Professional Documents
Culture Documents
Bai Giang Vấn Đàm Trong CTXH
Bai Giang Vấn Đàm Trong CTXH
Trung
Dự án “Nâng caotâm Nghiên
năng cứu
lực cho - Tưviên
Nhân vấnXã
CTXH
hội &
CơPTCĐ
sở ở TP.HCM”
Dự án “Nâng cao năng lực cho Nhân viên Xã hội Cơ sở ở TP.HCM”
MỤC LỤC
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 2
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
1. Khái niệm
- Vấn đàm là một phần thực hành của nhiều ngành nghề khác nhau như: ngành
y, luật, báo chí, nghiên cứu. Nhưng vấn đàm trong công tác xã hội (CTXH) thì
có sự khác biệt, vấn đàm được xem như là một công cụ chính yếu của thực
hành CTXH. Nó quan tâm đến làm thế nào để đạt được mục đích trong tiến
trình giải quyết vấn đề của thân chủ. Vấn đàm có thể thực hiện với một người,
một gia đình, một nhóm, một cộng đồng hay một tổ chức. Nhân viên xã hội
(NVXH) có thể thực hiện một mình hay cùng với đồng nghiệp.
- Vấn đàm là một hình thức tác động giữa các cá nhân có ý thức với mục đích
kế hoạch cụ thể và nó đòi hỏi các kỹ năng giao tiếp đặc biệt (Tâm Đan).
- Vấn đàm trong CTXH cá nhân nói đến cuộc gặp gỡ giữa NVCTXH và TC
trong một cuộc nói chuyện mặt - đối mặt. Đó không phải là cuộc nói chuyện
tình cờ ngẫu nhiên mà là một hoạt động của NVCTXH, bởi vì cuộc nói chuyện
được hướng tới những mục đích cụ thể hay những mục đích tổng quát. Mục
đích có thể là một hay nhiều mục đích sau đây: (1) Thu thập thông tin từ TC
hay chia sẻ thông tin cho TC. (2) Khảo cứu và đánh giá vấn đề của TC và tình
huống liên quan. (3) Đưa ra sự giúp đỡ cho TC (Grace Mathew).
- Trong bối cảnh CTXH ở Việt Nam người ta không dùng từ phỏng vấn
(interviewing) mà dùng từ vấn đàm bởi vì nó được thực hiện như một cuộc trò
chuyện chính thức và không chính thức với thân chủ. TC có cảm giác rằng
không đang bị phỏng vấn hay điều tra.
- Mục đích
Vấn đàm dùng để có thông tin về TC, về vấn đề của TC. Mặt khác, để cung
cấp thông tin cho TC và cùng TC giải quyết vấn đề.
Vấn đàm dùng để tìm kiếm thông tin cần thiết thông qua truyền thông có lời
và không lời, nhằm phát hiện nhu cầu, mong muốn và vấn đề của TC
(Kadushin 1951).
- Đặc diểm của vấn đàm
Có mục đích cụ thể
Có kế hoạch
Có phương pháp và kỹ năng
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 3
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 4
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
đề như: thời gian, địa điểm, sự kiện, để làm sáng tỏ chi tiết hoặc đặc điểm. Sử
dụng những câu hỏi đơn giản, sáng nghĩa.
4. Những điều kiện cần thiết cho một cuộc vấn đàm
- Xây dựng mối quan hệ khi vấn đàm
Xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa NVXH và TC là làm sao cho hai bên có
thiện cảm và tin cậy lẫn nhau, hỗ trợ nhau giải quyết sự việc có hiệu quả. Đôi
khi NVCTXH phải mất nhiều thời gian, nhiều lần mới có được mối quan hệ
tin cậy, từ đó mới có thông tin trung thực. Muốn thế, NVXH phải:
Có thái độ lịch sự, ân cần quan tâm đến sự việc mà TC trình bày.
Chăm chú lắng nghe để hiểu tình huống và vấn đề cụ thể của TC. Trong
khi nghe có thể đặt ra những câu hỏi để TC giúp mình hiểu rõ hơn về vấn
đề của họ.
Tỏ sự thông cảm với TC: khi NVXH đã hiểu được tình huống và biết TC
suy nghĩ ra sao về tình huống ấy, chắc chắn sẽ có sự cảm thông. Sự cảm
thông sẽ giúp cho hai bên gần nhau hơn, hỗ trợ nhau có hiệu quả hơn.
