emociuri movlenebი, ადაპტური ფუნქციონირება

და ფსიქიკური ჯანმრთლობა

სალექციო კურსის მოკლე კონსპექტი

ლექტორი: ფსიქოლოგიის დოქტორი, ასოც. პროფესორი

რუსუდან მირცხულავა

სალექციო კურსის მიზანია წარმოვადგინოთ მიმართება ემოციებს, სტრესს,

ადაპტურ ფუნქციონირებასა და ფსიქიკურ ჯანმრთელობას შორის. ზიმბარდო,
გერიგი - “ჩვენ გვინდა გავაფართოვოთ თქვენი წარმოდგენები იმის შესახებ, თუ რა
კავშირშია ერთმანეთთან სული და სხეული”. (“ფსიქოლოგია და ცხოვრება”, გვ. 502).
ჯანმრთელობის ფსიქოლოგია იკვლევს იმას, თუ როგორ ახდენს გავლენას
ავადმყოფობის ჩამოყალიბება-განვითარებაზე გარემო, სოციალური და
ფსიქოლოგიური პროცესები. და ასევე, როგორ გამოიყენება ფსიქოლოგიური და
სოციალური პროცესები ავადმყოფობის მკურნალობისა და პრევენციის პროცესში.
ემოციის განმარტება - ემოცია შინაგანი მდგომარეობაა, რომელიც ადამიანის
დამოკიდებულებას ასახავს. სიხარული, რისხვა, შიში, დარდი და სხვ, ემოციებია და ისინი
ასახავენ, თუ როგორია ადამიანის დამოკიდებულება ადა თუ იმ მოვლენის ან ობიექტის
მიმართ. ემოცია სუბიექტის მდგომარეობაა; ემოცია სხვა ფსიქიკური პროცესებთან
შედარებით, გამორჩეული სუბიექტურობით გამოირჩევა. მკვეთრად გამოხატული
სუბიექტურობით, ემოცია სხვა ფსიქიკური პროცესებისგან გამოირჩევა. ასე მაგალითად,
შეგრძნება( რომელსაც, ყოველდღიურ მეტყველებაში, გრძნობასთან შეცდომით აიგივებენ)
საგნის თვისების (მისი ფერის, ფორმის და სხვა) ასახვაა და შემეცნებით (კოგნიტურ) პროცესს
წარმოადგენს. შეგრძნების აღმოსაცენებლად საგანმა უნდა გააღიზიანოს ნერვული
დაბოლოება (რეცეპტორი) . მაგალითად, ოპტიკური (მხედველობითი) შეგრძნების
აღმოცენებისათვის სინათლის ტალღამ უნდა გააღიზიანოს მხედველობის რეცეპტორი
თვალის ბადურაზე. შეგრძნებისაგან განსხვავებით, ემოცია (გრძნობა ) არა ობიექტის თვისება
სასახავს, არამედ ადამიანის დამოკიდებულებას (მა. სიამოვნებს თუ არა, მოსწონს თუ არა,
აშინებს თუ არა და ა.შ.) ემოცია ადამიანის შინაგანი მდგომარეობაა, რომელიც გამოხატავს
დამოკიდებულებას საგნის და მისი თვისების მიმართ. (იხილეთ დეტალურად გრძნობასა და
შეგრძნებას შორის სხვაობა მითითებულ სახელმძღვანელოებში).
ემოციის განმარტება - ზიმბარდო, გერიგის დეფინიციის მიხედვით, ემოცია რთული
პატერნია, რომელიც მოიცავს ფიზიოლოგიურ აგზნებას, გრძნობებს (განცდას), კოგნიტურ
პროცესებს (მოლოდინებს, მოგონებებს, ინტერპრეტაციებს) და ქცევას; წარმოადგენს პასუხს
სიტუაციზე, რომელიც პიროვნულად მნიშვნელოვნად არის აღქმული.
ემოციურ მოვლენათა თვისებები (სუბიექტურობა, მთლიანობა. პოლარობა,
ამბივალენტობა, დინამიურობა, ინტენსივობა, ექსტენსივობა, ხანიერება-სიმტკიცე, სიღრმე)
და კლასიფიკაცია (გრძნობა-ემოცია, გრძნობების სახეები: საგნობრივი და „მაღალი“, ემოციის
სახეები: აფექტი, ვნება, ემოციური მდგომარეობები, სტრესი, შფოთვა) - იხილეთ
მითითებული სახელმძღვანელოები და სლაიდები.
აღნიშნული თვისებებისა და ფართო სპექტრის სახეობების გამო, ემოციათა კვლევა
სირთულეებს აწყდება, განსაკუთრებით კი, ისეთი საკითხის გადაწყვეტის პროცესში,
როგორიცაა ემოციის მადეზორგანიზებელი თუ მაორგანიზებელი ფუქნციის საკითხი.
 emociuri movlenebis qcevasTan mimarTebam (igi xels uwyobs Tu xels uSlis
qcevis mimdinareobas, qcevas astimulirebs Tu aferxebs, qcevis maorganizebelia Tu
madezorganizebeli) didi azrTa sxvadasxvaoba gamoiwvia. urTierTgamomricxav
azrTa mizezi Tavad amociuri sferos araerTgvarovnebiT unda aixsnas (ix. emociur
movlenaTa klasifikacia). Eemociur movlenaTa mravalferovneba qcevisadmi maT aracalsaxa
mimarTebas iwvevs. emociaTa mimarT winaaRmdegobrivi pozicia srulad aisaxa Teoriul SexedulebebSi.

ემოციის თეორიები:

1)Eemocia, როგორც biologiur, adaptaciuri bunebis, procesTa fsiqikuri asaxva. (emocia _ motivi).
aRniSnuli Teoriuli Sexeduleba didi tradiciis mqonea.
adapturi funqcionireba ara mxolod qcevis organizebulobasa da mizanSewonilebas gulisxmobs, aramed
aseve, Tavad organizmis normalur funqcionalur statussac. sagulisxmoa, rom kiTxvaze “rogor grZnobT
Tavs?” _ pasuxebi ukavSirdeba fiziologiur mdgomareobas, emociur gancdebsa da maTTan dakavSirebul
janmrTelobas.
lindsli miiCnevs, rom emocia aRar unda CaiTvalos specifikur fenomenad da unda
ganxilul iqnes, rogorc aqtivaciis doneთa kontinuumSi ukiduresi mniSvneloba _ anu
emocia , sxva araferia, Tu ara maRali organizmuli aqtivacia. emociisa da
organizmuli aqtivaciis sakiTxs mogvianebiT (rodesac visaubrebT motivaciisa da
agznebis mimarTეbaze) isev davubrundebiT.
jems –langes sxeulebrivi reaqciis Teoria –”emociis periferiuli Teoria”
-stimulis zemoqmedeba iwvevs avtonomiur fiziologiur agznebas da sxeulebriv
reaqciebs, romelTa gancdiTac yalibdeba emocia. jemsma da langem pirvelebma
mimarTes yuradReba emociaTa fiziologiaze da pirvelebma miuTiTes emociur
movlenebSi sxeulebrivi procesebis mniSvnelobaზე. თეორიის მიხედვით, Eemociuri
movlenebi sxeulebrivi cvlilebebis SegrZnebaTa kompleqss warmoadgenen. “me
imitom ki ar vkankaleb, rom meSinia, aramed meSinia imitom-rom vkankaleb”
Aargumentebi:
1. Eemociuri movlenis aRwerisas aRweren sxeulebriv SegrZnebebs
2. Eemociuri movlenis Sesaferisi pozis miReba, am emociur movlenas iwvevs
3. garkveuli nivTierebebis miReba iwvevs sxeulebriv cvlilebebs da amis Semdeg, emociur
movlenebs
4. vazomotoruli sistemis daavadeba emociebs yovelgvari sxva obieqturi safuZvlis gareSe
iwvevs.
jems-langes Teoria emociis periferiuli Teoria, radganac is miiCnevs, rom emociur
gancdas warmoSobs visceraluri
reaqciebi (avtonomiuri fiziologiuri procesebi) da avtonomiuri nervuli sistema (da ara
centraluri nervuli sistema).
Teoriis mixedviT, emocia periferiuli ukukavSiris “Sedegia”
_ gamRizianebeli (stimuli) iwvevs fiziol. agznebas da qceviT-sxeulebriv reaqciebs, ris
Semdegac myardebasensoruli (SegrZnebiseuli) da motoruli ukukavSiri Tavis tvinTan.
stimulis aRqma iwvevs fiziologiur agznebas da sxeulebriv reaqciebs, rac ganicdeba,
rogorc emocia.

