მენტალური ჯანმრთელობა

ჯანმრთელობა არის:
•ფიზიკური, სულიერი და სოციალური კეთილდღეობის
მდგომარეობა და არა მარტო დაავადებების და ფიზიკური
ნაკლების არ არსებობა,
•ან ფიზიკური, ემოციური, სოციალური, სულიერი,
ინტელექტუალური ჯანმრთელობის ბალანსი
American Journal of Health Promotion (3, № 3 [1989])
 სულიერი ან ფსიქიკურ ჯანმრთელობაში
(მიეკუთვნება ცნობიერება, ინტელექტი, ემოციები)
იგულისხმება ყოველგვარი ფსიქიკური აშლილობის არ
არსებობა, და აგრეთვე, ადამიანის უნარი გადაწყვიტოს
ცხოვრებისეული ამოცანები, განახორციელოს
სოციალური კონტაქტები ისე, რომ არ განიცადოს
გონებრივი, ემოციური, თუ ქცევითი ხასიათის
პრობლემები.

ქცევა არის რთული ფსიქო-ფიზიოლოგიური რეაქციების

ერთობლიობა, რომელიც მიმართულია „აგრესიული“ გარემოს
მიმართ ადაპტაციის ჩამოყალიბებისაკენ , მის მიმართ მაქსიმალურად
კომფორტული მდგომარეობის მოპოვებისაკენ და/ან ამ
მდგომარეობის შენარჩუნებისაკენ. ქცევა განპირობებულია როგორც
თანდაყოლილი (გენეტიკურად განპირობებული), ისე შეძენილი
(პირობითრეფლექსური ) მექანიზმებით.
თავის ტვინს ხშირად კომპიუტერს ადარებენ. ეს მართლაც ასე, მაგრამ ტვინი
განსაკუთრებული სახის - ბიოლოგიური კომპიუტერია, რომელშიც
თავმოყრილია მილიონობით წლისა და უამრავი თაობის გამოცდილება.
ტვინში აისახება ფიქრები, გრძნობები, რეგულირდება გარემოსთან და სხვა
ინდივიდებთან ურთიერთობა, ორგანიზმის მთლიანობა, გამრავლება,
აზროვნება, სიამოვნება, სიხარული და სხვ. როგორც მე-17 საუკუნის
მოაზროვნე რენე დეკარტი ამბობდა „ მე ვაზროვნებ, მაშასადამე, ვარსებობ“.
 ქცევა

პირველადი
სტიმული რა?
ქცევა
ქცევა აპეტიტური ფაზა
(ლათ.- სურვილი, სწრაფვა)
ქცევა
ნს შესაბამისი უბნების
მოქმედება როგორ?
მაგალითად, კვებითი
ქცევა, რომელიც
პროგრამირება რისთვის? შიმშილითაა
გამოწვეული.
 ორგანიზაცია

ნეირონი
რეცეპტორი (ლათ. - ნერვული იმპულსი
მიმღები

მოტორული
რეაქციების ჩართვა
(რეფლექსური
თავის ტვინის შესაბამისი მოქმედება)
სტრუქტურები

ნეირონი
კუნთი

მოტივაცია (ლათ.- ჯირკვალი

ვამოძრავებ)
 გადაწყვეტილების მიღება
შედეგის პროგრამირება

ცენტრალური
ნერვული სისტემა
ბრძანება შემსრულებელ

- ინფორმაცია შინგანი
რეცეპტორებიდან
- ინფორმაცია გარეგანი

ბრძანება რეგულატორს
მოთხოვნილებიდან

განი
ორგანოს

იზიანებელი

(უკუკავშირი)
მეტაბოლიზმი

ჰომეოსტაზის მაჩვენებლები

შედეგის რეცეპტორები

ჰომეოსტაზი და მეტაბოლიზმი
http://www.achuke.ge/homeostasis-feedback-loop-diagram

შესავალი გამოსავალი
ნებისმიერი
სისტემა

სენსორი
უკუკავშირი

უკუკავშირის
სისტემა

მარტივი უკუკავშირი
ფსიქიკური ჯანმრთელობის კრიტერიუმები
(ჯდსო):

