VII ლექცია

ადრენომიმეტური საშუალებები

დღევანდელი ლექციის თემაა ადრენერგულ ნერვულ სიტემაზე მოქმედი, ანუ

სიმპათომიმეტური საშუალებები, ანუ ის საშუალებები, რომლებიც ააქტივებენ სიმპათიკურ და
კერძოდ, ადრენერგულ ნერვულ სისტემას.

წინა ლექციებისას განვიხილეთ ქოლინერგული ნერვული სისტემა, რომელიც კვებას,

მოსვენებას და ენერგიის შენახვას ემსახურება. აქ ძირითადი მედიატორია აცეტილქოლინი.
სიმპათიკური კი საპირისპირო ეფექტების მქონეა, მისი აქტივაცია ენერგიის ხარჯვასთან,
ბრძლასთან, სტრეს-ადაპტაციასთან, შიშთან და ა.შ. ასოცირდება. ანუ სტერესული სიტუაციების
დროს სწორედ ეს სიმპათიკური ნერვული სისტემა აქტიურდება.

სანამ განვიხილავდეთ პრეპარატებს, განვიხილოთ მათი

სამიზნეები. დავიწყოთ ადრენერგული სინაპსით,
რომელიც სურათზეა წარმოდგენილი. ვნახოთ რა
პერიპეტიებს აქვს ადგილი ადრენერგულ სინაპსში და
როგორ ხდება მისი ძირითადი მედიატორის,
ნორადრენალინის სინთეზი, რომელიც შემდგომში
სინაპსურ ნაპრალში გამოიყოფა. მოდი ვნახოთ, როგორ
სინთეზდება ნორადრენალინი: სინთეზი იწყება ამინომჟავა
თირზინით, რომელიც ტრანსპორტირდება პრესინაპსურ
მემბრანაში ნატრიუმ-დამოკიდებული სიმპორტერით (A-
თი არის აღნიშნული სურათზე, ყვითელი), იქ
ექვემდებარება ფერმენტ თიროზინ ჰიდროქსილაზას
ზემოქმედებას და კონვერტირდება დოფად. დოფა მერე
დოფა დეკარბოქსილაზას მოქმედებით დოფამინად ,
ნორადრენალინის პრეკურსორად გარდაიქმნება.
დოფამინი დეპონირდება, ტრანსპორტირდება სინაპსურ
ვეზიკულაში ე.წ. ვეზიკულის მემბრანასთან ასოცირებული
ტრანსპორტერით - ასეთივე ტრანსპორტერი იყო
ქოლინერგულ სინაპსში. ესეც მის მსგავსად ანტიორტერია,
რომელიც აქტიურდება მას შემდეგ, რაც პროტონები
ტოვებენ სინაპსურ ვეზიკულას.შემდეგ დოფამინ ბეტა ჰიდროქსილაზის მოქმედებით დოფამინი
ნორადრენალინად გარდაიქმნება. ნორადრენალინი დეპონირდება ვეზიკულაში, სადაც,
ქოლინერგული სინაპსის მსგავსად, ასევე არის ატფ და სხვადასხვა პეპტიდური ნივთიერებების
მარაგი, ნეიროპეპტიდები, რომლებიც მისი გამოსვლის რეგულატორები არიან. როცა
ნორადრენალინი გამოდის სინაპსურ ნაპრალში, შემდეგ უკვე წარმოებს მისი ინაქტივაცია, რაშიც
ნორადრენალინის სპეციალური ტრანსპორტერი -NET (ნარინჯისფრადაა) მონაწილეობს - ხელს
უწყობს მის უკუმიტაცებას პრესინაპსურ მემბრანაში და ეს ძირითადი გზაა მისი
ინაქტივაციისათვის. დანარჩენი ნორადრენალინის ნაწილი დიფუნდირებს
ექსტრანეირონულად, ხოლო ნაწილი, ბუნებრივია, მოქმედებს
ადრენორეცეპტორებზე(მწვანედაა). ამას გარდა პრესინაპსურ მემბრანაზეცაა აუტორეცეპტორები
(მწვანე) და მათი აგზნება ხელს უშლის ნორადრენალინის ხელახლა გამოყოფას, ანუ
მაინჰიბირებელი რეცეპტორებია. მათ მეზობლად არის ლოკალიზებული ჰეტერორეცეპტორები
(ლურჯად), რომლებიც სხვადასხვა ნეიროპეპტიდური სუბსტანციებით აქტიურდებიან,
რომლებიც აქ სისხლის მეშვეობით ხვდებიან. რა მექანიზმით ხდება ნორადრენალინის
ეგზოციტოზი? ნორადრენალინის გამოყოფა ხდება ისეთივე მექანიზმით, რაც აღწერილი იყო
ქოლინერგულისთვის. როცა მოვა მოქმედების პოტენციალი და ხდება დეპოლარიზაცია, იხსნება
კაციუმის ვოლტაჟ მგრძნობიარე არხები.კალციუმი
შედის პრესინაპსურ მემბრანაში და იმოქმედებს
ვეზიკულასთან ასოცირებულ მემბრანულ
პროტეინებზე - ორი ძირითადი პროტეინი
მონაილებოს შემდეგ ეგზოციტოზში
-სინაპტოტაგმინი და სინაპტობრევინი - ჯერ
ბუშტუკის შეწყმა ხდება, შემდეგ ნაპრალში გამოყოფა,
ზუსტად ისევე, როგორც ქოლინერგულსინაპსში. ამ
სქემაზეც იგივეა, რაც იყო აღნიშნული წინა სქემაზე:
სინთეზის პირველი საფეხურია თიროზინის შესვლა,
შემდეგ მასზე მოქმედებდა ფერმენტი თიროზინ
ჰიდროქსილაზა, შედეგად მიიღებოდა დოფა, მასზე
დოფა დეკარბოქსილაზას მოქმედებით მიიღებოდა
დოფამინი, დოფამინი ხომ შევა სინაპსურ
ვეზიულაში, იქ დოფამინ ბეტა ჰიდროქსილაზა მას
გარდაქმნის ნორადრენალინად. რაც შეეხება შემდგომ
ეტაპს, თირკმელზედას ტვინოვან შრეში ფერმენტი
მეთილ ტრანსფერაზა ნორადრენალინს გარდაქმნის
ადრენალინად, რომელიც უფრო ჰორმონული
თვისებებთ ხასიათდება. არსებობს სხვა გზაც,
გვერდით ჯაჭვზეა აღნიშნული და ის ადამიანებში
ნაკლები მნიშვენლობისაა, უფრო ცხოველებშია
მნიშვნელოვანი. ერთადერთი მნიშვნელოვანია თირამინი. დავუშვათ პაციენტი
ანტიდეპრესანტებს ღებულობს, ზოგი პროდუქტი, შებოლილი ძეხვი, ყველი, სოსოსი მდიდარია
თირამინით და თუ პაციენტი ამ იკვებება და ანტიდეპრესანტებს იღებს, MAO-ს (მონოამინო
ოქსიდაზა - კატექოლამინების დამშლელი ფერმენტია) ინჰიბიტორს, შეიძლება თირამინი
დაგროვდეს ორგანიზმში და თირამინის სინდრომი განვითარდეს, რომლის ნიშნებია მაღალი
არტერიული წნევა, ჰიპერტენზიული კრიზი, ძლიერი ტაქიკარდია... ამიტომ ამ პროდუქტებს
უნდა ვერიდოთ ანტიდეპრესანტებით მკურნალოობისას. თირამინი ის ნაერთია, რომელიც ხელს
უწყობს კატექოლამინების გამოთავისუფლებას სინაპსურ ნაპრალში და ამას მოყვება
ჰიპერტენზიული კრიზები. აქვე უნდა ითქვას, რომ ფერმენტი თიროზინ ჰიდროქსილაზა,
წარმოადგენს მალიმიტირებელ რგოლს ნორადრენალინის სინთეზისათვის - თუ
ნორადრენალინი დიდი რაოდენობითაა დაგროვილი, მისი აქტივობა იკლებს, თუ მცირე
რაოდენობითაა - მატულობს.

