ნერვული სისტემის სტრუქტურული ერთეულია ნერვული უჯრედი ანუ ნეირონი.

ნერვული სისტემა იყოფა

ცენტრალურ და პერიფერიულ ნერვულ სისტემად, ცენტრალურს მიეკუთვნება თავის და ზურგის ტვინი,
პერიფერიულს მათგან გამომავალი ნერვები. ნეირონი ჩვეულებრივი სომატური უჯრედისგან დიდად არ
განსხვავდება, მას აქვს სხეული, გარსი სამშრიანი ორმაგი ლიპიდური შრე და შუაში მოთავსებული ცილოვანი
შრე, ციტოპლაზმა, ბირთვი, ბირთვაკი, დნმ, რნმ და ა.შ. ორი განმასხვავებელი სტრუქტურა სხვა უჯრედებისგან
არის ნისლის ფიბროიდული ნივთიერება და ნეიროფიბრილები ციტოპლაზმაში. ნერვული უჯრედი ძირითადად
ბიპოლარული აქვს ორი მორჩი- აქსონი და დენდრიტი. მულტიპოლარული- მარმდენიმე დენდრიტი და
ერთი აქსონი და მესამე ჯგუფი უნიპოლარული - ძალიან გრძელი დენდრიტის და მოკლე აქსონის გამო
ერთიანდება აქ. ზერელე მგრძნობელობის პირველი ნეირონი სწორედ უნიპოლარული ნეირონია, რადგან
ძალიან მოკლე აქსონი და ძალიან გრძელი დენდრიტი აქვს.

იმპულსის გატარება ხორციელდება ერთი მიმართულებით: დენდრიტის საშუალებით მიიტანება

ნეირონის სხეულში და ერთი ნეირონიდან მეორეს აქსონის საშუალებით გადაეცემა. კავშირი ორ ნეირონს
შორის შეიძლება იყოს სამგვარი : აქსონო-დენდრიტული, აქსონო-აქსონური და აქსონო-სომატური
კავშირი.

რა არის ნერვული იმპულსი და სად წარმოიქმნება?

დენდრიტის საწყის ნაწილს წარმოადგენს რეცეპტორი- რომელიც იღებს ნებისმიერ შინაგან და გარეგან
გაღიზიანებას, არსებობს ტკივილის, მხედველობითი, ბგერის აღმქმელი და ასე შემდეგ რეცეპტორები. უამრავი
რეცეპტორი არსებობს , რადგან რეცეპტორი არის დენდრიტის საწყისი ნაწილი პერიფერიაზე, რომელიც იღებს
გაღიზიანებას, ნებისმიერს გარეგანს თუ შინაგანს და გარდაქმნის მას დამუხტულ ნაწილაკად ანუ ნერვულ
იმპულსად. ნერვული იმპულსი წარმოიქმნება რეცეპტორში და არის დამუხტული ნაწილაკი რომელიც სხეულის
გავლით აქსონამდე ვრცელდება და მეორე ნეირონს გადაეცემა უკვე აქსონის საშუალებით.

კავშირი ნეირონებს შორის ნერვულ სისტემაში ხორციელდება სინაფსის საშუალებით. სინაფსი შედეგბა სამი
ნაწილისგან: პრესინაფსური მემბრანა- აქსონის ტერმინალურ ნაწილში მდებარეობს და მასზე ქიმიური
ნივთიერება - მედიატორით სავსე სინაფსური ბუშტუკებია მოთავსებული. როდესაც ნერვული იმპულსი მოდის
სინაფსთან, ამ მემბრანიდან გამოთავისუფლდება ანუ ჩაიღვრება მედიატორი, სინაფსის მეორე ნაწილში, რასაც
სინაფსური ნაპრალი ეწოდება და შემდე აქედან პოსტსინაფსურ მემბრანას - სინაფსის მესამე ნაწილს
გადაეცემა აღგზნება.

სინაფსში მოთავსებული გახლავთ ქიმიური ნივთიერება -ნეირომედიატორი, რომელიც აუცილებელია იმისთვის,

რომ ერთი ნეირონიდან მეორეს გადაეცეს ნერვული იმპულსი. ეს ნიშნავს იმას რომ უკვე ქიმიური კომპონენტი
ერთვეება, ანუ თავიდან იყო ელექტრული პროცესი (დამუხტული ნაწილაკი ვრცელდებოდა), მაგრამ მერე
ქიმიური ნივთიერება ჩაერთო .. ანუ ნერვული იმპულსის გავრცელება და გადაცემა ერთი ნეირონიდან მეორეზე
არის შერეული პროცესი ( ელექტრული + ქიმიური). სუფთა ელექტრული სინაპსებიც კვლევების მიხედვით
არსებობს ცნს-ში, მაგრამ ძალიან უმნიშვნელო რაოდენობით. ძირითადი სინაფსები ქიმიურია მაინც.

ნეირომედიატორები, ანუ მედიატორი არის ნივთიერება, რომელიც აუცილებელი. მის გარეშე ვერ მოხდება
ნერვული იმპულსის გადაცემა. ძალიან ბევრი ნეირომედიატორია როგორც თავის ტვინში, ისე პერიფერიულ
ნერვულ სისტემაში, მაგრამ პერიფერიულში მედიატორი ძირითადად ორია - აცეტილქოლინი და
ნორადრენალინი. ანუ ძირითადად გვაქვს ქოლინერგული და ადრენერგული სინაფსები. თავის ტვინში ძალიან
ბევრი ზოგი ამგზნები და ზოგიც შემაკავებელი მედიატორია (ნეირომედიატორებს თუ აირჩევთ თემად ძაან
კარგი იქნებაო). მაგრამ ეს ისე არ უნდა აღვიქვათ რო ერთი მედიატორი ყოველთვის ამგზნებია მეორე
ყოველთვის შემაკავებელი, იმისდა მიხედვით რა მიდამოში არიან ნერვული სისტემის, ორივე ფუნქცია
შეუძლიათ შეასრულონ. მაგალითად გლუტამინის მჟავა ამინომჟავებიდან, გლიცინი,
სეროტონინი(სიამოვნების), მელატონინი (ძილის).. მაგრამ განსაკუთრებული ერთი მედიატორრი გვაქვს
ექსტრაპირამიდულ სისტემაში(სხვანაირად ქერქქვეშა ბირთვების სისტემა ეწოდება) ერთადერთი, რომელიც
პერიფერიულში არის მხოლოდ ადრენალინ-ნორადრენალინის წინამორბედი, ანუ ამინომჟავა ფენილალანინი -
დოფა- დოფამინი- ადრენალინი, ნორადრენალინი. დოფამინი არის ერთადერთი და დამოუკიდებელი
მედიატორი,რომლის ნაკლებობა იწვევს პარკინსონის დაავადებას (სინდრომს).

რადგან ნერვული იმპულსი აქსონის საშუალებით ვრცელდება, უნდა გავიხსენოთ აქსონის აგებულება.
ღერძ-ცილინდროვანი მორჩი, ანუ თვითონ აქსონი, რომელშიც ნერვული იმპულსი, ანუ დამუხტული ნაწილაკი
ტარდება, გარედან დაფარულია შემაერთებელქსოვილოვანი უჯრედის -შვანის უჯრედიისგან წარმოქმნილი
მიელინის გარსით, რომელიც სხვადასხვა სისქის შეიძლება იყოს და მიელინის სისქის მიხედვით ნეირონები სამ
ნაწილად იტოფა : სქელმიელინიანი ( ა ჯგუფის ნეირონები), საშუალო სისქის (ბ ჯგუფის) და თხელმიელინიანი
(ც ჯგუფის). ზოგან უმიელინო წერია, მაგრამ აბსოლუტურად უმიელინო არ არსებობს. მიელინის გარსს სამი
ფუნქცია აქვს : 1. დამცველობითი ფუნქცია, რო არ დაზიანდეს აქსონი ანუ ღერძ-ცილინდროვანი მორჩი. 2.
იზოლანტის ფუნქცია, ანუ იზოლაციას უკეთებს. რაც უფრო სქელია მიელინი გარსი, მით უფრო ნაკლებია
დანაკარგი დამუხტული ნაწილაკის, ანუ ნერვული იმპულსისა, ამიტომ უფრო სწრაფად ვრცელდება იმპულსი. 3.
ტროფიკული ფუნქცია - კვება ამ ღერძ-ცილინდროვანი მორჩისა სწორედ მიელინის გარსის მეშვეობით
ხორციელდება.

გარკვეულ ადგილზე მიელინის გარსი წყდება, რასაც რანვიეს შევიწროვება ეწოდება და ნერვული იმპულსის
გატარება ხორციელდება ნახტომისებუურად ერთი რანვიეს შევიწროვებიდან მეორე შევიწროვებამდე. მაგ.
ცხელ დაადე ხელი : ჯერ ნერვული იმპულსი მგრძნობელობის გამტარი გზებით უნდა გავრცელდეს ჯერ ზურგის
ტვინში, მერე იქიდან თავის ტვინის მგრძნობელობის ცენტრში, აქედან მამოძრავებელ ცენტრში (ანუ თავის
ტვინის მოტორულ ცენტრში) სადაც უნდა წარმოიქმნას მამოძრავებელი იმპულსი, რომელიც დაღმავალი გზით
წამოვა ქვევით, გაივლის ზურგის ტვინს, მივა მომუშავე ორგანომდე, კუნთი შეიკუმშება და ხელს მოაშორებ
ცხელ საგანს. აი ასეთი დიდი სისწრაფით ვრცელდება ნერვული იმპულსი და სწორედ ამტომ გახლავთ ასე
აუცილებელი რანვიეს შევიწროვებები და იმპულსის ნახტომისებური გავრცელება შევიწროვებებზე.

არა მარტო პერიფერიულ ნერვულ სისტემაშია ეს შემაერთებელქსოვილოვანი შვანის უჯრედები, რომელიც

ქმნიან მიელინის გარსს, არამედ თავის ტვისა და ზურგის ტვინშიც გვხვდება შემაერთებელქსოვილოვანი
უჯრედები (თავის ტვინში მაკროგლია და მიკროგლია). ასევე შემაერთებელქსოვილოვანი უჯრედებია
ასტროციტებიც, ანუ ვარსკვლავისებური უჯრედები, რომლებიც კავშირს ამყარებენ სისხლძარღვის კედელსა
და ნეირონს შორის (უშუალო კავშირი მათ შორის არალი). ასტროციტები უზრუნველყოფენ ტროფიკას.

როგორ ხორციელდება იმპულსის გადაცემა : მემბრანა ნერვულ უჯრედს აქვს სამ შრიანი - ორმაგი
ლიპიდური შრე და მათ შორის ცილოვანი შრე. ცილები იყოფა ორ ჯგუფად - მუდმივი და პერიფერიული (როცა
საჭიროა მაშინ მიუმაგრდებიან ნეირონის მემბრანა). მაგრამ 5 ჯგუფი ცილებისა მუდმივად არის ნეირონის
მემბრანაში - 1. სტრუქტურული ცილები (აუცილებელია ნეირონის ფორმის შესანარჩუნებლად, თორე ორმაგი
ლიპიდური შრეა, რომელიც დიფუნდირებს). მე-2 და მე-3 ჯგუფი -მემბრანის ძირითადი ცილები. მეორე ჯგუფი
არის არხები, მესამე ტუმბოები. Na, K, Ca და სხვა დამუხტული ნაწილაკების ტრანსპორტისთვის. ტუმბოები
უფრო აჩქარებენ იონების შესვლა-გასვლა მტლაშა-მტლუშს. (ყველა მორიგეობთო და იცითო რა მნიშვნელობა
აქვს ამასო.. კი კიი აბა რაა..მაგ სიმართლით იარე). შემდეგი ჯგუფი ანუ მე-4 ეს არის რეცეპტორული ცილები
და მე-5 ფერმენტები რომლებიც აი ამ ქიმიურ პროცესებში მონაწილეობენ. Na/k თანაფარდობა წარმოქმნის
მოსვენების და მოქმედების პოტენციალს. მოსვენებულ მდგომარეობაში Na-ის რაოდენობა
ექსტრაცელულარულად დაახლოებით 4-ჯერ აღემატება მის რაოდენობას უჯრედის შიგნით, ამიტომ მემბრანის
გარეთა ზედაპირზე გვაქვს დადებითი, ხოლო შიგნით უარყოფითი პოტენციალი. ამ პოტენციალთა სხვაობას
(დაახლოებით 74 მიკრო ვოლტი) ეწოდება მოსვენების პოტენციალი. როდესაც იმპულსი მოვა, იცვლება
ნეირონის გარსის გამავლობა Na და K-ის იონების მიმართ. ანუ გაიხსნება Na-ის და K-ის არხები,
ჩაირთვება მათი ტუმბოები, Na შედის ციტოპლაზმაში, ხოლო K გამოდის უჯრედის გარეთ. მაგრამ, როგორც
ყოველთვის, თანაფარდობა არის 3:1 ან 4:1, ანუ 4-ჯერ მეტი Na შევა შიგნით, ვიდრე K გამოვა, ამიტომ
შეიცვლება პოტენციალთა სხვაობა - უჯრედის გარეთ უკვე გვექნება უარყოფითი ,შიგნით დადებითი. ამ
პოტენციალთა სხვაობას ეწოდება მოქმედების პოტენციალი, ხოლო რის საფუძველზეც წარმოიქმნა - არხები
გაიხსნა და Na გამოვიდა K შევიდა ამას კიდო მემბრანის დეპოლარიზაცია.. ანუ ამ პროცესებით წარმოიქმნა
მოქმედების პოტენციალი, რომელიც ვრცელდება აქსონის საშუალებით და მივა მეორე ნეირონთან, იქ ჯერ
პრესინაფსური მემბრანაა, გამოიყოფა ნეირომედიატორი, ჩაიღვრება სინაფსურ ნაპრალში და ეს მედიატორი
იწვევს სწორედ პოსტსინაფსური მემბრანის აგზნებას და ესე გავრცელდება მოქმედების პოტენციალი,ანუ
იმპულსი.
მაგრამ,ამის შემდეგ გვაქვს რეფრაქტერული პერიოდი ძალიან ხანმოკლე როცა არაფერ არ ხდება, მაგრამ
შემდგომში უნდა მოხდეს აუცილებლად მემბრანის რეპოლარიზაცია თუ მემბრანის რეპოლარიზაცია არ მოხდა
და მოსვენების პოტენციალი არ აღდგა შემდგომ იმპულსს ეს ნერვული უჯრედი ვერც მიიღებს და ვერც
გაატარებს ხო. რას ნისნავს მემბრანის რეპოლარიზაცია- ისევ ჩაირთვება ნაიხსნება ნატრიუმის არხები და
კალიუმის არხები და ტუმბოები და ეს შებრძანებული ნატრიუმი გამოვა ისევ ექსტრაცელულარულად, ხოლო
გამოსული კალიუმი დაბრუნდება ისევ ცუტოპლაზმაში ანუ უჯრედს შიგნით ულტრაცელულარულად,ამიტომ
აღდგება დადებითი პოტენციალი უჯრედის გარეთა ზედაპირზე და უარყოფითი შიგნითა ზედაპირზე.ანუ
დაუბრუნდება მოსვენების პოტენციალს ,თუ არ მოხდა მემბრანის რეპოლარიზაცია და მოსვენების პოტენციალის
აღდგენა კიდევ ერთხელ ვიმეორებ რომ შემდგომ იმპულსს ეს ნეირონი ვერ მიიღებს და ვერ გაატარებს,ანუ ჯერ
მოხდება დეპოლარიხაცია-წარმოიქმნება მოქმედების პოტენციალი, რომელიც გავრცელდება მერე
რეპოლარიზაცია და კვლავ მოსვენების პოტენციალი. ასე ძალინ განარტივებული სქემით გასწავლით სხვა
იონების მონაწილეობის გარეშე,ამიტომ ძირითადი რაც არის უნდა ვიცოდეთ, როგორ ვრცელდება ეს ნერვული
იმპულსი და ასეხორციელდენა იმპულსისი გადაცემა ერთი ნეირონიდან მეორეზე

ახლა დავუბრუნდეთ ანატომიას

თავის ტვინი იმედი მაქვს იცით გახსოვთ - მოთავსებულია ქალას ძვლოვან კოლოფში , ქალას ძვლოვან
კოლოფში ორ ფოსოს გამოყოფენ- წინა და უკანა ფოსოს.წინა ფოსოში მოტავსებულია ორი დიდი ჰემისფერო ეს
არის მარჯვენა და მარცხენა ჰემისფერო.თითოეული ჰემისფერო, როგორც მარჯვენა ისე მარცხენა ოთხი
წილისგან შედგება ეს გახლავთ შუბლის წილი,თხემის წილი, საფეთქლის წილი და უკანა არეში იისსააა კეფის
წილი.ანუ თიტოელი ჰემისფეროში გვაქვს ოთხო წილი.ქალას უკანა ფოსოშ მოთავსებული გახლავთ ნათხემი
ნატხემი გახლავთ კოორდინაციის ორანო,შედგება ორი ჰემისფეროსაგან,რომელთა შორის მდებარეობს
ჭია.ჭიას განსაკუთრებული ფუნქცია აქვს ის არა არის მხოლოდ შემაერთებელი არა ის მოთავსებულია ამ ორ
ჰემისფეროს შორის, ის მომრგვალებული წარმონაქმნია, რომლის მთლიანობასაც წყვეთს მეოთხე პარკუჭი. ჭია
ვესტუბულირ აპარატთან ერთად უზრუნველყოფს იმას რომ გრავიტავიულ სივრცეში ვდგევართ ვერტიკალურად
და არ ვეცემით და ცხოველებივით ოთხზე არ დავდივართ,ორ ფეხზე დავდივართ,ხოლო ნათხემის თიტოეული
ჰემისფერო უზრუნველყოფს მოძრაობის სიზუსტეს და თანაზომიერებას. ნათხემის ქვეშ ქალას ფუძეზე
მოთავსებული გახლავთ ტვინის ღერო-რომელიც სამი ნაწილისგან შედგება ანუ შუა ტვინის დონეზე გვაქვს
ფეხები,შემდეგ ვაროლის ხიდი და ბოლოში გვაქვს მოგრძო ტვინი და მოგრძო ტვინის უშუალო გაგრძელება
არის ზურგის ტვინი.

თავისტვინი და ზურგის ტვინიც დაფარული გახლავთ გარედან სამი გარსით- გარეთა გარსს
ეწოდება მაგარი გარსი ანუ დურა მატერ ეს დურა მატერი შედგება ორი ფირფიტისაგან,ორივე ფიბროზულ
ფირფიტას წარმოადგენს და აი ამ მაგარი გარსის ორ ფირფიტას შორის მოთავსებული გახლავთ ვენური
სისნუსები ანუ სადაც ხდება ვენური სისიხლის შეგროვება და შემდგომში მისი გამოტანა აი ამ სინუსებს შორის
მოძრავი და ბოლოს საუღლე ვენების საშუალებით, ეს დურა მატერი უშუალოდ კონტაქცი თავის ტვინთან არაქვს
და რაც ეხბა ქალას ძვლებს მათ შორის რჩება სივრცე- სივრცეს რომელიც რჩება ქალას ძვლოვანი კოლოფის
შიგნითა ზედაპირსა და მაგარ გარსს შორის ექოდება ეპიდურული სივრცე. მაგრამ ტვინის ზედაპირამდე კიდევ
ორი გარსი გვაქვს რომლების უსუალოდ ეკვრიან თავის ტვინს ესენია ქსელისებული გარსი ანუ არაქნოიდეა
მესამე ეს გახლავთ რბილი გარსი ანუ პია მატერ.ამ სივრცეს რომელიც რჩება მაგარ გარსაა და
სუბარაქნოიდურ დარსს შორის ეწოდება სუბდურული სივრცე, ანუ დურა მატერის ქვემოთ მდებარე სივრცე.
ვინაოდამნ მაგარი გარსისი ორ ფირფიტას შირის ვენური სინუსები გვაქვს სადაც ვენური სისხლია და მათი
არტერიული სისხლმომარაგებაც ხდება,აი აქ პატარა ტრავმაც კი არის საკმარისი იმისათვის რომ აი ისეთი
ძლივს გაიხსეოს პატიენტმა,მანქანის კარებს მიარტყა თავი ან რაღაც ისეთი უმნისვნელი ტრავმა, ნუ დიდი
ტრავმის დროს მაშინვე გამოვლინდება , მაგრამ მცირე ტრავმის დროს ეს ვენური სისხლი ნელნელა ჟონავს და
სანამ დიდი რაოდენობით არ დაგროვდება და არ გამოიწვევს კომპრესიას თავის ტვინზე და ნევროლოგიურ
სიმპტიმატიკას მანამდე შეიძლება არც იცოდეს პაციენტმა

ძალინა ხშირია ეპიდურული ჰემატომები და სუბ დურული ჰემატომები, ხო ნუ რომელიც ამ ჰემატომებს შორის
ყველაზე მარტივია ნუ იმიტომ რომ ტვინის ტრეპანაციით გახსენი და ხდება აი ამ სისხლია ამოღება.ახლა რაც
შეეხება შემდეგ ორ გარსს უშიალოდ ეკვრის თვის ტვიინს ეს არის არაქნოიდული (ქსელისებრი) გარსი და
რბილი გარსი მაგრამ მათ შორის რა ხდება - სუბარაქნოიდული გარსი თავისი ორი ფრფიტით მჭიდროდ ეკვრის
ოღონდ მხოლოდ გამოდრეკილ ზედაპირს, ხოლო რბილი გარსი თქვენ იცით რომ თიტოელი ჰემისფერო არი აი
ამ ღებით დაყოფილი ხვეულებად და მერე ეს ხვეულები ქმნიან წილებს უსუალოდ ტვინის ზედაპირს ეკვრის
ცაყვება მას აი ამ ხვეულების და ღარების სიღრმეში ამიტომ სუბარაქნოიდულ და რბილ გარსს შორის, პია
მატერრს შორის რჩება სივრცე რომელსაც ეწოდება სუბარაქნოიდული სივრცე .ამ სივრცეში მუდმივად
ცირკულირებს თავხურგ ტვინის სითხე. სუბარაქნოიდული სივრცე იყოფა ორ ჯგუფად - გარეთა და შიგნითა .
გარეთა სუბარაქნოიდული სივრცე ეს არის ის რაც ახლა ვთქვიტ , მაგრამ განსაზღვრულ ადგილებში ეს
სივრცე ფართოვდება და ქმნის თავის ტვინის პარკუჭებს.აი ეს პარკუწთა სისტემა წარმოქმნის სწოდეთ შიგნითა
სუბარაქნოიდულ სივრცეს , ნუ ადამიანს აქვს ორი გვერდითი პარკუჭი რომელიც რაქვია - გვერდითი პარკუწი
უკავშირდება მესამე პარკუჭს მონროს ხვრელის საშუალებით , მესამე პარკუჭი სილვის წყალსადენის
საშუალებით უკავშირდება მეოთხე პარკუჭს, მეოთხე პარკუჭიდან უკვე მაჟენდის და ლუშკას ხვრელების
საშუალებით სითხე ლიქვორი რომელიც სისხლძარღვთა წნულების ენდოთელიური უჯრედებიდან
გამომუშავდება გადადის ტვინის გამოდრეკილ ზედაპირზე და იქიდან ჩადის უკვე ზურგის ტვინის სუბ
არაქნოიდულ სივრცეში . ანუ მიდმივად ხდება ერთი მიმართულებიტ ლიქვორის მოძრაობა .თავის ტვინიდან -
ზურგის ტვინისაკენ და პირიქით.მაგრამ მინდა დაიმახსოვროთ რომ აი ამ ლიქვორის აბსორბცია -რეაბსორბცია
მუდმივად მიმდინარეობს ანუ მუდმივად გამოიყოფა და ხდება მისი გამოტანა ლიმფური სადინრების საშუალებით
ანუ განახლება ხდება დაახლოებით 4-6 ჯერ განახდლება დღე- ღამის განმავლობაში.ამიტომ ლიქვორის
აღება სადიაგნოსტიკოდ არავიტარ საფრთხეს არ წარმოადგენს ადამიანისთვის ის რამდენიმე საათსში ისევ
აღდგება.

თავის ტვინის თითოეულ ჰემისფეროში გარდა წილების გვაქვს ფუნქციათა ლოკალიზაცია,რას ნიშნავ რო
ანუ განსაზღვრული ლოკალიზაცია განსაზღვრულ ფუნქვიას ასრულებს 1. თავის ტვინის მოტორული ცენტრი
-მოტორულ ცენტრს მიეკუთვნება წინა ცენტრალური ხვეული რომელიც, როლანდის ღარის წინ მდებარეობს
და მიმდებარე შუბლის ზედა და შუა ხვეულის უკანა მიმდებარე არეები ეს არის მოტორული ცენტრი.

როლანდის ღრის უკან მდებარეობს უკანა ცენტრალური ხვეული, ეს წარმოადგენს ჩვენი ზოგადი
მგრძნობელობის ცენტრს. ანუ ყველ სახის მგრძნონელოდა გარდა სმენა მხედველობის, ყნოსვა და გემოვნებისა
ეს არის უკანა ცენტრალური ხვეული და მომდებარე თხემის წილის ქერქი იმიტომ რომ თხემის წილიც არის
რტული მგრძნობელობის ცენტრი. კეფის წილში ჩვენ გვაქვს მხედველობის ცენტრი, საფეთქვის წილსი
გვაქვს ყნოსვის, სმენის და გემოვნების ცენტრი.

ახლა ვახსენე ქალას წინა და უკანა ფოსო და აი ეს მაგარ გარსს გარდა იმისა რომ ორი ფირფიტისგან შედგება
აქვს რამდენიმე მორჩი, ტრაბეკულები.და ამ მორჩებიდან ერთ0ერთ ძალისნ მნისვნელოვანია-ეს გახლავთ
ნატხემის კარავი და ნათხემის მფარავი ტენტორიუმ ცერებელი ეს გახლავთ მაგარი გარსის მორჩი რომელიც
წინა ფოსოს ქალასას გამოყეფს უკანა ფოსოსგან ანუ თავის ტვინის დიდი ჰემისფეროებს გამოყოგს
ნათხემისგან . დიდი ჰემისფეროს არ აქვს უშუალო კავშორი ნატხემთან, ამიტომ ნათხემი ასე იზოლირებულად
ვერ იქნება ამიტომაც უკანა ფოსოში ერთადერთი გზა რჩება რომ ის გაუკავშირდეს მის ქვეშ მდებარე ტვინის
ღეროს ამისათვის ნათხემის თიტოეულ ჰემისფეროს აქვს სამი წყვილი ფეხი. ზედა ანუ წინა ფეხების
საშუალებით უკავშირდება ტვინის ფეხებს, შუა-ორვეზეა საუბარი მარჯჯვენასაც სამი ფეხი აქვს და
მარცხენასაც უკავშირდება ვაროლის ხიდს, ქვედა ანუ უკანა ორივე სახელით მოიხსენიებენ -მოგრძო ტვინს.
რომ არ გამომრჩეს კიდევ გარდა ნათხენის კარავისა კიდევ სამი მოჩი აქვს მაგარ გარსს; ფალქსს ცერებრი
რომელიც ერთ ჰემისგეროს გამოყოფს მეორესგან, ფალქს ცერებელი და კიდევ ერთი მორჩი პატარა
დიაფრაგმის შუასაძგიდი რომელიც ზემოდან გადაეკვრის თურქულ კეხს და იცავს ჰიპოგიზს დაზიანებისგან

ახლა უნდა აგიხსნათ რა არის თეთრი და რუხი ნივთიერება,რუხი ნივთიერება სადაც არის ეს არის ნეირონის
სხეულების გროვა და თეთრი ნივთიერება ეს არის გამტარი გზების მიელინის გარსით დაგარული აქსონების
ერთიბლიობა,ანუ გამტარი გზების ერთობლიობა.თავის ტვინში რუხი ნივთიერება ანუ ნეირონის სხეულები
მოთავსებულია გარეთ და შიგნით მოთავსებული თეთრი ნივთიერება.და აი ამ რუხ ნივთიერებას ეწოდება ქერქი
ტავის ტვინის ქერქი და რატომ აქვს მნისვნელობა გაგიგიათ ალბათ ექიმებისგან თავის ტვინის ქერქის
განვიტარებას ანუ ასეკთან ერთად ნეირონების განვითარება სამწუხაროდ მცირდება ატროფირდება მაგრამ
შეიზლება ახალგაზრდა ასაკშიც მოცდეს ხო ალცგეიმერი დაავადება არააქვს ნსშვნელობა ამიტომაც
ახალგაზრდა ასაკში როცა ქერქი კარგად არის განვითარებული მაქსიმალურად უნდა გამოვიყენოთ ჩვენი
თავის ტვინის ქერქი, რაოდენობა ნეირონებისა და აქტურობა რომელიც რაც შეიძლება მეტი ვისწავლოთ იმიტომ
რომ ასაკთან ერთად როგორ არ შეძლება სწავლა მაგრამ უფრო მეტი ძალისხმევაა საჭირო, ვიდრე
ახალგაზრდა ასაკსი როცა რაოდენობა და აქციურობაც მეტია. თავის ტვინის დიდ ჰემისფეროებსი ეს
რაოდენობა ქერქის შრეების არის ექვსი.ოღონდ ისე არ მინდა გაიგოტ რომ ყველგან შუბლის წილში ,
საფეთქლის წილში ყველა შრე ერთნაირად არის განვითარებილი ,ზოგი შრე მეტადაა განვითარებული ანუ მეტ
ნეირონებს შეიცავს, ზოგი ნაკლებს მაგრამ თავის ტვინის დიდი ჰემისფეროებში ქერქი გახლავთ 6
შვრიანი. გარედან შიგნითა მიმართულები პირველი არის მოლეკულური შრე, მეორეს ეწოდება გარეთა
მარცვლოვანი შრე, მესამე მცირე პირამიდული შრე ძალიან კარგად მინდა დიმახსოვროთ რადგან ყველ
....იწყება აი ამ შრიდან, მეოთხე ეს გახლავთ შიგნიტა მარცვლოვანი, მეხუთე ბეცის ანუ დიდი პირამიდული
უჯრედების შრე, მეექვსე გახლავთ...ანუ პურიფორმული შრე .....მაგრამ რაც შეეხება ნათხემს ნათხემის
ჰემისფერო ასევე თავის ტვინია და ნეირომის სხეულები გარეთა ნაწილშია მოთავსებული, მაგრამ ნათხემის
ქერქი გახლავთ სამ შრიანი გარეთა აქაც არი მოლეკულური შრე, მეორე შრე ეს არის ნათხემის
საკუთარი უჯრედების ანუ პურკინიეს უჯრედების შრეაი ნახეთ ნატხების საკუთარი ანუ უჯრედებს ქვიათუ
იმიტომ რომ გარდა ნათხემისა ისინი მეტი არსად არ გვხვდებიან თავის ტვინში და შემდგომში მესამე ეს არის
გრანულარული შრე სხვადასცვა ფორმის უჯრედებისგან შედგება ეს არის მცირე ზომის ვარსკვლავისებური და
კალათისებური უჯრედები რომლებიც ძალიან დატოტვილები არიან აი თავდან დავუბრუნდები იმ ნახატს

.. აი ძალიან დატოტვილები არიან და ერთმანეთის მიმართ პარალელურად და პერპენდიკულარულად არიან

განლაგებული. ამიტომ ნათხემს განივ განაკვეთზე ხის ვარჯის შესახედაობა აქვს,რასაც სიცოცხლის ხეს ანუ
arbor vitae-ს უწოდებენ. ანუ, ორივე დიდ ჰემისფეროში თავის ტვინის ქერქი 6 შრიანია, ნათხემში კი
3-შრიანი. ეს რაც შეეხებოდა რუხ ნივთიერებას, ანუ ნეირონის სხეულების ერთობლიობას, მაგრამ თავის
ტვინში შიგნით მოთავსებულია თეთრი ნივთიერება, რომელიც აქსონებისგან (ანუ გამტარი გზებისგან) იქმნება,
მაგრამ თავის ტვინის ორივე დიდ ჰემისფეროებში თეთრი ნივთიერების სიღრმეში დაახლოებით მის შუა
ნაწილში გვხვდება რუხი ნივთიერების, ანუ ნეირონის სხეულების გროვა, რასაც ეწოდება ქერქქვეშა
ბირთვები. ქერქქვეშა ბირთვების სისტემა შედგება თალამუსისგან, შავი სუბსტანციისგან, წითელი
ბირთვი, ნუშისებური სხეულისგან (nucleus amigdaloideum). ნათხემშიც ზუსტად ასე გვაქვს: გარედან
რუხი ნივთიერება, შიგნით თეთრი ნივთიერება, მაგრამ ამ თეთრი ნივთიერების სიღრმეშიც გვაქვს რუხი
ნივთიერების გროვა, რასაც ეწოდება ნათხემის ბირთვები. ნათხემის ჰემისფეროში გვაქვს სულ 2 ბირთვი ,
თითოეულში 1 ბირთვი, მაგრამ ძალიან დიდი და მძლავრი ბირთვი, რასაც დაკბილული ბირთვი ეწოდება და
ყველა იმპულსი, რომელიც ნათხემიდან წამოვა ჰემისფეროებისკენ სწორედ ამ დაკბილული ბირთვიდან
გამოდის, ხოლო ჭიაში გვაქვს სამი ბირთვი: კარავის ბირთვი, საცობისებრი ბირთვი და
მომრგვალებული ბირთვი.

ზურგის ტვინი:
ჯერ გვაქვს ტვინის ღერო,ვაროლის ხიდი და მოგრძო ტვინი. მოგრძო ტვინის უშუალო გაგრძელებაა ზურგის
ტვინი. ზურგის ტვინი ხერხემლის მალათა არხშია მოთავსებული. იწყება კისრის პირველი მალის ზედა კიდის
დონეზე და მთავრდება წელის მეორე მალის ზედა კიდის დონეზე. ანუ, ზურგის ტვინის სიგრძე არ ემთხვევა
ხერხემლის სვეტის სიგრძეს, უფრო მოკლეა ვინაიდან მთავრდება წელის მეორე მალის ზედა კიდის დონეზე.
რუხი ნივთიერებას, ანუ ნეირონის სხეულების ერთობლიობას თითოეულ ნახევარში(ანუ ორი ნახევარი გვაქვს,
წინა ცენტრალური არხი აქვს ზურგის ტვინს და უკანა ცენტრალური ღარი და ორ ნაწილად იყოფა: მარჯვენა და
მარცხენა) ქმნის გამოდრეკილ ნაწილს, რომელსაც ეწოდება ზურგის ტვინის რქები, ამიტომ ამბობენ რომ
ზურგის ტვინის რუხ ნივთიერებას განივ განაკვეთზე პეპლის ან H-ის ფორმა აქვს. თითოეულ ნახევარში არის
სამი რქა:

● წინა რქა, რომელიც არის მოტორული ანუ მამოძრავებელი და მასში მოთავსებულია ალფა დიდი,
ალფა მცირე და გამა მოტონეირონები.
● უკანა რქა-მგრძნობელობის რქა. აქ მოთავსებულია ზერელე მგრძნობელობის მეორე ნეირონი
● გვერდითი რქა- აქ არა სომატური, არამედ ვეგეტატური ნერვული სისტემის ნეირონია
მოთავსებული

ხოლო თეთრ ნივთიერებას ზურგის ტვინში ეწოდება ზურგის ტვინის სვეტები. გვაქვს წინა,უკანა და გვერდით
სვეტი.

ზურგის ტვინში სხვა ვერაფერი შედის და გამოდის გარდა წინა და უკანა ფესვებისა. უკანა ფესვი შედის უკანა
რქაში( ანუ მგრძნობელობისაა), წინა ფესვი გამოდის წინა რქიდან(ანუ მოტორულია). წინა და უკანა ფესვები
შედიან და გამოდიან ზურგის ტვინიდან მალთაშუა ხვრელების მეშვეობით. სწორედ ამიტომ არის, რომ
თავის ტვინის ნერვები იწყებიან უშუალოდ თავის ტვინიდან, ხოლო ზურგის ტვინის 31 წყვილი პერიფერიული
ნერვი უშუალოდ ზურგის ტვინიდან არ იწყება, არამედ იწყება წნულიდან.

როგორ წარმოიქმნება ეს წნულები?

წინა ფესვი და უკანა ფესვი მალთაშუა ხვრელის არეში ერთიანდება და იქმნება ე.წ ფესვის ნერვი ანუ ბაგირაკი.
ეს ბაგირაკი შემდგომში იყოფა წინა და უკანა ტოტებად და ამ წინა ტოტების ერთობლიობა ქმნის წნულს. სულ
გვაქვს 5 წნული: კისრის, მხრის, წელის, გავის და კუდუსუნის. ანუ წნული არ გვაქ მხოლოდ გულმკერდის
დონეზე. სწორედ ამ წნულებიდან იწყება პერიფერიული ნერვები. თითოეული წნული იქმნება შესაბამისი
სეგმენტებისგან.

რა არის სეგმენტი?
ზურგის ტვინი, ისევე როგორც ხერხემალი იყოფა კისრის, გულმკერდის, წელის, გავის და კუდუსუნის
მონაკვეთებად. მაგრამ როცა ვამბობთ დაზიანებას არასოდეს არ იგულისხმება მალა, რადგან მალის
მდებარეობა არ ემთხვევა ზურგის ტვინის სეგმენტის მდებარეობას. რა არის ზურგის ტვინის სეგმენტი?- ეს
არის 1 წყვილი წინა და უკანა ფესვის შესაბამისი მონაკვეთი( ანუ 1 წინა რქის და 1 უკანა რქის შესაბამის
მონაკვეთს ეწოდება ზურგის ტვინის სეგმენტი).

● კისრის მონაკვეთი აღინიშნება C-თი, გვაქვს კისრის 8 სეგმენტი.

● გულმკერდი-Th ან D (Dorsalis). ამ დორსალისს ხმარობენ ნევროლოგები,დორსალგია და ა.შ.
გულმკერდში 12 სეგმენტი გვაქ
● წელი-L(lumbalis) 5 სეგმენტი
● გავის- S(sacralis) 5 სეგმენტი
● კუდუსუნის -Co( coccigea) 1-2 სეგმენტი.

ანუ,გამოდის რომ წნული იქმნება როგორც წინა , ასევე უკანა ფესვებიგან. ამიტომ წნულში გვაქვს როგორც
მამოძრავებელი ბოჭკოები, ისე მგრძნობელობის ბოჭკოები და შემდგომში თითოეული ამ წნულიდან იწყება
პერიფერიული ნერვები.
 ● კისრის წნულს ქმნის კისრის ზედა 4 სეგმენტის ფესვები( ძირითადი ნერვები უნდა ვიცოდეთ). აქ
ყველაზე მნიშვნელოვანი ნერვია დიაფრაგმის ნერვი, რომელიც უზრუნველყოფს დიაფრაგმის
მოძრაობას. ამიტომ ზურგის ტვინის მაღალი დაზიანების ანუ C1-C4 ფესვების დაზიანება ნიშნავს, რომ
ადამიანის სიცოცხლე დამთავრდება, ვინაიდან დიაფრაგმის დამბლა სიცოცხლესთან შეუთავსებელია.
N.octipitalis minor, n.auricularis magnus, n.trasnversus colli, n.phrenicus.
● მხრის წნული იქმნება კისრის ქვედა 4 სეგმენტის და გულმკერდის პირველი სეგმენტის ფესვებისაგან (
C5-C8 და Th1). მხრის წნულიდან იწყება ხუთივე ნერვი, რომელიც ზედა კიდურს აინერვირებს:
სხივის, იდაყვის, შუათანა, კან-კუნთის და იღლიისქვეშა ნერვები.
● წელის წნული ( L1-L4)- წელის წნულის უმნიშვნელოვანესი ნერვია ბარძაყის ნერვი- nervus
femoralis. N.genitofemoralis, n.obturatorius, n.iliohypogastricus, n.cutaneus femoris
lateralis.
● გავის წნული (L5 და S1-S4)- ყველას გონია,რომ საჯდომი ნერვი წელის წნულიდან იწყება, მაგრამ
სინამდვილეში ის გავის წნულიდან იწყება! N.ischiadicus, n.gluteus superior et inferior,
n.pudendus, n.cutaneus femoris posterior.
● კუდუსუნის წნული (S5 და Co1-2)-მართალია სამი ფესვისგან იქმნება, მაგრამ ძალიან
მნიშვნელოვანი წნულია, ვინაიდან სწორედ აქედან ხდენა შორისის და გარეთა სასქესო ორგანოების
ინერვაცია.

სად არის მოთავსებული სვეტები?

● წინა სვეტი ანუ თეთრი ნივთიერება მოთავსებულია წინა რქასა და წინა ფესვს შორის.
● გვერდითი სვეტი- წინა და უკანა რქებს შორის.
● უკანა სვეტი- უკანა რქასა და უკანა ფესვს შორის.

სწორედ ამ სვეტების საშუალებით ხდება იმპულსის გატარება,ვინაიდან სვეტები არის თეთრი ნივთიერება, ანუ
აქსონების ერთობლიობა.

ისევე როგორც თავის ტვინში, აქაც სამი გარსი გვაქვს, ანუ სუბარაქნოიდული სივრცე აქაც გვაქ და ეს
სუბარაქნოიდული სივრცე უშუალო კავშირშია თავზურგტვინის სითხესთან. როდესაც ლიქვორის აღება
გვჭირდება სადიაგნოსტიკოდ კლასიკური პუნქცია ხორციელდება წელის მე-2 და მე-3 მალას შორის, რადგან
ზურგის ტვინი მთავრდება წელის მე-2 მალის ზედა კიდის დონეზე ანუ აქ ჩხვლეტისას ზურგის ტვინს
ვერანაირად დავაზიანებთ. იმის გამო, რომ ზურგის ტვინი უფრო მოკლეა, ვიდრე ხერხემლის სვეტი და
სეგმენტის მდებარეობა შესაბამისი მალის მდებარეობას არ ემთხვევა. მაგალითად, 8 სეგმენტი გვაქ და 7 მალა.
ესენი ერთმანეთს ემთხვევა მხოლოდ კისრის ზედა 4 სეგმენტის დონეზე, ვინაიდან ფესვები მართი
კუთხით მხოლოდ ამ მიდამოში შედის და გამოდის. რაც უფრო ქვევით მოვდივართ სეგმენტის
მდებარეობა უფრო ზევითაა ვიდრე შესაბამისი მალთაშუა ხვრელი, ამიტომ უფრო დახრილი კუთხით ხდება
ფესვების შესვლა-გამოსვლა და ბოლო სეგმენტების დონეზე უკვე იმდენად აცილებულია ვთქვათ წელის და
გავის სეგმენტების მდებარეობა შესაბამისი მალების მდებარეობას,რომ ფესვები ძალიან მახვილი კუთხით
შედის და გამოდის და დაკიდებულია და ქმნის რაშის კუდს. ანუ რაშის კუდი, ეს არის დაკიდებული ბოლო
სეგმენტების ფესვები, შემდგომში ის მთავრდება საბოლოო ძაფით (filum terminale) , რომელიც კუდუსუნის
დონეზე მდებარეობს.

რეფლექსები
გვაქვს უპირობო და პირობითი რეფლექსები. უპირობო -თანდაყოლილი რეფლექსია და მთელი ცხოვრების
განმავლობაში ნარჩუნდება და ინახება. რაც შეეხება პირობით რეფლექსებს, ეს არის რეფლექსები, რომლებსაც
ადამიანი შეიძენს ცხოვრების მანძილზე, მაგრამ იმისათვის, რომ პირობითი რეფლექსი მყარად იყოს მას
სჭირდება აუცილებლად განმტკიცება, ანუ მუდმივად უნდა იყოს გამღიზიანებელი. პირობითი რეფლექსების
ძალიან კარგი მაგალითია პავლოვის ძაღლი: როდესაც სანერწყვე ჯირკვალში ჩადგეს კათეტერი, ანუ ფისტულა
გააკეთეს საიდანაც ნერწყვის გამოყოფა გარეთ ხდებოდა. შუქის ანთებაზე სულ აჭმევდნენ ძაღლს, ამ ხშირი
განმეორებების გამო ჩამოყალიბდა პირობითი რეფლექსი- შუქის ანთებაზე უკვე იწყებდა სანერწყვე ჯირკვალი
ნერწყვის გამოყოფას. მაგრამ შემდგომში უკვე შუქის ანთებისას ძაღლს არ აძლევდნენ საკვებს და რა თქმა
უნდა დროთა განმავლობაში შუქის ანთებაზე სანერწყვე ჯირკვლების მიერ ნერწყვის გამოყოფაც შეწყდა. ანუ
მუდმივად ვიძენთ პირობით რეფლექსებს. თუ გამღიზიანებელი მუდმივია რეფლექსსაც მუდმივად ვინარჩუნებთ,
თუ გამღიზიანებელი ქრება, ეს პირობიტ რეფლექსიც ქრება და მის ადგილას ახალი რეფლექსი აღმოცენდება და
ა.შ.

რეფლექსის შემადგენლობა:

რეფლექსური რგოლი შედგება 5 ნაწილისაგან.

განვიხილოთ მუხლის რეფლექსი:

1. პირველი ნაწილი ეს არის გამღიზიანებლის მიმღები(რეცეპტორები), ანუ ვაღიზიანებთ მყესს.

2. რეფლექსური რგოლის მეორე ნაწილი არის მისი აღმავალი ანუ აფერენტული(მგრძნობელობის)
ნაწილი. მგრძნობელობის გამტარი გზებით ეს იმპულსი უკანა ფესვით შევა უკანა რქაში.
3. შემდეგ გვაქვს რეფლექსური რგოლის ცენტრალური ნაწილი( ამ შემთხვევაში ზურგის ტვინის
სეგმენტი), სადაც იკვრება ეს რეფლექსური რგოლი.
4. მეოთხე ნაწილი- ეფერენტული ანუ დაღმავალი( მოტორული) ნაწილი. ანუ მგრძნობელობის
უკანა რქიდან ეს იმპულსი გადაეცა მამოძრავებელ წინა რქას, საპასუხო იმპულსი აღმოცენდა და წინა
რქიდან წინა ფესვის საშუალებით გამოვა ეს იმპულსი, გაივლის ფესვთა წნულს და შესაბამისი
პერიფერიული ნერვის საშუალებით( ამ შემთხვევაში ბარძაყის ნერვით ) მოვა მომუშავე ორგანოსთან
და
5. მეხუთე ნაწილი არის სწორედ მომუშავე ორგანო, ანუ ბარძაყის კუნთი( კუნთი შეიკუმშება და წვივი
გაიშლება)

უმარტივესი რეფლექსური რგოლები იკვრება ზურგის ტვინის თითოეული სეგმენტის დონეზე, თითოეული
კუნთისთვის და ა.შ., მაგრამ იკვრება ასევე თავის ტვინის ღეროს დონეზე. ტვინის ღეროს სახურავში
მოთავსებულია თავის ტვინის მამოძრავებელი და მგრძნობელობის ნერვების ბირთვები. იმის მიხედვით, თუ
რომელ ნერვზეა საუბარი, ისინი ტვინის ღეროს სხვადასხვა ნაწილში არიან მოთავსებულები. მაგალითად
III წყვილი ნერვის ბირთვი ტვინის ფეხების სახურავშია, ვაროლის ხიდშია V, VI, VII წყვილი ნერვების
მამოძრავებელი ბირთვები, მოგრძო ტვინშია IX , X, XI და XII ნერვების ბირთვები. ანუ ყველა ეს
რეფლექსური რგოლი იკვრება ან ზურგის ტვინის თითოეული სეგმენტის დონეზე, ან ტვინის ღეროს დონეზე.
რეფლექსური რგოლის მთლიანობა თუ დაირღვა, მაშინ სადაც არ უნდა დაზიანდეს (რეცეპტორის,
აფერენტული, ცენტრალური თუ ეფერენტული ნაწილის დონეზე), რეფლექსი გაქრება, ვერ
განხორციელდება, რასაც არეფლექსია ეწოდება. ანუ არეფლექსიას როცა გავიგებთ, უნდა ვიცოდეთ, რომ
რეფლექსური რგოლის მთლიანობა არის დარღვეული. მაგრამ ხანდახან ხდება ისე, რომ რეფლექსი არა
გამქრალი, არამედ პირიქით, მომატებულია. რა დროს ხდება რეფლექსის მომატება? ნებისმიერ უმარტივეს
სეგმენტურ რეფლექსურ რგოლს, რომელიც იკვრება ან ზურგის ტვინის სეგმენტის, ან ტვინის ღეროს
დონეზე, არეგულირებს თავის ტვინის ქერქი. ანუ ქერქი ქვეშმდებარე ყველა სისტემის მოქმედების
რეგულატორია და ეს მარეგულირებელი მოქმედება გამოიხატება იმაში, რომ ის ახდენს შემაკავებელ
მოქმედებას. ამიტომ თუ დაზიანდა ის ნეირონი, რომლითაც ქერქი ზურგის ტვინის ან ტვინის ღეროს
სეგმენტურ აპარატს უკავშირდება, ამ შემთხვევაში ეს სეგმენტური აპარატი გამოთავისუფლდება ქერქის
შემაკავებელი გავლენისაგან და ამიტომ რეფლექსი მოიმატებს. ვითადება ჰიპერრეფლექსია.

