ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent

Educatieve bachelor lager onderwijs

GEINTEGREERDE LESSENREEKS EUROPA

Naam student: Liesbeth Van Osselaer Leergroep OLO2A1
Naam mentor: Luc De Bosscher Klas 5A Aantal lln.: 19
School: OLVC-Lokeren

1 DAG Handtekening mentor + datum:

3/05/2021

VAN 13:35 TOT 15:30

Leergebied(onderdeel): Mens & maatschappij
Lesonderwerp: Europa!

Leerplandoelen: Leerplan: ZILL – OVSG – GO! – andere

 OWru6 Kaartbegrip, oriëntatie- en kaartvaardigheid ontwikkelen
o Situeren op kaart
 10-12j In een betekenisvolle situatie op de kaart van Europa België en de andere
landen van de Europese Unie situeren
 OWti3 Gebeurtenissen uit het eigen leven en uit de geschiedenis verkennen en in de tijd
situeren
o 10-12j De indeling van de Europese geschiedenis kennen en daarbij de volgende
perioden onderscheiden en juist ordenen:
 prehistorie / oudheid (tot ca. 500 n.C)
 middeleeuwen (van ca. 500 n.C tot ca. 1500)
 nieuwe tijden (van ca. 1500 tot 'onze tijd')
 onze tijd (de tijd waarin het voor leerlingen nog mogelijk is om levende getuigen
te ontmoeten)
o 10-12j Een eeuwenband en een tijdband kunnen opstellen die uitdrukking geven aan de
grote perioden in de Europese geschiedenis
Persoonsgebonden:
 SErv3 Samenwerken met anderen en zo bijdragen aan het realiseren van een
gemeenschappelijk doel
o 9-12j Elkaars rol en taakbesef bespreken
o 10-12j De talenten van individuele groepsleden complementair inzetten bij groepswerk -
zelf groepen samenstellen in functie van een vooropgestelde taak of doel - binnen de
samenwerking met anderen een specifieke rol opnemen
o 9-12j Zich samen verantwoordelijk voelen voor iets - gezamenlijke doelen bepalen en
nastreven - groep vormen en blijven, ook bij eventuele strubbelingen - bij de
samenwerking gedrag en taal op elkaar afstemmen
 SErv1 Zich engageren in relaties, daar deugd aan beleven en zich daarover uitdrukken
o 8-12j Beseffen dat men om een vriendschap te beginnen, te onderhouden en te
stoppen, een aantal dingen moet kunnen zoals: actief luisteren, assertief zijn en zich
inleven in de ander - zich hierover uitdrukken

Leerinhoud:
 Europese Unie landen en hoofdsteden:

1
ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent
Educatieve bachelor lager onderwijs

 Europese geschiedenis:
 Prehistorie
-jagers en verzamelaars
-metaal
- democratie
- plato
- rome: romeinse rijk
- aquaduct, rechte wegen,...
- mozaïeken 
 Middeleeuwen
- het romeinse rijk
- de verschillende stammen (opsommen en uitleggen!)
* de kelten
* de germaanse volkeren
* de noormannen
* de slaven
* de magyaren
- vikingen
- gotische architectuur
- christendom
 nieuwe tijd
- industrie

2
ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent
Educatieve bachelor lager onderwijs

- steenkool
- hoogoven
- henry bessemer
- europese koolieden
- christoffel columbus
- vasco da gama
- de eerste telefoon
- jean-jacques rousseau
- de verlichting
 onze tijd
- de tweede wereldoorlog
- europa is verdeeld in 2 blokken
- 9 mei 1950
- de egks
- de grondleggers van europa
- eeg
- 1961: berlijnse muur
- democratie
- de val van de muur
- ontstaan van de europese unie
- brexit
 Groepsrollen:
o Leider
 Wat doe ik?
 Ik verdeel de taken onder de groepsleden.
 Ik zorg ervoor dat elk groepslid werkt.
 Ik zorg ervoor dat iedereen de taak begrijpt.
 Wat zeg ik?
 We moeten deze opdracht …jij maakt deze taak.
 We lezen de opdracht samen en ik zorg dat iedereen het begrijpt.
o Materiaalmeester
 Wat doe ik?
 Ik haal het nodige material op voor het groepswerk.
 Ik zorg ervoor dat iedereen respectvol omgaat met het material.
 Ik breng het material terug naar de juiste plaats.
 Wat zeg ik?
 We moeten dit material gaan ophalen.
 We ruimen het material op zodat het terug gebracht kan worden.
o Verslaggever
 Wat doe ik?
 Ik zorg ervoor dat we alle informatie correct opschrijven.
 Ik zorg ervoor dat wanneer er een problem is ik de juf om hulp vraag.
 Ik zorg ervoor dat ik alle informatie heb voor het over te brengen naar andere
leerlingen.
 Wat zeg ik?
 We hebben een vraag over …?
 We hebben volgende gebeurtenissen gevonden …
o Tijdsbewaker
 Wat doe ik?
 Ik kijk hoeveel tijd we nog hebben.
 Ik houd de tijd in de gaten
 Ik waarschuw de anderen als de tijd bijna om is.