საკუთარი ფიზიკური და ფსიქიკური ”მე-ს”

განუწყვეტლობის, მუდმივობისა და იდენტურობის
გაცნობიერება და შეგრძნება;
განცდების მუდმივობისა და იდენტურობის
შეგრძნება ერთ - ტიპიურ სიტუაციებში;
საკუთარი თავისადმი და საკუთარი ფსიქიკური
პროდუქციისადმი კრიტიკული დამოკიდებულება;
ფსიქიკური რეაქციების ადექვატურობა გარემოს
ცვალებადობასთან დაკავშირებით;
სოციალური ნორმების, წესებისა და კანონების
შესაბამისად ქცევის თვითმართვა;
საკუთარი ცხოვრების დაგეგმვა და რეალიზაცია;
ქცევის შეცვლის უნარი სასიცოცხლო სიტუაციებიდან
გამომდინარე.
 ბიოლოგიური პარადიგმი
ბიოლოგიური პარადიგმი (სამედიცინო მოდელი)
გულსხმობს ბიოლოგიურ პროცესთა ცვლილებებს,
რომელიც არანორმალურ ქცევაში გამოვლინდება

ბიოლოგიური პროცესები მოიცავს:

• მემკვიდრეობითობას,
• ტვინის ქიმიის დისბალანსს,
• ტვინის განვითარების დარღვევებს (პრენატალური
ფაქტორები, ინფექციები, მშობლების მიერ
ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარება)
პოსტნატალური ფაქტორები (ტრავმა)

Ch 2.1
 neironi
–სხეული
–დენდრიტები
–ახსონები
–ტერმინალური ბუტონები
•ნერვული იმპულსი
–მოძრაობს აქსონის გასწვრივ
•სინაპსი-კავშირი
 სინაპსი
•ნეიროტრანსმიტერი
–ქიმიური გადამცემი,რომელიც
– გამოიყოფა პრესინაფსური
– დაბოლოებიდან.
•გამაადვილებელი ან შემაკავებელი
•პოსტსინაფსი
-შეიცავს რეცეპტორებს, რომლებიც
რეაგირებენ ტრანსმიტერზე

•უკუშწწოვა
გამოუყენებელი ტრანსმიტერის
უკუშეწოვა

Ch 2.5
 გენეტიკური საფუძველი
• ბუნებრივი გადარჩევის დარვინის თეორია
• მენდელის თეორი - ცალკეულ გენთა ეფექტები
• მულტიფაქტორული მემკვიდრეობითობა

• ნიშან-თვისებების დამემკვიდრება
• გარემოს ზემოქმედება
• ზოგადი გავლენა
• არაზოგადი გავლენა
(Willerman & Cohen, 1990, pp. 173-198)
 გენები და ფსიქოპათოლოგიები
• ერთი (ცალკეული) გენის არ არსებობა
• 50% -ზე ნაკლები საფუძველი
• მემკვიდრეობითი მიდრეკილება
ფსიქოლოგიური პროცესების
მთლიანობა შენარჩუნება
• (McClearn et al., 1997)]
 ტვინის ბიოქიმია და
არანორმალური ტვინი
ტვინის ფუნციების დარღვევის მიზეზები:
• ტრანსმიტერის რაოდენობა ( სინთეზი,
გამოყოფა);
• ტარნსმიტერის უკუშეწოვის პროცესის
დარღვევა;
• სპეციფიკური რეცეპტორების რაოდენობის
ცვლილება პოსტსინაფსურ მემბრანაზე;
• ტრანსმისიის ცვლილება ნერვულ წრეში.