ახლა რაც შეეხება ინაქტივაციის გზებს. ერთი

უკუმიტაცება, რაც ძირითადი გზა იყო. გარდა
ამისა არსებობს ფერმენტებით დეგრადაციის
გზაც - ორი ძირითადი ფერმენტი მონაწილეობს
კატექოლამინების მეტაბოლიზმში(ტრიადა -
დოფამინი, ნორადრენალინი და ადრენალინი) –
MAO და COMT - მონამინ ოქსიდაზა და კატექოლ
ორთო მეთილ ტრანსფერაზა. ადრენალინსა და
ნორადრენალინზე მათი ზემოქმედების შედეგად
მიღება მათი მეტაბოლიზმის საბოლოო
პროდუქტი ნუშის მჟავაა (mandelic acid) და
შარდში შეიძლება მისი აღმოჩენა. რაც შეეხება
დოფამინს, აქაც ეს ორი ფერმენტი მოქმედებს და
საბოლოოდ მიიღება ჰომოვანილინის მჟავა. ახლა
შეიძლება გაგვიჩნდეს ასეთი კითხვა - კი მაგრამ,
რა მნიშვნელობა აქვს ამ მეტაბოლიტებს
კლინიკისთვის? მოვიყვანოთ ასეთი მაგალითი:
არსებობს თირკმელზედას ტვინოვანი შრის
სიმსივნე - ფეოქრომოციტომა, რომელიც დღის განმავლობაში სისხლში გადმოისვრის დიდი
რაოდენობით კატექოლამინებს, განსაკურებით ადრენალინს, შედეგად აღინიშნება მაღალი
არტერიული წნევა, ხშირი ჰიპერტენზიული კრიზები - დღეში რამდენჯერმე, 6-8, ასევე
პაციენტს აქვს ოფლიანობა და ტაქიკარდია. გვინდა დავსვათ დიაგნოზი და ვიცით, რომ წნევის
მომატების მრავალი მიზეზი არსებობს, მათ შორის ფეოქრომოციტომაც. მოდის ამ ჩივილებით
პაციენტი და კონსერვატული მკურნალობა არაა ეფექტური. გაგვიჩნდა ეჭვი -ხომ არ აქვს მას
ფეოქრომოციტომა? ახლა უნდა დავადასტუროთ დიაგნოზი. ამისთვის ლაბორატორიას
შეგვიძლია შევუკვეთოთ, რომ შარდში ნახონ მეტაბოლიტები. პასუხად გვეუბნებიან, რომ
შარდში დიდი რაოდენობითაა ნორადრენალინისა და ადრენალინის მეტაბოლიზმის
შუალედური პროდუქტები - ნორმეტანეფრინი და მეტანეფრინი. პლიუს საბოლოო
მეტაბოლიტი - ნუშის მჟავა. ესე იგი, გამოდის, რომ ეს მეტაბოლიტები დიდი რაოდენობითაა
შარდში და სისხლშიც მომატებულია კატექოლამინები და მათი მეტაბოლიტები.ამ შემთხვევაში
უფრო გამართულად შეგვიძლია დავსვათ დიაგნოზი. ფეოქრომოციტომა ხშირ შემთხვევაში
ეფექტურად ექვემდებარება ოპერაციულ ჩარევას, ზოგჯერ კონსერვატიულ მკურნალობასაც.

თუ ადამიანს აქვს ფსიქიატრიული დაავადება, აქ უკვე დოფამინის მეტაბოლიტები იქნება

მომატებული. დოფამინი ცნს-ში უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე პერიფერიულ ნერვულ
სისტემაში. თუ ადამიანს აქვს დაავადება, როგორიცაა შიზოფრენია, ფსიქოზები და შარდში
ვანხეთ დიდი რაოდენობით ჰომოვანილინის მჟავა, შეიძლება ეჭვი მივიტანოთ, რომ დიდი
რაოდენობით დოფამინი შეიძლება ცირკულირებდეს სისხლში და რაღაც ფსიქიატრიულ
პათოლოგიასთან გვქონია საქმე. არის მონაცემები, რომ დოფამინი განიცდის დღე-ღამურ
ფლუქტუაციას, რასთანაცაა დაკავშირებული ფსიქიატრიულუ დაავადებების გამწვავება.

