ანტიფსიქოზური საშუალებები და ლითიუმი

ქლორპრომაზინი
კლასიკური (D2 ფლუფენაზინი
რეცეპტორებზე ჰალოპერიდოლი
მოქმედი) თიორიდაზინი
ტრიფლუოპერაზინი
ანტიფსიქოზური
საშუალებები
კლოზაპინი
ახალი (5HT2 ოლანზაპინი
რეცეპტორებზე ქვეთიაპინი
მოქმედი) რისპერიდონი
ზიპრაზიდონი

კლასიკური ლითიუმი

ბიპოლარული
აშლილობის
სამკურნალო
საშუალებები კარბამაზეპინი
კლონაზეპამი
ახალი
ოლანზაპინი
ვალპროატი
ანტიფსიქოზური საშუალებები შიზოფრენიის და სხვა ფსიქოზების თუ შფოთვითი
აშლილობების სამკურნალო არსენალში შედიან. არსებობს რამდენიმე ჰიპოთეზა, რომელთა
მიხედვითაც ანტიფსიქოზური წამლების ეფექტურობა დაკავშირებულია სხვადასხვა
ტრანსმიტერის მოდულაციის უნართან (შიზოფრენიის პათოფიზიოლოგიურ მექანიზმებთან
დაკავშირებით არსებობს დოფამინური, სეროტონინური და გლუტამატური თეორიები).
ძველი ანტიფსიქოზური საშუალებები (პირველი თაობა) მაღალი აფინურობით
ხასიათდებიან დოფამინის (D2) რეცეპტორების მიმართ, ხოლო ახალი ანტიფსიქოზურების
(მეორე თაობა - ატიპური ანტიფსიქოზურები) აფინურობა გადახრილია სეროტონინის
რეცეპტორებისკენ (5-HT2). შიზოფრენიის მედიკამენტური თერაპიის მიზანი გახლავთ არა
სრული განკურნება, არამედ სიმპტომების შემსუბუქება (აზროვნების პათოლოგია, ემოციური
დარღვევები, ჰალუცინაციები და ბოდვა). სამწუხაროდ, ხანგრძლივი თერაპია ხშირად
სერიოზულ ტოქსიკურობასთან ასოცირდება. ბიპოლარულ (მანიაკალურ-დეპრესიულ)
აშლილობას შიზოაფექტურ მდგომარეობებს მიაკუთვნებენ და მის სამკურნალო კლასიკურ
საშუალებად რჩება ლითიუმი, თუმცა ბოლო წლებში წარმატებით გამოიყენება
ანტიფსიქოზური თუ კრუნჩხვის საწინააღმდეგო საშუალებების ზოგიერთი
წარმომადგენელი.

ანტიფსიქოზური საშუალებების კლასიფიკაცია

პირველი თაობის ანტიფსიქოზური საშუალებები იყოფა რამდენიმე ქიმიურ ჯგუფად: 1)

ფენოთიაზინები (ქლორპრომაზინი, თიორიდაზინი, ფლუფენაზინი); 2) თიოქსანთენები
(თიოთიქსენი); 3) ბუტიროფენონები (ჰალოპერიდოლი). მეორე თაობის ახალ
ანტიფსიქოზურ საშუალებებს გააჩნიათ სხვადასხვა ჰეტეროციკლური სტრუქტურები და მათ
მიეკუთვნება: კლოზაპინი, ლოქსაპინი, ოლანზაპინი, რისპერიდონი, ქვეთიაპინი,
ზიპრაზიდონი, არიპიპრაზოლი. საყურადღებოა ის გარემოება, რომ ახალი ანტიფსიქოზური
საშუალებები ხშირად უფრო ეფექტური და ნაკლებად ტოქსიკური შენაერთები არიან, ვიდრე
პირველი თაობის წარმომადგენლები.

