EBOOK VĂN HỌC 9

Fanpage: Học văn chị Hiên – THCS 6,7,8,9
Hơn cả một bài văn
TUYỂN TẬP BÀI NGHỊ LUẬN VĂN HỌC
CÁC TÁC PHẨM LỚP 9 HỌC KÌ 1
1. Đề bài: “số phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến qua nhân vật Vũ
Nương trong “CNCGNX” và Kiều trong “Truyện Kiều””
Thần thoại Hi Lạp kể rằng: “Thượng đế đã lấy vẻ đầy đặn của mặt trăng,
đường uốn cong của loài dây leo, dáng run rẩy của các loài cỏ hoa, nét mềm mại
của loài lau cói, màu rực rỡ của nhị hoa, điệu nhẹ nhàng của chiếc lá, cảm giác
tinh vi của vòi voi, cái nhìn đăm chiêu của mắt hươu, cái xúm xít của đàn ông,
ánh rực rỡ của mặt trời, nỗi xót xa của tầng mây, luồng biên động của cơn gió,
tính nhút nhát của con hươu rừng, sắc lộng lẫy của con chim công, hình nhuần
nhuyễn của con chim yểng, chất cứng rắn của ngọc kim cương, vị ngon ngọt của
đường mật, khí lạnh lẽo của băng tuyết đức trung trinh của chim uyên ương đem
mọi thứ ấy hỗn hợp lại, nặn thành người phụ nữ”. Có thể nói, người phụ nữ là
biểu tượng của cái đẹp. Nhưng trong thời đại phong kiến trọng nam khinh nữ,
đầy rẫy những sự bất công oan trái, người phụ nữ phải chịu nhiều đắng cay, oan
trái nhất. Thế nhưng, những người phụ nữ ấy vẫn luôn xinh đẹp, nết na, giàu
lòng thương yêu và nhân hậu. Ta có thể bắt gặp hình ảnh của họ qua nhiều tác
phẩm văn học dân gian và văn học trung đại Việt Nam.
Trong xã hội phong kiến, dường như tất cả mọi thứ đều bất công với người
phụ nữ. Tình yêu không, hạnh phúc không, tiếng nói cũng không. Nhưng, chính
những áp bức đó đã làm sáng ngời lên những đức tính, phẩm hạnh đáng quý,
đáng trân quý của người phụ nữ. Người phụ nữ ngày xưa xuất hiện trong văn
học thường là những người phụ nữ đẹp. Từ vẻ đẹp ngoại hình cho đến tính cách.
1
Đọc Chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ, ta thấy Vũ Nương
đúng là một mẫu mực của phụ nữ phong kiến với những phẩm chất đáng quý.
Không như Nguyễn Du miêu tả thật tinh tế nét đẹp “nghiêng nước nghiêng
thành” của Thúy Kiều, Nguyễn Dữ chỉ điểm qua nhẹ nét đẹp của Vũ Nương: “tư
dung tốt đẹp”. Nhưng chỉ bằng một chi tiết nhỏ ấy, tác giả đã phần nào khắc họa
được hình ảnh một cô gái có nhan sắc xinh đẹp. Cũng bởi “mến vì dung hạnh”
nên chàng Trương đã lấy nàng làm vợ. Nhưng chữ “dung” ấy, vẻ đẹp hình thức
ấy, chẳng thể nào tỏa sáng ngàn đời như vẻ đẹp tâm hồn nàng. Vũ Nương “vốn
con kẻ khó”, song rất mực tuân theo “tam tòng tứ đức”, giữ trọn lề lối gia phong
và phẩm hạnh của chính mình. Thế nên, nàng rất “thùy mị, nết na”. Là chuẩn
mực của người phụ nữ Việt Nam. Trong đạo vợ chồng, nàng hết sức khôn khéo,
hết sức chú trọng «giữ gìn khuôn phép» để hy vọng có được một mái ấm gia
đình hạnh phúc.
Tục ngữ có câu "Gái có công thì chồng chẳng phụ" thế nhưng công lao
của Vũ Nương chẳng những không được biết đến mà chính nàng còn phải hứng
chịu những phũ phàng của số phận. Nàng phải một mình một bóng âm thầm
nuôi già dạy trẻ, những nỗi khổ về vật chất đề nặng lên đôi vai của cô gái này.
Thật là một thử thách quá khó khăn với một người phụ nữ chân yếu tay mềm.
Nhưng nàng vẫn vượt qua tất cả, một mình vò võ nuôi con khôn lớn, đợi chồng
về. Không những thế, nàng còn hết lòng chăm lo cho mẹ chồng ốm nặng: “Nàng
hết sức thuốc thang, lễ bái thần phật và lấy lời ngọt ngào khôn khéo khuyên
lơn”. Thời xưa, quan hệ mẹ chồng – nàng dâu dường như chưa bao giờ êm đẹp
và chứa đầy những định kiến khắt khe:
“Mẹ anh nghiệt lắm anh ơi
Biết rằng có được ở đời với nhau
Hay là vào trước ra sau
2
Cho cực lòng thiếp, cho đau lòng chàng”.
Nhưng nàng đã yêu thương mẹ chồng như chính cha mẹ ruột của mình. Mọi
việc trong nhà đều được nàng chăm lo chu tất. Và lời trăn trối cuối cùng của mẹ
chồng như một lời nhận xét, đánh giá, một phần thưởng xứng đáng với những
công lao và sự hy sinh cao cả của nàng vì gia đình nhà chồng: “Xanh kia quyết
chẳng phụ con cũng như con đã chẳng phụ mẹ”. Vậy là cả “công – dung – ngôn
– hạnh” nàng đều vẹn toàn. Nàng chính là đỉnh cao của sự hoàn mỹ về cả vẻ đẹp
hình thức lẫn tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam xưa dưới chế độ phong kiến.
Đến với Nàng Kiều trong Truyện Kiều của Nguyễn Du, một trang tuyệt
sắc giai nhân, một người con có hiếu, một tấm lòng vị tha bao dung. Khi gia
đình gặp tai biến, chúng ta chạnh lòng nhớ đến tình cảnh một Thúy Kiều khi
phải bán mình chuộc cha:
“Cò kè bớt một thêm hai
Giờ lâu ngã giá vàng ngoài bốn trăm”.
Hy sinh mối tình riêng của mình để làm trọn chữ hiếu. Hành động đó khiến
người đọc thật cảm phục:
“Hạt mưa sá nghĩ phận hèn,
Liều đem tấc cỏ quyết đền ba xuân.”
Sống nơi đất khách quê người, nỗi nhớ về người yêu- biểu hiện của tình cảm
chung thuỷ không hề vơi đi trong tâm hồn người con gái đáng thương này:
«Tấm son gột rửa bao giờ cho phai? ». Kiều đã không giấu nỗi nhớ nhung da
diết mãnh liệt của mình đối với chàng Kim. Vừa mới hôm nào cùng với Kim
Trọng nặng lời ước hẹn trăm năm mà nay Kiều đã phải cắt đứt mối tình duyên
ấy một cách đột ngột. Ngòi bút Tố Như thật tinh tế khi kể về tình cảm Thúy
3
Kiều nhớ về người yêu cũng phù hợp với quy luật tâm lý và bộc lộ cảm hứng
nhân đạo sâu sắc. Chén rượu thề nguyền hôm nào dư vị còn đọng trên bờ môi,
vầng trăng như vẫn còn kia, mà lại xa xôi cách trở. Kiều đau đớn nhớ tới người
yêu, tưởng như lúc này chàng vẫn chưa hay biết việc nàng đã phải trầm luân
trong gió bụi cuộc đời nên đang mong ngóng chờ đợi tin tức của nàng một cách
uổng công vô ích!
Còn về phần nàng thì “Bên trời góc bể bơ vơ”, biết đến bao giờ mới phai
được tấm lòng son mà nàng đã quyết định dành cho chàng từ cái buổi “thề non
hẹn biển” hôm ấy. Câu thơ “Tấm son gột rửa bao giờ cho phai” có thể hiểu là
tấm lòng son sắt, nỗi nhớ thương kim Trọng không bao giờ nguôi hoặc có thể
hiểu là tấm lòng son sắt, nỗi nhớ thương Kim Trọng không bao giờ nguôi hoặc
có thể hiểu tấm lòng son của Kiều đã bị dập vùi hoen ố biết bao giờ mới gột rửa
được
Kiều còn quên hết nỗi đau riêng của mình mà dành tất cả tình cảm thương
nhớ cho cha mẹ, nàng thật là người có lòng vị tha:
“Xót người tựa cửa hôm mai,
Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ?”
Số phận con người – đó là điều day dứt khôn nguôi trong trái tim Nguyễn
Du. Trái tim nhân ái bao la của nhà thơ đã dành cho kiếp người tài sắc bạc mệnh
sự cảm thông và xót xa sâu sắc.
Thương thay cũng một kiếp người,

Hại thay mang lấy sắc tài làm chi.
Những là oan khổ lưu ly
Chờ cho hết kiếp còn gì là thân!…”
4
Câu thơ của Nguyễn Du như một tiếng nấc đến não lòng. Từng từ, từng chữ tựa
như những giọt lệ chứa chan tình nhân đạo của tác giả khóc thương cho số đoạn
trường.
Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh vẫn là lời chung.
"Phận đàn bà" trong xã hội phong kiến cũ đau đớn, bạc mệnh, tủi nhục không kể
xiết. Lễ giáo phong kiến khắt khe như sợi dây oan nghiệt trói chặt người phụ nữ.
Và cũng như Vũ Nương, người phụ nữ trong xã hội suy tàn ngày ấy luôn tìm
đến cái chết để bảo vệ nhân phẩm của mình. Những tưởng khi giặc tan, chồng
về, gia đình được sum vầy thì không ngờ giông bão đã ập đến, bóng đen của cơn
ghen đã làm cho Trương Sinh lú lẫn, mù quáng. Chỉ nghe một đứa trẻ nói những
lời ngây thơ mà anh đã tưởng vợ mình hư hỏng. Trương Sinh chẳng những
không tra hỏi mà đánh đập phũ phàng rồi ruồng rẫy đuổi nàng đi, không cho
nàng thanh minh. Bị dồn vào bước đường cùng, Vũ Nương phải tìm đến cái chết
để kết thúc một kiếp người.
Bên cạnh Vũ Nương, một hình ảnh nổi bật nữa là nhân vật Thuý Kiều
trong Truyện Kiều của Nguyễn Du. Ngay từ đầu tác phẩm, nhận định của tác giả
"Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen" đã dự báo cho điều đau đớn này.
Thuý Kiều mang một vẻ đẹp đằm thắm, mảnh mai là thế, tài sắc lại vẹn toàn
hiếu nghĩa, đáng ra nàng phải được sống hạnh phúc, êm ấm, vậy mà do một biến
cố trong gia đình nàng đã phải bán mình chuộc cha. Bất hạnh này mở đầu cho
hàng loạt bất hạnh khác mãi cho tới khi nàng tìm tới sông Tiền Đường để chấm
dứt số kiếp trầm luân. Dẫu biết kết chuyện Thúy Kiều được về sum họp với gia
đình nhưng cả một kiếp người trôi nổi truân chuyên ấy đã vùi dập cả một giai
nhân tài sắc vẹn toàn. Độc giả đã khóc cho bao lần chia phôi vĩnh viễn, những
5
tháng ngày sống không bằng chết trong lầu Ngưng Bích, những nỗi tủi nhục vò
xé thân mình của Thuý Kiều. Số phận bi đát ấy. Bi kịch tình yêu của người con
gái tài sắc đã khiến muôn đời sau phải thốt lên
"Tố Như ơi, lệ chảy quanh thân Kiều”
(Tố Hữu)
Kết thúc của hai tác phẩm làm lòng ta chợt quặn lên thương xót. Thương
xót bởi vì Vũ Nương đoan trang, tiết hạnh là thế, chung thủy là thế, vậy mà phải
chịu vết nhục phải tự tử để rửa sạch và chỉ đến khi Trương Sinh hiểu được sự
thật, lập đàn giải oan thì đã quá muộn màng. Thương xót bởi người con gái sắc
nước hương trời trọn hiếu vẹn tình như Thúy Kiều lại bỏ mình nơi dòng sông
lạnh lẽo. Phải chăng số phận của Vũ Nương và Thúy Kiều cũng chính là số phận
bi đát của những người phụ nữ thời phong kiến. Số phận ấy mong manh như
ngọn nến trước gió, sẵn sàng phụt tắt bất cứ lúc nào. Vũ Nương, Thúy Kiều…
và biết bao số phân thật buồn thảm phụ nữ vẫn mãi đi vào ngõ tối.
Bằng tấm lòng nhân đạo sâu sắc, cao cả, Nguyễn Dữ và Nguyễn Du đã
miêu tả chân thực và đầy xót xa số phận của người phụ nữ trong xã hội cũ. Viết
về những người đàn bà bất hạnh, đẹp người đẹp nết này, các nhà văn, nhà thơ đã
dành một sự ca ngợi, một sự nâng niu vô bờ bến. Chúng ta cảm nhận được điều
đó và càng thương xót cho thân phận của họ hơn bao giờ hết.
Văn học nghệ thuật ngày nay vẫn tiếp tục lưu giữ những vẻ đẹp của người
phụ nữ trong một phương diện mới, khía cạnh mới.Và xã hội ngày nay đã tạo
mọi điều kiện để phụ nữ thể hiện mình và hơn hết họ còn được xã hội tôn vinh
qua các ngày lễ dành riêng cho phái nữ. Chúng ta hãy dần loại bỏ những lễ giáo
hà khắc, cổ hủ trong thơ xưa và thay thế nó bằng những khúc ca vui ngợi ca về
người phụ nữ. Xin mượn lời nhà thơ Xuân Quỳnh để thêm một lần nữa khẳng
định giá trị và vai trò của người phụ nữ trong xã hội:
6
Một buổi sớm mai ướm bước chân mình trên cát
Người mẹ cho ra đời những Phù đổng thiên vương
Dẫu là nguyên thủ quốc gia hay là những anh hùng
Là bác học hay là ai đi nữa
Cũng là con của một người phụ nữ
Người đàn bà bình thường không ai biết tuổi tên.
2. Đề bài: Phân tích đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích”
Số kiếp ở đâu mà lận đận
Sắc tài cho lắm cũng lôi thôi
Cành hoa vườn Thúy duyên còn bén
Ngọn nước sông Tiền nợ chẳng xuôi
(Tống vịnh Kiều)
Đã hai thế kỉ trôi qua nhưng tấm lòng của cụ Nguyễn Du vẫn luôn được chúng
ta nâng niu và quý trọng. Đó là tiếng lòng Tố Như lắng đọng, hoà lệ thành thơ –
những vần thơ được trau chuốt từ trong tâm tưởng – những tiếng kêu xé lòng
làm xót xa khách phòng văn. Là thi sĩ, ai chẳng muốn cất ngòi bút ca ngợi cái
đẹp, cái hữu tình, cái thơ mộng, nhưng hiện thực phơi bày trước mắt là mũi dao
oan nghiệt khiến trái tim đa cảm phải cất tiếng đau thương. Trong ngàn vạn
tiếng nấc nghẹn ngào về thân phận người phụ nữ, Truyện Kiều bật lên như tiếng
7
thét hoảng hốt, vô vọng giữa đêm trường phong kiến đầy những tủi nhục, đắng
cay. Nổi bật trên đó chính là một dấu lặng trầm buồn trong số kiếp của phận gái
hồng nhan. “Kiều ở lầu ngưng bích” chính là tiếng thét vô vọng của nàng kiều
trước xã hội bỉ ổi xấu xa.
Đoạn thơ này được xem là kiểu mẫu của lối thơ tả cảnh ngụ tình trong văn
chương cổ điển. Để diễn tả tâm trạng Kiều, Nguyễn Du đã sử dụng bút pháp tả
cảnh ngụ tình, “tình trong cảnh ấy, cảnh trong tình này” để khắc họa tâm trạng
của Kiều lúc bị giam lỏng ở lầu Ngưng Bích. Trong nỗi đau thân phận con
người, từ một cô gái “Êm đềm trướng rủ màn che”, bão giông cuộc đời đưa đẩy
nàng đến chốn bùn nhơ. Vì chữ hiếu Kiều đành dứt tình với Kim Trọng, bỏ lại
câu thề nguyền non nước chưa trọn, theo Mã Giám Sinh về Lâm Tri. Tưởng
rằng mọi sự khổ đau đã lên tới đỉnh điểm, chẳng còn gì để nàng phải mất nữa,
ấy vậy mà ông trời vẫn đùa giỡn với số phận của con người. Sóng gió xảy đến
với cô trong 15 năm lưu lạc, sống trầm luân trong kiếp đoạn trường. Tự tử
chẳng thành, Kiều bị Tú Bà đưa về lầu Ngưng Bích trong cảnh “Ngây thơ chẳng
biết là danh phận gì?”. Làm con như lời mụ hứa kén chồng tử tế chăng? Hay là
một tù nhân bị giam lỏng? Bước chân đầu tiên đi vào cuộc đời của nàng sau
chông chênh như cảnh “Vó câu khấp khểnh, bánh xe gập ghềnh”. Đoạn trích là
một màn độc thoại nội tâm, một khúc tự tình của Kiều trên bước đường lưu lạc.
Sáu câu đầu mở ra một loạt không gian nghệ thuật và một tâm trạng nghệ
thuật đồng hiện. Hiện tại trống vắng, tương lai mờ mịt, Nguyễn Du đã khắc hoạ
ngoại cảnh qua tâm cảnh ngổn ngang:
Trước lầu Ngưng Bích khoá xuân,
Vẻ non xa, tấm trăng gần ở chung.
Bốn bề bát ngát xa trông,
8
Cát vàng cồn nọ, bụi hồng dặm kia
Đó là một khung cảnh thiên nhiên vắng lặng, không một bóng người, không một
tâm hồn thân thuộc, bầu banj, trong dư vị đau khổ, tủi nhục vừa trải qua da diết.
Có ai hiểu nỗi lòng nàng trong cảnh huống này? Nhìn một dáng núi xa, ngắm
một vầng trăng gần, nàng cảm thấy đó là bè bạn. Nhưng những người bạn không
lời này đâu có an ủi, chia sẻ được nỗi buồn đang chất ngất trong lòng nàng? Tất
cả mọi khổ đau buồn tủi ấy được kết đọng lại trong hai từ “Khóa xuân”. Nhiều
nhà nghiên cứu khi chú thích hai từ “khoá xuân” đã viện dẫn điển cố trong câu
thơ của Đỗ Mục: “Đồng Tước xuân tâm toả nhị Kiều”. Nhưng có lẽ không cần
lời diễn giải hay chú thích nào khác thì bản thân hai từ thuần Việt “khoá xuân”
tự nó đã diễn tả đầy đủ ý nghĩa sâu xa của tứ thơ. Sự cô đơn trống trãi bao vây
bào mòn trong tâm can Thuý Kiều, nếu không phải là nhốt kín nàng thì còn là gì
nữa!
Sức sống mơn mởn, phơi phới tuổi xuân – lứa tuổi đẹp nhất của đời người – của
một trang tuyệt sắc giai nhân bị những bàn tay hung bạo bóp nghẹt.
Cả một không gian trải rộng trong cảm giác cô đơn hiu quạnh, những bãi
cát vàng nhấp nhô uốn lượn, bụi hồng dàn trải mênh mông kéo nhau mất hút vào
vô tận. Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình độc đáo để khắc họa cái bi kịch trong nội
tâm nhân vật. Thiên nhiên tưởng thoáng đãng nên thơ ấy trở nên ngổn ngang
trăm mối tơ vò trong tâm trạng của nàng. Nguyễn Du đã thể hiện tâm trạng rối
bời ấy qua các từ “nọ – kia”, “xa – gần” cứ đan quyện vào nhau để khắc hoạ tâm
cảnh nhân vật.
Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu,
Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ.
(Nguyễn Du)
9
Không gian càng mênh mông tăm tối, mịt mù càng làm cho tâm trạng Thúy
Kiều trở nên thê lương bi đát hơn bao giờ hết. Một cuộc sống bị giam cầm tù
đày cả về tâm hồn, lẫn thể xác.
“Bẽ bàng mây sớm đèn khuya
Nửa tình nửa cảnh như chia tấm lòng”
Hai từ “bẽ bàng” đã lột tả được mọi sự ê chề, đau đớn của Thúy Kiều, khi cô
vừa bị Mã Giám Sinh lừa tình, rồi lại còn bị bán vào lầu xanh. Vừa thất tiết vừa
tủi nhục, vừa oán hận, vừa thê thương. Tâm trạng tủi hổ vì sự ngu dốt, mê muội
tin nhầm người của nàng đã được hai từ “bẽ bàng” nói hộ. Mộng Liên Đường
chủ nhân nhận xét: Nguyễn Du viết Truyện Kiều như có máu rỏ lên đầu ngọn
bút nước mắt thấm qua tờ giấy. Mối tình đầu vừa chớm nở đã vội tàn mà sao
chữ tình kia cứ đeo đẳng không sao đứt rời dù trước mắt nàng chỉ thấy cảnh mà
vắng bóng người. Thế nhưng hình bóng chàng Kim vẫn cứ hiện về trong ký ức:
Tưởng người dưới nguyệt chén đồng,
Tin sương luống những rày trông mai chờ.
Tại sao tâm trí Kiều lại hướng về Kim Trọng đầu tiên mà không phải là cha mẹ?
Nếu có ai vì điều này mà trách Kiều là bất hiếu thì thật là chưa hiểu nàng. Kiều
hướng đến chàng Kim trước nhất vì vầng trăng trực diện đang gợi lòng người
nhớ về cảnh cũ của đêm thề nguyền. Chính cảnh ấy đã gợi lòng người thiếu nữ
nhớ về tình yêu. Hơn nữa, Kiều đã bán mình chuộc cha nên đối với song thân,
cảm giác tội lỗi đã vơi đi ít nhiều. Còn đối với Kim Trọng, Kiều là người bội
ước, là kẻ phá vỡ lời thề sắt son hôm nào. Điều đó khiến trái tim thiếu nữ lần
đầu sống trong tình yêu luôn khắc khoải hình bóng tình nhân: “Tưởng người
dưới nguyệt chén đồng”. Nỗi niềm nhớ thương da diết hoà cùng bức tranh cảnh
càng khiến cho lòng người đau đớn khôn khuây. Càng đau vì nhớ người, vì sự
10
khắc khoải ngóng trông của người yêu, Kiều càng cảm thương cho thân phận
“bẽ bàng” của mình :
Bên trời góc bể bơ vơ,
Tấm son gột rửa bao giờ cho phai
Lời thơ là lời độc thoại nội tâm. Thật vậy! Suốt những năm tháng lưu lạc, Kiều
không bao giờ nguôi thương nhớ Kim Trọng. Khi bán mình chuộc cha, nàng đã
thốt lên:
Ơi Kim lang! Hỡi Kim lang,

Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây.
Ngay cả khi về với người anh hùng Từ Hải, sau bao năm luân lạc, nàng vẫn
“Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng”.
Nỗi đau nối tiếp nỗi đau. Nhớ về Kim Trọng trong sự xót xa, bẽ bàng,
Kiều hướng tới cha mẹ trong nỗi nhớ, niềm thương:
Xót người tựa cửa hôm mai,
Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ?
Sân Lai cách mấy nắng mưa,
Có khi gốc tử đã vừa người ôm.
Nàng đã đi xa biền biệt, lấy ai chăm sóc mẹ cha? Tuy đã cố dứt chữ tình để đền
chữ hiếu nhưng nàng vẫn không khỏi băn khoăn, thổn thức khi nghĩ đến cảnh
cha yếu mẹ già tựa cửa hôm mai, mòn mỏi đợi con trong vô vọng. Hiếu thảo đến
thế thì còn gì bằng. Trong đời, Kiều luôn nghĩ đến người trước khi nghĩ đến
mình, đó là lòng nhân ái cao đẹp, là phẩm hạnh người phụ nữ Việt Nam.
11
Cuối cùng, Kiều nhìn đến cảnh trống trải, xa vắng mà nghĩ đến thân phận
mình. Đây là những câu thơ réo rắt bậc nhất về nỗi buồn luân lạc, bơ vơ. Mỗi
câu thơ gợi lên một nỗi buồn thảm, hãi hũng lắng sâu trong vô thức:
Buồn trông cửa bể chiều hôm,
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?
Buồn trông ngọn nước mới sa
Hoa trôi man mác biết là về đâu?
Buồn trông nội cỏ rầu rầu,
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.
Tám câu thơ mỗi câu gợi ra một nỗi buồn sâu thẳm. Buồn trông là buồn mà nhìn
xa, nhưng cũng là buồn mà trông ngóng. Hình như nàng đang mong một cánh
buồm, nhưng cánh buồm ấy chỉ thấp thoáng xa xa, không rõ như một ước vọng
mơ hồ, mỗi lúc một xa. Nàng lại trông ngọn nước mới từ của sông chảy ra biển,
ngọn sóng xô đẩy cánh hoa phiêu dạt, không biết về đâu….Tám câu thơ, câu
nào cũng vừa thực vừa hư, vừa là thực cảnh, vừa là tâm cảnh. Toàn hình ảnh là
sự vô vọng, dạt trôi của một kiếp người. Đây chính là lúc mà tình cảm của kiều
trở nên mong manh và yếu đuối nhất.
Với quan niệm thẩm mĩ truyền thống, Nguyễn Du luôn lấy khung cảnh
thiên nhiên làm nền cho sự hoạt động nội tâm của nhân vật. Không gian bao la
rợn ngợp, không một bóng người. Thời gian như dồn lại, không biết bao nhiêu
12
buổi sáng buổi chiều lặp lại. Con người trở nên bé nhỏ, bất lực, trơ trọi. Nghệ
thuật trùng điệp như kéo dài nỗi buồn vô vọng, vô tận của con người. Nhận xét
về Thúy Kiều Nguyễn Lộc viết: "Thúy Kiều không còn là con người bình
thường mà phải là một nhân cách một thước đo một nguyên lý cuộc sống để mọi
giá trị thực hay giả của đời sống đối chiếu với nó hay soi mình vào đó sẽ bộc lộ
tất cả những bản chất tuyệt vời cao đẹp hay bỉ ổi xấu xa không thể nguỵ trang
che dấu được" Hai trăm năm đã đi qua, tiếng thơ Nguyễn Du vẫn vang vọng từ
quá khứ vào hiện tại và cả tương lai. Đúng là tiếng thơ ấy yêu thương như tiếng
ru của mẹ thân thiết như tiếng gọi của quê hương nghìn năm sau sẽ còn vọng.
3. Đề bài: Giá trị nhân đạo trong Truyện Kiều – Nguyễn Du
Trải qua một cuộc bể dâu
Câu thơ còn đọng nỗi đau nhân tình
Nổi chìm kiếp sống lênh đênh
Tố Như ơi, lệ chảy quanh thân Kiều”
Thật vậy, mười lăm năm trời lưu lạc của nàng Kiều là một thiên bạc mệnh thấm
đầy lệ làm xúc động lòng người qua bao thế hệ: “Cảo thơm lần giở trước
đèn…”. Lật giở từng trang văn Nguyễn Du,ta thấy tinh thần nhân đạo được phổ
vào văn chương nghệ thuật như suối nguồn dạt dào tuôn chảy, như dòng sông
tưới tắm tâm hồn để cho từng dòng thơ câu chữ ấy chở nặng những hạt phù sa
đổ vào dòng sông nhân bản mênh mông vô tận. Xây dựng hình tượng và số phận
nàng Kiều, dường như Nguyễn Du đang nói thay lòng mình, thể hiện khát vọng
công bằng cho nhân dân xã hội, cho những số phận tài hoa mà bạc mệnh trong
xã hội phong kiến xưa.
13
Tinh thần nhân đạo là cảm hứng nhân văn bao trùm lên toàn bộ ‘Truyện
Kiều’. Cốt lõi của cảm hứng nhân đạo là lòng thương. Bản chất của nó là chữ
tâm đối với con người. Đó là tiếng nói ngợi ca những giá trị, phẩm chất tốt đẹp
của con người tài sắc, lòng hiếu nghĩa, vị tha, chung thủy trong tình yêu... Đó là
tấm lòng của nhà thơ đổng tình với những ước mơ và khát vọng về tình yêu lứa
đôi, về tự do và công lý; là sự đồng cảm, xót thương trước bao nỗi đau, bị vùi
dập của con người, nhất là đối với người phụ nữ ‘bạc mệnh’ trong xã hội phong
kiến.. Một tác phẩm mang cảm hứng nhân đạo khi nó ca ngợi phẩm chất cao đẹp
của con người, không những thế phải đồng cảm xót thương những số phận bị
chà đạp, lên án tố cáo những thế lực thù địch, đồng thời phải biết đồng tình với
khát vọng và ước mơ chính đáng của con người. Nguyễn Du yêu thương con
người đến tận cùng, vì vậy các tác phẩm của ông cũng nhân đạo đến tận cùng.
Cảm thương cho những kiếp hồng nhan mà đa truân, tài tử mà đa cùng
không phải là cảm hứng mới mẻ trong văn học, nhưng phải đến Nguyễn Du,
người đọc mới thực sự đau lòng vì “những điều trông thấy” bởi Nguyễn Du viết
về nỗi đau của người khác như nỗi đau của chính mình.
Sắc đẹp khuynh thành và tài năng hiếm có của Thúy Kiều đã được
Nguyễn Du đặc tả trong hai câu thơ:
“Một hai nghiêng nước nghiêng thành
Sắc đành đòi một, tài đành họa hai”
Vẻ đẹp của nàng thật có một không hai trên thế gian này. Thế nhưng ẩn giấu
đằng sau những “làn thu thủy” trong trẻo và những “nét xuân sơn” tươi thắm
của ngọn núi mùa xuân ấy là cả một tài năng toàn diện, lỗi lạc rất đáng tự hào:
“Thông minh vốn sẵn tính trời,
Pha nghề thi họa đủ mùi ca ngâm.”
14
Tài hoa của nàng không chỉ bộc lộ rực rỡ ở tài thi họa mà còn ở cung đàn có sức
thuyết phục tuyệt đối. Cái thông minh và tài hoa ấy cũng chính là biểu hiện
phong phú của một trái tim nồng nàn, sôi nổi, một tấm lòng giàu lòng vị tha.
Cung đàn đầy cảm xúc của lần tình tự với Kim Trọng chính là nỗi sợ hãi của
nàng Kiều thông minh linh cảm trước số phận của những người yếu thế mà cũng
chính là tiếng lòng dám yêu đương sôi nổi của một cô gái sống cách đây hai
trăm năm, khi mà quan hệ chân chính giữa nam nữ còn chịu nhiều ngăn cấm bởi
muôn vàn luật lệ khắt khe của lễ giáo phong kiến.
Mối tình vượt lễ giáo phong kiến ấy cũng chính là một mối tình rất trong
sáng, thủy chung. Kiều là một thiếu nữ rất một mực đoan trang, hiền thục, nàng
yêu đương sôi nổi nhưng cũng biết kiềm chế cảm xúc để ngăn chặn những bước
đi quá trớn không tốt cho tình yêu. Khi nghe Thuý Kiều đàn, Kim Trọng càng
mê mẩn, say đắm nàng:
“Sóng tình dường đã xiêu xiêu,
Xem trong âu yếm có chiều lả lơi.”
Còn gì đau xót hơn khi mối tình Kim- Kiều vừa chớm nở đã li tan. Lời thề với
Kim Trọng vừa trao thì Kiều lại phải bán mình vì chữ hiếu. Trong Truyện Kiều
tình tiết “trao duyên” cũng là một nét đẹp của tình cảm nhân đạo. Trước bi kịch
cuộc đời “hiếu tình khôn nhẽ hai đường vẹn hai” Kiều đã “cậy em” và trao
duyên cho Thuý Vân thay mình trả nghĩa “nước non”với chàng Kim:
“Ngày xuân em hãy còn dài,
Xót tình máu mủ, thay lời nước non.”
Thuý Vân nên mối tơ duyên với Kim Trọng, Kiều cũng phần nào bớt đi cảm
giác có lỗi trong sự bội ước. Thế nhưng trước ngày đầu tan vỡ ấy Kiều tránh sao
khỏi đau đớn xé ruột:
15
“Bây giờ trâm gẫy bình tan,
Kể làm sao xiết muôn vàn ái ân.”
Làm sao Kiều có thể quên được mối tình đầu ngây thơ trong trắng ấy bởi lẽ:
“Ôi cái buổi ban đầu lưu luyến ấy
Ngàn năm hồ dễ mấy ai quên.”
(Thế Lữ)
Và, khi Kiều ở lầu Ngưng Bích, bị Tú Bà "khoá xuân", trong cái nỗi buồn
mênh mang vô tận, không thể gì làm vơi bớt, không có ai để sẻ chia – nỗi buồn
của một con người hoàn toàn cô đơn giữa một khung cảnh cô đơn, vắng lặng;
Kiều chỉ còn biết nhớ về người thân. Thật đúng như Chu Mạnh Trinh đã từng
viết: “Tấm lòng này như tuyết như băng, mối sầu nọ qua ngày qua tháng…
Ngọc kia không vết, giá liên thanh không vết so bì. Nước đã trôi xuôi, hồn cựu
mộng vẫn còn vơ vẩn”. Nguyễn Du đã xây dựng một thiên diễm tình tuyệt mỹ
Kim – Kiều. Trái tim nhân hậu của Nguyễn Du đã thương cảm sâu sắc cho mối
tình đầu tan vỡ ấy chính vì thế nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật độc đáo, cực
kỳ tinh tế trong bút pháp điêu luyện.Nhà thơ đã đảo tình lên hiếu, trái với trật tự
cương thường của đạo lý phong kiến khi miêu tả Kiều nhớ Kim Trọng trước,
nhớ cha mẹ sau.
Nếu trước kia, Nguyễn Du đã không tiếc lời ngợi ca thiên diễm tình tuyệt
đẹp vượt lễ giáo phong kiến thì giờ đây, khi mối tình đầu trong sáng ấy "trâm
gẫy bình tan"; chính ông lại đồng cảm hết sức với tâm sự của người con gái
đang yêu buộc phải xa cách người yêu. Nguyễn Du thật thấu hiểu nhân tình !
Nỗi nhớ người thân cũng không làm Kiều khuây khoả nỗi buồn rợn ngợp.
Buồn mà trông ra cảnh vật :