Từ sự cảm thông, NVCTXH dễ dàng chia sẻ những nỗi đau khổ của TC,
làm cho họ thấy thiện chí của NVCTXH, từ đó tăng thêm niềm tin tưởng
vào sự giúp đỡ của NVCTXH.
NVCTXH không nên vồn vã quá mức làm TC nghi ngờ về mục đích của
cuộc vấn đàm.
- Không gian (phòng ốc, địa điểm…)
Vấn đàm vừa là một cuộc phỏng vấn, nhưng được thực hiện như trò
chuyện nên cần một không gian phù hợp để TC có thể thổ lộ hết nỗi niềm
và vấn đề của mình. Địa điểm có thể là văn phòng của cơ quan cung ứng
dịch vụ, với điều kiện không ồn ào, không có nhiều người qua lại nhòm
ngó. Có khi địa điểm ở bên ngoài cơ quan như nơi sinh sống của TC, nhà
của TC. Thường người thân hay bạn bè tò mò về cuộc gặp gỡ giữa TC và
NVCTXH, do đó nên tìm cách tách rời TC với họ.
Tổ chức thực hiện các cuộc vấn đàm ở văn phòng của cơ sở có những
thuận lợi nhất định. Có được sự riêng tư và ngăn ngừa được sự phân tán.
Có được mức độ trang trọng và tính nghề nghiệp nhất định. Nhưng với
một số TC, tính chất trang trọng ở văn phòng cơ sở có thể gây ra sự sợ hãi,
đòi hỏi họ phải mang “mặt nạ” để che giấu các bản ngã và cảm nghĩ thực
của họ. Đối với những người như thế có một hay hai cuộc vấn đàm ở nhà,
sẽ làm giảm cảm giác nặng nề. Cũng có ý kiến cho rằng vãng gia là một
công cụ quan trọng và cần thiết của CTXH cá nhân. Trước hết, chắc chắn
TC nhận thức rằng NVCTXH đến thăm nhà họ là thể hiện sự quan tâm đến
an sinh của họ. Sự thừa nhận của TC về sự quan tâm của NVCTXH là cần
cho sự tiến bộ trong tiến trình của CTXH cá nhân. Hơn nữa có những TC
có thái độ phó mặc trước các vấn đề của cuộc sống, và sự nhẫn nhục tất
yếu trước các vấn đề ngăn cản không cho họ làm bất cứ việc gì. NVCTXH
phải đến với họ hơn là ngồi chờ họ đến với mình tại cơ sở. Một hay hai
cuộc vãng gia có thể không mang đến kết quả nào, nhưng nhiều lần thăm
viếng lại rất cần thiết. Những cuộc vãng gia nhiều lần của NVCTXH được
ghi lại trong hồ sơ (Grace Mathew).
- Tâm lý của thân chủ
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 5
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
TC đến với NVCTXH thường có những vấn đề kinh tế, tâm lý, xã hội với tâm
trạng bất ổn. Đặc biệt là buổi gặp gỡ lần đầu, TC còn e ngại, phòng vệ, do đó
thái độ của NVCTXH khi giao tiếp với TC là một yếu tố quan trọng hàng đầu
vì nó giúp cho TC bình tĩnh, an tâm, không cảm thấy cô đơn, sợ hãi; giúp họ
trình bày sự việc một cách cởi mở, trao đổi với thái độ tự tin. Từ đó, người
NVXH mới có thể nắm được nội dung vấn đề một cách rõ ràng, chi tiết và
hiểu được mong muốn của TC đối với mình.
- Thời gian
Một cuộc vấn đàm trung bình 45 - 60 phút. NVCTXH nên phân bổ thời gian
cho phần giới thiệu, tạo mối quan hệ thân thiện, mục đích cuộc vấn đàm; phần
nội dung chính yếu của cuộc vấn đàm; phần kết thúc. NVCTXH không nên
trao đổi với TC trong một thời gian quá dài, sẽ làm TC mỏi mệt. Nếu thấy
thông tin chưa đủ, có thể gặp tiếp theo buổi khác.
- Các phương tiện hỗ trợ khác
Tùy theo điều kiện, hoàn cảnh, tâm lý của TC mà NVCTXH chuẩn bị phương
tiện phù hợp. Có khi cần một ít nhạc nhẹ, âm lượng nhỏ để TC cảm thấy nhẹ
nhàng thư giãn khi phỏng vấn. Bút và giấy để ghi chép khi cần thiết. Máy ghi
âm chỉ được sử dụng trong trường hợp đặc biệt và có sự cho phép của thân
chủ, cho dù TC là trẻ em.
