ზოგადი ფარმაკოლოგია

ლექცია 10
ადრენერგული აგონისტები

1. ადრენერგული ნეირონი
2. ადრენერგული აგონისტების დახასიათება
ადრენერგული ნეირონი
• ადრენერგული სინაფსები განლაგებულია სიმპათიკური ნერვული
სისტემის პოსტგანგლიური ნეირონების დაბოლოებებში, რომლებიც
ათავისუფლებენ ნორეპინეფრინის ნეიროტრანსმიტერს.
• სამედიცინო პრაქტიკაში გამოიყენება ნივთიერებების შემდეგი ჯგუფები,
რომლებიც მოქმედებენ აგზნების გადაცემაზე ადრენერგულ სინაფსებში:
1. ადრენერგული აგონისტები - მასტიმულირებლები
2. ადრენობლოკატორები - ინჰიბიტორები
https://www.youtube.com/watch?v=FCOJq_G-1TE&t=49s&ab_channel
=AlilaMedicalMedia
ადრენერგული აგონისტები
საშუალებები, რომლებიც პირდაპირ უკავშირდებიან ეფექტორული
ორგანოების ადრენორეცეპტორებს პრესინაფსურ ნეირონთან
ურთიერთქმედების გარეშე მაგ: ნორეპინეფრინი
1. არაპირდაპირი ადრენომასტიმულირებელი საშუალებები
რომლებიც იწვევენ ნორეპინეფრინის გამოყოფას პრესინაფსური
დაბოლოებებიდან.
ისინი უშუალო გავლენას ვერ ახდენს პოსტსინაფსურ რეცეპტორებზე, თუმცა
შეუძლია გამოიწვიოს ენდოგენური ეპინეფრინის და ნორეპინეფრინის
ეფექტების პოტენცირება. (მაგ: ამფეტამინი, კოკაინი)
 შერეული მოქმედების ადრენომასტიმულირებელი

საშუალებები, რომლებიც იწვევენ პრესინაფსური ტერმინალებიდან

ნორეპინეფრინის გამოთავისუფლებას, ასევე ასტიმულირებენ პოსტსინაფსურ
მემბრანაზე არსებულ ადრენორეცეპტორებს (ალფა და ბეტა
ადრენორეცეპტორებს. მაგ: ეფედრინი)

ადრენობლოკატორები

ნივთიერებები, რომლებიც ამცირებენ ან წყვეტენ ნორეპინეფრინის

მოქმედებას ადრენერგული რეცეპტორების ბლოკირების გამო.
 ადრენერგული აგონისტების მოქმედების მექანიზმები

• პირდაპირი მოქმედების ( ეპინეფრინი, ნორეპინეფრინი, იზოპროტერენოლი,

ფენილეფრინი)

• არაპირდაპირი მოქმედების (კოკაინი, ამფეტამინი)

• შერეული მოქმედების ( ეფედრინი, ფსევდოეფედრინი)

ადრენომიმეტური და ადრენომაბლოკირებელი საშუალებები
• ნორეპინეფრინის სინთეზი და ადრენერგული ნეირონიდან გამოთავისუფლება
 ადრენერგული რეცეპტორების ტიპები
ტიპი სახეობა მდებარეობა

  α1 პოსტსინაფსი
ალფა ადრენორეცეპტორი
α2 პრესინაფსი

  β1 გული და ნაწლავების გლუვი კუნთები

 
ბეტა ადრენორეცეპტორი

β2 ბრონქების, სისხლძარღვების,
მიომეტრიუმის გლუვი კუნთები
ალფა და ბეტა ადრენორეცეპტორების აფინურობა
ალფა 2 რეცეპტორები
ალფა და ბეტა ადრენორეცეპტორების აგზნებით განპირობებული ეფექტები

რეცეპტორების ტიპი ეფექტები

ვაზოკონსტრიქცია

α1 პერიფერიული წინააღმდეგობის გაზრდა

არტერიული წნევის გაზრდა

შარდის ბუშტის სპინქტერის დახურვა

მიდრიაზი
რეცეპტორების ტიპი ეფექტები

ნორეპინეფრინის გამოთავისუფლების
შეფერხება
α2
აცეტილქოლინის გამოთავისუფლების
შეფერხება

ინსულინის გამოთავისუფლების შეფერხება

რეცეპტორების ტიპი ეფექტები

ტაქიკარდია

B1 ლიპოლიზის მომატება

მიოკარდიუმის კუმშვადობის გაზრდა

რენინის გამოთავისუფლების მომატება

რეცეპტორების ტიპი ეფექტები

ვაზოდილატაცია

B 2 პერიფერიული წინააღმდეგობის დაქვეითება

ბრონქოდილატაცია

გლიკონეოგენეზის გაზრდა,
გლუკაგონის გამოთავისუფლების მომატება

საშვილოსნონს გლუვი კუნთების მოდუნება

ადრენერგული აგონისტების დახასიათება
კატექოლამინები

▪ ფიზიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები, იგივე ბიოგენური ამინები, მონაწილეობენ