Ch 2.6
 ტრასმიტერების
ეფექტები

 აგონისტები
ზრდის ნეიროტრანსმიტერის აქტივობას
 ანტაგონისტი
ამცირებს ტრანსმიტერის აქტივობას
 ინვერსიული აგონისტი
იწვევს ნეიროტრანსმიტერის საწინაააღმდეგო ეფექტს
  ნორეპინეფრინი
 სეროტონ  დოფამინი
ინი

 გაემ-ა
ძირითადი
ნეიროტრანსმიტერები
 ნორეპინეფრინი
 ალფა და ბეტა ადრენორეცეპტორები
 ბეტა ბლოკერები
  დოფამინი
 კვლევით-ძიებითი,
სიამოვნების მოპოვების ქცევა
– L-DOPA( ლ-დოფა -აგონისტი)
– შიზოფრენია (ბევრი)
– პარკინსონის დაავადება
(ცოტა)

 Serotonin
 Norepinephrine (noradrenaline)
  GABA -გამა- ამინო ერბოს მჟავა
– ამცირებს სიფხიზლეს და
ემოციურობას (ვალიუმი,
ქსანაქსი - ამცირებს შფოთვას
და სტრესს)
 Dopamine
 Serotonin
 Norepinephrine (noradrenaline)
 მოტივაცია

ქცევა

სამი საბაზისო მოთხოვნილება -

შიმშილი, წყურვილი და სქესობრივი
ლტოლვა - იძლევა ჩვენი მოქმედების
მიმართულებას

ემოცია
 ზ.ფროიდის შეხდეულებები: 1. ნერვული სისტემა
შედგება ორი ძირითადი ნაწილისაგან: გრძელი
ტრაქტებისაგან, რომელთაც მიაქვთ იმპულსები ტვინის
უმაღლესი ცენტრებისაკენ და საკუთრივ ცენტერები,
რომლებიშიც როგორღაც აისახება სხეულის პერიფერია.
მეორე ნაწილი შედგება ”ბირთვული სისტემებებისაგან,
რომლრბიც არეგულირებენ ორგანიზმის შინაგან
მდგომარეობას
2. ნერვული სისტემის ელემენტები გამოიმუშავებენ
ნივთიერებებს, რომლებიც ცირკულირებენ ორგანიზმში
და შეუძლიათ ააგზნონ ტვინის ნერვული უჯრედები.
3. ტვინი ფუნქციობს ნერვული ელემენტების ელექტრული
აქტივობის წყალობით, რომლებიც საკმარისად აგზნებულ
მდგომარეობაში მოსვლისას, განიმუხტებიან.
4. ნერვული ელემენტები გამოიყოფიან ”კონტაქტური
ბარიერებით” (სინფსებით) და ერთი ელემენტისაგან აგზნება
გადავა მხოილოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს სინაფსი გადაილახება.

5. ნერვული ელემენტები იმ დონემდე

აიგზნებიან, რომელიც შემდგომ განმუხტვას
განაპირობებს
ფსიქიკური (მენტალური)
ჯანმრთელობის თანამედროვეობის
აქტუალური პრობლემაა. გავეცნობით
მხოლოდ ზოგიერთ დარღვევას,
რისთვისაც ჯერ ტვინის აგებულება
განვიხილოთ.

კორძიანი სხეული
შუბლის წილი
მხედველობის ცენტრი

თაღი ეპიფიზი

ოთხგორაკი
ღერო
წყალსადენი
მხედველობის ნერვი

ხიდი ნათხემი

საფეთქლის წილი ღერო

მოგრძო ტვინი
 წინა ტვინი

ნათხემი

შუა ტვინი
თალამუსი

ჰიპოთალამუსი
უკანა
ტვინი ხიდი

მოგრძო ტვინი
ზურგის ტვინი
ემოციები - ფროიდის აზრით, არის დისკომფორტის გაძლიერება ან შემცირება
ტვინის სიღრმეში. აზრი წარმოადგე ნს ”სურვილების” და ”შეგრძნებების”
შედარების შედეგს. აზრი არის იმის შეუთავსებლობა, თუ როგორია საგანი
სინამდვილეში და როგორი გვინდა რომ ის იყოს.

... ფიზიკური შეგრძნებები არის თვით

ემოცია, ” ჩვენ სევდიანები ვართ,
იმიტომ რომ ვტირით, ვბრაზობთ,
იმიტომ, რომ ვურტყვმთ და გვეშინია,
იმიტომ, რომ ვკანკალებთ (James, 1884).