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 6
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 7
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
Mắt
Tai
Trái tim
Có câu ngạn ngữ “Nghe sao để người ta nói và nói sao để người ta nghe”, qua câu
trên cho thấy nếu ta không biết lắng nghe thì TC sẽ không bộc lộ những thông tin
cần thiết cho mục đích của cuộc phỏng vấn. Người có kỹ năng lắng nghe là người
nghe được tâm tư, tình cảm, mong đợi, những suy nghĩ thầm kín của TC. Từ đó hiểu
TC, hoàn cảnh, vấn đề để cùng với TC đề ra giải pháp khả thi.
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 9
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
Mặc dù, không phải lúc nào chúng ta cũng có thể luôn luôn kiểm soát các chướng
ngại bên ngoài, nhưng những hiểu biết của chúng ta về những chướng ngại bên
ngoài giúp chúng ta có ý thức hơn trong quá trình lắng nghe người khác và có thể
sắp xếp tổ chức để hạn chế tối đa những cản ngại này
- Các chướng ngại bên trong là những chướng ngại trong chính chúng ta
(NVCTXH) có thể là:
Tâm trí bận rộn, bị chiếm lĩnh bởi thứ khác. Đây là chướng ngại bên trong
thông thường nhất trong quá trình lắng nghe. Khi chúng ta mải suy nghĩ về
những gì mình đang quan tâm hoặc lo lắng thì ta không thể nghe được TC
nói gì, mặc dù bên ngoài có thể ta đang chăm chú nghe họ.
Định kiến hoặc thành kiến với TC. Những định kiến này có thể tồn tại đối
với bản thân người nói, với nội dung thông điệp người nói muốn chuyển
tải, hoặc có thể ngay cả với cách diễn đạt của người nói. Khi ta nói với một
người mà ta không đồng ý về họ, liệu ta có thực sự chú tâm nghe họ
không?
Ví dụ: C là người được bạn bè được biết đến như là người hay mượn tiền. Hôm
nay, C đến gặp D vì một vấn đề tình cảm chứ không phải mượn tiền. Nhưng D
nghĩ sai là C đến để vay tiền. Trong khi C nói chuyện thì D không hề lắng nghe gì
cả mà định sẵn trong đầu câu trả lời từ chối lịch sự đối với yêu cầu mượn tiền.
Đến khi D nhận ra rằng, C không phải đến để vay tiền, thì D cũng ý thức được
rằng mình đã không lắng nghe vấn đề của C trình bày. Vì thế anh ta yêu cầu C nói
lại câu chuyện. Rõ ràng ở đây cho thấy những thành kiến về C là người hay mượn
tiền, đã ngăn cản D lắng nghe C khi C nói về những vấn đề hiện tại của mình.
Không cố gắng nghe được nữa có thể do mất nhiều năng lượng khiến ta
khó quan tâm hoặc chú ý. Việc lắng nghe thực sự đòi hỏi ta rất nhiều sự cố
gắng và năng lượng. Có những trường hợp, ta cần lắng nghe người khác
nhưng ta lại không chuẩn bị để nghe họ khiến ta không còn nghe được
nữa.
Đáp ứng với ngôn ngữ nói nhiều cảm xúc làm ta không tập trung vào nghĩa
thông điệp. Ngôn ngữ nói nhiều cảm xúc là những từ hoặc cách nói mà ta
thích hoặc không thích và nó gây cho ta cảm xúc mạnh mẽ. Khi ta đã bị
cảm xúc lấn át thì khó lắng nghe được ý nghĩa những thông điệp của người
nói.
Sự lo âu hay lo sợ của người nghe đối với người nói: Khi NVCTXH quá lo
lắng làm sao tìm ra cách đáp ứng thích hợp với TC thì trí óc của NVCTXH
bị bận tâm không thể chú ý vào những những gì TC đang nói tiếp theo.
Đây là một trở ngại thường xảy ra cho NVCTXH khi NVCTXH lo lắng
làm cách nào để lấy được lòng tin của TC mình.
Ví dụ: Khi NVCTXH lo lắng về việc thấu cảm đối với TC, vì thế, thay vì tập
trung vào điều TC nói thì NVCTXH lại tập trung vào cách mình sẽ đối ứng,
chúng ta có thể lập lại nhiều lần câu “tôi hiểu những cảm xúc của anh/chị”
“những cảm nghĩ như thế là tự nhiên” mà mình lại không lắng nghe cẩn thận
điều TC nói.