ადამიანის ორგანიზმში მიმდინარე ფიზიოლოგიურ და ბიოქიმიურ პროცესებში

▪ წარმოადგენენ თირკმელზედა ჯირკვლების ტვინოვანი შრის ჰორმონებს და ნერვული სისტემის

მედიატორებს

▪ მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ ნეირო-ჰუმორულ რეგულაციაში და ნერვულ ტროფიკაში

▪ მონაწილეობენ ნივთიერებათა ცვლაში

▪ უზრუნველყოფენ შინაგანი გარემოსა და ფიზიოლოგიური ფუნქციების მუდმივობას

• კატექოლამინის სინთეზის ძირითადი ადგილი თირკმელზედა ჯირკვლის
ქრომაფინის უჯრედებია
• ასევე სიმპათიკური ნერვული სისტემის პოსტგაგლიონური ბოჭკოები.
• ამ ნეიროტრანსმიტერების როლი ფუნდამენტურია პროცესები, როგორიცაა
შემეცნება, ემოცია, მეხსიერება და სწავლა
• ენდოკრინული სისტემის მოტორული კონტროლი და რეგულირება
• ნორეპინეფრინი და ადრენალინი წარმოადგენს სტრესის რეაგირების
მნიშვნელოვან მონაწილეებს
• კატექოლამინის დონის მომატება ასოცირდება გულისცემის და გლუკოზის დონის
მატებასთან და პარასიმპათიკური ნერვული სისტემის გააქტიურებასთან.

• კატექოლამინერგულმა დისფუნქციამ შეიძლება გამოიწვიოს ნერვული სისტემის

ცვლილებები

• ნეიროფსიქიატრიული დარღვევები როგორიცაა ფსიქოზი ან პარკინსონის დაავადება

• დოფამინი, ადრენალინი და ნორეპინეფრინი ქიმიური თვალსაზრისით ძალიან ჰგავს

ერთმანეთს, მაგრამ თითოეულ მათგანს აქვს გამორჩეული თავისებურებები
დოფამინი
• დოფამინი გამომუშავდება თავის ტვინში (ჰიპოთალამუსი).
• ჩვენი სხეული გარდაქმნის ტიროზინს სხვა ამინომჟავად, ლევოდოპად ან
L-DOPA, რომელიც თავის მხრივ, გარდაიქმნება დოფამინში
• დოფამინი არის ყველაზე ძირითადი კატექოლამინი, რომლისგანაც
ადრენალინი და ნორეპინეფრინი მზადდება
• ტვინში ნაპოვნი დოფამინი თამაშობს ნეიროტრანსმიტერის როლს
• მონაწილეობს ნეირონებს შორის ელექტროქიმიური სიგნალების გაგზავნაში
• სისხლში ის როგორც ქიმიური მაცნე ფუნქციონირებს და ხელს უწყობს
სისხლძარღვების გაფართოებას და საჭმლის მომნელებელი, იმუნური და
პანკრეასის სისტემების მოქმედების დათრგუნვას
• ტვინის გზები (ნიგროსტრიატალური და მეზოლიმბური), დოფამინი მონაწილეობს
აქტიურად , ახორციელებს განმტკიცებით მოტივირებულ ქცევას
• დოფამინი მნიშვნელოვანია ისეთი პროცესებისთვის როგორიცაა:
• სწავლა
• მოძრაობის კონტროლი
• ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებზე დამოკიდებულება
დოფამინი განაპირობებს ისეთ შეგრძნებებს, როგორებიცაა:
ბედნიერება, სიამოვნება,
ეიფორია, მოტივაცია,
კონცენტრირების, შემეცნების სურვილო
გუნებ-განწყობა,
აკონტროლებს ძილს

• დოფამინერგული ნეირონების განადგურება შუა ტვინის სუბსტანციის ნიგრაში

პარკინსონის დაავადების მიზეზია.
• რომელიც ხასიათდება უპირველეს ყოვლისა ტრემორებით მოსვენების დროს
ეპინეფრინი - ადრენალინი
• ეპინეფრინი წარმოიქმნება დოფამინის დაჟანგვისა და მეთილირების შედეგად, ძირითადად locus
coeruleus- ში, რომელიც მდებარეობს ტვინის ძირში.

• ქიმიურად, ეპინეფრინი და ნორეპინეფრინი ძალიან ჰგავს.

• ეპინეფრინი მოქმედებს როგორც ალფა, ასევე ბეტა რეცეპტორებზე,

• ნორეპინეფრინი მოქმედებს მხოლოდ ალფა რეცეპტორებზე.