რეფლექსები, რომელთაც ფიზიოლოგიურ პირობებში ვიკვლევთ, ორ ჯგუფად იყოფა. ესენია ზერელე

რეფლექსები და ღრმა რეფლექსები. ისინი იყოფა იმისდა მიხედვით, თუ რისი გაღიზიანებით ვიწვევთ რეფლექსს,
ანუ სადაა ის რეცეპტორი, რომლის გაღიზიანებითაც ხდება რეფლექსის გამოწვევა. თუ რეცეპტორი ზერელედ
მდებარე ქსოვილშია, ანუ კანში ან ლორწოვანში, მაშინ ზერელე რეფლექსია. თუ ღრმა რეცეპტორების,
როგორიცაა კუნთებში, მყესებში, ძვლისსაზრდელაში (ძვალში თვითონ რეცეპტორი არ გვაქვს) მდებარე
რეცეპტორები, გაღიზიანებით ვიწვევთ რეფლექსს, ეს იქნება ღრმა რეფლექსი. ზერელედ მდებარე რეცეპტორებს
ექსტერორეცეპტორები ეწოდება, ღრმად მდებარეს პროპრიოცეპტორები. სწორედ პროპრიორეცეპტორების,
მაგალითად ოთხთავა კუნთის მყესის რეცეპტორების, გაღიზიანებით გამოწვეულს ეწოდება ღრმა რეფლექსები
(ამ შემთხვევაში მუხლის რეფლექსი - წვივის გაშლა). ესაა ფიზიოლოგიური რეფლექსები. ფიზიოლოგიური
რეფლექსებიდან ღრმა რეფლექსით დავიწყოთ. ერთი იყო მუხლის რეფლექსი (წვივის გაშლა). ზედა კიდურს რაც
შეეხება, სხივის ძვლის, ანუ სპინორადიალური(?) რეფლექსი გვაქვს, ორთავა კუნთის (წინამხრის მოხრა) და
სამთავა კუნთის(გაშლა) მყესების რეფლექსები. ქვედა კიდურზე გვაქვს ასევე აქილევსის მყესის რეფლექსი -
მყესზე დარტყმით ხდება ტერფის გაშლა ტერფის ზურგისაკენ. თუ ტერფი მიდის ზურგისკენ, ესაა გაშლა,
ფეხისგულისკენ მოხრაა. ზერელე რეფლექსებიდან მნიშვნელოვნები ჩამოვთვალოთ. ლორწოვანის
რეფლექსებიდან გვაქვს კორნეა-კონიუნქტივალური რეფლექსები, ანუ თვალის ლორწოვანი და რქოვანა
გარსის რეფლექსები. ბამბას წვრილად დავახვევთ და ვახდენთ შტრიხულ გაღიზიანებას (შტრიხული გახაზვას
ნიშნავს, მაგრამ არ ვამბობთ). ვაღიზიანებთ ან რქოვანას, ან ქვედა ქუთუთოს ლოწოვანს და საპასუხოდ
თვალებს ვახამხამებთ. ოღონდ ეს გაღიზიანება უნდა დავიწყოთ გარედან, თორემ პირდაპირ შეიძლება
შიშისგან დაახამხამოს. ძალიან მნიშვნელოვანია ხახის უკანა კედლის რეფლექსი - შპადელით ან კოვზის ტარით
ვახდენთ ხახის უკანა კედლის ლორწოვანის გაღიზიანებას და გულისრევის შეგრძნება ვითარდება. კორნეა
კონიუნქტივალურში სამწვერა, სახის და მესამე წყვილი ნერვები მონაწილეობენ, რომელთა ბირთვები
ღეროშია. ამ რეფლექსის გამოვარდნა მიუთითებს ვაროლის ხიდის დაზიანებაზე. ხახის რეფლექსის
გამოვარდნა კიდევ უფრო რთული მდგომარეობის მიმანიშნებელია, რადგან აქ მეცხრე-მეათე ნერვები
მონაწილეობს, რომელთა ბირთვები მოგრძო ტვინშია და მისი დაზიანება ადამიანის სიცოცხლისთვის უფრო
სახიფათოა.

რაც შეეხება კანის რეფლექსებს, მნიშვნელოვანია მუცლის კანის ზერელე რეფლექსები, რომლებიც სამ ნაწილად
იყოფა. ესენია მუცლის კანის ზედა, შუა და ქვედა რეფლექსები. ზედას გამოსაწვევად კანის შტრიხულ
გაღიზიანებას ნეკნთა რკალის გაყოლებაზე, ქვევიდან ზევით ვახორცილებეთ. შუას დროს ჰორიზონტალურად,
ჭიპის დონეზე და ქვედას დროს საზარდულის გაყოლებაზე, ზევიდან ქვევით. ამ შემთხვევაში მოხდება მუცლის
სწორი კუნთის შეკუმშვა ზედა, შუა ან ქვედა მესამედში. კანის რეფლექსებიდან გამოიყენება ასევე კრემასტერის
რეფლექსი, როცა სათესლე ჯირკვლის კანის გაღიზიანება ჯირკვლის შეკუმშვასა და ზევით აწევას გამოიწვევს.
თუ დაზიანება გავის და კუდუსუნის სეგმენტების დონეზეა, მაშინ ვამოწმებთ ხოლმე კრემასტერის და ანალური
ხვრელის რეფლექსებს. ანალური ხვრელის რეფლექსის დროს კანის გაღიზიანება სპინქტერის ანუ ანალური
ხვრელის შეკუმშვას იწვევს. შემდეგი არის ფეხის გულის, ანუ პლანტარული რეფლექსი. ჩაქუჩის ტარით ტერფის
გულის ლატერალურ ზედაპირსა და მეხუთე-მეორე ფალანგების ქვეშ ვაწარმოებთ შტრიხულ გაღიზიანებას
(თითს არ ვეხებით თვითონ) და ხუთივე თითი უნდა მოიხაროს.

რაც შეეხება მიოტატიურ რეფლექსურ რგოლს, ამის მეშვეობით იქმნება ჩვენი კუნთების ტონუსი. კუნთი
არასოდესაა აბსოლუტურად მოდუნებული. მას გარკვეული ტონუსი გააჩნია, რასაც ფიზიოლოგიური ტონუსი
ეწოდება. პათოლოგიის დროს შეიძლება ატონია ან ჰიპერტონია განვითარდეს. ნორმაში კი კუნთს გარკვეული
ტონუსი გააჩნია და მუდამ მზადაა მამოძრავებელი იმპულსის მისაღებად. თითოეული კუნთი კუნთოვანი
თითისტარებისაგან შედგება. კუნთს, რა თქმა უნდა, თავისი წონა აქვს და გრავიტაციულ სივრცეში რომ
ვცხოვრობთ, გარკვეული ძალით იკუმშება. არ არსებობს კუნთი, რომელიც გრავიტაციულ სივრცეში არ
გაიჭიმება თავისი სიმძიმის ძალით. კუნთის შუა ანუ ეკვატორულ (?) ნაწილში მოთავსებულია სპირალური
რეცეპტორები. კუნთის სიმძმის ძალით დაჭიმვის შედეგად ეს სპირალური რეცეპტორები მუდმივად აღიგზნება და
აქედან წამოსული იმპულსები უკანა ფესვის საშუალებით უკანა რქაში შემოვა, აქედან კი ჩართული ნეირონის
საშუალებით წინა რქის მოტონეირონს გადაეცემა . წინა რქაში სამი სახის მოტონეირონია - ალფა დიდი, ალფა
მცირე და გამა. ალფა დიდი სწრაფ შეკუმშვაზე, ანუ ნებისყოფით მოძრაობაზეა პასუხისმგებელი. ალფა მცირე
კუნთთა შეთანხმებულ მოქმედებას უზუნველყოფენ და მას უკავშირდება ნათხემი, იმიტომ რომ კუნთთა
შეთანხმებული მოქმედების გარეშე ნათხემი თავის მოძრაობის თანაზომიერების ფუნქციას ვერ შეასრულებს.
რაც შეეხება გამა მოტონეირონებს, ისინი პასუხისმგებელი არიან კუნთის ტონუსზე. ამიტომ სპირალური
რეცეპტორებიდან წამოსული იმპულსები გადაეცემა გამა მოტონეირონებს, გამა მოტონეირონი აიგზნება და
მამოძრავებელი იმპულსი წინა ფესვით გამოვა წინა რქიდან, გაივლის ფესვთა წნულს და შესაბამისი ნერვით
(ორთავა თუა, მხრის წნულს გაივლის) მოვა კუნთთან და კუნთი განსაზღვრულ დონეზე შეიკუმშება. ესაა მისი
ფიზიოლოგიური ტონუსი. მისი შენარჩუნება იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ რეგულაციის მექანიზმები
ჩადებულია თავად კუნთშიც, ზურგის ტვინის სეგმენტშიც, ანუ რეფლექსური რგოლის ცენტრალურ ნაწილშიც და,
როგორც ზემოთ ვთქვით, თავის ტვინის ქერქშიც. რა მექანიზმია კუნთში? კუნთოვანი თითისტარების დასაწყის
და საბოლოო ნაწილებში, სადაც ის მყესის საშუალებით უმაგრდება, მოთავსებულია ე.წ. გოლჯის ორგანო. თუ
კუნთი ზედმეტად დაიჭიმა, გოლჯის რეცეპტორებიც აიგზნება და აქედან წამოსული იმპულსები მოვლენ გამა
მოტონეირონთან. ოღონდ სპირალური რეცეპტორების იმპულსებისგან განსხვავებით ისინი აგზნებას კი არა,
შეკავებას იწვევენ. თუ შეკავდა გამა მოტონეირონები, შემკუშავი იმპულსიც შემცირდება და კუნთის ტონუსი
ფიზიოლოგიურ დონეზე დარჩება. მეორე თავდაცვის მექანიზმი ჩადებულია სეგმენტის ცენტრალურ ნაწილში.
გამა მოტონეირონს პირდაპირი და უკუკავშირი გააჩნია აქვე მდებარე რენშოუს უჯრედებთან, თუ ძალიან ბევრი
იმპულსაცია წამოვიდა სპირალური რეცეპტორებიდან და ძალიან აიგზნო გამა ნეირონები, უკუკავშირით აგზნება
გადაეცემა რენშოუს უჯრედებს და მათგან წამოსული იმპულსები იწვევენ გამა მოტონეირონის შეკავებას. რაც
შეეხება თავის ტვინის ქერქს, ამ გზას ჰქვია ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონი, რომელიც თავის ტვინის
ქერქის მოტორულ ზონას აკავშირებს წინა რქის მოტონეირონებთან, ახდენს შემაკავებელ გავლენას და
ამიტომაც კუნთის ტონუსი მუდმივად ფიზიოლოგიურ დონეზე რჩება. თუ დაზიანდა მიოტატიური რეფლექსური
რგოლი, აფერენტული ნაწილი იქნება ეს, ცენტრალური თუ ეფერენტული, რეფლექსი ვერ განხორციელდება და
ატონია განვითარდება - რეფლექსის გაქრობა ანუ, ან ჰიპოტონია. მაგრამ როცა მიოტატიური რგოლის
მთლიანობა არაა დარღვეული და თავის ტვინის ქერქის შემეკავებელი გავლენისგან განთავისუფლდა ის, ამ
შემთხვევაში ჰიპერტონია გვექნება.

2
კარგად უნდა ვიცოდეთ, რომ ნებისყოფითი მოძრაობა არის რთული პირობით რეფლექსური აქტი
რომლის განხორციელებაშიც მონაწილეობს თავის ტვინის ქერქი. პირობით რეფლესური იმიტომაა,
რომ დაბადების შემდეგ ვსწავლობთ და ბავშვი თვიდანვე ვერ დადის , მიზადასახულ მოქმედებებს ვერ
ასრულებს. ქერქის მონაწილეობა გამოიხატება იმაში, რომ მამოძრავებელი იმპულსი უნდა აღმოცენდეს თვის
ტვინის მოტორულ ქერქში და აქ აღმოცენებულმა იმპულსმა უნდა მიაღწიოს კუნთამდე და შეკუმშოს ანუ
კორტიკომუსკულარული გზა გვაქვს. ეს გზა 2 ნეირონიანია: ცენტრალური მამოძრავებული ნეირონი (და არა
ნერვი) და პერიფერიული მამოძრავებელი ნეირონი. ცენტრ. მამოძრავებელი ნეირონით იმპულსი თავის ტვინის
მოტორული ქერქიდან მიაღწევს ზურგის ტვინის წინა რქაში მოთვსებულ ალფა დიდ და გამა მოტონეირონებს.
აქედან კი იწყება პერიფერიული მამოძრავებული ნეირონი (სპინომუსკულარული გზა) რომელიც მიდის
საბოლოოდ კუნთამდე . თავის ტვინის ჰემისფეროების ქერქში გვაქვს ფუნქციათა ლოკალიზაცია გვაქვს.
მოტორული ცენტრი მოთვსებულია წინა ცეტრალურ ხვეულში(რომელიც მოთავსებულია როლანდის ღრის
წინ(როლანდი თავის მხრივ თხემის და შუბლის წილებს გამოყოფს ერთმანეთისგან)) სურათზე 4 ნომრითაა და
კიდევ მიეკუთვნება მოტორულ ქერქს კიდო შუბლის ზედა და შუა ხვეულის უკანა არეები რომელიც უშუალოდ
ესაზღვრება წინა ცენტრალურ ხვეულს. განსაკუთრებული ყურადღება მივაქციოთ 8 ადვერსიულ ველს
(შუბლის შუა ხვეულის უკანა მონაკვეთი) რადგან ამ ადგილშია თვალის კაკლების და თავის მოპირდაპერე
მხარეზე მიტრიალბის ცენტრი (ანუ ესეც ნებისყოფითი მოძრაობაა), შუბლის ზედა ხვეულის უკანა არე სხეულის
მოძრაობაზე. ცინა ცენტალური ხვეული ვიწრო ზოლივით კიჩანს მაგრამ საკმაოდ დიდ ზომისაა და აქ გვაქვს
სომატოტოპიკური განწილება ანუ სამ ნაწილად რო დავყოთ ეს ხვეული თითოეული ნაწილი სხეულის რაღაც
ნაწილის მოძრაობაზე იქნება პასუხისმგებელი. ზედა მესამედში არის ნეირონები, რომლებიც იმპულსს
აგზავნიან ქვედა კიდურისკენ. შუა მესამედის ნეირონები ტორსის და ზედა კიდურისკენ ხოლო ქვედა მესამედი
ესაა სახის და ენის ზონა. ანუ კუნთები გვაქვსო ყველგანო ენაო სუფთა კუნთიაო ენა თურმე მოძრაობს და
თურმე შეგვიძლია გარეთგამოვწიოთ და ვატრიალოთ აქეტ იქით და ნუ მოკლედ ამ ზონებიდან ამ კუნთებისკენ
მიდის იმპულსები და ეს კუნთებიც მოძრაობენ ამ მპულსების გავლენით. პერფილდის კაცუნა იგივე
ჰომონკულუსი ეწოდება ანუ პატარა კაცუნაა ფეხებით ზევით.

ქერქი ესა რუხი ნივთიერება ანუ აქაა ნეირონები, სადაც წარმოიმნება იმპულსები. გუშინ გითხართო 6 შრითაა
წარმოდგენილიო ქერქიო. გარედან შიგნით: მოლეკულური, გარეთა მარცვლოვანი, მცირე პირამიდული,
შიგნით მარცვლოვანი, ბეცის დიდი პირამიდული უჯრედების შრე,მულტიმორფული უჯრედების შრე.
მამოძრავებლი იმპულსები წარმოიქმნება 5 შრის ანუ ბეცის უჯრედების ნეირონებში და ნაწილობრივ 3 შრეში
ანუ მცირე პირამიდულშიც(მაგრამ ლომის წილი ბეცის შრის უჯრედებ აქვთო). აქედან წარმოქმნილი იმპულსები
აქსონებით მიემართებიან ზურგის ტვინის წინა რქისკენ ანუ დაიწყო ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონი.
აქსონები თანდათან უახლოვდებიან ერთმანეთს, აბა ცალკ ცალკე ხოარწავლენ. ხოდა ერთიან კომპაქტურ
კონას ქმნიან,კონუსის ფორმა აქვს მწვერვალით ქვემოთ და ამას corona radiata სხივიანი გვირგვინი
ეწოდება. რათქმაუნდა ეს გვირგვინი თეთრი ნივთერებაა რადგან გამტარი გზები ქმნიან.

ერთიანი კონა წარმოიმნა და მანდ გავჩერდეთ პაწა ხანს .

ხოოოოდა სამ ქერქქვეშა ბირთვს შორის (თალამუსი, კუდიანი ბირთვი და ჩენჩოს ანუ პუტამენს შორის არის
მოთვსებული თეთრი ნივთიერების ვიწრო ზოლი ანუ შიგნითა კაფსულა (ძაან კარგად უნდა
დავიმახსოვროთ),რომელსაც აქვს გარეთ გახსნილი ბლაგვი კუთხის შესახედაობა რომელშიც არჩევენ წინა
ფეხს, მუხლს და უკანა ფეხს.

ხოოოოდა ერთიან კონაზე რო შევჩერდით, ის კონა სწორედ სწორედ მუხლში და უკანა ფეხის წინა ორ
მესამედში(უკანა მესამედი უკვე მგრძნობელობსააო). მუხლში გაივლის კორტიკონუკლეარული ბოჭკოები
ესეც ცენტრალური მამოძრევებელი ნეირონია მარა მიდის ტვინის ღეროს სახურავში (ფეხები, ვაროლის ხიდი,
მოგრძო ტვინი) არსებულ მამოძრევებელი ნერვების ბირთვებთან(და არა ზურგუს ტვინის წინა რქაში ). ეს
ბირთვებია 3, 4, 5ის მოტორული ნაწილი, 7 , 9 10 ს ერთი საერთო მოტორული ბირთვი აქვს და ნუ ა.შ.

ანუ კორტიკონუკლეარული გზა შიგნითა კაფსულის მუხლში გაივლის, ხოლო კორტიკოსპინალური

უკანა ფეხის წინა 2 მესამედში

შიგნით კაფსულის გავლის შემდეგ ჩავიდა ქალას ფუძეზე სადაც დახვდება ტვინის ღერო და ის უნდა გაროს რო
ზურგის ტვინამდე ჩავიდეს. მოგრძო ტვინის ბოლოს ჩვენ მხოლოს კორტიკოსპინალური ბიჭკოები გვექნება,
რადგან კორტიკონუკლეარულები ვსო დანიშნულების ადგილამდე მივიდნენ და ღეროს სახურავში შესაბამის
ბირთვებში დასრულდნენ. და ბირთვიდან გამოსული ნეირონი უკვე ცენტრალური კიარა პერიფერიული
მამოძრავებელი ნეირონი იქნება. მოგრძო ტვინში კორტკიოსპინალური ბჭკოები პირამიდისებრ შემაღლებას
ქმნის. ასეც ჰქვია, მოგრძო ტვინის პირამიდები და კორტკსპინალურსაც პირამიდულ გზას ამიტომ უწოდებენ და
არა იმიტომ რო დიდი პირამიდული უჯრედებიდან ანუ ბეცის უჯრედებიდან იწყება.

მოგრძო და ზურგის ტვინის საზღვარზე პირამიდული გზის უდიდესი ნაწილი 80 85% გადადის მოპირდაპირე
მხარეზე (ანუ გააკეთებს პირამიდების ჯვარედინს დეკუზაციო პირამიდუმ.), მოთავსდება გვერდით სვეტებში
(ზურგ ტვინის წინა და უკანა რქებს შორისაა ეს) და სინაპსური ნაპრალით დამთავრდება ალფა დიდ(სწრაფი
შეკუმშვის) და გამა (ფიზიოლოგიური ტონუსი) მოტონეირნებზე. ანუ გვერდით სვეტში ჯერ კიდევ ცენტრალური
ნეირონი გვაქვს ჩვენ. და ნუ რადგანაც ჯვარედინდება ეს პირამიდული გზა გამოდის რო მარჯვენა ჰემისფერო
განაგებს მარცხენა ნაწილის კუნთებს და პირიქით.(კონტრლატერალური ინერვაცია). ის დარჩენილი 20
15 % პროცენტი გადაუჯვარედინებელი პირამიდული ანუ ტიურკის კონა ჩაეშვება წინა სვეტებში (წინა რქა
და წინა ფესვს შორისაა) და ვრცელდება მხოლოდ გულმკერდის სეგმენტების დონეზე.

ამას იმიტო აკეთებს რო სუნთქვაში მონაწილე კუნთებს ჰქონდეს ორმაგი ინერვაცია და ერთ ჰემისფეროს
დაზიანების შემთხვევაში არ დაემართოთ დამბლა და არ გავშავდეთ.

ანუ ეს ცენტრალური ნეირონი დამთავრდება წინა რქის მოტონეირონში და აქედან უკვე იწყება
პერიფერიული მოტორული ნეირონი. ალფა დიდი და გამა ნეირონების აქსონები შეიკრიბება და
ერთადერთ გზა აქვთ რომ გამოვიდნენ ზურგის ტვინიდან ესაა წინა ფესვი , შემდეგ წინა და უკნა ფესვის
შეერთებით იქმნება წნული და ამ წნულიდან სესაბამისი პერიფერიული ნერვის სასუალებით მივა შესაბამის
კუნთამდე, კუნთი შეიკუმშება და ნებისყოფითი მოძრაობა შესრულდება. ანუ თავის ტვინის მოტორული
ზონის ქერქიდან ზურგის ტვინის გერდითი სვეტის ჩათვლით, სანამ არ დამთავრდა წინა რქაში ესაა
ცენტრ მამოძრევებელი ნეირონი ანუ პირამიდული ტრაქტი ანუ კორტიკოსპინალური გზა ხოლო
წინა რქა, წინა ფესვი, ფესვთა წნული და პერიფერიული ნერვი ესაა პერიფერიული მამოძრავებელი
ნეირონი

სადაც არ უნდა დაზიანდეს ეს გზა, ეს იქნება თავის ტვინის ქერქი - არ აღმოცენდა მამოძრავებელი იმპულსი,
ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონი, ზურგის ტვინის წინა რქიდა დაწყებული მამოძრავებელი ნეირონი, არ
აქვს მნიშვნელობა ვერ აღმოცენდა მამოძრავებელი იმპულსი თუ კუნთამდე ვერ მიაღწია. თუ კუნთამდე ვერ
აღწევს მამოძრავებელი იმპულსი ვითარდება დამბლა ანუ პლეგია. ამის განმარტება სხაპასხუპით!!!-
ნებისყოფით მოძრაობაში არჩევენ ორ კომპონენტს: ნებისყოფითი მოძრაობის სიფართე- რამდენად შეგვიძლია
ზედა კიდურის, ქვედა კიდურის აწევა, ტანის მოძრაობა და ა.შ.; ნებისყოფითი მოძრაობის ძალა- ვიკვლევთ
როგორც პროქსიმალურ სეგმენტში, ისე დისტალურში, როგორც ზედა ისე ქვედა კიდურზე. ნებისყოფითი
სიფართის და ძალის სრულ მოსპობას ქვია დამბლა ანუ პლეგია. მეორე ვარიანტია, ნებისყოფითი
მოძრაობის სიფართის შეზღუდვას და ძალის დაქვეითებას ქვია პარეზი. ანუ პარეზი არის მოძრაობის
სიფართის შეზღუდვა, როცა ნაწილობრივ არის დაზიანებული ეს გზა და არა მთლიანად, შეიზღუდა მოძრაობის
სიფართე, ძალა დაქვეითდა - ეს გახლავთ პარეზი. ვინაიდან დამბლისას, ძალაც და სიფართეც ისპობა, აქ
გრადაცია და ხარისხი ვერ იარსებებს. პარეზის შემთხვევაში შეიძლება გვქონდეს: ღრმა, ზომიერი და მსუბუქი
პარეზი.

😊
- თუ სიფართეს მთლად ვერ ავითარებს, მაგრამ მოძრაობის ელემენტები მაინც არსებობს(მხარშ აწია
ზედა კიდური ან მუცელზე დადებული ხელი ჩამოაცურა ქვევით( ), ჩამოცურება უფრო ადვილია,
ვიდრე ზევით აწევა (:დ)) ეს არის ღრმა პარეზი. სიფართე არ აქვს
- ზომიერი პარეზისას სიფართე შეზღუდულია, ძალა დაქვეითებული, მაგრამ ავითარებს რაღაცა
დონის ძალას.
- მსუბუქი პარეზისას შეიძლება სიფართე სრული იყოს, მაგრამ ძალა აუცილებლად დაქვეითებულია.

განაწილების მიხედვით დამბლაც და პარეზიც შემდეგნაირად ნაწილდება:

- ერთი კიდურის დამბლა- მონოპლეგია/მონოპარეზი

- ორი თანამოსახელე კიდურის დამბლა(ორი ზედა კიდური/ორი ქვედა კიდური)- პარაპლეგია, ვინაიდან
გვაქვს ზედა და ქვედა კიდური, შესაბამისად გვაქვს ზედა და ქვედა პარაპლეგია
- სხეულის ერთი ნახევრის დამბლა(მარჯვენახელ-ფეხი / მარცხენა ხელ-ფეხი) - ჰემიპლეგია
- სამი კიდურის დამბლა- ტრიპლეგია
- ოთხი კიდურის- ტეტრაპლეგია (და არა კვადრო, ლია რომ დაეჯახა)

დამბლა!!!
სადაც არ უნდა დაზიანდეს ეს გამტარი გზა გვექნება დამბლა, მაგრამ იმის მიხედვით თუ სად დაზიანდა
დამბლა გვექნება განსხვავებული სიმპტომებით ერთმანეთისგან და დანაწილებაც იქნება განსხვავევბული.
თავის ტვინის დაზიანების დროს, რა დონეზეც არ უნდა დაზიანდეს თავის ტვინი- ცენტრალური
მამოძრავებელი ნეირონი თავის ტვინის დონეზე, ამ შემთხვევაში, ვინაიდა, ჯერ არ არის ეს გზა
გადაჯვარედინებული დამბლა გვექნება სხეულის მოპირდაპირე ნახევარში, ანუ თუ თქვენ ნახავთ
მარჯვენამხრივ ჰემიპლეგიას, უნდა მიხვდეთ, რომ პათოლოგიური პროცესი არის მარცხენა ჰემისფეროში
და პირიქით. იმის მიხედვით ცენტრალური თუ პერიფერიული მამოძრავებელი ნეირონი დაზიანდება,
გვექნება დამბლა, მაგრამ სიმპტომები იქნება აბსოლიტურად განსხვავებული=> ხასიათის მიხედვით
დამბლა შეიძლება იყოს: ცენტრალური ანუ სპაზმური- ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონის
დაზიანებისას და პერიფერიული ანუ დუნე დამბლა- პერიფერიული მამოძრავებელი ნეირონის
დაზიანებისას.

მაგ.: მივედი და ვნახე , რომ პაციენტს აქვს ჰემიპლეგია, პარაპლეგია ან რამე. თუ გონზეა პაციენტი
დამბლის დადგენა პრობლემა არაა, რადგან თვითონ იტყვის რას ვერ ამოძრავებს. თუ პაციენტი
კომატოზურ მდგომარეობაშია პირველი ტერფებს უნდა დააკვირდეთ, დამბლის მხარეზე ტერფი
როტირებულია გარეთ- ანუ გარეთაა გადახრილი; შემდეგ ჩვეულებრივ ავიღებთ ხელს ზემოთ ავწევთ და
გავუშვებთ, დამბლიანი(?) პაციენტი ხელს ვერ გააჩერებს, ფაქტია, მაგრამ იმ მხარეს სადაც დამბლა არ
არის გამოხატული ზედა კიდური თანაბრად დ აეცემა საწოლზე, მაგრამ დამბლის მხარეზე ერთბაშად და
მოწყვეტით დაეცემა საწოლზე. ქვემო კიდურის შემთხვევაში, მოვუხრით მუხლის და მენჯ-ბარძაყის
სახსარში, რომ რაღაც პოზა მივცეთ, რა თქმა უნდა პოზას ვერ შეინარჩუნებს, მაგრამ თუ დამბლა არაა
წვივი წინ გაიშლება თანაბრად, მაგრამ დამბლის მხარეზე მოხრილი ფეხი მთლიანად გადავარდება გარეთ
და მერე გაიშლება წვივი.

დავადგინე დამბლა, ახლა უნდა ავიღო ჩაქუჩი და გავიგო ცენტრალურია დამბლა თუ პერიფერიული.
დავუბრუნდით საყვარელ ნახატს <3, სეგმენტური რეფლექსური რგოლი ზურგის ტვინის თითოეული
სეგმენტის დონეზე იკვრება, და ეს პერიფერიული მამოძრავებელი ნეირონი, ანუ წინა რქის
მოტონეირონები, წინა ფესვი, ფესვთა წნული და პერიფერიული ნერვი გახლავთ ამ რეფლექსური რგოლის
ეფერენტული = დაღმავალი=მოტორული ნაწილი, ამიტომ როცა მაქვს პერიფერიული=დუნე დამბლა,
სიმპტომების ადვილად დასამახსოვრებლად, უნდა გამოხვიდეთ იქიდან, რომ რეფლექსური რგოლის
მთლიანობა დაირღვა და რასაც არ გავსინჯავთ რეფლექსი, კუნთის ტონუსი იქნება გამქრალი, გვექნება
არეფლექსია, ატონია.
ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონის დაზიანების დროს რეფლექსური რგოლის მთლიანობა არ არის
დარღვეული, უბრალოდ, დაზიანდა ის გზა, რომლითაც თავის ტვინის ქერქი აკონტროლებს წინა რქას ანუ ამ
სეგმენტურ რეფლექსურ რგოლს და ეს კონტროლი ახდენს შემაკავებელ=მარეგულირებელ ზეგავლენას ანუ
ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონის= პირამიდული ტრაქტის დაზიანებისას, რეფლექსური რგოლი,
რომლის მთლიანობა არ არის დარღვეული გამოთავისუფლდა ქერქის შემაკავებელი გავლენისაგან, ამიტომ
ყველა სიმპტომი, რომელიც სპაზმური დამბლის დროს იქნება გამოხატული, განპირობებულია ამ
მოვლენით .

სპაზმური დამბლა!!!
1. პირველი ასეთი სიმპტომია ღრმა რეფლექსების მომატება - დადამბლავებულ კიდურებში
გვექნება ჰიპერრეფლექსია(მუხლის, აქილევსის, სამთავა, ორთავა კუნთების მყესების რეფლექსები და
სტინორადიალური რეფლექსი.) მუცლის კანის ზერელე რეფლექსები ზედაც, შუაც და ქვედაც იქნება
დაქვეითებული, რატომ? იმიტომ, რომ არეფლექსია ვითარდება იმ შემთხვევაში, როცა რეფლექსური
რგოლის მთლიანობა ირღვევა და მუცლის კანის ზერელერეფლექსები სხვა რეფლექსებისგან განსხვავებით
არის ფილოგენეზურად=ონტოგენეზურად უფრო ახალი, მას შემდეგ რაც ადამიანი დადგა ორ ფეხზე და
ამიტომ მისი რეფლექსური რგოლი იკვრება არა ზურგის ტვინის, არამედ თავის ტვინის ქერქის დონეზე=>
მისი მამოძრავებელი ნაწილი დაზიანდება და არეფლექსია გვექნება, გამოვარდება ეს რეფლექსი, ყველა
სხვა რეფლექსი იქნება მომატებული.

2. მეორე სიმპტომი ეს არის კუნთის ტონუსის მომატება- რეფლექსური რგოლის მთლიანობა აქაც
შენახულია, ეს მიოტატიური რეფლექსური რგოლი გამოთავისუფლდა ქერქის შემაკავებელი გავლენისაგან
ამიტომ ტონუსი მოიმატებს, რასაც ჰიპერტონია ეწოდება, მაგრამ აქ უნდა ვთქვათ აუცილებლად
პირამიდული ჰიპერტონია, რადგან არსებობს ექსტრაპირამიდული ჰიპერტონია პარკინსონიზმის დროს და
სხვა სიმპტომებია. სამი თავისებურება ახასიათებს პირამიდულ ჰიპერტონიას. პირველი- ახასიათებს
ჰიპერტონუსის თავისებური გადანაწილება, ორივე ჯგუფის კუნთებში (ხელში მომატებულია როგორც
 მომხრელებში, ისე გამშლელებში და ფეხშიც ანალოგიურად, მაგრამ ზედა კიდურებში ჭარბობს მომხრელი
კუნთების ტონუსი, ამიტომ ხელი მოხრილია და მკერდთან მიტანილი. ქვედა კიდურებში ჭარბობს
გამშლელების ტონუსი, ამიტომ ფეხი გაშლილია.) მეორე- დაკეცილი ჯაყვის სინდრომი- ჯაყვის ენის წვერს
რომ ხელს მოკიდებ, დასაწყისში ბუდიდან გამოტანა ცოტა ძნელია, მაგრამ რაღაც ნაწილის დონემდე რომ
გახსნი მერე მოგყვება თავისუფლად, ზუსტად ასევე ზედა კიდურის გაშლა(იმიტომ რომ მომხრელების
ტონუსი ჭარბობს) და ქვედა კიდურის მოხრა მოძრაობის დასაწყისში უფრო გაძნელებულიადა უფრო მეტ
ძალისხმევას მოითხოვს და ნაწილობრივ, რომ მოხრის ან გაშლის მერე თავისუფლად მოგყვება. რა თქმა
უნდა პასიურ მოხრა-გაშლაზე ვსაუბრობთ, რადგან პაციენტი თავისით ვერ ამოძრავებს. მესამე- პასიური
მოძრაობის განმეორება პირამიდული ჰიპერტონიის ხარისხს არ ცვლის- რამდენჯერაც არ უნდა
გავიმეოროთ კიდურის გაშლა ან მოხრა ჰიპერტონიის ხარისხი არ იცვლება, არც მატულობს, არც
კლებულობს. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან ექსტრაპირამიდული ჰიპერტროფიისას რაც მეტ
მოძრაობას აკეთებ, მით მეტად მატულობს ტონუსი და რიგიდობა ვითარდება ანუ ხელს თუ არ მოტეხა ვერ
ამოძრავებ <3

3.მესამე(მხოლოდ ცენტრალურ დამბლას ახასიათებს) პათოლოგიური რეფლექსი- ფიზიოლოგიური

პლანტარული რეფლექსისას ფეხის გულის ლატერალური ზედაპირის შტრიხული გაღიზიანების შედეგად
ხუთივე თითის მოხრა ხდება.
პათოლოგიური რეფლექსები იყოფა ორ დიდ ჯგუფად- ექსტენზორული(გაშლითი) და
ფლექზორული(მოხრითი) პათოლოგიური რეფლექსები.
ექსტენზორული პათოლოგიური რეფლექსების ყველაზე ხშირ გამოვლინებას წარმოადგენს:
1.ბაბინსკის პათოლოგიური რეფლექსი- ჩაქუჩის ტარით ან ბლაგვი საგნით ტერფის ლატერალურ ზედაპირს
შტრიხულად ვაღიზიანებთ და მივუყვებით მეორე-მეხუთე თითის ბოლო ფალანგების ქვეშ, დიდ თითს არ უნდა
ამოუსვათ შეცდომაა. ამ შემთხვევაში თუ ფიზიოლოგიურია ხუთივე თითი იხრება, მაგრამ პათოლოგიური
რეფლექსისას- დაზიანებულია ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონი- მეორე, მესამე, მეოთხე და მეხუთე
თითები მოიხრება, ხოლო ცერი გაიშლება= წავა ზემოთ. ბაბინსკის გარდა სხვა რეფლექსებიც არსებობს,
რომლებიც სხვა ავტორებმა მოგვაწოდეს, მაგრამ გაიგეთ!! ამ ავტორებმა გამოწვევის მეთოდები მოგვაწოდეს,
თორემ პასუხი რასაც მივიღებთ გაღიზიანების შედეგად ყველა შემთვევაში არის ცერის ექსტენზია და მეორე,
მესამე, მეოთხე მეხუთე თითის მოხრა.
შარჟი იყო ბაბინსკის რეფლექსისო
2ოპენჰეიმის პათოლოგიური რეფლექსი - ორი თითით დიდი წვივის ძვალ მკვეთრად მუხლიდან კოჭისკენ
დავაწვებით, თუ ცერი გაიშალა და დანარჩენი თითები მოიხარა პათოლოგიური რეფლექსია;
3.გორდონის პათოლოგიური რეფლექსი - კანჭის კუნთებზე მკვეთრად ხელის მოჭერისას ცერის ექსტენზია,
დანარჩენი თითების ფლექსია;
4.შეფერის პათოლოგიური რეფლექსი- ორი თითით მკვეთრად მოვუჭერთ აქილევსის მყესს, შედეგი იგივეა
ცერის ექსტენზია, დანარცენების ფლექსია;
5.გონდას(?) პათოლოგიური რეფლექსი- თუ ფეხის მეოთხე თითს(პატალას გვერდზეო) დავაწვებით,
დანარჩენი სამი თითი მოიხრება და ცერი გაიშლება;
ხუთი ექსტენზორული პათოლოგიური რეფლექსი შეგვიძლია გამოვიწვიოთ მხოლოდ და მხოლოდ
ცენტრალური დამბლის დროს.

40:33

მეორე ჯგუფი არის ფლექსორული პათოლოგიური რეფლექსები. ფლექსორულებიდან ყველაზე

ხშირად ვიკვლევთ როსოლიმოს პათ რეფლექსს, ის ერთადერთი პათოლოგიური რეფლექსია რომელიც ზედა
კიდურზეც შეგვიძლია გამოვიწვიოთ. ექსტენზორულების მხოლოდ ტერფის და ფეხის თითების გაღიზიანებით
შეიძლება გამოვიწვიოთ. როსოლიმოს შემთხვევაში უნდა გავაღიზიანოთ ბოლო ფალაგები ხელზეც და ფეხზეც,
თითები სხვადასხვა ზომისაა ამიტომ ჩაქუჩი ნაკლებად გამოგვადგება , ამიტომ ხელის თითებს ამოვკრავთ
ბოლო ფალაგებს , გავაღიზიანებთ და იმის ნაცვლად რომ ხუთივე მოიხაროს ჯერ ეს ხუთუვე თითი
მარაოსებურად გაიშლება და შედეგ ბოლო ფალაგები მოიხრება. ამიტომ ჰქვია ფლექსორული , ასევე არსებობს
ბეხტერევის მენდელ-ბეხტერევის, შუკოვშკის უბრალოდ ამ დროს იცვლება დარტყმის ადგილი, პასუხი იქნება
ერთი და იგივე მაინც. მესამე სიმპტომი სპაზმური დამბლისა არის პათ.რეფლექსები. თუ პათ.რეფლექსი არის
დამბლა არის ცენტრალური. ანუ მხოლოდ ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონის დაზიანებისთვის არის
დამახასიათებელი. აი მაგალითად დუნე დამბლის სინდრომზე რომ გადავალთ იქ მესამე სიმპტომი არის
პათ.რეფლქს-ის არარსებობა. ინსულტი ემართებათ შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულებს , რომელიც
ანგიოპათიას იწვევს , სანამ ინსულტი განვითარდება უმეტესობას უკვე აქვს დიაბეტური პოლინეიროპათია, ანუ
პერიფერიულ ნერვებს აზიანებს დიაბეტი , ანუ რეფლექსი უკვე გამქრალია. ცცენტრალური დამბლა რომ
განვუთარდა უკვე გამქრალ რეფლექს რომლის პერიფერიული ნაწილი დააზიანა ამ დიაბეტმა, ვეღარ
გამოცოცხლდება და ამიტომ ჰიპერრეფლექსია ვერ გვექნება, თუ ჩვენ გამოვიწვევთ ერთი რომელიმე მაგ

😊
ბაბინსკის რეფლექსს, მიუხედავად იმისა რომ რეფლექსი არ იწვევა ტორბიდულია ან დაქვეითებულია
შეგიძლიათ თქვათ რომ ეს არის ცენტრალური ანუ სპაზმური დამბლა

მე-4 სიმპტომი სპაზმური დამბლისა არის ტერფის და კვირისტავის კლონუსი. კლონუსი - როცა
გაღიზიანებას ვაყენებთ მუხლის 4თავა კუნთის მყესს ვაღიზიანებ , რეფლექსური რგოლის შედეგად წვივი
გაიშლება. ანუ 1 გაღიზიანებაზე უნდა მქონდეს 1 საპასუხო რეაქცია . მაგრამ იმის გამო რომ სპაზმური დამბლის
დროს კუნთის ტონუსი პირამიდული ტიპით მომატებულია მკვეთრად, რეფლექსები მომატებულია მკვეთრად , 1
გაღიზიანებაზე შეიძლება მივიღოთ რამდნეიმე საპასუხო რეაქცია რასაც კლონუსი ეწოდება. ანუ 1
გაღიზიანებაზე რამდნეიმე საპასუხო მოტორულ რეაქციას ეწოდება კლონუსი. ყველაზე მარტივი გამოსაკვლევია
ტერფის და კვირისტავის კლონუსი. კვირისტავის დროს ორი თითით პატელას ჩამოვქაჩავთ ქვევით, ოღონდ
მკვეთრი ზუსტი მოძრაობით და ხელს გავუშვებთ. ნორმაში ავა თავის ადგილზე და გაჩერდება , მაგრამ თუ
სპაზმური დამბლააა ზევით ქვევით რამენიმე მოძრაობას შეასრულებს. იგივე ტერფის არეში, ტერფს გავშლით
ტერფის ზურგისკენ და გავუშვებ ხელს, ნორმაში ჩამოვა ქვემოთ თავის ადგილზე და გაჩერდება , მაგრამ
სპაზმური დამბლისას ტერფი ზევთ-ქვევით რამედნიმე მოძროაბას შეასრულებს - ტერფის კლონუსი. კლონუსი
გამოწვეულია კუნთის ტონუსის და ღრმა რეფლექსების მკვეთრი მომატებით. გარდა იმისა რომ რეფლექსი
მომატებულია, ფართოვდება რეფლექსის გამოწვევის ზონაც, ეს იმას ნიშნავს რომ , მაგალითად ნორმაში
მუხლის რეფლექსს ვიწვევთ 4თავა კუნთის მყესის გაღიზიანებით , მაგრამ ამ შემთხვევაში თვითონ კუნთზეც
რომ დავარტყათ იგივე შედეს მივიღებთ, იმიტომ რომ რეფლექსის ზონაც არის გაფართოვებული.

მე-5 სიმტომის სპაზმური დამბლისა არის პათოლოგიური სინკინეზიები. პათ.სინკინეზია მიუთითებს

რომ პათ.პროცესი გვაქვს თავის ტვინის ქერქში მოტორულ ზონაში და საკმაოდ დიდი ზომისაა ეს
პათოლოგიური პროცესი (სიმისვნე, იშემიური, ჰემორაგიული) არ აქვს მნიშვნელობა, რაც იწვევს წინა
ცენტრალური ხვეულის გაღიზიანებას , ამიტომ როდესაც ჯანმრთელი კიდურით რაღაცა მოძროაბას ასრულებს
ადამიანი შეიძლება დადამბლავებულ კიდურში რაღაც სპონტანური ელემენტები გამოჩნდეს . მაგ. მარცხენა
კიდურეის დამბლა თუ არის და მარჯვენა ხელი აწიე რაღაც მოძრაობის სპონტანური ელემენტში შეიძლება
გამოჩნდეს ამ დადამბლავებულ კიდურში , მაგრმა არაა ეს კარგი ნიშანი და მიუთითებს წინა ცენტრალაური
ხვეულის დიდ დაზიანებაზე. ეს არის სინკინეზია. მივედი პაციენტთან, ვნახე რომ არის დამბლა გავსინჯე, ვხედავ
რომ რეფლექსები მომატებულია, კუნთის ტონუსი მომატებულია პირამიდული ჰიპერტონიით, პათ.რეფლექსი
რომელიმე მაინც იწვევა ეს ნიშნავს რომ პაციენტს აქვს სპაზმური დამბლაა. სინკინეზია და კლონუსი დაზიანების
ხარისხზეა დამოკიდებულიო. შემოვხაზე საკმაოდ დიდი მონაკვეთი , მაგრამ მაინც შემოვფარგლე პათ.პროცესი.
სად უნდა ვეძებოთ ანუ . თავის ტვინის ქერქის დონეზე, სხივიანი გვირგვინის, შიგნითა კაფსულის, ტვინის
ფეხები, ვაროლის ხიდი, მოგრძო ტვინი, პირამიდა ჯვარედინი და მოპირდაპირე მხარეს ზურგის ტვინის
გვერდითი სვეტი. აი ამ ნებისმიერ მონაკვეთში მომცემს დაზიანება სპაზმურ დამბლას.

თუ დაიზანდა წინა რქა, წინა ფესვი,ფესვთა წნული ან პერიფერიული ნერვი მექნება პერიფერიული ანუ დუნე
დამბლა. რა სიმპტომები ახასიათებს დუნე დამბლის სინდრომს? დუნე დამბლის შემთხვევაში ზიანდება
სეგმენტური რეფლექსური რგოლის ეფერენტული, დაღმავალი ანუ მოტორული ნაწილი, ანუ ირღვევა
რეფლექსური რგოლის მთლიანობა. ამიტომ მექნება აბოსლიტურად საპირისპირო სიმპტომები. 1. რეფლექსური
რგოლის მთლიანობის დარღვევის გამო დადამბლავებულ კიდურებში რეფლექსი არ იწვევა (არეფლექსია) ან
მკვეთრად დაქვეითებულია თუ ნაწილობრივ დაზიანდა (ჰიპორეფლექსია). 2. კუნთის ტონუსის
მოსპობა(ატონია) ან მკვეთრი დაქვიათება (ჰიპოტონია). 3. პათოლოგირუი რეფლექსის არარსებობა. ზევითაც
დავწერე. 4. ჰიპოტროფია და მერე ატროფია. კუნთთან მიდის მხოლოდ პერიფერიული მამოძრავებელი ნეირონი,
ამიტომ მისი ტროფიკა ხორციელდება პერიფერიული მამოძრავებელი ნეირონის საშუალებით, ამიტომ როცა
ზიანდება პრეიფერიული მამ.ნეიორნი, ირღვევა კუნთის ტროფიკა. კუნთს აქვს თვითონ თავისი მარაგი აქვს და
ისე ვერ მოხება რომ გუშინ დუნე დამბლა განვითარებულიყო და დღეს კუნთი განილიოს მასე არ იქნება. ანუ
ენერგეტიკულ მარაგს იყენებს , მაგრამ ნელნელა ეს მარგაი ამოიწურება და კუნთი მოცულობაში შემცირდება
(ჰიპოტროფია) და მერე განლევა (ატროფია). 5. უოლერის გადაგვარების რეაქცია. გადაგვარების რეაქცია ეს
არის- ნორმალურ პირობებში როცა კუნთი კარგადაა ინერვირებული, კუნთი რომ აიღო და გააღიზიანო
უარყოფითი მუხტით ანუ კათოდით უფრო ძლიერ შეკუმშვას იწვევს ვიდრე დადებითი ანუ ანოდით გაღიზიანება ,
ანუ ნორმაში კჩშ მეტია აჩშ-ზე. მაგრამ როცა მოხდება აქსონის დაზიანება, რეტროგრადული დეგენერაცია
მიდის და ამიტომ დეინერვირებული კუნთის გაღიზიანება არასოდეს არაა ისეთი ანუ მთლანად და სწრაფად ვერ
იკუმშება, ნელი ჭიისებური შეკუმშვებია და ამ დროს დადებითი მუხტით გაღიზიანებისას უფრო მეტად იკუმშება
ვიდრე უარყოფითით.