 Teoriis kontrargumentebi:
 1. erTi da igive sxeulebrivi cvlilebebi Tavs iCens gansxvavebuli emociuri movlenebisas da
ubralod, fizikuri varjiSis drosac. Mmag: adrenalini gamoiyofa, rogorc SiSis, aseve risxvis
drosac.
2. qirurgiuli CareviT, romlis Sedegadac tvini ver iRebs informacias sxeulebrivi cvlilebebis
Sesaxeb, operirebuli cxoveli mainc ganicdis SiSs, risxvas da a.S. (Seringtonis eqsp)
3. Aadrenalinis SeyvaniT cdis pirebi ganicdian ara emocias (SiSs), aramed im sxeulebriv
cvlilebebs, romlebic ubralod moagonebT emocias(SiSs) (maranonis eqsp)
Kklinikuri SemTxvevebisas emociebs ara Sesatyvisi gamomxatveli moZraobebi
axlavs( vilson-lermitis dakvirveba)
fiziologma u. kenonma (1927,1929) გააკრიტიკა emociis periferiuli
Teoria da emociis formirebaSi centraluri roli არა პერიფერიულ ნერვულ
მოქმედებას, არამედ centralur nervul moqmedebas mianiWa. kenonis
mixedviT, centraluri nervuli sistemidan (kerZod, Talamusidan)
momdinare signalebi orad
Iyofa; erTi nawili korteqsis (Tavis tvinis qerqis) erT
nawilSi emociuri grZnobis, xolo meore meore nawilSi _
emociuri eqsperesiis Camosayalibeblad miemarTeba.
aseve, fiziologma f. bardma daaskvna, romvisceraluri
reaqciebi win ar uswrebs emociur gancdas da emociis
stimuls 2 simultanuri efeqti ukavSirdeba: sxeulebrivi
agzneba simpaTikuri nervuli sistemis gavliT da emociuri
gancda korteqsis gavliT.

jer kidev mak-daugali Tavis “instinqt-TeoriaSi” (1908) emociur movlenebs

instinqtebTan da Sesabamisad, qcevasTan akavSirebda;Yyovel instinqts Sesabamisi
emocia ukavSirdeba. instinqti “avtomaturad” gadadis qcevaSi, amitomac qceva
imTaviTve dakavSiebulia emociur movlenebTan.
fsiqoanalizi instinqtur ltolvebs (upirobo, ciklur, Canacvlebad motivaciur Zalebs)
afeqtebTan (emociur movlenebTan) akavSirebs.Aafeqti instinqturi ltolvis energetikuli
komponentia, “afeqtis muxtia”, igi kavSirSia ltolvis realizebis procesTanac da mis
asaxvas axdens.
Sexteli (fsiqoanalitikosi, froidis ideebis reformatori) (1959) aRiarebs ra afeqtis
konstruqtiul da maorganizebel funqciebs, mas arsobrivad ukavSirebs qcevas; ar
arsebobs qceva afeqtis gareSe _ wers Sexteli da, aseve, aRiarebs emociuri
movlenebis rols komunikaciis procesSic.
dalis (Dahl, 1977) motivaciuri Teoriis mixedviT, emocia _ “fundamenturi motivia” da dakavSIrebulia
instinqturi ltolvis realizebis procesTan (asaxavs am ukanasknels).
plutCikma (Plutchik, 1962) Eemociuri movlenebi adaptaciur process daukavSira da
adaptaciur kompleqsebTan erTianobaSi ganixila. yovel adaptaciur kompleqss
garkveuli emocia Seesabameba.

Aadaptaciuri kompleqsi pirveladi emocia

1. Serwyma _ sakvebis da wylis miReba miReba

2. gamoyofa, gandevna, Rebineba zizRi
3. ngreva- moTxovnilebis realizebis Semafer risxva
xebeli barieris mospoba
4. dacva _pasuxi tkivilze an tkivilis xifaTze SiSi
5. kvlav-warmoqmna _seqsualuri reaqciebi sixaruli
6. dakargva _ siamovnebis momniWebeli obieqtis dardi
Ddakargva
7. orientireba _reaqcia axal obieqtze SiSi _gakvirveba
8. Seswavla _ SemTxveviTi moqmedebebi garemoSi interesi, molodini

s. rubinSteini (1946) emociur movlenebs moTxovnilebis arsebobis fsiqikur formad, mis aqtiur aspeqtad
miiCnevs. aRniSnuli Sexeduleba sazogadod damaxasiaTebelia rusuli fsiqologiri skolisaTvis (p. anoxini, p.
simonovi, l. boJoviCi, a. zaporoJeci, v. viliunasi da sxv.).
v. viliunasi emociur movlenebs, maTi qcevasTan mimarTebisa da funqcionaluri daniSnulebis mixedviT,
2 klasad yofs: 1. qcevis mastimulirebeli an wamyvani emociuri movlenebi da 2. qcevis maregulirebeli an
warmoebuli (warmateba-marcxis) emociuri movlenebi. Tuki mastimulirebeli emociuri movlenebi win
uswrebs qcevas da motivaciuri funqcia aqvs, warmoebuli emoc.Mmovlenebi qcevis procesSi aRiZvris da
qcevis mimdinareobis rogorobas asaxavs.
Kkognitur-afeqturi midgomis mixeviT (singeri 1973, 1974, tomkinsi 1962, 1963, izardi 1971, 1972),
emociuri movlenebi qmnian ZiriTad motivaciur sistemas. afeqturi da kognituri procesebi
urTierTqmedeben.
“diferencialur emociaTa Teoriis” mixedviT (izardi, tomkinsi), diskretul, calkeul
emociebs (avtorebma gamoyves 10 fundamenturi emocia) unikaluri motivaciuri da
fenomenologiuri Taviseburebebi gamoarCevT. emociebi urTierTqmdeben, qmnian
emociur kompleqsebs. yovel calkeul emociur movlenas, izardis mixecviT, unikaluri
adapturi funqcia akisria. emociuri movlenebi _ evoluciur-biologiuri memkvidreobis
produqtia. zogierTi emoc. movlenis SeguebiTi funqciis gamovlena iolia, zogierTia
SedareT rTuli. am ukanasknelT miekuTvneba, magaliTad, sircxvili. igi, erTi SexedviT,
mxolod zianis momtania, magram, analizi aCvenebs, romas misi adapturi
diniSnuleba udavoa. sircxvili adamins mgrZnobiares xdis socialuri garemos
Sefasebisa da zemoqmedebis mimarT da amiT socialuri kavSirebis ganmtkicebas
emsaxureba. aseve, dardic; es mZime emociuri gancda danakargTan Seguebisa da
socialuri daxmarebis miRwevis funqcias gulisxmobs.

Eemociur movlenaTa da pirovnebis kognituri Teoriebi .

a) emocia, rogorc SemecnebiTi funqcia. am tradiciisaa magda arnoldis

(1960) Teoria; emociuri movlenebi sagnis aRqmisa da Sefasebis
rezultatur gancdad ganixileba. emociis aRZvramde, obieqti unda aRqmul
da Sefasebul iqnes. obieqtis aRqmisa da Sefasebis Semdeg Cndeba
emocia, rogorc obieqtis ara-racionaluri miReba an uaryofa.
sagnisEemociuri Sefaseba pirdapir, uSualo da intuitur xasiaTs atarebs.
Bb)Eemocia, rogorc fiziologiuri agznebis interpretacia. Sexteris (1966, 1971) da Sexterisa da singeris
(1962) moxedviT, emociuri movlenebi or komponents Seicavs: fiziologiur agznebas da am agznebis
Sefasebas. fiziologiuri agznebis Sefaseba xdeba aqtualuri situaciis mixedviT. situaciis SefasebiT,
fiziologiuri agzneba SeiZleba gancdil iqnes sruliad gansxvavebulad, rogorc sixaruli, risxva, SiSi da a.S.
anu situaciuri konteqstis mixedviT, icvleba erTi da imave fiziologiuri agznebis gancdis (da emociuri
gancdis) rogoroba.
Sexterisa da singeris eqsperimenti (1962): c. p. –Ta erT jgufs gaukeTes epinefrinis ineqcia (romelic
fizioloiur agznebas iwvevs), meore jgufs _ placebo. Semdeg c.p.-Ta erT jgufs aZleven instruqcias
Seyvanili preparatis moqmedebis Sesaxeb (awvdian namdvil an yalb informacias)., meore jgufs _aseTi
informaciis gareSe toveben. aseve, c.p._Ta nawili im adamianis sazogadoebaSi xvdeba, romelic eiforiuli
qcevis demonstrirebas axdens, nawili ki _ im adamianis sazogadoebaSi, romelic agresiuli qcevis
demonstrirebas axdens. eqsperimentuli Sedegebis mixedviT, fiziologiuri agznebis Sefasebasa da garkveuli
emociis gancdaSi gadamwyvet rols TamaSobda situaciuri garemo.Aanu fiziologiuri agzneba fasdeboda
garemo situaciis Sefasebis mixedviT.(maslaCma gaimeore eqsperimenti da ver miiRi igive rezultati).

