −56x1 = 392 
 x1 = −7
−168x4 = −336 x2 = 3
 
↔
280x2 = 840 x = 2
 3

 

280x3 = 560 x4 = 2

Suy ra hệ có nghiệm duy nhất (x1 , x2 , x3 , x4 ) = (−7, 3, 2, 2)
Bài 1
Sử dụng phương pháp phần tử trội giải hệ phương trình

 2x1 − 1.5x2 + 3x3 = 1
−x1 2x3 = 3
4x1 − 4.5x2 + 5x3 = 1

Đáp số: (x1 , x2 , x3 ) = (−1, 0, 1)

Phương pháp nhân tử LU
Nội dung phương pháp
NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP
Nội dung của phương pháp nhân tử LU là phân tích ma trận A

thành tích của 2 ma trận L và U, trong đó L là ma trận tam giác
dưới, còn U là ma trận tam giác trên.
Khi đó việc giải hệ (1) sẽ trở thành giải 2 hệ phương trình
LY = B
UX = y
Có nhiều phương pháp phân tích A = LU, tuy nhiên ta thường xét
trường hợp L có đường chéo chính bằng 1 và gọi là phương pháp
Doolittle. Khi L và U có dạng
 
1 0 0 0
 l21 1 · · · 0 
L= .
 
.. . . .. 
 .. . . . 
ln1 ln2 · · · 1
 
u11 u12 · · · u1n
 0 u22 · · · u2n 
U=
 
.. .. .. .. 
 . . . . 
0 0 ··· unn
Các phần tử của 2 ma trận L và U được xác định theo công thức

 u1j = a1j (1 ≤ j ≤ n)
ai1

 li1 = (2 ≤ i ≤ n)

Pui−1
11

 uij = aij − k=1 lik ukj (1 < i ≤ j)
1 Pj−1
= uij (aij − k=1 lik ukj )

 l
ij (1 < j < i)
Ví dụ 3
Giải hệ phương trình bằng phương pháp LU

 2x1 + 2x2 − 3x3 = 9
−4x1 − 3x2 + 4x3 = −15
2x1 + x2 + 2x3 = 3

Giải:
    
2 2 −3 1 0 0 u11 u12 u13
 −4 −3 4  =  l21 1 0   0 u22 u23 
2 1 2 l31 l32 1 0 0 u33
Theo công thức nhân 2 ma trận L và U ta nhân dòng 1 của ma

trận đầu tiên lần lượt với cột 1,2,3 của ma trận thứ 2

 1.u11 + 0.0 + 0.0 = a11 = 2 => u11 = 2;
1.u12 + 0.u22 + 0.0 = a12 = 2 => u12 = 2;
1.u13 + 0.u23 + 0.u33 = a13 = −3 => u13 = −3

Tiếp tục nhân phân phối với dòng 2 ta có:


 l21 .u11 + 1.0 + 0.0 = a21 => l21 = −2;
l21 .u12 + 1.u22 + 0.0 = a22 => u22 = 1;
l21 .u13 + 1.u23 + 0.u33 = a23 => u23 = −2

Thực hiện tương tự với dòng 3 ta có kết quả:
l31 = 1, l32 = −1, u33 = 3

Do đó
    
1 0 0 y1 9
LY = B ↔  −2 1 0   y2  =  −15 
1 −1 1 y3 3
 
9
→ Y = L−1 .B =  3 
−3
    
2 2 −3 x1 9
Ta có: UX = Y ↔  0 1 −2   x2  =  3 
0 0 3 x3 −3
 
2
→ X = U −1 .Y =  1 
−1
Bài tập
BÀI TẬP
Bài 1
Sử dụng phương pháp nhân tử LU giải hệ phương trình

 2x1 − 5x2 + 4x3 = 1
3x1 + 3x2 + 9x3 = 0
3x1 + 6x2 + 5x3 = 4

2 −31
Đáp số: (x1 , x2 , x3 ) = ( 89
34 , 17 , 34 )
Bài tập
BÀI TẬP
Bài 2  
2 3 3
Cho A =  2 2 8 . Phân tích A = LU theo phương pháp
6 5 2
Doolittle, phần tử l32 trong ma trận L là?
a. 3.0000
b. 4.0000
c. 5.0000
d. 6.0000
e. Các câu kia sai.
Đáp số: Câu B

