ქცევის ფიზიოლოგია

მარიამ გოგიჩაძე
ბიოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი,
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის
კვლევითი ცენტრის „ძილ-ღვიძილის
ციკლის შემსწავლელი თენგიზ ონიანის
ლაბორატორიის“ მთავარი მკვლევარი

ტელ.: 577 78 56 16
E-mail : mariam.gogichadze@iliaunu.edu.ge
marika_keshelava@yahoo.com
• ადამიანისა და ცხოველთა ქცევის ფიზიოლოგიის
საფუძვლები შედარებით ასპექტში;
 ქცევის ნერვული და ენდოკინული რეგულაციის
საფუძვლები;
 სენსორული სიგნალების აღქმისა და შემდგომი
პროცესირების ფიზიოლოგიური მექანიზმები;
 ჰომოესტაზის წარმმართველი როლი მოტივაციურ-
ემოციური ქცევის გენერაცია/მანიფესტაციაში;
 მეხსიერების პროცესირების ელემენტარული
საკითხები და მათი მნიშვნელობა ქცევის სხვადასხვა
ფორმის ჩამოყალიბებაში;
 ქცევის პოსტნატალური განვითარების
ნეიროფიზიოლოგიური მექანიზმები, რომლებიც
ცვალებადი გარემოს მიმართ ორგანიზმის
ადაპტაციას განაპირობებს.
 I ლექცია

?
ქცევის რაობა ნეირომეცნიერებათა პოზიციებიდან;
ქცევის ნერვული რეგულაცია: ნერვული უჯრედი,
სენსორული რეცეპტორი, კუნთები და ჯირკვლები
ქცევა არის რთული ფსიქო-ფიზიოლოგიური რეაქციების
ერთობლიობა, რომელიც მიმართულია „აგრესიული“ გარემოს
მიმართ ადაპტაციის ჩამოყალიბებისაკენ, მის მიმართ მაქსიმალურად
კომფორტული მდგომარეობის მოპოვებისაკენ და/ან ამ
მდგომარეობის შენარჩუნებისაკენ. ქცევა განპირობებულია როგორც
თანდაყოლილი (გენეტიკურად განპირობებული), ისე შეძენილი
(პირობითრეფლექსური ) მექანიზმებით.

ქცევა
 ქცევა

პირველადი
სტიმული რა?
ქცევა
ქცევა აპეტიტური ფაზა
(ლათ.- სურვილი, სწრაფვა)
ქცევა
ნს შესაბამისი
უბნების
მოქმედება როგორ?
მაგალითად,
კვებითი ქცევა,
პროგრამირებ რომელიც
ა რისთვის? შიმშილითაა
გამოწვეული.
 ორგანიზაცია

ნეირონ
ი
რეცეპტორი (ლათ. ნერვული იმპულსი
-მიმღები

მოტორული
რეაქციების ჩართვა
(რეფლექსური
თავის ტვინის მოქმედება)
შესაბამისი სტრუქტურები

ნეირონ
ი კუნთი

მოტივაცია (ლათ.- ჯირკვალი

ვამოძრავებ)
 მანიფესტაცია
(ლათ. -გამოვლენა)

რეაქციები, რომლებიც სხვადასხვა ტიპის

მიმართულია სეკრეტების
გამოყოფა
მოთხოვნილების
დაკმაყოფილებისაკენ
მოტორული
რეაქციების
განხორციელებ
ა
ჯირკვალი
ნსუმატორულ
ი ფაზა
თ. -
მამთავრებველი)
მოტივაციის დაკმაყოფილება
კუნთი

ემოცია ! სიმაძღრე
 მაკ-ფარლენდის ცნობილი შეკითხვა,
რომელიც უნდა ასახავდეს ქცევის
ბუნებას

1.რატომ ზის ფრინველი კვერცხებზე?

