ჰემატოლოგიის საგანი, ამოცანები, სისხლმბადი ორგანოების ანატომია,

ფიზიოლოგია და ფუნქციები.
სისხლწარმოქმნის თეორიები, ჰემოპოეზი, სისხლწარმოქმნის სქემა,
ჰემატოლოგიური კვლევის ლაბორატორიული მეთოდები, სისხლის საერთო
ანალიზი, ძვლის ტვინისა და ლიმფური კვანძის პუნქცია და
ტრეპანობიოფსია.
ჰემატოლოგია-(ბერძნ. αἷμα, αἷματος — სისხლის + λόγος) -მედიცინის დარგია,
რომელიც შეისწავლის სისხლს, სისხლმბად ორგანოებს და სისხლის დაავადებებს.
ჰემატოლოგია სწავლობს სისხლის დაავადებების ეტიოლოგიას, დიაგნოსტიკას,
მკურნალობას, პროგნოზირებას და სისხლმბადი სისტემის დაავადების თავიდან აცილების
მეთოდებს, რომლებიც ზემოქმედებენ სისხლისა და მისი კომპონენტების წარმოქმნაზე,
კერძოდ, სისხლის უჯრედები, ჰემოგლობინი, სისხლის ცილები და კოაგულაციის
მექანიზმი (სისხლის შედედება).
სისხლის დაავადებები ვლინდება სისხლის შემადგენლობის ცვლილებებით.
სისხლი არის სარკე, რომელიც ასახავს სისხლმბად ორგანოებში მიმდინარე პროცესებს.
სისხლმბადი სისტემის მთავარ ოგანოს წარმოადგენს ძვლის ტვინი. სისხლის
შემადგენლობის ცვლილება შეიძლება იყოს გამოწვეული, როგორც სისხლმბადი
ორგანოების დაავადებით, ასევე შესაძლოა მას ჰქონდეს რეაქტიული ხასიათი ე.ი
განვითარდეს სხვა ორგანოებსა და სისტემებში მიმდინარე პათოლოგიური პროცესების
შედეგად. პერიფერიული სისხლის ნორმალური შემადგენლობისა და პათოლოგიური
ცვლილებების მიზეზების ცოდნა აუცილებელია ყველა სპეციალობის ექიმებისათვის.
სისხლის კლინიკური ანალიზი შედის ავადმყოფის გამოკვლევის სტანდარტში
სამედიცინო დახმარების ყველა ეტაპზე. სისხლის საერთო ანალიზის მიხედვით ექიმს
უნდა შეეძლოს გასცეს საფუძვლიანი დასკვნა და რეკომენდაციები სისხლის
შემადგენლობაში პათოლოგიური ცვლილებების აღმოჩენის შემთხვევაში.
სისხლის დაავადებების დიაგნოზი, რომელიც ადრე ემყარებოდა კლინიკურ
სიმპტომებსა და ცვლილებებს პერიფერიულ სისხლში, საჭიროებს მაღალტექნოლოგიურ
ლაბორატორიულ დიაგნოსტიკას.

სისხლმბადი ორგანოების ანატომია, ფიზიოლოგია და ფუნქციები.

1.1. სისხლის უჯრედები
სისხლი - ორგანიზმის ბიოლოგიური სითხეა, რომელიც შედგება პლაზმისა და სისხლის
უჯრედებისაგან. სისხლის უჯრედები, ანუ სისხლის ფორმიანი ელემენტებია:
ერითროციტები (RedBlood Cells, RBC), ლეიკოციტები (WhiteBlood Cells, WBC) და
თრომბოციტები (Platelets, PLT).

1
 
ნორმაში პერიფერიული სისხლის ყველა უჯრედი არის სისხლწარმოქმნის
შესაბამისი რიგის უჯრედების დიფერენცირების ბოლო სტადია, რომელთაც არა აქვთ
გაყოფის უნარი და აქვთ განსაზღვრული სიცოცხლის ხანგრძლივობა. გამონაკლისია
მონოციტი, რომელის სისხლის მიმოქცევის სისტემიდან გამოსვლის შემდეგ გარდაიქმნება
ქსოვილურ მაკროფაგად. (С.А. Волкова, Н.Н. Боровков. 2002. გვ.14).