16
Buồn trông cửa biển chiều hôm
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa.
Buồn trông ngọn nước mới sa
Hoa trôi man mác biết là về đâu
Buồn trông nội cỏ rầu rầu
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh
Ầm ầm tiếng sóng quanh quanh ghế ngồi
Tám câu thơ dựng lên bốn bức tranh buồn được bắt đầu bằng hai chữ "Buồn
trông". Dường như ở đây không có con người, chỉ có cái nhìn hay đúng hơn, chỉ
có tâm trạng. Tâm trạng của Kiều mà cũng là tâm trạng của Nguyễn Du. Lòng
nhà thơ tưởng như cũng hoà vào với lòng nhân vật, cùng đồng cảm, buồn
thương, đau xót với nhân vật.
Lòng của Nguyễn Du trong Truyện Kiều trăm lần đứt đoạn, ngàn lần thấu
cảm, thấy rõ trong từng câu thơ nghiến nát:
“Dở dang nào có hay gì
Đã tu- tu trót- qua thì- thì thôi”
Về Vấn đề Tố như đặt ra, Xuân Diệu nói: “Đặt ra một cách ghê gớm như lửa
châm nhà đã cháy, như chuông treo sợi chỉ mành sắp đứt, như thòng lòng đã
giết vào cổ người”. Truyện Kiều không phải là một bài ca hân hoan về giá trị
17
con người mà trở thành “một câu chuyện thê thảm về vận mệnh con người trong
xã hội cũ”
Số phận con người – đó là điều day dứt khôn nguôi trong trái tim Nguyễn
Du. Trái tim nhân ái bao la của nhà thơ đã dành cho kiếp người tài sắc bạc mệnh
sự cảm thông và xót xa sâu sắc. Sau khi bán mình cho Mã Giám Sinh, Kiều đã
trải qua mười lăm năm trời lưu lạc, nếm đủ mùi cay đắng, nhục nhã ê chề
“thanh lâu hai lượt, thanh y hai lần”. Gặp được Từ Hải, hạnh phúc chợt đến rồi
lại chợt đi khi Từ Hải mắc lừa Hồ Tôn Hiến bị giết chết giữa loạn quân. Kiều
phải hầu rượu trong bữa tiệc quan, bị ép gã cho viên thổ quan… Uất ức quá,
Kiều phải nhảy xuống sông Tiền Đường tự vẫn. Nguyễn Du đã phải xót thương
kêu lên:
“Thương thay cũng một kiếp người,
Hại thay mang lấy sắc tài làm chi.
Những là oan khổ lưu ly
Chờ cho hết kiếp còn gì là thân!…”
Câu thơ của Nguyễn Du như một tiếng nấc đến não lòng. Từng từ, từng chữ tựa
như những giọt lệ chứa chan tình nhân đạo của tác giả khóc thương cho số đoạn
trường.
Tinh thần nhân đạo trong Truyện Kiều còn là tiếng nói đồng tình, đồng
cảm của thi hào Nguyễn Du với những ước mơ về tự do công lý của con người
bị áp bức dưới chế độ cũ. Từ Hải ân nhân của Thuý Kiều là một hình tượng sử
thi, một anh hùng xuất chúng có tài năng đích thực và sức mạnh phi thường:
“Côn quyền hơn sức, lược thao gồm tài”. Người anh hùng văn võ song toàn ấy
có lý tưởng sống khác hẳn với bọn “cá chậu, chim lồng” quen “vào luồn ra cúi”
để tranh nhau hai chữ công hầu. Ở Từ Hải, đó chính là một chí khí ngang tàng
18
đội trời đạp đất ở đời “dọc ngang trời rộng, vẫy vùng bể khơi’. Chàng thiết tha
với một lý tưởng:
“Chọc trời khuấy nước mặc dầu,
Dọc ngang nào biết trên đầu có ai!”
Trong xã hội phong kiến ý vua là ý trời, mọi thần dân chỉ có thể cúi rạp mình
xuống mà thôi, thế nhưng ở đây, thái độ Từ Hải về nhiều mặt đều mang ý nghĩa
phản kháng mạnh mẽ chế độ phong kiến. Nó biểu hiện sự quật khởi của một
thời đại khi hàng loạt các cuộc khởi nghĩa của nông dân bùng lên dữ dội thì
cũng là lúc ý chí chống đối lại tôn ti trật tự khắc nghiệt kia nảy nở trong đầu óc
những người bị áp bức. Cũng như Kim Trọng sau này, Từ Hải biết rõ giá trị
phẩm chất cao đẹp của Kiều. Ngay từ lần gặp gỡ đầu tiên Từ Hải đã bắt gặp
những điều ấy, chính vì thế mà Từ Hải luôn luôn xem Kiều là người tri kỷ của
mình, đối xử với Kiều bằng một mối tình trước sau như một, khi “vinh hoa”
cũng như lúc “phong trần”. Ngoài ra, Từ Hải còn là một con người rất tự tin,
thẳng thắn.
Đọc những trang viết của Nguyễn Du, chúng ta thấy tình yêu thương con
người, trăn trở với số phận từng con người, nhất là những người đang đau khổ,
để hướng ngòi bút của mình vào đó. Nhà thơ tự gọi mình bằng tên chữ "Tố
Như" không phải mong "lưu danh thiên cổ" mà chỉ là tâm sự của 1 nỗi lòng tha
thiết với cuộc đời.
Mộng Liên Đường Chủ Nhân (1820) bình luận: "… Lời văn tả ra hình
như máu chảy ở đầu ngọn bút, nước mắt thấm ở trên tờ giấy, khiến ai đọc đến
cũng phải thấm thía ngậm ngùi, đau đớn đứt ruột… Tố Như Tử dụng tâm đã
khổ, tự sự đã khéo, tả cảnh đã hệt, đàm tình đã thiết, nếu không phải có con mắt
trông thấu sáu cõi, tấm lòng nghĩ suốt cả nghìn đời, thì tài nào có cái bút lực ấy".
Nếu là một tâm hồn không bị sóng gió vùi dập, một trái tim không thổn thức
19
trước những nỗi đắng cay của bức tranh thế sự, một lương tâm không phẫn nộ
trước những thói đời vô nhân bạc nghĩa, thì Nguyễn Du, dẫu có tài ba lỗi lạc đến
đâu cũng không tìm ra được nhưng âm điệu, những vần thơ khiến cho người đọc
trong cuộc nghe như khóc, như than, như uất ức, như oán hờn.
Câu thơ còn giống như tâm trạng bi phẫn của nhà thơ trước thời cuộc.
Khóc người xưa, nhà thơ tự khóc cho chính mình, giọt lệ chảy quanh kết lại 1
bóng hình Nguyễn Du, lặng lẽ cô đơn khiến người đọc phải se lòng khi ngẫm
đến những nỗi đau thấm thía và dày vò tinh thần của những người tài hoa phải
sống trong bóng đêm hắc ám của 1 xã hội rẻ rúng tài năng:
Bỗng quý cô Kiều như đời dân tộc
Chữ kiên trinh vượt trăm sóng Tiền Đường
Chàng Kim đã đến tìm, lau giọt khóc
Và lò trầm đêm ấy tỏa bay hương
4. Vũ Nương- Bi kịch một đời người
Trong xã hội phong kiến, dường như tất cả mọi thứ đều bất công với
người phụ nữ. Tình yêu không, hạnh phúc không, tiếng nói cũng không. Nhưng,
chính những áp bức đó đã làm sáng ngời lên những đức tính, phẩm hạnh đáng
quý, đáng trân quý của người phụ nữ. Người phụ nữ ngày xưa xuất hiện trong
văn học thường là những người phụ nữ đẹp. Từ vẻ đẹp ngoại hình cho đến tính
cách.
Đọc Chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ, ta thấy Vũ
Nương đúng là một mẫu mực của phụ nữ phong kiến với những phẩm chất đáng
quý. Nàng «thùy mị nết na, tư dung tốt đẹp», là chuẩn mực của người phụ nữ
20
Việt Nam. Trong đạo vợ chồng, nàng hết sức khôn khéo, hết sức chú trọng «giữ
gìn khuôn phép» để hy vọng có được một mái ấm gia đình hạnh phúc.
Chuyện đã phản ánh hiện thực xã hội đầy bất nhân oan trái. Chính chiến
tranh loạn lạc, chính xã hội bất công đã gây nên bi kịch về cuộc đời nàng.Ngày
Trương Sinh phải lên đường ra trận, nàng tiễn chồng với lời tống biệt dịu dàng,
thiết tha mà chân thành: «Chàng đi chuyến này, thiếp chẳng dám mong đeo
được ấn phong hầu, mặc áo gấm trở về quê cũ, chỉ xin ngày về mang được hai
chữ bình yên, thế là đủ rồi … ». Đó là một tấm lòng của người phụ nữ Việt Nam
dung dị, không màng danh lợi, chỉ mong vun quén cho một mái ấm gia đình.
Trong những năm tháng đằng đẵng chồng còn ngoài nơi chiến địa, người thiếu
phụ đáng thương ấy đã ra sức tần tảo nuôi con thơ, phụng dưỡng mẹ chồng,
ngày đêm giữ gìn tiết hạnh hầu vun đắp dưỡng nuôi cho cái nguồn hạnh phúc
mà nàng đang mong đợi. Đối với mẹ chồng, nàng giữ vẹn đạo làm dâu thảo. Vũ
Nương hết lòng săn sóc, lo thuốc thang khi mẹ ốm đau và cả việc lo ma chay tế
lễ khi mẹ chồng mất… Còn gì quý hơn là lời của người mẹ chồng nhận xét về
tấm lòng thơm thảo của nàng trước khi bà cụ qua đời. Trong đôi mắt của người
mẹ chồng, nàng là người có «lòng lành». Sự đảm đang hiếu nghĩa ấy cũng biểu
hiện phần nào tấm lòng son sắt của nàng đối với Trương Sinh. Có thể nói, đạo
làm con, làm vợ, làm mẹ tất cả đều được Vũ Nương thực hiện trọn vẹn… Và có
lẽ vẻ đẹp tâm hồn nàng đẩy lên đến cao độ qua hình ảnh chiếc bóng trên vách.
Một chi tiết tưởng đơn giản ấy nhưng bao hàm biết bao ý nghĩa về lòng yêu
thương, thủy chung son sắt của nàng đối với chồng. Dù chiến tranh ngăn cách
nhưng trong tâm hồn nàng, hình bóng Trương Sinh vẫn khăng khít, gắn bó với
nàng như hình với bóng không rời nhau. Vũ Nương ngày ngày đợi chờ, ngóng
trông đến thổn thức “Giữ trọn tấm lòng thủy chung, son sắt”, “tô son điểm phấn
từng đã nguôi lòng, ngõ liễu tường hoa chưa hề bén gót”. Nỗi nhớ thương dài
theo năm tháng “Mỗi khi thấy bướm lượn đầy vườn, mây che kín núi, thì nỗi
21
buồn góc bể chân trời không thể nào ngăn được”. Nàng vừa thương chồng, vừa
nhớ chồng, vừa thương xót cho chính mình đêm ngày phải đối mặt với nỗi cô
đơn vò võ. Tâm trạng nhớ thương đau buồn ấy của Vũ Nương cũng là tâm trạng
chung của những người chinh phụ trong mọi thời loạn lạc xưa nay:
“… Nhớ chàng đằng đẵng đường lên bằng trời
Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu
Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong…”
(Chinh phụ ngâm)
Dường như số phận cuộc đời đã định sẵn cho người con gái này một cuộc
sống chẳng mấy hạnh phúc mà chỉ toàn khổ đau, bất hạnh:
"Đau đớn thay phận đàn bà,
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung."
Lời ai oán trên đã hơn một lần xuất hiện trong sáng tác của đại thi hào Nguyễn
Du giống như một điệp khúc rùng rợn. Đây không phải là một lời nói quá mà
điều này lại được thể hiện khá phổ biến trong văn học Việt Nam. Trong một xã
hội phong kiến suy tàn lúc bấy giờ, số phận của người phụ nữ thật bé nhỏ, long
đong, lận đận. Văn học thời ấy cũng đã nhắc nhiều đến kiếp đời của người phụ
nữ, mà có lẽ điển hình trong số ấy là nhân vật Vũ Nương. Vũ Nương là một bi
kịch của gia đình, của số phận phũ phàng của người phụ nữ trong xã hội đầy bất
công oan trái. Lấy chồng chưa được bao lâu thì niềm vui “nghi gia nghi thất”
của Vũ Nương bị mất đi khi chồng nàng phải đi lính. Nàng thiếu phụ tuổi xuân
còn phơi phới đã phải gánh chịu nỗi buồn “chiếc bóng năm canh” của đời người
chinh phụ:
22
Mặt biếng tô miệng càng biếng nói
Sớm lại chiều dòi dõi nương song
Nương song luống ngẩn ngơ lòng
Vắng chàng điểm phấn tô hồng với ai
(Chinh phụ ngâm)
Những nỗi khổ về vật chất đề nặng lên đôi vai mà nàng phải vượt qua hết.
Những tưởng khi giặc tan, chồng về, gia đình được sum vầy thì không ngờ
giông bão đã ập đến, bóng đen của cơn ghen đã làm cho Trương Sinh mù quáng.
Chỉ nghe một đứa trẻ nói những lời ngây thơ vô tình mà anh đã tưởng vợ mình
hư hỏng. Trương Sinh chẳng những không hỏi cho rõ ràng mà đánh đập phũ
phàng rồi ruồng rẫy đuổi nàng đi, không cho nàng thanh minh.Bị dồn vào bước
đường cùng, Vũ Nương phải tìm đến cái chết để kết thúc một kiếp người trong
oan khuất.
Bi kịch của Vũ Nương là bi kịch gia đình:
“Có con phải khổ vì con
Có chồng phải gánh giang sơn nhà chồng”
Nếu như người phụ nữ ẵm con mang theo nỗi buồn sâu thẳm để chờ chồng rồi
hóa đá thì nàng Vũ Nương không thể biện minh cho mình nên đã nhờ dòng sông
Hoàng Giang rửa sạch oan khiên. Trước khi nàng tự tử, nàng ngửa mặt lên trời
cao để phân trần cùng trời đất “Kẻ bạc mệnh này duyên phận hẩm hiu, chồng
con rẫy bỏ… Thiếp nếu đoan trang giữ tiết, trinh bạch gìn lòng, vào nước xin
làm ngọc Mị Nương, xuống đất làm cỏ Ngu Mĩ. Nhược bằng lòng chim dạ cá,
lừa chồng dối con, dưới xin làm mồi cho cá tôm, trên xin làm cơm cho diều quạ
23
và xin chịu khắp mọi người phỉ nhổ”. Nàng đã nêu hậu quả của mình nếu không
lòng trinh tiết chờ chồng để minh oan với trời đất. Đắng cay đến thế ! Một
người vợ thủy chung, một người con dâu ngoan hiền như người mẹ chồng đã
nói lúc lâm chung “xanh kia quyết chẳng phụ con…”, thế mà nàng phải mượn
dòng nước Hoàng Giang cuốn trôi nỗi đau đời.
Điểm hội tụ nét đẹp của văn chương chính là sự đồng điệu trong tâm hồn
của trái tim nhà nghệ sĩ đó chính là tinh thần nhân đạo cao đẹp, là ước mơ về
hạnh phúc cuộc đời. Nguyễn Dữ đã thể hiện thế giới thủy cung tuy huyền bí,
hoang đường nhưng vẫn đầy ấp nhân nghĩa thủy chung. Văn học là một hoạt
động sáng tạo của con người nhằm khám phá và khẳng định những giá trị của
đời sống. Nguyễn Dữ đã nhìn thấy những bất công, những nghịch cảnh, nghịch
lí đối với con người và thủ phạm của nó. Ông thể hiện sự quan tâm, niềm
thương cảm sâu sắc đối với những con người phải chịu đau khổ, thiệt thòi. Thể
hiện thái độ căm ghét, lên án, tố cáo những cái xấu, cái ác. Quan trọng hơn, nhà
văn đã khẳng định và ca ngợi vẻ đẹp của con người, thể hiện niềm tin vào cái
đẹp, vào công lí. Trân trọng vẻ đẹp của người con gái Vũ Nương, tác giả đề cao
giá trị nhân nghĩa: “Ở hiền gặp lành”, thể hiện ước mơ ngàn đời của nhân dân.
Qua số phận và cuộc đời của nhân vật Vũ Nương, tác giả đã phản ánh số
phận bi thương của người phụ nữ thời phong kiến, ngợi ca số phận tốt đẹp của
họ. Nguyễn Dữ đã cho ta thấy được cái tâm cái tài của người nghệ sĩ của một
người nghệ sĩ lớn. Thời gian vẫn cứ trôi đi nhưng những trang viết của Nguyễn
Dữ vẫn còn đấy, khẳng định được chỗ đứng của mình trong khu vườn văn học
để rồi ta nhớ mãi về tác phẩm để hoài niệm về quá khứ xa vắng, để đau xót, để
yêu thương.
5. Phân tích tác phẩm “Đồng chí” – Chính Hữu
24
Thơ thể hiện con người và thời đại một cách cao đẹp
Lật trái trang thơ may ra anh đọc được trên kia đời tôi
một ít
Thơ không phản ảnh đời mình thì nó cũng phản ảnh
những mùa hoa.
(Chế Lan Viên)

Phải chăng thơ ca là vậy, nó vẫn luôn phản ánh những mùa hoa đẹp như thế.
Hơn hai nghìn năm trước,Trang Tử đã có một triết lí rất hay như thế này: “Biển
cả là nơi mà tất cả các nguồn nước trên thế gian này đều ra đi từ đó, nhưng nó
không vơi, và nó cũng là nơi đón nhận tất cả các nguồn nước nhưng nó không
đầy”.Thơ ca cũng như những nguồn nước đều đi ra từ biển cả cuộc đời. Và hàng
ngày, tiếng sóng thuỷ triều vẫn âm vang chuyên chở sóng biển đời thường đến
với những trang thơ. Những sự chuyên chở ấy có bao giờ ngừng nghỉ? Mảnh đất
hiện thực có bao giờ vơi khi người nghệ sĩ đến đó chở nắng gió cuộc đời tưới
mát cho cây. Thơ ca phải gắn cho mình vào nguồn mạch cuộc sống, là tấm
gương phản chiếu con người và cuộc sống. Bởi thế mà Sóng Hồng đã từng nói:
“ Thơ là sự thể hiện con người và thời đại một cách cao đẹp”. Quan niệm ấy của
Sóng Hồng đã được nhà thơ Chính Hữu thể hiện rất rõ trong tác phẩm “Đồng
Chí” của mình.
Thơ là thể loại trữ tình phù hợp với mọi cung bậc cảm xúc thi nhân. Bao
buồn vui trong đời cảm rung thi sĩ, bao nỗi niềm chất chứa trong tầm can đến
lúc mãnh liệt mà “cất lên trang”.Thơ ca là điệu hồn tâm hồn, là những xúc cảm
thiêng liêng, mãnh liệt nhất của những người cầm bút.
Thơ ca là sáng tạo đặc biệt của con người.Thơ thể hiện con người và thời
đại một cách cao đẹp nó là những sợi tơ rút ra từ cuộc sống và quay trở lại trang
25
điểm cho cuộc sống bằng vẻ đẹp muôn màu của nó. Thơ ca đã có mặt cùng với
sự phát triển của nhân loại suốt bao thời kì lịch sử và người ta cũng bắt đầu chú
ý đến những vai trò, tác dụng kì diệu của nó đối với cuộc sống, đối với tâm hồn
con người. Ý kiến của nhà thơ Sóng Hồng đã bàn về mối quan hệ giữa thơ với
con người và cuộc sống thời đại đã sản sinh ra nó. Nhưng hiện thực cuộc sống đi
vào thơ không phải là hiện thực trần trụi mà nó được thể hiện một cách cao đẹp,
nghĩa là ngợi ca, tự hào, yêu mến,...bằng những hình thức nghệ thuật độc đáo.
Hai yếu tố con người và thời đại không tách rời nhau mà gắn bó mật thiết trong
cảm xúc và hình tượng thơ.
Với Chính Hữu đó là những người nông dân mặc áo lính ra trận tham gia
đánh Pháp bảo vệ nền độc lập vừa mới giành được, họ mang vẻ đẹp cao cả của lí
tưởng yêu nước, sẵn sàng chiến đấu, hi sinh cho Tổ quốc:
“Đêm nay rừng hoang sương muối

Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới”
Và giữa cái khắc nghiệt của chiến tranh, sự lạc quan tin tưởng vào ngày mai
chiến thắng đã giúp các anh đứng vững kiên cường trong những năm tháng đánh
giặc.
Một nụ cười đậm chất lính được Chính Hữu vẽ lại trong thơ:
“Miệng cười buốt giá chân không giày”
Điều gì khiến cho những chàng trai quanh năm chỉ quen tay cày tay cuốc
ấy đã hăng lên đường cầm súng chiến đấu? Điều gì khiến những chiếc xe không
kính ngày đêm lao đi trong mưa bom bão đạn? Điều gì khiến những cô gái vốn
yếu mềm có thể hiên ngang chạm vào cái chết vô hình từ những quả bom? Đó
chính là lòng chung thủy với quê hương, với mảnh ruộng nhà mình, với vợ con
của mình:
Ruộng nương anh gửi bạn thân cày