Nghe có chọn lọc: Nghe theo khuynh hướng chỉ muốn nghe những gì mình
thích hay mình muốn, điều này cản trở sự lắng nghe tích cực. Việc bỏ
ngoài tai những điều người khác nói với mình có khi xảy ra một cách có ý
thức hay không ý thức.
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 10
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
Ví dụ: TC chia sẻ vì sao mình rơi vào vấn đề và những kỷ niệm thời trẻ con,
nhưng NVCTXH chỉ ghi nhận được hoàn cảnh của việc đưa đến vấn đề mà không
chú tâm đến những kỷ niệm thơ ấu của TC.
- Thể hiện rằng bạn muốn nghe: người ta sẽ cảm thấy được khích lệ nếu bạn
thực sự lắng nghe những gì họ đang nói. Ví dụ: gật đầu mỉm cười, giao tiếp
bằng mắt, hãy để khuôn mặt của bạn thể hiện sự quan tâm của bạn. Hãy đưa ra
những câu nói mang tính khích lệ như “vâng, ý này sẽ được ghi nhận lại”,
“hay quá!”…
- Tránh sự phân tán: tránh vẽ nguệch ngoạc, hoặc lo sắp xếp giấy tờ sẽ khiến
người tham dự cảm thấy người điều hành không thực sự lắng nghe họ nói,
hoặc tránh nơi quá ồn.
- Giữ khoảng lặng cần thiết: người điều hành không nên nói chuyện trong khi
lắng nghe người tham dự khác nói. Người điều hành cần biết khi nào thì nên
giữ yên lặng, khuyến khích người tham gia nói, hoặc khi người tham dự đang
xúc cảm, cần một chút tĩnh lặng. Tránh ngắt lời khi người tham dự đang phát
biểu, đừng nói tiếp ý khi người tham dự chưa diễn đạt hết ý của họ.
- Để tạo đà thảo luận những khía “Theo tôi hiểu A/C đang muốn nói về...”
cạnh khác của vấn đề
1
Nguồn: A. Hope & S.Timemel, “Tập Huấn để Biến Đổi”, tập 2, Phòng Nghiên Cứu CTXH dịch.
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 12
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 13
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
Cảnh 1:
Con nói với mẹ: “Mẹ, mẹ ơi… mẹ, con vừa thấy một chiếc xe mô-tô thật lớn”
Cảnh 2:
Chồng nói với vợ rằng, ông ta vừa gặp một người bán một chiếc mô-tô cũ, to, hiệu Honda,
sản xuất ở Nhật, còn mới 70%, hãy nhìn tấm hình này…
Điều suy nghĩ của chúng ta là:
- Họ đã thật sự trông thấy cái gì?
- Liệu họ có trông thấy thật không, bằng chứng đâu?
- Nếu họ có trông thấy, có đúng là chiếc mô-tô không?
- Nếu là chiếc mô-tô, thì nó có thật sự lớn không? và lớn cỡ nào?
Điều mà cậu bé đã làm là “nhìn” hoặc “trông thấy” một chiếc mô-tô, có nghĩa là cậu ta
sử dụng cặp mắt mình để ghi nhận chiếc mô-tô, nhưng cậu ta đã dừng lại ở đó.
Trong khi đó người chồng đã quan sát nghĩa là ông đã dùng mắt để nhìn chiếc mô-tô,
nhớ những nét chính của chiếc xe, ghi chép tin tức đầy đủ, để rồi có thể miêu tả chi tiết trong
bức hình.
Chúng ta có thể thấy rằng so sánh với việc nhìn, việc quan sát cho chúng ta nhiều tin
tức hơn về một tình huống.
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 14
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
- Hoạch định thực hiện cho một mục đích đã phác họa trước, chứ không phải
tình cờ trông thấy.
- Miêu tả phải ghi chép hay tường trình dựa trên sự kiện thu nhận, chứ không
phải chỉ là những cảm tưởng hời hợt.
- Người quan sát đóng vai trò khách quan khi họ quan sát.
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 15
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
học trong lớp, đang giao tiếp với bạn hay đang làm việc trên đường phố… Tất
cả những thông tin quan sát được ghi nhận lại bằng cách nhớ hay ghi ra giấy.
- Công cụ nào bạn sẽ dùng trong khi quan sát?