სპაზმური ცენტრალური დამბლის ტიპები

ქერქული დამბლა (ნეირონის სხეულები ზიანდება) ყოველთვის არის მონოპლეგიური ან დისოციაციური

ჰემიპლეგია გამოხატული, რატომ? გავიხსენოთ სომატოტოპიკური განაწილებაო :/ მონოპლეგიური
(ყოველთვის მოპირდაპირე მხარეს) ტიპი-შეიძლება რომ პატარა კერა ჩამოყალიბდეს რომელიც მხოლოდ 1/3
ს მოიცავს თუ ზედა მესამედში მაშინ მოპირდაპირე მხარეზე მხოლოდ ფეხის სპაზმური დამბლა იქნება, ხოლო
თუ შუა მსამედშია მაშინ ხელის. ძალიან ხშირია ე.წ ფაციობრახიალური სინდრომი , როცა ხელის სპაზმური და
სახის ნერვის ცენტრ.დამბლაა. დისოციაციური- მაგრამ ყოველთვის ესეთი პატარა კერა ხო არ ყალიბდება და
თუ საკმაოდ დიდი ზომის კერა არის რომელიმე ერთ მესამედში ის აუცილებლად გამოიწვევს ზეწოლას მეორე
მესამედზეც , ამიტომ მოპირდაპირე მხარეზე დამბლა იქნება სპაზმური მაგრამ დისოციაციური-თუ კერა არის
ზედა მესამედში და მოახდინა შუა მესამედის კომპრესია ფეხში იქნება სპაზმური დამბლა, ხელში იქნება
სპაზმური პარეზი. თუ შუა მესამედშია მოპირდაპირე მხარეზე ხელის დამბლა და ფეხის პარეზი. დისოციაცია
არის გამოხატული კუნთის სეგმენტების მიხედვითაც. თითოეული კუნთის ინერვაციას რამდენი ნეირონი
ახორციალებს არაა დამოკიდებული კუნთის ზომაზე (ბარძაყის და ცერა თითი შეადარა) არამდენ
დამოკიდებულია შესრულებული სამუშაოს სირთულეზე. ამიტომ თუ დაზიანდა ქერქი წინა ცენტ.ხვეულისა უფრო
მეტად დამბლა გამოხატული იქნება ზედა კიდურის დისტალურ სეგმენტში (მეტი ინერვაციაა ანუ ალბათ).
აღდდგენის სტადიაშ მკურნალობისას ზედა კიდურის დამბლის დროს ყოველთვის იწყება პროქსიმალური
სეგმენტიდან რომელიც ნაკლებაადაა დაზიანებული და ყველაზე ბოლოს აღდეგბა ან ვაბშე ვერ აღდგება მტევნის
მოძრაობა. და დარჩეს მტევანში პლეგია. ანუ დისოციაციური იქნება სპაზმური დაბლა თვითონ კიდურის
სეგმენტების მიხედვითაც.

შემდეგი დონე სადაც შეიძლება დაზიანდეს კიდევ არის კორონა რადიატა- სხივიანი გვირგვინი. ამ
შემთხვევაში აუცილებლად დისოციაციური იქნება იმიტომ რომ გააჩნია რა ნაწილი დაზიანდა აქსონებისა.
მთლიანად დაზიანება სიცოცხლესთან შეუთავსებელია. რა აქსონებიც დაზიანდება შესაბამისად იმ კიდურში
იქნება დამბლა გამოხატული.

59:40

შიგნითა კაფსულის დაზიანება- კაფსულარული ჰემიპლეგია ქვია იმიტომ, რომ ქერქის დონეზე ეს
ნეირონის სხეულები ერთმანეთისგან დაშორებულია, სხივიანი გვირგვინის შემთხვევაშიც აქსონებიც საკმაოდ
დაშორებულია ერთმანეთს, მაგრამ შიგნითა კაფსული დონეზე ეს აქსონები უახლოვდება ერთმანეთ ერთი
კომპაქტური კონა იქმნება ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონის ანუ პირამიდული ტრაქტის => სულ პატარა
პათოლოგიური პროცესისც საკმარისია, რომ ბევრი, თითქმის ყველა ნეირონი დაზიანდეს და ამ შემთხვევაში
არანაირი დისოციაცია, არანაირი განსხვავება კიდურების მიხედვით არ იქმნება, მოპირდაპირე მხარეზე
გვექნება სპაზმური ჰემიპლეგია და ყველა სიმპტომი რაც ახასიათებს სპაზმურ ჰემიპლეგიას ყველაზე მკვეთრად
იქნება გამოხატული ანუ დამბლა მოპირდაპირე მხარეს ხომ იქნება და იქნება, ძალიან მკვეთრად იქნება
მომატებული კუნთის ტონუსი, ამიტომაც ხელი მოხრილია და მკერდთან მიტანილი, ფეხი გაშლილი - ამ პოზას
ქვია ვერნიკე-მანის პოზა და იმდენად ძლიერია კუნთთა პირამიდული ჰიპერტონია, რომ მოძრაობის სიფართე
ნაწილობრივ რომ აღდგება და პაციანტი სიარულს იწყებს, რაც არ უნდა მიორელაქსანტები მივცეთ, ამ ტონუსის
მკვეთრი დაქვეითება ვერ ხერხდება, ამიტომ დადის ხელი მოხრილი და მკერდთან მიტანილი და ფეხი გაშლილი
აქვს მუხლის სახსარში, ვერ შლის, ამიტომ ჯერ განზე გაწევს ამ ფეხს და მერე წინ გადადგამს, რასაც
მოცელვით სიარული ქვია. თუ ასეთ პაციენტს ნახავთ, პირდაპირ იტყვით, რომ კაფსულარული ჰემიპლეგია
აქვს გადატანილი. ვინაიდან შიგნითა კაფსულის დაზიანებისას ყველაზე მეტადაა მომატებული კუნთთა
პირამიდული ტონუსი და ღრმა რეფლექსები => ყველაზე ხშირად ტერფის და კვირისთავის კლონუსი
კაფსულარული ჰემიპლეგიისას გვხვდება.

შიგნითა კაფსულის მერე ეშვება ფუძეზე და უნდა გაიაროს ტვინის ღერო (ტვინის ფეხები, ვაროლის ხიდი და
მოგრძო ტვინი), როდესაც პათოლოგიური პროცესი ტვინის ღეროს რომელიმე მონაკვეთშია, მაშინ
ზიანდება ფუძეზე გამავალი პირამიდული გზა= ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონი მოპირდაპირე მხარს
კიდურებისთვის და ზიანდება რომელიმე თავის ტვინის პერიფერიული მამოძრავებელი ნეირონი, რადგან ან
ბირთვი ზიანდება ან ბირთვიდან გამოსული ნერვი, რადგან ეს ნერვი სანამ იმ კუნთამდე მივა ზემოდან
გადაუვლის ამ პირამიდულ გზას=> ღეროს დაზიანებისას, ერთადერთი ვარიანტია, როცა შეიძლება
განვითარდეს ეგრეთ წოდებული ალტერნაციული ჰემიპლეგია. ვინაიდან ღერო სამი ნაწილისგან შედგება,
ალტერნაციული ჰემიპლეგიაც სამი გვაქვს:

- ზედა ალტერნაციული ჰემიპლეგია- თავის ტვინის ფეხების დაზიანებისას

- შუა ალტერნაციული ჰემიპლეგია- ვაროლის ხიდის დაზიანებისას
- ქვედა ალტერნაციული ჰემიპლეგია - მოგრძო ტვინის დაზიანებისას

რატომ ქვია ალტერნაციული? ვინაიდან ზიანდება პირამიდული გზა კიდურებისკენ ანუ კორტიკოსპინალური
გზა, ყველა შემთხვევაში ალტერნაციული ჰემიპლეგიისას მოპირდაპირე კიდურებში გვექნება სპაზმური
ჰემიპლეგია, მაგრამ ვინაიდან ზიანდება რომელიმე თავის ტვინის ნერვის პერიფერიული მამოძრავებელი
ნეირონი, დაზიანების დონის შესაბამისად თავის ტვინის რომელიმე ნერვის დუნე ანუ პერიფერიული დამბლა
გვექნება. დაზიანების დონის შესაბამისად იცვლება პერიფერიული ნერვი, თორემ დუნე დამბლა პერიფერიული
ნერვის დაზიანების მხარეზე, იმიტომ რომ თუ მარჯვნივაა პათ. პროცესი, გასაგებია , რომ მარჯვენა თვალის
მამოძრავებელი ნერვი მარცხენა თვალს არ ამოძრავებს => დუნე დამბლა იმავე მხარეზე გვექნება, სპაზმური-
მოპირდაპირეზე.

ზედა ალტერნაციული ჰემიპლეგია ანუ ვებერის სინდრომი - პათ. პროცესის მოპირდაპირე მხარეზე გვაქვს
კიდურების სპაზმური დამბლა, ტვინის ფეხების დონეზე, ვინაიდან მესამე წყვილი ნერვია მოთავსებული,
დაზიანების მხარეზე გვექნება თვალის მამოძრავებელი ნერვის დუნე დამბლა (სიმპტომებს არ მოგთხოვთო ვინც
წიგნს წაიკითხავთ პ ა თ ო ლ ო გ ე ბ ო )~

შუა ალტ. ჰემიპლეგია, როცა ვაროლის ხიდი ზიანდება ორი სახისაა- 1) მეარ-გუბლერის სინდრომი- პათ
პროცესის მხარეზე მეშვიდე წყვილი ნერვის- სახის ნერვის დუნე დამბლა გვაქვს, მოპირდაპირეზე სპაზმური
ჰემიპლეგია; 2)ფოვილის სინდრომი- სახის ნერვის ბირთვის გვერდზე მოტავსებულია თვალის განმზიდველი
ნერვის ბირთვი და სახის ნერვი, რომ გამოდის ამ ბირთვიდან გარს შემოუვლის გამზიდველ ნერვსაც, რასაც
სახის ნერვის შიგნითა მუხლი ქვია, და თუ აქ პათოლოგიური პროცესი განვითარდა, მაშინ სახის ნერვთან
ერთად განმზიდველი ნერვიც დაზაინდება=> პათ. პროცესის მხარეზე გვაქვს მეშვიდე წყვილი ნერვის=სახის
ნერვის დუნე დამბლა და მეექვსე წყვილი ნერვის=განმზიდველი ნერვის დუნე დამბლა და მოპირდაპირეზე
სპაზმური ჰემიპლეგია
ქვედა ალტ. ჰემიპლეგია- როცა პათ. პროცესი მოგრძო ტვინის დონეზეა. მორძო ტვინშია მეცხრე, მეათე
მეთერთმეტე , მეთორმეტე წყვილი ნერვების ბირთვები და ამიტომ, აქ ძალიან ბევრი ალტერნაციული სინდრომი
ვითარდება, რომელშიც სხვა ჩვენთვის ჯერაც უცნობი წარმონაქმნები მონაწილეობს და ეგენი ორშაბათისთვის.
ჯილჰექსონის (?) სინდრომი - პათ. მხარეზე გვაქვს ენისქვეშა ნერვის დუნე დამბლა და მოპირდაპირეზე
სპაზმური ჰემიპლეგია.

პირამიდთა ჯვარედინის დაზიანება - ასეთი პაციენტები ხშირად იღუპებიან, რადგან პათ. პროცესი ამ
დროს მოგრძო ტვინშია და ზეწოლა ზემოდანაა ან ზურგის ტვინში და ზეწოლა ქვემოდანაა. ამ შემთხვევაში თუ
ერთ მხარეზეა ზედა კიდურის სპაზმური დამბლა, მეორე მხარეზე გვექნება ქვედა კიდურის დამბლა - სპაზმური
ჯვარედინი ჰემიპლეგია. უიშვიათესია.

გვერდითი სვეტის დაზიანება -აქ უკვე გადაჯვარედინებული ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონია

დაზიანებული და გვერდითი სვეტის დაზიანებისას სპაზმური დამბლა იმავე მხარეს გვექნება. ხაზგასმით დამბლა
და არა ჰემიპლეგია, რადგან თუ თავის ტვინის დაზიანების დროს საზღვარი ვერტიკალურია ანუ თუ დაზიანდა
მარცხენა ჰემისფერო, მარჯვენამხრივი ჰემიპლეგია გვექნება და პირიქით. ზურგის ტვინის დაზიანებისას
საზღვარი ჰორიზონტალურია=> რაღაც დონეზე თუ დაზიანდა გვერდითი სვეტი, სპაზმური დამბლა გვექნება
დაზიანების დონეს ქვემოთ=> იმის მიხედვით თუ რა დონეზეა დაზიანება შეიძლება იყოს სპაზმური ჰემიპლეგია
ან მონოპლეგია. თუ დაზიანება გვაქვს კისრის ზედა ოთხი სეგმენტის დონეზე, სანამ მხრის წნული(ზემო
კიდურისთვსი განკუთვნილი ნერვები საიდანაც იწყება0 არაა შექმნილი , ამ შემთხვევაში იმავე მხარეზე
აუცილებლად სპაზმური ჰემიპლეგია გვექნება, მაგრამ თუ დაზიანება გვაქვს გულმკერდის სეგმენტების დონეზე,
ამ შემთხვევაში დაზიანების დონის ქვემოთ მხოლოდ ფეხი რჩება და ქვედა სპაზმური მონოპლეგია გვექნება. თუ
კონკრეტულად არ გვკითხა ც1-ც4ის დონეზე გვერდითი სვეტის დაზიანება რას მოგვცემს, როცა ვამბობთ
გვერდითი სვეტის დაზიანება რას გამოიწვევს, უნდა ვუთხრათ სპაზმურ დამბლას დაზიანების დონის ქვემოთ.

დუნე დამბლის ტიპები

პერიფერიული მამოძრავებელი ნეირონი ესაა წინა რქა, წინა ფესვი, ფესვთა წნული და პერიფერიული ნერვი.
წინა რქაში პერიფერიული მოტონეირონია მოთავსებული, ეს იგივეა, რაც ცენტრალურის დროს ქერქის
დაზიანება=> ერთი წინა რქის დაზიანებას ქვია სეგმენტური ტიპის დუნე დამბლა, რადგან ერთი ნეირონის
დაზიანება დუნე დამბლას მოგვცემს იმავე დონეზე და იმავე მხარეზე. ეს ხო არაა გამტარი გზები, რომ იმის
დაზიანებამ ყველასი ერთად მოგვცეს, მაგრამ იშვიათია მხოლოდ ერთი წინა რქის დაზიანება. წინა რქის
დაზიანებით გამოწვეულ დუნე დამბლას ვირუსის სახელი ქვია - პოლიომიელიტის ვირუსი, რადგან ეს ვირუსი
არჩევითად მხოლოდ ზურგის ტვინის წინა რქის მოტონეირონებს => პოლიომიელიტური ტიპის დუნე დამბლა
ქვია. დამახასიათებელია: ქერქული დამბლისგან განსხვავებით უფრო მეტად ზიანდება პროქსიმალური
სეგმენტი, სადაც კუნთებია, ხშირად მონოპლეგიურია , რადგან გულმკერდის სეგმენტების ქვედა ნაწილს
აზიანებს და ამიტომ ქვედა კიდურის დამბლა გვაქვს, ყველა თავისი სიმპტომით - არეფლექსია, ატონია,
პათოლოგიური რეფლექსების არარსებობა და ატროფია. თუ ერთხელ გადაიტანა ეს პოლიომიელიტი, მერე დუნე
დამბლა ყველა თავისი სიმპტომით და განლეული ქვედა კიდურით სამუდამოდ რჩება.

ერთი წინა ფესვის დაზიანება- ერთ წინა ფესვში ერთი მოტონეირონების აქსონებია, ამიტომ დუნე დამბლა
გვექნება იმავე დონეზე და იმავე მხარეზე ფესვის საინერვაციო ზონაში.

ყველაზე საინტერესოა, წნულის დაზიანებისას ანუ პლექსიდური დუნე დამბლა. წნული წინა და უკანა
ფესვების შეერთების შედეგად იქმნება. სპინური ნერვი ანუ ბაგირაკი, მერე იყოფა აღმავალ და
დაღმავალ/წინა-უკანა ტოტებად და ამ ააღმავალი ტოტების შეერთებით იქმნება წნული. წნულის
შემადგენლობაში გვაქვს როგორც მოტორული, ასევე მგრძნობელობის აქსონები=ბოჭკოები და წნულიდან
იწყება პერიფერიული ნერვები. ყველა წნულს თავისი ნერვები აქვს => თუ დაზიანდა წნული, მაშინ დუნე დამბლა
იქნება ყველა იმ კუნთის, რომელსაც ამ წნულიდან გამოსული ნერვები აინერვირებენ. მაგ.: მხრის წნულის
დაზიანებისას დუნე დამბლა იქნება მთლიანად ზედა კიდურში, რადგან იდაყვის, სხივის, შუათანა, იღლიისქვეშა
და კან-კუნთის ნერვები დაზიანდება. კიდევ ერთი თავისებურება, მოტორული ნეირონების დაზიანებისას
(ნევროლოგიაში არსებობს ორი სახის სიმპტომები დაზიანების ანუ გამოვარდნის - როცა ფუნქცია
გამოვარდება და ეორე ირიტაციის-გაღიზიანების- მგრძნობელობის გამტარი აქსონების გაღიზიანება მოხდება,
რაც ტკივილს გვაძლევს) ტკივილიც იქნება გამოხატული.

მონონევრიტული დონე -ერთი პერიფერიული ნერვის დაზიანება - საჯდომი ნერვი მცირე და დიდი წვივის
ნერვებად იყოფა. მცირე წვივის ნერვისას დამბლისას(ტერფის წინა ნაწილს აინერვირებს)ფეხის თითების და
ტერფის წინა ნაწილის დამბლა გვაქვს და სტეპაჟით(?) დადის= ფეხს ძალიან ზემოთ წევს რომ არ წამოედოს
თითებით და ტყლაშუნით დადებს. დიდი წვივის ნერვის დაზიანებისას ტერფის უკანა ნახევარში იქნება დამბლა
და ადამიანი ფეხის თითებით დადის, რასაც მამლაყინწისებური სიარული ქვია. ანუ თუ ერთი ნერვი დაზიანდა
დუნე დამბლა იქნება იმ კუნთში, რომელსაც აინერვირებს.

ბევრი პერიფერიული ნერვის დაზიანება - პოლინევრიტული ტიპის დუნე დამბლა. პოლინევრიტი, იტის
ანთებას ნიშნავს და როცა აღმოაჩინეს , რომ ამ პერიფერიული ნერვების დაზიანებას არამარტო ანთება იწვევს,
არამედ აუტოიმუნურიცაა, ალერგიულიც, მძიმე მეტალებით მოწამვლით, ალკოჰოლური, დიაბეტური =>
დაავადებას სახელი შეუცვალეს და პოლინეიროპათია დაარქვეს, რაც ნიშნავს ბევრი პერიფერიული ნერვის
დაზიანებას, დამბლის ტიპს შემორჩა სახელი პოლინევრიტული ტიპის დუნე დამბლა. ამ დროს დუნე დამბლა
აუცილებლად ოთხივე კიდურის დისტალურ სეგმენტში სიმეტრიულადაა გამოხატული, ზემოთ გადადის
პარეზში და სულ ზემოთ პროქს. სეგმენტი თავისუფალია.არსებობს პოლირადიკულონეიროპათია,
მიელოპოლირადულონეიროპათია, ენცეფალომიელოპოლირადიკულოპათია, ? რაღაცის აღმავალი ფორმა
-როცა რამდენიმე საათში ღერომდე ადის და შეიძლება დაიღუპოს პაციენტი=> თუ პაციენტი ამბობს, რომ
დაუბუჟდა ოთხივე კიდურის დისტალური სეგმენტი(ჯერ დაბუჟბით იწყება, რაც ამას ქონდა), ეს არის
პოლინეიროპათია და ყურადღებამისაქცევია!
არსებობს ისტერიული დამბლაც, როცა პაციენტი ამბობს, რომ ვერ ამოძრევებს ხელს~, ფეხს და ა.შ. მარტივი
დასადგენია, როცა გეუბნება რომ მტევნებში აქვს დამბლა, მან არ იცის, რომ ინერვაცია ისეთია არ შეიძლება
მაჯას და მაჯის მერე დამბლა გქონდეს და ზემოთ თავისუფლად გქონდეს, ერ გადადის პარეზში და სულ ზემოთ
თავისუფლადაა.

3
 4
ნათხემსა და საკოორდინაციო სისტემას ვამბობთ იმიტომ, რომ ძირითად ქვაკუთხედი ჩვენი
მოძრაობა რომ ზუსტი და თანაზომიერია, არის ნათხემი, მაგრამ მარტო ნათხემი ამ ფუნქციას ვერ
შეასრულებს, მას სხვადასხვა წარმონაქმნები ეხმარება. ამიტომ როცა ვამბობთ საკოორდინაციო
სისტემას, იგულისხმება ნათხემი,ვესტიბულური სისტემა, პერიფერიული და ცენტრალური ნაწილები,
ზურგის ტვინის ღრმა მგრძნობელობის გამტარი გზები ანუ უკანა სვეტები და ყველაფერში რა თქმა
უნდა მონაწილეობს თავის ტვინის ქერქიც. ძრითადი მაინც ამ საკოორდინაციო სისტემაში ნათხემია.

ნათხემი მოთავსებულია ქალას უკანა ფოსოში და კეფის წილებისაგან გამოყოფილია მაგარი გარსის
მორჩით, რომელსაც ეწოდება ნათხემის კარავი. ანუ უშუალო კავშირი ნათხემს თავის ტვინის დიდ
ჰემისფეროებთან არ აქვს. ნათხემი თავის მხრივ შედგება ორი ჰემისფეროსა და მათ შრის
მოთავსებული ნათხემის ჭიისაგან, რომელიც მომრგვალო ფორმის წარმონაქმნია. მის მთლიანობას
შუაში არღვევს მეოთხე პარკუჭი. ნათხემის ჰემისფეროები განაგებს მოძრაობათა სიზუსტესა და
თანაზომიერებას (ის, რომ თითი ცხვირთან ზუსტად მიგვაქვს და თან ყოველგვარი ზედმეტი
მოძრაობების გარეშე, მაგალითად). ჭია ვესტიბულურ სისტემასთან ერთან ჩვენი ვერტიკალური
პოზის შენარჩუნებას განაგებს. ჩვენ ვცხოვრობთ გრავიტაციულ სივრცეში, მაგრამ ორ ფეხზე,
ვერტიკალურად ვდგავართ და სწორედ ამას უზრუნველყოფს ნათხემი ვესტიბულურ სისტემასთან
ერთად. ისევე როგორც თავის ტვინის დიდ ჰემისფეროებში, ნათხემშიც ქერქი მოთავსებულია
გარედან, ხოლო თეთრი ნივთიერება მოთავსებულია შიგნიდან. ნათხემის ქერქი არის სამშრიანი.
პირველი ეს არის მოლეკულური შრე, მეორე არის პურკინიეს ანუ ნათხემის საკუთარი უჯრედების
შრე (ასე ჰქვია იმიტომ, რომ სხვაგან პურკინიეს უჯრედები არსად გვხვდება) და მესამე არის
მარცვლოვანი შრე, რომელიც მცირე ზომის ვარსკვლავისებრი და კალათისებრი უჯრედებისაგან
შედგება, რომლებიც ერთმანეთის მიმართ პერპენდიკულარულად არიან განლაგებულნი და
განაკვეთზე რომ შევხედავთ ნათხემს, გაშლილი ხის ვარჯის შესახედაობა აქვს, იმიტომ რომ ძალიან
დატოტვილია ეს პატარა უჯრედები. ამიტომ ამას სიცოცხლის ხეს, ანუ arbor vitae-ს უწოდებენ.
თვითონ შიგნით გვაქვს თეთრი ნივთიერება, მაგრამ თავის ტვინის თეთრი ნივთიერების მსგავსად
აქაც თეთრი ნივთიერების სიღრმეში რუხი ნივთიერებაა წარმოდგენილი ნეირონების სხეულთა
გროვის სახით, რასაც ეწოდება ნათხემის ბირთვები. ნათხემის ჭიაში სამი ბირთვია.
ონტოგენეზურად ყველაზე ძველი წარმონაქმნი არის კარვის ბირთვი - nucleus fastigii. მეორეა
მომრგვალებული ბირთვი - nucleus globosus და მესამე საცობისებრი ბირთვი - nucleus
emboliformis. ჰემისფეროებშია დაკბილული ბირთვი, Nucleus dentatus. ნათხემის თითოეულ
ჰემისფეროში თითო დაკბილული ბირთვია. ყველა გზა, რომელიც ნათხემიდან გამოდის და
იმპულსაცია მიაქვს ზურგის ტვინის წინა რქის მოტონეირონებთან, იწყება სწორედ დაკბილული
ბირთვიდან. ნათხემს, როგორც ვთქვით, პირდაპირი კავშირი ჰემისფეროებთან არ აქვს ნათხემის
კარვის გამო, ამიტომ მას დაკავშირება შეუძლია მხოლოდ მის ქვეშ, ღეროს ფუძეზე მდებარე ტვინის
ღეროსთან, რომელსაც ნათხემის თითოეული ჰემისფერო სამი ფეხის საშუალებით უკავშირდება. ზედა
ანუ წინა ფეხების საშუალებით ნათხემი უკავშირდება შუა ტვინს, ანუ ტვინის ფეხებს, შუა ფეხების
საშუალებით - ვაროლის ხიდს, ხოლო ქვედა, ანუ უკანა ფეხების საშალებით - მოგრძნო ტვინს.
ამიტომ იმპულსების მიღება, ნათხემის იმპულსების გამოტანა და მიტანა შესაბამის ადგილამდე
სწორედ ფეხებისა და ტვინის ღეროს საშუალებით ხორციელდება.

საკოორდინაციო სისტემის შემთხვევაში საქმე ცოტა უფრო რთულად გვაქვს, ვიდრე მოძრაობისა და
მგრძნობელობის შემთხვევაში. მამოძრავებელი იმპულსი ნებისყოფითი მოძრაობის წარმოიქმნება
თავის ტვინის ქერქის მოტორულ ცენტრში და დაღმავალი მიმართულებით, ორნეირონიანი გზის
საშუალებით აღწევს კუნთამდე - კუნთი შეიკუმშება. მგრძნობელობის შემთხვევაში გაღიზიანებას
იღებს რეცეპტორი, გარდაქმნის მას ნერვულ იმპულსად და აღმავალი სამნეირონიანი გზის
საშუალებით მივა თავის ტვინის სენსორულ ცენტრში. ანუ ერთი მიმართულებით ვრცელდება
იმპულსები. აი ნათხემის შემთხვევაში ერთი მიმართულებით არ ვრცელდება იმპულსები. იმისათვის,
რომ ნათხემმა დაიცვას მოძრაობის სიზუსტე და თანაზომიერება, მას მუდმივად სჭირდება იმპულსაცია
სხვადასხვა წარმონაქმნიდან, ანუ ნათხემში არჩევენ ნათხემის აფერენტულ სისტემას, ანუ ნათხემში
შემავალ გზებს. შემდეგ ამ იმპულსებს, რომელთან ამ გზების საშუალებით მიიღებს ნათხემი, ის
გადაამუშავებს და საპასუხო იმპულსაცია უკვე დაღმავალი გზის, ანუ ეფერენტულიგზების
საშუალებით, საბოლოო ჯამში მიაღწევს სად? ყველაფერი, რაც მოქმედებს კუნთების შეკუმშვასა და
ტონუსზე აუცილებლად, საიდანაც არ უნდა მოდიოდეს, მივა ზურგის ტვინის წინა რქის
მოტონეირონებამდე. ანუ პერიფერიულ ნერვს გარდა მგრძნობიარე და მამოძრავებელი იმპულსებისა,
მიაქვს ნათხემის იმპულსაციაც. ანუ ნათხემში უკვე გვაქვს პირდაპირი და უკუკავშირები.ნათხემში
შემავალი გზები, ანუ ნათხემის აფერენტული სისტემა რა გზებია?

ძალიან ბევრი გზაა. აქ ორი გზა არის ნაჩვენები. ვთქვით, რომ ნათხემისთვის ძალიან
მნიშვნელოვანია მუდმივად იღებდეს ინფორმაციას ჩვენი სხეულის სეგმენტების სივრცეში
მდებარეობის შესახებ, რაც ღრმა მგრძნობელობის ერთ-ერთი სახეა. წარმოვიდგინოთ, რომ ხელი
გვიდევს თავზე და გვინდა მივიტანოთ ცხვირთან, ან გაშლილია ისევ ცხვირთან გვინდა მიტანა.
პირველ შემთხვევაში სხვა მანძლი უნდა გაიაროს ხელმა, მეორეში - სხვა. ამიტომ, ეს მოძრაობა
რომ ზუსტი იყოს,მუდმივად სჭირდება იმპულსაცია სხეულის სეგმენტის სივრცეში მდებარეობის
შესახებ. ეს ინფორმაცია ნათხემისათვის იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ პროპრიორეცეპტორებიდან
ნათხემში შედის სამი გზა. პირველი ეს არის უკანა სპინოცერებელური ტრაქტი, ანუ ფლექსიგის
გზა. შემდეგი ეს არის წინა სპინოცერებელური ტრაქტი, ანუ ჰოვერსის გზა (ანუ გვერდით სვეტში
ჰოვერსის გზა ფლექსიგის წინაა,ამიტომ ჰვია ამას წინა). მესამე, დამატებითია (ეს ორი
დამოუკიდებელი გზა არ აღმოჩნდა სამკარისი). ანუ ვთქვით, რომ ღრმა მგრძნობელობის მეორე
ნეირონი გოლისა და ბურდახის ბირთვებშია. აქედან გამოსული ღრმა მგრძნობელობის მეორე
ნეირონების აქსონთა უდიდესი ნაწილი გადადის მოპირდაპირე მხარეზე, მონაწილეობს მედიალური
მარყუჟის შექმნაში, მიდის თალამუსთან, გაივლის შიგნითა კაფსულას, მიდის ქერქის
მგრძნობელობის ცენტრში. მაგრამ აქსონების ნაწილი მგრძნობელობის ცენტრში კი არ მიდის, არამედ
მოგრძო ტვინის დონეზე უკანა ფეხია ნათხემის, ამ უკანა ფეხის საშალებით შევა ნათხემში და აწვდის
მას ინფორმაციას ჩვენი სხეულის სეგმენტის სივრცეში მდებარეობის შესახებ. ანუ გვაქვს სამი
სპინოცერებელური გზა - უკანა (ფლექსიგის), წინა(ჰოვერსის) და გზა გოლისა და ბურდახის
ბირთვებიდან ნათხემისკენ.

ვინაიდან ვამბობთ, რომ ჩვენს ვერტიკალურ მდგომარეობას განსაზღვრავს ნათხემის ჭია და მას
ეხმარება ვესტიბულური სისტემა, ამიტომ შეუძლებელია, ეს ორი სისტემა ერთმანეთთან კავშირში არ
იყოს. ვესტიბულურ სისტემას რაც შეეხება, ის ორ ნაწილად იყოფა. ესაა პერიფერიული ვესტიბულური
სისტემა, რომელშიც იგულისხმება შუა ყური. აქაა მოთავსებული ვესტიბულური ნერვის პირველი
ნეირონი, რომლის დენდრიტები შუა ყურის ლოკოკინას ენდოლიმფაში დაცურავენ და მათ
ოტოლითები ეწოდებათ. შემდეგ პირველი ნეირონის აქსონი (სმენის პირველი ნეირონის აქსონთან
ერთად) გამოდის შუა ყურიდან, ჯერ მიემართება სასმენი მილის საშუალებით, შემდეგ შევა ქალას
ღრუში შიგნითა სასმენი ხვრელის მეშვეობით და იყოფა აღმავალ და დაღმავალ ტოტებად. ეს ტოტები
მთავრდება ოთხ ვესტიბულურ ბირთვში. ზედა ტოტი მთავრდება ზედა ვესტიბულურ ბირთვში,
რომელსაც ბეხტერევის ბირთვი ეწოდება, ხოლო ქვედა ტოტი მთავრდება სამ ბირთვში -
ლატერალური - დეიტერსისაა, ქვედა - როლერის და მედიალური არის სამკუთხა, ანუ შვალბეს
ბირთვი. მეორე ნეირონიდან გამოსული აქსონების საშუალებით ვესტიბულური სისტემა უკავშრდება
არა მარტო ნათხემს, არამედ სხვა წარმონაქმნებსაც (მოგვიანებით გავივლით). რაც შეეხება
ნათხემთან კავშირს, ის უკავშირდება ნათხემის ჭიაში არსებულ ბირთვებს. მეორე ნეირონი და მისი
აქსონები უკვე ვესტიბულური ნერვის ცენტრალური ნაწილია. ნათხემში შემავალ ამ გზას ეწოდება
ვესტიბულოცერებელური გზა. შესვლა და გამოსვლა უკანა ფეხით.

შემდეგი გზა, რომლითან თავის ტვინის ქერქი უკავშირდება ნათხემს ეს არის შუბლის წილი
(ზოგადად შუბლის წილი და საფეთქლის წილი ფუნქციურად ყველაზე დატვირთულია). შუბლის წილი
შედის ექსტრაპირამიდული სისტემის შემადგენლობაშიც და პირამიდული სისტემის
შემადგენლობაშიც. შუბლის წილში მდებარეობს სარტყლის ხვეული, რომელიც უკავშირდება
ნათხემს შუბლ-ხიდ-ნათხემის გზის საშუალებით. ქერქიდან წამოსული სამივე გზა შედის
ნათხემში შუა ფეხებით (ვაროლის ხიდის საშუალებით), ამიტომაც ჰქვია ასე. მეორე გზა წინა
ცენტრალური ხვეულიდან იწყება და ნათხემში შედის და მას ეწოდება გზა პირამიდული
სისტემიდან ნათხემისკენ. მესამე გზა იწყება კეფისა და საფეთქლის წილებიდან და მას
კეფა-საფეთქელ-ხიდ-ნათხემის, ანუ ოქციპიტოტემპორპპონტოცერებელარული გზა ეწოდება.
რა საჭიროა ამ შუბლ, კეფისა და საფეთქლის წილების დაკავშირება ნათხემთან? შუბლის წილის
კავშირი აუცილებელია, რადგან შუბლის წილში მდებარეობს მე-8 ადვერსიული ველი (თვალის
კაკლებისა და თავის მოპირდაპირე მხარეზე მიტრიალების ცენტრი).. მარჯვნივ, მარცხნივ გახედვა ამ
ადვერსიული ველიდან წამოსული იმპულსებით ხორციელდება და ამ დროს რო მოხდეს
წონასწორობის დაცვა და არ დაეცეს ადამიანი, ამისათვის უკავშირდება შუბლის წილი ნათხემს.
კეფა-საფეთქელ-ნათხემის გზა რისთვის არის საჭირო? კეფის წილში ჩვენ გვაქვს მხედველობის
ქერქული ცენტრი (დეზის ნაპრალი ზედა და ქვედა კიდე), ხოლო საფეთქლის წილში გვაქვს სმენის
ცენტრი (მგონი გენიგის ხვეულიო). როდესაც მე ნებისყოფითად ვიყურები მარჯვნივ ან მარცხნივ ეს
არის ჩემი სურვილი და ამაში მონაწილეობს შუბლის წილი, ანუ ნებისყოფითი მოძრაობის ცენტრი,
მაგრამ, როდესაც ხდება რეფლექსური მიტრიალება სმენითი და მხედველობითი გამღიზიანებლის
მხარეს, რაღაცას რო ცეცხლი წაეკიდოს უცებ (მაგ. შენს ცხოვრებას) ან აფეთქდეს (თსსუ)
მომენტალურად თქვენ გააზრებასაც ვერ მოასწრებთ თვალები მიტრიალდება გაღიზიანების მხარეს.
სწორედ ამისათვის არის რომ ამ დროსაც მოხდეს წონასწორობის დაცვა. კეფის და საფეთქლის
წილები, ანუ მხედველობისა და სმენის ქერქული ცენტრი ჯერ უკავშირდება მე-8 ველს და იქიდან უკვე
ნათხემს, რომ ამ დროსაც, როცა უეცრად მიატრიალებ თავს და თვალებს მოხდეს წონასწორობის
დაცვა. ანუ თავის ტვინის ქერქიდან ნათხემში შედის 3 გზა : 1.გზა პირამიდული სისტემიდან (?) 2.
შუბლ ნათხემის გზა და 3. კეფა-საფეთქელ-ხიდ-ნათხემის გზა. სამი გზა შევიდა
პროპრიოცეპტორებიდან, ერთი გზა ვესტიბულური ბირთვებიდან და დაგვრჩა ერთი გზა ნათხემში
შემავალი, რომელიცაა ოლივო-ცერებელური გზა. ქვედა და ზედა ოლივები არსებობს, ზედა
ოლივები სმენის ნერვის გამტარი გზაა და ამასთან კავშირი არ გვაქვს, მაგრამ ქვედა ოლივები შედის
კიდევ ერთი დიდი სისტემის შემადგენლობაში, რომელიცაა ექსტრაპირამიდული სისტემა, ანუ
ქერქქვეშა ბირთვების სისტემა, რომელიც მოქმედებს ჩონჩხის კუნთების ტონუსზე და ჩვენს კუნთებს
ამყოფებს მუდმივ მზადყოფნაში, რომ მიიღოს მამოძრავებელი იმპულსი და სწრაფად შეასრულოს
მოძრაობა და, გარდა ამისა, ექსტრაპირამიდული სისტემა არჩევს პოზას საიდან სჯობს ამა თუ იმ
მოძრაობის შესრულება. ამიტომ სისტემა, რომელიც გავლენას ახდენს ჩონჩხის კუნთებზე,
შეუძლებელია არ იყოს დაკავშირებული ნათხემთან, რომელიც ამ მოძრაობის სიზუსტეს
განაპირობებს. ამიტომ მე-8 გზა, რომელიც ნათხემში შედის, არის ოლივო-ცერებელური გზა. ეს
ნათხემის აფერენტული სისტემა, ანუ ნათხემში შემავალი 8 გზა. ნათხემმა ყველა ამ გზის საშუალებიტ
მიიღო ინფორმაცია პროპრიორეცეპტორებიდან, ვესტიბულური სისტემიდან, თავის ტვინის ქერქის
სხვადასხვა ნაწილებიდან, ექსტრაპირამიდული სისტემიდან. მიიღო, მარა მერე რაა? ეხალისება და
იგულავა თუ რა?? ნათხემი ამის საპასუხო იმპულსაციას გამოიმუშავებს, ეს გამომავალი გზა
ნათხემიდან დაიწყება სწორედ დაკბილული ბირთვიდან. ყველა გზა გარდა ერთისა -
ცერებელოვესტიბულურისა, გამოდის ნათხემის წინა ფეხის საშუალებით მიემართება ქვევით, ამ
გზებსაც დეტალურად გავივლით . მიემართება ქვევით და ცადის ზურგის ტვინის წინა რქაში.
მოტონეირონები მოგვეპოვება ალფა დიდი(სწრაფ შეკუმშვასა და ნებისყოფით მოძრაობაზე
პასუხისმგებელი), ალფა მცირე (კუნთთა შეთანხმებულ მოქმედებას უზუნველყოფენ) და გამა.
ნათხემიდან ჩამომავალი გზები, ეფერენტული სისტემა, უკავშირდება ალფა მცირე მოტონეირონებს
და,ასევე, კუნთის ტონუსზე ახდენს გავლენას და ამიტო უკავშირდება გამა მოტონეირონი. ე.ი. რას
აკეთებს ეს ნათხემის იმპულსები, რომელიც მოვიდა ალფა მცირე მოტონეირონამდე, ანუ როგორ
ასრულებს ნათხემი თავის ფუნქციას, რომ ჩვენი მოძრაობა იყოს ზუსტი და თანაზომიერი. ნათხემი
უზრუნველყობს კუნთების შეთანხმებულ ანუ სინერგიულ მოქმედებას. რას ნიშნავს სინერგიული
მოქმედება? კუნთს რომელიც იკუმშება ეწოდება აგონისტი, მის საწინააღმდეგო ფუნქციის
შემასრულებელს -ანტაგონისტი. ასე რომ მესამე ჯგუფი კენთებისა, ესაა სინერგისტული კუნთები,
რომელიც ან აგონისტს ეხმარება, ან ანტაგონისტს. მოძრაობა რომ შესრულდეს მაგ.ხელი მოვხარო,
ამისათვის ორთავა კუნთი უნდა შეიკუმშოს,მაგრამ ერთდროულად უნდა მოდუნდეს სამთავა კუნთი და
ამას აკეთებს სწორედ ნათხემი, თორე მე თუ ორივე კუნთი შემეკუმშა ხელი გაშლილ-გაფარჩხული
დარჩება.. ანუ აგონისტი რო იკუმშება, ანტაგონისტი უნდა მოდუნდეს. აი ამას ჰქვია კუნთების
შეთანხმებული, ანუ სინერგიული მოქმედება და ამას უზრუნველყობს ნათხემი და ალფა მცირე
მოტონეირონიდან გამოსული იმპულსები, რომელიც კუნთებამე აღწევს ალფა დიდი, ანუ შეკუმშვის
ნებისყოფითი მოძრაობის იმპულსებთან ერთად. რაც შეეხება კუნთის ტონუსზე ნათხემის გავლენას,
თავის ტვინის ქერქი ვიცით რომ ამ სეგმენტური ტიპის გამა მოტონეირონებსა და ალფა დიდზე ახდენს
შემაკავებელ-მარეგულირებელ ზემოქმედებას, ნათხემიდან გამომავალი გზები იწვევენ გამა
მოტონეირონების პირიქით, აქტივაციას. ამიტომ როდესაც ნათხემი ზიანდება, კუნთის ტონუსი
ქვეითდება - ჰიპოტონია ვითარდება, მაგრამ არასოდეს არ ვითარდება ატონია, როგორიც დუნე
დამბლის შემთხვევაში. ე.ი. სამი გზა ძირითადი მოდის ნათხემიდან ქვევით, ზურგის ტვინის წინა
რქაში მოაქვს იმპულსაცია და როგორც ნათხემიდან, ისე თავის ტვინის ქერქიდან და ვეს“წ“იბულური
სისტემიდან.

ფლექსიგის გზა ( უკანა სპინო-ცერებრული)

ყველა ეს გზა გავიაროთ ეხლა და დავიწყოთ სამი გზით, რომელიც იწყება
პროპრიორეცეპტორებიდან, ანუ ნათხემს აწვდის ინფორმაციას სხეულის სეგმენტის სივრცეში
მდებარეობის შესახებ. პირველი ნეირონი ჩვეულებრივ ღრმა მგრძნობელობის გამტარი გზის არის
ესეც და მოთავსებულია მალთაშუა კვანძში. მისი დენდრიტი მთავრდება კუნთებში, მყესებში,
სახსრებში, იოგებში აქ არის მოთავსებული ეს რეცეპტორი. ღრმა მგრძნობელობის შემთხვევაში
უკანა ფესვის საშუალებით ეს აქსონები შემოდიან უკანა სვეტში პირდაპირ და ქმნიან გოლის და
ბურდახის კონებს. მაგრამ აქსონების ნაწილი ამ ღრმა მგრძნობელობის პირველი ნეირონისა უკანა
ფესვით შემოვა უკანა რქაში და დამთავრდება უკანა რქის ფუძეზე მდებარე კლარკის ბირთვებში, ეს
არის უკანა სპინოცერებელური გზა (tractus spinocerebellaris posterior(dorsalis) -ანუ
ფლექსიგის გზა). ფლექსიგის გზის მეორე ნეირონზე, რომელსაც ჰქვია კლარკ-შპილინგის უჯრედები
და გულმკერდის სეგმენტების დონემდე არის ჩამოწიკწიკებული და სვეტს ქმნიან ყველა წინა რქის
ფუძეზე არის მოთავსებული. მეორე ნეირონის აქსონი თავისავე მხარეზე მოთავსდება უკვე ზურგის
ტვინის გვერდით სვეტში და არა უკანა სვეტში, მიემართება ზემოთ, შემდეგ მოგრძო ტვინის დონეზე
ქვედა ფეხით ფლექსიგის გზის მეორე ნეირონის აქსონი შემოდის თავისავე მხარეზე ნათხემში,
ნათხემის ჭიაში და დამთავრდება ორ ბირთვში - მომრგვალებული ბირთვში n.globosus და
საცობისებრ n.emboliformis, სადაც მოთავსებულია ფლექსიგის გზის მესამე ნეირონი. ამ მესამე
ნეირონის , ანუ ბირთვებიდან მოთავსებული ნეირონის აქსონები თავისავე მხარეს ავა ნათხემის
ჰემისფეროების ქერქში და დაუკავშირდება ჰემისფეროს ქერქის მეორე შრეს, ანუ პურკინიეს
უჯრედებს, რომელმაც საპასუხო იმპულსი უნდა გამოიმუშავოს. ეს გახლავთ ნუმერაციით მეოთხე
ნეირონი, რომლის აქსონიც ჩამოვა ჰემისფეროების სიღრმეში და დაუკავშირდება დაკბილულ ბირთვს
(ყველა გზა, რომელიც გამოდის ნათხემიდან, იწყება დაკბილული ბირთვიდან). ეს გამოდის
ნუმერაციით მე-5 ნეირონი. ამ მე-5 ნეირონის აქსონი წინაფეხების საშუალებით გამოვა ნათხემიდან
და გამოსვლისთანავე გადადის მოპირდაპირე მხარეზე, ანუ აკეთებს პირველ ჯვარედინს, ეს
გახლავთ ვერნე-კინგის ჯვარედინი ( თუ ვერ დაიმახსოვრეთო, ეჭვი შეპარა ჩვენში, მაშინ
ნათხემის წინა ფეხების ჯვარედინიო) და მოპირდაპირე მხარეზე დამთავრდება წითელ ბირთვში
(nucleus ruber), ეს არის ერთერთი მნიშვნელოვანი ქერქქვეშა ბირთვი, სადაც მოთავსებულია
მე-6 ნეირონი. წითელი ბირთვიდან დაიწყება დაღმავალი გზა, რომელიც ზურგის ტვინის წინა
რქაში უნდა დაბრუნდეს. მე-6 ნეირონის აქსონი წითელი ბირთვიდან გამოსვლის შემდეგ მეორე
ჯვარედინს გააკეთებს, რასაც ჰქვია ფორელის ჯვარედინი, ანუ დაბრუნდა თავისავე მხარეზე,
უკუმიმართულებით გაივლის ტვინის ფეხებს, ვაროლის ხიდს, მოგრძო ტვინს, ისევ გვერდით სვეტში
ჩაეშვება, ოღონდ დამთავრდება ზურგის ტვინის წინა რქაში მოთავსებულ ალფა მცირე და გამა
მოტონეირონებზე. ეს არის ერთი შემავალი გზა ფლექსიგის და ერთი გამომავალი. ფლექსიგის გზა ანუ
უკანა სპინოცერებელური ტრაქტი, ხოლო ეს დაღმავალი გზა,რომელიც ძირითადია ნათხემის
იმპულსების მისატანად ზურგის ტვინის წინა რქაში, ეწოდება რუბროსპინალური ტრაქტი, ანუ
მონაკოვის გზა, კონა,ტრაქტი. ორ გადაჯვარედინებას რა მნიშვნელობა აქვს? თავის ტვინის
ქერქიდან წამოსული პირამიდული გზა ვთქვით, რომ ერთხელ ჯვარედინდება, ზერელე და ღრმა
მგრძნობელობის მეორე ნეირონის აქსონიც ერთხელ ჯვარედინდება, ანუ დიდი ჰემისფეროები
განაგებს მოპირდაპირე მხარეზე კონტრალატერალურად როგორც ნებისყოფით მოძრაობას, ისე
მგრძნობელობას. ნათხემის შემთხვევაში ერთხელ გადაჯვარედინდა, ანუ გადავიდა საწინააღმდეგო
მხარეზე, მერე ისევ გადმოჯვარედინდა, ანუ თავის მხარეს დაუბრუნდა. ჰოვერსის გზა ოთხჯერ
ჯვარედინდება. ლუწჯერ გადაჯვარედინებისას ნიშნავს რომ თავის მხარეს უბრუნდება. ამიტომ
ნათხემის ჰემისფეროს დაზიანების დროს, კოორდინაციის მოშლას, რასაც ატაქსია ეწოდება,
ჰემიატაქსია ვითარდება პათოლოგიური დაზიანებული ჰემისფეროს მხარეზე.

