ზოგადი ფარმაკოლოგია.

ლექცია 7
 ქოლინერგული აგონისტები

(პირდაპირი მოქმედების ქოლინერგული

აგონისტები )
 https://tigerdoor.ru/ka/dizajjn/chto-takoe-acetilholin-effekt-acetilholina-rezultaty-poiska-po/
https://ka.khanacademy.org/science/biology/human-biology/neuron-nervous-system/a/neuro
transmitters-their-receptors

https://www.youtube.com/watch?v=cZwb8zqAPXc
https://www.youtube.com/watch?v=EwsVmTOBZrc

https://www.youtube.com/watch?v=oxX2fq2DBBo
https://www.youtube.com/watch?v=D96mSg2_h0c&t=21s
https://www.youtube.com/watch?v=iBDXOt_uHTQ
 ქოლინერგულ სინაფსებში აღგზნების გადაცემა

1. აგზნების გადაცემა ხორციელდება შუამავლის (მედიატორის)

აცეტილქოლინის საშუალებით
2. ქოლინერგული სინაფსები მდებარეობს: სიმპათიკურ და
პარასიმპათიკურ განგლიებში
3. პოსტგანგლიური პარასიმპათიკური ბოჭკოების დაბოლოებები
(კავშირი ორგანოებისა და ქსოვილების უჯრედებთან)
4. სომატური ნერვული ბოჭკოების დაბოლოებები (კავშირი ჩონჩხის
კუნთების უჯრედებთან)
აცეტილქოლინი - ქოლინის ძმარმჟავა ეთერი, არის უფერო კრისტალური
ნივთიერება.

თვისებები: ადვილად იხსნება წყალში, სპირტში, ქლოროფორმში, არ იხსნება ეთერში,

ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებაა.

ასრულებს შუამავლის - მედიატორის როლს ნერვულ ქსოვლისა და ეფექტორს შორის.

აქტიურ მდგომარეობაში აცეტილქოლინი წარმოიქმნება ძმარმჟავასა და ქოლინისაგან

ფერმენტ ქოლინაცეტილაზის გავლენით.

აცეტილქოლინი ადვილად იშლება ქოლინესთერაზების ჯგუფის ფერმენტებით.

ცილებსა და ლიპიდებთან არააქტიური შენაერთის სახით გვხვდება
ნერვულ ქსოვილში, სადაც გრამზე საშუალოდ 0,5 — 2,0 გამის (გრამის
მემილიონედი ნაწილი) რაოდენობითაა

ზოგი პათოლოგიური მდგომარეობის დროს აცეტილქოლინის

რაოდენობა სისხლში მატულობს.

აცეტილქოლინი დაგროვებულია ნერვულ დაბოლოებებში (სინაფსებში),

კონკრეტულად აქსონის პრესინაფსური მემბრანის ბუშტუკებში
(ვეზიკულებში), რომლებიც აცეტილქოლინის სათავსს წარმოადგენენ.
ნერვის აგზნების შედეგად აცეტილქოლინი ბუშტუკებიდან
გადადის სინაფსურ ნაპრალებში და ნერვული იმპულსი
გადააქვს პოსტსინაფსურ მემბრანებზე, რომლებიც
ეფექტორზეა მოთავსებული.

ეფექტორი შეიძლება წარმოდგენილი იყოს კუნთის

ფიბრილით, შინაგანი სეკრეციის ჯირკვლის უჯრედით,
ნეირონითა და სხვა.
აქ აცეტილქოლინი მოქმედებს ცილა-რეცეპტორზე და
იწვევს პოსტსინაფსური მემბრანის დეპოლარიზაციას, ესე
იგი განმუხტვას.

აქედან იწყება ეფექტორის აგზნება და მისი ამოქმედება.

ცილა-რეცეპტორზე მოქმედების შემდეგ აცეტილქოლინი

შემადგენელ კომპონენტებად იშლება და ინაქტივირდება.
თითოეულ ნეირონზე სინაფსის სახით ბოლოვდება რამდენიმე
ასეული და ათასეული აქსონი.

თავის ტვინში კი ნეირონების რიცხვი რამდენიმე მილიარდს

აღწევს.

ნეირონების ურთიერთკავშირი, ინფორმაციის გადაცემა,

უმთავრესად აცეტილქოლინით და ელექტრული იმპულსებით
ხდება.
ნერვული ქსოვილის გარდა აცეტილქოლინისადმი განსაკუთრებულ
მგრძნობელობას იჩენს გლუვკუნთოვანი სისტემა.