Công cụ thường dùng nhất là thị giác. Đôi khi NVCTXH còn sử dụng các giác
quan khác như vị giác, xúc giác, khứu giác để mô tả cụ thể những thông tin
được ghi nhận. Các công cụ lưu trữ thông tin thường dùng là máy chụp ảnh,
máy ghi hình. Tuy nhiên, khi sử dụng máy móc ghi hình cần phải có sự cho
phép của TC.
2. Trong lúc quan sát
Tiến hành sự quan sát càng gần với kế hoạch đã vạch sẵn càng tốt. Nếu có những
sự kiện khác không liên hệ trực tiếp với kế hoạch của bạn, hãy ghi chú ở phía cuối
trang, cho khỏi lẫn lộn với tin tức thấy sao ghi vậy (hard information).
Miêu tả đối tượng đúng với thực trạng. Nên nhớ ấn tượng chủ quan không phải là
một phần “tin tức thấy sao ghi vậy”. Nếu thật sự bạn có cảm tưởng như thế thì cũng
xin ghi chú cho rõ. Nên tránh tối đa những nhận xét định tính.
- Khi quan sát, cần làm các công việc sau:
Đánh giá nhu cầu
Phỏng vấn sơ khởi/thân chủ
Khuyên giải
Theo dõi sự tiến triển của thân chủ
- Kết luận với miêu tả định tính
thay vì nói: Rất cao lớn bạn nên nói: Cao hai thước
Lẫn lộn Lời lẽ cô ta vô nghĩa
Cô ta không thích chàng Cô ta tránh nhìn chàng
Anh ta ăn không ngon Anh ta không đụng
đến thức ăn
3. Sau khi quan sát
- Ghi xuống những gì quan sát được càng sớm càng tốt, kẻo quên. Trí nhớ
chúng ta không hoàn hảo và trên đời này có nhiều chuyện xảy ra cùng một
thời điểm. Có thể bạn đã quan sát bà XYZ ở bệnh viện rất đầy đủ và chính
xác. Thế nhưng trên đường bạn trở về nhà, một người quen đã mời bạn đi
uống cà phê. Hôm sau, bạn ngồi ở văn phòng, tin tức mà bạn ghi nhận trong
cuộc quan sát có thể lẫn lộn với buổi nói chuyện với người bạn ở quán cà phê.
- Đưa ra kết luận, đề nghị theo các bước sau:
Xếp loại tin tức
Mẫu tin này liên hệ với mẫu tin kia ra sao
Phần nào là nhân, phần nào là quả
Phần tổng quát của tất cả thông tin cho bạn biết gì? Nội dung cơ bản qua
thông tin đó là gì?
- Đánh giá sự quan sát bằng cách so sánh kế hoạch của bạn với kết quả sau
cùng. Hỏi cấp trên (supervisor) hay bạn bè cho ý kiến về nội dung và tiến trình
của việc quan sát. Ghi chú những ý kiến đó giúp bạn cải tiến kỹ năng quan sát.
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 16
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
Chúng ta sử dụng rất nhiều câu hỏi trong cuộc sống hàng ngày. Đặt câu hỏi là để tìm hiểu
thế giới xung quanh ta. Câu hỏi rất cần thiết trong việc trao đổi thông tin và tất cả chúng ta
đều có kỹ năng đặt câu hỏi ở mức độ nào đó.
1. Kỹ năng đặt câu hỏi đối với nhân viên xã hội/người phỏng vấn
- Để trở thành một NVXH, một buổi vấn đàm thành công đòi hỏi chúng ta phải
hoàn thiện kỹ năng đặt câu hỏi. Chúng ta cần phải biết và luyện tập các dạng
câu hỏi khác nhau, ứng với các tình huống khác nhau.
- Như đã trình bày trong bài tổng quan vấn đàm, vấn đàm là một cuộc phỏng
vấn, đàm thoại có mục đích, như vậy câu hỏi cũng phải có mục đích nhằm tìm
và phát hiện những thông tin gì từ phía thân chủ. Trong mỗi cuộc vấn đàm với
những nội dung phỏng vấn và mục đích khác nhau, NVCTXH chuẩn bị những
câu hỏi khác nhau để đáp ứng yêu cầu trên.
2. Đặt câu hỏi trong vấn đàm
a. Câu hỏi đóng, câu hỏi mở và câu hỏi dẫn dắt
- Câu hỏi mở
Câu hỏi mở thường bắt đầu với: Ai, như thế nào, khi nào, tại sao, ở đâu?
Cộng việc làm ăn của em mấy tháng rồi ra sao?
Sức khỏe của em hiện nay ra sao?