Eemocia, rogorc agzneba da aqtivacia

 spenserma (1890) erTerTma pirvelma ganixila emociuri movlenebi cnobierebis garkveuli
mdgomareobisa Tu cnobierebis ganzomilebis saxiT. vundtma (1896) ganaviTara spenseris tradicia da
emociuri movlenebi sami ganzomilebiT gamoxata: siamovneba-usiamovneba, daZabva-Sveba, agzneba-
damSvideba.
spenserisa da vundtis Sexedulebebze dayrdnobiT dafim (Daffy 1934, 1941) ivarauda, rom qceva
SeiZleba aixsnas umartivesi fenomenis _ organizmuli agznebis terminebSi. dafis mixedviT, qceva icvleba
mxolod 2 koordinatis mixedviT _ mimarTulebisa da intensivobis mixedviT. mimarTuleba _ moZraobaa
obieqtisaken an obieqtisagan. intensivoba ki, zogad organizmul agznebas ukavSirdeba. emocia mxolod
wertilia organizmuli agznebis skalaze.Eemociebi gansxvavdebian mxolod intensivobisa da mimarTulebis
mixedviT.Eemociuri movlenaTa diskretul, calkeul saxeebs dafi ar aRiarebda da ufro metic, Tvlida, rom
emociunaluri terminebi saerTod unda amoRebul iqnes fsiqologiuri Teoriasa da eqsperimentuli
gamokvlevebidan.
Llindslis (Lindsley, 1951, 1957) ekuTvnis emociisa da qcevis aqtivaciuri Teoria. avtorma Secvala dafis
termini “organizmuli agzneba” (romelic farTo Sinaarsisaa da gasazomadac rTuli) aqtivaciis terminiT.
aqtivacia linslim gansazRvra, rogorc Tavis tvinis Reros retikularuli formaciis neironuli agzneba, romelsac
Tan axlavs qerqis eleqtro-encefalogramuli cvlilebebi.Llindsis mixedviT, emociuri stimuli (garegani an
Sinagani) iwvevs impulsebs da tvinis Reros aqtivacias, romelic, Tavis mxriv, ugzavnis impulsebs
Talamussa da qerqs.Ees impulsebi transformirdeba qcevis saxiT, romelic “emocionaluri agznebiT”
xasiaTdeba. aseT qcevas Seesabameba eleqtro-encefalogramuli cvlilebebi (kerZod, Cndeba dabali
amplitudis, maRali sixSiris asinqronuli talRebi). emocionaluri stimulaciis daqveiTeba ki iwvevs el.
encefalogramaSi iseT cvlilebebs, rogoricaa sinqronizacia, maRal-amplitudiani da dabali sixSiris rxevebi.
lindsli miiCnevs( 1950,1960), rom emocia aRar unda CaiTvalos specifiur fenomenad da unda ganxilul
iqnes, rogorc aqtivaciis doneTa kontinuumSi ukiduresi mniSvneloba (anu emocia maRali aqtivaciaa).
spenserma (1890) erTerTma pirvelma ganixila emociuri movlenebi cnobierebis
garkveuli mdgomareobisa da cnobierebis ganzomilebis saxiT. vundtma (1896)
ganaviTara spenseris tradicia da emociuri movlenebi 3
ganzomilebiT gamoxata: siamovneba-usiamovneba, daZabva-Sveba, agzneba-damSvideba.
spenserisa da vundtis Sexedulebebsi safuZvelze dafim
დაფიმ ivarauda (1934, 1941), rom qceva SeiZleba aixsnas umartivesi
fenomenis_organizmuli agznebis terminebSi. dafis mixedviT, qceva icvleba mxolod 2 koordinatis
mixdviT_ mimarTulebisa da intensivobis mixedviT.
mimarTuleba_moZraobaa obieqtisken(obieqtisgan), xolo intensivoba-organizmis agznebas ukavSirdebა.
dafis mixedviT, emocia, sxva araferia, Tu ara wertili organizmuli agznebis skalaze. emociebi
gansxvavdeba mxolod intensivobisa da mimarTulebis
mixedviT. emociur movlenaTa diskretul saxeebs dafi ar aRiarebda da Tvlida, rom fsiqologiam saerTod
unda uari Tqvas emocionalur terminebze
da isini Secvalos terminiT _”organizmuli agzneba”.
lindslis (1951, 1957) “emociisa da qcevis aqtivaciuri Teoriis” mixedviT, aqtivacia (am terminiT man
Secvala termini “organizmuli agzneba”) aris Tavis tvinis Reros retikularuli formaciis neironuli agzneba,
romelsac Tan axlavs qerqis eleqtro-encefalogramuli cvlilebebi. Eemociogenuri stimuli iwvevs impulsebs
da Tavis tvinis Reros aqtivacias, romelic, Tavis mxriv, impulsebs ugzavnis Talamussa da qerqs.es
impulsebi transformirdeba qcevis saxiT, romelic “emocionaluri agznebiT” xasiaTdeba. aseTi qcevas
Seesabameba eleqtro-encefalogramuli cvlilebebi (kerZod, Cndeba dabali
amplitudis, maRali sixSiris asinqronuli talRebi).
emocionaluri stimulaciis daqveiTeba ki iwvevs eleqtro encefalogramaSi iseT cvlebebs, rogoricaa
sinqronizacia_ maRal amplitudiani da dabali sixSiris rxevebi.
lindsli miiCnevs, rom emocia aRar unda CaiTvalos specifikur fenomenad da unda
ganxilul iqnes, rogorc aqtivaciis doneta kontinuumSi ukiduresi mniSvneloba _ anu
emocia , sxva araferia, Tu ara maRali organizmuli aqtivacia.
Eemocia, rogorc qcevis dezorganizacia. jer kidev p. Jane PTvlida, rom emocia madezorganizebeli
Zalaa da Tavs iCens im situaciebSi, romlebSic subieqts ar SeuZlia adaptireba (1928). igives aRniSnavda
klaparedic (1928): “emocia Cndeba garTulebuli adaptaciis pirobebSi. Tuki adamians SeuZlia gaqceva, igi
ar ganicdis SiSs.” Aadamianebi risxvas gamoxataven maSin, rodesac sityvebiTa da JestebiT
Caanacvleben im Zalisxmevas (moqmedebas), romelic arsebuli sirTulisa Tu problemis gadaWrisaTvis
aris aucilebeli. (adaptur qcevaSi igulisxmeba qceva, romelic emsaxureba subieqturi moTxovnilebis
realizebas da situaciisadmi adeqvaturia).
p. fresi aRiarebs emociis dinamikur (organizmis moqmedebaSi momyvan) bunebas; TviT sityvis
etimologiiTac (sityvebis _ “emocia” da “motivi” _ Ziria movere_ moZraoba) naTelia emociis kavSiri
qcevasTan. (sityvaSi “emocia” winsarTi e mimarTulebis aRmniSvnelia). magram qcevis aRZvra, ar
niSnavs imTaviTve mis irganizebulobasa da adapturobas. fresi aRniSnavs, rom emocianaluri qceva Tavs
iCens mxolod Warbi motivaciisa da emociogenuri situaciis pirobebSi da adapturi qcevis darRvevas
(adapturi qcevis emocionaluri reaqciebiT Canacvlebas) ukavSirdeba. frasi emocias qcevis “egradaciastan”
akavSirebs. Specifikuri emociuri reaqciebis saxiT igi CamoTvlis: gulis cemis sixSiris matebas, kunTur
daZabulobas, piris simSrales, civ ofls, kuWis spazmebs, kankals a a.S. emocoinalur reaqciebSi fresi 3
kategorias gamoyofs: 1. vegetatiuri reaqciebi 2. kunTuri reaqciebi 3. impresiuli reaqciebi. maT
aerTianebT zogadi dezadapturi buneba da adapturi qcevis rRveva.
kenoni (romelmac emociaTa fiziologia ikvlia) aRniSnavs, rom emociaTa zegavleniT irRveva balansi da
urTierkompensireba vegetatiuri nervuli sistemis simpaTikursa da parasimpaTikur sistemebs Soris. kenons
ekuTvnis hipoTeza, romlis mixedviTac emocia xifaTze reaqciaa (emergency reaction). emociisas
aRZruli fiziologiuri cvlilebebi xifaTis Tavidan acilebisaTvis saWiro qcevis ganxorcielebas emsaxureba.
Qemociuri movlenebis qcevasTan mimarTebas asaxavs ierqs-dodsonis kanoni. ierqsma da dodsonma
1908 wels Caatares eqsperimenti, romliTac swavlobdnen perceptuli davalebis Sesrulebaze (sxvadasxva
sinaTlis xarisxis Sedareba) motivaciis doneTa (motivaciis dones cvlidnen el. dartymis, rogorc dasjis,
xarisxis cvlilebis mixedviT) da amocanis sirTulis doneTa zemoqmedebas. eqsprimentuli Sedegebis
sfuZvelze avtorebma Camoayalibes kanoni, romlis mixedviTac rTuli amocanis SemTxvevaSi qcevis
efeqturoba miiRweva susti motivaciisa da dabali intensivobis emociuri gancdisas, xolo martivi amocanis
SemTxvevaSi qcevis efeqturoba miiRweva Zlieri motivaciisas da maRali intensivobis emociuri gancdisas.
(gavSAlo) .
p. fressa da avtorebs SemoaqvT “emociuri qcevis” termini, romelic asaxavs adapturi qcevis
Camanacvlebel (da adapturi TvalsazrisiT, naklebad efeqtur) emociur reaqciaTa sistemas. “emociuri
ganmuxtvis” fenomeni _vnaxo abreaqcia.
zemoT warmodgenili Sexedulebebi, romlebSic xazgasmulia emociur movlenaTa madezorganizebeli
zemoqmedeba qcevaze, mxolod uaryofiTi valentobis an Zlieri intensivobis dadebiT emociebs exeba.
Sesabamisad, am TeoriaTa gavrceleba emociur movlenaTa farTo speqtrze mizanSewonili ar aris.
A
emociis fiziologia

emociuri procesebSi aqtiurad CaerTvis avtonomiuri nervuli sistemis simpaTikuri da

parasimpaTikuri nawilebi.avtonomiuri nervuli sistema periferiuli nervuli sistemis
nawilia, romelic akavSirebs centralur
nervul sistemas gluv dagulis kunTebTan, jirkvlebTan da aregulirebs uneblie motorul
reaqciebs, periferiuli nervuli sistema Sedgeba spinaluri da kranialuri nervebisgan da
axorcielbs kavSirs cns-sa da sensorul receptorebs, kunTebs, jirkvlebs Soris.

emociis fiziologia: avtonomiuri nervuli sistema aregulirebs organizmis cxovelqmedebas rogorc

Cveulebriv, aseve safrTxis pirobebSi. am funqciebs
avtonomiuri nervuli sistema 2 ganStoebiT- simpaTikuri da parasimpaTikuri sistemebiT- axorcielebs.es
sistemebi urTierTsapirispiro
funqciebs asruleben. simpaTikuri sistema aregulirebs organizmis reaqciebs”gansakuTrebul”
(“safrTxesTan dakavSirebul”, “sabrZolo”)
situaciaSi, xolo parasimpaTikuri _Cveulebriv situaciaSi.
simpaTikuri nervuli sistema organizmis amzadebs safrTxesTan gasamklaveblad;
am dros wydeba saWmlis moneleba, sisxli Sinagani organoebidan gadanawildeba
kunTebis mimarTulebiT, Zlierdeba Jangbadis miwodeba, matulobs sunTqvisa da gulis
cemis sixSire. sapirispiro resqciebs aqvs adgili parasimpaTikuri nervuli sistemis
aqtivaciis SemTxvevaSi. susti usiamovno stimulaciis dros aqtivirdeba simpaTikuri
nervuli sistema, susti sasiamovno stimulaciisas- parasimpaTikuri. Zlieri (orive tipis)
stimulaciisas aqtivirdeba orive sistema. SiSi da risxva sxeulis saswrafo reagirebis sistemas
aqtivireben; organizmi safrTxesTan gasamklaveblad mzaddeba. simpaTikuri nervuli
sistemi aqtivirebisas gamoiyofa hormonebi epinefrini da noreponefrini, rac iwvevs:
arteriuli sisxlis wnevis zrdas, nerwyvisa da oflis gamoyofas. emociogenuri stimulaciis
moxsnisas CerTvis parasimpaTikuri nervuli sistema, romelic
akavebs maaqtivirebeli hormonebis gamoyofas.