ორგანოებსა და ქსოვილებში აცეტილქოლინი იწვევს ვეგეტატიური

ნერვული სისტემის, პარასიმპათიკური ელემენტების აგზნებისათვის
დამახასიეთებელ ეფექტს:

1. გულის ცემის გაიშვიათება

2. არტერიების გაგანიერება
3. სისხლის წნევის გაგანიერება
4. თვალის გუგის შევიწროება და სხვა
ქოლინესთერაზის ზოგიერთი ინჰიბიტორების მოქმედების
შედეგად ორგანიზმში ჭარბად გროვდება დაუშლელი
აცეტილქოლინი,

რასაც ჯერ უჯრედის აგზნება, ხოლო შემდეგ დამბლა

მოსდევს.
● ჩონჩხის კუნთში არსებულ აცეტილქოლინის რეცეპტორებს
აცეტილქოლინის ნიკოტინური რეცეპტორები ეწოდება.
● ისინი წარმოადგენენ იონურ არხებს, რომლებიც აცეტილქოლინის
მიბმის საპასუხოდ იღება და სამიზნე უჯრედის დეპოლარიზაციას
იწვევს.
როდესაც აცეტილქოლინის ნიკოტინური რეცეპტორი იღება, ის
ნატრიუმის Na+იონებს მათი კონცენტრაციული გრადიენტის
მიმართლებით, უჯრედში შესვლის შესაძლებლობას აძლევს.
● ეს არხი აგრეთვე K+იონებსაც ატარებს, რომლებიც ასევე მათი
კონცენტრაციული გრადიენტის მიმართულებით მოძრაობენ და
უჯრედს ტოვებენ.
● მართალია, ეს ორი ტიპის იონები საპირისპირო მიმართულებით
გადაადგილდება, მაგრამ საბოლოო ეფექტი დეპოლარიზაციაა,
რადგან უჯრედში უფრო მეტი
● Na+ -ის იონი შედის, ვიდრე K+ -ის იონი გამოდის.
● გულის კუნთებში არსებულ აცეტილქოლინის
რეცეპტორებს აცეტილქოლინის მუსკარინული
რეცეპტორები ეწოდება.
● ისინი არ წარმოადგენენ იონურ არხებს, თუმცა
ასტიმულირებენ სასიგნალო გზებს სამიზნე უჯრედში,
რაც თრგუნავს მოქმედების პოტენციალის აღძვრას.
ნიკოტინურ და მუსკარინულ რეცეპტორებს სახელი სხვა ტიპის
მოლეკულების (აცეტილქოლინისგან განსხვავებულების) გამო ეწოდათ

ეს მოლეკულები რეცეპტორებს ებმის და ააქტიურებს მათ.

მრავალი ნარკოტიკი ურთიერთქმედებს ნეიროტრანსმიტერულ

რეცეპტორებთან, რათა ან გაააქტიუროს ისინი ან ხელი შეუშალოს
ნორმალური ნეიროტრანსმიტერების მიერ მათ გააქტიურებას.
აცეტილქოლინის ნიკოტინურ რეცეპტორებში ნარკოტიკი ნიკოტინი
(რომელიც თამბაქოში გვხვდება) ბაძავს აცეტილქოლინის მოქმედებას.

ნიკოტინის ფსიქოლოგიური ზემოქმედებები მის მიერ თავის ტვინში

არსებულ აცეტილქოლინის ნიკოტინურ რეცეპტორებთან
ურთიერთქმედებაზეა დამოკიდებული.

სოკოს ტოქსინი, რომელსაც მუსკარინი ეწოდება, მუსკარინულ

რეცეპტორებში ბაძავს აცეტილქოლინის მოქმედებას.
ქოლინერგული ნეირონი
ნერვული იმპულსის გავრცელება ქოლინერგულ ნეირონში
 რეცეპტორები: M- მუსკარინული და N-ნიკოტინური
ტიპი სახეობა ადგილი
M1 თავის ტვინის
უჯრედები,
კუჭის პარიეტალური
М ქოლინორეცეპტორი უჯრედები
M2 გული
M3 გლუვი კუნთები,
ეგზოკრინული
ჯირკვლები,
შარდის ბუშტი
N1 განგლიები, თირკმელზედა
N ქოლინორეცეპტორი ჯირკვალი