ახლა რაც შეეხება ადრენორეცეპტორებს, ისინი ლიკალიზებულია როგორც პოსტსინაპსურ, ისე

პრესინაპსურ მემბრანაზე. არსებოს ორი ჯგუფი: ესენია ალფა და ბეტა ადრენორეცეპტორები.
პრესინაპსურ მემბრანაზე ძირითადად გვხვდება ალფა2 ადრენორეცეპტორები და
მაინჰიბირებელი ეფექტი აქვთ. ჯერ კიდევ XX საუკუნის დასაწყისში, 1948 წელს, ამერიკელმა
მეცნიერმა, ალქვისტმა (?) ივარაუდა, რომ ადრენორეცეპტორების გაღიზიანებისას რეალიზდება
სხვადასხვა ეფექტი - ან კუმშვადი, ან მომადუნებელი, აქედან გამომდინარე მან დაამტკიცა, რომ
არსებობს არსებობს სხვადასხვა სუბპოპულაციები ამ რეცეპტორების და პირობითად დაყო ალფა
და ბეტა რეცეპტორებად. ალფა რეცეპტორების (1-ის) აგზნება ძირითადად უკავშირდება
გამააქტივებელ, კუმშვად ეფექტებს, გამონაკლისია ამ მხრივ ნაწლავები, რომლებიც დუნდება.
რაც შეეხება ბეტას - უფრო ხშირად უკავშირდება მომადუნებელ ეფექტებს, აქ გამონაკლისია
გული და თირკმლის იუქსტაგლომერულური აპარატი, რომელიც გამოიმუშავებს რენინს და
ჩვენ ვიცით რენინ-ანგიოტენზინ-ალდოსტერონული სისტემა.

საინტერესო მდგომარეობაა საშვილოსნოს მხრივ - ორსულის საშვილოსნოს მიომეტრიუმში

პრევალირებს ალფა რეცეპტორები, ამიტომაც მათ აგზნებას კუმშვადი პროცესები მოჰყვება და
აბორტსაც შეიძლება შეუწყოს ხელი. ამიტომაც არ შეიძლება ორსული ქალისათვის ნერვიულობა.

ახლა თვითონ ალფა რეცეპტორები იყოფა ალფა1 (პოსტსინაპსურ მემბრანებზეა) და ალფა2

(პრესინაპსურზეა - მაინჰიბირებელი)რეცეპტორებად. ახლა სადაა უშუალოდ ლოკალიზებული
ესენი:

ალფა1 - თვალის რადიალური ანუ სხივური კუნთი. ამ კუნთში ლოკალიზებული

რეცეპტორების აგზნება იწვევს მიდრიაზს, გუგის გაფართოებას, რაც ხდება, მაგალითად,
სტრესული სიტუაციისას, გაკვირვებისას, შიშსას. ისმის კითხვა - ევოლუციის პროცესში რატომ
ხდება, რომ რადიალური კუნთი იკუმშება და გუგა ფართოვდება? რაშია ეს საჭირო?
წარმოვიდგინოთ სტრესული სიტუაცია - ვიღაც მოგვდევს და უნდა გავექცეთ. რაა საჭირო? გუგა
უნდა გაფართოვდეს, რომ პერიფერიული სივრცე უკეთ აღვიქვათ. პერიფერიულ
სისხლძარღვებშიცაა - კანში, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში - ვაზოკონსტრიქციული ეფექტებით და
წნევის მომატებით ხასიათდება მათი აგზნება. ელენთის კაფსულაში - ელენთა დეპო ორგანოა,
კაფსულის შეკუმშვა გადმოისვრის სისხლს და ცირკულირებადი სისხლის მოცულობა
მოიმატებს. რაც შეეხება შინაგანი ორგანოების გლუვ კუნთებს, ტონუსს კარგავენ, ხდება მათი
რელაქსაცია, მაგალითად ნაწლავების მოდუნება. ახლა დავიმახსოვროთ ეს მომენტი:
განვიხილოთ სტრესი - ეს ყველაფერი ხომ სტრესს უკავშირდება - გუგა ფართოვდება, რომ უკეთ
დავინახოთ, პერიფერიული სისხლძარღვები ვიწროვდება, რომ წნევამ აიწიოს, ელენთის
კაფსულა იკუმშება და სისხლის გადმოსროლა ხდება იქიდან ცირკულაციაში. ეს ყველაფერი
სტრესთან ადაპტაციას ემსახურება. რაც შეეხება შინაგანი ორგანოების გლუვ უნთებს, ნაწლავები
არაა ამ დროს პრიორიტეტული, მოდუნდება და სამაგიეროდ სისხლი გადანაწილდება იმ
ორგანოებზე, რომლებსაც ამ დროს მეტი სისხლი სჭირდება.
ალფა2 - ცნს-ში, როგორც პრე-, ისე პოსტსინაპსურ მემბრანაზე. პრესინაპსურები
აუტოინჰიბიტორულია, ანუ ამცირებს ნორადრენალინის გამოყოფას სინაპსურ ნაპრალში. ამ
მექანიზმზეა დამყარებული წნევის დამწევის - კლონიდინის (კლოფელინი) მოქმედება, ზუსტად
ამ რეცეპტორებს ააგზნებს ეს პრეპარატი და შედეგად მცირდება ნორადრენალინის გამოყოფა,
შესაბამისად მოგრძო ტვინში ვაზომოტორული ცენტრის აქტივობაც ქვეითდება, მცირდება
სიმპათიკური იმულსაცია, მოხდება პერიფერიული სისხლძარღვების აფართოება და წნევის
დაქვეითება. რაც შეეხება პოსტსინაპსურ ალფა 2 რეცეპტორებს, ვარაუდობენ, რომ ისინიც
მაინჰიბირებლებია (ცნს-ში) და იგივე კლინიდინი მათზეც მოქმედებს - ამ შემთხვევაში
ნეირონების განმუხტვა მცირდება. ჯამში, ყველაფერი ეს ხელს უწყობს წნევის შემცირებას. რაც
შეეხება პერიფერიულ სისხლძარღვებს, აქ ალფა 1 რეცეპტორებთან ერთად ლოკალიზებულია
ალფა 2 რეცეპტორებიც, თუმცა მათი როლი საბოლოოდ არაა განსაზღვრული. თუმცა კვლევებმა
აჩვენა, რომ აქ მათი აგზნება იწვევს სისხლძარღვთა შევიწროებას და წნევის გაზრდას.
ადიპოციტებში ალფა 2 რეცეპტორების გააქტივება განაპირობებს ლიპოლიზის დათრგუნვას.
თრომბოციტებშიცაა - თრომბციტების აგრეგაცია ძლიერდება.