ფარმაკოკინეტიკა

ორალური ფორმით მიღებისას ანტიფსიქოზური საშუალებები კარგად შეიწოვებიან და

ლიპოფილურობის გამო კარგად ნაწილდებიან ორგანიზმის უმეტეს ქსოვილებში (ცნს-ის
ჩათვლით). უმრავლესობას ახასიათებს პლაზმის ცილებთან კავშირის მაღალი უნარი.
აღნიშნული წამლები ექვემდებარებიან ღვიძლისმიერ მეტაბოლიზმს, ხანგრძლივი
ნახევარდაშლის პერიოდის გამო მათი მიღება ხდება დღეში ერთხელ (СYP450
ინჰიბიტორები ახანგრძლივებენ ნახევარდაშლის პერიოდს). სწრაფი ეფექტისთვის
ხელმისაწვდომია ზოგიერთი ანტიფსიქოზური საშუალების ი/ვ ფორმა (მაგ.ფლუფენაზინი,
ჰალოპერიდოლი, ზიპრაზიდონი, ოლანზაპინი, არიპიპრაზოლი).

მოქმედების მექანიზმი

1. დოფამინური ჰიპოთეზა - ზოგიერთი მოსაზრებით, შიზოფრენიის

პათოგენეზში წამყვან რგოლს წარმოადგენს სხვადასხვა ნეირონულ ტრაქტში
დოფამინის ჭარბი აქტივობა. აღნიშნული ჰიპოთეზა გამყარებულია
ხანგრძლივი დაკვირვებებით: ა) მრავალი ანტიფსიქოზური საშუალება
თერაპიულ ეფექტს ავლენს D2 რეცეპტორების ბლოკირებით; ბ) დოფამინის
აგონისტები (ლევოდოპა, ამფეტამინები) აუარესებენ შიზოფრენიის
მიმდინარეობას; გ) შიზოფრენიის არანამკურნალებ შემთხვევებში ტვინის
გარკვეულ უბნებში აღმოჩენილია დოფამინური რეცეპტორების მაღალი
სიმჭიდროვე. დოფამინური ჰიპოთეზა არ არის სრულყოფილი, რადგან ის ვერ
ხსნის დოფამინურ რეცეპტორებზე მოქმედი საშუალებების უეფექტობას
ზოგიერთ პაციენტში (ასევე, ფენციკლიდინი არ მოქმედებს დოფამინის
რეცეპტორებზე, მაგრამ იწვევს ფსიქოზს).
2. დოფამინის რეცეპტორები - ხუთი დოფამინური რეცეპტორი (D1-D5) არის
იდენტიფიცირებული და ყველა მათგანი შეწყვილებულია G-ცილასთან.
თითოეული რეცეპტორი შეიცავს 7 ტრანსმემბრანულ დომენს. D2 რეცეპტორი
(აინჰიბირებს ადენილატ ციკლაზას) აღმოჩენილია კუდიან ბირთვში, ჩენჩოში,
მიმდებარე ბირთვში, ტვინის ქერქსა და ჰიპოთალამუსში. ძველი თაობის
ანტიფსიქოზური საშუალებები სწორედ D2 რეცეპტორებზე მოქმედებენ
(საყურადღებოა ისიც, რომ აღნიშნული რეცეპტორების ბლოკადა ხშირად
ასოცირდება ექსტრაპირამიდულ დარღვევებთან).
3. სხვა რეცეპტორები - მეორე თაობის (ატიპური) ანტიფსიქოზური
საშუალებების უმრავლესობა მოქმედებს სხვადასხვა რეცეპტორზე: ა)
კლოზაპინი ახდენს D4 და 5HT2 რეცეპტორების ბლოკირებას; ბ) ოლანზაპინი,
ქვეთიაპინი, რისპერიდონი და ზოგადად, ახალი ანტიფსიქოზური
საშუალებების უმეტესი წარმომადგენლები მაღალი აფინურობით
უკავშირდებიან 5HT2A რეცეპტორებს, თუმცა დასაშვებია მათი მოქმედება D2
რეცეპტორებზეც; 3) ზიპრაზიდონი წარმოადგენს შემდეგი რეცეპტორების
ანტაგონისტს : D2, 5-HT2A, 5-HT1D და 5-HT1A რეცეპტორის აგონისტს; 4)
არიპიპრაზოლი D2 და 5-HT1A რეცეპტორების პარციული აგონისტი, მაგრამ
5HT2A რეცეპტორის ძლიერი ანტაგონისტია. ახალი ანტიფსიქოზურები
 ნაკლებად გამოხატულ ექსტრაპირამიდულ სიმპტომებს იწვევენ და ყველა
მათგანი (ჰალოპერიდოლის გარდა) გარკვეული ხარისხით ბლოკავს H1
რეცეპტორს.