3
ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent
Educatieve bachelor lager onderwijs

 Wat zeg ik?

 We hebben nog ..om onze taak af te werken.
 We mogen niet te lang bij 1 vraag blijven hangen
 Het is tijd, pennen neer!
 Actief luisteren:
o Wat doe je? Wat ziet een ander dan?
 Knikken
 De spreker aankijken
 Stil zijn als de spreker aan het woord is
o Wat zeg je? Wat hoort een ander dan?
 Hmm
 Ja
 Vragen stellen ‘Wilt het dan zeggen dat …?’
 Samenvatten wat de spreker zegt

Lesdoelen:
De leerlingen kunnen...
1. België en de andere landen van de Europese Unie aanduiden op de kaart. OWru6
2. de hoofdsteden van de Europese Unie benoemen. OWru6
3. de chronologische gebeurtenissen van de Europese geschiedenis verwoorden voor volgende
perioden: prehistorie, middeleeuwen, nieuwe tijd en onze tijd. OWti3
4. een tijdband aanvullen met de belangrijke periodes in de Europese geschiedenis. OWti3
5. de 4 groepsrollen (materiaalmeester, leider, tijdsbewaker en verslaggever) verwoorden en
toepassen in het groepswerk. SErv3
6. actief luisteren naar elkaar door non-verbaal en verbale handelingen/uitdrukkingen te tonen
naar de spreker. SErv1

Beginsituatie specifiek voor deze les:

Situering in het leerproces: aanbrengen inoefenen
Waarop bouwt deze les verder?
 Deze les is de eerste les binnen de (geïntegreerde)lessenreeks over Europa.
 De leerlingen hebben in de les Godsdienst van maandagochtend 3/05 al de T-kaart over actief
luisteren opgesteld, aangeleerd en toegepast.
 In het eerste semester hebben de leerlingen tijdens een les groepsdynamica de 3 rollen van
leider, volger en groepsbewaker aangeleerd en toegepast in een spel.
 De leerlingen kennen de tijdsband al en weten welke periodes hierop staan en voor welke
jaartallen de periodes gelden.
Leerling specifieke gegevens + acties:
 De klas heeft niet een echte leider : er zit geen haantje-de-voorste in de klas. Leerlingen die wel
graag aan het woord komen of zich wel eens willen laten gelden : Nisanur, Asli, Hope.
ACTIE: deze leerlingen verdelen over de groepswerken

Bronnen: volgens de APA-normen

 Europa meer samen bouwen! (2016). de Vertegenwoordigers van de Europese Commissie in
België.
 Ontdek Europa! (2016). Publicatiebureau.

Bijlagen: bordschema, ingevulde werkbladen, teksten …

 PowerPoint

4
ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent
Educatieve bachelor lager onderwijs

 Werkbundel
 Werkblad periodes
 Flashcards landen + hoofdsteden EU

Materiaal / locatiewijziging:
 Vlag van de Europese Unie (sterren uitgesneden)
 Sterren voor de vlag van de Europese Unie
 Werkbundels 19x
 Werkbundel ‘ontdek Europa’ 19x
 Periode blad (voor elke groep)
 Chromebooks
 Foto’s van belangrijke figuren/… die behoren tot de periodes
 “Europa meer samen bouwen” bundel 1x
 Flashcards landen + hoofdsteden (19x)
 PowerPoint

Lesopbouw

1. Klassikale kennismaking: de sterrenparade! ‘5

oriënteren verwerven verwerken afronden

ORGANISATIE:
De leerlingen komen binnen en gaan in de groepjes zitten die ik op het bord projecteer. Ik toon de
affiche met de vlag van de Europese Unie. Ik stel de leerlingen enkele richtvragen en vraag wat er
opvalt aan deze vlag. Ik stel de sterrenparade voor (werkbundel pagina 3). De leerlingen krijgen elk
een bundel.