Bài tập
BÀI TẬP
Bài 3  
2 1 8
Cho A =  6 5 3 . Phân tích A = LU theo phương pháp
1 6 9
Doolittle, phần tử u11 + u22 + u33 trong ma trận U là?
a. 63.7500
b. 64.7500
c. 65.7500
d. 66.7500
Đáp số: Câu D

Phương pháp Choleski
Định nghĩa 2
Ma trận vuông A được gọi là đối xứng nếu AT = A.
Định nghĩa 3
Ma trận vuông A được gọi là xác định dương nếu như
∀x ∈ Rn , x 6= 0 : x T Ax > 0
Định lí 1
Ma trận vuông A xác định dương khi và chỉ khi tất cả những định
thức con chính của nó đều lớn hơn 0.
Định lí 2
Cho ma trận vuông A là đối xứng và xác định dương. Khi đó
A = B.B T , với B là ma trận tam giác dưới và được xác định như
sau:
 √
b = a , bi1 = ba11
i1
(2 ≤ i ≤ n)
 11 q 11 P


i−1 2
bii = aii − k=1 bik (1 < i ≤ n)
 bij = 1 (aij − Pj−1 bik bjk ), (1 < j < i)


bij k=1
Ví dụ 4
Giải hệ phương trình bằng phương pháp Choleski

 x1 + x2 − x3 = 1
x1 + 2x2 = 2
−x1 + 4x3 = 3

Giải:Ta có 
1 1 −1
A =  1 2 0  là ma trận đối xứng.
−1 0 4
Ngoài ra dễ thấy ∆1 = 1 > 0; ∆2 = 1 > 0; ∆3 = 2 > 0 nên A là
ma trận xác định dương.
  
b11 0 0 b11 b21 b31
A = B.B T =  b21 b22 0   0 b22 b32 
b31 b32 b33 0 0 b33
Từ đây ta tính được √
b11 = 1; b21 = 1; b31 = −1; b22 = 1; b32 = 1; b33 = 2
Hệ phương trình viết lại dưới dạng ma trận:

T By = b
Ax = b → B.B .x = b ↔
BT x = y
 −1  
1 0 0 1
By = b → y = B −1 b =  1 1 √0   2 
−1 1 2 3
−1 
1
   
1 1 −1 3
B T x = y → x =  0 1 √1   1  =  −1/2 
0 0 2 √3 3/2
2
Ví dụ 5
Tìm ma trận B trong phép phân tích Choleski của ma trận
 
4 −3 0
A =  −3 4 2 
0 −2 4
Đáp án:  
2 √ 0 0
B =  −3/2 √7/2 √0

0 −4 7/7 2 21/7
Bài tập
BÀI TẬP
Bài 1  
4 4 α
Cho ma trận A =  4 6 2  . Với những giá trị nguyên nào
α 2 7
của α thì ma trận A là ma trận xác định dương
a. -4
b. -2
c. 0
d. 6
e. Các câu kia sai
Đáp án: Câu C

Bài tập
BÀI TẬP
Bài 2
4 2
Cho ma trận A = . Phân tích A = BB T theo phương
2 6
pháp Choleski, ma trận B là?