ეფექტები

დოფამინის რეცეპტორების ბლოკადა იძლევა მთავარ თერაპიულ სარგებელს ძველი თაობის

ანტიფსიქოზური საშუალებების გამოყენების დროს. თავის ტვინში არსებული მთავარი
დოფამინერგული ტრაქტებია: 1) მეზოკორტიკულ-მეზოლიმბური გზები (კოგნიტური
ფუნქციები, გუნებ-განწყობა); 2) ნიგროსტრიალური ტრაქტი(ექსტრაპირამიდული
ფუნქციები); 3)ტუბეროინფუნდიბულური გზები (პროლაქტინის სინთეზის რეგულაცია); 4)
ქემორეცეპტორული ტრიგერული ზონები (ღებინება). ანტიფსიქოზური საშუალებები
ძირითად ეფექტებს მეზოკორტიკულ-მეზოლიმბური გზების ბლოკირებით იწვევენ,
ზოგიერთი ანტიფსიქოზური საშუალების ღებინების საწინააღმდეგო მოქმედება კი
დაკავშირებულია ქემორეცეპტორული ტრიგერული ზონების ბლოკადასთან. პირველი
თაობის ანტიფსიქოზური საშუალებების მთავარი გვერდითი ეფექტები გამოწვეულია სხვა
დოფამინერგული სისტემების ბლოკირებით (ექსტრაპირამიდული დისფუნქციები,
ჰიპერპროლაქტინემია). საყურადღებოა, რომ ანტიფსიქოზური საშუალებების უმეტესობა
აბლოკირებს ალფა-1 და H1 რეცეპტორებს სხვადასხვა ხარისხით (იხ.ცხრილი).

ანტიფსიქოზური საშუალება D2 D4 ალფა-1 5-HT2 M H1

ფენოთიაზინები, თიოქსანთენები ++ - ++ + + +

თიორიდაზინი ++ - ++ + +++ +

ჰალოპერიდოლი +++ - + - - -

კლოზაპინი - ++ ++ ++ ++ +

მოლინდონი ++ - + - + +

ოლანზაპინი + - + ++ + +

ქვეთიაპინი + - + ++ + +

რისპერიდონი ++ - + ++ + +

ზიპრაზიდონი ++ - ++ ++ - +

არიპიპრაზოლი* + + + ++ - +

*-D2 და 5-HT1A პარციული აგონისტი, ხოლო 5-HT2A ანტაგონისტი

+ ბლოკირება; - არ აქვს ეფექტი. „+“-ების რაოდენობა ბლოკირების ინტენსივობას ასახავს

კლინიკური გამოყენება

1) შიზოფრენიის მკურნალობა - ანტიფსიქოზური საშუალებები ამცირებენ

შიზოფრენიის ზოგიერთ პოზიტიურ სიმპტომს (ჰალუცინაციები, პარანოიდული
იდეები, ბოდვა, ჰიპერაქტიურობა), თუმცა თვალსაჩინო ეფექტის გამოწვევას ზოგჯერ
კვირები სჭირდება. ანტიფსიქოზური საშუალებების შერჩევა ინდივიდუალური
მიდგომით უნდა მოხდეს, მაგალითისთვის შეიძლება მოვიყვანოთ კლოზაპინი,
რომელიც ზოგიერთ რეზისტენტულ პაციენტში სასარგებლო შედეგს იძლევა.
პირველი თაობის წარმომადგენლები (ჯერ კიდევ ფართოდ გამოიყენებიან დაბალი
ფასის გამო) მოქმედებენ პოზიტიურ სიმპტომებზე, მაგრამ ვერ ახდენენ ზეგავლენას
შიზოფრენიის ნეგატიურ სიმპტომებზე. ახალი თაობის ანტიფსიქოზური
საშუალებები აუმჯობესებენ შიზოფრენიის ნეგატიურ სიმპტომებსაც (ემოციური
გაღარიბება, ასოციალურობა, მოტივაციის დაქვეითება).
2) გამოყენების სხვა ფსიქიატიული და ნევროლოგიური ჩვენებები - ახალი