N2 ჩონჩხის კუნთოვანი
სისტემა
ნივთიერებების ჯგუფები, რომლებიც მოქმედებენ
ქოლინერგულ სინაფსებში აგზნების გადაცემაზე:

I. ქოლინომასტიმულირებელი - აგონისტები

II. ანტიქოლინესთერაზას ბლოკატორები - ინჰიბიტორები

III. ქოლინობლოკატორები - ინჰიბიტორები

I. ქოლინომასტიმულირებელი - აგონისტები

საშუალებები, რომელთა მოქმედება

მსგავსია აცეტილქოლინის - იწვევენ
აგზებას
II. ანტიქოლინესთერაზას ბლოკატორები -
ინჰიბიტორები-
საშუალებები, რომლებიც ბლოკავს ფერმენტ
აცეტილქოლინესთერაზას და ანელებს აცეტილქოლინის
დაშლას.
ამ ნივთიერებების მოქმედება მსგავსია აცეტილქოლინის,
ამიტომ მათ სხვაგვარად უწოდებენ არაპირდაპირ
ქოლინომასტიმულირებლებს.
III. ქოლინობლოკატორები - ინჰიბიტორები -

საშუალებები, რომლებიც ამცირებენ ან წყვეტენ

აცეტილქოლინისა და ქოლინომასტიმულირებლების
მოქმედებას, ქოლინერგული რეცეპტორების
ბლოკირების გამო
პირდაპირი მოქმედების ქოლინერგული აგონისტები

1. აცეტილქოლინი - არის მეოთხეული ამონიუმის ნაერთი

2. სამკურნალოდ არ გამოიყენება მედიცინაში
3. ახასიათებს მუსკარინული და ნიკოტინური აქტივობა
1. აცეტილქოლინის ზეგავლენა გულის წუთმოცულობაზე:

შეკუმშვათა სიხშირის შემცირება, დარტყმითი მოცულობის დაქვეითება

არტერიულ წნევის დაქვეითება ვაზოდილატაციის გამო

2. სხვადასხვა ორგანოებზე: სტიმული ნაწლავების, ნერწყვის,

ბრონქული სეკრეციის, შარდის გამოდევნის გაძლიერება, მიოზი -
გუგის შევიწროება
• აცეტილქოლინი არის ნეიროტრანსმიტერი, რომელიც
გამოიყენება ნეირომუსკულარულ შეერთებაზე

• ეს არის ქიმიური ნივთიერება, რომელსაც ნეირონები

გამოყოფენ კუნთების გასააქტიურებლად

• ეს თვისება ნიშნავს, რომ წამლებს, რომლებიც გავლენას

ახდენენ ქოლინერგულ სისტემებზე, შეიძლება ჰქონდეთ
ძალიან საშიში ეფექტები, დაწყებული დამბლიდან
კრუნჩხვამდე.
• აცეტილქოლინი ასევე არის ნეიროტრანსმიტერი
ავტონომიურ ნერვულ სისტემაში , როგორც
სიმპათიკური ნერვული სისტემის შიდა გადამცემი და
როგორც პარასიმპათიკური ნერვული სისტემის მიერ
გამოთავისუფლებული საბოლოო პროდუქტი

• აცეტილქოლინი არის პარასიმპათიკური ნერვული

სისტემის პირველადი ნეიროტრანსმიტერი.
• თავის ტვინში აცეტილქოლინი ფუნქციონირებს როგორც
ნეიროტრანსმიტერი და როგორც ნეირომოდულატორი

• ტვინი შეიცავს უამრავ ქოლინერგულ უბანს, თითოეულს

აქვს განსხვავებული ფუნქციები

• როგორიცაა აღგზნების, ყურადღების, მეხსიერების და

მოტივაციის მნიშვნელოვანი როლის თამაში.
• წამლები, რომლებიც მოქმედებენ მუსკარინულ
აცეტილქოლინის რეცეპტორებზე შეიძლება იყოს შხამიანი
დიდი რაოდენობით. მაგ. ატროპინი

• უფრო მცირე დოზებით ისინი ჩვეულებრივ გამოიყენება

გულის გარკვეული დაავადებების და თვალის
პრობლემების სამკურნალოდ.
• აცეტილქოლინი არის ქოლინის მოლეკულა, რომელიც
აცეტილირებულია ჟანგბადის ატომში .

• უაღრესად პოლარული, დამუხტული ამონიუმის ჯგუფის

არსებობის გამო, აცეტილქოლინი არ აღწევს ლიპიდურ
გარსებში.