1.2. სისხლმბადი ორგანოები და ჰემოპოეზი

ჰემოპოეზი, ანუ სისხლის უჯრედების წარმოქმნის პროცესი, იწყება ადრეულ
ემბრიონულ პერიოდში.გამოყოფენ ემბრიოულ სისხლმბად ორგანოებს (ყვითრის პარკი,
ფეტალური ღვიძლი, ელენთა და ძვლის ტვინი) და დაბადების შემდეგ მოფუნქციონირე
სისხლმბად ორგანოებს.
პირველი ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედები წარმოიქმნება ყვითრის პარკში
ემბრიოგენეზის მე-3 კვირას. მესამე თვეს ზოგიერთი მათგანი მიგრირებს ღვიძლში,
რომელიც წარმოადგენს ნაყოფის მთავარ სისხლმბად ორგანოს დაბადებამდე.
ემბრიოგენეზის მე-4 კვირიდან სისხლის უჯრედების წარმოქმნა იწყება ძვლის ტვინში.
ელენთა, ლიმფური კვანძები და თიმუსი ასევე მონაწილეობენ ნაყოფის სისხლწარმოქმნაში.
„მძინარე“ ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედების შენარჩუნება ღვიძლში და ელენთაში
ხსნის იმ ფაქტს, რომ ონკოჰემატოლოგიური დაავადებების დროს ადგილი აქვს
ექსტრამედულურ სისხლწარმოქმნას (ძვლის ტვინის გარეთ მიმდინარე სისხლწარმოქმნა)
ჰემოპოეზის გადაჭარბებული სტიმულაციის გამო.
დაბადების შემდეგ, ნორმაში მიელოპოეზის ერთადერთი ადგილი ძვლის ტვინია.
მიელოპოეზი ანუ მიელოიდური სისხლწარმოქმნა არის პროცესი, რომლის დროსაც ძვლის
ტვინში წარმოიქმნება და პერიფერიულ სისხლში გადადის ერითროციტები,
თრომბოციტები, გრანულოციტები და მონოციტები.
ლიმფოპოეზის პროცესი (Т- და В ლიმფოციტები) დაბადების შემდეგ
მიმდინარეობს ცენტრალური და პერიფერიული ლიმფოიდური ორგანოებში.
ცენტრალური ლიმფოიდური ორგანოებია ძვლის წითელი ტვინი და თიმუსი.
პერიფერიული-ელენთა, ლიმფური კვანძები, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში არსებული პეიერის
ფოლაქები.
ძვლის ტვინი.
გამოყოფენ ორი სახის ძვლის ტვინს:
 ყვითელი ძვლის ტვინი - არააქტიური ჰემოპოეზის თვალსაზრისით,
წარმოდგენილია ძირითადად ცხიმით და
2
  წითელი ძვლის ტვინი - საკუთრივ ჰემოპოეზური ორგანო.
ახალშობილებში ძვლისტვინოვანი ღრუების მოცულობა შეადგენს 1,6ლიტრს და თითქმის
100% პროცენტი ეს არის ჰემოპოეზურად აქტიური ქსოვილი, ანუ ძვლის წითელი ტვინი.
მოზრდილებში ძვლის ტვინის საერთო მოცულობა აღწევს დაახლოებით 4ლ-ს. ადამიანის
ორგანიზმის ზრდის პროცესში ხდება სისხლწარმოქმნის ცენტრალიზაცია. ჰემოპოეზური
ქსოვილი (ძვლის წითელი ტვინი) რჩება ჩონჩხის ძვლების ცენტრში: ხერხემლის
სხეულებში, თეძოს, მალების, გულმკერდის ძვლებში, გრძელი ლულოვანი ძვლების
ეპიფიზებში. ჰემოპოეზური ქსოვილი მოზრდილებში გადანაწილებულია შემდეგნაირად:
 თეძოს ძვალი - 40%;
 ხერხემლის სხეულებში - 28%;
 ქალას ძვლებში - 13%;
 ნეკნებში - 8%;
 გულმკერდის ძვალში - 2%
 ლულოვანი ძვლების ეპიფიზებში - 8%.
ძვლიტვინოვან სხვა არეებს ავსებს ძვლის ყვითელი ტვინი ანუ ცხიმოვანი ქსოვილი.
ძვლის წითელი და ყვითელი ტვინის თანაფარდობა შეადგენს 1:1-თან.
ძვლის წითელი ტვინი სტრუქტურულად იყოფა ორ კომპონენტად:
1. ექსტრავასკულური, ანუ საკუთრივ ჰემოპოეზური ქსოვილი და
2. ვასკულური, რომელიც შედგება სინუსებისაგან - ფართო ვენური
სისხლძარღვებისაგან (ნახ.1.1)

ნახ. 1.1. ძვლის ტვინის მორფოლოგიური სურათი.

საკუთრივ ჰემოპოეზური ქსოვილი წარმოადგენს ჟელესმაგვარ დისპერსიულ მასას,
რომელიც განლაგებულია ძვლოვანი ტრაბეკულების შიგნით რეტიკულინური ბოჭკოების
ბადეში.ძვლის ტვინის პერფუზია ხორციელდება ძირითადი მკვებავი არტერიით და მისი
ტერმინალური ნაწილით - მცირე არტერიოლებით. შემდგომ ვენოზური კაპილარების
3
მეშვეობით სისხლი გროვდება ვენური სინუსოიდების გავლით, ცენტრალურ ვენურ
სინუსში. ვენური სინუსების კედლები შედგება უჯრედების სამი ფენისაგან:
ენდოთელური, ბაზალური მემბრანისაგან და ადვენტიციისაგან. ენდოთელური უჯრედები
ბრტყელია, ვიწრო ბოლოებით, შეიცავს ჩვეულებრივ ორგანელებს. ბაზალური მემბრანა
მსგავსია თირკმლის გლომერულური მემბრანისა. ადვენტიციური უჯრედებს აქვთ ფართო
წანაზარდები, რომლებიც წარმოქმნიან რეტიკულუმს (შემაერთებელქსოვილოვანი
ბოჭკოების თხელ ბადეს) სადაც განლაგებულია ჰემოპოეზური უჯრედები. ადვენტიციურ
უჯრედებში ცვლილებები გავლენას ახდენს ჰეპოპოეზური სივრცის მოცულობაზე.
ადვენტიციურმა უჯრედებმა შეიძლება მოიმატოს მათში ცხიმის შემცველობის მომატების
გამო, შესაბამისად ჰემოპოეზური უჯრედების რაოდენობა ამ დროს მცირდება.
მიკროსკოპულად ეს აისახება, როგორც ძვლის წითელი ტვინის გარდაქმნა ყვითელ
ტვინად.
თიმუსი - ლიმფოპოეზური ორგანოა, რომელიც განლაგებულია შუასაყრში. ისევე
როგორც ძვლის ტვინი, თიმუსი არის ცენტრალური ლიმფოიდური ორგანო.
თიმუსი გარშემორტყმულია ფიბროზული კაფსულით, რომელთა ძაფები
(ტრაბეკულები) აღწევს ორგანოს პარენქიმას და ყოფს მას თავდაპირველად ორ წილად,
შემდეგ წილაკებად. წილაკები-ორგანოს ძირითადი ანატომიური ერთეულია.
ჰისტოლოგიურად წილაკში განასხვავებენ ქერქოვან ნაწილს, რომელიც შედგება 80-85%
ლიმფოციტებისაგან, და ცენტრალურ ნაწილს ანუ ტვინოვან შრეს, ის შედგება 80-85%
ეპითელური უჯრედებისაგან. თიმუსის ლიმფოიდური უჯრედები წარმოდგენილია
Т-ლიმფოციტებით. ქერქის სუბკაფსულური ზონა შეიცავს ძვლისტვინოვანი წარმოშობის
მსხვილ, მუქი-ლურჯი ციტოპლაზმის მქონე აქტიურად გაყოფად ბლასტური უჯრედებს.
მომწიფებასთან ერთად ისინი მიგრირებენ ქერქის ღრმა ფენებში და გარდაიქმნებიან
გაყოფის უნარის არმქონე თიმოციტებად. ტვინოვანი შრე შეიცავს საშუალო ზომის
თიმოციტებს. გარდა ამისა, ვარაუდობენ, რომ ქერქოვანი შრის Т-ლიმფოციტებს შეუძლიათ
სისხლის მიმოქცევაში მიგრირება ისე, რომ არ გაიარონ ტვინოვანი გარსი. სისხლის
ნაკადთან ერთად ისინი ხვდებიან ლიმფოპოეზის პერიფერიულ ორგანოებში - ლიმფურ
კვანძებსა და ელენთაში, სადაც მწიფდებიან დიფერენცირების ტერმინალურ სტადიამდე.
თიმუსის არალიმფოიდური უჯრედული ელემენტები წარმოდგენილია ეპითელური
უჯრედების ჰეტეროგენული ჯგუფებით. ქერქის ეს უჯრედები, რომელთაც აქვთ
ციტოპლაზმური გამონაზარდები ზომით 25მკმ, ცნობილია, როგორც დენდრიტული
ეპითელური უჯრედები. პუბერტატული ასაკიდან დაწყებული თიმუსი განიცდის
ინვოლუციას, კარგავს კორტიკულ თიმოციტებს, ატროფირდება ეპითელური უჯრედები
და მათ ჩაენაცვლება ცხიმი. 40-45წლისათვის თიმუსის 50%-ზე მეტში ჩაენაცვლება
ცხიმოვანი ქსოვილი. მაგრამ ცხიმი ლაგდება ჯერ პარენქიმის გარეთ და გამოყოფილია
ლიმფოეპითელური კომპონენტიდან ეპითელური უჯრედების შრით ან ბაზალური