ანტიფსიქოზური საშუალებები ხშირად გამოიყენებიან მანიის ინიციალური

თერაპიისთვის ლითიუმთან ერთად. მეორე თაობის რამდენიმე
წარმომადგენელი (ასევე ბენზოდიაზეპინები) დამტკიცებულია მწვავე მანიის
სამკურნალო საშუალებად. არიპიპრაზოლი და ოლანზაპინი გამოიყენებიან
ბიპოლარული აშლილობის მანიაკალური ფაზის პრევენციის მიზნით, ხოლო
ქვეთიაპინი, ლურაზიდონი, ოლანზაპინი ბიპოლარული აშლილობის დეპრესიული
ფაზის პრევენციას ახდენენ. რამდენიმე ანტიფსიქოზური საშუალება გამოიყენება ჟილ
დე ლა ტურეტის სინდრომის შიზოაფექტური გამოვლინებების სამკურნალოდ
(მოლინდონი გამოიყენება ტურეტის სინდრომის დროს, მაგრამ არა შიზოფრენიის
შემთხვევაში). ზოგიერთი ანტიფსიქოზური საშუალება ასევე გამოიყენება ცნს-ის
დეპრესანტების ზედოზირებით გამოწვეული ფსიქოზების სამკურნალოდ. ატიპური
ანტიფსიქოზური საშუალებები სასარგებლო ეფექტებს გვაძლევენ ალცჰაიმერის და
პარკინსონის დაავადებათა ფსიქოზური გამოვლინებების მართვის დროსაც.
3) გამოყენების არაფსიქიატრიული ჩვენებები- ფაქტობრივად ყველა ანტიფსიქოზური
საშუალება (თიორიდაზინის გარდა) ავლენს ღებინების საწინააღმდეგო მოქმედებას
(ამ მიზნით უპირატესად გამოიყენება პროქლორპერაზინი). H1 რეცეპტორების
ბლოკირების უნარი (განსაკუთრებით ახასიათებთ მოკლე გვერდითი ჯაჭვის შემცველ
ფენოთიაზინებს) ხელს უწყობს ზოგიერთი ანტიფსიქოზური საშუალების გამოყენებას
ქავილის საწინააღმდეგოდ და სედაციის მიზნით.
ტოქსიკურობა

1) შექცევადი ნევროლოგიური ეფექტები - დოზა-დამოკიდებული ექსტრაპირამიდული

ეფექტები, პარკინსონიზმის ჩათვლით (ბრადიკინეზია, კუნთოვანი რიგიდობა,
ტრემორი). აღნიშნული გვერდითი ეფექტები შეიძლება თავიდან ავირიდოთ დოზის
შემცირებით ან ანტიმუსკარინული საშუალებების გამოყენებით. ყველაზე ხშირად

ექსტრაპირამიდულ დარღვევებს იწვევს ჰალოპერიდოლი და

ფენოთიაზები (ფლუფენაზინი, ტრიფლუოფენაზინი). პარკინზონიზმი
ძალიან იშვიათად იჩენს თავს კლოზაპინის და მეორე თაობის სხვა
წარმომადგენლების გამოყენების დროს. სხვა გავრცელებული ნევროლოგიური
დარღვევები (განსაკუთრებით პირველი თაობის წარმომადგენლების გამოყენების