26
Gian nhà không mặc kệ gió lung la
Nhà phê bình Nguyễn Đức Quyền đã nhận xét: Ở ngoài mặt trận mà biết gió
lay từng gốc cột ngôi nhà mình ở thì thật không còn từ ngữ nào để diễn tả hết
tình cảm thiết tha của họ đối với gia đình mình. Thế đó, ai mà không mong
muốn được sống yên vui, hạnh phúc trong mái ấm gia đình ? Nhưng vì nghĩa
lớn, họ ra đi không tiếc đời mình, bỏ lại sau lưng tất cả những gì thân yêu nhất.
Cũng như vậy, ở ngoài mặt trận mà biết Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính
chứng tỏ họ đang nhớ quê hương, nhớ người mình thương biết nhường nào! Mối
giao cảm đậm đà sâu sắc ấy đã tiếp thêm sức mạnh cho người lính trên những
chặng đường chiến đấu.
Chính Hữu đã dùng những nét chạm khắc vô cùng chân thực về hoàn
cảnh sống gian lao, thiếu thốn của người lính:
“Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá chân không giày”
Hình ảnh “Sốt run người, vầng trán ướt mồ hôi” là những biểu hiện cụ thể về
căn bệnh sốt rét rừng nguy hiểm khi mà trong chiến tranh không có đủ thuốc
men để chạy chữa. Và hiện thực khó khăn ấy không chỉ xuất hiện trong thơ
Chính Hữu mà trong rất nhiều tác phẩm thơ thời chiến cũng đều có sự góp mặt
của căn bệnh này:
“Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
27
Quân xanh màu lá dữ oai hùm”
Hay trong bài “dấu chân qua trảng cỏ”, Thanh Thảo từng viết:
“Những người sốt rét đương cơn
Dấu chân bầm xuống đường trơn ướt nhòe”
Không dừng lại ở đó, người lính còn phải đối diện với cả sự thiếu thốn, khó
khăn về vật chất: “Áo rách vai, quần vài mảnh vá” và “chân không giày”.
Nhưng trong hoàn cảnh ấy, những người lính vệ quốc, họ đã chia sẻ, giúp đỡ lẫn
nhau bằng những hành động chân thành: “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”.
Họ đã truyền cho nhau hơi ấm của tình thương, cùng dắt tay nhau tiến lên phía
trước, vì mục tiêu lí tưởng cách mạng lớn lao, vì hòa bình dân tộc. Và có lẽ tình
yêu thương nhau đã lấp đầy khoảng trống, làm dịu vơi đi nỗi nhớ nhà, nhớ quê
hương. Điều ấy đã làm cho tình đồng chí thêm keo sơn, gắn bó và hóa thành sức
mạnh đoàn kết trong suốt cuộc kháng chiến trường kì.
Nét nổi bật trong bài thơ chính là hình ảnh “Đầu súng trăng treo”. Đây là
một sáng tạo đặc sắc, giàu chất hiện thực và giàu cảm hứng lãng mạn. Hình ảnh
“súng-trăng” được đặt cạnh nhau khiến người đọc có nhiều liên tưởng: giữa thực
tại và mơ mộng, giữa chiến tranh và hòa bình, giữa chiến sĩ và người thi sĩ. Sự
đan cài giữa hiện thực và lãng mạn ấy vừa cho thấy được hiện thực chiến tranh
vất vả lại vừa toát lên vẻ đẹp tâm hồn của người lính:
“Những bông hoa nở trong ngày khói lửa
Vẫn ngát hương và chan chứa niềm tin
Không ngại chi súng đạn với bom mìn
Mang hi vọng trong ánh nhìn sáng rực”
28
Hiện thực trong thơ là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan đã được
khúc xạ qua lăng kính thi sĩ. Sự sáng tạo ở đây thể hiện qua góc nhìn mới mẻ,
độc đáo và những phát hiện riêng của người cầm bút trong quá trình khám phá
hiện thực cuộc sống.Có nhà thơ đã nói: “Thơ chỉ bật ra khi trong tim ta cuộc
sống đã tràn đầy”. Chất liệu cuộc sống trên đường thâm nhập vào tác phẩm đã
mang theo bao nỗi niềm của người sáng tạo và khi bài thơ trở lại với cuộc đời,
nó đã in dấu “tâm hồn cá biệt” của nhà thơ. Thật chí lí khi một nhà thơ nước
ngoài nói đại ý : Thế giới nứt làm đôi, vết nứt xuyên qua con tim nhà thơ. Nỗi
đau ấy, khi đến với chúng ta đã “nhuốm máu” người nghệ sĩ. Chất cá tính trong
thơ làm cho tác phẩm khỏi “kho khan” và “nhạt nhẽo”, làm cho thơ nói được
điều ngàn xưa đã nói mà vẫn mới mẻ như thường. Vẻ đẹp của tình đoàn kết giai
cấp, hình ảnh làng quê ruộng vườn, cái nghèo,....của dân tộc Việt Nam trong
suốt những năm tháng chống giặc là những chi tiết cuộc sống vô cùng chân thực
khi tác giả viết bài thơ này:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
Những người lính cách mạng trong bài thơ tham gia cuộc kháng chiến đều
xuất thân từ nông thôn, chưa từng quen biết nhau từ trước. Đúng như Nguyên
Hồng đã viết: “Lũ chúng tôi bọn người tứ xứ”, họ có người đến từ miền biển, có
người đến từ đồi núi. Nhưng tất cả họ đều lớn lên từ những vùng cơ cực, lớn lên
trong cảnh nghèo khó, lam lũ, vất vả. Sự tương đồng trong xuất thân ấy đã giúp
họ gần nhau, quen nhau và gắn bó với nhau:
Ruộng nương anh gửi bạn thân cày

Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính.
29
Ruộng nương, gian nhà, giếng nước, gốc đa… là những hình ảnh giản dị, quen
thuộc ở mọi làng quê Việt Nam. Có lẽ lúc này người lính đang rất nhớ tới quê
hương, nơi có gia đình, người thân, có ruộng nương, gian nhà, những tình cảm
đẹp đẽ của họ từ thuở ấu thơ đến lúc trưởng thành. Nhưng từ “mặc kệ” đã cho
thấy sự quyết tâm ra đi của những người lính; họ gửi lại quê hương, ruộng
nương, gian nhà và cả những tình cảm buồn vui của thời thơ ấu cho người thân
yêu để lên đường cầm súng đánh giặc cứu nước.
Trong bài thơ Đồng Chí người lính xuất hiện trên cái nền của hiện thực
khốc liệt những ngày đầu kháng chiến trường kì: “Súng bên súng”, “Rừng
hoang sương muối”, “ Đứng cạnh nhau chờ giặc tới”,...đã thể hiện vẻ đẹp lí
tưởng anh hùng của thời đại cách mạnh Hồ Chí Minh.
Để làm nên thành công của tác phẩm không thể không nhắc đến sự xuất
sắc của ngòi bút Chính Hữu trong việc xây dựng hình tượng người lính cách
mạng. Ngôn ngữ trong thơ hết sức giản dị, cô đọng và giàu sức biểu cảm khiến
cho nó dễ dàng chạm sâu đến trái tim bạn đọc. Sử dụng thành ngữ, cấu trúc,
hình ảnh sóng đôi giàu tính biểu tượng, hình ảnh hoán dụ mang tính nhân hóa,
bút pháp hiện thực và bút pháp lãng mạn, “Đồng chí” đã làm hiện và nổi bật lên
tình đồng chí cao đẹp vừa giản dị lại vừa thiêng liêng, thơ mộng của những
người lính cụ Hồ Bài thơ đã kết thúc nhưng nó sẽ còn sống mãi chừng nào con
người chưa mất đi bản năng của chính mình: sự rung động. Quả thật văn chương
đã tạo ra cho mình một thế đứng riêng còn mạnh hơn lịch sử. Cùng tái hiện lại
một thời đau thương nhưng vĩ đại và hình tượng người chiến sĩ nhưng văn
chương đã đến với người đọc theo con đường của trái tim, gây nên những xung
động thẩm mĩ trong tâm hồn con người, làm thành sự xúc cảm tận đáy tâm hồn
và những ấn tượng không thể nào quên. Đó là những năm đau thương chứng
kiến những con người cao cả kiên cường, những người lính dũng cảm bất khuất.
30
Họ không khô khan mà bầu nhiệt huyết nung nấu, tràn đầy lòng hy sinh, với tình
đồng đội trong sáng, thân ái.
Ý kiến của nhà thơ Sóng Hồng là một ý kiến đúng đắn vì đã lấy con
người và thời đại làm cảm hứng sáng tạo trong thơ. Con người chính là linh hồn
của thời đại và thời đại tạo ra vẻ đẹp con người. Thơ ca luôn nồng nàn, ấm áp
hơi thở cuộc đời và mang dấu ấn sáng tạo nghệ thuật của người cầm bút. Thơ là
dòng sông soi bóng cuộc đời, len vào tâm hồn con người những mạch nguồn
cảm xúc dạt dào chảy mãi không thôi. Nhà thơ phải “yêu cuộc đời” và trân trọng
“nghệ thuật” mới vun đắp những vần thơ nở ra cánh hoa thơm ngát tô điểm cho
cuộc đời và con người.
Đồng Chí của chính hữu là một bài thơ độc đáo về anh bộ đội cụ Hồ,
những người nông dân mặc áo lính, anh hùng áo vải trong thời đại Hồ Chí
Minh. Một tượng đài tráng lệ mộc mạc, bình dị mà cao cả thiêng liêng về con
người Việt Nam trong cuộc chiến tranh thần thánh, trường kì chống Pháp, qua
đó cảm hóa ý thức sâu sắc tuổi trẻ hôm nay về lòng yêu nước và tự hào dân tộc.
6. hình ảnh người lính – tình đồng chí trong tác phẩm “Đồng chí – Chính
Hữu”
Trong bài thơ “Tuổi 25” Tố Hữu đã từng viết:

“Thiếu tất cả, ta rất giàu dũng khí
Sống chẳng cúi đầu, chết vẫn ung dung
Giặc muốn ta nô lệ, ta lại hóa anh hung
Sức nhân nghĩa mạnh hơn cường bạo”
31
Văn chương giống như một cây bút đa màu, nó vẽ lên bức tranh cuộc sống bằng
những gam màu hiện thực. Người nghệ sĩ đã dùng cả trái tim của mình để “hút
nhụy đời” tưới tắm cho những cánh đồng văn học. Ở cánh đồng ấy, có một
khoảng trời dành riêng cho văn học cách mạng, văn học của hiện thực tàn khốc
mà cũng đẹp đẽ vô cùng.Trong cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc vĩ đại, hình ảnh
người lính mãi là hình ảnh cao quý và đẹp đẽ nhất. Hình ảnh ấy đã đi vào lòng
người và văn chương với tư thế, tình cảm và phẩm chất cao đẹp. Một trong
những tác phẩm ra đời sớm nhất, tiêu biểu và thành công nhất viết về tình cảm
của những người lính Cụ Hồ là bài thơ Đồng chí của Chính Hữu. Bằng những
rung động mới mẻ và sâu lắng cũng như sự trải nghiệm của người trong cuộc,
qua bài thơ Đồng Chí, Chính Hữu đã diễn tả một cách sâu sắc tình đồng chí gắn
bó thiêng liêng của những anh bộ đội thời kháng chiến.
Bài thơ ra đời năm 1948, khi chính Hữu là chính trị viên đại đội thuộc
Trung đoàn Thủ đô. Với nhịp điệu trầm lắng mà như ấm áp, tươi vui; ngôn ngữ
bình dị đời thường dường như đã trở thành những vần thơ của niềm tin yêu, sự
hi vọng, lòng cảm thông sâu sắc của một người chiến sĩ cách mạng làm thơ.
Trong những năm tháng kháng chiến chống Pháp gian lao, lẽ đương nhiên, hình
ảnh những người lính, những anh bộ đội sẽ trở thành linh hồn của cuộc kháng
chiến, trở thành niềm tin yêu và hy vọng của cả dân tộc.
Ngòi bút tài hoa của chính hữu cùng với những câu thơ tự do, giọng thủ
thỉ tâm tình, ngôn ngữ giản dị, một cách tự nhiên Chính hữu đã từ từ dẫn người
đọc đến với cơ sở hình thành tình đồng chí:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
32
Giọng điệu thủ thỉ tâm tình như lời kể chuyện, tâm sự của hai người đồng đội
nhớ lại kỉ niệm về những ngày đầu tiên gặp gỡ. Họ đều là những người con của
những vùng quê nghèo, là những người nông dân nơi “nước mặn đồng chua”
hoặc ở chốn “đất cày lên sỏi đá”. Hình ảnh “quê hương anh” và “làng tôi” hiện
lên với biết bao nỗi gian lao vất vả, dù cho nhà thơ không chú ý miêu tả. Nhưng
chính điều đó lại làm cho hình ảnh vốn chỉ là danh từ chung chung kia trở nên
cụ thể đến mức có thể nhìn thấy được, nhất là dưới con mắt của người dân làng
quê Việt Nam.
Phải chăng chính nguồn gốc xuất thân của các anh đã làm nên bệ phóng
cho tình đồng chí?
“Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”
Những câu thơ mộc mạc, tự nhiên, mặn mà như lời thăm hỏi. Họ hiểu nhau,
thương nhau, chia sẻ với nhau bằng tình tương thân tương ái vốn có từ lâu giữa
những người nông dân chân lấm tay bùn. Nhưng “tự phương trời” họ về đây
không phải do cái nghèo đói xô đẩy, mà do họ có một lí tưởng chung, cùng một
mục đích cao cả. Những người từ mọi phương trời tập hợp lại trong hàng ngủ
quân đội cách mạng và chính nhờ cơ sở của sự đồng cảm giai cấp, cùng chung
cảnh ngộ cho nên họ đã dễ dàng thân quen với nhau. Nhà thơ Hồng Nguyên
trong bài thơ “Nhớ ” của mình cũng thể hiện tình cảm này:
“Lũ chúng tôi bọn người tứ xứ
Gặp nhau hồi chưa biết chữ
Quen nhau từ buổi một hai
Súng bắn chưa quen quân sự mươi bài
33
Lòng vẫn cười vui kháng chiến”
Những người xa lạ gặp nhau thân quen nhau tạo nên tình đồng chí. Trước hết
phải nói tình đồng chí được nảy sinh từ sự cùng chung nhiệm vụ sát cánh bên
nhau trong chiến đấu.
Có lẽ chung cuộc sống chiến đấu gian khổ bên chiến hào vì độc lập tự do của
dân tộc,đã từ khi nào các anh trở thành tri kỉ của nhau :
“Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ”
“Súng bên súng” là cách nói hàm súc, hình tượng: cùng chung lí tưởng chiến
đấu; “anh với tôi” cùng ra trận đánh giặc để bảo vệ đất nước quê hương, vì độc
lập, tự do và sự sống còn của dân tộc. “Đầu sát bên đầu” là hình ảnh diễn tả ý
hợp tâm đầu của đôi bạn tâm giao. Câu thơ “Đêm rét chung chăn thành đôi tri
kỉ” là câu thơ hay và cảm động, đầy ắp kỉ niệm một thời gian khổ. Chia ngọt sẻ
bùi mới “thành đôi tri kỉ”. “Đôi tri kỉ” là đôi bạn rất thân, biết bạn như biết
mình. Bạn chiến đấu thành tri kỉ, về sau trở thành đồng chí! Câu thơ 7, 8 từ đột
ngột rút ngắn lại hai từ “đồng chí” làm diễn tả niềm tự hào xúc động ngân nga
mãi trong lòng. Xúc động khi nghĩ về một tình bạn đẹp. Tự hào về mối tình
đồng chí cao cả thiêng liêng, cùng chung lí tưởng chiến đấu của những người
binh nhì vốn là những trai cày giàu lòng yêu nước ra trận đánh giặc.
Điều gì khiến cho những chàng trai quanh năm chỉ quen tay cày tay cuốc
ấy đã hăng lên đường cầm súng chiến đấu? Điều gì khiến những chiếc xe không
kính ngày đêm lao đi trong mưa bom bão đạn? Điều gì khiến những cô gái vốn
yếu mềm có thể hiên ngang chạm vào cái chết vô hình từ những quả bom? Đó
chính là lòng chung thủy với quê hương, với mảnh ruộng nhà mình, với vợ con
của mình:
34
“Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay”
Nhà phê bình Nguyễn Đức Quyền đã nhận xét: Ở ngoài mặt trận mà biết gió lay
từng gốc cột ngôi nhà mình ở thì thật không còn từ ngữ nào để diễn tả hết tình
cảm thiết tha của họ đối với gia đình mình. Thế đó, ai mà không mong muốn
được sống yên vui, hạnh phúc trong mái ấm gia đình ? Nhưng vì nghĩa lớn, họ
ra đi không tiếc đời mình, bỏ lại sau lưng tất cả những gì thân yêu nhất. Cũng
như vậy, ở ngoài mặt trận mà biết “Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính” chứng
tỏ họ đang nhớ quê hương, nhớ người mình thương biết nhường nào! Mối giao
cảm đậm đà sâu sắc ấy đã tiếp thêm sức mạnh cho người lính trên những chặng
đường chiến đấu.
Không chỉ thấu hiểu, cảm thông, các anh còn sẻ chia những thiếu thốn,
gian lao và niềm vui bên chiến hào chiến đấu:
“Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”
Đoạn thơ với bút pháp hiện thực, hình ảnh sóng đôi đối xứng “anh – tôi”, “áo
anh – quần tôi” tạo được sự gắn kết của những người đồng chí luôn kề vai sát
cánh , đồng cam cộng khổ bên nhau. Trong thiếu thốn, các anh đã cùng chia sẻ
35
ốm đau bệnh tật, cũng trải qua những cơn sốt rét rừng ghê gớm, cùng chia sẻ
những thiếu thốn về vật chất, bằng niềm lạc quan “miệng cười buốt giá”, bằng
tình yêu thương gắn bó “thương nhau tay nắm lấy bàn tay”. Khó khăn là vậy,
khắc nghiệt là thế, hiện thực của chiến tranh với những cơn sốt rét rừng đã được
rất nhiều nhà thơ miêu tả lại trong những trang viết của mình:
“Nơi thuốc súng trộn vào áo trận