ემოცია რაღაც უფრო მეტია, ვიდრე ფიზიკური შეგრძნება, რომელიც

ვეგეტატურ რეაქციას უკავშირდება. კენონ ბარდის თეორიის თანახმად იმ
მოვლენების აღქმისას, რომლებიც ემოციებს იწვევენ ნერვული იმპულსი
პირველ რიგში თალამუსით გაივლის, შემდეგ აგზნება თითქოს იყოფა,
ერთი ნაკადი მიდის ქერქისაკენ, სადაც წარმოიქმნება ემოციის
სუბიექტური განცდა და მეორე მიდის ჰიპოთალამუსისაკენ, სადაც
მიმდინარეობს მთლიანი ორგანიზმის ფუნქციების მართვა.
ფსიქოლოგიური განცდა და ფიზიოლოგიური რეაქციები ერთდროულად
წარმოიქმნება (კენონ-ბარდის მიხედვით)
ჯ. პაპეცი შეისწავლიდა რა ჰიპოკამპის და
სარტყლისებური ხვეულის დაზიანების
მქონე ავადმყოფებში ემოციურ სარტყლისებუ
რი ხვეული
დარღვევებს, (1937) წამოაყენა ჰიპოთეზა
იმის თაობაზე, რომ არსებობს ერთიანი
სისტემა, რომელიც აერთიანებს
სტრუქტურებს - ჰიპოთალამუსი -
ძგიდის ბირთვები
თალამუსის წინა ვენტრალურ ბირთვი -
სარტყლისებური ხვეული - ჰიპოკამპი - თალამ
ჰიპოთალამუსის მამილარული უსი

ბირთვები. ამ სისტემას ეწოდა “პაპეცის ჰიპოკამპი

წრე”.

ჰიპოთალამუსი
მამილარული ენტორინალური
ბირთვები ქერქი

პაპაცის მიხედვით: ემოცია ტვინის

ერთი - ერთი რომელიმე სპეციფიკური
ცენტრის ფუნქციას კი არ არის,
არამედ რთული ”პაპეცის
ჯ. პაპეცი წრის”სტრუქტურების აქტივობის
შედეგია.
შუბლის წილი სულის ნერვული იმპულსები ნაუტას
წრეში

ნაუტას წრე

ჰიპოთალამუსი შუა ტვინი

ნუშისებრი
წარმონაქმნი
ექსტრაპირამიდული
გზა
კუნთების
რეცეპტორები
ესპანელი ჰისტოლოგი სანტიაგო რამონ და კახალი თვლიდა, რომ ნეირონები
ორგანიზმის არისტოკრატები არიან, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი მძიმე მუშაობას
ეწევიან - მათი ენერგეტიკული ხარჯი მთელი ორგანიზმის ხარჯის 20%-ია, იმის
მიუხედავად, რომ ისინი მთელი უჯრედული სისტემის მხოლოდ 2% შეადგენენ.
ადამიანის მდგომარეობა
განისაზღვრება :
გენოტიპით;
ხასიათით - ფსიქოტიპით;
ინტელექტით;
გარემოს გავლენით
 ტემპერამენტის სახეები

სომატიპი ფსიქოტიპი
(ტემპერამენტი) (ინტრავრტი/ინტროვერტი

სანგვინიკი
ქოლერიკი

მელანქოლოკი ფლეგმატიკი
ფსიქიკური აშლილობების რიცხვი ყოველწლიურად
იზრდება
ფსიქიატრები ფსიქიკურ დარღვევებს
განსაზღვრავენ ნიშნების,
სიმპტომების და ფუნქციური
დარღვევების შესაბამისად
არჩევენ სხვადასხვა სახის ფსიქიკურ
დარღვევებს: დეპრესიებს( ბიპოლარული
დარღვევის ერთ-ერთი პოლუსი),
აბსეცურ-კომპულსიურ ქცევას, შფოთვის
სინდრომს, შიზოფრენიას
დეპრესიის სიმპტომებია: სიხარულის უნარის
დაკარგვა, ანჰედონია, ძილის დარღვევები კვების
ქცევის დარღვევა, სექსუალური ლტოლვის
დაქვეითება, სუიციდიალური აზრები.