დროს) არის აკათიზია( ამოიხატება სიარულის და მოძრაობის

დაუძლეველი მოთხოვნილებით, რომელიც ვერ
რეალიზდება პარკინსონული რიგიდობის გამო) და
დისტონია, ორივე სიმპტომი ექვემდებარება ანტიმუსკარინული აგენტებით ან
დიფენჰიდრამინით მკურნალობას.
2) ტარდიული დისკინეზია - აღნიშნული მნიშვნელოვანი სიმპტომი გულისხმობს
ქორეოათეტოზულ მოძრაობებს ტუჩების და ლოყების მიდამოში, ის შეიძლება იყოს
შეუქცევადი. ტარდიული დისკინეზია იწყება წამლის ხანგრძლივი გამოყენების
ფონზე (6თვიდან რამდენიმე წლამდე დიაპაზონში) და ის ყველაზე ხშირად
ახასიათებს პირველი თაობის წარმომადგენლებს. ანტიმუსკარინული წამლები
(ახდენენ სხვა ექსტრაპირამიდული სიმპტომების შემსუბუქებას) ჩვეულებრივ
ამწვავებენ ტარდიული დისკინეზიის მიმდინარეობას. კონკრეტული სამკურნალო
საშუალება არ არსებობს, თუმცა ძირითადად გამოიყენება დეუტეტრაბენაზინი და
ვალბენაზინი. არსებობს ჰიპოთეზა, რომ ტარდიულ დისკინეზიას იწვევს დოფამინის
რეცეპტორების სენსიტიზაცია.
3) ავტონომიური ეფექტები - პერიფერიული მუსკარინული და ალფა-
ადრენორეცეპტორების ბლოკირებით გამოწვეული ეფექტები, რომლებიც
განსაკუთრებით რთული სამართავია ასაკოვან ადამიანებში. ხანგრძილი თერაპიის
ფონზე ორგანიზმი ტოლერანტული ხდება ზოგიერთი ავტონომიური ეფექტის

მიმართ. ძველი თაობის წარმომადგენლებიდან თიორიდაზინი იწვევს

ყველაზე ძლიერად გამოხატულ ავტონომიურ რეაქციებს,
 ხოლო ჰალოპერიდოლი ყველაზე სუსტად გამოხატულს.
კლოზაპინს და სხვა ატიპურ ანტიფსიქოზურ საშუალებებს ახასიათებთ საშუალო
სიმძიმის ავტონომიური რეაქციების განვითარება. ატროპინის მსგავსი რეაქციები
(პირის სიმშრალე, შეკრულობა, შარდის შეკავება, მხედველობის გაუარესება)
ხშირად ვლინდება თიორიდაზინის და ალიფატური გვერდითი ჯაჭვის შემცველი
ფენოთიაზინების გამოყენებისას (მაგ. ქლორპრომაზინი). აღნშინულ რეაქციებს ასევე
იწვევს კლოზაპინი და სხვა ატიპური ანტიფსიქოზური საშუალებები, მაგრამ
არასოდეს ზიპრაზიდონი და არიპიპრაზოლი. მუსკარინული რეცეპტორების
ბლოკირებით გამოწვეულ ცენტრალურ ეფექტებს მიეკუთვნება ტოქსიკური
კონფუზიური მდგომარეობა, რომელიც მიმდინარეობით წააგავს ატროპინის და
ტრიციკლური ანტიდეპრესანტების გამოყენების ფონზე განვითარებულ კონფუზიას.
ძველი თაობის წარმომადგენლები (უპირატესად ფენოთიაზინები) იწვევენ
პერიფერიული ალფა-ადრენორეცეპტორების ბლოკადასთან დაკავშირებულ
პოსტურულ ჰიპოტენზიას (მოხუცებში არსებობს პოსტურული მდგომარეობის დროს
დაცემის და მოტეხილობის განვითარების რისკი). ატიპური წამლები (კლოზაპინი,
ზიპრაზიდონი) ასევე ხასიათდებიან ალფა-რეცეპტორების ბლოკადის უნარით და
შეუძლიათ გამოიწვიონ ორთოსტატული ჰიპოტენზია. ფენოთიაზინების გამოყენების
ხშირ გვერდით ეფექტს წარმოადგენს ეაკულაციის დარღვევა.
4) ენდოკრინული და მეტაბოლური ეფექტები - ჰიპერპროლაქტინემია, გინეკომასტია,
ამენორეა-გალაქტორეის სინდრომი და უნაყოფობა. ჩამოთვლილი ეფექტები
დაკავშირებულია ჰიპოფიზის D2 რეცეპტორების ბლოკადასთან. ნორმაში დოფამინი
აინჰიბირებს პროლაქტინის სეკრეციას. პროლაქტინის დონის მომატება ყველაზე