ბეტა რეცეპტორები შეიძლება სამ ჯგუფად დაიყოს და მათი აგზნება ძირითადად ასოცირდება
მომადუნებელ ეფექტებთან, გამონაკლისია ბეტა 1 რეცეპტორები, რომლეთა ლოკალიზაციის
ადგილია გული და თირკმლის იუქსტაგლომერულური აპარატი. რენინის გამოყოფა
ძლიერდება. რაც შეეხება გულს, გვექნება დადებითი ინოტროპული, ბათმოტროპული,
დრომოტროპული და ქრონოტროპული ეფექტები. ანუ გვაქვს ბეტა 1, ბეტა 2 და ბეტა 3
რეცეპტორები.

რაც შეეხება ბეტა2 რეცეპტორებს, მათი ძირითადი ლოკალიზაციის ადგილებია პერიფერიული

სისხლძარღვები, საშვილოსნო და ბრონქები და ყველა ამ ორგანოში რეცეპტორების აგზნება
ხასიათდება მომადუნებელი ეფექტებით, მაგალითად პერიეფრიული სისხლძარღვების ტონუსი
მცირდება (განსაკუთრებით დიდი რაოდენობითაა ჩონჩხის კუნთების სისხლძარღვებში - როცა
სტრესული მდგომარეობაა, ხომ უნდა გავიქცეთ, ამისათვის საჭიროა რომ სისხლძარღვები
გაფართოვდეს და სისხლით უკეთ მოამარაგოს კუნთები), მიომეტრიუმი დუნდება (არაა
წამყვანი ორგანო), ბრონქოდილატაციას აქვს ადგილი (მეტ ჟანგბადს ვიღებთ ანუ). სამაგიეროდ
ღვიძლში ამ რეცეპტორების აქტივაციისას იწყება გლიკოგენოლიზი, რაც ხელს უწყობს
ჰიპერგლიკემიას. ამ ეფექტს განსაკუთრებითიწვევს ადრენალინი.

და ბოლოს, ბეტა 3 გვაქვს ადიპოციტებში და მათი პრედომინანტური როლი ლიპოლიზის

გაძლიერებაა, რის შედეგადაც სისხლში თავისუფალი ცხიმოვანი მჟავების კონცენტრაცია
მატულობს. როგორც ვხედავთ თითოეული რეცეპტორის სუბპოპულაციას უდიდესი
მნიშვნელობა აქვს სხვადასხვა მდგომარეობების დროს. უბრალოდ პრაქტიუკული მაგალითის
სახით სტრესული სიტუაცია მოვიყვანეთ.

მოდით, წარმოვიდგინოთ სტრესული სიტუაცია. ადამიანი არის სტრესულ სიტუაციაში და

გვინდა გავექცეთ. ამისათვის რაა საჭირო, რა ხდება თითოეული რეცეპტორის გაღიზიანებისას:
დავიწყოთ ალფა1 რეცეპტორებით - გუგა უნდა გაფართოვდეს, რომ გარშემო პერიფერიული
მხედველობა გამახვილდეს, გაიზარდოს არეალი, რომ ვნახოთ მდევარი რა დისტანციაზეა. ანუ
ეს ალფა 1 გააქტივდება, შეიკუმშება რადიალური კუნთი, გუგა გაფართოვდება, ანუ მიდრიაზს
აქვს ადგილი. წნევას რა უნდა მოუვიდეს? უნდა აიწიოს. პერიფერიული სისხლძარღვების ალფა
1რეცეპტორები აიგზნება. წნევის შენარჩუნებაში მონაწილეობს ელენთის კაფსულაც -
შეიკუმშება და სისხლს გადმოისვრის ცირკულაციაში, გაიზრდება ცირკულირებადი სისხლის
მოცულობა. რა უნდა მოუვიდეს შინაგან ორგანოებს და ნაწლავების ტონუსს? უნდა დაეცეს.
ნაწლავების გლუვი კუნთები უნდა მოდუნდეს, რადგან არაა ამ დროს ნაწლევები
პრიორიტეტული. რას აკეთებს ალფა2 რეცეპტორები? ალფა 2 რეცეპტორები, რომლებიც
პერიფერიაზეა, ეხმარება ალფა 1-ს წნევის აწევასა და შენარჩუნებაში. რაც შეეხება
თრომბოციტებს - აგრეგაცია ძლიერდება, იმიტომ რომ გამოიყოფა ადრენალინი და ეს იწვევს
აგრეგაციის გაძლიერებას. რაც შეეხება ლიპოლიზს, ალფა 2 ამცირებს, მაგრამ აქ ბეტა 3
რეცეპტორებს მეტი მნიშვნელობა აქვს. რაც შეეხება ცნს-ის პრესინაპსურ რეცეპტორებს, ისინი
ნაკლებად გაღიზიანდება, იმიტომ რომ ჩვენ წვნევის დაქვეითება არ გვაწყობს, აი პერიფერიული
სისხლძარღვები აქაც შევიწროვდება. რა ხდება ბეტასთან? გულმა ძლიერად უნდა იმუშაო,
განვითარდება ტაქიკარდია, რაც ბეტა 1 რეცეპტორის აგზნებითაა განპირობებული. რაც შეეხება
თირკმლის იუქსტაგლომერულურ აპარატს? აქ გამომუშავდება რენინი და აქტიურდება რენინ-
ანგიოტენზინ-ალდოსტერონ-ვაზოპრესინის სისტემა. მთელი ეს სისტემა ხელს უწყობს
ცირკულირებადი სისხლის მოცულობის მატებას ნატრიუმისა და წყლის შეკავების გზით. რა
მოსდის პერიფერიულ სისხლძარღვებს? რაც შეეხება ბეტა 2 რეცეპტორებს: რა მოუვა
პერიფერიულ სისხლძარღვებს? კუნთების მკვებავი სისხლძარღვები ფართოვდება და კუნთებს
მეტი სისხლი მიეწოდება. ბრონქები გაფართოვდება, რომ მეტი ჟანგბადი მივიღოთ. საშვილოსნო
ამ შემთხვევაში მოდუნდება, რადგან, ბუნებრივია, არაა პრიორიტეტული (ორსულობისას ალფა
რეცეპტორები პრევალირებს და ამიტომ იკუმშება). ბეტა 2-ის აგზნება ღვიძლში გამოიწვევს
გლიკოგენოლიზს და სისხლში შაქრის დონე იმატებს - ჰიპერგლიკემია ვითარდება. გარდა ამისა
საჭიროა ენერგეტიკული სუბსტრატი, რასაც ბეტა 3 უზრუნველყოფს - ლიპოლიზი გაიზრდება
და თავისუფალი ცხიმოვანი მჟავები მოიმატებს სისხლში. ანუ ეს რეცეპტორები
კოორდინირებულად მოქმედებს.