4
მემბრანით. გარდა ქრონიკული ასაკობრივი ინვილუციისა, თიმუსმა შეიძლება განიცადოს
აქტიური ინვოლუცია სტრესის ან გლუკოკორტიკოიდების ზეგავლენით.
ელენთა - ლიმფორეტიკულური ორგანოა, რომელიც მიეკუთვნება ლიმფოიდური
ორგანოს. სტრუქტურულად ელენთაში გამოყოფენ წითელ და თეთრ პულპას, რომელიც
დანლაგებულია ელენთის არტერიის (ცენტრალური) ტოტების ირგვლივ. თეთრი პულპა
წარმოადგენს ზონას, რომელიც კომპლექსურად შევსებულია Т და В-ლიმფოციტებით.
უშუალოდ ცენტრალური არტერიის ირგვლივ განლაგებულია მჭიდროდ განთავსებული
მცირე ლიმფოციტები CD4+ (Т-ჰელპერები). მათ ესაზღვრება ფოლიკულური ზონა
პირველადი და მეორადი ფოლიკულებით, რომლებიც შეიცავს В - ლიმფოციტებისა და
მაკროფაგებისაგან შემდგარ ჩანასახოვან ცენტრებს. ცენტრიდან მოშორებით მდებარე
В-უჯრედულ თეთრი პულპას ეწოდება მარგინალური ზონა, რომელიც თანდათან
გადადის წითელ პულპაში.
 წითელი პულპა შეიცავს სინუსებით გარშემორტყმულ მაკროფაგებს, რომლებიც
სავსეა სისხლით და
 ხარიხებს, რომელიც წარმოადგენს ბოჭკოვან ბადისებრ სტრუქტურას. ბადისებრ
სტრუქტურას წარმოქმნის რეტიკულოენდოთელური უჯრედები და ქსოვილოვანი
მაკროფაგები.

ნახ. 1.2. ელენთის მორფოლოგიური სტრუქტურა

უნიკალურია ელენთის სისხლმომარაგება. სისხლი აღწევს ელენთაში ელენთის

არტერიის მეშვეობით, რომელიც იყოფა

5
  2 ტოტად, რომელის აღწევს ორგანოში შემაერთებელქსოვილოვანი ჭიმების-
ტრაბეკულების მეშვეობით. ტრაბეკულური ტოტიდან სისხლი ხვდება უფრო ვიწრო
არტერიაში - ცენტრალურ არტერიოლაში,
 ხოლო მისგან - არტერიულ კაპილარებში.
 სისხლი არტერიული კაპილარებიდან გადადის ვენულებში, ხოლო შემდეგ
ელენთის ვენებში.
არტერიოლები ასევე შედიან სინუსებში და წითელი პულპის ჭიმებში. აქედან სისხლი
გადადის უშუალოდ ელენთის ვენურ სისტემაში.
ნორმაში მოცირკულირე ერითროციტები გროვდებიან ჭიმებში, შემდეგ გადადიან
სინუსების ენდოთელიუმის მცირე ზომის სანათურებით წითელი პულპის სინუსებში,
ხოლო შემდეგ ელენთის ვენური სისტემაში. ერითროციტების გროვები პულპის ჭიმებიდან
მცირე ზომის სანათურების გავლით გადადიან სინუსებში, ამას უწოდებენ მათ
კონდიცირებას. ერითროციტები სიცოცხლის ხანგძლივობის მატებასთან ერთად ხდებიან
ნაკლებად დეფორმირებადები და ვერ გადიან სინუსებში. ისინი ყოვნდებიან პულპის
ჭიმებში და განიცდიან ფაგოციტოზს მაკროფაგების მიერ.ერითროციტების ნაწილაკები,
მაგ: ბირთვის მასალა (ჟოლის სხეულაკი), დენატურირებული ჰემოგლობინი (ჰეინცის
სხეულაკი) ან მალარიის პარაზიტებიშეიძლება შეკავდესპულპის ჭიმებიდან სინუსებში
ერითროციტების გადასვლის დროს, ხოლო დანარჩენი ერითროციტები ბრუნდება
სისხლის მიმოქცევის სისტემაში (პროცესს ეწოდება „вдавление„).
 ელენთაასრულებს უნიკალურ ფუნქციებს. როგორც იმუნური სისტემის ორგანო, ის
მონაწილეობს მიკროორგანიზმებისა და პერიფერიული სისხლიდან ანტიგენების
ელიმინაციაში, ასევე უცხო ანტიგენების მიმართ იმუნური რეაქციის ჰუმორული და
უჯრედული ფაქტორების გენერაციაში.
 ელენთა უზრუნველყოფს სისხლის ჯანსაღი უჯრედების დეპონირებას და
ანომალური უჯრედების სექვესტრაციას.
 ელენთა მონაწილეობას იღებს პორტული სისხლის დინების რეგულაციაში.
 ზოგიერთი პათოლოგიური მდგომარეობის დროს, რომელიც დაკავშირებულია
ძვლის ტვინის ჩანაცვლებასთან ან ძვლის ტვინის ჭარბ სტიმულაციასთან, ელენთაში
მიმდინარეობს ექსტრამედულური ჰემოპოეზი.