GROEPSINDELING VOLGENS BEGINSITUATIE:

1:preh Nisanur Mustafa Stephanie Anisa
2:midd Asli Guénaëlle Ismet Nabil
3:midd2 Hope Nienke Nana Keane
4:nieuwe Imran Amberlijn Acelya Hiranur
5:onze t Uyi Zara Zaynab
VOORSTELLING STERRENPARADE:
‘Hoi! Wij zijn de twaalf sterren van de Europese vlag. Heb je die vlag al eens gezien? Je ziet die overal
wapperen in de Europese Unie. Maar wat is die Europese Unie nu eigenlijk? Wel, het zijn eigenlijk
landen in Europa die beslisten om niet zomaar buurlanden te zijn, maar ook echt vrienden te
worden. Lang geleden gingen ze daarom samenwerken en die samenwerking is door de jaren heen
sterker geworden! Steeds meer dingen die ze vroeger allemaal apart regelden, doen ze nu gewoon
samen. Wij, de Europese sterren worden dus steeds belangrijker! Nu zijn de sterren verdwenen in de
vlag van 5A. Jullie moeten ons terug bemachtigen. Elke ster in dit boekje
‘Sterrenkijker’ vertelt iets over een bepaald deel van de Europese samenwerking. Telkens wanneer
jullie een deel afronden kunnen jullie de verdwenen ster bemachtigen voor jullie vlag.
DOEN JULLIE MEE?’

RICHTVRAGEN: (pijlen naar voorkennis)

- Wie van jullie kent er deze vlag?

5
ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent
Educatieve bachelor lager onderwijs

- Waar zie je deze nog hangen?

- Ken je enkele landen?
- Weten jullie al wat de Europese Unie allemaal doet?
- Zou Elena die we deze ochtend ontmoet hebben bij de les begrijpend lezen ook reizen naar
een land binnen de EU? Naar waar? Weet je dit liggen (eventueel aanduiden op kaart)?

2. Individueel invullen van het persoonlijk Europees paspoort. ‘5

oriënteren verwerven verwerken afronden

ORGANISATIE:
Ik vertel dat de eerste ster voor het aanvullen van de Europese Unie vlag nu al verdient kan worden.
De leerlingen vullen in de werkbundel het persoonlijk individueel paspoort in. (pagina 4) Ik overloop
de gegevens die ze moeten invullen.

THUISTAAL WAARDEREN/TALENSENSIBILISERING:
Er wordt ook gevraagd naar de niet-Europese talen/landen die de leerlingen spreken/bezocht
hebben. Ik ga hierbij kort in een klasgesprek. Ik spring spontaan in op de talensensibiliseringskansen
van de leerlingen.

3. Klasgesprek: voorstellen van het persoonlijk Europees paspoort. ‘5

oriënteren verwerven verwerken afronden
6
ORGANISATIE:
Ik vraag welke leerlingen het persoonlijk Europees paspoort willen voorstellen via onderstaande
richtvragen. Enkele leerlingen stellen dit voor. De anderen luisteren. Hierbij verwijs ik terug naar de
T-kaart die we deze ochtend bij de les Godsdienst hebben opgesteld en die achteraan op het
krijtbord hangt.

RICHTVRAGEN:
- Wie heeft er al veel Europese landen bezocht? Welke landen?
- Wie van jullie is er al in niet-Europees land geweest? Zijn er nog mensen die hier al geweest
zijn? Wat is er zo anders dan de Europese landen? Zijn er zaken/dingen die ze daar anders
gebruiken om te betalen?
- Welke Europese talen spreken jullie allemaal al?
- Wie spreekt er ook niet-Europese talen? Zo ja, welke? Waar heb je deze aangeleerd? Vind je
dit makkelijker of moeilijker dan het Nederlands?
- Welke taal zou je nog graag leren spreken in de toekomst? Waarom?

TALENSENSIBILISERING:
Ik spring spontaan in op de talensensibiliseringskansen van de leerlingen aan de hand van
bovenstaande richtvragen.