ეს ყველაფერი ორგანულ დონეზე. ახლა

მოდით, მოკლედ განვმარტოთ მოლეკულური
მექანიზმები. ვთქვით რომ რეცეპტორების
სხვადასხვა სუბპოპულაციები არსებობს.
ყველა ეს რეცეპტორი არის სერპანტინული
რეცეპტორებია (გველივითაა დაკლაკნილი და
შვიდჯერ კვეთს პლაზმურ მემბრანას.
ასოცირებულები არიან G ცილებთან). ჩვენ
დავიწყეთ ალფა 1 ადრენორეცეპტორით,
რომელიც ლოკალიზებულია ძირითადად
პოსტსინაპსურ მემბრანაში. სურათზე არის
ალფა 1 რეცეპტორი (ლურჯად). აგონისტი
არის ნორადრენალინი, რომელმაც გაააქტიურა
ალფა 1, შედეგად კი გააქტივდება Gq ცილა, ეს
G ცილები ტირმერული ცილებია, ალფა ბეტა და გამა სუბერთეულებით. ამ ცილებს GTP
შემცველ ცილებსაც უწოდებენ. ამ სამი სუბერთეულიდან ყველაზე მნიშვნელოვანია ალფაq.
როცა აქტივედბა ეს G ცილა, მისგან დისოცირდება GDP, მხოლოდ ამის შემდეგ შესწევს ალფა q-ს
უნარი, GTP-სთან იურთიერთქმედოს.ამის შემდეგ უკვე გააქტიურდება ფოსფოლიპაზა C,
რომელიც ფოსფატიდილ ინოზიტოლ 4,5 ბისფოსფატს დაშლის და მოგვცემს ორ მეორად
მესენჯერდს -DAG-ს, რომელიც ააქტივებს პროტეინკინაზა C-ს და IP3-ს, რომელიც ჩვენთვის
უფრო მნიშვნელოვანია. ის ხელს უწყობს ენდოპლაზმური რეტიკულუმიდან თავისუფალი
კალციუმის გამოსვლას, ეს კალციუმი ააქტიურებს კალციუმ დამოკიდებულ პროტეინკინაზებს,
ისინი კი ხელს უწყობენ სუბსტრატების ფოსფორილირების პროცესსა და კონკრეტულ ეფექტს,
იქნება ეს თვალის რადიალური კუნთის შეკუმშვა, პერიფერიული სისხლძარღვების ტონუსის
მატება თუ ელენთის კაფსულის შეკუმშვა.

ახლა ვნახოთ, რას აკეთებს Gs ცილა?

წარმოვიდგინოთ, რომ გვაქვს ისევ
ნორადრენალინი, რომელმაც იმოქმედა
გულის ბეტა 1 რეცეპტორებზე - გვექნება
დადებითი ინოტროპული,
ბათმოტროლპული, ქრონო- და
დრონოტროპული ეფექტები. აქ უკვე Gs
ცილაა, იგივე ალფა, ბეტა და გამა
საბერთებულები გვაქვს აქაც, მექანიზმიც
იგივეა - გდფ დისოცირდება, ალფა 1
წარმოქმნის კომპლექსს გტფ-თან და
ააქტივებს უკვე სხვა ფერმენტს - ადენილილ
ციკლაზას. ის ხელს უწყობს ატფ-ის
გარდაქმნას cAMP-დ. მას გააჩნია კინაზური
აქტივობა - ამ კინაზას აქვს ორი ცენტრი R
და C - მარეგულირებელი და კატალიზური კომპონენტები. როცა აქტივდება კინაზა,
მარეგულირებელი კომპონენტი დისოცირდება, შედეგად აქტიურდება კატალიზური, რასაც
მოყვება შესაბამისი პროტეინკინაზების აქტივირება, ფოსფორილირების პროცესი და
ბიოლოგიური ეფექტი, ამ შემთხვევაში სამიზნე ორგანო იყო გული და ზუსტად ამ მექანიზმით
ხდება მისი ფუნქციების გააქტივება. ანუ გაიხსნება კალციუმის არხები, კალციუმი შევა გულში
და ხელს უწყობს ყველა მისი ფუნქციის გაზრდას.

რაც შეეხება ალფა 2 რეცეპტორებს - ცნს-ში ალფა 2 რეცეპტორი არის მაინჰიბირებელი,

პრესინაპსური ლოკალიზაციის. როცა ეს რეცეპტორი აქტივდება, ხელს უშლის მედიატორის
გამოყოფას. ამ რეცეპტორთან არის ასოცირებული Gi ცილა, აქტივდება ეს ცილა, მისგან
დისოცირდება გდფ, რის შემდეგას ეს ალფაi ცილა გტფ-თან ურთიერთქმედებს, ეს კომპლექსი კი
თრგუნავს ადენილილ ციკლაზას აქტივობას, რის შედეგადაც cAMP ვეღარ წარმოიქმნება. რა
მოუვა გულის მუშაობას? ითრგუნება. რა მოსდის კალციუმის გულში შესვლას? მცირდება,
რადგან დახურულია კალციუმის არხები, სამაგიეროდ გაიხსნება კალიუმის არხები, მოხდება
ჰიპერპოლარიზაცია, და განვითარდებაბრადიკარდია. აი რატომ იწვევს კლონიდინი
ბრადიკარდიასა და წნევის დაქვეითებას.

ბეტა 2 რეცეპტორები განლაგებულია ძირითადად ჩონჩის კუნთების ვაზოდილატაციურ

სისხლძარღვებში, საშვილოსნოსმიომეტრიუმსა და ბრონქებში. მათი აგზნება იწვევს
ბრონქოდილატაციას, რაც ღირებულია ბრონქული ასთმის შეტევის კუპირებისათვის. აქ რა
მექანიზმია? ალბათ ბიოქიმიიდან გვახსოვს მიოზინის მსუბუქი ჯაჭვების კინაზა, რომლის
აქტივაციაც ხელს უწყობს აქტო-მიოზინის კომპლექსის წარმოქმნას და ბრონქოკონსტრიქციას.
თუ ეს კინაზა არააქტიურია, მაშინ აქტო-მიოზინი ერთმანეთს ვერ უკავშირდება და ბრონქები
ფართოვდება. ამას აკეთებს ზუსტად ბეტა 2 ადრენორეცეპტორების აგზნება, ანუ ხელს უშლის
მიოზინის მსუბუქი ჯაჭვების კინაზის აქტივაციას.