6
 ლიმფური კვანძი
ლიმფური კვანძი - ლიმფოპოეზის პერიფერიული ორგანოა. მიუხედავად იმისა, რომ
ლიმფოიდური ქსოვილი განფენილია მთელ ორგანიზმში, ის ასრულებს ერთიანი ორგანოს
ფუნქციას. ის შეადგენს სხეულის მასის 1%-ს. ლიმფურ კვანძებს აქვთ მომრგვალო,
ოვალური იშვიათად ლენტისებური ფორმა ზომით 0,5-50მკმ და მეტი. ისინი ლაგდებიან
ჯგუფებად 2-6 დან 10 და მეტი ლიმფური სადინრების გასწვრივ.
ლიმფური კვანძების ფორმირება იწყება ნაყოფის განვითარების მე-11 კვირას,
ემბრიოგენეზის მე-3 თვიდან მასში ვითარდება უნივერსალური ჰემოპოეზი, რომელიც
ემბრიოგენეზის მე-7 თვეს მასში ჩაენაცვლება ლიმფოპოეზით. ლიმფური კვანძები აღწევს
განვითარების მაქსიმუმს 4-8წწ-ში. ამ პერიოდში აღინიშნება აბსოლუტური
(ფიზიოლოგიური) ლიმფოციტოზი. ლიმფური კვანძების ფორმირება სრულდება 12-15წწ-
ში. მათი ასაკობრივი ინვოლუცია იწყება 20-30წლის შემდეგ.
ლიმფური კვანძები ლიმფურ ცირკულაციასთან შეერთებულია აფერენტული
(შემავალი) და ეფერენტული (გამომავალი) ლიმფური მილებით. აფერენტული
მდებარეობს ლიმფური კვანძის გამობურცულ მხარეს და ეფერენტული-შეზნექილ მხარეს.
ნახ:1.3 ლიმფოციტები ლიმფურ კვანძში აღწევენ აფერენტული ლიმფური მილებით და
გამოდიან ეფერენტული ლიმფური მილებით.
ლიმფური კვანძი გარშემორტყმულია შემაერთებელქსოვილოვანი კაფსულით. მასში
განასხვავებენ
 ქერქოვან (გარეთა) შრეს, რომელიც წარმოქმნილია ლიმფოიდური
ფოლიკულებით,
 ტვინოვანი შრე, წარმოდგენილია ლიმფოიდური ჭიმებით. ქერქოვანი შრე
მოსვენებულ მდგომარეობაში იკავებს ორგანოს 1/3-ს, ტვინოვანი - 2/3-ს.

7
ნახ. 1.3. ლიმფური კვანძის მორფოლოგიური სტრუქტურა.

ლიმფური კვანძის საფუძველს შეადგენს სტრომული ქსოვილი, რომელიც შედგება

რეტიკულინური ბოჭკოების, ფიბრობლასტების, რეტიკულური და დენდრიტული
უჯრედებისაგან. ეს ძვლისტვინოვანი წარმოშობის სპეციალიზებული არამოფაგოციტირე
უჯრედები მონაწილეობენ მაკროფაგებთან ერთად Т- და В ლიმფოციტების
პრეზენტაციაში. სტრომის შემადგენლობაში ასევე შედიან მაკროფაგები და ჰისტიოციტები.
ქსოვილოვანი მაკროფაგები მოცირკულირე მონოციტებთან ერთად ქმნიან ერთიან
უჯრედულ სისტემას. ნორმაში ლიმფურ კვანძში ისინი განლაგებულები არიან თანაბრად
და ქმნიან ლიმფოციტების განვითარებისათვის საჭირო მიკროგარემოს. ქერქოვანი შრის
რეტიკულინური ბოჭკოების ბადეში განლაგებულია უჯრედების მჭიდრო გროვები
ოვალური ან მომრგვალო წარმონაქმნების სახით - მცირე კვანძები. ეს არის ლიმფოიდური
ფოლიკულები გერმინაციული ცენტრებით - ლიმფური კვანძების В-უჯრედული ზონა.
ლიმფური ფოლიკული წარმოადგენს ანტიგენური სტიმულაციის საპასუხოდ სპეციფიური
ანტისხეულების წარმოქმნის ადგილს. ლიმფური ფოლიკულების და ჩანასახოვანი
ცენტრების რაოდენობა და ზომები განისაზღვრება ლიმფური კვანძის ფუნქციური
მდგომარეობით. ფოლიკულათშორისი ზონა და ტვინოვანი შრის ზონა Т-უჯრედულია.
ლიმფურ კვანძში დაახლოებით 80% Т-უჯრედებისა მიეკუთვნება Т-ჰელპერებს და
დაახლოებით 20% -Т-სუპრესორებს/ციტოტოქსიურ უჯრედებს.
ლიმფური კვანძები არის ორგანიზმის იმუნური დაცვის მნიშვნელოვანი
კომპონენტი. ისინი წარმოადგენენ ბიოლოგიურ ფილტრს, რომელის ახორციელებს
ორგანიზმის იმუნურ დაცვას თავისუფალი და ფიქსირებული მაკროფაგების დახმარებით.
ლიმფურ კვანძში წარმოიქმნება ანტისხეულები და სპეციალიზებული Т-ლიმფოციტები.