Những câu hỏi này giúp học viên mở rộng suy nghĩ của họ. Không có một
câu trả lời đúng. Câu trả lời của họ đa dạng, phản ánh những quan điểm
khác nhau.
Với những TC cởi mở thì câu hỏi mở tạo điều kiện cho cuộc thảo luận
thoải mái và TC có nhiều thời gian để nói.
Một số ví dụ:
- “Anh/chị muốn nói gì ngày hôm nay?”
- “Anh/chị có thể nói cho tôi nghe điều gì khiến anh/chị muốn gặp tôi?”
- “Mọi việc thế nào sau lần chúng ta nói chuyện với nhau trước đây?”
- “Lần trước, chúng ta gặp nhau đã nói về việc làm thế nào để anh/chị khỏi sợ hãi.
Sau đó mọi chuyện thế nào?”.
Một câu hỏi mở về chủ đề TC đặt ra trước đó sẽ giúp cho cuộc nói chuyện
được tiếp tục:
- “Anh/chị có thể nói thêm cho tôi nghe về chuyện đó được không?”
- “Anh/chị cảm thấy thế nào khi chuyện đó xảy ra?”
- “Theo những gì anh/chị kể, thì anh/chị thấy biện pháp tốt nhất để giải quyết vấn
đề là gì?”
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 17
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 19
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
I. TỔNG QUAN
- Như trình bày phần trên, vấn đàm không như một cuộc phỏng vấn đơn thuần lấy
thông tin cho một cuộc khảo sát mà còn xây dựng mối quan hệ nghề nghiệp với
thân chủ, giúp TC giải quyết vấn đề. Vì vậy, tránh cho TC có cơ chế phòng vệ (co
lại) là điều cần thiết. Do đó, cách vấn đàm của NVXH với TC là một yếu tố quan
trọng, giúp họ trình bày sự việc một cách cởi mở, trao đổi với thái độ tự tin. Từ
đó, người NVXH mới có thể nắm được nội dung vấn đề một cách rõ ràng, chi tiết
và hiểu được mong muốn của TC đối với mình.
- Khi vừa khởi đầu cuộc vấn đàm, NVCTXH lấy viết, sổ ra chuẩn bị cho ghi chép,
điều này làm cho TC cảm thấy không tự nhiên, có khi cảm thấy căng thẳng trong
tình huống có hình thức.
- Đôi khi, NVCTXH có những cuộc vấn đàm nơi công cộng, việc ghi chép tạo ra sự
chú ý mọi người chung quanh, làm cho TC không tập trung trò chuyện trao đổi.
Như vậy, NVCTXH cần rèn luyện kỹ năng ghi nhớ những nội dung đã trao đổi với
TC. Những nội dung này bao gồm những câu hỏi và những câu trả lời của TC.
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 20
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
[1] Ths. Nguyễn Thị Ngọc Bích và Ths. Đoàn Tâm Đan. (2009). Công tác xã hội với
cá nhân. Tài liệu của SDRC lưu hành nội bộ.
[2] Lê Chí An. (1999). Công tác xã hội cá nhân. Đại học mở TP HCM.
[3] Nguyễn Thị Oanh. (1998). Công tác xã hội Đại cương. Nhà xuất bản Giáo dục.
[4] Vimala Pillari. (2002). Social work Practice, Theory and skill. Allyn and Bacon,
Boston.
[5] Nguyễn Hữu Tân. (2010). Bài giảng tóm tắt Kỹ năng truyền thông giao tiếp. Tài
liệu lưu hành nội bộ, trường Đại học Đà lạt.
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 21
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
PHỤ LỤC
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 22
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
BÀI TẬP
1. Hãy nghĩ về một lần trong quá khứ khi bạn đang ngồi nghe giáo viên hoặc bạn mình trình
bày một vấn đề nào đó, hoặc đang ngồi trong một cuộc họp và bạn nhận thấy rằng bạn đã
không nghe rõ một cách chính xác. Bạn hãy cho biết, điều gì đã ảnh hưởng đến khả năng
lắng nghe của bạn?
2. Hãy tưởng tượng rằng, bạn đang nói chuyện với TC. Làm thế nào bạn thể hiện được sự
chú ý, gắn bó thật sự của mình đến người nói? Hãy ghi lại những gì mà bạn cho là bằng
chứng về sự chú ý hay gắn bó của bạn.