(და არა ქვებზე და /ან ყვავილებზე?)
2. რატომ ზის ფრინველი კვერცხებზე?
(და არ დგას ან არ ჭამს მათ?)
3. რატომ ზის ფრინველი კვერცხებზე?
(რატომ მაინცა და მაინც ფრინველი?)
4.რატომ ზის ფრინველი
კვერცხებზე? (რა მიზანი ამოძრავებს
ფრინველს?)

ამგავარად, ამ ერთ შეკითხვაზე და

ალბათ, ერთი შეხდვით მარტივ
შეკითხვაზე პასუხი სხვადასხვანაირია,
იმის მიხედვით, თუ რომელ სიტყვაზეა
მახვილი. თუმცა საბოლოო შედეგი -
ბარტყების გამოჩეკვაა.

რეპროდუქციული ქცევის ერთ-ერთი ფაზა

 ქცევის ბიოლოგიური საფუძვლების შესწავლას
მულტიდისციპლინარული მიდგომა ესაჭიროება, ვინაიდან
სხვადასხვა ქცევის ფორმირებას, მის განვითარებას და
მანიფესტაციას თავის ტვინის მრავალი სისტემის აქტივაცია
განაპირობებს. ამ თვალსაზრისით აუცილებელია
ნეიროანატომების, ნეიროქიმიკოსების, ნეიროფიზიოლოგების,
ნეიროფსიქოლოგების კვლევების ანალიზი. გამომდინარე
იქიდან, რომ
ნეიროანატომები შეისწავლიან თავის ტვინის წარმონაქმნების და
მათი შემადგენელი ელემენტების - ნეირონების, მათი
კავშირების სტრუქტურას;
ნეიროქიმიკოსები იკლვლევენ სუბსტრატის ქიმიურ
შემადგენლობას და საბაზისო რექციების ბუნებას;
ნეიროფიზიოლოგების შესწავლის საგანს წარმოადგენს ნერვული
ელემენტების ელექტრული აქტივობა, თავის ტვინის
კონკრეტული სტრუქტურების ფუნქციები და მათი მონაწილეობა
ქცევების რეგულაციაში;
ნეიროფსიქოლოგები იკვლევენ ქცევის და აზროვნების
 ქცევის ნერვული რეგულაციის საბაზისო
მექანიზმები უკავშრდება გაღიზიანების
პასუხად აგზნების გენერაციას, მის
გავრცელებას, გადაცემას, იმპულსის
ანალიზსა და საბოლოო ჯამში საპასუხო
რეაქციის ჩამოყალიბებას .

აგზნება არის აგზნებად ქსოვილებში მიმდინარე

რთული ფიზიოლოგიური რეაქციების
ერთობლიობა, რომელიც გაღიზიანების
საპასუხოდ ვითარდება.
 ენერგიი
ერგიის ს
ყარო ყოფილი
წყარო

დაზიანებუ
ლი სადენი
სადენი
ნათ ნათ
ურა ურა

თაგვი

დაზიანებული
ნერვი
ნერვი

ტვინი ხელი ტვინი

ნერვები გადასცემენ სიგნალს კუნთებისაკენ ისევე,

როგორც ელექტრული სადენები
 ერთუჯრედიანი ან
მრავალუჯრედიანი ორგანიზმების
ცალკეული უჯრედის , აგრეთვე
უჯრედის ზოგიერთი ნაწილის
მიმართულ მოძრაობას სხვადასხვა
ფაქტორის ზემოქმედებით ეწოდება
ტაქსისები (ბერძ. taxis - წესრიგი,
მდებარეობა)
ამება

გაღიზიანებადობა არის
ორგანიზმების თვისება გარემოს
ცვლილებას უპასუხოს თავისი
მდგომარეობის ან
ცხოველქმედების ცვლილებით
ფოსტალა
 ცენტრალური ნერვული სისტემის
მოქმედების პრინციპი აგზნებისა
და შეკავების პროცესების
კოორდინაციაში მდგომარეობს.