ახლა რაც შეეხება სიმპათომიმეტურ პრეპარატებს, რომლებიც ააგზნებენ ადრენორეცეპტორებს.

ეს პრეპარატები შეგვიძლია დავყოთ პირდაპირად მოქმედ და არაპირდაპირად მოქმედ
ადრენომიმეტურ საშუალებებად. რას ნიშნავს პირდაპირად მოქმედი საშუალებები? ეს
საშუალებები უშუალოდ მოქმედებენ რეცეპტორებზე. მათში შედის კატექოლამინები -
ნორადრენალინი, დოფამინი და ადრენალინი - ისინი გამოირჩევიან იმით, რომ თავიანთი
სტრუქტურის მესამე და მეოთხე პოზიციაში აქვთ ორი OH ჯგუფი, თუმცა გვერდითი ჯაჭვით
განსხვავდებიან. ვნახოთ, სად გამოიყენებიან ისინი? დოფამინი უფრო ცნს-შია მნიშვნლოვანი.
პერიფერიაზე - თირკმლის სისხლძარღვებში ლოკალიზებულია დოფამინის რეცეპტორები,
რომლების აქტივირებაც ხელს უწყობს თირკმელების სისხლძარღვების გაფართოვებას, რაც
მნიშვნელოვანია შოკური მდგომარეობისას. სხვათა შორის, შოკური მდგომარეობისას პროცესში
ერთ-ერთი პირველი ერთვება თირკმელი, რომლის სისხლძარღვებიც ვიწროვდება, რაც
აუარესებს ამ ორგანოს პერფუზიას, დოფამინი კი (ინტრავენურად შეჰყავთ) გააფართოვებს
თირკმლის სისხლძარღვებს და გაუმჯობესდება მისი პერფუზია. ეს გამოყენება აქვს ძირითადად
დოფამინს პრაქტიკაში. უნდა ითქვას, რომ გვაქვს ხუთი დოფამინორეცეპტორი, მაგრამ ჩვენ
ხუთის ნაცვლად ვამბობთ, რომ D1 და D2 გვაქვს, რატომ? იმიტომ, რომ დ1 და დ5 ფუნქციურად
ერთნაირია და ასევე ერთნაირია დ2, დ3 და დ4. ამიტომ, როცა ვამბობთ დ1-ს ასევე
ვგულისხმობთ დ5-ს, როცა ვამბობთ დ2-ს, ასევე იგულისხმება დ3 და დ4. ამიტომ, თანამედროვე
შეხედულებით ეს რეცეპტორები ორ ჯგუფად - D1 და D2 - შეგვიძლია დავყოთ. დ1-ის
სტიმულაცია ხელს უწყობს ც-ამფ-ის დაგროვებას, დ2 კი - პირიქით, ამცირებს მას.

ნორადრენალინი მოქმედებს ყველა რეცეპტორზე, მაგრამ სუსტად მოქმედებს ბეტა 2

რეცეპტორებზე, რომლებიც პერიფერიულ სისხლძარღვებში, საშვილოსნოსა და ბრონქებშია,
ამიტომაც, თუ ადამიანს აქვს ბრონქული ასთმა, ნორადრენალინს, ბუნებრივია, არ
გამოვიყენებთ. მაშინ სად ვიყენებთ? ყველა ადრენორეცეპტორზე ასე თუ ისე მოქმედებს იგი,
განსაკუთრებით ძლიერად ალფაზე და გულში ლოკალიზებულ ბეტაზე. ძირითადად მას
იყენებენ წნევის მოსამატებლად ძლიერი ჰიპოტენზიისას და შოკური მდგომარეობების დროს.
თუმცა ეს საკითხიც დისკუსიას ექვემდებარება,იმიტომ რომ შოკს თან ახლავს ჰიპოვოლემიაც და
გარდა ამისა ახლავს არტერიოლების სპაზმიც. ამ დროს ნორადრენალინს თუ შევუყვანთ, ამ
სპაზმს გააძლიერებს, წნევა იმატებს, მიკროცირკულაცია ირღვევა და შეიძლება გაუარესდეს
ორგანოების პერფუზია. თუმცა ხანდახან, კოლაფტოიდური და შოკური მდგომარეობებისას
წნევა თუ ძალიან დაეცა, იძულებული ვხდებით მაინც გამოვიყენოთ ნორადრენალინი. სხვა რამე
გამოყენება არ აქვს.

რაც შეეხება ადრენალინს, მას უფრო ფართო გამოყენება აქვს - ჯერ ერთი, სასიცოცხლოდ
აუცილებელია ანაფილაქსიური შოკის დროს - ერთ-ერთი ბაზისია, ანუ ერთ-ერთი პრეპარატია,
რაც ამ დროს პირველი უნდა გამოვიყენოთ . რატომ? ანაფილაქსიური შოკი არის ალერგიული
მდგომარეობის კულმინაცია და ხასიათდება გულის მუშაობის დათრგუნვით, წნევის
დაქვეითებით, კოლაფსით, ბრონქოსპაზმით. ადრენალინი შეავიწროებს პერიფერიულ
სისხლძარღვებს ალფა1-ზე მოქმედებით და აწევს წნევას, გულის ბეტა 1 რეცეპტორებზე
მოქმედებით გააუმჯობესებს გულის მუშაობას, ბრონქების ბეტა2 რეცეპტორებზე მოქმედებით
კი - მოხსნის ბრონქოსპაზმს და გამოიწვევს ბრონქოდილატაციას. გარდა ამისა, ბეტა 2
რეცეპტორების აგზნებისას, სხვადასხვა მედიატორული ნივთიერების - ჰისტამინის მსგავსი
ნივთიერებების გამოყოფა მცირდება. ამიტომ ანაფილაქსიური შოკი, რაც ამ ყველაფრით
ხასიათდება, კარგად ექვემდებარება ადრენალინით მკურნალობას. ისე, ადრენალინი ააგზნებს
ყველა ადრენორეცეპტორს, ნორადრენალინი კი ბეტა 2 რეცეპტორებზე ნაკლებად მოქმედებს,
ამიტომ ბრონქული ასთმისას ამას არ ვიყენებთ. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ თანამედროვე
მედიცინაში ბრონქული ასთმის სამკურნალოდ ადრენალინს არ იყენებენ, მხოლოდ მაშინ
იყენებენ, თუ სხვა პრეპარატები ეფექტს არ გვაძლევს. ადრენალინს ასევე იყენებენ
სტომატოლოგები - როცა ადგილობრივი საანესთეზიო საშუალებები შეჰყავთ. ამ დროს მიზანი
ისაა, რომ დიდხანს დარჩნენ ეს საშუალებები ადგილობრივად და არ შეიწოვონ სისტემურ
სისხლის მიმოქცევაში. ამიტომ, ადრენალინთან ერთად შეიყვანენ, ადრენალინი გამოიწვევს
სისხლძარღვების ლოკალურ სპაზმს, ეს კი ხელს უშლის ადგილობრივი საანესთეზიო
საშუალებების სისტემურ სისხლის მომოქცევაში შეწოვას. ადრენალინის გამოყენება შეიძლება
ასევე კლინიკური სიკვდილის დროს, როცა გული გაჩერებულია და სხვა გამოსავალი არ
არსებობს, შეიძლება გრძელი ნემსით, უშუალოდ მარცხენა პარკუჭში ადრენალინის შეყვანა.