diferencialuri emociebi da gansxvavebuli fiziologiuri paternebi (ekmani,1983)

dardi-guliscemis cemis gaxSireba, sixaruli- guliscemis Semcireba, risxva-guliscemis
gaxSireba da kanis temperaturis mateba, SiSi_ kanis dabali
temperatura.

centraluri nervuli sistema (cns)_ agzneba, aseve, emociebi da “safrTxis

reaqciebi” kontoldeba hipoTalamusisa da limburi sistemis mier. am procesebSi
gansakuTrebulia limburi sistemis nawilis _ amigdalas_ roli; is axdens stimulisami
emocionaluri mniSvnelobis miniWebas da mis emocionalur Sefasebas. amigdalas
dazianebis SemTxvevaSi gamomxatveli moZraobebis
dekodireba (maTi interpretireba)SeuZlebeli xdeba.

korteqsis (Tavis tvinis qerqis) funqcia emocionalur procesebSi: akavSirebs

fsiqologiur gamocdilebas biologiur reaqciebTan, iwvevs asociaciebs, mogonebebs da
maT mniSvnelobas miawers (emociebiT damuxtuli mogonebebi).
amigdalaSi meti aqtivacia vlindeba garegani stimulirebis dros (mag;emociuri filmis
yurebisas), xolo korteqsSi _ mogonebebis aRZvrisas. amgvar
kvlevebSi gamoiyeneba cns-s skanirebis teqnika.
kenon-bardis Teoria: emociogenur stimuls ukavSirdeba 2 simultanuri efeqti:
sxeulebrivi agzneba simpaTikuri nervuli sistemis aqtivirebiT da emociis subieqturi
gancda. es 2 efeqti erTmaneTs ar ganapirobebs. sxeulebrivi da
fsiqikuri procesebi damoukidebelia.

Gemociuri movlenebi da gamomxatveli moZraobebi (eqspresia e.w.“sxeulis ena”)

Eemociuri movlenebi Seicavs 3 komponents: neiro-fiziologiur (Sida-organizmul) cvlilebebs, garegan

eqspresiasa da subieqtur gancdas. G
gamomxatveli moZraobebi (emociis eqspresia) Seiswavleba pirovnebis fsiqologiis, socialuri fsiqologiis,
samedicino da klinikuri fsiqologiiis mier. gamomxatvel moZraobebs miekuTvneba: mravalferovani
sxeulebrivi moZraobebi, xmis modulacia da intonaciuri cvlilebebi.
Mmiuxedavad imisa, rom emociis gancda subieqtur, piradul xasiaTs atarebs, misi gamomxatveli
komponenti, da upirveles yovlisa mimika, socialuri xasiaTisaa. gamokvlevaTa didma jgufma aCvena
(ekmani, freiseni, elsvorTi 1972, izardi 1971), rom zogierTi emociuri movlena universaluria da zogad-
kulturuli. garkveuli jgufis emociur movlenaTa kodireba da dekodireba saerToa msoflios yvela qveyanaSi
mcxovrebTaTvis, maTi kulturisa da ganaTlebis donisa Tu enobrivi sxvaobebis miuxedavad. amitomac
emociur komunikacias did mniSvnelobas miaweren fsiqologiaSi, anTropologiaSi biologiasa da sxva
mecnierebebSi.
 yoveli adamianis cxovrebaSi urTierTobis pirvelad formas warmoadgens emociuri komunikacia
dedasTan. socialuri zemoqmedeba individs aiZulebs daTrgunos an SeniRbos emociaTa spontanuri
gamoxatva.
Eemociuri eqspresia zemoqmedebs individualursa da socialur ganviTarebaze da pirovnebaTaSoriso
urTierTobebis ganviTarebaze.
boulbis (1953) da goldfarbis (1955) gamokvlevam aCvena, rom bavSvebi, romlebsac akldaT Cvilobis
asakSi normaluri emociuri urTierToba dedasTan, avlendnen Seferxebas da anomaliebs ganviTarebaSi.
uoltersisa da parkes gamokvlevis (1965) mixedviT, iseTi stimulacia, rogoricaa saubari da uSualod
bavSvisadmi mimarTuli mzera ufro metad zemoqmedebs bavSvis socialuri determinantebis
ganviTarebaze, vidre fiziologiur moTxovnilebaTa dakmamofileba. Volfis gamokvlevam (1963)
daadastura, rom Rimili amtkicebs socialur kavSirs bavSvsa da dedas Soris.
LLlazarusma da misma TanamSromlebma (lazarusi, optoni, averili, 1969, lazarusi, averili 1972) emocia
ganixiles, rogorc kompleqsuri bunebis fenomeni, romelic Seicavs Semdeg komponentebs: sasignalos,
SefasebiTs, kogniturs, eqspresiulsa da instrumentalurs. eqspresiuli komponenti, rogorc aRiniSneba,
qcevaa, romelic raime konkretul mizans ar isaxavs da Seicavs gamoxatvis Tandayolilsa da SeZenil
formebs.
C. darvinma erTerTma pirvelma ikvlia eqspresia (1874) da aRmoaCIna misi “utilitaruli” funqcia;
gamZvinvarebuli ZaRlis poza aSinebs mowinaaRmdeges. SiSis dros farTod gaRebuli Tvalebi saSualebas
iZleva ukeT iqnes danaxuli xifaTi.
E emociis eqspresias aqvs rogorc evoluciur-biologiuri, aseve fsiqologiuri da socialuri mniSvneloba.
Tanamedrove eTologebi, darvinis msgavsad miiCneven, rom mimika gaCnda evoluciur procesSi. C.
darvinma (1874) ivarauda, rom is ganviTarda “sasargeblo Cvevebisagan”; rasac axla ewodeba emociis
gamoxatva, uwin adaptaciuri daniSnulebis mqone qceva iyo. magaliTad, kbilebis gamoCena (dakreWa)
risxvis dros narCeni (rudimentaluri) movlenaa da winaT brZolaSi kbilebis gamoyenebas gulisxmobda.
Tiberoni gamomxatvel moZraobebs “ganzraxvis moZraobebs” uwodebs; _ mimika asaxavs sasurvel
qcevas da iZleva informacias subieqtis ganzraxvis Sesaxeb. Sesabamisad, mimikuri signalebi
komunikaciur funqcias asrulebs. magaliTad, risxvis emocia iZleva informacias mrisxane subieqtisgan
mosalodneli Tavdasxmis Sesaxeb, SiSis emocia _gaqcevis Sesaxeb da a.S.
Eemocionaluri eqspresiis kvlevis 2 ZiriTadi meTodi: emociis gamoxatvis (e.w. kodirebis) kvleva da
misi identifikaciis (eqspresiis gagebis, e.w. dekodirebis) kvleva.
AeqspresiaSi gansakuTrebul mniSvnelobas aniWeben saxes. gamokvlevebis Sedegad adamianis saxes
socialuri stimulis funqcia mieniWa. 3-kvirian asakSi Cvili pasuxobs mzeras. (volfi, 1969). axalSobili
adamianis saxes anda mis sqematur gamosaxulebas arCevs sxva nebismier stimuls (Fants, 1963;
Stechler,1964).
Ggamoyofen Tandayolilsa da SeZenil eqspresias. diumas eqsperimentma (1932) cxadyo, rom
emociogenur situaciebSi (romelTa drosac aRiZvris SiSi, risxva an sixaruli) dabadebidan brmebisa da
Tvalxilulebis gamomxatveli moZraobebi erTnairia.Ees faqti mowmobs eqspresiis Tandayolili formebis
arsebobas. fulCeris eqsperimentebis (1942) mixedviT, asakis zrdasTan erTad (c.p.-Ta asaki 5-dan 20-
wlamde) izrdeba sxvaoba dabadebidan brma da Tvalxiluli bavSvebis eqspresias Soris. TvalxilulTa
eqspresia ufro gamomxatveli da generalizebuli xdeba, xolo brmaTa eqspresia _ regress ganicdis. eqspresia
socialur gavlenebs eqvemdebareba, xdeba eqspresiis socialuri standartis aTviseba.
emociaTa gamoxatvis formebi universaluria: sicili_ sixarulisas, tirili _dardisas da a.S. Tumca,
sociumis zemoqmedeba 2 mimarTulebiT vlindeba: 1. sociumi waaxalisebs erTi saxis emociebis
gamoxatvas da sjis _ meoreTa gamoxatvas. magaliTad, dasavlur civilizaciaSi miRebulia qalis cremlebi da
ara kacis. 2. sazogadoeba qmnis mimikis enas, romelic amdidrebs spontanur eqspresias.Mmimikis ena
SeiZleba iyos universaluri da specifiuri. magaliTad, dasavleTSi furTxeba abuCad agdebas niSnavs, xolo
arabul qveybebSi _ dalocva-kurTxevas.
gamomxatvel moZraobaTa eqsperimentuli kvlevis meTodebi: 1. saxis rekonstruqciis meTodi _c.p.-s
awvdian saxis nawilebis fotoebs (an naxatebs) (Tvalebi, cxviri, piri), romlebic sxvadasxva emocias
gamoxatavs. (boringi, titCeneri, 1923). 2. msaxiobebis pozebis fotoebi 3. emociaTa spontanur ga
moxatvaTa fotoebi (darvini, Sulci, lendisi da sxvebi). 4. kinofirze gadaRebuli emociaTa spontanuri
gamovlinebebi. 5. eqspresiaze dakvirveba bunebriv pirobebSi.
 emociaTa eqspresiis kvlevis ramdenime Sedegi: 1.profesionali msaxiobis mier gamoxatuli emocia ukeT
amoicnoba, vidre misi spontanuri gamoxatva, radganac msaxiobi gamoxatavs emocias konvencionaluri
mimikiT (arsebul socialur garemoSi emociaTa gamoxatvis standartebis mixedviT), romlis interpretirebac
ufro iolia, radganac is socialur gamocdilebas Seesabameba. 2. emociis eqspresiaSi gadamwyveti roli
eniWeba pirs.Eemociis identificireba xdeba ZiriTadSi piris mimikis mixedviT. 3. emociis identifikaciisas
didi roli eniWeba Semfaseblis mdgomarebas (eqspresiis Semfasebeli axdens sakuTari emociebis
gadatanas da sakuTari emociuri mdgomareobis mixedviT aRiqvams eqspresias), aseve garemos, romelSic
tardeba eqsperimenti _ garemodan momdinare STagoneba zemoqmedebas axdens emociis eqspresiis
aRqmasa da Sefasebaze (mis identifikaciaze). magaliTad, Tuki garemoSi uaryofiTi emociuri fonia,
dadebiTi emociis eqspresia SesaZloa aRqmul iqnes, rogorc uaryofiTi emociis gamoxatuleba. dadebiTi
emociuri foni uaryofiTi emociis eqspresiis aRqmaze aseve, Sesabamis zemoqmedebas moaxdens
daDsxva. 4. emociaTa enis codna _ gamomxatveli moZraobebis Sefaseba-aRqmaSi didi roli eniWeba
imas, Tu ramdenad icis Semfasebelma mocemul socialur garemoSi miRebuli “sxeulis ena” da emociaTa
gamoxatvis miRebuli standartebi. 5. emociis identifikaciaSi mniSvnelovani roli eniWeba “konteqsts”-
garemo situacias. eqspresias garkveuli mniSvneloba miewereba konteqstidan anda garemo situaciidan
gamomdinare. magaliTad, Tuki situacia dadebiT emociebTan kavSirdeba, didi albaTobaa, rom uaryofiTi
emociebis eqspresiac dadebiT emociebs daukavSirdes. 6. gamomxatveli moZraobis SefasebaSi did rols
TamaSobs STagoneba anda socialuri zemoqmedeba.