2 0
a. A = .
1 2.24

2 0
b. A = .
−1 2.24

2 0
c. A =
0 2.28

2 0
d. A =
−1 2.28
Đáp án: Câu A

Bài tập
BÀI TẬP
Bài 3  
4 2 −5
Cho ma trận A =  2 3 3 . Phân tích A = BB T theo
−5 3 25
phương pháp Choleski, tổng các phần tử b11 + b22 + b33 của ma
trận B là?
a. 5.3182
b. 5.3184
c. 5.3186
d. 5.3188
Đáp án: Câu A

Chuẩn của vecto, chuẩn của ma trận
Chuẩn của vecto
Định nghĩa 4
Trong không gian tuyến tính thực Rn . Chuẩn của vecto X ∈ Rn là
một số thực, ký hiệu ||X || thỏa các điều kiện sau:
1 ∀X ∈ R, ||X || ≥ 0, ||X | = 0 ↔ X = 0
2 ∀X ∈ R, ∀λ ∈ R, ||λX || = |λ|.||X ||
3 ∀X , Y ∈ R, ||X + Y || ≤ ||X || + ||Y ||
Trong không gian Rn có rất nhiều chuẩn, tuy nhiên ta chỉ xét chủ
yếu 2 chuẩn thường dùng sau: ∀X = (x1 , x2 , ..., xn )T ∈ Rn
Pn
1 ||X ||1 = |x1 | + |x2 | + .... + |xn | = k=1 |xk |
2 ||X ||∞ = max{|x1 |, |x2 |, ..., |xn |}
Ví dụ: Cho X = (1, 2, 3, −5)T => ||X ||1 = 1 + 2 + 3 + 5 =
11; ||X ||∞ = max1, 2, 3, 5 = 5
Chuẩn của ma trận
CHUẨN CỦA MA TRẬN
Định nghĩa 5
Chuẩn của ma trận tương ứng với chuẩn của vecto được xác định
theo công thức
||AX ||
||A|| = max||AX || = max
||X ||
trong đó ||X || = 1 và ||X || =

6 0
Từ định nghĩa trên, ta thấy rằng ||AX || ≤ ||A||.||X ||

Ví dụ 6

1 2
Xác định chuẩn của ma trận A = . tương ứng với chuẩn
3 4

x1
||X ||1 . Với mọi X = thỏa ||X ||1 = |x1 | + |x2 | = 1, ta có
x2
||AX ||1 = |x1 + 2x2 | + |3x1 + 4x2 | ≤ 4|x1 | + 6|x2 | = 4 + 2|x2 | ≤ 6
Do đó ||A|| = 6
Định lí 3
Chuẩn của ma trận A = (aij ) được xác định như sau:
Pn
1 ||A||1 = max i=1 |aij |- chuẩn cột.
1≤j≤n
Pn
2 ||A||∞ = max j=1 |aij |- chuẩn hàng.
1≤i≤n
 
2 −1 4
Ví dụ: Cho A =  5 3 2 .
6 −7 3
||A||1 = max{2 + 5 + 6, 1 + 3 + 7, 4 + 2 + 3} = 13.
||A||∞ = max{2 + 1 + 4, 5 + 3 + 2, 6 + 7 + 3} = 16.
Bài tập
BÀI TẬP
Bài 1  
3 1 −1
Tính chuẩn ||.||1 và ||.||∞ của ma trận A =  1 2 1 .
−1 1 4
Đáp số:
||A||1 = 6; ||A||∞ = 6
Những phương pháp lặp
Số điều kiện của ma trận
SỐ ĐIỀU KIỆN CỦA MA TRẬN
Định nghĩa 6
Số nhỏ nhất k(A) thỏa điều kiện k(A) ≤ Cond(A) = ||A||.||A−1 ||
được gọi là số điều kiện của ma trận A.
Số điều kiện k(A) của ma trận A thỏa 1 ≤ k(A) ≤ +∞

Sự không ổn định của hệ phương trình tuyến tính
SỰ KHÔNG ỔN ĐỊNH CỦA HỆ PHƯƠNG TRÌNH

TUYẾN TÍNH
Trong thực hành tính toán, ta có thể gặp những hệ phương trình
tuyến tính mà những thay đổi nhỏ trên hệ số tự do sẽ gây ra sự
thay đổi lớn về nghiệm. Hệ phương trình như vậy được gọi là hệ
không ổn định. Ngược lại, hệ được gọi là hệ ổn định. Chú ý: Người
ta chứng minh được rằng, số điều kiện của ma trận đặc trưng cho
tính ổn định của hệ phương trình tuyến tính. Số điều kiện càng
gần 1 thì hệ càng ổn định, ngược lại số điều kiện càng lớn, hệ càng
mất ổn định
Sự không ổn định của hệ phương trình tuyến tính
SỰ KHÔNG ỔN ĐỊNH CỦA HỆ PHƯƠNG TRÌNH