8
 ჰემოპოეზი
ჰემოპოეზი - სისხლწარმოქმნისპროცესი ხორციელდება გამუდმებით და ინტენსიურად.
ერთ წუთში სისხლმბად ორგანოებში წარმოიქმნება 300მლნ სისხლის უჯრედი.
სისხლწარმოქმნის ძირითადი თავისებურებააორგანიზმისათვის საჭირო დროს და
საჭირო ადგილზე დიდი და ამავე დროს ოპტიმალური რაოდენობითუჯრედების
პროდუქცია. ორგანიზმის გაზრდილი მოთხოვნილების დროს ძვლის ტვინს შეუძლია 5-6-
ჯერ დააჩქაროს საჭირო რიგის უჯრედების პროდუქცია.
სისხლწარმოქმნის უნიტარული თეორიის ფუძემდებელია ა.ა. მაქსიმოვი (1874–
1928). 1907 წელს მაქსიმოვი აღნიშნავდა, რომ სისხლის უჯრედები ვითარდებიან ერთი
საწყისი უჯრედიდან, რომელსაც აქვს მცირე ლიმფოციტის მორფოლოგია. ამ უჯრედს მან
უწოდა „მულტიპოტენტური ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედი“. პერიფერიული სისხლის
ყველა უჯრედი კი წარმოადგენს მის შთამომავლობას. „მულტიპოტენტური ჰემოპოეზური
ღეროვანი უჯრედი“ გაყოფისა და დიფერენცირების პროცესში წარმოიქმნება
ჰემოპოეზური ქსოვილი, რომელიც ერთიანდება, როგორც წინამორბედი უჯრედების
რიგში, ასევე სისხლის მწიფებადი და მწიფე უჯრედები.
ჰემოპოეზი განიხილება, როგორც ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედის გაყოფისა და
დიფერენცირების მრავალსტადიური პროცესი, რის შედეგადაც პერიფერიულ სისხლში
გადადის ერითროციტები, თრომბოციტები და ლეიკოციტები. ჰემოპოეზური ღეროვანი
უჯრედს არააქტიურ მდგომარეობაში აქვს მცირე ლიმფოციტის მორფოლოგია, ხოლო
აქტიურში-ბლასტის.
ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედის იმუნოლოგიური მარკერია მემბრანული
რეცეპტორი CD34, რომელიც განისაზღვრება მონოკლონური ანტისხეულით.
ჰემოპოეზი აერთიანებს სისხლწარმოქმნის ორ დიდ ჯგუფს:
1. მიელოპოეზი (ერითროციტების, გრანულოციტების, მონოციტების და
თრომბოციტების
2. ლიმფოპოეზი (Т- и В-ლიმფოციტები).
ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედის გაყოფისა და დიფერენცირების პროცესში
წარმოიქმნება ჰემოპოეზური გენერაციის შემდეგი უჯრედები:
 ერითრციტები
 თრომბოციტები
 ლეიკოციტების ყველა სახეობა
ნორმაში სისხლწარმოქმნა პოლიკლონურია, ე.ი წარმოდგენილია არა მხოლოდ ერთი
ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედის შთამომავლობით, არამედ რამოდენიმე. სისხლმბადი
უჯრედები ფუნქციონირებენ ლოკალურად და გადადიან სისხლში მწიფე უჯრედების
სახით. ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედის პროლიფერაციული პოტენციალი

9
განსაზღვრულია და როგორც წესი, ყველა ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედი წარმოქმნის
კლონს, რომელიც ერთი თვის მანძილზე ამოწურავს თავის ლიმიტს.
ძვლის ტვინის ჰემოპოეზური ქსოვილი წარმოადგენს მორფოლოგიურად
 არაგარჩევად უჯრედების წინამორბედი და
 მორფოლოგიურად გარჩევადი უჯრედების-დიფერენცირების სპეციფიური
ხაზის მქონე უჯრედებისერთობლიობას
ტერმინი „მორფოლოგიურად არაგარჩევადი წინამორბედი უჯრედები“ აერთიანებს ყველა
ჰემოპოეზურ ღეროვან უჯრედს, რომლებიც ერთმანეთისაგან გარეგნულად არ
განსხვავდებიან, აქვთ მწიფე ლიმფოციტების ან ლიმფობლასტების მორფოლოგია.
განასხვავებენ მორფოლოგიურად არაგარჩევადი წინამორბედი უჯრედების რამოდენიმე
კლასს:
 მულტიპოტენტური ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედი (აქვთ უნარი
დიფერენცირდნენ ჰემოპოეზის ყველა რიგის უჯრედებად),
 პოლიპოტენტური ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედი (დიფერენცირდება მხოლოდ
ჰემოპოეზის რამდენიმე რიგად, მაგ. ლიმფოპოეზისა და მიელოპოეზის
წინამორბედი უჯრედი) და უნიპოტენტური ჰემოპოეზური ღეროვანი უჯრედი
(დიფერენცირების ცალკეული რიგების-გრანულოპოეზი, ერითროპოეზი,
მეგაკარიოციტოპოეზი, მონოციტოპოეზი, Т- და В-ლიმფოპოეზი).
პოლიპოტენტური და უნიპოტენტური წინამორბედი უჯრედები წარმოადგენენ
ეგრეთწოდებულ კომიტირებულ წინამორბედებს. დადგენილია, რომ კომიტირებულ
წინამორბედ უჯრედებს აქვთ გამრავლების და კლონის წარმოქმნის უნარი მხოლოდ
სპეციალური მასტიმულირებელი ფაქტორების (ციტოკინების) არსებობისას.
ტერმინი „მორფოლოგიურად გარჩევადი, სპეციფიური დიფერენცირების რიგის მქონე
უჯრედები“ იყოფა ორ დიდ ჯგუფად - მიელოპოეზური და ლიმფოპოეზური.
ყველა მორფოლოგიურად გარჩევადი წინამორბედი უჯრედები წარმოიქმნებიან უფრო
ადრეული წინამორბედების დიფერენცირების შედეგად და სწრაფად ექვემდებარებიან
ტერმინალურ დიფერენცირებას. მიელოპოეზი აერთიანებს დიფერენცირების მინიმუმ
6 ხაზს. მას მიეკუთვნება
1. მეგაკარიოციტული ხაზი (მეგაკარიოციტოპოეზი), მათი შედეგია თრომბოციტები
2. ერითროციტული (ერითროპოეზი) ერითროციტების წარმოქმნა
3. მონოციტური (მონოცოპოეზი) მონოციტების წარმოქმნა
4. გრანულოციტების სამი რიგი-(გრანულოციტოპოეზი), რის შედეგადაც
პროდუცირდება ნეიტროფილები,
5. ბაზოფილები და
6. ეოზინოფილები.