Cơn sốt rừng đi dọc tuổi thanh xuân”
(Nguyễn Đức Mậu)
Ấy vậy mà các chiến sĩ của ta vẫn lạc quan, vẫn tin tưởng, không chùn bước
trước bất cứ điều gì. Hình ảnh “miệng cười buốt giá” gợi nụ cười lạc quan bừng
lên trong giá lạnh xua tan đi sự khắc nghiệt của chiến trường. Các anh nắm tay
nhau để chuyền cho nhau hơi ấm, để động viên nhau vượt qua khó khăn gian
khổ. Thật hiếm khi thấy cái bắt tay nào nồng hậu đến vậy!
Chính Hữu bằng những nét vẻ giản dị mộc mạc đã vẽ lên bức tranh tuyệt
đẹp ngay giữa một hoàn cảnh đầy khắc nghiệt: bức tranh người lính đứng gác
giữa núi rừng biên giới trong đêm khuya:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.”
Ba câu thơ mà nói được rất nhiều điều. Đó là hoàn cảnh chuẩn bị chiến đấu - đặc
điểm không gian và thời gian: đêm nay– rừng hoang – sương muối. Đó là tình
đồng chí keo sơn trong gian khổ, là tinh thần sẵn sàng vào trận: “đứng cạnh bên
nhau chờ giặc tới”. Đó là tâm hồn đầy chất thơ của anh Vệ quốc quân và ý nghĩa
cao đẹp của cuộc chiến đấu của chúng ta: “đầu súng trăng treo”. Đêm nay cũng
như bao đêm khác, các anh phục kích chờ giặc, chuẩn bị cho trận đánh giành
36
thắng lợi cuối cùng trong chiến dịch Việt Bắc thu đông 1947, một đêm đã đi vào
lịch sử khiến người lính không thể nào quên. Các anh phục kích chủ động chờ
giặc trong hoàn cảnh đầy khắc nghiệt: “rừng hoang sương muối” “Đứng cạnh
bên nhau chờ giặc tới”. Các anh chờ giặc tới là chờ giây phút hồi hộp căng
thẳng khi ranh giới của sự sống cái chết rất mong manh. Từ “chờ” đã thể hiện
được tư thế chủ động của người lính trong đêm phục kích cũng là tư thế chủ
động của toàn dân ta sau chiến dịch Việt Bắc thu đông 1947.
Đọc thơ Chính Hữu ta như cảm thấy hơi ấm đang toả ra khắp cơ thể, khắp
không gian. Hơi ấm ấy phải chăng được bắt nguồn từ cảm xúc chân thành, mộc
mạc, giản dị trong lời thơ Chính Hữu. Câu thơ cuối tuy đã khép lại tác phẩm
nhưng với em nó mãi là dư âm không bao giờ cạn:
“Đầu súng trăng treo”
Câu thơ vừa thực vừa ảo cho ta nhiều cảm xúc mới mẻ. Khoảng cách giữa bầu
trời và mặt đất, giữa con người và thiên nhiên đã được xích lại gần gũi hơn bởi
một từ treo. Đó là sự kết hợp giữa bút pháp tả thực và lãng mạn vừa xa vừa gần.
Phải chăng câu thơ là ước muốn, là hi vọng của Chính Hữu - người lính Cụ Hồ
về một cuộc sống hoà bình, tươi đẹp? Sau đêm nay, sau giờ phút căng thẳng,
lạnh buốt này sẽ là một sớm mai ấm áp với ánh bình minh sáng ngời Người
chiến sĩ, với nhiệm vụ đã thành người thi sĩ với bao cảm hứng dạt dào. Hình ảnh
cây súng trong bài thơ Đồng chí khiến ta chợt nhớ đến sông Mã, Tây Tiến trong
câu thơ của Quang Dũng:
“Heo hút cồn mây, súng ngửi trời”
Đáng trọng và đáng quí làm sao khi trong thời máu lửa oai hùng đó vẫn có
những vần thơ thật hay, thật đẹp và thú vị đến thế!
Từ sự giản dị của ngôn từ, sự sáng tạo của hình ảnh chi tiết, sự linh hoạt
của nhịp điệu câu thơ, bài thơ đã khắc họa, tôn vinh vẻ đẹp phẩm giá đáng quý
37
của anh bộ đội cụ Hồ, của tình đồng chí đồng đội bền chặt keo sơn, hòa nhập
với cảm hứng lãng mạn cách mạng của văn học thời chống Pháp. Nhà văn Nga
Êren-bua đã viết: Tình yêu nước bắt đầu từ lòng yêu những gì bình thường nhất.
Yêu cái cây trồng trước ngõ, yêu lối nhỏ đổ ra bờ sông, yêu con sống đổ về biển
cả… Vâng, tình yêu của người lính cụ Hồ cũng bắt nguồn từ những gì mộc mạc,
chân chất, gần gũi nhất. Yêu ngôi nhà, yêu mảnh vườn, gốc đa, giếng nước, yêu
con người… Đó chính là tình yêu Tổ quốc!
Lịch sử đã sang trang mới nhưng có lẽ hình ảnh những người nông dân
mặc áo lính vẫn sống mãi trong lòng thế hệ mai sau. Vẻ đẹp của các anh, tinh
thần của các anh sẽ chẳng thể bị bụi thời gian cuốn đi mất:
“Nếu được làm hạt giống để mùa sau
Nếu lịch sử chọn ta làm điểm tựa
Vui gì hơn làm người lính đi đầu
Trong đêm tối, tim ta làm ngọn lửa”
(Chào xuân 67- Tố

Hữu)
6. Phân tích vẻ đẹp người lao động trong bài thơ: “Đoàn Thuyền Đánh Cá”.
Bài làm:
Có một nhà thơ đã từng viết những lời nồng nàn, tha thiết như thế này:
“Bắt gặp mùa tươi lên rún rẩy
Trong cành hoa trẻ, cổ chim non.
– Có ai gửi ý trong xuân cũ,
Đất nở mùa xuân vẫn chẳng mòn.”
38
Người yêu thơ mệnh danh là thi sĩ ấy là một thành viên xuất sắc của phong trào
thơ mới, là một người yêu và làm thơ. Đó là ai nếu không phải là nhà thơ Huy
Cận, người đã đi qua cuộc đời này mà còn để lại cho nền văn chương Việt Nam
những tác phẩm xuất sắc viết đề tài quê hương đất nước. Trong số đó, không thể
không kể đến bài thơ: “đoàn thuyền đánh cá” mà nổi bật là vẻ đẹp của người lao
động trong tư thế làm chủ và chinh phục thiên nhiên tươi đẹp.
Nếu như trước CMT8, Huy Cận được biết đến là một nhà thơ với nỗi sầu
vạn kỷ thì sau CMT8, ta lại bắt gặp một hồn thơ Huy Cận của cảnh sắc quê
hương và nỗi niềm nồng nàn yêu nước. Nằm trong mạch cảm xúc ấy, bài thơ
“Đoàn Thuyền Đánh Cá” được ra đời năm 1958 nhân chuyến đi thực tế của tác
giả ở Hồng Gai và được in trong tập: “Trời mỗi ngày lại sáng”. Tác phẩm đã
đánh dấu sự thay đổi quan điểm nghệ thuật cùng những cảm xúc trong suốt quá
trình ông đi theo cách mạng. Nổi bật trong tác phẩm là hình ảnh của những ngư
dân với những phẩm chất đẹp đẽ. Họ không chỉ khỏe khoắn với thân hình rắn
rỏi mà mang trong mình tình yêu lao động hăng say tha thiết.
Khi màn đêm buông xuống, “sóng đã cài then, đêm sập cửa” cũng chính
là lúc đoàn thuyền đánh cá chuẩn bị để bắt đầu một ngày làm việc:
“Mặt trời xuống biển như hòn lửa

Sóng đã cài then, đêm sập cửa
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi,
Câu hát căng buồm cùng gió khơi.”
Cứ mỗi khi cánh cửa màn đêm của vũ trụ như khép lại sau một chu trình hoạt
động thì những người dân lại dong buồm ra khơi đánh cá. Từ “lại” vừa diễn tả
sự đối lập giữa con người với thiên nhiên vừa diễn tả sự tuần hoàn, chu trình lặp
đi lặp lại của đoàn thuyền đánh cá. Họ làm việc trong tư thế hăm hở, hào hứng
“câu hát căng buồm cùng gió khơi”. Đồng thời, hình ảnh “câu hát căng buồm”
cũng là một hình ảnh ẩn dụ ấn tượng và giàu sức sáng tạo biểu trưng cho tâm
39
hồn lạc quan, vui vẻ trong lao động của những người dân làng chài. Chính tiếng
hát của họ đã thổi phồng cánh buồm đưa con thuyền tiến vào đại dương. Hình
ảnh ấy chợt khiến tôi nhớ tới một vài câu thơ trong bài “Miền Biển Mặn” của
nhà thơ Bách Tùng Vũ:
“Hò khoan chúng ta lên đường

Đây miền biển mặn đêm trường ra khơi
Ta lên thuyền… Anh em ơi…
Dù bao vất vả, mà đời vẫn tươi
Ai ai cũng nở nụ cười
Quê tôi miền biển, con người lạc quan…”
Vì thế, qua ngòi bút Huy Cận, hình ảnh cánh buồn cũng trở nên có hồn hơn,
biểu trưng cho niềm tin, khát khao và sức mạnh của người dân chài. Ý thơ đã
gắn kết ba sự vật lại với nhau: cánh buồm, gió khơi và câu hát tạo nên một hình
ảnh thực và lãng mạn, đẹp và lạ. Câu thơ như gửi gắm một niềm hi vọng về một
chuyến ra khơi thành công, thu được nhiều mẻ cá tôm làm giàu cho quê hương
đất nước.
Với sự quan sát tinh tế, hòa cùng với cảm hứng vũ trụ mãnh liệt, ngòi bút của
Huy Cận tái hiện vẻ đẹp của cảnh đánh cá trên biển trong đêm trăng cùng với
niềm vui, phấn khởi của những người lao động tạo nên một khung cảnh thơ
mộng và đầy chất thơ:
“Thuyền ta lái gió với buồm trăng,

Lướt giữa mây cao với biển bằng.
Ra đậu dặm xa dò bụng biển,
Dàn đan thế trận lưới vây giăng.”
Bằng tưởng tượng phong phú, ngòi bút của Huy cận đã thực sự thăng hoa trong
cảnh vật của thiên nhiên. Hình ảnh con thuyền được miêu tả thật đẹp và độc đáo
40
mang tầm vóc vũ trụ: cánh buồm trăng, con thuyền như bay giữa mây cao. Cảnh
vật được mở ra ba chiều: chiều rộng của mặt biển, chiều cao của mây trời và
chiều sâu của bụng biển. Cứ thế, cứ thế, con thuyền hiện lên thật hùng tráng.
Nó hoàn toàn khác với con thuyền nhỏ bé, đơn côi, lạc lõng trong bài thơ
“Tràng Giang” trước cách mạng:
“Sóng gợn Trường Giang buồn điệp điệp,

Con thuyền xuôi mái nước song song.
Thuyền về nước lại sầu trăm ngả,
Củi một cành khô lạc mấy dòng.”
Không gian ba chiều của cảnh vật như tôn thêm tầm vóc của con người và con
thuyền. Các động từ như: “ lái- lướt- đậu- dò- dàn đan- giăng” đã diễn tả hành
động khẩn trương, dứt khoát và thể hiện sức mạnh của người dân chài. Cụm từ
“Dàn đan thế trận” là một hình ảnh ẩn dụ cho hành động đánh cá của ngư dân,
khiến cho người đọc như tưởng tượng ra đoàn thuyền đánh cá đang bài binh bố
trận để chuẩn bị thu một mẻ cá lớn. Con thuyền hiện ra như con tuấn mã, băng
băng giữa đại dương rộng lớn.
Đặc biệt, hình ảnh của những người dân lao động hiện lên ngày càng khỏe khỏe
khoắn, khẩn trương hơn với hình ảnh:
“Sao mờ kéo lưới kịp trời sáng,

Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng.
Vẩy bạc đuôi vàng lóe rạng đông,
Lưới xếp buồm lên đón nắng hồng.”
“Sao mờ” là một hình ảnh đẹp, là khoảng trời lúc sắp bắt đầu sáng. Ngay chính
lúc này, công việc của những người dân lại ngày càng khẩn trương hơn bao giờ
hết. Cảnh vật hiện lên thật sống động mà trung tâm là nét đẹp lao động của con
người. Cụm từ “kéo xoăn tay” không chỉ gợi cho người đọc thấy những mẻ tươi
41
ngon, nặng trĩu mà còn thể hiện sự khỏe khoắn trong những bắp tay rắn chắc
của thanh niên chài lưới khi họ kéo mẻ cá vào khoang thuyền. Trong bài thơ
“Quê Hương” của Tế Hanh cũng có sự cảm nhận như thế:
“Dân chài lưới làn da ngăm rám nắng,