ჰოვერსის გზა (წინა სპინო-ცერებრული)

მეორე გზა, რომელიც ასევე შედის პროპრიორეცეპტორებიდან ნათხემში არის წინა
სპინოცერებელური ტრაქტი, ანუ ჰოვერსის გზა. ყველაზე ჩახვეულია. რადგან
პროპრიოცეპტორებიდან იწყება, პირველი ნეირონი მოთავსებულია მალთაშუა კვანძში, მისი
აქსონები უკანა ფესვის საშუალებთ შემოვა უკანა რქაში, მაგრამ კავშირი არა აქვს
კლარკ-შტილინგის უჯრედებთან, არამედ უკანა რქის შუა ნაწილში დამთავრდება მეორე ნეირონზე.
ეს არის ერთადერთი გზა, რომლის აქსონების ნაწილი ოთხჯერ ჯვარედინდება, ერთადერთი,
რომელიც ნათხემში შედის და გამოდის წინა ფეხის საშუალებით. წინა ფეხით რო შედის,
ნიშნავს რო შუა ტვინის დონეზე უნდა შევიიდეს. ჰოვერსის გზის მეორე ნეირონის აქსონები
გამოსვლისთანავე იყოფიან ორ ნაწილად. ერთი ნახევარი მოთავსდება თავისავე მხარეზე,
ფლექსიგის გზის წინ, ნაწილი აქსონებისა გადადის მოპირდაპირე მხარეზე, ასევე მოთავსდება
გვერდით სვეტში, იქაც ფლექსიგის გზის წინ, ამიტომაც ჰქვია წინა სპინოცერებელური გზა. ე.ი.
გაივლის ტვინის ღეროს, მოგრძო ტვინს, ვაროლის ხიდს, ტვინის ფეხებს და შუა ტვინის დონეზე (იქ
ტვინის იალქანია) გადმოჯვარედინდება ეს გადაჯვარედინებული ნაწილი აქსონებისა შეუერთდება
გადაუჯვარედინებელ აქსონებს, ანუ პირველი ჯვარედინი მოხდა ზურგის ტვინის დონეზე, მეორე
ტვინის წინა იალქნის დონეზე, ანუ შუა ტვინის დონეზე, დაბრუნდა თავის მხარეზე, შეუერთდა
გადაუჯვარედინებელ ბოჭკოებს და ამის შემდეგ ზუსტად ისევე მიემართება, როგორც ფლექსიგის
გზის შემთხვევაში, მაგრამ კიდევ ერთხელ აგიხსნით

შემოვა ნათხემის ჭიაში წინა ფეხით დაუკავშირდება საცობისებრ და მომრგვალებულ ბირთვებს , აქ

მოთავსებულია მე3 ნეირონი, ამის აქსონი თავის მხარეზე ავა ჰემისფეროების ქერქში პურკინიეს
უჯრედებში, მე4 ნეირონის აქსონი ჩამოვა ჰემისფეროების სიღრმეში დაკბილულ ბირთვთან, მე5
ნეირონის აქსონი ისევე როგორც შევიდა წინ ფეხის საშუალებით ასევე გამოვა , შექმნის ვერნე
კინგის ჯვარედინს, დამთავრდება მოპირდაპირე მხარეს წიითელ ბირთვში , აქ უკვე მე6 ნეირონია ,
რომლის აქსონიც გამოსვლისთანავე ისევ გადმოჯვარედინდება (ფორელის ჯვარედინი) , ჩაეშვება
თავისავე მხარეზე გვერდით სვეტში და დამთავრდება ზურგის ტვინის წინა რქაში ალფა მცირე და
გამა მოტონეირონებზე. ეს არის წინა სპინოცერებელური ტრაქტი ანუ ჰოვერსის გზა. მე2 ნეიორნის
აქსონები ბირთვიდან უკანა თაღში (შუა ნაწილშიო ვერ გავიგე ბოდავს) მოთავსებული ბირთვიდან
გამოსვლის შემდეგ ორ ნაწილად იყოფა, ნაწილი თავისავე მხარეს თავსდება გვერდით სვეტში,
ნაწილი გადაჯვარედინდება და მოპირდაპირე გვერდით სვეტში. შემდეგ ტვინის წინა იალქსნის, ანუ
შუა ტვინის დონეზე გადაჯვარედინებული აქსონები კიდევ ერთ ჯვარედინს აკეთებს (მეორეა
ჯვარედინია) შეუერთდება გადაუჯვარედინებელ აქსონებს და შევა ნათხემში წინა ფეხის
საშუალებით. გზა ისევ ისე მიდის, ისევ ორი ჯვარედინი ფორელის და ვერნე კინგის, რაც ნიშნავს რომ
ნაწილი აქსონებისა 4ჯერ გადაჯვარედინდა მაგრამ თავის მხარეს დაუბრუნდა . ამდენი
გადაჯვარედინება გვჭირდება თავდაცვისთვის რომელიმე მხარეს თუ დაზიანდება გვერდითი ან
უკანა სვეტი დამატებით არსებობს თავდაცვის მექანიზმი რომ მაინც მიაღწიოს იმპულსმა
ნათხემს.

გზა გოლის და ბურდახის ბირთვებიდან

იწყება პროპრიორეცეპტორებიდნა და შედის ნათხემში არის გზა გოლის და ბურდახის ბირთვებიდან
ნათხემისკენ. მალთაშუა კვანძში, თავიდან მიერმართება როგორც მგრძნობელობის გამტარი გზა
ანუ 1 ნეირონის აქსონი უკანა ფესვით შემოვა და პირდპაირ მოთავსდება უკანა სვეტში, შექმნის
გოლის და ბურდახის კონებს და მოგრძნო ტვინში დამთავრდება თანამოსახელე ბირთვებში (მე2
ნეირონი) მე2 ნეირონების აქსონების უმეტესობა ნაწილი თავისი კლასიკური მგრძნობელობის
გამტარი გზით მიდის , მაგრამ აქსონების ნაწილი კოლატერალებს აძლევს ნათხემს , ამიტომ უკანა
ანუ ქვედა ფეხის საშუალებით შევა ჭიაში და ამის შემდეგ ზუსტად იგივეა გზა. ამ შემთხვევაში გოლის
და ბურდახის ბირთვებმაც თავისი აქსონების ნაწილი მიაწოდა ნათხემს ინფორმაცია ჩვენი სხეულის
სეგმნეტის სივრცეში მდდებარეობის შესახებ. ისევ წითელ ბირთვთან და სამივე ეს გზა უკან
ბრუნდება ნათხემის იმპულსები რუბროსპინალური ტრაქტის ანუ მონაკოვის კონის საშუალებით.

ვესწწწწიბულო-ცერებელური გზა
იწყება ვესტიბულური ბირთვებიდან და შედის ნათხემში. შუა ყურში გვაქვს 1 ნეიორნი
ვეესტიბულური ნერვისა, მისი აქსონი შემოვა მოგრძო ტვინის დონეზე გაიყოფა აღმავალ და
დაღმავალ ტოტებად. აღმავალი დამთავრდება ზედა ბირთვში - ბეხტერევის ბირთვი და დაღმავალი
ტოტი 3 ბირთვში- ლატერალური ანუ დეიტერსის, როლერის ქვედა და შვალბე- ანუ სამკუთხა
ბირთვი. აქ არის მოთავსებული მე2 ნეირონები. ბეხტერევის ბირთვიდან უკანა ფეხის საშუალებით
შევა ნათხემს ჭიაში სადაც დაუკავშირდება ონტოგენეზურად ყველაზე ძველ და ყველაზე დიდ
ბირთვს კარავის ბირთვს ნუკლეუს ფასციგის, აქ არის უკვე მე3 ნეირონი. ანუ მომრგვალებულ და
საცობისებრ ბირთვებთან ვესტიბულო ცერებელურ გზას კავშირი არ აქვს . ამ გზის თავისებურებაა
ისაა რომ ვერტიკალური პოზის შენარჩუნებას უზრუნველყოფს მხოლოდ ჭია და ვესტიბულური
აპარატი, ამიტომ ვესტიბლური სისტემა თუ დაუკავშირდა ნათხემის ჭიას აღარ აგრძელებს გზა
ნათხემსკენ ჰემისფეროებისკენ იმიტომ რომ არ მონაწილეობს ისინი ჩვენი ვერტიკალური პოზის
შენარჩუნებაში. ამიტომ თუ ეს იყო შემავალი გზა ნათხემში , კარავის ბირთვიდან დაიწყება უკვე
გამომავალი გზა . ისევ უკანა ფეხის საშუალებით გამოდის მიდის დეიტერსის ბირთვთან, ანუ
გარეთა ბირთთვთან და აქედან იწყება დაღმავალი გზა. ანუ საიდანაც არ უნდა იწყებოდეს
ნათხემიდან გამომავალი გზები ჩადის გვერდით სვეტში და მერე ზურგის ტვინის წინა რქაში. ამ
დაღმავალ მეორე გზას ჰქვია ვესტიბულო-სპინალური ტრაქტი- ლევენტარის კონა?

მესამე დაღმავალი გზა - რეტიკულო სპინალური-ტრაქტი.

თავიდან მკვლევარებს ეგონათ რომ წითელი ბირთვიდან მომავალი რუბროსპინალური ტრაქტი

რომელსაც ნათხემის იმპულსაცია მოჰქონდა ზურგის ტვინში, მაგრამ ტვინის ღეროს ბადისებრი
ფორმაცია ანუ რეტიკულური ფორმაციაც მონაწილეობს თურმე. აქსონების ნაწილი რომელიც
წითელი ბირთვიდან გამოვიდა პირდაპირ მონაკოვის კონის საშუალებიტ კიარ ჩადიოდა გვერდით
სვეტში , არამედ ნაწილი აქსონებისა უკავშირდებოდა ღეროს რეტიკულურ ფორმაცია
(ექსტრაპირამიდული სისტემის შემადგენელია) და შემდგომში ნათხემის იმპუსლებს ემატება აქ
ექსტრამიდული სისტემის იმპულსები და აღწევდნენ ზურგის ტვინის წინა რქის მოტონეირონებს. ეს
გზა აღიარეს დამოუკიდებლად. ეს გზა ნათხემისთვის მესამეა ხოლო , ექსტრაპირამიდულისთვის
ერთადერთია.

ანუ სულ შემავალი 8 გზა და გამომავალი 3 გზა უნდა ვიცოდეთ.

სამი გზა რომელიც თავის ტვინის ქერქიდან იწყება. გზა პირამიდული სისტემიდან
ნათხეისკენ, შუბლ-ხიდ-ნათხემის, კეფა-საფეთქელ-ხიდ-ნათხემის გზა 😊
ყველა ეს გზა იწყება შესაბამისი წარმონაქმნდებიდან ანუ წინა ცენტრალური ხვეულიდან, შუბლის

😊
წილიდან, მაგრამ ერთნაირად მიემართება და ამიტომ აგიხსნით პირამიდულიდან ნათხემისკენ
მიმავალსო წინა ცენტრ.ხვეულიდან დაიწყო, შეიქმნა სხივიანი გვირგვინი, გაიარა შიგნითა
კაფსულის მუხლში და უკანა ფეხის წინა ორ მესამედში. ჩაეშვა ეს ცენტრ.მამოძრავებელი ნეირონი
ტვინის ღეროში, ფეხები, ვაროლის ხიდი, მოგრძნო ტვინი გადაჯვარედინდა და თავისი გზით წავიდა
(ესაა პირამიდული გაიმეორა წინა მასალა ), მაგრამ აქსონების ნაწილი ცენტრ.მამოძრავებელი

😊
ნეირონისა ვაროლის ხიდის დონეზე კოლატერალებს აძლევს ანუ მთავრდება ე.წ ხიდის საკუთარ
ბირთვებში ეს არის აქსონები განკუთვნილი ნათხემისთვის მეორე ნეირონი მოთავსებულია ხიდის
საკუთარ ბირთვებში , აქედან გამოსული აქსონები, როგორც ყველაფერი რაც ქერქიდან იწყება,
გადაჯვარედინდება (პირველი ჯვარედინი) ნათხემში შევა მოპირდაპირე ჰემისფეროში პურკინიეს
უჯრედებში , ნათხემის შუა ფეხის საშუალებით. კიდევ ერთი თავისებურება - თავის ტვინის ქერქი
როგორც უმაღლესი წარმონაქმნი უკავშირდება პირდაპირ ნათხემის ჰემისფეროების ქერქს, ანუ
ჭიასთან კავშირი არ აქვს. მესამე ნეირონი იწყება ამ პურკინიეს უჯრედებიდან და ჩამოდის
ჰემისფეროების სიღრმეში , დაუკავშირდება დაკბილულ ბირთვს , მე4 ნეირონის აქსონი გამოვა წინა
ფეხებით, გადაჯვარედინდება ვერნე-კინგის ჯვარედინი (მეორე ჯვარედინი), დამთავრდება
მოპირდაპირე მხარეს წითელ ბირთვში ნუკლეუს რუბერ და აქედან იწყება მე5 ნეირონი გამოდის.
აქედან იწყება მონაკოვის გზა ,კიდევ ერთხელ გადაჯვარედინდება (მესამე ჯვარედინი) ფორელის
ჯვარედინი, გაივლის ყვეალფერს უკან და გვერდითი სვეტსაც და ამთავრდება ზურგის ტვინის წინა
რქაზე . ასევე იქნება შუბლ-ხიდ-ნათხემის გზა და კეფა-საფეთქელ-ხიდ-ნათხემის გზაც, ოღონდ წინა
ცენტ.ხვეულის ნაცვლად დაიწყბეა შუბლის წილიდან და კეფიდან ანუ 17-18 არედან ალბათ :/ ანუ
კენტჯერ გადაჯვარედინდება, ამიტომ ქერქის დაზიანებისას კონტრალატერალურ მხარეზე
ჰემიპლეგია, ჰემიანესთეზიის მსგავსად იქნება ჰემიატაქსია!!

პირდაპირი და უკუკავშირების პირველი მარყუჟი- აქ წამოვიდა წინა ცენტრალური ხვეულის

ქერქიდან . შემოვა ნათხემის ქერქში,, გამოვიდა აქსონების ნაწილი წითელ ბირთვში , მაგრამ ნაწილი
თალამუსის გავლით დაბრუნდა თავის ტვინის ქერქში, ანუ ქერქმა რომ გააგზავანა ნათხემთან
იმპულსები საპასუხო იმპულსაცია მიიღო ამ გზის საშუალებით ქერქმა ისევ. ყველაფერი რაც ქერქში
ადის თალამუსს გაივლის აუცილებლად რაც შეეხება ქვემოდან წამოსულ იმპუსლაციას. ამას ჰქვია
სწორედ პირდაპირი და უკუკავშირების პირველი მარყუჟი, ანუ ერთმანეთს დაუკავშირდა თავის
ტვინის მოტორული ქერქი, ნათხემი და ისევ თავის ტვინის ქერქი-პირველი მარყუჟი. ახლა მეორე
მარყუჟი, რომელსაც ჟილენ-მოლეტის სამკუთხედი ეწოდება ექსტაპირამიდული სისტემის ქვედა
ოლივებიდან იწყება გზა რომელიც ნათხემში შედის უკანა ფეხის საშუალებით, შემდეგ ზუსტად ისევე
გამოდის წინა ფეხით საშუალებით და მიდის წითელ ბირთვთან მაგრამ ამ შემთხვევაშიც ბოჭკოების
ნაწილი წავა თალამსუსის გავლით დაუბრუნდდება თავის ტვინის ქერქის მოტორულ ცენტრს. აქ
საერთოდ ყველაფერი შეიკრა თავის ტვინის ქერქის მოტ.ცენტრი +კოორდინაციის ცენტრი
(კუნთების შეთანხმებულ მოქმედებას უზრნუველყოფს)+ ექსტრაპირამიდული სისტემა
(მამოძრავებელი იმპულსის მისაღებად მუდმივად მზადყოფნაში ამყოფებს ჩონჩხის კუნთებს ეს
სისტემა)+პირამიდული სისტემა.

სიმპტომატიკა

ვინაიდანნ კოოორდინაციის დაცვაში ბევრი რაცხა მონაწილეობს თთოეული მათგანის

დაზიანება მოგვცემს ატაქსიის გსხვავებული სახეს ესენია: პირველი ნათხემის დაზიანებით
ანუ ცერებელური ატაქსია, მეორე ღრმა მგრძნობელობის გამტარი გზების ანუ უკანა
სვეტის დაზიანებით გამოწვეული ატაქსია რომელსაც ჰქვია სპინალური ანუ ტაბესური
ატაქსია. შემდეგ ცერებრული ატაქსია ანუ ქერქიდან ნათხემისკენ მომავალი გზების,
ვესტიბულური ატაქსია ვესტიბულირი ბირთვებიდა ნათხემისკენ მომავალი გზის დაზ
შედეგად და პერიფერიული ატაქსია ანუ ფსევდოტაბესური ატაქსია (ღრმა
მგრძნობელობის ბიჭკოები კი ზიანდება მაგრამ ზიანდება არა უკნა სვეტში არამედ
პერიფერიულ ნრვში 1 ნეირონის დენდრიტები) ანუ გვაქვს ატაქსიის 5 სახე პირველი არის

1. ნათხემისმიერი ატაქსია (ჯერ ჰემისფეროს დაზიანება) და მაგით

დავიწყოთ. ვინაიდან ნათხემი კუნთების სინერგიას, სიზუსტეს და თნაზმოერებანს
უზრუნველყოფს, ამიტომ მისი ატაქსიის გამოსავლენად უნდა შევამოწომოტ მოძრაობა
ზუსტად და თნაზომიერად სრუდება თუ არა . ამის მერე კუნთების შეთანხმებულ მოქმედებას
ვამოწმებ ანუ გვაქვს თუ არა ასინერგია ანუ ამათი შეთნხმებული მოძრაობის მოშლა. 1.
მოძრაობის სიზუსტის დასადგენად საკოორდინაციო ცდები გამოიყენება : ყველაზე
გავრცელებუია ცხვირ თითის და მუხლ ქუსლის ცდა . ანუ წოლის დროს უნდა დავადებინოთ
ქუსლი მუხლზე ანდა საჩვეებელი თითი ცხვირზე უნდა დაიდოს და როცა ნათხემის ჰემოსფერო
დაზიანებულია ამ დაზიანების მხარეზე უზუსტობა ანუ დისმეტრია ვლინდება . გვექნება ანუ
ჰიპომეტრია (როცა ცხირამდეც ვერ მიიტანს) და ჰიპერმეტრია (როცა ცხვირს
გადააცილებს). ამ ცდით ასევე შეგვიძლია გამოვავლინოთ მოძრაობა თანაზომიერია თუ
არა რადგან როცა ნათხემის ჰემოსფერო დაზიანებულია კიდურებში ვლინდება კანკალი
რომელსაც ინტენციური კანკალი ეწოდება (მოძრაობის კანკალსაც უწოდებენ რადგან
მარტო მოძრაობის დროს გამოვლინდება და ყველაზე ძლიერადაა გამოხატული მოძრაობის
ბოლოს (რეტენციული კანკალი ) და ეს მხოლოდ ნათხემის დაზიანებისთვისაა
დამახასიათებელი) შეიძლება ინტენციური კნაკალი ძალიან არ იყოს გამოხატული მაგრამ
აღვირის ნიშანი იქნება ანუ ცხვირთნ რომიაქს შებორძიკდება და მერე გააგრძელებს გზას.
2. ასინერგიის გამოსავლენად მარტივი ცდაა უკუდარტყმის ანუ სწუარტ ჰოლმსის
ფენომენი. პაცუენტს მოვკიდებთ მაჯის სახსარზე ხელს ის თავისკენ ქაჩვს ჩვენ ჩვენსკენ .
უცბად ხელს რომ გავუშვებთ ხელი წესით არ უნდა მიირტყას გულმკერდზე და გაჩერება უნდა
შეძლოს. მაგრამ როცა ნათხემის დაზიანებაა აგონისტის და ანტაგონსტის(ორტავა და
სამთავა ანუ) კავშირი დარღვეულია და აგონისტის შეკუმშვიდან ანტაგონისტის შეკუმშვამდე
დიდი დრო გადის და ამიტომ ხელს რო გავშვებთ 2თვა შეკუმშვას აგრძელებს და მიირტყავს
ხელს გულმკერდძე. ადიადოხოკინეზის ცდაა შემდეგი ასინერგიის გამოსავლენად.
პაციენტმა პრონაციდან ხელი სუპინაციის მდგომარეობაში და პირიქით გადაიყვანოს ჩქარ
ჩქარა ამ დროს თენარის და ჰიპოთენარის კუნთები იკუმშება და დუნდება მაგრამ ნათხემის
დაზიანებისას დარღვეულია ეს და სუპინაცია და პრონაცია ნელა განხორციელდება და ამას
ადიადოხოკინეზია ეწოდება. ვინაიდან ნათხ დაზიანების დროს გამა მოტონეირონების
აქტივაცია არ ხდება კუნთის ტონუსი მცირდება და მტევნის წვრილი კუნტების დისტონიის
გამო ადიადოქოკინეზის ცდის დროს ნეკის თითი განზე განიზიდება (ყიფშიძის ნიშანი).
ჰიპოტონიის გამოვლინებაა კიდევ ნათხემის ჰემისფეროს დაზიანების დროს იმავე მხარეზე
მუხლის რეფლექსისი საქანელასებური მოდიფიკაცია ანუ მუხლის რეფლექსის
შემოწმებისას წესით ფეხი დაბლა უნდა იდოს მაგრამ თუ ნათხემის დაზიანებაზეა ეჭვია
მაღლზე შემოვსვათ რო მუცლი თისუფლად იყოს და რეფლესის გამოწვევისას ეს მუხლი
საქანელასავით ქანაობას დაიწყებს.

კუნთთა შეთნხმებული მოქმედების ანუ ასინერგიის გამოვლინებისთვის ძალიან

მნიშვნელოვაია ვერბალური კონტაქტი. მეტყვეელებაში მონაწილე კუნთების ასინერგიის
გამო პაციენტს სწრაფად საუბარი არ შეუძლია მარცვალმარცვალ ნელა ლაპარაობს მაგრამ
არ ამახინჯებს სიტყვას (ნათხემისებრი დიზართრია). კლასიკური დიზართრია ვითარდება
ბულბარული დაბლის დროს როცა 9 10 მოტორული ნერვი ზიანდება და ამდროს
მეტყველებაში მონაწლე კუნთების დამბლა გვაქვს და საეთოდ ვერ ლაპარაკობს, ხმის
ტემბრიც შეცვლილია , ცხვირსმიერი მეტყველება აქვს (არცერთ კუნთი იკუმშება) თითქოს
ცხელი კარტოფილი უდევსო და თ ხორხის შებრუნებული ნერი დაზიანდა საერთოდ აფონია?
ექნება .

ასინერგიის გამოსავლენად კომბინირებული მოხრა ანუ ფლექსია შეგვიძლია

გამოვიყენოთ. ხელები უნდა გადაიჯვარედინოს მკერდზე და მათ დაუხმარებლად წამოდგეს.
ეს ძნელია ფეხის გამშლელბი უნდა შეიკუმშოს რომ საწოლს დაეყრდონოს და ზურგის
მომხრელები უნდა შეკუმშოს რომ წაოდგეს მაგრამ როგორც კი ზურგის მომხრელები
შეიკუმშება გამშლელები ვერ იკუმშება ამიტო ფეხის მომხრელეი შეიკუმშება და ტანსაც
ზემოთ ასწევს და ფეხებსაც ამიტომ ამამს კომბინირებული ფლექსია ჰქვია.

კიდევ ერთია ასინერგიის გამოსავლენად. პაციეტი უკან უნდა გადაიხაროს.

როარწაიქცეს ამდროს ფეხებში უნდა მოიხაროს და ზურგის გამშლელებით მაქსიმალურად
გადაიწოს მაგრამ როგორც კი ზურგის გამშლელები შეიკუმშება ფეხის მომხრელები ვეღრ
იკუმშება (გამშლეებიცო ესე ამბობს) და თუ არ მოვეშველეთ წაიქცევა.

ცერებელური ატქსიისთივის 3.ნისტაგმიცაა დამახასიათებელი(თვალის კაკლების

ინტენციური კანკალი) აქ შეძენილი ნიასტიაგმია და არა თანდაყოლილი როცა კაკალის
უმოძრაობისასაც კია გამოხატული ნისტაგმი. ეს ნისტაგმი შეიძლება იყოს მიოპიური ან
თავის ტვინის დაჟეჟილებისას განვითარებული და ა.შ. ანუ შეძენილისას როცა ამოძრავებს
კაკალს მაშინააა გამოხატული მხოლოდ ნისტაგმი. 2 კომპონენტი აქვს სწრაფი განზიდვის და
ნელი დაბრუნების. სწრაფად საითცაა იმ მიმართულებისაა ნისტაგმიც. შეძენილი ნისტაგმი
თანდაყოლილი (სპონტანურისგან )იმით განსხვავდება რომ მაგალითად თუ გვაქვს
ჰორიზონტალური თნდაყოლილი ნისტაგმი და პაციენტს ზემოთ ქვემოთ გაახედებ ნისტაგმი
მაინც ჰორიზონტალური დარჩება. შეძენილი ნისტაგმის დროს კი საითც გაახედებ იქით
იქნება ნისტაგმიც.

შემდეგი სიმტომია 4.სიარული . პაციენტი დადის გაფართოებული საყრდენით(ანუ ფეხები

განზე უდგას რომ წონასწორობა დაიცვას მაგრამ მაინც ხან ერთ ხან მერე მხარეს ვარდება)
მთვრალისებური სიარულია ეს

ანუ ცერებელარული ატაქსიის დროს ჰემისფეროს დაზიანებისას გვაქვს:

დისმეტრია ჰიპო ან ჰიპერმეტრიით, ასინერგია , ინტენციური კნაკალი ,
სკანდირებული ანუ დიზართრიული მეტყველება, ნისტაგმი, , მთვრალისებური
სიარული, კომბინირებული მოხრა ანუ ფლექსია

კუნთთა ტონუსის დაქვეითების გამო მუხლის რეფლესის საქანელისებური

მოდიფიკაცია და ყიფშიძის ნიშანი

ახლა რა სიმპტომატიკა გვექნება, თუ ჭია დაზიანდა? ჭია ვესტიბულურ სისმეტმასთან ერთად

უზრუნველყოფს ჩვენს ვერტიკალუ პოზას და ჭიის შემოწმების დროს რომბერგის პოზას ვიყენებთ ხოლმე.
პაციენტს ვეუბნებით, მაქსიმალურად ახლოს დადგას ფეხები, რომ საყრდენი ფართობი შევამციროთ, ხელები
უნდა გამოსწიოს წინ და თან თვალებს ვახუჭვინებთ. თუ გვინდა კიდევ უფრო გავართულოთ, ასე წინ დავდგათ
(?), აქ კი სიგრძეში მეტია, მაგრამ მოცულობა ნაკლებია. ამ რომბერგის პოზაში ხშირია არამდგრადობა,
მარჯვნივ იხრება - ლატეროპულსიო, წინ იხრება - ანტეროპულსიოა, უკან იხრება - რეტროპულსიო. როცა
გვაქვს ქრონიკული ორმხრივი დაზიანება ასაკობრივი ან ვერტებრობაზილარული არტერიის სინდრომი,
რომლიც ტოტებიც ნათხემს კვებავს, ამ შემთხვევაში ეს ლატეროპულსიო გვაქვს მხარეობის გარეშე, ანუ
აქეთ-იქით ბარბაცებს პაციენტი. მაგრამ თუ დაზიანდა ნათხემის ჭიის შესაბამისი ნახევარი ერთ მხარეზე ... თუ
ნათხემის დაზიანებაა, რომბერგის პოზაში კი არა, ისედაც უჭირს ვერტიკალურ პოზაში და აუცილებლად იქნება
ლატეროპულსიო, ვარდნის ტენდენციით, ან ვარდნაც შეიძლება დაზიანებული ნახევრის მხარეს, ანუ ვერ
დადგება ორ ფეხზე პაციენტი. ესაა ჭიის დაზიანებით გამოწვეული ატაქსია. ვინაიდან ჭია არის ვერტიკალური
პოზა, ეს ხომ არის სტატიკა, ანუ სტატიკური ატაქსია=მხოლოდ ჭიის დაზიანება! თუ გავიგეთ, ესე იგი
ლაპარაკია მხოლოდ ჭიის დაზიანებაზე. ჰემისფერო არის მოძრაობის სიზუსტე და თანაბარზომიერება - ესაა
დინამიკა. ამიტომ დინამიკური ატაქსია= ჰემისფეროს აღნიშნავს. სტატიკურ-დინამიკური თუ გავიგეთ, ეს
ნიშნავს, რომ იმ ნახევარში ჭიაც დაზიანებულია და ჰემისფეროებიც.

2.ვესტიბულურ ატაქსიაზე. ვესტიბულური სისტემა ჭიასთან ერთად ზრუნველჰყოფს ჩვენს

ვერტიკალური პოზის შენარჩუნებას. ძალიან ჰგავს ჭიის დაზიანებას, მაშინაც არ შეუძლია ორ ფეხზე დგომა
პაციენტს, ვერტიკალური პოზის შენარჩუნება, მაგრამ იმდენად მარტივი გასარჩევია,იმიტომ რომ ვესტიბულური
სისტემის დაზიანების დროს, და ვესტიბულურ ატაქსიაშიი ვარჩევთ პერიფერიულ ვესტიბულურ ატაქსიასა(ანუ
როდესაც შუა ყურის პათოლოგიაა - პირველი ნეირონია დაზიანებული, სხეული/დენდრიტი/აქსონი, ან
ოტოლიტები - ეს ოტოლიტები ენდოლიმფაში რომ დაცურავენ, თავის ოდნავი მოძრაობაც კი მათი ცვლილების
გამო იწვევს ისეთ სიმპტომს,რომელიც არ გვხვდება არც ერთი სხვა ტიპის ატაქსიის დროს და მას სისტემური
თავბრუსხვევა ანუ ვერტიგო ეწოდება. პაციენტთა თითქმის 60% მოდის ჩივილით თავბრუსხვევაზე, თუმცა ამ
პაციენტს კარგად უნდა გამოვკითხოთ, თუ რას გულისხმობს ამ თავბრუსხვევაში, რადგან ის შეიძება იყოს
სისტემური, არასისტემური და ზოგჯერ პაციენტი თავბრუსხვევას ეძახის იმას,რომ სიარულისას აბარბაცებს,
რაც წონასწორობის დარღვევაა. არასისტემური თავბრუსხვევისას პაციენტს აქვს გულის წასვლის შეგრძნება,
ფეხქვეშ თითქოს მიწა გამოეცალა, ფეხები ბამბის(?) გაუხდა და ვერ გრძნობს, როგორ დადის. რაც შეეხება
ვერტიგოს, ადამიანს, როგორც კი თვალს გაახელს, აქვს შეგრძნება, რომ მის ირგვლივ არსებული საგნები
ტრიალებენ,ან თვითონ ტრიალებს ამ საგნების ირგვლივ. ძალიან ცუდი შეგრძნებაა, თან ახლავს გულისრევის
შეგრძნება და მრავალჯერადი ღებინება. ამიტომ ვესტიბულური ატაქსიის დროს ვერტიკალური პოზის
შენარჩუნება კი არა, პაციენტი საწოლში რაღაც პოზას პოულობს თავის, თვალდახუჭული წევს და ცდილობს
თავი არ გაანძრიოს, იმიტომ რომ, როგორც კი მდებარეობა შეიცვლება თავის, ისევ ყველაფერი დატრიალდება,
ჩნდება გულისრევის შეგრძნება და ღებინება. ანუ ესაა ვესტიბულური ატაქსიის განმასხვავებელი ნიშანი/ ჭიის
დაზიანებისასაც არის გულისრევა/ღებინება, მაგრამ არა ასეთი მრავალჯერადი, ანუ ყოველი პოზის შეცვლისას
არ ვითარდება. ამას გარდა ვესტიბულური ატაქსიის დროს უფრო უხეშად არის გამოხატული ნისტაგმი. არის
კატასტროფულა ძლიერი, მსხვილამპლიტუდიანი. ვესტიბულურ ატაქსიას, ვინაიდან ღეროს ბირთვები
უკავშირდებიან მოგრძო ტვინში არსებულ ვეგეტატურ ცენტრებს, თან ახლავს ვეგეტატური სიმპტომატიკა,
არის პროფუზული ოფლიანობა, სიფერმკრთალე, ზოგში, თუ სიმპათიკური ჭარბობს, არის წამოწითლება,
წამოხურება და ა.შ. პერიფერიული ვესტიბულური აპარატის დაზიანებას მენიერის სინდრომი ეწოდება.) და
ცენტრალურ ვესტიბულურ ატაქსიას (როცა მეორე ნეირონის ბირთვი ან აქსონია დაზიანებული.)

ვერტიგო ხანდახან არის კეთილთვისებიანი პაროქსიზმული მდებარეობის შეცვლის დროს, რომელიც

რამდენიმე წამში გადის. დავიხრებით, თავს ავწევთ და ოდნავ თავბრუ გვეხვევა. მაგას პრინციპში დიდი
მკურნალობა არც უნდა. თუ ეს ნამდვილი ვერტიგოა, მაშინ უკვე სერიოზული მკურნალობაა საჭირო.

შემდეგი ფორმა არის 3.სპინური ატაქსია. ამ დროს დაზიანებულია უკანა სვეტები, ანუ ტაბეს
დორსალისის, ზურგის ტვინის ხმობის/ნეიროსიფილისის დროს გვაქვს. ღრმა მგრძნობელობა რომ მოშილია,
ანუ საერთოდ ვერ გრძნობს საკუთარი სხეულის სეგმენტის მდებარეობას სივრცეში.ამიტომ როცა გოლის და
ბურდახის კონები განადგურებულია, პაციენტი მხოლოდ მხედველობის კონტროლით ახერხებს
სიარულს.მაგრამ ჩვენ როცა მგრძნობელობა არ გვაქვს მოშილი, შეხედვა არ გვჭირდება, ვიცით, რა ზომაზე
ავწიოთ ფეხი სიარულისას, ერთადერთი რამე წინააღმდეგობისას ვიყურებით ძირს. როცა პაციენტი ვერ
გრძნობს საკუთარი სეგმენტის სივრცეში მდებარეობას,მარტო შეხედვა არაა საკმარისი რომ განსაზღვროს, რა
დონეზე ასწიოს ფეხი ნაბიჯის გადასადგმელად და რა ძალით დასწიოს. ამიტომ მკვეთრად წევს ფეხს ზევით და
ასევე მკვეთრად ქუსლით დაარტყამს იატაკს, დადის, როგორც ჯარისკაცი მარშირებაზე (ოღონდ
ჯარისკაცივით არ მითხრათ, ჯარისკაცი ნორმალურად დადის, ჩვეულებრივო). როგორც ჯარისკაცი
მარშრებაზე. თუ მაინც შეგვეპარა ეჭვი, არის თუ არა ეს სპინური ატაქსია, უნდა დავავალოთ პაციენტს, რომ
თვალდახუჭულმა გაიაროს, მაგრამ მზად უნდა ვიყოთ, რომ შეიძება ის წაიქცეს, ამიტომ სიფრთხილეა საჭირო.
მიუხედავად იმისა, რომ ასე უჭირს სიარული, სწორ ხაზზე დადის (ნათხემის დაზიანებისგან განსხვავებით).

რაც შეეხება 4.ფსევდოატაქსიას. პერიფერიულ ნერვში პატარა დაზიანება ასეთ მკვეთრ ატაქსიას არ
გვაძლევს. პოლინეიროპათია როცა ავხსენით, ვთქვით, რომ ოთხივე კიდურის დისტალუ ნაწილში გვაქვს
გლობალური ატაქსია, მაგრამ არის ერთი ტიპი - ალკოჰოლური პოლინეიროპათია, რომელიც ყველასგან
განსხვავდება, იმიტომ რომ ალკოჰოლი ღრმა მგრძნობელობის ბოჭკოებს მეტად აზიანებს, ვიდრე ზერელე
მგრძნობელობისას. ამიტომ ამ დროს ღრმა მგრძნობელობის მოშლა ალკოჰოლური პოლინეიროპატიისას
მეტადაა გამოხატული. პაციენტს ისევ აქვს შენარჩუნებული სხეულის სეგმენტის სივრცეში მდებარეობის
შეგრძნება,მაგრამ ნატიფი, რთული მოძრაობების შესრულება შეუძლებელია.ამიტომ ამას
ფსევდოტაბესური ატაქსია ჰქვია.

დაგვრჩა 5.ცერებრული ატაქსიები. ამ დროს, რა ნაწილიც არ უნდა დაზიანდეს, იგივე

შუბლ-ხიდ-ნათხემის, კეფა-საფეთქელ-ხიდ ნათხემის გზა თუ გზა პირამიდული სისტემიდან ნათხემისკენ,
ვინაიდან კენტჯერ ჯვარედინდება, გვექნება ჰემიატაქსია კონტრალატერალურ კიდურებში. მაგრამ არის
ერთი ატაქსია, შუბლის წილის დაზიანების დროს ვითარდება და ყველა ცერებრული ატაქსიისგან
განსხვავებულია. მას ეწოდება ... ანუ შუბლის წილის დაზიანების დროს კონტრალატერალურად ჰემიატაქსია
ყველა ვარიანტში გვექნება, მაგრამ მას ემატება სხვა სიმპტომებიც - შუბლისმიერი ფსიქიკაა ერთი. შუბლის
წილი გარდა იმისა, რომ მრავალ ფუნქციას ასრულებს (ექსტრაპირამიდულ სისტემაში შედის, თვალის კაკლის
მოპირდაპირე მხარეზე მიტრიალების ცენტრია), როცა ჩვენ რთულ მოძრაობას ვასრულებთ, რის მერე რა
გავაკეთოთ, არ ვფიქრობთ. ამაზეც შუბლის წილია პასუხისმგებელი და ამას პრაქსისი ეწოდება. აპრაქსიაა
მისი მოშლისას. ანუ მოქმედების გეგმა იკარგება. შუბლის წილი ასევე ჩვენს ფსიქიკურ თავისებურებებსაც
განსაზღვრავს და მისი დაზიანებისას შუბლისმიერი ფსიქიკა ვითარდება. ანუ პაციენტი ხდება აგრესიული, ჯერ
ოჯახის წევრების მიმართ, მერე ყველას. ვლინდება კოპროლალია - იგინება/ცუდ სიტყვებს ამბობს მუდმივად.
კიდევ შუბლის წილის დაზიანების დროს ვითარდება სისუფთავის/სიკოხტავის უნარის დაკარგვა -
დაუვარცხნელი შეიძლება იყოს, ღილიარასწორად შეკრული და ა.შ. კიდევ ერთი სიმპტომი, რაც არც ერთი სხვა
მიდამოს დაზიანებისას არ გვხვდება არის ასტაზია/აბაზია - დამოუკიდებლად დგომისა და სიარულის
შეუძლებლობა. ანუ ნათხემის დაზიანებისას მთვრალივით მართალია, მაგრამ მაინც ახერხებს სიარულს და აი
ამ დროს ვერც დადგება და ვერც თუნდაც ერთ ნაბიჯს გადადგამს, ოღონდ ეს დიდი ზომის, საკმაოდ ძლიერი
დაზიანების დროს. ანუ კონტრალატერალური ჰემიატაქსია, შუბლისმიერი ფსიქიკა, ასტაზია/აბაზია - პირდაპირ
შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჰემიატაქსიის მოპირდაპირე ჰემისფეროში შუბლის წილია დაზიანებული.
 5
რაც შეეხება ექსტრაპირამიდულ სისტემას (ნათხემთან ვახსენეთ გაკვრით, რადგან ქვედა ოლივები
მისი შემადგენელი ერთ-ერთი ნაწილებია), ის კუნთის ტონუსის ფორმირებაში მონაწილეობს და
მუდმივ პლასტიურობაში (მზადყოფნაში) ამყოფებს ჩონჩხისა და კიდურების მუსკულატურას
მამოძრავებელი იმპულსის მისაღებად. გარდა ამისა, ექსტრაპირამიდული სისტემა არჩევს პოზას, თუ
საიდანაა უფრო მარტივი ამ მოძრაობის შესრულება. ექსტრაპირამიდულ სისტემაში ნათხემზე
რთულად გვაქვს საქმე და რატომ? იმიტომ, რომ ამ სისტემის შემადგენლობაში შედის და მის
საფუძველს წარმოადგენს ქერქქვეშა ბირთვები, რომლებიც ძალიან ბევრია, მის შემადგენლობაში
შედის თავის ტვინის შუბლის წილი (კერძოდ სარტყლის ხვეული), ღეროს რეტიკულური ფორმაცია და
აქ პირდაპირი და უკუკავშირი არ არის საკმარისი. ყველა ეს იმპულსი მოძრაობს ჩაკეტილი
ნეირონული რგოლების სახით. ანუ ექსტრაპირამიდული სისტემის ქერქქვეშა ბირთვები უკავშირდება
ერთმანეთს, თავის ტვინის ქერქს, ტვინის ღეროს რეტიკულურ ფორმაციას და ამ ჩაკეტილ ნეირონულ
რგოლებში მოძრაობის შემდეგ, საბოლოო ჯამში ისევე, როგორც ყველაფერი, რაც კუნთების
მოძრაობასთან/ტონუსთან არის დაკავშირებული, მიდის ზურგის ტვინის წინა რქის
მოტონეირონებამდე. ექსტრაპირამიდულ სისტემას აქვს ერთი დაღმავალი გზა -
რეტიკულოსპინალური ტრაქტი, რომელიც იწყება წითელი ბირთვიდან. აქსონთა ნაწილი მონაკოვის
ტრაქტის საშუალებით პირდაპირ მიდის ზურგის ტვინის გვერდითა სვეტში (tr.rubrospinalis) და
მთავრდება მოტონეირონებზე და მიაქვს მხოლოდ ნათხემის იმპულსაცია. აი აქსონთა ნაწილი ჯერ
ბადისებრ ფორმაციას გაივლის (retikulo-spinalis), სადაც მას ემატება ექსტრაპირამიდული
სისტემის იმპულსები და მხოლოდ ამის შემდეგ ორივეს, როგორც ნათხემის, ასევე
ექსტრაპირამიდულის იმპულსები (რომ ეგონათ, რომ ყველაზე მთავარი მონაკოვის ტრაქტი იყო,
რეტიკულური ფორმაციის კარგად შესწავლის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ უმნიშვნელოვანესი არის ისიც
ასევე) მიაქვს. დაღმავალებია კიდევ- tr.teqtospinalis. tr.vestibulospinalis, fasciculus
longitudinalis posterior.

ექსტრაპირამიდული სისტემის შემთხვევაში, პირამიდულისგან განსხვავებით, ნეირონები

ჩალაგებულია მონეტების მსგავსად სხვადასხვა დონეზე(პირამიდული გზის შემთხვევაში ნეირონი
ერთ დონეზეა - თავის ტვინის ქერქში წინა ცენტრალურ ხვეულშია, დანარჩენი კი სულ აქსონებია ამ
ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონების). გვაქვს შუბლის წილის ქერქი, გვაქვს უამრავი ქერქქვეშა
ბირთვების დონეზე, შემდეგ ეს გადახლართული აქსონები ქმნიან ბადისებრ სისტემას და ამის შემდეგ
ჩადის მხოლოდ წინა რქის მოტონეირონებთან. ანუ ეს არის ძალიან დიდი სისტემა. გვაქვს უამრავი
ქერქქვეშა ბირთვი და ურთულესი კავშირები იქმნება როგორც მათ შორის, ასევე თავის ტვინის
ქერქსა და რეტიკულურ ფორმაციასთან და აი, ასე, მუდმივად ცირკულირებს იმპულსები. ამიტომ
ექსტრაპირამიდული სისტემის განმარტების დროს ვამბობთ, რომ ამ სისტემის შემადგენლობაში
შედის დამაკავშირებელი გზებიც (სხვა არც ერთ სისტემაში არ არის ასე). ანუ ექსტრაპირამიდულ
სისტემას მიეკუთვნება ქერქქვეშა ბირთვები და ყველა ის დამაკავშირებელი გზა (აქსონები),
რომლებიც ქერქქვეშა ბირთვებს აკავშირებს ერთმანეთთან, თავის ტვინის ქერქთან, ღეროს
რეტიკულურ ფორმაციასთან და ზურგის ტვინის წინა რქის მოტონეირონებთან.

ვიცით, რომ წინა ცენტრალურ ხვეულში მოთავსებული მოტონეირონების აქსონები მიემართება

ქვემოთ კორტიკოსპინალური და კორტიკონუკლეარული გზებით. მოგრძნო ტვინის ბოლოში რჩება
მხოლოდ კორტიკონუკლეარული გზა. მოგრძო ტვინის განივ განაკვეთზე გვაქვს ანატომიური
წარმონაქმნი - შემაღლება, რომელსაც ჰქვია მოგრძო ტვინის პირამიდები. ეს პირამიდები შექმნილია
სწორედ ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონით და ამიტომაც ეწოდება მას პირამიდული ტრაქტი.
ექსტრაპირამიდული ტრაქტის სახელწოდება კი იქიდან გამომდინარეობს, რომ მისი აქსონები არ
გაივლიან მოგრძო ტვინის პირამიდებს. სხვათა შორის, ექსტრაპირამიდული სისტემა ბოლო იყო,
რომელიც აღმოაჩინეს მკვლევარებმა. მათ ჯერ ნახეს პაციენტი, რომელსაც სახე ჰქონდა ამიმური, ანუ
ნიღბისებრი, უჭირდა სიარული, მაგრამ დამბლა არ ჰქონდა, კუნთის დონუსი მკივეთრად იყო
მომატებული, მაგრამ ეს არ იყო პირამიდული ჰიპერტონია, ამიტომ მიხვდნენ, რომ რაღაც სისტემა
არსებობს, რომელიც იმ ეტაპზე უცნობი იყო. ამის შემდეგ დაიწყეს უკვე კვლევა და აღმოაჩინეს
უზარმაზარი ექსტრაპირამიდული სისტემა.

მოკლედ, ქერქიდან გვაქვს შუბლის წილის სარტყლის ხვეული.

რაც შეეხება ქერქქვეშა ბირთვებს, ესენია - თალამუსი, ჰიპოთალამუსი, სუბთალამური ბირთვი ანუ
ლუისის სხეული, სუბსტანცია ნიგრა, მკრთალი ბურთი, ჩენჩო, წითელი ბირთვი, ქვედა ოლივები და
ა.შ. შიგნითა კაფსულა გამოყოფს ამ ბირთვებს - ჩენჩო, ანუ პუტამენი, მკრთალი ბურთი (გლობუს
პალიდუს) და კუდიანი ბირთვი. ჩენჩოსა და კუდიან ბირთვს შორის არის წინა ფეხი. მოკლედ, ამ
ბირთვთა ერთმანეთთან დაკავშირებით იქმნება ჩაკეტილი ნეირონული რგოლები, შემდეგ კი
უკავშირდებიან თავის ტვინის ქერქს, ლიმბურ-რეტიკულურ კომპლექსს (ექსტრაპირამიდული
სისტემის შემადგენლობაში ასევე შედის ლიმბურ-რეტიკულური კომპლექსი. ამას მიეკუთვნება
ნუშისებრი სხეული (ამიგდალა), მამილარული სხეული, წინა დახვრეტილი ნივთიერება და ა.შ.) და ამ
წრეში მიღებული საპასუხო იმპულსაცია ჩადის რეტიკულოსპინალური ტრაქტის საშუალებით ზურგის
ტვინის წინა რქაში მოთავსებულ მოტონეირონებთან.

განვიხილოთ ყველაზე მნიშვნელოვანი ქერქქვეშა ბირთვები. ერთ-ერთია შავი სუბსტანცია

(ნიგრა). ნერვული იმპულსის გადაცემა ვერ განხორციელდება მედიატორის გარეშე. პერიფერიაზე
ძირითადი მედიატორებია ნორადრენალინი და აცეტილქოლინი, მაგრამ ცნს-ში, ექსტრაპირამიდულ
სისტემაში ესაა დოფამინი. პერიფერიაზე კი იგი მხოლოდ ნორადრენალინის წინამორბედია.
დოფამინის 80-85% მოთავსებულია შავ სუბსტანციაში და აქედან ნაწილდება მთელ
ექსტრაპირამიდულ სისტემაში, ამიტომაცაა ეს ბირთვი უმნიშვნელოვანესი.