• ალფა რეცეპტორები გვხვდება მხოლოდ არტერიებში.

• ბეტა რეცეპტორები გვხვდება ჩონჩხის კუნთების გულში, ფილტვებში და არტერიებში.

• ეს განსხვავება იწვევს ეპინეფრინსა და ნორეპინეფრინს ოდნავ განსხვავებულ ფუნქციებს.

• ადრენალინი და ნორადრენალინი, ითვლება სტრესის ჰორმონებად, რადგან
როდესაც ისინი ნერვული სისტემის გარეთ მოქმედებენ
• ისინი მოქმედებენ არა როგორც ნეიროტრანსმიტერები, არამედ როგორც
ჰორმონები.
• მისი მოქმედება დაკავშირებულია გულის და სუნთქვის რეგულირებასთან
• ადრენალინი და ნორადრენალინი აუცილებელია მრავალი ტიპის სხვადასხვა
პროცესების რეაგირებისთვის, როგორიცაა ფიზიკური ვარჯიში, სითბოს
ზემოქმედება და ჟანგბადის ან გლუკოზის დონის რეგულირება სისხლში
ყურადღების ფოკუსის მართვა
• ნორეპინეფრინი განსაკუთრებული გავლენა აქვს ყურადღების შენარჩუნებაში, იწვევს აღგზნებულ აქტივაციას თავის ტვინის ქერქში,

• რაც ხელს უწყობს ჩვენს გარშემო არსებული გარემოს მეთვალყურეობას.

• ტვინს შეუძლია შეარჩიოს შესაბამისი ინფორმაცია და გამოყოს იგი შეუსაბამოდან, რათა გაუმჯობესდეს მისი შესრულება მიზანზე
ორიენტირებული ამოცანების შესრულებისას.

სიფხიზლისა და ცნობიერების შენარჩუნება

• სიფხიზლის შენარჩუნება და ცნობიერების დონე, თავის ტვინის ქერქზე ძირითადად აგზნების მოქმედების გამო
ხორციელდება.

• ნეირომედიტორის დონის შემცირებამ შეიძლება გამოიწვიოს ძილიანობა და მოქმედების სირთულეები,

• ერთვება ყურადღების კონცენტრირების, სხვადასხვა სახის და ფორმის დავალებების შესრულებაში ორივე პროცესი
ერთმანეთთან არის დაკავშირებული, ვინაიდან არ არსებობს ყურადღების მართვა, თუ არ არსებობს ცნობიერება.
გავლენა გულსისხლძარღვთა სისტემაზე

• ნორეპინეფრინი გავლენას ახდენს გულის კუნთებზე.

• მოქმედებს გულისცემისა და სისხლძარღვების ტონის ამაღლებით, არტერიული წნევის მატებით.

• ნორეპინეფრინის დონის შემცირებამ შეიძლება გამოიწვიოს ჰიპოტენზია, ბრადიკარდია და ჰიპოთერმია.

• ეს არის ერთ – ერთი გზა, რომლის საშუალებითაც ნორეპინეფრინი ახდენს ადამიანის სხეულზე ფუნქციას
ავტონომიური ნერვული სისტემის მეშვეობით,

• რომელიც პასუხისმგებელია რეალურ დროში გადარჩენასთან დაკავშირებული ავტომატური მოქმედებების

შესრულებაზე
ბრძოლა - ფრენის რეაგირება

• მისი კიდევ ერთი ფუნქცია ხორციელდება ძირითადად ბირთვში, რომელიც სინთეზირებს მას, locus coeruleus
norepinephrine პირველ რიგში ბრძოლისა და ფრენის რეაგირების შენარჩუნებას ეწევა.

• ამ თვალსაზრისით, ეს ზრდის კუნთოვანი სისტემის სისხლის მიმოქცევის ზრდას, რაც საშუალებას აძლევს მოქმედებას და
მოტორულ რეაქციებს, რაც ბევრ სიტუაციაში შეიძლება გამოგვყვეს სახიფათო სიტუაციიდან.

მოტივაცია

• ნორეპინეფრინი თანმიმდევრულად მოქმედებს მოტივაციურ და ენერგიულ მდგომარეობაზე,

• დოფამინთან ერთად აქტიურად მონაწილეობს სწავლის, მეხსიერების და ჯილდოს მგრძნობელობის რეგულირებაში.

• ამ გზით, იგი ეხმარება ჩვენს მოქმედებებს ჰქონდეთ ვექტორი, მიმართულება, რომელიც აღინიშნება მოკლე, საშუალო და
გრძელვადიანი მიზნებით.
განწყობის რეგულირება
• ნორეპინეფრინის დაბალი დონე მუდმივად უკავშირდება დეპრესიულ მდგომარეობებს სინამდვილეში, ერთ-ერთი ჰიპოთეზა
განიხილება, რომ დეპრესია წარმოიქმნება ამ ნივთიერების სინთეზისა და ტვინის სინაფსებში არსებობის დეფიციტით.