Cả thân hình nồng thở vị xa xăm.”
Hình ảnh “nắng hồng” của bình minh kết hợp với hình ảnh mẻ cá tạo nên hình
ảnh thật sống động và ấn tượng, gợi cho người đọc nhớ tới câu ca “rừng vàng
biển bạc” mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người. Đồng thời, ý thơ cũng thể
hiện niềm lạc quan, tin tưởng của người lao động vào thành quả mà họ gặt hái
được.
Bài ca lao động khép lại trong khổ thơ cuối với hình ảnh đoàn thuyền
trở về trong thắng lợi lúc bình minh lên. Lúc này, con người lao động trở nên
hài hòa cùng với vũ trụ thiên nhiên: phấn khởi, hồ hởi trong niềm vui chiến
thắng sau một đêm kéo lưới vất vả:
“Câu hát căng buồm cùng gió khơi
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời
Mặt trời đội biển nhô màu mới
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi.”
Mở đầu bài thơ lúc ra khơi đánh cá là câu hát và khép lại bài thơ khi đoàn
thuyền đánh cá trở về cũng là câu hát của con người lao động ngư dân làng chài,
điều đó cho thấy cả hành trình đánh bắt cá của ngư dân đã trở thành bài ca lao
động. Nếu tiếng hát mở đầu khi ra khơi là tiếng hát biểu trưng cho tinh thần lạc
quan, niềm hi vọng, tin tưởng để rồi khi trở về sẽ thu được nhiều cá tôm, làm
giàu cho tổ quốc thân yêu thì câu hát ở cuối bài thơ lại biểu tượng cho niềm vui
sướng, hạnh phúc trước thành quả lao động mà họ đã gặt hái được sau một đêm
kéo lưới vất vả. Hình ảnh mặt trời cũng là hình ảnh được lặp lại khi mở đầu và
42
kết thúc bài thơ. Mở đầu là hình ảnh mặt trời xuống biển, kết thúc bài thơ lại là
mặt trời đội biển giữa muôn
trùng sóng nước. Điều đó gợi nên sự vận động của thời gian và công việc lao
động của con người đã hoàn tất. Tuy nhiên, sắc thái ý nghĩa qua mỗi lần hình
ảnh "mặt trời" xuất hiện lại khác nhau. Nếu như hình ảnh mặt trời ở khổ đầu báo
hiệu thời khắc của ngày tàn, đêm xuống và công việc lao động của người ngư
dân bắt đầu mở ra thì "mặt trời" ở khổ cuối lại báo hiệu thời khắc của một ngày
mới bình minh, biểu tượng cho ánh sáng mới, cuộc sống mới, chan chứa niềm
vui, hạnh phúc của con người sau chuyến hành trình lao động nhọc nhằn, gian
khó, hiểm nguy. Trong bức tranh ấy, con người ngư dân xuất hiện trong tư thế
sánh ngang với mặt trời, với thiên nhiên, vũ trụ: “Đoàn thuyền chạy đua cùng
mặt trời”. Từ "với", "cùng"
đã diễn tả sự hài hòa cân đối giữa thiên nhiên và con người lao động. Nếu trong
thơ xưa, con người thường chìm khuất trước thiên nhiên thì nay, dưới cái nhìn
của người chiến sĩ cách mạng trong thời đại mới, con người hiện lên thật tự tin,
mạnh mẽ trong tư thế “chạy đua” với vũ trụ, trời đất. Và sự thực thì con người
đã chiến thắng. Bởi khi mặt trời lóe rạng đông thì cũng là lúc đoàn thuyền đã trở
về bến đỗ.
Ánh mặt trời đã điểm tô cho thành quả lao động thêm rực rỡ. Mặt trời chiếu rọi
vào những mắt cá khiến muôn mắt cá như muôn mặt trời tỏa ánh huy hoàng.
Như vậy khổ thơ cuối đã khắc họa thành công hình ảnh đoàn thuyền và con
người ngư dân hiện lên thật lớn lao, kì vĩ, thể hiện niềm vui, niềm hân hoan vào
thành quả lao động, niềm tin tưởng vào cuộc sống mới, vào ngày mai tươi sáng
của đất nước
Có thể nói, thiên nhiên, quê hương đất nước là nguồn cảm hứng vô tận
trong thơ Huy Cận. Nếu ở Xuân Diệu, thiên nhiên thường nồng nàn hương vị và
ngôn ngữ ái tình thì Huy Cận, nắng vàng, trời xanh, gió biếc, biển rộng luôn
hiển hiện, sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người cứ thế mở rộng biên giới
43
những xúc cảm và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng bạn đọc. Bởi thế, nói như
nhà thơ Xuân Diệu đã từng nhận xét về người đồng nghiệp của mình: “ Thơ về
đất nước, thiên nhiên và quê hương là một điểm mạnh của Huy Cận. Dường như
ở đây nhà thơ đã toát ra một mảng hương sắc sâu xa, cao đẹp nhất của tâm hồn
mình.”
Bằng tưởng tượng phong phú, độc đáo, sử dụng linh hoạt các biện pháp tu
từ, bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” của nhà thơ Huy Cận đã thực sự trở thành
một tác phẩm xuất sắc ca ngợi vẻ đẹp của con người trong tư thế hăng say lao
động, làm chủ thiên nhiên, làm cho thiên nhiên thêm tươi đẹp.
7. Phân tích bài thơ “Bếp lửa”
Lép Tôn-xtôi đã từng nói rằng: “Một tác phẩm nghệ thuật là kết quả của tình
yêu”. Tình yêu con người, yêu cuộc sống chính là hạt mầm khỏe khoắn nuôi
dưỡng tâm hồn mỗi con người. Đó cũng là nguồn cảm hứng sáng tác cho biết
bao văn nghệ sĩ. Hòa vào mạch cảm xúc ấy, nhà thơ Bằng Việt đã sáng tác nên
bài thơ Bếp lửa. Bài thơ hay, giàu sức truyền cảm về tình cảm cao đẹp đối với
gia đình, với những người đã hi sinh hạnh phúc riêng để tô màu lên tuổi thơ
trong sáng của ta.
Trong luận văn thạc sĩ Đặc điểm thơ Bằng Việt của Mai Ngọc Lệ có nhận xét:
"... những cảm hứng sâu sắc về đất nước, con người, thế sự, tình yêu đó đã cho
ta hình dung một cái tôi trữ tình Bằng Việt tài hoa, nhạy cảm, giàu tình yêu
thương và có trách nhiệm với cuộc sống, với thơ ca". Bằng Việt thuộc thế hệ
nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ. Thơ ông trong trẻo, mượt mà
nhưng sâu lắng. Bắt nguồn từ cảm xúc nhớ thương da diết người bà, quê nhà
44
thân thương, bài thơ Bếp lửa được sáng tác, khi nhà thơ Bằng Việt còn là sinh
viên đang du học tại Liên Xô. Bài thơ là nỗi nhớ nhung về người bà yêu quý với
những kỷ niệm trong sáng của tuổi thơ.
Trong bài thơ Bếp lửa, nhà thơ Bằng Việt đã thăng hoa đến tuyệt mỹ để viết nên
những câu thơ tỏa sáng tâm hồn. Ngôn ngữ tác giả sử dụng không cầu kỳ trau
chuốt nhưng gợi cảm đến không ngờ. Chất thơ cứ lan tỏa từ những gì bình dị
nhất:
“Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm”
Trong cuộc đời, ai cũng có riêng cho mình những kỉ niệm của một thời ấu thơ
hồn nhiên, trong sáng. Những kỉ niệm ấy là những điều thiêng liêng nhất, nó có
sức mạnh phi thường nâng đỡ con người suốt hành trình dài và rộng của cuộc
đời. Bằng Việt cũng có riêng một kỉ niệm, đó chính là kỉ niệm về những tháng
năm sống bên bà trong kháng chiến trường kì của dân tộc, cùng bà nhóm lên cái
bếp lửa thân thương. Hình ảnh bếp lửa “chờn vờn” trong “sương sớm” gợi lên
những mảnh kí ức về bà. Bếp lửa được thắp lên, nó hắt ánh sáng lên mọi vật,
mang lại sự lan tỏa ấm áp trong tâm hồn đứa cháu thơ ngây. Bếp lửa được thắp
lên cũng là bếp lửa của cuộc đời bà, một cuộc đời đã trải qua đã trải qua “biết
mấy nắng mưa”. Dù đã cách xa nửa vòng trái đất nhưng dường như Bằng Việt
vẫn cảm nhận được sự vỗ về, yêu thương, chăm chút từ đôi tay kiên nhẫn và
khéo léo của bà. Trong cái khoảnh khắc ấy, trong lòng nhà thơ lại trào dâng một
tình yêu thương bà vô hạn. Các từ láy “chờn vờn”, “ấp iu” vừa gợi hình và gợi
cả suy tư. Các câu thơ cứ nhẹ nhàng, chân thật như sương mai buổi sớm lan tỏa
vào tâm hồn người đọc một tình cảm yêu thương sâu lắng. Hai câu thơ, hình ảnh
bếp lửa lặp đi lặp lại 2 lần, giọng thơ thiết tha, sâu lắng! Hình ảnh đó chắc quen
45
thuộc lắm, cháu từng gắn bó với nó lắm, nhưng đã xa, lâu rồi không nhìn thấy
nên bây giờ gặp lại mới bâng khuâng, xúc động đến thế !
“Cháu thương bà biết mấy nắng mưa!”
Cụm từ biết mấy nắng mưa đã gợi ra phần nào cuộc đời vất vả lo toan của bà.
Có phải đó là tấm lòng yêu thương của bà luôn ấp ủ, chắt chiu cho con
cháu? Tình cảm bà cháu thiêng liêng ấy cứ như một dòng sông với con thuyền
nhỏ chở đầy ắp những kỉ niệm mà suốt cuộc đời này chắc người cháu không bao
giờ quên được và cũng chính từ đó, sức ấm và ánh sáng của tình bà cháu cũng
như của bếp lửa lan toả toàn bài thơ. Chỉ với 3 câu thơ, ta thấy trong nỗi nhớ
nhung hiện lên chân dung một người bà bình dị và nhân hậu biết bao!
Nhớ về những năm tháng thơ ấu sống cùng bà, Bằng Việt nhớ về những điều
bình dị nhất. Lời thơ giản dị như lời kể, như những câu văn xuôi thủ thỉ, tâm
tình. Bằng Việt như đang kể lại cho người đọc nghe về câu chuyện cổ tích tuổi
thơ mình, một câu chuyện cổ tích đời thường từ những điều đơn giản, từ một
bếp lửa đầy ắp yêu thương. Và trong câu chuyện cổ tích của những bạn cùng lứa
khác có bà tiên hiền hòa, phép màu huyền nhiệm thì trong câu chuyện của Bằng
Việt có bà và bếp lửa nồng đượm mặc bao nắng mưa cuộc đời:
“Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi,
Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy,
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!”
Bốn tuổi là lứa tuổi còn chưa đi mẫu giáo, nhưng trong trí khôn non nớt mới
hình thành, cháu đã có bà trong tâm trí. Mùi khói vừa tả thực vừa mang ý nghĩa
ẩn dụ. Đó là mùi khói bếp cay cay, hay đó là hơi hướng thân thuộc của bà? Sức
46
trai tráng của bố dường như cạn kiệt, huống chi bà già yếu, mong manh? Có lẽ
bà tiều tụy nhiều lắm, thương lắm, chịu đựng lắm! Tác giả không kể ra những
nhọc nhằn, kham khổ. Chỉ biết ký ức ấy không bao giờ phai nhạt, đến nỗi nghĩ
lại còn đau xót ngậm ngùi. Có thể hình dung trong gia đình ba thế hệ ấy, bà là
người mong manh nhất nhưng mạnh mẽ nhất, quan trọng nhất. Dường như bà
không gục ngã, thì con cháu cũng không thể gục ngã. Bà của cháu nhẫn nại,
kiên cường biết bao! Chính “mùi khói” đã xua đi cái mùi tử khí trên khắp các
ngõ ngách. Cũng chính cái mùi khói ấy đã quện lại và bám lấy tâm hồn đứa trẻ.
Dù cho tháng năm có trôi qua, những kí ức ấy cũng sẽ để lại ít nhiều ấn tượng
trong lòng đứa cháu để rồi khi nghĩ lại lại thấy “sống mũi còn cay”. Là mùi khói
làm cay mắt người người cháu hay chính là tấm lòng của người bà làm đứa cháu
không cầm được nước mắt? Cháu cùng bà nhóm lửa, nhóm lên ngọn lửa của sự
sống và của tình yêu bà cháy bỏng của một cậu bé hồn nhiên, trong trắng như
một trang giấy. Chính hình ảnh bếp lửa quê hương, bếp lửa của tình bà cháu đó
đã gợi nên một liên tưởng khác, một hồi ức khác trong tâm trí thi sĩ thuở nhỏ.
Dù cho tháng năm có trôi qua, những kí ức ấy để lại ấn tượng sâu đậm trong
lòng đứa cháu để rồi lắng đọng lại mỗi khi nhớ về chợt thấy sống mũi còn cay.
Là khói làm cay mắt cháu hay chính là tấm lòng của người bà làm đứa cháu
không cầm được nước mắt?
“Tám năm ròng, cháu cùng bà nhóm lửa
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa
Khi tu hú kêu, bà còn nhớ không bà?
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế.
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế!
Mẹ cùng cha công tác bận không về,
47
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe,
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học,
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc,
Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà,
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa?”
Tiếng chim tu hú từ xa xăm vẳng lại có thể nghe thấy được, chứng tỏ âm thanh
đó đã bay qua những không gian mênh mông, vắng lặng. Âm thanh ấy không
làm cho cảnh vật vui lên mà càng gợi lên cảm giác vắng vẻ, quạnh hiu. Tác giả
như tách khỏi dòng hồi tưởng, như đang trò chuyện cùng bà: Bà còn nhớ không
bà? Bởi chỉ có hai bà cháu mới hiểu hết ý nghĩa của âm thanh ấy. Tiếng chim tu
hú phải da diết, khắc khoải lắm, nên cháu khó quên và bồi hồi xúc động khi nhớ
lại. Có lẽ khi tiếng chim tu hú từ xa vọng lại, hai bà cháu mới cảm nhận rõ rệt
nhất sự thiếu vắng trong ngôi nhà của mình. Đứa trẻ nào không khao khát tiếng
nói của cha, hơi ấm của mẹ? Người bà nào chẳng ước mong tuổi già có con
cháu quây quần bên cạnh? Vì hoàn cảnh chiến đấu, bố mẹ công tác xa không về,
bà nuôi cháu trong trống vắng, quạnh hiu.
Kỷ niệm về bà không chỉ là những ngày tháng dẫu gian nan nhưng êm đềm vì
có bà bên cạnh. Cũng có lúc đau buồn đến tuyệt vọng:
“Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi”
Chiến tranh - một danh từ bình thường nhưng sức công phá của nó thì khốc liệt
vô cùng, nó gây ra đau khổ cho bao người, bao nhà. Và hai bà cháu Bằng Việt
cũng trở thành một nạn nhân của chiến tranh: gia đình bị chia cắt, nhà bị giặc
đốt cháy rụi, phải sống tản cư... Cuộc sống càng khó khăn, cảnh ngộ càng ngặt
nghèo, nghị lực của bà càng bền vững, tấm lòng của bà càng mênh mông. Qua
đó, ta thấy hiện lên một người bà cần cù, nhẫn nại, giàu đức hi sinh, tràn đầy
48
lòng yêu nước, là mẫu người phụ nữ Việt Nam trong bom đạn chiến tranh. Dù
cho ngôi nhà, túp lều tranh của hai bà cháu đã bị đốt nhẵn, nơi nương thân của
hai bà cháu nay đã không còn, bà dù có đau khổ thế nào cũng không dám nói ra
vì sợ làm đứa cháu bé bỏng của mình lo buồn. Bà cứng rắn, dắt cháu vượt qua
mọi khó khăn. Bà không muốn đứa con đang bận việc nước phải lo lắng chuyện
nhà. Điều đó ta có thế thấy rõ qua lời dặn của bà: “Mày có viết thư chở kể này
kể nọ / Cứ báo nhà vẫn được bình yên!”. Lời dặn của bà nôm na giản dị nhưng
chất chứa biết bao tình cảm. Gian khổ, thiếu thốn, bao nỗi nhớ thương con bà
đều phải nén vào trong lòng để yên lòng người nơi tiền tuyến.
Không một giọt nước mắt, bà giấu nỗi đau thương để luyện cho cháu một tình
cảm cao hơn. Hình ảnh người bà đã vượt ra khỏi tình cảm bà cháu thông
thường, mà vươn đến một tình cảm rộng lớn hơn: Lặng lẽ hi sinh, chia sẻ với
chiến trường! Những năm chiến tranh ròng rã ấy, bà âm thầm nhóm lửa, giữ
lửa:
“Rồi sớm rồi chiều, lại bếp lửa bà nhen,
Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn,
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng...”
Những kỷ niệm tuổi thơ lắng dần. Nếu những khổ thơ đầu là cảm xúc nhớ
thương của đứa cháu nhỏ đối với bà thì đến đây, nó đã chuyển sang những suy
nghĩ sâu sắc về bà. Từ láy “ lận đận” đặt ở đầu câu cùng biện pháp đảo ngữ gợi
lên bao nhọc nhằn, khó khăn và gian truân mà bà đã phải trải qua. Thói quen
của bà in hình vào bếp lửa sớm hôm tần tảo để lo cho con, cho cháu. Bà sống
âm thầm mà giàu đức hy sinh. Viết được thơ hay như thế, tác giả phải là người
cháu có tấm lòng thơm thảo, thấu hiểu và hàm ơn công lao của bà. Nếu có một
bếp lửa quê nhà vẫn “ chờn vờn sương sớm” thì cũng có một ngọn lửa tình bà “
ấp iu nồng đượm”. Có lúc hai thứ lửa cùng tách ra, có khi lại hợp cùng nhau.
49
Khi tách ra nó gợi về những kỷ niệm : kỷ niệm về bếp lửa củi rơm,( khói hun
nhèm mắt cháu, sống mũi còn cay), kỷ niệm về bếp lửa tình bà. Nhưng khi đã
hòa hợp với nhau nó trở thành một thứ tình cảm lạ kỳ. Sống mũi còn cay là cảm
giác thực của ngày xưa ngồi bên cạnh bếp lửa bến bà và vẫn là cảm xúc thực
hôm nay...
Điệp từ “ nhóm” được nhắc lại 4 lần trong đoạn thơ mang cả nghĩa đen lẫn
nghĩa bóng, gợi lại hình ảnh, cảm xúc hiện dần tỏa sáng dần dần. Ngoài gợi tả
sự khéo léo làm cho lửa và chất đốt bén vào nhau, cháy lên, từ “ nhóm” còn gợi
sự chi chút của tấm lòng người bà. Như một nốt nhấn trong dòng cảm xúc, nó
làm vỡ òa ra bao ý nghĩa, bao hồi tưởng. Bà nhóm ngọn lửa ấm áp của đời sống
vật chất và thường nhật trong không gian gia đình ấm cúng. Bà nhóm lửa của “
niềm yêu thương”, của “ nồi xôi gạo mới”, của tình đoàn kết, nghĩa xóm
làng.Bà mở rộng tấm lòng nhóm lên ngọn lửa của tình yêu quê hương, đất nước.
Ngôn ngữ tuy giản đơn nhưng nó lại gợi ra một điều sâu sắc rằng: Bếp lửa được
bà nhen lên không chỉ bằng nguyên liệu bên ngoài mà còn là từ ngọn lửa trong
lòng bà - ngọn lửa của sự sống, lòng yêu thương và niềm tin. Vì thế, bà mới có
thể “nhóm dậy” , khơi dậy ký ức tuổi thơ ngọt ngào nơi người cháu. Bà đã thức
tỉnh tâm hồn và sức sống thanh xuân thời thơ ấu để đứa cháu khôn lớn nên
người. Bà nhóm ngọn lửa tâm hồn, nhóm lửa cuộc đời để cho cháu sức mạnh
trưởng thành. Hình ảnh bà vụt tỏa sáng, lung linh vẻ đẹp của người phụ nữ Việt
Nam bên bếp lửa mang đậm bản sắc văn hóa Việt, để cháu phải thốt lên rằng:
Ôi, kỳ lạ thiêng liêng bếp lửa
Câu cảm tác giả sử dụng giúp bộc lộ một cảm xúc trào dâng mãnh liệt đến tận
cùng. Cảm xúc trong trái tim tác giả dường như vỡ òa, không thể kìm nén. Từ
ngữ được dùng hết sức biểu cảm, từ Bếp lửa được đặt ở cuối câu tạo nên một ấn
tượng mạnh, gợi lên bao cảm xúc trong tâm hồn người đọc. “ Kỳ lạ và thiêng
liêng” là những từ giàu ý nghĩa biểu tượng và đặc sắc. Bếp lửa “ kì lạ” vì không
có gì có thể dập tắt được, nó cháy lên trong mọi hoàn cảnh, luôn sưởi ấm và tỏa
50
sáng bất diệt. Và đặc biệt bếp lửa bé nhỏ đơn sơ như vậy nhưng ánh sáng của nó
lại có thể soi đường , thắp sáng, nuôi dưỡng những ước mơ cao đẹp cho cháu.
Bếp lửa “ thiêng liêng”, vì nơi ấy ấp ủ và sáng lên mãi tình cảm bà cháu, là bếp
lửa của lòng bà, của tình yêu mà bà luôn giữ trọn , gửi trọn cho cháu., cho quê
hương và cho đất nước. Đó là bếp lửa hội tụ tất cả những gì đẹp đẽ nhất , là tình
bà ấm nồng , tình đất nước , không khí thời đại và văn hóa dân tộc. Nhớ về bà là
nhớ về bếp lửa, là nhớ về tình yêu quê hương đất nước, đó là tình yêu quê
hương, yêu đất nước nồng nàn của tác giả và cũng là vẻ đẹp nhân văn của tác
phẩm. Trong đoạn thơ ta không bắt gặp từ “ nhớ”, “ thương” nào nhưng vẫn
cảm nhận được xúc cảm rưng rưng của tác giả. Đó chính là tính biểu cảm , gợi
cảm mà ngôn ngữ thơ làm được.
Bài thơ Bếp lửa gợi lại những kỷ niệm đầy xúc động về bà và tình bà cháu, đồng
thời thể hiện lòng kính yêu, trân trọng và biết ơn của người cháu đối với bà và
cũng là đối với gia đình, quê hương và đất nước. Bài thơ kết hợp nhuần nhuyễn
giữa biểu cảm với kể chuyện, miêu tả và bình luận. Thành công của Bếp lưả còn
ở sự sáng tạo hình ảnh bếp lửa gắn liền với hình ảnh người bà, để làm điểm tựa
khơi gợi mọi kỷ niệm cảm xúc. Qua sự rung cảm mà từ ngữ đem đến, tác giả
nhắc nhở chúng ta bài học nhân sinh sâu sắc. Đó là bài học “ Uống nước nhớ
nguồn” và triết lý : kỉ niệm dẫu nhọc nhằn, vất vả vẫn sẽ là hành trang nâng
bước ta đi trên con đường dài rộng của cuộc đời.
Đọc xong bài thơ, nhắm mắt lại tưởng tượng, bạn sẽ hình dung thấy ngay hình
ảnh bếp lửa hồng và dáng người bà thân yêu lặng lẽ ngồi bên. HÌnh ảnh ấy như
một bức tượng đồng điêu khắc sinh động đã lột tả được hình ảnh người mẹ,
người chị Việt Nam anh hùng trong những năm kháng chiến trường kì của dân
tộc. Bài thơ Bếp lửa sẽ sống mãi trong lòng bạn đọc nhờ sức truyền cảm sâu sắc
của nó. Bài thơ đã khơi dậy trong lòng chúng ta một tình cảm cao đẹp đối với
gia đình, với những người đã tô màu lên tuổi thơ trong sáng của ta.
51
8. Hình ảnh người mẹ Tà ôi trong “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng
mẹ”
Rasul Gamzatov - nhà thơ của mọi thời đại trong cuộc nói chuyện với báo Nước
Nga văn học đã bày tỏ: “...Nền tảng của bất kỳ tác phẩm nào phải là chân lý
được khắc họa bằng tất cả tài nghệ của nhà văn. Cần phải hát đúng giai điệu về
thời đại mình và phải miêu tả nó một cách trung thực bằng những hình ảnh hấp
dẫn, không một chút giả tạo”.
Trong thơ ca Việt Nam hiện đại, có nhiều bài thơ đã hát đúng giai điệu về thời
đại nhưng lại vượt qua giới hạn để trở thành suối nguồn của tình yêu ca ngợi
quê hương, đất nước. Lòng yêu nước thể hiện ở mỗi bài mỗi khác, tùy theo cảm
hứng của tác giả, song đều là một nốt nhạc trong bản giao hưởng ngợi ca Tổ
quốc và nhân dân anh hùng. Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của
Nguyễn Khoa Điềm là một trong những bài thơ như thế.
Hình tượng xuyên suốt bài thơ chính là người mẹ dân tộc Tà-ôi. Người mẹ có
mặt trong hầu hết các dòng thơ, câu thơ như những cây xà nu, cây kơ-nia vừa
vút cao để tiếp nhận ánh sáng mặt trời lại vừa bám chặt vào lòng đất để không
cơn gió to, bão lớn nào có thể làm chao đảo, ngả nghiêng. Người mẹ xuất hiện
với tiếng ru ầu ơ, ngọt lành. Nhưng điều đặc biệt là khúc ru ngọt ngào, vấn
vương ấy không phải bên vành nôi thơ bé mà lại gắn với công việc thật cụ thể:
Vừa địu con trên lưng vừa giã gạo, tỉa bắp trên nương, thực hiện công việc
kháng chiến.
Viết về bà mẹ Việt Nam trong thời kì chống Mĩ, bài thơ Khúc hát ru những em
bé lớn trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ độc đáo và rất hay.
Nó đã được phổ nhạc thành ca khúc từng làm rung động hàng triệu trái tim.
52
Bà mẹ được nói đến là bà mẹ người Tà-ôi có một tình thương mênh mông:
thương con, thương làng đói, thương bộ đội, thương đất nước. Bài thơ có 3 khúc
ca được sáng tạo theo âm điệu dân ca, điệu ru con của đồng bào Tà-ôi trên miền
núi Trị Thiên. Mở đầu mỗi khúc ca là một điệp khúc ngọt ngào tha thiết:
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi!
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ...
Ở đoạn thơ thứ nhất, người mẹ ru con khi địu con trên lưng và giã gạo nuôi bộ
đội. Giấc ngủ của em nghiêng nghiêng theo nhịp chày, thấm mồ hôi lao động
vất vả của mẹ. Người mẹ Tà Ôi thương con nhất mực không lúc nào chịu rời
con đã lấy lưng làm nôi và đôi vai gầy làm gối cho con. Và lời ru con của mẹ
cất lên bên cối gạo giữa sàn nhà cũng chính là lời tâm sự, lời tự nhủ, lời mẹ
thầm nói với chính mình.
Lòng yêu con của mẹ gắn liền với tình thương yêu bộ đội:
“Mẹ thương A Kay, mẹ thương bộ đội
Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần
Mai sau con lớn vung chày lún sân...”
Ước mơ của người mẹ nối liền với giấc mơ của con và cùng hội tụ lại trong tình
thương yêu sâu sắc những anh bộ đội. Trong đoạn thơ thứ hai, bà mẹ Tà Ôi địu
con đi tỉa bắp trên núi Ka Lưi. Tình thương yêu và niềm hi vọng vô bờ của
người mẹ đối với đứa con được thể hiện bằng lời và những hình ảnh độc đáo:
“Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi

Mặt trời của mẹ con nằm trên lưng.”
Trong câu thơ trên hình ảnh mặt trời là một hình ảnh thực. Mặt trời đem lại ánh
sáng, sự sống cho cây cỏ, làm cho cây cỏ thêm tươi tốt, như cây ngô bắp to, hạt
mẩy. Hình ảnh mặt trời ở câu thơ sau là ẩn dụ. Tác giả so sánh ngầm Cu Tai là
53
mặt trời của mẹ. Coi con như mặt trời thì quả là lòng mẹ yêu quí con vô hạn,
mong đợi ở con rất nhiều. Đó là ánh sáng, là nguồn sống, là niềm vui, là niềm
hạnh phúc, là tất cả tương lai của mẹ. Hai câu thơ, hai hình ảnh tôn nhau lên, đối
ý với nhau, đã làm nổi bật tình thương yêu sâu sắc và niềm hi vọng lớn lao của
người mẹ đối với đứa con. Lời ru của người mẹ Tà Ôi ngân nga trong trái tim
mẹ khi mẹ địu con đi tỉa bắp vẫn hướng về đứa con thơ yêu quí của mình. Lòng
thương yêu con của mẹ trong hoàn cảnh này gắn liền với tình thương yêu dân
làng – những người dân lao động nghèo đói:
Mẹ thương A Kay, Mẹ thương làng đói
Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều
Mai sau con lớn phát mười Ka Lưi
Hoàn cảnh không bình thường ấy đã góp phần thể hiện sự khốc liệt của chiến
tranh. Tuy nhiên, trong khổ đau, hoang tàn, mất mát, cuộc sống vẫn sinh sôi,
yêu thương vẫn đong đầy, con người vẫn đầy lòng tin tưởng bởi người mẹ ấy
không lao động cho riêng mình mà là cho mọi người, cho đất nước. Mẹ giã gạo
nuôi bộ đội để thắt chặt tình quân dân cá nước. Mẹ tỉa bắp vì làng đói. Mẹ đi
đạp rừng, chuyển lán bởi cả dân tộc đang đánh Mỹ. Chiến dịch ấy đổ dồn trên
nhiều câu thơ với hình ảnh liệt kê, nhịp thơ nhanh gấp:
Anh trai cầm súng, chị gái cầm chông
Mẹ địu em đi để giành trận cuối
Mẹ địu trên lưng em cu Tai, mẹ là người mẹ chiến sĩ còn cu Tai của mẹ trở
thành dũng sĩ diệt Mỹ tí hon:
Từ trên lưng mẹ, em đến chiến trường
54
Từ trong đói khổ em vào Trường Sơn.
Tầm vóc của mẹ đã vươn lên từ một người lao động bình thường đến người mẹ
anh hùng, người mẹ Tổ quốc. Đặt trên vai mẹ là nhiệm vụ thiêng liêng của thời
đại mới, thời đại lịch sử cách mạng Việt Nam.
Hướng phát triển của mạch thơ đi dần vào chiều sâu hình tượng. Vì sao người
mẹ lam lũ, nhọc nhằn? Vì một nguồn sống khác chứ không vì củ sắn, bắp ngô
mà vì mẹ thương a-kay, thương bộ đội, thương đất nước. Dòng máu trong mẹ
đầy ắp tình thương, một tình thương nhân hậu, bao la, cao cả vô cùng. Trái tim
mẹ đong đầy tình thương yêu đứa con, thắm mãi tình quân dân, một lòng vì Tổ
quốc.
Mạch nguồn nội dung, chủ đề xuyên suốt của tác phẩm cũng là mạch nguồn
xuyên suốt của thơ ca dân tộc. Tình cảm gia đình gắn liền tình yêu Tổ quốc, nỗi
niềm riêng gắn với cái chung rộng lớn, cái “tôi” bé nhỏ hòa vào cái “ta” cộng
đồng. Tình yêu thương của mẹ tuy vô hình mà lại có sức mạnh to lớn đối với
những đứa con và đối với cả dân tộc. Để rồi từ đó, ước mơ mẹ bay vào giấc mơ
con:
Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ
Mai sau con lớn làm người tự do.
Mẹ không chỉ yêu thương gia đình của mình mà mẹ còn đến với những khái
niệm lớn lao hơn là đất nước, dân tộc, cuộc kháng chiến. Đây là sự giác ngộ của
người mẹ miền núi. Khi cuộc kháng chiến chống Mĩ của chúng ta càng trở nên
gần gũi với nhân dân càng lúc càng đến ngày thắng lợi, không chỉ thương con
mẹ còn mơ ước những điều tốt đẹp nhất cho con. Nét đặc sắc của bài thơ chính
là sự gắn kết không gian nghệ thuật giữa các khổ thơ. Không gian nghệ thuật
trong ba khổ thơ cũng dần mở rộng: giã gạo ở sân nhà, tỉa bắp trên núi và rộng
55
ra là cuộc chiến đấu ở Trường Sơn. Không gian mở rộng, bước chân của mẹ xa
dần bởi lẽ tình cảm cũng ngày lớn dần, mở rộng dần mà ta sẽ cảm nhận qua
tiếng ru con của mẹ:
“Ngủ ngoan a-kay ơi, ngủ ngoan a-kay hỡi
Mẹ thương a-kay, mẹ thương đất nước”
Điệp ngữ “Ngủ ngoan a-kay...” được lặp đi lặp lại cùng với nhưng hô ngữ “ơi”,
“hỡi” góp phần tạo nên âm hưởng ngọt ngào của một điệp khúc trong một lời ru.
Âm điệu của điệp khúc ấy vừa dân gian vừa hiện đại. Lời ru ấy thầm kín trong
tim vừa thể hiện tình mẹ con vừa chứa đựng những tình cảm khác. Mẹ không
chỉ thương con mà lòng thương ấy còn gắn liền với lòng thương đất nước gian
khổ quật cường. Không chỉ biết yêu thương, bà mẹ Tà ôi ấp ủ trong tâm hồn
những ước mơ, hoài bão, khát vọng:
“Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ
Mai sau con lớn làm người tự do”.
Cụm từ “Con mơ cho mẹ” thật mới lạ, có ý nghĩa súc tích. Đó chính là ước mơ
của mẹ qua liên tưởng của con. Ước mơ ấy xuất phát từ tuổi thơ và vì tuổi thơ
mà mơ ước – một mơ ước thật đẹp, chân chính. Từ ước mơ bình thường cho mẹ,
cho con đã bùng lên thành khát vọng độc lập tự do, thống nhất cho cả dân tộc.
Ước mong của mẹ đẹp đẽ biết bao nhiêu. Giấc mơ ấy không chỉ của riêng mẹ,
của riêng con mà giấc mơ ấy là của cả dân tộc. Từ ước mong cho con khôn lớn,
no đủ về vật chất mẹ còn mơ ước cho đất nước hòa bình thống nhất và thế hệ cu
- Tai mai sau được làm người tự do. Có thể thấy cái mơ ước con được làm
người tự do là cái mơ ước rất đẹp của mẹ. Được làm người tự do mà cuộc đời
mẹ chưa làm được thế nên bây giờ mẹ sẽ tham gia vào cuộc kháng chiến, dùng
sức lực nhỏ bé của mình đóng góp cho cuộc kháng chiến nhanh thành công, để
cho con mẹ không phải sống cuộc đời nô lệ như mẹ. Tình yêu con của mẹ đã
gắn với lòng yêu nước. Đó không chỉ là chuyện trái tim, tấm lòng dù đó là bản
năng cao quý của bao người mẹ mà còn là ý thức, ý chí Cách mạng của con
56
người Việt Nam. Ý thức đó đã hòa quyện thành máu thịt, thành tâm hồn, thành
niềm tin và ước mơ. “Từ trong đói khổ” – mơ đến một ngày mai tươi sáng. Nhà
thơ Nguyễn Khoa Điềm thật tinh tế khi hóa giấc mơ của mẹ vào giấc mơ lớn của
cả dân tộc chúng ta. Tinh thần chiến đấu, hy sinh đã đi vào cả lời ru của những
người mẹ.
Bài thơ ra đời năm 1971, giai đoạn ác liệt nhất của cuộc chiến đấu chống Mỹ
cứu nước nhưng đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Khúc hát ru được phổ nhạc, trở
thành Bài ca trên nương được nhiều người ưa thích. Khúc hát ru những em bé
lớn trên lưng mẹ cũng được đánh giá là một trong những bài thơ hay của thơ ca
giai đoạn chống Mỹ cứu nước và của nền văn học Việt Nam. Giờ đây, đọc lại
bài thơ, mỗi chúng ta vẫn rưng rưng xúc động bởi tình cảm mộc mạc, chân
thành cao đẹp của những người mẹ trong cuộc kháng chiến chống Mỹ gian khổ
và oanh liệt của dân tộc ta - người mẹ Việt Nam!
9. Cảm nhận của em về vẻ đẹp của anh thanh niên trong truyện ngắn
“Lặng lẽ Sapa”
Puskin từng viết: "Linh hồn là ấn tượng của một tác phẩm. Cây cỏ sống được là
nhờ ánh sáng, chim muông sống được là nhờ tiếng ca, một tác phẩm sống được
là nhờ tiếng lòng của người cầm bút". Và trong tác phẩm "Lặng lẽ Sa Pa",
Nguyễn Thành Long đã để tiếng lòng của mình cất lên, để linh hồn tác phẩm
bay lên qua hình tượng nhân vật anh thanh niên. Tác phẩm có cốt truyện khá
đơn giản. Tất cả xoay quanh cuộc gặp gỡ tình cờ giữa các nhân vật: ông họa sĩ,
cô kĩ sư và anh thanh niên làm việc trên đỉnh núi Yên Sơn. Cuộc trò chuyện
ngắn ngủi chỉ có 30' nhưng đã để lại những dư vị ngọt ngào.
Truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” là kết quả của chuyến đi Lào Cai trong mùa hè
1970 của tác giả. Truyện rút từ tập “Giữa rừng xanh” in năm 1972. Truyện ca
ngợi những con người sống đẹp. Trước hết đây là câu chuyện về anh thanh niên
57
sống một mình trên đỉnh núi cao “bốn bề chỉ có cây cỏ và mây mù lạnh lẽo”,
anh vẫn chủ động gắn mình với cuộc sống chung.
Chất trữ tình trong tác phẩm trước hết là ở bức tranh thiên nhiên thẫm đẫm chất
thơ, mơ mộng và đầy lãng mạn. Mỗi khi nhắc đến Sa Pa có lẽ người ta chỉ nghĩ
đến những khung cảnh lạnh lẽo, với mưa phùn rả rích, cái lạnh thấm vào da thịt
và cảnh vật. Nhưng SaPa dưới ngòi bút Nguyễn Thành Long lại hiện lên rất
khác, rất mộng mơ, trữ tình.
Đó là những rặng đào, với những chú bò cổ đeo chuông đang thủng thẳng gặm
cỏ ở thung lũng hai bên đường. Và cả một thiên đường đã vẽ ra trước mặt tác
giả, bằng con mắt tinh tế và vô cùng tài hoa, người nghệ sĩ già đã vẽ ra trước
mắt người đọc thật tuyệt mĩ: “Nắng bây giờ bắt đầu len tới, đốt cháy rừng cây.
Những cây thông chỉ cao quá đầu, rung tít trong nắng những ngón tay bằng bạc,
dưới cái nhìn bao che của những cây tử kinh thỉnh thoảng nhô cái đầu màu hoa
cà lên trên màu xanh của rừng.
Mây bị nắng xua, cuộn tròn lại từng cục, lăn trên các vòm lá ướt sương, rơi
xuống đường cái, luôn cả vào gầm xe”. Bằng điểm nhìn từ trên cao hạ thấp dần
xuống dưới người họa sĩ đã nắm bắt trọn vẹn cái thần, cái hồn của cảnh vật. Bức
tranh thiên nhiên Sa Pa tươi sáng, rực rỡ với ánh nắng ngập đầy đã khiến cả
không gian trở nên ấm áp, và dường như ánh nắng vàng óng ả kia như những
cái mật ong, rót xuống triền thung lũng, cỏ cây khiến chúng ngọt ngào hơn bao
giờ hết. Hòa trong khung cảnh ấy là cái bồng bềnh, lãng đãng trôi của những
đám mây. Chính trong khung cảnh đó đã tạo nên cuộc gặp đầy chất trữ tình ở
phía sau.
Nhân vật chính của truyện là anh thanh niên làm công tác khí tượng kiêm vật lý
địa cầu trên đỉnh Yên Sơn cao 2600m. Anh không xuất hiện ngay từ đầu truyện
mà chỉ hiện ra trong cuộc gặp gỡ chốc lát giữa anh với bác lái xe, cô kĩ sư, ông
58
hoạ sĩ khi xe của họ dừng lại nghỉ. Mặc dù anh chỉ hiện ra trong chốc lát nhưng
cũng kịp để các nhân vật khác kịp ghi nhận một cách ấn tượng, một kí hoạ chân
dung thật đẹp về anh. Trong cuộc gặp gỡ ngắn ngủi, nhân vật anh thanh niên
hiện ra đủ để cho mọi người cảm nhận được rằng “Trong cái lặng im của SaPa
… Sa Pa mà chỉ nghe tên người ta đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi có những con
người làm việc và lo nghĩ như vậy cho đất nước”. Hoàn cảnh sống và công việc
gian khổ giúp ta nhìn thấy những phẩm chất tốt đẹp của anh. Phẩm chất của anh
thanh niên hiện ra qua góc nhìn, đánh giá của các nhân vật: Bác lái xe, ông hoạ
sĩ, cô kĩ sư. Qua cách nhìn nhận và cảm xúc của mỗi người, hình ảnh anh thanh
niên hiện ra rõ nét hơn và đáng mến hơn bao giờ hết.
Trước tiên ta thấy, hoàn cảnh sống và làm việc của anh đặc biệt gian
khổ. Anh sống và làm việc một mình trên đỉnh núi Yên Sơn cao 2600m so với
mặt biển, xung quanh không hề có một bóng người “bốn bề chỉ có cây cỏ và
mây mù lạnh lẽo”. Công việc của anh là “đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo
chấn động mặt đất, dự vào việc báo trước thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất,
phục vụ chiến đấu”. Công việc của anh không khó nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ chính
xác và phải có tinh thần trách nhiệm cao. Một ngày anh phải vào ốp bốn lần,
nửa đêm đúng giờ ốp thì dù có mưa gió cũng phải trở dậy xách đèn ra ngoài trời
làm công việc đã qui định. Những lúc ấy, anh cảm thấy “gió tuyết và lặng im ở
bên ngoài như chỉ chực đợi mình ra là ào ào xô tới”. Nhưng cái gian khổ nhất
mà anh phải vượt qua chính là sự cô đơn buồn tẻ, quanh năm suốt tháng sống cô
độc một mình trên đỉnh núi cao không một bóng người
Anh coi công việc chính là người bạn đồng hành với mình trong cuộc
sống.Thậm chí anh hiểu sự cống hiến của mình và nó sợ dây để gắn kết anh với
mọi người xung quanh anh. Đối với anh, hạnh phúc là khi được cống hiến, tận
tụy với công việc. Khi biết một lần tình cờ phát hiện ra một đám mây khô mà
không quân ta hạ được bao nhiêu là phản lực Mĩ trên cầu Hàm Rồng, anh thấy
mình “thật hạnh phúc”.
59
Hạnh phúc đối với anh thật ý nghĩa biết bao khi anh cảm thấy mình đã góp phần
vào thắng lợi của đất nước trong kháng chiến chống Mĩ. Có lẽ, chính những suy
nghĩ với thái độ sống tích cực ấy đã khiến anh vượt qua khó khăn trong hoàn
cảnh sống và công việc của mình mà hướng tới cuộc sống đẹp và ý nghĩa hơn.
Mặc dù sống có một mình trên núi cao, nhưng trong cuộc sống thường ngày,
anh luôn sống có kỉ luật cao, luôn sống gọn gàng, ngăn nắp, đúng giờ giấc. Còn
trong công việc anh luôn tôn trọng nghề nghiệp của chính mình. Ngày nào cũng
thế, nửa đêm đúng giờ “ốp”, dù mưa tuyết lạnh giá thế nào anh cũng trở dậy ra
ngoài trời làm việc.
Anh làm việc đều đặn, chính xác đủ bốn lần trong ngày vào lúc bốn giờ, mười
một giờ, bảy giờ tối và một giờ sáng. Để bớt đi cô đơn và tự thưởng thú vui tinh
thần của chính mình, anh tự trồng hoa, nuôi gà, cấy rau... Nét đáng quý nhất của
anh thanh niên là đức tính khiêm tốn giản dị. Cuộc sống riêng của anh thu gọn
trong gian trái của căn nhà với một chiếc giường con, cái bàn học và chiếc giá
sách. Những đóng góp của anh tuy thầm lặng nhưng rất lớn. Vậy mà anh luôn
coi những đóng góp của mình là nhỏ bé, không có gì là đáng kể. Thấy ông hoạ
sĩ vẽ phác họa chân dung của mình, anh tìm cách từ chối và nhiệt tình giới thiệu
với ông hoạ sĩ những người mà theo anh là đáng khâm phục hơn. Trong giao
tiếp với mọi người, ở anh toát lên một phong cách đẹp, một nét đẹp trong cử
chỉ, hành động, lời nói khiêm tốn, vui vẻ, chân tình, chu đáo và lịch sự: anh tặng
củ tam thất cho vợ bác lái xe bị ốm, tặng hoa và tặng trứng cho cô kĩ sư nông
nghiệp và ông họa sĩ già. Và khi chia tay thì anh cảm thấy thật lưu luyến và
không quên hẹn gặp lại mọi người…
Có thể nói, ở anh thanh niên hình ảnh tiêu biểu đại diện cho những con người ở
Sa Pa, là chân dung của người lao động mới mang trong mình sự hiểu biết về tri
thức, sống tận tụy với công việc, luôn lạc quan, tin tưởng mạnh mẽ trong cuộc
sống với một lí tưởng sống có ích cho cuộc đời. Chính điều đó đã giúp anh hoàn
60
thành công việc xuất sắc, tỏa nắng và sưởi ấm cho mọi người xung quanh, ngay
từ giây phút gặp gỡ ban đầu.
Với tình huống truyện nhẹ nhàng, đơn giản, ngôn ngữ giàu chất thơ, chất họa,
truyện ngắn “lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long đã xây dựng thành công
nhân vật anh thanh niên với những phẩm chất, cách sống đẹp điển hình cho thế
hệ trẻ trong thời kỳ mới. Anh thanh niên cùng với các nhân vật khác như cô kĩ
sư, ông hoạ sĩ , ông kĩ sư vườn rau … đã tạo nên một tập thể những con người
lao động khoa học lặng lẽ mà khẩn trương vì lợi ích của đất nước, vì cuộc sống
của mọi người. Với những thành công như thế, truyện được xem là một trong
những truyện ngắn hay nhất của nền văn học hiện đại Việt Nam. Hình ảnh anh
thanh niên đã truyền cảm hứng cho biết bao thế hệ bạn đọc. Để mỗi lần lần giở
trang văn của Nguyễn Thành Long chúng ta cảm thấy rung lên cảm xúc yêu
mến, cảm phục, tự hào để sống có ích hơn.
10. Vẻ đẹp của nhân vật ông Hai trong truyện ngắn “Làng”
Kim Lân là gương mặt xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại, ông sáng tác cả
hai giai đoạn trước và sau Cách mạng tháng Tám 1945. Kim Lân viết không
nhiều nhưng những gì mà nhà văn để lại cũng đủ để khẳng định một gương mặt
riêng, một phong cách riêng trong nền văn xuôi nước nhà. Sáng tác của Kim
Lân hầu hết xoay quanh mảng đề tài nông thôn. Ông chủ trương viết về những
người nông dân nghèo bởi họ bao giờ cũng thiệt thòi.
Ở mảng đề tài quen thuộc này, Kim Lân đã khai mở lối đi riêng, ông hướng tới
khám phá vẻ đẹp khỏe khoắn, đôn hậu, chất phác trong tâm hồn những người
nông dân, phản ánh những phong tục, những thú “phong lưu” đồng ruộng. Ông
là nhà văn của làng quê, của những người nông dân một lòng đi với đất, với
người, với thuần hậu nguyên thủy của cuộc sống nông thôn (Nguyên Hồng).
61
Truyện ngắn Làng của nhà văn Kim Lân khám phá vẻ đẹp người nông dân trong
một hoàn cảnh lịch sử mới – cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Từ hoàn
cảnh lịch sử ấy, vẻ đẹp tâm hồn của người nông dân được khám phá trên một
bình diện mới: Tình yêu làng quê hợp lưu, thống nhất với tình yêu đất nước, yêu
cách mạng.
Người nông dân yêu làng quê của mình một cách hồn nhiên, tự nhiên như một
tình cảm cội nguồn nhân bản tất yếu sẽ gặp gỡ, hợp lưu với tình yêu đất nước,
yêu cách mạng trong hoàn cảnh lịch sử mới.
Gamzatov đã từng khẳng định: “Có thể bứt con người ra khỏi quê hương nhưng
không thể bứt quê hương ra khỏi con người. Một ý kiến thật xác đáng với
trường hợp của ông Hai với làng quê chợ Dầu của mình.”
Những ai đã đọc Làng đều cảm nhận được ở ông Hai tình yêu, sự gắn bó sâu sắc
với làng xóm, với quê hương. Đối với người nông dân chất phác ấy, tình cảm
với làng quê, thôn xóm là tình cảm tự trong tim, ngấm sâu vào máu thịt. Cũng
như bao người dân lao động khác, cả một đời ông Hai gắn bó với mảnh đất quê
nghèo mà nặng sâu ân tình. Cái làng Chợ Dầu ấy đã trở thành nguồn vui sống
của ông. Tác giả đã để cho ông Hai bộc lộ tình yêu đó một cách chân thật, nồng
nhiệt, vừa có những nét quen thuộc vừa có những nét riêng biệt chỉ có ở ông
Hai. Yêu làng, ông yêu tất cả những gì thuộc về làng, thậm chí yêu cả những cái
mà ông và biết bao người đã phải khổ sở vì nó. Ông Hai tự hào vì làng Chợ Dầu
của ông có những ngôi nhà ngói san sát, sầm uất, đường trong làng toàn lát bằng
đá xanh, trời mưa đi từ đầu làng đến cuối xóm bùn không dính đến gót chân.
Tháng năm ngày mười phơi rơm và thóc tốt thượng hạng, không có lấy một hạt
thóc đất… Ông tự hào về tất cả những nét độc đáo, những thứ đã làm nên bề dày
lịch sử của làng ông.
62
Nhưng tình yêu làng của người nông dân ấy không bất biến mà thay đổi theo
thời gian, theo sự biến chuyển của thời đại. Kháng chiến nổ ra mang theo những
luồng tư tưởng mới chiếu rọi tâm hồn ông. Giờ đây, đối với ông Hai, cái làng cụ
Thượng, cái sinh phần kia đều đáng căm thù ; niềm tự hào về làng là những
ngày khởi nghĩa dồn dập, những buổi tập quân sự có cụ râu tóc bạc phơ cũng
vác gậy tham gia ; những hố, những ụ, những hào…, chiếc chòi phát thanh. Tất
cả những điều đó, từ những cái nhỏ nhặt đến những điều lớn lao, đều trở thành
đối tượng của tình yêu tha thiết, đậm sâu trong ông. Qua những lời khoe của ông
Hai, ta có cảm tưởng như cảnh vật, làng xóm đã hằn in trong ông, chiếm trọn
con tim, khối óc người nông dân ấy.
Ông Hai trong quá khứ thuộc loại khố rách áo ôm, đã từng bị bọn hương lí trong
làng truất ngôi trừ ngoại xiêu dạt đi, lang thang hết nơi này đến nơi khác, lần mò
đến vào tận đất Sài Gòn, Chợ Lớn kiếm ăn. Ba chìm bảy nổi mười mấy năm trời
mới lại được trở về quê hương bản quán. Hơn hết ông thấm thía cảnh tha hương
cầu thực, ông yêu làng quê của mình, tự hào, và tôn thờ nó. Đi đâu xa ông cũng
khoe làng quê của ông.
Trước Cách mạng ông khoe cái làng to đẹp giàu có với cái sinh phần của viên
tổng đốc làng ông. Trong kháng chiến đi tản cư xa làng ông có một niềm tự hào
kiêu hãnh về cái làng ấy: Khoe cái không khí sôi nổi cách mạng những ngày
khởi nghĩa dồn dập ở làng mà ông gia nhập phong trào từ hồi kì còn bóng tối,
những buổi tập quân sự, những hố, những ụ, những giao thông hào… ông kể
rành rọt từng cái một. Ngay trong cách khoe của ông đã thể hiện một sự chuyển
biến to lớn về tình cảm đối với làng quê, từ đẹp giàu sang đến một làng quê
kháng chiến, từ tình yêu nước thể hiện một cách thật hồn nhiên.
63
Bứt con người ra khỏi quê hương một khoảng cách về không gian nhà văn Kim
Lân làm nổi bật tình cảm gắn bó sâu sắc, lòng yêu quê hương đất nước, tình yêu
cách mạng thông quan diễn biến tâm trạng nhân vật. Nghe tin làng chợ Dầu theo
giặc, ông buồn phiền, tủi hổ, căm tức bọn theo Tây phản bội dân làng “cổ ông
nghẹn ắng lại, da mặt tê rân rân, ông lão lặng đi tưởng như đến thở không
được.” Ông nguyền rủa “chúng bay ăn miếng cơm hay miếng gì vào mồm mà đi
làm cái giống Việt gian bán nước để nhục nhã thế này.” Tiếng rít ấy là tiếng nói
của lòng căm hờn, sự căm giận đang ngùn ngụt trong lòng ông Hai. Trong ông
đang có cuộc giằng co dữ dội: Ông yêu làng, làng ông đáng tự hào là thế, mà
giờ lại theo Tây. Tình cảm của ông phải thế nào đây? Nhưng sự giằng co ấy
nhanh chóng đi đến kết luận: “Làng thì yêu thật, nhưng làng theo Tây thì ta
phải thù”. Một thái độ dứt khoát, một tình yêu mạnh mẽ nhưng không mù
quáng. Tinh yêu làng trong ông rất mãnh liệt, nhưng làng phải gắn với nước.
Giờ đây, làng Chợ Dầu của ông theo Việt gian, tức là hại nước, hại cách mạng
thì không thể yêu làng như xưa được nữa. Niềm đau, sự oán trách cũng như thái
độ kiên quyết… tất cả, tất cả đều là biểu hiện sống động nhất của tình yêu nước
trong ông Hai. Nghe tin làng theo giặc mặc cảm tội lỗi đau đớn buồn tủi, ông
lão vừa như bị mất đi cái gì quý giá và thiêng liêng nhất. Nhìn lũ con, tủi thân,
nước mắt ông lão cứ tràn ra. Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đây?
Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng, hắt hủi đây? Khốn nạn bằng ấy tuổi đầu…
Ông trằn trọc không sao ngủ được hết trở mình bên này lại trở mình bên kia, thở
dài. Nghe tin địa phương đuổi người làng Dầu vì làng chợ Dầu theo Tây, nỗi
đau khổ lo sợ lên đến cực điểm, thật là tuyệt đường sinh sống, đâu đâu có người
Chợ Dầu người ta cũng đuổi như đuổi hủi. Hay là quay về làng nhưng lập tức
ông gạt đi cái ý nghĩ tội lỗi đó cho dù rất tha thiết với làng về làm gì cái làng ấy
nữa. Chúng nó theo Tây cả rồi, về làng tức là bỏ kháng chiến, bỏ cụ Hồ. Không
thể được. Làng thì yêu thật nhưng làng theo Tây thì phải thù.
64
Tình yêu làng khi đối lập với tình yêu nước, yêu cách mạng thì ông Hai chỉ có
một sự lựa chọn dứt khoát, quyết liệt là đặt tình yêu nước lên trên tình yêu làng.
Nhà văn Kim Lân đã cho thấy tình cảm cách mạng, tình yêu nước thật tha thiết,
là nét đẹp đẽ trong tâm hồn của người nông dân - lực lượng chủ lực trong cuộc
chiến tranh yêu nước của lịch sử dân tộc ta, nó lí giải cội nguồn sức mạnh của
dân tộc.
Khi nhận được tin chính xác là làng ông vẫn kháng chiến ông mừng như mở cờ
trong bụng, cảm thấy mình được minh oan, chiêu tuyết. Không còn nỗi tủi nhục
đè nặng trong Iòng, ông lại tiếp tục đi khoe về làng Chợ Dầu anh dũng của
mình, “lại ngồi trên chiếc chõng tre, vén quần lên tận bẹn mà nói chuyện về cái
làng của ông“. Làng vẫn là tình yêu, là niềm tự hào tha thiết của ông Hai. Niềm
vui ngập tràn trong lòng, quần áo chỉnh tề, mặt tươi vui rạng rỡ hẳn lên, mồm
bỏm bẻm nhai trầu, ông hồ hởi chia quà cho con. Một chi tiết như một nghịch lí
khi ông lão bô bô khóc: Tây nó đốt nhà tôi rồi bác ạ! Đốt nhẵn. Câu văn được
nhắc lại hai lần thể hiện tâm trạng hả hê: nó như một minh chứng hùng hồn
minh oan cho mình, cho làng. Làng Dầu vẫn kháng chiến. Điều đó thêm một lần
nữa khẳng định tình yêu làng quê thiết tha, sâu đậm của nhân vật ông Hai.
Một cái kết có hậu cho một người nông dân yêu làng, yêu nước đáng trân trọng
đã được Kim Lân viết nên. Thật chẳng quá khi nói rằng bằng ngòi bút sắc bén
và chân thực, Kim Lân đã làm cho người đọc không thể rời mắt khỏi trang
truyện, người nghe không thể không tập trung: đoc, nghe để cảm nhận được nỗi
đau vô hạn, sự tủi nhục khôn tả của ông Hai khi nghe tin làng Chợ Dầu theo
giặc; nỗi đau đó, sự tủi nhục đó không cần một tính từ cảm xúc nào diễn đạt,
Kim Lân với khả năng miêu tả đặc sắc và chính xác tâm lí nhân vật đã làm cho
cảm xuacs của ông Hai truyền sang người đọc, người nghe, khiến học không
những hiểu mà còn hiểu sâu sắc để rồi hòa chung niềm vui với ông Hai khi tin
làng được cải chính. Chắc hẳn ai theo dõi câu chuyện cũng phải nở một nụ cười
65
khi đọc đến đoạn cuối: Nhà ông hai bị giặc thiêu rụi mà ông lại mừng đến khôn
tả. Đấy có lẽ là chi tiết nói lên tất cả con người của ông: Một người nông dân có
lòng yêu nước thật đáng quý, đáng trân trọng!
66