10
 ლიმფოპოეზი აერთიანებს დიფერენცირების 2 ხაზს: Т- და В-ლიმფოპოეზი.
ლიმფოციტების დიფერენცირების ყოველი ხაზი რეალიზდება ორ ეტაპად, რომელიც
მთავრდება მწიფე ლიმფოციტების წარმოქმნით.
პირველი-ანტიგენდამოუკიდებელი-დიფერენცირებისეტაპისრულდება
მორფოლოგიურად მწიფე , მაგრამ იმუნოლოგიურად უმწიფარი Т- დაВ-ლიმფოციტების
ფორმირებით.
მეორე - ანტიგენდამოკიდებული - ეტაპი აერთიანებს ბლასტტრანსფორმაციის რეაქციას,
რომელიც მიმდინარეობს Тდა В ლიმფოციტების შეხვედრისას ანტიგენთან და სრულდება
სპეციალიზებული Т-ლიმფოციტების (ჰელპერების, სუპრესორების, კილერების,
მეხსიერების ჯრედების და სხვ.) და В-ლიმფოციტების, პლაზმური უჯრედების,
იმუნოგლობულინმასინთეზებელი В-ლიმფოციტების და В-მესხიერების ლიმფოციტების
წარმოქმნით.

დიფერენცირების მორფოლოგიურად გარჩევადი ყველა ხაზი იწყება ბლასტის სტადიით

(მეგაკარიობლასტი, ერითრობლასტი, მიელობლასტი, მონობლასტი, Т-ლიმფობლასტი, В-
ლიმფიბლასტი).
11
ბლასტი -ეს არის დიფერენცირების საწყისი უჯრედი, რომელსაც აქვს შესაბამისი რიგის
ნიშნები. მაგ: მიელობლასტს აქვს არასპეციფიური აზუროფილური მარცვლოვანება.
შუალედური დიფერენცირების მქონე უჯრედებს აღნიშნავენ თავსართი „პრო“ და სუფიქსი
„ციტი“ მაგ. პრომონოციტი, პროლიმფოციტი, პროერითროკაროიციტი (პრონორმოციტი).
სისხლის მწიფე უჯრედებს აქვთ მხოლოდ სუფიქსი „ციტი“: მონოციტი, ლიმფოციტი,
ერითროციტი, თრომბოციტი, გრანულოციტი. ბოლო სტადია, როდესაც გარდა
დიფერენცირებისა ხდება გაყოფის პროცესიც, არის დედისეული მიელოციტი,
ბაზოფილური ერითროკარიოციტი, ბაზოფილური მეგაკარიოციტი. უჯრედის
დიფერენცირების პროცესი სპეციფიურ რიგების შიგნით გულისხმობს ბირთვის
მომწიფებას (მისი სეგმენტაცია და უჯრედიდან გამოდევნა) და ციტოპლაზმის მომწიფებას.
(მაგ. ჰემოგლობინის სინთეზი, ლიზოსომური და გრანულოციტების სხვა ფერმენტების
მომწიფება). ბლასტიდან მწიფე ფორმებამდე დიფერენცირების პროცესში უჯრედები
განსხვავდებიან მკვეთრად გამოხატული მორფოლოგიური ნიშნებით. გარდა სტადიისა
„ბლასტი“, „პრო-ციტი“ და „ციტი“, დიფერენცირების ცალკეულ რიგებში, მაგ.
გრანულოციტურ და ერითროციტულ რიგებში გამოყოფენ რამოდენიმე შუალედურ
სტადიას. მაგ: მიელობლასტის შემდეგ განასხვავებენ პრომიელოციტი, მიელოციტი
(დედისეული და შვილეული), მეტამიელოციტი, და შემდეგ მწიფე
უჯრედებიჩხირბირთვიანი და სეგმენტბირთვიანი ნეიტროფილები, ბაზოფილები,
ეოზინოფილები. „ჩხირები“ და სეგმენტები - არ არის თანმიმდევრული დიფერენცირების
სტადიები, არამედ პარალელურია. გრანულოპოეზის ასეთი ორგანიზაცია - არის
ერთგვარად ადაპტაციური მექანიზმი, რომელიც უზრუნველყოფს ჩხირბირთვიანი
უჯრედების უფრო სწრაფ გადმოსროლას ძვლის ტვინიდან მძიმე ანთებითი პროცესების
დროს, რომელიც საჭიროებს ნეიტროფილების დიდი რაოდენობით წარმოქმნას.
ერითროპოეზისა და მეგაკარიოციტოპოეზის თავისებურებაა გარდამავალი
სტადიის უჯრედების დაყოფა ციტოპლაზმის მჟავე საღებავებით შეღებვის მიხედვით:
ბაზოფილილური, პოლიქრომატოფილური და ოქსიფილური. უბირთვო ერითროციტების
დიდი ნაწილი წარმოიქმნება არა ოქსიფური ერითროკარიოციტებისაგან
(ნორმობლასტები), არამედ პილიქრომატოფილური ნორმობლასტებისაგან. ოქსიფილები
წარმოადგენენ უჯრედის რუდიმენტულ ფორმებს.