fernbergeris eqsperimentis monacemebi (XX sk. 20-iani wlebi):

saxe asaxavda iyo STagonebuli STagonebamde STagonebis Semdeg

sevdas ironia 18 74
saSinelebas yuradReba 0 10
abuCad agdebas ukmayofilebas 4 77
zizRs abuCad agdeba 33 95
sircxvils mowiweba 5 70

savickisa da izardis eqsperimenti (1970): gamoyenebuli iyo fotoebi, emociaTa (sixaruli, dardi, SiSi,
risxva) standartizebuli gamoxatviT. fotoebs hqonda saerTo niSnebi: maT aerTianebda an erTi da igive
emocia an qudi (gamosaxul adamians an erTi da igive emociis mimika hqonda anda qudi
ixura).Mmkvlevarebs ainterebdaT, Tu romeli asakidan Seqmnian bavSvebi wvvils emociaTa saerToobis
mixedviT.ukve 5 wlis asakidan bavSvebi wyvilebs irCevdnen emociaTa saerToobis (da ara atributis _
qudis saerToobis) mixedviT.
kros-kulturuli kvlevebi mowmobs eqspresiis rogorc universaluri, aseve kerZo
kulturuli formebis arsebobas. emociuri eqspresiis universalobas adasturebs rogorc
kros-kulturuli, aseve Cvilebze Catarebuli kvlevebic.
universaluria 7 ZiriTadi emociis (SiSi, zizRi, sixaruli,
gakvirveba, siZulvili, risxva, dardi) eqspresia (pol ekmanis mixedviT).

pol ekmanis neiro-kulturuli Teoriis mixedviT, emociis

eqspresia formirdeba centraluri nervuli sistemisa (evoluciis
organuli produqti) da kulturis urTierTqmedebis safuZvelze.

ემოციის სოციალური ფუნქცია- emocia socialuri interaqciis regulatoria.

emocia socialuri situaciisami adaptirebis formaa; magaliTad, studenti gamocdas ver abarebs da cdilobs
leqtorze zemoqmedeba moaxdinos emociuri reaqciebiT_ tiriliT, RimiliT da a.S.
Janes magaliTi (1928) _avadmyofi qali eqims uyveba Tavisi avadmyofobis Sesaxeb, utydeba qviTini da
guli misdis.es emocionaluri reaqciebi eqimze zemoqmedebis efeqturi “instrumentia”.analogiuria bavSvis
emociuri reaqciebis socialuri
mniSvnelobac _ “vitireb manam, sanam Cems survils ar SeasrulebT”.
emociis (gamomxatveli moZraobebis) socializacia 2 mimarTulebiT vlindeba:
1)emociis organuli gamovlinebebis gamoyeneba sxvebze zemoqmedebis mizniT.
mag; cremlebi, romlebmac unda gamoiwvion Secodeba da daxmareba.
2)emociis mier qcevis Secvla adeqvaturobis mimarTulebiT. mag; fizikur barierze dartymebi, ramac
SeiZleba es barieri moxsnas kidec.
valoni (1949): emocia socializirdeba qcevis dramatizirebis wyalobiT. es xdeba ZiriTadSi mimikis
daxmarebiT; mimika “WeSmarit” enad iqceva_ ufro
gamomxatvelad, vidre sityvebi.fresi: ver axdens ra zogierTi sakuTari reaqciis
kontrolirebas, adamiani cdilobs qcevis dezorganizebulobis faqtidan garkveuli socialuri sargebeli naxos.

Eemocionaloba, rogorc pirovnuli niSani

Eemocionalobas emociogenuri (emociur movlenaTa gamomwvevi) situaciebis mimarT mgrZnobiarobas

uwodeben. emocionaloba SeiZleba iyos dabali an maRali intensivobis. yoveldRiur metyvelebaSi sityva
“emocionaloba” “hiperemocionalobis” sinonimad ixmareba.
jer kidev hipokrate gamoyofda qolerikul temperaments 4 temperaments Soris da mas emocionalur
temperamentad miiCnevda. ribo (1895) ganasxvavebda senzitiur (mgrZnobiare) tips aqtiurisa da
apaTiurisagan. delma da boli (1922) emocionalobas 5 pirovnuli faqtoridan erTerT faqtorad miiCnevdnen.
Ddidi anketuri masalis safuZvelze heimsma da virsmam (1908,1909) gamoyves pirovnebis 3 pirveladi
faqtori: emocionaloba, aqtiuroba da reaqtiuloba.
frimenma da kacovma (1942) ramdenime travmatuli (emociogenuri) situaciis eqsperimentuli
modelirebiT gamoyves emocionalobis 30 maCvenebeli. 10 maCvenebeli fiziologoiro aqtivobis gazomvas
ukavSirdeboda (kanis galvanuri refleqsi da sxva), 11 _ kunTur aqtivobas, 9 _ kiTxvarTa
monacemebs.Ffaqtoruli analizis safuZvelze gamoiyo 3 faqtori: 1. emocionaluri kontroli _ anu simSvidis
mdgomareobaSi dabrunebis unari da naklebi aqtiuroba emociogenuri stimulaciisas. 2. “arousal” _
agznebadoba, romelic korelirebs fiziologiuri agznebis (magaliTad, kanis galvanuri refleqsis)
monacemebTan, 3. “emocionalobis TviTSefaseba” _ romelic Seesabameba kiTxvarebze pasuxebs.
Kketelma (1956), pirovnuli faqtorebis mkvlevarma, erTmaneTs daupirispira e.w. +c da –c faqtorebi anu
afeqrurad mdgradi xasiaTi da nevrotuli emocionaloba.