TUYẾN TÍNH
Ví dụ 7

1 2
Xét hệ phương trình AX = B với A = và
1 2.01

3 1
B= . Dễ dàng thấy được hệ có nghiệm X =
3.01 1

3
Bây giờ ta xét hệ AX = B với B = .
3.1

−17
Nghiệm bây giờ của hệ là .
10
Ta thấy k∞ (A) = 1207.01 1. Do đó B ≈ B nhưng kết quả của
chúng lại rất xa nhau
Bài tập
BÀI TẬP
Bài 1
2 −4
Cho A = . Số điều kiện tính theo chuẩn một của ma
6 9
trận A là:
a. 3.6429
b. 4.6429
c. 5.6429
d. 6.6429
Đáp án: Câu B

Bài tập
BÀI TẬP
Bài 2  
−6 −4 7
Cho A =  4 −3 −8 . Số điều kiện tính theo chuẩn vô
−4 5 −4
cùng của ma trận A là:
a. 4.6854
b. 4.6954
c. 4.7054
d. 4.7154
Đáp án: Câu C

Phương pháp lặp Jacobi
PHƯƠNG PHÁP LẶP JACOBI
Định nghĩa 7
Ma trận A được gọi là ma trận đường chéo trội nghiêm ngặt nếu
nó thỏa mãn điều kiện
n
X
|aij | < |aii |, i = 1, 2, ..., n
j=1,j6=i
Chú ý: Nếu A là ma trận đường chéo trội nghiêm ngặt là

detA 6= 0 và aii 6= 0, ∀i = 1, 2, ..., n
Xét hệ phương trình (1) với A là ma trận đường chéo trội nghiệm
ngặt.Ta
 phân tích ma trận Athành  
a11 a12 · · · a1n a11 0 · · · 0
 a21 a22 · · · a2n   0 a22 · · · 0 
A=  ··· ··· ··· ···  =  ··· ··· ··· ···  −
  
an1 an2 · · · ann 0 0 · · · ann

   
0 0 ··· 0 0 −a12 · · · −a1n
 −a21 0 ··· 0  · · · a2n 
− 0 0

 
 ··· ··· ··· ···   ··· ··· ··· ··· 
−an1 −an2 · · · 0 0 0 ··· 0
= D − L − U.
Do aii 6= 0, ∀i = 1, 2, ..., n nên detD 6= 0. Như vậy

1
0 ··· 0
 
a11
1
 0 ··· 0 
D −1 =  a22 
 ··· ··· ··· 
1
0 0 ··· ann
NỘI DUNG CỦA PHƯƠNG PHÁP
Ta có
AX = B ↔ (D − L − U)X = B
↔ (D)X = (L + U)X + B
↔ X = D −1 (L + U)X + D −1 B
Ký hiệu Tj = D −1 (L + U) và Cj = D −1 B. Khi đó công thức lặp có

dạng
X (m) = Tj X (m−1) + Cj , m = 1, 2, ....
Ví dụ 8
Bằng phương pháp lặp Jacobi, tìm nghiệm gần đúng của hệ
phương trình với sai số 10−4 , chọn chuẩn vô cùng

 4x1 + 0.24x2 − 0.08x3 = 8
0.09x1 + 3x2 − 0.15x3 = 9
0.04x1 − 0.08x2 + 4x3 = 20

Giải: Ta thấy |0.24| + | − 0.08| < |4|; |0.09| + | − 0.15| < |3|;
|0.04| + | − 0.08| < |4| nên ma trận A trội nghiêm ngăt. Do đó
phương trình lặp Jacobi luôn hội tụ. Ta tiến hành đưa về dạng
X = T j X + Cj
 −1  
4 0 0 0 −0.24 0.08
Tj = D −1 (L + U) =  0 3 0  .  −0.09 0 0.15 
0 0 4 −0.04 0.08 0
 
0 −0.06 0.02
Vậy Tj =  −0.03 0 0.05 
−0.01 0.02 0
       
x1 2 0 −0.06 0.02 x1
↔  x2  =  3  +  −0.03 0 0.05  .  x2 
x3 5 −0.01 0.02 0 x3
Khi đó công thức lặp có dạng
X (m) = Tj X (m−1) + Cj , m = 1, 2...