ხშირად ახასიათებს რისპერიდონს. წონის შესამჩნევი მატება და

ჰიპერგლიკემია (წამლის დიაბეტოგენური ეფექტი) მეორე თაობის სხვადასხვა
ანტიფსიქოზური საშუალების გამოყენების ფონზე ვითარდება (განსაკუთრებით
კლოზაპინი და ოლანზაპინი) და აღნიშნული ეფექტები შეიძლება განსაკუთრებით
პრობლემური აღმოჩნდეს ორსულებისთვის. არიპიპრაზოლი და ზიპრაზიდონი არ
იწვევენ ან იწვევენ მსუბუქად გამოხატულ ჰიპერპროლაქტინემიას, ჰიპერგლიკემიას
და წონის მატებას.
5) ავთვისებიანი ნეიროლეპტიური სინდრომი - ექსტრაპირამიდული ეფექტების მიმართ
განსაკუთრებით მგრძნობიარე პაციენტებში შეიძლება განვითარდეს
სიცოცხლისათვის სახიფათო ავთვისებიანი ჰიპერთერმიის სინდრომი (კუნთოვანი
რიგიდობა, ოფლის გამოყოფის დარღვევა, ჰიპერპირექსია, ავტონომიური
არასტაბილურობა). აღნიშნული სინდრომის სამკურნალოდ გამოიყენება
დანტროლენი, დიაზეპამი ან დოფამინის აგონისტები.
6) სედაცია - გამოხატულ სედაციას იწვევენ ფენოთიაზინები (განსაკუთრებით
ქლორპრომაზინი). ფლუფენაზინი და ჰალოპერიდოლი წარმოადგენენ პირველი
 თაობის ყველაზე ნაკლებად სედაციურ წამლებს. არიპიპრაზოლი იწვევს ყველაზე
სუსტად გამოხატულ სედაციას მეორე თაობის წარმომადგენლებს შორის.
7) სხვა ტოქსიკური ეფექტები - მხედველობის პრობლემები (ბადურაში დეპონირების
გამო) ვითარდება თიორიდაზინის გამოყენებისას, რომელიც მაღალ დოზებში
არღვევს გულის გამტარი სისტემის მუშაობასაც და შეუძლია ფატალური პარკუჭოვანი
არითმიების გამოწვევა. ატიპური ანტიფსიქოზურების უმრავლესობა
(განსაკუთრებით ქვეთიაპინი და ზიპრაზიდონი) ახანგრძლივებენ QT ინტერვალს
ეკგ-ზე. კლოზაპინის გამოყენებისას საჭიროა სისხლის საერთო სურათის
პერიოდული კონტროლი (არსებობს აგრანულოციტოზის განვითარების რისკი).
მაღალ დოზებში გამოყენებისას კლოზაპინმა შეიძლება გამოიწვიოს გულყრა.
8) ზედოზირება - ანტიფსიქოზური საშუალებებით ინტოქსიკაცია (თიორიდაზინის
გარდა), როგორც წესი, ფატალური არ არის. სიკვდილიანობის რისკი იზრდება მაშინ,
როდესაც ანტიფსიქოზური საშუალებები სენილური დემენციის სამკურნალოდ
გამოიყენებიან. ჰიპოტენზიის დროს საჭიროა სითხეებით დატვირთვა. აგზნებადობის
ზღურბლის დაწევის გამო, ანტიფსიქოზური საშუალებების უმრავლესობას გააჩნია
კონვულსიური პოტენციალი (გულყრის დროს გამოიყენება დიაზეპამი ან
ფენიტოინი). თიორიდაზინის (ასევე ზიპრაზიდონის) ზედოზირების
დროს დიდია კარდიოტოქსიკურობის გამოვლენის რისკი, რის გამოც
აღნიშნული წამლებით ინტოქსიკაცია რთულად სამართავ კლინიკურ პრობლემად
გვევლინება.