რაც შეეხება შედარებით სელექციურ, ალფა1 ადრენომიმეტურ ნივთიერებებს -ესენია

მეტოქსამინი და ფენილეფრინი(მეზატონი) და ამათ იყენებენ თანამედროვე პრაქტიკაში წნევის
მოსამატებლად, როცა არის ძლიერი ჰიპოტენზია და კოლაფსი. ასევე თვალის გუგის
გასაფართოებლად ოფთალმოლოგიურ კლინიკაში - იწვევენ მიდრიაზს (ფენილეფრინი).
ფენილეფრინი შედის ასევე ცხვირის წვეთების შემადგენლობაში და სურდოს და ალერგიული
რინიტების დროს ამის ჩაწვეთებისას ცხვირში, გააღიზიანებს ალფა 1 რეცეპტორებს ცხვირის
ლორწოვანში, მოხდება ლოკალური სპაზმი - რინორეა შემცირდება. თუმცა არაა
რეკომენდირებული ერთ კვირაზე მეტ ხანს, შეიძლება პარადოქსული ეფექტი, გაფართოება
გამოიწვიოს. მეტოქსამინს წნევის მოსამატებლად უფრო იყენებენ .

არსებობს არაპირდაპირად მომედი პრეპარატები. ასეთებია ეფედრინი და ამფეტამინები. ისინი

რეცეპტორებზე არ მოქმედებენ, არამედ მოქმედებენ პრესინაპსურ მემბრანაზე და
ვეზიკულებიდან სინაპსურ ნაპრალში კატექოლამინების მარაგის გამოდევნას უწყობენ ხელს.
ეფედრინი იშვიათად გამოიყენება. ადრე იყენებდნენ დოპინგ პრეპარატად. ახლა აკრძალულია.
ეფედრინს ორიათასწლოვანი ისტორია აქვს - აბორიგენები იყენებდნენ, მაგუანგი ერქვა
მცენარეს,რომლისგანაც მიიღებოდა. ჩინელებმა შემოიტანეს ევროპაში XX საუკუნეში, დღეს
ძალიან იშვიათად იყენებენ. ბრონქული ასთმის რეზისტენტული ფორმებისას გამოიყენება.
ეფედრინს უკავშირდება ტაქიფილაქსიის ფენომენი - თუ ეფედრინს ყოველ 3 წუთში შევიყვანთ
ვენაში წნევა მოიმატებს, მაგრამ ყოველ მომდევნო შეყვანაზე ეფექტი უფრო და უფრო
ნაკლებადაა გამოხატული და სადღაც მე-7-მე-8 შეყვანაზე წნევა აღარ გაიზრდება.საქმე ისაა, რომ
ეფედრინი არაპირდაპირი მოქმედებისაა: მე-7, მე-8 შეყვანაზე მარაგი უკვე გამოიფიტება და
წნევაც აღარ იცვლება. გარკვეული დრო თუ აღარ შევუყვანთ, ტაქიფილაქსია მოიხსნება.

რაც შეეხება კოკაინსა და ამფეტამინებს - აქ არის

მოცემული სამი ვარიანტი. გვაქვს ადრენერგული
სინაპსი და წითლად არის მოცემული
ნორადრენალინი, რომელიც გამოიყოფა
სინაპსურ ნაპრალში და მისი ნაწილი
ინაქტივირდება სპეციფიური ტრანსპორტერის -
NET ტრანსპორტერის მეშვეობით, ნაწილი კი
ვეზიკულის მემბრანასთან ასოცირებული
ტრანსპორტერის მეშვეობით (VMAT) გროვდება
ვეზიკულებში. როგორ მოქმედებენ სხვადასხვა
პრეპარატები? ავიღოთ ამფეტამინები.
ამფეტამინები ექვემდებრებიან სპეცკონტროლს,
იმიტომ რომ ისინი იწვევენ შეჩვევას. მათი,
დექსმეტამფეტამინის და მათი მსგავსი
პრეპარატების მოქმედებით ადგილი აქვს ცნს-ის
აგზნებას, ყურადღების აქცენტირებას, შესწავლის
უნარის დროებით გაუმჯობესებას, გარკვეული
კომფორტის შეგრძნებას. რაა მათი მოქმედების
მექანიზმი და სად გამოიყენება? გვაქვს ადრენერგული ისნაპსი და შევიყვანეთ ამფეტამინი. რას
აკეთებს იგი? ის (ლურჯადაა) იყენებს ნეტ ტრანსპორტერს, შევა პრესინაპსურ მემბრანაში, მივა
სინაპსურ ვეზიკულებთან და ხელს უწყობს ნორადრენალინის არა-კალცი დამოკიდებული
მექანიზმით სინაპსურ ნაპრალში გამოყოფას reverse ტრანსპორტერის მეშვეობით. ასეთია მისი
მექანიზმი, კატექოლამინები გროვდება და მოქმედებს ცნს-ზე.