• ეს შეესაბამება ეფექტურობას და იმ ფაქტს, რომ ძილის უკმარისობა (რაც, როგორც ვნახეთ, ნორეპინეფრინის დონეს
უკავშირდება), რომელიც ხორციელდება კონტროლირებად რეჟიმში

სტრესი, აგრესიულობა და სექსუალური ქცევა

• ნორეპინეფრინი ასევე ნაჩვენებია სხვადასხვა კვლევებში, რომელიც დაკავშირებულია ამ სამ ელემენტთან ითვლება
ჰორმონად, რომელიც აქტიურად მონაწილეობს სტრესის სახელით ცნობილ მდგომარეობაში სიმპათიურ ნერვულ
სისტემაზე მოქმედების გამო.

• სექსუალური ქცევის შემთხვევაში, ეს ჰორმონი მონაწილეობს სიამოვნების შეგრძნებაში სქესობრივი კავშირის დროს,
მაგრამ ასევე აქვს შესაბამისი ფუნქცია ახალი ბავშვის გაჩენის დროს, აჩქარებს შეკუმშვას და მონაწილეობს ახალშობილის
გაძევების რეფლექსში.
ეპინეფრინს, რომელსაც ასევე უწოდებენ ადრენალინს, აქვს ძლიერი გავლენა ადამიანის
ორგანიზმე, რომელიც მოიცავს

• სისხლში შაქრის დონის მომატებას

• გულისცემის სიხშირის ზრდა

• სასუნთქი გზების გლუვი კუნთების მოდუნება სუნთქვის გასაუმჯობესებლად

• ეს ეფექტები შექმნილია იმისთვის, რომ ადამიანის ორგანიზმს დამატებითი ენერგია მისცეს.

• როდესაც ადამიანის ორგანიზმი დიდი სტრესის ქვეშ არის გამოიყოფა ეპინეფრინი დიდი
რაოდენობით

• ეს ცნობილია, როგორც პასუხი ბრძოლაზე ან გაქცევაზე, ან ადრენალინის მოზღვავებაზე

ნორადრენალინი
• ადრენალინის დაჟანგვის შედეგად წარმოიშობა ნორადრენალინი, ისევე, როგორც
დოფამინი გარდაქმნის მას ეპინეფრინად, ხოლო ტიროზინი - დოფამინად.

• ადრენალინის მსგავსად, ის ნერვულ სისტემაში ნეიროგადამცემი და სხეულის დანარჩენ

ნაწილში ჰორმონის როლს ასრულებს

• ნორეპინეფრინის ფუნქციებს შორის ჩვენ შეგვიძლია გამოვყოთ ტვინის სიფხიზლე,

სიფხიზლის შენარჩუნება,

• ყურადღების კონცენტრირება, მოგონებების ჩამოყალიბება და შფოთვის გრძნობების

გაჩენა,

• არტერიული წნევის მომატება და გლუკოზის მარაგების გამოყოფა

• ნორეპინეფრინის დონის შემცირება ასოცირდება სხვადასხვა სახის სწავლის
ცვლილებებთან, განსაკუთრებით გრძელვადიანი მოგონებების კონსოლიდაციასთან და
ლატენტურ სწავლებასთან

• ეს ფუნქცია, სავარაუდოდ, განპირობებულია ნორეპინეფრინის მიერ ნეირონული

აქტივობის კონტროლით ტვინის იმ რეგიონებში, რომლებიც სწავლაში მონაწილეობენ

• ფსიქოპათოლოგიურ დონეზე ეს ნეიროტრანსმიტერი ჩართულია სტრესისა და შფოთვითი

აშლილობების დროს,

• ძირითად დეპრესიის, პარკინსონის დაავადების და ყურადღების დეფიციტის

ჰიპერაქტიურობის აშლილობის დროს
• ნორეპინეფრინის დონის შემცირება ასოცირდება სხვადასხვა სახის სწავლის
ცვლილებებთან, განსაკუთრებით გრძელვადიანი მოგონებების კონსოლიდაციასთან და
ლატენტურ სწავლებასთან
• ეს ფუნქცია, სავარაუდოდ, განპირობებულია ნორეპინეფრინის მიერ ნეირონული
აქტივობის კონტროლით ტვინის იმ რეგიონებში, რომლებიც სწავლაში მონაწილეობენ
• ფსიქოპათოლოგიურ დონეზე ეს ნეიროტრანსმიტერი ჩართულია სტრესისა და შფოთვითი
აშლილობების დროს,
• ძირითად დეპრესიის, პარკინსონის დაავადების და ყურადღების დეფიციტის
ჰიპერაქტიურობის აშლილობის დროს