 
2
Chọn X (0) =  3 . Tính X (1) , X (2) ,...
5
BẤM MÁY:
8 − 0.24B + 0.08C 9 − 0.09A + 0.15C

X = :Y =
4 3
20 − 0.04A + 0.08B
:C = :A=X :B=Y
4
CALC B = 3, C = 5, A = 2
(3) (3) (3)
Nhấn tiếp dấu ”=” cho tới nghiệm x1 , x2 , x3
(m) (m) (m)

m x1 x2 x3
0 2 3 5
1 1.92 3.19 5.04
2 1.9094 3.1944 5.0446
3 1.909228 3.194948 5.044794
||Tj ||∞ = max{0+0.06+0.02, 0.03+0+0.05, 0.01+0.02+0} = 0.08.

Đánh giá sai số ||X (3) − X (2) ||∞ = max |x (3) − x (2) | =
i=1,2,3
max{| − 1.72.10−4 |, |5.48.10−4 |, |1.94.10−4 |} = 5.48.10−4 .
||Tj ||∞ 0.08

||X (3) −X ||∞ ≤ .||X (3) −X (2) ||∞ = ×5.48×10−4
1 − ||Tj ||∞ 1 − 0.08
≈ 0.4765 × 10−4 < 10−4 .

Ví dụ 9

12x1 − 4x2 = 4
Cho hệ phương trình . Với
2x1 + 13x2 = 3
x (0) = [0.5, 0.3]T , vecto x (3) tính theo phương pháp Jacobi là

0.384
a.
0.176

0.386
b.
0.174

0.388
c.
0.172

0.390
d.
0.170
e. Các câu kia sai
1

x1 = 12 (4 + 4x2 )
1
x2 = 13 (3 − 2x1 )
Bấm máy:
4 + 4B 3 − 2A
X = :B= :A=X
12 13
CALC B = 0.3, A = 0.5
(3) (3)
Nhấn tiếp dấu ”=” cho tới
nghiệm x1 , x2
0.388
Kết quả: x (3) = . Chọn C.
0.172
Phương pháp Gauss-Seidel
NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP
Đưa hệ (1) về dạng tương đương X = TX + C . Chọn vecto xấp xỉ

ban đầu (0) (thường thì ta chọn X (0) = C ). Trong đó
 X   
t11 t12 · · · t1n c1
 t21 t22 · · · t2n   c2 
T =  · · · · · · · · · · · ·  và C =  · · · 
  
tn1 tn2 · · · tnn cn

ta được
(D − L)X = UX + B => X = (D − L)−1 UX + (D − L)−1 B
Đặt Tg = (D − L)−1 U, Cg = (D − L)−1 B, ta được công thức lặp

Gauss-Seidel có dạng
X (m) = Tg X (m−1) + Cg , m = 1, 2, ...

Phương pháp Gauss-Seidel có thể xem là 1 biến dạng của phương

pháp lặp Jacobi, nhưng khác phương pháp Jacobi ở chỗ: khi tính
thành phần thứ i của vecto lặp X (m) thì ta sử dụng ngay những
thành phần trước đó vừa tính được.
SỰ HỘI TỤ CỦA PHƯƠNG PHÁP GAUSS-SEIDEL
Điều kiện hội tụ của phương pháp Gauss-Seidel hoàn toàn giống
với phương pháp Jacobi. Công thức đánh giá sai số của nghiệm
gần đúng:
||Tg ||
||X (m) − X || ≤ .||X (m) − X (m−1) ||
1 − ||Tg ||
hoặc
||Tg ||(m)
||X (m) − X || ≤ .||X (1) − X (0) ||
1 − ||Tg ||
Ví dụ 10
Bằng phương pháp Gauss-Seidel, tìm nghiệm gần đúng của hệ
phương trình với sai số 10−4 , chọn chuẩn vô cùng