EBOOK VĂN HỌC 9

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

EBOOK VĂN HỌC 9

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fanpage: Học văn chị Hiên – THCS 6,7,8,9

Hơn cả một bài văn

TUYỂN TẬP BÀI NGHỊ LUẬN VĂN HỌC

CÁC TÁC PHẨM LỚP 9 HỌC KÌ 1

“Mẹ anh nghiệt lắm anh ơi

Biết rằng có được ở đời với nhau

Hay là vào trước ra sau

Cho cực lòng thiếp, cho đau lòng chàng”.

“Cò kè bớt một thêm hai

Giờ lâu ngã giá vàng ngoài bốn trăm”.

“Hạt mưa sá nghĩ phận hèn,

Liều đem tấc cỏ quyết đền ba xuân.”

“Xót người tựa cửa hôm mai,

Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ?”

Thương thay cũng một kiếp người,

Chờ cho hết kiếp còn gì là thân!…”

Đau đớn thay phận đàn bà

Lời rằng bạc mệnh vẫn là lời chung.

"Tố Như ơi, lệ chảy quanh thân Kiều”

Người mẹ cho ra đời những Phù đổng thiên vương

Dẫu là nguyên thủ quốc gia hay là những anh hùng

Là bác học hay là ai đi nữa

Cũng là con của một người phụ nữ

Người đàn bà bình thường không ai biết tuổi tên.

2. Đề bài: Phân tích đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích”

Số kiếp ở đâu mà lận đận

Sắc tài cho lắm cũng lôi thôi

Cành hoa vườn Thúy duyên còn bén

Ngọn nước sông Tiền nợ chẳng xuôi

(Tống vịnh Kiều)

Trước lầu Ngưng Bích khoá xuân,

Vẻ non xa, tấm trăng gần ở chung.

Bốn bề bát ngát xa trông,

Cát vàng cồn nọ, bụi hồng dặm kia

Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu,

Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ.

“Bẽ bàng mây sớm đèn khuya

Nửa tình nửa cảnh như chia tấm lòng”

Tưởng người dưới nguyệt chén đồng,

Tin sương luống những rày trông mai chờ.

Bên trời góc bể bơ vơ,

Tấm son gột rửa bao giờ cho phai

Ơi Kim lang! Hỡi Kim lang,

Xót người tựa cửa hôm mai,

Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ?

Sân Lai cách mấy nắng mưa,

Có khi gốc tử đã vừa người ôm.

Buồn trông cửa bể chiều hôm,

Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?

Buồn trông ngọn nước mới sa

Hoa trôi man mác biết là về đâu?

Buồn trông nội cỏ rầu rầu,

Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.

Buồn trông gió cuốn mặt duềnh

Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.

3. Đề bài: Giá trị nhân đạo trong Truyện Kiều – Nguyễn Du

Trải qua một cuộc bể dâu

Câu thơ còn đọng nỗi đau nhân tình

Nổi chìm kiếp sống lênh đênh

Tố Như ơi, lệ chảy quanh thân Kiều”

“Một hai nghiêng nước nghiêng thành

Sắc đành đòi một, tài đành họa hai”

“Thông minh vốn sẵn tính trời,