T-KAART (voorkennis leerlingen):

- Wat doe je? Wat ziet een ander dan?
o Knikken
o De spreker aankijken
o Stil zijn als de spreker aan het woord is

6
ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent
Educatieve bachelor lager onderwijs

- Wat zeg je? Wat hoort een ander dan?

o Hmm
o Ja
o Vragen stellen ‘Wilt het dan zeggen dat …?’
o Samenvatten wat de spreker zegt

à ingevuld bij les Godsdienst van die ochtend

4. Klassikaal kennismaken met de groepsrollen. ‘10

oriënteren verwerven verwerken afronden
5
ORGANISATIE:
Ik projecteer de verschillende groepsrollen die iemand kan opnemen in een groepswerk. We
overlopen samen de rollen. (zie PowerPoint)

RICHTVRAGEN:
- In het eerste semester hebben we een les over groepsdynamica gedaan. Hierbij moesten we
een goed team vormen om de verschillende opdrachten tot een goed eindresultaat te
brengen. Wie herinnert zich dit nog? Denk aan telefoontje! (pijlen naar voorkennis)
- Voor een goed team te vormen hebben we eerst enkele rollen aangeleerd, welke rollen ken
je nog? Wat is de taak van deze rollen? Wat zeg je als je bijvoorbeeld een leider bent
- Wat doet en zegt een leider? Hoe zie je aan iemand dat hij een leider is?
- …
- Denk nu even in stilte na welke rol jij opneemt als je een groepsopdracht moet maken voor
school? Welke rol neem jij op als je een spel speelt op de speelplaats? Denk maar even na.

5. In groep: de periode uitwerken. ’30

oriënteren verwerven verwerken afronden
3, 5, 6
ORGANISATIE:
De leerlingen gaan in groep zitten (4 groepjes van 4 en 1 groepje van 3). Ze verdelen de groepsrollen,
duiden dit aan in de werkbundel en iedere groep krijgt ook 1 periode van de tijdsband toegekend. De
materiaalmeester komt een chromebook en werkblad halen en de leerlingen surfen naar de
zelfgemaakte Weebly. Ze lezen de opdracht bij de pagina die tot de toegekende periode van de
groep behoort en voeren de opdracht uit. Belangrijk hierbij is dat ze de groepsrollen toepassen in het
uitvoeren van het groepswerk. Tenslotte projecteer ik een aftelklok. Na een tijd roep ik een leerling
van elke groep naar voor, daar liggen foto’s verspreid die passen bij de periode die zei uitwerken. Ze
nemen deze en kleven deze op het blad (indien dit nog kan). Ik wijs hen erop dat ze niet zomaar een
persoon naar voor laten komen (terugverwijzen naar groepsrollen).

http://europa5a.weebly.com

GROEPEN:
Ik verdeel de leerlingen in groepen aan de hand van de leerling specifieke gegevens (zie pagina 1):

7
ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent
Educatieve bachelor lager onderwijs

1:preh Nisanur Mustafa Stephanie Anisa

2:midd Asli Guénaëlle Ismet Nabil
3:midd2 Hope Nienke Nana Keane
4:nieuwe Imran Amberlijn Acelya Hiranur
5:onze t Uyi Zara Zaynab
TUSSENTIJDSE EVALUATIE GROEPSROLLEN :
Wanneer de leerlingen in groep werken kom ik langs en observeer ik de rollen die ze opnemen.
Indien nodig stuur ik bij (verwijzen naar PowerPoint) en geef ik feedback.

6. Klassikaal presenteren van de uitgewerkte periode. ’20

oriënteren verwerven verwerken afronden
3,4,5,6
ORGANISATIE:
De leerlingen bergen de spullen op behalve het werkblad (groepsrol komt terug: materiaalmeester
en leider à controleren of ze dit uitvoeren).
Elke groep presenteert aan de medeleerlingen welke informatie ze gevonden hebben bij de periode
die ze hebben uitgewerkt.
Ik wijs de andere leerlingen op het actief luisteren (T-kaart).

EVALUATIE GROEPSROLLEN:
- Hoe heb je het groepswerk ervaren?
- Hoe waren de groepsrollen verdeelt? Vond je dit gemakkelijk om te doen?
- Vond je dat jouw groepsrol bij jou paste? Waarom wel/niet?
- Wat neem je mee naar het volgende groepswerk?
(Ik geef ook nog feedback op wat ik heb geobserveerd over de groepsrollen tijdens het
groepswerk zelf!)