12
 პროცესის რეგულაცია
სისხლწარმოქმნის პროცესის რეგულაცია ხორციელდება ჰუმორული ფაქტორების
ზეგავლენით - ზრდის ფაქტორებით ან ციტოკინებით, რომლებსაც ასეკრეტირებენ
მიკროგარემოს უჯრედები. ისინი ააქტივებენ ან თრგუნავენ სისხლწარმოქმნას. ასევე
მიკროგარემოს უჯრედები, კერძოდ სტრომული ელემენტები, უშუალოდ ზემოქმედებენ
ჰემოპოეზის რეგულაციაზე.
ტერმინი „ციტოკინები“ ეწოდება ჰუმორულ ფაქტორებს, რომლებიც ზემოქმედებენ
უჯრედულ აქივობაზე. ციტოკინებს მიეკუთვნება ინტერლეიკინები და
კოლონიამასტიმულირებელი ფაქტორები. პერიფერიული სისხლის უჯრედების
რაოდენობა დროის ერთეულში რეგულირდება უარყოფითი უკუკავშირით.
მაგ: ერითროციტების რაოდენობა სისხლის მიმოქცევაში და მათში ჰემოგლობინის
რაოდენობა დამოკიდებულია ქსოვილების ჟანგბადზე მოთხოვნაზე. ზანგბადზე
გაზრდილი მოთხოვნის დროს იზრდება სუნთქვის სიხშირე (ქოშინი) და
კარდიოვასკულური კომპენსატორული რეაქცია (გულის კუმშვის გახშირება). თუ
ჟანგბადზე მოთხოვნა იზრდება რამოდენიმე საათის განმავლობაში, ერითროპოეზი
სტიმულირდება
1. ერითროპოეტინის (ეპო) გაძლიერებული წარმოქმნით - ერითროპოეზის
მოლეკულური სტიმულატორით. ერითროპოეტინი წარმოიქმნება თირკმელში,
ჰეპატოციტებსა და ვენური სისხლძარღვების ენდოთელური უჯრედებში. გარდა
ერითროპოეტინისა, გამოვლენილია
2. ციტოკინები, რომლებიც ააქტივებენ ღეროვანი უჯრედების ფაქტორებს,
ინტერლეიკინი-ლიგანდი, ილ-1 და სხვა. ისინი აუცილებელია არა მხოლოდ
პროლიფერაციისათვის, არამედ „ადრეული“ უჯრედების გადასარჩენად, რომლებიც
შესაბამისი ფაქტორების არარსებობის დროს განიცდიან აპოპტოზს. დიფერენცირების
უნიპოტენტურ რეგულატორებს მიეკუთვნება გრანულოციტური
კოლონიამასტიმულირებელი ფაქტორი-გრანულოციტებისათვის, მაკროფაგული
კოლონიამასტიმულირებელიფაქტორი-მონოციტ-მაკროფაგებისათვის,
ილ-5-ეოზინოფილებისათვის, ილ-3-თრომბოციტებისათვის, ილ-3/ილ-4-
ბაზოფილებისათვის, ეპო - ერითროციტებისათვის. გარდა იმ ციტოკინებისა, რომლებიც
ააქტიურებენ უჯრედულ აქტივობას, აღმოჩენილია ციტოკინები, რომლებიც
აინჰიბირებენ უჯრედულ პროლიფერაციას. მათ მიეკუთვნება ინტერფერონი-გამა
(სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორი), ლეიკოზ-მაინჰიბირებელი ფაქტორი და სხვა.
3. მიკროელემენტები - სპილენძი, კობალტი და რკინა.
4. ვიტამინები-კობალამინი-ვიტ.В12, ფოლიუმის მჟავა-ვიტ.В9; პირიდოქსინი-ვიტ.В6;
რიბოფლავინი - ვიტ.В2; ნიკოტინის მჟავა - ვიტ.РР; ვიტ, С,А, Е, ცილები,
ამინომჟავები და სხვა.

13
 ერითროპოეტინის პროდუქციის რეგულაცია.
ერითროციტის სიცოცხლის ხანგრძლივობა 120 დღეა. აუცილებელია
მათი განახლება; ძვლის ტვინში ყოველ წამში წარმოიქმნება 2,3მლნ
ერითროციტი. ეს პროცესი რეგულირდება ერითროპოეტინით-ჰორმონით,
რომელიც სინთეზდება თირკმლის უჯრედებში. სისხლში ჟანგბადის შემცირების
საპასუხოდ, სისხლის ნაკადში გამოთავისუფლდება ერითროპოეტინი და გადადის ძვლის
ტვინში. როგორც, კი ერითრციტების რაოდენობა მოიმატებს, ჟანგბადის რაოდენობაც
იმატებს და ერითროპოეტინის სინთეზი თირკმლების მიერ მცირდება. (კ.ხიგინს. გვ. 329)

ნახ 15.2 ერითროპოეტინის პროდუქციის რეგულაცია. (К. Хиггинс. გვ. 329).

14
 ჰემატოლოგიური კვლევის ლაბორატორიული მეთოდები,
სისხლის საერთო ანალიზი, ძვლის ტვინისა და ლიმფური კვანძის პუნქცია და
ტრეპანობიოფსია.
სისხლის დაავადების დიაგნოზის დადგენა გულისხმობს სისხლის უჯრედების და
სისხლმბადი ორგანოების შესწავლას მორფოლოგიური, იმუნოლოგიური,
ციტოგენეტიკური და მოლეკულურ-ბიოლოგიური მეთოდებით.
მორფოლოგიური მეთოდები: მორფოლოგიური მეთოდები გულისხმობს ციტოლოგიურ
და ჰისტოლოგიურ კვლევებს. ციტოლოგიური კვლევის მეთოდის ობიექტია
პერიფერიული სისხლი, ძვლის ტვინი და ბიოლოგიური სითხეები (ძვლის ტვინის,
პლევრის და სხვ.). ჰემატოლოგიაში ციტოლოგიური კვლევების ძირითადი სახეებია:
სისხლის კლინიკური ანალიზი, მიელოგრამა, სისხლისა და ძვლის ტვინის უჯრედების
ციტოქიმიური კვლევა. საკვლევ მასალას იღებენ ვენოპუნქციით ან ძვლის ტვინის
პუნქციით (ასპირაციული ბიოფსია). ჰისტოლოგიური კვლევები - ძვლის ტვინის
ბიოპტატის ჰისტოლოგიური კვლევაა, რომელიც აღებული იქნა ტრეპანობიოფსიით, ასევე
ლიმფური ჯირკვლის ქსოვილი, რომელიც მიღებულ იქნა ექციზიური ბიოფსიით.
1. სისხლის კლინიკური ანალიზი: შეფასების ალგორითმი
სისხლის კლინიკური ანალიზის ალგორითმი
სისხლის კლინიკური ანალიზის მიზანი-სისხლის უჯრედების (ერითროციტების,
ლეიკოციტებისა და თრომბოციტების) რაოდენობრივი და თვისობრივი ცვლილებების
დიაგნოსტიკა. სისხლის უჯრედების რაოდენობრივი და თვისობრივი ცვლილებებს
შეიძლება ჰქონდეს რეაქტიული ხასიათი ან იყოს სისხლის დაავადებების მიზეზი.
დღესდღეობით არსებობს სისხლის კლინიკური ანალიზის ორი მეთოდი:
მანუალური და ანალიზატორული. მანუალურის შემთხვევაში სისხლის პარამეტრების
კვლევა ხდება სხვადასხვა მანუალური ან აპარატების საშუალებით. დღესდღეობით
მანუალური მეთოდს ჩაენაცვლა ავტომატური. ავტომატური ანალიზატორით
შესაძლებელია სისხლის კლინიკური ანალიზის ყველა პარამეტრის კვლევა.