შემდეგი ეს არის ორი ბირთვის ერთობლიობა - ზოლიანი სხეული, ანუ კორპუს სტრიატუმ.
ანატომიურად ის მოიცავს ორ ბირთვს - კუდიანსა და ოსპისებრს, თუმცა დასახელება ოსპისებრი
ბირთვი მხოლოდ ანატომიური ტერმინია. ფუნქციურად იგი იყოფა სამ მესამედად. გარეთად ეწოდება
პუტამენი, ანუ ჩენჩო, ხოლო შიგნითა 2/3-ს ჰქვია მკრთალი ბურთი - გლობუს პალიდუს. ანუ
ფუნქციური დანიშნულებით სამი წარმონაქმნია აქ - კუდიანი ბირთვი, პუტამენი და მკრთალი ბურთი.
მიუხედავად იმისა, რომ პუტამენსა და კუდიან ბირთვს შორის არის შიგნითა კაფსულის წინა ფეხი, ანუ
ანატომიურად სხვადასხვაა, მათი ფუნქციური დანიშნულება ერთია. ამიტომ კუდიან ბირთვსა და
ჩენჩოს ერთად ნეოსტრიატუმი ან ახალი ზოლიანი სხეული ეწოდება. გლობუს პალიდუს კი არის
პალეოსტრიატუმი.

უმნიშვნელოვანესია ასევე თალამუსი.მის გარეშე ქერქში მიმავალი არც ერთი აფერენტული გზა არ
გაივლის.

წითელი ბირთვი ძირითადი ბირთვია დაღმავალი გზებისათვის. აქედან იწყება ნათხემიდან

დაღმავალი გზების უმეტესობაც და ექსტრაპირამიდული სისტემისთვისაც.

შემდეგი ბირთვი არის სუბთალამური ბირთვი, ანუ ლუისის სხეული. მისი დაზიანება ძალიან
ცუდ სიმპტომს გვაძლევს. ექსტრაპირამიდული სისტემის დაზიანების დროს ზოგადად ორი ძირითადი
სიმპტომი ვლინდება - ესაა კუნთის ტონუსის მკვეთრი მომატების ექსტრაპირამიდული ტიპი და ეს
არის უნებლიე მოძრაობა ანუ ჰიპერკინეზი. რას ნიშნავს უნებლიე მოძრაობა ანუ ჰიპერკინეზი?
მოძრაობა, რომელიც მუდმივად მეორდება, მაგრამ მას საბოლოო დანიშნულება/მიზანი არ გააჩნია
(ხელი კანკალებს ვთქვათ, მაგრამ მოძრაობა არ სრულდება). ბარემ აქვს ვთქვათ კუნთის ტონუსის
მომატების ექსტრაპირამიდულ ტიპზეც. პირამიდულ ჰიპერტონიას ახასიათებს სამი სიმპტომი - ხელში
მომხრელების, ხოლო ფეხში გამშლელების ტონუსის სიჭარბე, დაკეცილი ჯაყვის სიმპტომი და
პასიური მოძრაობის გამეორება არ ცვლის ჰიპერტონიის ხარისხს. აბსოლუტურად განსხვავებული
სიმპტომები გვაქვს ექსტრაპირამიდული ჰიპერტონიის ანუ ექსტაპირამიდული სისტემის დაზიანების
დროს. ამ შემთხვევაში ჰიპერტონია შეიძლება იყოს გამოხატული ერთ კიდურში, ორში, ოთხივეში,
თუმცა მისთვის არ არის დამახასიათებელი გადანაწილება (ხელში მომხრელები/ ფეხში გამშლელები
- თანაბრადაა გადანაწილებული), აქ გვაქვს დაკბილული ბორბლის ნიშანი - მარტივი
გამოსაკვლევია სხივ-მაჯის სახსარში. პაციენტს ვეუბნებით, რომ თვითონ არაფერი უნდა აკეთოს,
ვიღებთ მის მტევანს ხელში, ვიწყებთ ნელა გაშლას მტევნის ზურგისკენ და მერე მოხრას ხელის
გულისაკენ. ასეთი პასიური მოძრაობის დროს ჯერ სეგმენტი თავისუფლად მოგვყვება, მერე
გაჩერდება, თითქოს რაღაცას (კბილანას) წამოედო.მოგვყვება-გაჩერდება, მოგვყვება-გაჩერდება,
ამიტომაც ჰქვია დაკბილული ბორბლის ნიშანი (ნეგროს ნიშანი). მეორე უმნიშვნელოვანესი
თავისებურება ისაა, რომ პასიური მოძრაობის განმეორებისას თანდათან ტონუსი მატულობს და
საბოლოო ჯამში ვითარდება რიგიდობა - ვერც გავშლით და ვერც მოვხრით რაღაც დროის
გასვლამდე.

იმისათვის, რომ ასე წრიულად იცირკულირონ იმპულსებმა და იმპულსი გადაეცეს ამ უამრავ კავშირს
(აქ სურათს აღწერს, სქემაზე მეტი კავშირიაო),გვიჭრდება, რა თქმა უნდა, სინაფსი და სინაფსიში აქ
გვაქვს დოფამინი. მთელ ორგანიზმში არსებული დოფამინის (და არა მარტო თავის ტვინში)
80-85% ჩალაგებულია შავ სუბსტანციაში, რაც იმას ნიშნავს, რომ აქედან უნდა გადანაწილდეს
დოფამინი. საამისოდ 4 ძირითადი დოფამინერგული გზა გვაქვს:

1. ნიგროსტრიატული ტრაქტი - სუბსტანცია ნიგრა და კორპუს სტრიატუმ. დაიწყება

სუბსტანცია ნიგრას კომპაქტური ზონიდან აქსონი, გამოვა და წინა ფეხის საშუალებით
შიგნითა კაფსულისა, დაუკავშირდა და მიიტანა იმპულსაცია ჩენჩოსა და კუდიან ბირთვამდე.
ანუ დოფამინი მოხვდა ნეოსტრიატუმში.
2. მეზოკორტიკული ტრაქტი - მეზო ნიშნავს შუა ტვინს.იწყება ტივნის ფეხებს შორის
არსებული ბირთვებიდან შუა ტვინის დონეზე, მიემართება შუბლის წილში და მთავრდება
სარტყლის ხვეულში.
3. მეზოლიმბური ტრაქტი -იწყება შუა ტვინის დონეზე, შუა ტვინის ფეხთაშუა ბირთვებიდან და
დოფამინს მიიტანს ლიმბო-რეტიკულური კომპლექსის ბირთვებამდე. პირველი ესაა ნუკლეუს
ამიგდალოიდეუმ ანუ ნუშისებრი სხეული, ეს არის გამჭვირვალე ძგიდის ბირთვები,
გაწოლილი ბირთვი და ყნოსვის ბოლქვი - ბულბუს ოლფაქტორიუს. ეს შედის ლიმბურ
კომპლექსში და ამ ბირთვებში დამთავრდება ეს გზა.
4. ტუბერინფუნდიბულური ტრაქტი - იწყება ჰიპოთალამუსის პარავენტრიკულური და
რკალოვანი ბირთვებიდან და ძაბრის წინ მთავრდება. აქედან მოდის მისი სახელიც. ამ
ტრაქტის საშუალებით კონტროლდება ჰიპოთალამო-ჰიპოფიზარული სისტემის მოქმედება,
რომლების ერთად აკონტროლებენ ყველა შინაგანი სეკრეციის ჯირკვლის მოქმედებას. ამ
ტრაქტის ნორმალურ მოქმედებაზეა დამოკიდებული, თუ როგორ მუშაობს ეს ჯირკვლები ანუ
და აქ ერთი თავისებურებაა. დოფამინის განსაზღვრა სისხლში ძალიან ძნელია, ჩვეულებრივ
ლაბორატორიულ პირობებში ვერ განვსაზღვრავთ მას, რადგან სწრაფად იშლება.
მკურნალობის დროსაც, როცა დოფამინს ვაწვდით (ლევოდოფას უფრო ზუსტად, რომელიც
 ორგანიზმში გარდაიქმნება დოფამინად) ასევე. რით შეგვიძლია ვიმსჯელოთ მის
შემცირებაზე? ეს არის ქალის სასქესო ჰორმონი - პროლაქტინი. მათ შორის უკუკავშირი
არსებობს. ქალის უშვილობის მიზეზი 99% შემთხვევაში (თუ ანატომიუ პათოლოგიას
გამოვრიცხავთ, ანუ ჰორომნული უშვილობა რასაც ჰქვია) არის მკვეთრი მომატება
პროლაქტინის რაოდენობის. მაგრამ პროლაქტინი მკვეთრად ვერ მოიმატებს, თუ დოფამინი
არ დაქვეითდა. ანუ ჰიპერპროლაქტინემია დოფამინის რაოდენობის შემცირებაზე მიუთითებს.
ამიტომ ასეთ დროს აუცილებელია ნევროლოგის კონსულტაცია და ჰიპოფიზის მრტ, რათა
მიკროადენომა გამოვრიცხოთ.

მოკლედ, ასე ცირკულირებს ეს იმპულსები და საბოლოო ჯამში მაინც მივა ზურგის ტვინის წინა
რქაში არსებულ მოტონეირონებზე. პერიფერიაზე მიდის მხოლოდ პერიფერიული ნერვები და აქ
სხვებთან ერთად ანუ გვაქვს ექსტრაპირამიდული სისტემიდან წამოსული იმპულსებიც.

ახლა ძირითადი ნეირონული რგოლები, რაც გვიწერია (ზოლიანი სხეული, მხედველობის ბორცვი),
ამას ყველა დავიმახსოვრებთ და წიგნიდან თუ მაინცდამაინც გინდათ, დაამატეთო. 1. მხედველობის
ბორცვი 🡪 ზოლიანი სხეული 🡪 მხედველობის ბორცვი. 2. ქერქი🡪სუბსტანცია ნიგრა 🡪 გლობუს
პალიდუმ 🡪 კორპუს ლუის 🡪 ნუკლეუს რუბერ 🡪 მხედველობის ბორცვი 🡪 ქერქი.

ახლა გადავიდეთ სიმპტომატიკაზე. ვთქვით პირველი სიმპტომია კუნთთა

ექსტრაპირამიდული ჰიპერტონია და მეორე არის უნებლიე მოძრაობები. დავიწყოთ
ექსტრაპირამიდული ჰიპერტონიით. პირველი სიმპტომი, რომელიც მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, სწორედ
კუნთთა ექსტრაპირამიდული ჰიპერტონიით იყო გამოწვეული. ტონუსის მომატების გამო სახეზე არც
ერთი მიმიკური ნაოჭი არ ისახება და ამას ნიღბის/ცვილისებრი (ადრე თოჯინასაც ამბობდნენ)
სახე ეწოდება. კუნთების ტონუსი მკვეთრად მომატებულია, ხელები ოდნავ მოხრილი იქნება ორივე
ერთნაირად იდაყვის სახსრებში და მუხლის სახსრებშიც. პაციენტს უჭირს სიარული, დადის პატარა
ნაბიჯებით, რასაც ლაკუნარული (?) სიარული ეწოდება და ასევე გამოხატულია
ოლიგობრადიკინეზია. ბრადიკინეზია მოძრაობის შენელებაა, რაც შეეხება ოლიგოკინეზიას, ეს
ნიშნავს, რომ მოძრაობის გაღარიბება მოხდა, ანუ სიარულის დროს ჩვენ მაგალითად ვამოძრავებთ
ხელებს, ტანს, თეძოებს და ა.შ. ექსტრაპირამიდული ჰიპერტონიის/რიგიდობის დროს კი არანაირი
თანმხლები მოძრაობა არ არსებობს, ხელები მოხრილია, მუხლშიც ოდნავ მოხრილია და დადის
პატარ-პატარა ნაბიჯებით. ამ ტრიადას - ამიმია, ოლიგოკინეზია, ბრადიკინეზია - ეოწდება
ვილსონის ტრიადა ანუ ვილსონიზმი. ეს არის ამიოსტატიკური სინდრომი. ამას თუ დაემატა
უნებლიე მოძრაობა, ანუ პარკინსონული ჰიპერკინეზი/კანკალი, ეს იქნება კლასიკური
პარკინსონიზმი (ანუ დაავადებას ვიტყვით, თუ ადრეულ ასაკშია და პარკინსონიზმი თუ გავიგეთ, ეს
სინდრომია, როცა მეორადად ხდება ქერქქვეშა ბირთვებში ცვლილებების განვითარება).
ცვლილებების სხვადასხვა სახე არსებობს. ყველაზე გავრცელებული არის პარკინსონული
კანკალი. (მკურნალობაზე გადახტა მერე, წინ ვერ ვიწევთო. სტერეოტაქსიური ოპერაციები კი არისო
- ახალგაზრდა უნდა იყოს, ქერქქვეშა ბირთვები არ უნდა იყოს დაზიანებული, მაგრამ ძალიან
რთულიაო. მაგრამ რაც უფრო ადრე დავიწყებთ მკურნალობას, უკეთესიაო. ოღონდ დასაწყისში
გამოიყენება მედიკამენტები, რომლებიც არსებულ დოფამის გამოაყენებინებს, მაგალითად
დოფამინ-ესთერაზას, დოფამინის დამშლელი ფერმენტის ინჰიბიტორები. საბოლოო ჯამში მაინც
ლევო დოპას მიღებამდე მივდივართ. ყველა დოზირება ინდივიდუალურია, იმის მიხედვით, რამდენად
სჭირდება ეს დოფამინი და თან დროთა განმავლობაშ არა მარტო დოფამინი მცირდება,
დოფამინერგული სინაფსებიც ზიანდება, ვითარდება გზების დეგენერაციული ცვლილებები, ამიტომ
დოზის გაზრდა და დოზებს შრის შუალედების შემცირება გვიწევს,იმიტომ, რომ წამლის მიცემას
ჩართვისა და გამორთვის ფენომენი ახასიათებს - შევა დოფამინი, გაივლის პაციენტი, შემცირდა
დოფამინი - ისევ ჩაიკეტება. დღევანდელი მკურნალობა რასაც გვაძლევს, სიმპტომატიკის
სტაციონარულ დონეზე შენარჩნება და პარკინსონული დემენციის განვითარების დროის გადაწევაა,
როცა ქერქის ფუნქციაც ირღვევა).

მოკლედ მსოფლიოში ყველაზე ხშირი ჰიპერკინეზი არის პარკინსონული კანკალი.

სახელმძღვანელოს გადახედეთ აუცილებლად, იქ ამის მერე კანკალის სხვა სახეებიაო და ყველას
ეშლებაო - უნდა ვიცოდეთ, რომ მხოლოდ პარკინსონულია ექსტრაპირამიდული, დანარჩენი სხვა
დაავადებებით შეიძლება იყოს გამოწვეული. არსებობს ფიზიოლოგიური კანკალი სიცივის დროს.
არსებობს ბაზედოვის დაავადების ანუ ტოქსიური ჩიყვის დროს კანკალი,რომელიც სამ ძირითად
სიმპტომს შორის ერთ-ერთია. არსებობს ნევროზული კანკალი,ანუ ემოციური, როცა საერთოდ
არანაირი ორგანული დაზიანება არ გვაქვს. შეიძლება მთელ სხეულშ იყოს გამოხატული.
დამშვიდებისას მცირდება ესეც. არის ესენციური ტრემორიც, ახალგაზრდა ასაკში ვლინდება და მისი
მიზეზი დაუდგენელია. სამკურნალოდ ეს ძნელია. არსებობს სენილური კანკალიც, ანუ მოხუცებულთა
კანკალი. ანუ მოხუცს თავი ან ხელები თუ უკანკალებს, შეიძლება არა პარკინსონული, არამედ
სენილური იყოს. კანკალის ერთი სახე მეორისგან რომ გავარჩიოთ და საერთოდ რხევითი მოძრაობა
რომ დავახასიათოთ, სამი რამ გვჭირდება - როგორია რხევების სიხშირე, რითმულია თუ არა და
როგორია ამპლიტუდა. (ინტენციურიც გაახსენდა აქ, ნათხემის დაზიანებისასააო და საერთოდ,
უამრავი ტრემორიაო). პარკინსონული კანკალი საერთოდ არის აბსოლუტურად რიტმული (სხვა
ასეთი არ არსებობს), დიდი ამპლიტუდის და ნელ რხევებს მიეკუთვნება - 5-6 რხევა წამშ. ეს
არის მოსვენების კანკალი, მოსვენების მდგომარეობაში უფრო მკვეთრად არის გამოხატული.
შეიძლება ერთ კიდურში იყოს გამოხატული ჯერ, შემდეგ ორივე ზედა კიდურში, საბოლოო ჯამში
ოთხივეში გამოვლინდეს და თან ახლავს თავის კანკალიც. არსებობს იზოლირებული თავის კანკალიც
პარკინსონული, ოღონდ პარკინსონული რახანაა, აბსოლუტურად რიტმული იქნება. სენილური
კანკალისას შეიძება იყოს მსგავსი მოძრაობები, მაგრამ ხან მოიმატებს, ხან დაიკლებს, ანუ ასეთი
რიტმული არ იქნება. ანუ მარტო თავში თუა გამოხატული, ხშირად უჭირთ დიფერენცირება და ამას
ჩვეულებრივ სენილურს მიაწერენ, ამიტომ პარკინსონული კანკალი მკურნალობის გარეშე რჩება. თუ
ხელის თითებში ეს რიტმული კანკალი, შთაბეჭდილება რჩება, რომ პაციენტი თითქოს პურის გუნდას
აგორგოლავებს, ან ფულს ითვლის (?). ხელის მტევანში თუა გამოხატული, ამას ფანდურის ნიშანს
ეძახდაო ჩვენი კათედრის გამგე (:დ). ანუ მოკლედ პარკინსონული კანკალი არის აბსოლუტურად
რითმული, ნელი და მაღალი ამპლიტუდის. ამიტომ, როცა პარკინსონიზმზე ვლაპარაკობთ, სინდრომია
თუ დაავადება, არ არსებობს კანკალი ექსტრაპირამიდული ჰიპერტონიის გარეშე. ანუ ტონუსიც
მომატებულია და გვაქვს ჰიპერკინეზი.

ქერქქვეშა ჰიპერკინეზი (დაზიანება)

პარკინსონიზმი სინდრომი იქნება თუ დაავადება არ არსებობს ექსტრაპირამიდული ჰიპერტონიის
გარეშე ანუ ტონუსიც მომატებულია და ვლინდება უნებლიე მოძრაობა ანუ ჰიპერკინეზი მგრამ იმის
მიხედვით თუ რა ჭარბობს კლინიკურ სურათში არჩევენ ჰიპერკინეზურ და ნაკლებად გამოხატულ
ტრემორის ფორმას(?)ან პირიქით ჰიპერკინეზი როცა კუნთის ტონუსი იმდენად არაა მომატებული
რომ რიგიდობა გამოიწვიოს... როცა რიგიდობა ჭარბობს კანკალი არის მაგრამ უფრო მეტია ეს
რიგიდობა და ამას სხვანაირად ვილსონის ტრიადა ანუ ამიოსტატიკური სინდრომი ჰქვია(როცა
კლინიკაში ექსტრაპირამიდული ჰიპერტონია უფრო მეტადაა გამოხატული) .ნიღბისებური სახე,
თვისებური პოზა:მუხლებში მოხრილი წინ გადახრილი პაციენტი ლაკულანურად ანუ პატარა
ნაბიჯებით დადის , გამოხატულია ოლგოკინეზია და ბრადიკინეზია მაგრამ მას ახასიათესბ პირველი
ნაბიჯის გადაგმის გაჭირვება (ამ დროს ბიძგი არ შეიძლება იმიტორო ან ანტერო ან რეტროპულსია
ექნება ვერ გაჩერდება და წაიქცევა) ამიტომ ფეხი უნდა დავუდთ და წინაღობას რო დაინახავს
გადააბიჯებს(მექანიზმი უცნობია). და ერთ ნაბიჯს რო გადადგავს მერე უკვე დაიწყებს სიარულს (ანუ
პირველი ნაბიჯი ჭირს)

შემდეგ ჰიპერკინეზი არის ათეტოზი . მის დროს ერთმანეთთნ შეუთნხმებლად იკუმშება აგონისტ
ანტაგონისტი ამის გამო განსაკუთრებით დისტალურ სეგმენტში (მარა ისე მთელ სხეულში)
არაბუნებრივ პოზას იღებს კიდური ამ დროს ზოლიანი სხეული კერძოდ კუდიანი სხეული და ჩენჩოა
დაზიანებული. ყველა ჰიპერკინეზი ძილში ქრება(უცნობია რატომ). ათეტოზის დროს ნელი
ჭიისებური მოძრაობაა კუნთებში.

კიდურებში განივი ღერძის გარშემო გვქონდა ეს მოძრაობები თუ განვითრდა ტანის კუნთებში მაშინ
პაციენტი შემოიგრიხება სიგრძივ ღერძის გარშემო რასაც ჰქვია ტორსიული დისტონია
(ტორსიული დისბაზია=ლორდოზული დისბაზია) (ამ დროს ზიანდება ოსპისებრი ბირთვი, წითელი
სხეული ან ლუისის სხეული) და მთელი დღე ასე იქნება. ტორსიული დისტონიის ლაით
გამოხატულებაა როცა ათეტოზი გამოხატულია მხოლოს კისერში და თი მიტრიალებულია ერთ მხარეს
ანუ კისერმრუდიბა ეწოდება. კისერმრუდიბაც , ტორსიული დისტონიაც და ათეტოზიც ესაა ნელი
ჭიისებური მოძრაობები .

ქორეა . (ზოლიანი სხეულის გარეთა ბირთვი, კუდიანი სხეულის, ჩენჩოს და ნათხემის ზედა ფეხის
დაზიანება) ამ დროს აგონისტი და სინერგისტი იკუმშება და კრუნჩხვით განტვირთს რაღაცნაირად
დაასრულა სიტყვა. ამ დროსაც საშინელი მაგრამ ძალიან სწრაფი უნებლიე მოძრაობებია. გრიმასებია
ამ დროს თითქოს გემანჭება და ფსიქიურად დავადებულს გავს თუ დიდია ადამიანი. მემკვიდრული
ფორმაცაა და ჰანტინგტონის ქორეა ჰქვია და თაობდან თაობაში გადაეცემა. არსებობს ბავშვთ ანუ
მცირე ქორეა ისეთ შტაბეწდილებაა თითქოს ბავშვი ცელქობს თვალებს ჭუტავს, ენას გიგდებს
გემანჭება მაგრამ ამას ყურადღება უნდა მიექცეს რადგან ბავშვთ ქორეა იწვევს თავის ტვინის
სისხლძარღვების რევმატოიდული დაზიანებული ანუ რევმატოიდული ვასკულიტის განვითრებას და
დროული დიაგნოზის შემთხვევაში შეიძლება ალაგდეს. გვიან მიმართვისას შეიძლება ვეღრ
ვუშველოთ.

ლუისის სხეულის დაზიანება იწვევს ყველაზე დიდი ამპლიტუდის ჰიპერკინეზს (ხელის მოძრაობა
როა ძაან ფართო კონტრალატერალურ მხარეზე ) ჰემიბარიზმი იმიტორო თთქოს ბადროს
ტყორცნის. დაზიანების მოპირდაპირე მხარეზე.
და სახის ბირთვის(ნერვის არა ბირთბის უშუალოდ) დაზიანების დროს ჰემიპარეზია . ანუ თვალი
მოჭუტული და სახე მოპირდაპირე მხარეს გადაქაჩული

ჩვეული უნებლიე მოძრაობების ჰიპერკინეზი ანუ ტიკი . ბავშვთ ასაკში იწყება და თვალებს აპაჭუნებს
სულ, კისერს ატრიალებ , თმას ისწორებ და არისვენებ რა . და ყურადღება და ნერვოლოგი უნდა რო
ორგანული დაზიანება ინახოს არის თუ არა თუ არ არის მაშნ ფსიქოთერაპევტი და ფსიქოლოგი
სჭირდება ბავშვს. თუ არ მივეხმარეტ\ მაელევე ერთ ტიკს მეორე ემატება (ხან ფეხს ვერ აჩერებს ხან
ფრჩხილს იკვნეტს და მიდის და მიდის შორს) ზოლიანი სხეულის დაზიანება
ესაა ქერქქვეშა ჰიპერკინეზები ვსო.

ღეროს ჰიპერკინეზები (დაზიანება) ანუ მიოკლონია მიუთთებას ღეროს დაზიანებაზე.

კუნთი იკუმშება დუნდება (სახის, ბარძაყის ა.შ.) მაგარამ მოძრაობის ეფექტი არარის.

ქერქვეშა და ღეროს გიპერკინეზიც დაზიანებით გამოწვეული.

ქერქული ჰიპერკინეზი (გაღიზიანება) არის დავადება რომელსაც ეპილეფსია ეწოდება

და გამოწვეულია მოტონეირონების გაღიზიანებით და არა დაზიანებით. დიდი და ჯექსონის
პარციალური კუნჩხვით განტვირთვას არჩევენ. დიდის დროსან პაციენტი უეცრად ან აურით(სმენითი
ყნოსვითი მხედველობითი) ან მის გარეშე კარგავს გონებას ეცემა . ჯერ ტონური კრუნჩხვა , კრიჭა,
პირიდან დუჟი, მერე კლონირი კუნჩხვა. მაქსიმუმ 2.5 ან 3 წთ გრძელდება . გულყრის მერე პაცინეტი
ძილის მდგომარეობაში გადადის . უბებლიე შარდვა ხან დეფეკაციაც . გამოიღვიძებს შემდეგ... ქუჩში თ
შევესწარით თაქვქვეშ რბილი საგანი უნდა, გვერდზე უნდა გადავაბრუნოთ და თუ ციანოზი არაა
კბილების ჩამტვრევა და ენის დაჭრა არუნდა. დავაცდით გულყრისდამთვრებას დამხოლოდ მერე
ვაკეთებთ ანტიკონვულსიურ საშუალებებს. უნდა გაკეთდეს დიაზეპამი .

სტაციონარში გადაყვანა უნდა თუ სერიული გულყრებია და თუ ეპისტატუსია მაშინ საერთოდ

რეანიმაცია და ფილტვს ხელოვნური ვენტ სჭირდება . სერიულის დროს გულყრებს შორის შუალედში
პაციენტი გონზე მოდის და მერე პაწა ხანში ისევ გულყრა ეწყება. ეპისტატუსის დროს სანამ
გაივიძებს გულყრაში გადადის მერე იძინებს და კიდევ სანამ გაიღვიძებს გულყრა ეწყება ისევ .ამიტო
სანამ სერიულშა უნდა სტაცონარში გადავიყვანოთ რო ეპისტატუსში არ გადავიდეს

ახლა პარციალური გულყრა ანუ ჯექსონის დროს თუ მეორადი გენერალიზაცია არ მოხდა არ

კარგავს გონებას. იწყება ან ზედა ან ქვედა კიდურიდან . და ანუ წინა ცენრტალური ხვეულის ადგილას
რაცხა კატასტროფაა ან პარაზიტია ან სიმსივნე რომელიც აღიზიანებს ამ ხვეულს. თუ ზედა
მესამედშია ფეხიდან დაიწყება ზევით გადავა თ შუაშ ზევიდან დაიწყება ქვედაში გადავა.

პარცუალური გულყრა შეიძლება გენერალიზირებულში გადავიდეს და ამის გასრკვევად პაციენტს

უნდა ვკითხოთ ახსოვს უ არა პაციენტს რა დაემართ თუ დიდი გულყრა იყო მხოლოს საწყის
სიმპტომებს გეტყვის და მერე აღრ ახსოვს

თუ 1 შემთხვევაა გულყრის უნდა გავკეთოთ მრი და თუ ორგანული დაზიანება არაა მკურნალობა არ

ინიშნება.

სპინური ჰიპერკინეზიის (გაღიზიანება) ზურგის ტვინის წინა მოტონეირნების

გაღიზიანებითაა გამოწვეული . 2 სახისაა ფასციკულაცია და ფიბრილთა თრთოლვა. ფასციკულაცია
ანუ კუნთთა თამაში . კუნთის შეკუმშვისას წესით ყველა თითისტარა ერთად უნდა შეიკუმშოს მარა თუ
წინა მოტონეირონი გაღიზიანებულია ცალკეული თითისტარა ცალკე იკუმშება და ვხედავთ. შეიძლეაბ
ფიზიოლოგიურიც იყოს ვარჯიშსას და ცივ წყალში ბანაოისას მაგალითდ. მაგრამ თუ წინა რქაა
გაღიძანებული(ხშირად გვერდით ამიოტროფული სკლეროზი გვაძლევს ამას )მაშინ მუდმივადაა . თუ
შორს წავიდა ეს ამიოტროფული სკლეროზი და მიაღწია ღეროს (ხშირად იღუპებიან ) მაშინ
ფიბრლთ თრთოლვა გვექნება. ეს ნიშნავს რომ თთისტარი კიარა უკვე მიოფიბრილები იკუმშებიან
ცალკცალკე . ანუ ნაწილი ნეირონების დაზიანდა ნაწილი გაღიზიანდა ამდროს ანუ კუნთი ამ დროს
ატროფიულია და ამ ატროფიის ფონზე დავინახავთ კნაქვეშ თითკოს პაწა წრუწუნა დარბის გიჟივით და
იმის კუდს ვხედავთ(მიოფიბრილების შეუმშვას ანუ) და თუ ეს ვახეთ ანუ დაერხა პაციენტს.

ფიბრილთა თრთოლვა კიდევ ენაზე შეუძლება გამოვლინდეს . ამას ანერვინებს ენისქვეშა ნერვი .
ვიცით რომჯეკსონის ალტერნაციული ჰემიპლეგიის დროს ხოშეიძლება ენის დუნე დამბლა
განვითარდეს თავისი ატონია ატროფიით.და ამ დროს რო დავხედავთ ენაზე და ენის 1 ნახევარი
ჩვარდნილია და პლუს ამ თრთოლვას დავინახავთ გვეცოდინება რომ იმავე მხარეს მოგრზო ტვინშია
პრაბლემა სადაც ბირთვია მოთვსებული იმიტორო თავად ნერვის არც დაზიანება არც გაღიზიანება
უნებლიე მოძრაობას არ მოგვცემს

6
თავის ტვინს აქვს 12 წყვილი ნერვი.

● პირველი წყვილი ეს გახლავთ ყნოსვის ნერვი nervus olfactorius

● მეორე წყვილი ეს გახლავთ მხედველობის ნერვი nervus opticus
● მესამე ესაა თვალის მამოძრავებელი ნერვი nervus oculomotorius
● მეოთხე ჭაღისებური nervus trochlearis
● მეხუთე ნერვი ესაა სამწვერა nervus trigeminis
● მეექვსე განმზიდველი nervus abducens
მესამე მეოთხე და მეექვსე ახდენს თვალის მოძრაობას
● მეშვიდე ნერვი ესაა სახის ნერვი nervus facialis
● მერვე ესაა სმენის ნერვი nervus acusticus რომელიც 2 დამოუკიდებელი ნაწილისგან შედგება
pars cochlearis კარიბჭე ლოკოკინის (სუფთა სმენის ნერვი) და pars vestibularis ვესტიბულური
ნერვი
● მეხრე არის ენა ხახის glossopharingeus
● მეათე ვაგუსი
● მეთერთმეტე nervus accecorius
● მეთორმეტე nervus hypoglossus

დანიშნულების მიხედვით სამ ძირითად ჯგუფად იყოფა ნერვები ესარის

სუფთა მგრძნობელობის, რომელსაც მიეკუთვნება პირველი ანუ ყნოსვის ნერვი, მეორე წყვილი
მხედველობის ნერვი, და მერვე წყვილი ვესტიბულური ნერვი ანუ სპეციალიზირებული ნერვი.

ერთადერთი გემოს არ აქვს ცალკე ნერვი ენის წინა 2/3 სახის ნერვია ხოლო უკანა მესამედში ენა
ხახის.

სუფთა მამოძრავებელი ნერვები ანუ მოტორული ნერვები, როგორც კიდურების და კანის კუნთებს
სჭირდებათ მამოძრავებელი იმპულსები ასე სახეს ხახას ხორხს და სასას სჭირდება რომ წავიდეს ეს
იმპულსები თავისი კორტიკონუკლეარული ანუ ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონით და
პერიფერიული მამოძრავებელი ნეირონით რომელიც ზურგის ტვინის ნერვებისგან განსხვავებით
თავის ტვინში ღეროს სახურავში არის მამოძრავებელი ბირთვები ანუ წინა რქის ანალოგები
რომლიდანაც გამოდის პერიფერიული ნერვი .
ბოლოს დარჩა 4 რთული ფუნქციური ნერვი ანუ შერეული ნერვები ესენია 5-7-9-10 წყვილი ნერვები.
ამ ნერვებს აქვთ ბევრი ფუნქცია და აქვთ მამოძრავებელი ბოჭკოები, ზოგადი მგრძნობელობის
ბოჭკოები , 7 და 9 წილს სპეციალიზირებული ანუ გემოვნების ბოჭკოები, აქვთ სეკრეტორული
ბოჭკოები,( ცრემლის, ნერწყვის გამომყოფი) და ვაგუსი ხომ საერთოდ ყველასგან განსხვავებული
თავის ტვინის ნერვია იმიტომ რომ შინაგანი ორგანოებისთვის წარმოადგენს პარასიმპათიკურ ნერვს
ანუ ვეგეტატიურ ინერვაციას ახორციელებს.

ესეიგი მოტორული ნერვები არ ჩამოგითვალეთ ესენია 3 წყვილი , 4 წყვილი, 6 წყვილი, მე-11 და მე-12
წყვილი. არიან სუფთა მოტორული ნერვები რომლებსაც სხვა ფუნქცია არ გააჩნიათ.

დღეს ჩვენი გაკვეთილის თემა გახლავთ სპეციალიზირებული მგრძნობელობის ნერვები ანუ 1-2-8
წყვილი

პირველი წყვილი ეს გახლავთ nervus olfactorius რომელიც ყველაზე იოლია ამ 3 ნერვს შორის .

შეგახსენებთ როცა ზოგადი მგრძნობელობის გატარებაზე ვლაპარაკობდით როგორც ზერელე ისე

ღრმა მგრძნობელობის გამტარი სისტემა გახლავთ 3 ნეირონიანი: პირველი კვანძშია მოთავსებული,
მეორე ან წინა რქაში ან გოლის და ბურდახის ბირთვებში, მესამე კიდევ თალამუსში.

ამ შემთხვევაშიც გვაქვს 3 ნეირონიანი მაგრამ აბსოლუტურად განსხვავებულია ზოგადი

მგრძნობელობის გამტარი გზებისაგან. ამ განსხვავებას თუ დაიმახსოვრებთ სხვა მხრივ რთული
ნერვი არარიო.

ყნოსვის ნერვის პირველი ნეირონი მოთავსებულია არა კვანძში არამედ მოთავსებულია

პერიფერიაზე, რომელიც ყნოსვისთვის არის ცხვირის ღრუს ლორწოვანი გარსი ოღონდ მთლიან
ლორწოვან გარსში არარის ეს ყნოსვის ბიპოლარული უჯრედები და ამ ლორწოვანში კერძოდ კი
ძგიდის ლორწოვანში და ზედა ნიჟარის ლორწოვან გარსში. ამიტომ არის რომ ცხვირზე წარმოებული
კოსმეტიკური ოპერაციების შემდეგ როცა ძგიდეს ეხებიან ყნოსვის დაქვეითებასთან გვაქვს საქმე.
ყნოსვა კოვიდთანაც ძალიან აქტუალურია მაგრამ პირველი ნეირონი ამ ლორწოვან გარსში
მოთავსებულია თვითონ ნეირონის სხეული, აქსონი დენდრიტი და ყნოსვის რეცეპტორი ანუ
მთლიანად მოთავსებულია აქ. ამ პერიფერიული ბიპოლარული ნეირონის ძალიან წვრილი აქსონები
15-20 შეიკრიბება და იმდენად წვრილია ეს აქსონები რო ქვია ყნოსვის ძაფები, fillae olfactory (ალბათ)
15-20 ძაფი ანუ 1 ნეირონის აქსონი შექმნის ყნოსვის ნერვს რომელიც ცხავის ძვლის დაცხრილული
ფირფიტის საშუალებით შევა ქალას ღრუში სადაც მოთავსდება ქალას ფუძეზე და მიემართება წინა
ფოსოსკენ სადაც მოთავსებულია ყნოსვის ბოლქვი, რომელიც როგორც ვთქვით ერთ ერთი
შემადგენელი ნაწილია ლიმბურ-რეტიკულური კომპლექსის და აი ამ ყნოსვის ბოლქვში მოთავსბეული
არის მეორე ნეირონი ყნოსვის ნერვისა.

მეორე ნეირონის აქსონები აგრძელებენ სვლას ოღონდ გადადიან წინა ფოსოში შუბლის წილების ქვეშ
ქალას ფუძეზე მდებარეობს ყნოსვის პირველადი ანუ ქერქქვეშა ცენტრები, განსხვავებით ზოგადი
მგრძნობელობისგან სადაც გვაქვს 3 ნეირონიანი გზა და გვაქვს 1 მგრძნობელობის ქერქული ცენტრი
თავის ტვინის შემთხვევაში გვაქვს ახალი მცნება რომელიცაა ქერქქვეშა ანუ პირველადი ცენტრი. და
ამ შემთხვევაში ყნოსვის პირველადი ცენტრი არის ყნოსვის სამკუთხედი, წინა დახვრეტილი
ნივთიერება და გამჭვირვალე ძგიდის ბირთვები, აქაა მოთავსებული მესამე ნეირონი (თალამუსის
ნაცვლად).

კიდევ ერთი განსხვავება ზოგადი მგრძნობელობისგან ისაა რომ მესამე ნეირონის აქსონები იყოფა 2
ნაწილად, ნაწილი თავის მხარეზე აგრძელებს გზას ნაწილი გადადის მოპირდაპირე ჰემისფეროში, ეს
გადასვლა ხდება კორძიან სხეულთან. რომელიც აერთებს ჰემისფეროებს. ზევიდანაც გადაუვლიან
კორძიან სხეულს და ქვევიდანაც გადავლენ მოპირდაპირე მხარეს, მივლენ საფეთქლის წილში და
დამთავრდებიან ყნოსვის ქერქულ ცენტრში რომელსაც მიეკუთვნება ჰიპოკამპის ხვეული,
პარაჰიპოკამპის ხვეული და დაკბილული ხვეული. ანუ ის რომ ყნოსვის იმპულსი ერთი ნესტოდან
აღწევს ორივე ჰემისფეროს ნიშნავს რომ ერთ მხარეს ყნოსვის გამტარი გზების დაზიანების დროს
ცალ ნესტოში ყნოსვის მოსპობა ვერ იქნება დაკავშირებული გატარების მოსპობასთან. ☺ ☺ ☺
ყნოსვის სრულ მოსპობას ქვია ანოსმია, დაქვეითებას ქვია ჰიპოსმია. ანუ ყნოსვის მოსპობა ცალ
ნესტოში არ არის განპირობებული ყნოსვის ნერვის დაზიანებით, ეს უფრო არის ადგილობრივი
პროცესი, ლორწოვანის დაზიანების ან ატროფიის დროს როცა ზიანდება ლორწოვანში მდებარე
პირველი ნეირონი თავისი აქსონით და დენდრიტით. დანარჩენი ზემოთ რაცარუნდა დაზიანდეს
მეორე ნესტოდან მაინც მიაღწევს. ანუ როდესაც ცალ ნესტოში ანოსმიას გამოვავლენთ პაციენტს
აუცილებლად დასჭირდება ოტორინოლარინგოლოგის კონსულტაცია იმიტომ რომ ცხვირის
ლორწოვანის ატროფია არის არამარტო ყნოსვის მოსპობა იქარის ხშირი სისხლდენები და ბევრი სხვა
პრობლემა.

ნევროლოგიურად, ნევროლოგისთვის საინტერესოა ყნოსვის მოშლის 2 ვარიანტი. პირველი ესაა

გაუკუღმართებული ყნოსვა ანუ დიზოსმია, და მეორე ვარიანტი ესაა ყნოსვითი ჰალუცინაციები.
დიზოსმიის დროს რაღაცა სუნის აგენტი არის მაგრამ პაციენტი შეიგრძნობს სხვა სუნს. მაგალითად
ნაფტალინის სუნისას პაციენტი იგრძნობს ცუდი თევზის სუნს. აი ყნოსვითი ჰალუცინაცია მსგავსია
პარესთეზიას და დიზესთეზიასთან განსხვავებით ☺ ☺ ☺ იმიტო რო დიზოსმიის დროს
გამღიზიანებელი არის მაგრამ სხვას გრძნობს და ჰალუცინაციის დროს ისევე როგორც პარესთეზიის
დროს არაა გამღიზიანებელი ნეიტრალური სუნია მაგრამ პაციენტი გრძნობს რაღაც ცუდ სუნს. ამ
ორი ვარიანტის დროს აუცილებელია გავითვალისწინოთ საფეთქლის წილში მოცულობითი
წარმონაქმნი რომელიც იწვევს ქერქული ცენტრის გაღიზიანებას მაგრამ ამაზე კიდევ უფრო ხშირად
დიზოსმიას და ყნოსვით ჰალუცინაციებს გვაძლევს შუბლის წილის ქვედა ნაწილის მოცულობითი
წარმონაქმნი იმიტომ რომ ქვემოთ მოთავსებულია მესამე ნეირონის აქსონები გადაჯვარედინების
შემდეგ და თუ მოხდა მათი კომპრესია და გაღიზიანება მაშინ განვითარდება. ეს მრტ ზე
გამოჩნდებაო მაგრამ თუ უნდა გამოვრიცხოთ მოცულობითი წარმონაქმნი ჰალუცინაციის დროს სხვა
სიმპტომებსაც უნდა მივაქციოთ ყურადღება მაგრამ აქ მინდა რომ სულ გახსოვდეთ რომ თუ
მოცულობითი წარმონაქმნი გამოირიცხა ყნოსვითი ჰალუცინაცია ხშირად არის შიზოფრენიის
ადრეული ნიშანი. ანუ შეიძლება ფსიქიატრის ჩარევაც დაგვჭირდესო . (ყველაფერს მოკლედ
იმეორებს თავიდან არ დამაწერინოთ)

ყველაზე დიდ დროს დავუთმობთ დღეს ყველაზე რთულ ნერვს ესარის მხედველობის ნერვი nervus
opticus რომლის კავშირების შესახებაც სულ ახალახალი ინფორმაციები ხდება ცნობილი და
დღემდე ჯერკიდევ არარის ცნობილი. იმდენად განსხვავებულია ყველა ნერვისგან რომ
პერიფერიულს კიარა არამედ მგრძნობელობის გამტარ გზავს და მას ტვინის რედუცირებულ
ნაწილსაც კი უწოდებენ. ის ერთადერთი ნერვი იყო რომლის დანახვაც რადიოლოგიურ ერამდე
შეგვეძლო ცოცხალი ადამიანის თვალიდან თორე გვამზე ყველაფერს ნახავდიო ☺ მხედველობის
ნერვის საწყისი ნაწილი რომელსაც ქვია მხედველობის ნერვის დვრილი მოთავსებულია თვალის
ფსკერზე კერძოდ ყვითელი ხალის გვერდზე და ეს არის ღია ვარდისფერი თავისი არტერიებით
ვენებით.

მხედველობის ნერვის შემთხვევაში ყნოსვაზე კიდევ უფრო რთულად გვაქვს საქმე იმიტომ რომ
პერიფერიაზე და მხედველობის ნერვისთვის ამ პერიფერიას წარმოადგენს ბადურა გარსი
მოთავსებულია არაერთი პერიფერიული ნეირონი არამედ 3 პერიფერიული ნეირონისგან შემდგარი
ჯაჭვი. ხატვა დაიწყო ☺ ესეიგი გვაქ 2 თვალი ☺ ☺ ☺ ესარის ბადურა გარსი რომელსაც აქვს 2
ნახევარი, შიგნითა არის ნაზალური ანუ ცხვირისმიერი ნახევარი ხოლო გარეთას ეწოდება
საფეთქლის ანუ ტემპორალური ნახევარი. ორივე ნახევარში მოთავსებულია 3 ნეირონისგან
შემდგარი ჯაჭვი.

პირველი ნეირონი ეს თქვენთვის კარგად ნაცნობი ჩხირები და კოლბებია. ჩხირები აღიქვამენ სუსტი
განათებისას ხოლო კოლბები კარგი განათების პირობებში და კოლბების დამსახურებაა სამყაროს
ფერადობა. პირველი ნეირონის ანუ ჩხირების და კოლბების აქსონი უკავშირდება მეორე ნეირონს
რომელსაც ეწოდება ბიპოლარული უჯრედი, რომელიც უკავშირდება მესამე ნეირონს რომელსაც
წარმოადგენს განგლიური უჯრედი. აი სწორედ მესამე ნეირონის ანუ განგლიური უჯრეების აქსონთა
ერთობლიობა თვალის კაკლის უკან შეიკრიბება და ქმნის მხედველობის ნერვს. ანუ მხედველობის
ნერვს ქმნის ბადურა გარსის ორივე ნახევრების მესამე ნეირონის ანუ განგლიურ უჯრედთა აქსონთა
ერთობლიობა. შეიქმნება ნერვი რომელიც თანამოსახელე ხვრელის ანუ foramen opticum ის
დახმარებით შედის ქალას ღრუში და მიდის თურქული კეხისკენ და მის წინ მხედველობის ნერვების
აქსონები ქმნიან მხედველობის ჯვარედინს chiasma opticus. ამ გადაჯვარედინებისას ჯვარედინდება
მხედველობის ნერვის ბადურა გარსის მხოლოდ ნაზალური ნახევრიდან წამოსული აქსონები ხოლო
ტემპორალური აქსონები არ ჯვარედინდება და თავისავე მხარეს აგრძელებენ გზას. ამ ჯვარედინის
მერე სინათლის იმპულსის გამტარ გზას ეწოდება მხედველობის ტრაქტი. ძალიან მნიშვნელოვანია
გაიგოთ განსხვავება მხედველობის ნერვსა და მხედველობის ტრაქტს შორის.