• ამის გამო, როდესაც მოლეკულა გარედან შემოდის, ის

რჩება უჯრედგარე სივრცეში და არ გადის
ჰემატოენცეფალურ ბარიერში.
ბეთანექოლი -
აცეტილქოლნის მსგავსი სტურქტურა აქვს, აცეტატი
ჩანაცვლებულია კარბამატით, ქოლინი მეთილირებულია
• მოქმედება: ასტიმულირებს მუსკარინულ რეცეპტორებს,
მოქმედების ხანგრძლივობა არის 1 სთ.
• თერაპიული გამოყენება:
შარდის ბუშტის ატონია, ნაწლავების ატონია
კარბაქოლინი -
კარბამის მჟავას ესთერია
• მოქმედება: მუსკარინული და ნიკოტინური აქტივობა
ახასიათებს.
• თვალში იწვევს გუგების შევიწროებას და თვალშიდა წნევის
დაქვეითება,
• თერაპიული გამოყენება: იშვიათად გამოიყენება,
გამონაკლისია გლაუკომა,
• არასასურველი გვერდითი ეფექტები: თერაპიულ დოზებში
გამოყენებისას არ ვლინდება
პილოკარპინი
• პრეპარატი წარმოადგენს მ-ქოლინომიმეტიკს, მეთილიმიდაზოლის
წარმოებულს. გააჩნია პირდაპირი მ-ქოლინომიმეტური მოქმედება,

• თერაპიულ დოზებში ზრდის სანერწყვე, საცრემლე, საოფლე, ნაწლავის

ჯირკვლების, პანკრეასის, ასევე სასუნთქი გზების მუკოზური
უჯრედების სეკრეციას.

• ოფთალმოლოგიაში ადგილობრივი გამოყენებისას იწვევს გამოხატულ

მიოზს, აკომოდაციის სპაზმს, ამცირებს თვალშიდა წნევას.
პილოკარპინის გამოყენების ჩვენებები:

• პირველადი ღიაკუთხოვანი გლაუკომა

• დახურულკუთხოვანი გლაუკომა, მათ შორის

დახურულკუთხოვანი გლაუკომის მწვავე შეტევა

• მიოზის გამოსაწვევად
პილოკარპინის გვერდითი მოვლენები:
• თვალის ხანმოკლე სიწითლე და წვა,
• მხედველობის დაბინდვა, სიბნელეში ადაპტაციის დარღვევა;
• აკომოდაციის სპაზმი, განსაკუთრებით ახალგაზრდა პაციენტებში,
მხედველობის სიმახვილის შემცირება შორ მანძილზე რამოდენიმე
საათით,
• თავის ტკივილი,
• გაძლიერებული ცრემლდენა;
• ბრონქოსპაზმი,
• ჰიპერსალივაცია,
• ბრადიკარდია.
პილოკარპინის უკუჩვენებები:

• უკუნაჩვენებია პაციენტებში თვალის სისხლძარღვოვანი გარსის წინა

ნაწილის (თვალის ფერადი გარსი, ცილიარული სხეული) ანთების
დროს.

• მომატებული მგრძნობელობის შემთხვევაში პრეპარატის რომელიმე

კომპონენტის მიმართ.

• სიფრთხილით გამოიყენება ბადურას ჩამოფცქვნის დროს და

ახალგაზრდებში ახლომხედველობის შემთხვევაში.
პოლოკარპინი - ორსულობა და ლაქტაცია:

• ორსულობის და ლაქტაციის დროს გამოიყენება მხოლოდ იმ

შემთხვევაში, როდესაც პრეპარატის მოქმედების პოტენციური
სარგებლობა დედისთვის აღემატება პოტენციურ რისკს ბავშვის ან
ნაყოფისათვის.
განსაკუთრებული მითითებები:
• პილოკარპინი შეიცავს კონსერვანტის სახით ბენზალკონიუმის ქლორიდს,
რის გამოც პრეპარატის გამოყენებამდე საჭიროა ლინზები ამოღებული იქნას
თვალებიდან.
• შემდეგ მათი გამოყენება შესაძლებელია პრეპარატის ჩაწვეთებიდან 15
წუთში.
• პილოკარპინის თვალის წვეთებმა შეიძლება გამოიწვიოს მხედველობის
სიმახვილის დაქვეითება სიბნელეში.
• გათვალისწინებული უნდა იქნას ავტომობილის მართვისას, განსაკუთრებით
სიბნელეში.