+C -C

Aafeqturi mdgradoba daukmayofilebloba

Nnevrotul simptomTa deficiti emocionaloba
ipoqandriul niSanTa deficiti ipoqondriuloba
TviTkontroli aramdgradoba, xSiri Civili
simSvide, Tmenis unari da a.S. agznebadoba, miuTmenloba a.S

ikveTeba sakiTxi: aris Tu ara emocionaloba konstituciuri (Tandayolili) Tviseba Tu igi cxovrebiseuli
gamocdilebis Sedegia da SeZenili?
Eemocionalur konstituciaze pirvelad miuTiTa diuprem (1925). fsiqopaTologiuri, klinikuri
dakvirvebebidan gamomdinare igi Tvlida, rom emocionaluri konstitucia xasiaTdeba nervuli sistemis
Tandayolili disbalansiT, rasac Tan sdevs mgrZnobelobis aweva da motoruli Sekavebis ukmaroba (rogorc
uneblie, aseve nebismieeri motoruli aqtivobisa). Aam dros organizmis reaqciebi imdenad Zlieri,
generalizebuli da xanieria, rom organizmi kargavs axal da moulodnel situaciaTa mimarT adaptirebis
unars.
emocionaluri konstituciis sakiTxis saboloo dadgenisaTvis aucilebeli gaxda aseTi kvlevis Catareba:
mSoblebisa da Svilebis Seswavla erTsa da imave asakSi analogiuri meTodebisa da pirobebis
gamoyenebiT. aseTi gamokvleva lesis (1956) ekuTvnis. aRniSnuli meTodiT lesim gamoavlina korelacia
dedebisa da Svilebis neirovegetatiur reaqciebs Soris da emocionaluri memkvidreobiTobis faqti daadgina.
Hholma (1941) ikvlia emocionaloba (emocionaluri memkvidreobiToba) virTagvebze dakvirvebiT.
man SearCia “emocionaluri virTagvebi” (romlebic emociogenur situaciaze xangrZlvi defekaciiTa da
SarddeniT reagirebdnen) da “araemociuri virTagvebi”. gamokvlevam gamoavlina emociuri
memkvidreobiToba; “emocionalur virTagvebs” Svilebic “emocionaluri” hyavdaT. Tanac, emocionaloba
TaobebSi TandaTan matulobda.
iekelma da rodesma (1941) ikvlies virTagvebis 2 jgufs Soris anatomiuri sxvaobebi da daadgines, rom
“emocionalur virTagvebs” hqondaT ufro didi zomis hipofizi, Tirkmelzeda da farisebri jirkvlebi.
(emocionalobis kavSiri nervuli sistemis tipTan).
Ppavlovi (da misi skola) erTmaneTisgan gamoyofs 2, urTierTsapirispiro nervul process: agznebasa da
Sekavebas. e.w. “sust tips” Sekavebis dominanti, xolo “Zlier tips” _ agznebis dominanti
axasiaTebs.Aagznebadi an emocionaluri tipi kontrolis deficitiT xasiaTdeba da hipokrates qolerikuli
temperamentis analogiuria. pavlovi miiCnevda, rom nervuli procesebis rogorobas nervuli sistemis
anatomiuri Taviseburebebi gansazRvraven. agznebadi, emocionaluri tipisaTvis wminda fiziologiur-
anatomiuradaa damaxasiaTebeli Tavis tvinis qerqqveSa birTvebis (romlebis emociebs ganageben)
dominanti qerqze (romelic kontrolsa da sazogadod, maRal cnobierebas ganagebs). (emocionalobis
kavSiri nervuli sistemis tipTan).

Eemociuri agznebadobis kvlevis mimarTulebebi:

1. “fiziologiuri mimarTuleba” _ emociur mdgradobas ukavSirebs nervuli sisemis

Taviseburebebs.Aam mimarTulebiT kvlevebs ukve sakmao tradicia aqvT. (magaliTad,
aseTia i. pavlovis kvlevevbi). Eemocionalur mgradobas ukavSIreben “individis
reaqtiulobas” (Strelau, 1970), “nervuli sistemis Zalas” (teplovi, nebilicini). reaqtiulobas
uwodeben organizmis unars “miiRos” gamRizianeblebi. arseboben reaqtiulo adamianebi,
romlebic ufro mgrZnobiareni arian gamRizianebelTa mimarT. reaqtiulobasTan erTad
miuTiTeben emociur mdgraobaze zemomqmed, nervuli sistemis iseT Taviseburebebze,
rogoricaa moqniloba _plastiuroba, gawonasworeba-balansi. (am ukanasknelSi igulisxmeba
nervul procesTa _Sekavebisa da agznebis _ balansi) (suvorova, 1964).
2. “struqturuli mimarTuleba” _ igi miiCnevs, rom pirovnebis formirebis procesSi xdeba sul
ufro rTuli, diferencirebuli da centrirebuli regulaciuri struqturebis Camoyalibeba. swored es
struqturebi gansazRvraven emociur mgradobas.
3. “gansakuTrebuli meqanizmis” Ziebis mimarTuleba. Igulisxmeba, rom adamians regulaciis
sxva meqanizmTa gverdiT, aqvs”kontrolis meqanizmi”, romelic uzrunvelyofs qcevis
mimdinareobas emociogenuri situaciis pirobebSi. traiciul fsioqologiaSi am meqanizms
ewodeboda “neba”. es cneba gagebuli iyo ufro moralisturad, vidre empiriulad. Imave,
Tumca ara-moralisturi Sinaarsisaa fsiqoanalizis mier SemoTavazebuli termini “mes Zala”-
faqtori, romelic gamsazRvravs qcevis mimdinareobas emociogenur situaciebSi.

reikovskis eqsperimentuli gamokvlevaSi emocionaluri mgradoba Seswavlilia daCemebisa da

miRwevis doneebTan kavSirSi. reikovskis kvlevis ramdenime Sedegi: 1. mdgradoba dakavSIrebulia
TviTregulaciis efeqturobasTan. 2. TviTregulaciis efeqturoba – Teoriuli cvladia, romlis erTerTi
maCvenebelicaa sxvaoba daCemebisa da miRwevis doneTa Soris. 3. daCemebis donis ufro dabali
maCvenebeli (miRwevis donesTan SedarebiT) (“dazRvevis” tendencia da ara “riskis” tendencia)
dabali emociuri mdgradobis maCvenebelia. 4. sxvaoba miRwevisa da aCemebis doneebs Soris met-
naklebad konstanturi cvladia. 5. emocionaluri mdgraoba, dakavSirebuli miRwevisa da daCemebis
doneTa Soris sxvaobasTan, TviTregulaciis ( romelic vlineba qcevis struqturasa da mimarTUlobaSi,
emociaTa kontrolis unarSi) efeqturobis maCvenebelia.

SeZenili emocionaloba. Eemocionaloba ara mxolod konstituciuri, Tandayolili pirovnuli niSania, aramed
SeZenilic individis cxovrebis manZilze. xSiri emociogenuri situaciebi (magaliTad, xifaTi,
janmrTelobasTan dakavSirebuli seriuzuli problemebi) e.w. SeZenil emocionalobas ayalibeben.
Hholma da uaiTmenma SeZenili emocionaloba ikvlies virTagebze. eqsperimentuli jgufis axaldabadebuli
virTagvebi ganicdidnen Zlieri bgeris zemoqmedebas perveli kviris manZilze. simwifis periodSi
gamokvleva Cautarda eqsperimentuli da sakontrolo jgufis virTagvebs.Eemocionalobis kriteriumad arCeuli
iqna holis kriteriumi: dReebis raodenoba, romlis manZilzec virTagvebi avlendnen emociur reaqciebs
(Sarddenasa da defekacias) emociogenuri stimulebis zemoqmedebisas. rogorc aRmoCnda, eqsperimentili
jgufis virTagvebi ufro maRali emocionalobiT xasiaTdebodnen.

Eemocionaluri simwife. asakTan erTad adgili aqvs emociebis iferencirebas, viTardeba emociaTa
marTvisa da kontrolis, situaciisadmi adeqvaturi qcevis warmarTvis unari. avtorTa rigi aRniSnul
cvlilebebs emociur simwifesTan akavSirebs.

stresi specifikuri (kerZo) da araspecifikuri (zogadi) reaqciebis

sistemaa, ganxorcielebuli organizmis mier im mastimulirebeli obieqtis
mimarT, romelic a)arRvevs organizmis wonasworobas (homeostazs), b)gamocdas
uwyobs mas (igulisxmeba Sefasebis situacia) an g)aRemateba misi daZlevis
unars (qofingis resursebs).
termini “homeostazi” mecnierul leqsikonSi
Semoitana u.kenonma, romelic uwoda “koordinirebul fiziologiur procesebs, romlebic
organizms stabilur mdgomareobas unarCuneben”. ჰomeos _erTgvarovani
სtatis _ mdgomareoba.homeostaziss h. selie “mdgradobis Zalas”
da aseve, Sinagani garemos mudmivobas uwodebda.

h. selie _ homeostazi emyareba 2 ZiriTadi saxis reaqcias: sintoqsikursa (syn-erTad) da katatoqsikurs

(cata-sapirispiro). stresorTan
gasamklaveblad (kopingis misaRwevad), organizmi unda aregulirebdes reaqciebs Sesabamisi
hormonebisa da nervuli stimulirebis safuZvelze.
sintoqsikuri hormonebi matrankvilizirebel (damaSvidebel) zemoqmedebas axdenen, xolo katatoqsikuri
hormonebi uteven daavadebis agents
(mizezs) da misi mospobisadmi arian mimarTuli.
(damSvideba-brZola).
sintoqsikuri hormonebia mag:kortikoidebi _ isini, aqroben anTebiT procesebs da
imunuri sistemis sxva dacviT reaqciebs. xolo katatoqsikuri hormonebi,
piriqiT, astimulireben imunuri sistemis dacviT reaqciebs. selie_ 2 tipis reaqcia socialur sferoSi: ukan
daxeva da Tavdasxma.

სtress- daZabva,zewola. individis mTlianobiTi (fiziologiuri, fsiqologiuri, qceviTi) reaqciaa eqstremalur

(Warb)stimulaciaze.
hans selie _ stresi, rogorc mTlianobiTi adapturi reaqcia (“adaptaciuri sindromi”) intensiur stimulaciaze.
stresi da distresi. “stresis optimaluri done”.
stresis 3 faza: 1.organizmis fsiqo-fizikis mobilizeba stresorTan
sabrZolvelad (mobilizaciis faza), 2.organizmis winaRmdegoba (winaaRmdegobis faza), 3.organizmis
funqcionirebis rRveva (gamofitvis faza).
h.selies magaliTi: xangrZlivi da uCveulo gamocda (mag, kldeze cocva) Tavidan
iwvevs sirTulis gancdas, Semdeg xdeba sirTulis Zleva da bolos,
adamiani xvdeba, rom aRar SeuZlia ase gagrZeleba.es sam-faziani reaqcia stresis zogadi
kanonzomierebaa.