გვერდითი ეფექტის კლინიკური გამოვლინება მექანიზმი

სამიზნე სისტემა

ავტონომიური ნ/ს ციკლოპლეგია, პირის სიმშრალე, შარდის M და ალფა1 რეცეპტორების

შეკავება, ყაბზობა, ორთოსტატული ჰიპოტენზია, ბლოკირება
იმპტოტენზია, ეაკულაციის დარღვევა

ცენტრალური ნ/ს პარკინზონიზმი, აკათიზია, დისტონია, D და M რეცეპტორების

ტარდიული დისკინეზია, ტოქსიკური ბლოკირება
კონფუზიური მდგომარეობა

ენდოკრინული ამენორეა-გალაქტორეა, უნაყოფობა, იმპოტენცია D რეცეპტორების

სისტემა ბლოკირება
სხვა წონაში მომატება H1 და 5-HT2 რეცეპტორების
ბლოკირება

ლითიუმი და ბიპოლარული აშლილობის სამკურნალო სხვა საშუალებები

ლითიუმი ეფექტურია მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზის მანიის ფაზის სამკურნალოდ.

ლითიუმს იყენებენ როგორც დაავადების მწვავე ფაზის დროს, ასევე მანიისა და დეპრესიის
ფაზების რეციდივის საპრევენციოდ.

ფარმაკოკინეტიკა

ლითიუმი ნაწლავიდან სწრაფად და სრულად აბსორბირდება, ის კარგად ნაწილდება

ორგანიზმის სითხეებში და ელიმინირდება თირკმლის მიერ (კრეატინინის კლირენსის 1/5
სიჩქარით). ლითიუმის ნახევარდაშლის პერიოდი საშუალოდ 20 საათია. წამლის პლაზმური
კონცენტრაცია უნდა გაკონტროლდეს (განსაკუთრებით მკურნალობის პირველ კვირებში),
რათა დადგინდეს ეფექტური და უსაფრთხო დოზირების რეჟიმი. მწვავე სიმპტომების
სამკურნალოდ პლაზმაში სამიზნე კონცენტრაცია არის 0.8-1.2 mEq/L, ხოლო ეფექტის
შესანარჩუნებლად საჭირო კონცენტრაცია 0.4-0.7mEq/L. პლაზმური კონცენტრაციის
ცვლილება შესაძლოა გამოიწვიოს ორგანიზმში სითხის საერთო რაოდენობის შეცვლამ.
დეჰიდრატაცია ან თიაზიდებთან, არასტეროიდებთან, აგფ-ინჰიბიტორებთან და მარყუჟოვან
შარდმდენებთან ერთად გამოყენება ზრდის ლითიუმის პლაზმურ კონცენტრაციას (ზოგჯერ
ტოქსიკურ დონემდეც კი). კოფეინი და თეოფილინი აძლიერებენ ლითიუმის
თირკმლისმიერ ელიმინაციას.

მოქმედების მექანიზმი

ლითიუმის მოქმედების მექანიზმი სრულად ნათელი არ არის. ლითიუმი აინჰიბირებს

ნეირონული მემბრანების ფოსფოლიპიდთა რეციკლირებაში ჩართულ რამდენიმე ფერმენტს,
რაც, თავის მხრივ, იწვევს მეორადი მესენჯერების წყაროს, PIP2-ის რაოდენობის შემცირებას.
შესაბამისად მცირდება IP3-ის და DAG-ის კონცენტრაცია (აღნიშნული მეორადი მესენჯერები
ჩართულნი არიან მნიშვნელოვან ამინურ ნეიროტრანსმისიებში). გლიკოგენ სინთაზას
კინაზას მე-3 ქვეტიპის (GSK-3) ბლოკირება მეორე მნიშვნელოვანი მექანიზმია ლითიუმის
მოქმედებაში (მცირდება ინსულინის მსგავსი ზრდის ფაქტორის, ტვინის ნატრიურეზული
ფაქტორისა და Wnt გზაში ჩართული მეორადი მესენჯერის, ბეტა-კატენინის კონცენტრაცია).
კლინიკური გამოყენება

