=

Hekuri,element kimik me vlere

historike industrial dhe shendetsore.

Lenda : Kimi

Rubin Hanoli
 Hekuri
Hekuri është element kimik. Në trupin e njeriut ai merr pjesë me 0,008 % të masës,
dhe gjendet kryesisht në gjak. Sasia e hekurit në gjakun e njeriut do të mjaftonte për
një gozhdë. Kjo sasi kur lidhet me oksigjenin merr ngjyrë të kuqe, kjo është arsyeja
që gjaku i njeriut të ketë këtë ngjyrë, të përafërt me ngjyrën e ndryshkut (tek hekuri
në natyrë). Hekuri është metali me i përdorshëm në industri. Ne furrnalta ai
përpunohet dhe shndërrohet ne materiale te ndryshme. Hekuri mund te kthehet ne
çelik kështu qe i përmirëson vetitë e tij. Përfitimi dhe përpunimi i xeherorit të hekurit
është bërë që në vitin 3000 p.e. sonë, në Misir (Egjipti i sotshëm).Tani ky metal
perdoret dhe ne industri dhe per ndihma mjeksor.Hekuri në natyrë nuk mund të
gjendet në gjendje kimike të pastër. Komponimet e hekurit që hasen në natyrë janë
xehet apo mineralet të cilat janë okside, karbonate dhe sulfare te hekurit. Xehet më të
rëndësishme janë hematiti Fe2O3, magnetiti Fe3O4, sideriti FeCO3, dhe piriti FeS2.
Përdoret për shkatërrimin e dëmtueseve te bimëve, ne mjekësi, ne industrinë tekstile.
Hekuri është një metal me shkëlqim të argjendtë dhe shpejt korrodohet sepse reagon
ndaj oksigjenit.
Hekuri i pastërt ka karakteristika mekanike të dobëta dhe kosto të lartë prodhimi. Në teknikë e në ndërtim

Përdoret në formë të
legurave si çelik kur
kombinohet me
karbonin por mund të
kombinohet me kromin,
manganin etj. Ka
gjendje agregate te
ngurte,ka ngjyre hiri,
dhe dendesia e tij eshte
7.874. Hekuri i pastërt
ka karakteristika
mekanike të dobëta dhe
kosto të lartë prodhimi.
Në teknikë e në ndërtim
përdoren aliazhet e
shumta të hekurit.
Historia e hekurit

Hekuri është një nga elementët e njohur padyshim nga bota antike. Objektet prej
hekuri në moshë të madhe janë shumë më të rralla sesa objektet prej ari ose
argjendi për shkak të lehtësisë me të cilën hekuri gërryhet. Teknologjia u zhvillua
ngadalë, dhe madje edhe pas zbulimit të shkrirjes u deshën shumë shekuj që hekuri
të zëvendësonte bronzin si metal i zgjedhur për mjetet dhe armët.

Rruaza të bëra nga hekuri meteorik në 3500 pes ose më herët u gjetën në Gerzah,
Egjipt nga G.A. Rruazat përmbajnë 7.5% nikel, e cila është një nënshkrim me
origjinë meteorike pasi hekuri i gjetur në koren e Tokës zakonisht ka vetëm
papastërti të vogla nikeli.Hekuri meteorik vlerësohej shumë për shkak të origjinës
së tij në qiej dhe shpesh përdorej për të falsifikuar armë dhe mjete. Për shembull,
një kamë e bërë prej hekuri meteorik u gjet në varrin e Tutankhamun, që
përmbante përmasa të ngjashme hekuri, kobalt dhe nikeli në një meteorit të
zbuluar në zonë, të depozituar nga një shi i lashtë meteorësh Artikuj që me gjasë
ishin bërë prej hekuri nga Egjiptianët datojnë nga 3000 në 2500 pes.
Hekuri ne shendet
Hekuri është një mineral që është natyrshëm i pranishëm në shumë ushqime, shtuar
në disa produkte ushqimore dhe i disponueshëm si një shtesë dietike. Hekuri është
një përbërës thelbësor i hemoglobinës, një proteinë e eritrociteve (qelizave të kuqe të
gjakut) që transferon oksigjenin nga mushkëritë në indet. Si një përbërës i
mioglobinës, një tjetër proteinë që siguron oksigjen, hekuri mbështet metabolizmin e
muskujve dhe indin lidhës të shëndetshëm. Hekuri është gjithashtu i nevojshëm për
rritjen fizike, zhvillimin neurologjik, funksionimin qelizor dhe sintezën e disa
hormoneve.

Hekuri dietik ka dy forma kryesore: heme dhe nonheme Bimët dhe ushqimet e
pasuruara me hekur përmbajnë vetëm hekur joheme, ndërsa mishi, prodhimet e detit
dhe shpendët përmbajnë hekur heme dhe nonheme. Hekuri heme, i cili formohet kur
hekuri bashkohet me protoporfirinën IX, kontribuon rreth 10% në 15% të marrjeve
totale të hekurit në popullatat perëndimore.
Shumica e 3 deri në 4 gramë hekur elementar tek të rriturit është në hemoglobinë.
Pjesa më e madhe e hekurit të mbetur ruhet në formën e ferritinës ose hemosiderinës
(një produkt degradues i ferritinës) në mëlçi, shpretkë dhe palcën e kockave ose
ndodhet në mioglobinë në indet muskulore. Transferina është proteina kryesore në
gjak që lidhet me hekurin dhe e transporton atë në të gjithë trupin. Njerëzit zakonisht
humbin vetëm sasi të vogla hekuri në urinë, jashtëqitje, traktin gastrointestinal dhe
lëkurë. Humbjet janë më të mëdha tek gratë me menstruacione për shkak të humbjes
së gjakut. Hepcidina, një hormon peptidik në qarkullim, është rregullatori kryesor i
thithjes së hekurit dhe shpërndarjes së hekurit në të gjithë trupin, përfshirë në plazmë.