სტრესის მოქმედება:
 Hhipotalamusi _ stresis anatomiur-fiziologiuri centri.
 hipoTalamusi axdens:
 1) vegetatiuri (avtonomiuri), nervuli sistemis aqtivacias
 2) hipofizis jirkvlis aqtivacias

სტრესის ფიზიოლოგია
1) avtomoniuri (vegetatiuri) nervuli sistemis mier xdeba Tirkmelzeda jirkvlebisa da adrenaluri medulas
(mogrZo tvini) stimulireba.
2) aRniSnuli jirkvlebi gamoyofen adrenalins.
3) gamoiyofa 2 hormoni: epinefrini da norepinefrini
4) aRniSnuli formonebi astimulireben organoebs (“aqtivacia”)
5) elenTa met sisxlis wiTel burTulebs, xolo Zvlis tvini ufro met sisxlis TeTr burTulebs gamomuSavebs,
RviZlSi _ ufro meti raodenobiT glukoza gamomuSavdeba.

cxovrebiseuli cvlilebis erTeulebi

 aRniSnuli erTeulebi gamoiyeneba stresis donis gasazomad.

 cxovrebiseuli cvlilebebi individis winaSe ayeneben re- adaptaciis amocanas, rac Tavis
mxriv stress ukavSirdeba.

Ppost travmuli stresis aSliloba (PTSDD)

 stresze reaqciaa, xasiaTdeba matravmirebeli movlenis akviatebuli gancdiT. aseTia e.w.“

flashback”, anu warsuli negatiuri Sinaarsis mogonebis uecari gacocxleba.
 (PTSDD) aris SfoTviTi aSliloba, dakavSirebuli Semawuxebel mogonebebTan,
sizmrebTan, halucinaciebTan.

rezidualuri (narCeni) stresis paterni (residual stress patern)- qronikuli sindromia, romelic
gulismobs post travmuli emociuri reaqciebis qronizacias.

qofingi, daZleva (coping)

 stresTan gamklavebis (stresis Zlevis) strategiebis sistema, romelic moicavs Semdeg

reaqciebs:
 1) qceviTs
 2) emociur-motivaciurs
 3) kogniturs

Kkognituri Sefaseba:
 kogniuri Sefaseba miiCneva kopingis I etapad.
 masSi gamoyofen 2 stadias:
 1) pirveladi Sefaseba: kiTxva“ ra xdeba?”
 2) meoradi Sefaseba: sakuTari resursebis Sefaseba da kopingis ganxorcieleba.

qopingis 2 ZiriTadi saxe:

 pirvlad kopingis (stresis daZlevis) kvlevas mimarTes lazarusma da folkmanma.

 1) problemaze mimarTuli daZleva
 2) emociaze mimarTuli daZleva.

Ddonald maiCenbaumis stresis inokulaciis (“acris” profilaqtikis) 3 faziani modeli

1) sakuTari realuri qcevis gacnobiereba

2) destruqciuli, araadapturi qcevis sanacvlod axali qcevis identificireba da Canacvleba
3) axali qcevis Sedegebis Sefaseba
 socialuri mxardaWera, rogorc stresis daZlevis resursi- 1) socialur-fsiqologiuri
mxardaWera 2) materialuri mxardaWera
3) informaciuli mxardaWera

Eemociuri movlenebi da fsiqo-somaturi efeqtebi

Eemociuri movlenebis sxeulebriv procesebTan mimarTeba aRiniSna jer kidev mecnieruli fsiqologiis
Camoyalibebis periodSIve (jems-langes Teoria).
Nnakvlevia emociuri movlenebis zemoqmedeba sxvadasxva organoebze. ase magaliTad, brunsvikma
erTerTma pirvelma ikvlia emociogenur stimulTa zemoqmedeba saWmlis momnelebel sistemaze.
aRmoCnda, rom saWmlis momnelebeli sistema reagirebda emociogenur stimulebze, magram sxvadasxva
saxiT. erTi da igive emocia gansxvavebul organul reaqciebs iwvevda.
sxva gamokvlevebSi emociur movlenebsa da sxeulebriv procesTa Soris garkveuli mimarTeba dadginda;
SiSi, tkivili da sxva Zlieri uaryofiTi intensivobis emociebi kuWisa da 12-goja nawlavis kunTur tonuss
amcirebda da maT aqtivobas aferxebda. Zlieri gakvirveba _ tonuss zrdida, sixaruli _ar iwvevda
SesamCnev cvlilebebs.
Ffresi aRniSnavs, rom Zlieri emociogenuri situacia agresiaa organizmis winaaRmdeg.Aam dros
organizmis energetikuli resursebis mobilizeba imdenad mZlavria, rom gamoricxavs adaptur reaqciebSi
maT gamoyenebas. agzneba iwvevs “biologiur travmatizms”, rasac axlavs vegetatiuri nervuli sistemiT
inervirebul organoTa funqcionirebis darRveva.Qqronikuli konfliqtisa da daZabulobis situaciaSi myof
subieqts emocionaluri reaqciebi uCndeba. gare, fizikuri moqmdebis saxiT gamovlenis gareSec, isini
iwveven saWmlis momnelebeli da gul-sisxlZarRvTa sistemebis funqcionalur darRvevebs. subieqturad es
emoc. mdgomareobebi ganicdeba, rogorc SfoTva.
vegetatiuri reaqciebi mxolod aqtualur emociebTan ar kavSireba. pirobiTi kavSirebis safuZvelze
neitraluri stimulebi, adre dakavSirebulni emociogenur situaciasTan, Tavadac iZenen emociebis
stimulirebis unars. (isini ikvlia k. bikovma.) magaliTad, qals daewyo Rebineba, rodesac Wamis dros
Seatyobines axloblis daRupvis Sesaxeb. amis Semdeg mas yovelTvis ewyeboda Rebineba am sakvebis
danaxvisas.
Oorganuli cvlilebebi gansakuTrebiT TvalSi sacemia SiSisa da risxvis dros. am cvlilebebs kenonma
“mobilizaciis reaqcia” (emergancy reaction) uwoda. (aRniSnuli termini iTarmneba aseve, rogorc
“SfoTvis reaqcia”). emociuri agznebis zemoqmedebiT Sinagan organoTa moqmedebis cvlilebebis axsnis
klasikuri variantia kenonis “mobilizaciis reaqciis Teoria”, romelic avtorma XXsk. dasawyisSi
cxovelebze warmoebuli gamokvlevebis Sedegad Camoayaliba. kenonis Tanaxmad, mobilizaciis reaqcia
Cndeba, rodesac individi xifaTTan dakavSirebul signals awydeba. xifaTis signals moqdebaSi moyavs
mobilizaciis sistema, romlis funqciasac asrulebs simpaTikuri nervuli sistema. simpaTikuri nervuli
sistemis agznebas Tan sdevs Sinagan organoTa funqcionirebis (da sazogadod, organizmuli) cvlilebebi.
aseTia: guliscemis sixSiris mateba, sisxlZarRvTa Seviwroeba muclis aris organoebSi, periferiuli
sisxlZarRvebis gafarToeba (kidurebSi), koronaruli sisxlZarRvebis gafarToeba, sisxlis wnevis
mateba.Aaseve aRiniSneba, saWmlis momnelebeli sistemis kunTebis tonusis daqveiTeba, saWmlis
momnelebeli sistemis jirkvalTa moqmedebis Seferxeba, gamoyofisa da da saWmlis momnelebeli
procesebis Sekaveba.Aaseve, gugebis gafarToeba, kunTuri daZabulobis mateba. humoralur doneze
Zlierdeba Tirkmelzeda jirkvlis sekretoruli funqcia da Sedegad sisxlSi matulobs adrenalinis Semcveloba.
adrenalini, Tavis mxriv, zrdis gulis muSaobis intensivobas, axdens perestaltikis Sekavebas, zrdis Saqris
Semcvelobas sisxlSi, aCqarebs sisxlis Sededebis process.
Kkenoni aRniSnavs, rom zemoT CamoTvlili organizmuli cvlilebebi organizms amzadebs
ZalisxmevisaTvis _ brZolis an gaqcevisaTvis.Aanu maT biologiuri funqcia da mniSvneloba
ekisreba.Aase magaliTad, gulis muSaobis gaintensiureba sisxliT ukeT amaragebs ConCxis kunTebs,
romlbsac xafaTTan gamklavebaSi (brZolaSi an gaqcevaSi) didi roli eniWeba. samagierod, is organoebi,
romlebic am dros ar iReben monawileobas (saWmlis momnelebebli sistema) _ nakleb sisxls iReben da
maTi moqmedeba neldeba.
 aRniSnuli cvlilebebi Cndeba ara mxolod fizikuri xifaTis, aramed socialuri xifaTis (gamocda, sajaro
gamosvla da sxva) SemTxvevaSic.
kenoni aRniSnavs, rom warmodgenili fiziologiuri suraTi SeiZleba Seicvalos da icvleba kidec,
radganac simpaTikuri nervuli sistemis aqtivirebas Tan erTvis misi antipoduri parasimpaTikuri nervuli
sistemis aqtivirebac. Sesabamisad, Cndeba iseTi organizmuli cvlilebebi, rogoricaa uneblie Sarddena,
defekacia, ereqcia (saWmlis momnelebebli, saSarde da sasqesi sistemebis aqtivireba) da sxva.
mniSvnelovania, ra Tqma unda, cnobierebis rolic. TviT mZlavri emociogenuri zemoqmedebis pirobebSic
adamians SeuZlia ar dakargos sakuTari Tavis marTvisa da kontrolis unari da amiT Seakavos emociebTan
dakavSirebuli organizmuli cvlilebebi.