 4x1 + 0.24x2 − 0.08x3 = 8
0.09x1 + 3x2 − 0.15x3 = 9
0.04x1 − 0.08x2 + 4x3 = 20

Giải:Ta thấy |0.24| + | − 0.08| < |4|, .. Tương tự với hàng thứ 2
và 3 nên ma trận hệ số A là ma trận đường chéo trội nghiệm ngặt.
Đưa hệ về dạng X (m) = Tg X (m−1) + Cg , m = 1, 2, ...
 (m) (m−1) (m−1)
 x1
 = 41 (8 − 0.24.x2 + 0.08.x3 )
(m) 1 (m) (m−1)
x2 = 3 (9 − 0.09.x1 + 0.15.x3 )
 (m)

1 (m) (m)
x3 = 4 (20 − 0.04.x1 + 0.08.x2 )
 −1  
4 0 0 0 −0.24 0.08
Tg = (D −L)−1 U =  0.09 3 0  . 0 0 0.15 
0.04 0.08 4 0 0.08 0
 
0 −0.06 0.02
=  0 1.8 × 10−3 0.0494 
0 5.64 × 10 −4 −1.188 × 10 −3
Khi đó công thức lặp có dạng
X (m) = Tg X (m−1) + Cg , m = 1, 2, ...

 
2
Chọn X (0) =  3 . Tính X (1) , X (2) , ...
5
Bấm máy
8 − 0.24B + 0.08C
A= :
4
9 − 0.09A + 0.15C
B= :
3
20 − 0.04A + 0.08B
C=
4
CALC B = 3, C = 5 (Không nhập A)
(3) (3) (3)
Nhấn tiếp dấu ”=” cho tới nghiệm x1 , x2 , x3 .
(m) (m) (m)

m x1 x2 x3
0 2 3 5
1 1.92 3.1924 5.044648
2 1.9093489 3.194952 5.0448056
3 1.909199 3.1949643 5.0448073
Đánh giá sai số:

(2) (3) (2)
||X (3)−X ||∞ = max|xi − xi |
= max{| − 1.499.10−4 |, |0.123.10−4 |, |0.017.10−4 |} = 1.499.10−4
||Tg ||∞ = max{|0| + | − 0.06| + |0.02|, |0| + |1.8.10−3 | + |0.0494|,
|0| + |5.64.10−4 | + | − 1.188.10−3 |} = 0.08.
||Tg ||∞ 0.08

||X (3) −X ||∞ ≤ .||X (3) −X (2) ||∞ = ×1.499.10−4
1 − ||Tg ||∞ 1 − 0.08
≈ 0.1303.10−4 < 10−4 .

Ví dụ 11

15x1 − 6x2 = 5
Cho hệ phương trình . Với
−5x1 + 8x2 = 5
x (0) = [0.3, 0.2]T , vecto x (3) tính theo phương pháp Gauss-Seidel
là:
0.753
a. x (3) =
1.099

0.755
b. x (3) =
1.097

0.757
c. x (3) =
1.095

0.759
d. x (3) =
1.093
Bấm máy:
5 + 6B 5 + 5A
A= :B=
15 8
CALC B = 0.2 không nhập A
(3) (3)
Nhấn tiếp dấu ”=”cho tới nghiệm
x1 , x2
0.755
Vậy x (3) = x (3) = . Chọn B.
1.097
CẢM ƠN CÁC EM ĐÃ LẮNG NGHE

Chuong 3, He Phuong Trinh Tuyen Tinh

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 3, He Phuong Trinh Tuyen Tinh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

Ngày 24 tháng 2 năm 2021

NỘI DUNG BÀI HỌC

Trong chương này, chúng ta sẽ học một số phương pháp giải hệ

thường xuất hiện trong các bài toán kỹ thuật.