3. Sau buổi nói chuyện với NVXH, TC than thở “Tôi không thể chịu đựng nổi cách ông ta
nói chuyện với tôi. Ông ta không thèm nhìn tôi khi tôi trả lời các câu hỏi. Ông ta ngồi như
tượng trên ghế và hai mắt thì lim dim. Thỉnh thoảng, ông ta còn nói chuyện điện thoại di
động khá lâu. Tôi có cảm giác như là không có ông ta ở trong phòng.”
Theo bạn để thể hiện sự chú ý của mình đến những gì TC đang nói thì NVCTXH
nên làm gì?
- Bạn hãy ghi lại ít nhất ba cách mà bạn có thể dùng để khuyến khích người
đang nói với bạn tiếp tục nói.
- Khi bạn là người nói, bạn dựa vào những bằng chứng nào để biết được rằng
người nghe đã hiểu bạn? Bạn hãy viết ra những bằng chứng đó.
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 23
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
Hồ sơ em Tám đã có sẵn tại phòng nội trú của trung tâm. Nhưng thời gian đầu vì sợ
hay vì lý do nào đó, en không khai trung thực với NVXH, và gần đây ngày 22/8 em lại tự ý
bỏ Trung tâm ra đi; cách hai ngày sau lại trở về, rồi tâm lý của em không được ổn định lắm.
Vì lý do đó, tôi lại tiếp tục ca của em, để mong rằng khi có người tập trung lo lắng cho em,
em sẽ ý thức và tự mình ổn định cuộc sống cho chính mình hơn:
Địa chỉ: Xã Hòa Thành, Hoài Nhơn, Nghĩa Bình (Bình Định)
Ngày 16/9
- Tám “chấp nhận” tôi một cách vui vẻ và chăm chỉ bước vào giờ tập chép đầu tiên,
nhưng được nửa chừng, em tỏ thái độ bức rức khó chịu bỏ ngang, nằm xuống sàn nhà,
rồi nhõng nhẽo theo cách thức của em “Con không học nữa đâu cô ơi!”
- Tôi phải giải thích để em hiểu học là quyền lợi của em, chuẩn bị cho tương lai của em,
“Cô chỉ là người bỏ công giúp em học, chứ cô không có quyền lợi gì trên việc học của
em cả! Hơn nữa cô chỉ còn một thời gian ngắn để giúp Tám thôi!”
- Những lời đó dường như đánh động Tám, em nhìn tôi và đi vào chỗ tiếp tục viết bài
cách chăm chỉ. Bây giờ chẳng những Tám viết dòng chữ tôi quy định mà em viết
luôn một bài dài rồi quay sang cười khoe với tôi: “Cô con chép hết bài rồi đó, giỏi
không nè!”
- Tôi khuyến khích, đồng thời gặp cơ hội khi em còn chút thiện chí lắng nghe, tôi tiếp
tục nhắc nhở em: “Tám có nhiều điểm tốt hơn người khác. Tuy nhiên, có một điều con
hay đùa giỡn không đúng chỗ, khiến người lớn hiểu lầm con bướng bỉnh, chưa ngoan
như vậy không hay! Cô nhắc con một lần để sau này người khác không buồn con về
điểm đó nữa”
- Em cúi đầu dạ nhỏ đáp lời tôi.
- Xếp lại hộc áo: Vệ sinh em còn kém: em để chung một hộc, áo dơ lẫn áo sạch. Đã
nhắc em.
Ngày 19/6
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 24
[Type text]
Vấn đàm trong CTXH SDRC - CFSI
- Riêng tôi có một nhận xét về Tám: em là con người sống tình cảm, không chịu roi đòn
hoặc những lời nói nặng nhưng bản chất của em lại hay nhõng nhẽo quá mức. Tám
vẫn thường hay thách thức bạn bè, thách thức thầy cô nữa.
- Giờ học toán, Tám tỏ ra nhạy bén và thông minh, đặc biệt trong lối giải, trong cách
tính toán, Tám hơn hẳn bạn bè. Vì thế, em tỏ thái độ tự tin quá đáng và còn thách thức
các bạn nữa. Em không dễ dàng chấp nhận cái sai của mình, bắt cô và các bạn chứng
minh cho tới nơi điều mình sai.
- Đành rằng, Tám có một cá tính đặc biệt, chính sự thông minh nhạy bén và bản lĩnh
của em cần có người tận tâm hướng dẫn và giúp em tận dụng những yếu tố, những
điểm thông minh của mình vào chỗ hợp lý. Nếu không, em sẽ dùng trí thông minh
như một phương tiện để quậy phá…
- Tôi cũng giải thích cho em hiểu mỗi người có thể giỏi hơn người khác nhưng phải tìm
cách học hỏi lẫn nhau.