მხედველობის ნერვში წარმოდგენილია ერთი ბადურა გარსის ორივე ნახევრიდან წამოსული

აქსონები. არ შეიძლება რომ მარჯვენა მხედველობის ნერვში მარცხენა ბადრუა გარსიდან წამოსული
აქსონები გვქონდეს. ანუ 1 ბადურა გარსის ორივე ნახევრიდან (ტემპორო და ნაზალურს
გულისხმობს) წამოსული აქსონები . ხოლო თითოეულ მხედველობის ტრაქტში წარმოდგენილია არა
ერთი ბადურა გარსის არამედ ორივე ბადურა გარსის აქსონები. მაგრამ რომელი ნახევრებიდან?
მარჯვენაში იქნება მარჯვენა ნახევრები ანუ მარჯვენა ბადურა გარსის ტემპორული ნახევარი და
მარცხენა ბადურა გარსის მარცხენა ნახევარი ანუ ნაზალური და პირიქით. ეს ნიშნავს რომ თითოეულ
მხედველობის ტრაქტში წარმოდგენილია შესაბამისი ნახევრებიდან წამოსული აქსონები. შემდგომში
მხედველობის ტრაქტის აქსონები მთავრდება სამ ქერქქვეშა ცენტრში - 4გორაკის წინა ანუ ზედა
ორგორაკი, გარეთა დამუხლული სხეული, მხედველობის ბორცვის ბალიში ანუ პულმინარი? ამ სამის
ქერქვეშა ბირთვიდან სინათლის გამტარი გზის მე4 ნეირონი წესით ესამე უნდა იყოს მაგრამ 3
პერიფერიაზეა. მე4 ნეირონი მოთავსებულია მხოლოდ გარეთა დამუხლულ სხეულში. აქედან
მიემართებიან ზემოთ გაივლიან შიგნითა კაფსულის უკანა ფეხის უკანა მესამედში , კეფის წილში
შიგნითა კაფსულას რომ გაივლის გაიშლება ეს აქსონები და წარმოქმნის გრაციოლეს ანუ ოპტიკურ
კონას. ავლენ კეფის წილში და დამთავრდებიან დეზის ნაპრალის ზედა კიდესა (სოლი) და ქვედა
კიდეზე (ელის ხვეული) ეს არის ბროდმანის 17 ველი. მეორადი ანუ ქერქული ცენტრი მხედველობისა
არის ეს (კეფის წილი ანუ). 4გორაკის ზედა ააუ წინა 2გორაკში მთავრდება პუპილარული ბოჭკოები
(ანუ გუგიდან წამოსული ბოჭკოები) გუგის სინათლეზე რეაქციის რეფლექსური რგოლის
აფერენტულ ანუ მგრძნობელობის ნაწილს წარმოადგენს ეს ორგორაკი. გუგაზე რომ ფანრით
მოგანათებთ ვიწროვდება და სიბნელეში ფართოვდება. ახლა ჩართული ნეირონის საშუალებით უნდა
დაუკავშირდეს ეფერეტულ ნაწილს ანუ მოტორულ ბირთვებს. ზედა 2 გორაკი უკავშირდება
მოტორულ ბირთვს მესამე წყვილი ნერვის წვრილ უჯრედოვანი ბირთვის ანუ
ედინგერ-ვესტფალ-ია“კუბო“ვიჩის ბირთვი :* . ეს დაკავშირება ხდება როგორც თავისავე მხარეზე
ისე მარჯვენა ზედა ორგორაკი უკავშირდება თავისავე მხარეზე ასევე მეორე მხარეზე
ოკულომოტორიუსის წვრილუჯრედოვან ბირთვს (ანუ მესამე ნერვის წვრულუჯრედოვანი ბირთვს).
აქედან იწყება დაღმავალი გზა რომელიც აიერვირებს გუგის შემავიწროვებელ კუნთს. თვალზე
მინათებისას გუგა ორივე მხარეს ვიწროვდება ანუ პირდაპირი რეაქცია და შეუღლებული რეაქცია
სინათლეზე. ეს შესაძლებელია იმის გამო რომ 4გორაკის ზედა 2გორაკი უკავშირდება მოტორულ
ცენტრს ანუ იმ კუბო ბირთვს, როგორც თავისავე ისე მოპირდაპირე მხარეზე. მე3 ქერქქვეშა ბირთვი -
მხედველობის ბორცვის ბალიში ანუ პულვინარის და აქ წარმოდგენილია ცენტრი რომელიც
უზრუნველყოფს ვისცერო-სომატურ რეაქციებს, მაგ. გუგის რეაქციას ტკივილზე ან შინაგანი
ორგანოების გაღიზიანებაზე. ეს არის მთლიანად სინათლის იმპულსის გამტარი გზა მას შემდეგ რაც
სინათლის იმპულსი მოხვდა ბადურა გარსზე მიიღო ჩხირებმა და კოლბებმა და წავიდა ჯერ სამივე
ქერქქვეშა ცნეტრში მერე ქერქულში ანუ კეფაში. კიდევ ერთი თავისებურებაა - სანამ ბადურა
გარსზე მოხვდება სინათლის სხივი გაივლის ბროლს. ბროლი არის ორმხრივ ამოზნექილი ლინზა , აქ
გამავალი სინათლის სხივი გარტაყდება დაპროეცირდება საპირისპირო და შემცირებული
გამოსახულებით ! ამიტომ გარდა მხედველობის სიმახვილისა , მეხველობის ველებიც გვაქვს :დ და
უნდა გამოვიკვლიოთ. მხედველობის ველი ეწოდება სივრცის იმ ნაწილს რომელსაც ჩვენ ვხედავთ

😊
პირდაპირ ყურებისას ანუ უმოძრაო კაკლისას. პირდაპირ რომ ვიყურებიო გვერდებზეც, ზემოთაც და
ქვემოთაც ვხედავო უკან ვერაო (კუდიანია რას ვერ ხედავს ) . მხედველობის ველის მარჯვენა
ნახევრიდან შემოსული იმპულსები ბადურა გარსზე დაპროეცირდება მარცხენა ნახევარში, ხოლო
მარცცხენადან შემოსული მარჯვენა ნახევარში. მხედველობის სრულ მოსპობას-ანუ სიბრმავეს
ეწოდება - ამავროზი!! დაქვეითებას - ამბლიოპია!

რა ცვლილელებები შეიძლება განვითარდეს მხეველობის ველში

მხედველობის ველის ერთი ნახევრის გამოვარდნას ეწოდება - ჰემიანოფსია. მაგრამ
ჰემიანოფსია მხედველობის ველში მარჯვენაშიც და მარცხენაშიც გვაქვს ტემპორალური
ნახევარი და ნაზალური , ამიტომ ჰემიანოფსია შეიძლება იყოს ორნაირი! ჰომონიმური
ჰემიანოფსია ანუ თანამოსახელე ჰემიანოფსია (ანუ თანამოსახელე ნახევრებია
გამოვარდნილი) აქ გვაქვს მარჯვენამხრივი და მარცხენამხრივი. თუ არათანამოსახელე
ნახევრებია გამოვარდნილი - ჰეტერონიმული ჰემიანოფსია ანუ არათანამოსახელე
ჰემიანოფსია და მას მიეკუთვნება ბიტემპორალური და ბინაზალური ჰემიანოფსია.
მთლიანი ველი იყოფა 4 კვადრანტად , ამიტომ შეიძლება ¼ გამოვარდეს- რასაც
კვადრანტული ჰემიანოფსია ეწოდება ესენია ზედა ნაზალური ზედა ტემრპორალური ,
ქვედა ტემპორალური და ქვედა ნაზალური ვადრანტული ჰემიანოფსიები. შესაძლებელია
მხედველობის ველის კონცენტრული შევიწროვება, ანუ ზევიდან ტემპორალურად და
ქვემოდან ნაზალურად ამას ეწოდება მილისებური ანუ ლულისებური მხედველობა.
(ბინოკლში რომ იყურებიო) . მე4 სახე მხედველობის ნერვის -სკოტომა. შეიძლება იყოს
დადებითი ანუ პაციენტი თვითონ ხედავს ველში შავი ლაქის სახით, ან უარყოფითი როცა
ვერ ხედავს მაგრა ობიექტურად რომ გამოიკვლევ პერიმეტრზე აღმოაჩენ რომ არის
სკოტომა. სკოტომა არ არის მარტივი ფოტოებსი ან რთული ფოტოფსიები ანუ მბრწყინავ
წერტილებს და კონფიგურაციებს, კიარა შავ ლაქას ხედავს ანუ გამოვარდნილია
მხედველობის ველის ნაწილი მაგრამ უფრო პატარაა ¼ ზე ¼ რომ იყოს კვადრანტული
ჰემიანოფსია იქნებოდაო.
რა ცვლილებები შეიძლება განვითარდეს მხედველობის ნერვის დვრილში? 1. ანთებითი
ცვლილებები. როცა მხედველობის ნერვის ნევრიტზე ლაპარაკობენ იგულისხმება მისი
ვენტრობულბული ნაწილი, რადგან იქ იკრიბება და უკვე თურქული კეხის წინ ჯვარედინს გააკეთებს
და ნერვი აღარ არი. ამიტომ როცა მხედველობის ნერვის ნევრიტი გაქვს, მისი საწყისი ნაწილი არ
შეიძლება დარჩეს ანთებითი ცვლილებების გარეშე. ანთებითი ცვლილებები ნიშნავს, რომ შემღვრევა,
არამკაფიო საზღვრები გახდება და ა.შ.2. ყველაზე კატასტროფული და შიშსმომგვრელი ცვლილება ,
რაც შეიძლება განვითარდეს არის მხედველობის ნერვის დვრილის შეშუპება. შეშუპების დროს
დვრილის საზღვრები საერთოდ არ ჩანს, ჯერ დაინისლება, მერე საერთოდ წაიშლება. აქაც
შემღვრეულია, არტერიები ძალიან ვიწრო, ვენები ძალიან გაფართოვებულია, ანუ ვენური სტაზი მიდის
და ეს მიუთითებს, რომ ძალიან მკვეთრად არის მომატებული ინტრაკრანიალური წნევა. ქალასშიდა
ჰიპერტენზია გვაქვს 99,9% მოცულობითი პროცესია. რატო ხდება ვენური სტაზი და რატომ არის
არტერიები ვიწრო? თვალბუდის არტერია, რომელიც შემოდის და კვებავს, არის შიგნითა საძილე
არტერიის ტოტი. ქალას ღრუდან შედის თვალბუდის ღრუში. ხოლო ვენებით სისხლი როო
გამოიტანება, ჯერ შედის ქალას ღრუში და იქიდან შემდეგ საუღლე ვენით გამოიტანება. ამიტომ როცა
ინტრაკრანიალური მკვეთრი ჰიპერტენზია გვაქვს, არტერიული სისხლის შედინებაა თვალბუდეში და
ვენურის გამოდენა არის გაძნელებული. ამიტომ ვითარდება ის, რომ არტერიული სისხლი ნაკლები
გვაქვს, არტერიები ვიწროვდება, ხოლო ვენური სტაზის გამო სისხლი შეგუბდება, ვენები
გაფართოვდება და შემდეგ შეშუპება განვითარდება. ეს იყო ძალიან ცუდი ნიშანი, ანუ მიიჩნეოდა რო
თავის ტვინში იყო მოცულობითი წარმონაქმნი. 3. დეგენერაციული ხასიათის ცვლილება, ანუ ამ
შემთხვევაში ატროფიული ცვლილება, როცა ხდება ჩანაცვლება შემაერთებელი ქსოვილით. ეხლა
ძალი მარტივია გაფანტული სკლეროზის (sclerosis disseminata) დიაგნოზის დასმა, როცა თავის
ან ზურგის ტვინში გაქვს დემიელინიზაციის კერები. მარა ადრე როცა სიმპტომატიკა იყო შესაბამისიო,
აუცილებლად ვიკვლევდით თვალის ფსკერსო, რადგან ერთ-ერთი ნიშანი გაფანტული სკლეროზისა,
არის მხედველობის ნერვის დვრილის ტემპორალური ნახევრების გაფერმკრთალება, ანუ ატოფია. ეს
არის პირველადი ატროფია, მარა შეიძლება იყოს მეორეულიც იმიტო, თუ დიდხანს თუა შეშუპებული,
ან დიდხანს არის ანთებითი ცვლილებები, ნერვული ქსოვილის დაღუპვა და მისი ჩანაცვლება მოხდება
შემაერთებელი ქსოვილით. ეს არის რუხი და რაღაც ფერი, აანუ პირველადი და მეორეული
ატროფიები. რა

სიმპტომები იქნება სინათლის გამტარი გზების თითოეული ნაწილის დაზიანების

დროს?
როდესაც არის მხედბველობის ნერვის ნევრიტი, ანუ დაზიანდა მხედველობის ნერვი
რეტრობულბულად - ნერვი მთლიანად დაზიანდა, ორივე ნახევრიდან წამოსული აქსონები მესამე
ნეირონისა, რაც ნიშნავს, რომ ამ თვალზე მექნება ამავროზი -მხედველობის სიმახვილის მოსპობა.
რადგან ამავროზია მხედველობის ველი აქაც არ გვექნება (ბრმა თვალზე მხედველობის ველს
გამოიკვლევ). მესამე, გუგის პირდაპირი რეაქცია სინათლეზე იქნება მოსპობილი, ბრმა თვალზე რო
მიანათებ, გუგა ვერ შევიწროვდება, მაგრამ შენახული იქნება გუგის შეუღლებული რეაქცია
სინათლეზე. ჯანსაღ თვალზე სინათლის მინათებისას, გუგა ბრმაზეც შევიწროვდება. და, ყველაზე
მნიშვნელოვანი, ანთებითი ცვლილებები მკვეთრად გამოხატული გვექნება მხედველობის ნერვის
დვრილში.

მხედველობის ტრაქტში წარმოდგენილია ორივე ბადურა გარსის თანამოსახელე ნახევრებიდან

დაწყებული აქსონები, ამიტომ სრული სიბრმავე ერთ თვალში არ გვექნება, არამდ - მხედველობის
მკვეთრი დაქვეითება ორივე თვალიდან. მხედველობის ნერვის დვრილის ცვლილებები იქნება იმიტომ,
რომ მაინც ნერვის აქსონებით იქმნება, ნაწილია ორივე ნერვისა. ამიტომ იქნება ანთებითი
ცვლილებები, მაგრამ არასოდეს ისე მკვეთრად გამოხატული, როგორც ვთქვით ნერვის
დაზიანებისას. ვინაიდან აქ ორივე ბადურა გარსიდან წამოსული აქსობნებია, ტრაქტის დაზიანებისას
(და რადგან მხედველობის დაქვეითებაა და არა სრული მოსპობა), უკვე შემოდის ჰემიანოფსია.
თითოეულ მხედველობის ტრაქტში თანამოსახელე ნახევრებიდან დაწყებული აქსონებია, ამიტომ, თუ
მარჯვენა მხედველობის ტრაქტი დამიზიანდა, ჰემიანოფსია მექნება მოპირდაპირე, ანუ
მარცხენამხრივი კონტრალატერალური ჰომონიმური ჰემიანოფსია. ტრაქტში აქსონწბი ძალიან ახლოს
არიან, ამიტომ ჰემიანოფსიის საზღვარი ზუსტად სიმეტრიული ვერ იქნება. ასევე გვექნება დადებითი
სკოტომა (პაციენტი ხედავს შავ ლაქას მხედველობის ველში). ტრაქტში არის პუპილარული ბოჭკოები,
რომელიც ჯერ არ დამთავრებულა ოთხგორაკის ზედა ორგორაკში, ამიტომ, ამ შემთხვევაში, გუგის
პირდაპირი რეაქცია დაზიანებულ მხარეზე იქნება მოსპობილი, მაგრამ შეუღლებული რეაქცია
შენახული იქნება. ე.ი. ტრაქტის დაზიანების დროს მაქვს ორმხრივ მხედველობის დაქვეითება,
მხედველობის ნერვის დვრილის ანთებითი ცვლილება დაზიანების მხარეზე, მაგრამ უფრო ნაკლებად
გამოხატული, ვიდრე ნერვის დაზიანებისას, კონტრალატერალური ჰომონიმური ჰემიანოფსია,
დადებითი სკოტომა და გუგის პირდაპირი რეაქცია სინათლეზე მოსპობილი, მაგრამ შეუღლებული
შენახულია.

გარეთა დამუხლულ სხეულში მოთავსებულია მეოთხე ნეირონი - ზუსტად ისევეა, როგორც

უკანა რქაში ზიანდებოდა მეორე ნეირონი, ანუ სეგმენტური იქნება, ნეირონის სხეული ზიანდება და
არა გამტარი გზები აქსონები. ამიტომ რომელი ნაწილი დაზიანდა იმის მიხედვით გარეთა დამუხლული
სხეულის დაზიანება ყოველთვის გვაძლევს კვადრანტულ ჰემიანოფსიას, სრული ჰემიანოფსია არ
გვექნება. როგორც მხედველობის ნერვში, ისე მხედველობის ტრაქტში ზედა კვადრანტებიდან
დაწყებული აქსონები ზევით არიან მოთავსებული, ქვედადან - ქვევით. ასევე არიან გარეთა
დამუხლულ სხეულში და ზუსტად ასევე მთავრდებიან დეზის ნაპრალში. ანუ ბადურის ქვედა
კვადრანტებიდან წამოსული აქსონები მთავრდებიან ზედა კიდეზე და ზედა კვადრანტიდან წამოსული
- ქვედა კიდეზე. ამიტო თუ დაზიანდა ზედა ტემპორალური, გვექნება ქვედა ნასალური ჰემიანოფსია.

გრაციოლეს კონის დაზიანებისას კეფის წილში, რომელიც ფაქტობრივად, ტრაქტია (უბრალოდ

გაიშალა ეს აქსონები) ამიტომ ამ შემთხვევაშიც გვექნება ორმხრივ მხედველობის დაქვეითება
კონტრალატერალური ჰომონიმური ჰემიანოფსია, მარა არანაილი ხასიათის ცვლილება მხედველობის
ნერვის დვრილის დაზიანებისა არ ახასიათებს. შემდე გაუცილებლად მექნება კონტრლატერალური
ჰომონიმური ჰემიანოპსია მარჯვენა გრაციოლეს კონის დაზიანების დროს მარხცენამხრივი და
პრიქით მაგრამ რადგან ეს აქსონები გრაციოლეს კნის შექმნისას ერთმანეთ დაშორდნენ საზღვარი
იქნება აბსოლუტურად სწორი არანაირი ასიმეტრა არიქნება გამოხატული როგორც ტრაქტის დროს
იყო. ტრაქტის დაზიანებისას გვეუბნებოდა პაციენტი რო შავ ლაქას ხედავდა მაგრამ გრაციოლეს
დაზინებისას ვერ გვეტყვის და თავად უნდა ვნახოთ სკოტომა. უარყოფითი სკოტომა. შენახულია
გუგის პირდაპირი და შეუღლებული რეაქციაც.

ქერქისსიბრმავე. ანუ დეზის ნაპრალის ზედა და ქვედა კიდის დაზიანების დროს გააჩნია დაიანების
ხარისხს ანუ მთლიანის დაზიანება თითქმის არხდება იმიტორო სიცოცხლესთან შეუთვსებელი იქნება.
ზინადება ან ზედა კიდე და მექნება ქვედა კვადრატული ჰემიანოფსია ან ქვედა კიდე და მექნება ზედა
კვადრატული ჰემიანოფსია რა თქმა უნდა მხედველობის სიმახვილის დაქვეითებასთნ ერთად . ეს 17
ველი ბროდმანით უკავშირდება 18 და 19 ველებს ანუ სმენის ქერქული და მხედველობის ქერქული
ველის დაკავშირება ერთმანეთთან რომელიც შემდეგ თვალის მამოძრავებელ ბირთვებს და
ვესტიბულირ სისტემას უკავშირდება (შუბლ ხიდ ნათხემის და კეფა საფეთქელ ხიდ ნათხემის გზებით)
ესკავშირიუზრუნველყოფსთვალისკაკლებისრეფლექსურმოძრაობასსმენითიდამხედველობითიგამღიზ
იანებლისმხარესდაწონასწორობისდაცვახდება.

ესაადაზიენბისშემთხვევბიმაგრამახლავთქვათრამოხდება

თუ კეფის წილი გაღიზიანდა. ნეირონის სხეულის გაღიზიანება თუ მამოძრავებელია კრუნჩხვით

განტვირთვას გვაძლევს თუ მგრძნობიარეა ტკივილს . თუ მხედველობაა მაშინ რთული ფოტოფსიებია
(ეპილეფსიის აურას წარმოადგენს ხშირად) როდესაც ავადმყოფი თვალწინ ხედავს რთულ
კომფიგურაციებს. ეს არაა უბრალოდ შავი წერტილები ძალიან რთული კონფიგურაციებია და ამას თუ
გვიხსნის პაციენტი მაშინმხედველობითი ჰალუცინაციბი უნდა გამოვრიცხოთ
(ფსიქიურიდაავადებაანუ).

მხედველობის ჯვარედინის დაზიანებას გვაძლევს ყველაზე ხშიად ჰიპოფიზის ადენომები აქვე

გადის საძილე არტერიები და აამათმა ანევრიზმამაც შეიძლება გამოიწვიოს. ადენომა რო იზრდება
ჯერ განლევას გამოიწვევს ანუ ჩაიზრდება თურქული კეხის ბირთვში შემდეგ კი გამოიწვევს უკვე
ზეწოლას მხედველობის ჯვარედინზე. აქ გადაჯვარედინდა ნაზალური ბოჭკოები და ბიტემპორალური
ჰემიანოფსია გექნება და თუ ეს
ვნახეთრადოლოგიურიკვლევაუნდარომდავადგინოთჰიპოფიზისსიმსივნისდიაგნოზი.
თუყურადრებაარმიექცაანძააანსწრაფადგაიზარდაშეიძლებაშემდეგბინაზალურიცდაემატოსდამერესუ
ლდაბრმავდესპაციენტი. როცა საძილეების ანევრიზმაა მაშინ ზეწოლა 1 გვერდზეა და ასიმეტრიული
იქენება ანოფსია.

ჰომონიმურიცდაჰეტერონიმური ცცალმხრივანოფსიებსმიეკუთვნებაიმიტორო 1
მხედველობისველშიმარტო 1 ნახევარიაგამოვარდნილი.. არსებიბს 2 მხივიჰემიანოფსიაცანუ 1
ელშიშევიწროვეულიანუგამოვარდნილიაროგორცმარჯვენაასევემარცხენანახევარი.

წიგნშიამერკულოვისკანონიდამინდაროიცოდეთოოო (წიგნსროაფურცლავებდამაშნმოაყოლა)

ფოსტერ კენედის სიმპტომი. როცა თავის ტვინში გვაქვს მოცულობითი წარმონაქმნი და

მომატებულია ქალასშიდა წნევა ორივე მხედველობის ნერვის დვრილი შეშუპებული გვექნება.
ერთადერთი ვარიანტია როცა შუბლის წილის ქვედა პოლუსის ერთერთ წილში სიმსივნე იწვევს 3
ნეირონის აქსონზე ზეწოლას... ანუ სადაც ზეწოლაა დვრილის ატროფია განვითრდება მეორე მხარეს
კი დვრილის შეშუპება (ქალასშიდაწნევისმომატებისგამო) .

და სმენის ნერვი, ანუ მერვე წყვილი, რომელიც, როგორც გითხაით, შედგება ორი
დამოუკიდებელი ნაწილისაგან - Par cochlearis და pars vestibulars. დავიწყოთ ვესტიბულური
ნერვით. ეს არის შუა (შიგნითაააა ეგ) ყური და მასში მოთავსებულია ორი კვანძი. პირველი არის
ვესტიბულური, ანუ სკარპეს კვანძი, სადაც მოთავსებულია ვესტიბულური ნერვის პირველი
ნეირონი. მისი დენდრიტული ნაწილები ქმნის ოტოლითებს, რომლებიც ლოკოკინას ენდოლიმფაშია და
ყველაზე დიდი რაოდენობით გვაქვს ორ პარკისებურ ქისაში შუა ყურის ლოკოკინისა - utriculus და
sacculus; ანუ აქ არის მოთავსებული ეს ოტოლითები, რომლებიც სხეულის სივრცეში მდებარეობის
ნებისმიერ ცვლილებას აღიქვამენ და პირველი ნეირონის აქსონი (სმენის პირველი ნეირონის
აქსონთან ერთად) მიემართება ჯერ შიგნითა სასმენი მილის საშუალებით, ქალას ღრუში შევლენ
შიგნითა სასმენი ხვრელით და მერვე წყვილი ნერვი თავის ტვინში შედის ნათხემ-ხიდის კუთხესთან
(ნათხემსა და ხიდის მკლავებს შორის იქმნება ეს კუთხე) . ამ კუთხეში გამოდის მეშვიდე წყვილი
ნერვი, გამოდის მეექვსე წყვილი ნერვი, ანუ სახის ნერვის გვერდზეა ზუსტად ეს სახის ნერვი და
ძალიან ხშირად მერვე წყვილი კეთილთვისებიანი სიმსივნე - სმენის ნერვის ნევრინომა ვითარდება
სწორედ ამ ნათხემ-ხიდის კუთხეში და ძალიან ხშირად იწვევს სახის ნერვის კომპრესიას და დუნე
დამბლას სმენის დაქვეითებასა და ხმაურის შეგრძნებასთან ერთდ. ამიტომ თუ ლაპარაკია
ნათხემ-ხიდის კუთხეში სახის ნერვის პერიფერიული მამოძრავებელი ნეირონის დაზიანებაზე,
აუცილებლად გვექნება სმენის მხრივ ცვლილებებიც.

როგორც კი შემოვლენ მოგრძო ტვინის დონეზე, სმენის ნერვის პირველი ნეირონის აქსონი
სცილდება ვესტიბულური ნერვის პირველი ნეირონის აქსონს. ვესტიბულური ნერვის პირველი
ნეირონის აქსონი იყოფა ორ ნაწილად - ზედა ტოტი დამთავრდება ზედა ვესტიბულურ ბირთვში ანუ
ბეხტერევის ბირთვშ, ქვედა ტოტი კი ლატერალურ (დეიტერსის), ქვედა (როლერის) და მედიალურ
(სამკუთხა/შვალბეს) ბირთვებში მთავრდება. აქ მოთავსებულია მეორე ნეირონი, სწორედ მისი
აქსონების საშუალებით უკავშირდება ვესტიბულური ნერვი თავის ტვინის სხვადასხვა ნაწილებს.
ერთი ნათხემთან კავშირზე ვიცით - ბეხტერევის ბირთვიდან იწყება ვესტიბულოცერებელური გზა,
რომელიც ქვედა ფეხის საშუალებით შედის ნათხემის ჭიაში, დაუკავშირდება კარავის ბირთვს,
საიდანაც დაიწყება ცერებელოვესტიბულური გზა, რომელიც დაუკავშირდება დეიტერსის ბირთვს.
აქედან იწყება კიდევ ერთი გზა, რომელიც უკვე ვესტიბულურ სისტემას ზურგის ტვინის წინა რქის
მოტონეირონებთან აკავშირებს - ვესტიბულოსპინალური ტრაქტი, ანუ ლევენტალის კონაა ეს. ამის
გარდა, ზედა ბეხტერევის ბირთვი, შვალბესა და როლერის ბირთვები უკავშირდება
თვალების მამოძრავებელ სამივე (iii, iv, vi) წყვილ ნერვს. მესამე წყვილი ნერვის ბირთვი
ღეროს სახურავში, ტვინის ფეხების დონეზეა მოთავსებული. მეოთხე წყვილი ნერვი ტვინის ფეხების
ქვედა ნაწილში, თითქმის ვაროლის ხიდთან საზღვარზეა და მეექვსე - ვაროლის ხიდის შუაში, ანუ
საკმაოდ დაშორებულები არიან ერთმანეთთან, ამიტომ როცა თვალის კაკლების შეუღლებული
მოძრაობა წარმოებს (ერთად მარჯვნივ/მარცხნივ/ზევით/ქვევით) ..... მარჯვნივ ყურებისას ორივე
თვალი მარჯვნივ მიდის, მაგრამ მარჯვენა თავლისთვის ეს არის მეექვსე წყვილი, ანუ განმზიდველი
ნერვი/ ნერვუს აბდუცენს, მარცხენასთვის კი მესამე წყვილი ნერვი, რომელიც შიგნითა სწორ კუნთს
აინერვირებს (მეექვსე გარეთას). ქვევით როცა ვიყურებით, მეოთხეც ერთვება. ანუ სამივე ბირთვის
ერთდროული აგზნება წარმოუდგენელი იქნებოდა, მათი დამაკავშირებელი გზა რომ არ იყოს და ამ
გზას მედიალური ანუ უკანა გასწვრივი კონა ჰქვია. ამ კონას რომ შეუერთდება ვესტიბულური
ბირთვებიდან წამოსული ქსონები, მისი საშუალებით უკავშირდება მესამე, მეოთხე და მეექვსე წყვილი
ნერვების ბირთვებს და სწორედ ამით აიხსნება, როცა ხდება თვალის კაკლების შეტრიალება, ჩვენ
წონასწორობას არ ვკარგავთ.გარდა ამისა, მედიალური გასწვრივი კონა ადის თავის ტვინის
ქერქამდე და მასაც უკავშირდება და კიდევ, ძალიან მნიშვნელოვანი - მოგრძო ტვინის დონეზე
ვესტიბულური აპარატი უკავშირდება ვეგეტატიური სისტემის წარმონაქმნებს და ამით აიხსნება
მაგალითად მენიერის დაავადების დროს გაფერმკრთალება,პროფუზული ოფლიანობა ან
წამოწითლება და ა.შ.

ანუ ამ ოთხი ბირთვის მეშვეობით ვესტიბულური სისტემა უკავშირდება ნათხემს,

უკავშირდება ზურგის ტვინს, თავის ტვინის ნერვების მამოძრავებელ ბიღთვებს, თავის
ტვინის ქერქსა და მოგრძო ტვინის დონეზე არსებულ ვეგეტატიუ ცენტრებს.

ეს იყო ვესტიბულური ნერვი, რომლის პირველი ნეირონი თავისი დენდრიტითა და ოტოლითებით

მიეკუთვნება პერიფერიულ ნერვულ სისტემას, ხოლო ცენტრალური ნაწილი ბირთვები და მათგან
წამოსული აქსონებია. ამიტომაც ვთქვით, რომ ვესტიბულურ ატაქსიას შეიძლება იწვევდეს
პერიფერიული ნაწილის დაზიანებაც (მენიერის სინდრომი), ხოლო ბირთვის დაზიანება ან
მისგან გამოსული აქსონის უკვე ცენტრალურ ვესტიბულურ ატაქსიას იწვევს.

გადავიდეთ სმენის ნერვზე, ანუ კარიბჭე-ლოკოკინის ნერვზე (თვითონ ამბობს ასე, ჩემი ბრალი
არალი). ჩვეულებრივი მგრძნობელობის ნერვების მსგავსად აქ სამივე ნეირონი მოთავსებულია
კვანძში. პირველი კვანძი ეს არის სპირალური განგლია, რომელიც სკარპეს, ანუ ვესტიბულური
კვანძის გვერდზეა მოთავსებული. სპირალურ განგლიაში მოთავსებულია სმენის პირველი ნეირონი,
რომლის დენდრიტები მთავრდება რეცეპტორებით შუა ყურის ლოკოკინაში და სმენის რეცეპტორს
ეწოდება სმენის ბუსუსოვანი უჯრედები (ძალიან წვრილი ძაფების სახითაა, რომ ბგერით
გამოწვეული ნებისმიერი ვიბრაცია აღიქვას). ამ უჯრედებს სხვანაირად კიდევ კორტიის ორგანო
ჰქვია. პირველი ნეირონის აქსონი სპირალური კვანძიდან გამოსვლის შემდეგ (სმენის ნერვის ფესვი)
ვესტიბულური ნერვის ფესვთან ერთად მიემართება შიგნითა სასმენი მილით, შიგნითა სასმენი
ხვრელით შედის ნათხემ-ხიდის კუთხეში და მოგრძო ტვინის დონეზე მათი აქსონები სცილდებიან
ერთმანეთს. სმენის პირველი ნეირონის აქსონი წავა ზემოთ, ვაროლის ხიდისკენ და მის ქვედა
მესამედში ორ - ვენტრალურ და ლატერალურ ტოტად იყოფა და დამთავრდება ვაროლის
ხიდის დონეზე მოტავსებულ სმენის ნერვის ვენტრალურ და ლატერალურ ბირთვებში, სადაც
მოთავსებულია სმენის მეორე ნეირონი. სმენის მეორე ნეირონის აქსონები (ვენტრალურის დროს
პირველის აქსონები იყოფოდა, აქ მეორე იყოფაო) , ნაწილი თავის მხარეზე მიემართება, ნაწილი
მოპირდაპირედ გადადის. თავის მხარეზე რომლებიც მიემართება, იმათ უკავშირდება იქვე არსებული
სხვადასხვა ბირთვიდან წამოსული აქსონები, როგორიც არის ტრაპეციული სხეული, ზედა ოლივები
და ეს წარმონაქმნები, მართალია, არ მონაწილეობენ სმენის აღქმაში, მაგრამ ეხმარებიან სმენის
ნერვს ბგერის იმპულსის გატარებაში. მეორე ნეირონის აქსონი დამთავრდება სმენის ქერქქვეშა
ცენტრში, სადაც არის მესამე ნეირონი - ესაა მედიალური დამუხლვილი სხეული და
ოთხგორაკის ქვედა, ანუ უკანა ორგორაკში. წინა ორგორაკი იყო გუგის სინათლეზე რეაქციის
რეფლექსური რგოლის აფერენტული ნაწილი, ქვედა სმენის ქერქქვეშა ცენტრია ანუ. მესამეს აქსონები
მიდიან ზემოთ, გაივლიან შიგნითა კაფსულის უკანა ფეხის უკანა მესამედში, ავლენ საფეთქლის წილში
და დამთავრდებიან სმენის მეორად ანუ ქერქულ ცენტრში, რომლეიც არის გეშლის (ჰეშლის :დ)
xვეული და საფეთქლის ზედა ხვეულის ქვედა მესამედი. წამყვანი მაინც აქ არის ჰეშლის ხვეული.
დაახლოებით 200-20000 ჰერცი სიხშირი ბგერების აღქმა შეუძლია ჩვენს ყურს.

როდის შეიძება განვითარდეს სმენის სრული მოსპობა? სიყრუეს ანაკუზია ეწოდება. სურდიტაზიც
(?) ჰქვია, მაგრამ იშვიათად იყენებენ ამ ტერმინს. როდის შეიძლება განვითარდეს ცალმხრივი
სიყრუე? იმიტომ რომ, დიაგნოზი, სმენის ნერვის ნევრიტი ცოტა რთული დასასმელია - ჯერ უნდა
დავადგინოთ, რით არის გამოწვეული სმენის დაქვეითება, ხმაური ყურებშ და ა.შ. ეს ხმაური ნერვის
დაზიანების შესაბამისად შეიძლება იყოს სულ სხვადასხვა, რომელ სიხშირეზეა იმის მიხედვით. ნუ
პაციენტები ამას ძალიან მრავალფეროვნად აღწერენ - წუილი, ზუილი, გრუხუნი, გრიალი და ა.შ. ანუ
ხმაური და სმენის დაქვეითება, რაც საბოლოოდ მთავრდება სრული სიყრუეთ. მოკლედ, რისმა
დაზიანებამ შეიძლება გამოიწვიოს ცალმხრივი სიყრუე? რა თქმა უნდა, შეიძლება გამოიწვიოს
პირველი ნეირონის დაზიანებამ შუა (შიიიიიგნითა) ყურში. ასევე პირველი ნეირონის აქსონის
დაზიანებამ და ვერნტრალური და ლატერალური ბირთვების დაზიანებამ, სადაც სმენის მეორე
ნეირონის სხეულებია. ამის ზემოთ, ანუ ვაროლის ხიდის ქვედა ნაწილის ზემოთ თუ დაზიანდა სმენის
გამტარი გზა ცალ მხარეზე, ვინაიდან მეორე ნეირონის აქსონები ორად იყოფიან, მეორე მხრიდან
მიაღწევს და ცალმხრივი სიყრუე არ გვექნება. ამიტომ, როცა გვაქვს ცალმხრივი ანაკუზია, ძალიან
მნიშვნელოვანია, დავადგინოთ, ის გამოწვეულია ჰაერგამტარი გზების, ანუ შუა ყურის პათოლოგიით
თუ სმენის ნერვის პათოლოგიით. ამისათვის ძალიან მარტივი ცდები შეგვიძლია თავიდან
გამოვიყენოთ. პირველი ესაა რინეს ცდა. კამერტონის ორ ფეხს მოიყვანენ მოძრაობაში და ადებენ
საფეთქლის ძვლის პირამიდაზე. ძვალი გაატარებს ვიბრაციას და შეიგრძნობს პაციენტი. აქ რომ
შეწყდება, ყურთან მიაქვთ უკვე, ანუ ჰაერით გატარებას იკვლევენ. ნორმალურ პირობებში ძვლით
გატარება უფრო მოკლეა, ვიდრე ჰაერით, ამიტომ როცა ძვლით ვეღარ გებულობს,მიაქვთ უკვე
ყურთან. აქ უკვე გაიგებს. ეს იმა ნიშნავს, რომ ჰაერგამტარი გზები ა არის დაზიანებული. აი
კამერტონს თუ ყურთან მივიტანთ და არ ესმის პაციენტს, პირდაპირი ნიშანია, რომ
დაზიანებულია შუა ყური ანუ ჰაერგამტარი გზები და უკვე აქ ოტორინოლარინგოლოგია
საჭირო. მეორე ესაა ვებერის ცდა. როდესაც თხემის ძვალზე ადებენ კამერტონს. ორივე მხარეს
ვრცელდება ვიბრაციული მგრძნობელობა და ორივე ყურში ესმის ეს ბჟუილი. მაგრამ თუ ჰაერგამტარი
გზებია დაზიანებული, მაშინ ეს დაზიანებ ყურზე ლოკალიზდება და უფრო ხანგრძლივად ესმის, იმიტომ
რომ მერე ჰაერი არ ატარებს. ესეც ნიშნავს, რომ შუა ყურის პათოლოგიაა. ჩავატარეთ ეს ვებერის და
რინეს ცდები, მაგრამ დიაგნოზის დადასტურება სპეციალური კვლევით - აუდიომეტრიით ხდება.
იკვლევენ, რომელი სიხშირის ბგერაზე რა აქვს, იმიტომ რომ ხშირად, განსაკუთრებით ასაკოვნეში,
შეიძლება იყოს დაფის აპკის დაზიანება, ელასტიურობა დაკარგოს და ამით იყოს გამოწვეული ცალ
ყურში სმენის დაქვეითება. ასევე გვაქვს სმენის პოტენციალების გამოკვლევა, კომპიუტერული კვლევა
და ა.შ., რომ დაისვას საბოლოოდ დიაგნოზი - სმენის ნერვის ნევრიტია თუ შუა ყურის დაზიანება. თუ
სმენის ნერვის ნევრიტია, ეს ნამდვილად ნევროლოგის საქმეა. რთული სამკურნალოა. თუ სმენის
დაქვეითებასთან და ხმაურთან ერთად სახის ნერვის დუნე დამბლა განვითარდა, აქ უკვე შეგვიძლია
ვთქვათ, რომ გვაქვს სმენის ნერვის ნევრინომა ნათხემ-ხიდის კუთხეში. ერთადერთი პატოლოგია,
რომელიც სმენასთან არის დაკავშირებული და ჰიპერაკუზია ჰქვია, არარის დაკავშირებული არც შუა
ყურის და არც სმენის ნერვის პათოლოგიასთან. როდესაც დაბალი ჟღერადობის ბგერები პაციენტს
ძალიან უსიამოვნოდ - ჟღრიალის, ღრიალის, გუგუნის და ა.შ. ესმის (მხოლოდ დაბალიო). ეს ხდება
სახის ნერვის დაზიანების დროს - სახის ნერვის ერთ-ერთი ტოტია უზანგის ნერვი, რომელიც დაფის
აპკის დამჭიმავი ჩაქუჩის ტარის ინერვაციას ახორციელებს და უზანგის ნერვის დამბლის დროს
ჩაქუჩის ტარი არ გამოდის ბგერის იმის დროს (რის? საიდან?) და ამიტომაც ვლინდება ჰიპერაკუზია.

7
ზუსტად ისე ხდება ინერვაცია სახის კუნთების როგორც კიდურების და ტანის. განსხვავებულია ის
რომ კიდურების და ტანის ინერვაციისას ცენტრ მამოძრავებელი ნეირონი მიდის კონტრალატერალური
ჰემისფეროდან და მარცხენა ნახევარს მარჯვენა წინა ცენტრალური ხვეული განაგებს და პირიქით.
თავის მამოძრავებელი კუნთების შემთხვევაში , ბირთვები რომლებისც სახურავში არიან
მოთავსებულები ცენტრალურ ინერვაციას იღებენ ცცენტრალურ მამოძრავებლ ნეირონით ორივე
ჰემისფეროდან ანუ ორმხრივი კონტრიკონუკლეარული ინერვაცია აქვთ. გამონაკლისია 1.5 ბირთვი .
ნახევარი ნერვია სახის ნერვის ქვედა ტოტი (ორ ტოტო აქვს ზედა ქვედა და სახის მიმიკურ კუნთებს
აინერვირებს . ბირთის ის ნაწილი, რომელიც ქვედა მიმიკურ კუნთებს აინერვირებს, მოპირდაპირე
ჰემისფეროდან იღებს ცენტრალურ მამოძრავებელ ნეირონს ხოლო წინა ნაწილიო ☺ (მიდი და გაიგე
რომელი) რომელიც ზედა მიმიკურ კუნთებს აინერვირებს მოპირდაპირე მხრიდან და ამიტო გამოდს
ნახევარი ტოტი) და კიდო 1 არის ენისქვეშა ნერვი. ისინი მხოლოდ მოპირდაპირე ჰემისფეროდან
იღებენ იმპულსებს.

ანუ ცენტრალური დამბლა 1 ჰემისფეროს დაზიანების შემთხვევაში განვითარდება მხოლოდ ამ 1.5

ნერვზე ანუ გვაქვს ნერვი დაზიანებული. (თუ რათქმაუნდა ბირთვები არგგვაქვს დაზიანებული)

3 ნერვი ანუ ოკულომოტორიუსი

თვალის მამოძრავებელ 1 ნერვს აქვს 1 მსხვილუჯრედოვანი და 1 წვრილუჯრედოვანი ბირთვი გარდა
ამისა აქვთ 1 საერთო ანუ პერლეას ბირთვი(შეცდომით მეუბნებიანო სულო ანუ ჯამში 2 ივე ბირთვს
ერთად ანუ მარჯვენა და მარცხენა ოკულომოტორიუსს ერთად აქვთ 5 ბირთვი თითო თითო მსხვილ
და წვრილუჯრედოვანი და პლუს საერთო კენტი პერლეას ბირთვი).

მსხვილუჯრედოვანი აინერვირებს ქვედა სწორ, ქვედა ირიბს, ზედა სწორს, შიგნითა სწორი,
ზედა ქუთუთოს ამწევი კუნთი. ანუ თვალს რო ვახელთ ამის დამსახურება და ამოძრავებს ზემოთ,
ქვემოთ, შგნით. მსხვილუჯრედოვანი ბირვთი მოთვსებულია ფეხების სახურავში და
სომატოტოპიკური განაწილება ახასიათებს . ანუ არის 5 ნაწილად დაყოფილი. ანუ გვიხსნის რო
ირიბი თუ ჰქვია კუნთს, მაშინ თუ ზედაა ქვემოთ ამოძრავებს თვალს და პირიქით. თუ სწორი ჰქვია
კიდე რა სახელიცააქვს იქით ამოძრავებს.

ხოოდა ამ მსხვილუჯრედოვანი ბირთის ზედა მეხუთედიდან წამოსული ნერვი აინერვირებს ქვედა

სწორ კუნთს რომელიც თვალს ქვემოთ და ოდნავ შგნით წევს. მეორე 2მეხუთედიდან დაწყებული
ქვედა ირიბს (ქვემოთ და ოდნავ გარეთ), მესამე მეხუთედიდან წამოსულები შიგნითა სწორისთვისაა
განკუთვნილი (შიგნით ამოძრავებს) .თავისებურებააქვს ამას და ეს როარჰქონდეს თვალის
შეთანხმებული მოძრაობა არ გვექნებოდა. ანუ ამ მესამე მეხუთედიდან გამოსული აქსონები
მოპირდაპირე მხარეს გადადიან იმ მეორე თვალის სხვა ნერვებს უერთდებიან და მას აინერვებენ.
ანუ მარჯვენა თვალის შიდა სწორი კუნთი ინერვირდება მარცხენა მსხვილუჯრედოვანი ბირთიდან და
პირიქით. 4/5 დან გამოსული ზედა სწორს აინერვებს (ზევით აომძრავებს) და ბოლო, ქვედა
მეხუთედიდან გამოსული კი ზედა ქუთუთოს ამწევს აინერვირებს და თვალის გახელა ხდება.

ერთი ჰემისფეროს დაზიანებისას არ ვითარდება ამ კუნთების დამბლა (რადგან 2ივე ჰემისფეროდან

იღებს ინერვაციას) მაგრამ თავად თუ ნერვი დაზიანდა მაშინ ამ კუნთების დუნე დამბლა გვექნება
რასაც ჰქვია გარეთა ოფთალმოპლეგია :პირველ რიში ფტოზი ექნება და აამას დავინახავთ . მერე
ქუთთოს რომ ავწევთ დავინახავთ რომ გამოხატულია გარეთა სიელმე (იმიტორო გარეთა სწორს 6
ნერვი აინერვირებს და თვის მხარეს გადაქაჩავს თვალს) ამდროს ვერ ამოძრავებს თვალსშიგნით ,
ზემოთ, ქვემოთ. დიპლოპიაც იქნება ოღონდ 2 ივე თვალი გახელილი უნდა იყოს (ქუთუთო თუ სუ
ჩმოწეულია უნდა ავუწიოთ ამიტო) რადგან გაორება მხოლოოოოოოდ 2 თვალით ყურების დროს
იქნება. ცალი თვალისას არასდროს არააა რადგან 1 თვალით რომ იყურები და ბადურაზე 1
გამოსახულებაა რანაირად გექნება. გაორება იქნება როცა 1 თვალი ან გარეთაა ან შიგნით მერე
სწორადაა და 2 სხვადასხავ გამოსახულება 2 სხვადასვა ადგილას პროეცირება ბადურის. რადგან
ნერვის დაზიანებაა მარტო მსხვილუჯრედოვანი ბირთვი ხოარიქნება აქვე იქნება
წვრილუჯრედოვანიდან ანუ კუბო ბირთვიდან გამოსული აქსონებიც. პუპილარული ბიჭკოები ხო
4გორაკის ზედა 2 გორაკში მიდიოდნენ და აქედან მერე ამ კუბო ბირთვში მე-3
ნერვის(პააარასიმპატიკურია ეს). თან ორივე მხარეს მიდიოდნენ ამიტო გვქონდა გუგის პირდაპიირ
და შეუღლებული რეაქცია 15: 50
რეფლექსური რგოლის ცენტრალურ ნაწილში ეს გუგის სინათლეე რექაციის რეფლექსური რგოლის
აფერენტული ანუ მგრძნობელობითი ნაწილი უკავშირდება მესამე წყვილი ნერვის წვრილუჯრედოვან
ბირთვს, როგორც თავისავე მხარეზე ასევე მოპირდაპირე მხარეზე. ამით აიხსნება გუგის პირდაპირი
და შეუღელებული რეაქცია. წვრილუჯრედოვანი ბირთვი ანუ ედინგერვესტფალიაკუბოვიჩის
ბირთვი არის პარასიმპატიკური წარმონქამნი. ვეგეტატიური განგლიიდან ბირთვიდან გამოსული
აქსონები პირდპაირ არასოდეს არ მიდის იმ ორგნაოსთან რომელსაც აინერვირებს , ის აუცილებლად

😊
გაწყდება კვანძში , ეს კვანი შეიძლება იყოს თუ მუცლის ღრუზე ან მკერდის ღრუზე ვლაპარაკობთ
პარავერტებრული სიმპატიკური კვანძები რომელიც ასე ჩამოწიკწიკებული არიან კვანძი
შეიძლება შორს იყოს ხერემლიდან , მაგრამ თვითონ შინაგან ორგანოსანაც შორს იყოს მაგ.მზის

😊
წნული რომელიც აინერვირებს მუცლის ღრუს ორგანოებს, ან ინტრამულური კვანძი იყოს ანუ
კუნთში იყოსო . წვრილუჯრედოვანი ბირთვიდან წამოსული აქსონები გაწყდება ე.წ წამწამოვან
კვანძში (ესეც პარასიმპატიკურია) , შემდეგ წამწამოვანი ნერვის (n.ciliaris) შემადგენლობაში
მიემართება და აინერვირებს ერთადერთ კუნტს , რომელსაც ეწოდება გუგის შემავიწროვებელი
კუნთი ანუ m.spincter pupile . ამიტომ როდესაც ზიანდება თვალის მამოძრავებელი ნერვი მაშინ
გვექნება რა? გუგის შევიწროვება ვერ მოხდება და გუგა გაფართოვებულია. გუგის გაფართოებას
მიდრიაზი ეწდება, შევიწროვებას მიოზი. ნორმაში გუგის დიამეტრი დაახლოებით 1-2 მმ-ია. გუგა
უნდა იყოს ორივე მხარეს თანაბარი. გუგების არათანაბრობას-ანიზოკორია. უნდა დავაკვირდეთ
გუგის კიდეებს. სწორი უნდა იყოს აბსოლიტურად სწორი და მრგვალი, თუ ოვალურია ან კიდეები
ასეთი „ზუბციკებიანია :*“ ეს ნეიროსიფილისისთვისაა დამახასიათებელი. ამიტომ ვაკვირდებით
გუგის ფორმას, დიამეტრს. თუ 1მმზე ნაკლებია დიამეტრი-ეს მიოზია. კი დავინახე რომ

😊
არათანაბარია მაგრამ უნდა დავადგინო მიოზის გამო მაქვს თუ მიდრიაზის გამო. ამიტომ თუ გუგის
დიამეტრი 1მმზე ნაკლებია ანუ მიოზია და 3მმ-ზე მეტი მიდრიაზია . ანუ გუგის შევიწროვებას
არეგულირებს ოკულომოტორიუსი, კერძოდ წვრილუჯრედოვანი (კუბოსი) დან წამოსული
პარასიმპატიკური ბოჭკოები , რომლებიც გაწყდება წამწამოვან კვანძში და შემდეგ
ოკულომოტორიუსის ნერვში აღწევს და აინერვირებს მ.სპინქტერ პუპილეს. როდესაც ნერვი
დაზიანდება=გარეთა ოფთალმოპლეგია. გვექნება ფტოზი, გარეთა სიელმე, თვალის კაკლის
მოძრაობის მოსპობა შიგნით, ზევით და ქვევით , მიდრიაზი+დპლოპია. ეს გახლავთ გარეთა
ოფთალმოპლეგია. იმ შემთხვევაში როდესაც ზიანდება ბირთვი! 1 თვალის გახედვის და თვალის
კაკლების მოძრაობით შემიძლია ვთვქა რომ პათოლოგიური პროცესი მაქვს ტვინის ფეხების დონეზე.
ღეროს დაზიანება იმედი მაქვს გაგაგებინეთ რომ ბევრად უფრო საშიშია ვიდრე ნერვის დაზიანებაო
ადამიანის სიცოცხლისთვისო :დ მსხვილუჯრედოვანი ბირთვის 5/5 დან 3/5 დან დაწყებული აქსონები
მიდიან, გადაჯვარედინდებიან და მოპირდაპირე ნერვის შემადგენლობაში აღწევენ მოპირდაირე
თვალის შიგნითა სწორ კუნთს, ანუ ატრიალებენ შიგნით მოპირდაპირეს . დანარჩენი 4 ნაწილი მოდის
ბირთვის იმავე მხარეზე. ამიტომ როდესაც ნერვი ზიანდება ყველა აქსონი ერთად არის და რაც
ჩამოვთვალეთ გვენქება დაზიანების მხარეზე , მაგრამ თუ დაზიანდა მსხვილუჯრედოვანი ბირთვი. ამ
ბირთვიდან წამოსული აქსონები მეორე თვალის შიგნითა კუნთისთვის ჯერ ხო არ არიან
გადაჯვარედინებული, ამიტომ მოპირდაპირე მხარეს იქნება გარეთა სიელმე (შიგნითა სწორი კუნთის
დამბლა) და ყველა სხვა დანარჩენი- მიდრიაზი, თვლაის აკლის მოძრაობის შეზღუდვა ზევით და
ქვევით და ფტოზი ინქბე აპათოლოგიური პროცესის მხარეს . თუ ასეთ სიმპტომს ნახავთ პირქდაპირ
იტყვით რომ პატ.პროცესი არის ტვინის ფეხების დონეზეო.