selies “adaptaciuri sindromis moZRvrebis” (“stresi _ adaptaciuri sindromi”) mixedviT, stresi anu
mavne fizikur da fsiqologiur faqtorTa zemoqmedeba iwvevs SfoTvis reaqcias. am reaqcias aqvs 3 stadia:
1. Soki _ hipoTenzia, hipoTermia, hipoglikemia da a.S. 2. antiSokis stadia _ gamoiyofa adrenalini da misi
zemoqmedebiT CamoTvlili reaqciebi icvleba sapirispiro mimarTulebiT.Ees organizmis winaaRmdegobis
fazaa, organizmi cdilobs adaptirebas stresisadmi. 3. Tuki organizmze stresoris zemoqmedeba grZeldeba,
dgeba mesame faza _ gamofitvis faza, romelac “adaptaciuri avadmyofoba” ewoda.Aam dros Cndeba
organuli darRvevbi: kuWis wyluli, gulis ariTmia da sxva.
volfis gamokvlevis mixedviT, SiSi saWmlis momnelebeli sistemis moqmedebis Sekavebas iwvevs
maSin, rodesac SfoTva (Relva) _ zrdis saWmlis momnelebeli sistemis motorulsa da sekretorul funqciebs.
zogierTi klinikuri dakvirvebis mixedviT, gansxvavebuli Sinaarsis emociebi gansxvavebul organizmul
cvlilebebs iwveven. sixarulis gancda zrdis kuWis kunTebis tonuss, xolo SfoTva, dardi, apaTia _
aqveiTebs (iakobsoni, k. platonovi, volfi).
Ddidi xnis manZIlze iTvlebida, rom SiSi da risxva erTnair vegetatiur cvlilebebs iwveven. aqsis
(Ax,1955) gamokvlevis mixedviT, risxvisas ufro metad izrdeba diastoluri wneva, xdeba gulis muSaobis
droebiTi Seneleba, ufro mkveTria cvlilebebi kanis galvanur refleqsSi, ufro metad izrdeba kunTuri
daZabuloba, matulobs hormon noradrenalinis gamoyofa. xolo SiSisas gaZlierebulad adrenalinis gamoyofa
xdeba. adrenalini ki axdens gulis muSaobis gaintensiurebas, afarToebs sisxlZarRvebs.Nnoradrenalini _
kapilarebis spazms iwvevs da zrdis sisxlis arteriul wnevas. risxvis dros wnevis mateba da gulis muSaobis
droebiTi Seneleba imas mowmibs, rom adrenalinTan erTad noradrenalinic gamoiyofa.
SiSi da risxva gansxvavebulad zemoqmedeben tkivilisadmi mgrZnobelobaze. SiSis dros tkivilisadmi
mgrZnbeloba matulobs! (Kocowski, Kofka, Maruszeski 1970).
Mmagram emociur moclenaTa mier gamowveul organizmul cvlilebebi mainc araa
standartuli.Oorganizmi individualuria da individualurad reagirebs. yoveli adamiani xasiaTdeba mxolod
misTvis (met-naklebad) damaxasiaTebeli fiziologiuri reaqciebiT.

Eemociuri movlenebi da avadmyofoba.

Eemocia SeiZleba iqces fsiqiur da somatur daavadebaTa mizezad.

Ppavlovisa da msi mowafeebis, lidelis gamokvlevebma aCvena cxovelebSi eqsperimentuli nevrozebis
gamowvevis SesaZlebloba (cxoveli imyofeboda konfliqtur situaciaSi). nevrozebi vlindebida klasikur
emocionalur reaqciebSi; agznebSi, agresiulobaSi, anda SekavebaSi.
Ggrinkerisa da robinsis (1959), sauris (1956) breidis (1958), maureris (1950). eqsperimentSi moxda
wylulovani daavadebis xelovnurad gamowveva cxovelebSi. rogorc aRmoCnda, emociuri agzneba
paTogenur zemoqmedebas axdens im SemTxvevaSi, rodesac individs ar SeuZlia situaciis kontrolireba
(xifaTis Tavidan acileba garkveuli moqmedebis saSualebiT).
sauris cdaSi virTagvebi (eqsperimentuli da sakontrolo jgufebi) 30 dRis manZilze iRebdnen sakvebs 2
dReSi erTxel. eqsperimentuli jgufi sakvebs iRebda ase: maT unda gadaelaxaT bade, romelSic eleqtro deni
gadioda. 30 dRis Semdeg virTagvebi gakveTes. aRmoCnda, rom eqsperimentuli jgufis cxovelebs
ganuviTardaT wylulebi saWmlis momnelebel sistemaSi.
Bburdenkos, mogilnickis eqsperimentuli gamokvlevis mixedviT, emociogenuri zemoqmedeba cxovelis
kuWSi didi raodenobiT marilmJavas sekrecias iwvevs. Tuki am dros kuWi sakvebisagan daclilia,
viTardeba wylulovani daavadeba.
 kruSinskis gamokvlevebis mixedviT, emociogenuri stimuli ufro mavnea, rodesac igi ara mudmivad,
aramed periodulad zemoqmedebs! avtorTa mosazrebis mixedviT, amis mizezia individis adaptireba
qronikuli stimulaciis miamrT da vegetatiuri procesebis Seneleba.
Eemociogenuri faqtorebi iwvevs sxva daavadebebsac. magaliTad, eqsperimentulad gamoiwvies
asTmis Seteva (Dekker, Gruen 1956), gulis asTenia -gulis organuli daavadebis gareSe (gulis tkivili,
friali, kankali, gaxSirebuli sunTqva da sxva).

saleqcio kursSi gamoyenebuli zogierTi ZiriTadi terminis ganmarteba

კონტინუუმი- ინტენსივობათა სკალა მინიმალური ინტენსივობიდან

მაქსიმალურ ინტენსივობამდე.
ორგანიზმული აგზნება- ორგანიზმის ფიზიოლოგიური მდგომარეობა,
რომელიც იცვლება (ვარირებს) ინტენსივობის მიხედვით დაბალი
ინტენსივობიდან მაღალ ინტენსივობამდე (ორგანიზმული აგზნების
კონტინუუმი).
აგზნება- ორგანიზმულ ცვლილებათა ერთიანობა.
ქცევის კოორდინატები- ქცევის ძირითადი მახასიათებლები. მაგ; დაფის
თეორიის მიხედვით, ქცევის კოორდინატებია: მიმართულება (ობიექტისკენ
ან ობიექტისაგან) და ინტენსივობა (ორგანიზმული აგზნება).
ემოციოგენური სტიმული- ემოციის გამომწვევი სტიმული
იმპულსი - ნერვულ ბოჭკოებში განავალი ელექტრო იმპულსი, რომლითაც
აგზნება ვრცელდება
ელექტრო-ენცეფალოგრამა- თავის ტვინის ელექტრული აქტივობის
ამსახველი ტალღები (სინუსოიდა) (შეადარე კარდიოგრამას); დაბალი
(დესინქრონიზაცია ან ემოციონალური აგზნება) და მაღალი ამპლიტუდის
(სინქრონიზაცია) ტალღბი, მაღალი ან დაბალი სიხშირის ტალღები.
ქცევის დეზორგანიზაცია - ქცევის დარღვევა, ქცევის ორგანიზების
ანტოპოდი. დეზადაპტაციის სინონიმი.
ინსტინქტი- (ლათ.instinstus-სტიმულირება)- ქცევის თანდაყოლილი,
გენეტიკურად განსაზღვრული და უნივერსალური ფორმა. მაგ; თავდაცვის,
გამრავლების ინსტინქტი.
მოტივი-( ლათ.movere- მოძრაობაში მოყვანა)- ქცევის სტიმული,
დაკავშირებული მოთხოვნილების დაკმაყოფილებასთან, ქცევის აღმძვრელი
შინაგანი სტიმული. კავშირდება ემოციებთან.
ელექტრო-ენცეფალოგრამა- თავის ტვინის ელექტრული აქტივობის
ამსახველი ტალღები (სინუსოიდა) (შეადარე კარდიოგრამას) დაბალი
(დესინქრონიზაცია ან ემოციონალური აგზნება) და მარალი ამპლიტუდის
(სინქრონიზაცია), მაღალი ან დაბალი სიხშირის ტალღები.
ქცევის დეზორგანიზაცია - ქცევის დარღვევა, ქცევის ორგანიზების
ანტოპოდი. დეზადაპტაციის სინონიმი.
ინსტინქტი- (ლათ.instinstus-სტიმულირება)- ქცევის თანდაყოლილი,
გენეტიკურად განსაზღვრული და უნივერსალური ფორმა. მაგ; თავდაცვის,
გამრავლების ინსტინქტი.

L
wyaroebi da literaturis sia:

1. სალექციო კურსის ნაბეჭდი ვარიანტი

2.სლაიდები
3.ზიმბარდო ფ. გერიგი რ. “ფსიქოლოგია და ცხოვრება” თბ.2009. გვ.501-
553
4.იმედაძე ი. “ფსიქოლოგიის საფუძვლები” თბ., გვ.230-256
5.ნათაძე რ. “ზოგადი ფსიქოლოგია” თბ.1977 გვ.500-546
დამატებითი ლიტერატურა:
6.Фресс П. Пиаже Ж.»Экспериментальная психология» ტომი 5, გვ.112-188
7.Рейковский Я.»Экспериментальная психология эмоций» М.1984
8.Изард К. «Эмоции человека» М.1980
9.Вилюнас В. «психология эмоциональных явлений» М.1976
10.»Психология эмоций» (ред. Вилюнас В.) М.1984
11.Селье Г. «Стресс без дистресса» М. 1979
12. Китаев-Смык Л. «Психология стресся» М.1983
13.Экман П. «Психология эмоций» М.2011
14.რამიშვილი დ. “გამომხატველი მოძრაობის ფუნქციისა და ბუნების
საკითხისათვის” თბ. 1974
15. www. Goggle.com (body language, body language test)