ლითიუმი გამოიყენება მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზის დროს (უკვე დასაშვებია

ზოგიერთი ანტიკონვულსანტის და მეორე თაობის ანტიფსიქოზური საშუალებების
გამოყენებაც ამ მიზნით). ლითიუმით შემანარჩუნებელი თერაპია ამცირებს ქცევის
მანიაკალურ გამოვლინებებს და ხელს უწყობს სიმპტომების როგორც სიხშირის, ისე
სიმწვავის შემცირებას. ანტიფსიქოზურები და/ან ბენზოდიაზეპინები ხშირად გამოიყენებიან
ინიციალური თერაპიისთვის, რადგან ლითიუმს ახასიათებს მოქმედების ნელი დაწყება.
მწვავე მანიის სამკურნალოდ დამტკიცებულ მედიკამენთა ჯგუფს ასევე მიეკუთვნება:
ოლანზაპინი, ქვეთიაპინი, არიპიპრაზოლი, რისპერიდონი, ზიპრაზიდონი. მართალია,
ლითიუმი ახდენს სუიციდის და თვითდაზიანების პრევენციას, მაგრამ შემანარჩუნებელ
ფაზაში ხშირად ტრიციკლური ანტიდეპრესანტების დამატება ხდება (საყურადღებოა, რომ
ანტიდეპრესანტების იზოლირებული გამოყენება აუარესებს მანიის მიმდინარეობას).

ტოქსიკურობა

ლითიუმის არასასურველი ნევროლოგიური ეფექტებია : ტრემორი, სედაცია, აფაზია,

ატაქსია. შესაძლოა ადგილი ჰქონდეს ფარისებრი ჯირკვლის გადიდებას, თუმცა
ჰიპოთირეოზი იშვიათია. შექცევადი თირკმლისმიერი უშაქრო დიაბეტი ხშირად ვლინდება
ლითიუმის თერაპიულ დოზებში გამოყენების დროსაც კი. ასევე ლითიუმის ხშირი
გვერდითი ეფექტებია ედემა, აკნეს მსგავსი გამონაყარი კანზე და ლეიკოციტოზი. ლითიუმის
გამოყენება ორსულობის დროს ზრდის ებშტეინის ანომალიის განვითარების რისკს და
როგორც წესი, ახალშობილები იბადებიან აპგარის დაბალი ქულით. ლითიუმის გამოყენება
უნდა შეწყდეს მშობიარობამდე 48-72 საათით ადრე და ის უკუნაჩვენებია მეძუძური
ქალებისთვის.

სხვა საშუალებები

მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზის მანიის ფაზა შეიძლება ვმართოთ ზემოთ

ჩამოთვლილი ანტიფსიქოზური საშუალებებით. აღნიშნული მდგომარეობის დროს ასევე
გამოიყენება სხვადასხვა ანტიკონვულსანტი. მანიის მწვავე ფაზის სამკურნალოდ ერთ-
ერთი არჩევის პრეპარატია ვალპროატი, რომელსაც ლითიუმის მსგავსი თერაპიული
სარგებელი გააჩნია და ის შეიძლება ეფექტური აღმოჩნდეს ლითიუმის მიმართ
რეზისტენტულ შემთხვევებშიც. დასაშვებია ვალპროატის და ლითიუმის გამოყენება
კომბინირებულადაც. კარბამაზეპინი და ლამოტრიჯინი გამოიყენებიან მანიის ფაზის
სამკურნალოდ და ხელს უწყობენ დეპრესიის ფაზის პრევენციას.