კენტი ბირთვი- პერლეას ბირთვი. თითოეულ ნერვს აქვს 1 მსხვილუჯრედოვანი1 წვრილი და

ორივეს ერთი საერთოდ კენტი პერლეას ბირთვი (პარასიმპატიკურია ესეც) და მისგან წამოსული
აქსონები აინერვირებს ერთადერთ კუნთს, რომელიც ცვლის ბროლის გამოდრეკის ხარისხსს, ანუ
პერლეას ბირთვის საშუალებით ხორციელდება აკომოდაციის აქტი. როცა ჩვენ ნორმაში ძალიან
შორს ვიყურებით ამ შემთხვევაში ბროლი უნდა გაბრტყელდეს რომ რაც შეიძლება ნა;ებად
გადატყდეს სხივი , რათა მკაფიო გამოსახულეა მვიღო, მაგრამ აგერ აქანა რომ ვუყურებ ლიაკოს
ახლოსო პირიქით ბროლი ამოიდრიკება , რათა მეტად გადატყდესო . სწორედ ამ ბროლის
გამოდრეკის ხარიხსს რომელი კუნთიც ახორციელებს მისი ინერვაცია ხდება პერლეას ბირთვის
საშუალებით. (გეევიგეეეეთ). როცა ის ზიანდება , ვითრება აკომოდაციის დამბლა. შორს კარგად
ხედავს მკაფიოდ (მაგრამ არ არის ეს ახლომხედველობა) რაც უფრო ახლოს მოგვაქვს წიგნი, ნაწერი
რავიცი ცუდად კი არ ხედავს გადაბარდღნილიაო :დ ამას ჰქვია აკომოდაციის დაბლაო. სამწუხაროდ
ახლომხედველობისგან განსხვავებით აკომოდაციის დამბლის ლინზით ვერ გავასწორებთ.
აკომოდაციის აქტთან ერთად ხდება კონვერგენციის აქტი. ანუ როდესაც პერლეას ბირთვის აგზნება
ვითარდება ორივე მსხვიუჯრედოვანი ბირთვის ერთდროულად 3/5 ის აღგზნება ხდება , ანუ რაც
უფრო ახლოს უყურებთ საგანს აკომოდაციის აქტი განხორციელდება და ორივე თვალის კაკალი
შეტრიალდება შიგნით. ანუ აკომოდაცია კონვერგენცია ერთადროულად წამროებს . ამასთან
ერთადვე აი ამ პერლეას ბირთვის აგზნება გამოიწვევს არა მარტო მსხვილუჯრედოვანი ბირთვის 3/5
ბირთვის არამედ წვრილუჯრედოვანი ბირთვის აგზნებასაც და ამიტომ აკომოდაცია კონვერგენციის
აქტის დროს გუგა ვიწროვდება, ესაა გუგის რეაქცია აკომოდაცია კონვერგენციაზე. შეიძლება
აკომოდაციის დამბლა განვითარდეს მაგრამ შესაძლებელია ცალკე გქოდეს აკომოდაციის

😊
კონვერგენციის დამბლა. თუ რომელიმე ერთ მხარეს გვაქვს დამბლა ის თვალის კაკალი გარეთ
გახტება და მეორე თვალის კაკალს არ მიყვება. ანუ გვაქვს გუგის რეაქცია სინათლეზე პირდაპირი
და შეუძლებული, გუგის რეაქცია აკომოდაცია სინათლეზე? :დ აბსოლუტურად სხვადასხვნაირად
ხდება ამ ბირთვების აგზენა , ამიტომ შესაძლებელია რომ გუგის რეაქცია სინათლეზე იყოს
მოსპობილი (წვრილუჯრედოვანი) ,მაგრამ აკომოდაცია კონვერგენციაზე
(პერნეას+მსხვილუჯრედოვანი) იყოს შენახული (აი სწორედ ნეიროსიფილისისათვის არის
დამახასიათეელი და არგაელრობერტსონის სინრომი ჰქვია. ზიანდება ამ დროს ჩართული ნეირონი,
ანუ ნეირონი რომელიც 4გორაკის წნა 2 გორაკს აკავშირებს წვრილუჯრდეოვან ბირთვებთან). მეორე
ვარიანტი არის შებრუნებული არგაელრობერტსონი ანუ ათანასიოს სინდრომი, როცა გუგის
რეაქცია სინათლეზე შენახულია მაგრამ აკომოდაცია-კონვერგენციაზე არის დაკარგული
(ენცეფალიტის ღეროს ფორმის დროს, როდესაც აი ეს კავშირები ირღვევა
წვრილუჯრედოვან,მსხვილუჯრედოვან და პერლეას ბირთვს შორირს).

ხოლო გუგის გაფართოება ხდება m.dilatator pupile-თი. ანუ გუგის გამაფარტოებელი კუნთი.
მისი ინერვაცია გახლავთ სიმპატიკური. ცენტრი ამ სიმპატიკური ინერვაციისა კი არ მდებარეობს
თავის ტვინში არამედ კისრის სეგმენტების დონეზე. კერძოდ კისრის მე7-8 (ბადგეს ცენტრი)
სეგმენტის დონეე. აქედან წამოსული აქსოენბი გაწყდება კისრის სიმაპტიკურ წველში, გაივლის საილე
არტეერიის წნულს გაივლის და მოვა გუგის გამაფართოებელ კუთთან. აი m. dilatator pupile-ს
დამბლა იწვევს გუგის შევიწროვებას. თუ დაიანახვთ მიოზს და გამაფართოებელი კუნთის დამბლას
ეს გახლვთ სიმპატიიკრუი ინერვაცია :დ აი ამ კისრის სეგმენტების დონეზე ამ ცენტრს სიმპატიკური
ინერვაციისა ჰქვია ბადგეს ცენტრი . აქედან დაწყებული აქსონები იმ კვანძებში გაწყვეტის შემდეგ,
აინერვინრებენ არა ამრტო გუგის გამაფართოებელ კუნთს არამედ კიდევ ორს -m.transversus (
განსაზღვრავს თვალის კაკლის თვალბუდის ფსკერიდან ამოწევის ხარისხსს) ფიზიოლოგიურუად
ყველას განსხვავებული თვალის ჭრილი და ამოწეულობაცო. ზოგს მეტად აქვს ზოგს ოდავ ჩაწეული .
და კიდევ ინერვირდება მესამე კუნთი რომელიც თვალის ნაპრალის ფორმას განსაზღვრავს.
როდესაც ეს ცენტრი კისრის დონეზე ზიანდება ვითარდება ტრიადა კლოდბერნარდჰორნერის
სინდრომი . მიოზი, შიგნით ჩაიწევს (ენოფტალმი) და თვალის ნაპრალი კონცერნტრულად
შევიწროვებული.
კისრის დონეზე ზიანდება ვითარდება ტრიადა, რასაც კლოდ-ბერნარდ-ჰორნერის სინდრომი ეწოდება: 1.
მიოზი, 2. ენოფთალმი- შიგნით ჩაწეული თვალის კაკალი(ჩიყვის დროს-ეგზოფთალმი) 3.კონცენტრულად
შევიწროებული თვალის კაკალი(ფტოზში არ აგვერიოს, როცა ზემო ქუთუთოს დაშვების ფონზე ვიწროვდება
თვალის კაკალი ).

გუგის გაფართოება- სიმპათიკური ინერვაცია, შევიწროვება-პარასიმპათიკური.

ჭაღისებრი ნერვი
ბირთვი ტვინის ფეხების ქვედა ნაწილში, თითქმის ვაროლის ხიდთან საზღვარზე. ეს არ წარმოადგენს
გამონაკლის ნერვს, ამიტომ ორმხრივი კორტიკონუკლეარული ინერვაცია აქვს. ერთი თავისებურება აქვს ამ
ნერვს, რომ როდესაც აქსონები ბირთვიდან გამოვა, პირდაპირ კი არ მოდის თვალბუდისკენ, არამედ ჯერ
ზევით ადის, შემოუვლის, გადაჯვარედინდება და მერე ჩამოდის. აინერვირებს მხოლოდ ზედა ირიბ კუნთს,
რომელიც თვალის კაკალს ამოძრავებს ქვევით და ოდნავ გარეთ?. ამ ნერვის იზოლირებული დაზიანება
იშვიათია და ერთადერთი ჩივილი აქვს გაორება ქვევით ყურებისას. სხვა მხარეს ყურებისას არ აქვს, რადგან
მხოლოდ ქვევით ყურებაში იღებს მონაწიოლებას. დიაგნოზს ვადასტურებთ: ბერშოვჩკის ცდით-
თავს გადავახრევინებთ ხან ერთ, ხან მეორე მხარეს დაბლა, ისე რომ ნიკაპი მიიტანოს მკერდთან. ჯანმთელ
მხარეზე ხომ შიგნით უნდა წავიდეს, მაგრამ თუ დამბლაა, თვალის კაკალი გახტება გარეთ.

და საერთოდ, ეს სამივე თვალის მამოძრავებელი ნერვები თავისი გზის გავლის შემდგომ შემოდიან
თვალბუდის ზემო ნაპრალით და ერთადერთი შემთხვევა, როცა შეიძლება ტოტალური ოფთალმოპლეგია -
ყველა კუნთის დამბლა განვითარდეს ეს არის, ზემო ნაპრალის სინდრომი. მერე მოვუბრუნდებიო.

განმზიდველი ნერვი
ბირთვი ვაროლის ხიდის დონეზე (რომბისებრი ფოსოს ფსკერზე), ღერს სახურავშია. მხოლოდ გარეთა სწორ
კუნთს აინერვირებს, რომელიც თვალის კაკალს გარეთ ამოძრავებს. ყველასგან განსხვავებული ნერვია,
დიდ როლს ასრულებს თვალის კაკლების შეუღლებელ მოძრაობაში - მარჯვნივ ყურებისას ორივე თვალის
კაკალი მარჯვნივ მიბრუნდება, მარჯვენა თვალის კაკალი ამ დროს გარეთ მიდის ეს მეექვსე წყვილი ნერვია,
მარცხენა თვალის კაკალი შიგნით და ეს მესამე წყვილი ნერვია. მარცხნივ თუ ვიყურებით პირიქით. ამ
მოძრაობის ნორმალურ შესრულებას ეს ნერვი ახორციელებს და განსაკუთრებული ინერვაცია აქვს. ყველა ეს
ნერვი, გარდა იმ ერთ-ნახევრისა ორივე ჰემისფეროდან იღებს ცენტ. მამოძრავებელ ნეირონს
კორტიკონუკლეარული გზით, ოღნდ იღებს წინა ცენტრალური ხვეულის ქვედა მესამედიდან(თავის და სახის),
გამონაკლისი განმზიდველი ნერვის ბირთვია, რადგან ის მოთავსებულია ვაროლის ხიდში, რომბისებრი ფოსოს
ფსკერზე, აქვეა მეშვიდე წყვილი ნერვი, რომელიც შემოუვლის და მუხლს გააკეთებს, მის გვერდზე მდებარეობს.
თავისავე მხარეზე კორტიკონუკლეარული ბოჭკოები ანუ ცენტრ. მამოძრავებელი ნეირონი მასთან მოდის წინა
ცენტრალური ხვეულის ქვედა მესამედიდან, ანუ ჩვეულებრივ, როგორც ნებისმიერთან. მაგრამ
კონტრალატერალური ჰემისფეროდან ცენტრ. მამოძრავებელ იმპულსებს იღებს, არა წინა ცენტრალური
ხვეულიდან, არამედ შუბლის შუა ხვეულის უკანა არეშ მდებარე ადვერსიული ველიდან, ესენიც ნებისყოფითი
მოძრაობის ცენტრია და ადვერსიული ველი თვალის კაკლების მოპირდაპირე მხარეზე მიტრიალების ცენტრს
წარმოადგენს და სწორედ,
ამ ველიდან იწყება აქსონები, რომელიც კონტრალატერალური ჰემისფეროდან იღებს არა წინა ცენტრ.
ხვეულიდან, არამედ მერვე ადვერსიული ველიდან. ანუ ორმხრივი ინერვაცია აქვს, თავისსავე მხარეზე წინა
ცენტრ. ხვეულიდან იღებს იმპულსებს, მაგრამ მოპირდაპირე მხარეს- მერვე ადვერსიული ველიდან. ეს
აქსონები ტვინის ზედაპირზე გამოდიან მეშვიდე წყვილ ნერვთან ერთად ნათხემ-ხიდის კუთხეში, მერვე წყვილი
ნერვიც შედის, ვესტიბულური და კოხლეარული ნერვებით ამ ნერვებს ყველას რაც აქ გამოდის ნათხემ-ხიდ
კუთხის ნერვებსაც უწოდებენ. შემდეგ მღვიმოვან სინუსში, საძილე არტერიის გვერდზე თავსდება , რთული
ანატომია აქვს განმზიდველ ნერვს. ბოლოში სამივე - 3, 4 და 6 წყვილი ნერვი თვალბუდის ზედა ნაპრალით
გადმოდიან თვალბუდეში. აინერვირებს ერთადერთ კუნთს ეს არის გარეთა სწორი კუნთი, რომელიც გარეთ
ამოძრავებს თვალის კაკალს, ამიტომ იმ შემთხვევაში, თ დაზიანდა ნერვი გვექნება ერთადერთი სიმპტომი-
შიგნიტა სიელმე (შიგნითა ოფთალმოპლეგია) და პაციენტი გაორებას უჩივის, რადგან აქ ფტოზი არ არის.
ბირთვის დაზიანებისას ემატება ამ სიმპტომებს ცქერის დამბლა. (მოვუბრუნდებიო).
შეიძლება პათოლოგიური პროცესი განვითარდეს და თვალბუდის ზედა ნაპრალი დაზიანდეს, საიდანაც
თვალბუდეში შედიან მესამე, მეოთხე და მეექვსე წყვილი ნერვები (კარცინომატოზი, დაიმსხვრა თვალბუდის
ნაპრალი) და გვქონდეს ტოტალური ოფთალმოპლეგია- გვაქვს სრული ფტოზი, ქუთუთოს აწევისას
ვნახავთ, რომ თვალის კაკალი შუა ხაზზეა, არის მიდრიაზი -გაფართოებული გუგები, არ მოძრაობს არცერთი
მიმართულებით ანუ გაორებაც არ ექნება.

შიგნითა ოფთალმოპლეგიაზე ვსაუბრობთ იმ შემთხვევაში თუ გვაქვს ან მიოზი ან მიდრიაზი მხოლოდ. რადგან

შიგნითა კუნთები თვალის კაკლისა ჰქვიო გუგის შემავიწროებელ და გამაფართოებელ კუნთებს. (არ
შეგეშალოთ გარეთაში).

თვალის კაკლების შეუღლებული მოძრაობა - იზოლირებული მოძრაობა არ არსებობს, ორივე თვალის

კაკალი მარჯვნივ, მარცხნივ ან ქვევით მიდის, მაგრამ ჰორიზონტალურ სიბრტყეში მოძრაობისას ერთ მხარეს
არის მამოძრავებელი ნერვი, მეორეზე განმზიდველი და პირიქით, ზევით ქვევიტ მოძრაობისას მამოძრავებელი
ნერვია და ქვევით მოძრაობისას ჭაღისებრი ნერვი ემატება.
მესამე წყვილი ნერვის ბირთვი მოთავსებულია დასაწყისში ტვინის ფეხების სახურავში, ჭაღისებრი ტვინის
ფეხების ბოლოში - ვაროლის ხიდთან საზღვარზე, განმზიდველი- შუა ნაწილში. ერთდროულად მათი აღგზნება
შეუძლებელი იქნებოდა, მათი დამაკავშირებელი გზის- უკანა გასწვრივი= მედიალური გასწვრივი კონა. გვაქვს
ეს კონა მარჯვენა და მარცხენა, იწყება სადავეში და უკანა შესართავში მოთვსებული ბირთვებიდან - კახალის
და დარკშევიჩის (?) და დაწყების შემდეგ, ქვემოთ ტვინის ღეროში ჩამოვა, დააკავშირებს 3 4 და 6 წყვილი
ნერვების ბირთვებს, გარდა ამისა ამ კონას უკავშირდება ბეხტერევის, როლერის და შვალბეს ბირთვიდან
დაწყებული აქსონები და მედ. გასწვრივი კონის საშუალებით ვესტიბულური სისტემა და ჭია უკავშირდება 3, 4
და 6 წყვილი ნერვების ბირთვებს, რომ თავის და თვალის მოპირდაპირე მხარეზე მიტრიალებისას არ მოხდეს
წონასწორობის დარღვევა და პაციენტის ვარდნა, შემდგომში ზემოთ თავის ტვინის ქერქის მოტორულ ზონამდე
ადის და მასთან აკავშირებს ბირთვებს, გარდა ამისა კისრის და გულმკერდის სეგმენტების დონეზე ჩადის
ზურგის ტვინამდე. ეს დაკავშირება თავისებურად ხორციელდება.

ესეიგი გვაქვს მარჯვენა და მარცხენა მედიალური გასწვრივი კონა. შემდეგი თანმიმდევრობით აკავშირებს ამ
ბირთვებს: ჯერ თაავისაავე მხარეზე მიდის მე-6 წყვილი ნერვის ბირთვთან, შემდეგ მე-6 წყვილი ნერვის
ბირთვს აკავშირებს მე-3 წყვილი ნერვის მესამე მეხუთედთან (მხოლოდ მესამე მეხუთედთნ,რომელიც თვალის
კაკალს ატრიალებს შიგნით) და შემდეგ აკავშირებს მე-4, ანუ ნერვუს ტროხლეარისთან. იმ შემთხვევაში,
როდესაც მინდა გავიხედო მარჯვნივ: თვალის კაკლების ეს მარჯვნივ შეტრიალების ბრძანება მე-6 წყვილ
ნერვთან მოვა მარცხენა ჰემისფეროს მე-8 ადვერსიული ველიდან. მოვიდა თვალის მამოძრავებელი ნერვის
ბირთვთან ვაროლის ხიდში, აქედან წამოსულმა აქსონებმა მიაღწიეს გარეთა სწორ კუნს და მარჯვენა თვალის
კაკალი შეტრიალდა გარეთ. მაგრამ იმის გამო, რომ მე-6 წყვილი ნერვის ბირთვს ეს მედიალური გასწვრივი
კონა აკავშირებს მესამე მეხუთედთან, ეს მესამე მეხუთედიდან დაწყებული აქსონები გამოსვლისთანავე
გადადიან მოპირდაპირ მხარეს და მიდიან მეორე თვალის კაკლის შიგნითა სწორ კუნთთან, ამიტომ მარცხენა
თვალის კაკალი წავა შიგნით, ანუ ორივე თვალის კაკალი წავიდა მარჯვნივ.

როცა გვინდა გავიხედოთ მარცხნივ: ამ შემთხვევაში მარჯვენა შუბლის მე-8 ადვერსიული ველიდან მოვა
მარცხენა განმზიდველ ნერვთან, ეს წავა მარცხნივ, ის დაუკავშირდება მარჯვენა ოკულომოტორიუსის მესამე
მეხუთედს და მარჯვენა თვალის კაკალი წავა შიგნით. ასე ხორციელდება თვალის კაკლის შეუღლებული
მოძრაობა ჰორიზონტალურ სიბრტყეში. მაგრამ როდესაც გვინდა ზევით-ქვევით ყურება, ამ შემთხვევაში ზევით
ყურებას არ სჭირდება მე-4 წყვილი, ზევით ყურებისას გვჭირდება ქვედა ირიბი კუნთი და ზედა სწორი კუნთი.
ქვევით ყურებიას ზედა ირიბი კუნთი ( მე4 წყვილი ნერვი აინრვირებს) და ქვედა სწორი .
თვალის კაკლების შეუღლებული მოძრაობის მოშლას ეწოდება ცქერის დამბლა. ანუ ცქერის დამბლა
შეიძლება იყოს მარჯვენამხრივი-მრჯვნივ არ მიდის ორივე თვალის კაკალი, ან მარცხენამხრივი.
მარჯვენამხრივი ცქერის დამბლა იქნება თუ მარცხენამხრივი არააქ მნიშვნელობა, ცქერის დამბლას თუ
ვამბობთ ეს არის ის მხარე, საითკენაც ვერ მოძრაობს თვალის კაკლები. ვთქვათ მარჯ ვენამხრივი დამბლა-
მარჯვნივ ვერმოძრაობს მაგრამ მარცხნივ ხო მოძრაობს, ამიტომ ორივე თვალის კაკალი შეტრიელდება ცქერის
დამბლის საწინააღმდეგო მხარეს ( ამას დევიაციოს ვეძახითო)

ერთი ჰემისფეროს დაზიანების დროს ნუუ ეს იმდენად უტყუარი ნიშანია- მოპირდაპირე კიდურებში გვექნება
სპაზმური ჰემიპლეგია და იმის მიხედვით თუ რომელ მხარეს მაქ სპაზმური დამბლა და რომელ მხარეს ცქერის
დამბლა, ყოველგვარი რადიოლოგიური კვლევის გარეშე ნევროლოგს შეუძლია თქვას სად არის
პათოლოგიური პროცესი- შუბლის წილში( სადაც არის თვალის კაკლების მოპირდაპირ მხარეზე მიტრიალების
ცენტრი) თუ ხიდში (სადაც ხდება ამ ბირთვების ერთმანეთთან დაკავშირება). ესეიგი, მე-8 ადვერსიული
ველიდან აქსონები მიდიან მოპირდაპირე მხარეზე, ამიტომ როცა ზიანდება მე-8 ადვერსიული ველი, სპაზმური
ჰემიპლეგია ხო იასნია რო კონტრალატერალურ კიდურებში მაქ მარა ცქერის დამბლაც მექნება მოპირდაპირე
მხარეზე. თუ დამბლაა მარჯვენა კიდურებში, ცქერის დამბლაც იქნება მარჯვენა მხარეს( მაგრამ უნდა
გვახსოვდეს რო ეს მარჯვენამხრივი დამბლა ნიშნავს თვალების საპირისპირო მიმართულებით შეტრიალებას).
როცა ერთ მხარეს არის სპაზმური ჰემიპლეგია, ეს დადამბლავებული თვალები შეტრიალრება საპირისპირო
მხარეს და ვერ უყურებს პაციენტი ამ თავის ჰემიპლეგიას( ამ დროს პირდაპირ შეგიძლიათ თქვათ რო
პათოლოგიური პროცესი არის შუბლის წილში).

როდესაც ხიდშია დაზიანება- სპაზმური ჰემიპლეგია მაინც კონტრალატერალურად იქნება, მაგრამ ცქერის
დამბლა იქნება პათოლოგიური პროცესის მხარეს. ამიტომ თვალის კაკლები შეტრიალდება პათოლოგიური
პროცესის მოპირდაპირე მხარეს, ანუ დადამბლავებული კიდურების მხარეს.შეუძლია რო უყუროს
დადამბლავებულ კიდურებს.

ცქერის დამბლა შეიძლება გვქონდეს ვერტიკალურ სიბრტყეში, როდესაც ზევით-ქვევით ვერ მოძრაობს
თვალის კაკლები შეუღლებულად და ამას ქვია პარინოს სინდრომი. თუ მედიალური გასწვრივი კონა დაზიანდა
ცალ მხარეს და ისიც ნაწილობრივად ვითარდება ერთი შესახედავად საშინელი სინდრომი, რომელსაც ჰქვია
გატინგ-მაჟანდის სინდრომი. ანუ ნაწილობრივი დაზიანების მხარეზე თვალის კაკალი შეტრიალებულია ქვევით
და შიგნით, ხოლოდ პათოლოგიური პროცესის მოპირდაპირე მხარეზე შეტრიელებულია ზევით და გარეთ. ამ
დროს პათოლოგია უნდა ვეძებოთ ტვინის ღეროს დონეზე და გავიგოთ რამ დაგვიზიანა ეს მედიალური
გასწვრივი კონა.

დამატებითი ნერვი.
ეს არის ერთადერთი თავის ტვინის მამოძრავებელი ნერვი, რომლის ბირთვი მთლიანად არ თავსდება ტვინის
ღეროს დონეზე. მე11 წყვილი ნერვის ბირთვი იწყება მოგრძო ტვინიდან, მაგრამ ამ ბირთვის უმეტესი ნაწილი
მოთავსებულია კისრის ზედა 5 სეგმენტის დონეზე წინა რქაში. წინა რქის ნეირონებიდან გამოსული აქსონები
შეიკრიბება ერთად, მიყვება ზურგის ტვინის ლატერალურ ზედაპირს, კეფის დიდი ხვრელით (foramen
magnum) დაბრუნდება ქალას ღრუში და საუღლე ხვრელით (foramen jugularis) გამოვა ქალას ღრუდან.
საუღლე ხვრელში სხვათაშორის მასთან ერთადგამოდის , მე-9 და მე-10 წყვილი ნერვი. ანუ ეს მე-11 ნერვი
გამოვა ამ ხვრელიდან და აინერვებს მკერდ-ლავიწ-დვრილისებრ და ტრაპეციულ კუნთების. ერთი
ჰემისფეროს დაზიანების დროს ცენტრალური დამბლა არ ვითარდება, მაგრამ თუ დაზიანდა
ბირთვი კისრის სეგმენტების დონეზე და ნერვი, რა თქმა უნდა გვექნება დუნე დამბლა. მკერდ-ლავიწ
დვრილისებრი კუნთი თავს ატრიალებს მოპირდაპირე მხარეზე. ტრაპეციული კუნთი- მხრის ჰორიზონტალური
ხაზის ზემოთ აწევაში მონაწილეობს და ასევე ბეჭებს აახლოებს ხერხემალთან. ამიტომ როდესაც
განვითარდება ბირთვის ან ნერვის დაზიანება ცალ მხარეს, იქნება ამ კუნთების დუნე დამბლა. დროთა
განმავლობაში კუნთის ჰიპოტროფია და ატროფია მოხდება, ლავიწზედა და ლავიწქვეშა ფოსო მკვეთრად
ჩავარდნილია და ბეჭის ძვალი გამოწეული იქნება ხერხემლიდან (ფრთები გამოსდის). ეს იქნება საბოლოო
ჯამში, მაგრამ თავიდანვე გამოვლინდება ის რომ პაციენტი ვერ შეატრიალებს თავს დაზიანების მოპირდაპირე
მხარეს, მხარს ვერ აწევს ჰორიზონტალურ ხაზს ზემოთ, ბეჭს ვერ მიუახლოვებს ხერხემალს. ეს იქნება იმ
შემთხვევაში თუ დაზიანება გვაქ ცალ მხარეზე.

მაგრამ კისრის დონეზე რაღაცა უბედურება და კატასტროფა თუ მოხდა და ორივე მხარეს დაზიანდა ეს ნერვი, ამ
შემთხვევაში, ორმხრივი იქნება ეს კუნთის დუნე დამბლა, ამიტომ კისერი წინ ჩამოვარდება და ხელის და
მხრების მოძრაობა ვერცერთ მხარეს ვერ მოხდება. იმ შემთხვევაში, თუ კი არ დაზიანდა ქერქული ბოლო
გაღიზიანდა (დაზიანება დამბლას გვაძლევს ცენტრალურს, აქ ერთი ჰემისფეროს დაზიანება ცენტრალურ
დამბლას არ მოგვცემს) ამ შემთხვევაში იქნება კრუნჩხვითი მოძრაობები, თუ გაღიზიანდა ეს ქერქული ნაწილი
წინა ცენტრალური ხვეულისა ცალ მხარეზე, მოპირდაპირე მხარეზე გვექნება თავის ესეთი სწრაფი კრუნჩხვითი
მსგავსი მოტრიალება. მაგრამ, თუ ორივე წინა ცენტრალური ხვეულის ბოლო გაღიზიანდა მე-11 წყვილი ნერვისა,
ანუ მოხდა მისი ირიტაცია, მაშინ თავის ქნევა გვექნება წინ და ამას ჰქვია სალაამის კრუნჩხვა. ერთი
თავისებურება ამ მე-11 ნერვისა დავიმახსოვროთ, რომ ბირთვი მოთავსებულია კისრის 5, ხანდახან კისრის 6
სეგმენტის დონეზე, ბირთვიდან გამოსული აქსონები შეიკრიბებიან, შექმნიან დამატებით ნერვს, შევა ქალას
ღრუში კეფის დიდი ხვრელის საშუალებით და იქვე გამოვა საუღლე ხვრელის საშუალებიტ და აინერვირებს ამ
ორადორ კუნთს.

ენისქვეშა ნერვი
(მე-12 წყვილი, n.hypoglossus) - სუფთა მოტორული, მას არანაირი შეხება არა აქვს არც ლორწოვანის
ინერვაციასთან, არც გემოვნების ინერვაციასთან, უბრალოდ ამოძრავებს ენას პირის ღრუში, ენა გამოგვაქვს
პირის ღრუდან გარეთ და ენის წვერს ვამოძრავებთ მარჯვნივ-მარცხნივ . ენა არის ჩვეულებრივი კუნთი. ენის
ლორწოვანის ინერვაციას, ზოგადი მგრძნობელობის ზერელე ესაა მე-5 წყვილი ნერვი, ენის წინა ორ მესამედში
გემოვნება ესაა მე-7 წყვილი, ენის უკანა მესამედში მე-9 წყვილი. მე-12 წყვილი ნერვი არის გამონაკლისი ერთი
ნერვი მთლიანად, რომელიც თავის ტვინის სხვა მამოძრავებელი ნერვებისგან განსხვავებით,
კორტიკონუკლეარულ აქსონებს, ანუ ცენტრალურ მამოძრავებელ ნეირონს იღებს მხოლოდ
მოპირდაპირე ჰემისფეროდან, ამიტომ ერთი ჰემისფეროს დაზიანებისას, მოპირდაპირე მხარეზე სპაზმურ
დამბლასთან ერთად ხშირად გვაქვს სწორედ ენისქვეშა ნერვის ცენტრალური დამბლა, მაგრამ ბირთვი
მოთავსებულია მოგრძო ტვინში და ეს წარმოადგენს ბოლო კაუდალურ ჯგუფის ნერვს ( ანუ მე9, მე-10, მე-12
და ნაწილობრივ მე-11, რომლის ბირთვი მოთავსებულია მოოგრძო ტვინში), ამ ბირთვთან მოდის მცოლოდ
კორტიკონუკლეარული ინერვაცია, მხოლოდ კონტრალატერალური ჰემისფეროდან და ბირთვიდან
გამოსული პერიფერიული ნერვი აინერვირებს ენის კუნთს, მიაქვს მასთან მოტორული იმპულსაცია. როგორ
მუშაობს ენის წინ გამოყოფისას ეს ორივე ენისქვეშა ნერვი. მარჯვენა ენისქვეშა ნერვი ენას გამოყობს წინ და
ენის წვერს გადახრის მოპირდაპირე მხარეზე, ანუ მარცხნივ. მარცხენა ენას გამოსწევს წინ და ენის წვერს
გადახრის მარჯვნივ. ამიტომ, როდესაც მარჯვენა ენისქვეშა ნერვიც და მარცხენაც კარგად მუშაობს, ენის წვერი
არის შუა ხაზზე. გამოკვლევისას, პირველ რიგში ვამოწმებთ სწორ ხაზზე დგას თუ არა ენის წვერი. ცენტრალური
დამბლისას (ანუ როცა მოპირდაპირე მხარეზე მაქვს კიდურების სპაზმური დამბლა და ენისქვეშა ნერვის
ცენტრალური დამბლა) მაგალითად, ჰემისფეროს დაზიანების დროს დამბლა იქნება მოპირდაპირე მხარეს
ანუ დაზიანების მოპირდაპირე მხარეს იქნება ენა გადაქაჩული!! თუა მარცხენა ჰემისფერო დაზიანებული,
გვაქვს მარჯვენა კიდურების სპაზმური დამბლა და მარჯვენა ენისქვეშა ნერვის ცენტრალური დამბლა, რომელიც
ენის წვერს გამოყოფს წინ და ექაჩება მარცხნივ, ამ დროს მარცხნივ ვეღარ ქაჩავს, ამიტომ მარცხენა ენისქვეშა
ნერვი ენის წვერს გადაქაჩავს მარჯვნივ, ანუ დადამბლავებული კიდურებს მხარეს, ამიტომ, თუ ვნახავთ რომ
ერთ მხარეს არის სპაზმური ჰემიპლეგია, ენას გამოვაყოფინებთ და ენის წვერი იხრება დადამბლავებული
კიდურების მხარეზე, ენის კუნთები არარის შეცვლილი (ანუ ტანაბარი ამობურცულობა აქვთ და ატროფია არაა),
ეს იმას ნიშნავს, რომ არის ენისქვეშა ნერვის ცენტრალური დამბლა. ბირთვის ან მისგან გამოსული ნერვის
დაზიანებისას, ენის წვერი გადახრასთან ერთად, რასაც დავინახავთ პირველი წუთიდანვე იქნება, დუნე დამბლა.
ატროფია ხომ ერთ საათში ვერ განვითარდება, მაგრამ როგორც კი ბირთვი, ან ნერვი დაზიანდა და დუნე დამბლა
განვითარდა, იმ მხარეზე ჩავარდება ამობურცულობა კუნთისა, რადგან ატონია ვითარდება, გასადავდება,
ამობურცულობას დაკარგავს, დროთა განმავლობაში, აუცილებლად განვითარდება ენის ნახევრის ატროფია
(კუნთოვანი ქსოვილის ჩნაცვლება მოხდება შემაერთებელქსოვილოვანით), ძალიან ხორკლიანი ხდება,
შემორჩენილი კუნთოვანი ქსოვილის კუნძულებით და ჩაწეული შემაერთებელქსოვილოვანი ნაწიბურით, ენა
დაპატარავდება, მოცულობაში მოიკლებს, მეორე მხარის ნახევარი გახდება დაახლოებით და ენის წვერი იქაჩება
პათოლოგიური პროცესის მხარეზე. ეს არის ენისქვეშა ნერვის დუნე დამბლა, მაგრამ როდესაც სპინური
ჰიპერკინეზი განვიხილეთ, ანუ ფიბრილთა თრთოლვა, ვთქვით, რომ გვერდითი ამიოტროფული სკლეროზი,
რომლის დროსაც ეს ვითარდება, აზიანებს გვერდით სვეტს ძირითადად, მარა დაავადების პროგრესირებასთან
ერთად წინა რქის მოტონეირონებიც ზიანდება, მაგრამ ყველა ერთბაშად ხო ვერ დაზიანდება და ამოწყდება,
ამიტომ ზოგი დაზიანებულია და რაც გადარჩა ის გაღიზიანებულია. აქაც, თუ პათოლოგიური პროცესი გვაქვს
ბირთვში, ყველა ნეირონი ერთბაშად ვერ დაიღუპება, ამიტომ რაც დაზიანდა, იმან დუნე დამბლა მოგვცა და თუ
რომელიმე გადარჩა, ის იქნება გაღიზიანებული. თუ მოგრძო ტვინშია მაინცდამაინც ინსულტი (ყველააზე ცუდია)
ბირთვის დაზიანების გამო, ენის ატროფიულ ნახევარში გვექნება გვექნება ფიბრილთა თრთოლვა, ანუ
ცალკეული მიოფიბრილა თავისთვის იკუმშება. ამას გვაძლევს მხოლოდ ნეირონის სხეულის გაღიზიანება, თორე
ნერვი გაღიზიანდეს, დაზიანდეს თუ თავში ქვა უხლია, აქსონის ირიტაცია არასოდეს გვაძლევს უნებლიე
მოძრაობებს. ჭირი იქა, ლხინი აქა....

8
გვაქვს ოთხი შერეული ნერვი - მეხუთე (ტრიგემინუს), მეშვიდე (ნერვუს ფაციალის),
მეცხრე (ნერვუს გლოსოფარინგეუს) და მეათე (ვაგუსი) წყვილი ნერვები. მეხუთე, მეცხრე და
მეათე კლასიკური შერეული ნერვებია. დავიწყოთ სახის ნერვით. სახის ნერვის - ნერვუს
ფაციალისის ბირთვი ვაროლის ხიდშია. მასთან ერთად დაწყებული ვაროლის ხიდიდან მოდის
შუამდებარე ნერვი, რომელსაც ვრისბერგის ნერვი ეწოდება. ცალკე რომ ხდებოდეს სახის
ნერვის მიერ ინერვაცია, მას მარტო მოტორული ბოჭკოები აქვს. აინერვირებს ყველა
მიმიკურ კუნთს, გარდა ზედა ქუთუთოს ამწევი კუნთისა (III). ეს შუამდებარე ნერვი და სახის
ნერვი მოემართებიან ერთად, საერთო ტოტებით ახდენენ ინერვაციას და ამ შუამდებარე
ნერვთან ერთად სახის ნერვი შერეულ ნერვს წარმოადგენს (ანუ ისე მამოძრავებელია).
სახის ნერვის ბირთვი მოთავსებულია ვაროლის ხიდში და შედგება ორი ნაწილისგან - წინა
ნაწილი, რომლიდანაც წამოსული აქსონები აინერვირებენ ქვედა, ხოლო უკანა ნაწილიდან
წამოსულები კი -ზედა მიმიკურ კუნთებს. როგორც ვიცით, სახის ნერვის ბირთვის წინა
ნაწილი მხოლოდ კონტრალატერალური ჰემისფეროს წინა ცენტრალური ხვეულის ქვედა
მესამედიდან იღებს ცენტრალურ ინერვაციას, ხოლო უკანა ნაწილი ბირთვისა ცენტრალურ
მამოძრავებელ იმპულსებს ორივე ჰემისფეროდან ღებულობს. ამიტომაც ერთი ჰემისფეროს
დაზიანების დროს შესაძლებელია სახის ნერვის ცენტრალური დამბლა, მაგრამ მხოლოდ
ქვედა მიმიკური კუნთებისა. ანუ ქვედა მიმიკური კუნთების დამბლა არის ცენტრალური
დამბლა, რადგან როცა ბირთვი ზიანდება, ან მისგან გამოსული ნერვი, რა თქმა უნდა
გვექნება დუნე დამბლა პათოლოგიური პროცესის მხარეზე (ცენტრალლური მოპირდაპირე
მხარესაა). ანუ თუ ბირთვი ან ნერვი დაზიანდა, სახის შესაბამის ნახევარში ყველა მიმიკური
კუნთის დამბლა განვითარდება (გარდა ზედა ქუთუთოს ამწევისა) და ამას პროზოპოპლეგია
ეწოდება. ანუ პროზოპლეგია, იგივე ბელის დამბლა სახის ნერვის დუნე დამბლაა. ქვედა
მიმიკური კუნთების დამბლა - ცენტრალური დამბლა.
 ე.ი. ვაროლის ხიდში მოთავსებულია სახის ნერვის ბირთვი, რომელიც ორი ნაწილისგან
შედგება. ბირთვის ორივე ნაწილიდან წამოსული აქსონების გაერთიანებით სახის ნერვის
ფესვი იქმნება, შემდგომში ეს ერთიანი აქსონები გარს შემოუვლის გვერდზე მდებარე მეექვსე
წყვილი ნერვის ბირთვს და ამ მონაკვეთს ეწოდება მეშვიდე წყვილი ნერვის შიგნითა მუხლი.
აქ უკვე მასთან ერთად მოემართება ე.წ. მეცამეტე წყვილი ნერვი, ანუ ნერვუს ინტერმედიუს,
იგივე ვრისბერგის ნერვი. სახის ნერვი ტვინის ზედაპირზე გამოდის ნათხემ-ხიდის კუთხეში,
რომელიც ხიდის მკლავებსა და ნათხემის კვირტს შორის მდებარეობს. აქ სახის ნერვის
გვერდზე მდებარეობს მერვე წყვილი ნერვი და აქვე გამოდის მეექვსე წყვილი ნერვიც.
მეშვიდე და მერვე წყვილი ნერვი შიგნითა სასმენი მილის საშუალებით ერთად მოემართება,
შემდგომში, რა თქმა უნდა, შიგნითა ყურში რომ შევიდეს შიგნითა სასმენი ხვრელით მერვე
წყვილი ნერვი, მისი ორივე ნწილი, ვესტიბულარისიც და კოხლეარისიც შევა შიგნითა სასმენი
ხვრელით, ხოლო სახის ნერვი, ვრისბერგის ნერვთან ერთად შემოდის საფეთქლის ძვლის
პირამიდაში სპეციალურად სახის ნერვისთვის არსებულ ღარში, რომელსაც ფალოპის არხი
ეწოდება. მოთავსდება ამ არხში და შემოსვლისთანავე ჯერ ვერტიკალურად ავა ზემოთ და
შემდეგ ისევ გასწორდება და ჰორიზონტალურ მდებარეობას მიიღებს. ამას ეწოდება სახის
ნერვის გარეთა მუხლი. აქ მოთავსებულია გემოვნების პირველი ნეირონი -ვრისბერგის, ანუ
შუამდებარე ნერვისა. გარეთა მუხლის შემდეგ სახის ნერვს თავის ვრისბერგის ნერვთან
ერთად ფალოპის არხში გამოეყოფა სამი ტოტი - დიდი კლდოვანი ნერვი, რომელიც
შუამდებარე ნერვის ტოტია. იგი სეკრეტორული ნერვია, ცრემლის გამომყოფი, რომელიც
უერთდება სამწვერა ნერვის ტოტს - საცრემლე ნერვს (ნერვუს ლაკრიმალის) და მასთან
ერთად აინერვირებს საცრემლე ჯირკვალს. ამის შემდეგ სახის ნერვს თავის შუამდებარე
ნერვთან ერთად გამოეყოფა უზანგის ნერვი. უზანგის ნერვი არის სუფთა მოტორული ნერვი.
იგი ჩაქუჩის ტარის დამჭიმავ კუნთს აინერვირებს და ერთადერთი ვარიანტი, როცა სმენის
პათოლოგია არ იყო კავშირში მერვე წყვილი ნერვის დაზიანებასთან ეს იყო ჰიპერაკუზია.
იგი სწორედ უზანგის ნერვის დაზიანების გამო ჩაქუჩის ტარის დამჭიმავი კუნთის დამბლის
გამო ვითარდება. ბოლოს მესამე ტოტი ეს არის დაფის სიმი (ქორდა ტიმპანი), რომელიც
შეიცავს გემოვნების ბოჭკოებს ენის წინა 2/3-ისთვის, რომელიც ასევე შუამდებარე ნერვის
ტოტს წარმოადგენს. ანუ ეს არის ცენტრისკენული, ანუ ენის ლორწოვანის გემოვნების
რეცეპტორებიდან იწყება და მიემართება გემოვნების ცენტრში, მაგრამ შეიცავს
ცენტრიდანულ, სანერწყვე ჯირკვლებისკენ მიმავალ ასევე სეკრეტორულ ბოჭკოებს და
აინერვირებს (ოღონდ მიუხედავად იმისა, რომ ის ყბაყურა ჯირკვალს გაივლის და იქ
დაიტოტება, ყბაყურას არ აინერვირებს. ამის სეკრეტორულ ინერვაციას IX-X
ახორციელებს.) აინერვირებს ენისქვეშა და ყბისქვეშა ჯირკვლებს. ანუ ფალოპის არხის
ბოლოში უკვე გვრჩება მხოლოდ მოტორული ბოჭკოები, გამოვა სადგის-დვრილისებრი
ხვრელის საშუალებით, შემოუვლის უკნიდან ორმუცელა კუნთის უკანა მუცელს, გახვრიტავს
ყბაყურა ჯირკვალს, აქ დაიტოტება, ამას ჰქვია ბატის თათი და მისგან გამოსვლის შემდეგ
ორ ტოტად იყოფა. ზედა ტოტი ინერვირებს ზედა, ქვედა კი - ქვედა მიმიკურ კუნთებს. სადაც
არ უნდა დაზიანდეს, დაწყებული ვაროლის ხიდიდან,შიგნითა მუხლის, ნათხემ-ხიდის
კუთხის დონეებზე, ფალოპის არხში, გამოსვლის უბანში - ყველა ვარიანტი გვექნება
პროზოპლეგია, ანუ სახის შესაბამის ნახევარში ყველა მიმიკური კუნთის დამბლა გარდა
ზედა ქუთუთოს ამწევი კუნთისა. კლინიკურად რა იქნება გამოხატული? არც ერთი მიმიკური
კუნთი ხომ არ იკუმშება, მეორე მხარეს კი ყველა მიმიკური კუნთი შეიკუმშება, ამიტომ სახე
გადაქაჩულია მოპირდაპირე მხარეზე. მკვეთრად ასიმეტრიულია. შეხედვისას დაზიანების
მხარეზე არც ერთი შუბლის ნაოჭი არ ისახება. წარბი დაშვებულია. რომ ვთხოვთ, რომ აწიოს
წარბები, რა თქმა უნდა დამბლის მხარეზე ვერ მოახერხებს. წარბების აწევისას დაზიანების
მხარეზე ანუ შუბლის ნაოჭები არ ისახება. რომ შევხედავთ, ქვედა ქუთუთოს დამბლის გამო
ის ქვევითაა ჩამოწეული და სკლერის ფართო თეთრი ზოლი ჩანს, რასაც ბელის ნიშანი
ეწოდება. ბელი იყო ავტორი, ვინც პირველმა აღწერა სახის ნერვის დუნე დამბლა. კიდევ
ერთი ისაა, რომ ის თვალს ვერ ხუჭავს, ამიტომ ღია თვალით სძნავს. რა ხდება ამ
შემთხვევაში? ჩვენ როცა თვალებს ვხუჭავთ, ერთდროულად თვალების დახუჭვისას ერთვება
ქვედა ირიბი კუნთი და ორივე თვალის კაკალი ერთდროულად რეფლექსურად ტრიალდება
ზევით და გარეთ, რომ რქოვანა გარსმა ჩამოირეცხოს მტვრის ნაწილაკები და ა.შ. ამიტომ,
როცა პაციენტს ვავალებთ, რომ დახუჭოს თვალები, ჯანმრთელ მხარეს ქუთუთო დაიხურება,
დაზიანების მხარეს ქუთუთ,2,ო კი ვერ დაიხურება, მაგრამ თვალის კაკალი შეტრიალდება
ზევით და გარეთ და შეიძლება მარტო სკლერა ჩანდეს და ფერადი გარსი სულ ვერ ვნახოთ. ამ
ღია თვალს ჰქვია ლაგოფტალმი, ანუ კურდღლის თვალი. შემდეგი ნიშანი - პირის კუთხე
მკვეთრადაა დაშვებული. გადასწორებულია და არისახება ცხვირ-ტუჩის ნაოჭი. პირი
გაღებისას ღებულობს ჩოგნის ფორმას (ჩოგნის სიმპტომი), საუბარია ჩოგბურთის ჩოგანზე -
ტარით დაზიანების მხარეზე. ანუ ერთ მხარეს არ გაიხსნება, მეორე მხარეს კი გაიხსნება.
გარდა ამისა, პაციენტს არ შეუძლია ბაგისმიერი ბგერების გამოთქმა, ანუ ტუჩის ირგვლივი
კუნთი რომელშიც მონაწილეობს (ბ,ფ,პ...), არ შეუძლია სულის შებერვა (ლოყის კუნთის
მიმიკურია). ამიტომ როცა პაციენტი სუნთქავს, დადამბლავებულ მხარეზე ლოყის კუნთის
დამბლის გამო ლოყა არ იბერება, ჯანმრთელ მხარეზე იბერება. ამას იალქნის ნიშანი ჰქვია.
თუ დავავალებთ, რომ გაბეროს ლოყები, ვერ მოახერხებს ამას ანუ. კიდევ შეიძლება
ნერწყვის გამდოუვიდეს. კიდევ ერთი სიმპტომი ისაა, რომ საკვების მიღება უჭირს პაციენტს.
საღეჭ კუნთებს, მართალია, სამწვერა ნერვი აინერვირებს, მაგრამ როცა ჩვენ ვღეჭავთ კი,
საღეჭი კუნთები მუშაობენ და დავღეჭეთ საჭმელი. ამის შემდეგ რომ გადავყლაპოთ, უნდა
გადაადგილდეს ლუკმა პირის ღრუში და ამაში სამწვერას ენისქვეშა ნერვი ეხმარება. პლიუს
ამას, ლოყის კუნთებიც. ამათი დამბლის დროს გადაადგილების მომენტში ლუკმა
გადავარდება ღრძილსა და ლოყას შორის და საჭირო ხდება კოვზით ან ჩანგლით ისევ ენაზე
დაბრუნება. ანუ საკვების მიღებაა გაძნელებული და არა ღეჭვა. ესაა სახის ნერვის დუნე
დამბლა. იმისდა მიხედვით, თუ სად განვითარდება დაზიანება, ემატება სხვადასხვა
სიმპტომი. დავიწყოთ ბირთვის დაზიანებით. როცა პათოლოგიური პროცესი ვაროლის
ხიდშია, ორი სინდრომი გვაქვს: მიარ-გუბლერის სინდრომის დროს დაზიანების მხარეზე
ბირთვის დაზიანების გამო გვაქვს ბელის დამბლა ყველა თავისი სიმპტომით, მოპირდაპირე
მხრეზე კი კიდურების სპაზმური ჰემიპლეგია. თუ პათოლოგიური პროცესი შიგნითა მუხლის
არეში განვითარდა, მაშინ სახის ნერვთან ერთად დაზიანდება მეექვსე წყვილი ნერვი და
მეორე ალტერნაციული ჰემიპლეგია გვაქვს, ანუ ფოვილის სინდრომი. ე. ი. პათოლოგიური
პროცესის მხარეზე ეს აღწერილი სინდრომებია, და გვაქვს შიგნითა სიელმეც. ნათხემ-ხიდის
კუთხეში სახის ნერვის დუნე დამბლას სხვა არაფერი მოგვცემს, გარდა მერვე წყვილი ნერვის
ნევრინომა, რომელიც საკმაოდ დიდ ზომებს აღწევს. სმენის დაქვეითება, ხმაურის შეგრძნება
გვაქვს და პაციენტები თავიდან დიდ ყურადღებას არ აქცევენ, მაგრამ რომ გაიზრდება და
გამოიწვევს კომპრესიას, მერე უკვე ბელის დამბლა განვითარდება. ამ დროს ნევროლოგმა
კარგად უნდა ნახოს, მეორე მხარეს რეფლექსური სიჭარბე ხომ არაა. რეფლექსების
სიჭარბე და პათოლოგიური რეფლექსები ვაროლის ხიდზე მიუთითებს. ჯობია
გაკეთდეს მრტ, სადაც კარგად გამოჩნდება ნევრინომაც და ხიდში პატოლოგიური
პროცესებიც. ასვე ჩანს ფალოპის არხის ცვლილებებიც. რა მნიშვნელობა აქვს ამ
ცვლილებებს? ანუ ფსკერიც ძვალი აქვს ამ არხს და გვერდითი კედლებიც, ამიტომ აქ
,,გასაქცევი“ ადგილი სახის ნერვს არ აქვს. ნებისმიერი პათოლოგიური პროცესი, რომელიც
ძვლის გასქელება გამოიწვევს ამცირებს ფალოპის არხს და შეიძლება ძალიან მარტივად
დაზიანდეს სახის ნერვი. ასაკოვნებში ძვლის გასქელება ოსტეოქონდროზულმა ცვლილებებმა
შეიძება გამოიწვიოს, ახალგაზრდებში კი - შუა ყურის ინფექციის შედეგად განვითარებულმა
რეაქტიულმა ანთებამ საფეთქლის ძვლის პირამიდაში. სხვათა შორის, რაც ფართოდ
დაინერგა მრტ, ძალიან ბევრ დასკვნაში წერია ძვლის პირამიდის უჯრედებში ანთებითი
პროცესების არსებობაზე, იმიტომ რომ, როგორც კი შუა ყურიდან ჩირქოვანი გამონადენი
წყდება, წყვეტენ ანტიბიოტიკოთერაპიას ამ მრტ-ის გარეშე. ეს რეაქტიული ცვლილებები
დროთა განმავლობაში შეავიწროვებს ფალოპის არხს. განსაკუთრებით ხშირად ზიანდება
ფალოპის არხის ბოლოში ნერვი, იმიტომ რომ აქ არხი ფიზიოლოგიურად ისედაც
ვიწროვდება, რადგან მერე სადგის-დვრილისებრი ხვრელით უნდა გამოვიდეს. ანუ ისედაც
არხის ყველაზე ვიწრო ნაწილია და მისი გასქელებისას ყველაზე ხშირად ზიანდება ნერვი.