- Cuối cùng, tôi nhờ em giảng toán lại cho em Vũ cùng lớp. Khi được giao công tác
Tám tỏ ra kiên nhẫn, cảm thông với bạn hơn.
thái bồn chồn, chờ đợi và trông ngóng. Gần hai tháng trôi qua vẫn không có thư từ gì
của ba Tám. Tám buồn và tự nghĩ: “Ba không muốn trả lời cho con”.
- Tôi phải giải thích: “Có thể thư bị thất lạc, vì địa chỉ ở nhà quê ít chính xác, thư đi đến
trễ cũng là chuyện bình thường”.
- Sau hơn hai tháng, em nhận được thư của ba em. Lúc này, lại sinh ra vấn đề khác, em
không vui và hay chọc giận bạn bè. Có lẽ thư không đáp ứng được những gì em mong
đợi.
- Tiếp theo là thời gian em gàn bướng và quậy phá, ở trường cũng như ở nhà. Trưa
ngày 22/8, Tám đi học về, gửi tập vở cho bạn Phương cất, rồi im lặng bỏ trung tâm ra
đi, mang theo chỉ một đồng hồ điện tử và đèn pin…
- Sau hai ngày em trở về trung tâm. Lúc này, Tám có thiện chí đôi chút và không muốn
ai nhắc tới “chuyện đã lỡ của mình”.
- Dịp này tôi được biết thêm chi tiết nhờ chú của Tám. Ông tỏ ra với nỗi khó khăn của
thầy cô. Ghé vào tai tôi ông nói nhỏ: “Lúc còn nhỏ vì hoàn cảnh nghèo, anh em mỗi
người sống một ngả. Nên thời gian ba má Tám về sống chung với nhau thì không có
mặt tôi. Nhưng theo dư luận trong lối xóm thì Tám không phải là con ruột của ba nó
(trước đó mẹ của Tám đã có thai với người khác). Trong dòng họ đều biết chuyện này
nhưng không ai buồn nhắc tới. Mọi người đều đón nhận em như một thành viên trong
dòng họ! Có một điều, không là con ruột nhưng bản tính nó ngang tang và bụi đời
giống “ba nó” hồi đó.
- Tôi bàn với ông đừng để cho em sớm biết rõ về sự thật nhất là trong giai đoạn này.
Ông sẵn sàng và tỏ ra tâm đắc với tôi về điều ấy. Một lần nữa ông xác nhận: “Cháu tôi
đàng hoàng lắm. TT giữ nó được ngày nào tôi cám ơn ngày đó. Nếu như mai này, nó
tự bỏ đi tôi cũng không lấy làm lạ và không dám phiền trách thầy cô đâu!”
- Chú của Tám với giọng chân thành nói tiếp: “Lớn rồi tự nó quyết định cho nó. Tôi
biết nếu nó muốn biết điều gì khó ai có thể ngăn cản nổi được nó, vì bản chất từ nhỏ
mới 5 - 6 tuổi đã có máu bỏ nhà đi bụi rồi!”
- Cuối cùng chú cũng hứa quan hệ tốt với cháu nhất là không có cảnh ngược đãi khinh
bỉ Tám. Và chú của Tám chân thành kể tiếp: “Nói thiệt với cô, nhà tôi nghèo thì
nghèo nhưng tình cảm không nghèo, mỗi lần nó về, gặp bữa gia đình tôi ăn sao, nó ăn
vậy. Anh em nó cũng hòa thuận, vui vẻ lắm”.
- Riêng đối với thím dâu, thì cả hai vẫn ở trong tình trạng “không ưa gì nhau”.
- Khi về dọc đường, Tám hỏi tôi về phản ứng và tình cảm của chú bây giờ đối với em.
Tôi đã kể cho Tám nghe những gì cần thiết để duy trì tình cảm giữa hai chú cháu.
Đồng thời, tôi cũng chuyển lại lời với em: “Chú muốn con vui vẻ, ngoan ngoãn biết
vâng lời thầy cô. Yêu thương và đối xử tốt với bạn bè. Đó là điều làm cho chú và thầy
cô vui nhất”.
- Em im lặng lắng nghe và dạ nhi nhí trong miệng.
Dự án “Nâng cao năng lực cho NVCTXH cơ sở ở Tp.HCM” - tháng 7/2012 Trang 26