EVALUATIE ACTIEF LUISTEREN:

- Wanneer een groep gepresenteerd heeft vraag ik aan een leerling:
o Hoe heb je getoond dat je actief luistert naar deze presentatie?
o Wat moet je helemaal niet doen als je naar een presentatie kijkt en luistert?

FEEDBACK MONDELINGE UITINGEN:

- Jullie zitten al op de goede weg, kijk nog eens goed naar de woorden op de Weebly.
- Ik zie dat jullie de woorden onder elkaar opschrijven en dat jullie al veel informatie hebben
opgezocht maar hoe duiden we aan dat het chronologisch is, met welk element?
- Tijdens het groepswerk waren jullie allemaal zeer aandachtig aan het werk, hoe hebben jullie
dit aangepakt?
- Je heb ervoor gezorgd dat de opdracht op tijd klaar was, je hebt dus goed je rol van
tijdsmeester uitgevoerd!
- Ik zie dat jullie al actief luisteren! Kunnen jullie nog dingen toepassen die we deze ochtend
hebben geleerd?

7. Individueel de landen en hoofdsteden van de Europese Unie zoeken en invullen. ‘10

oriënteren verwerven verwerken afronden
1,2
ORGANISATIE
De leerlingen nemen terug plaats en zetten de banken terug op de plek zoals ze altijd staan.

8
ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent
Educatieve bachelor lager onderwijs

Ze nemen de wereldkaart in hun werkbundel en zoeken nu de Europese landen waarover de sterren

in de sterrenparade over waken. Dit doen ze aan de hand van de kaart die ze in de werkbundel
‘ontdek Europa’ vinden. Vervolgens zoeken ze de hoofdsteden van de landen. Dit kunnen ze doen
aan de hand van de hand van de Chromebook, voorkennis,…

EVALUATIE:
Ik leg 2 correctiesleutels op de bureau. De leerlingen controleren de antwoorden.

8. In duo oefenen van de landen en hoofdsteden van de Europese Unie. ‘10

oriënteren verwerven verwerken afronden
1,2
ORGANISATIE:
De leerlingen oefenen in duo de landen van de EU aan de hand van de kaart aan de hand van de
flashcards (eerst knippen en kleven!).

--> indien te weinig tijd: meegeven als huiswerk

9. Klassikale afsluiting: de sterren aanvullen van de vlag van de Europese Unie. ‘5

oriënteren verwerven verwerken afronden
3,5,6
ORGANISATIE:
Ik keer terug naar het krijtbord met de vlag van de EU. Ik vraag de leerlingen hoeveel sterren ze
verdiend zouden hebben. Ik overloop nog enkele vragen (zie hieronder). Ik deel mee hoeveel sterren
ze vandaag hebben verdient en vul deze aan in de vlag.

RICHTVRAGEN:
- Welke rollen kan je opnemen in een groepsopdracht?
- Wat zegt een leider?
- Wat is er belangrijk als je tijdsbewaker bent, verslaggever en materiaalmeester?
- Hoe zie ik dat jullie nu actief aan het luisteren zijn naar me?
- Welke gebeurtenis hebben we bij de prehistorie leren kennen die aanleiding geeft naar de
Europese Unie?
- Welke gebeurtenis is er in Berlijn gebeurd bij Elena wat een doorslag heeft gegeven naar de
EU?

BIJLAGEN:

1. Werkbladen uit werkbundel Europa:

9
ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent
Educatieve bachelor lager onderwijs

Verbetering:

2. Werkblad periode(s)

10
ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent
Educatieve bachelor lager onderwijs

3. PowerPoint:

4. Flashcards Europa

5. Foto’s voor periode(s)

11
ARTEVELDEHOGESCHOOL Campus Brusselsepoortstraat, Brusselsepoortstraat 93 – 9000 Gent
Educatieve bachelor lager onderwijs

Evaluatie: Evalueer hier je eigen pedagogisch, didactisch en/of organisatorisch handelen. Wat deed je goed en
waarom? Wat ging niet goed en waarom? (Denk aan voorbereiding en realisatie.) Doe een verbetervoorstel.

12