ახლა რაც შეეხება ფალოპის არხს, აქ დაზიანება შეიძლება გვქონდეს რამდენიმე დონეზე.
თუ გვაქვს ძალიან მაღალი დაზიანება, ანუ როგორც კი გარეთა მუხლს გააკეთებს და
გასწორდება, მას უნდა გამოეყოს დიდი კლდოვანი ნერვი. N.petrosus superficialis
major მის გამოყოფამდე თუ დაზიანდა სახის ნერვი, რა მოხდება? დიდი კლდოვანი
ნერვი აინერვირებს საცრემლე ჯირკვლებს, ამიტომ თუ ის დაზიანდა, გვექნდება თვალის
სიმშრალე. ისედაც ვერ ხუჭავს ანუ თვალს, ეს გამოშრობის საშიშროებას ხომ ისედაც ქმნის.
ასევე მტვრის ნაწილაკებით დაზიანების რისკიც გაზრდილია და ამ ყველაფერთან ერთად
კიდევ ცრემლიც თუ არ არის, რომელიც რქოვანას ჩმორეცხავს, არის საშიშროება, რომ
კერატიტით გაგვირთულდეს ეს მდგომარეობა. აქ აუცილებლად საჭიროა ხელოვნური
ცრემლის გამოყენება. შემდეგ უზანგის ნერვის დაზიანების გამო ჩაქუჩის ტარის დამჭიმავი
კუნთის დამბლა განვითარდება და ჰიპერაკუზია გვექნება. დაფის სიმის დაზიანება კი
გემოვნების მოშლას გამოიწვევს ენის წინა 2/3-ში, მაგრამ პირის სიმშრალე არ ვითარდება,
იმიტომ რომ სხვა ჯირკვლები იმუშავებენ.

ახლა კარგად რომ შევხედოთ ენა. მის წინა 2/3-ში გემოვნებით ინერვაციას ახორციელებს
სახის ნერვი ვრისბერგის ნერვთან ერთად. უკანა მესამედი ეს არის ენა-ხახის ნერვის
საინერვაციო. როცა გვინდა გემოვნება შევამოწმოთ, ენის წვერზე ყველაზე კარგად
შეიგრძნობა ტკბილი, იმ მესამედის საზღვარზე - მლაშე და მეორე მესამედის შემთხვევაში
შეიგრძნობა ცხარე. ასე ვამოწმებთ მგრძნობელობას. მის მოსპობას აგეიზია, დაქვეითებას
კი ჰიპოგეიზია ეწოდება. როგორ ხდება ენის წინა 2/3-ის გემოვნების ინერვაცია?
დავუბრუნდეთ გარეთა მუხლს. ენის წინა 2/3-ის გემოვნების პირველი ნეირონი
მოთავსებულია სწორედ გარეთა მუხლის არეში. მისი დენდრიტი ქორდა ტიმპანის
შემადგენლობაში აღწევს ენის წინა 2/3-ს და აქ მთავრდება გემოვნების რეცეპტორებში. რას
იზამს აქსონი? წამოვა ზემოთ, შემოვა ნათხემ-ხიდის კუთხეში თავის ტვინში და
დამთავრდება მოგრძო ტვინში მდებარე გემოვნების ბირთვში, რომელიც არის საერთო
მეცხრე წყვილ ნერვთან (ენის უკანა 1/3). ამას სხვაგვარად განკერძოებული ტრაქტის
ბირთვი - Nucleus tractus soliratii ეწოდება, სადაც მოთავსებულია მეორე ნეირონები
გემოვნებისა, როგორც ენის წინა 2/3-დან, ისე უკანა 1/3-დან. ამათი აქსონები ორ
ნაწილად იყოფა - ნაწილი თავისსავე მხარეს აგრძელებს გზას, ნაწილი გადადის
მოპირდაპირე მხარეს და მთავრდება თალამუსში, სადაც მესამე ნეირონია. ამის აქსონი
გაივლის შიგნითა კაფსულის უკანა ფეხის უკანა 1/3-ში, ავა საფეთქლის წილში და
გემოვნების ცენტრში დამთავრდება, რომელსაც ჰქვია რეილის კუნუძლი და მის ირგვლივ
მდებარე ნეირონები. იმის გამო, რომ მეორე ნეირონის აქსონები ორივე მხარეს მიდის,
ორივე ჰემისფეროს აღწევს იმპულსაცია. ამიტომ ენის ერთ ნახევარში აგეიზია შეიძლება ორ
შემთხვევაში - პირველი ნეირონის დაზიანებისას, რომელიც გარეთა მუხლთანაა, მეორე -
(თვითონ ენა-ხახის ნერვსაც აქვს გემოვნების ბირთვი, საუღლე ხვრელის ქვედა კიდეზე,
იქაც პირველი ნეირონია ენის უკანა 1/3-ისთვის) თუ დაზიანდა გემოვნების ბირთვი,
რომელიც მდებარეობს მოგრძო ტვინში, ანუ მეორე ნეირონის სხეული. თუ გემოვნება ენის
ერთი ნახევრის წინა 2/3-შია გემოვნება გამოვარდნილი, ესე იგიდაზიანებულია გარეთა
მუხლი და პირველი ნეირონი. თუ გემოვნება ენის ერთ ნახევარში უკანა 1/3-ში გამოვარდა,
ესე იგი ენა ხახის ნერვის საუღლე ხვრელის კიდეზე მდებარე ბირთვი დაზიანებულა, მაგრამ
თუ გემოვნება ენის ერთ ნახევარში მთლიანად გამოვარდა, ანუ მოგრძო ტვინი დაზიანებული
nucleus tractus solitarii ერთ მხარეზე.

ეს იქნება იმ შემთხვევაში, თუ დაზიანება გვაქვს მაღალი - დიდი კლდოვანი ნერვის

გამოყოფმდე. მაგრამ თუ დაზიანდა დიდი კლდოვანი გამოყოფის მერე, მაგრამ უზანგის
და დაფის სიმის გამოყოფამდე, არ გვექნება თვალის სიმშრალე. პირიქით, ცრემლდენა
გვექნება, იმიტომ კი არა, რომ დიდი რაოდენობით გამოიყოფა ცრემლი. ცრემლი
ნორმალურად გამოიყოფა,მაგრამ ჩვენ თვალს რატომ ვახამხამებთ? ჯერ ერთი,იმიტომ რომ
მუდმივად ჩამოვრეცხოთ რქოვანა გარსი და მეორე, ცრემლი გადავდენოთ უკან, რომ ის
ლიმფური სადინრებით გამოვიდეს. აქ თვალს ვერც კი ხუჭავს ადამიანი, ამიტომ ცრემლი ვერ
გადაედინება ლიმფურ სადინრებში და აქეთ ჩმოედინება. აქ საშიშროებაა ჩირქოვანი, ანუ
ბაქტერიული კერატიტის განვითარების, ამიტომ პაციენტი უკვე კატეგორიულად უნდა
გავაფრთხილოთ, რომ ხელით არ მოიწმინდოს თვალი და უნდა იხმაროს ერთჯერად
ცხვირსახოცები, იმიტომ რომ მრავალჯერადებმა შეიძლება რქოვანაც დაუზიანოს და
მხედველობაც დაკარგოს.
 შემდეგი დაზიანების დონე არის უზანგის გამოყოფის მერე, დაფის სიმის გამოყოფამდე.
ამ შემთხვევაში გვექნება პროზოპლეგია, ცრემლდენა, არ იქნება ჰიპერაკუზია, იქნება
გემოვნების მოშლა ენის წინა 2/3-ში დაზიანების მხარეზე.

სულ ბოლოს, სამივე ნერვის გამოყოფის მერე თუ დაზიანდა, გამოსვლის წინ,

მარტო პროზოპლეგია და ცრემლდენა გვექნება. როგორც ვთქვით, ეს არის ზუსტად ყველაზე
ხშირი, ფალოპის არხში აქ ფიზიოლოგიურად არსებული შევიწროვების გამო.

მინდა კარგად გახსოვდეთ ერთი რაღაცო - ხანდახან პაციენტი გვეუბნება, რომ რაღაც
ყურის და სახის, თვალბუდის არეში სამი ღე სადღაც ტკივილები იყო და მერე განვითარდა ეს
სახის ნერვის დუნე დამბლა, ამ შემთხვევაში აუცილებლად უნდა დავათვალიეროთ კარგად,
ყურსუკან ხომ არ არის ჰერპესული გამონაყარი, იმიტომ რომ ძალიან ხშირად ეს სახის
ნერვის დუნე დამბლა არის ვირუსული დაზიანების შედეგი და ამას ჰანტის სინდრომი
ეწოდება. რატომ აქვს ამის დროულ დადგენას მნიშვნელობა? ერთადერთი ვირუსი, რომლის
პათოგენეზური მკურნალობის საშუალებაც გავქვს, ჰერპეს-ზოსტერის ვირუსია.
აციკლოვირი თუ სხვა პრეპარატები. თუ არ ვუმკურნალეთ, უფრო და უფრო პროგრესირებს
და მერე აღდგენა რთულდება. კიდევ დამატებითი სიმპტომები, რომლებიც სახის ნერვის დუნე
დამბლის დროს ვითარდება გიწერიათო და მაგას შეგნებულად არ ვიტყვი, რომ წაიკითხოთ
და გკითხავთო. 1.ნიანგის ცრემლების სიმტომი- სპონტანური ცრემლდენა საკვების მიღების
დროს. 2. გიუს სიმპტომი- თვალების დახუჭვისას პარეზის მხარეზე ცხვირის ნესტოს ზევით
და გარეთ აწევა. 3. გუნ-ხარმანის სიმპტომი - ძალის დატანებით პირის გაღების დროს
დაზიანების მხარეზე აიწევა ზედა ქუთუთო.

გადავიდეთ ერთ-ერთ ძალიან მნიშვნელოვან ნერვზე - nervus trigeminus, ანუ

სამწვერა ნერვზე (მეხუთე წყვილი). სამწვერა ნერვს არც ერთი სხვა ნერვის დახმარება არ
სჭირდება, ის კლასიკური შერეული ნერვია, ისევე როგორც მეცხრე და მეათე. მას სამი ტოტი
აქვს - ზედა არის თვალბუდის ნერვი, შუა - ზედა ყბის, ქვედა კი ქვედა ყბის ნერვი. რა
ფუნქცია აქვს სამწვერა ნერვს. სამწვერა ნერვს აქვს უფრო დიდი მგრძნობელობითი ნაწილი,
ვიდრე მოტორული.მისი მოტორული ნაწილი მოიცავს რამდენიმე კუნთის ინერვაციას და მისი
მოტორული ბოჭკოები მხოლოდ ქვედა ყბის ნერვის შემადგენლობაში შედის. ამიტომაც ამ
მოტორულ ნაწილს პარს მინორ ჰქვია. უდიდესი ნაწილი ეს არის მისი მგრძნობელობის
ნაწილი, იმიტომ რომ სამწვერა ნერვი წარმოადგენს ზოგადი მგროძნობელობის, ანუ ზერელე
და მარტივი მგრძნობეობის ნერვს. აინერვირებს - სახის კანს, თავის თმიანი ნაწილის კანს,
ოღონდ წინა ფოსოს დონეზე, მაგარი გარსის ორივე ფირფიტა წინა ფოსოსვე დონეზე,
თვალბუდის ლორწოვანი გარსი, ცხვირის ლორწოვანი, პირის ღრუს ლორწოვანი, ენის
ლორწოვანი - წინა 2/3-ის დონეზე (სახის ნერვი მარტო გემოვნებააო ანუ). შემდეგ ღრმა
მგრძნობელობა - თვალბუდის და ცხვირის ძვლები, ზედა და ქვედა ყბა, კბილები, კბილის
ფესვები, კბილის პულპა - ამ ყველაფრის ინერვაციას ახდენს სამწვერა ნერვი (ნუ რაც რჩება
იმა მეცხრე წყვილი აინერვირებს). ეს არის დიდი ნაწილი, ანუ Pars major. გარდა ამისა
სამწვერას აქვს სეკრეტორული, ცრემლის გამომყოფი ფუნქციაც - ეხმარება იმ დიდ კლდოვან
ნერვს და მას ნერვუს ლაკრიმალის ჰქვია. თვალბუდის ნერვის ტოტია. სამწვერა აინერვირებს
სანერწყვე ჯირკვლებსაც - ქვედაყბისქვეშას და ა.შ. ანუ აქვს ზოგადი, ანუ ზერელე და ღრმა
მგრძნობელობის და ასევე სეკრეტორული ბოჭკოებიც.

დავიწყოთ ჯერ მამოძრავებელი ნაწილით. მოტორული ბირთვი, რომელსაც სხვაგვარად

საღეჭ ბირთვს, ანუ ნუკლეუს მასტიკატორიუსს უწოდებენ, მოთავსებულია ვაროლის ხიდში.
ეს ბირთვი დაკავშირებულია ცენტრალური მამოძრავებელი ნეირონის საშუალებით თავის
ტვინის წინა ცენტრალურ ხვეულთან, ოღონდ ორივე ჰემისფეროი და ორივედან იღებს
იმპულსაციას, ამიტომ ერთი მათგანის დაზიანებისას საღეჭი კუნთების ცენტრალური დამბლა
არ ვითარდება. საღეჭი ბირთვიდან წამოსული აქსონები მიემართება ერთადერთი ნერვის
შემადგენლობაში - ესაა ქვედაყბის ნერვი, რომელიც გამოდის მეოთხე კბილის მიდამოში,
მრგვალი ხვრელის საშუალებით. შემდეგ იტოტება და აინერვირებს ასღეჭ კუნთებს და ყველა
იმ კუნთს, რომლებიც ღეჭვაში მონაწილეობს. ის უზრუნველყოფს ქვედა ყბის მოძრაობას,
პირის გაღებას, მარჯვნივ-მარცხნივ გაწევას, პირის დახურვას და ა.შ. ანუ აინერვირებს
საღეჭ კუნთებს, საფეთქლის კუნთებს, მედიალურ და ლატერალურ ფრთისებრ კუნთებს,
ორმუცელას წინა მუცელს და ყბა-ენისქვეშა კუნთსაც. ამ კუნთების ინერვაციას
ახორციელებს ორივე მხარეზე თანაბრად. ჩვენ რომ კბილები მოვუჭიროთ და ქვედა ყბის
კუთხეში თითი დავიდოთ, ვნახავთ, როგორი ძლიერია ეს საჭეჭი კუნთები. მაგრამ თუ
დაზიანდა ბირთვი ვაროლის ხიდში ან მისგან გამოული ეს ქვედაყბის ნერვი, დუნე დამბლა
განვითარდება. ანუ პირველივე წუთებში ატონიის გამო რელიეფურობა და ტონუსი,
რომელსაც კბილის კბილზე მოჭერისას პალპაციით შევიგრძნობდით, მაშინვე გაქრება,
დროთა განმავლობაში ატროფია განვითარდება და განლეული იქნება ჩავარდება ქვედა ყბის
კუთხე. პირის გაღებისას, ვინაიდან აქეთ არ იკუმშებიან ეს კუნთები, მეორე მხარეს
იკუმშებიან, ქვედა ყბა საღ მხარეს გადაიქაჩება, გაძნელებულია მისი მოძრაობა და
გამოვარდება ქვედა ყბის რეფლექი. საერთოდ სამწვერა ნერვი ძალიან ბევრი რეფლექსური
რგოლის შემადგენლობაში მონაწილეობს და მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანია
კორნეა-კონიუნქტივაური რეფლექსი. მაგრამ აქ სამწვერა ნერვი მარტო მგრძნობელობით,
ანუ აფერენტულ ფუნქციას ასრულებს.იმიტომ, რომ შტრიხულად რომ გავაღიზიანებთ ან
რქოვანა, ან ქვედა ქუთუთოს ლორწოვანს, თავლებს ახამხამებს ადამიანი. ეს მესამე და
მეშვიდე წყვილი ნერვებია, მაგრამ ქვედა ყბის რეფლექსი როგორაა - პირღია პაციენტს
ქვედა ყბის არეში რომ ჩაქუჩით გავუღიზიანებთ, ადამიანი პირს ხურავს. აქ სამწვერა ნერვია
როგორც აფერენტული, ისე ეფერენტული ნაწილი. რგოლი ვაროლის ხიდის დონეზე
შეიკვრება, ცხადია. ეს არის მცირე, ანუ მოტორული ნაწილი.

ახლა რაც შეეხება ძალიან დიდ მგრძნობელობის ნაწილს - პარს მაიორ. პირველი ნეირონი
როგორც ზერელი, ისე ღრმა მგრძნობელობის სამწვერა ნერვისა, მოთავსებულია ე.წ.
ნახევარმთვარისებრ ანუ გასერის კვანძში. ის მდებარეობს საფეთქლის ძვლის პირამიდის
პროექციაზე, ოღონდ თვითონ ძვალზე კი არ დევს, არამედ მაგარი გარსის ორ ფირფიტას
შორისაა მოთავსებული. უძლიერეს მგრძნობელობის კვანძს წარმოადგენს, დიდი
საინერვაციო მიდამოს როგორც ღრმა, ისე ზერელე მგრძნობელობის პირველი ნეირონია აქ
და მისი გაღიზიანება - სამწვერას ნევრალგიას (სამივე ტოტის ოღონდ) იწვევს. სწორედ
გაერის კვანძის შემდეგ პირველი ნერიონის დენდრიტები იყოფიან და ქმნიან იმ სამ ტოტს, ანუ
აქ ხორციელდება ზუსტად სამ ტოტად დაყოფა. პირველი ნეირონის აქსონი აქედან გამოსვლის
შემდეგ შედის თავის ტვინში და მთავრდება ბირთვში, რომელიც იწყება ტვინის ფეხების
დონეზე და მთავრდება კისრის პირველი სეგმენტის დონეზე (ესეც შედის). სამ ნაწილად
ყოფენ სამწვერას მგრძნობელობის ბირთვს ამიტომ - მეზენცეფალურ ნაწილად, ძირითადი
მგრძნობელობის ბირთვად (ვაროლის ხიდის დონეზე) და სპინური ტრაქტის ბირთვად (იწყება
მოგრძო ტვინის ზედა მესამედიდან და კისრის პირველ სეგმენტსაც მოიცავს). ვაროლის
ხიდის დონეზე გვაქვს ძირითადი მგრძნობელობის ბირთვი და ის თავისი აგებულებით ძალიან
ჰგავს გოლისა და ბურდახის ბირთვებს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ძირითადი მგრძნობელობის
ბირთვში მოთავსებულია ღრმა მგრძნობელობის მეორე ნეირონი. სპინური ტრაქტის ბირთვი
უფრო ფაშარია, ჰგავს უკანა რქას, რაც ნიშნავს, რომ აქ მოთავსებულია ზერელე
მგრძნობელობის მეორე ნეირონი. ანუ თვითონ გასერის კვანძში მოთავსებულია ზერელეს და
ღრმას პირველი ნეირონები, დენდრიტები ამ სამი ნერვის შემადგენლობაში აღწევენ
პერიფერია, ანუ საინერვაციო არეს, აქსონები კი მეორე ნეირონებთან მთავრდება. ზერელე
მგრძნობელობის პირველის აქსონები მთავრდება სპინური ტრაქტის ბირთვში მოთავებულ
ზერელე მგრძნობელობის მეორე ნეირონებზე, ღრმა მგრძნობელობის პირველი ნეირონების
აქსონები კი მთავრდება ძირითადი მგრძნობელობის ბირთვში ღრმა მგრძნობელობის მეორე
ნეირონებზე. ამის შემდეგ განსხვავება არ არის, მეორე ნეირონთა აქსონები აუცილებლად
გადაჯვარედინდება, გადადიან მოპირდაპირე მხარეზე და ვაროლის ხიდის ქვედა მესამედისა
და მოგრძო ტვინის ზედა მესამედის დონეზე მონაწილეობენ მედიალური მარყუჟის შექმნაში,
სადაც წარმოდგენილია ტანიდან და კიდურებიდან წამოსული მეორე ნეირონების ასევე
გადაჯვარედინებული აქსონები, ანუ იქმნება მედიალური მარყუჟი, მიდიან მერე თავისი
გზით,მთავრდებიან თალამუსის ვენტროლატერალურ ბირთვში, სადაც არის როგორც
ზერელე, ისე ღრმა მგრძნობელობის მესამე ნეირონი. ამის აქსონები გაივლის შიგნითა
კაფსულის უკანა ფეხის უკანა 1/3-ში, მერე მოდის კორონა რადიატა და მთავრდებიან უკანა
ცენტრალური ხვეულის ქვედა მესამედსა და მიმდებარე თხემის წილების ქერქში, სადაც
მგრძნობელობის ცენტრია. ვთქვით რამხელა არეს აინერვირებს ეს სამწვერა, მაგრამ როცა
ვახსენეთ ფესვობრივი ინერვაცია, ვთქვით, რომ ტანზე განივი ზოლებია, კიდურებზე -
სიგრძივი, სახის მიდამოში - ნახევარრკალების სახით, ანუ ხახვის ფურცლებივით. როცა
ერთი ნერვიზიანდება - თვალბუდის, ზედა ყბის, ქვედა ყბის - ერთი, მონონევრიტული ტიპის
ანესთეზია გამოდის და მის შესაბამის საინერვაციო ზონაში გამოვარდება ზერელე
მგრძნობელობაც და ღრმაც. მაგრამ ყველაზე საინტერესო და პოაციენტისთვის
საციცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რომ არ გამოგვეპაროს ბირთვობრივი ინერვაციის მოშლა
სახის არეში. ანუ ბირთვი, რომელშიც მეორე ნეირონია მოთავსებული. ბირთვობრივი
ინერვაციისას სახის არეში მგრძნობელობის გამოკვლევა ყველაზე მარტივი იქნება ზერელე
მგრძნობელობის გამოკვლევით - ჩხვლეტით ან გახაზვით. სპინური ტრაქტის ბირთვი,სადაც
ზერელეს მეორე ნეირონია, მთელ მოგრძო ტვინსა და კისრის პირველ სეგმენტს მოიცავს.
მისი ზედა, ანუ ორალური ნაწილები აინერვირებენ ცხვირის მხარეს, ანუ ნახალურ ნახევარს
სახისა და შუბლისა, ხოლო ქვედა ნახევარი სპინური ტრაქტის ბირთვისა აურიკულარულ, ანუ
ყურის ნახევარს აინერვირებს (სახის, საფეთქის არეს და ა.შ.). ამიტომ როცა ვიწყებთ
მგრძნობელობის გამოკვლევას, ჯერ ვამოწმებთ, რომელიმე ნახევარში ხომ არ არის
დაქვეითებული. სიმეტრიულ ადგილებს ვადარებთ ორივე მხარეს - შუბლის არეში ვიწყებთ,
მერე მივყვებით. თუ ერთ მხარეზე მგრძნობელობა არის შეცვლილი, აუცილებელია,
გამოვრიცხოთ, ხომ არ არის ბირთვობრივი ტიპის მგძნობელობის მოშლა. ამიტომ მივყვებით
და ვამოწმებთ, სახის ერთ ნახევარში ნახევარრკალების სახით - ყურიდან ცხვირისკენ ან
ცხვირიდან ყურისკენ, ნახევარრკალებად. თუ აღმოვაჩენთ, რომ ცხვირის ნახევარში არის
გამოვარდნილი მგრძნობელობა, პირდაპირ შეგვიძლია ვთქვათ (ზერელე ოღონდ), რომ
პათოლოგიური პროცესი მოგრძო ტვინის ზედა ნახევარშია. თუ აურიკულარულ ნახევარშია
შეცვლილი/დაქვეითებული, ეს კიდევ უფრო ცუდი ვარიანტია, იმიტომ რომ მოგრძო ტვინის
ქვედა ნახევარია დაზიანებული, სადაც მეცხრე-მეათე წყვილის და ვეგეტატიური ნერვების
ბირთვებიც არის. შეიძება საერთოდ დაიღუპოს პაციენტი. ამიტომ თუ ბირთვობრივი ტიპით
არის მოშლილი სახის არეში მგრძნობელობა, პირდაპირ მოგრძო ტვინშია პათოლოგიური
პროცესი - სპინური ტრაქტის ბირთვში კერძოდ.

ეს დაზიანებისას. თუ ირიტაცია მოხდა, ტკივილი გვექნება, მერე ეს როგორ ირადირებს,

გითხარითო.

სამწვერას ნევრალგიის დროს, თუ ზედა ტოტია, უნდა გამოვრიცხოთ, მეორადად ხომ არაა,
ანუ ჰაიმორიტის გამო გაიზიანებული. შუა და ქვედას შემთხვევაში უნდა გამოვრიცხოთ
კბილის ფესვის პათოლოგია, რომელიც ამას გვაძლევს, მაგრამ როცა თვითონ სამწვერას
კვანძია გაღიზიანებული, ეს არის უძლიერესი, შეტევითი ტკივილი მთელ სახის ნახევარში და
ყველაფერი აძლიერებს (ცივი წყალი/თბილი წყალი, ნიავი, კონდიციონერი, ვერ იბან, ვერ
ჭამ, მოკლედ რაც არსებობს ყველაფერი რა). ამ შემთხვევაში მედიკამენტოზური
მკურნალობა გასერის კვანძის გაღიზიანებისას ანუ სუფთა სამივე ტოტის ნევრალგიისას
დიდად ვერ შველის. ყბა-სახის ქირურგთან უნდა გავაგზავნოთ პაციენტი აუცილებლად და
ერთი ვარიანტი, როცა ასე თუ ისე უფრო მარტივია მკურნალობა (ამას ნეიროქირურგი
აკეთებს), ის ვარიანტია, როცა არის ნერვსა და სისხლძარღვს შორის კონფლიქტი. გასერის
კვანძის უკან გადის ნათხემის უკანა ქვედა არტერია. ხანდახან, ასაკთან ერთად, ზოგჯერ
თანდაყოლილადაც, ძალიან დაკლაკნილია ეს არტერია, შემოეხვევა ამ გასერის კვანძს და
სისხლის პულსაცია მუდმივად იწვევს მის გაღიზიანებას. ამ შემთხვევაში ოპერაცია
წარმატებულია - დააშორებენ, გადასწევენ სისხლძარღვს, ფასციას ჩააკერებენ იქ (?) და
წარმატებით მოხსნის ტკივილს.

მეცხრე წყვილი ნერვი არის ნერვუს გლოსოფარინგეუს - ენა ხახის ნერვი. ესეც
კლასიკური შერეული ნერვია. მისი ფუნქციებია - აქვს ზერელე და ღრმა მგრძნობელობის
ფუნქცია და აქვს მოტორული ფუნქციაც, მაგრამ აინერვირებს ხახის უკანა კედელზე
ერთადერთ - სადგის-ხახის კუნთს. აქვს გემოვნების ბოჭკოები ენის უკანა 1/3-ისთვის და
აქვს სეკრეტორული ბოჭკოებიც ყბაყურა ჯირკვლისთვის. ვინაიდან აქვს ოთხი ფუნქცია,
მოგრძო ტვინში გვაქვს მეცხრე, მეათე, მეთერთმეტე, მეთორმეტეს ბირთვები, მაგრამ აქ
როგორაა. ამ ნერვს აქვს ოთხი ბირთვი - მოტორული, საერთო მეათე წყვილ ნერვთან
(ორმაგი ბირთვი - ნუკლეუს ამბიგუუს), აქვს ზოგადი მგრძნობელობის ბირთვი - ნუკლეუს
ალაცინარე (?), ასევე საერთო მეათე წყვილ ნერვთან. მას აქვს სეკრეტორული ბირთვი -
იგივე სანერწყვე, ნუკლეუს სალივატორიუს.ესეც საერთოა მეათე წყვილ ნერვთან და მას აქვს
გემოვნების ბირთვიც, ნუკლეუს ტრაქტუს სოლიტარიი, საერთო შუამდებარე ნერვთან. ეს
ოთხივე ბირთვი არის მოგრძო ტვინში, დავიწყოთ მისი მოტორული ნაწილით. ორმაგი
ბირთვი, ნუკლეუს ამბიგუუს, რომელიც საერთოა მეათე წყვილ ნერვთან, ცენტრალურ
მამოძრავებელ ნეირონს იღებს ორივე ჰემისფეოდან, ამიტომ ერთი ჰემისფეროს დაზიანების
დროს ცენტრალური დამბლა არ ვითარდება. თუ დაზიანდა თვითონ ბირთვის ის ნაწილი,
რომელიც მეცხრე წყვილი ნერვისთვის არის განკუთვნილი, ხახის უკანა კედელზე გვექნება
სადგის-ხახის კუნთის დუნე დამბლა. რაც შეეხება მგრძნობელობის ნაწილს, ვინაიდან მას
აქვს როგორც სპეციალიზირებული მგრძნობელობაც და ზოგადიც, მას აქვს ორი კვანძი,
სადაც პირველი ნეირონია. ერთი ზერელე და ღრმა, ანუ ზოგადი მგრძნობელობისაა, მეორეში
კი მოთავსებულია გემოვნების პირველი ნეირონი. ორივე კვანძი მოთავსებულია საუღლე
ხვრელში - ზედა კიდეზე ზოგადი მგრძნობელობის კვანძი, ქვედა კიდეზე - გემოვნების.
გემოვნების პირველი ნეირონის დენდრიტები ენის უკანა 1/3-ს აინერვირებენ, ხოლო
პირველი ნეირონის აქსონები გემოვნების ბირთვში მთავრდება, მერე გემოვნების ცენტრში
მიდის მეორეს აქსონები და რეილის კუნძულში მთავრდება საფეთქლის წილში, როგორც უკვე
ვიცით. რაც შეეხება ზოგად მგრძნობელობას, რა მიდამო შედის მის საინერვაციო არეში?
ყურის კანი, ყურის უკანა არე, თავის თმიანი ნაწილის კანი უკანა ფოსოს დონეზე, მაგარი
გარსის ორივე ფირფიტა უკანა ფოსოს დონეზე, რბილი სასის და ხახის უკანა კედლის
ლორწოვანი, შუა ყური. ამას ახორციელებს ის მეათე წყვილ ნერვთან ერთად. მათ საერთო
წნულიც კი აქვთ - ხახისა და ყურის წნულები, საიდანაც გამოსული აქსონები აინერვირებენ
ამ მიდამოს. პირველი ნეირონის აქსონები ზოგადი მგრძნობელობის კვანძიდან მიდის და
მთავრდება ნუკლეუს ალაცინარეში, მეორე ნეირონთ აქსონები კი ისევე, როგორც ყველა
სხვა ზოგადი მგრძნობელობის მეორე ნეირონთა აქსონები გადაჯვარედინდება, გადავა
მოპირდაპირე მხარეს, შეუერთდება და მიიღებს მონაწილეობას მედიალური მარყუჟის
შექმნაში, დამთავრდება თალამუსის ვენტროლატერალურ ბირთვში, სადაც მესამე ნეირონია
და მერე შიგნითა კაფსულის უკანა ფეხის უკანა 1/3, სხივიანი გვირგვინი, უკანა ცენტრალური
ხვეულის ქვედა 1/3.

ახლა რაც შეეხება სანერწყვე ბირთვს - აინერვირებენ ყბაყურა ჯირკვალს აქედან

წამოსული ბოჭკოები. ესეც მეათე წყვილ ნერვთანაა საერთო.

იმ შემთხვევაში, როდესაც დაზიანდება თვითონ ენა-ხახის ნერვი მგრძნობელობის მოშლა

გვექნება ხახის უკანა კედელსა და ენის ძირში. ეს დაიზანებისას. თუ გაღიზიანდა ეს ნერვი,
შესაძლებელია ენა-ხახის ნერვის ნევრალგია განვითარდეს, ამ დროს ტკივილი ენის ძირსა
და ნუშურა ჯირკვლების არეშია და ძლიერი და შეტევითი ხასიათისაა. სულ უნდა
გვახსოვდეს, რომ ამ მიდამოს ტკივილისას პირველი უნდა გამოვრიცხოთ სტენოკარდიული
შეტევა.
 ქერქული ბოლო თუ გაღიზიანდა, ანუ წინა ცენტრალური ხვეულის ქვედა მესამედში
ენა-ხახის ნერვისა და ცთომილის შესაბამისი არე, შეიძება განვითარდეს ხახის უკანა
კუნთების ტონური დაჭიმვა, რასაც ფარინგოსპაზმი ეწოდება. ხშირად ეს ფარინგოსპაზმი
ფუნქციურიც შეიძლება იყოს, მგარამ არაა გამორიცხული ამ ცენტრალური მოტონეირონების
გაღიზიანება იწვევდეს.

ბოლო ნერვი ეს არის მეათე წყვილი ნერვი - ნერვუს ვაგუს/ცთომილი ნერვი. მას ოთხი
ფუნქცია აქვს. მისი მოტორული ფუნქცია - აინერვირებს ხახის უკანა კედლის ყველა კუნთს
გარდა სადგის-ხახის კუნთისა, რბილი სასის კუნთებს, შინაგან ორგანოებთან ხომ მიდის
მისი ვეგეტატიური ბოჭკოები (პარასიმპათიკურია), ანუ შინაგანი ორგანოების რბილი
კუნთებისთვის, მაგრამ ცთომილი ნერვი არის ერთადერთი, რომელიც აინერვირებს შინაგანი
ორგანოების განივზოლიან კუნთებსაც - ხორხის ზედა 1/3-ისა და საყლაპავის ზედა 1/3-ის
განივზოლიანი კუნთები, რის მეშვეობითაც ხორციელდება ყლაპვის აქტი. ასევე აქვს
სეკრეტორული ბოჭკოები ყბაყურა ჯირკვლისთვის მეცხრე წყვილ ნერვთან ერთად. ანუ აქვს
საერთო სეკრეტორული ბირთვი მეცხრესთან. აქვს საერთო მოტორული და საერთო ზოგადი
მგრძნობელობის ბირთვი მეცხრესთან ასევე. მაგრამ მას ასევე აქვს განსაკუთრებული,
ყველაზე დორსალურად მდებარე ბირთვი მოგრძო ტვინში, რომელსაც ჰქვია ნუკლეუს
დორსალის ვაგი და ესენი ვეგეტატიური ბირთვებია. ის ყველა შინაგანი ორგანოსთან მიდის,
რა თქმა უნდა, პარასიმპათიკურ კვანძში გაწყვეტის შემდეგ. შუა ყურის ინერვაციას
ახორციელებს ენა-ხახის ტოტებთან ერთად და ყურის წნულს ქმნიან. ასევე ორივეთი
ხოციელდება ხახის მგრძნობელობითი ინერვაცია, ხახის უკანა კედლის და რბიი სასის.
ამისათვის ისინი ქმნიან ხახის წნულს. კიდევ აქვს მენინგეალური ტოტები, მეცხრე წყვილ
ნერვთან ერთად ისიც მონაწილეობს მაგარი გარსის ორივე ფირფიტის ინერვაციაში უკანა
ფოოს დონეზე.

ახლა როგორ ვიკვლევთ, ნორმაშია თუ არა ენა ხახისა და ცთომილი ნერვები. პაციენტს
ვავალებთ, თქვას ,,აა“. ეს არის ფონაცია. ამ დროს ტბილი სასის ფარდები თანაბრად უნდა
იყოს ჩამოწეული და ნაქი იდგეს შუა ხაზზე. ბოლოს ვიკვლევთ ხახის უკანა კედლის
რეფლექსს, ანუ შპადელით ან კოვზის ტარით ხახის უკანა კედელს ვაღიზიანებთ, ხახის უკანა
კედლის კუნთების იკუმშება და გულისრევის შეგრძნება აქვს ადამიანს. ეს არის მისი
მოტორული ფუნქცია. საერთო მოტორული ბირთვი თუ დაზიანდა ერთ მხარეს, გვექნება
რბილი სასისა და ხახის უკანა კედლი კუნთების დუნე დამბლა ერთ მხარეზე. ამ შემთხვევაში
რა ხდება? როდესაც ვუყურებთ, ვხედავთ, რომ რბილი სასის ერთ მხარეს რახან არის
დამბლა, სასის ფარდა ჩამოწეულია, ნაქი ჯანმრთელ მხარეზეა გადახრილი და როცა
ვაძლევთ ფონაციის დავალებას, დაზიანების მხარეს რბილი სასა ხომ არ იკუმშება და ნაქი
გადახრილია და ამას დავინახავთ. პლიუს გამქრალია ხახის რეფლექსი შესაბამის ნახევარში.
ეს ცალმხრივის დროს. მაგრამ ძალიან ცუდი სინდრომი ვითარდება ორმაგი ბირთვის
ორმხრივი დაზიანებისას, რასაც ბულბარული დამბლა ეწოდება. როგორ ხორციელდება
ყლაპვა? საკვებს ვიღებთ, პირველი ერთვება სამწვერა ნერვი - საღეჭი კუნთებით ვღეჭავთ
საჭმელს, მერე ამ ლუკმას ვარტიალებთ პირის ღრუში, რაშიც მონაწილეობს მეთორმეტე
(ენა) და მეშვიდე (ლოყის კუნთი) წყვილი ნერვები. ლუკმა მივიდა ენის ძირამდე, აი ამ
მომენტში ერთვება ენა-ხახის და უფრო მეტად ცთომილი ნერვები. ვინაიდან ცთომილი
აინერვირებს ხორხის ზედა 1/3-ის განივზოლიან მუსკულატურას, ხორხსარქველი ხორხს
დაეფარება, რბილი სასა შეიკუმშება და ცხვირ-ხახას დაფარავს და ლუკმა საყლაპავში
გადავა. პირველი გადაადგილება ლუკმისა საყლაპავში ცთომილის ფუნქციაა. ამას აქვს ერთი
თავისებურება და რაა. ცთომილის გარდა თავის ტვინის არც ერთი სხვა ნერვი არ
აინერვირებს შინაგანი ორგანოების განივზოლიან კუნთებს. რა მოხდება, თუ ბულბარული
დამბლა განვითარდა? აბსოლუტურად შეუძლებელია ყლაპვა - არ იკუმშება რბილი სასა, არ
იკუმშება ხორხსარქველი და არ დაეფარება ხორხს. რბილი სასა რომ არ შეიკუმშა თხიერი
სახვები ცხვირიდან გადმოვა. ხორხსარქველი რომ არ იკუმშება, საკვები ხორხში და მერე
სასუნთქ გზებში წავა. თუ მცირე ზომისაა, ასპირაცია წავა და ასპირაციული პნევმონია, დიდი
თუა -ასფიქსია. ანუ როგორც კი ბულბარული დამბლა განვითარდება, თუ გადარჩა, სანამ
ცოცხალია პარენტერალური კვება გრძელდება. ჯერ ნაზოგასტრული ზონდით (დიდხანს ვერა,
ზეწოლა ხდება და შეიძლება ნაწოლი ან ფისტულა ჩამოყალიბდეს ბრონქსა და საყლაპავს
შორის), და საბოლოოს სტომა ხდება საჭირო და კვება პიდაპირ კუჭიდან. მეორე ისაა, რომ
გარდა იმისა, რომ ვერ ყლაპავს საკვებს, ნერწყვსაც ვე ყლაპავს და მუდმივად პირიდან
გადმოდის. არ შეუძლია ნახველის ამოღებაც და გროვდება ეს ნახველი. ამიტომ მუდმივად
საჭიროა ზედა სასუნთქი გზების სანაცია, ძალიან ხშირად ბრონქოსკოპით ქვედა სასუნთქი
გზების სანაციასაც. ხშირად სწორედ მეორადი ინფექციებით იღუპებიან ასეთი პაციენტები და
ბოლოს ხახის უკანა კედლისა და რბილი სასის კუნთების დამბლის გამო, რომლებიც
მეტყველებაში მონაწილეობენ, გამოხატული იქნება კლასიკური ბულბარული დიზართრია.
ანუ დიზართრია, განპირობებული მეტყველებაში მონაწილე კუნთთა დამბლით. ასეთ დროს
პაციენტი ლაპარაკისას ლუღლუღებს, ხმა შეცვლილია, სიტყვები გაუგებარი, ცხვირისმიერი,
თითქოს ცხელი კარტოფილი უდევს (ესე არ მიპასუხოთ, დაგხოცავთო). ვინაიდან ხორხის
შებრუნებული ნერვი, რომელიც მბგერავ იოგებს აინერვირებს, თუ ისიც დაზიანდა, შეიძლება
ხმის ჩახლეჩა, მთლიანი დაზიანებისას კი აფონია განვითარდეს საერთოდ. ანუ ბულბარული
დამბლა განპირობებულია მოგრძო ტვინში არსებული ორმაგი ბირთვის ორმხრივი
დაზიანებით, ანუ ეს არის დუნე დამბლა (ერთი წუთითაც არ დაფიქდეთ აქო). ამ ორმაგ
ბირთვთან ორივე ჰემიფეროდან მოდის ცენტალური მამოძრავებელი ნეირონი, ერთის
დაზიანებისას არ გვექნება ცენტრალური დამბლა. რა მოხდება, თუ ორივე ჰემისფეროშია
პათოლოგიური კერები და ორივე მხარეს დაზიანდა აქ მომავალი კორტიკონუკლეარული
გზა? ასეთი დაზიანება ძალიან ხირია მოციმციმე არითმიისა და შაქრიანი დიაბეტის დროს.
ასეთი პაციენტის მრტ-ზე ჩანს 1 სმ-მდე დიამეტრის მქონე ინსულტის კერები, სხვადასხვა
ხანდაზმულობის, სხვადასხვვა ადილას. ფაქტობრივად დაცხრილულია ამ ლაკუნარული
ინფარქტებით. განსაკუთრებით ეს ეხება მოციმციმე არითმიის პაროქსიზმულ ფორმებს,
როდესაც იწყება და იხსნება თავისით.სწორედ მოხსნისას ხდება ემბოლიზაცია, ზიანდება
სისხლძარღვები და ყალიბდება ასეთი ინსულტის პატარა კერები. თუ ორივე მხარეს
დაზიანდა, გვექნება ფსევდობულბური დამბლა. ამ დროს ყლაპვის მოშლა და დიზართრია არ
იქნება გამოხატული, რადგან ეს დუნე დამბლა არაა. პატარა უხერხულობა იქნება ყლაპვისას.
მაგრამ მთავარი, რაც ახასიათებს ფსევდობულბურს და განასხვავებს მას სხვა ყველა
დამბლისაგან, არის უნებლიე ტირილი და სიცილი. ოღონდ აქ საუბარი არაა ფსიქიკურად
დაავადებულ ადამიანზე. ის აბსოლუტურად საღად აზროვნებს და უეცრად იწყებს ან სიცილს,
ან ტირილს. თუ ასეთი ვნახეთ, ეს არის ფსევდობულბური დამბლა და სასწრაფოდ გვჭირდება
მრტ.