აგზნება არის აქტიური პროცესი,

რომელიც წარმოადგენს
ქსოვილის საპასუხო რეაქცია
გაღიზიანებაზე და ქსოვილის
ფუნქციის გაძლიერებით
გამოიხატება.
შეკავება არის აქტიური
პროცესი, რომელიც
წარმოადგენს ქსოვილის
ჰიდრას რეაქცია საპასუხო რეაქცია გაღიზიანებაზე
უსიამოვნო და ქსოვილის ფუნქციის
გამღიზიანებელზე შესუსტებით გამოიხატება.
ტროპიზმი ( ბერძ. trоpos - მობრუნება,
მიმართულება) მცენარის ორგანოების
”მოძრაობა” (ზრდა) გარემოს გამღიზიანებლის
მიმართულებით(+) ან საწინააღმდეგოდ (-).
 აგზნებადი ქსოვილები

კუნთების სახეები

გლუვი
განივზოლიან კუნთი
ი ჩონჩხის გულის კუნთი
კუნთი

ნერვულ
ი
ქსოვილ ჯირკვალი
ი
 ნეირონ
ი

აგზნებადობა არის ჯირკვალი

განსაკუთრებული
ქსოვილების (ნერვული,
კუნთოვანი და
ჯირკვლოვანი) უნარი
გამღიზანებლის
მოქმედებას უპასუხოს
განსაკუთრებული
კუნთი
პროცესებით -
მემბრანული
პოტენციალის
ცვლილებით, რასაც თან
მოჰყვება აგზნების
გავრცელება
მემბრანაზე, კუნთის
შეკუმშვა და სეკრეტის
გამოყოფა.
 გამღიზიანებლების
მიმღებლობა
ყნოსვა
მხედველობ გემოვნება შეხება
ა სმენა

1 2

სხვადასხვა სახის გამღიზიანებელი სხვადასხვა ტიპის რეცეპტორზე მოქმედებს . ჩხირები

(1) და კოლბები (2) სინათლეზე და ფერზე რეაგირებენ, სმენის რეცეპტორი - ბგერაზე,
ყნოსვის - სუნზე, გემოვნების - გემოზე, შეხებაზე - ნერვების თავისუფალი დაბოლოებები
(3) და მეისნერის კაფსულები (4)
კ.გოლჯი ს.რამონ-და-კაჰალი
(1844-1926) (1852-1934)
 ნეირონი

სანტიაგო რამონ და კაჰალმა (1852-1934), ესპანელმა ჰისტოლოგმა შეიმუშავა „ნეირონული დოქტრინა“ და ამ

ნაშრომში 1906 წელს მიიღო ნობელის პრემია მედიცნისა და ფიზიოლოგიის დარგში. „რეტიკულური
თეორიისაგან“ განსხვავებით, რომელიც გაბატონებული იყო იმ დროინდელ მეცნიერებაში და, რომელიც
გულისხმობდა ნს -ის ბადებრივ აგებულებას და ფუნქციების რეგულაციას უჯრედული მასალის ქსელებში,
რამონ-და-კახალმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ ნეირონი ნს სტრუქტურული და ფუნქციური ერთეულია და
ისინი ინდივიდუალურად უკავშირდებიან ერთმანეთს.
ცნს
პნს