აპსერგერის სინდრომი - ადამიანს არ შეუძლია თანაგრძნობა,

ცვლილებებთან ადაპტაციის გაძნელება, ინტერესი სხეულის
განსაკუთრებული ნაწილისადმი, სოციალურ გარემოსათან
შეუთავსებლობა, აგრესია
აუტიზმი - თვითიზოლაცია გარემოსგან,
გვიანი განვითარება ან ჩამორჩენა
დიმოსფობია - განსაუთრებული უარყოფითი
დამოკიდებულება საკუთარი სხეული
ნაწილებისადმი

პორფირია - ღვიძლის გენეტიკური

პათოლოგიაა, რომლის დროსაც
ჰემოგლობინი ს სინთეზირება არასწორად
მიმდინარეობს. პათოლოგიური
ჰემოგლობინი იწვევს პათოლოგიურ ქცევას.
ნარცისიზმი - სკუთარი თავით ტკბობა.

შიშები - ფობიები აგოროფობია,

სოციოფობია, კლაუსტროფობია,
აკროფობია (სიმაღლის) სიბნელის,
ავიოფობია, ოდონტოფობია,
ცხოველების სხვადასხვა სახეობის
მიმართ შიში.

შიში - ნორმაში თავდაცვითი ქცევის

ელემენტია და მას , როგორც სხვა სახის
ქცევებს ლიმბური სისტემა და
განსაკუთრებით ნუშისებრი კომპლექსი
აკონტროლებს.
შფოთვითი დარღვევების მიზეზად
მიიჩნევენ ამიგდალა- ჰიპოკამპის
ურთიერთობის მოშლას. ამ
მდგომარეობას აკონტროლებს
მედიატორი - ნორადრენალინი. ეს
მდგომარეობა ძლიერდება თავის ტვინში
გაემ-ის ნაკლებობის შემთხვევაში
ფობიები
 ალფრედ ხიჩკოკი - ეშინოდა კვერცხების
ჯორგ ვაშინგტონი- ეშინოდა ცოცხლად
დამარხვის
ზიგმუნდ
ფროიდი -
ეშინოდა
იარაღის და
გვიმრის

ნაპოლეონ ბონაპარტე - ეშინოდა

კატების
შიზოფრენია
ახასითებს ჰალუციანაციები, პიროვნების
გაორება, ბოდვები
ისააკ ნიუტონის
ფსიქიკური აშლილობის
მიზეზად სინდიყით
მოწმლვა სახელდება
ვინსენტ ვან გოგი - ფსიქიკური
აშლილობის გამო საკუთარი ყური
მოიჭრა
ვინსენტ ვან გოგი
ადოლფ ჰიტლერი - პარანოიდალური ფსიქოზი
ბიპოლარული აშლილობა: მანია - დეპრესია
ალცჰეიმერის დაავადება სიბერის ჭკუასუსტობა
ბორის ელცინი
პარკინსონის დაავადება
მუჰამედ ალი
სალვადორ დალი იასირ არაფატი
რომის პაპი
ექსპერიმენტული კვლევები
ვირთაგვა, რომელსაც ჰიპოთალამუსში აქვს ჩანერგილი ელექტროდები.
რამაც მიიღო “სიამოვნების” ცენტრის სახელწოდება. ვირთაგვა აწვება
ბერკეტს საკუთარი ტვინის გასაღიზიანებლად.
ხოსე დელგადო აჩერებდა გააფთრებული ხარის
შეტევას ჰიპოთალამუსში ჩანერგილი ელექტროდით.
 როგორ მოქმედებს ბულიმია სხეულზე
ტვინი. დეპრესია, წონის
მატების შიში, შფოთვა,
მორცხვობა, , დაბალი
თვითშეფასება
ლოყები
ანემია შეშუპებული და
მგრძნობიარე