Ta chỉ xét hệ gồm n phương trình và n ẩn số, trong đó

SỬ DỤNG PHÉP BĐSC TRÊN HÀNG ĐỂ GIẢI HỆ

Xét hệ phương trình tuyến tính gồm n phương trình và n ẩn

PHƯƠNG PHÁP GAUSS

1 Viết ma trận mở rộng AB = (A|B) của hệ (1).

PHƯƠNG PHÁP GAUSS - JORDAN

Phương pháp Gauss-Jordan

Giải: Chọn phần tử trội là a43 = 4. Thực hiện phép Bđsc:

Suy ra hệ có nghiệm duy nhất (x1 , x2 , x3 , x4 ) = (−7, 3, 2, 2)

Đáp số: (x1 , x2 , x3 ) = (−1, 0, 1)

NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP

Nội dung của phương pháp nhân tử LU là phân tích ma trận A

Theo công thức nhân 2 ma trận L và U ta nhân dòng 1 của ma

Tiếp tục nhân phân phối với dòng 2 ta có:

Thực hiện tương tự với dòng 3 ta có kết quả:

l31 = 1, l32 = −1, u33 = 3

Đáp số: Câu B

Đáp số: Câu D

Đáp án: Câu C

Đáp án: Câu A

Đáp án: Câu A

CHUẨN CỦA MA TRẬN

trong đó ||X || = 1 và ||X || =

Từ định nghĩa trên, ta thấy rằng ||AX || ≤ ||A||.||X ||

||AX ||1 = |x1 + 2x2 | + |3x1 + 4x2 | ≤ 4|x1 | + 6|x2 | = 4 + 2|x2 | ≤ 6

SỐ ĐIỀU KIỆN CỦA MA TRẬN

Số điều kiện k(A) của ma trận A thỏa 1 ≤ k(A) ≤ +∞

SỰ KHÔNG ỔN ĐỊNH CỦA HỆ PHƯƠNG TRÌNH

SỰ KHÔNG ỔN ĐỊNH CỦA HỆ PHƯƠNG TRÌNH

Đáp án: Câu B

Đáp án: Câu C

PHƯƠNG PHÁP LẶP JACOBI

Chú ý: Nếu A là ma trận đường chéo trội nghiêm ngặt là

PHƯƠNG PHÁP LẶP JACOBI

an1 an2 · · · ann 0 0 · · · ann

PHƯƠNG PHÁP LẶP JACOBI

Do aii 6= 0, ∀i = 1, 2, ..., n nên detD 6= 0. Như vậy

NỘI DUNG CỦA PHƯƠNG PHÁP

Ký hiệu Tj = D −1 (L + U) và Cj = D −1 B. Khi đó công thức lặp có

Khi đó công thức lặp có dạng

X (m) = Tj X (m−1) + Cj , m = 1, 2...

8 − 0.24B + 0.08C 9 − 0.09A + 0.15C

(m) (m) (m)

||Tj ||∞ = max{0+0.06+0.02, 0.03+0+0.05, 0.01+0.02+0} = 0.08.

||Tj ||∞ 0.08

≈ 0.4765 × 10−4 < 10−4 .

NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP

Đưa hệ (1) về dạng tương đương X = TX + C . Chọn vecto xấp xỉ

tn1 tn2 · · · tnn cn

(D − L)X = UX + B => X = (D − L)−1 UX + (D − L)−1 B

Đặt Tg = (D − L)−1 U, Cg = (D − L)−1 B, ta được công thức lặp

X (m) = Tg X (m−1) + Cg , m = 1, 2, ...

Phương pháp Gauss-Seidel có thể xem là 1 biến dạng của phương

SỰ HỘI TỤ CỦA PHƯƠNG PHÁP GAUSS-SEIDEL

Khi đó công thức lặp có dạng

X (m) = Tg X (m−1) + Cg , m = 1, 2, ...

(m) (m) (m)