მგრძნობიარე
ნეირონი
რეცეპტორი
სომატური
მოტონეირონი ჩონჩხის კუნთი

ავტონომიური
მოტონეირონი
გლუვი, გულის კუნთი,
ჯირკვალი

სინაფსი განგლიასთან

ნეირონ
ი
თავის ტვინს ხშირად კომპიუტერს ადარებენ. ეს
მართლაც ასე, მაგრამ ტვინი განსაკუთრებული
სახის - ბიოლოგიური კომპიუტერია, რომელშიც
თავმოყრილია მილიონობით წლისა და უამრავი
თაობის გამოცდილება. ტვინში აისახება
ფიქრები, გრძნობები, რეგულირდება
გარემოსთან და სხვა ინდივიდებთან
ურთიერთობა, ორგანიზმის მთლიანობა,
გამრავლება, აზროვნება, სიამოვნება, სიხარული
და სხვ. როგორც მე-17 საუკუნის მოაზროვნე
რენე დეკარტი ამბობდა „ მე ვაზროვნებ,
მაშასადამე, ვარსებობ“.
ტვინი შეიცავს 100 მილიარდ ნეირონს და
100 ტრილიონ აქსონურ კავშირს.
ნეირონების აგებულება და მათი
კავშირები, შეიძლება ითქვას, იდენტურია
ევოლუციის სხვადასხვა საფეხურზე
მდგომი ცხოველებისათვის, მაგრამ
განსხვავება გამოიხატება მათ განლაგებაში
და ფიზიოლოგიური სქემების
სირთულეში, რაც როგორც
ფილოგენეზურ, ასევე ონტოგენეზური
განვითარების პროცესში მიმდინარეობს.
 კორძიანი სხეული
შუბლის წილი
მხედველობის ცენტრი

თაღი ეპიფიზი
ოთხგორაკი
ღერო
წყალსადენი
მხედველობის ნერვი
ნათხემი
ხიდი

საფეთქლის წილი ღერო

მოგრძო ტვინი

ტვინის აგებულება გვერდით ჭრილში

 ადამიანის ნერვული
სისტემის აგებულების
სქემა
 ნეირონის
სინაფსი აგებულება და
ბირთვი სიგნალის
სომა სინაფსი გატარება
სინ
დენდრიტი აფს
ი
აქსონი

მიელინის გარსი

რანვიეს შევიწროვება

კუნთის ბოჭკო ნერვული დაბოლოება

 მემბრანის გარეთა
მემბრანის გარეთა ზედაპირი ზედაპირზე
არსებული ცილა
გლიკოლიპიდები
ქოლესტეროლი

მემბრანის შიგნითა
ზედაპირზე არსებული
ცილა

ცილის α- სირალური უბანი

ფოსფოლიპიდები
მოლეკულის
ჰიდროფილური მოლეკულის
ნაწილი ჰიდროფობურ
გლობულარული ცილა
ი ნაწილი

პლაზმური მემბრანის სქემატური გამოსახულება. ცილები

ჩაძირულია ორმაგ ფოსფოლიპიდურ შრეში. ზოგი მათგანი
განჭოლავს ორმაგ შრეს, ხოლო ზოგიერთი დამგრებულია
გარეთა ან შიგა ზედაპირზე
 ნერვული სისტემის განვითარების ეტაპები
1,2 - ჰიდრას დიფუზური ნერვული სისტემა, 3,4 - რგოლოვანი
ჭიის კვანძოვანი ნერვული სისტემა
 ცილის ნახშირწყლის
ჯაჭვი
მოლეკულა
მემბრანის გარე
ზედაპირი

ცილის
მოლეკულა

ცილის არხი ლიპიდების მემ

ორი შრე ბრა
ნ
ზედ ის ში
აპ ი დ
რი ა

პლაზმური მემბრანა
 აცეტილქოლინის (აცქ)
რეცეპტორის მოდელი
აცქ დაკავშირების
საიტები

უჯრედგარე
წყლის ფორა სივრცე

ორმაგი
ლიპიდური
შრე

ციტოპლაზმა
 უჯრედ
გარეთა
სივრცე

ნატრიუმის ქლორი
კალიუმის
არხი ს არხი
ციტოპლაზმა არხი ა - მოსვენების
ჩვეულებრივ ჩვეულებრივ
პირობებში პირობებში პოტენციალი
დახურულია ღიაა

ბ- მოქმედების
პოტენციალი
გმადლობთ ყურადღებისთვის!