პირი- ღრმულები, ღრძილების დაავადება

კბილების ეროზია, მგრძნობელობის მომატება
გული არარეგულარული
რიტმი, გყლის კუნთის
სისუსტე, დაბალი პულსი ხორხი და საყლაპავისწყლულების გაჩენა
და წნევა გახსნის შესაძლებლობა
სისხლიანი პირ-ღებინება
დეჰიდრატაცია, კალიუმის, კუნთების
მაგნიუმისა და ნატრიუმის დაღლილობა
დაბალი დონე
მუცელი - წყლულები ,
ტკივილი,
შეკრულობა ან დიარეა, გახანგრძივებული
შებერილობა, ბოყინი დაცლა

კანი - სიმშრალე და
არარეგულარული ან
ნახეთქები
შეწყვეტილი ციკლი
ანორექსია მოქმედებს მთელს
სხეულზე
ტვინი და არ შეუძლიათ ფიქრი.ეშინით წონის შეცვლის,
ნერვები ცუდი მეხსიერება , იცვლება ტვინის ქიმიზმი

თმა თხელი და მტვრევადი

გული. ვარდება სისხლის წნევა, მცირდება

გულის რიტმი

ანემია და სისხლის სხვა პრობლემები

კუნთების სისუსტე , სახსრების ტკივილი, ძვლის

ქსოვილის დაკნინება ოსტეოპოროზი

თირკმლის ქვები, ტკივილები

სხეულის სითხეები, კალიუმის, მაგნიუმისა და

ნატრიუმის შემცირება
ნაწლავები
შეკრულობა , შებერილობა
ჰორმონები, პერიოდულობა ჩერდება, ზრდის
პრობლემები, დაორსულების სირთულე, ან
მშობიარობის გართულებები, ბავშვის დაბალი
წონა, მშობიარობის შემდგომი დეპრესია

კანი ყვითელი, მშრალი, ბეწვიანი,

ადვილად ცივდება, ფრჩხილები
მტვრევადი
ადამიანის ფსიქიკურს ჯანმრთელობის მახასიათებლები:

თავდაჭერის უნარი კრიტიკულ სიტუაციებში, ადამიანებთან

ურთიერთობის დამყარების უნარი კეთილგანწყობის საფუძველზე, სხვა
ადმიანის გაგების სურვილი ურთიერთ პატივისცემისა და
თანამშრომლობის ბაზაზე.

შეინარჩუნებთ რა კეთილგანწყობას და სიმშვიდეს სტრესულ

სიტუაციაში თქვენ შეძლებთ ფსიქოლოგიური ტრამვის თავიდან
აცილებას, რომელმაც შესაძლოა ნევროზი გამოიწვიოს, და ამავე დროს
შეინარჩუნებთ თქვენს ჯანმრთელობას მომავალი წარმატებებისათვის.

სანამ იჩხუბებთ, გაიხსენეთ ბუმერანგის კანონი: გარემოში

გადმოსროლილი ყველა ემოცია თქვენვე დაგიბრუნდებათ: რასაც დასთეს ,
იმასვე მოიმკი.
გისურვებთ ჯანმრთელობას!
 საკითხები კოლოქვიუმისათვის

•რა იგულისხმება ფსიქიკურ ჯანმრთელობაში?

•რა ნაწილებისაგან შედგება ნერვული სისტემა?
•ნეირონის აგებულება
•რა ძირითადი მოთხოვნილებები განაპირობებს ადამიანის ქცევას?
•რა არის ემოცია?
•ემოციების მარეგულირებელი სისტემა
•ტემპერამენტის სახეები
•დაასხელეთ ფსიქიკური აშლილობის ფორმები
•რომელ დაავადებას ახასიათებს მეხსიერების პროცესის მოშლა? მოკლედ დაახასიათეთ
•რომელი დაავადება ხასითდება მოძრაობის პროცესის დარღვევით? მოკლედ დაახასიათეთ