რაც შეეხება კოკაინს - რით განსხვავდება იგი? ეს კი არ გამოაძევებს, პირიქით ბლოკავს NET
ტრანსპორტერს, უკუმიტაცება ვეღარ ხდება, რის გამოც გროვდება დიდი რაოდენობით
ნორადრენალინი სინაპსურ ნაპრალში და ავლენს შესაბამის ეფექტებს, რაც გამოიხატება კარგ
განწყობაში, ცნს-ის აგზნებაში, ეიფორიაში. ადრე მას იყენებდნენ ყელ-ყურ-ცხვირის პრაქტიკაში
ადგილობრივი საანესთეზიო მოქმედების გამო. დღეს აღარ გამოიყენებენ. ვარაუდობენ, რომ
კოკაინი, გარდა ნორადრენალინისა, დოფამინსაც აგროვებს. დოფამინი არის ერთ-ერთი წამყვანი
ნივთიერება, რომელიც მოქმედებს ,,ჯილდოს ზონებზე“ ცნს-ში და ამიტომაც იწვევს ეიფორიულ
ეფექტს.

ახლა სად იყენებენ ამფეტამინის მსგავს პრეპარატებს: ასეთია მეთილფენიდატი მაგალითად. ის

ბავშვებში ყურადღების დეფიციტის სინდრომის დროს გამოიყენება. ამ დროს ბავშვი ერთ
ადგილას ვერ ჩერდება და სწავლაც უჭირს. მეორე პრეპარატი - მოდაფინილი ახლოს დგას,
მაგრამ განსხვავდება იმით, რომ გარდა ნორადრენალინისა, ის ხელს უწყობს სხვადასხვა
ნივთიერებების გამოყოფასაც, როგორიცაა მაგალითად გლუტამატი და სხვადასხვა ამგზნები
ნივთიერებები. ხელს უშლის შემაკავებელი მედიატორის, გამაამინოერბომჟავის
გამოთავისუფლებას. მას იყენებენ ძირითადად ნარკოლეპსიის დროს, როცა ადამიანს მთელი
დღე ძილისაკენ აქვს მიდრეკილება. ამ ორი პრეპარატის გარდა სხვა პრეპარატებიც არსებობს,
რომლებიც ახლოს დგას ამფეტამინთან, იგივე ატომოქსეტინი და რებოქსეტინი. ისინი ბლოკავენ
ნორადრენალინისა და სეროტონინის უკუტრანსპორტერებს და ხელს უწყობენ სინაპსურ
ნაპრალში მათ დაგროვებას. ორივე
ყურადღების დეფიციტის სინდრომის
სამკურნალოდ გამოიყენება. ასევე
არის სხვა, უფრო სელექციური
პრეპარატებიც, რომლებიც
სეროტონინის ტრანსპორტერს
ბლოკავენ. გამოიყენება მაგალითად
ფიბრომიალგიის დროს -
ნეიროანთებით დაავადებაა. ერთ-
ერთი ასეთი პრეპარატია
მილნაციპრანი.

და ბოლოს, სხვადასხვა
ადრენომიმეტური საშუალების
მოქმედება სისხლის არტერიულ
წნევაზე - ვხედავთ, რომ მაღლა სწევენ,
რადგან ძირითადად ალფა1
რეცეპტორებზე მოქმედებენ, ხოლო იზოპროტერენოლი მოქმედებს როგორც ბეტა1, ისე ბეტა2
რეცეპტორებზე. ბეტა 2 კუნთების მკვებავ სისხლძარღვებს აფართოებს. ამიტომაც, მიუხედავად
იმისა, რომ ორივე რეცეპტორეზე მოქმედებს - ბეტა1-ზე მოქმედებით, მართალია, უმნიშვნელოდ
გაიზრდება გულის შეკუმშვა - მაგრამ ბეტა2-ზე უფრო ძლიერად მოქმედებს და ჰიპოტენზია
გვექნება.

ახლა რაც შეეხება ბეტა აგონისტებს. ბეტა1 სელექციური აგონისტებია პრენალტეროლი და

დობუტამინი. დობუტამინი გულის ბეტა1 რეცეპტორებზე მოქმედებს, მათი აგზნება კი
ააღორძინებს გულის ყველა ფუნქციას. მას იყენებდნენ მიოკარდიუმის ინფარქტით გამოწვეული
კარდიოგენული შოკის დროს, რაც სიკვდილის ხშირი მიზეზია. დობუტამინი შეჰყავთ ვენაში,
ერთი მხრივ ააგზნებს ბეტა1 რეცეპტორებს, მეორე მხრივ სუსტად მოქმედებს ალფა1
რეცეპტორებზეც. ძალიან მაღალ დოზებში უნდა ვერიდოთ მის გამოყენებას - შეიძლება
პერიფერიული ალფა1 ააგზნოს და ძლიერი პერიფერიული სპაზმი გამოიწვიოს, რაც ჩვენ,
ბუნებრივია, არ გვაწყობს.

ბეტა 2 სელექციური აგონისტებია ტერბუტალინი და რიტოდრინი, რომლებიც ძირითადად

ასტიმულირებენ ბრონქებში ლოკალიზებულ რეცეპტორებს და განაპირობებენ
ბრონქოდილატაციას. გამოიყენება ბრონქული ასთმის სამკურნალოდ. წინათ მათ იყენებდნენ
მშბიარობის გადავადების მიზნით საშვილოსნოს მოსადუნებლად - ბეტა2 რეცეპტორების
აგზნება ხომ იწვევს საშვილოსნოს მოდუნებას და ამიტომ. ეს როცა დისტრეს სინდრომის რისკი
იყო ნაადრევი მშბიარობისას. რამდენიმე დღით ხდებოდა გადავადება და ამ დროის
განმავლობაში დისტრეს სინდრომის სამკურნალოდ სტეროიდები შეჰყავდათ (სხვათა შორის,
covid19 დაკავშირებითაც საუბარია დექსამეტაზონის ეფექტურობაზე - ეს ზუსტად
სტეროიდული ჰორმონია და დისტრეს სინდრომის საწინააღმდეგოდ იყენებენ, რაც ამ ვირუსით
სიკვდილიანობის ძირითადი მიზეზია). თუმცა დღეს ნაკლებად იყენებენ ამ პრეპარატებს
მშობიარობის გადასავადებლად - არის მონაცემები, რომ ამ მიზნით კალციუმის ნელი არხების
ინჰიბიტორები უფრო ეფექტურებია.