2. ძვლის ტვინის პუნქტატის ანალიზი

ძვლის ტვინის ციტოლოგიური კვლევისათვის მასალას იღებენ ბრტყელი ძვლების
პუნქციური (ასპირაციული) ბიოფსიით. ყველაზე მეტად მისადგომი და უსაფრთხოა ამ
მანიპულაციისათვის გულმკერდისა და თეძოს ძვალი. პუნქციას აკეთებენ სპეციალური
მანდრენიანი ნემსით. მანდრენის ამოღების შემდეგ ახდენენ ძვლის ტვინის ასპირაციას
შპრიცით. ძვლის ტვინის მასალა შეიცავს პერიფერიული სისხლის ერითროციტებს, ძვლის
ტვინის ცხიმოვან ქსოვილს, ძვლის ტვინის პარენქიმისა და სტრომის ბირთვიან უჯრედებს
(მიელოკარიოციტები და მეგაკარიოციტები).

15
 მიელოგრამა - ძვლის ტვინის სხვადასხვა რიგის ბირთვიანი უჯრედების
პროცენტული თანაფარდობა.
ციტოქიმიური კვლევა - სისხლისა და ძვლის ტვინის უჯრედების ციტოქიმიურ კვლევას
აქვს დიდი დიაგნოსტიკური მნიშვნელობა ბლასტური უჯრედების საწყისი
დიფერენციაციისათვის მწვავე ლეიკემიების დროს (მიელობლასტები, მონობლასტები,
ერითრობლასტები, ლიმფობლასტები).
მწვავე ლეიკემიების ციტოქიმიური დიაგნოსტიკა ემყარება იმას, რომ ლეიკოზური
უჯრედები, განსაკუთრებით კი ქიმიოთერაპიის დაწყებამდე , ინარჩუნებენ მეტაბოლიზმის
თავისებურებებს (ფერმენტები და სუბსტრატები), რომლებიც დამახასიათებელია
ნორმალური უჯრედებისათვის. ციტოქიმიურ დიაგნოსტიკაში უდიდეს მნიშვნელობა
აქვს ფერმენტებს-მიელოპეროქსიდაზა, მჟავე და ტუტე ფოსფატაზა, არასპეციფიური
ფოსფატაზა, ასევე სუბსტრატები - ლიპიდები და ნახშირწყლები.

ძვლის ტვინისა და ლიმფური კვანძის ჰისტოლოგიური კვლევები

ძვლის ტვინის ნიმუშს ჰისტოლოგიური კვლევისათვის იღებენ თეძოს ძვლიდან
სპეციალური ინსტრუმენტით, რომლითაც იღებენ ძვლის ნაჭერს. ძვლის ტვინის
ჰისტოლოგიური კვლევა იძლევა ინფორმაციას ძვლისტვინოვან სისხლწარმოწმნაზე.
ძვლის ტვინის ჰისტოლოგიურ პრეპარატში აფასებენ:
1) 4 ტიპის ქსოვილის მდგომარეობას: ძვლის,შემაერთებელი, ცხიმოვანი (ძვლის ყვითელი
ტვინი) და ჰემოპოეზური (ძვლის წითელი ტვინი);
2) სისხლმბადი ქსოვილის უჯრედული შემადგენლობა: პოლიმორფული, მონომორფული,
პათოლოგიური უჯრედების არსებობა (ლეიკოზური ბლასტები, ბერეზოვსკი-შტერნბერგის
უჯრედები, კიბოს მეტასტაზები ძვლის ტვინში და სხვა).
3) ზრდის თავისებურება, ძვლის ტვინის უჯრედების განლაგება და სისხლწარმოქმნის
დისპლაზიის ნიშნები.
4) სიმსივნური უჯრედების ინფილტრაციული ზრდის ხასიათი (დიფუზური
ინფილტრაცია, ნოდულური, კეროვანი-ლიმფოიდური ფოკიკულების წარმოქმნით);
5) სიმსივნური უჯრედების მორფოლოგიური ნიშნები.
ლიმფური კვანძის ქსოვილს ჰისტოლოგიური კვლევისათვის იღებენ ლიმფური
კვანძის ექსციზიური ბიოფსიით. ელენთის ჰისტოლოგიურ შესწავლა ხდება მისი ამოღების
შემდეგ.
ლიმფური კვანძის და ელენთის ბიოპტატის ჰისტოლოგიური გამოკვლევის დროს
აფასებენ:
1) ორგანოს სტრუქტურას (მისი სტრუქტურის შენარჩუნებასა, სტრუქტურის
წაშლას);

16
 2) ჰემოპოეზური ქსოვილების სიმსივნური უჯრედების ინფილტრაციული ზრდის
ხასიათი (დიფუზური, ნოდულური და კეროვანი ინფილტრაცია ლიმფოიდუირ
ფოლიკულების წარმოქმნით.
3) სიმსივნური უჯრედების მორფოლოგიური ნიშნები

2, იმუნოლოგიური მეთოდები:
იმუნოფენოტიპირება - გამდინარე ციტომეტრია და ლუმინესცენტური მიკროსკოპია.
უჯრედების დიფერენცირების ერთ-ერთი მეთოდი სისხლში, ძვლის ტვინსა და
ლიმფურ კვანძებში და სხვა ორგანოებსა და ქსოვილებში უჯრედული მარკერების -
რეცეპტორების, ანტიგენების და კლასტერული დიფერენცირების მარკერების (cluster of
differentiation antigens, CD) საშუალებით უჯრედის ზედაპირზე ან შიგნით.
ეს მეთოდი შემოთავაზებულ იქნა პრაქტიკისათვის 1982 წლიდან. ლეიკოციტების
ზედაპირული მემბრანების იდენტიფიკაციისათვის.

3. სტანდარტული ციტოგენეტიკა მეტაფაზური ფირფიტებით.

4. მოლეკულურ-ბიოლოგიური მეთოდები
4 ძირითადი მეთოდი:
1. რნმ-ის ბლოტინგი (ჰიბრიდიზაცია);
2. დნმ-ის ბლოტინგი;
3. FISH-ჰიბრიდიზაცია
4. პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქცია - PCR

17